lêi nhµ xuÊt b¶n 601 - thichthichiu.files.wordpress.com file600 306lêi nhµ xuÊt b¶n 601 n¨m...

306 600

601

Lêi nhµ xuÊt b¶n

n¨m mét m¹nh thªm do ¶nh hëng qua l¹i cña chóng, ®· thóc ®Èy

sù ph¸t triÓn theo cïng mét híng ngµy mét nhanh h¬n, b¶o ®¶m

cho th¾ng lîi ®èi víi chÕ ®é phong kiÕn vµo nöa cuèi thÕ kû XV,

mÆc dÇu vÉn cha ph¶i lµ th¾ng lîi cña tÇng líp thÞ d©n, mµ lµ cña

chÝnh quyÒn nhµ vua. Kh¾p mäi n¬i ë ch©u ¢u, kÓ c¶ nh÷ng vïng

xa x«i hÎo l¸nh cha tr¶i qua tíi cïng chÕ ®é phong kiÕn, ë kh¾p

nh÷ng n¬i ®ã, chÝnh quyÒn nhµ vua ®Òu th¾ng lîi ®ång thêi. ë b¸n

®¶o Pi-rª-nª, hai d©n téc ë n¬i ®ã thuéc nhãm ng«n ng÷ r«-man ®·

thèng nhÊt víi nhau thµnh v¬ng quèc T©y Ban Nha, vµ d©n téc A-

ra-g«ng nãi b»ng tiÕng Pr«-v¨ng-xan, ®· quy phôc ng«n ng÷ v¨n

häc Ca-xti-li-a451; d©n téc thø ba ®· thèng nhÊt vïng l·nh thæ mµ ë

®ã tiÕng nãi cña hä lµ tiÕng phæ th«ng (trõ vïng Ga-li-xi-a) vµo

v¬ng quèc Bå §µo Nha, vµo níc Hµ Lan cña ngêi I-bª-ri;

nã t¸ch khái bé phËn cßn l¹i cña ®Êt níc vµ chøng minh

quyÒn tån t¹i biÖt lËp cña m×nh b»ng ho¹t ®éng trªn biÓn c¶.

T¹i Ph¸p, sau khi nhµ níc Buèc-gun-®i trung gian452 bÞ sôp ®æ,

vµo lóc l·nh thæ Ph¸p h·y cßn bÞ thu hÑp l¹i nhiÒu th× Lu-i XI cuèi

cïng ®· kh«i phôc ®îc nÒn thèng nhÊt quèc gia – mµ chÝnh quyÒn

nhµ vua lµm ®¹i biÓu - ®Õn møc vÞ vua kÕ tôc1* ®· cã kh¶ n¨ng can

thiÖp vµo nh÷ng vô rèi lo¹n453 ë I-ta-li-a, vµ sù thèng nhÊt ®ã chØ cã

mét lÇn th«i – do hËu qu¶ thêi kú c¶i çch - ®· bÞ ®Æt thµnh vÊn

®Ò454 trong thêi gian ng¾n.

Níc Anh cuèi cïng ®· ®×nh chØ nh÷ng cuéc chiÕn tranh x©m

lîc kiÓu §«ng-ki-sèt trªn ®Êt Ph¸p mµ nÕu cø tiÕp tôc, nã sÏ bÞ ®æ

m¸u ®Õn kiÖt quÖ; giíi quý téc phong kiÕn tù thëng cho m×nh

b»ng nh÷ng cuéc chiÕn tranh Hoa hång455 vµ ®· nhËn ®îc nhiÒu

h¬n çi nã ®Þnh t×m kiÕm: trong cuéc chÐm giÕt lÉn nhau ®ã, nã

hoµn toµn bÞ tiªu diÖt, vµ quyÒn lùc cña triÒu ®¹i Tu-®o, tõ khi

®îc ®a lªn ng«i, ®· vît xa nh÷ng triÒu ®¹i tríc ®ã vµ nh÷ng

triÒu ®¹i kÕ tiÕp. Nh÷ng níc vïng Xc¨ng-®i-na-v¬ ®· ®îc hîp

nhÊt tõ l©u råi. Sau khi hîp nhÊt víi LÝt-va456, níc Ba Lan - mµ

t¹i ®ã, chÝnh quyÒn nhµ vua cha bÞ suy yÕu - ®· bíc vµo thêi huy

hoµng cña m×nh; vµ ngay c¶ ë Nga, viÖc chinh phôc çc ch hÇu

diÔn ra song song víi sù gi¶i phãng khái ¸ch ngêi Ta-ta-r¬, vµ

c«ng cuéc chinh phôc Êy ®· ®îc I-van III cñng cè mét çch triÖt

®Ó. Toµn ch©u ¢u chØ cßn l¹i hai níc mµ ë ®ã kh«ng tån t¹i chÝnh

quyÒn nhµ vua, còng kh«ng cã sù thèng nhÊt d©n téc – sù thèng

nhÊt Êy kh«ng thÓ cã ®îc nÕu kh«ng cã chÝnh quyÒn cña nhµ vua,

hoÆc hai çi ®ã chØ tån t¹i trªn danh nghÜa: ®ã lµ níc I-ta-li-a vµ

níc §øc.

ViÕt vµo cuèi n¨m 1884 In theo b¶n th¶o

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng Nga trªn Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

t¹p chÝ Çch m¹ng v« s¶n , sè 6, 1935

1* - S¸c-l¬ VIII

307 602

603


vÒ “cuéc chiÕn tranh n«ng d©n”457

Cuéc c¶i çch – theo thuyÕt Lu-the vµ thuyÕt Can-vanh – lµ

cuéc çch m¹ng t s¶n sè 1 cïng víi cuéc ChiÕn tranh n«ng d©n víi

t çch lµ sù biÕn nguy kÞch. Sù tan r· cña chÕ ®é phong kiÕn, vµ

®ång thêi sù ph¸t triÓn cña çc thµnh phè; c¶ hai qu¸ tr×nh Êy dÉn

®Õn t×nh tr¹ng phi tËp quyÒn, do ®ã xuÊt hiÖn sù cÇn thiÕt trùc tiÕp

ph¶i cã chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ víi t çch lµ søc m¹nh cñng

cè d©n téc. ChÕ ®é qu©n chñ Êy ph¶i trë thµnh chuyªn chÕ chÝnh lµ

v× tÝnh chÊt ly t©m cña tÊt c¶ mäi thµnh tè. Nhng cÇn ph¶i hiÓu

tÝnh chÊt chuyªn chÕ cña nã kh«ng ph¶i víi nghÜa tÇm thêng; [nã

ph¸t triÓn]1* trong cuéc ®Êu tranh liªn tôc khi th× víi quyÒn ®¹i

diÖn ®¼ng cÊp, khi th× víi çc chóa phong kiÕn vµ çc thµnh phè

næi lo¹n; çc ®¼ng cÊp kh«ng ë ®©u bÞ nã b·i bá c¶; nh vËy ®óng

h¬n nªn ®Þnh nghÜa nã lµ chÕ ®é qu©n chñ ®¼ng cÊp (vÉn mang

tÝnh chÊt phong kiÕn, nhng lµ phong kiÕn ®ang tµn r÷a vµ mang

tÝnh chÊt t s¶n h·y cßn trong trøng).

Cuéc çch m¹ng sè 1 – cã tÝnh chÊt ch©u ¢u h¬n lµ cuéc

çch m¹ng cña Anh, vµ trë thµnh cña ch©u ¢u nhanh h¬n lµ

cuéc çch m¹ng cña Ph¸p - ®· th¾ng lîi ë Thôy SÜ, Hµ Lan,

1* Nh÷ng ch÷ trong ngoÆc vu«ng lµ cña ban biªn tËp.

Xcèt-len, Anh, vµ - trªn møc ®é nhÊt ®Þnh – ë Thôy §iÓn díi

thêi Gu-xt¸p Va-da, vµ ë §an M¹ch – ë ®©y, díi h×nh thøc

chuyªn chÕ – chÝnh thèng, chØ vµo n¨m 1660.

I1*. Nh÷ng nguyªn nh©n t¹i níc §øc. LÞch sö níc §øc tõ buæi

®Çu. Sau nhiÒu thêi ®¹i anh hïng cña c«ng cuéc di d©n, sù ço

chung cña §øc ®· x¶y ®Õn. ViÖc kh«i phôc níc §øc l¹i b¾t nguån

tõ níc Ph¸p, do S¸c-l¬-ma-nh¬ thùc hiÖn. Cïng víi viÖc ®ã lµ t

tëng ®Õ chÕ La M·. Nã míi ®îc ra ®êi nhê èt-t«n. T tëng ®ã

phÇn lín kh«ng ph¶i lµ cña §øc, h¬n lµ cña §øc. Sù suy sôp cña

níc §øc díi thêi H«-hen-stau-phen lµ do chÝnh s¸ch cíp bãc

nh÷ng thµnh phè I-ta-li-a. Do ®ã t×nh tr¹ng ph©n nhá t¨ng lªn –

excepto casu revolutionis2*. Sù ph¸t triÓn cña níc §øc trong giai

®o¹n tõ “cuéc tranh giµnh ng«i b¸u”458 ®Õn thÕ kû XV. Sù thÞnh

vîng cña çc thµnh phè. Sù suy sôp cña chÕ ®é phong kiÕn cha

bao giê ph¸t triÓn hoµn toµn ë §øc díi ¸ch çc «ng hoµng (hoµng

®Õ, víi t çch lµ mét «ng hoµng chiÕm h÷u – lµ kÎ thï cña nh÷ng

hiÖp sÜ cña hoµng ®Õ, nhng trong t çch lµ hoµng ®Õ th× l¹i lµ

ngêi cïng phe cña hä). ViÖc gi¶i phãng dÇn dÇn nh÷ng ngêi n«ng

d©n, cho ®Õn tËn lóc b¾t ®Çu cña mét qu¸ tr×nh ngîc l¹i vµo thÕ

kû XV. VÒ ph¬ng diÖn kinh tÕ, níc §øc hoµn toµn ngang tr×nh ®é

nh çc níc cïng thêi víi nã. - §iÒu cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ë §øc,

níc bÞ chia nhá thµnh çc tØnh vµ tho¸t khái nh÷ng cuéc x©m nhËp

trong mét thêi gian dµi, nhê ®ã kh«ng c¶m thÊy cã nhu cÇu vÒ sù

thèng nhÊt quèc gia mét çch m¹nh mÏ nh ë Ph¸p (cuéc chiÕn

tranh Mét tr¨m n¨m), ë T©y Ban Nha, mét níc võa míi giµnh l¹i tõ

1* §o¹n mµ ¡ng-ghen ®¸nh sè La M· I, th× trong b¶n th¶o ®îc ®Æt ë sau ®o¹n ®îc

®¸nh sè La M· II.

2* - cha kÓ nh÷ng trêng hîp næi lo¹n.

308 604

605


tay ngêi Mo-r¬, ë Nga, mét níc míi ®¸nh ®uæi xong giÆc Ta-ta-

r¬, ë Anh (nh÷ng cuéc chiÕn tranh Hoa hång); ®iÒu còng cã tÝnh

chÊt quyÕt ®Þnh n÷a lµ ®óng vµo thêi ®ã, çc vÞ hoµng ®Õ l¹i ë vµo

t×nh tr¹ng hÕt søc th¶m h¹i.

II. [B¾t ®Çu] tõ thêi kú Phôc hng, díi h×nh thøc nh nã ®· cã

ë ch©u ¢u, trªn c¬ së sù suy sôp phæ biÕn cña chÕ ®é phong kiÕn vµ

sù hng thÞnh cña çc thµnh phè. Sau ®ã lµ çc chÕ ®é qu©n chñ

chuyªn chÕ d©n téc ë kh¾p n¬i, trõ níc §øc vµ níc I-ta-li-a.

III. TÝnh chÊt cña Phong trµo C¶i çch víi t çch lµ sù biÓu

thÞ ®¹i chóng duy nhÊt cã thÓ cã ®îc cña nh÷ng kh¸t väng chung

v.v..

ViÕt vµo cuèi n¨m 1884 In theo b¶n th¶o

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng Nga trong Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

V¨n khÕ cña M¸c vµ ¡ng-ghen , tËp X,

1948

Vai trß cña b¹o lùc

Trong lÞch sö459

ViÕt vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1887 - th¸ng Ba In theo b¶n viÕt tay (phÇn kh«ng

1888 cßn b¶n viÕt tay th× in theo b¶n

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn trªn t¹p chÝ Die in trong t¹p chÝ)

309 606

607


Neue Zeit”, t.I, sè 22-26, 1895 - 1896 Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

B©y giê chóng ta sÏ vËn dông lý luËn cña chóng ta vµo lÞch sö

§øc hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn b¹o lùc ®Çy m¸u vµ s¾t thÐp. Qua ®ã

chóng ta sÏ thÊy râ, v× sao chÝnh s¸ch m¸u vµ s¾t thÐp ¾t ph¶i t¹m

thêi thµnh c«ng vµ v× sao cuèi cïng nã ph¶i sôp ®æ.

§¹i héi Viªn n¨m 1815 ®· ph©n chia vµ b¸n s¹ch ch©u ¢u ®Õn

møc toµn thÕ giíi thÊy râ sù bÊt lùc hoµn toµn cña çc vua chóa vµ

çc ®¹i chÝnh kh¸ch. Cuéc chiÕn tranh réng kh¾p cña çc d©n téc

chèng Na-p«-lª-«ng lµ ph¶n øng ®¸p l¹i cña t×nh c¶m d©n téc mµ

Na-p«-lª-«ng ®· giÉm ®¹p lªn ®èi víi tÊt c¶ çc d©n téc. §Ó c¶m ¬n

vÒ ®iÒu Êy, çc vua chóa vµ çc nhµ ngo¹i giao cña §¹i héi Viªn ®·

chµ ®¹p cµng th« b¹o h¬n n÷a lªn t×nh c¶m d©n téc ®ã. Mét v¬ng

triÒu nhá nhÊt cã ý nghÜa lín h¬n mét d©n téc lín nhÊt. §øc vµ I-

ta-li-a l¹i bÞ chia c¾t thµnh nh÷ng quèc gia nhá. Ba Lan bÞ chia c¾t

lÇn thø t, Hung-ga-ri vÉn bÞ n« dÞch. Vµ thËm chÝ kh«ng thÓ nãi

r»ng ngêi ta ®· ®èi xö bÊt c«ng víi çc d©n téc: t¹i sao hä l¹i cho

phÐp lµm nh vËy vµ t¹i sao hä hoan nghªnh Nga hoµng1*, coi «ng

ta lµ ngêi gi¶i phãng m×nh?

Nhng kh«ng thÓ tiÕp diÔn l©u dµi nh vËy ®îc. Tõ cuèi thêi

Trung cæ, lÞch sö dÉn tíi chç t¹o nªn ë ch©u ¢u nh÷ng quèc gia

d©n téc lín. ChØ cã nh÷ng quèc gia nh vËy míi tiªu biÓu cho

mét tæ chøc chÝnh trÞ b×nh thêng cña giai cÊp t s¶n thèng trÞ ë

ch©u ¢u vµ ®ång thêi lµ tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó thiÕt lËp sù hîp t¸c

quèc tÕ hµi hßa gi÷a çc d©n téc mµ nÕu kh«ng cã sù hîp t¸c Êy

th× kh«ng thÓ cã sù thèng trÞ cña giai cÊp v« s¶n.

1* - A-lÕch-xan-®r¬ I

310 608

609


§Ó ®¶m b¶o hßa b×nh gi÷a çc níc, tríc hÕt cÇn ph¶i trõ bá tÊt

c¶ mäi va ch¹m d©n téc, mçi d©n téc ®Òu ph¶i cã nÒn ®éc lËp vµ

ph¶i lµ ngêi chñ trong ng«i nhµ cña m×nh. Vµ qu¶ thËt, cïng víi

sù ph¸t triÓn cña th¬ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, vµ

®ång thêi cña sù hïng m¹nh x· héi cña giai cÊp t s¶n, ®©u ®©u

t×nh c¶m d©n téc còng b¾t ®Çu d©ng cao, çc d©n téc bÞ chia c¾t vµ

bÞ ¸p bøc ®ßi thèng nhÊt vµ tù chñ.

V× vËy, ë kh¾p n¬i, trõ níc Ph¸p, cuéc çch m¹ng n¨m 1848

®Òu nh»m tháa m·n çc yªu s¸ch d©n téc bªn c¹nh çc yªu s¸ch ®ßi

tù do. Nhng ®»ng sau giai cÊp t s¶n – sau cuéc tÊn c«ng ®Çu tiªn

nã ®· tá ra lµ ngêi chiÕn th¾ng – kh¾p n¬i ®· næi lªn h×nh bãng

®¸ng sî cña giai cÊp v« s¶n mµ trªn thùc tÕ th¾ng lîi giµnh ®îc lµ

nhê bµn tay cña nã, vµ ®iÒu ®ã ®· ®Èy giai cÊp t s¶n vµo vßng tay

cña kÎ thï võa bÞ ®¸nh b¹i, vµo vßng tay cña thÕ lùc ph¶n ®éng

qu©n chñ, quan liªu, nöa phong kiÕn vµ qu©n phiÖt, chÝnh v× nã mµ

çch m¹ng ®· bÞ thÊt b¹i vµo n¨m 1849. ë Hung-ga-ri t×nh h×nh cã

kh¸c; qu©n Nga vµo ®©y vµ ®Ì bÑp çch m¹ng. Kh«ng tháa m·n

®iÒu ®ã, Nga hoµng ®· ®Õn V¸c-sa-va vµ ®· ph¸n xö ë ®Êy víi t

çch lµ träng tµi cña ch©u ¢u. ¤ng ta bæ nhiÖm tay ch©n ngoan

ngo·n cña m×nh lµ Cri-xti-an Glóc-xbuèc-xki lµm ngêi thõa kÕ

ngai vµng §an M¹ch. «ng ta lµm nhôc níc Phæ mét çch cha

tõng thÊy ®èi víi níc nµy, cÊm Phæ thùc hiÖn nh÷ng mu toan

thËm chÝ rôt rÌ nhÊt ®Ó lîi dông nguyÖn väng thèng nhÊt cña

ngêi §øc v× lîi Ých cña m×nh, b¾t Phæ ph¶i kh«i phôc Quèc héi

hiÖp bang vµ ph¶i phôc tïng ¸o460. Nh vËy, toµn bé kÕt qu¶ cña

çch m¹ng tho¹t nh×n quy l¹i lµ ¸o vµ Phæ bÞ ¸p ®Æt mét lèi cai trÞ

lËp hiÕn vÒ h×nh thøc, nhng nh cò vÒ tinh thÇn, vµ Nga hoµng

trë thµnh chóa tÓ cña ch©u ¢u m¹nh h¬n bÊt cø lóc nµo tríc kia.

Song, thùc ra, çch m¹ng ®· gi¸ng mét ®ßn m¹nh ®¸nh bËt

giai cÊp t s¶n ra khái thãi thñ cùu cæ truyÒn cò ngay c¶ ë

nh÷ng níc bÞ chia c¾t, ®Æc biÖt lµ ë §øc. Giai cÊp t s¶n ®·

nhËn ®îc mét phÇn nhÊt ®Þnh quyÒn lùc chÝnh trÞ, tuy Ýt ái, cßn

mçi th¾ng lîi chÝnh trÞ cña nã th× nã sö dông ®Ó ph¸t triÓn c«ng

nghiÖp. “N¨m ®iªn rå”461 ®· ë l¹i ®»ng sau mét çch yªn æn, ®·

chøng minh râ rµng cô thÓ cho giai cÊp t s¶n r»ng giÊc ngñ vµ

th¸i ®é h÷ng hê tríc ®©y ph¶i bÞ chÊm døt vÜnh viÔn. Do c¬n ma

vµng Ca-li-phoãc-ni-a vµ ¤-xt¬-r©y-li-a vµ nh÷ng t×nh huèng kh¸c,

çc quan hÖ th¬ng m¹i thÕ giíi ®· më réng cha tõng cã vµ c«ng

viÖc kinh doanh rÇm ré cha tõng thÊy – cã ®iÒu kh«ng nªn bá lì

c¬ héi vµ cÇn ph¶i ®¶m b¶o phÇn hëng cho m×nh. NÒn c«ng nghiÖp

lín mµ c¬ së cña nã ®îc g©y dùng tõ n¨m 1830 vµ ®Æc biÖt lµ tõ

n¨m 1840 ë vïng Ranh, D¾c-den, Xi-lª-di, ë BÐc-lin vµ ë mét sè

thµnh phè miÒn Nam, giê ®©y b¾t ®Çu ph¸t triÓn vµ më réng

nhanh chãng; c«ng nghiÖp gia ®×nh cña çc vïng n«ng th«n ngµy

cµng lan réng, c«ng cuéc x©y dùng ®êng s¾t diÔn ra víi nhÞp ®é

®Èy nhanh, lµn sãng di c t¨ng lªn ®Õn quy m« rÊt lín ®· t¹o ra

ngµnh hµng h¶i xuyªn §¹i T©y D¬ng cña §øc, kh«ng cÇn cã sù tµi

trî nµo c¶. Th¬ng nh©n §øc b¾t ®Çu kiÕm chç ®øng víi quy m«

lín h¬n bÊt kú lóc nµo tríc ®©y ë tÊt th¶y çc thÞ trêng h¶i

ngo¹i, b¾t ®Çu ®ãng vai trß ngµy cµng lín trong nÒn th¬ng m¹i

thÕ giíi vµ dÇn dÇn phôc vô viÖc tiªu thô hµng c«ng nghiÖp kh«ng

chØ cña Anh mµ c¶ cña §øc n÷a.

Nhng ®èi víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña c«ng nghiÖp vµ cña

th¬ng nghiÖp ®i liÒn víi nã, t×nh tr¹ng chia c¾t níc §øc thµnh

nh÷ng quèc gia nhá víi nh÷ng luËt lÖ c«ng th¬ng nghiÖp hÕt søc

®a d¹ng cña hä, ¾t ph¶i mau chãng trë thµnh nh÷ng xiÒng xÝch

trãi buéc kh«ng thÓ chÞu ®îc. Cø qua mÊy dÆm l¹i cã luËt kú

phiÕu kh¸c, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c cho ho¹t ®éng c«ng nghiÖp,

kh¾p n¬i lóc nµo còng cã nh÷ng lèi b¾t bÎ riªng, nh÷ng chíng

ng¹i quan liªu vµ thuÕ m¸, cµng thêng xuyªn cã nh÷ng hµng

rµo phêng héi n÷a mµ ngay c¶ nh÷ng giÊy phÐp chÝnh thøc

còng ch¼ng gióp Ých g×! §· thÕ l¹i cßn v« vµn luËt lÖ vÒ quyÒn

cña d©n c së t¹i462 vµ nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc cÊp giÊy c

tró lµm cho çc nhµ t b¶n kh«ng cã kh¶ n¨ng ®iÒu ®éng søc lao

®éng do hä chi phèi víi sè lîng ®Çy ®ñ, ®Õn nh÷ng n¬i cã quÆng,

311 610

611


than, thñy lùc vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi kh¸c kÝch

thÝch lËp xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp! Kh¶ n¨ng bãc lét quy m«

réng lín mµ kh«ng gÆp trë ng¹i g× ®èi víi søc lao ®éng trong

níc lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cña sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp,

nhng hÔ cø ë n¬i nµo ngêi chñ xëng yªu níc kÐo c«ng

nh©n tõ tÊt c¶ mäi miÒn ®Õn, th× ë ®Êy c¶nh s¸t vµ tæ chøc

b¶o trî ngêi nghÌo ®Òu chèng l¹i viÖc ®Ó cho ngêi míi ®Õn

®Þnh c. Quèc tÞch thèng nhÊt toµn §øc vµ sù hoµn toµn tù

do ®i l¹i ®èi víi tÊt c¶ mäi c«ng d©n cña ®Êt níc, luËt c«ng

th¬ng nghiÖp thèng nhÊt – nh÷ng ®iÒu ®ã b©y giê kh«ng

cßn lµ nh÷ng ®iÒu hoang tëng yªu níc cña çc sinh viªn dÔ

bÞ kÝch ®éng n÷a, mµ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp

tån t¹i.

H¬n n÷a, ë mçi quèc gia, kÓ c¶ quèc gia bÐ nhá, l¹i cã nh÷ng

®ång tiÒn kh¸c nhau, nh÷ng hÖ thèng ®¬n vÞ ®o lêng kh¸c nhau,

nhiÒu khi trong mét quèc gia thËm chÝ cã hai, ba hÖ thèng. Vµ

trong sè v« sè biÕn thÓ cña tiÒn, ®¬n vÞ do lêng Êy, kh«ng mét biÕn

thÓ nµo ®îc thõa nhËn trªn thÞ trêng thÕ giíi. V× vËy, kh«ng lÊy

g× lµm l¹ khi thÊy nh÷ng th¬ng nh©n vµ chñ xëng lµm ¨n víi thÞ

trêng thÕ giíi hoÆc buéc ph¶i c¹nh tranh víi h·ng nhËp khÈu, ®·

ph¶i sö dông c¶ ®ång tiÒn, ®¬n vÞ ®o lêng níc ngoµi bªn c¹nh

mét sè lîng lín çc ®ång tiÒn vµ ®¬n vÞ ®o lêng cña m×nh; khi

thÊy sîi b«ng ®îc c©n b»ng ®¬n vÞ pao Anh, v¶i lôa ®îc ®o b»ng

mÐt, çc b¶n thanh to¸n cho níc ngoµi lËp b»ng pao xtÐc-linh,

b»ng ®«-la, phr¨ng! VËy nh÷ng c¬ quan tÝn dông lín cã thÓ n¶y

sinh b»ng çch nµo trªn c¬ së hÖ thèng tiÒn tÖ lu hµnh h¹n hÑp

nh vËy? ë ®©y lµ giÊy b¹c gun-®en, n¬i kia lµ ®ång ta-le Phæ, bªn

c¹nh lµ ®ång ta-le vµng, ®ång ta-le “hai phÇn ba míi”, ®ång m¸c

ng©n hµng, ®ång m¸c lu th«ng, hÖ thèng tiÒn ®óc hai m¬i gun-

®en, hÖ thèng tiÒn ®óc hai m¬i bèn gun-®en – tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu

®ã diÔn ra trong ®iÒu kiÖn trÞ gi¸ hèi ®o¸i ph¶i tÝnh to¸n chuyÓn

®æi vµ biÕn ®éng bÊt tËn463.

NÕu ngay c¶ khi rèt cuéc kh¾c phôc ®îc tÊt c¶ nh÷ng

®iÒu ®ã th× biÕt bao c«ng søc ®· bá ra trong khi cã tÊt c¶ nh÷ng

sù cä x¸t Êy, ®· mÊt biÕt bao tiÒn vµ thêi gian! V¶ l¹i, ngay c¶ ë

§øc, rèt cuéc ngêi ta ®· b¾t ®Çu hiÓu r»ng trong thêi buæi chóng

ta, thêi gian lµ tiÒn b¹c.

NÒn c«ng nghiÖp §øc non trÎ ®· ph¶i thi thè trªn thÞ trêng thÕ

giíi: nã chØ cã thÓ t¨ng trëng nhê xuÊt khÈu. Nhng muèn thÕ, nã

ph¶i ®îc ph¸p luËt quèc tÕ b¶o vÖ ë níc ngoµi. Th¬ng nh©n

Anh, Ph¸p, Mü cã thÓ cho phÐp m×nh lµm ë níc ngoµi thËm chÝ

nhiÒu h¬n ë trong níc. Hä ®îc ®¹i sø qu¸n che chë, nÕu cÇn th×

c¶ mÊy chiÕc tµu chiÕn b¶o vÖ hä. Cßn ngêi §øc th× sao? Ngêi ¸o

cßn cã thÓ phÇn nµo tr«ng cËy ®¹i sø qu¸n níc m×nh ë CËn §«ng –

ë nh÷ng n¬i kh¸c, ®¹i sø qu¸n kh«ng gióp søc hä ®îc bao nhiªu.

Cßn khi th¬ng nh©n Phæ ë níc ngoµi ®Õn gÆp ®¹i sø níc m×nh

kªu ca vÒ viÖc m×nh bÞ øc hiÕp th× hÇu nh lóc nµo còng nhËn ®îc

c©u tr¶ lêi: “§èi víi anh th× ph¶i thÕ? Anh t×m kiÕm g× ë ®©y? Ngåi

yªn ë nhµ cßn h¬n!”. Cßn thÇn d©n cña mét quèc gia nhá nµo ®ã th×

ë ®©u còng hoµn toµn v« quyÒn. Th¬ng nh©n §øc ®i tíi ®©u th×

kh¾p n¬i hä ®Òu sö dông sù che chë cña níc ngoµi – cña Ph¸p,

cña Anh, cña Mü – hoÆc ph¶i nhanh nhanh ®ång ho¸ trªn quª

h¬ng míi1*. V¶ ch¨ng, nÕu ®¹i sø níc hä cã muèn che chë hä ®i

n÷a th× lµm thÕ pháng cã Ých g×? ë níc ngoµi, ngêi ta ®èi xö víi

®¹i sø §øc nh víi ngêi ®¸nh giµy.

Tõ ®ã chóng ta thÊy râ r»ng nguyÖn väng cã mét “tæ quèc”

thèng nhÊt cã mét c¬ së rÊt vËt chÊt. §ã kh«ng cßn lµ nh÷ng sù

cuång nhiÖt m¬ hå cña çc thµnh viªn Héi sinh viªn §øc t¹i lÔ héi

V¸c-t¬-buèc464, khi “t©m hån ngêi §øc bïng lªn lßng dòng c¶m”

vµ khi – nh lêi ca trong lµn ®iÖu Ph¸p – “chµng trai lao vµo trËn

®¸nh s«i sôc, ®Ó bá m×nh cho quª h¬ng th©n th¬ng”2*

312 612

613


1* Ghi chó cña ¡ng-ghen ë ngoµi lÒ b»ng bót chØ: “VÐc-th¬”.

2* C¶ hai ®o¹n trÝch ®Òu lÊy tõ bµi th¬ cña C.Hin-ken “Bµi ca Liªn bang”.

®Ó kh«i phôc sù vÜ ®¹i l·ng m¹n cña ®Õ chÕ trung cæ, - lóc xÕ bãng

th× chµng trai nång nhiÖt Êy trë thµnh kÎ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa th«ng

thêng nhÊt, thµnh tªn bµy t«i trung thµnh víi nhµ vua cña m×nh.

§ã còng kh«ng cßn lµ lêi kªu gäi thèng nhÊt mang tÝnh chÊt trÇn tôc

h¬n rÊt nhiÒu, do çc luËt s vµ nh÷ng nhµ t tëng t s¶n kh¸c cña

lÔ héi H¨m-b¾c ®Ò xíng465, nh÷ng ngêi tëng r»ng hä yªu tù do vµ

thèng nhÊt v× chÝnh hä vµ kh«ng thÊy r»ng viÖc biÕn níc §øc

thµnh níc céng hßa liªn bang theo kiÓu Thôy SÜ – lý tëng cña

nh÷ng ngêi tØnh t¸o nhÊt trong sè hä quy l¹i lµ nh vËy – lµ kh«ng

thÓ lµm ®îc, còng nh ®Õ chÕ H«-hen-stau-phen466 cña nh÷ng sinh

viªn nãi trªn vËy. Kh«ng, ®ã lµ xu híng n¶y sinh tõ nhu cÇu lµm

¨n trùc tiÕp cña nhµ c«ng th¬ng nghiÖp thùc tiÔn muèn tèng khø

toµn bé ®å bá ®i do lÞch sö ®Ó l¹i cña çc quèc gia nhá ®ang c¶n trë

sù ph¸t triÓn tù do cña c«ng th¬ng nghiÖp, trõ bá tÊt th¶y mäi

chíng ng¹i kh«ng ®¸ng cã mµ nhµ kinh doanh §øc ph¶i kh¾c phôc

trong níc m×nh nÕu hä muèn ho¹t ®éng trªn thÞ trêng thÕ giíi, vµ

tÊt th¶y çc ®èi thñ c¹nh tranh cña hä ®Òu ®· tho¸t khái. Sù thèng

nhÊt cña níc §øc ®· trë thµnh mét tÊt yÕu kinh tÕ. Vµ nh÷ng

ngêi giê ®©y ®ßi thèng nhÊt níc §øc, ®Òu biÕt hä muèn g×. Hä

®îc båi dìng trong th¬ng nghiÖp vµ ®Ó lµm th¬ng nghiÖp, hä

biÕt bu«n b¸n vµ biÕt mÆc c¶. Hä biÕt r»ng cÇn nãi th¸ch nhiÒu h¬n

vµ cÇn s½n sµng nh©n nhîng. Hä ca ngîi “tæ quèc cña ngêi §øc”

cïng víi Stª-ri-a, Ti-r«n vµ “cêng quèc ¸o cã nhiÒu th¾ng lîi vµ

vinh quang”1*, còng nh:

“Tõ Ma-a-x¬ ®Õn Mª-men,

Tõ Ðt-s¬ ®Õn tËn Ben-t¬

Níc §øc ®øng cao h¬n c¶,

Trªn ®êi, Ngêi ®øng cao h¬n c¶”2*

1* TrÝch bµi th¬ cña E.M. ¸c-n¬-t¬ “Tæ quèc cña ngêi §øc”.

2* TrÝch “Bµi ca cña ngêi §øc” cña Hèp-man Ph«n Pha-l¬-xlª-bªn.

Nhng ®Ó ®îc tr¶ tiÒn mÆt, hä s½n sµng nhêng mét phÇn kh¸

lín – 25 – 30 phÇn tr¨m – cña chÝnh çi tæ quèc ph¶i trë nªn ngµy

cµng réng më467. KÕ ho¹ch thèng nhÊt cña hä ®· s½n sµng vµ cã thÓ

®îc thùc hiÖn ngay.

Nhng sù thèng nhÊt níc §øc kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò cña ngêi

§øc. Tõ thêi ChiÕn tranh ba m¬i n¨m, kh«ng cßn mét vÊn ®Ò nµo

mang tÇm cì toµn §øc ®îc gi¶i quyÕt mµ l¹i kh«ng cã sù can

thiÖp rÊt râ rÖt cña níc ngoµi1*.

Phri-®rÝch II n¨m 1740 ®· chiÕm Xi-lª-di nhê sù gióp ®ì cña

ngêi Ph¸p469. ViÖc tæ chøc l¹i §Õ chÕ La M· thÇn th¸nh n¨m

1803 ®îc tiÕn hµnh theo quyÕt ®Þnh cña héi nghÞ ®¹i biÓu ®Õ

chÕ, hoµn toµn do Ph¸p vµ Nga ¸p ®Æt470.. Sau ®ã, Na-p«-lª-«ng

®· thiÕt lËp ë §øc nh÷ng trËt tù ®¸p øng lîi Ých cña y. Vµ cuèi

cïng, t¹i §¹i héi Viªn2*, díi ¶nh hëng tríc hÕt lµ cña Nga,

còng nh cña Anh vµ Ph¸p, níc §øc l¹i bÞ chia c¾t thµnh ba

m¬i s¸u quèc gia bao gåm trªn hai tr¨m m¶nh ®Êt lín nhá, v¶

l¹i çc vua chóa §øc, hoµn toµn nh t¹i quèc héi ®Õ chÕ Rª-

ghen-xbuèc nh÷ng n¨m 1802 – 1803471, ®· tËn tôy gióp søc vµo

viÖc nµy vµ t¨ng cêng sù chia c¾t cña ®Êt níc. Thªm vµo ®ã,

mét sè m¶nh cña níc §øc ®· ®îc trao cho çc vua chóa ngo¹i

bang. Nh vËy, níc §øc kh«ng chØ bÊt lùc, bÞ sù lôc ®ôc néi bé

x©u xÐ, bÞ sa vµo t×nh tr¹ng tån t¹i lay l¾t th¶m h¹i vÒ mÆt

chÝnh trÞ, qu©n sù vµ thËm chÝ vÒ c«ng nghiÖp, nhng - ®iÒu nµy

cµng tåi tÖ h¬n rÊt nhiÒu – Ph¸p vµ Nga, do tËp qu¸n th©m c¨n cè

®Õ, ®· giµnh ®îc quyÒn chia c¾t níc §øc, hÖt nh Ph¸p vµ

313 614

615


1* Ghi chó cña ¡ng-ghen b»ng bót ch× ë ngoµi lÒ: “Hoµ íc Ve-xt¬-pha-li vµ Tª-sen” 468.

2* Trong b¶n th¶o, tù tay ¨ng-ghen viÕt ë bªn trªn dßng nµy mÊy ch÷ sau ®©y: “§øc

- Ba Lan”.

¸o ®· chiÕm quyÒn theo dâi ®Ó I-ta-li-a vÉn bÞ chia nhá. Nga hoµng

Ni-c«-lai còng lîi dông çi quyÒn h·o huyÒn Êy vµo n¨m 1850, khi

«ng ta ng¨n c¶n mét çch hÕt søc tr¬ trÏn mäi sù söa ®æi tù tiÖn

®èi víi hiÕn ph¸p, «ng ta ®· buéc ngêi ta ph¶i kh«i phôc Quèc héi

hiÖp bang, biÓu tîng cho sù bÊt lùc cña níc §øc.

Nh vËy, sù thèng nhÊt cña §øc ph¶i ®îc giµnh lÊy trong cuéc

®Êu tranh kh«ng chØ chèng çc vua chóa §øc vµ nh÷ng kÎ thï bªn

trong kh¸c, mµ cßn chèng níc ngoµi n÷a; hoÆc víi sù gióp ®ì cña

níc ngoµi. VËy lóc ®ã t×nh h×nh ngoµi bê câi níc §øc nh thÕ

nµo?

ë Ph¸p, Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®· sö dông cuéc ®Êu tranh gi÷a giai

cÊp t s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n ®Ó nhê sù gióp ®ì cña n«ng d©n

mµ ngoi lªn ghÕ tæng thèng, råi nhê sù gióp ®ì cña qu©n ®éi mµ

ngoi lªn ng«i hoµng ®Õ. Nhng vÞ hoµng ®Õ míi Na-p«-lª-«ng, do

qu©n ®éi ®a lªn ng«i, trong biªn giíi níc Ph¸p n¨m 1815 lµ mét

ý ®å chÕt non. §Õ chÕ Na-p«-lª-«ng håi sinh cã nghÜa lµ níc Ph¸p

më réng ®Õn s«ng Ranh, lµ sù thùc hiÖn íc m¬ truyÒn thèng cña

chñ nghÜa s«-vanh Ph¸p. Nhng lóc ®Çu Li-i B«-na-p¸c-t¬ kh«ng

®ñ søc chiÕm s«ng Ranh: mäi mu toan theo híng nµy ®Òu sÏ dÉn

®Õn sù h×nh thµnh khèi liªn minh ch©u ¢u chèng Ph¸p. Trong khi

®ã l¹i cã c¬ héi thuËn tiÖn ®Ó n©ng thanh danh níc Ph¸p vµ kho¸c

lªn qu©n ®éi nh÷ng vßng nguyÖt quÕ míi, b»ng çch – víi sù t¸n

thµnh cña hÇu hÕt ch©u ¢u – tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh

chèng l¹i níc Nga, lµ níc ®· sö dông thêi kú çch m¹ng ë T©y

¢u ®Ó kÝn ®¸o chiÕm ®ãng çc c«ng quèc vïng §a-nuýp vµ chuÈn

bÞ cuéc chiÕn tranh x©m lîc míi chèng Thæ NhÜ Kú. Níc Anh ký

kÕt liªn minh víi Ph¸p, níc ¸o cã th¸i ®é thiÖn chÝ víi c¶ hai

níc Êy, vµ chØ riªng níc Phæ anh hïng tiÕp tôc h«n ngän roi

Nga mµ míi h«m qua ngêi ta dïng ®Ó quÊt lªn lng nã, vµ nã duy tr×

th¸i ®é trung lËp th©n thiÖn víi Nga. Nhng c¶ Anh lÉn Ph¸p ®Òu kh«ng

muèn thËt sù chiÕn th¾ng ®èi thñ, vµ v× thÕ, cuéc chiÕn tranh ®·

kÕt thóc chØ b»ng viÖc h¹ nhôc níc Nga mét çch kh«ng ®¸ng kÓ

vµ b»ng viÖc thµnh lËp liªn minh Nga – Ph¸p chèng ¸o1*.

1* ChiÕn tranh Crm lµ mét tÊn hµi kÞch to lín duy nhÊt cña nh÷ng sai lÇm trong ®ã tríc mçi c¶nh míi, ta ®Òu tù hái: thÕ th× lÇn nµy ai sÏ bÞ lõa? Nhng tÊn hµi kÞch Êy g©y nhiÒu tæn phÝ v« kÓ vµ lµm thiÖt h¹i h¬n mét triÖu sinh m¹ng. ChiÕn tranh võa næ ra th× ¸o liÒn tiÕn vµo çc c«ng quèc §a-nuýp: qu©n Nga rót lui tríc qu©n ¸o, vµ nh vËy, chõng nµo ¸o cßn trung lËp th× cuéc chiÕn tranh trªn bé víi Thæ NhÜ Kú ë biªn giíi Nga kh«ng thÓ cã ®îc. Song, chØ cã thÓ l«i cuèn ¸o, víi t çch b¹n ®ång minh, vµo cuéc chiÕn tranh ë biªn giíi nµy trong trêng hîp nÕu chiÕn tranh ®îc tiÕn hµnh thùc sù, nh»m kh«i phôc Ba Lan vµ ®Èy biªn giíi phÝa t©y cña níc Nga lïi vÒ phÝa sau trong mét thêi gian dµi. Lóc ®ã c¶ Phæ, lµ níc mµ Nga cßn th«ng qua nã ®Ó nhËn tÊt c¶ mäi hµng nhËp khÈu, còng sÏ buéc ph¶i nhËp cuéc; Nga sÏ bÞ phong to¶ c¶ tø phÝa ®Êt liÒn lÉn phÝa biÓn vµ sÏ nhanh chãng bÞ ®¸nh b¹i. Nhng ®iÒu nµy kh«ng ®îc çc níc ®ång minh tÝnh ®Õn. Tr¸i l¹i, hä hµi lßng vÒ viÖc nguy c¬ næ ra mét cuéc chiÕn tranh thùc sù ®· qua råi. Pan-míc-xt¬n ®Ò nghÞ chuyÓn chiÕn trêng sang Crm, b¶n th©n níc Nga còng muèn thÕ, vµ Lu-i Na-p«-lª-«ng rÊt thÝch thó chÊp nhËn ®iÒu nµy. Cuéc chiÕn tranh ë Crm cã thÓ vÉn chØ lµ chiÕn tranh bÒ ngoµi, vµ trong trêng hîp nh vËy tÊt c¶ nh÷ng bªn tham chiÕn ®Òu sÏ hµi lßng. Nhng hoµng ®Õ Ni-c«-lai l¹i n¶y ra ý nghÜ cÇn ph¶i tiÕn hµnh ë ®Êy mét cuéc chiÕn tranh thùc sù, «ng ta quªn r»ng nÕu n¬i Êy thuËn lîi nhÊt cho cuéc chiÕn tranh bÒ ngoµi th× ®èi víi cuéc chiÕn tranh thùc sù, n¬i Êy hÕt søc kh«ng thuËn lîi. YÕu tè t¹o nªn søc m¹nh cña Nga khi phßng ngù – l·nh thæ kÐo dµi, thùc d©n, kh«ng cã ®êng s¸ vµ nghÌo nguån tµi nguyªn bæ trî – th× trong mäi cuéc chiÕn tranh tÊn c«ng cña Nga yÕu tè ®ã l¹i bÊt lîi cho chÝnh nã vµ kh«ng ë ®©u ®iÒu Êy thÓ hiÖn râ h¬n ë híng Crm. Nh÷ng th¶o nguyªn ë miÒn nam níc Nga ¾t ph¶i trë thµnh må ch«n kÎ thï x©m nhËp vµo, l¹i ®· trë thµnh må ch«n nh÷ng ®¹o qu©n Nga mµ Ni-c«-lai xua hÕt ®¹o qu©n nµy ®Õn ®¹o qu©n kh¸c víi mét sù nhÉn t©m tµn khèc vµ ngu ®én ®Õn Xª-va-xt«-p«n, cho ®Õn tËn gi÷a mïa ®«ng. Vµ khi ®¹o qu©n cuèi cïng ®îc thµnh lËp mét çch véi v·, trang bÞ qua quýt vµ ®îc cung cÊp l¬ng thùc, thùc phÈm mét çch Ýt ái, ®· bÞ mÊt trªn ®êng ®i gÇn hai phÇn ba qu©n sè (nhiÒu tiÓu ®oµn ®·

314 616

617


Cuéc ChiÕn tranh Crm ®· lµm cho Ph¸p trë thµnh cêng quèc

ch©u ¢u ®ãng vai trß l·nh ®¹o, lµm cho g· phiªu lu Lu-i Na-p«-lª-

«ng trë thµnh anh hïng thêi ®¹i, mµ ®Ó cã ®iÒu ®ã qu¶ thËt kh«ng cÇn

g× nhiÒu l¾m. Nhng cuéc ChiÕn tranh Crm kh«ng lµm cho Ph¸p

t¨ng thªm l·nh thæ vµ v× thÕ nã tiÒm Èn nguy c¬ næ ra mét cuéc chiÕn

tranh míi, trong ®ã Lu-i Na-p«-lª-«ng cßn ph¶i thùc hiÖn sø mÖnh

®Ých thùc cña m×nh lµ trë thµnh “ngêi nh©n réng ®Êt ®ai cña ®Õ chÕ

lªn”1*. Cuéc chiÕn tranh míi ®ã ®· ®îc chuÈn bÞ trong cuéc chiÕn

tranh thø nhÊt b»ng viÖc X¸c-®i-ni ®îc phÐp tham gia khèi liªn

minh çc cêng quèc ph¬ng T©y, víi t çch ch hÇu cho níc Ph¸p

cña hoµng ®Õ vµ ®Æc biÖt lµ tiÒn ®ån cña Ph¸p chèng ¸o; tiÕp n÷a

chiÕn tranh ®îc chuÈn bÞ khi ký hßa íc, b»ng sù tháa thuËn cña

Lu-i Na-p«-lª-«ng víi Nga472 lµ níc muèn trõng trÞ ¸o h¬n c¶.

Lu-i Na-p«-lª-«ng giê ®©y ®· trë thµnh thÇn tîng cña giai cÊp

t s¶n ch©u ¢u. Kh«ng chØ v× viÖc “cøu x· héi” do «ng ta tiÕn hµnh

ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851 mµ ®óng lµ b»ng viÖc Êy «ng ta ®· tiªu

diÖt sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp t s¶n, nhng chØ ®Ó cøu

sù thèng trÞ vÒ x· héi cña nã; kh«ng chØ v× «ng ta ®· cho thÊy r»ng

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp cã thÓ biÕn quyÒn bÇu cö phæ

th«ng thµnh c«ng cô ¸p bøc quÇn chóng; kh«ng chØ v× trong thêi kú

«ng ta cai trÞ, th¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ sù ®Çu c¬

vµ çc thñ ®o¹n trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®· ph¸t triÓn cha

tõng thÊy. Mµ tríc hÕt v× giai cÊp t s¶n thõa nhËn «ng ta lµ “®¹i

chÝnh kh¸ch” sè mét, lµ m¸u thÞt cña giai cÊp t s¶n. ¤ng ta lµ kÎ

phÊt lªn nh bao nhµ t s¶n ®Ých thùc kh¸c. Lµ kÎ ©m mu thuéc

®¶ng Çc-b«-na-ri ë I-ta-li-a “®· kinh qua bao thö th¸ch”, lµ sÜ

quan ph¸o binh ë Thôy SÜ, lµ kÎ lang b¹t næi tiÕng nî nÇn chång chÊt

chÕt trong b·o tuyÕt), sè cßn l¹i kh«ng ®ñ søc ®uæi kÎ thï ra khái ®Êt Nga, th× khi ®ã Ni-c«-lai ng¹o m¹n vµ ngu ngèc ®©m ra mÊt tinh thÇn mét çch th¶m h¹i vµ ®· uèng thuèc ®éc tù vÉn. Tõ lóc Êy, cuéc chiÕn tranh l¹i trë thµnh chiÕn tranh bÒ ngoµi vµ ch¼ng bao l©u ®· kÕt thóc b»ng mét hßa íc.

vµ lµ viªn c¶nh s¸t ®Æc biÖt ë Anh473, nhng bao giê vµ ë ®©u «ng ta

còng ®ßi lªn ng«i

1* “ë ®©y ¨ng-ghen dïng thµnh ng÷ “Mehrer des Reiches”, vèn lµ mét phÇn cña

tíc hiÖu çc hoµng ®Ó cña §Õ chÕ La M· thÇn th¸nh thêi Trung cæ.

vua – b»ng qu¸ khø phiªu lu cña m×nh vµ b»ng viÖc vÒ tinh thÇn

«ng ta ®· lµm « danh m×nh ë tÊt c¶ mäi níc, «ng ta ®· chuÈn bÞ

cho m×nh ®ãng vai hoµng ®Õ cña ngêi Ph¸p vµ ngêi ®Þnh ®o¹t

vËn mÖnh cña ch©u ¢u, gièng nh h×nh mÉu cæ ®iÓn cña nhµ t

s¶n – ngêi Mü – chuÈn bÞ cho m×nh lµm triÖu phó b»ng mét lo¹t

vô ph¸ s¶n thùc vµ gi¶. Sau khi trë thµnh hoµng ®Õ, «ng ta kh«ng

chØ b¾t chÝnh trÞ phôc vô tói tiÒn cña chñ nghÜa t b¶n vµ phôc vô

çc thñ ®o¹n trªn thÞ trêng chøng kho¸n, mµ ngay c¶ trong chÝnh

trÞ «ng ta còng hoµn toµn tu©n theo çc quy t¾c cña thÞ trêng

chøng kho¸n vµ ®Çu c¬ dùa trªn “nguyªn t¾c çc d©n téc”474. Sù

chia c¾t cña níc §øc vµ níc I-ta-li-a, ®èi víi chÝnh s¸ch tríc kia

cña Ph¸p, lµ mét quyÒn c¬ b¶n kh«ng thÓ tíc ®îc cña Ph¸p; Lu-i

Na-p«-lª-«ng lËp tøc b¾t tay b¸n lÎ quyÒn c¬ b¶n ®ã ®Ó ®æi lÊy çi

gäi lµ sù ®Òn bï. ¤ng ta s½n sµng gióp I-ta-li-a vµ §øc tho¸t khái

sù chia c¾t víi ®iÒu kiÖn lµ §øc vµ I-ta-li-a, cø mçi bíc ®i tíi

thèng nhÊt d©n téc, ph¶i tr¶ cho «ng ta nh÷ng nhîng bé vÒ l·nh

thæ. §iÒu nµy kh«ng chØ tháa m·n chñ nghÜa s«-vanh Ph¸p vµ ®a

®Õn chç dÇn dÇn më réng ®Õ chÕ tíi biªn giíi n¨m 1801475, mµ cßn

mét lÇn n÷a ®Æt Ph¸p vµo ®Þa vÞ ®Æc biÖt lµ cêng quèc cã häc vÊn,

lµ ngêi gi¶i phãng çc d©n téc, ®Æt Lu-i Na-p«-lª-«ng vµo ®Þa vÞ

ngêi b¶o vÖ çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Vµ toµn bé giai cÊp t s¶n cã

häc thøc, ®îc t tëng d©n téc cæ vò – v× nã rÊt tha thiÕt muèn g¹t

bá khái thÞ trêng thÕ giíi tÊt c¶ mäi trë ng¹i ®èi víi th¬ng m¹i -

®· nhÊt trÝ hoan nghªnh ho¹t ®éng khai hãa mang sù gi¶i phãng

®Õn cho toµn thÕ giíi nµy.

Khëi ®Çu lµ I-ta-li-a1*. Tõ n¨m 1849, ¸o thèng trÞ v« h¹n ë

315 618

619


®©y, mµ ¸o lóc ®ã lµ vËt hy sinh ®èi víi toµn bé ch©u ¢u. Nh÷ng

kÕt qu¶ th¶m h¹i cña cuéc chiÕn tranh Crm kh«ng bÞ ngêi ta

®æ lçi cho sù thiÕu kiªn quyÕt cña çc cêng quèc ph¬ng T©y

chØ muèn tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh bÒ ngoµi, mµ l¹i ®îc ®æ

1* ¡ng-ghen ghi ë lÒ b»ng bót ch×: “Oãc-xi-ni”.

lçi cho lËp trêng chao ®¶o cña ¸o, mµ kÎ cã lçi h¬n c¶ vÒ lËp

trêng nµy kh«ng ph¶i lµ ai kh¸c h¬n lµ b¶n th©n çc cêng quèc

ph¬ng T©y. Cßn níc Nga th× bÞ xóc ph¹m bëi viÖc qu©n ¸o tiÕn

®Õn Prót – sù ®Òn ¬n vÒ sù gióp ®ì cña Nga ë Hung-ga-ri n¨m 1849

(tuy chÝnh sù tiÕn qu©n ®ã ®· cøu nã) – cho nªn Nga vui mõng

tríc bÊt kú sù tÊn c«ng nµo chèng ¸o. Phæ kh«ng cßn ®îc tÝnh

®Õn n÷a vµ ngay t¹i §¹i héi hoµ b×nh Pa-ri nã ®· bÞ coi thêng en

canaille1*. VËy, cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng I-ta-li-a “cho ®Õn tËn

A-®ri-a-tÝch”, ®îc bµy ®¹t víi sù gióp ®ì cña Nga, ®îc b¾t ®Çu

vµo mïa xu©n n¨m 1859 vµ ®Õn mïa hÌ ®· kÕt thóc ë Min-si-«.

Níc ¸o kh«ng bÞ tèng ra khái I-ta-li-a, I-ta-li-a kh«ng ®îc “gi¶i

phãng ®Õn tËn A-®ri-a-tÝch” vµ kh«ng ®îc thèng nhÊt, x¸c-®i-ni

®· t¨ng thªm ®îc l·nh thæ cña m×nh, nhng Ph¸p th× chiÕm ®îc

Xa-voa vµ Ni-x¬ vµ nhê thÕ ®· ®¹t tíi ®îc biªn giíi cña m×nh víi I-

ta-li-a n¨m 1801476.

Nhng ®iÒu ®ã cha lµm hµi lßng ngêi I-ta-li-a. Lóc bÊy giê

ë I-ta-li-a, nÒn s¶n xuÊt c«ng trêng thñ c«ng cßn chiÕm u

thÕ, c«ng nghiÖp lín cßn non trÎ. Giai cÊp c«ng nh©n cßn l©u

míi bÞ tíc ®o¹t vµ v« s¶n hãa hoµn toµn; ë thµnh thÞ hä cßn

lµm chñ c«ng cô s¶n xuÊt cña chÝnh hä, ë n«ng th«n th× lao

®éng c«ng nghiÖp lµ nghÒ phô cña nh÷ng n«ng d©n tiÓu chñ

hoÆc t¸ ®iÒn. V× vËy nghÞ lùc cña giai cÊp t s¶n cha bÞ ph¸

huû bëi sù tån t¹i cña t×nh tr¹ng ®èi lËp gi÷a nã vµ giai cÊp v«

s¶n hiÖn ®¹i, ®· ý thøc ®îc lîi Ých giai cÊp cña m×nh. Vµ bëi v×

t×nh tr¹ng chia c¾t cña I-ta-li-a chØ ®îc duy tr× do sù thèng trÞ

ngo¹i bang cña ¸o, mµ díi sù che chë cña nã nh÷ng hµnh vi

hµ l¹m cña çc chÝnh phñ qu©n chñ ®· lªn tíi cùc ®iÓm, cho

nªn c¶ giai cÊp quý téc ®Þa chñ lín vµ quÇn chóng nh©n d©n

thµnh thÞ còng ®øng vÒ phÝa giai cÊp t s¶n ®îc coi lµ chiÕn

sÜ tiªn phong ®Êu tranh cho ®éc lËp d©n téc. Nhng vµo n¨m

1859 ¸ch thèng trÞ ngo¹i bang bÞ ®¸nh ®æ ë kh¾p n¬i, trõ ë V¬-

ni-d¬; sù can thiÖp

1* - mét çch th¼ng thõng.

tiÕp tôc cña ¸o vµo c«ng viÖc cña I-ta-li-a ®· bÞ Ph¸p vµ Nga chÊm

døt, - kh«ng ai sî ®iÒu Êy n÷a. Víi Ga-ri-ban-®i, I-ta-li-a cã mét

ngêi anh hïng mang t chÊt cæ ®¹i vµ cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ ®·

thùc sù t¹o ra çc kú tÝch. Víi mét ngh×n qu©n t×nh nguyÖn, «ng ®·

lËt nhµo toµn bé v¬ng quèc Na-pl¬, ®· thùc tÕ thèng nhÊt I-ta-li-a,

®· xÐ to¹c m¹ng líi chÝnh s¸ch tinh x¶o cña B«-na-p¸c-t¬. I-ta-li-a

®· ®îc tù do vµ vÒ thùc chÊt ®· ®îc thèng nhÊt, - nhng kh«ng

ph¶i b»ng ©m mu cña Lu-i Na-p«-lª-«ng, mµ b»ng çch m¹ng.

Tõ thêi kú cuéc ChiÕn tranh I-ta-li-a, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §Õ

chÕ thø hai kh«ng cßn lµ ®iÒu bÝ mËt ®èi víi bÊt kú ai n÷a. Nh÷ng

ngêi chiÕn th¾ng Na-p«-lª-«ng vÜ ®¹i ®· ph¶i chÞu trõng ph¹t,

nhng l’ un aprÌs l’ autre – ngêi nµy råi ®Õn ngêi kia. Nga vµ ¸o

®· nhËn ®îc phÇn cña m×nh, giê ®©y ®Õn lît Phæ. Mµ Phæ th× b©y

giê bÞ khinh bØ h¬n bÊt cø lóc nµo tríc kia; chÝnh s¸ch cña nã trong

thêi gian cã cuéc ChiÕn tranh I-ta-li-a lµ chÝnh s¸ch hÌn nh¸t vµ

th¶m h¹i, hoµn toµn nh trong thêi kú Hßa íc Ba-l¬ n¨m 1795477.

“ChÝnh s¸ch bµn tay tù do”478 ®· ®a Phæ ®Õn chç hoµn toµn bÞ c« lËp

ë ch©u ¢u, tÊt c¶ çc níc l¸ng giÒng lín nhá cña nã chØ cã vui

mõng, ch¾c mÈm r»ng nã sÏ bÞ ®¸nh t¬i bêi, vµ ®«i tay cña nã ®îc

tù do cèt ®Ó nhêng cho Ph¸p miÒn t¶ ng¹n s«ng Ranh.

Qu¶ thËt, nh÷ng n¨m ®Çu sau n¨m 1859, ë kh¾p n¬i, tríc hÕt lµ ë

chÝnh vïng Ranh, ®· thÞnh hµnh quan niÖm tin ch¾c r»ng vïng t¶

316 620

621


ng¹n s«ng Ranh sÏ vÜnh viÔn chuyÓn sang tay Ph¸p. Thùc ra, sù

chuyÓn tay Êy ngêi ta kh«ng muèn lµm, nhng l¹i ®îc coi lµ kh«ng

thÓ ®¶o ngîc, lµ sè mÖnh, vµ nãi th¼ng ra, ngêi ta kh«ng sî nã l¾m.

N«ng d©n vµ ngêi tiÓu t s¶n thµnh thÞ ®· håi tëng l¹i nh÷ng ký øc

cò vÒ thêi kú Ph¸p thèng trÞ ®· thùc sù mang l¹i tù do cho hä; cßn

trong hµng ngò giai cÊp t s¶n, th× giíi quý téc tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ giíi

quý téc tµi chÝnh ë Khuªn, ®· bÞ dÝnh lÝu m¹nh trong çc ho¹t ®éng gian

lËn cña“CrÐdit Mobilier”479 ë Pa-ri vµ cña nh÷ng c«ng ty kh¸c ®îc

thæi phång lªn cña ph¸i B«-na-p¸c-t¬ vµ ®· lín tiÕng ®ßi çc cuéc

th«n tÝnh1).

Song mÊt vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh sÏ cã nghÜa lµ sù suy yÕu

kh«ng chØ cña Phæ, mµ c¶ cña §øc. Mµ Phæ th× bÞ chia c¾t nhiÒu

h¬n bÊt cø lóc nµo. Sù xa çch gi÷a ¸o vµ Phæ ®· lªn tíi cùc ®é do

th¸i ®é trung lËp cña Phæ trong thêi gian cuéc ChiÕn tranh I-ta-li-

a, bän cÆn b· tiÓu hÇu quèc ®· sî sÖt vµ ®ång thêi thÌm thuång

chiªm ngìng Lu-i Na-p«-lª-«ng, coi h¾n nh lµ ngêi sau nµy che

chë cho Liªn bang vïng Ranh480 ®îc phôc håi, - t×nh h×nh giíi

chÝnh thøc ë níc §øc lµ nh vËy. Vµ ®iÒu ®ã x¶y ra vµo lóc çc lùc

lîng võa míi tËp hîp cña toµn d©n téc cã thÓ ng¨n ngõa nguy c¬

chia c¾t.

Nhng tËp hîp lùc lîng cña toµn d©n téc b»ng çch nµo? Ba

con ®êng vÉn cã thÓ thùc hiÖn sau khi nh÷ng mu toan n¨m 1848

– hÇu hÕt nh÷ng mu toan Êy, kh«ng trõ mét mu toan nµo, ®Òu

mang tÝnh chÊt m¬ hå - ®· bÞ thÊt b¹i, vµ chÝnh v× sù thÊt b¹i nµy

mµ tÝnh chÊt mï mê ®· tan ®i mét Ýt.

Con ®êng thø nhÊt lµ con ®êng thèng nhÊt ®Ých thùc, th«ng

1) T©m tr¹ng chung ë vïng Ranh lóc ®ã lµ nh vËy, ®iÒu nµy M¸c vµ t«i nhiÒu lÇn cã

dÞp thÊy râ t¹i chç. Çc nhµ c«ng nghiÖp ë vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh ®· hái t«i lµ viÖc

chuyÓn sang chÕ ®é thuÕ quan cña Ph¸p sÏ ¶nh hëng nh thÕ nµo ®Õn xÝ nghiÖp cña hä.

qua viÖc thñ tiªu tÊt c¶ nh÷ng quèc gia riªng lÎ, cã nghÜa ®ã lµ

con ®êng çch m¹ng c«ng khai. Con ®êng nh vËy võa míi

®a ®Õn chç ®¹t tíi ®Ých ë I-ta-li-a; v¬ng triÒu Xa-voa ®· ®i

theo çch m¹ng vµ b»ng çch ®ã ®· chiÕm v¬ng miÖn I-ta-li-a.

Nhng ngêi Xa-voa §øc cña chóng ta, dßng hä H«-hen-tx«-lÐc,

vµ thËm chÝ nh÷ng Ca-vuèc µ la Bi-xm¸c kiªn quyÕt nhÊt cña

hä, ®Òu hoµn toµn kh«ng thÓ ®i mét bíc m¹nh d¹n nh thÕ.

ChÝnh nh©n d©n ph¶i tù m×nh lµm tÊt c¶, - vµ trong cuéc chiÕn

tranh giµnh miÒn t¶ ng¹n s«ng Ranh, tÊt nhiªn nh©n d©n sÏ

lµm ®îc tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt. Sù rót lui kh«ng tr¸nh

khái cña qu©n Phæ sang phÝa bªn kia s«ng Ranh, viÖc bao v©y

dµi ngµy çc ph¸o ®µi vïng Ranh vµ sù ph¶n béi cña çc vua

chóa ë vïng Nam §øc ch¾c ch¾n sau ®ã sÏ diÔn ra, - ®iÒu ®ã sÏ

®ñ ®Ó g©y ra mét phong trµo d©n téc mµ ®øng tríc nã toµn bé

trËt tù v¬ng triÒu ®ã tan thµnh m©y khãi. Vµ lóc ®ã Lu-i Na-

p«-lª-«ng lµ ngêi ®Çu tiªn tra g¬m vµo vá. §Õ chÕ thø hai chØ

cã thÓ ®¸nh nhau cïng víi çc nhµ níc ph¶n ®éng mµ ®èi víi

hä nã ®ãng vai ngêi thõa kÕ çch m¹ng Ph¸p, lµ ngêi gi¶i

phãng çc d©n téc. Nã bÊt lùc kh«ng thÓ chèng l¹i nh©n d©n mµ

tù m×nh ®· tõng ®îc çch m¹ng cuèn hót; h¬n n÷a, cuéc çch

m¹ng §øc b¸ch chiÕn th¾ng cã thÓ thóc ®Èy viÖc lËt ®æ toµn bé

§Õ chÕ Ph¸p. §ã sÏ lµ c¬ héi thuËn lîi nhÊt; cßn trong trêng

hîp xÊu nhÊt, nÕu çc v¬ng hÇu l·nh ®¹o phong trµo th× vïng

t¶ ng¹n s«ng Ranh sÏ t¹m thêi ®îc trao cho Ph¸p, sù ph¶n béi

chñ ®éng hoÆc thô ®éng cña çc vua chóa sÏ bÞ bãc trÇn tríc

toµn thÕ giíi, vµ sÏ n¶y sinh mét t×nh h×nh nguy kÞch mµ ®Ó

tho¸t ra khái th× ®èi víi §øc kh«ng cßn çch nµo kh¸c ngoµi

çch m¹ng, ®¸nh ®uæi tÊt c¶ çc vua chóa ®i vµ thiÕt lËp níc

céng hßa §øc thèng nhÊt.

Trong ®iÒu kiÖn hiÖn h÷u, níc §øc chØ cã thÓ bíc lªn con

®êng thèng nhÊt Êy trong trêng hîp nÕu Lu-i Na-p«-lª-«ng

ph¸t ®éng cuéc chiÕn tranh ®Ó thiÕt lËp biªn giíi däc s«ng Ranh.

317 622

623


Nhng cuéc chiÕn tranh Êy ®· kh«ng diÔn ra – v× nh÷ng nguyªn

nh©n sÏ nãi ®Õn ë phÇn sau. §ång thêi, c¶ vÊn ®Ò thèng nhÊt d©n

téc kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò sèng cßn cÊp b¸ch, cÇn ®îc gi¶i quyÕt

ngay lËp tøc nÕu kh«ng th× sÏ bÞ tiªu vong. D©n téc cã thÓ chê ®îi

mét thêi gian.

Con ®êng thø hai lµ thèng nhÊt do ¸o ®øng ®Çu. ¸o s½n sµng

duy tr× vµo n¨m 1815 ®Þa vÞ cña m×nh lµ mét quèc gia cã l·nh

thæ c« ®äng, trßn trÞa, do çc cuéc chiÕn tranh cña Na-p«-lª-

«ng ¸p ®Æt cho nã. Nã kh«ng cßn ®ßi nh÷ng l·nh ®Þa tríc

kia cña nã ë Nam §øc xa x«i vµ b»ng lßng víi viÖc liªn kÕt

nh÷ng l·nh thæ cò vµ míi mµ vÒ ®Þa lý vµ chiÕn lîc cã thÓ

g¾n víi h¹t nh©n cßn nguyªn vÑn cña nÒn qu©n chñ. Sù biÖt

lËp cña níc ¸o nãi tiÕng §øc víi phÇn cßn l¹i cña níc

§øc b¾t ®Çu b»ng viÖc I-«-dÐp II ban hµnh thuÕ quan b¶o

hé, ®îc t¨ng cêng bëi chÕ ®é c¶nh s¸t cña Phran-tx¬ ë I-

ta-li-a vµ ®îc ®a tíi cùc ®iÓm b»ng viÖc thñ tiªu §Õ chÕ

§øc481 vµ viÖc thµnh lËp Liªn minh vïng Ranh, - sù biÖt lËp

Êy thùc tÕ cßn hiÖu lùc c¶ sau n¨m 1815. MÐt-tÐc-nÝch ®·

t¹o ra gi÷a quèc gia m×nh vµ níc §øc mét bøc v¹n lý

trêng thµnh thùc sù. ThuÕ quan kh«ng ®Ó lät s¶n phÈm

vËt chÊt cña §øc, sù kiÓm duyÖt kh«ng ®Ó cho s¶n phÈm

tinh thÇn vµo; nh÷ng h¹n chÕ kh«ng thÓ tëng tîng ®îc

vÒ hé chiÕu lµm cho quan hÖ ç nh©n gi¶m xuèng ®Õn møc

cùc tèi thiÓu. ë bªn trong, ®Êt níc ®îc b¶o hiÓm khái mäi

phong trµo chÝnh trÞ, thËm chÝ yÕu ít nhÊt, b»ng chÕ ®é

chuyªn chÕ, mét lo¹i ®éc tµi duy nhÊt ngay c¶ ë §øc. Nh

vËy, níc ¸o vÉn hoµn toµn xa l¹ víi mäi phong trµo tù do –

t s¶n §øc. N¨m 1848, nh÷ng chíng ng¹i, Ýt ra lµ nh÷ng

chíng ng¹i tinh thÇn gi÷a ¸o vµ §øc phÇn lín ®· sôp ®æ;

nhng çc sù kiÖn cña n¨m Êy vµ hËu qu¶ cña chóng tuyÖt

nhiªn kh«ng thÓ gãp phÇn lµm cho ¸o xÝch l¹i gÇn phÇn cßn

l¹i cña §øc; tr¸i l¹i, ¸o ngµy cµng vªnh v¸o víi ®Þa vÞ cña

m×nh lµ mét ®¹i cêng quèc ®éc lËp. Vµ v× thÕ, tuy lÝnh ¸o ë

trong çc ph¸o ®µi liªn bang482 ®îc yªu mÕn, cßn lÝnh Phæ

th× bÞ ghÐt vµ chÕ giÔu, vµ tuy trªn toµn bé miÒn Nam vµ

miÒn T©y chñ yÕu theo ®¹o Thiªn chóa, ¸o vÉn cßn ®îc

yªu chuéng vµ ®îc kÝnh träng, nhng vÉn kh«ng ai suy

nghÜ mét çch nghiªm tóc vÒ viÖc thèng nhÊt níc §øc do

¸o ®øng ®Çu, häa ch¨ng trõ mét sè nh©n vËt cÇm quyÒn ®éi

v¬ng miÖn cña çc quèc gia §øc nhá vµ võa.

318 624

625


319 626

627


V¶ l¹i, kh«ng thÓ kh¸c ®îc. B¶n th©n níc ¸o kh«ng muèn g×

kh¸c, tuy vÉn ngÊm ngÇm tiÕp tôc Êp ñ nh÷ng íc m¬ l·ng m¹n vÒ

®Õ quèc. Biªn giíi thuÕ quan ¸o vÒ sau ®· trë thµnh trë ng¹i vËt

chÊt duy nhÊt cßn l¹i trong néi bé níc §øc, vµ do ®ã nã cµng biÓu

hiÖn ra râ rµng h¬n. ChÝnh s¸ch cña ®¹i cêng quèc ®éc lËp kh«ng

cã ý nghÜa g×, nÕu nã kh«ng cã ý nghÜa lµ hy sinh lîi Ých cña níc

§øc cho lîi Ých ®Æc thï cña ¸o, nghÜa lµ nh÷ng lîi Ých liªn quan

®Õn I-ta-li-a, Hung-ga-ri v.v.. Tríc còng nh sau çch m¹ng, ¸o

vÉn lµ quèc gia ph¶n ®éng nhÊt cña §øc, quèc gia bíc miÔn cìng

nhÊt lªn con ®êng ph¸t triÓn hiÖn ®¹i; h¬n n÷a, nã lµ ®¹i cêng

quèc ®Æc thï Thiªn chóa gi¸o duy nhÊt cßn ®îc duy tr×. ChÝnh

phñ sau th¸ng Ba483 cµng t×m çch kh«i phôc sù léng hµnh ngµy

tríc cña çc cè ®¹o vµ çc tu sÜ dßng Tªn, th× sù b¸ quyÒn cña

chÝnh phñ ®ã ®èi víi mét ®Êt níc mµ t¹i ®ã mét hay hai phÇn ba

d©n c theo ®¹o Tin lµnh, cµng trë nªn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc.

Vµ cuèi cïng, viÖc thèng nhÊt níc §øc, víi ¸o ®øng ®Çu, chØ cã

thùc hiÖn ®îc nhê viÖc ®Ëp tan Phæ. Nhng nÕu sù kiÖn cuèi cïng

nµy tù nã kh«ng cã nghÜa lµ nçi bÊt h¹nh ®èi víi §øc, th× viÖc ¸o

®Ëp tan Phæ vÉn sÏ kh«ng kÐm nguy h¹i so víi viÖc Phæ ®Ëp tan ¸o

ngay tríc th¾ng lîi s¾p tíi cña çch m¹ng ë níc Nga (sau th¾ng

lîi nµy, viÖc ®Ëp tan ®ã sÏ trë nªn kh«ng cÇn thiÕt, v× lóc ®ã ¸o sÏ

trë nªn kh«ng cÇn thiÕt vµ tù nã ¾t ph¶i tan r·).

Nãi tãm l¹i, sù thèng nhÊt níc §øc díi sù b¶o hé cña ¸o lµ

mét íc m¬ l·ng m¹n, chÝnh ®iÒu nµy ®· béc lé khi çc vua chóa

nhá vµ võa cña §øc tËp hîp ë Phran-phuèc n¨m 1863 ®Ó tuyªn bè

Phran-tx¬ I-«-xÝp, ngêi ¸o, lµ hoµng ®Õ §øc. Vua Phæ ®¬n gi¶n ®·

kh«ng cã mÆt, vµ tÊn hµi kÞch Êy ®· ®æ vì mét çch th¶m h¹i484.

Cßn con ®êng thø ba n÷a: thèng nhÊt díi b¸ quyÒn cña Phæ.

Vµ con ®êng nµy, con ®êng mµ lÞch sö ®· thùc sù ®i qua, ®a

chóng ta tõ lÜnh vùc t biÖn trë vÒ m¶nh ®Êt cøng r¾n, tuy kh¸ bÈn

thØu cña thùc tiÔn “chÝnh s¸ch thùc tÕ ”485.

320 628

629


Tõ thêi Phri-®rÝch II, Phæ coi §øc, còng nh coi Ba Lan, chØ lµ

l·nh thæ ®Ó x©m chiÕm, lµ l·nh thæ mµ ngêi ta giËt lÊy nh÷ng g×

cã thÓ giËt ®îc, nhng dÜ nhiªn lµ ph¶i chia sÎ víi nh÷ng níc

kh¸c. ViÖc chia c¾t níc §øc víi sù tham gia cña nh÷ng quèc gia

níc ngoµi vµ tríc hÕt lµ cña Ph¸p - ®ã lµ “sø mÖnh §øc” cña Phæ

tõ n¨m 1740. “Je vais, je crois jouer votre jeu; si les as me

viennent, nous partagerons” (h×nh nh, t«i sÏ tiÕp tay cho ngµi;

nÕu t«i ®îc chñ bµi, chóng ta sÏ chia sÎ cho nhau) - ®ã lµ lêi tõ

biÖt cña Phri-®rÝch nãi víi ®¹i sø Ph¸p, khi «ng ta lªn ®êng thùc

hiÖn cuéc hµnh qu©n ®Çu tiªn cña m×nh486. Trung thµnh víi “sø

mÖnh §øc” nµy, Phæ ®· ph¶n béi §øc vµo n¨m 1795 khi ký Hoµ

íc Ba-l¬, b»ng çch ®ång ý tõ tríc (hiÖp íc ngµy 5 th¸ng T¸m

1796) nhêng vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh cho ngêi Ph¸p ®Ó ®æi lÊy

lêi høa t¨ng l·nh thæ vµ ®· thùc sù nhËn phÇn thëng vÒ viÖc «ng

ta ph¶n béi ®Õ chÕ theo quyÕt ®Þnh cña héi nghÞ ®¹i biÓu ®Õ chÕ do

Ph¸p vµ Nga ¸p ®Æt487. N¨m 1805, mét lÇn n÷a Phæ l¹i tr¸o trë,

ph¶n béi b¹n ®ång minh cña m×nh lµ Nga vµ ¸o, khi Na-p«-lª-«ng

dïng Han-n«-v¬ nhö Phæ – Phæ bao giê còng lao vµo miÕng måi

nh vËy, - nhng nã m¾c kÑt trong mu kÕ ngu ngèc cña chÝnh

m×nh ®Õn møc bÞ kÐo vµo cuéc chiÕn tranh víi Na-p«-lª-«ng vµ ®·

bÞ trõng trÞ ®Ých ®¸ng ë I-ª-na488. TiÕp tôc chÞu Ên tîng cña nh÷ng

®ßn Êy, Phri-®rÝch Vin-hem III ngay c¶ sau th¾ng lîi n¨m 1813 vµ

1814 còng muèn bá tÊt c¶ mäi tiÒn ®ån ë phÝa T©y cña §øc, dõng

l¹i ë nh÷ng l·nh ®Þa t¹i §«ng B¾c cña §øc, råi gièng nh ¸o, nã tõ

bá nh÷ng c«ng viÖc cña §øc cµng xa cµng tèt - ®iÒu nµy cã thÓ sÏ

biÕn toµn bé vïng t©y níc §øc thµnh Liªn minh vïng Ranh míi

díi sù b¶o hé cña Nga hoÆc Ph¸p. KÕ ho¹ch kh«ng thµnh: bÊt

chÊp ý muèn cña vua, Ve-xt¬-pha-li vµ tØnh Ranh, vµ cïng víi

chóng c¶ “sø mÖnh §øc” míi, ®îc ¸p ®Æt cho «ng ta.

ViÖc th«n tÝnh giê ®©y t¹m thêi chÊm døt, kh«ng kÓ viÖc mua

nh÷ng m¶nh ®Êt nhá riªng lÎ. Trong níc l¹i dÇn dÇn ph¸t

triÓn m¹nh mÏ çc trËt tù quan liªu quý téc ®Þa chñ cò; nh÷ng

lêi høa vÒ ban hµnh hiÕn ph¸p, ®îc nãi víi d©n vµo lóc t×nh h×nh

cùc kú c¨ng th¼ng, ®· lu«n lu«n bÞ vi ph¹m. Nhng mÆc dï vËy, ý

nghÜa cña giai cÊp t s¶n ngµy cµng lín ë c¶ Phæ, v× nÕu kh«ng cã

c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp th× ngay c¶ nhµ níc Phæ ng¹o m¹n

giê ®©y còng lµ con sè kh«ng. §µnh ph¶i tiÕn hµnh mét çch chËm

ch¹p, miÔn cìng, víi liÒu lîng rÊt nhá, nh÷ng nhîng bé kinh tÕ

®èi víi giai cÊp t s¶n. Nhng mÆt kh¸c, nh÷ng sù nhîng bé Êy

®· ®em l¹i cho Phæ c¬ së ®Ó hy väng r»ng “sø mÖnh §øc” cña nã sÏ

®îc ñng hé, khi mµ nã, nh»m môc ®Ých trõ bá biªn giíi thuÕ quan

cña ngêi kh¸c gi÷a hai phÇn níc m×nh, nã ®· ®Ò nghÞ çc quèc

gia §øc l¸ng giÒng thµnh lËp mét liªn minh thuÕ quan. Liªn minh

thuÕ quan ®· ra ®êi nh vËy, tríc n¨m 1830 nã vÉn chØ lµ mét

nguyÖn väng tèt lµnh mµ th«i (lóc bÊy giê Liªn minh chØ gåm cã HÐt-

xen-§¸c-m¬-st¸t), nhng vÒ sau, theo ®µ ph¸t triÓn chÝnh trÞ vµ kinh

tÕ t¨ng nhanh ®«i chót, th× vÒ mÆt kinh tÕ nã ®· liªn kÕt vµo Phæ ®¹i

bé phËn çc miÒn néi ®Þa cña §øc489. Nh÷ng vïng ®Êt ven biÓn kh«ng

ph¶i Phæ vÉn ë ngoµi Liªn minh ngay c¶ sau n¨m 1848.

Liªn minh thuÕ quan lµ mét thµnh c«ng lín cña Phæ. Nã cã nghÜa

lµ chiÕn th¾ng ¶nh hëng cña ¸o, song ®iÒu ®ã hoµn toµn cha ph¶i

lµ ®iÒu quan träng nhÊt. §iÒu chñ yÕu lµ nã ®· thu hót sang phÝa Phæ

toµn bé giai cÊp t s¶n cña çc quèc gia §øc trung b×nh vµ nhá. Trõ

D¾c-den ra, kh«ng ë mét quèc gia §øc nµo c«ng nghiÖp ®¹t chÝ Ýt tíi

tr×nh ®é xÊp xØ nh ë Phæ; vµ ®ã lµ hÖ qu¶ kh«ng chØ cña çc tiÒn ®Ò tù

nhiªn vµ lÞch sö, mµ cßn cña l·nh thæ thuÕ quan vµ cña thÞ trêng

trong níc víi quy m« lín h¬n. Vµ Liªn minh thuÕ quan cµng më

réng, kÐo nh÷ng quèc gia nhá vµo thÞ trêng néi ®Þa Êy, th× giai cÊp t

s¶n ®ang ngoi lªn cña nh÷ng quèc gia ®ã cµng quen coi Phæ lµ tiÒn

®ån kinh tÕ vµ sau nµy c¶ tiÒn ®ån chÝnh trÞ cña m×nh. Nhng

nh÷ng g× mµ çc nhµ t s¶n nghÜ, th× çc vÞ gi¸o s sÏ nãi ra.

NÕu ë BÐc-lin, ph¸i Hª-ghen ®· luËn chøng, trªn gãc ®é triÕt

häc, sø mÖnh cña Phæ ®øng ®Çu níc §øc, th× ë Hai-®en-bÐc còng

®iÒu Êy l¹i ®îc çc häc trß cña Slèt-x¬, ®Æc biÖt lµ H©y-xe vµ

321 630

631


GhÐc-vi-nót, chøng minh b»ng viÖn dÉn lÞch sö. TÊt nhiªn, ®ång

thêi ngêi ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng Phæ sÏ thay ®æi toµn bé hÖ thèng

chÝnh trÞ cña m×nh, r»ng nã sÏ thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu cña çc

nhµ t tëng cña giai cÊp t s¶n1).

V¶ l¹i, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®îc tiÕn hµnh hoµn toµn kh«ng ph¶i

v× sù c¶m t×nh ®Æc biÖt ®èi víi nhµ níc Phæ, nh ë ngêi t s¶n I-ta-

li-a ch¼ng h¹n, hä thõa nhËn vai trß chñ ®¹o cña Pi-ª-m«ng, sau khi

nã c«ng khai ®øng ®Çu phong trµo d©n téc vµ phong trµo lËp hiÕn.

Kh«ng, ®iÒu ®ã ®îc lµm mét çch miÔn cìng; ngêi t s¶n chän Phæ

nh lµ ®iÒu xÊu h¹i bÐ h¬n, v× ¸o kh«ng ®Ó cho hä vµo thÞ trêng cña

m×nh vµ v× Phæ, so víi ¸o, vÉn cã tÝnh chÊt t s¶n ë mét møc nµo ®ã

do tÝnh bñn xØn cña nã trong vÊn ®Ò tµi chÝnh. Hai thiÕt chÕ tèt ®· t¹o

nªn u thÕ cña Phæ so víi nh÷ng quèc gia lín kh¸c: chÕ ®é nghÜa vô

qu©n sù phæ cËp vµ chÕ ®é gi¸o dôc phæ cËp b¾t buéc ë trêng. Phæ ®·

thùc hµnh hai chÕ ®é nµy trong thêi kú cùc kú bøc b¸ch, cßn trong

thêi kú tèt ®Ñp th× b»ng lßng víi viÖc thùc hiÖn chóng mét çch qua

loa vµ cè ý bãp mÐo chóng, lµm cho chóng mÊt ®i tÝnh chÊt nguy

hiÓm trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nhng trªn giÊy tê th×

chóng tiÕp tôc tån t¹i, vµ b»ng çch ®ã Phæ ®· duy tr× kh¶ n¨ng

trong mét ngµy nµo ®Êy gi¶i to¶ tiÒm n¨ng ®ang ngñ s©u trong quÇn

chóng nh©n d©n víi quy m« mµ kh«ng ®©u ë n¬i kh¸c cã thÓ ®¹t

®îc víi d©n sè nh vËy. Giai cÊp t s¶n ®· thÝch øng víi c¶ hai

thiÕt chÕ Êy; nh÷ng qu©n t×nh nguyÖn, nghÜa lµ çc cËu con cng t

s¶n, vµo kho¶ng n¨m 1840, cã thÓ dÔ dµng, vµ víi mét kho¶n hèi lé

kh¸ rÎ, tho¸t khái viÖc ®Ých th©n lµm nghÜa vô qu©n sù, ®Æc biÖt

v× trong b¶n th©n qu©n ®éi lóc ®ã ngêi ta kh«ng thËt tr©n

1) Tê “Rheinische Zeitung” n¨m 1842 ®· ®øng trªn quan ®iÓm nµy th¶o luËn vÊn ®Ò

b¸ quyÒn cña Phæ. GhÐc-vi-nót ®· nãi víi t«i vµo mïa hÌ n¨m 1843 ë ¤-xten-®¬: Phæ ph¶i

®øng ®Çu níc §øc, nhng muèn thÕ cÇn ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: Phæ ph¶i ban hµnh hiÕn

ph¸p, ph¶i thùc hµnh tù do b¸o chÝ vµ thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i râ rµng h¬n.

träng nh÷ng sÜ quan lan-ve490 tuyÓn trong giíi c«ng th¬ng. Vµ

viÖc cã mét sè kh¸ lín ngêi víi vèn tri thøc c¬ b¶n nhÊt ®Þnh nhê

chÕ ®é häc b¾t buéc ë trêng – ch¾c ch¾n sè ngêi vÉn cßn l¹i ë

Phæ – lµ rÊt cã lîi cho giai cÊp t s¶n; theo ®µ ph¸t triÓn cña c«ng

nghiÖp lín con sè ®ã rèt cuéc thËm chÝ ®· trë nªn kh«ng ®ñ1).

Nh÷ng lêi kªu ca vÒ viÖc chi tiªu nhiÒu ®Ó ®µi thä cho hai thiÕt

chÕ Êy, biÓu hiÖn ë møc thuÕ cao1*, chñ yÕu ®îc thèt ra ë giai cÊp

tiÓu t s¶n; giai cÊp t s¶n lín ®ang sung søc hy väng r»ng

nh÷ng chi phÝ Êy, ®óng lµ khã chÞu nhng kh«ng tr¸nh khái vµ

g¾n liÒn víi ®Þa vÞ sau nµy cña ®Êt níc víi t çch mét ®¹i cêng

quèc, sÏ ®îc hoµn bï thõa th·i bëi nh÷ng kho¶n lîi nhuËn t¨ng

lªn.

Tãm l¹i, çc nhµ t s¶n §øc kh«ng x©y dùng cho m×nh bÊt kú ¶o

tëng nµo vÒ çch ®èi xö khÐo lÐo cña Phæ. Vµ nÕu tõ n¨m 1840, ý

tëng vÒ b¸ quyÒn cña Phæ b¾t ®Çu cã ¶nh hëng trong hä th× chØ v×

trong chõng mùc giai cÊp t s¶n Phæ nhê sù ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh

h¬n cña m×nh mµ vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, ®· ®øng ®Çu giai cÊp t

s¶n §øc, vµ v× dßng hä Rèt-tÕch vµ Ven-c¬ cña miÒn Nam cã hiÕn

ph¸p tõ l©u, ®· b¾t ®Çu bÞ dßng hä Cam-p¬-hau-den, Han-d¬-man vµ

Min-®¬ cña miÒn B¾c thuéc Phæ ®Èy xuèng hµng thø hai; cßn çc

tr¹ng s vµ gi¸o s th× bÞ th¬ng nh©n vµ chñ xëng ®Èy xuèng

hµng thø hai. Vµ thùc ra, trong ph¸i tù do Phæ nh÷ng n¨m gÇn ®©y,

tríc n¨m 1848, ®Æc biÖt lµ ë vïng Ranh, ®· c¶m thÊy cã nh÷ng xu

híng çch m¹ng hoµn toµn kh¸c so víi trong ph¸i tù do chñ tr¬ng

chÕ ®é liªn bang cña miÒn Nam §øc492. Lóc bÊy giê ®· xuÊt hiÖn

1) Ngay c¶ vµo thêi “®Êu tranh v¨n ho¸”491, çc chñ xëng vïng Ranh còng phµn nµn víi t«i r»ng hä kh«ng thÓ cö nh÷ng c«ng nh©n tuyÖt vêi vÒ tÊt c¶ mäi mÆt lµm gi¸m thÞ v×

nh÷ng c«ng nh©n ®ã kh«ng cã ®Çy ®ñ tri thøc häc ®êng. §iÒu nµy ®Æc biÖt liªn quan ®Õn nh÷ng vïng Thiªn chóa gi¸o.

1* ¡ng-ghen ghi ë lÒ: “Trêng trung häc dµnh cho giai cÊp t s¶n”.

322 632

633


hai bµi d©n ca chÝnh trÞ hay nhÊt tõ thÕ kû XVI: bµi ca vÒ thÞ

trëng SÐc vµ bµi ca vÒ n÷ nam tíc Ph«n §r«-xt¬ Phi-sª-rinh493

mµ tinh thÇn ph¹m thîng cña hä giê ®©y, lóc vÒ giµ, g©y nªn sù

phÉn né cho nh÷ng con ngêi mµ vµo n¨m 1846 ®· tõng h¸t vui vÎ

nh÷ng lêi ca sau ®©y:

Vµ ®· x¶y ra ®iÒu kh«ng may,

VÞ thÞ trëng SÐc cña chóng ta, -

Çch cã hai bíc

Mµ kh«ng nh»m tróng «ng bÐo nµy!

Nhng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· ph¶i thay ®æi rÊt nhanh. Cuéc

çch m¹ng th¸ng Hai næ ra, tiÕp theo lµ nh÷ng ngµy th¸ng Ba ë

Viªn vµ cuéc çch m¹ng ë BÐc-lin ngµy 18 th¸ng Ba. Giai cÊp t

s¶n ®· chiÕn th¾ng mµ kh«ng ph¶i ®Êu tranh mét çch thùc sù;

®Êu tranh thùc sù khi t×nh h×nh ®i ®Õn chç nh vËy th× nã hoµn

toµn kh«ng muèn. V× chÝnh çi giai cÊp t s¶n çch ®©y cha l©u

tõng ®áng ®¶nh víi chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n lóc bÊy

giê (®Æc biÖt lµ ë vïng Ranh), th× giê ®©y bçng nhiªn nhËn thÊy

r»ng nã nu«i dìng kh«ng chØ nh÷ng c«ng nh©n riªng lÎ, mµ c¶

giai cÊp c«ng nh©n, - giai cÊp v« s¶n tuy mét nöa cßn ng¸i ngñ,

nhng ®· dÇn dÇn thøc tØnh, vµ vÒ b¶n chÊt lµ giai cÊp v« s¶n çch

m¹ng. Vµ giai cÊp v« s¶n Êy, ®©u ®©u còng giµnh ®îc th¾ng lîi

cho giai cÊp t s¶n, th× nay ®· ®Ò ra - ®Æc biÖt lµ ë Ph¸p – nh÷ng

yªu s¸ch kh«ng t¬ng dung víi sù tån t¹i cña toµn bé trËt tù t

s¶n; ë Pa-ri ngµy 23 th¸ng S¸u 1848 ®· dÉn tíi mét trËn ®¸nh

khñng khiÕp ®Çu tiªn gi÷a hai giai cÊp; sau trËn chiÕn ®Êu bèn

ngµy, giai cÊp v« s¶n ®· bÞ thÊt b¹i. Tõ lóc Êy, khèi ®«ng ®¶o giai

cÊp t s¶n trong toµn bé ch©u ¢u ®· chuyÓn sang phÝa thÕ lùc

ph¶n ®éng, liªn hiÖp víi giíi quan liªu theo chÕ ®é qu©n chñ

chuyªn chÕ, chóa phong kiÕn vµ cha cè – võa míi bÞ giai cÊp t s¶n

lËt ®æ víi sù gióp ®ì cña c«ng nh©n, - ®Ó chèng “kÎ thï cña x· héi”,

nghÜa lµ chèng chÝnh nh÷ng c«ng nh©n Êy.

T¹i Phæ, ®iÒu ®ã biÓu hiÖn ë chç giai cÊp t s¶n ®· ph¶n béi

nh÷ng ®¹i biÓu do chÝnh nã bÇu ra, vµ quan s¸t, víi sù hý höng ®éc

®Þa kÝn ®¸o hoÆc lé liÔu, xem chÝnh phñ gi¶i t¸n hä nh thÕ nµo håi

th¸ng Mêi mét 1848. Néi çc quan liªu – quý téc ®Þa chñ giê ®©y

®· ®îc x¸c lËp ë Phæ ®Ó tån t¹i nh÷ng mêi n¨m, ®óng lµ ®· buéc

ph¶i cai trÞ díi nh÷ng h×nh thøc hîp hiÕn, nhng ®· tr¶ thï vÒ

®iÒu ®ã b»ng c¶ hÖ thèng nh÷ng sù b¾t bÎ vµ ¸p bøc nhá nhen, tõ

tríc ®Õn nay cha tõng cã ngay c¶ ë Phæ, lµm cho giai cÊp t s¶n

bÞ thiÖt h¬n ai hÕt494. Nhng giai cÊp t s¶n ngoan ngo·n cam

phËn m×nh nhÉn nhôc chÞu nh÷ng ®ßn ®¸nh vµ có ®¸ tíi tÊp Ëp lªn

m×nh, coi ®ã lµ sù trõng ph¹t vÒ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng tríc

®©y cña nã vµ giê ®©y ®· dÇn dÇn quen víi ý nghÜ mµ sau nµy nã

®· nãi ra: dï sao chóng ta còng lµ nh÷ng con chã!

Sau ®ã lµ thêi kú nhiÕp chÝnh. §Ó chøng minh lßng trung thµnh

cña m×nh ®èi víi ngai vµng, Man-toi-phen ®· bè trÝ gi¸n ®iÖp xung

quanh thÕ tö1*, hoµng ®Õ hiÖn nay, hoµn toµn nh giê ®©y Pót-ca-

m¬ bè trÝ gi¸n ®iÖp xung quanh tßa so¹n b¸o “Sozialdemokrat”.

Mét khi thÕ tö trë thµnh nhiÕp chÝnh th× lÏ tù nhiªn lµ Man-toi-

phen bÞ hÊt c¼ng, vµ b¾t ®Çu mét “kû nguyªn míi”495. §ã chØ lµ sù

thay ®æi vËt trang trÝ. Hoµng tö nhiÕp chÝnh h¹ cè cho phÐp giai

cÊp t s¶n l¹i trë thµnh giai cÊp t s¶n tù do. Ngêi t s¶n hµi

lßng lîi dông sù cho phÐp Êy nhng l¹i tëng tîng r»ng giê ®©y

hä lµm chñ t×nh h×nh, r»ng quèc gia Phæ ph¶i nghe theo chiÕc gËy

chØ huy cña hä. Nhng ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng n»m trong ý ®å

cña “giíi cã quyÒn uy”, nÕu nãi b»ng ng«n ng÷ cña b¸o chÝ båi bót.

ViÖc c¶i tæ qu©n ®éi ph¶i lµ çi gi¸ mµ nh÷ng ngêi t s¶n tù do

ph¶i tr¶ cho “kû nguyªn míi”. Trong viÖc nµy chÝnh phñ chØ ®ßi

thùc thi chÕ ®é nghÜa vô qu©n sù phæ cËp trªn quy m« nã ®· ®îc

thùc hiÖn vµo kho¶ng n¨m 1816. Theo quan ®iÓm cña ph¸i ®èi lËp

tù do th× ®Ó chèng l¹i viÖc nµy ngêi ta hoµn

323 634

635


1* - Hoµng tö Vin-hem, sau nµy lµ hoµng ®Õ Vin-hem I.

toµn kh«ng thÓ dÉn ra mét lý do ph¶n b¸c nµo kh«ng m©u

thuÉn gay g¾t víi lêi lÏ cña chÝnh nã vÒ thanh danh vµ sø

mÖnh cña Phæ ë §øc. Nhng ph¸i ®èi lËp tù do ®· ®Æt ®iÒu

kiÖn ®Ó m×nh ®ång ý lµ: ph¶i b»ng con ®êng luËt ®Þnh ®Ó h¹n

chÕ thêi h¹n qu©n dÞch lµ hai n¨m. §iÒu ®ã tù nã hoµn toµn

hîp lý; vÊn ®Ò chØ lµ, cã lµm ®îc thÕ hay kh«ng, giai cÊp t

s¶n tù do cña ®Êt níc cã s½n sµng b¶o vÖ ®iÒu kiÖn Êy ®Õn

cïng, b»ng bÊt cø gi¸ nµo, hay kh«ng. ChÝnh phñ kh¨ng

kh¨ng ®ßi thêi h¹n qu©n dÞch lµ ba n¨m, nghÞ viÖn ®ßi hai

n¨m; ®· næ ra xung ®ét496. Mµ cïng víi xung ®ét trong vÊn ®Ò

qu©n sù, th× chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i còng l¹i cã ý nghÜa quyÕt

®Þnh c¶ ®èi víi chÝnh s¸ch ®èi néi.

Chóng ta thÊy Phæ ®· mÊt h¼n mäi sù t«n träng do çch øng xö

cña m×nh trong thêi gian ChiÕn tranh Crm vµ ChiÕn tranh I-ta-li-

a. ChÝnh s¸ch th¶m h¹i Êy mét phÇn ®îc biÖn minh bëi t×nh tr¹ng

yÕu kÐm cña qu©n ®éi Phæ. V× ngay c¶ tríc n¨m 1848 nÕu kh«ng

cã sù ®ång ý cña çc ®¼ng cÊp th× kh«ng thÓ ban hµnh thuÕ míi

hoÆc vay tiÒn – mµ triÖu tËp çc ®¹i biÓu ®¼ng cÊp ®Ó bµn viÖc ®ã

th× ngêi ta l¹i còng kh«ng muèn – nªn cha bao giê cã ®ñ tiÒn cho

qu©n ®éi, vµ do sù keo kiÖt v« h¹n mµ qu©n ®éi ®· hoµn toµn suy

tho¸i. Tinh thÇn ph« tr¬ng bÒ ngoµi vµ lèi huÊn luyÖn ®i ®Òu bíc

b¸m rÔ s©u tõ thêi Phri-®rÝch Vin-hem III cµng lµm háng bÐt tÊt

c¶. Çi qu©n ®éi ®îc huÊn luyÖn trong çc cuéc duyÖt binh Êy ®·

tá ra bÊt lùc vµo n¨m 1848, trªn chiÕn trêng ë §an M¹ch nh thÕ

nµo, ta cã thÓ ®äc thÊy ®iÒu ®ã ë nam tíc Van-®Ðc-di. Cuéc ®éng

viªn n¨m 1850 lµ mét sù ®æ vì triÖt ®Ó nhÊt: çi g× còng thiÕu,

nh÷ng çi cã ®îc th× phÇn lín v« tÝch sù497. Nh÷ng kho¶n tÝn

dông ®îc hai viÖn biÓu quyÕt t¸n thµnh, ®óng lµ ®· cã Ých; qu©n

®éi ®· ®îc ®¸nh bËt ra khái sù thñ cùu cò; viÖc phôc vô d· ngo¹i

®· b¾t ®Çu lÊn ¸t çc cuéc diÔu binh, Ýt ra lµ trong ®a sè trêng

hîp. Nhng qu©n sè th× vÉn nh t×nh tr¹ng vµo kho¶ng n¨m 1820,

trong khi tÊt c¶ mäi ®¹i cêng quèc kh¸c, ®Æc biÖt lµ Ph¸p – chÝnh lµ

n¬i xuÊt ph¸t cña nguy c¬ ®e däa - ®· t¨ng ®¸ng kÓ lùc lîng vò

trang cña m×nh. VËy mµ ë Phæ cã chÕ ®é nghÜa vô qu©n sù phæ cËp;

trªn giÊy tê, mçi ngêi Phæ ®Òu lµ lÝnh, nhng khi d©n sè t¨ng tõ

10 ½ triÖu (n¨m 1817) lªn ®Õn 17 ¾ triÖu (n¨m 1858) th× qu©n sè

quy ®Þnh kh«ng cho phÐp thu nhËn vµo phôc vô trong qu©n ®éi vµ

huÊn luyÖn h¬n mét phÇn ba sè ngêi ®ñ tiªu chuÈn lµm qu©n

dÞch. Giê ®©y chÝnh phñ ®ßi t¨ng qu©n ®éi t¬ng øng gÇn ®óng víi

møc t¨ng d©n sè tõ n¨m 1817. Nhng còng chÝnh nh÷ng nghÞ sÜ tù

do chñ nghÜa tõng kh«ng ngõng ®ßi chÝnh phñ ®øng ®Çu níc §øc,

duy tr× thanh danh cña §øc ®èi víi çc quèc gia kh¸c, kh«i phôc uy

tÝn quèc tÕ cña nã, - còng nh÷ng ngêi ®ã giê ®©y keo kiÖt vµ mÆc

c¶, kh«ng muèn ®ång ý víi bÊt cø gi¸ nµo ngoµi thêi h¹n qu©n dÞch

hai n¨m. Song, hä cã ®ñ m¹nh ®Ó thùc hiÖn ý muèn mµ hä kiªn tr×

theo ®uæi nh vËy hay kh«ng? D©n chóng, hoÆc dï chØ lµ giai cÊp

t s¶n, s½n sµng tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng quyÕt liÖt, liÖu cã

®øng ®»ng sau hä hay kh«ng?

TuyÖt nhiªn kh«ng. Giai cÊp t s¶n ®· hoan nghªnh nh÷ng cuéc

chiÕn ®Êu b»ng ng«n tõ cña hä víi Bi-xm¸c, nhng thùc ra nã ®· tæ

chøc mét phong trµo – tuy v« ý thøc – nh»m thùc tÕ chèng chÝnh

s¸ch cña ®a sè trong nghÞ viÖn Phæ. Sù x©m ph¹m cña §an M¹ch ®èi

víi hiÕn ph¸p cña H«n-stai-n¬, nh÷ng mu toan §an M¹ch hãa

vïng Slª-d¬-vÝch b»ng b¹o lùc ®· lµm cho ngêi t s¶n §øc phÉn

né498. Hä ®· quen víi sù coi thêng cña çc ®¹i cêng quèc, nhng

nh÷ng có ®¸ cña níc §an M¹ch nhá bÐ ®· g©y cho hä sù c¨m tøc.

§· thµnh lËp Liªn minh d©n téc499; t¹o nªn søc m¹nh cña Liªn minh

nµy chÝnh lµ giai cÊp t s¶n cña nh÷ng quèc gia nhá. Mµ Liªn minh

d©n téc tuy hoµn toµn theo chñ nghÜa tù do, nhng tríc hÕt ®· ®ßi

thèng nhÊt d©n téc díi sù l·nh ®¹o cña Phæ, mét níc Phæ cµng tù

do chñ nghÜa cµng tèt, Ýt ra lµ níc Phæ nh hiÖn cã. Cuèi cïng, phÊn

®Êu lµm sao xo¸ bá ®îc ®Þa vÞ th¶m h¹i cña ngêi §øc trªn thÞ

trêng thÕ giíi trong t çch lµ ngêi lo¹i hai, ng¨n chÆn §an M¹ch

324 636

637


vµ nhe r¨ng hï däa çc ®¹i cêng quèc ë Slª-d¬-vÝch- H«n-stai-n¬ -

®ã lµ nh÷ng ®iÒu mµ Liªn minh d©n téc ®ßi hái tríc tiªn. §ång

thêi yªu s¸ch ®ßi Phæ ®øng ®Çu b©y giê ®· ®îc gi¶i to¶ khái tÊt c¶

mäi ®iÒu mËp mê vµ ¶o tëng cña nã tríc n¨m 1850. §· biÕt

chÝnh x¸c r»ng yªu s¸ch ®ã cã nghÜa lµ tèng cæ ¸o ra khái §øc, lµ

thùc tÕ xãa bá chñ quyÒn cña çc quèc gia nhá, r»ng c¶ hai ®iÒu Êy

®Òu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc nÕu kh«ng cã néi chiÕn vµ kh«ng cã

sù chia c¾t níc §øc. Nhng néi chiÕn th× ngêi ta kh«ng sî n÷a,

cßn sù chia c¾t th× chØ tæng kÕt chÝnh s¸ch thuÕ quan cã tÝnh chÊt

cÊm ®o¸n cña ¸o mµ th«i. C«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp §øc ®·

ph¸t triÓn, m¹ng líi çc h·ng bu«n cña §øc bao qu¸t thÞ trêng

thÕ giíi, ®· ®îc më réng vµ trë nªn dµy ®Æc ®Õn møc lµ hÖ thèng

çc quèc gia nhá ë trong níc m×nh vµ ®Þa vÞ v« quyÒn cïng sù bÊt

lùc ë níc ngoµi ®· trë nªn kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®îc n÷a. Vµ

chÝnh vµo lóc mµ tæ chøc chÝnh trÞ m¹nh nhÊt, - mµ giai cÊp t s¶n

§øc b©y giê míi cã ®îc, - thùc tÕ ®· biÓu quyÕt kh«ng tÝn nhiÖm

çc nghÞ sÜ BÐc-lin, nh÷ng nghÞ sÜ nµy vÉn cø tiÕp tôc mÆc c¶ vÒ

thêi h¹n qu©n dÞch!

§ã lµ t×nh h×nh khi Bi-xm¸c quyÕt ®Þnh can thiÖp r¸o riÕt vµo

chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i.

Bi-xm¸c vµ Lu-i Na-p«-lª-«ng, nh©n vËt phiªu lu chñ nghÜa

Ph¸p cã tham väng chiÕm v¬ng miÖn, hiÖn th©n thµnh nhµ

quý téc ®Þa chñ quª mïa Phæ vµ chµng sinh viªn – thµnh viªn

héi sinh viªn §øc. Còng nh Lu-i Na-p«-lª-«ng, Bi-xm¸c lµ

ngêi cã ãc thùc tiÔn lín vµ rÊt th¸o v¸t, kÎ cã ®Çu ãc lµm ¨n

bÈm sinh vµ lâi ®êi mµ trong nh÷ng t×nh huèng kh¸c sÏ cã thÓ

®ua tranh trªn thÞ trêng chøng kho¸n Niu Oãc víi çc nh©n

vËt nh Van-®¬-bin-t¬ vµ Gi©y Gun-®¬; vµ trong thùc tÕ «ng ta

tæ chøc rÊt kh«ng tåi nh÷ng c«ng viÖc riªng t cña m×nh. Song

g¾n víi mét ®Çu ãc ph¸t triÓn nh vËy trong lÜnh vùc ®êi sèng

thùc tiÔn nhiÒu khi l¹i lµ mét sù h¹n chÕ t¬ng øng vÒ tÇm

nh×n, vµ vÒ mÆt nµy Bi-xm¸c vît vÞ tiÒn bèi Ph¸p cña m×nh. VÞ

tiÒn bèi nµy trong nh÷ng n¨m lang b¹t còng vÉn tù m×nh ®Ò xuÊt

®îc cho m×nh nh÷ng “t tëng Na-p«-lª-«ng” 500 - ®óng lµ, chÝnh

chóng ®· ®îc ®óc ra theo thíc ®o cña «ng ta, - trong khi

®ã ë Bi-xm¸c, nh chóng ta sÏ thÊy, cha bao giê cã ngay c¶ chØ

ph¶ng phÊt bÊt kú ý tëng chÝnh trÞ ®éc ®¸o nµo, «ng ta chØ kÕt hîp

theo çch cña m×nh nh÷ng t tëng cã s½n cña ngêi kh¸c mµ th«i.

Nhng sù h¹n chÕ ®ã l¹i chÝnh lµ diÔm phóc cña «ng ta. Kh«ng cã

sù h¹n chÕ ®ã th× «ng ta sÏ kh«ng bao giê d¸m t×m çch xem xÐt

toµn bé lÞch sö thÕ giíi tõ gãc ®é ®Æc thï Phæ; vµ nÕu trong thÕ giíi

quan Phæ cùc ®oan nµy cña «ng ta cã dï chØ mét lç hæng nµo ®ã mµ

¸nh s¸ng ban ngµy lät vµo ®îc, th× «ng ta sÏ lóng tóng trong toµn

bé sø mÖnh cña m×nh vµ vinh quang cña «ng ta sÏ chÊm hÕt. Vµ

qu¶ thËt, võa míi lµm trßn sø mÖnh ®Æc biÖt cña m×nh, do bªn

ngoµi g¸n cho «ng ta, «ng ta liÒn r¬i vµo ngâ côt; vµ chóng ta sÏ

thÊy «ng ta ®· buéc ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng bíc nh¶y nµo do chç

«ng ta hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng t tëng hîp lý vµ «ng ta kh«ng

cã kh¶ n¨ng hiÓu næi t×nh thÕ lÞch sö do chÝnh «ng ta t¹o ra.

NÕu Lu-i Na-p«-lª-«ng ®îc qu¸ khø cña «ng ta d¹y cho quen

kh«ng ngÇn ng¹i trong viÖc lùa chän çc biÖn ph¸p, th× Bi-xm¸c

®îc lÞch sö chÝnh s¸ch Phæ, ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cña çi gäi lµ

®¹i hÇu tíc tuyÓn ®Õ 1* vµ cña Phri-®rÝch II d¹y cho biÕt çch

hµnh ®éng Ýt chi ly h¬n n÷a, v¶ l¹i «ng ta cã thÓ duy tr× ý thøc cao

®Ñp vÒ viÖc «ng ta, trong vÊn ®Ò nµy, vÉn cßn trung thµnh víi

truyÒn thèng cña ®Êt níc. Sù nh¹y c¶m thùc tiÔn vèn cã cña «ng

ta ®· d¹y cho «ng ta lóc cÇn th× g¹t nh÷ng kh¸t väng quý téc ®Þa

chñ cña m×nh xuèng hµng thø yÕu; cßn khi c¶m thÊy kh«ng cÇn

nh thÕ n÷a, th× chóng l¹i ph¸t tiÕt ra ngoµi; ®ã tÊt nhiªn lµ dÊu

hiÖu chøng tá sù suy tho¸i. Ph¬ng ph¸p chÝnh trÞ cña «ng ta lµ

ph¬ng ph¸p cña mét thµnh viªn héi sinh viªn §øc: viÖc lý gi¶i

theo ®óng tõng ch÷ ®Õn nùc cêi vÒ çc phong tôc uèng bia rîu

mµ nhê chóng ë çc qu¸n rîu sinh viªn ngêi ta thêng tho¸t

khái çc khã kh¨n r¾c rèi, l¹i ®îc «ng ta vËn

325 638

639


1* - Phri-®rÝch Vin-hem

dông mét çch tr©ng tr¸o ë nghÞ viÖn ®èi víi hiÕn ph¸p Phæ; tÊt c¶

nh÷ng ®iÒu míi mµ «ng ta ®a vµo nÒn ngo¹i giao ®Òu ®îc «ng ta

vay mîn ë çch xö thÕ hµng ngµy cña giíi sinh viªn cã ch©n trong

héi. Nhng nÕu Lu-i Na-p«-lª-«ng thêng chao ®¶o trong nh÷ng

thêi ®iÓm gay cÊn, ch¼ng h¹n trong thêi gian næ ra cuéc chÝnh biÕn

n¨m 1851, khi Moãc-ni ph¶i dïng søc m¹nh b¾t «ng ta ph¶i lµm

nèt c«ng viÖc ®· b¾t ®Çu, hoÆc ngay lóc cuéc chiÕn tranh n¨m 1870

s¾p næ ra, khi v× do dù mµ «ng ta ®· lµm háng ®Þa vÞ cña m×nh, th×

víi Bi-xm¸c, cÇn ph¶i thõa nhËn lµ ®iÒu ®ã cha bao giê x¶y ra.

Søc m¹nh ý chÝ cha hÒ rêi bá «ng ta, ®óng ra nã trë thµnh sù th«

b¹o th¼ng thõng. Vµ ®iÒu nµy tríc hÕt chøa ®ùng bÝ quyÕt thµnh

c«ng cña «ng ta. ë tÊt c¶ çc giai cÊp thèng trÞ cña §øc, ë ngêi

quý téc ®Þa chñ, còng nh ë ngêi t s¶n, nh÷ng nghÞ lùc cßn l¹i

cuèi cïng ®· kiÖt quÖ tíi møc lµ ë giíi “cã häc thøc” cña níc §øc,

t×nh tr¹ng kh«ng cã ý chÝ ®· thµnh lÖ ®Õn nçi trong sè hä, mét

ngêi duy nhÊt thùc sù cßn cã ý chÝ chÝnh nhê vËy mµ ®· trë thµnh

con ngêi vÜ ®¹i nhÊt cña hä vµ trë thµnh tªn b¹o chóa; «ng ta

thèng trÞ tÊt c¶ hä vµ ®øng tríc «ng ta, hä – bÊt chÊp lý trÝ vµ

l¬ng t©m, theo çch nãi cña chÝnh hä – s½n sµng “nh¶y qua chiÕc

gËy”. Dï sao th× ë giíi “kh«ng cã häc thøc” cña níc §øc c¬ sù cha

®i xa ®Õn thÕ: c«ng nh©n ®· cho thÊy lµ hä cã ý chÝ mµ ngay c¶ ý

chÝ m¹nh mÏ cña Bi-xm¸c còng kh«ng ®èi phã ®îc.

Mét lÜnh vùc x¸n l¹n ®· më ra tríc m¾t vÞ quý téc ®Þa chñ Bran-

®en-buèc cña chóng ta, miÔn lµ con ngêi ®ã chØ cÇn n¾m lÊy sù nghiÖp

mét çch m¹nh d¹n vµ th«ng minh. Ch¼ng ph¶i lµ Lu-i Na-p«-lª-«ng ®·

trë thµnh thÇn tîng cña giai cÊp t s¶n lµ v× «ng ta ®· gi¶i t¸n nghÞ

viÖn cña nã, nhng l¹i t¨ng lîi léc cña nã lªn, ®ã sao? Cßn Bi-xm¸c lÏ

nµo l¹i kh«ng cã còng chÝnh nh÷ng tµi n¨mg ®ã cña kÎ quen xoay xë

mµ nh÷ng ngêi t s¶n ®· kh©m phôc trong nh©n vËt Na-p«-lª-«ng

gi¶? Ch¼ng ph¶i «ng ta ®· híng tíi Blai-sruª-®¬ cña m×nh, gièng nh

Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· híng tíi Phun-®¬ cña m×nh, ®ã sao? Ch¼ng ph¶i lµ

ë §øc n¨m 1864 còng ®· cã m©u thuÉn gi÷a nh÷ng ®¹i biÓu t s¶n

trong nghÞ viÖn do keo kiÖt mµ muèn c¾t xÐn thêi h¹n lµm qu©n dÞch

vµ nh÷ng ngêi t s¶n bªn ngoµi nghÞ viÖn, trong Liªn bang d©n téc,

lµ nh÷ng ngêi kh¸t khao chiÕn c«ng d©n téc b»ng bÊt cø gi¸ nµo –

nh÷ng chiÕn c«ng mµ ®Ó giµnh ®îc cÇn ph¶i cã qu©n ®éi, ®ã sao?

Ch¼ng ph¶i lµ còng ®· cã m©u thuÉn y nh vËy ë Ph¸p vµo n¨m

1851 gi÷a nh÷ng ngêi t s¶n trong viÖn d©n biÓu ®· ng¨n chÆn

quyÒn lùc cña tæng thèng vµ nh÷ng ngêi t s¶n bªn ngoµi viÖn d©n

biÓu kh¸t khao sù yªn tÜnh vµ mét chÝnh phñ m¹nh, mét sù yªn tÜnh

b»ng bÊt cø gi¸ nµo, vµ ch¼ng ph¶i lµ Lu-i Na-p«-lª-«ng còng ®· gi¶i

quyÕt m©u thuÉn Êy b»ng çch ®uæi cæ nh÷ng kÎ hay gµo thÐt trong

nghÞ viÖn vµ ®¶m b¶o sù yªn tÜnh cho khèi giai cÊp t s¶n, ®ã sao?

Ch¼ng ph¶i lµ t×nh h×nh ë §øc cßn thuËn lîi h¬n ®Ó gi¸ng mét ®ßn

m¹nh b¹o, ®ã sao? Ch¼ng ph¶i lµ kÕ ho¹ch c¶i tæ qu©n ®éi còng ®·

®îc giai cÊp t s¶n ®Ö tr×nh díi h×nh thøc ®· hoµn tÊt vµ ch¼ng

ph¶i lµ b¶n th©n nã còng ®· bµy tá cho mäi ngêi thÊy râ ý muèn

cña nã vÒ sù xuÊt hiÖn mét chÝnh kh¸ch Phæ ®Çy nghÞ lùc cã thÓ

thùc hiÖn ®îc kÕ ho¹ch ®ã, lo¹i trõ ®îc ¸o ra khái §øc, thèng

nhÊt çc tiÓu quèc gia §øc díi sù l·nh ®¹o cña Phæ, ®ã sao? Vµ nÕu

trong viÖc nµy ®µnh ph¶i ®èi xö kh«ng qu¸ tÕ nhÞ víi hiÕn ph¸p Phæ

vµ g¹t bá çc nhµ t tëng trong nghÞ viÖn vµ ngoµi nghÞ viÖn, ®Òn

®¸p hä theo c«ng lao, th× lÏ nµo kh«ng thÓ dùa vµo quyÒn bÇu cö phæ

th«ng nh Lu-i B«-na-p¸c-t¬ ®· lµm, hay sao? Cã g× d©n chñ h¬n

viÖc thùc hµnh quyÒn bÇu cö phæ th«ng? Ph¶i ch¨ng Lu-i Na-p«-lª-

«ng ®· kh«ng chøng minh tÝnh chÊt hoµn toµn v« h¹i cña «ng ta nÕu

®èi xö thÝch ®¸ng víi «ng ta? – Vµ ch¼ng ph¶i lµ quyÒn bÇu cö phæ

th«ng Êy ®óng lµ ph¬ng tiÖn mµ nhê nã cã thÓ kªu gäi quÇn chóng

nh©n d©n ®«ng ®¶o vµ ve v·n chót Ýt víi phong trµo x· héi ®ang n¶y

në trong trêng hîp nÕu giai cÊp t s¶n sÏ ngoan cè, ®ã sao?

326 640

641


Bi-xm¸c ®· vµo cuéc. CÇn ph¶i lÆp l¹i cuéc chÝnh biÕn cña Lu-i

Na-p«-lª-«ng, chØ ra cho giai cÊp t s¶n §øc thÊy râ rµng t¬ng

quan lùc lîng thùc tÕ, xua tan b»ng b¹o lùc sù tù lõa dèi tù do chñ

nghÜa cña nã, nhng thùc hiÖn çc yªu s¸ch d©n téc cña nã trïng

khíp víi xu híng cña Phæ. Tríc hÕt vÊn ®Ò vïng Slª-d¬-vÝch-H«n-

stai-n¬ ®· ®em l¹i çi cí ®Ó hµnh ®éng. VÒ ph¬ng diÖn chÝnh s¸ch ®èi

ngo¹i, c¬ së ®· ®îc chuÈn bÞ råi. Nga hoµng1* ®îc Bi-xm¸c kÐo vÒ

phÝa m×nh b»ng nh÷ng dÞch vô c¶nh s¸t, gióp «ng ta n¨m 1863 trong

viÖc chèng ngêi Ba Lan næi dËy501; Lu-i Na-p«-lª-«ng còng bÞ t¸c

®éng vµ cã thÓ biÖn minh cho sù thê ¬, nÕu kh«ng ph¶i lµ sù hç trî

ngÇm cña m×nh, ®èi víi ý ®å cña Bi-xm¸c, b»ng “nguyªn t¾c d©n téc”

a thÝch cña m×nh; ë Anh, thñ tíng lµ Pan-míc-xt¬n, ngêi ®· ®Æt

hu©n tíc Rít-xen bÐ nhá ®øng ®Çu ngµnh ngo¹i giao víi môc ®Ých

duy nhÊt lµ lµm cho «ng ta trë thµnh trß cêi. Cßn ¸o lµ níc ®ua

tranh víi Phæ trong cuéc tranh giµnh b¸ quyÒn ë §øc vµ chÝnh trong

viÖc nµy nã rÊt kh«ng muèn nhêng vÞ trÝ hµng ®Çu cho Phæ, nhÊt lµ

vµo n¨m 1850 vµ 1851 ¸o ®ãng vai sen ®Çm cña hoµng ®Õ Ni-c«-lai ë

vïng Slª-d¬-vÝch- H«n-stai-n¬, thùc tÕ hµnh ®éng cßn ®ª tiÖn h¬n b¶n

th©n Phæ 502. Nh vËy, t×nh h×nh hÕt søc thuËn lîi. Bi-xm¸c cã ghÐt ¸o

thÕ nµo ®i n÷a vµ dï, vÒ phÝa m×nh, ¸o cã muèn trót sù phÉn né cña

m×nh lªn Phæ thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× sau khi vua §an M¹ch Phrª-®ª-

rÝch VII chÕt, th× bän chóng kh«ng cßn çch nµo kh¸c ngoµi viÖc cïng

chèng §an M¹ch – víi sù ®ång ý ngÇm cña Ph¸p vµ Nga. Thµnh c«ng

®· ®îc b¶o ®¶m tríc, chõng nµo ch©u ¢u vÉn cßn trung lËp; t×nh

h×nh ®· diÔn ra chÝnh lµ nh vËy: çc c«ng quèc ®· bÞ chinh phôc vµ

®îc nhîng l¹i theo hoµ íc503.

Trong cuéc chiÕn tranh nµy, Phæ cßn cã mét môc ®Ých kh¸c

n÷a - ®em qu©n ®éi cña m×nh – mµ tõ n¨m 1850 ®îc huÊn

luyÖn theo lèi míi, sau n¨m 1860 ®îc c¶i tæ vµ t¨ng thªm – ra

thö søc trªn chiÕn trêng. Qu©n ®éi ®· kinh qua thö th¸ch mét

çch tèt ®Ñp vît qu¸ mäi sù mong ®îi, v¶ l¹i, trong mét hoµn

c¶nh

1* - A-lÕch-xan-®r¬ II

chiÕn tranh hÕt søc nhiÒu h×nh nhiÒu vÎ. Sóng trêng víi kim háa

tréi h¬n nhiÒu so víi sóng trêng l¾p ®¹n tõ phÝa miÖng sóng vµ

chóng ®îc sö dông kh«ng tåi - ®iÒu nµy ®îc trËn ®¸nh t¹i Lung-

bu ë Giót-lan chøng minh, t¹i ®©y 80 lÝnh Phæ bè trÝ sau hµng rµo

sèng ®· dïng háa lùc dµy ®Æc lµm cho sè qu©n §an M¹ch ®«ng gÊp

ba ph¶i th¸o ch¹y. §ång thêi ®· cã dÞp thÊy r»ng qua cuéc ChiÕn

tranh I-ta-li-a vµ qua ph¬ng thøc chiÕn ®Êu cña Ph¸p, qu©n ¸o

chØ rót ra mét bµi häc lµ viÖc b¾n sóng kh«ng ®¸ng gi¸ g× vµ ngêi

lÝnh ch©n chÝnh ph¶i lËp tøc quËt ng· kÎ thï b»ng lìi lª; ®iÒu nµy

hä ®· nhí kü v× kh«ng thÓ mong muèn chiÕn thuËt nµo thuËn lîi

h¬n thÕ cña kÎ thï tríc miÖng çc khÈu sóng trêng n¹p ®¹n ë

phÇn kho¸ nßng. Vµ ®Ó qu©n ¸o cã kh¶ n¨ng nhanh chãng thÊy râ

®iÒu nµy trong thùc tiÔn, çc c«ng quèc bÞ chinh phôc ®· ®îc

chuyÓn cho ¸o vµ Phæ cïng cai qu¶n theo hoµ íc; b»ng çch ®ã ®·

t¹o ®îc mét t×nh h×nh t¹m thêi kh«ng thÓ kh«ng trë thµnh nguån

gèc cña nh÷ng xung ®ét triÒn miªn vµ v× thÕ ®em l¹i cho Bi-xm¸c

®Çy ®ñ kh¶ n¨ng tïy ý m×nh lùa chän thêi ®iÓm ®Ó sö dông mét

trong nh÷ng xung ®ét Êy lµm cí tæng tÊn c«ng ¸o. Víi chÝnh s¸ch

truyÒn thèng cña Phæ – “Kh«ng do dù sö dông triÖt ®Ó” t×nh thÕ

thuËn lîi, nh ngµi Ph«n Di-ben nãi, - ®iÒu hoµn toµn tù nhiªn lµ

víi çi cí gi¶i phãng ngêi §øc khái ¸ch §an M¹ch, gÇn 200 000

ngêi d©n §an M¹ch miÒn b¾c Slª-d¬-vÝch ®· ®îc s¸p nhËp vµo

§øc. KÎ ch¼ng ®îc g× chØ lµ nh©n vËt øng cö viªn cña çc tiÓu

quèc §øc vµ giai cÊp t s¶n §øc l¨m le chiÕm ngai vµng Slª-d¬-

vÝch- H«n-stai-n¬, ®ã lµ c«ng tíc Au-gu-xten-boãc.

Nh vËy, Bi-xm¸c ®· thùc hiÖn t¹i çc c«ng quèc ý chÝ cña giai

cÊp t s¶n §øc tr¸i víi ý chÝ cña chÝnh giai cÊp nµy. ¤ng ta ®·

tèng cæ qu©n §an M¹ch, th¸ch thøc çc cêng quèc níc ngoµi –

vµ çc cêng quèc kh«ng nhóc nhÝch. Nhng víi nh÷ng c«ng

quèc võa míi ®îc gi¶i phãng, hä b¾t ®Çu ®èi xö nh víi mét

327 642

643


níc bÞ chinh phôc, hoµn toµn kh«ng quan t©m ®Õn nguyÖn väng

cña nh÷ng c«ng quèc Êy: hä ®¬n thuÇn t¹m thêi chia chóng cho

¸o vµ Phæ. Phæ l¹i trë thµnh mét ®¹i cêng quèc, nã kh«ng cßn lµ

chiÕc b¸nh xe thø n¨m trong cç xe ch©u ¢u; viÖc thùc hiÖn hoµi b·o

d©n téc cña giai cÊp t s¶n diÔn ra mét çch thµnh c«ng, nhng con

®êng ®· chän ®Ó lµm viÖc Êy kh«ng ph¶i lµ con ®êng tù do chñ

nghÜa cña giai cÊp t s¶n. Xung ®ét qu©n sù ë Phæ v× vËy vÉn tiÕp

diÔn vµ thËm chÝ trë nªn ngµy cµng khã gi¶i quyÕt. Mµn hai vë

kÞch cña Bi-xm¸c s¾p diÔn.

*

* *

Cuéc chiÕn tranh §an M¹ch ®· thùc hiÖn mét phÇn çc hoµi b·o

d©n téc. Vïng Slª-d¬-vÝch- H«n-stai-n¬ ®· “®îc gi¶i phãng”. NghÞ

®Þnh th V¸c-sa-va vµ nghÞ ®Þnh th Lu©n §«n, trong ®ã çc ®¹i

cêng quèc ®· ghi nhËn viÖc h¹ nhôc §øc tríc §an M¹ch504, ®· bÞ

xãa bá vµ bÞ vøt xuèng ch©n hä, nhng hä thËm chÝ kh«ng thèt mét

tiÕng. ¸o vµ Phæ l¹i s¸t çnh nhau, qu©n ®éi cña hä s¸t vai nhau

chiÕn ®Êu vµ ®· chiÕn th¾ng, vµ kh«ng vÞ chóa tÓ nµo tÝnh chuyÖn

x©m ph¹m l·nh thæ §øc n÷a. Kh¸t väng cña Lu-i Na-p«-lª-«ng ®èi víi

vïng Ranh – mµ cho ®Õn nay nh÷ng kh¸t väng nµy bÞ nh÷ng c«ng

viÖc kh¸c: cuéc çch m¹ng I-ta-li-a, cuéc khëi nghÜa ë Ba Lan, nh÷ng

vô r¾c rèi víi §an M¹ch, vµ cuèi cïng, lµ cuéc viÔn chinh sang Mª-hi-

c«505, ®Èy xuèng hµng thø yÕu – giê ®©y kh«ng cã bÊt kú triÓn väng

thµnh c«ng nµo. Nh vËy, ®èi víi nhµ ho¹t ®éng nhµ níc Phæ b¶o

thñ – nÕu xÐt trªn gãc ®é chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i – th× côc diÖn quèc tÕ lµ

tèt l¾m råi. Nhng Bi-xm¸c tríc n¨m 1871 hoµn toµn kh«ng ph¶i

b¶o thñ, vµo lóc nµy cµng Ýt b¶o thñ h¬n c¶, cßn giai cÊp t s¶n §øc th×

tuyÖt nhiªn kh«ng tháa m·n.

Giai cÊp t s¶n §øc vÉn bÞ m©u thuÉn cò chi phèi nh tríc.

Mét mÆt, nã ®ßi hái ph¶i cã mét sù thèng trÞ chÝnh trÞ ®Æc biÖt

cho m×nh, nghÜa lµ cho çi néi çc ®îc bÇu gåm ®a sè tù do

chñ nghÜa trong nghÞ viÖn; mµ néi çc nh vËy sÏ ph¶i tiÕn

hµnh mét cuéc ®Êu tranh mêi n¨m víi chÕ ®é cò do v¬ng triÒu

®¹i diÖn tríc khi quyÒn lùc míi cña nã ®îc døt kho¸t thõa nhËn,

®iÒu ®ã sÏ cã nghÜa lµ néi bé ®Êt níc bÞ suy yÕu ®i mét chôc n¨m.

Nhng mÆt kh¸c, giai cÊp t s¶n ®ßi hái viÖc c¶i t¹o níc §øc theo

con ®êng çch m¹ng chØ ®îc tiÕn hµnh b»ng b¹o lùc, do ®ã, chØ

th«ng qua chuyªn chÝnh thùc tÕ. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1848 giai cÊp

t s¶n, ë mçi thêi ®iÓm cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, l¹i cung cÊp b»ng

cø chøng minh r»ng nã hoµn toµn kh«ng cã nghÞ lùc cÇn thiÕt ®Ó

thùc hiÖn dï chØ lµ mét trong nh÷ng yªu s¸ch ®ã, chø cha nãi g×

®Õn c¶ hai yªu s¸ch. Trong chÝnh trÞ chØ cã hai lùc lîng cã tÝnh

chÊt quyÕt ®Þnh: lùc lîng cã tæ chøc cña nhµ níc, qu©n ®éi, vµ

lùc lîng kh«ng cã tæ chøc, tù ph¸t cña quÇn chóng nh©n d©n.

N¨m 1848 giai cÊp t s¶n ®· th«i dùa vµo quÇn chóng; nã cµng sî

hä h¬n sî chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ. Cßn qu©n ®éi th× tuyÖt

nhiªn kh«ng thuéc quyÒn qu¶n lý cña nã. DÜ nhiªn, qu©n ®éi do Bi-

xm¸c chi phèi.

Trong cuéc xung ®ét hiÕn ph¸p cßn ®ang tiÕp diÔn, Bi-xm¸c ®Êu

tranh hÕt søc quyÕt liÖt chèng çc yªu s¸ch nghÞ viÖn cña giai cÊp

t s¶n. Nhng «ng ta nãng lßng mong muèn thùc hiÖn çc yªu s¸ch

d©n téc cña nã; v× r»ng chóng trïng khíp víi íc väng thiªng liªng

cña chÝnh s¸ch Phæ. NÕu giê ®©y «ng ta mét lÇn n÷a thùc hiÖn ý

chÝ cña giai cÊp t s¶n chèng l¹i ý chÝ cña chÝnh nã, nÕu «ng ta

thùc hiÖn ®îc viÖc thèng nhÊt níc §øc díi h×nh thøc nh ®·

®îc giai cÊp t s¶n ®Þnh ra, th× xung ®ét sÏ tù nã ®îc dµn xÕp vµ

Bi-xm¸c sÏ trë thµnh thÇn tîng cña giai cÊp t s¶n y nh bËc tiÒn

th©n cña «ng ta - Lu-i Na-p«-lª-«ng vËy.

Giai cÊp t s¶n ®· chØ cho «ng ta môc ®Ých, Lu-i Na-p«-lª-«ng ®·

chØ cho «ng ta con ®êng ®i tíi môc ®Ých; Bi-xm¸c chØ cßn cã viÖc

328 644

645


thùc hiÖn nã mµ th«i.

§Ó ®Æt Phæ ®øng ®Çu níc §øc, ch¼ng nh÷ng cÇn ph¶i dïng

søc m¹nh tèng cæ ¸o ra khái Liªn bang §øc, mµ cßn ph¶i lµm

cho çc tiÓu quèc §øc khuÊt phôc n÷a. §èi víi chÝnh s¸ch cña Phæ,

nh÷ng “cuéc chiÕn tranh t¬i vui”506 nh thÕ cña ngêi §øc chèng

ngêi §øc tõ xa xa ®· lµ ph¬ng tiÖn chñ yÕu ®Ó më réng l·nh

thæ; kh«ng mét ngêi Phæ can ®¶m nµo sî nh÷ng ®iÒu nh vËy.

Ph¬ng tiÖn c¬ b¶n thø hai – liªn minh víi níc ngoµi chèng ngêi

§øc – còng kh«ng g©y ra mÊy nçi hoµi nghi. Nga hoµng ®a c¶m A-

lÕch-xan-®r¬ lu«n lu«n s½n sµng gióp søc. Lu-i Na-p«-lª-«ng

kh«ng bao giê phñ nhËn sø mÖnh cña Phæ ®ãng vai trß cña Pi-

ª-m«ng ë §øc vµ hoµn toµn s½n sµng c©u kÕt víi Bi-xm¸c. ¤ng

ta thÝch, nÕu cã thÓ, nhËn ®îc çi «ng ta cÇn b»ng con ®êng

hßa b×nh, díi h×nh thøc båi thêng. H¬n thÕ, «ng ta hoµn toµn

kh«ng cÇn ®Õn toµn bé vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh ngay lËp tøc;

nÕu ngêi ta ®em nã cho tõng phÇn, tõng miÕng, ®Ó tr¶ gi¸ cho

mçi cuéc tiÕn qu©n míi cña Phæ, th× ®iÒu ®ã kh«ng ®Ëp m¹nh

vµo m¾t l¾m, thÕ nhng sÏ dÉn tíi ®¹t môc ®Ých. Mµ trong con

m¾t cña bän s«-vanh Ph¸p th× mét dÆm vu«ng ë vïng Ranh cã

gi¸ b»ng toµn bé Xa-voa vµ Ni-x¬. VËy, viÖc th¬ng lîng víi

Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· b¾t ®Çu, vµ «ng ta ®· cho phÐp t¨ng diÖn

tÝch Phæ lªn vµ thµnh lËp Liªn bang B¾c §øc. §Ó ®æi l¹i ®iÒu

Êy, «ng ta ®îc d©ng mét m¶nh l·nh thæ §øc ë vïng Ranh,

®iÒu ®ã kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a1*; trong cuéc ®µm ph¸n víi

G«-v«-ne, Bi-xm¸c nãi ®Õn miÒn Ba-vi-e thuéc vïng Ranh vµ

HÐt-xen thuéc vïng Ranh507. Tuy nhiªn vÒ sau «ng ta khíc tõ

viÖc nµy. Nhng nhµ ngo¹i giao, ®Æc biÖt lµ nhµ ngo¹i giao Phæ,

cã quan ®iÓm riªng cña m×nh vÒ vÊn ®Ò anh ta cã quyÒn hoÆc

thËm chÝ cã nghÜa vô thùc hiÖn ë møc nµo ®«i chót b¹o lùc ®èi

víi ch©n lý. V× r»ng ch©n lý lµ ngêi ®µn bµ, vµ do ®ã, theo

quan niÖm quý téc ®Þa chñ, nãi ®óng ra, ®iÒu ®ã thËm chÝ hÕt

søc dÔ chÞu ®èi víi chÞ ta. Lu-i Na-p«-lª-«ng kh«ng ngu ®Õn nçi

cho phÐp më réng l·nh thæ Phæ mµ l¹i kh«ng ®îc Phæ høa

®Òn bï cho «ng ta; häa ch¨ng

1* ¡ng-ghen ghi ë lÒ b»ng bót ch×: “Ph©n chia – tuyÕn däc s«ng Mai-n¬” (xem tËp

nµy, tr.632-633).

chØ cã Blai-sruª-®¬ cho vay tiÒn mµ kh«ng lÊy l·i. Nhng «ng

ta kh«ng biÕt ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng ngêi Phæ cña m×nh vµ cuèi cïng

vÉn bÞ lõa. Tãm l¹i, sau khi lµm cho «ng ta trë nªn v« h¹i, ngêi ta

bÌn liªn minh víi I-ta-li-a ®Ó lµm mét có “®©m vµo tim”.

Bän ngêi phi-li-xtanh ë nhiÒu níc rÊt c¨m phÉn tríc çch

nãi Êy. Hoµn toµn c«ng cèc! µ la guerre comme µ la guerre1*. Çch

nãi ®ã chØ chøng minh r»ng Bi-xm¸c coi cuéc néi chiÕn §øc n¨m

1866508 lµ ®iÒu nh nã cã trong thùc tÕ, nghÜa lµ mét cuéc çch

m¹ng, vµ «ng ta s½n sµng tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng Êy b»ng çc

biÖn ph¸p çch m¹ng. ¤ng ta ®· lµm ®óng ®iÒu ®ã. Çch hµnh

®éng cña «ng ta ®èi víi Quèc héi hiÖp bang lµ çch hµnh ®éng çch

m¹ng. LÏ ra ph¶i phôc tïng quyÕt ®Þnh hîp hiÕn cña mét c¬ quan

liªn bang, «ng ta l¹i buéc téi c¬ quan Êy lµ vi ph¹m hiÖp íc liªn

bang – mét thñ ®o¹n nÐ tr¸nh rµnh rµnh! - ¤ng ta ®· ph¸ vì Liªn

bang, tuyªn bè mét b¶n hiÕn ph¸p míi víi quèc héi ®îc bÇu trªn

c¬ së quyÒn bÇu cö phæ th«ng mang tÝnh chÊt çch m¹ng, vµ cuèi

cïng ®· ®uæi Quèc héi hiÖp bang ra khái Phran-phuèc509. ë Thîng

Xi-lª-di, «ng ta ®· lËp ®éi qu©n lª d¬ng Hung-ga-ri díi sù chØ

huy cña viªn tíng çch m¹ng Cl¸p-ca vµ nh÷ng sÜ quan çch

m¹ng kh¸c; lÝnh cña ®éi lª d¬ng nµy, gåm çc binh lÝnh bá ngò vµ

tï binh Hung-ga-ri, ®· ph¶i ®¸nh nhau víi viªn tæng t lÖnh hîp

ph¸p cña chÝnh m×nh2*. Sau khi chiÕm B«-hªm, Bi-xm¸c ra tuyªn

ng«n “Göi c d©n v¬ng quèc B«-hªm quang vinh” mµ néi dung

cña nã m©u thuÉn gay g¾t víi çc truyÒn thèng chÝnh thèng510.

Ngay sau khi ký hßa íc, «ng ta ®· ®o¹t cho Phæ tÊt th¶y çc l·nh

®Þa cña ba «ng vua hîp ph¸p – çc thµnh viªn cña Liªn bang §øc –

vµ cña mét thµnh phè tù do511, v¶ l¹i, viÖc ®¸nh ®uæi nh÷ng «ng vua

329 646

647


Êy - ®· tõng lµ “vua theo ý trêi” kh«ng kÐm vua Phæ – kh«ng g©y ra

bÊt cø sù c¾n røt nµo cho l¬ng t©m C¬ §èc gi¸o vµ chÝnh

1* - Ta h·y chÊp nhËn nh÷ng gian khæ mµ hoµn c¶nh nhÊt thêi buéc ta ph¶i chÞu

®ùng.

2* ¡ng-ghen ghi ë lÒ b»ng bót ch×: “Tuyªn thÖ!”.

thèng chñ nghÜa cña «ng ta. Nãi tãm l¹i, ®ã lµ mét cuéc çch m¹ng triÖt ®Ó, ®îc tiÕn hµnh b»ng çc biÖn ph¸p çch m¹ng. DÜ nhiªn, chóng t«i hoµn toµn kh«ng muèn tr¸ch «ng ta vÒ ®iÒu nµy. Tr¸i l¹i, chóng t«i tr¸ch «ng ta lµ cha thËt çch m¹ng, r»ng «ng ta chØ lµ nhµ çch m¹ng Phæ ë bªn trªn; r»ng «ng ta ®· bµy ra mét cuéc çch m¹ng ®øng trªn lËp trêng mµ víi nã «ng ta chØ cã thÓ tiÕn hµnh çch m¹ng nöa vêi; r»ng mét khi ®· bíc lªn con ®êng th«n tÝnh th× «ng ta b»ng lßng víi bèn tiÓu quèc th¶m h¹i.

Nhng ë ®©y Na-p«-lª-«ng BÐ lª bíc tíi vµ ®ßi ®îc thëng

c«ng. Trong thêi gian chiÕn tranh, «ng ta lÏ ra cã thÓ chiÕm ë vïng

Ranh tÊt c¶ nh÷ng g× «ng ta muèn: kh«ng chØ toµn bé l·nh thæ, mµ

c¶ çc ph¸o ®µi còng ®Òu bÊt lùc. ¤ng ta do dù; «ng ta mong ®îi

cuéc chiÕn tranh dai d¼ng lµm kiÖt quÖ c¶ hai phÝa, cßn ë ®©y th×

l¹i x¶y ra nh÷ng có ®ßn nhanh m¹nh Êy. Níc ¸o bÞ bÎ g·y trong

t¸m ngµy. «ng ta tríc tiªn ®ßi çi mµ Bi-xm¸c nªu tªn cho tíng

G«-v«-ne lµ kho¶n båi thêng cã thÓ cã – xø Ba-vi-e thuéc vïng

Ranh vµ HÐt-xen thuéc vïng Ranh cïng víi Ma-in-x¬. Nhng ®iÒu

®ã th× b©y giê Bi-xm¸c sÏ kh«ng thÓ ®em l¹i ®îc, thËm chÝ nÕu

«ng ta muèn. Nh÷ng th¾ng lîi qu©n sù to lín ®· ®Æt lªn «ng ta

nh÷ng tr¸ch nhiÖm míi. Tõ khi Phæ ®¶m nhËn viÖc b¶o vÖ §øc, nã

kh«ng cßn cã thÓ b¸n cho ngêi níc ngoµi vïng Ma-in-x¬ n÷a –

chiÕc ch×a khãa më cöa miÒn trung vïng Ranh. Bi-xm¸c ®· tr¶ lêi

b»ng sù cù tuyÖt. Lu-i Na-p«-lª-«ng s½n sµng mÆc c¶; «ng ta chØ ®ßi

lÊy Lóc-x¨m-buèc, Lan-®au, Xa-r¬-lu-i vµ vïng than X¸c-bruých-

ken. Nhng ®iÒu nµy giê ®©y Bi-xm¸c kh«ng thÓ nhîng bé ®îc

n÷a, nhÊt lµ lÇn nµy çc yªu s¸ch còng ®Ò ra c¶ ®èi víi l·nh thæ

Phæ. V× sao b¶n th©n Lu-i Na-p«-lª-«ng kh«ng tiÕn hµnh x©m

chiÕm vµo thêi ®iÓm thÝch hîp, khi ngêi Phæ bÞ cét ch©n vµo B«-

hªm? Çch nµy hay çch kh¸c, nhng sù båi thêng cho Ph¸p ®·

kh«ng diÔn ra. Sau nµy, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ chiÕn tranh víi Ph¸p,

®iÓm nµy th× Bi-xm¸c ®· biÕt, nhng «ng ta l¹i mong muèn chÝnh

®iÒu nµy.

Khi ký hßa íc, lÇn nµy Phæ kh«ng sö dông t×nh thÕ thuËn lîi

mét çch v« sØ nh nã thêng lµm lóc th¾ng lîi. §iÒu ®ã cã nguyªn

cí. D¾c-den vµ HÐt-xen- §¸c-m¬-st¸t ®· ®îc l«i kÐo vµo liªn minh

B¾c §øc míi vµ v× vËy mµ ®· ®îc nÓ v×. CÇn ph¶i ®èi xö khoan

dung víi Ba-vi-e, VuyÕch-tem-bÐc vµ Ba-®en v× Bi-xm¸c ®Þnh ký

kÕt víi hä nh÷ng liªn minh phßng thñ vµ tÊn c«ng bÝ mËt. Cßn ¸o-

ch¼ng lÏ Bi-xm¸c ®· kh«ng gióp nã b»ng çch dïng kiÕm chÆt ®øt

nh÷ng xiÒng xÝch cæ truyÒn trãi buéc nã víi §øc vµ I-ta-li-a, ®ã sao?

Ch¼ng lÏ «ng ta, rèt cuéc, ®· kh«ng t¹o ra lÇn ®Çu tiªn mét ®Þa vÞ

®éc lËp h»ng mong ®îi l©u ngµy cña mét ®¹i cêng quèc ®ã sao?

Ch¼ng lÏ trong thùc tÕ, «ng ta ®· kh«ng hiÓu tèt h¬n chÝnh níc ¸o

çi g× sÏ cã lîi cho ¸o khi «ng ta th¾ng ¸o ë B«-hªm, ®ã sao? Ch¼ng

lÏ ¸o, suy luËn mét çch s¸ng suèt, kh«ng thÊy râ r»ng vÞ trÝ ®Þa lý

vµ sù gÇn gòi vÒ l·nh thæ cña hai níc, ®· lµm cho níc §øc, ®îc

Phæ thèng nhÊt, trë thµnh b¹n ®ång minh cÇn thiÕt vµ tù nhiªn

cña nã ®ã sao?

LÇn ®Çu tiªn trong toµn bé thêi gian tån t¹i cña m×nh, Phæ ®· cã

thÓ bao quanh m×nh vßng hµo quang ®é lîng cao thîng nh thÕ,

- v× nã muèn th¶ con s¨n s¾t ®Ó b¾t con ç r«.

KÎ bÞ ®¸nh b¹i trªn chiÕn trêng B«-hem kh«ng chØ cã ¸o, mµ

c¶ giai cÊp t s¶n §øc n÷a. Bi-xm¸c ®· chøng minh cho nã thÊy

r»ng «ng ta biÕt râ h¬n chÝnh nã r»ng çi g× cã lîi cho nã h¬n. VÒ

330 648

649


viÖc tiÕp tôc cuéc xung ®ét tõ phÝa nghÞ viÖn ch¼ng cã lý do g× ®Ó

nghÜ ®Õn c¶. Nh÷ng yªu s¸ch tù do chñ nghÜa cña giai cÊp t s¶n

®· bÞ ch«n vïi l©u dµi, nhng nh÷ng yªu s¸ch d©n téc cña nã th×

®îc thùc hiÖn víi møc ®é ngµy cµng lín. Bi-xm¸c ®· thùc thi

c¬ng lÜnh d©n téc cña nã víi mét tèc ®é nhanh chãng vµ ®é

chÝnh x¸c tõng lµm cho chÝnh nã ng¹c nhiªn. Vµ, sau khi cho nã

thÊy râ rµng in corpore vili – trªn c¬ thÓ xÊu xa cña chÝnh nã –

sù yÕu ®uèi vµ t×nh tr¹ng thiÕu nghÞ lùc cña nã, ®ång thêi

thÊy râ viÖc nã hoµn toµn kh«ng cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¬ng lÜnh

cña b¶n th©n nã, «ng ta ®· lµm ra vÎ ®é lîng c¶ ®èi víi nã, «ng ta

bíc vµo nghÞ viÖn mµ giê ®©y ®· bÞ tíc hÕt vò khÝ, ®em theo dù

luËt vÒ viÖc trót bá tr¸ch nhiÖm ®èi víi sù cai trÞ ph¶n hiÕn ph¸p

trong thêi gian cã cuéc xung ®ét. NghÞ viÖn c¶m ®éng ®Õn ch¶y

níc m¾t, ®· t¸n thµnh sù tiÕn bé Êy, mµ giê ®©y kh«ng nguy hiÓm

n÷a512.

ThÕ nhng, giai cÊp t s¶n ®îc nh¾c nhë r»ng t¹i thµnh Khuª-

nÝch-grÐt-x¬513, nã còng ®· bÞ ®¸nh b¹i. HiÕn ph¸p cña Liªn bang

B¾c §øc ®îc th¶o ra theo mÉu hiÕn ph¸p Phæ, trong çch lý gi¶i

®óng ®¾n mµ nã ®· cã ®îc trong cuéc xung ®ét hiÕn ph¸p. ViÖc

khíc tõ biÓu quyÕt thuÕ m¸ ®· bÞ cÊm. Thñ tíng liªn bang vµ çc

bé trëng cña «ng ta ®· ®îc vua Phæ bæ nhiÖm ®éc lËp víi bÊt kú

phe ®a sè nµo trong nghÞ viÖn. Sù ®éc lËp cña qu©n ®éi víi nghÞ

viÖn– mét sù ®éc lËp ®· ®îc x¸c lËp nhê cuéc xung ®ét – còng

®îc duy tr× c¶ ®èi víi quèc héi. Nhng çc thµnh viªn cña quèc héi

nµy l¹i cã ý thøc h·nh diÖn r»ng hä ®îc bÇu ra trªn c¬ së luËt bÇu

cö phæ th«ng. H×nh ¶nh hai nhµ x· héi chñ nghÜa ngåi tríc hä1*

còng nh¾c hä nhí ®Õn ®iÒu nµy, ®óng lµ mét çch kh«ng dÔ chÞu.

LÇn ®Çu tiªn, çc nghÞ sÜ x· héi chñ nghÜa, çc ®¹i biÓu cña giai cÊp

v« s¶n ®· xuÊt hiÖn trong nghÞ viÖn. §ã lµ mét ®iÒm b¸o hiÖu ®¸ng

sî.

Vµo buæi ®Çu, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng cã ý nghÜa. Giê

®©y, nhiÖm vô lµ cñng cè sù thèng nhÊt quèc gia – dï chØ lµ cña

B¾c §øc – míi l¹i ®¹t ®îc vµ ®îc sö dông v× lîi Ých cña giai

cÊp t s¶n vµ th«ng qua viÖc ®ã mµ l«i kÐo vµo liªn bang míi c¶

nh÷ng ngêi t s¶n Nam §øc. HiÕn ph¸p liªn bang kh«ng ®Ó

nh÷ng lÜnh vùc lËp ph¸p quan träng nhÊt vÒ mÆt kinh tÕ thuéc

thÈm quyÒn cña nh÷ng quèc gia riªng lÎ n÷a vµ chuyÓn chóng

cho Liªn bang qu¶n, cô thÓ lµ: mét quèc tÞch thèng nhÊt

trªn

1* - A.Bª-ben vµ V. LÝp-nÕch.

toµn bé l·nh thæ cña Liªn bang vµ tù do ®i l¹i trªn l·nh thæ nµy, quyÒn

c tró, bé luËt trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, th¬ng nghiÖp, thuÕ quan,

hµng h¶i, ®óc tiÒn, ®o lêng, ®êng s¾t, ®êng thñy, bu ®iÖn, b»ng

ph¸t minh, ng©n hµng, toµn bé chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, l·nh sù qu¸n, b¶o

vÖ th¬ng m¹i ë níc ngoµi, c¶nh s¸t trong lÜnh vùc vÖ sinh, luËt h×nh

sù, thñ tôc tè tông v.v.. PhÇn lín nh÷ng vÊn ®Ò ®ã giê ®©y ®îc gi¶i

quyÕt b»ng con ®êng lËp ph¸p vµ, nãi chung, theo tinh thÇn tù do chñ

nghÜa. Cuèi cïng, - cuèi cïng! – nh÷ng biÓu hiÖn kú qu¸i nhÊt cña hÖ

thèng çc tiÓu quèc ®· tõng ng¨n c¶n nhiÒu h¬n c¶, mét mÆt, ®èi víi sù

ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa vµ, mÆt kh¸c, ®èi víi nh÷ng ý ®å tham quyÒn

cña Phæ, - nay ®· bÞ xãa bá nh vËy. Nhng ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ

mét thµnh tùu lÞch sö cã tÇm cì toµn thÕ giíi, nh nhµ t s¶n – mµ giê

®©y trë thµnh kÎ s«-vanh chñ nghÜa - ®· tõng lín tiÕng lu loa, mµ chØ lµ

sù b¾t chíc rÊt muén m»n vµ kh«ng hoµn thiÖn ®iÒu mµ çch m¹ng

Ph¸p ®· lµm çch ®©y b¶y m¬i n¨m vµ tÊt th¶y nh÷ng quèc gia v¨n

minh kh¸c ®· thùc hiÖn tõ l©u. Thay v× kho¸c l¸c, lÏ ra ph¶i xÊu hæ vÒ

viÖc níc §øc “cã häc thøc cao” ®i tíi ®iÒu ®ã sau tÊt c¶ mäi níc.

Trong toµn bé thêi kú tån t¹i Êy cña Liªn bang B¾c §øc, Bi-

xm¸c vui lßng ®¸p øng giai cÊp t s¶n trong lÜnh vùc kinh tÕ, vµ

ngay c¶ khi th¶o luËn vÊn ®Ò thÈm quyÒn cña nghÞ viÖn, «ng ta

331 650

651


còng chØ gi¬ n¾m ®Êm s¾t bäc g¨ng nhung. §ã lµ thêi buæi tèt ®Ñp

nhÊt cña «ng ta; thØnh tho¶ng thËm chÝ cã thÓ hoµi nghi vÒ tÝnh

h¹n chÕ ®Æc thï Phæ cña «ng ta, nghi ngê vÒ viÖc «ng ta kh«ng hiÓu

®îc r»ng trong lÞch sö thÕ giíi còng cã c¶ nh÷ng lùc lîng kh¸c,

hïng hËu h¬n çc qu©n ®éi vµ m¹nh h¬n nh÷ng ©m mu ngo¹i

giao dùa trªn qu©n ®éi.

Sù hßa h¶o víi ¸o chøa ®ùng nguy c¬ næ ra chiÕn tranh víi

Ph¸p, - ®iÒu nµy th× Bi-xm¸c kh«ng chØ biÕt râ, mµ «ng ta chÝnh

lµ muèn ®iÒu nµy. ChÝnh cuéc chiÕn tranh ®ã ®· ph¶i ®em l¹i

ph¬ng tiÖn ®Ó hoµn tÊt viÖc thµnh lËp ®Õ chÕ Phæ - §øc mµ

giai cÊp t s¶n §øc ®ßi hái1). Nh÷ng toan tÝnh c¶i t¹o dÇn

nghÞ viÖn thuÕ quan515 thµnh quèc héi vµ b»ng çch ®ã, dÇn

dÇn kÐo çc quèc gia miÒn Nam vµo Liªn bang miÒn B¾c –

nh÷ng toan tÝnh ®ã ®· ®æ vì, vÊp ph¶i lêi h« vang cña çc

nghÞ sÜ Nam §øc: tuyÖt ®èi kh«ng më réng thÈm quyÒn!

T©m tr¹ng cña çc chÝnh phñ võa míi bÞ thÊt b¹i trªn chiÕn

trêng còng kh«ng thuËn lîi h¬n. ChØ cã mét b»ng chøng

míi vµ hiÓn nhiªn chøng minh r»ng Phæ ch¼ng nh÷ng m¹nh

h¬n hä nhiÒu, mµ cßn ®ñ m¹nh ®Ó b¶o vÖ hä,- tøc lµ, chØ cã

cuéc chiÕn tranh míi cña toµn níc §øc, míi cã thÓ nhanh

chãng ®a hä tíi chç ®Çu hµng. Vµ h¬n n÷a, ®êng biªn giíi

däc s«ng Mai-n¬516 – mµ tríc ®©y ®· cã sù tho¶ thuËn bÝ

mËt gi÷a Bi-xm¸c vµ Lu-i Na-p«-lª-«ng vÒ nã – th× sau

1) Ngay tríc cuéc chiÕn tranh víi ¸o, tríc c©u hái cña mét bé trëng thuéc mét

trong nh÷ng quèc gia §øc lo¹i trung b×nh vÒ chÝnh s¸ch §øc mÞ d©n cña Bi-xm¸c, «ng ta

®· tr¶ lêi r»ng «ng ta, bÊt chÊp mäi c©u nãi su«ng, sÏ vøt ¸o ra khái §øc vµ sÏ ph¸ vì

Liªn bang §øc. – “ThÕ çc ngµi nghÜ r»ng çc quèc gia §øc cì trung b×nh sÏ th¶n nhiªn

nh×n ®iÒu ®ã ?” – “Nh÷ng quèc gia §øc cì trung b×nh cña çc ngµi sÏ kh«ng lµm ®îc g×

hÕt”. - “Mµ sau ®ã chuyÖn g× sÏ x¶y ra víi ngêi §øc?” – “Lóc ®ã t«i sÏ dÉn d¾t hä tiÕn

®Õn Pa-ri vµ sÏ hîp nhÊt hä ë ®Êy”. (Do «ng bé trëng nãi trªn kÓ ë Pa-ri ngay tríc khi

næ ra chiÕn tranh víi ¸o vµ bµ Cr©u-phít, phãng viªn b¸o “Manchester Guardian”514 ë

Pa-ri ®· c«ng bè trªn b¸o nµy trong thêi gian x¶y ra cuéc chiÕn tranh ®ã).

th¾ng lîi còng do Lu-i Na-p«-lª-«ng nµy ¸p ®Æt cho Phæ; v×

vËy, viÖc thèng nhÊt víi Nam §øc lµ vi ph¹m quyÒn chia

c¾t níc §øc – çi quyÒn mµ lÇn nµy ®îc chÝnh thøc thõa

nhËn dµnh cho ngêi Ph¸p, vµ ®ã lµ çi cí ®Ó ph¸t ®éng

chiÕn tranh.

Trong khi ®ã, Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· ph¶i t×m xem ë ®©u trªn

biªn giíi §øc cã mét m¶nh ®Êt mµ «ng ta cã thÓ chiÕm lÊy ®Ó

lµm kho¶n båi thêng vÒ vô nhêng xø Xa-®«-va. Khi thµnh lËp

Liªn bang B¾c §øc, Lóc-x¨m-buèc kh«ng ®îc ®a vµo Liªn

bang, thµnh thö giê ®©y ®ã lµ mét quèc gia liªn minh riªng víi Hµ

Lan, vµ nãi chung, nã hoµn toµn ®éc lËp. §ång thêi, Lóc-x¨m-buèc

hÇu nh còng bÞ Ph¸p hãa nh An-da-x¬ vËy, vµ g¾n bã víi Ph¸p

h¬n rÊt nhiÒu so víi Phæ lµ níc mµ Lóc-x¨m-buèc c¨m ghÐt.

Lóc-x¨m-buèc lµ mét vÝ dô hÕt søc hiÓn nhiªn cho thÊy ®iÒu g×

®· x¶y ra víi nh÷ng vïng ®Êt gi¸p ranh §øc – Ph¸p do sù suy yÕu

vÒ chÝnh trÞ cña §øc tõ cuèi thêi Trung cæ, mét vÝ dô cµng hÕt søc

hiÓn nhiªn, v× tríc n¨m 1866, Lóc-x¨m-buèc, trªn danh nghÜa, lµ

thuéc §øc. Tuy tríc n¨m 1830, nã mét nöa lµ cña Ph¸p vµ mét

nöa lµ cña §øc, thÕ nhng c¶ phÇn cña §øc còng sím chÞu ¶nh

hëng cña nÒn v¨n ho¸ Ph¸p cao h¬n. Çc hoµng ®Õ §øc thuéc

v¬ng triÒu Lóc-x¨m-buèc517, xÐt vÒ ng«n ng÷ vµ häc vÊn, ®Òu lµ

ngêi Ph¸p. Tõ thêi Lóc-x¨m-buèc ®îc s¸p nhËp vµo vïng ®Êt

Buèc-gun-®i (n¨m 1440), gièng nh phÇn Hµ Lan cßn l¹i, nã vÉn

g¾n víi §øc chØ trªn danh nghÜa mµ th«i; vÒ mÆt nµy, c¶ viÖc kÕt

n¹p nã vµo Liªn bang §øc håi n¨m 1815 còng ch¼ng thay ®æi g× c¶.

Sau n¨m 1830, phÇn nöa thuéc Ph¸p cña nã vµ mét phÇn kh¸ lín

cña nöa phÇn thuéc §øc ®· chuyÓn sang BØ. Nhng ngay c¶ ë phÇn

thuéc §øc cßn l¹i cña Lóc-x¨m-buèc, mäi çi vÉn ®îc b¶o tån theo

cung çch Ph¸p: t¹i tßa ¸n, trong çc c¬ quan chÝnh phñ, trong

nghÞ viÖn, toµn bé çc thñ tôc ®Òu ®îc tiÕn hµnh b»ng tiÕng Ph¸p;

tÊt th¶y çc giÊy tê chÝnh thøc vµ cña t nh©n, tÊt c¶ çc sæ s¸ch

332 652

653


th¬ng m¹i ®Òu viÕt b»ng tiÕng Ph¸p; ë tÊt c¶ çc trêng trung häc

®Òu d¹y b»ng tiÕng Ph¸p; ng«n ng÷ cña nh÷ng ngêi cã häc thøc

®· vµ vÉn lµ tiÕng Ph¸p – dÜ nhiªn, tiÕng Ph¸p bÞ l¬ lí do sù

chuyÓn dÞch phô ©m theo lèi tiÕng Thîng §øc. Tãm l¹i, ë Lóc-

x¨m-buèc, ngêi ta nãi hai thø tiÕng – thæ ng÷ d©n gian vïng

Ranh Phr¨ng-c¬ vµ tiÕng Ph¸p, cßn tiÕng vïng Thîng §øc th× vÉn

lµ ng«n ng÷ xa l¹. Sù cã mÆt cña ®éi qu©n ®ån tró Phæ ë thñ phñ

®· lµm tåi tÖ thªm, h¬n lµ c¶i thiÖn t×nh h×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu

®ã kh¸ nhôc nh· ®èi víi §øc, nhng sù thùc lµ nh thÕ. Vµ qu¸

tr×nh Ph¸p hãa tù nguyÖn Êy cña Lóc-x¨m-buèc ®· thËt sù lµm s¸ng

tá nh÷ng hiÖn tîng còng t¬ng tù nh thÕ ë An-da-x¬ vµ ë Lo-ren-

n¬ thuéc §øc.

Vua Hµ Lan1*, c«ng tíc toµn quyÒn cña Lóc-x¨m-buèc ®ang

gi÷a lóc rÊt cÇn tiÒn mÆt vµ «ng ta s½n sµng b¸n c«ng quèc cho Lu-

i Na-p«-lª-«ng. Ngêi Lóc-x¨m-buèc sÏ hoµn toµn t¸n thµnh viÖc

s¸p nhËp vµo Ph¸p: ®iÒu nµy ®· ®îc lËp trêng cña hä trong thêi

gian cã cuéc chiÕn tranh n¨m 1870 chøng minh. Phæ kh«ng thÓ b¾t

bÎ g×, xÐt theo khÝa c¹nh luËt ph¸p quèc tÕ, v× chÝnh nã ®· gióp lo¹i

trõ Lóc-x¨m-buèc ra khái §øc. Qu©n ®éi cña nã ®ãng t¹i thñ ®«

Lóc-x¨m-buèc víi t çch lµ qu©n ®ån tró liªn minh b¶o vÖ ph¸o

®µi cña Liªn bang §øc; tõ khi Lóc-x¨m-buèc kh«ng cßn nh vËy

n÷a, th× hä mÊt hÕt mäi quyÒn lµm viÖc ®ã. VËy t¹i sao hä kh«ng

rót ®i, t¹i sao Bi-xm¸c kh«ng thÓ cho phÐp x¶y ra sù th«n tÝnh Êy?

§¬n gi¶n v× giê ®©y, nh÷ng m©u thuÉn mµ «ng ta víng vµo,

®· béc lé ra bªn ngoµi. Tríc n¨m 1866, ®èi víi Phæ, §øc chØ lµ

l·nh thæ ®Ó th«n tÝnh, l·nh thæ cÇn ph¶i chia sÎ víi níc ngoµi.

Sau n¨m 1866, ®èi víi Phæ, §øc ®· trë thµnh l·nh thæ ®îc b¶o

vÖ cÇn ph¶i b¶o vÖ khái sù x©m ph¹m cña níc ngoµi. Tuy

nhiªn, v× lîi Ých cña Phæ, mét lo¹t miÒn cña §øc kh«ng ®îc

®a vµo çi gäi lµ níc §øc míi thµnh lËp l¹i. Nhng quyÒn

cña d©n téc §øc ®èi víi toµn bé l·nh thæ cña chÝnh m×nh giê

®©y ®· ®Æt lªn nhµ vua Phæ tr¸ch nhiÖm kh«ng cho phÐp s¸p

nhËp nh÷ng bé phËn nµy cña l·nh thæ Liªn bang tríc ®©y vµo

thµnh phÇn çc quèc gia níc ngoµi vµ kh«ng ®ãng cöa ®èi víi

viÖc sau nµy s¸p nhËp chóng vµo quèc gia Phæ - §øc míi. V×

vËy, I-ta-li-a ®· bÞ chÆn l¹i ë biªn giíi Ti-r«n518, vµ v× vËy, Lóc-

x¨m-buèc b©y giê kh«ng ®îc chuyÓn sang tay Lu-i Na-p«-lª-

«ng. Mét chÝnh phñ thùc sù çch m¹ng sÏ cã thÓ c«ng khai

tuyªn bè ®iÒu nµy, nhng kh«ng ph¶i lµ nhµ çch m¹ng cña

v¬ng quèc Phæ, ngêi mµ rèt cuéc ®· biÕn ®îc níc §øc

thµnh mét “kh¸i niÖm ®Þa lý”519 cña

1* - Vin-hem III

MÐt-tÐc-nÝch. XÐt vÒ ph¬ng diÖn luËt ph¸p quèc tÕ, «ng ta ®· tù ®Æt m×nh vµo vÞ trÝ ngêi vi ph¹m vµ chØ cã thÓ tho¸t ra khái khã kh¨n b»ng çch gi¶i thÝch luËt ph¸p quèc tÕ theo lèi sinh viªn qu¸n rîu quen thuéc cña m×nh.

NÕu trong viÖc nµy, «ng ta qu¶ thËt kh«ng bÞ chÕ giÔu, th× chØ v×

vµo mïa xu©n n¨m 1867, Lu-i Na-p«-lª-«ng cha hoµn toµn s½n

sµng ph¸t ®éng cuéc chiÕn tranh lín. Héi nghÞ Lu©n §«n ®· ®¹t

®îc sù tho¶ thuËn. Ngêi Phæ ®· dän s¹ch Lóc-x¨m-buèc; ph¸o

®µi ®· ®îc san lÊp, c«ng quèc ®îc tuyªn bè lµ trung lËp520. ChiÕn

tranh l¹i ®îc ho·n.

Lu-i Na-p«-lª-«ng kh«ng thÓ ®Ó yªn nh vËy. ¤ng ta ®ång ý

t¨ng cêng sù hïng cêng cña Phæ, nhng chØ víi ®iÒu kiÖn lµ ®îc

båi thêng thÝch ®¸ng ë vïng Ranh. ¤ng ta s½n sµng hµi lßng víi

çi phÇn nhá nhoi vµ thËm chÝ cßn nhêng l¹i ®«i chót trong çi

phÇn nhá ®ã; nhng «ng ta ch¼ng nhËn ®îc g× c¶, ®· bÞ ®¸nh lõa

hoµn toµn. Song, sù tån t¹i cña ®Õ chÕ B«-na-p¸c-t¬ ë Ph¸p chØ cã

thÓ cã ®îc víi ®iÒu kiÖn lµ biªn giíi Ph¸p dÇn dÇn tiÕn s¸t s«ng

Ranh vµ Ph¸p vÉn lµ - trong thùc tÕ hoÆc dï chØ lµ trong tëng

tîng – träng tµi cña ch©u ¢u. §Èy lïi biªn giíi th× kh«ng lµm

®îc, ®Þa vÞ träng tµi ®· bÞ ®e do¹, b¸o chÝ B«-na-p¸c-t¬ lín tiÕng

333 654

655


gµo thÐt phôc thï cho Xa-®«-va; ®Ó gi÷ ng«i b¸u cho m×nh, Lu-i B«-

na-p¸c-t¬ vÉn ph¶i trung thµnh víi vai trß cña m×nh vµ dïng vò

lùc giµnh cho ®îc çi mµ «ng ta kh«ng nhËn ®îc b»ng cung çch

tö tÕ, mÆc dï ®· gióp ®ì mäi thø.

VËy lµ, c¶ hai phÝa ®Òu ®· b¾t ®Çu r¸o riÕt chuÈn bÞ chiÕn tranh,

chuÈn bÞ vÒ ngo¹i giao vµ vÒ qu©n sù. Vµ ë ®©y ®· x¶y ra mét vô

r¾c rèi ngo¹i giao sau ®©y.

T©y Ban Nha t×m kiÕm ngêi lªn nèi ng«i. Vµo th¸ng Ba1*,

1* - n¨m 1869

®¹i sø Ph¸p ë BÐc-lin lµ Bª-nª-®Ðt-ti, qua lêi ®ån ®¹i ®îc biÕt lµ

hoµng tö Lª-«-p«n H«-hen-tx«-lÐc cã tham väng lªn ng«i vua nµy,

vµ vÞ ®¹i sø nhËn ®îc tõ Pa-ri nhiÖm vô giao cho «ng thÈm tra

®iÒu nµy. Trî lý quèc vô khanh Ph«n Ti-le thÒ båi víi «ng ta r»ng

ChÝnh phñ Phæ kh«ng biÕt g× vÒ viÖc nµy. Trong thêi gian trë vÒ

Pa-ri, Bª-nª-®Ðt-ti biÕt ®îc ý kiÕn cña hoµng ®Õ: “ViÖc tiÕn cö ®ã

râ rµng cã tÝnh chÊt ph¶n d©n téc, ®Êt níc sÏ kh«ng ®ång ý viÖc

tiÕn cö ®ã, kh«ng thÓ cho phÐp nã x¶y ra”.

Trong khi ®ã, qua viÖc nµy, Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· chøng minh

r»ng ®Þa vÞ cña «ng ta ®· lung lay m¹nh. Thùc vËy, çi g× cã thÓ lµ

“sù b¸o thï cho Xa-®«-va” tèt h¬n lµ viÖc hoµng tö Phæ trªn ng«i

vua ë T©y Ban Nha, nh÷ng ®iÒu khã chÞu kh«ng tr¸nh khái n¶y

sinh tõ ®ã, viÖc thu hót Phæ vµo çc quan hÖ néi bé gi÷a çc ®¶ng

ph¸i ë T©y Ban Nha vµ thËm chÝ, cã thÓ, c¶ cuéc chiÕn tranh, thÊt

b¹i cña h¹m ®éi Phæ tÝ hon vµ nãi chung c¶ ®Þa vÞ dï sao còng hÕt

søc hµi híc cña Phæ trong con m¾t cña ch©u ¢u? Nhng Lu-i B«-

na-p¸c-t¬ kh«ng cßn cã thÓ cho phÐp m×nh diÔn mµn kÞch nh thÕ

n÷a. Uy tÝn cña «ng ta ®· bÞ hñy ho¹i ®Õn møc «ng ta ®· buéc ph¶i

®Õm xØa ®Õn quan ®iÓm truyÒn thèng, mµ theo ®ã th× vua §øc trªn

ngai vµng T©y Ban Nha sÏ ®Æt Ph¸p vµo gi÷a hai lµn ho¶ lùc vµ, do

®ã, «ng ta sÏ lµ nh©n vËt kh«ng thÓ dung thø ®îc – mét quan

®iÓm mµ sau n¨m 1830 ®· trë nªn ng©y th¬ ®Õn Êu trÜ.

ThÕ lµ Bª-nª-®Ðt-ti ®· ®Õn yÕt kiÕn Bi-xm¸c ®Ó ®îc gi¶i thÝch

tiÕp vµ ®Ó tr×nh bµy víi «ng ta lËp trêng cña Ph¸p (ngµy 11 th¸ng

N¨m 1869). ¤ng ta kh«ng ®îc Bi-xm¸c cho biÕt g× râ rµng. Nhng

qua «ng ta, Bi-xm¸c biÕt ®îc ®iÒu Bi-xm¸c muèn – viÖc ®Ò cö Lª-

«-p«n sÏ cã nghÜa lµ lËp tøc næ ra chiÕn tranh víi Ph¸p. Nh vËy,

Bi-xm¸c ®· cã ®îc kh¶ n¨ng ph¸t ®éng chiÕn tranh lóc nµo «ng ta

muèn.

Qu¶ thËt, vµo th¸ng B¶y 1870, viÖc ®Ò cö Lª-«-p«n l¹i næi

lªn vµ lËp tøc dÉn tíi chiÕn tranh, dï Lu-i Na-p«-lª-«ng cã

chèng ®èi ®iÒu ®ã nh thÕ nµo ®i n÷a. ¤ng ta ch¼ng nh÷ng ®·

thÊy r»ng m×nh ®· m¾c bÉy; «ng ta còng biÕt r»ng vÊn ®Ò liªn

quan ®Õn quyÒn lùc hoµng ®Õ cña «ng ta, vµ «ng ta Ýt tin vµo sù

trung thùc cña b¨ng ®¶ng lu hoµng B«-na-p¸c-t¬ chñ nghÜa cña

«ng ta521, b¨ng ®¶ng nµy ®· cam ®oan víi «ng ta r»ng tÊt c¶ mäi

thø, cho ®Õn chiÕc cóc cuèi cïng trªn chiÕc ñng, ®Òu ®· s½n sµng,

vµ «ng ta cßn Ýt tin h¬n n÷a vµo n¨ng lùc qu©n sù vµ hµnh chÝnh

cña b¨ng ®¶ng Êy. Nhng nh÷ng hËu qu¶ l«-gÝch cña qu¸ khø cña

chÝnh «ng ta ®· ®Èy «ng ta ®Õn chç chÕt; b¶n th©n sù chao ®¶o cña

«ng ta ®· ®Èy nhanh sù sôp ®æ cña «ng ta.

Tr¸i l¹i, Bi-xm¸c kh«ng nh÷ng ®· ®îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ mÆt

qu©n sù, mµ lÇn nµy ngêi thùc sù hËu thuÉn cho «ng ta lµ nh©n

d©n, hä chØ thÊy ®»ng sau toµn bé sù dèi tr¸ ngo¹i giao cña c¶ hai

bªn mét ®iÒu: ®©y lµ cuéc chiÕn tranh kh«ng chØ ®Ó giµnh vïng

Ranh, mµ cßn v× sù sèng cßn cña d©n téc. Qu©n hËu bÞ vµ binh sÜ

lan-ve – lÇn ®Çu tiªn sau n¨m 1813 – l¹i tËp hîp díi cê víi nhiÖt

huyÕt vµ tinh thÇn s½n sµng chiÕn ®Êu. TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®· x¶y

ra nh thÕ nµo, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng, bé phËn nµo trong di s¶n

d©n téc cã lÞch sö hai ngh×n n¨m ®· ®îc hay kh«ng ®îc Bi-xm¸c tù

ý høa cho Lu-i Na-p«-lª-«ng, ®iÒu ®ã kh«ng quan träng, - vÊn ®Ò lµ

334 656

657


ph¶i b¶o cho níc ngoµi m·i m·i biÕt r»ng hä ch¼ng cã g× ®Ó can

thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña §øc, vµ §øc kh«ng cã sø mÖnh n©ng

®ì ngai vµng lung lay cña Lu-i Na-p«-lª-«ng b»ng çch nhêng l·nh

thæ cña §øc. Vµ tríc cao trµo d©n téc Êy, tÊt c¶ mäi kh¸c biÖt vÒ

giai cÊp ®Òu kh«ng cßn n÷a, tÊt c¶ mäi ý ®å cña çc triÒu ®×nh Nam

§øc vÒ Liªn minh vïng Ranh, tÊt c¶ mäi manh t©m phôc tÝch cña

nh÷ng «ng vua bÞ ®uæi cæ, ®Òu ®· tiªu tan.

C¶ hai bªn ®Òu t×m kiÕm ®ång minh cho m×nh. Lu-i Na-p«-lª-

«ng tin vµo ¸o vµ §an M¹ch – phÇn nµo vµo I-ta-li-a. Nga ®øng vÒ

phÝa Bi-xm¸c. Nhng ¸o, theo thêng lÖ, cha s½n sµng vµ cha

thÓ hµnh ®éng tríc ngµy 2 th¸ng ChÝn, - cßn ngµy 2 th¸ng ChÝn

th× Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· lµ tï binh cña §øc råi: h¬n n÷a, Nga ®·

b¸o cho ¸o biÕt lµ sÏ tÊn c«ng ¸o mét khi ¸o tÊn c«ng Phæ. Cßn

ë I-ta-li-a th× Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· ph¶i tr¶ gi¸ v× chÝnh s¸ch

hai mÆt cña «ng ta: «ng ta muèn ph¸t ®éng phong trµo thèng

nhÊt d©n téc, nhng ®ång thêi l¹i muèn b¶o vÖ gi¸o hoµng

chèng l¹i sù thèng nhÊt Êy; «ng ta tiÕp tôc chiÕm La M· b»ng

qu©n ®éi mµ giê ®©y «ng ta cÇn cã trong níc, nhng «ng ta

kh«ng thÓ rót chóng vÒ níc nÕu kh«ng b¾t I-ta-li-a cam kÕt

tu©n thñ quyÒn tù chñ cña La M· vµ cña gi¸o hoµng, mµ ®iÒu

nµy l¹i ng¨n c¶n I-ta-li-a ®Õn cøu viÖn «ng ta. Cuèi cïng, §an

M¹ch nhËn lÖnh cña Nga b¾t ph¶i ngåi im.

Song, nh÷ng ®ßn nhanh m¹nh cña qu©n ®éi §øc tõ Spi-khÐc-n¬

vµ VuÕc-th¬ ®Õn Xª-®¨ng522 ®· ¶nh hëng quyÕt liÖt h¬n tÊt c¶ mäi

cuéc ®µm ph¸n ngo¹i giao ®Õn viÖc h¹n chÕ ph¹m vi cña chiÕn

tranh. Qu©n ®éi cña Lu-i Na-p«-lª-«ng ®· bÞ thÊt b¹i trong mçi

trËn ®¸nh vµ cuèi cïng, ba phÇn t ®· thµnh tï binh cña §øc. Cã

lçi trong viÖc nµy kh«ng ph¶i lµ binh sÜ – hä ®¸nh nhau kh¸ dòng

c¶m– mµ lµ nh÷ng ngêi l·nh ®¹o vµ viÖc ®iÒu khiÓn. Nhng kÎ

nµo – gièng nh Lu-i Na-p«-lª-«ng - ®· x©y dùng ®Õ chÕ cña m×nh

nhê bän gian hïng, kÎ nµo trong vßng mêi t¸m n¨m ®· n¾m

quyÒn lùc ®èi víi ®Õ chÕ ®ã chØ b»ng çch giao cho bÌ lò Êy bãc lét

níc Ph¸p, kÎ nµo ®· ®Æt nh÷ng ngêi trong bän Êy vµo tÊt c¶

nh÷ng c¬ng vÞ quan träng nhÊt trong nhµ níc, ®Æt thñ h¹ cña

chóng vµo tÊt c¶ nh÷ng vÞ trÝ thø yÕu, kÎ ®ã chí cã bµy ra cuéc ®Êu

tranh sèng m¸i nÕu kh«ng muèn l©m vµo t×nh thÕ kh«ng cã lèi

tho¸t. Cha ®Çy n¨m tuÇn lÔ mµ tßa l©u ®µi ®Õ chÕ tõng nhiÒu

n¨m lµm cho tÇng líp phi-li-xtanh ch©u ¢u h©n hoan, ®· sôp ®æ.

Cuéc çch m¹ng ngµy 4 th¸ng ChÝn523 chØ thu dän çc m¶nh vì, cßn

Bi-xm¸c, kÎ ph¸t ®éng chiÕn tranh víi ý ®Þnh lËp ®Õ quèc tiÓu §øc,

th× vµo mét ngµy ®Ñp trêi ®· ®ãng vai ngêi s¸ng lËp nÒn Céng hoµ

Ph¸p.

Theo tuyªn bè cña chÝnh Bi-xm¸c, chiÕn tranh ®îc tiÕn

hµnh kh«ng ph¶i ®Ó chèng nh©n d©n Ph¸p, mµ lµ ®Ó chèng

Lu-i Na-p«-lª-«ng. Do ®ã, khi Lu-i Na-p«-lª-«ng ®æ th× kh«ng cßn

bÊt cø cí nµo ®Ó tiÕn hµnh chiÕn tranh. Ngµy 4 th¸ng ChÝn, chÝnh

phñ còng tëng tîng nh vËy – trong nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nã hoµn

toµn kh«ng ng©y th¬ ®Õn thÕ – vµ ®· cùc kú ng¹c nhiªn khi Bi-

xm¸c ®ét nhiªn hãa thµnh phÇn tö ®Þa chñ quý téc Phæ.

Trªn thÕ giíi kh«ng ai c¨m thï ngêi Ph¸p nh giíi quý téc

®Þa chñ Phæ. VÊn ®Ò kh«ng chØ lµ ë chç giíi quý téc, mµ tríc kia

kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ, ®· ph¶i ®au khæ khèc liÖt trong thêi gian

x¶y ra cuéc ®µn ¸p hä do ngêi Ph¸p tiÕn hµnh trong nh÷ng n¨m

1806-1813 vµ do sù kiªu c¨ng cña chÝnh hä g©y ra; ®iÒu tÖ h¬n rÊt

nhiÒu lµ ngêi Ph¸p v« thÇn, b»ng cuéc çch m¹ng nghÞch ®¹o

cña m×nh, ®· dÊy lªn trong ®Çu ãc mäi ngêi mét t×nh tr¹ng mï

mê khiÕn cho ®Þa vÞ oai phong tríc ®©y cña giíi quý téc phÇn lín

ch¼ng cßn g×, ngay c¶ ë níc Phæ cæ kÝnh; vËy mµ, ®Ó b¶o vÖ

nh÷ng tµn d cuèi cïng cña ®Þa vÞ ®ã, giíi ®Þa chñ quý téc téi

nghiÖp ®· ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh kiªn tr× tõ n¨m

nµy sang n¨m kh¸c, vµ phÇn lín sè hä ®· r¬i xuèng ®Þa vÞ giíi

335 658

659


quý téc ¨n b¸m th¶m h¹i. CÇn ph¶i tr¶ thï Ph¸p vÒ ®iÒu ®ã, vµ

çc sÜ quan ®Þa chñ quý téc trong qu©n ®éi, díi sù l·nh ®¹o

cña Bi-xm¸c, ®· ch¨m lo viÖc nµy. §· lËp danh môc nh÷ng

kho¶n båi thêng chiÕn tranh cña Ph¸p thu cña Phæ, vµ c¨n cø

vµo danh môc ®ã ®· Ên ®Þnh møc båi thêng chiÕn tranh cÇn

ph¶i thu tõ mét sè thµnh phè vµ tØnh cña Ph¸p, - dÜ nhiªn cã

tÝnh ®Õn sù giµu cã h¬n rÊt nhiÒu cña Ph¸p. L¬ng thùc, thùc

phÈm, cá cho ngùa, quÇn ¸o, giµy dÐp v.v. bÞ trng dông víi mét

sù nhÉn t©m tr¾ng trîn. Mét viªn thÞ trëng ë ¸c-®en-n¬ tuyªn

bè r»ng «ng ta kh«ng thÓ hoµn thµnh viÖc cung cÊp, liÒn bÞ

ngêi ta ®¸nh hai m¬i l¨m gËy mµ kh«ng cÇn nãi n¨ng g× thªm;

ChÝnh phñ Pa-ri ®· c«ng bè nh÷ng b»ng cø chøng minh ®iÒu

nµy. LÝnh ®¸nh lÎ ho¹t ®éng theo ®óng “Quy chÕ d©n qu©n” n¨m

1813 cña Phæ524 – nh thÓ hä ®· chuyªn t©m häc nã - ®· bÞ b¾n

bá kh«ng th¬ng tiÕc t¹i chç. Nh÷ng chuyÖn kÓ vÒ nh÷ng chiÕc

®ång hå treo têng ®îc göi vÒ níc, còng ®óng: chÝnh tõ

“Kölnische Zeitung” ®· ®a tin vÒ ®iÒu nµy. Cã ®iÒu, theo kh¸i

niÖm cña ngêi Phæ, nh÷ng chiÕc ®ång hå Êy ®îc coi lµ nhÆt

®îc nh lµ cña v« chñ trong çc biÖt thù bá hoang ë ngo¹i «

Pa-ri, vµ ®îc thu vÒ cho bµ con vµ ngêi th©n trong níc, chø

kh«ng ph¶i lµ cña ¨n trém. Nhê vËy, nh÷ng quý téc ®Þa chñ

díi sù l·nh ®¹o cña Bi-xm¸c ®· ch¨m lo b¶o tån tÝnh chÊt ®Æc

thï Phæ, mÆc dï c¶ lÝnh còng nh mét bé phËn ®¸ng kÓ çc sÜ

quan ®· xö sù kh«ng chª vµo ®©u ®îc, vµ ®· dïng søc m¹nh

®Ó gi¶i thÝch ®iÒu ®ã cho ngêi Ph¸p; thÕ nhng, ngêi Ph¸p

l¹i quy tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng hµnh ®éng hÌn h¹ nhá nhÆt cña

bän ®Þa chñ quý téc Phæ cho toµn bé qu©n ®éi.

Vµ dï sao chÝnh nh÷ng phÇn tö quý téc Êy ph¶i tá lßng t«n kÝnh

nh©n d©n Ph¸p, sù t«n kÝnh tõ tríc ®Õn nay cha tõng cã trong

lÞch sö. Khi tÊt c¶ mäi ý ®Þnh b¾t ®èi ph¬ng huû bá viÖc v©y h·m

Pa-ri ®· thÊt b¹i, tÊt c¶ çc ®¹o qu©n Ph¸p bÞ ®¸nh lui, vµ cuéc tÊn

c«ng lín cuèi cïng cña Buèc-ba-ki vµo tuyÕn giao th«ng cña §øc

còng kh«ng thµnh c«ng; khi toµn bé nÒn ngo¹i giao ch©u ¢u bá

mÆc Ph¸p, kh«ng lµm g× c¶, - khi ®ã Pa-ri ®ãi kh¸t cuèi cïng ®·

buéc ph¶i ®Çu hµng525. Vµ tr¸i tim cña ®¸m ®Þa chñ quý téc Phæ ®·

®Ëp m¹nh dêng nµo khi cuèi cïng hä cã kh¶ n¨ng tiÕn bíc th¾ng

lîi vµo hang æ cña bän ngêi v« thÇn Êy vµ tr¶ thï nh÷ng kÎ næi

lo¹n Pa-ri mét çch ®Çy ®ñ, ®iÒu mµ n¨m 1814 hoµng ®Õ Nga A-

lÕch-xan-®r¬ vµ n¨m 1815 Oen-lin-t¬n ®· kh«ng cho phÐp hä lµm;

giê ®©y hä tha hå cã thÓ thëng thøc viÖc trõng trÞ çi lß ph¸t

nguyªn vµ quª h¬ng cña çch m¹ng.

Pa-ri ®· ®Çu hµng, nã ®· tr¶ 200 triÖu tiÒn båi thêng; ®ån

bèt ®· ®îc trao cho ngêi Phæ; ®éi qu©n ®ån tró ®· h¹ vò khÝ

xuèng ch©n kÎ chiÕn th¾ng vµ nép ph¸o d· chiÕn; çc ®¹i b¸c

cña thµnh lòy ph¸o ®µi Pa-ri ®· ®îc th¸o khái gi¸ ph¸o; tÊt

th¶y mäi ph¬ng tiÖn kh¸ng cù cña nhµ níc ®Òu ®· ®îc ®em

giao hÕt thø nµy ®Õn thø kh¸c. Nhng nh÷ng ngêi ®Ých thùc

b¶o vÖ Pa-ri - ®éi vÖ binh quèc gia, d©n chóng Pa-ri ®îc vò trang –

vÉn bÊt kh¶ x©m ph¹m; kh«ng ai d¸m ®ßi hä nép vò khÝ – c¶ sóng

trêng lÉn ®¹i b¸c1). Vµ ®Ó loan b¸o cho toµn thÕ giíi r»ng qu©n ®éi

§øc b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng ®· ph¶i dõng l¹i tríc khèi d©n chóng Pa-

ri ®îc vò trang, kÎ chiÕn th¾ng kh«ng vµo ®îc Pa-ri, mµ b»ng lßng

víi viÖc cho phÐp chiÕm khu çnh ®ång E-li-x©y – mét c«ng viªn! –

trong ba ngµy; ë ®Êy, hä bÞ çc bèt canh cña d©n Pa-ri bao quanh bèn

phÝa canh g¸c vµ gi¸m s¸t! Kh«ng mét lÝnh §øc nµo vµo toµ thÞ chÝnh

Pa-ri, kh«ng mét ai ®i l¹i trªn ®êng phè, cßn sè ngêi ®îc phÐp vµo

®iÖn Lu-vr¬ ®Ó xem çc b¸u vËt nghÖ thuËt, ®Òu ph¶i xin phÐp - ®Ó

kh«ng vi ph¹m ®iÒu kiÖn ®Çu hµng. Níc Ph¸p ®· bÞ ®Ëp tan. Pa-ri

kiÖt søc v× ®ãi, nhng b»ng qu¸ khø vÎ vang cña m×nh, d©n chóng Pa-

ri ®· giµnh ®îc mét sù kÝnh träng ®Õn nçi kh«ng ai trong sè nh÷ng

kÎ chiÕn th¾ng thËm chÝ d¸m ®ßi gi¶i gi¸p hä, kh«ng ai t¸o gan sôc

s¹o nhµ hä vµ xóc ph¹m nh÷ng ®êng phè Êy, vò ®µi cña biÕt bao

336 660

661


cuéc çch m¹ng, b»ng cuéc diÔu hµnh kh¶i hoµn. Tùa hå nh hoµng

®Õ §øc míi lªn ng«i1* ®· bá mò tríc nh÷ng ngêi çch m¹ng cßn

sèng cña Pa-ri, nh cã håi ngêi anh em cña «ng ta2* ®· bá mò tríc

thi hµi çc chiÕn sÜ th¸ng Ba cña BÐc-lin526, vµ tùa hå nh toµn bé

qu©n ®éi §øc, ®øng sau hoµng ®Õ, ®· gi¬ tay lªn chµo hä.

Nhng ®ã còng chÝnh lµ sù hy sinh duy nhÊt mµ Bi-xm¸c ®µnh

ph¶i chÞu. Víi çi cí lµ ë Ph¸p kh«ng cã mét chÝnh phñ cã thÓ ký

hßa íc víi «ng ta - ®iÒu nµy võa ®óng l¹i võa kh«ng ®óng, nh

ngµy 4 th¸ng ChÝn, còng nh ngµy 28 th¸ng Giªng vËy, - «ng ta ®·

sö dông ®Õn cïng nh÷ng th¾ng lîi cña m×nh thuÇn tóy theo kiÓu

Phæ, vµ ®ång ý chØ ký hßa íc sau khi Ph¸p ®· bÞ ®¸nh quþ h¼n.

Khi ký hßa íc, «ng ta l¹i theo cung çch tèt ®Ñp cña Phæ thêi cæ,

®· “kh«ng do dù lîi dông t×nh thÕ thuËn lîi”. Kh«ng chØ ®· bãp nÆn

®îc mét kho¶n tiÒn båi thêng chiÕn tranh cha tõng thÊy lµ 5 tû,

mµ thªm vµo ®ã cßn nhËn hai tØnh, An-da-x¬ vµ Lo-ren-n¬ nãi tiÕng

§øc, cïng víi MÐt-x¬ vµ Xt¬-ra-xbua, çc vïng nµy ®· bÞ t¸ch khái

níc Ph¸p vµ s¸p nhËp vµo níc §øc527. Víi sù th«n tÝnh Êy, Bi-

xm¸c lÇn ®Çu tiªn ®ãng vai nhµ chÝnh trÞ ®éc lËp, kh«ng ®¬n thuÇn

dïng çc ph¬ng ph¸p cña m×nh ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch tõ bªn

ngoµi ¸p ®Æt cho «ng ta, mµ cßn thùc hiÖn s¶n phÈm ho¹t ®éng trÝ

tuÖ cña chÝnh m×nh; nhng ë ®©y, «ng ta ®· ph¹m ph¶i sai lÇm to

lín ®Çu tiªn1*.

An-da-x¬ vÒ c¬ b¶n ®· bÞ Ph¸p chiÕm håi ChiÕn tranh ba m¬i

n¨m. Ri-s¬-li-¬ qua ®ã ®· ph¶n béi nguyªn t¾c ®¸ng tin cËy cña

1) ChÝnh nh÷ng ®¹i b¸c nµy thuéc ®éi vÖ binh quèc gia chø kh«ng ph¶i cña nhµ níc

vµ v× thÕ mµ kh«ng bÞ nép cho ngêi Phæ. Ngµy 18 th¸ng Ba 1871 Chi-e ra lÖnh ®¸nh

c¾p chóng ë d©n chóng Pa-ri, chÝnh ®iÒu nµy lµ çi cí ®Ó næ ra cuéc khëi nghÜa, tõ ®ã ra

®êi C«ng x·.

1* - Vin-hem I.

2* - Phri-®rÝch Vin-hem IV.

H¨ng-ri IV:

“MiÒn ®Êt n¬i d©n nãi tiÕng T©y Ban Nha th× cø thuéc ngêi T©y Ban Nha, n¬i d©n

nãi tiÕng §øc th× dµnh cho ngêi §øc, nhng miÒn ®Êt mµ d©n nãi tiÕng Ph¸p th× lµ cña

t«i”.

Trong viÖc nµy, Ri-s¬-li-¬ dùa vµo nguyªn t¾c biªn giíi tù

nhiªn däc s«ng Ranh, biªn giíi lÞch sö cña xø G«-l¬ cæ ®¹i. §ã

lµ mét ®iÒu ngu ngèc; nhng ®Õ chÕ §øc – mµ trong thµnh

phÇn cña nã cã çc vïng Lo-ren-n¬ vµ BØ lµ n¬i d©n c nãi tiÕng

Ph¸p, vµ thËm chÝ c¶ Phr¨ng-s¬-C«ng-tª, - kh«ng cã quyÒn

tr¸ch Ph¸p chiÕm nh÷ng miÒn ®Êt n¬i d©n c nãi tiÕng §øc.

NÕu n¨m 1681 vµo thêi b×nh, Lu-i XIV ®· chiÕm Xt¬-ra-xbua

nhê vµo ph¸i th©n Ph¸p ë thµnh phè nµy528 th× ngêi ®¸ng phÉn

né v× ®iÒu ®ã kh«ng

1* §o¹n tiÕp ®ã cho ®Õn nh÷ng ch÷ “Bi-xm¸c ®· ®¹t môc ®Ých” (xem tËp nµy, tr.650-

651) do thiÕu nh÷ng trang t¬ng øng cña b¶n th¶o, nªn ®îc in theo b¶n ®¨ng trong t¹p

chÝ “Neue Zeit”, Bd.1, sè 25, 1895-1896, S.772-776.

ph¶i lµ Phæ, v× vµo n¨m 1796 nã ®· g©y ra – tuy kh«ng thµnh c«ng – mét vô b¹o lùc y nh vËy ®èi víi thµnh phè tù do cña ®Õ chÕ lµ thµnh phè Nu-ren-be mµ nãi chung kh«ng mét ph¸i th©n Phæ nµo mêi nã ®Õn ®ã1).

1) Lu-i XIV bÞ ngêi ta quë tr¸ch r»ng trong thêi gian hßa b×nh nhÊt mµ «ng ta l¹i

xua çc “viÖn liªn kÕt” cña m×nh 529 vµo nh÷ng miÒn ®Êt §øc kh«ng ph¶i cña «ng ta. Cßn

vÒ ngêi Phæ th× ngêi ta nãi, nh÷ng ngêi ®è kþ hung d÷ nhÊt ®èi víi hä còng kh«ng thÓ

nãi ®iÒu g× t¬ng tù nh vËy. Tr¸i l¹i, b»ng çch ký hßa íc riªng rÏ víi Ph¸p n¨m

1795530, trùc tiÕp vi ph¹m hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ, vµ tËp hîp quanh m×nh nh÷ng níc l¸ng

giÒng nhá còng tr¸o trë nh vËy cña m×nh, ë bªn kia giíi tuyÕn, vµo liªn bang B¾c §øc

®Çu tiªn, - b»ng çch ®ã hä ®· lîi dông cho mu toan x©m chiÕm ë Phran-c«-ni t×nh thÕ

khã kh¨n cña nh÷ng quan chøc ®Õ chÕ Nam §øc, lµ nh÷ng ngêi ®· ph¶i mét m×nh liªn

minh víi ¸o tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh. Hä lËp nªn ë An-xb¾c vµ Bai-roi-t¬ (lóc ®ã lµ cña

Phæ) nh÷ng “viÖn liªn kÕt” theo mÉu cña Lu-i vµ ®Ò ra nh÷ng yªu s¸ch ®ßi c¶ mét lo¹t

l·nh thæ l©n cËn víi nh÷ng çi cí mµ so víi chóng, çc lý lÏ ph¸p lý cña Lu-i tá ra qu¸ râ

337 662

663


N¨m 1735, Lo-ren-n¬ bÞ ¸o b¸n cho Ph¸p theo Hßa íc Viªn531,

®Õn n¨m 1766 th× hoµn toµn do ngêi Ph¸p chiÕm. Trong nhiÒu thÕ

kû, miÒn nµy n»m trong ®Õ chÕ §øc chØ trªn danh nghÜa, çc c«ng

tíc cña nã vÒ mäi mÆt lµ ngêi Ph¸p vµ hÇu nh lu«n lu«n liªn

minh víi Ph¸p.

Cho ®Õn khi næ ra çch m¹ng Ph¸p, ë V«-he-d¬ cã nhiÒu chóa

nhá mµ ®èi víi §øc, hä xö sù nh nh÷ng quan chøc ®Õ chÕ trùc

thuéc hoµng ®Õ, cßn ®èi víi Ph¸p th× hä thõa nhËn chñ quyÒn

cña Ph¸p ®èi víi m×nh; hä thu lîi tõ ®Þa vÞ hai mÆt Êy, vµ nÕu

®Õ chÕ §øc chÞu ®ùng ®iÒu ®ã thay v× truy cøu tr¸ch nhiÖm çc

v¬ng hÇu, th× nã ch¼ng cã g× ph¶i kªu ca, khi ngêi Ph¸p, do chñ

quyÒn cña m×nh, ®· b¶o vÖ c d©n cña nh÷ng l·nh thæ nµy chèng

l¹i çc v¬ng hÇu ®· bÞ ®uæi cæ.

Nãi chung, l·nh thæ §øc nµy tríc çch m¹ng hÇu nh hoµn

toµn cha ®îc Ph¸p ho¸. TiÕng §øc vÉn lµ ng«n ng÷ dïng ë

trêng häc vµ c«ng së ë ®Êy, Ýt ra lµ ë An-da-x¬. ChÝnh phñ Ph¸p

®· b¶o hé çc tØnh nãi tiÕng §øc, lµ nh÷ng tØnh mµ sau nh÷ng cuéc

chiÕn tranh huû diÖt nhiÒu n¨m th× giê ®©y, tõ ®Çu thÕ kû XVIII,

kh«ng cßn thÊy kÎ thï trªn ®Êt níc m×nh n÷a. BÞ nh÷ng cuéc néi

chiÕn liªn miªn x©u xÐ, ®Õ chÕ §øc qu¶ thËt kh«ng thÓ kh¬i dËy ë

ngêi An-da-x¬ ý muèn quay trë vÒ trong lßng mÑ; Ýt ra ë hä ®· ngù

trÞ hoµ khÝ vµ sù b×nh yªn, ®· biÕt ®îc t×nh h×nh nh thÕ nµo, vµ

nh÷ng phÇn tö phi-li-xtanh b¾t ®Çu cao giäng ®· thÊy ë ®ã nh÷ng

rµng vµ cã søc thuyÕt phôc. Cßn khi qu©n §øc sau ®ã bÞ ®Ëp tan vµ rót lui, qu©n Ph¸p

tiÕn vµo Phran-c«-ni, th× ngêi Phæ cøu tinh ®· chiÕm toµn bé l·nh thæ xung quanh Nu-

ren-be, kÓ c¶ vïng ngo¹i « cho ®Õn tËn cöa ngâ thµnh phè, vµ b»ng mu mÑo ®· b¾t çc

thÞ d©n Nu-ren-be run sî ph¶i ký hiÖp íc (ngµy 2 th¸ng ChÝn 1796), theo ®ã, thµnh phè

phôc tïng sù thèng trÞ cña Phæ víi ®iÒu kiÖn lµ kh«ng bao giê ®Ó ngêi Do Th¸i ®i vµo

ph¹m vi ranh giíi thµnh phè. Nhng tiÕp theo ®ã ®¹i c«ng tíc Çc l¹i chuyÓn sang tÊn

c«ng vµ ®Ëp tan qu©n Ph¸p ë VuyÕc-xbuèc ngµy 3 vµ 4 th¸ng ChÝn 1796, ®ång thêi c¶

mu toan cña Phæ ®Þnh dïng vò lùc nhåi nhÐt vµo ®Çu ãc ngêi Nu-ren-be quan niÖm vÒ

sø mÖnh §øc cña m×nh, còng ®æ vì, kh«ng ®Ó l¹i mét dÊu vÕt nµo.

con ®êng thiªn ®Þnh cha tõng ®îc biÕt. H¬n thÕ n÷a, hä kh«ng

c« ®éc trong vËn mÖnh cña m×nh: v× r»ng c d©n H«n-stai-n¬ còng

n»m díi ¸ch thèng trÞ ngo¹i bang cña §an M¹ch.

Nhng råi ®· næ ra cuéc çch m¹ng Ph¸p. Nh÷ng g× mµ xø

An-da-x¬ vµ Lo-ren-n¬ kh«ng d¸m hy väng nhËn ®îc tõ níc

§øc, th× ®· ®îc Ph¸p tÆng. XiÒng xÝch phong kiÕn ®· bÞ ®Ëp

tan. N«ng n«, n«ng d©n ph¶i lµm lao dÞch ®· trë thµnh ngêi tù

do, trong nhiÒu trêng hîp hä ®· trë thµnh ngêi së h÷u tù do

lµm chñ vên tîc vµ ®ång ruéng cña m×nh. Sù thèng trÞ cña

quý téc thµnh thÞ vµ çc ®Æc quyÒn phêng héi ë çc thµnh thÞ

kh«ng cßn n÷a. Quý téc ®· bÞ tèng cæ, ë l·nh ®Þa cña çc quËn

v¬ng nhá vµ çc nam tíc, n«ng d©n ®· noi g¬ng nh÷ng

ngêi l¸ng giÒng, ®uæi cæ çc nh©n vËt quyÒn thÕ, çc c¬ quan

chÝnh phñ vµ quý téc, vµ tuyªn bè m×nh lµ c«ng d©n Ph¸p tù

do. ë Ph¸p, kh«ng ®©u d©n chóng l¹i tham gia çch m¹ng

nhiÖt t×nh h¬n lµ ë nh÷ng tØnh cã d©n c nãi tiÕng §øc. Cßn khi

®Õ chÕ §øc tuyªn chiÕn víi çch m¹ng, khi ngêi ta ph¸t hiÖn

ra r»ng ngêi §øc kh«ng chØ tiÕp tôc ngoan ngo·n kÐo lª xiÒng

xÝch cña b¶n th©n m×nh, mµ cßn ®Ó cho ngêi ta sö dông m×nh

®Ó ¸p ®Æt chÕ ®é n« lÖ cò lªn cæ ngêi Ph¸p, b¾t n«ng d©n An-da-x¬

chÊp nhËn nh÷ng chóa phong kiÕn võa bÞ ®uæi, th× khi ®ã ®· chÊm

døt viÖc ngêi d©n xø An-da-x¬ vµ ngêi d©n xø Lo-ren-n¬ thuéc vÒ

d©n téc §øc; ®Õn khi ®ã hä ®· häc ®îc çch c¨m ghÐt vµ khinh bØ

ngêi §øc; ®Õn khi ®ã ë Xt¬-ra-xbua ngêi ta ®· s¸ng t¸c, ®· phæ

nh¹c vµ ngêi d©n An-da-x¬ lµ nh÷ng ngêi ®Çu tiªn h¸t bµi “M¸c-

x©y-e”; vµ ®Õn khi ®ã ngêi Ph¸p nãi tiÕng §øc, ch¼ng kÓ g× ng«n

ng÷ vµ qu¸ khø, ®· hoµ nhËp víi ngêi Ph¸p chÝnh cèng thµnh mét

khèi nh©n d©n thèng nhÊt trªn çc b·i chiÕn trêng cña hµng tr¨m

trËn ®¸nh trong cuéc ®Êu tranh v× çch m¹ng.

Ch¼ng ph¶i cuéc çch m¹ng vÜ ®¹i ®· kh«ng lµm mét phÐp mÇu

víi ngêi Phla-m¨ng cña xø §oong-kÐc, víi ngêi Ken-t¬ cña xø

Br¬-ta-nh¬, víi ngêi I-ta-li-a cña ®¶o Coãc-x¬, ®ã sao? Vµ khi

338 664

665


chóng ta kªu ca vÒ mét ®iÒu y nh vËy ®· x¶y ra víi ngêi §øc, th×

chóng ta ch¼ng ph¶i ®· quªn mÊt toµn bé lÞch sö cña chóng ta ®·

lµm cho ®iÒu Êy cã thÓ x¶y ra, ®ã sao? LÏ nµo chóng ta ®· quªn

r»ng toµn bé vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh tuy chØ thô ®éng tham gia

çch m¹ng, nhng nã ®ång t×nh víi ngêi Ph¸p khi qu©n §øc l¹i

x©m nhËp vµo ®©y n¨m 1814 vµ vÉn tá th¸i ®é nh vËy ®Õn n¨m

1848 khi çch m¹ng phôc håi danh dù cho ngêi §øc trong con m¾t

c d©n çc vïng Ranh? LÏ nµo chóng ta ®· quªn r»ng sù kh©m

phôc cña Hai-n¬ ®èi víi ngêi Ph¸p vµ thËm chÝ chñ nghÜa B«-na-

p¸c-t¬ cña «ng chØ lµ tiÕng väng cña toµn bé t©m tr¹ng cña quÇn

chóng nh©n d©n ë t¶ ng¹n s«ng Ranh?

Trong thêi gian tiÕn qu©n vµo n¨m 1814, qu©n ®ång minh ë

An-da-x¬ vµ ë miÒn Lo-ren-n¬ nãi tiÕng §øc ®· vÊp ph¶i th¸i ®é

thï ®Þch nhÊt, sù chèng ®èi m¹nh nhÊt cña chÝnh d©n chóng, v×

ë ®©y hä c¶m thÊy nguy c¬ l¹i ph¶i trë thµnh c«ng d©n §øc.

Trong khi ®ã vµo thêi Êy, ë nh÷ng vïng ®ã d©n chóng hÇu nh

chØ nãi tiÕng §øc mµ th«i. Cßn khi nguy c¬ bÞ tíc khái Ph¸p ®·

qua råi, khi çc ý ®å th«n tÝnh cña nh÷ng ngêi s«-vanh l·ng

m¹n §øc ®· chÊm døt th× lóc ®ã ngêi ta nhËn thÊy sù cÇn thiÕt

ph¶i hßa nhËp chÆt chÏ h¬n n÷a víi Ph¸p c¶ vÒ mÆt ng«n ng÷, vµ

tõ ®ã ®· b¾t ®Çu qu¸ tr×nh Ph¸p hãa trêng häc, nh ngêi Lóc-

x¨m-buèc còng ®· lµm ë níc m×nh theo ý muèn cña chÝnh m×nh.

Vµ qu¸ tr×nh c¶i t¹o vÉn diÔn ra rÊt chËm; chØ cã thÕ hÖ giai cÊp t

s¶n hiÖn nay lµ thùc sù ®îc Ph¸p ho¸, trong khi ®ã n«ng d©n vµ

c«ng nh©n th× nãi tiÕng §øc. T×nh h×nh gÇn nh ë Lóc-x¨m-buèc:

tiÕng §øc v¨n häc bÞ tiÕng Ph¸p lÊn ¸t, trõ mét phÇn trªn gi¶ng

®µn gi¸o héi, nhng thæ ng÷ §øc d©n gian th× chØ bÞ lo¹i ra khái

viÖc sö dông ë biªn giíi ng«n ng÷ mµ th«i, vµ trong sinh ho¹t nã

®îc dïng nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu so víi ®a sè vïng cña níc §øc.

§ã lµ çi xø mµ Bi-xm¸c vµ giíi quý téc ®Þa chñ, ®îc hËu thuÉn

bëi sù håi sinh cña chñ nghÜa l·ng m¹n s«-vanh – sù håi sinh cã lÏ

kh«ng t¸ch rêi tÊt c¶ mäi sù nghiÖp cña ngêi §øc – mét lÇn n÷a

l¹i toan tÝnh §øc ho¸. ý ®Þnh lµm cho Xt¬-ra-xbua, quª h¬ng cña

bµi “M¸c-xay-e”, trë thµnh thµnh phè §øc còng lµ ®iÒu phi lý,

ch¼ng kh¸c nµo ý muèn Ph¸p ho¸ Ni-x¬, quª h¬ng cña Ga-ri-ban-

®i. Nhng ë Ni-x¬, Lu-i Na-p«-lª-«ng Ýt ra ®· tá ra lÞch sù b»ng

çch ®a vÊn ®Ò th«n tÝnh ra biÓu quyÕt – vµ thñ ®o¹n cña «ng ta

®· thµnh c«ng. Cha nãi g× ®Õn viÖc ngêi Phæ cã ¸c c¶m – kh«ng

ph¶i kh«ng cã c¨n cø nghiªm tóc - ®èi víi nh÷ng ph¬ng ph¸p çch

m¹ng nh vËy, - cha cã trêng hîp nµo ë ®©u ®ã quÇn chóng nh©n

d©n l¹i muèn theo Phæ, - ngêi ta ®· biÕt qu¸ râ r»ng chÝnh ë ®©y

d©n c ®ång lßng g¾n bã víi Ph¸p h¬n lµ b¶n th©n ngêi Ph¸p sèng

l©u ®êi ë ®©y. Vµ viÖc tíc ®o¹t vïng nµy ®· ®îc tiÕn hµnh b»ng

b¹o lùc thuÇn tuý. §ã lµ mét çch tr¶ thï vÒ cuéc çch m¹ng Ph¸p;

ngêi ta ®· tíc bá ®i mét trong nh÷ng m¶nh ®· g¾n chÆt thµnh

mét khèi víi Ph¸p chÝnh lµ nhê çch m¹ng.

Trªn gãc ®é qu©n sù, viÖc th«n tÝnh An-da-x¬ - Lo-ren-n¬ dï

sao còng theo ®uæi mét môc ®Ých x¸c ®Þnh. Nhê chiÕm MÐt-x¬

vµ Xt¬-ra-xbua, §øc cã ®îc mét tuyÕn phßng thñ ®Æc biÖt

m¹nh. Chõng nµo BØ vµ Thôy SÜ cßn gi÷ lËp trêng trung lËp th×

ngêi Ph¸p chØ cã thÓ ph¸t ®éng cuéc tÊn c«ng å ¹t ch¹y däc theo

mét d¶i hÑp gi÷a MÐt-x¬ vµ V«-he-d¬ vµ, h¬n n÷a, C«-blen-tx¬,

MÐt-x¬, Xt¬-ra-xbua vµ Ma-in-x¬ t¹o thµnh mét côm ph¸o ®µi tø

gi¸c m¹nh nhÊt vµ lín nhÊt trªn thÕ giíi. Nhng c¶ côm tø gi¸c

nµy còng nh côm tø gi¸c ¸o ë L«m-b¾c -®i532, mét nöa ®îc bè trÝ

trªn ®Êt níc kÎ thï vµ ®îc dïng lµm dinh lòy ë ®Êy ®Ó khuÊt

phôc d©n c. H¬n thÕ n÷a: ®Ó khÐp kÝn h×nh tø gi¸c, cÇn vît ra

ngoµi ph¹m vi miÒn lu hµnh tiÕng §øc, cÇn th«n tÝnh mét phÇn

t triÖu ngêi Ph¸p chÝnh cèng ë ®©y.

Do ®ã, mèi lîi chiÕn lîc lín lµ yÕu tè duy nhÊt cã thÓ biÖn minh

cho sù th«n tÝnh. Nhng çi lîi Êy liÖu cã thÓ so s¸nh ®îc víi t¸c

h¹i mµ nã g©y ra kh«ng?

339 666

667


Ngêi quý téc ®Þa chñ Phæ kh«ng ®Õm xØa ®Õn thiÖt h¹i to lín vÒ

tinh thÇn mµ ®Õ chÕ §øc trÎ tuæi g©y ra cho m×nh b»ng çch c«ng

khai vµ tr¾ng trîn tuyªn bè b¹o lùc th« b¹o lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n

cña m×nh. Tr¸i l¹i, anh ta cÇn nh÷ng thÇn d©n ngang bíng, bÞ

®µn ¸p b»ng b¹o lùc; hä lµ b»ng cø chøng minh r»ng sù hïng

cêng cña Phæ ®· t¨ng thªm; mµ vÒ thùc chÊt anh ta cha bao giê

cã nh÷ng thÇn d©n kh¸c. Nhng ®iÒu anh ta ph¶i ®Õm xØa lµ

nh÷ng hËu qu¶ chÝnh trÞ cña viÖc th«n tÝnh. Mµ nh÷ng hËu qu¶ Êy

th× ®· hoµn toµn râ. Ngay tríc khi viÖc th«n tÝnh b¾t ®Çu cã hiÖu

lùc ph¸p lý, M¸c ®· lín tiÕng loan b¸o cho toµn thÕ giíi biÕt viÖc ®ã

trong lêi hiÖu triÖu cña Quèc tÕ: viÖc th«n tÝnh An-da-x¬ vµ Lo-ren-

n¬ lµm cho Nga trë thµnh träng tµi cña ch©u ¢u533. Vµ nh÷ng

ngêi d©n chñ – x· héi lÆp ®i lÆp l¹i ®iÒu nµy kh¸ thêng xuyªn

trªn diÔn ®µn quèc héi cho ®Õn khi chÝnh Bi-xm¸c rèt cuéc ®· thõa

nhËn ch©n lý cña lêi nãi ®ã trong bµi diÔn v¨n cña «ng ta t¹i quèc

héi ngµy 6 th¸ng Hai 1888, quþ luþ tríc Nga hoµng cã quyÒn lùc

v« h¹n, kÎ ®Þnh ®o¹t vËn mÖnh trong çc vÊn ®Ò chiÕn tranh vµ

hoµ b×nh534.

Thùc vËy, ®iÒu ®ã râ nh ban ngµy. Tíc cña Ph¸p hai tØnh cã

tinh thÇn yªu níc ®Õn cuång tÝn, ngêi ta ®· ®Èy Ph¸p vµo vßng

tay bÊt kú ai ®em ®Õn cho nã hy väng lÊy l¹i hai tØnh ®ã, vµ ®· lµm

cho Ph¸p trë thµnh kÎ thï vÜnh viÔn cña m×nh. §óng lµ Bi-xm¸c,

ngêi mµ vÒ mÆt nµy ®¹i diÖn mét çch xøng ®¸ng vµ tËn t©m cho

®¸m phi-li-xtanh §øc, ®ßi hái ngêi Ph¸p tõ bá An-da-x¬ - Lo-ren-

n¬ kh«ng chØ víi ý nghÜa nhµ níc – ph¸p lý, mµ c¶ vÒ mÆt tinh

thÇn, thËm chÝ cßn ph¶i mõng rì tríc viÖc hai m¶nh ®Êt Êy cña

níc Ph¸p çch m¹ng “®· ®îc tr¶ l¹i cho tæ quèc cò” mµ chÝnh hai

tØnh nµy còng kh«ng thÌm biÕt ®Õn. Nhng tiÕc thay, ngêi Ph¸p

kh«ng lµm nh thÕ, còng nh ngêi §øc trong thêi gian çc cuéc

chiÕn tranh Na-p«-lª-«ng, vÒ mÆt tinh thÇn hä ®· kh«ng tõ bá vïng

t¶ ng¹n s«ng Ranh, tuy lóc ®ã miÒn nµy tuyÖt nhiªn kh«ng muèn

trë vÒ víi hä. Chõng nµo ngêi d©n An-da-x¬ vµ ngêi d©n Lo-ren-

n¬ muèn trë l¹i víi Ph¸p th× chõng ®ã Ph¸p sÏ ph¶i ®Êu tranh ®Ó

hä quay trë vÒ vµ t×m kiÕm biÖn ph¸p ®Ó lµm viÖc ®ã, do ®ã, lu«n

thÓ còng t×m c¶ ®ång minh cho m×nh n÷a. Mµ ®ång minh tù nhiªn

cña Ph¸p chèng §øc lµ Nga.

NÕu c¶ hai d©n téc lín nhÊt vµ m¹nh nhÊt cña lôc ®Þa

ph¬ng T©y v« hiÖu hãa nhau b»ng sù thï h»n, nÕu thªm vµo

®ã, nguyªn nh©n bÊt hßa vÜnh cöu gi÷a hä ®Èy hä vµo cuéc ®Êu

tranh víi nhau, th× níc cã lîi nhê ®iÒu nµy chØ lµ Nga, lµ níc

mµ lóc ®ã cµng ®îc r¶nh tay h¬n, - níc Nga mµ cµng cã

nhiÒu c¬ së ®Ó hy väng vµo sù ñng hé v« ®iÒu kiÖn cña Ph¸p th×

trong ý ®å x©m lîc cña m×nh, nã cã thÓ cµng Ýt gÆp trë ng¹i tõ

phÝa §øc. Ch¼ng ph¶i Bi-xm¸c ®· kh«ng ®Æt Ph¸p vµo mét t×nh

thÕ khiÕn Ph¸p ph¶i cÇu xin Nga liªn minh vµ ph¶i nhòn nhÆn

trao C«ng-xt¨ng-ti-n«-p«n cho Nga ®ã sao, nÕu Nga høa tr¶ l¹i

cho Ph¸p nh÷ng tØnh ®· mÊt? Cßn nÕu mÆc dï thÕ nhng hßa

íc vÉn kh«ng bÞ vi ph¹m trong vßng mêi b¶y n¨m th× cã ph¶i

®ã lµ v× chÕ ®é d©n binh, ®îc thùc hµnh ë Ph¸p vµ ë Nga, ®ßi

hái Ýt ra lµ mêi s¸u n¨m, vµ sau khi §øc ¸p dông chÕ ®é míi

çch ®©y kh«ng l©u, l¹i ®ßi hái thËm chÝ hai m¬i l¨m n¨m ®Ó cã

®ñ qu©n sè hµng n¨m ®· qua huÊn luyÖn, hay kh«ng? Vµ ch¼ng

ph¶i lµ viÖc th«n tÝnh An-da-x¬ - Lo-ren-n¬, - mµ trong mêi b¶y

n¨m gÇn ®©y ®iÒu ®ã lµ mét sù kiÖn c¬ b¶n quyÕt ®Þnh toµn bé nÒn

chÝnh trÞ ch©u ¢u, - c¶ b©y giê n÷a ®· kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n

chñ yÕu cña sù khñng ho¶ng ®e däa næ ra chiÕn tranh trªn bé phËn

tr¸i ®Êt cña chóng ta ®ã sao? Trõ bá xong sù thùc nµy – th× hßa

b×nh sÏ ®îc b¶o ®¶m!

Ngêi t s¶n An-da-x¬ nãi tiÕng §øc víi giäng l¬ lí trong vïng

Thîng §øc, anh chµng c«ng tö bét v« tÝch sù nµy, kÎ thÝch ph«

tr¬ng cung çch Ph¸p nh bÊt cø ngêi Ph¸p b¶n ®Þa nµo, kÎ nh×n

G¬-t¬ víi con m¾t ngao ng¸n vµ kh©m phôc Ra-xin, nhng h¾n vÉn

kh«ng thÓ tho¸t khái ý nghÜ vÉn dµy vß m×nh vÒ nguån gèc §øc bÝ

mËt cña m×nh vµ chÝnh v× vËy mµ ph¶i ba hoa víi giäng khinh miÖt

340 668

669


vÒ tÊt c¶ nh÷ng g× cña ngêi §øc, thµnh thö thËm chÝ h¾n kh«ng

thÓ trë thµnh ngêi m«i giíi gi÷a §øc vµ Ph¸p, - anh chµng t s¶n

An-da-x¬ ®ã ch¾c ch¾n lµ mét kÎ ®ª hÌn, dï h¾n lµ chñ xëng ë

Muyn-hau-den hay lµ mét nhµ b¸o ë Pa-ri còng vËy. Nhng thÕ th×

ai ®· lµm cho h¾n trë nªn nh vËy, nÕu kh«ng ph¶i lµ lÞch sö §øc ba

tr¨m n¨m võa qua? Ch¼ng ph¶i lµ hÇu hÕt ngêi §øc ë níc ngoµi,

®Æc biÖt lµ nh÷ng th¬ng nh©n, nh÷ng ngêi ®· tõ bá nguån gèc §øc

cña m×nh, tù m×nh hµnh h¹ m×nh mét çch thùc sù, chËt vËt gi¶ vê

hoµ lÉn vµo d©n téc kh¸c cña quª h¬ng míi cña m×nh vµ ®ång thêi

tù nguyÖn ®Æt m×nh Ýt ra lµ vµo mét t×nh thÕ còng nùc cêi nh

nh÷ng ngêi An-da-x¬, mµ Ýt nhiÒu th× ngêi An-da-x¬ vÉn bÞ buéc

ph¶i lµm nh vËy v× r¬i vµo t×nh huèng Êy, - ch¼ng ph¶i lµ çch ®©y

cha l©u, nh÷ng ngêi §øc nµy ®· kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ngêi An-

da-x¬ nh vËy, ®ã sao? ë Anh ch¼ng h¹n, tÊt c¶ nh÷ng th¬ng nh©n

§øc di c sang ®Êy trong kho¶ng tõ n¨m 1815 ®Õn n¨m 1840, hÇu

nh hoµn toµn ®· Anh hãa, hä nãi víi nhau h×nh nh chØ b»ng tiÕng

Anh, vµ giê ®©y ë së giao dÞch Man-se-xt¬ ch¼ng h¹n, vÉn cßn chen

chóc kh«ng Ýt nh÷ng anh chµng phi-li-xtanh §øc cò cã thÓ trao

mét nöa tµi s¶n cña m×nh cèt ®Ó ®îc coi lµ ngêi Anh thùc thô.

M·i sau n¨m 1848 ®· cã mét sù chuyÓn biÕn c¶ vÒ mÆt nµy, cßn tõ

n¨m 1870, khi mµ ngay c¶ çc trung uý qu©n dù bÞ còng ®Õn Anh

vµ khi mµ BÐc-lin ph¸i nh÷ng ®éi qu©n cña m×nh ®Õn ®©y, th× thãi

bî ®ì tríc ®©y ®îc thay b»ng th¸i ®é ng¹o m¹n Phæ, lµm cho

chóng ta kh«ng kÐm nùc cêi trong con m¾t cña ngêi níc ngoµi.

Vµ ch¼ng lÏ sù hîp nhÊt víi §øc sau n¨m 1871 ®· trë nªn hÊp

dÉn h¬n ®èi víi ngêi d©n An-da-x¬, hay sao? Tr¸i l¹i. Hä bÞ buéc

ph¶i phôc tïng nÒn ®éc tµi, trong khi ë bªn c¹nh, t¹i Ph¸p, ®· cã

nÒn céng hoµ råi. ë vïng hä, ngêi ta ®· ¸p dông hÖ thèng héi

®ång ®Þa ph¬ng Phæ phiÒn nhiÔu cÇu kú, mµ so víi nã th× chÕ ®é

can thiÖp ®îc ph¸p luËt ®iÒu tiÕt nghiªm ngÆt cña çc quËn

trëng Ph¸p khÐt tiÕng lµ ®iÒu diÔm phóc thùc sù. Nh÷ng tµn d

cuèi cïng cña tù do b¸o chÝ, quyÒn héi häp vµ lËp héi ®· nhanh

chãng bÞ chÊm døt, çc héi ®ång thÞ chÝnh ¬ng bíng bÞ gi¶i t¸n

vµ çc quan l¹i §øc ®îc bæ nhiÖm lµm thÞ trëng. Nhng ngêi ta

hÕt søc chiÒu çc “th©n hµo”, nghÜa lµ nh÷ng quý téc vµ t s¶n ®·

Ph¸p ho¸ hoµn toµn, b¶o vÖ lîi Ých bãc lét cña hä chèng nh÷ng

n«ng d©n vµ c«ng nh©n tuy kh«ng th©n §øc, nhng vÉn nãi tiÕng

§øc, tiªu biÓu cho thµnh phÇn duy nhÊt cßn cã thÓ cè g¾ng chÞu

®ùng víi nã ®îc. Vµ thÕ th× b»ng çch Êy, ngêi ta ®· ®¹t ®îc g×?

§· ®¹t ®îc ®iÒu sau ®©y: vµo th¸ng Hai 1887, khi toµn bé níc

§øc ®· ®Ó ngêi ta hï do¹ m×nh vµ ®· ®a vµo quèc héi ®a sè ngêi

trong çc çc-ten cña Bi-xm¸c535, th× An-da-x¬ - Lo-ren-n¬ chØ chän

®éc nh÷ng ngêi th©n Ph¸p sèt s¾ng, b¸c bá tÊt c¶ nh÷ng ngêi cã

thÓ bÞ nghi ngê lµ cã c¶m t×nh, dï lµ rÊt nhá, víi ngêi §øc.

Vµ nÕu ngêi d©n An-da-x¬ tá râ ®óng nh hä trong thùc

tÕ, chóng ta cã quyÒn c¨m phÉn ®iÒu ®ã hay kh«ng? TuyÖt ®èi

kh«ng. ¸c c¶m cña hä ®èi víi viÖc th«n tÝnh lµ mét sù thùc

lÞch sö cÇn ®îc gi¶i thÝch, chø kh«ng cÇn sù chöi rña ®èi víi

®iÒu nµy. Nhng ë ®©y chóng ta ph¶i tù hái: níc §øc ph¶i

ph¹m bao nhiªu lçi lÇm tµy ®×nh nh vËy ®Ó mét t©m tr¹ng

nh thÕ cã ®îc ë An-da-x¬? Vµ ®Õ chÕ §øc míi cña chóng ta ph¶i

tá ra nh thÕ nµo ®èi víi ngêi kh¸c, nÕu sau mêi b¶y n¨m cè

g¾ng mét lÇn n÷a §øc hãa ngêi d©n An-da-x¬, hä vÉn ®ång thanh

tuyªn bè víi chóng ta: h·y ®Ó chóng t«i yªn? Chóng ta cã quyÒn

tëng tîng r»ng chØ cÇn hai cuéc hµnh qu©n thµnh c«ng vµ mêi

b¶y n¨m ®éc tµi cña Bi-xm¸c lµ ®ñ ®Ó thñ tiªu tÊt c¶ mäi hËu qu¶

cña lÞch sö nhôc nh· ba tr¨m n¨m hay sao?

Bi-xm¸c ®· ®¹t môc ®Ých. §Õ chÕ Phæ - §øc míi cña «ng ta ®îc

chÝnh thøc tuyªn bè ë VÐc-xay, ë phßng kh¸nh tiÕt cña Lu-i XIV536.

Ph¸p n»m bÊt lùc díi ch©n «ng ta; Pa-ri bÊt khuÊt mµ b¶n th©n

«ng ta kh«ng d¸m ®ông tíi, ®· ®îc Chi-e ®Èy tíi cuéc khëi nghÜa

cña C«ng x· råi sau ®ã bÞ binh sÜ, nguyªn lµ cña qu©n ®éi nhµ vua

bÞ b¾t lµm tï binh, trë vÒ ®Ëp tan. B©y giê tÊt c¶ nh÷ng ngêi phi-

341 670

671


li-xtanh ch©u ¢u ®Òu kh©m phôc Bi-xm¸c, gièng nh vµo nh÷ng

n¨m 50 hä ®· tõng kh©m phôc tiÒn th©n cña «ng ta lµ Lu-i B«-na-

p¸c-t¬. Nhê sù gióp ®ì cña Nga mµ §øc ®· trë thµnh cêng quèc sè

mét ë ch©u ¢u, cßn toµn bé quyÒn lùc ë §øc th× tËp trung trong tay

tªn ®éc tµi Bi-xm¸c. Giê ®©y, mäi çi ®Òu phô thuéc vµo chç «ng ta

cã sö dông ®îc quyÒn lùc Êy hay kh«ng. NÕu tõ tríc ®Õn nay «ng

ta thùc hiÖn ý ®å thèng nhÊt cña giai cÊp t s¶n, tuy kh«ng ph¶i

b»ng çc biÖn ph¸p t s¶n, mµ b»ng çc biÖn ph¸p cña chñ nghÜa

B«-na-p¸c-t¬, th× b©y giê nhiÖm vô ®ã ®· ®îc gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ;

giê ®©y cÇn x©y dùng nh÷ng kÕ ho¹ch cña chÝnh m×nh, chØ râ xem

®Çu ãc cña chÝnh «ng ta cã thÓ ®Î ra nh÷ng t tëng nµo. Vµ ®iÒu

®ã ph¶i béc lé trong c«ng cuéc x©y dùng néi bé ®Õ chÕ míi.

X· héi §øc gåm ®¹i ®Þa chñ, n«ng d©n, t s¶n, tiÓu t s¶n vµ

c«ng nh©n; tÊt c¶ hä l¹i tËp hîp thµnh ba giai cÊp chÝnh.

§¹i së h÷u ruéng ®Êt tËp trung trong tay mét sè Ýt nh©n vËt

trïm sá (chñ yÕu lµ ë Xi-lª-di) vµ mét sè ®¸ng kÓ ®Þa chñ h¹ng

võa, sè nµy nhiÒu h¬n c¶ lµ ë çc tØnh Phæ cò, phÝa ®«ng s«ng

En-b¬. ChÝnh nh÷ng ®Þa chñ Phæ Êy Ýt nhiÒu ®ãng vai trß chi phèi

trong toµn bé giai cÊp ®¹i ®Þa chñ nµy. ChÝnh hä lµ nh÷ng

ngêi chñ kinh doanh ë vïng n«ng th«n, v× hä lµm kinh tÕ

trong çc trang tr¹i cña m×nh, phÇn lín th«ng qua nh÷ng ngêi

qu¶n lý, vµ ngoµi ra, rÊt nhiÒu khi lµ chñ së h÷u çc nhµ m¸y

rîu vµ nhµ m¸y ®êng cñ c¶i. ë nh÷ng n¬i hoµn c¶nh cho

phÐp, ®Êt ®ai cña hä ®îc giao cho dßng hä lµm bÊt ®éng s¶n

theo chÕ ®é trëng téc thõa kÕ. Con thø gia nhËp qu©n ®éi hoÆc

lµm c«ng chøc d©n sù, vµ nh vËy, tÇng líp quý téc ruéng ®Êt

nhá nµy cßn kÐo theo mét tÇng líp quý téc sÜ quan vµ quan l¹i

nhá h¬n, tÇng líp nµy, ngoµi ra, ®îc bæ sung nhê qu¸ tr×nh

s¶n sinh ra nhiÒu quý téc trong giíi sÜ quan vµ quan l¹i cao cÊp

t s¶n. Trong çc tÇng líp díi cña toµn bé lo¹i quý téc nµy,

®¬ng nhiªn sÏ t¹o ra giíi quý téc ¨n b¸m ®«ng ®¶o, tÇng líp

v« s¶n lu manh quý téc sèng b»ng çc kho¶n vay nî, ®¸nh

b¹c, r¸o riÕt xin xá vµ lµm gi¸n ®iÖp chÝnh trÞ. Toµn bé bän Êy,

gép chung l¹i, t¹o thµnh tÇng líp gioong-ke Phæ vµ lµ mét

trong nh÷ng chç dùa chñ yÕu cña nhµ níc Phæ cò. Nhng h¹t

nh©n chiÕm h÷u ruéng ®Êt cña tÇng líp gioong-ke nµy tù nã

®øng rÊt kh«ng v÷ng ch¾c. Sù cÇn thiÕt ph¶i thùc hµnh mét lèi

sèng thÝch hîp víi giai tÇng nµy ph¶i tr¶ gi¸ ngµy cµng ®¾t;

viÖc nu«i dìng nh÷ng ngêi con trai thø cho ®Õn lóc hä nhËn

®îc hµm trung óy hoÆc quan båi thÈm, viÖc g¶ con g¸i lÊy

chång, - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu rÊt tèn tiÒn; mµ v× ®øng

tríc viÖc thùc hiÖn nh÷ng nghÜa vô Êy, mäi lý do kh¸c ®Òu

ph¶i nhêng bíc, nªn kh«ng cã g× lµ l¹ khi thu nhËp kh«ng ®ñ

vµ ®µnh ph¶i ký vµo kú phiÕu hoÆc thËm chÝ ®em cÇm cè trang

tr¹i. Tãm l¹i, toµn bé tÇng líp gioong-ke lu«n lu«n ®øng bªn bê

vùc th¼m: mäi tai häa, dï ®ã lµ chiÕn tranh, mÊt mïa hay

khñng ho¶ng th¬ng nghiÖp ®Òu ®e däa lµm cho nã ph¸ s¶n, vµ

v× vËy kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi thÊy trong h¬n mét tr¨m

n¨m qua, chØ cã sù gióp ®ì cña nhµ níc, díi nh÷ng h×nh thøc

kh¸c nhau, ®· cøu nã khái diÖt vong; v¶ l¹i, trong thùc tÕ, nã tiÕp

tôc tån t¹i chØ nhê cã sù gióp ®ì cña nhµ níc. Giai cÊp chØ

®îc n©ng ®ì mét çch gîng g¹o nµy nhÊt ®Þnh ph¶i bÞ tiªu vong;

kh«ng cã sù trî cÊp nµo cña nhµ níc cã thÓ duy tr× l©u dµi sù tån

t¹i cña nã. Nhng cïng víi nã, nhµ níc Phæ cò sÏ kh«ng cßn n÷a.

N«ng d©n lµ phÇn tö Ýt tÝch cùc vÒ mÆt chÝnh trÞ. Chõng nµo tù

hä cßn lµ ngêi së h÷u, th× hä ngµy cµng kh¸nh kiÖt do ®iÒu kiÖn

s¶n xuÊt kh«ng thuËn lîi trong kinh tÕ n«ng d©n manh món, bÞ

tíc b»ng b¹o lùc nh÷ng phÇn ®Êt c«ng cæ xa cña çc c«ng x·

m¸c-c¬ hoÆc b·i ch¨n th¶ chung, mµ nÕu kh«ng cã nh÷ng b·i ®ã th×

n«ng d©n kh«ng thÓ nu«i gia sóc ®îc. Lµ t¸ ®iÒn, hä ë trong mét

t×nh c¶nh cßn tåi tÖ h¬n. TiÒn ®Ò cña s¶n xuÊt tiÓu n«ng chñ yÕu lµ

kinh tÕ tù cÊp tù tóc, víi kinh tÕ tiÒn tÖ th× nã tiªu vong. Do ®ã mµ

nî nÇn ngµy cµng t¨ng; bÞ çc chñ nî cho vay thÕ chÊp tíc ®o¹t

trªn quy m« lín, hä cÇn lµm ngµnh nghÒ thñ c«ng gia ®×nh cèt ®Ó

342 672

673


khái mÊt h¼n m¶nh ®Êt cña m×nh. VÒ mÆt chÝnh trÞ, n«ng d©n

phÇn lín gi÷ th¸i ®é thê ¬ hoÆc ph¶n ®éng: ë vïng Ranh hä cã tinh

thÇn Thiªn chóa gi¸o cùc ®oan do tríc ®©y hä ghÐt ngêi Phæ; ë

nh÷ng vïng kh¸c, hä thÊm s©u chñ nghÜa côc bé ®Þa ph¬ng hoÆc

chñ nghÜa b¶o thñ Tin lµnh. ë giai cÊp nµy, ý thøc t«n gi¸o vÉn cßn

lµ biÓu hiÖn cña lîi Ých x· héi hoÆc lîi Ých chÝnh trÞ.

VÒ giai cÊp t s¶n chóng t«i ®· nãi råi. Tõ n¨m 1848 nã ®· tr¶i

qua mét cao trµo ph¸t triÓn kinh tÕ cha tõng cã. Níc §øc tham

gia ngµy cµng nhiÒu vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ c«ng

nghiÖp diÔn ra sau cuéc khñng ho¶ng th¬ng nghiÖp n¨m 1847

díi ¶nh hëng cña ngµnh hµng h¶i ®¹i d¬ng võa míi ®îc x©y

dùng vµo thêi ®ã, cña viÖc më mang m¹nh m¹ng líi ®êng s¾t vµ

cña viÖc ph¸t hiÖn çc má vµng Ca-li-phoãc-ni-a vµ ¤-xt¬-r©y-li-a.

ChÝnh xu híng cña giai cÊp t s¶n muèn trõ bá nh÷ng chíng

ng¹i do sù chia c¾t thµnh nh÷ng tiÓu quèc t¹o ra ®· tõng c¶n trë

çc quan hÖ tù do, vµ muèn ®¹t ®îc trªn thÞ trêng thÕ giíi mét

®Þa vÞ b×nh ®¼ng cïng víi çc ®èi thñ níc ngoµi c¹nh tranh víi

m×nh, - ®· g©y ra cuéc çch m¹ng cña Bi-xm¸c. Giê ®©y, khi

níc §øc trµn ngËp hµng tû ®ång tiÒn Ph¸p, th× tríc giai cÊp

t s¶n ®· më ra mét thêi kú ho¹t ®éng kinh doanh hÕt søc s«i

®éng vµ ë ®©y, lÇn ®Çu tiªn, nã – th«ng qua sù ph¸ s¶n trªn

quy m« toµn quèc §øc537 – chøng minh r»ng nã lµ mét d©n téc

c«ng nghiÖp vÜ ®¹i. Lóc ®ã, giai cÊp t s¶n ®· lµ giai cÊp

m¹nh nhÊt vÒ kinh tÕ trong d©n c, nhµ níc ph¶i ®Æt chÝnh

s¸ch cña m×nh phôc vô lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp t s¶n;

cuéc çch m¹ng n¨m 1848 ®· ®em l¹i cho nhµ níc mét h×nh

thøc bÒ ngoµi hîp hiÕn, víi h×nh thøc ®ã, giai cÊp t s¶n cã

kh¶ n¨ng thèng trÞ c¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ më réng sù thèng

trÞ ®ã cña m×nh. Tuy nhiªn, nã cßn l©u míi n¾m ®îc quyÒn

lùc chÝnh trÞ. Nã kh«ng ph¶i lµ giai cÊp chiÕn th¾ng khi ra

khái cuéc xung ®ét víi Bi-xm¸c; viÖc thñ tiªu xung ®ét b»ng

çch tiÕn hµnh ë §øc mét cuéc çch m¹ng tõ trªn xuèng l¹i

cµng cho nã thÊy râ r»ng t¹m thêi th× quyÒn hµnh ph¸p, may

ra, chØ bÞ phô thuéc gi¸n tiÕp rÊt yÕu vµo giai cÊp t s¶n, r»ng

nã kh«ng thÓ g¹t bá çc bé trëng, còng kh«ng thÓ ¶nh hëng

®Õn viÖc bæ nhiÖm hä, còng kh«ng thÓ chi phèi qu©n ®éi. H¬n

n÷a, nã nhót nh¸t vµ yÕu ®uèi tríc mét chÝnh quyÒn hµnh

ph¸p kiªn quyÕt; nhng tÇng líp gioong-ke còng nh vËy, mµ

®èi víi nã, ®iÒu nµy cã thÓ tha thø ®îc h¬n, do sù ®èi kh¸ng

kinh tÕ trùc tiÕp gi÷a nã vµ giai cÊp c«ng nh©n c«ng nghiÖp

çch m¹ng. Song, ®iÒu hiÓn nhiªn lµ dÇn dÇn nã ¾t tiªu diÖt

giai cÊp ®Þa chñ vÒ mÆt kinh tÕ, r»ng trong sè tÊt th¶y mäi

giai cÊp h÷u s¶n, chØ m×nh nã lµ cßn cã triÓn väng n¾m lÊy

t¬ng lai.

Giai cÊp tiÓu t s¶n gåm, thø nhÊt, sè thî thñ c«ng trung

cæ cßn l¹i mµ ë níc §øc tôt hËu mét thêi gian dµi, con sè ®ã

chiÕm mét khèi lín h¬n rÊt nhiÒu so víi ë nh÷ng níc kh¸c

cña T©y ¢u; thø hai, gåm nh÷ng ngêi t s¶n ®· ph¸ s¶n vµ,

thø ba, gåm nh÷ng phÇn tö trong d©n c kh«ng cã cña ®· trë

thµnh giíi tiÓu th¬ng. Cïng víi sù më réng cña c«ng nghiÖp

lín, sù tån t¹i cña toµn bé giai cÊp tiÓu t s¶n ®· mÊt nh÷ng

yÕu tè æn ®Þnh cßn l¹i cuèi cïng cña m×nh; sù thay ®æi nghÒ nghiÖp,

viÖc lµm vµ nh÷ng vô ph¸ s¶n ®Þnh kú ®· trë thµnh th«ng lÖ. Çi

giai cÊp tríc ®©y rÊt æn ®Þnh nµy, - t¹o thµnh h¹t nh©n c¬ b¶n cña

giíi phi-li-xtanh §øc, sèng ®Çy ®ñ vµ cã th¸i ®é quy phôc, quþ luþ,

ngoan ®¹o vµ ®øng ®¾n, - th× nay ®· r¬i xuèng tr¹ng th¸i hÕt søc

bèi rèi vµ bÊt b×nh víi sè phËn mµ Chóa ®· ban cho hä. Nh÷ng thî

thñ c«ng cßn sèng sãt lín tiÕng ®ßi kh«i phôc çc ®Æc quyÒn phêng

héi, nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c th× mét phÇn trë thµnh nh÷ng ngêi

d©n chñ hiÒn lµnh thuéc ph¸i tiÕn bé538, mét phÇn lµm th©n ngay

c¶ víi ®¶ng d©n chñ – x· héi vµ cã n¬i hä trùc tiÕp gia nhËp phong

trµo c«ng nh©n.

343 674

675


Cuèi cïng lµ c«ng nh©n. C«ng nh©n n«ng th«n, chÝ Ýt lµ ë §«ng

§øc, vÉn ë trong c¶nh lÖ thuéc nöa n«ng n« vµ kh«ng thÓ ®îc tÝnh

®Õn. Nhng trong c«ng nh©n thµnh thÞ th× giíi d©n chñ – x· héi ®·

cã nh÷ng thµnh c«ng nhanh chãng vµ ®· ph¸t triÓn, theo ®µ qu¸

tr×nh nÒn c«ng nghiÖp lín v« s¶n ho¸ quÇn chóng nh©n d©n, vµ do

®ã, lµm cho sù ®èi lËp giai cÊp gi÷a çc nhµ t b¶n vµ c«ng nh©n

trë nªn gay g¾t ®Õn cùc ®iÓm. NÕu nh÷ng c«ng nh©n d©n chñ– x·

héi mét thêi gian cßn bÞ ph©n chia thµnh hai ph¸i ®Êu tranh víi

nhau539, th× sau khi xuÊt hiÖn cuèn “T b¶n” cña M¸c, nh÷ng sù

bÊt ®ång cã tÝnh nguyªn t¾c gi÷a hai ph¸i Êy hÇu nh hoµn toµn

kh«ng cßn n÷a. Ph¸i L¸t-xan chÝnh thèng víi yªu cÇu ®Æc thï cña

nã ®ßi lËp çc “hiÖp héi s¶n xuÊt víi sù gióp ®ì cña nhµ níc”, ®·

dÇn dÇn bÞ triÖt tiªu vµ ngµy cµng béc lé m×nh kh«ng ®ñ søc t¹o

thµnh h¹t nh©n trong ®¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa – nhµ níc

– B«-na-p¸c-t¬ chñ nghÜa. Nh÷ng ®iÒu mµ mét sè l·nh tô g©y nhiÒu

t¸c h¹i vÒ mÆt nµy ®· ®îc uèn n¾n nhê sù nh¹y c¶m lµnh m¹nh

cña quÇn chóng. ViÖc thèng nhÊt hai trµo lu d©n chñ – x· héi cßn

bÞ k×m h·m do nh÷ng vÊn ®Ò hÇu nh chØ mang tÝnh chÊt ç nh©n,

th× ®· ®îc ®¶m b¶o trong t¬ng lai gÇn. Nhng ngay trong thêi gian

ph©n liÖt vµ bÊt chÊp sù ph©n liÖt, phong trµo ®· trë nªn ®ñ hïng hËu

®Ó lµm cho giai cÊp t s¶n c«ng nghiÖp khiÕp sî vµ lµm tª liÖt cuéc

®Êu tranh cña nã chèng chÝnh phñ vÉn cßn ®éc lËp víi nã; v¶ l¹i,

nãi chung tõ n¨m 1848 giai cÊp t s¶n §øc ®· kh«ng thÓ tho¸t

khái bãng ma ®á n÷a.

Sù ph©n chia thµnh çc giai cÊp nh thÕ lµ c¬ së cña sù ph©n

chia thµnh çc ph¸i trong nghÞ viÖn vµ trong çc héi ®ång d©n biÓu.

Çc ®¹i ®Þa chñ vµ mét bé phËn n«ng d©n t¹o thµnh khèi b¶o

thñ540; giai cÊp t s¶n c«ng nghiÖp t¹o thµnh çnh h÷u cña ph¸i tù

do t s¶n – ph¸i d©n téc – tù do541, trong khi ®ã çnh t¶ cña nã -

®¶ng d©n chñ ®· suy yÕu, tøc çi gäi lµ ®¶ng tiÕn bé – gåm giai cÊp

tiÓu t s¶n, ®îc mét bé phËn giai cÊp t s¶n ñng hé, vµ c¶ c«ng

nh©n n÷a. Cuèi cïng, c«ng nh©n, th«ng qua ®¶ng d©n chñ – x· héi,

®· cã mét ®¶ng ®éc lËp cña m×nh, trong ®ã cã c¶ nh÷ng ngêi t

s¶n nhá gia nhËp.

Mét ngêi ë ®Þa vÞ nh Bi-xm¸c vµ víi qu¸ khø cña «ng ta, víi

mét sù hiÓu biÕt nµo ®ã vÒ hoµn c¶nh ®· h×nh thµnh, lÏ ra ph¶i nãi

víi m×nh r»ng giai cÊp ®Þa chñ díi d¹ng nã ®· cã, kh«ng ph¶i lµ

mét giai cÊp cã søc sèng, r»ng trong sè tÊt c¶ mäi giai cÊp h÷u s¶n,

chØ cã giai cÊp t s¶n lµ cã thÓ mang tham väng n¾m lÊy t¬ng lai

(ë ®©y chóng t«i kh«ng ®Ò cËp ®Õn giai cÊp c«ng nh©n mµ chóng t«i

kh«ng ®ßi Bi-xm¸c ph¶i hiÓu sø mÖnh lÞch sö cña nã) vµ v× thÕ, «ng

ta cµng chuÈn bÞ viÖc c¶i t¹o dÇn ®Õ chÕ Êy thµnh mét nhµ níc t

s¶n hiÖn ®¹i, th× ®Õ chÕ míi Êy cµng ®îc ®¶m b¶o v÷ng ch¾c.

Chóng t«i sÏ kh«ng ®ßi hái «ng ta lµm çi ®iÒu mµ trong nh÷ng

t×nh huèng Êy «ng ta kh«ng thÓ lµm ®îc. ChuyÓn ngay sang chÕ

®é cai trÞ b»ng nghÞ viÖn víi quyÒn lùc quyÕt ®Þnh cña quèc héi

(gièng nh quyÒn lùc mµ h¹ nghÞ viÖn Anh cã) lµ viÖc kh«ng thÓ

thùc hiÖn ®îc vµ thËm chÝ nÕu lµm vµo thêi ®iÓm ®ã lµ kh«ng

kh«n ngoan; nÒn chuyªn chÝnh cña Bi-xm¸c díi çc h×nh thøc

chÕ ®é ®¹i nghÞ ¾t ph¶i ®îc chÝnh «ng ta quan niÖm lµ ®ang cßn cÇn

thiÕt; chóng t«i tuyÖt nhiªn kh«ng buéc téi «ng ta lµ lóc ®Çu «ng ta ®·

duy tr× nÒn chuyªn chÝnh Êy; chóng t«i chØ ®Æt c©u hái lµ cÇn ph¶i

sö dông nã vµo môc ®Ých nµo. VÞ tÊt cã thÓ nghi ngê ®iÒu sau ®©y:

më ®Çu mét trËt tù t¬ng tù nh hiÕn ph¸p Anh lµ con ®êng duy

nhÊt ®Ó trªn ®ã më ra triÓn väng ®¶m b¶o cho ®Õ chÕ míi mét c¬ së

v÷ng ch¾c vµ mét sù ph¸t triÓn néi bé yªn æn. B»ng çch dµnh cho

®¹i bé phËn giai cÊp ®Þa chñ - ®»ng nµo còng nhÊt ®Þnh bÞ diÖt vong

– mét sè phËn kh«ng tr¸nh khái cña nã, th× dêng nh cßn cã thÓ

t¹o ra ®îc, tõ bé phËn cßn l¹i cña nã vµ tõ nh÷ng phÇn tö míi,

mét giai cÊp nh÷ng ®¹i ®Þa chñ ®éc lËp, tù nã sÏ chØ lµ çi chãp

trang trÝ cña giai cÊp t s¶n, vµ giai cÊp t s¶n, ngay c¶ khi cã ®Çy

®ñ quyÒn lùc, còng sÏ ph¶i trao cho nã quyÒn ®¹i diÖn chÝnh thøc

344 676

677


trong nhµ níc, ®ång thêi trao cho nã nh÷ng c¬ng vÞ bÐo bë nhÊt

vµ ¶nh hëng rÊt m¹nh mÏ. B»ng çch cã nh÷ng nhîng bé vÒ

chÝnh trÞ ®èi víi giai cÊp t s¶n mµ sau nµy ®»ng nµo còng kh«ng

thÓ khíc tõ nã ®îc (Ýt ra cÇn ph¶i suy luËn nh vËy xÐt theo

quan ®iÓm çc giai cÊp h÷u s¶n), tiÕn hµnh nh÷ng nhîng bé Êy tõ

tõ vµ thËm chÝ thØnh tho¶ng, víi liÒu lîng nhá nhoi, th× sÏ cã thÓ

Ýt ra lµ l¸i ®Õ chÕ míi vµo con ®êng mµ ®i trªn ®ã nã sÏ cã thÓ ®uæi

kÞp nh÷ng quèc gia kh¸c ®· vît xa nã vÒ chÝnh trÞ ë T©y ¢u, rèt

cuéc rò bá ®îc nh÷ng tµn d cuèi cïng cña chÕ ®é phong kiÕn vµ

truyÒn thèng phi-li-xtanh cßn rÊt m¹nh trong giíi quan liªu, vµ

®iÒu chñ yÕu lµ cã ®îc kh¶ n¨ng ®øng v÷ng trªn ®«i ch©n cña

chÝnh m×nh vµo thêi ®iÓm nh÷ng ngêi s¸ng lËp tuyÖt nhiªn kh«ng

cßn trÎ n÷a cña nã sÏ ®o¹n tuyÖt víi sù tån t¹i phï du.

H¬n thÕ n÷a, ®iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng khã kh¨n l¾m. C¶ giai

cÊp ®Þa chñ lÉn giai cÊp t s¶n ®Òu kh«ng cã nghÞ lùc dï chØ lµ nghÞ

lùc tÇm thêng. §Þa chñ ®· chøng minh ®iÒu ®ã trong s¸u m¬i

n¨m qua, khi nhµ níc lu«n lu«n thi hµnh çc biÖn ph¸p cã lîi cho

chÝnh hä bÊt chÊp sù chèng ®èi cña nh÷ng g· §«ng Ki-sèt Êy. Giai

cÊp t s¶n mµ lÞch sö l©u dµi tríc ®ã còng ®· d¹y cho quen víi

nh©n nhîng, cßn ®au h«ng nÆng sau cuéc xung ®ét; tõ ®ã

nh÷ng th¾ng lîi cña Bi-xm¸c cµng bÎ g·y nhiÒu h¬n n÷a søc kh¸ng

cù cña nã, cßn sù khiÕp sî tríc phong trµo c«ng nh©n ngµy cµng

ph¸t triÓn m¹nh mét çch ®¸ng sî th× ®· lµm nèt nh÷ng ®iÒu cßn

l¹i. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh vËy, con ngêi tõng thùc hiÖn kh¸t

väng d©n téc cña giai cÊp t s¶n, sÏ cã thÓ dÔ dµng tu©n thñ bÊt kú

nhÞp ®é nµo hîp ý «ng ta trong viÖc thùc hiÖn çc yªu s¸ch chÝnh

trÞ vèn ®· rÊt khiªm tèn cña giai cÊp t s¶n. Ngêi ®ã chØ cßn ph¶i

h×nh dung râ môc ®Ých.

XÐt theo quan ®iÓm cña çc giai cÊp cã cña, ®ã lµ con ®êng

hîp t×nh hîp lý duy nhÊt. XÐt theo quan ®iÓm cña giai cÊp c«ng

nh©n, chóng ta thÊy râ r»ng ®Ó thiÕt lËp sù thèng trÞ v÷ng ch¾c

cña giai cÊp t s¶n th× ®· qu¸ muén. NÒn c«ng nghiÖp lín, vµ

cïng víi nã lµ giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n, ®· h×nh thµnh ë

§øc vµo thêi buæi giai cÊp v« s¶n cã thÓ, gÇn nh ®ång thêi víi

giai cÊp t s¶n, tù m×nh bíc lªn vò ®µi chÝnh trÞ, do ®ã, khi cuéc

®Êu tranh gi÷a hai giai cÊp ®· b¾t ®Çu, ngay tríc khi giai cÊp t

s¶n giµnh ®îc sù thèng trÞ chÝnh trÞ ®éc t«n hoÆc u thÕ. Nhng

nÕu ®· qua råi thêi kú giai cÊp t s¶n thèng trÞ yªn æn vµ v÷ng

ch¾c ë §øc, th× vµo n¨m 1870, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n nhÊt – xÐt

theo quan ®iÓm cña çc giai cÊp h÷u s¶n nãi chung – vÉn lµ

®êng lèi thèng trÞ Êy cña giai cÊp t s¶n. Thùc ra, chØ cã b»ng

con ®êng nh vËy th× míi cã thÓ trõ bá tÊt c¶ nh÷ng tµn tÝch cña

thêi kú chÕ ®é phong kiÕn thèi n¸t, nh÷ng tµn tÝch vÉn tiÕp tôc

ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong lÜnh vùc lËp ph¸p vµ trong qu¶n lý; chØ

cã b»ng ph¬ng thøc nh vËy th× míi cã thÓ dÇn dÇn ®a sang

miÕng ®Êt §øc tÊt c¶ mäi thµnh tùu cña ®¹i çch m¹ng Ph¸p,

nãi tãm l¹i – míi cã thÓ c¾t bá ë níc §øc çi ®u«i sam mèt cò

qu¸ dµi vµ l¸i nã mét çch cã ý thøc vµ døt kho¸t vµo con ®êng

ph¸t triÓn hiÖn ®¹i, lµm cho chÕ ®é chÝnh trÞ cña nã phï hîp víi

sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña nã. Cßn sau nµy, khi rèt cuéc sÏ

diÔn ra cuéc ®Êu tranh kh«ng tr¸nh khái gi÷a giai cÊp t s¶n vµ

giai cÊp v« s¶n, cuéc ®Êu tranh ®ã sÏ diÔn ra Ýt ra lµ trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh thêng, trong ®ã ai ai còng sÏ cã thÓ

thÊy ®îc v× sao l¹i diÔn ra cuéc ®Êu tranh Êy, chø kh«ng ph¶i

trong hoµn c¶nh lén xén, mËp mê, lîi Ých chång chÐo vµ lóng tóng

nh chóng ta ®· thÊy ë §øc n¨m 1848. Çi kh¸c nhau chØ ë chç lµ

lÇn nµy chØ cã çc giai cÊp cã cña bèi rèi th«i; giai cÊp c«ng nh©n

biÕt nã muèn g×.

Trong t×nh h×nh ®· cã ë §øc vµo n¨m 1871, con ngêi nh Bi-

xm¸c ®· thùc sù ph¶i sö dông chÝnh s¸ch lùa chiÒu gi÷a çc giai

cÊp. §iÒu nµy th× kh«ng nªn tr¸ch «ng ta. VÊn ®Ò chØ lµ chÝnh s¸ch

®ã theo ®uæi môc ®Ých nµo. NÕu nã híng mét çch cã ý thøc vµ

kiªn quyÕt, bÊt kÓ víi nhÞp ®é nµo, ®Õn chç rèt cuéc thiÕt lËp sù

345 678

679


thèng trÞ cña giai cÊp t s¶n, th× nã phï hîp víi sù ph¸t triÓn lÞch

sö, trong chõng mùc ®iÒu ®ã nãi chung cã thÓ thùc hiÖn ®îc ®èi

víi mét chÝnh s¸ch ®îc thi hµnh theo lËp trêng cña çc giai cÊp

h÷u s¶n. Cßn nÕu nã híng tíi chç b¶o tån nhµ níc Phæ cò, tíi

chç dÇn dÇn Phæ ho¸ níc §øc th× nã lµ ph¶n ®éng vµ, cuèi cïng,

nhÊt ®Þnh bÞ thÊt b¹i. NÕu nã chØ híng tíi chç duy tr× quyÒn lùc

cña Bi-xm¸c, th× nã mang tÝnh chÊt B«-na-p¸c-t¬ chñ nghÜa vµ ph¶i

bÞ kÕt liÔu nh bÊt cø chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬ nµo.

*

* *

NhiÖm vô tríc m¾t lµ hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ. Víi t çch lµ

chÊt liÖu, th× ®· cã mét bªn lµ hiÕn ph¸p Liªn bang B¾c §øc vµ

mét bªn lµ çc hiÖp íc víi çc quèc gia Nam §øc542. Nh÷ng nh©n

tè mµ nhê ®ã, Bi-xm¸c s¾p ph¶i x©y dùng hiÕn ph¸p, th× mét mÆt,

®ã lµ nh÷ng v¬ng triÒu cã ®¹i diÖn trong Héi ®ång liªn bang543,

mÆt kh¸c, ®ã lµ nh©n d©n cã ®¹i diÖn trong quèc héi. HiÕn ph¸p

cña Liªn bang B¾c §øc vµ çc hiÖp íc ®· ®Æt nh÷ng khu«n khæ

nhÊt ®Þnh ®èi víi nh÷ng yªu s¸ch cña çc v¬ng triÒu. Tr¸i l¹i,

nh©n d©n ®ßi t¨ng ®¸ng kÓ phÇn cña m×nh trong quyÒn lùc

chÝnh trÞ. Hä ®· giµnh ®îc nÒn ®éc lËp cña m×nh khái bÞ níc

ngoµi can thiÖp vµ giµnh ®îc sù thèng nhÊt (trong chõng mùc

cã thÓ nãi ®Õn sù thèng nhÊt) trªn chiÕn trêng, vµ chÝnh hä

tríc hÕt ph¶i quyÕt ®Þnh nªn sö dông nÒn ®éc lËp Êy nh thÕ

nµo, tiÕn hµnh vµ sö dông cô thÓ sù thèng nhÊt Êy nh thÕ

nµo. Vµ nÕu ngay c¶ nh©n d©n còng thõa nhËn nh÷ng yÕu tè

ph¸p luËt lµm c¬ së cho hiÕn ph¸p cña Liªn bang B¾c §øc vµ

cña çc hiÖp íc, th× ®iÒu ®ã kh«ng m¶y may c¶n trë viÖc hä

®îc hëng – do hiÕn ph¸p míi ®em l¹i – phÇn quyÒn lùc lín

h¬n tríc kia. Quèc héi lµ thiÕt chÕ duy nhÊt thùc sù thÓ hiÖn

“sù thèng nhÊt” míi. TiÕng nãi cña quèc héi cã träng lîng

cµng lín, hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ cµng ®éc lËp ®èi víi çc hiÕn

ph¸p cña nh÷ng vïng riªng biÖt th× ®Õ chÕ míi ¾t ph¶i ®oµn

kÕt cµng chÆt chÏ, ngêi Ba-vi-e, ngêi D¾c-den, ngêi Phæ ¾t

ph¶i hßa tan cµng trän vÑn trong ngêi §øc.

§èi víi bÊt kú ngêi nµo thÊy ®îc xa h¬n çi mòi cña m×nh,

®iÒu ®ã ¾t hoµn toµn râ. Nhng Bi-xm¸c cã quan ®iÓm kh¸c. Tr¸i

l¹i, «ng ta lîi dông c¬n cuång nhiÖt cña tinh thÇn yªu níc ®·

m¹nh lªn sau chiÕn tranh chÝnh lµ ®Ó lµm cho ®a sè trong quèc héi

thiªn vÒ viÖc kh«ng chØ khíc tõ më réng çc quyÒn cña nh©n d©n,

mµ thËm chÝ cßn khíc tõ x¸c ®Þnh râ quyÒn cña hä vµ chØ ®¬n

thuÇn lÆp l¹i trong hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ nh÷ng nguyªn t¾c ph¸p

luËt ®îc dïng lµm c¬ së cho hiÕn ph¸p cña Liªn bang B¾c §øc vµ

çc hiÖp íc. TÊt c¶ mäi mu toan cña nh÷ng ®¶ng ph¸i nhá

muèn ph¶n ¸nh trong hiÕn ph¸p quyÒn cña nh©n d©n ®îc hëng

nh÷ng quyÒn tù do chÝnh trÞ, ®Òu bÞ b¸c bá – trong ®ã thËm chÝ cã

c¶ ®Ò nghÞ cña ®¶ng Thiªn chóa gi¸o thuéc ph¸i gi÷a vÒ viÖc ®a

vµo hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ nh÷ng ®iÒu kho¶n cña hiÕn ph¸p Phæ

b¶o ®¶m quyÒn tù do b¸o chÝ, lËp héi vµ héi häp, còng nh b¶o

®¶m sù ®éc lËp cña gi¸o héi. Nh vËy, hiÕn ph¸p Phæ, dï nã mang

tÝnh chÊt h¹n chÕ vµ bÞ c¾t xÐn thÕ nµo ®i n÷a, còng vÉn réng r·i h¬n

hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ. ThuÕ kh«ng ®îc biÓu quyÕt hµng n¨m, mµ

®îc Ên ®Þnh døt kho¸t mét lÇn “theo luËt”, thµnh thö quèc héi

kh«ng cã kh¶ n¨ng khíc tõ chÝnh phñ trong viÖc phª chuÈn thuÕ.

B»ng çch nh vËy, ë §øc ®· vËn dông häc thuyÕt Phæ mµ thÕ giíi

lËp hiÕn ngoµi §øc kh«ng thÓ hiÓu ®îc, theo ®ã, çc ®¹i biÓu nh©n

d©n chØ cã quyÒn b¸c bá çc kho¶n chi tiªu trªn giÊy, trong khi

chÝnh phñ gom vµo quèc khè nh÷ng kho¶n thu b»ng tiÒn kim lo¹i.

Nhng trong khi quèc héi, qua ®ã, mÊt nh÷ng ph¬ng tiÖn ®Êu

tranh tèt nhÊt vµ bÞ h¹ xuèng ®Þa vÞ th¶m h¹i lµ mét viÖn cña Phæ,

bÞ bÎ gÉy bëi viÖc söa ®i ®æi l¹i hiÕn ph¸p n¨m 1849 vµ 1850544, bëi

346 680

681


bÌ lò Man-toi-phen, bëi cuéc xung ®ét hiÕn ph¸p vµ bëi Xa-®«-va,

th× trong lóc ®ã, Héi ®ång Liªn bang vÒ c¬ b¶n hëng toµn bé

quyÒn lùc mµ quèc héi hiÖp bang cò n¾m trªn danh nghÜa, vµ

hëng quyÒn lùc trªn thùc tÕ, v× nã kh«ng bÞ nh÷ng ®iÒu rµng buéc

gß bã nh quèc héi hiÖp bang. Héi ®ång liªn bang ch¼ng nh÷ng cã

quyÒn quyÕt ®Þnh trong lÜnh vùc lËp ph¸p bªn c¹nh quèc héi, mµ

®ång thêi nã cßn lµ cÊp hµnh chÝnh cao nhÊt, v× nã ban hµnh nh÷ng

th«ng t híng dÉn thi hµnh çc ®¹o luËt cña ®Õ chÕ vµ, ngoµi ra, nã

cßn ra nh÷ng quyÕt ®Þnh “vÒ nh÷ng thiÕu sãt n¶y sinh khi thi hµnh

çc ®¹o luËt cña ®Õ chÕ…”, nghÜa lµ nh÷ng thiÕu sãt mµ ë nh÷ng

níc v¨n minh kh¸c chØ cã thÓ ®îc kh¾c phôc b»ng mét ®¹o luËt

míi (®iÒu 7, ®o¹n 3, rÊt gièng nh÷ng trêng hîp biÖn gi¶i vôn vÆt

trong luËt häc).

Nh vËy, Bi-xm¸c t×m kiÕm cho m×nh chç dùa chñ yÕu kh«ng

ph¶i trong quèc héi tiªu biÓu cho sù thèng nhÊt d©n téc, mµ trong

Héi ®ång liªn bang tiªu biÓu cho sù chia c¾t ph©n lËp chñ nghÜa.

¤ng ta tuy ®ãng vai ngêi ®Êu tranh cho t tëng d©n téc, nhng

kh«ng ®ñ dòng c¶m ®Ó thùc sù ®øng ®Çu d©n téc hoÆc ®øng ®Çu

çc ®¹i biÓu cña d©n téc; nÒn d©n chñ ®· ph¶i phôc vô «ng ta, chø

kh«ng ph¶i «ng ta phông sù nÒn d©n chñ; kh«ng ph¶i «ng ta dùa

vµo nh©n d©n, mµ ®óng h¬n, dùa vµo nh÷ng ©m mu ®en tèi ë

hËu trêng, vµo kh¶ n¨ng cña m×nh cã thÓ dïng çc biÖn ph¸p

ngo¹i giao, nhê çi roi vµ chiÕc b¸nh quÕ ®Ó dùng nªn ®a sè trong

Héi ®ång liªn bang, tuy lµ ®a sè ngang ng¹nh. Sù h¹n hÑp cña tÇm

m¾t vµ sù thÊp hÌn cña çc quan ®iÓm béc lé ë ®©y, tríc m¾t

chóng ta, tá ra hoµn toµn phï hîp víi tÝnh çch cña con ngêi Êy,

nh tõ tríc ®Õn nay chóng ta biÕt vÒ «ng ta. ThÕ nhng, kh«ng

thÓ kh«ng ng¹c nhiªn tríc viÖc nh÷ng th¾ng lîi to lín cña «ng ta

®· kh«ng gióp «ng ta, dï chØ trong gi©y l¸t, v¬n lªn cao h¬n tr×nh

®é cña chÝnh «ng ta.

Song, trong t×nh h×nh thùc tÕ lóc Êy, tÊt c¶ chung quy lµ ®em l¹i

cho hiÕn ph¸p cña ®Õ chÕ mét çi trôc v÷ng duy nhÊt, cô thÓ lµ vÞ

thñ tíng cña ®Õ chÕ. CÇn ®Æt Héi ®ång liªn bang vµo mét t×nh thÕ

sao cho kh«ng thÓ cã mét quyÒn lùc hµnh ph¸p mang träng tr¸ch

nµo kh¸c ngoµi quyÒn lùc cña thñ tíng ®Õ chÕ, do vËy mµ kh«ng

thÓ cã çc bé trëng ®Õ chÕ mang träng tr¸ch. Qu¶ thËt, mäi mu

toan dµn xÕp viÖc cai trÞ ®Õ chÕ b»ng çch cö ra mét néi çc mang

träng tr¸ch ®Òu bÞ coi lµ x©m ph¹m quyÒn cña Héi ®ång liªn bang

vµ ®Òu vÊp ph¶i sù chèng ®èi kh«ng thÓ kh¾c phôc ®îc. Ch¼ng

bao l©u sau ngêi ta ®· ph¸t hiÖn thÊy r»ng hiÕn ph¸p ®· ®îc

“so¹n theo tiªu chuÈn” cña Bi-xm¸c. Nã lµ mét bíc tiÕp theo trªn

con ®êng ®i tíi chÕ ®é nhÊt trëng thèng trÞ cña «ng ta, ®îc thùc

hiÖn b»ng çch lùa chiÒu gi÷a çc ®¶ng ph¸i trong quèc héi vµ gi÷a

çc quèc gia ph©n lËp chñ nghÜa trong Héi ®ång liªn bang – mét

bíc tiÕp tôc trªn con ®êng cña chñ nghÜa B«-na-p¸c-t¬.

V¶ l¹i, kh«ng thÓ nãi r»ng hiÕn ph¸p míi cña ®Õ chÕ –

kh«ng kÓ mét sè nhîng bé ®èi víi Ba-vi-e vµ VuyÕc-tem-bÐc –

trùc tiÕp lµ mét bíc lïi. Nhng ®Êy chÝnh lµ ®iÒu tèt nhÊt cã

thÓ nãi vÒ nã. Çc nhu cÇu kinh tÕ cña giai cÊp t s¶n, vÒ c¬

b¶n, ®· ®îc tháa m·n, cßn çc yªu s¸ch chÝnh trÞ cña nã,

chõng nµo nã cßn ®Ò xuÊt, ®· gÆp ph¶i còng nh÷ng trë ng¹i nh

trong thêi kú xung ®ét hiÕn ph¸p.

Chõng nµo giai cÊp t s¶n cßn ®Ò ra çc yªu s¸ch chÝnh trÞ!

Thùc ra, kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng qua cöa miÖng ph¸i d©n téc tù

do chñ nghÜa, nh÷ng yªu s¸ch Êy ®· thu hÑp ®Õn quy m« rÊt khiªm

tèn vµ ngµy cµng gi¶m. Nh÷ng ngµi ®ã kh«ng chØ kh«ng ®ßi Bi-

xm¸c t¹o thuËn lîi cho viÖc hîp t¸c víi «ng ta, mµ tr¸i l¹i, hä ®· cè

347 682

683


g¾ng lµm võa lßng «ng ta ë nh÷ng n¬i cã thÓ lµm ®îc, vµ rÊt

nhiÒu khi c¶ ë nh÷ng n¬i kh«ng thÓ lµm ®îc hoÆc kh«ng ®îc

phÐp lµm. VÒ viÖc Bi-xm¸c khinh bØ hä, th× sÏ kh«ng cã ai buéc téi

«ng ta c¶, - nhng ch¼ng lÏ nh÷ng tªn quý téc gioong-ke cña «ng ta

kh«ng tèt h¬n vµ dòng c¶m h¬n dï chØ lµ mét tý th«i ?

Mét lÜnh vùc kh¸c mµ trong ®ã ph¶i thiÕt lËp sù thèng nhÊt

cña ®Õ chÕ, lÜnh vùc lu th«ng tiÒn tÖ, ®· ®îc chØnh ®èn b»ng

luËt tiÒn ®óc vµ luËt ng©n hµng nh÷ng n¨m 1873 – 1875. ViÖc

sö dông tiÒn vµng lµ mét tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhng nã ®îc ®a ra

dïng mét çch chËm ch¹p vµ cã nh÷ng do dù lín, vµ cho ®Õn nay

vÉn cha v÷ng ch¾c hoµn toµn. HÖ thèng tiÒn tÖ ®îc chÊp

nhËn, mµ c¬ së lµ ®¬n vÞ mét phÇn ba ®ång ta-le – gäi lµ ®ång

m¸c - ®· ®îc lÊy lµm ®¬n vÞ víi çch chia thËp ph©n, do Dít-be

®Ò nghÞ håi cuèi nh÷ng n¨m 30; trong thùc tÕ, ®¬n vÞ tiÒn tÖ lµ

®ång tiÒn vµng hai m¬i m¸c. Th«ng qua viÖc thay ®æi hÇu nh

kh«ng c¶m thÊy ®îc ®èi víi gi¸ trÞ cña nã, ngêi ta ®· cã thÓ

lµm cho nã hoµn toµn ngang gi¸ hoÆc víi ®ång x«-v¬-ren Anh,

hoÆc víi ®ång tiÒn vµng 25 phr¨ng, hoÆc víi ®ång tiÒn vµng 5

®«-la cña Mü, vµ b»ng çch ®ã, tiÕp cËn víi mét trong ba hÖ thèng

tiÒn tÖ chñ yÕu cña thÞ trêng thÕ giíi. Song, ngêi ta thÝch t¹o

nªn mét hÖ thèng tiÒn tÖ ®Æc biÖt cña m×nh, b»ng çch ®ã g©y khã

kh¨n mét çch kh«ng cÇn thiÕt cho th¬ng m¹i vµ cho viÖc

tÝnh to¸n tû gi¸. Çc ®¹o luËt vÒ tÝn phiÕu kho b¹c cña ®Õ

chÕ vµ vÒ ng©n hµng ®· h¹n chÕ sù ®Çu c¬ cña çc tiÓu quèc

vµ cña çc ng©n hµng cña hä vÒ chøng kho¸n vµ, do sù ph¸

s¶n x¶y ra håi Êy, ®· ®Ò ra viÖc tu©n thñ mét sè biÖn ph¸p

thËn träng hoµn toµn hîp víi §øc, níc cha th«ng th¹o

trong lÜnh vùc nµy. Vµ ë ®©y, lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp t

s¶n, nãi chung, ®· ®îc chó ý mét çch thÝch ®¸ng.

Cuèi cïng, cßn cÇn ph¶i thi hµnh chÕ ®é lËp ph¸p thèng nhÊt

nhÊt trÝ trong lÜnh vùc t ph¸p. Sù chèng ®èi cña çc quèc gia §øc

trung b×nh ®èi víi viÖc më réng thÈm quyÒn cña ®Õ chÕ vµo luËt

d©n sù vÒ vËt chÊt ®· ®îc kh¾c phôc, nhng bé luËt d©n sù vÉn

cßn ®ang trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, trong khi ®ã, trong bé luËt

h×nh sù, trong tr×nh tù tè tông h×nh sù vµ d©n sù, trong luËt

th¬ng m¹i, trong ®iÒu lÖ thi tuyÓn vµ chÕ ®é xÐt xö th× ®· thiÕt

lËp ®îc sù thèng nhÊt. ViÖc hñy bá nh÷ng quy t¾c ph¸p luËt hçn

®én thi hµnh ë çc quèc gia nhá, çc quy t¾c vÒ h×nh thøc vµ vÒ

thùc chÊt, tù nã ®· lµ mét nhu cÇu bøc thiÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn

h¬n n÷a cña x· héi t s¶n, vµ c«ng lao chñ yÕu cña nh÷ng ®¹o luËt

míi trong viÖc hñy bá Êy lín h¬n rÊt nhiÒu so víi trong néi dung

cña chóng.

Nhµ luËt häc Anh dùa vµo sù ph¸t triÓn lÞch sö cña nÒn

ph¸p luËt ®· tõng tr¶i qua thêi Trung cæ vµ ®· duy tr× mét

phÇn ®¸ng kÓ nÒn tù do §øc cæ ®¹i, mét nÒn ph¸p luËt kh«ng

biÕt ®Õn nhµ níc c¶nh s¸t ®· bÞ hai cuéc çch m¹ng thÕ kû

XVII bãp chÕt tõ trong trøng, vµ ®¹t tíi ®iÓm cao nhÊt trong sù

ph¸t triÓn kh«ng ngõng suèt hai thÕ kû cña nÒn tù do c«ng

d©n. Nhµ luËt häc Ph¸p dùa trªn cuéc çch m¹ng vÜ ®¹i ®·

hoµn toµn xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é ®éc tµi c¶nh s¸t

qu©n chñ chuyªn chÕ, ®· chuyÓn çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña

®êi sèng cña x· héi hiÖn ®¹i võa míi n¶y sinh sang ng«n

ng÷ çc quy t¾c ph¸p luËt trong bé luËt cæ ®iÓn cña m×nh do

Na-p«-lª-«ng ban bè. Cßn c¬ së lÞch sö mµ çc nhµ luËt häc §øc

cña chóng ta dùa vµo lµ nh thÕ nµo? Kh«ng ph¶i çi g× kh¸c

ngoµi qu¸ tr×nh tan r· cña çc tµn d thêi Trung cæ, mét qu¸

tr×nh kÐo dµi hµng tr¨m n¨m, thô ®éng, phÇn lín ®îc thóc ®Èy

víi nh÷ng có ®Ëp tõ bªn ngoµi vµ cho ®Õn nay cha kÕt thóc;

348 684

685


mét x· héi l¹c hËu vÒ kinh tÕ, trong ®ã, ®Þa chñ phong kiÕn vµ

thî c¶ phêng héi chËp chên nh nh÷ng bãng ma ®i t×m kiÕm

mét sù hiÖn th©n míi; çi trËt tù ph¸p luËt, trong ®ã, mÆc dï

nÒn t ph¸p bÝ mËt cña çc vua chóa ®· bÞ hñy bá vµo n¨m 1848,

nhng trong ®ã, cho ®Õn nay, chÕ ®é ®éc tµi c¶nh s¸t ngµy cµng

chäc thñng hÕt lç hæng nµy ®Õn lç hæng kh¸c. Trêng häc xÊu

nhÊt trong sè tÊt th¶y çc trêng häc tåi ®· t¹o ra nh÷ng ngêi

lµm nh÷ng bé luËt míi cña ®Õ chÕ, vµ t¸c gi¶ thÕ nµo th× t¸c

phÈm cña hä thÕ Êy. Kh«ng kÓ ®Õn mÆt thuÇn tuý ph¸p lý, th× tù

do chÝnh trÞ trong nh÷ng bé luËt Êy ë vµo tr¹ng th¸i kh¸ khã

kh¨n chËt vËt. NÕu çc tßa ¸n båi thÈm545 ®em l¹i cho giai cÊp

t s¶n vµ giai cÊp tiÓu t s¶n kh¶ n¨ng tham gia vµo viÖc ng¨n

chÆn giai cÊp c«ng nh©n, th× nhµ níc ®¶m b¶o, ë chõng mùc cã

thÓ ®îc, cho m×nh khái gÆp nguy c¬ t¸i sinh ph¸i ®èi lËp t s¶n

b»ng çch h¹n chÕ thÈm quyÒn cña çc toµ ¸n båi thÈm. Çc

®iÒu kho¶n chÝnh trÞ cña bé luËt h×nh sù thêng mËp mê vµ co

gi·n ®Õn møc nh thÓ chóng ®îc so¹n th¶o theo tiªu chuÈn

toµ ¸n ®Õ chÕ hiÖn nay, mµ toµ ¸n nµy l¹i ®îc s¾p ®Æt theo

thíc ®o cña chóng. LÏ dÜ nhiªn, çc bé luËt míi lµ mét bíc

tiÕn so víi ph¸p luËt Phæ – mét bé luËt mµ trong thêi buæi

chóng ta ngay c¶ Stèc-c¬ còng kh«ng thÓ chÕ biÕn kú qu¸i h¬n

thÕ, ngay c¶ nÕu nã bÞ c¾t xÐn. Nhng ë nh÷ng tØnh mµ cho ®Õn

nay cßn thi hµnh ph¸p luËt cña Ph¸p th× c¶m thÊy qu¸ râ sù

kh¸c nhau gi÷a b¶n sao ®· nh¹t mµu vµ b¶n gèc cæ ®iÓn. Vµ

chÝnh viÖc ph¸i d©n téc tù do chñ nghÜa tõ bá c¬ng lÜnh cña

m×nh ®· khiÕn cã thÓ t¨ng cêng quyÒn lùc nhµ níc

nh vËy, b»ng çch hy sinh çc quyÒn tù do c«ng d©n, bíc thôt lïi

thùc sù ®Çu tiªn.

Cßn cÇn ph¶i nh¾c ®Õn ®¹o luËt cña ®Õ chÕ vµ b¸o chÝ. QuyÒn

vËt chÊt liªn quan ®Õn ®iÓm nµy, trªn nh÷ng nÐt c¬ b¶n, ®· ®îc

thÓ chÕ ho¸ b»ng bé luËt h×nh sù; viÖc ®Æt ra nh÷ng quy ®Þnh h×nh

thøc thèng nhÊt cho toµn bé ®Õ chÕ vµ viÖc thñ tiªu çc kho¶n thÕ

chÊp b¶o ®¶m vµ lÖ phÝ ®ãng dÊu cßn tån t¹i ë ®©u ®ã, nh vËy, trë

thµnh néi dung chñ yÕu cña ®¹o luËt Êy vµ ®ång thêi lµ sù tiÕn bé

duy nhÊt ®· ®¹t ®îc trong lÜnh vùc nµy.

§Ó mét lÇn n÷a cã thÓ tá ra m×nh lµ mét quèc gia kiÓu mÉu,

ë Phæ ngêi ta ®· thùc thi çi gäi lµ chÕ ®é tù qu¶n. NhiÖm vô

lµ ph¶i trõ bá nh÷ng tµn d kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®îc cña chÕ

®é phong kiÕn vµ ®ång thêi tËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó thùc sù

duy tr× tÊt c¶ mäi thø nh ®· cã. §iÒu lÖ vÒ çc khu 546 ®· phôc

vô cho viÖc nµy. QuyÒn lùc c¶nh s¸t l·nh ®Þa cña çc ngµi ®Þa

chñ ®· trë thµnh çi lçi thêi. Nã ®· bÞ huû bá trªn lêi nãi, nh

mét ®Æc quyÒn phong kiÕn, nhng trªn thùc tÕ nã l¹i ®îc kh«i

phôc b»ng çch lËp nh÷ng héi ®ång khu (Gutsbezirke) ®éc lËp,

bªn trong çc héi ®ång khu nµy, ngêi ®Þa chñ hoÆc tù m×nh

®ãng vai trëng héi ®ång khu [Gutsvorsteher] víi quyÒn h¹n

trëng c«ng x· n«ng th«n [ländlicher Gemeindevorsteher], hoÆc

chØ ®Þnh ra mét thñ trëng nh vËy; quyÒn lùc Êy cña tÇng líp

gioong-ke còng ®îc kh«i phôc nhê chuyÓn toµn bé quyÒn lùc c¶nh

s¸t vµ quyÒn xÐt xö cña c¶nh s¸t trong ph¹m vi khu hµnh chÝnh

[Amtsbezirk] cho trëng khu [Amtsvorsteher]; ë vïng n«ng th«n,

ngêi nµy dÜ nhiªn hÇu nh lu«n lu«n – kh«ng cã ngo¹i lÖ – lµ

®¹i ®Þa chñ; b»ng çch Êy, çc c«ng x· n«ng th«n còng chÞu sù

gi¸m s¸t cña «ng ta. Mét sè ngêi bÞ tíc çc ®Æc quyÒn phong

kiÕn, nhng quyÒn lùc v« h¹n liªn quan tíi nh÷ng ®Æc quyÒn Êy

th× ®îc chuyÓn giao cho toµn bé giai cÊp. Víi thñ thuËt gian lËn

nh vËy, çc ®¹i ®Þa chñ Anh ®· trë thµnh nh÷ng quan tßa hßa gi¶i

vµ thµnh nh÷ng «ng chñ trong chÝnh quyÒn, c¶nh s¸t vµ çc c¬

quan t ph¸p c¬ së ë n«ng th«n, b»ng çch ®ã ®¶m b¶o cho m×nh,

díi mét tíc vÞ míi, ®îc hiÖn ®¹i ho¸, ®îc tiÕp tôc hëng tÊt c¶

349 686

687


mäi c¬ng vÞ quan träng nhÊt trong viÖc cai trÞ mµ hä kh«ng thÓ

gi÷ cho m×nh díi h×nh thøc phong kiÕn cò ®îc n÷a. Nhng, ®ã lµ

sù gièng nhau duy nhÊt gi÷a “chÕ ®é tù qu¶n” Anh vµ “chÕ ®é tù

qu¶n” §øc. T«i muèn thÊy mét viªn bé trëng Anh nµo d¸m ®Ò

nghÞ t¹i nghÞ viÖn ®Ó cho nh÷ng nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph¬ng ®îc

bÇu lªn ph¶i qua kh©u chuÈn y; cßn trong trêng hîp diÔn ra

nh÷ng cuéc bÇu cö kh«ng võa ý, th× thay v× nh÷ng nh©n vËt Êy,

chÝnh phñ dïng biÖn ph¸p hµnh chÝnh bæ nhiÖm nh÷ng ngêi thay

thÕ; lËp nh÷ng chøc vô quan chøc nhµ níc víi nh÷ng quyÒn h¹n

nh cña huyÖn trëng Phæ, uû viªn c¬ quan qu¶n lý khu vµ tæng

®èc; thùc hiÖn quyÒn – mµ quy chÕ khu ®· quy ®Þnh – cho phÐp çc

c¬ quan qu¶n lý nhµ níc ®îc can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña

çc c«ng x·, cña çc ®¬n vÞ hµnh chÝnh nhá vµ cña çc khu; vµ cuèi

cïng ¸p dông viÖc cÊm – mét viÖc lµm hoµn toµn cha tõng thÊy ë

nh÷ng níc nãi tiÕng Anh vµ ¸p dông luËt ph¸p Anh – sö dông

viÖc b¶o vÖ b»ng ph¸p luËt, nh chóng ta nhËn thÊy hÇu nh ë mçi

trang trong b¶n quy chÕ khu. Vµ trong khi çc héi ®ång khu vµ héi

®ång tØnh vÉn cßn khu«n theo ph¬ng thøc phong kiÕn cò gåm ®¹i

biÓu cña ba ®¼ng cÊp - ®¹i biÓu cña çc ®¹i ®Þa chñ, ®¹i biÓu cña

çc thµnh thÞ vµ ®¹i biÓu cña çc c«ng x· n«ng th«n, - th× ë Anh,

ngay c¶ néi çc cùc kú b¶o thñ nhÊt còng ®· ra luËt vÒ viÖc chuyÓn

toµn bé viÖc qu¶n lý çc tØnh vµo tay nh÷ng c¬ quan ®îc bÇu lªn

th«ng qua viÖc bá phiÕu hÇu nh cña toµn thÓ mäi cö tri547.

Dù th¶o quy chÕ khu ®èi víi s¸u tØnh miÒn ®«ng (n¨m 1871) lµ

dÊu hiÖu ®Çu tiªn cho thÊy r»ng Bi-xm¸c tuyÖt nhiªn kh«ng

®Þnh hßa tan Phæ trong §øc, mµ tr¸i l¹i, cã ý ®Þnh cñng cè

cµng m¹nh h¬n n÷a s¸u tØnh miÒn ®«ng Êy, dinh luü cña chÕ

®é Phæ cò. Díi mét tªn gäi ®· thay ®æi, çc gioong-ke ®· gi÷

cho m×nh tÊt c¶ nh÷ng vÞ trÝ quan träng nhÊt ®¶m b¶o sù

thèng trÞ cña hä, cßn nh÷ng n« lÖ ë §øc, c«ng nh©n n«ng

nghiÖp cña nh÷ng vïng Êy, cè n«ng còng nh ngêi lµm c«ng

nhËt, thùc tÕ vÉn lµ n«ng n« nh tríc, chØ ®îc phÐp thùc

hiÖn hai chøc n¨ng x· héi: ®i lÝnh vµ phôc vô giíi ®Þa chñ

quý téc víi t çch lµ lò ngêi bá phiÕu trong çc cuéc bÇu cö

quèc héi. Sù gióp ®ì b»ng çch ®ã cña Bi-xm¸c ®èi víi ®¶ng

x· héi chñ nghÜa çch m¹ng th× kh«ng thÓ m« t¶ ®îc vµ

®¸ng ®îc hÕt søc c¶m ¬n.

Nhng biÕt nãi g× ®©y vÒ sù ngu dèt cña nh÷ng ngµi ®Þa chñ quý

téc, víi th¸i ®é nh nh÷ng ®øa trÎ ®îc nu«ng chiÒu, ®· kh¨ng

kh¨ng chèi bá quy chÕ khu Êy, b¶n quy chÕ ®îc x©y dùng chØ v× lîi

Ých cña chÝnh hä, ®Ó phôc vô viÖc tiÕp tôc duy tr× ®Æc quyÒn phong

kiÕn cña hä, cã ®iÒu lµ díi mét tªn gäi ®îc hiÖn ®¹i hãa tÝ chót?

ViÖn quý téc Phæ, hay nãi chÝnh x¸c h¬n, viÖn ®Þa chñ quý téc, lóc

®Çu b¸c bá dù th¶o Êy mµ hä d©y da kÐo dµi suèt gÇn trän mét

n¨m vµ chØ th«ng qua nã sau khi ®· “®æi míi viÖn quý téc” b»ng

çch chØ ®Þnh thªm 24 “®øc «ng”. Trong viÖc nµy, ®Þa chñ quý téc

Phæ vÉn tá ra lµ nh÷ng tªn ph¶n ®éng tñn mñn, thñ cùu, bÊt trÞ,

kh«ng ®ñ søc t¹o thµnh h¹t nh©n cña mét ®¶ng ®éc lËp lín cã thÓ

®ãng vai trß lÞch sö trong ®êi sèng cña d©n téc, nh çc ®¹i ®Þa chñ

Anh thùc sù ®· lµm. B»ng çch ®ã, hä chøng minh r»ng hä hoµn

toµn thiÕu trÝ kh«n; Bi-xm¸c chØ cßn viÖc ph¬i bµy tríc thiªn h¹

t×nh tr¹ng hä còng hoµn toµn kh«ng cã tÝnh çch, vµ søc Ðp kh«n

khÐo dÇn dÇn ®· biÕn hä thµnh ®¶ng cña Bi-xm¸c sans phrase1*.

Cuéc “®Êu tranh v¨n ho¸” ®· ph¶i phôc vô môc ®Ých Êy.

1* - mét çch v« ®iÒu kiÖn

ViÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña ®Õ chÕ Phæ - §øc ¾t ®· g©y ra mét

®ßn ph¶n c«ng lµ tÊt c¶ mäi phÇn tö chèng Phæ dùa trªn sù ph¸t

triÓn t¸ch biÖt tríc ®©y, ®Òu liªn kÕt l¹i thµnh mét ®¶ng. Nh÷ng

phÇn tö « hîp Êy ®· t×m ®îc ngän cê chung lµ chñ nghÜa gi¸o hoµng

chÝ t«n548. Mét bªn lµ sù phÉn né cña lý trÝ lµnh m¹nh, b×nh thêng

350 688

689


ngay c¶ trong ®«ng ®¶o tÝn ®å Thiªn chóa gi¸o chÝnh thèng chèng l¹i

gi¸o ®iÒu míi cho r»ng gi¸o hoµng kh«ng thÓ m¾c lçi lÇm, vµ mét

bªn lµ viÖc thñ tiªu l·nh ®Þa gi¸o héi, vµ çi gäi lµ viÖc cÇm tï gi¸o

hoµng ë La M·549, ®· b¾t buéc tÊt c¶ mäi lùc lîng hiÕu chiÕn cña

®¹o Thiªn chóa ph¶i ®oµn kÕt l¹i chÆt chÏ h¬n n÷a. Nh vËy, ngay

trong thêi gian chiÕn tranh, vµo mïa thu 1870, trong quèc héi Phæ

®· h×nh thµnh ®¶ng trung t©m Thiªn chóa gi¸o riªng biÖt; ®¶ng nµy

chØ ®a vµo quèc héi §øc ®Çu tiªn ®îc cã 57 ngêi, sau ®ã cø mçi

lÇn bÇu cö míi, ®¶ng ®ã l¹i m¹nh thªm cho ®Õn khi vît qu¸ con sè

100. Nã gåm nh÷ng phÇn tö hÕt søc pha t¹p. ë Phæ, lùc lîng chñ

yÕu cña nã lµ tiÓu n«ng vïng Ranh, tÊt c¶ cßn coi m×nh lµ “ngêi

Phæ bÊt ®¾c dÜ”; tiÕp theo lµ ®Þa chñ vµ n«ng d©n Thiªn chóa gi¸o

cña çc gi¸o phËn Muyn-xt¬ vµ Pa-®Ðc-boãc-n¬ thuéc vïng Ve-xt¬-

pha-li vµ cña xø Xi-lª-di Thiªn chóa gi¸o. Nhãm lín thø hai ®îc

tuyÓn trong sè tÝn ®å Thiªn chóa gi¸o Nam §øc, ®Æc biÖt lµ ngêi

Ba-vi-e. Song, søc m¹nh cña ph¸i trung t©m chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ ë

®¹o Thiªn chóa, mµ chñ yÕu lµ ë chç nã biÓu hiÖn sù ¸c c¶m cña

quÇn chóng nh©n d©n ®èi víi chÕ ®é Phæ ®Æc thï giê ®©y cã tham

väng n¾m quyÒn thèng trÞ ë §øc. ¸c c¶m Êy ®Æc biÖt râ rÖt ë nh÷ng

vïng Thiªn chóa gi¸o; ®ång thêi ë ®Êy l¹i cã thiÖn c¶m víi ¸o lµ

níc nay ®· bÞ vøt ra ngoµi ph¹m vi níc §øc. Phï hîp víi hai xu

híng phæ biÕn Êy, ph¸i trung t©m ®· gi÷ lËp trêng ph©n lËp chñ

nghÜa vµ liªn bang chñ nghÜa quyÕt liÖt.

TÝnh chÊt vÒ c¬ b¶n chèng Phæ ®ã cña ph¸i trung t©m ngay lËp

tøc ®îc nh÷ng phe ph¸i nhá cßn l¹i trong quèc héi nhËn biÕt, hä

cã tinh thÇn chèng Phæ v× nh÷ng ®éng c¬ ®Þa ph¬ng, chø kh«ng

nh nh÷ng ngêi d©n chñ – x· héi v× nh÷ng nguyªn nh©n cã tÝnh

chÊt d©n téc vµ tÝnh chÊt chung. Kh«ng chØ ngêi Thiªn chóa gi¸o

– ngêi Ba Lan vµ ngêi An-da-x¬, - mµ ngay c¶ nh÷ng ngêi xø

Ven-ph¬ theo ®¹o Tin lµnh550 còng liªn minh chÆt chÏ víi ®¶ng cña

ph¸i trung t©m. Vµ tuy çc phe ph¸i tù do t s¶n kh«ng bao giê cã

thÓ hoµn toµn hiÓu râ ®îc tÝnh chÊt ®Ých thùc cña çi gäi lµ ph¸i

gi¸o hoµng chÝ t«n, nhng hä vÉn tá ra phÇn nµo hiÓu ®îc t×nh

h×nh ®Ých thùc khi hä gäi ph¸i trung t©m lµ ph¸i “kh«ng biÕt ®Õn tæ

quèc” vµ “thï ®Þch víi ®Õ chÕ ”…1*.

1* B¶n th¶o dõng l¹i ë ®©y.

351 690

691


ph¸c th¶o lêi tùa cho cuèn s¸ch nhá

“vai trß cña b¹o lùc trong lÞch sö”

T¸c phÈm nµy lµ b¶n in l¹i mét phÇn t¸c phÈm cña t«i “¤ng

O.§uy-rinh ®¶o lén khoa häc” vµ gåm ba ch¬ng mang nhan ®Ò “Lý

luËn vÒ b¹o lùc” trong t¸c phÈm nµy551. Ba ch¬ng Êy tríc ®ã ®·

®îc xuÊt b¶n riªng qua b¶n dÞch tiÕng Nga, díi h×nh thøc phô

lôc cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng Nga t¸c phÈm cña t«i “Sù ph¸t

triÓn cña chñ nghÜa x· héi tõ kh«ng tëng ®Õn khoa häc”552. Trong

lÇn xuÊt b¶n nµy, t«i chØ söa ch÷a vµ thªm nh÷ng ®iÓm cÇn thiÕt

nhÊt. Nhng ®Ó in thµnh s¸ch lÎ còng cÇn cã sù bæ sung ®Æc biÖt.

NÕu t«i cho ra m¾t b»ng tiÕng §øc mét cuèn s¸ch vÒ ®Ò tµi “vai

trß cña b¹o lùc trong lÞch sö”, th× b¹n ®äc §øc cã quyÒn ®ßi t«i

®õng che giÊu quan ®iÓm cña t«i vÒ vai trß rÊt to lín mµ b¹o lùc ®·

®ãng ba chôc n¨m gÇn ®©y trong lÞch sö cña chÝnh níc hä. V× vËy

t«i thªm mét ch¬ng n÷a, ch¬ng thø t, dÜ nhiªn lµ chØ lµm râ

nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n. Cã thÓ, sau nµy lóc nµo ®Êy t«i sÏ nghiªn cøu

®Ò tµi nµy ®îc tØ mØ h¬n.

ViÕt vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1887 - th¸ng Ba In theo b¶n viÕt tay

1888 Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn trong t¹p chÝ Die

Neue Zeit , t.I, sè 22, 1895 - 1896

§Ò c¬ng ch¬ng bèn cña cuèn


1) N¨m 1848. Yªu s¸ch ®ßi [thµnh lËp]1* çc quèc gia d©n téc.

I-ta-li-a, §øc, Ba Lan, Hung-ga-ri.

2) ChÝnh s¸ch x©m lîc c«ng khai cña B«-na-p¸c-t¬: nh÷ng

yªu s¸ch d©n téc ®æi lÊy sù båi thêng. I-ta-li-a.

3) §¸p l¹i lµ viÖc tæ chøc l¹i qu©n ®éi [Phæ]. Xung ®ét. Bi-

xm¸c. ChÝnh s¸ch kh«ng ®éc ®¸o.

4) T×nh h×nh ë §øc. Thèng nhÊt: 1) do çch m¹ng thùc hiÖn,

2) do níc ¸o thùc hiÖn, 3) do Phæ thùc hiÖn (Liªn minh thuÕ

quan).

5) Nh÷ng cuéc chiÕn tranh n¨m 1864 vµ n¨m 1866. Nh÷ng

ph¬ng s¸ch çch m¹ng.

6) Thêi kú tèt ®Ñp nhÊt cña Bi-xm¸c lµ tríc n¨m 1870.

7) ChiÕn tranh víi Ph¸p2*. §Õ chÕ. Sù th«n tÝnh vïng An-da-

x¬ - Lo-ren-n¬. Níc Nga lµm träng tµi.

1* Nh÷ng tõ trong ngoÆc vu«ng lµ cña ban biªn tËp.

2* Liªn quan tíi ®iÓm nµy, trªn cïng mét tê giÊy, ¡ng-ghen ®· ghi, råi g¹ch ®i (cã lÏ

sau khi ¡ng-ghen ®· sö dông trong t¸c phÈm) nh÷ng ®iÒu sau ®©y: “1. Ph¬ng ph¸p

tiÕn hµnh chiÕn tranh. Båi thêng chiÕn tranh. Nh÷ng x¹ thñ t×nh nguyÖn. [Nh÷ng vô

®¸nh c¾p] ®ång hå treo têng. H×nh ph¹t b»ng gËy. Sù tr¶ thï tµn b¹o cña giíi ®Þa chñ

– quý téc – tõ giíi cao nhÊt ®Õn giíi thÊp nhÊt – 2. Sù sôp ®æ cña [§Ö nhÞ] ®Õ chÕ – 3.

H·y ng¶ mò tríc thµnh phè Pa-ri! – 4. Nh÷ng kho¶n tiÒn lín nhiÒu tû ®ång vµ vïng

An-da-x¬ - Lo-ren-n¬”.

352 692

693


8) Bi-xm¸c cuèi cïng ®· trë thµnh kÎ ph¶n ®éng, trë nªn ®Çn

®én. §Êu tranh v¨n ho¸ (h«n nh©n d©n sù). ChÝnh s¸ch b¶o hé

mËu dÞch vµ liªn minh cña bän ®Þa chñ víi giai cÊp t s¶n. –

C¬n sèt thuéc ®Þa. Nh÷ng nçi sØ nhôc cña Bi-xm¸c. - §¹o luËt

chèng nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa553. - §µn ¸p çc hiÖp héi. –

Nh÷ng c¶i çch x· héi. – Chñ nghÜa qu©n phiÖt, b¾t nguån tõ vô

s¸p nhËp An-da-x¬. – Do thiÕu nh÷ng t tëng kh¸c mµ giíi ®¹i

®Þa chñ quý téc [mµ ®¹i biÓu lµ Bi-xm¸c] næi lªn hµng ®Çu.

ViÕt vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1887 - th¸ng Ba In theo b¶n th¶o

1888 Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn b»ng tiÕng Nga trong

V¨n khè cña M¸c vµ ¡ng-ghen , tËp X,

1948

®Ò c¬ng phÇn kÕt

trong ch¬ng bèn cña cuèn


I. 3 giai cÊp: cã hai giai cÊp ch¼ng ra g×, mµ mét trong hai giai

cÊp Êy ®ang suy tho¸i, cßn giai cÊp kia ®ang lªn, vµ giai cÊp c«ng

nh©n, hä chØ muèn ë giai cÊp t s¶n fairplay1*. Do ®ã, cÇn cã s¸ch

lîc khÐo lÐo gi÷a hai giai cÊp kÓ sau – nhng ®iÒu ®ã ®©u cã ph¶i

nh thÕ! ChÝnh s¸ch: nãi chung cñng cè chÝnh quyÒn nhµ níc vµ

®Æc biÖt lµ ph¶i lµm cho nã ®éc lËp vÒ mÆt tµi chÝnh (quèc h÷u ho¸

®êng s¾t, ®éc quyÒn). Nhµ níc c¶nh s¸t vµ nh÷ng nguyªn t¾c

cña ph¸p quyÒn Phæ trong lÜnh vùc t ph¸p.

B¶n chÊt hai mÆt, “tù do” vµ “d©n téc” cña n¨m 1848 còng thÓ

hiÖn râ ë §øc trong nh÷ng n¨m 1870 – 1888.

Bi-xm¸c ®· cÇn ph¶i dùa vµo quèc héi vµ vµo nh©n d©n, nhng

muèn thÕ – dï cho lµ chØ ®Ò ra ph¬ng híng – th× cÇn ph¶i cã tù

do hoµn toµn vÒ xuÊt b¶n, vÒ ng«n luËn, héi häp vµ lËp héi.

II. 1. C¬ cÊu [cña ®Õ chÕ] a. VÒ kinh tÕ – cuéc c¶i çch

tiÒn

tÖ tai h¹i ®· lµ thµnh qu¶ chñ

yÕu.

b. VÒ chÝnh trÞ – sù kh«i phôc

nhµ níc c¶nh s¸t vµ bé luËt

t ph¸p chèng giai cÊp t s¶n

n¨m 1876, sù sao chÐp tåi tÖ

353 694

695


1* - trß ch¬i trung thùc bé luËt níc Ph¸p. – TÝnh chÊt

kh«ng x¸c ®Þnh trong bé luËt

d©n sù – Tßa ¸n ®Õ chÕ lµ kh©u

m¾t xÝch cuèi cïng. N¨m 1879.

2. Sù nghÌo nµn vÒ t tëng a. Cuéc ®Êu tranh v¨n ho¸. Cha

thÓ hiÖn trong chÝnh s¸ch ve cè cña ®¹o Thiªn chóa kh«ng

v·n vµ [trong nh÷ng vô ̧ n vÒ] ph¶i lµ hiÕn binh vµ c¶nh s¸t.

sù l¨ng m¹ Bi-xm¸c. NiÒm h©n hoan cña giai cÊp

t

§¶ng cña Bi-xm¸c sans s¶n. - T×nh tr¹ng kh«ng cã

phrase1*. ph¬ng híng. – Hµnh tr×nh

®Õn Ca - nèt – xa554 . KÕt qu¶

hîp lý duy nhÊt lµ h«n nh©n

d©n sù!

3. C¬n sèt vÒ c«ng cuéc lËp hiÕn vµ sù ph¸ s¶n. Sù tham gia cña

nã trong c¬n sèt ®ã. Bän ®¹i ®Þa chñ quý téc b¶o thñ ®ª tiÖn còng

v« liªm sØ nh nh÷ng tªn t s¶n.

4. [Bi-xm¸c] hoµn toµn biÕn thµnh ®¹i ®Þa chñ quý téc.

a. ChÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch; sù liªn minh gi÷a t s¶n vµ ®Þa

chñ, ®Þa chñ ®îc hëng phÇn lín h¬n c¶.

b. ¢m mu ¸p dông ®éc quyÒn vÒ thuèc l¸ n¨m 1882 bÞ thÊt b¹i.

c. C¬n sèt thuéc ®Þa.

5. ChÝnh s¸ch x· héi µ la a. §¹o luËt chèng nh÷ng ngêi

B«-na-p¸c-t¬. x· héi chñ nghÜa; çc hiÖp héi

c«ng nh©n vµ çc quü bÞ ®Æt

díi gãt s¾t.

b. Nh÷ng ç i ¸ch díi h×nh

thøc nh÷ng c¶i çch x· héi [Sozialreformscheisse].

III. 6. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. §e däa chiÕn tranh, hËu qu¶ cña

1* - v« ®iÒu kiÖn

sù th«n tÝnh. T¨ng cêng qu©n ®éi. Ng©n s¸ch qu©n sù b¶y n¨m555.

Khi nh÷ng ngêi thuéc çc diÖn ph¶i nhËp ngò víi tÊt c¶ çc kú

h¹n ®· ®îc tuyÓn mé hÕt, th× ngêi ta b¾t ®Çu gäi ®Õn çc løa tuæi

nghÜa vô tríc n¨m 1870 ®Ó vÉn gi÷ u thÕ thªm mét thêi gian.

IV. HËu qu¶: a.

b.

T×nh h×nh trong níc, cïng víi çi chÕt cña cÆp nh©n vËt Êy1* sÏ trë nªn hçn lo¹n: kh«ng cã ®Õ chÕ nÕu kh«ng cã hoµng ®Õ! Giai cÊp v« s¶n bÞ buéc ph¶i ®i vµo con ®êng çch m¹ng, sù lín m¹nh cha tõng cã cña trµo lu d©n chñ – x· héi khi ®¹o luËt chèng nh÷ng ngêi x· héi chñ nghÜa bÞ xo¸ bá, - hçn lo¹n.

Tæng kÕt toµn bé t×nh h×nh: trong trêng hîp tèt nhÊt sÏ lµ hoµ b×nh, thø hoµ b×nh cßn tåi tÖ h¬n chiÕn tranh, cha biÕt chõng sÏ næ ra chiÕn tranh thÕ giíi.

ViÕt vµo cuèi th¸ng Ch¹p 1887 - th¸ng Ba In theo b¶n th¶o 1888 Nguyªn v¨n lµ tiÕng §øc

C«ng bè lÇn ®Çu tiªn trªn t¹p chÝ Die

Neue Zeit , Bd.I, sè 26, 1895 - 1896

1* - Bi-xm¸c vµ hoµng ®Õ Vin-hem I.

lêi nhµ xuÊt b¶n 601 - thichthichiu.files.wordpress.com file600 306lêi nhµ xuÊt b¶n 601 n¨m...

Documents