leven in de wadden. beheer- en ontwikkelingsplan waddengebied. deel a

Upload: deltaprogramma

Post on 09-Oct-2015

27 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

Het B&O-plan is een gezamenlijk plan voor hetWaddengebied van rijk, provincies, gemeenten enwaterschappen, vertegenwoordigd in het Regionaal CollegeWaddengebied. Bij het opstellen vandit plan is de planologische kernbeslissing Derde NotaWaddenzee (PKB) leidend. De PKB gaat uitvan voorrang voor de natuur met beperkt menselijk medegebruik in de Waddenzee. Het B&O-plancombineert het rijksbeleid met het beleid en de wensen van de regio en omvat de actuele thema’sdie spelen in het Waddengebied. Het houdt ook rekening met het EU-beleid zoals de KaderrichtlijnWater en Natura 2000.

TRANSCRIPT

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    1/31

    Lven in de Wadden

    Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied

    DEEL A

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    2/31

    Lven in de Wadden

    Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied

    DEEL A

    Regionaal CollegeWaddengebied

    juni 2008

    Verdragen opent de deur

    voor wat nodig is.

    (Verdrag) Overeenkomst dat de

    werkelijkheid van dat

    moment zo is.

    Het is een gezamenlijk durven

    benoemen om vervolgenste zien wat er nodig is.

    Marcel Derkse, deVoorde

    Verdragen opent de deur

    voor wat nodig is.

    (Verdrag) Overeenkomst dat de

    werkelijkheid van dat

    moment zo is.

    Het is een gezamenlijk durven

    benoemen om vervolgens

    te zien wat er nodig is.

    Marcel Derkse, deVoorde

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    3/31

    Samenvatting 32 Lvenin deWadden

    Het beschermen en ontwikkelen van een robuust en veerkrachtig natuurgebied, waarin ook

    op een gezonde manier gewoond, gewerkt en gerecreerd kan worden. Dt is de ambitie

    voor het nieuwe Beheer- en Ontwikkelingsplan Waddengebied (B&O-plan).

    HetB&O-planis een gezamenlijk planvoor hetWaddengebiedvan rijk,provincies, gemeentenen

    waterschappen,vertegenwoordigdin het RegionaalCollegeWaddengebied.Bij het opstellenvanditplan is de planologische kernbeslissingDerde NotaWaddenzee(PKB) leidend.De PKBgaat uit

    vanvoorrangvoor de natuurmet beperkt menselijkmedegebruikin deWaddenzee.Het B&O-plan

    combineerthetrijksbeleidmethet beleiden dewensenvan deregioen omvatde actuelethemas

    diespelen in hetWaddengebied. Hethoudt ookrekeningmet het EU-beleidzoals deKaderrichtlijn

    Water en Natura 2000.

    HetB&O-planwerkt de koersuit in vierthemagroependie onderlingsamenhangen: Ecosysteem,

    habitaten soorten,Klimaaten energie,Landschapen cultuurhistorie,Wonen,werkenen

    recreren.De belangrijkste uitgangspunten vanhet planzijn: werken aan robuusteveerkrachten

    duurzaamheid, ontwikkelingsgerichtheid en maatwerk.Het B&O-plangeeft aan watde overheden

    aankansen zienvoorhetgebied,welke koerszij willenvaren,en welkeafspraken erzijn.

    Kansen

    Eenrijke zeemet eengoede waterkwaliteitdie volopruimtebiedt aan de ontwikkelingskansenvan flora en fauna.Een robuust waddensysteem,veerkrachtig,met ruimte voormedegebruik

    voorbijvoorbeeldvisserijen natuurbeleving.

    Veiligheidvoor de bewonersdoor tijdigop de verwachteklimaatverandering te anticiperenvia bijvoorbeeld dynamischduinbeheer.Een innovatieveenergiesectordie inspiratiebiedtvoorflorerende onderzoeks- en kennisinstitutenen energiebesparingop lokaalniveau.

    Eenkarakteristiek aantrekkelijk woon-en leefgebied meteen eigenidentiteit en oogvoornatuurbehoud, landbouwen toerisme en recreatie.

    Ruimte en natuurzorgensamen metsociale voorzieningen vooreen aantrekkelijkvestigingsklimaatvoor bedrijven.Een innovatievelandbouw- en visserijsector kenteen

    effectievebedrijfsvoering en benutmogelijkhedendie agrotoerisme of streekgebonden

    producten bieden.

    Koers

    Zeestromingenen transport vanzand en slibzijn cruciaal voorhet voortbestaanvan deWaddenzee. Zij vormen via het getijde motorvoor voeding van het ecosysteem. Een

    natuurlijkeontwikkelingvan geulen en platen hoorthierbij.

    Ookbij eenstijgendezeespiegel wordt de veiligheidvan de bewonersgewaarborgden debiodiversiteit van hetWaddengebiedbehouden.

    Het samenspelvan mensen natuurvormtlandschapen cultuur.Dit is eenessentieelonderdeelvan de identiteitvan het waddengebied.

    Meerinnovatievelandbouw en duurzamevisserij,n hetstimulerenvan deplattelandseconomieis noodzaak.

    Afspraken

    De bereikbaarheid van havensen eilanden wordt gewaarborgd. Incidenteelkan daarvoor in denatuurlijkeontwikkelingvan geulen en platen worden ingegrepen. Verjongingen versterking

    van duinsystemen en herstellenvan kweldersblijftnodig. Herstel vanverbindingen tussen

    zoeten zoutwater ten behoeve van bijvoorbeeld trekvissenis gewenst.

    Onderzoeknieuwemethodenvan kustverdediging. Houdrekeningmet te veelof te weinigwatervanuit hetachterland, de vastewal. Gebruik vooreen duurzame energievoorzieninghet

    bestaandeenergie-akkoordNoordNederlanden de plannen uit hetWaddengebiedzelf.

    Bespaar energie metde huidige techniekenen stimuleeronderzoeken innovatie.

    Beheeren behoud hetmaritiem-archeologische en cultuurhistorischeerfgoeden gebruik ditvoorrecreatieen educatie.Accentueer bijbebouwingde verschillen, laateen haveneen haven

    eneen stad eenstadzijn. Koester deduisternis;verlichtalleenwaaren wanneer nodig.

    Zorgvoor impulsenin de macro-economiein de viergrote havens, diezich bovendienkunnenspecialiseren in marktsegmentenwaarin zijuitblinken.Investeer in bereikbaarheid,onderwijsen kennis. Duurzamevisserij heeftde toekomst.Jaag de ontwikkeling van aquacultures aan.

    Stimuleergezamenlijkepromotieen informatievoorzieningin hetWaddengebiedwat betreft

    toerisme.Werkaan een respectvolle belevingen bescherming van de natuurbij vaarrecreatie.

    Tot slot

    Ditis eensamenvattingvanLvenin deWadden, DeelAvan hetB&Oplan,eenplanvan alle

    overheden. Deel B wordteenverzamelingvanplannendie meer indetailaangeeft hoehetbeheer

    eruit gaat zien.DeelC ishet uitvoeringsdeel.De afsprakenuitdeelA wordenhierin later

    uitgewerktin maatregelen en projecten.Uitvoeringvan de plannen volgt tussen2009en 2020.

    Lven in de Wadden:

    samenvatting

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    4/31

    3.3 Opgaven voor klimaat en energie 33

    3.3.1 De opgaven op basisvan de DerdeNotaWaddenzee, hetEnergieakkoord,

    het Ambitiemanifest en andere, lokale en regionale plannen 33

    3.3.2 Klimaat en energie: kern van de analyses 33

    3.3.3 Klimaat 34

    3.3.4 Energie 35

    3.3.5 De afspraken en agenda voor klimaat en energie 37

    3.4 Opgaven voor landschap en cultuurhistorie 37

    3.4.1 Deopgavenop basisvan deDerdeNota Waddenzee,Lancewadplan

    en de lokale en regionale plannen 37

    3.4.2 L andschap en cultuur: kern van de analyses 37

    3.4.3 Bebouwing, hoogte en duisternis 38

    3.4.4 Landschap en herkenbare historie 39

    3.4.5 De afspraken en agenda voor landschap en cultuurhistorie 40

    3.5 Opgaven voor Wonen, werken en recreren 41

    3.5.1 Deopgavenop basisvan deDerdeNota Waddenzee ende lokaleen regionale

    plannen 41

    3.5.2 Wonen, werken en recreren: kern van de analyses 41

    3.5.3 Wonen 43

    3.5.4 Havens 44

    3.5.5 Visserij 44

    3.5.6 Landbouw 45

    3.5.7 Recreatie en toerisme 47

    3.5.8 De afspraken en agenda van wonen, werken en recreren 47

    4 Uitvoering 50

    4.1 Vergunningverlening 51

    4.2 Voorlichting en educatie 51

    4.3 Handhaving en inspectie 52

    4.4 Beheer 52

    4.5 Veiligheid 53

    4.6 Onderzoek 54

    Inhoud 54 Lvenin deWadden

    Samenvatting 2

    Inleiding 6

    Leeswijzer 7

    1 Waarden van de Wadden 9

    1.1 De waarden van het Waddengebied 9

    1.2 Ontwikkelingsperspectief 10

    1.3 Waddenzee en Waddengebied 12

    2 Het fundament van het beheer- en ontwikkelingsplan 14

    2.1 Beleidskaders 16

    2.2 Ontwikkelingsgericht beleid 16

    2.3 Welke inhoud heeft het plan? 17

    2.4 Draagvlak en status 18

    2.5 Denkrichtingen voor ontwikkeling 18

    2.5.1 Werken aan robuuste veerkracht 19

    2.5.2 Werken aan duurzaamheid 20

    2.5.3 Ontwikkelingsgericht 20

    2.5.4 M aatwerk op verschillende schaalniveaus 21

    2.5.5 De denkrichtingen samengevat 22

    2.6 Uitvoering 22

    3 De wadden in themas 25

    3.1 De opgaven voor de Wadden uitgewerkt 25

    3.2 Opgaven voor ecosysteem, habitat en soorten 273.2.1 Deopgavenop basisvan deDerdeNota Waddenzee,

    de Water visie L auwersmeer e n van d e lokale e n regionale p lannen 27

    3.2.2 Ecosysteem, habitat en soorten: kern van de analyses 27

    3.2.3 Geulen, platen, slikken en water 28

    3.2.4 Kwelders en duinen 28

    3.2.5 Verbindingen tussen zoet en zout 30

    3.2.6 Morfologie, vaargeulen en baggerwerk 31

    3.2.7 Afspraken en agenda voor ecosysteem, habitat en soorten 32

    Inhoud

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    5/31

    Inhet voor u liggendestukis allereerst hetperspectief datde overhedenin hetWaddengebiedge-

    zamenlijkwillenrealiseren, kortverwoord.Dit is hoofdstuk1. Daarnakomenhet fundamenten de

    denkrichtingen diegehanteerdworden bijde concretiseringaan bod.Dit is hoofdstuk2.

    Vervolgenszijn in hoofdstuk3 de opgaven vanhet ontwikkelingsperspectief gegroepeerd uitge-

    werkt.Perthemazijnde kansenen dekoersbeschreven. Aanheteindvan elke paragraafzijnde

    afsprakenen agendadieuit dekoersvolgenop eenrijgezet.

    In hoofdstuk4 worden een aantalalgemene aspecten vande uitvoeringbelicht.

    Leeswijzer 7

    Metdit plangeeft het RegionaalCollegeWaddengebied (RCW) invullingaan eeneigentijdsbe-

    heervan deWaddenzee n wilhet Collegekansen bieden voornieuwe,ruimtelijke en sociaal-eco-

    nomischeontwikkelingenin hetWaddengebied.

    Er zijneen aantalredenenwaaromhet Beheer- en Ontwikkelingsplan voorhet Waddengebied

    (hierna: het B&O-plan)er is.De belangrijkste redenis datde Waddenzeealsnatuurgebiedduur-

    zaambeschermd en ontwikkeldmoetwordenen het heleWaddengebied ookalswoon-,werk-enre-

    creatiegebiedvitaal ensociaal-economischgezondmoetzijn.

    Indeplanologische kernbeslissing Derde Nota Waddenzee is vooreen grootaantalonderwerpen ge-

    stelddat dezeverderwordenuitgewerkt in hetzogenoemde B&O-plan.

    Daarnaastis het B&O-planbedoeldom de regionale inbreng vanuithet eigenschaalniveaute kop-

    pelenaan de opgavenuit de DerdeNotaWaddenzee. De visiesvan gemeenten,provincies en wa-

    terschappenkrijgenin het B&O-planeen plaatsin hetruimtelijkbeleidvoor hetWaddengebied.

    Vanuit Europeesniveau wordt in hetB&O-planhet EU-beleidopgenomen, zoalsde beheerplannen

    volgensde KaderrichtlijnWater en deNatura 2000.

    Bovendienis er eenWaddenfondsingesteld datextra middelenter beschikkingstelt vooractivitei-

    tendie de natuurversterken in hetWaddengebieden bedreigingen vande natuurlijkerijkdomvan

    deWaddenzee wegnemen.Ook subsidieerthet fonds activiteitenop het vlakvan duurzame ken-

    nishuishoudingen duurzameeconomische ontwikkeling en duurzame energiehuishouding.

    In het B&O-plan,opgesteld doorhet RegionaalCollegeWaddengebied,komen bovengenoemde

    plannen, uitwerkingen en beleidsvoornemens samen.

    6 Inleiding

    InleidingLeeswijzer

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    6/31

    1 1 D e wa arde n v an h et Wa dd en ge bi ed

    HetWaddengebied heeftwaarde op wereldschaal: er zijnecologischerelatiesmet Si-

    berien Zuid-Afrika,met het Carabisch gebieden de bergketensin Midden-Europa.

    Denk maar eensaande functiestepping-stonevoorde vogelsdievliegen tussenSibe-

    rien Afrika.

    HetWaddengebied kan binnenEuropa vergelekenworden met bijvoorbeeldde

    Alpen.Net alsde Alpengaat hetWaddengebied dwarsover landsgrenzenheen.Het

    zijnbeide overgangsgebieden; de Alpentussen klimaatszones, hetWaddengebied

    tussenzee enland.Juistdaardoorhebben deze gebiedendooralle tijdenheeneen

    enormeaantrekkingskrachtgehadop zoweldieren alsmensen.En netalsin deAlpen

    ishet Waddengebiedeen plek waar deelementennogkunnenheersenoverde mensinplaatsvanandersom.Eengebiedwaarje nogontzag voor deelementen moet heb-

    ben.Elementendie je verrassen of overvallen.

    HetWaddengebied is unieken n van de grootste,samenhangende getijdengebie-

    denmet droogvallende platenen slikkenter wereld. HetWaddengebied is als grens

    tussenzee enlandbijzonder. Dieovergangis binnende Waddenzee vaakzacht enge-

    leidelijk. Hij verschuift voortdurend:iedere dagtwee maalover een kilometer of tien

    enbij stormenen springvloedennogmeer.Overlangeretijdgezien verschuivenook

    de waddeneilanden van plaats.

    Deze overgangvan zeenaarlandis ingeologischetijden alverschovenen vankarak-

    terveranderd.In hettertiair lagde kustlijn bijEnschedein eensubtropischklimaat,tij-

    densde laatste ijstijdnoordelijk van de Doggersbankin toendra-omstandigheden.

    Misschien staanwe nuaan devooravondvanweerzonverschuiving. Heeft hetWad-

    dengebiednog voldoendeveerkracht om zich staandete houdenin een veranderend

    klimaat. Zullen de voedselrijkedelen droogblijvenvallen bij eb,zullen de dijken

    zwaar enhooggenoegblijkenbij storm.

    Inhet laatstemillenniumvoerdende kustbewonerstelkensweereen strijdtegende

    zeeen geleidelijkhebbenmensendie lastige overgangvan zeenaarland tengunstevan het landteruggedrongen.Mede daaraandanken we nu uiteenlopendeverwor-

    venheden als rijkelandbouwgebiedenmet een bijzondere cultuurhistorie. De mensen

    hebbendoor de eeuwen heen de mogelijkhedenvan hetWaddengebied steedsbeter

    benut:wonenop wierden enterpen, landbouwop hetbedijkteland, overzeesehan-

    delen visserij.

    Enin delaatste eeuwwaser deopkomstvan derecreatiediemiljoenenmensende

    bijzondere aantrekkingskrachtvandit gebiedheeftdoenervaren.Er isheel veel om

    vante genieten inhet Waddengebied:warmen loom ophet strandof ineen duinpan,

    9

    Waarden van de Wadden

    1

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    7/31

    Zeezoogdieren, vissenen (trek)vogelszijn duurzaamverzekerd van voldoendevoedsel en rust-en voortplantingsgebieden.

    Devrijemigratievan aquatischeorganismentussendeWaddenzee enhet zoetebinnenwater is gegarandeerd. Op meerdere plaatsen zijnzoet-zoutgradintenaan-

    wezig.Bijde inrichtingvan nieuwegradinten isin iedergevalaandachtbesteed

    aan landschappelijkeen recreatieveaspecten.

    Inde meestextensiefgebruikte delenvan deWaddenzee,met name deoostelijkeWaddenzee,is de rustblijvend gewaarborgd.

    DeWaddenzeeblijft zo veelals mogelijk gevrijwaardvan bedreigingen. De gevol-gen van (mogelijke)bedreigingen voorde natuurwaardenin deWaddenzeewor-

    den geminimaliseerd.

    De cultuurhistorischewaarden, ofwelde in de (zee)bodemaanwezigearcheologi-

    schewaarden en de voorhet waddengebiedkarakteristiekecultuurhistorischeele-mentenen structuren, zijngoed bewaard gebleven.

    De veiligheidtegen overstromingis duurzaamgehandhaafd.De primaire waterke-ringblijftvoldoen aande eisenvan deWetop dewaterkering.

    Deluchtverbinding tusseneilandenen vastelandten behoevevan deveiligheidengezondheidvan de inwoners van de waddeneilanden is gegarandeerd. De stilteen

    rust bovende waddeneilanden zijn gegarandeerddoordatalleen boveneen be-

    paaldehoogtegevlogenmag worden.

    De bereikbaarheidvan dehavensin en grenzendaan deWaddenzeeis gewaarborgd. De economischebedrijvigheid in en rondde Waddenzeebiedt de bevolking werk

    eninkomen enheefteen duurzaam karakter.

    Er is een situatiebereiktvan duurzaam toerisme die ecologischhoudbaar,econo-mischlevensvatbaar en sociaalacceptabel is. In het waddengebied is een optimale

    natuur-en landschapsbelevingmogelijk.

    DeWaddenzeehavenshebben zichduurzaam ontwikkeldop een wijzedie rechtdoet aanhun specifiekeliggingen mogelijkheden. Hierbijhebbende havenszich

    op een afgestemdemanier gedifferentieerden gespecialiseerd.

    DeWaddenzeewordtbenutvoordiversevormenvanvisserijop eendusdanigewijzedat zich eenrijkeen gevarieerde visstandheeft ontwikkelden datde overige

    (bodem)faunaen (bodem)floraen de landschappelijkekwaliteitenvan deWadden-zeehierniet onderlijden.

    De milieubelasting op deWaddenzeeveroorzaakt doormilitaire activiteiten is ver-minderd.

    Detraditionelebelangenvan delokalebevolkingin hetwaddengebied in devormvan diverse vormenvan duurzaam kleinschalighistorischmedegebruik van natuur-

    lijkehulpbronnen zijngewaarborgd. Hiermeeis bijgedragenaan de positieve bele-

    vingvanhet gebied.

    1 DeWaaardenvan hetWaddengebied 11

    deruimte ende stilte,de uitgestrektenatuurgebieden opde eilanden,het kenmer-

    kendelandschapachter de dijkenen de droogvallende Waddenzee.

    HetWaddengebied is een gebieddat onzealledaagsebelangenoverstijgt. Iedereen

    kandat ervaren. Eengebied dusom trotsen zuinigop tezijn.Vooronzekinderenen

    kleinkinderenen voor onszelf. Maardanmoeter welwatgebeuren: hetWaddenge-

    bied wasen isop allerleifronten aanslijtageonderhevig.Zozeer datde wezenlijke

    waarden achteruit gaan.Dit moet gestopt ende inzet isom dewaardenvan hetWad-

    dengebiedte versterken. Beleid, beheeren investeringenzijneropgericht omhet ge-

    bied weer gezondte maken.Gezond voor denatuuren gezondvoorde mens,zodat

    weervankunnengenietenen devruchtenervan kunnenplukken.

    1 2 Ontwikkel ingsperspectief

    Eenoffensieve strategieis gebodenom de hoofddoelstellingwaar te maken: duurzame

    bescherming en ontwikkeling vande Waddenzeeals natuurgebied en het behoud van

    hetunieke openlandschap. Eenintegraalperspectief,uitgaande vanvoorrangvoor de

    natuurmet beperkt menselijkmedegebruik,is nodigom de waarden en belangen die

    inde Waddenzee inhet gedingzijnte bewaken enverder teontwikkelen.

    Voorhet heleWaddengebiedwordt gestreefdnaar een duurzame ontwikkelingop

    zowelecologisch alsop sociaal-economisch en toeristisch terrein.

    Het ontwikkelingsperspectiefvoor het heleWaddengebiedis vastgelegdin de Derde

    NotaWaddenzee. Hieronder staande opgaven beschreven:

    DeWaddenzeeis primaireen natuurgebied eneen uniek open landschap. Dena-tuurlijke dynamiek van de fysische processen in deWaddenzee, op de waddenei-

    landenen in deNoordzeekustzone wordtzo minmogelijk beperkt,zodatzich

    nieuweplaten,geulen en jongeduin- en kustgebiedenkunnen ontwikkelen.Derust,weidsheid,open horizonen natuurlijkheidinclusiefduisternis,zijn gewaar-

    borgden worden hooggewaardeerd.

    De waterkwaliteit is zodanigdat floraen faunazich optimaal kunnenontwikkelen. Defloraen fauna zijn rijk, gevarieerden inhoeveelhedenaanwezig, zoalsdie ook

    voorde periodevan eutrofiringaanwezigwaren.

    Hetareaalvande meer natuurlijke kweldersis vergroot. De verstoringvan de bodemis zodanigbeperktdat ongestoordenatuurlijke mos-

    selbanken en zeegrasvelden voorkomen. Het areaalaan mosselbanken meteen na-

    tuurlijke dichtheid en het areaalaan zeegrasvelden is vergroot.

    10 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    8/31

    Bron: pkbDerdeNota Waddenzee

    1 DeWaaardenvan hetWaddengebied 13

    Eenaantal van bovenstaandeelementenwordtin anderekaders concreet uitgewerkt.

    Bijvoorbeeldde opgavevoor de waterkwaliteit wordt uitgewerktin de stroomgebied-

    beheerplannenop basisvan de KaderrichtlijnWater;de opgave voorde milieubelas-

    tingvan militaire activiteiten komtaan bodin hetstructuurschemamilitaireterreinen

    en hetbeheerplan Natura2000omvatde maatregelenom de instandhoudingsdoel-

    stellingenvoor habitaten soortente realiseren.

    Alle elementenvan ditperspectiefvormen samenmet deopgavenuit debeleidska-

    ders vande andereoverheden in hetWaddengebiedde opgaven voor hetB&O-plan.

    De integrale uitwerking van alleonderdelen van het ontwikkelingsperspectiefin een

    offensievestrategie voor dekomendejarenis degezamenlijke taakvanoverhedenen

    beheerders.Bewonersen maatschappelijkeorganisatieswordenhierbij betrokken.

    13 Wadd en zee en Wadd en gebi ed

    Waar indit plan sprakeis vande Waddenzeewordt daarmeehet gebiedbedoelddat

    inde DerdeNotaWaddenzeeis aangegeven. Hetomvat in grotelijnenhetgebiedtot

    aande teen vande dijken, dusinclusiefdekwelders. Dehoofddoelstellingvoordit ge-

    biedis natuur:een robuust systeem waarinde natuurwaardenzijn hersteld.

    HetB&O-plan,en danvooral waar ontwikkelingaande orde is,gaatechterookover

    dewaddeneilandenen hetgebied achterde dijken, dusoverhet land. Indat geval

    wordt gesprokenover hetWaddengebied.Dit is het gezamenlijkegebiedvan allege-

    meentendieaan deWaddenzee grenzen.Dit gebiedkenteen brederdoeldaneen ro-

    buustenatuur alleen. Hier moetintegratiemet wonen, werkenen recreren kunnen

    plaatsvinden.

    12 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    9/31

    2 1 B el ei dsk ade rs

    In 2006is DerdeNota Waddenzeedoor het Nederlandseparlementaangenomen.

    Dezeheeft de statusvan planologische kernbeslissing (pkb).Hierin is de hoofddoel-

    stelling voorde Waddenzeevastgelegd: duurzame beschermingen ontwikkelingvan

    deWaddenzeeals natuurgebieden behoudvan hetunieke open landschap. Deuit-

    gangspunten,de afspraken en het afwegingskader van de DerdeNota Waddenzee

    blijven vankracht.Vooropstaat,zoalsvermeldin dePKB oppagina 9,dat deveilig-

    heidvande bewonerswordtgewaarborgd door eengoedeverdediging tegende zee.

    Zoalsook de bereikbaarheidvan de havensen de eilanden wordt gewaarborgd.

    DeWaddenzee, delenvan de eilanden en de Noordzeekustzonezijn onderdeelvan

    het Europese netwerkvan Natura2000 gebieden. De EuropeseVogel- en Habitatricht-lijn voor debeschermingvan deze gebiedenzijn inNederlandgemplementeerd in de

    Natuurbeschermingswet.

    Ookvalt deWaddenzeeonder de Europese KaderrichtlijnWater. Dezebeoogt de eco-

    logische en chemische waterkwaliteitvan Europese watersystemen te herstellen.Deze

    kaderszijnleidend bijhet beheeren beleidvoorde Waddenzeeen voor delenvan het

    Waddengebied.

    Met Duitsland en Denemarken heeftNederlandafsprakengemaaktover de gezamen-

    lijkedoelen voorhet Waddengebied. Voorde Waddenzeeis het leidende principe:to

    achieve, asfar aspossible,a naturalandsustainable ecosystemin whichnatural

    processesproceed in an undisturbedway.Dezedoelen en afspraken zijn uitgewerkt

    in de gezamenlijketrilaterale regeringsverklaringen en hetWaddenseaPlan en wor-

    denbetrokken in het B&O-plan. Dit betreft afspraken overeen afgestemdeinvoering

    van Europese richtlijnen,de gezamen-

    lijkenominatievan deWaddenzeeals

    Werelderfgoed,de beschermingvan

    landschap en cultuurhistorie, uitvoering

    van het gezamenlijke monitoringplan

    engezamenlijkeacties ophet gebiedvan kustbescherming in verbandmet

    de klimaatverandering.In 2009zal een

    herzieneJoint Declarationworden gete-

    kenddoor de verantwoordelijkeminis-

    ters vande drie landen.

    15

    Het fundament

    van het beheer- en

    ontwikkelingsplan

    2

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    10/31

    DeAdviesgroepgafaan datde natuurherstelden versterktmoetworden.Het natte

    wadheeft aan biologischerijkdom ingeboet en het behoeft herstelen bescherming.

    Daarbijwordtgedacht aan natuurontwikkeling.Bijvoorbeeld doorherstel van de vis-

    stand,de aankoopvan extranatuurterreinen, doorgerichte aandacht voorkwelders

    en doorzoet-zoutovergangen. Hiermeewordtde Waddenzeeversterkten worden de

    natuurwaardenverhoogd.Dezeversterkingvan denatuurzalvooralaan deranden

    vande Waddenzeeplaatsvinden.Een sterkeen robuuste natuurkan tegeneen stootje

    en vergroot de mogelijkheden voorduurzame economischeontwikkeling. Zo wordt

    deWaddenzeerobuuster. Een anderaandachtspunt is het voorkomen van aantasting

    van de natuurlijkerijkdommendoor bijvoorbeeldmilieurampenin het gebied.

    Deverduurzamingvan de economiein hetWaddengebiedinclusieftransitie naareen

    duurzameenergiehuishouding eneen duurzamekennishuishoudingoverhet Wadden-gebiedzijn detwee nadere belangrijke terreinenwaaringenvesteerdmoetworden.

    Voorwaarde bijdergelijkeinvesteringen is datde drukop denatuur dientaf te nemen.

    Doorte investeren in duurzame economischeontwikkelingwordtwerkgelegenheid

    behouden en verbeterden wordtde leefbaarheidvergroot.Duurzameeconomische

    ontwikkelingmoet tevenseen stimulans opleveren voorde socialestructuur. De toe-

    komstvraagt om een robuuste,gebiedseigen economie, gebaseerdop regionaal on-

    dernemerschap, kennisontwikkeling en innovatie.

    2 3 We lk e i nh ou d h ee ft h et pl an ?

    Het B&O-plan krijgtdrie delen:

    Deel A bevatde gezamenlijkevisievan alle overhedenop debeschermingen ont-wikkelingvan hetWaddengebied. Deze visie vormt debasisvooreen samenhan-

    gendeuitwerkingvande doelenin hetbeleid vanrijk,provincies,gemeenten en

    waterschappen. Het RCW steltDeel A van het B&O-plan Waddengebied op.

    Deel B vanhet B&O-planwordteen klapper metplannendie meer in detailaange-venhoe hetbeheer eruit gaat zien. Inde klapperkomen ondermeerde stroomge-

    biedbeheerplannen Rijnen Eemsvoor de KaderrichtlijnWateren het beheerplan

    Waddengebied voorNatura 2000, het convenantVaarrecreatie Waddenzeeen het

    uitvoeringsplan voorhet Waddenfonds. Maar ook provincialeen gemeentelijke

    plannenkrijgenhier eenplek.Dezeplannenworden door diverseorganendie

    daarvoorverantwoordelijkheiddragen opgestelden vastgesteld.

    2 Hetfundament vanhet beheer- enontwikkelingsplan 17

    Daarnaast zijn er provinciale,gemeentelijkeen waterschapskaders,die bijvoorbeeld

    zijnvastgelegdin streek- en bestemmingsplannenen structuurvisies.Deze kaders

    omvattenhet beleiden hetbeheer ophet land.Het regionale,lokale ensectoralebe-

    leidlegt uiteraard accenten, vooralwat betreft het ontwikkelingsgerichte deelvan het

    landelijke enEuropesebeleid.Daarbij is opplanologisch niveaute denkenaan gebie-

    denvoorstedelijkefuncties,zoalswonen enwerken enaan gebieden waar vooral

    aandacht besteed gaatworden aan de plattelandseconomie. De bestemmingsplan-

    nenvan degemeenten zijnuiteindelijk deplannenwaaringeregeldwordt watlokaal

    waar,welen nietmag.Dezeplannenbindende burger.

    Over hetalgemeenzetten deprovincies voor hunruimtelijkevisies inop duurzaam-

    heid.In de streekplannenzijn diverse aangrijpingspuntendie de doelstellingen vanuit

    deDerdeNotaWaddenzeeondersteunen. Ophet land zijner bovendiendiverseont-

    wikkelingsgerichtemogelijkheden,die ruimtebieden aan nieuweeconomische dra-gers.Die zoudendeels alternatievenkunnen biedenvoor economischeactiviteiten

    dienu aande Waddenzeezijngebonden, maar nietduurzaamte makenzijn.Daarbij

    gaathet om maatwerk.Tegelijkertijdbieden de streekplannenruimte aan diverseont-

    wikkelingendie rechtstreekse raakvlakken hebbenmet deWaddenzeeen waarin

    iedergevalaandachtnodigis voor afstemming opde waarden vande Waddenzee.

    Degemeentenzienzichgesteld voor opgaven alsverbeteringen groei vande moge-

    lijkheden voorrecreatie en toerisme, behouden verduurzamingvan de landbouw,uit-

    breiding en beheervan natuurgebieden, havenontwikkeling,en behouden

    versterkingvan de plattelandseconomie. Meeren meerworden dezezaken opgepakt

    doorintegralegebiedsontwikkeling op basisvan een gebiedsplan.

    2 2 Ontwikkel ingsgericht beleid

    In 2004heeft de AdviesgroepWaddenzeebeleid(de commissieMeijer) geadviseerd

    niet alleen een helderbeleidskader voorde Waddenzeete ontwikkelen,maar vooral

    ookom investeringenin natuurn economie vanhetWaddengebiedmogelijktemaken.Een belangrijk instrumentvoorhet initirenvan deontwikkelingenis het

    Waddenfonds,dateind 2006 bijwetwerdingesteld. Inhet B&O-planworden debe-

    stedingsrichtingendaarvoor genoemd.

    HetWaddenfonds zal in evenredigedelen besteed worden aan natuurherstelen -ont-

    wikkeling enerzijds en aan duurzame economischeontwikkelingvan het gebiedan-

    derzijds.Daarnaastwordt eenkleinerdeelbesteed aanhet tegengaanvan

    bedreigingen en aan versterkingvan de kennishuishouding.

    16 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    11/31

    denkrichtingenwordthet langetermijnperspectiefin beeldgebrachten zijn op korte

    termijn duidelijkevoordelente halen.De denkrichtingenzijn:

    werkenaan robuuste veerkracht werkenaan duurzaamheid ontwikkelingsgerichtzijn maatwerk op verschillendeschaalniveaus

    In de volgende paragrafenworden de vier denkrichtingenvoor ontwikkelingverder

    uitgewerkt.

    2.5.1 Werken aanrobuusteveerkrachtVanouds heefthet Waddengebied een enormeveerkracht.Het levenbinnen deWad-

    denzeeis aangepastaan dynamiek:er is doorgaansveelvoedselbeschikbaar,de aan-

    tallenvan soortenzijnhoogen dereproductieis zeer snelvergelekenmetandere

    gebieden. Met een robuuste natuurals onderleggeren basiskan hetWaddengebied

    eengebied blijven waar ruimteis voor ontwikkelingen waar dieruimte kangroeien.

    De weerstandvan hetWaddengebiedtegenoverstromingenis langetijd bijzonderge-

    weest: vrde bedijkingen werden hogewaterstandenopgevangen in slenken en kre-

    ken.De hoogste plaatsen overstroomdendaardoorvrijwelnooit. De bedijkingheeft dit

    systeem verstard,al is er natuurlijknog veelflexibiliteitbinnen deWaddenzee over.

    Met het risicovan klimaatveranderingin het verschiet is veerkracht als denkrichting

    belangrijk. Datgeldt zowelvoorde ecosystemenvan deWaddenzee,als voor desitua-

    tie binnendijks.Bij investeringenin bijvoorbeeldinfrastructuur moetdit aspectafge-

    wogen worden.

    Waddenzee,eilanden,kweldersen het achterland vormeneen natuurlijkeeenheid.

    Door derelatiestussende delente versterkenwordt herstelen versterkingvande na-

    tuurwaardenvan het gehele Waddengebied bewerkstelligd.Projectenwaarbij herstel

    vande natuurlijkesituatiemogelijk is,krijgende prioriteit.De eigenen onderlingedy-namiekvan water, wind,sedimenten engetijwordt benut.Daarmeeworden defun-

    damentelenatuurlijkeprocessenhersteld.Morfologie, voedselketens, kweldersen

    duingebiedenhernieuwenzich. De herstelde zoet-zoutovergangen met onderken-

    ningvandiversiteit ingradinten, ookbinnen eenstroomgebied,dragen bijaan de

    veerkracht van hetWaddengebied.

    Het bevorderenvan de onderlingerelaties tussenWaddenzee, eilanden, kwelders en

    hetachterlandverbetertde natuurlijke processenin enrondde Waddenzeeen biedt

    kansenvoor economischeontwikkelingaan iedereen.

    2 Hetfundament vanhet beheer- enontwikkelingsplan 19

    Deel C is hetuitvoeringsdeelvanhet B&O-plan.Dit deel wordtregelmatiggeactua-liseerd.De afsprakengemaaktin deel A wordenuitgewerktin demaatregelenen

    projectendie nodigzijn voor hetbeheer envoor hetstimulerenvan deecologieen

    sociaal-economische ontwikkeling.

    HetRCW bewaaktde consistentie,samenhangen uitvoeringvan hetgeheel.

    2 4 Draagvlak en stat us

    HetB&O-planis opgesteldmetbehulp vanveelinbrenguit deregio, vandeskundigen

    en van belanghebbenden.In het trajectis op allerlei niveausgecommuniceerdmeteen grootaantal relevante maatschappelijkegroeperingen in hetWaddengebied.Ad-

    viezenvan deRaadvoor deWaddenzijn terhartegenomen.Daarwaar mogelijk is

    aansluitinggezocht bij lopende communicatietrajecten bijvoorbeeldover de Kader-

    richtlijnWater of Natura2000.

    HetB&O-planis hetplanvan alle bijhetWaddengebied betrokkenoverheden.DeelA

    wordt ter accorderingvoorgelegd aan de gemeenteraden, de provincialestaten en de

    besturen van de waterschappen. Uiteindelijkwordt het in het Cordinatiecollege

    Waddengebied ondervoorzitterschap van de minister vanVROM (de opdrachtgever)

    bekrachtigd.Door dezeprocedurewordt het commitmentvan de achttiengemeen-

    ten, devier waterschappen, dedrie provinciesen devijfministeries geborgd.

    DeelA, ofwelhet visiedocumentvan het B&O-plan, doorloopteen instemmingsproce-

    dure bijalleoverheden. Datzalniet hetgevalzijnvoorde toekomstige delenB enC

    vanhet B&O-plan,omdatdezehun eigenwettelijke procedures hebben. DedelenB

    en C omvatten programmas,maatregelen en uitvoeringsprojecten,die steedsop het

    geigendeschaalniveauwordenvastgesteld. Bijvoorbeeldhet beheerplan op basis

    vande KRWwordt door deministervan Verkeer enWaterstaatvastgestelden bestem-

    mingsplannenwordendoor de gemeenteraadvastgesteld.

    2 5 Denkrichtingen voor ontwikkel ing

    Denkrichtingenvoor ontwikkelingbieden een referentiekader voorde beleids- en be-

    heerbeslissingen voorhet Waddengebied. Beslissingenkunnen aan de denkrichtin-

    genwordengetoetsten opbasisvan dedenkrichtingwordengevalueerd.Met de

    18 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    12/31

    2.5.3 Ontwikkelingsgericht

    DeWaddenzee isin deeersteplaatseen natuurgebied.Biodiversiteiten dedynamiek

    vanzand,water engetijden,het herstel vande voedselketen, vanverbindingenmet

    anderegebieden,dat allesstaat op de eersteplaats.Tegelijkertijdmoet hetWadden-

    gebiedsociaal-economischontwikkeldworden om economischniet verderachterop

    terakenbij derestvan Nederland.

    Eris letterlijken figuurlijkruimte voor ontwikkelingvannatuuren vaneconomiein

    hetWaddengebied.Waar natuuren economie samengaan, wordt dat krachtiggesti-

    muleerd,ook via hetWaddenfonds. Bijvoorbeeldde ontwikkelingen kwaliteitsverbe-

    teringvan hettoerismedatgericht isop denatuurlijkewaardenvan het

    Waddengebied.Werken aan herstel van de veerkracht en werkenaan de samenhang

    van hetWaddengebied alsgeheel, biedtveel ontwikkelingsgerichte kansen.

    Waar nogstrijdigheiddreigt,kan viaeen adequateplanningin detijdeen oplossing

    wordengevonden.Dat neemt nietwegdat erkeuzesgemaaktmoetenworden. Keu-

    zeswaarover samen stevigwordt nagedachtals hetgaatom nuten noodzaak,vorm-

    geving, uitwerking,inpassing en zonering.

    Somswordentevens ruimtelijkekeuzes gemaakt: niet allesoveral,want dan regeert

    de vervlakking,de verrommelingen de achteruitgang. Het behoudvan ruimtelijke

    verscheidenheid leidttot verhoogde diversiteit.

    2.5.4 Maatwerk op verschillende schaalniveaus

    HetWaddengebiedis in bestuurlijkezin on-Nederlandsgroot.En hetgebied isin eco-

    logische zin onderdeelvan veelgrotereverbanden.Het Waddengebied is in zijn totali-

    teiteen onmisbareecologischeschakel;binnen het gebiedhangen de verschillende

    delenonverbrekelijkmet elkaarsamen.

    Mondiale, nationale, regionale en lokaleontwikkelingenbenvloedenelkaar weder-

    zijds. Sommige ontwikkelingen en schalenzijn nauwelijksbenvloedbaar.De Derde

    NotaWaddenzee geeftopdrachtenop basisvan mondiale ontwikkelingen, Europeseregelgeving ennationalebelangen. HetB&O-planbiedtdaarwaarhet kanruimte aan

    lokaleen regionalesturing.

    Klimaatveranderingbijvoorbeeld, heeftop mondiale schaalgevolgen. Het eilanden-

    rijk vanTuvaluin deGroteOceaan dreigtte verdwijnenin degolven.Voorwaarde voor

    hethandhaven vande Waddenzeeis eenvoldoende aanvoervanzand enslibuit de

    Noordzee.

    2 Hetfundament vanhet beheer- enontwikkelingsplan 21

    HetWaddengebied heeftnaast een robuuste, veerkrachtigenatuur een robuuste en

    veerkrachtigeeconomienodig. Beidevergen impulsen en investeringen.Diversificatie

    is vooreen veerkrachtigeeconomiehard nodig. Dat betekent bijvoorbeeldinvesteren

    inzowelde kenniseconomie,als inde landbouw, inde zorg enin deinformatie- en

    communicatietechnologie,in nieuwe vormen vantoerismeen in duurzame industrile

    ontwikkeling.

    2.5.2 Werkenaanduurzaamheid

    Duurzaamheidis in het maatschappelijkeverkeer een steedsbelangrijker toets.Duur-

    zameontwikkelingstreeftfundamenteel naar het in samenhang omgaan met de kapi-

    taalvoorradenvan sociaal-culturele,ecologische en economischeaard. Vanuithet

    principe dater evenwichtmoetzijn tussenpeople,planeten profit.Zeker in eenna-tuurgebiedals deWaddenzeeis gebruikdat niet duurzaam is, niet toegestaan.

    HetWaddengebiedheeft voorheel Nederland en verdaarbuiten eenpositieve klank,

    diedoor velenwordtgeassocieerd metnatuur enschoonheid.Dat positievegevoel

    wordt verderversterktdoorduurzaamheidnaar buiten toeuit testralenen te benutten.

    Duurzaamheidis eenkrachtige kansvoorde toekomstvan hettoerismein hetWad-

    dengebied.Duurzaam toerisme is zoweldoel,als middel: wateren zon worden benut,

    veerboten varenop innovatieve brandstof en gastenaccommodaties onderscheiden

    zichdoor hun duurzaam energiegebruik. Het heleWaddengebiedprofiteertzo van

    een extraaantrekkelijk imago.

    Datgeldt tevensvoorde visserij.Vissersspelen inop ditduurzameimago door hun

    assortiment te vernieuwen metbehulp van duurzame visserijtechnieken en kwalita-

    tiefhoogwaardigeproducten. Deafname vande druk opde natuuris danzodanigdat

    denatuurzichkan herstellenen vis-en schelpdierbestandenop langetermijn oppeil

    blijven.Visserij en toerisme versterken elkaardoor de ontwikkelingvan educatieve

    visserij eneen lokaleafzetmarktvoorversevis. Hetkeurmerkvan deMarineSteward-

    shipCouncil staatgarant voorduurzaamheid. Streeklabelskunnen de marketing ge-

    makkelijkermaken.Maarer ismeer. Vanouds heeft hetnoordenervaring metenergieconversie.Deze ken-

    nisen ervaringwordenbenutvoorhet duurzaam makenvan degehele Nederlandse

    energievoorziening.De duurzame ontwikkelingvan hetWaddengebied geefteen be-

    langrijkeimpuls aan de noordelijkeeconomiedie zichsterk richtop energietransitie

    en de kennishierover.

    20 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    13/31

    beheervoor natuurdoelstellingen, beheervoor scheepvaart en beheervoor kust-verdediging;

    voorlichtingen educatie, voorlichtingaan bezoekers en gebruikers; monitoring,inspectie en handhaving.(Monitorenvan bijvoorbeeldde kwaliteit van

    het zeewater of aantallen zeehonden. Handhaving van de scheepvaart- en visserij-

    wetgeving;of bijvoobeeldafsprakenover zonering.)

    Elkvande partnersin hetRCW draagtbij aande beleidsontwikkelingvoorhet Wad-

    dengebiedvanuit deeigentakenen bevoegdheden. Voor deuitvoeringvanhet be-

    leidbeschikt elkeoverheidover regulieremiddelen.Waar mogelijk wordt

    samengewerktbij de uitvoering,bijvoorbeelddoor gecordineerde vergunningverle-

    ningen ophet gebiedvan dehandhaving.

    Eris bepleit nietalleeneen helderbeleidskader voor deWaddenzeete ontwikkelen,maar vooralookom investeringenin natuurn economievan hetWaddengebiedmo-

    gelijk te maken.Het belangrijksteinstrumentdaarvooris hetWaddenfonds, dateind

    2006bij wet is ingesteld.In het InvesteringsplanWaddenfondszijn de bestedings-

    richtlijnendaarvoor vastgelegd. HetWaddenfonds is nadrukkelijkbedoeldvoor addi-

    tioneleinvesteringenin hetWaddengebied

    De projecten dievoor financieringuit hetWaddenfonds in aanmerking komenwor-

    dengetoetst aan de volgende doelen:

    Hetvergrotenen versterken vande natuur-en landschapswaardenvan hetWad-dengebied.

    Het verminderenof wegnemenvan externebedreigingenvan de natuurlijkerijk-domvan deWaddenzee.

    Het bevorderenvan een duurzame economischeontwikkelingvan regionale activi-teitenin hetWaddengebieden eensubstantiletransitienaareen duurzame ener-

    giehuishoudingin hetWaddengebied en de directaangrenzende gebieden.

    Het ontwikkelenvan een duurzame kennishuishouding ten aanzienvan hetWad-dengebied.

    Dezedoelen zijnin het Uitvoeringsplan Waddenfonds als vervolgop het Investerings-

    plan uitgewerkt. Peronderdeel zijn deprioriteitenvoor deeersteperiodevan vijf

    jaren aangegeven.

    Vooralprojecten diehetWaddengebied alsgeheel tengoedekomen endie totdoel

    hebbenzowelduurzame werkgelegenheidals natuuren landschap te versterken,

    worden financieel gesteund.

    2 Hetfundament vanhet beheer- enontwikkelingsplan 23

    DeWaddenzeewas lange tijddekraamkamer vande visstandin deNoordzee. Dan

    moetener welvolwassenvissenzijndie jongevissenvoortbrengen, zodatde kraam-

    kameradequaatwordt benut.

    De veiligheidvan de scheepvaart op deWaddenzeewordt nationaal gereguleerd,

    maar devaarwegenop deNoordzeebehorentot deinternationale wateren. Een

    scheepsrampdaar kan immense gevolgenhebben voorhet Waddengebied. De be-

    sluitvormingdaarovervindt hoofdzakelijk in Europese en internationalekaders plaats.

    Inde InternationaleMaritieme Organisatiewordende regelsvoorhet gebruikvande

    internationalescheepvaartrouteslangs hetWaddengebied vastgestelden in de ge-

    meentenwordende regelsvoorde bebouwinglangs derandenvande Waddenzee

    vastgesteld. Zo is deWaddenzeevanwegede scheepsveiligheidaangewezenals

    Particular Sensitive Sea Area(PSSA).

    Elkschaalniveau oefentinvloeduit ophet Waddengebieden heeft invloedop dean-dereschaalniveaus. Maatwerkis belangrijk.Maatwerk moetmogelijkblijvenen eigen

    zijnaan het betreffendeschaalniveau.

    2.5.5 De denkrichtingen samengevat

    Samenvattendkomthet erop neer dathet RCWten aanzienvan deontwikkelingvan

    hetWaddengebiedkiest voor:

    herstelvan robuustheiden veerkracht, metnatuur enlandschapals basisvoorzowelhet ecologischefunctioneren en het economischefunctioneren,als voorde

    leefbaarheidvoor de eigenbevolking;

    het - binnende natuurgrenzen- stimulerenvan duurzame economischeontwikke-ling,grootschalig in gespecialiseerdezones n kleinschaligin de waardevolle agra-

    rischecultuurlandschappen. Specialisatie,versterkingvan de karakteristieken, en

    de krachtvan de onderscheiden zoneszijn daarbijuitgangspunt.

    Robuusteen gezonde natuurkan tegeneen stootje enis debasisvoorlevenen be-levenen daarmee ook vooreconomischeactiviteiten.

    2 6 Uit voeri ng

    Voor derealiseringvan dein ditplanbeschrevenontwikkelingenstaanreguliereen

    additioneleinstrumentenen middelen ter beschikking.

    De reguliereinstrumentenomvatten:

    vergunningverleningop terreinen zoalsde Natuurbeschermingswet 1998, deWetop de waterstaatswerkenen deWet op de ruimtelijkeordening;

    22 Lvenin deWadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    14/31

    3 1 D e o pg ave n v oor d e W add en u it ge we rk t

    In dit hoofdstukworden themasbehandeldop basisvan het ontwikkelingsperspec-

    tiefuitde DerdeNotaWaddenzeein combinatiemetde regionaleen lokaleplannen

    enwensen. Hetgeefteenoverzichtvan opgaven oplangetermijn,analyses, kansen,

    koers,keuzesen agendavoorzoverkeuzes nunog nietgemaaktkunnen worden.

    De gewenste,samenhangende aanpakvoor hetWaddengebied leidtautomatischtot

    het rangschikkenvan alleopgavenuit het ontwikkelingsperspectief.Er zijn vier

    categoriente onderscheiden:

    opgaven voorecosysteem, habitaten soorten; opgaven voorklimaat en energie;

    opgaven voorlandschapen cultuurhistorie; opgaven voorwonen, werkenen recreren.Percategorie zijn door hetRCW themas benoemd dieom uitwerkingen uitvoering

    vragen.

    Dezethemashangen met elkaaren meestalmet verschillendeopgavencategorien

    samen.Vaargeulenbijvoorbeeldhebbeneen relatiemet het themahavenontwikke-

    ling,maarook metde opgaven voor eennatuurlijkeontwikkelingvan demorfologie

    van het waddensysteem. Het themarecreatiehoudt verbandmet de natuurlijkekwali-

    teitenvan het gebied, metde belevingsmogelijkheden,maar ookmet de cultuurhis-

    torische waarden ende gastvrijheid vande inwoners enondernemers.Op hunbeurt

    bepalen recreatie en toerisme weermede de economischesituatie en de leefbaarheid

    in hetWaddengebied.

    Omallerelatiesen desamenhangrecht tedoen iseen integralebenadering onont-

    beerlijk.Om hetoverzichtnaarde toekomsthelder tehoudenzijnper categorieopga-

    venen analyses beschrevenen perthemakansen enkoersbeschreven.

    Peropgavencategoriezijn ten slottede gemaakte afspraken vastgelegd.Daar waaraf-

    spraken eenduidig gemaakt kondenwordenzijn ze alszodanig benoemd. Daarwaar

    noggeenkeuzegemaaktkan worden, issprakevanagendering. Onderwerpendie

    continuaandachtvergen zijn in deagenda opgenomen.

    Bijde afspraken is aangegevenwelke RCW-partnersbetrokken zijnbij de uitvoering.

    Inhet maatregelenplan,deelC vanhet B&O-plan,wordt perafspraakuitgewerktwat

    derol ende bijdrage zijn vanuit deeigentakenen bevoegdhedenvan degenoemde

    RCW-partners.Daar wordttevens aangegevenwelke maatschappelijkeorganisaties

    enoverige overhedenbij deafspraaken bijde uitvoeringbetrokkenmoeten worden

    enwathunrolis.

    Bijelkeafspraaken elkagendaonderdeelis tenslotte aangegevenwanneerde uitvoe-

    ringgereeddientte zijn.

    25

    De wadden in themas

    3

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    15/31

    3 2 O pgav en v oo r eco systeem, h ab itat en s oo rten

    3.2.1 Deopgaven opbasis van deDerdeNota Waddenzee,

    deWatervisieLauwersmeeren vande lokale en

    regionale plannen

    De dynamischeprocessenhebben zoveelmogelijk de ruimte. De ecologischeverbindingenmet de aangrenzendegebiedenzijn hersteld. Defloraen fauna diebij hetrobuustewaddensysteemhoren, zijn rijken gevarieerd

    aanwezig en in hun voorwaardenvoor voortbestaan is voorzien.

    In voedsel, rust en voortplantingsgebieden voorde faunais voorzien. De waterkwaliteit is goed. Natuurlijkekwelders,mosselbanken en zeegrasvelden zijnin areaalgegroeid.

    3.2.2 Ecosysteem,habitat ensoorten: kern vande analyses

    Dezeestromingen enhet bijbehorendetransportvanzand enslib langsde Noordzee-

    kust zijn cruciaalvoorhetbehoudvande Waddenzeealsgetijdengebiedop delange

    termijn. De dynamischeprocessenen de verbindingenmet anderegebiedenstuiten

    opeen aantalplaatsenletterlijk opde ingrepenvan demens:dijken,sluizen envast-

    gelegde duinenrijen.Dat beperkt de natuurlijkedynamiek en de verjonging.Vooralde

    dijkenzijnbarriresin deverbindingentussen hetzoeteachterland ende zoutezee

    voor bijvoorbeeldde aalen defint.

    3 DeWaddenin themas 27

    C

    at

    e

    gorie E

    co

    sys

    t

    e

    em, Kl

    im

    a

    at en L

    an

    ds

    ch

    ap en W

    on

    en

    , werken en

    habi

    t

    at en so

    orten en

    er

    gie cultuurhi

    storie r

    ecre

    r

    en

    - opgaven - opgaven - opgaven - opgaven

    - analyses - analyses - analyses - analyses

    - afspraken - afspraken - afspraken - afspraken

    - agenda - agenda - agenda - agenda

    Themas Geulen, platen Klimaat Bebouwing, Wonen

    en slikken en water hoogte en

    duisternis

    Kwe lde rs e n d ui ne n E ne rg ie L an ds ch ap e n H av en sherkenbare historie

    Verbindingen tussen Visserij

    zoet en zout

    Morfologie, vaar- Landbouw

    geulen, baggerwerk Recreatie en toerisme

    - kansen - kansen - kansen - kansen

    - koersen - koersen - koersen - koersen

    26 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    16/31

    De koers

    Om de natuurlijke processen hun functie te kunnen laten vervullen zoals het ontwik-

    kelingsperspectief beoogt, worden de voorwaarden die daarvoor nodig zijn zoveel

    mogelijk in stand gehouden of hersteld, worden de belemmeringen voor die proces-

    sen waar mogelijk weggenomen en wordt soms een handje geholpen om een proces

    weer op gang te brengen of het te versterken, waarbij een zo natuurlijk mogelijk sys-

    teem uitgangspunt blijft. Uiteindelijk zal dit ondermeer leiden tot een groter areaal

    aan en meer natuurlijke verspreiding en ontwikkeling van mosselbanken, Sabellaria-

    riffen en zeegrasvelden. Verstoring en aantasting van soorten en habitat worden voor-

    komen.

    Als er kennishiaten zijn over de werking van het waddensysteem moeten die ingevuld

    worden, maar dat mag het treffen van herstelmaatregelen die goed werken, niet ver-

    tragen.Om de benodigde goede waterkwaliteit, inclusief helderheid te realiseren, worden in

    het kader van de stroomgebiedbeheerplannen KRW diverse maatregelen uitgevoerd.

    En de maatregelen op basis van het beheerplan Natura 2000 dragen bij aan een ge-

    zonde Waddenzee.

    Omdat er vanuit verschillende kaders en vanuit verschillende overheden en maat-

    schappelijke organisaties gewerkt wordt aan herstel van het natte wad wordt daaruit

    gezamenlijk een integraal natuurherstelprogramma samengesteld.

    3.2.4 Kwelders en duinen

    Kansen

    De kansen liggen in de eerste plaats in de notie dat een robuust waddenecosysteem,

    dat wordt gekenmerkt door natuurlijke processen en biodiversiteit, tegen een stootje

    kan en zo een duurzame basis biedt voor economische activiteiten. Daartoe zal het

    natuurlijk functionerende kwelderareaal worden vergroot door stelselmatig processen

    te bevorderen en ingrepen te verrichten. Voorts biedt de verjonging van duinen en

    kwelders de mogelijkheid om het areaal en de biodiversiteit van deze systemen op de

    langere duur te waarborgen en in te spelen op klimaatverandering. Met de vinger aan

    de pols en in nauwe samenwerking met de waterkeringbeheerders kunnen we de

    kennis over het toelaten van dynamiek toepassen. Uiteindelijk kan de dynamiek

    samen met toevoegingen aan de hoeveelheid zand in het duinsysteem, bijdragen aan

    de versterking van de kust en daardoor aan de veiligheid van de bewoners.

    Kansen liggen er verder in de synergie die er zijn met andere themas: toerisme, visse-

    rij en landbouw.

    3 De Wadden in themas 29

    De Waddenzee is ondiep en wordt doorsneden door getijdengeulen. Van nature ver-

    plaatsen deze geulen zich, vullen zich op of ze verdiepen zich. Dit betekent soms een

    belemmering voor de scheepvaart, maar soms opent het nieuwe perspectieven en

    verbindingen. Ten behoeve van de scheepvaart en de verbindingen met de eilanden

    worden een aantal geulen regelmatig gebaggerd om de afgesproken diepte te waar-

    borgen.

    Het getij voert materiaal en voedsel naar de Waddenzee en is zo de motor die de ver-

    schillende onderdelen van het ecosysteem voedt. Zo kunnen bijvoorbeeld mossel-

    banken en kwelders zich ontwikkelen. Deze zijn op hun beurt weer van levensbelang

    voor andere onderdelen van het waddensysteem. De onderdelen van het waddensys-

    teem grijpen allemaal in elkaar. Sommige onderdelen zijn echter beschadigd of staan

    onder druk door verlies aan areaal, grotere troebelheid of vervuiling. De samenhangin het systeem is op verschillende plaatsen verstoord. Het ontbreekt op een aantal lo-

    caties aan rust in en voor het waddenecosysteem. De Waddenzee kan haar kinderka-

    merfunctie voor sommige soorten niet goed vervullen.

    Op dit moment zijn de kwelders en de duinen op de meeste plaatsen verouderd. De

    veroudering wordt onder andere in de hand gewerkt door een te geringe aanvoer van

    sediment. Er vindt te weinig vorming van nieuwe duinen en kwelders plaats. Het ge-

    volg is dat vooral de kwelders aan het vasteland niet meer die rijke flora en fauna heb-

    ben die ze kunnen herbergen en hetzelfde geldt voor de duinen van de eilanden.

    In de volgende deelparagrafen worden de kansen en de koers van de themas geulen,

    platen, slikken en water, kwelders en duinen, zoet-zoutovergangen, morfologie en

    vaargeulen beschreven.

    3.2.3 Geulen, platen, slikken en water

    Geulen, platen, slikken en water vormen samen het natte wad.

    Kansen

    Een herstelde en gezonde Waddenzee biedt ruimte voor vogels om te voorzien in hun

    voedselbehoefte. Het geeft soorten de mogelijkheid om het gebied te benutten als

    kraam- en kinderkamer. Een rijke zee herbergt weer diverse soorten platvis en wellicht

    zelfs bruinvissen. Door een goede waterkwaliteit en een veel betere doorzichtigheid

    in de zomerperiode krijgen flora en fauna de ontwikkelingskansen die van nature

    horen bij dit waddensysteem. Mosselbanken en zeegrasvelden kunnen floreren. Een

    robuust waddensysteem heeft veerkracht, biedt bescherming en ruimte voor mede-

    gebruik. Bijvoorbeeld voor visserij en voor beleving van de natuur.

    28 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    17/31

    gegeven opties nader uitwerken. Van deze opties biedt binnen het stroomgebied van

    de Rijn het Lauwersmeer goede mogelijkheden voor een robuuste gradint. De Wa-

    tervisie Lauwersmeer is de basis voor de verdere uitwerking.

    Op andere plaatsen binnen dit stroomgebied liggen eveneens kansen, zoals bij de Af-

    sluitdijk. Hier liggen goede mogelijkheden in combinatie met de noodzakelijke verbe-

    teringen aan de Afsluitdijk en de aanleg van het nieuwe spuimiddel. Kansen moeten

    in combinatie met andere projecten eerst verder uitgewerkt worden. Voor het stroom-

    gebied van de Eems lijkt de rivier zelf de beste kansen te bieden voor een echte estua-

    rin overgang. Dit is een agendering voor de lange termijn voor de bilaterale

    samenwerking met Duitsland voor de Eems-Dollard. De mogelijkheid voor andere

    overgangen aan Nederlandse zijde in dit stroomgebied worden op termijn niet uitge-

    sloten wanneer zich nieuwe kansen aandienen.

    Voor andere typen en kleinschaliger overgangen moeten de alternatieven nog in

    beeld gebracht worden.

    3.2.6 Morfologie, vaargeulen en baggerwerk

    Kansen

    De morfologische processen zijn de motor van het waddensysteem. Daardoor vindt

    de aanvoer en verdeling van sediment naar geulen, platen en kwelders plaats. Door

    deze dynamische processen de ruimte te geven, kunnen eilanden, platen en kwelders

    bij een stijgende zeespiegel op niveau blijven. Daardoor krijgen de daar foeragerende

    en broedende vogels de kans om het hoofd boven water te houden. Natuurlijk aan-

    groeiende platen bieden daarnaast aan specifieke (pionier)vegetaties vestigingskan-

    sen en dragen bij aan de kustveiligheid.

    De koers

    De natuurlijke ontwikkeling van geulen en platen staat centraal. Incidenteel kan in de

    natuurlijke ontwikkelingen van de geulen worden ingegrepen om de afgesproken be-

    reikbaarheid van de havens en eilanden te waarborgen. Het sediment dat bij bagger-

    werk vrijkomt wordt zoveel mogelijk in het systeem gelaten.

    Om zowel de natuurlijke ontwikkeling als de bereikbaarheid duurzaam recht te kun-

    nen doen is het nodig om voortdurend alert te zijn op een goede afstemming tussen

    de schepen waarmee de (veer)verbindingen worden onderhouden en de ontwikke-

    ling van het natuurlijk systeem.

    3 De Wadden in themas 31

    De koers

    In het duin- en kwelderbeheer worden natuurlijke processen benut. Door gebruik te

    maken van de natuurlijke dynamische processen wordt de verjonging en versterking

    van duinsystemen en het herstel van kwelders gerealiseerd.

    De ideen voor herstel van de natuurlijke dynamiek op onbewoonde uiteinden van de

    eilanden moeten eerst worden uitgewerkt. Terreinbeherende instanties zullen hierin,

    samen met andere betrokkenen, zoals bewoners en andere RCW-partners, het voor-

    touw nemen.

    Voor de kwelders wordt door de eigenaren en beheerders een vernieuwend herstel-

    programma ontwikkeld. Hier horen ook de projecten tot verkweldering van voorma-

    lige landaanwinningswerken tot meer natuurlijke kwelders aan de vastelandszijde bij.De eilandkwelders worden waar nodig en passend binnen natuurdoelstellingen, her-

    steld.

    3.2.5 Verbindingen tussen zoet en zout

    Kansen

    Het herstel van de verbindingen tussen de zoete en de zoute milieus levert in de eer-

    ste plaats een forse winst op voor flora en fauna. Trekvissen, zoals de paling, komen na

    een lange reis niet voor een gesloten deur, zoals een dijk of een sluis. Voor vogels en

    specifieke plantensoorten creert een zoet-zoutovergang bijvoorbeeld extra en

    nieuwe leefmilieus. Voor recreatie en toerisme biedt herstel van zoet-zoutverbindin-

    gen nieuwe perspectieven; mogelijkheden voor natuurbeleving kunnen bij het her-

    stel meteen ingepast worden.

    De koers

    Het RCW ziet goede mogelijkheden voor diverse typen zoet-zoutovergangen - klei-

    nere en grotere - ten behoeve van een zo natuurlijk mogelijke ontwikkeling van het

    ecosysteem. Hierbij moet gedacht worden aan buitendijkse en eilandkwelderkreken

    gevoed door zoet water van achter de dijk of uit de duinen tot overgangen met een

    estuarin karakter. Ook binnendijks zijn kleinere overgangen mogelijk. Deze maken

    deel uit van kleine aaneengeschakelde natuurgebieden. Deze natuurparels zijn van

    grote betekenis voor de wadvogels. De verbetering van de mogelijkheden voor vismi-

    gratie door vispassages en aanpassing van spuiregimes kan en moet een bijdrage le-

    veren aan herstel van de natuur.

    De Raad voor de Wadden heeft de verschillende typen, functies en concrete mogelijk-

    heden voor zoet-zoutovergangen goed op de kaart gezet. Het RCW wil de hierin aan-

    30 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    18/31

    3 3 Opgaven voor klimaat en energie

    3.3.1 De opgaven op basis van de Derde Nota Waddenzee, het

    Energieakkoord, het Ambitiemanifest en andere lokale

    en regionale plannen

    De Waddenzee is beschermd en behouden. De veiligheid van de bewoners is gewaarborgd. Het Waddengebied draagt bij aan een duurzame basis van de energiehuishouding

    en bespaart energie op alle fronten.

    3.2.1 Klimaat en energie: kern van de analyses

    Het IPCC-rapport 2007 en de KNMI-scenarios 2006 gaan uit van klimaatverandering.

    Concreet verwacht men voor Nederland voor de komende eeuw gemiddeld hogere

    temperaturen, verandering in neerslagpatronen, een stijgende zeespiegel en meer

    weersextremen.

    De dijken en duinen in het Waddengebied zullen het zwaarder te verduren krijgen ten

    gevolge van weersextremen en zeespiegelstijging. In de landelijke Kustnotas worden

    hier antwoorden op geformuleerd bijvoorbeeld in de vorm van dijkverzwaring.

    Een warmere Waddenzee kan betekenen dat bepaalde soorten verdwijnen en andere

    zich vestigen, daarbij kan verdringing van soorten optreden. Meer neerslag in meer

    3 De Wadden in themas 33

    3.2.7 Afspraken en agenda voor ecosysteem, habitat en soorten

    Ecosysteem, habitat en soorten

    32 Lven in de Wadden

    Termijn

    2010

    2009

    2010

    2011

    2014

    2009

    2010

    2011

    2010

    2010

    Termijn

    2013

    2014

    2010

    2011

    2012

    2011

    Betrokkenen

    LNV, RWS

    RWS

    RWS, LNV, provincies,gemeenten

    Provincies, waterschap-

    pen, LNV en RWS

    RWS,provincies, LNV

    LNV, RWS, provincies

    Waterschappen,RWS

    RWS, waterschappen

    Provincies, waterschap-

    pen, LNV, RWS

    RWS

    Betrokkenen

    RWS, provincies, gemeenten

    RWS, waterschappen

    RWS, LNV, provincies

    RWS,provincies

    waterschappen, LNV

    RWS, LNV

    EZ, provincies

    Afspraken

    Samenstellen integraal natuurherstelprogramma natte wad

    op basis van ondermeer het beheerplan Natura 2000 en de

    deelstroomgebieden KRW

    Opstellen stroomgebiedbeheerplannen

    Opstellen beheerplan Waddengebied Natura 2000

    Uitwerken mogelijkheden dynamisch duinbeheer

    Uitvoeren kwelderherstel projecten vasteland

    Beschermen habitat en soorten

    Herstelplan trekvissen uitvoeren

    Verbeteren regimes bestaande spuiwerken

    Opstellen plan van aanpak voor Lauwersmeer op basis

    watervisie Lauwersmeer.

    Integrale verkenning effecten verdieping van vaargeulen

    Agenda

    Voorbereiden en uitvoeren pilots dynamiek eilandkwelders

    Concretiseren van het benutten van natuurlijke processenbij kustbeheer

    Onderzoeken mogelijkheden zoet-zoutovergang Afsluitdijk

    In kaart brengen mogelijkheden kleinere zoet-zout-

    overgangen

    Onderzoeken mogelijkheden herstel van zoet- zoutover-

    gang in rivier de Eems

    Concretiseren mogelijkheden innovatie watertransport, in-

    clusief veerdiensten

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    19/31

    kunnen storten. Dat kan eveneens gelden voor mosselbanken, riffen van (Japanse)

    oesters of andere schelpdieren en dichte velden van zeegras. De mogelijkheden en

    passendheid om met name deze biobouwers te benutten moeten verder onderzocht

    worden.

    De andere dreiging van water komt vanuit het achterland. Daar spelen meerdere wa-

    tervraagstukken, namelijk toename van piekafvoeren en vaker voorkomende periodes

    van droogte en verzilting. Daarom wordt er op watersysteemniveau genvesteerd. Bij-

    voorbeeld in het vergroten van de opslagcapaciteit van het zoete water. Voldoende

    spui- en gemaalcapaciteit moeten ervoor zorgen dat het water afgevoerd kan worden

    met een spuiregiem dat zoete schokken voorkomt. Het tegengaan van verzilting in

    de landbouwgebieden achter de dijken of het daarop anticiperen met bijvoorbeeld

    teelt van bepaalde gewassen - wordt bij deze maatregelen meegenomen.

    3.3..4 Energie

    Kansen

    Via initiatieven, zoals Energy Valley kan Noord-Nederland uitgroeien tot een voorloper

    op het gebied van duurzame energie en innovatie, een cluster van nationale en inter-

    nationale betekenis. Het Waddengebied maakt daar deel van uit en kan zich manifes-

    teren als het groene dak van Energy Valley. Het Waddengebied is bij uitstek het

    gebied waar ontwikkeling van duurzame energie een prominente functie kan vervul-

    len: de zorg voor natuur, de kwetsbaarheid van het gebied voor zeespiegelstijging, de

    ruimte in het gebied bieden hier goede uitgangspunten voor. Dit vormt inspiratie

    voor projecten op het gebied van energiebesparing op lokaal niveau.

    Veel van de doelen uit het Energieakkoord moeten op gemeentelijk niveau worden

    gerealiseerd. In de dagelijkse praktijk laten uiteenlopende projecten in Noord-Neder-

    land zien dat al forse energiebesparingen te realiseren zijn met de huidige technieken.

    Door onderzoek en innovatie te stimuleren worden nieuwe mogelijkheden ontwik-

    keld. Onder de vlag van het Energieakkoord wordt de uitwisseling van kennis en erva-

    ring nadrukkelijk gestimuleerd. De vraagstukken ten aanzien van energie en

    duurzaamheid van gemeenten en provincies zijn vaak vergelijkbaar, de toepasbaar-

    heid van oplossingen is vaak breed. Het gebruik maken van elkaars kennis en ervaring

    bespaart tijd en geld. Door samenwerking kunnen nieuwe projecten op het meest

    geigende schaalniveau worden uitgevoerd.

    De koers

    De provincies, rijk en gemeenten hebben het Energieakkoord Noord-Nederland gete-

    kend om te komen tot een gerichte inzet op alle schaalniveaus voor de energiebespa-

    3 De Wadden in themas 35

    pieken heeft consequenties voor de afvoer van zoet water vanaf het land. Lozen onder

    vrij verval wordt moeilijker en het zoute milieu krijgt meer zoete schokken te verwer-

    ken. Door de zeespiegelstijging kunnen wadplaten verdrinken wanneer er onvol-

    doende zand en slib wordt aangevoerd.

    Vanuit het perspectief van eindigheid van de voorraad grondstoffen en vanwege de

    noodzakelijke reductie in CO2-uitstoot komt de druk om zuiniger om te gaan met

    energie en de energie die we gebruiken duurzaam op te wekken. Think global, act

    local is hier van toepassing. Om dat vorm te geven is een Noordelijk Energieakkoord

    afgesloten en hebben De Waddeneilanden een ambitiemanifest opgesteld.

    In de volgende deelparagrafen worden kansen en koers van de themas klimaat en

    energie beschreven.

    3.3.3 K lima at

    Kansen

    Door tijdig te anticiperen op de verwachte klimaatverandering kan de veiligheid van

    de bewoners gewaarborgd en de biodiversiteit van het Waddengebied behouden

    worden. Dat kan tegelijkertijd nieuwe ervaringen en kennis opleveren over kust en

    waterbeheer. Kennis die ook elders in de wereld nodig is. Onderzoek- en kennisinstitu-

    ten kunnen hierdoor floreren. Tegelijkertijd kunnen er door het inspelen op een veran-

    derend waterbeheer op het vasteland nieuwe mogelijkheden voor de landbouw en

    het natuurbeheer ontstaan.

    De koers

    Aanpassen en verdedigen zijn beide nodig om de klimaatverandering te hanteren.

    Dat vergt soms extra ruimte en soms extra materiaal.

    Dat geldt in de eerste plaats bij de bescherming tegen de zee: dijken en duinen die-

    nen berekend te zijn op hun taak als primaire waterkering. Voor de versterking van de

    primaire dijken en keringen is via de ruimtelijke plannen ruimte gereserveerd. Via pi-

    lots met nieuwe methoden voor kustverdediging en dijkversterking wordt de kennis

    op dit terrein verder ontwikkeld. Onderzoek naar de mogelijkheden van bredere dijk-

    zones en het (weer) inzetten van slaperdijken kan daar onderdeel van zijn. Via natuur-

    lijke versterking van de duinen moet ook aan die zijde van het waddengebied voor

    adequate bescherming worden gezorgd. Daarvoor is voldoende aanvoer van zand

    door middel van suppletie nodig.

    Soms kan de natuur ons helpen. Dynamisch duinbeheer bevordert robuustheid van

    de duinen. Kwelders vangen golven op die zich anders met volle kracht op de kust

    34 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    20/31

    3 4 Opgaven voor landschap en cultuurhistorie

    3.4.1 De opgaven op basis van de Derde Nota Waddenzee,

    Lancewadplan en de lokale en regionale plannen

    De kenmerkende landschappelijke kwaliteiten van het Waddengebied, waaronderweidsheid, open horizon en duisternis, zijn versterkt.

    De cultuurhistorische en archeologische elementen en structuren die bijdragenaan de identiteit van het gebied worden gekoesterd en zijn behouden.

    De kwaliteiten van landschap en cultuurhistorie zijn beleefbaar en te benutten.

    3.4.2 Landschap en cultuur: kern van de analyses

    Het landschap in het Waddengebied is binnen Nederland uniek qua schaal, aard en

    weidsheid. Stilte en duisternis zijn ongrijpbare waarden, waarden die wel zichtbaar,

    hoorbaar (of juist niet) en beleefbaar zijn, maar niet gemakkelijk uit te drukken. Ze zijn

    in het Waddengebied nog aanwezig en grootser dan op vele plaatsen elders. Ze horen

    bij het uitgestrekte Waddengebied dat merendeels n en dezelfde ononderbroken

    horizon heeft. Het zijn waarden die ons als mens nietig maken.

    Cultuurhistorische elementen en structuren bieden samen zicht op een eeuwenoud

    proces, op het samenspel van mens en natuur in het cultuurlandschap. Dat samenspel

    vormt een essentieel onderdeel van de identiteit van het Waddengebied. Terpen en

    dijken horen evengoed bij de identiteit als zandplaten en stuivende duinen.

    3 De Wadden in themas 37

    ring in de gebouwde omgeving, duurzame energie, biobrandstoffen en duurzame

    mobiliteit, schone energie en kennis en innovatie.

    Het eigene van het Waddengebied inspireert tot projecten over energiebesparing op

    lokaal niveau. De eilanden willen in 2020 op duurzame wijze volledig zelf kunnen

    voorzien in hun duurzame energie- en waterbehoefte.

    Bij de ontwikkeling van methoden van duurzame energieopwekking wordt rekening

    gehouden met de specifieke waarden van het Waddengebied. Het open, weidse land-

    schap, de werking van de getijden zijn waarden die gekoesterd en beschermd wor-

    den.

    De rijksoverheid en de noordelijke provincies gaan deze kabinetsperiode intensief

    met elkaar samenwerken om eventuele knelpunten in de ruimtelijke ordening enenergie-infrastructuur, bijvoorbeeld bij de uitbreiding van het leidingennetwerk voor

    gas en elektriciteit, weg te nemen. Door een gebundelde inzet van provinciaal en

    rijksbeleid moet het voor bedrijven en kennisinstellingen gemakkelijker worden om

    energieprojecten te realiseren. De inspanningen van de overheden zijn er deze kabi-

    netsperiode op gericht energieprojecten van de grond te krijgen die aansluiten bij de

    sterke punten van het Energy Valley-gebied.

    3.3.5 De afspraken en agenda voor klimaat en energie

    Klimaat en energie

    36 Lven in de Wadden

    Termijn

    2010

    2012

    Termijn

    2012

    2014

    perma-

    nent

    Betrokkenen

    Provincies, gemeenten,

    waterschappen

    RWS, waterschappen

    allen

    Betrokkenen

    Waterschappen, RWS

    LNV, RWS

    Gemeenten, provincies, EZ

    Afspraken

    Ruimte reserveren, specificeren en bestemmen voor

    dijkversterking

    Uitvoeren pilots met nieuwe methoden kustbescherming

    Uitvoeren Energieakkoord

    Agenda

    Inventariseren en implementeren mogelijkheden verbete-

    ren spuiregimes

    In beeld brengen voorwaarden en mogelijkheden

    biobouwers

    Initiren lokale projecten voor energiebesparing en zelf-

    voorziening

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    21/31

    waarden. Verrommeling van het landschap wordt voorkomen en waar aanwezig op-

    geruimd.

    Duisternis, bijna nergens in Nederland meer aanwezig, wordt gewaardeerd. In het

    Waddengebied behouden we de melkweg aan het firmament door toepassing van in-

    novatieve techniek op het gebied van verlichting. Uitgangspunt hierbij is: gerichte

    verlichting, alleen waar en wanneer nodig.

    3.4.4 Landschap en herkenbare historie

    Kansen

    De kansen voor verzilvering van de kernkwaliteiten van het gebied liggen in land-

    bouw, natuurbehoud, sociaal-economische ontwikkeling n in het toeristisch-recrea-

    tieve product. Zij vormen de motor voor vele gebiedseigen initiatieven. Behoud doorgebruik draagt ook bij aan de identiteit en leefbaarheid van het gebied. Bij het gebied

    passend, historisch medegebruik wordt gewaardeerd en is inspiratiebron. De verhalen

    van het landschap en de cultuurhistorie kunnen een plus bieden aan het gebiedsge-

    richte toerisme.

    De koers

    Het landschap en het culturele erfgoed van de Waddenzee is een rijke erfenis die

    doorgegeven dient te worden. Behoud en ontwikkelen van de identiteit en verschei-

    denheid van landschap en cultuurhistorie als een samenhangend geheel is een geza-

    menlijke verantwoordelijkheid. Deze wordt ingevuld door bewustwording van deze

    waarden te stimuleren, bescherming en gebruik te faciliteren, participatie van bevol-

    king en organisaties te bevorderen en deze waarden te benutten en te verankeren in

    ruimtelijke beleidsplannen. In samenwerking met de partners van de trilaterale Wad-

    denzeesamenwerking worden de aanbevelingen van Lancewadplan tot uitvoering

    gebracht. Deze aanbevelingen omvatten onder andere: toepassen juridische bescher-

    mingsinstrumenten, landschap en cultuurhistorie in ruimtelijke planvorming en inte-

    graal kustzone management opnemen, voorbeelden van goed beheer en behoud

    internationaal uitwisselen, maritiem archeologisch erfgoed beschermen en een moni-

    toringstrategie ontwikkelen en uitvoeren.

    Het landschap en de cultuurhistorie van het Waddengebied zijn unique selling

    points. Activiteiten gericht op behoud, ontwikkeling en beleving van deze waarden

    worden gestimuleerd en geregisseerd. Om het landschap en de cultuurhistorie beleef-

    baar te maken wordt - vooral op het vasteland - de ontsluiting hiervan verbeterd.

    Er wordt een samenhangende marketing ontwikkeld. Daarbij worden de passende

    kleinschalige vormen van historisch medegebruik benut ten behoeve van recreatieve

    en educatieve doeleinden.

    3 De Wadden in themas 39

    Het Waddengebied bevat een schat aan maritiem archeologisch erfgoed. De scheeps-

    wrakken rond de waddeneilanden zijn afkomstig uit vele eeuwen zeevaart. Erfgoed

    dat een belangrijke rol speelt in de identiteit van het gebied en dat, mede op basis

    van internationale verdragen, beheerd en behouden dient te worden.

    Landschap en cultuurhistorie vormen in toenemende mate een trekpleister voor toe-

    risten. Daarnaast zijn ze voor de eigen bewoners onderdeel van de identiteit van hun

    Waddengebied. Het is belangrijk om deze waarden te koesteren en benutten.

    Het landschap en het culturele erfgoed van het Waddengebied is een rijke erfenis die

    het waard is om door te geven. Behouden en ontwikkelen van de identiteit en de ver-

    scheidenheid van landschap en cultuurhistorie als een samenhangend geheel is een

    gezamenlijke verantwoordelijkheid.

    In de volgende deelparagrafen worden kansen en koers van de themas bebouwing,

    hoogte en duisternis en landschap en herkenbare historie beschreven.

    3.4.3 Bebouwing, hoogte en duisternis

    Kansen

    Een gezamenlijke strategie zorgt voor duidelijkheid ten aanzien van de ontwikkelings-

    mogelijkheden voor de stedelijke centra en havengerelateerde bebouwing.

    Het biedt kansen aan het platteland om aantrekkelijk te zijn voor toerisme, maar ook

    als woon- en vestigingsgebied voor (kennisintensieve) bedrijven. Bedrijfsvestiging

    wordt mede gestuurd door de aantrekkelijkheid van een gebied om te wonen.

    Ten slotte geeft het een streek zijn eigen identiteit, cement voor de samenleving,

    zeker als die door de eigen bevolking gekoesterd wordt.

    Vermindering van lichtemissies zet aan tot energiebesparing en geeft impulsen aan

    innovatie op dit terrein en daarmee aan de economische ontwikkeling. Gerichte ver-

    lichting biedt uitzicht op vallende sterren en de melkweg.

    De koers

    Accentueer de verschillen. Dat is de kern van de strategie die het RCW voor het Wad-

    dengebied ten aanzien van de bebouwing ontwikkelt. De stad, de haven, de vuurto-

    ren en de kerk mogen herkenbaar zijn: een herkenningspunt in de wijde ruimte. Het

    platteland blijft laag achter de dijk: gaaf in het historische landschap binnendijks, gaaf

    in de weidsheid van de wadden. In beeldkwaliteitplannen wordt, binnen de voorwaar-

    den van de pkb Waddenzee, uitgewerkt hoe en waar bebouwing en bedrijvigheid zich

    in het waddenlandschap voegt of kwaliteit toevoegt. Waar mogelijk worden deze op-

    gesteld in combinatie met bestemmingsplannen.

    Met behulp van gebiedsgericht ontwerp sluit nieuwe bebouwing aan bij aanwezige

    38 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    22/31

    3 5 Wonen, werken en recreren

    3.5.1 De opgaven op basis van de Derde Nota Waddenzee en

    de lokale en regionale plannen

    Het Waddengebied is een gewaardeerd gebied voor duurzaam wonen. Duurzame economische bedrijvigheid rond en op de Waddenzee biedt de

    bevolking een welvarend bestaan.

    De Waddenzee wordt benut voor diverse vormen van duurzame visserij. De havens hebben zich duurzaam ontwikkeld, gent op hun specifieke ligging. In het Waddengebied is toerisme duurzaam, het gebied biedt optimale mogelijk-

    heden om natuur en landschap te beleven.

    3.5.2 Wonen, werken en recreren: kern van de analyses

    In het Waddengebied wonen ruim een kwart miljoen mensen. Daarvan wonen er

    ongeveer twintigduizend op de eilanden, de anderen wonen allen op het vasteland.

    Ruimte is voor velen een belangrijke factor bij de bepaling van het woongenot, maar

    werkgelegenheid is voor veel mensen de meest bepalende factor om in een gebied te

    blijven of te vertrekken. Voor de groeiende groep 65-plussers ligt dit anders, evenals

    bijvoorbeeld voor mensen die hun werk vinden in verschillende takken van de

    creatieve en vrije sector zoals kunst, ontwerp en ICT. Voor hen is juist de ruimte en het

    landschap een belangrijke inspiratiebron en motief om het Waddengebied te verkiezen.

    3 De Wadden in themas 41

    Het rijke archeologische archief van de Waddenzee wordt toegankelijk gemaakt. Arche-

    ologische vondsten spreken tot de verbeelding en versterken de nautische identiteit

    van de wadden. Door archeologisch onderzoek mee te laten liften met andere onder-

    zoeken kan met een relatief geringe inspanning veel resultaten worden geboekt.

    3.4.5 De afspraken en agenda voor landschap en cultuurhistorie

    Landschap en cultuurhistorie

    40 Lven in de Wadden

    Termijn

    2012

    2010

    2011

    2015

    2012

    2011

    2010

    2013

    Termijn

    permanent

    2011

    permanent

    permanent

    Betrokkenen

    Provincies , gemeenten

    Provincies

    Provincies, gemeenten

    Gemeenten

    EZ, gemeenten

    Gemeenten,VROM,

    provincies

    LNV, gemeenten,

    provincies

    Provincies,vasteland-

    gemeenten

    Betrokkenen

    Gemeenten, provincies

    EZ, gemeenten

    Provincies

    Provincies

    Afspraken

    Implementeren beschermingsbeleid landschap en cultuur-

    historie (behoud door ontwikkeling) in RO en gebieds-

    gericht beleid

    Opstellen landschapsontwikkelingsplannen

    Opstellen beeldkwaliteitplannen

    Verankeren beeldkwaliteitplannen in bestemmingsplannen

    Opstellen plan van aanpak voor vervangen bestaande, ver-

    vuilende verlichting met innovatieve verlichtingstechnieken

    Inventariseren beschermingsmaatregelen ter behoud en

    bevordering stilte en duisternis

    Lancewadplan aanbevelingen vertalen in concrete projecten

    Ontwikkelen marketingstrategie voor landschap en cultuur-

    historie met oog op toerisme

    Agenda

    Ontwikkelen gebiedsgericht ontwerp

    Bevorderen innovatie verlichtingstechniek en benutten

    Waddengebied als inspiratiebron

    Uitvoeren beschermingsbeleid maritieme archeologische

    waarden

    Beleefbaar maken cultuurhistorische waarden en

    archeologische vondsten

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    23/31

    Het aantal recreanten dat met een boot van de Waddenzee geniet is de afgelopen de-

    cennia aanzienlijk gegroeid. Dit blijkt onder andere uit een sterk toenemend aantal

    sluispassages. Om de waterrecreatie in goede banen te blijven leiden is eind 2007 het

    Convenant Vaarrecreatie Waddenzee afgesloten. Dit omvat afspraken met betrekking

    tot havens, voorlichting, zonering en handhaving.

    Om de sociaal-economische positie van het Waddengebied te verbeteren is alle hens

    aan dek nodig. Keuze voor alln industrile ontwikkeling of alln inzetten op klein-

    schaligheid of toerisme leidt daarbij tot verdere achteruitgang ten opzichte van de

    rest van Nederland.

    In de volgende deelparagrafen worden kansen en koers van de themas wonen, ha-

    venspecialisatie en samenwerking, visserij, landbouw en recreatie en toerisme be-schreven.

    3 .5 .3 Wo ne n

    Kansen

    Aantrekken van bedrijven is vanuit economisch oogpunt belangrijk voor het Wadden-

    gebied. De vestiging van bedrijven wordt steeds meer bepaald door de aantrekkelijk-

    heid van een gebied voor werknemers en hun gezinnen. Ruimte en natuur zijn samen

    met sociale voorzieningen voorname factoren.

    Faciliteiten, zoals de beschikbaarheid van adequate infrastructuur en eigentijdse ICT-

    voorzieningen, dragen bij aan de aantrekkelijkheid en leefbaarheid. Juist voor de wad-

    deneilanden is de beschikbaarheid van ICT een belangrijke factor voor het onderwijs

    en de toeristisch-recreatieve sector. Er dient nog behoorlijk genvesteerd te worden in

    de informatie- en communicatietechnologie.

    Kennisinstituten zijn enerzijds van belang voor de leefbaarheid en kunnen anderzijds

    ook van belang zijn als aanjager voor hoogwaardige dienstverlening. De energiesec-

    tor biedt daarbij nieuwe kansen, vooral nu er zo veel aandacht is voor hernieuwbare

    vormen van energie.

    De koers

    Naast het stimuleren van de landbouw en de macro-economie in de vier grote havens

    is de aandacht gericht op het ontwikkelen van de plattelandseconomie en de leef-

    baarheid van het Waddengebied. Een mooi landschap, gezonde natuur en een rijke

    cultuurhistorie zijn daarbij belangrijke pijlers.

    Hierbij past het ontwikkelen van activiteiten gericht op gezondheid en bezinning, en

    de beleving van kunst- en cultuur. Een goed vestigings- en woonklimaat wordt mede

    3 De Wadden in themas 43

    De industrie in het Waddengebied is voor een groot deel gekoppeld aan de vier gro-

    tere havens: Den Helder, Harlingen, Eemshaven en Delfzijl. De havens van Den Oever

    en Lauwersoog zijn merendeels op de visserij gericht. Meer dan de helft van de werk-

    gelegenheid in het Waddengebied bevindt zich in de havensteden. In Den Helder

    loopt de werkgelegenheid terug ten gevolge van de inkrimping van de Koninklijke

    Marine, maar biedt de offshore nieuwe kansen. De Eemshaven ontwikkelt zich meer

    en meer als energiehaven. Naast de industrie die geconcentreerd is in de havensteden

    is er vrij veel bedrijvigheid in de kleinere kernen in het Waddengebied. Bedrijvigheid

    die zich op kleinere schaal afspeelt.

    Dikwijls vormt de uitstraling van de bedrijvigheid in het landschap een knelpunt, bij-

    voorbeeld omdat daardoor de beleving van het gebied voor toeristen minder aantrek-

    kelijk wordt.

    De landbouw is van groot belang in het Waddengebied. De werkgelegenheid in de

    landbouw neemt af, maar is voor het gebied nog steeds van belang. Deze werkgele-

    genheid zit deels in de landbouw zelf en deels in de toeleverende en verwerkende be-

    drijven. Daarnaast is de landbouw van groot belang voor de uitstraling van het gebied.

    Zeker op vier van de vi jf waddeneilanden is de landbouw mede drager van het cultuur-

    landschap. Ook vanuit dat oogpunt dient haar voor tbestaan verzekerd te worden.

    In het Waddengebied worden verschillende vormen van visserij bedreven: garnalen-

    visserij, schelpdiervisserij en visserij op rond- en platvis. Visserij is een vorm van mede-

    gebruik die van oudsher voorkomt in het gebied. Visserij en visverwerking zijn voor

    verschillende gemeenten rond de Waddenzee van economisch belang, vooral in de

    gemeenten Wieringen, Harlingen, Dongeradeel en De Marne.

    Deze tak van bedrijvigheid is niet alleen onderdeel van de sociaal economische struc-

    tuur, maar tevens van de belevingswaarde van het gebied. Visserij hoort bij dit gebied.

    Onderwerpen van onderzoek en discussie zijn: welke vormen van visserij, in welke

    mate en welke locatie zijn passend. Wat is duurzame visserij? Welke ontwikkelingen

    van technieken dragen bij aan verduurzaming van het totale palet aan visserijtakken?

    Recreatie en toerisme zijn voor de waddeneilanden economisch gezien de belangrijkste

    sector en het is zaak om het marktaandeel in ieder geval vast te houden. Het beleid is

    vooral gericht op kwaliteitsverbetering, seizoensverlenging, het aantrekken van nieuwe

    doelgroepen en ontwikkelen van nieuwe vormen van toerisme. Op het vasteland is

    geen sprake van intensief toerisme. Op een aantal locaties is sprake van concentratie,

    bijvoorbeeld rond Lauwersoog en Wieringen. Een groeiend aantal toeristen is gente-

    resseerd in de cultuurhistorische kwaliteiten van dit deel van het Waddengebied. In

    de regio is een toenemend besef van de aanwezige potentie voor ontwikkeling van

    toerisme.

    42 Lven in de Wadden

  • 5/19/2018 Leven in de Wadden. Beheer- en ontwikkelingsplan Waddengebied. Deel A.

    24/31

    daardoor met geringere hoeveelheden per vissoort toch rendabel werken. Verkend

    wordt wat dit zo mogelijk vraagt van de vergunningensystematiek.

    Andere kansen voor de visserijsector liggen in de binnendijkse aquacultuur. Bijvoor-

    beeld het binnendijks kweken van mosselen en kokkels in combinatie met het zoeken

    naar alternatieve bestemmingen voor verzilte gronden, ontwikkeling van hangcultu-

    res voor mosselzaadvisserij, kweek van schelpdieren en de kweek van zeepieren en za-

    gers. Verder kunnen innovatieve natuur- en milieuvriendelijke vormen van viskweek

    gestimuleerd worden. Door combinaties met de toeristische sector, via handel en ho-

    reca, worden ook lokale afzetmogelijkheden vergroot.

    De koers

    Duurzame visserij heeft toekomst. Certificering kan daarbij een extra waarborg zijn.Voor het Waddengebied betekent dat zowel duurzame schelpdiervisserij, als duur-

    zame garnalenvisserij. Maar ook ruimte voor andere duurzame visserijtakken, zoals

    gentegreerde visserij en aquacultures. Duurzame visserij waarborgt het behoud en

    beheer van vis- en schelpdierbestanden en van bodemfauna. De Raad voor de Wad-

    den heeft in haar advies natuurlijk vissen op de Waddenzee een voorzet gegeven

    voor een concreet samenhangend toekomstperspectief. De uitwerking en realisering

    van een dergelijk perspectief is een taak van overheden, bedrijfstak en maatschappe-

    lijke organisaties. Het RCW wil bevorderen dat dit integrale toekomstperspectief op-

    gesteld wordt.

    Om duurzame vis tegen de werkelijke waarde te kunnen verkopen kan ingezet wor-

    den op productie ten behoeve van de culinaire top. De visserijsector wordt aange-

    spoord een marketingstrategie, eventueel met behulp van specifieke streeklabels, uit

    te werken.

    3.5.6 L an dbouw

    Kansen

    De landbouwsector opereert in een Europees krachtenveld en met voornamelijk Euro-

    pese spelregels. Innovaties in de primaire landbouw, die de milieubelasting verminde-

    ren en de natuur versterken verdienen aandacht. In het Waddengebied kunnen

    nichemarkten worden ontwikkeld door specialisatie. Verbreding van het landbouwbe-

    drijf met agrarisch natuur- en landschapsbeheer en agrotoerisme biedt vooral op de

    waddeneilanden mogelijkheden. Ook het fenomeen zorgboerderij kan voor een aan-

    tal bedrijven perspectiefrijk zijn. Voor de landbouw op het vasteland liggen er daar-

    naast kansen in de teelt van nieuwe gewassen en schaalvergroting.

    Verder wordt de agrarische sector uitgedaagd tot kansrijke combinaties tussen land-

    3 De Wadden in themas 45

    bevorderd door toereikende vervoersmogelijkheden en voldoende scholingsfacilitei-

    ten te creren en de vestiging van kennisinstituten te stimuleren.

    Het RCW verzorgt de afstemming tussen de regionale initiatieven, en waar wenselijk,

    de bundeling van programmas.

    3 .5 .4 H ave ns

    Kansen

    De aantrekkingskracht van de havens kan worden vergroot door een heldere profile-

    ring van elk van de havens. Clusters van met elkaar verbonden bedrijven en gespecia-

    liseerde toeleveranciers kunnen profiteren van de synergievoordelen door de

    gedeelde faciliteiten en diensten.

    Een goede onderlinge samenwerking en specialisatie bieden kansen voor afstemmingen samenwerking ten opzichte van Rotterdam, Emden en andere Noordzeehavens. Voor

    de overige waddenhavens liggen de kansen vooral in de visserij- en toerismesector.

    De koers

    De waddenhavens: Den Helder, Harlingen, Eemshaven en Delfzijl, opereren in een

    sterk concurrerende Noordwest-Europese markt. De havens moeten zich in deze

    markt sterker profileren door het analyseren en verder ontwikkelen van de eigen

    kracht. Uit samenwerking moet specialisatie en profilering groeien die de Neder-

    landse waddenhavens in staat stelt om gezamenlijk n concurrerend product in de

    markt te zetten. Deze samenwerking wordt door de overheden krachtig gestimuleerd.

    Dit biedt tevens ruimte om duurzaamheid als selling point te ontwikkelen.

    De verschillende visserijhavens worden gestimuleerd om zich elk te specialiseren in

    verschillende sectoren van de visser