lezing jones transitiefestival_7_10_2014_vooruit_gent
TRANSCRIPT
Keynote:
Waarom is transitie nodig?
Dr. Ir. Peter Tom Jones (IOF Onderzoeksmanager KU Leuven, SIM² & Voorzitter i-Cleantech
Vlaanderen vzw)
7 Oktober 2014
Overzicht
• Welkom in het
Antropoceen:
o Een socio-ecologische
status quaestionis
o Redenen voor
wanhoop
• Transitie
o Redenen voor
optimisme
Jones - Transitie - 7-10-2014 2
Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)
Jones - Transitie - 7-10-2014 3
Het centrale uitgangspunt (cf. WWF, 2014)
Van “ecologie” en
“kllimaatopwarming” als biofysische
gegevens naar een nieuwe
kadering als “sociale problemen”,
niet in het minst voor de armste
bevolkingen ter wereld
Jones - Transitie - 7-10-2014 4
Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie (cf. UNEP, 2010)
Jones - Transitie - 7-10-2014 5
Een ecologisch, sociaal én economisch onduurzame
situatie: slinkende grondstofvoorraden
Jones - Transitie - 7-10-2014 6
Grondstoffen als “sources”
• Abiotische (niet-hernieuwbare) grondstoffen:
o Energetische grondstoffen: olie, steenkool,
aardgas, uranium (cf. Thema 1: Naar een
rechtvaardige energietransitie)
o “Niet-energetische grondstoffen”: metalen en
industriële mineralen
Jones - Transitie - 7-10-2014 7
Materialenafhankelijkheid in Europa
Bron: D. Cohen, New Scientist, 2007
Jones - Transitie - 7-10-2014 8
Kritieke metalen en mineralen voor de EU
Jones - Transitie - 7-10-2014 9
Kritieke metalen en mineralen voor de EU
cruciale bouwstenen voor energietransitie
Wind energy, electric cars,
energy saving lamps
Catalysts
PV energy
Batteries
Jones - Transitie - 7-10-2014 10
Grondstoffen als “sources”
• Abiotische (niet-hernieuwbare) grondstoffen:
o Energetische grondstoffen: olie, steenkool,
aardgas, uranium (cf. Thema 1: Naar een
rechtvaardige energietransitie)
o “Niet-energetische grondstoffen”: metalen en
industriële mineralen
• Biotische grondstoffen: biomassa voor
voedsel, brandstoffen, kledij etc.
hernieuwbaar (cf. Thema 2: Agro-ecologische
landbouw als toekomstbeeld)
• Water en Land
Jones - Transitie - 7-10-2014 11
Waterschaarste
Jones - Transitie - 7-10-2014 12
Voedsel-, water- en energietekorten
Jones - Transitie - 7-10-2014 13
Beslag op hernieuwbare grondstoffen en
diensten vereist 1,5 planeet Aarde
Jones - Transitie - 7-10-2014 14
.. De positie van België
Jones - Transitie - 7-10-2014 15
.. De positie van België
• Nr. 5 in het klassement!
Jones - Transitie - 7-10-2014 16
De ongelijke verdeling ervan…
Jones - Transitie - 7-10-2014 17
…En de gevolgen
Jones - Transitie - 7-10-2014 18
Toenemende emissies en achteruitgang
milieudiensten
Jones - Transitie - 7-10-2014 19
Van graduele naar abrupte, onomkeerbare
verandering
Bron: Global Biodiversity Outlook 3, 2011
Jones - Transitie - 7-10-2014 20
Het Rockströmdiagram en global change
Bron: J. Rockström et al., Nature,
461, 2009
Jones - Transitie - 7-10-2014 21
Planetaire
grenzen
worden
doorboord
Verdwijnen van habitat
Invasieve soorten
Opwarming aarde
…
Jones - Transitie - 7-10-2014 22
Bron: WWF bewerking van J.
Rockström et al., Nature, 461, 2009
Climate change, the mother of all problems
Jones - Transitie - 7-10-2014 23
Climate change, the mother of all problems
Jones - Transitie - 7-10-2014 24
De geobserveerde temperatuurstijging (atmosfeer, links en oceanen, rechts-onder)
Jones - Transitie - 7-10-2014 25
Bron: IPCC, AR5, WGI
Gevolgen zijn nu reeds duidelijk.. Maar kloof tussen
wetenschappelijke en sociale consensus is groter dan ooit
Jones - Transitie - 7-10-2014 26
Temperatuursprojecties volgens verschillende
emissiescenario’s
Jones - Transitie - 7-10-2014 27
Bron: IPCC, AR5, WGI
Zonder (extra) klimaatbeleid neemt temperatuur met
3,7 tot zelfs 4,8°C toe tegen 2100
Jones - Transitie - 7-10-2014 28
Grens voor “gevaarlijke
klimaatveranderingen”
Bron: IPCC, AR5, WGII
Groei broeikasgasemissies tussen 2000 en
2010 sneller dan in de drie decennia voordien
Jones - Transitie - 7-10-2014 29
Bron: IPCC, AR5, WGII
Overzicht
Image: carbonvisuals.com
Source: Mark Campanale & Jeremy
Leggett, 2012, Unburnable Carbon: Are
the world’s financial markets carrying a
carbon bubble?, Carbon Tracker Initiative
Jones - Transitie - 7-10-2014 30
Om de opwarming te
beperken tot maximum
2°C moet de hoofdmoot
van de fossiele
grondstofvoorraden
onaangeroerd blijven
Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Jones - Transitie - 7-10-2014 31
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Jones - Transitie - 7-10-2014 32
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Klimaatbeleid vereist drastische reducties –
hoe langer wordt gewacht, hoe duurder
Jones - Transitie - 7-10-2014 33
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Om de opwarming te beperken tot maximum 2°C moet de hoofdmoot van de fossiele grondstofvoorraden (steenkool,
aardolie, gas) in de grond blijven
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Hoe langer actie uitgesteld wordt, hoe moeilijker en
hoe duurder klimaatbeleid zal worden
Jones - Transitie - 7-10-2014 34
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Samengevat: van het (stabiele) Holoceen
naar het (onstabiele?) Antropoceen
• Holoceen:
o Geologisch tijdvak sinds einde laatste ijstijd 12.000 jaar geleden
o Stabiele omgevingsvoorwaarden bloei menselijke samenlevingen
o Vooralsnog: enige systeemtoestand waarvan we zeker zijn dat die de
huidige complexe samenleving kan ondersteunen
• Antropoceen:
o Toename menselijke macht... maar ook kwetsbaarheid
o Menselijke wijzigingen: ‘Global Change’
• “Meervoudig, complex, interagerend en mondiaal”
• Systeemparameters buiten natuurlijke variabiliteitszone
Jones - Transitie - 7-10-2014 35
Overzicht
• Welkom in het
Antropoceen:
o Een socio-ecologische
status quaestionis
o Redenen voor
wanhoop
• Transitie
o Redenen voor
optimisme
Jones - Transitie - 7-10-2014 36
Transitie…
Jones - Transitie - 7-10-2014 37
Bron: IPCC, AR5, WGIII
Van probleemanalyse Leitbilder transitiepaden
transitie-experimenten (J. Rotmans, 2009)
Figuur: VITO
Jones - Transitie - 7-10-2014 38
De drie kerneigenschappen van de beoogde
transitie
1. Koolstofarm: drastische
reductie uitstoot van
broeikasgassen
2. Circulair: slim sluiten van
kringlopen – afval wordt
voedsel
3. En rechtvaardig! Cf.
transitienetwerk
middenveld
• Grote Maatschappellijke
Uitdagingen,
o Health & well being
o Food security & Bio-based
economy
o Clean energy
o Smart and green transport
o Resource efficiency and climate
o Inclusive, innovative and secure
societies
Jones - Transitie - 7-10-2014 39
Ecologische planetaire grenzen of sociaal-
ecologische voorwaarden?
Jones - Transitie - 7-10-2014 40
Transitie in een globale logica…
(cf. Thema 1: Naar een
rechtvaardige energietransitie)
(cf. Thema 2: Agro-ecologische
landbouw als toekomstbeeld)
(cf. Thema 3: Financiering
transitie
Jones - Transitie - 7-10-2014 41
… met locale (secundaire) voordelen
• Resilience en ancillary benefits (cf. Pittel en Rubbelke,
Ecol. Econ., 2008)
o Nieuwe (groene en lokaal verankerde) jobs
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
o Leefbare steden – minder gezondheidskosten
Jones - Transitie - 7-10-2014 42
Het voorbeeld van Denemarken…
Jones - Transitie - 7-10-2014 43
… met locale (secundaire) voordelen
• Resilience en ancillary benefits (cf. Pittel en Rubbelke,
Ecol. Econ., 2008)
o Nieuwe (groene en lokaal verankerde) jobs
o Daling energiefactuur
o Energie-, materialen- en voedselautonomie
o Leefbare steden – minder gezondheidskosten
• Hier en nu, geen vrijbuiters
• Katalysator voor koerswijziging op hogere
schaalniveaus
Jones - Transitie - 7-10-2014 44
Leuven Klimaatneutraal 2030
Jones - Transitie - 7-10-2014 45