lời thưa - file.nhasachmienphi.com
TRANSCRIPT
![Page 1: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/1.jpg)
![Page 2: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/2.jpg)
LờithưaDântộcViệtNamlàmộttrongnhữngdântộcđãbiếtđếncâytràđầutiêntronglịchsửloàingười.NgườiViệtNamđãuốngtràtừngànnămnay,nhưngcólẽđâylàquyểnsáchđầutiênviếtvềnghệthuậtuốngtràcủaĐôngphươngbằngViệtngữtươngđốiđầyđủhơncả.
Ngườiviếtcũngchânthànhthưarằngchúngtôiphầnvìcơmáo,phầnvìhoạnnạn,phảitátúcởnơicôlậumandã,vừaởxatrungtâmvănhóa,lạivừakhôngđượcgầngũicácvịtrígiả.Quyểnsáchnhỏnàycũngnhưnhiềuquyểnsáchkhác,phầnlớnđượcviếtnhưlốitựtiêukhiểncủamộtgãhọctrògiàsốngcôđộcgiữatrờiđấtđácỏcây.Kínhmongchưvịthiệntríthứclượngxétchorấtnhiềukhuyếtđiểmởđây.
Kínhcẩn
SanJosetiếtVũThủymùaXuânBínhDần
NhanNhưUyênMặcVũThếNgọc
![Page 3: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/3.jpg)
LờimởđầuEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
NgườiViệttadườngnhưmởmắtchàođờiđãthấytrà,uốngtràtrọnđờivàchođếnchếtvẫncònđượctẩmliệmvớitrà(chưakể“được”concháuphatràcúngtrongcácdịpTết,giỗ).Thếnhưngviếtvềtràthìgầnnhưchưacóaiviếtcả.Tìmtàiliệutrongsáchxưa,tôitìmtừcáctrứtáccủanhàhọcgiảlỗilạcLêQuíĐôn(ngườiđãtừngghichúkĩlưỡnghàngtrămloạilúagạotrồngởViệtNamtrongbộ“BáchKhoa”VânĐàiLoạiNgữ)chođếntoànbộtrứtáccủagiađìnhdanhsĩhọNgô(Ngôgiavănphái)trởlêncáctácgiảthờikỳLýTrần…cũngchỉthấyghivôcùngsơlược.Chođếncáctácgiảcậnđại,khimàtràđãphổbiếnvànổitiếngkhắpthếgiớivớinhiềubộsáchlớnvàquantrọngviếtvềtrà,thìtìnhcảnhcũngkhôngkhác.Trongthivănthìtráilại,tràluônđượcnhắcnhở.Tuynhiênphầnlớnvìnhiềutàiliệuvàgiàuóctưởngtượng,nhiềuthầnthoạitưởngtượngđãnhiềukhiđượcbiếnthànhgiaithoại.Cólẽđộcgiảhơnmộtlần,đâuđó,đượcđọcvềcácchuyện“TràTiên”,“TrảmMãTrà”,“HầuTrà”…cónhàvăncòncamđoanrằngđãtừngđượcmộtbạnTàunàođóchouốngmộtthứtrà:“Chỉcầnmộtchénnhỏthôilàthứcănđầybụngsaumộtđạitiệcbỗngtiêutancả,bụnglạithấytrồnvàdườngnhưsẵnsàngănhếtcảmộtconheoquay…”.Hoặc“gắpmộtmiếngthịtbỏvàochéntrà,mộtphútsauthịttanrãcảra”…
NgaycảcácvịđãtừngđọcnổiTràKinhcủaLụcVũcũngnhiềukhikhôngthấyđượccáigiớihạncủacuốn“thánhkinh”nàytrongkhônggianvàthờigiancủanó(thếkỷthứ8).Chínhtôiđãđượchầutràchocácvịthúcbátronggiađình.ĐượcnghecáclãoNhobànvềtràLongTĩnh,VũDi…(cácthánhđịacủatrà),cócụđãgửihànglạngvàngchocácthươngkháchTàu,vàchờđợihàngnhiềuthángđểđổichođượcvàilạngtràthượnghảohạng.Nghệthuậtthưởngthứctràcủacáccụ,quảthậtlàcaocườngmàhạngtiểutửnhưtôimớilàthứnòngnọcvừađứtđuôitronggiếnghẹp.ThếnhưngthấycáccụvẫnquátônkínhvớinhữngđạidanhVũDiSơn,MộngĐìnhSơn,LongTĩnh…màkhôngnhấtquánvớicácdanhtừriêngvềtrànhư“TiềnMinh,HậuMinh,TiềnVũ,HậuVũ…”.Mộtlầnđánhbạobàngóp,rằngthưatỷnhưtràVũDicómấychụcloại,nàolàThiếtLaHán,PhậtThủ,ThủyTiên(têntràchứkhôngphảitràHoaThủyTiên),ThanhHương,ĐạiBạch,ĐạiHồngBào,CôngPhu…Mỗiloạilạicónămbảyhạng.Vậyđúnghơncầnphảinóinhưthếnào?SuốiHổSơncóhaidòng,chảydàimấycâysố,vậyphảichọnđịađiểmnàođểmúcnước?
![Page 4: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/4.jpg)
Trởlạichuyệntrên,tôimuốnnóitràlàmộtnghệthuậtlớn.Khởitừnơitrồng,địahình,khinúigiómưanắngtuyếtnhàonặnthànhlộcnonlánõn,chođếnkhiphatrà,uốngtrà,đềulàmộtnghệthuật.Màmỗichặng,mỗinhịpđềuphảiđạtđượccáichânnghệthuậtthìcáiđíchcuốicùng:Mộtlytràngon,mớithậtlàviênmãn.ĐâuphảicứtràVũDilàphảingon.
Vìvậytrongtấtcảcácsảnphẩmcủanhânsinh,tràcóthểđượccoilàmộtnghệthuậttinhvinhất.Nókhônggiốngnhưcácsảnphẩm“CamXãĐoài”,“NhãnHưngYên”…TràVũDichẳnghạn,cùngmộtngọnnúicùngmộtvườntrà,ngườitacóhàngtrămloạitràkhácnhau.Cùngmộtvườnnhé,trà“Đôngpha”baogiờcũnghơntrà“Tâypha”vìhướngĐôngnhậntianắngmặttrờitrước,phảnứngsinhtrưởngcủacâytràhướngđôngkháchẳncâytràởphíaTây.Rồicùngmộtcâytràthôinhé,nênnhớcâytràđượcháinhiềulầnnhưngquínhấtlàloạitrà“TiềnMinh”,đólàloạitràvừaháikhinhữngtianắngđầutiêncủamùaXuânvừalàmtantuyết,làmcăngnhựasốngcủamuôncâycỏsaumùađôngdài.Nhưngcùngháimộtlầnlạicònphảichialàmnhiềuloạitùytheobúptrà.Đólàtràtrắng(BạchTrà:toànlộcnon)hay“tràmộtlá”(búptràvàmộtlánon),“hailá”hoặc“balá”…Tràthượnghạnglạiphảiđượcháikhicònsương,khimặttrờilên,sươngtanlàphảingừngngay.Cáchháicũngđòihỏimộtnghệthuật,ngàytrướccácthiếunữháitràphảiđểmóngtaydài(saunàyhọdùngmộtloạilưỡilamgắnvàohaingóntay),đểmóngtaycắtđứtlộcnonmàngóntay,cósứcnóngcủacơthể,khôngđượcchạmvào,làmnhưsứcấmcủangóntaycóthểlàmthayđổiphẩmchấtcủatrà…
Độcgiảđừngvộichonhữngđiềutôivừaviếtlàchỉcótrongthờixaxưahoặctheokiểu“truyềnkỳ”.Thậtsựtấtcảnhữngtiêuchuẩnđóđềuđãđượcápdụngtừxưađếnnay(sẽtrìnhbàychitiếttrongchươngđọcvềTràKinhcủaLụcVũ,ĐạiQuanTràLuậncủaTốngHuyTông…),đãđượcviếtthành“Vănkiệnchínhthức”củatriềuđìnhTrungHoadànhchocácloạitràtiến…Ngàynay,nếumuốnmuacácloạitràngon(giáchừng100Mỹkimmộtlạngtrởlên)thìgóitràbaogiờcũngcònđềngàygiờvàthờigianháitrà.(Nhiềukhicòndàidòngthêmcảtênhọngườihái,ngườisaotẩm,ngàysaotẩmvàchuyểnhàng).Mộtcâuhỏikhácđặtralàthựctếcósựkhácbiệtvềcácloạitrànhưthếchăng?Lẽdĩnhiêncốnhânvàtrànhânhiệntạichỉthưởngthứctràtheokinhnghiệmvàđượccoilàmộtnghệthuậtkhôngthểgiảngdạyđược(tuynhiênhọcvẫnđược).Trongcácchươngsau,tôisẽcódịpphântíchkỹhơnvềphươngdiệnkỹthuật,ápdụngthửmộtsốnhữngphươngphápđịnhlượngvàđịnhtínhhóahọcđểgiảithíchmộtphầnnhữnggìtừxưađếnnaychỉgóitrọntronghaichữ“thưởngtrà”.Ởđây,xinnóingaylàcâytràcócátínhrấtmạnh.GiáosưnônghọcnổitiếngC.R.HarlercủaOxford
![Page 5: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/5.jpg)
Universityđãchobiếtchuyênviêntràcủahọcóthểnếmtràmànóiratừngbụitràtrongmộtvườntrà(xinđọcC.R.Harler,TheCultureandMarketingofTea,OxfordUniversityPress,1964).
Háitràxong,lạicònquagiaiđoạntẩm…rồiđếnkhicóđượctrà,cóđượctay“tràthủ”phatràđinữa,trămloạinướclạicótrămloạitràkhácnhau.LạicònTràCụ:Ấmtách…
Ấychưakểđếntácnhâncuốicùng:Ngườiuống(chưanóiđếnchỗuống,thờigianuống,kháchuống…).Nghệthuậtlàmộtcáigìcầnđểtâmhồn,tâmnãovàthờigiantậpluyện.Cùngmộtbảnđànmàmộtcáitaikhôngđượchuấnluyệnthìlàmsaophânbiệtđượcngườiđànlàmộttaymơ,mộtsinhviêntrườngâmnhạcvừatốtnghiệphaymộtnhạcsĩchuyênnghiệp,hoặcmộtcầmthủcỡHorowitz[1]?
[1]VladimirS.Horowitz(1903-1989):nghệsĩdươngcầmngườiMỹgốcNga.Ôngđượctônvinhlàmộttrongnhữngnghệsĩdươngcầmxuấtchúngnhấtthếkỷ20(BT).
CổthưcònghilạitrườnghợpVươngAnThạch,tểtướngđờinhàTống,khiốmđượcvuaTốngbanchomộtíttrà“DươngTiễn”đểuống(nênnhớtràcònlàmộtdượcthảoquí,nhấtlàtràtốt.NhântiệncóviênquantừTứXuyênsắpvềtriềuphảiđiquangọnsôngDươngTử,ôngnàynhậnđượctinphảimangvềmộtchumnướcởcấpthứhai.Ôngquannàymảingắmcảnhđẹpbênsông,lúcnhớrathìđãvượtquangọnnướccấpnhấtvàcấphai,thuyềnđangđếncấpba,ôngđànhphảilấynướcởđó.Đếnkinhđô,saukhiđưanước,VươngAnThạchchomờingồi.Nhưngtràđượcphaxong,nhìnchéntràvàsaukhinếmthử,VươngAnThạchhỏi:“Quảthựcônglấynướcởđâu?”Lẽdĩnhiênviênquannàyphảinóidối.Nghiêmsắcmặt,tểtướnghọVươngmắng:“Ngườithậtcólỗivớilãogiàbệnhhoạnnày.Thậtrangườiđãlấynướcởcấpthứbamàcòndốilão”.Viênquanđỏmặtsượngsùng,cúilạyxinlỗiphântrầnnhưngvẫntỏýngạcnhiêntạisaoVươngTểTướnglạibiết.VươngAnThạchmớinóirằng:“Làngườiquântử,chẳngthểnóimàkhôngcóchứngcớ.Tađọcsáchnênbiếtrằngnướcởthượngcấpquásiết,nướcởhạcấpquáchậm.Duychỉcónướcởtrungcấplàtrunghợp.Nướcởthượngcấpphatràmautan,hươngtràmaunổimàkhôngbền.Nướcởhạcấp,nhưnướcnày,thìtràphảiđợilâumớithấm,trầmtrầmthiếukhílực”.
Câuchuyệntrêncũnglàmộttràthoại,đượcnhiềucổthưghi.Cóthểquáđángchăng?Nếuchúngtabiếtrằngngàynaycónhữngcaothủvềrượu,cóthểnếmrượumàđọcvanhváchtiểusửtừngloại,thìcâuchuyệntrênháchỉ
![Page 6: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/6.jpg)
làmộtgiaithoại?Cũngnênnhớ,TrungQuốcđấtrộngngườiđông,thờitrướccórấtnhiềucaosĩ,tràsĩbỏcảđờichỉđểsưutầmnhữngloạitràngon,nhữngnguồnnướcquí.Tôicóđểhẳnmộtchươngviếtvề“TràHữu”(ngườixưagọinướclàtràhữu,lửalàtràsư)sẽliệtkêđầyđủcácdanhtuyền,linhthủytheocổthưvà…ởHoaKỳtheokinhnghiệmriêng.LẽdĩnhiênnhữngđiềuVươngAnThạchvừanóichỉlàmộtphầnnhỏtrongcáccổthưhiệncòntồntrữ.
Nhânlạinóivề“TràThư”,LụcVũ,tácgiảTràKinh,đượcđờisauxưngtụnglà“TràThần”lẽdĩnhiênkhôngnhữnglànhàphêbìnhvôđịch,mộthọcgiảlớnvềtràmàcònlàmộttràthủvôđịch.KhiLụcVũbỏchùarađilầnthứhai,vịtrụtrìLongCáiTự,cũnglàdưỡngphụ,khônguốngtrànữa.KhôngbiếtcóphảivìsưcụkhôngtìmđượcaiphatràgiỏinhưLụcVũhaychăng?Lẽdĩnhiênlúcnàycảhaichaconđềunổitiếngtronggiớitràsĩ.Nhàvuamuốnthửtài,nhândịpLụcVũđượcmờiđến,khôngnóichoaibiết,nhàvuavừađểthửtàinhàsưvừađểhaithầytrò,chaconhộingộ,liềnlậptứcchotriệunhàsưvàotriều.Khimờitrà,lẽdĩnhiênnhàsưphảinângtách.“TrànàycóphangonbằngtràcủaLụcHồngTiệmchăng?”Nhàsưnhắmmộtngụmrồiđặttáchtràxuốngkhôngnói.Đếntáchthứhai,dochínhLụcVũphachokhách(khôngbiếtkháchlàchamình).Nhàvuađangchờđể“lộtáo”nhàsư.Nhưngkìa,vừauốngquamộtngụm,nhàsưbỗngsángmắtvuimừng,lớntiếng:“MuôntâuHoàngThượng,tuyệt!Tuyệthảo.LụcVũchẳngthểnàotàihơnđược…”Nhàvuacảcườiđứngdậy,chomờiLụcVũrachohaichacongặpmặt…
Mỗilầnđượcthêmmộtbàivăn,mộtquyểnsáchviếtvềtrà,tôilạicómộtcảmgiácbứtrứt.Mỗilầnnghethânhữu,phầnđônglàcácvịtrọngtuổi,nóichuyệnvềtrà,cảmgiácnàylạiđếnnặnghơn.Rồithếnàocũngphảiviếtmộtquyểnsáchvềtrà…tựhứavàđãhứavớimộtsốthânhữu.Nhưngchẳngcócáchnàohoànthànhnhưdựtính.Đờisốngquanhđâybậnrộntrămchiều.Trongkhiđólạicónhữngtácphẩmkhácquantrọnghơntôiđãviếtxonghoặcgầnxong,đangcầnđểhếtthờigiờchămsóc.
Nhưngrồicuốicùngcuốnsáchcũngđượchoànthành.Cũnglàmộtcơhộitâmtìnhvớibạntriâm(trà),mộtngườibạnvôhìnhnhưngluônluôngầngũitrongnhữnglúcvuibuồn,nhấtlàtrongnhữngđêmcôđơnthahương.
Nhưngkhókhănkhôngphảilàchấmdứt.Viếtgìvềtrà?Khôngquádài(đểinkhôngnổi)màcóquánhiềuđểviết.Viếtmộtcáchnghiêmtúctheosáchgiáokhoa,kinhviệnchăng?Độcgiảsẽchánnản.Nhưngcũngkhôngthểviếttheokiểuphóngbútvănchươngđược…SaucùngquyểnTràKinhđược
![Page 7: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/7.jpg)
thànhhình.
![Page 8: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/8.jpg)
ChươngI:TràSửPHẦNTHỨNHẤT
Nguồngốctràtheohuyềnthoại
NgườiÁĐôngbiếtdùngtràtrướctiêntronglịchsử.Tuynhiên,ngườitabiếtdùngtràvàothờinàovẫnlàcâuhỏichưathểgiảiđáp.TheomộtthầnthoạiTrungQuốcvàNhậtBản,mộtthiềnsưTâyTrúcởTrungQuốcnhânvìkhôngmuốnngủquêntronglúcngồithiền,đãcắtđứthaimímắtvứtxuốngđất.Tựnhiêntừđónảysinhracâytràvàngườidùngtràđầutiênlàcácthiềnsư,họuốngtràđểtâmtríđượcbìnhthảnvàquênbuồnngủtrongkhingồithiền.VớihuyềnthoạiNhậtBản,vịthiềnsưnàykhôngaikhácchínhlàBodaiDaruma(Bodhidharma/BồĐềĐạtMa)[1].
[1]BồĐềĐạtMalàmộtngườicóthật,nhưngđãbiếnthànhmộtnhânvậtthầnthoại.TừtrướcởĐôngÁ,ngườitacứtinrằngtổĐạtMalànguyênnhâncủanhiềutruyềnkỳ,nhưngngoàiTuyệtQuánLuận,giớihọcgiảthếgiớikhôngthấycóbấtcứnhữngvănkiện,sửliệu,sángtácnàokháccủatổĐạtMa.XemBồĐềĐạtMa-TuyệtQuánLuận,VũThếNgọc,EastwestInstitutePress,1983.
ThậtsựthìchúngtacóthểbiếtrõhơnlàtràđãđượcdùngtrướcthờitổĐạtMamangThiềnTôngvàoĐôngĐộ1(khoảngcuốithếkỷthứ5SCN)khálâu.Tuynhiên,huyềnthoạinàycóýnghĩathậtsựlàtrà,nghệthuậtdùngtrànhưtasẽthấy,quảthậtcórấtnhiềuliênquanđốivớithiềngia,đạogia.Chínhnhữngvịnàyđãdùngtràđầutiênvàhơnnữa,đãbiếntràthànhmộtnghệthuậttinhvi.
MộthuyềnthoạiphổthôngnữalàtràđượcbiếtđếntừthờiThầnNông(khoảng3.000nămTCN).ThầnNôngnhưchúngtabiếtvẫnđượccácdântộcÁĐôngcoinhưlàvịnhânthầnđãdạyconngườibiếtđếnnôngnghiệpnênđượcgọilàThầnNông.ThầnNônglạisaimặttrờitỏasángvàhơinónggiúpchocâycỏsốngđượcnêncũngcótênkháclàViêmĐế(Vuacoivềsứcnóng).Nênnhớ,theotruyệncổnhângianViệtNam2thìngườiViệtNamđềulàconcháuvuaThầnNông:“ĐếMinhlàcháubađờihọViêmĐếThầnNông,sinhraĐếNghi.ĐituầnvềphíaNamđếnnúiNgũLĩnhlấyđượccongáibàVụTiên,sinhraLộcTục...PhongLộcTục(conđượcgọiKinhDươngVương)đểtrịphươngNam,lấytênnướclàXíchQuỷ.KinhDươngVươngcótàiđidướithủyphủ,sauđólạilấycongáiLongVươngởhồ
![Page 9: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/9.jpg)
ĐộngĐình,sinhraSùngLãmhiệulàLạcLongQuân...”(TruyệnhọHồngBàng,LĩnhNamChíchQuái).
[2]CõiđấtphươngĐông,ámchỉTrungQuốcđểphânbiệtvớiTâyTrúc(tứcẤnĐộ)(BT).
[3]TheosáchSưuThầnKýthìThầnNôngcòncómộtcáiroithần,đánhroivàocácloàicâycỏthìcáctínhchấtlành,độc,nhiệt,hàn...củatừngloạitựnhiênhiệnlên.Thầndựavàocáctínhchấtđóđểtrịbệnhcholoàingười,cũngnhưdạyloàingườitrồngcáccâycỏcóích.
ThầnNông(2737-2697TCN)làmộttrongTamHoàng,baôngvuađầutiêncủaTrungQuốctronghuyềnsử(theotàiliệuvềsửhọcvàkhảocổhọcthìngườitamớichỉcôngnhậncóđờinhàThương(Ân),1384-1111TCN,chođếnngàynaycódấuvếtrõràng,làchínhsử).NhữngthếkỷvềtrướccáchọcgiảsửgiaViệtNamđãthườngtỏýnghingờvềtruyềnthuyếthọHồngBànglàconcháuThầnNông,vàchorằngôngchatạorahuyềnthoạiđóchỉvìlòngtựáidântộc,muốnchorằngViệtNamcũngnganghàngvớiTrungQuốcvìcũngcócùngmộtôngtổxaxưa...Nhữngnămgầnđây,giớihọcgiảvớicáctàiliệuvềcổnhânhọcvàkhảocổhọcbắtđầubànbạcbáclạithuyếtthiêndi.Nhưngtôilạichorằng,ThầnNông(cóthểlàmộtbộlạchoặcnhiềubộlạchoặcmộtngườilãnhđạobộlạc)chínhlàngườiViệtcổ.ChínhnhữngngườinàyđãdạydântộcTrungQuốcbiếtđếnnghềnông.ChứngcớhiểnnhiênlàgiớinghiêncứuquốctếđãkhẳngđịnhbằngphươngphápđophóngxạCarboncáccổvật,đểchứngminhViệtNamđãbiếtđếnNôngnghiệptrướcTrungQuốckhoảng500năm.CácditíchmớiđàođượcởvùngÂnKhư,ngàynaylàhuyệnAnDương,tỉnhHồNam(kinhcũthờinhàThương)đãchothấycórấtnhiềucổvậtcódấuvếtLạcViệt:Từcáchìnhcásấu,trâu,voi,trĩđếnloạiđồgốmđen...CũngnênbiếtngaytênThầnNông(Shen-Nung),dùđãlàtiếngHáncũngvẫncòngiữđượccấutrúcViệtngữ(đúngtheocấutrúcchữHánphảilàNôngThầngiốngnhưViêmĐế).XinxemchitiếttrongtácphẩmNguồngốcdântộcViệtcủachúngtôi,đặcbiệtlàchương“ẤntíchLạcViệttrongnguồnvănhóaNgưỡngThiều,AnDương”.[4],[5]
TrởlạivớihuyềnthoạiThầnNôngđãbiếtdùngtrà.CáchọcgiảcổcủaTrungQuốcđãdẫnchứngtrongsáchBảnThảo(làquyểnsáchthuốccổnhấtvềyhọcTrungQuốc,vừađượcBắcKinhchodịchrangoạivăn).SáchBảnThảovẫnđượctintưởngrằngdochínhThầnNôngviếtra.Nhưngngàynayngườitabiếtđượcđíchxáchơn,đólàtácphẩmđượcviếtvàođờiHán(25-220SCN).Riêngđoạnviếtvềtrà,thìgiớihọcgiảhiệnđạicũngcóthểchứngminhđólànhữngđoạnchỉmớithêmvàotrongkhoảngnhàĐường
![Page 10: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/10.jpg)
(618-907).Vìvậy,thuyếtnàyvớisáchBảnThảocũngkhôngđủấnchứng.
[4]HiệnnaycácngànhkhoahọctừCổsinhvậthọcđếnHảidươnghọc,từNgônngữhọcđếnDântộchọcđãtiếnnhữngbướcthậtdài,cộngvớicáccôngcuộckhaiquậtkhảocổởTrungQuốcvàĐôngNamÁmớiđây,đãcóthểcungcấpđủtàiliệuchochúngtavẽlạiđượcchínhxáclịchsửkhởinguyêncủadântộcViệt,màtrướcđâycáchọcgiảViệtNamthườngchỉcăncứvàothưtịchTrungQuốcvàmộtvàiýkiếnchủquan,thựcdâncủamộtvàihọcgiảÂuChâuthờiViệtNamcònbịPhápthuộc.
[5]Năm2000,ĐạihọcUCLAdùngDNAchứngminh,congàViệtNamlàcongàđượcthuầnhóađầutiêntronglịchsửnhânloại.Đầuthậpniên2000,khoahọcgiathếgiớidùngbảnvẽDNAconngườichứngminhconngườikhởinguyêntừPhiChâu,tiếnđếnBắcTrungHoaquaĐôngNamÁ(chúthích2005).
Nguồngốctràtheothưtịch
TriếtgiaChuHi(1130-1200)cólẽlàngườiđầutiêndựavàodẫnchứngngônngữ,dẫntheocácnhómtânhọccậnđạinhưtrườnghợpLâmNgữĐường.TheohọChutrongLễKývàKinhThi(nhữngtácphẩmxuấthiệnkhoảng1000-500TCN)đãcónhắcđến“trà”.
Quảthực,LễKýcónóiđếnmónheosữanấuxongrồiđượcgóivới“látrà”,KinhThithìnóiđếncácthiếunữđẹpnhư“hoatrà”,thiên“ThấtNguyệt”cóviết:
ThấtNguyệtthựcqua
BátNguyệtđoạnhồ
CửuNguyệtthúcthư
Tháiđồtânxư...“(荼)”
(ThángBảyăndưa;thángTámcắtbầu;thángChínthuvừng;hái“trà”đốtnương...)
CáchọcgiảĐôngTâykếtluận,nhưvậyngườiÁĐôngđãbiếtđến“trà”hàngnămsáutrămnămtrướcCôngnguyên.Hơnnữa,sáchNhĩNhã(mộtquyểntựđiểnđầutiêncủanhânloạivẫnđượccoilàdoChuCông(1100TCN)viết,sauđóđượcTửHạ(500TCN)họctròKhổngTửsannhuậnvà
![Page 11: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/11.jpg)
đếnđờinhàhán,QuáchPhác(276-324SCN)viếtphầnchúthíchvàchiathành16phầnlànhàcửakiếntrúc,vậtdụng,cỏcây,cầmthú...)trongThảoMộcMônđãnóiđến“trà”.
Nhưngvấnđềởđâylàchữ“trà”trongtấtcảthưtịchcổnóitrên:KinhThi,NhĩNhã,LễKý,đềuviết(荼)ngàynayđọclà“Đồ”,chỉkhácchữ“Trà”(茶)mộtnétnhỏ.Vậy“Đồ”là“Trà”?TrongsáchNhĩNhãthìđãnóiđến“KhổĐồ”vàcáccổthưtịchcũngnóiđếnđặctínhđắngchát(khổ)của“Đồ”.SáchthuyếtvăncủaHứaThậnviếtnăm121SCNlạinóirõhơnlà“Ming”(茗)làtênbúpnonháitừcâyĐồ.Thếmà“Ming”(cũngđọclà“Mính”hay“Dánh”theoâmHánViệt)thìxưanaycũngthườngdùnglẫnlộnvớichữ“Trà”.
NhưvậyđãchứngminhđượcsựthựcngườiÁĐôngbiếtđếntràtừnhiềutrămnămtrướcCôngnguyên?Sựthựcchođếnngàynaytheokhoahọcvềcâycỏ(Botany)thìngườitabiếtđượccâyĐồcũngcóvịđắnggiốngtrà.ĐồcótênkhoahọclàSonchusOleraceus.NhưvậyĐồkhácxacâytrà(CamelliaSinensis).CâyĐồvẫncònđượcngườiTrungQuốcdùngđếnngàynaydướimộttênbìnhdânlà“khổtrà”(tràđắng).Vìvậy,vấnđềlạitrởnênrắcrốihơn.QuảthậttheocổthưtịchngườiTrungQuốcđãbiếtdùng
“Đồ”làmđồuốngtừnămsáutrămnămtrướcCôngnguyên,nhưngvẫnchưathểchứngminhlàthờiđó“Đồ”với“Trà”làmộthaylàhai.(荼茶)
ChúngtachỉbiếtchắcchắnlàđếnthờinhàĐường(từnăm618),tràđãlàmộtmónđồuốngrấtphổthôngtrongxãhộiTrungQuốc.Cónhiềutênđểgọitrà,nhưngsaukhiquyểnTràKinhrađời(khoảnggiữathếkỷthứ8)thìdanhxưngTràđãthaythếchotấtcảcácdanhxưngkhác.
Nguồngốctràtheokhoahọcvềcâycỏ
(CâytràkhôngphảilàthổsảncủaTrungQuốc)
Hiệnnaycảthếgiớiuốngtràvàtrồngtrà.TấtcảgiốngtrànàyđềulấytừcâytràTrungQuốc(CamelliaSinensis).TấtcảđềucôngnhậnrằngngườiTrungQuốcdạychocảnhânloạibiếtuốngtrà.NhưngcómộtsựkiệnđángghinhậnlàngườitakhôngtìmthấycâytràhoangởTrungQuốc.
Chođếnkhoảngnăm1935khingườiAnhkhaithácẤnĐộđểlàmsởtrà(hiệnnayẤnĐộsảnxuấttrànhiềuthứnhìsauTíchLan)vớigiốngtràTrungQuốc,thìvôtìnhngườitamớithấymộtloạicâyrừngởvùngcựcĐôngBắcẤnĐộ,vùngAssam,từtrướcvốnchưaaibiếtkểcảdânbảnxứ.
![Page 12: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/12.jpg)
Loạicâynàycaođếnhơn30mét.Vàsaukhinghiêncứu,cácnhàthựcvậthọcmớigiậtmình:Đâylàcâytrà,câytrànguyênthủycùnghọcùngchủngvàcùnggốcvớicâytràTrungQuốc(CamelliaSinensis).
Cólẽ,chúngtaquennhìnloạitràtrongvườntràởTrungQuốchayViệtNam,thườngrấtthấpđểtiệnháivàcũngvìcứ5,6nămlạiphảicắttrụiđichocâysinhcànhmới(giốngnhưnho)nênkhôngthểbiếtcâytrànếumọctựnhiênlàmộtloạithânmộc.(CâytràTrungQuốcvìđãbịthuầnhóacảngànnămnênnếukhôngcắtcũngđãcaođếnhơn20mét).Vìvậy,loại“HầuTrà”trongtruyềnthuyếtchínhlàloạicâytrànày.
SaukhitìmđượccâytràrừngởAssam,ngườitacòntiếptụctìmđượccáccâytràrừngtrạngtháithiênnhiênởcácvùngbiêngiớiẤnĐộ,TâyTạng,MiếnĐiện,TrungQuốc.ĐócũnglàvùngđấtbiêngiớiVânNamvàđồngývùngnàymớilànơicócâytràmọctựnhiênđầutiên.NếunhìnbảnđồLạcViệttừthờiHùngVươngdựngnướcVănLangchođếnthờiHaiBàTrưngkhởinghĩa,tathấyvùngđấtnàycũnglàbiêngiớiLạcViệt,dùtênlà“NamChiếu”,“ĐạiLý”,“TâyThục”…thìxưađềuthuộcvềQuếLâmcủata.Loạitràrừngnàychỉkháclàchonướcđậmhơn,nhưngkémhươnghơnloạitràTrungQuốc.
Ởđây,tôichưavộikếtluậnrằngchínhngườicổViệtđãgiớithiệucâytràchoTrungQuốc,chỉbiếttạmởđâyrằngvềcổthưtịchởViệtNamcórấtmuộn,lạibịquânMinhtànphátấtcả.CổthưtịchcổnhấtViệtNam,tôichỉthấytrongsáchAnNamChíLượccủaLêTắc,mộtngườiphảnquốcquaTầulưuvong,viếtkhoảngnăm1271,rằngnămTốngTháiTổthứtám(971),vuaĐinhLiễnViệtNamđãphảicốngchoTrungQuốcngàvoi,sừngtê,tràthơm…(KhaiBảotứniên…TháiTổchiếuLiễnvitiết-đô-sứ,AnNamđôhộ.Bátniênngũnguyệtcốngkim,bạch,têgiác,tượngnha,hươngtrà…)
TràKinhcủaLụcVũcũngkhẳngđịnh:“TràlàloạicâyquíởphươngNam…”.SáchQuảngBácvậtchícũngviết:“CaoLưlàtênmộtthứtrà,lálớn,nhịnhỏ,ngườiNamdùngđểuống.”SáchNghiênBắctạpchícũngviết:“TràởGiaoChỉxanhnhưrêu,vịcay,nóng…”.Tấtcảnhữngcổthưtịchnày,kểcảAnNamChíLược,cũngđềulàsáchcủaTrungQuốc.Tôisẽviếtthêmchitiếtởchương“TràViệtNam”.ỞđâychỉtạmkếtluậnViệtNamxưacũnglàquêhươngcủacâytràvàđãbiếtuốngtràtừhơnngànnămtrướckhitràđượcdùngởTâyphương.
Thếgiớibiếtđếntràcàngmuộnhơnnữa.MarcoPolocónóiđếntrà,nhưngphảiđếnnăm1559vớisựxuấtbảnbacuốnsáchbộNavigationeetViaggi,
![Page 13: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/13.jpg)
ÂuChâumớibiếtđếntràquamộtđoạnvăncatụngvềtràcủaHajjiMahommed.SáchHistoriarumIndicarum,LibriXVI,innăm1589cũngđãnóiđếntrà.TrongvănchươngAnhngữ,tácphẩmviếtvềtràđầutiênlàquyểnDiscoursofVoyagesintoEasteandWesteIndiescủaJanHuighenVanLinschootennăm1598…TừđâylànhữngrừngthưtịchvềtràcủaTâyphươngmàtacóthểthấytrongbấtcứmộtthưviệnnào.Ởđâytachỉtómgọnlàchođếnnăm1690chỉcóhaingườicómônbàibántràchoAnhquốcởTânThếGiới,cùnglúcđóởAnhquốctràchỉđượcbántrongmộtsốtiệmvàngngọcbảovậtởEdinburgh.TràcũnglàmộtlýdochoTâyphươngxâuxéTrungQuốcvàtràcũnglàmộtnguyênnhângâynêncuộccáchmạnggiànhđộclậpđểthànhlậpHiệpChủngQuốcHoaKỳ.Hiệnnay,Anhquốcđứngđầunhậpcảnhtràvớisốlượnggần500triệucântràmộtnăm,kếđólàHoaKỳgần200triệucân,AiCập70triệucân,Australia60triệucân,Canada50triệucân,Nga45triệucân[6].
[6]Sốliệutừlầnxuấtbảntrước,chưacậpnhật(BT).
CÁCNƯỚCXUẤTCẢNGVÀNHẬPCẢNGCHÍNH(TínhtheosốliệucânAnh)
![Page 14: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/14.jpg)
PHẦNTHỨHAI
Tràtrướcthếkỷthứ7
NhờtácphẩmTràKinhmàtađượcbiếtrằngchođếntriềuđạinhàĐường(từnăm618),tràđãlàmộtmónuốngphổthôngtrongquầnchúngvớimộtgiáthậtđắt.Trướcthếkỷthứ7,tràTrungQuốcđãđượccácdântộclánggiềngmiềnBắcbiếtđến.ĐốivớicácdântộcTạng,Mãn,Mông…làcácdân
![Page 15: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/15.jpg)
tộcdumục,hầunhưtấtcảnguồnnănglượngcủahọđềulấytừnguồnthựcphẩmgiasúc:Thịt,sữa,bơ…Tráicâyvàrauđậugầnnhưthiếuhẳntronglươngthựchàngngày.Vìvậy,tràtựnhiênđãlàmộtthứcuốngtuyệthảochohọ,ngoàihươngvịtràđãtrởnênmộtnhuyếuquantrọngchovấnđềcânbằngvàđiềuhòasựdinhdưỡngcănbản(màtasẽthấyrõchitiếthơnvềhóatínhvàdượctínhcủatràtrongchươngviếtvềđềtàinày).Cómộtsựtrùnghợptìnhcờlàvềsaunày,nạnthiếuhụttràlàmộttrongnhữnglýdochínhdẫnđếncáccuộcquậtkhởicủacácdântộcdumụcnàyvàkhiếnmiềnbắcphânchiathànhnhữngquốcgiađộclậptáchrờikhỏinhàTống(NamTống),giốngnhưtrườnghợp“TheTeaAct”củaAnhquốcđánhthuế3MỹkimđốivớimỗipoundtrànhậpcảngvàothuộcđịaHoaKỳnăm1770cũnglàmộttrongnhữnglýdokhiếndânthuộcđịabấtmãnvànổidậythànhlậpHiệpChủngQuốcHoaKỳ(TheUnitedStatesofAmerica)táchrờikhỏimẫuquốc.
ChođếnnhữngnămđầuđờiĐường,ngườiHoauốngtràcònrấtkháclốiuốngtràhiệnnay.Tràlúcđóđượcnấuchungvớihành,muối,vỏcamquítvàmộtsốlácâycóvịthenhưhúng…
Lốitràđắngchátvàmặnnày,ngàynaycòndấuvếtởlốiuốngtràcủacácdândumục,lẽdĩnhiên,đốivớidândumụchọcònbỏsữavàotrà.
TràCụthờiđócũngchưađịnhhình,bìnhthườngngườitanấutràtrongnồiđất,siêuđấtvàđổrabátăncơmđểuống.Đốivớigiớiquýtộcthìlạichuộngchénvàng,chénbạchoặcdùngcácloạibìnhchéncủarượu.
TràthờinhàĐường(618-907)
NhàĐườnglàmộttriềuđạivàngsonkhôngnhữngcủariêngTrungQuốcmàlàmộtthờiđạivănhóađượccoitrọngnhấttronglịchsửnhânloại.Nhânloạitrênkhắpnẻođườngthếgiớivàtrongkhắplịchsử,chưamộtthờiđạinàomàgiớivănnhânsángtácđượccoitrọngbằngthờiđạinày.GiớihọcgiảTâyphươngchỉngạcnhiênmộtphầnkhithấytrongnhữngthếkỷnàyphầnlớnÂuChâuvẫncònởthờiđạivõbiềndumụcmàViễnĐôngđãbướcvàokỷnguyênvăntrịrựcrỡ.Chưamộtthờiđạinàomàchỉcầnlàmđượcmộtbàithơxuấtsắclàthinhânsẽcóngaymộtchứcquan(ToànĐườngThi,mộtsưutậpkhôngtoànvẹnvàđượcchọnlựakỹlưỡngđãgồm48.900bàithơcủa2.200thisĩ,inthành900quyển).Chỉcầnvẽđượcmộtbứctranhđẹplàcóthểsốngungdung,làmtânkháchcủacácbậcvươnggiả.Thậmchíchođếnchỉcầnvàichữcủacácdanhsĩ,vínhưđơnthuốc,láthưvắntắtnhắntiểuđồng…đãcóthểbánđược,đổiđượcmộttiệcrượuthịt(córấtnhiều
![Page 16: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/16.jpg)
điểncố,cốsựvềnhữngchuyệntươngtự…).
Trongthờiđó,tràcũngđãtiếnlênmộtnghệthuật.Tràđãkhôngcònlàmónuốnghổlốn.Tràđãsánhvaicùngcácnghệthuậtcầm(đàn),kỳ(cờvây),thi(thơ),họa(vẽtranh)…Uốngtràlàmột“nghề”,màđãlàcaosĩkhôngthểkhôngbiếtnghệthuậtthưởngthức.Tràđượccáccaosĩcatụng,phẩmchấtthanhcaocủatràdầndầnvượtkhỏi“tửu”vàcả“kỳ”.Tronglăngmiếutriềuđìnhcũngnhưtậnchốnđìnhlàng,bànthờgiatiên,tràđãtrởnênmộtthứcđượccúnglễ.Đốivớigiớiđạogia,thiềngia,caosĩ,tràcònđượccoilàmộtthứcuốngcaokhiếtvàcónhiềudượctínhtốtlành…
ChođếnthờiLụcVũ,ngườiTrungQuốccòngọitràdướinhiềutênkhác:Trà(茶)Giả(槚)Mính(茗)Suyễn(荈)Thiết(蔎)…TừkhiTràKinhrađờithìchữTrà(茶)dầndầntrởthànhdanhtừthôngdụngnhất.Chữtrà,vớicácphátâmgầngiốngnhau,vẫncònđượcdùngởViễnĐông(ViệtNam,TrungQuốc,NhậtBản,TriềuTiên),ẤnĐộ,TrungÁ,Nga…ÂuMỹthìquenvớicáchphátâmsailạcmàtạothànhchữTea/Thé.
Tràtrongthờinày,đãthấyđượcsảnxuấtthànhđủ4loại:DiệpTrà(tràlá,gầngiốngnhưtràngàynay),MạtTrà(tràbột,chỉcònthấydùngtrongChanoyu(TràĐạo)củaNhậtBản),BínhTrà(tràbánh,đóngthànhbánh)vàloạitrànát.
ThờinhàĐườngphầnlớnngườitachuộngloạitràbánh.Đâylàloạitràsaukhiđãphơi,sấyđượcnghiềnnhỏrachovàokhuônđóngthànhbánh,cólỗcóthểxâuđược,cũnggọilà“tràgạch”.Mớiđây“tràgạch”cònđượccácdândumụcởBắc,TâyBắcTrungQuốcdùngnhưlàmộtđơnvịtiềntệnhưvàngnén,bạcnéncủata.HiệnnaycácdântộcMôngCổ,TâyTạngvẫncòndùngloại“tràgạch”này,cólẽđểdễvậnchuyển.
Khidùngtràgạch,ngườitatháithànhphiếnmỏng,đánhtơiranhưbột,bỏvàochén,bátrồichâmnướcsôivào.HiệnnayhầunhưngườiTrungQuốckhôngcònbiếtgìđếnloạitrànàynóigìđếnTràCụ.Tuynhiên,nhờtácphẩmTràKinh,ngườitacóthểvẽlạiđược24loạiTràCụ.PhầnlớnnhữngTràCụnàycònsốngsótquaChanoyu(茶の湯)NhậtBản.(Giốngnhưnhiềutàiliệuvănhọc,lịchsửkhácvềthờinhàĐườngcònđượcgiữlạiởNhậtrấtnhiều).Chúngtasẽnóiđến“TràĐạoNhậtBản”ởchươngkhác,nhưngởđâyxinnóitrướclàsaukhithiềnsưEisai(1141-1215)quahọcThiềnởTrungQuốcvề,cóhọccảlốithưởngtràtrongthiềnviện.(TràđãđượcbiếtđếntừthờithiềnsưGyoki,648-749).TừđóChanoyu(TràĐạo)dầnhìnhthành,saunàyđượcJòò(1504-1555)vàRikyùcôngthứchóa.Tuynhiên,
![Page 17: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/17.jpg)
tôisẽtrìnhbàytừMạtTrà(Hiki-cha)đếnTràCụ(chéntràkiểuTemmokulà“trản”thờinhàTống,bànchảitređãcótừthờinhàĐường…)chođếnnghithứcđềucónguồngốcởTrungQuốcnayđãthấttruyền(giốngnhưThiềnTông).SáchTrungQuốckhôngnóiđếncácnghithứcuốngtrànhưcủaTràĐạo.Tuynhiên,tôiđọccổthưtịchcủaTriềuTiên(cổhơncáctàiliệuvềTràĐạocủaNhậtBản)thìđãthấycónóiđếncácnghithứctươngtự.
Nghệthuậtđồgốmđếnthờigiannàycũngtiếnbộ,nổitiếngnhấtlàđồgốmởViệtChâunhưLụcVũđãkhen(xemchitiếttrongchương“TràCụquacácthờiđại”).ThờinàygiớitràsĩưachuộngcácTràCụbằngsành,sứvàbỏkhôngdùngcácTràCụbằngkimkhí.Thờinàyloại“chung”chưacó,ngườitauốngtràbằngbát(盌,oản)nhưnglànhữngchiếcbátđặcchếđểuốngtrà.
TácphẩmTràKinhrađờiđánhdấumộttrìnhđộtinhvivềnghệthuậtuốngtrà.TràKinhtrởthànhmộtkinhđiểnvềtrà.LụcVũđượctônlàm“TràThần”.Hồiđầuthếkỷnày,tacònthấyhìnhLụcVũ,tácgiảTràKinhđượctreolongtrọngnhưmộtvịthầnbảohộ,tạicáctiệmtrà,xuấtcảngtrà.
TácphẩmTràKinhgồmmườichương(Nguyênlaitrà,TràCụ,Sảnxuấttrà,Cácđồphụtùng,Cáchphatrà,Uốngtrà,Cácthưtịchvềtrà,Cácđịaphươngtrồngtrà,Chúthíchtổngquát,Lượcđồ).Làmộttácphẩmkhôngdàinhưngđãđềcậpđếntấtcảmọikhíacạnhvềtrà:Từcáchtrồngtrà,háitrà,biếnchếtràchođếncácvườntràdanhtiếng.Từcácnguồnnướctốtnhấtchođếnquanniệmvềnghệthuậtthưởngtrà.Mặcdùmộtsốchitiếtvềcácvùngtrồngtrà,cácsuốinguồnsônglạchđãbịgiớihạntrongkhônggianvàthờigianlúcđó,nhưngnhữngnhậnđịnhcủaTràKinhvẫnthườngđượccoilàchâmngônchođếnngàynay.NgaycảphầnviếtvềTràCụcũngtỏratácgiảbiếtrấttườngtậnvềnghệthuậtđồgốm(chođếnnỗiởthếkỷnàyhọcgiảR.L.Hobsontácgiảmột“thánhkinh”kháclàChinesePotteryandPorcelainphảinóichúngtabiếtvềđồgốmthờinhàĐườnglànhờLụcVũ).
TrongthờinàycòncómộttácphẩmnổitiếngkháclàTràCacủaLôĐồng,mộtđạosĩđượcđờisautônxưnglà“TràThánh”.TràCađãđượccácthếhệcáccụnhànhocủatathuộclòngnhưthơLýBạch,ĐỗPhủ.(Xinđọcnguyêntácvàbảndịchởphầnsau).NhờTràCa,tacũngkhẳngđịnhđượcmộtsốvấnđềliênquantớithờiđiểmháitrà,địadanhtràtiếnvua“DươngTiến”,lốiuốngtràcủangườiđươngthời…
TràDươngTiếntrongbàiTràCalàtênloạitràđặcbiệtđểtiếnvua,tràđượctrồngởvùngDươngTiến,gầnThượngHảingàynay.Thờiđóđãcóquanđặctráchvềviệcháitràchovua(vàtamcunglụcphủ)dùng.Sửsáchcòn
![Page 18: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/18.jpg)
ghilạihằngnăm,riêngvềvụtràtiến,dânquảnhạtđãphảihuyđộngđến30ngànngười,phầnlớnlàthiếunữ,trongcôngviệcháitrà.Tràđượcháitừbốngiờsángchođếntrướcgiờngọ.Tràháibuổisángphảiđượcsấyvàđóngbánhngaytrongbuổichiều.Trướckhiháitràphảicóquanthượngphẩmđạidiệnvuatếlễtrờiđấtmộtcáchchínhthứcvàđầythủtục…
TràthờinhàTống(960-1280)
Saucảbathếkỷthanhbình,thờiđạihoàngkimcủanhàĐườngđidầnvàoloạnlạc,chiếntranh.KếtquảlàbịmấtnướcbởicácdântộcdumụcBắcphươnghơnnửathếkỷ.Sauđó,TốngTháiTổTriệuKhuôngDẫnđãgiànhlạiđộclậpvàmauchóngđưaTrungQuốcđếntháibìnhvàmộtthờiđạivănhọcrựcrỡkhác.
TràđếnthờinàyđãđạtđếnđộtinhvinhấtvềcảtràphẩmlẫnTràCụ.Vềtràphẩmthờinàyngườitathuầntúychỉphatrà,khôngcònbỏmuốibỏgừngvàonữa.TôiđọcsáchĐôngPhaChíLâmcủaTôĐôngPhađãthấyôngnói:“NgườithờiĐườngphatràbỏmuốibỏgừng.Thờinayaimàdùnghaithứđóắtthiênhạđềucườilớn”.CácđịaphươngsảnxuấttrànổitiếngcũngdichuyểnvềphươngNam.NhấtlàtỉnhPhúcKiếnnổitiếngcảvềtràlẫnTràCụ,lànhữngđịadanhkhôngthấynhắcnhởtrongcácthưtịchviếtvềtràthờinhàĐường.PhúcKiếncònlàmộtnơisảnxuấtđồgốm(tôidùngdanhtừđồgốmđểchỉchungmọithứđồsành,đồsứvàcảđấtnung)danhtiếng,trướccảthờinhàTốngxuôinam(NamTống).Thờinày,tràbánhvẫncònthịnhhành,nhưngdânchúngđãbắtđầuchuộngtràrời(tràlá),chođếncuốiđờiNamTốnglàthờithắngthếcủaloạitràrời.
VềTràCụđờiTốngđãdùngloạichénmới,gọilà“trản”(theoâmquanthoạiđọclà“Chien”),chữtrảncóhaicáchviếthoặcviếtvớibộNgọc(盏)hoặcviếtvớibộMãnh(盞),chữviếtbộsaulàmộtđặcchếcủađờiTống.“Trản”củađờiTốngvẫncònmiệnglớngiốngbátăncơm,nhưngnônghơn.NgàynaychỉcònthấyđượcưachuộngtrongChanoyuNhậtBản.Màusắcthìchuộngmàuđenvàđennâu.ThờinhàĐường,loại“oản”sảnxuấttạiViệtChâuthìđượcchuộngnhấtlàmàuxanhbíchngọc.Thờinàyvẫndùngsiêubằngsànhhoặcbằngđấtđểđunnước,ấmđunnướcchưađượcchếtạo,chonêntakhôngthấylàmlạkhiđọcphầnluậnvềnước,thưtịchthờinàyđoánnướcsôinon,sôigiàbằngtiếngkêucủabongbóngtrongnướcsôi.Lẽdĩnhiênấmphatràthờinàyvẫncònlớnvàdùđãchếtạoracácloạiấmphatràmới,thìhìnhdángvẫnphảngphấtbìnhrượu(cảhailoạiđềudùngchữ“Hồ”đểchỉ:Tửuhồ,tràhồ).Hìnhdángloạiấmtràtaquenmắtngàynaythìchưacó.Loạiấmnhỏtaquengọilàđộcẩm,songẩmnhỏnhắnnhưtráicam,
![Page 19: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/19.jpg)
tráiquítthìhoàntoànchưaxuấthiện,tráivớicácchuyệnthườngđàmsailầmkhinghenóibộấmchénnàynọtừđờinhàTống...
Cácdanhsĩtrongđờinàyhầunhưaicũngđãviếtvàluậnvềtrà.TừVươngAnThạch,ÂuDươngTu,TưMãQuangđếnTôĐôngPhađềulànhữngtràthủnổitiếng.ÂuDươngTuvàTôĐôngPhacònđểlạinhữngbàiviếtgiátrịvềtrà.Tuynhiên,haitácgiảnổibậtlàTháiTương(1012-1068),tácgiảTràLụcvàvuaTốngHuyTông(làmvuatừ1101đến1125),tácgiảĐạiQuanTràLuận.
TháiTươngngườiPhúcKiến,nơinổidanhvềtràvàTràCụ,ônglàmquanthượngkhanh,nhiềunămđặctráchvềcôngviệcsảnxuấttrà.QuyểnTràLụcđượcviếtnhưmộtbảnphúctrìnhđệnạplênnhàvua.Tràthờinàylàmộtngànhsảnxuấtlớn,gầnnhưmộtsảnphẩmduynhấtđểnhàTốngtraođổivớicácdântộcphươngBắcđểlấyngựachiến.Nhưtađãnói,cuốiđờiTốngloạnlạcliênmiênvàvìthiếuhụttràđãlàmộtlýdonhàTốngphảimấtmộtnửachocácdântộcphíaBắcvàsaunàymấthẳnvàotaynhàNguyên.
TốngHuyTôngcóthểnóilàmộtvịvuatàitửnhấttronglịchsửTrungQuốc.TốngHuyTônglàmộtnhàthơlớncủaTrungQuốc,ôngviếtchữcũngđẹp,vẽcũnggiỏivàcònlàmộthọcgiảlớnvềcácngànhnghệthuật.TácphẩmĐạiQuanTràLuậnlàmộttácphẩmquantrọngvàobậcnhấtviếtvềtrà.QuatácphẩmnàytađượcbiếtnhiềuvềtràthuậtthờiTống,thídụvềtràsảnxuấtởvùngVũDiSơn,loạitràthượngđẳnggồmcó36loại,loạihạngnhấtkhôngthểmuađược,loạihạngnhìgiáhailượngvàngmộtcân,loạihạngbagiáhơnmộtlượngvàng…
TràthờinhàMinh(1368-1644)
SaukhinhàTống(NamTống)bịdiệt,nhàNguyêncaitrịTrungQuốctrong84năm.Trongnhữngnămnày,nềnvănhóaTrungQuốcnóichungkhôngcógìđặcsắc,tráilạiphongkhívănhóarựcrỡĐườngTốnggầnnhưbịtiêudiệthẳndướivóngựaMôngCổ.NếuThiềnTôngđãchiphốitoàndiệnsinhhoạttríthứccủabatrămnămlịchsửTrungQuốcthờinhàĐường(618-907),đẩyNhogiáovàcáchệthốngPhápgiaxuốngbìnhdiệnthuầntúycácđịnhchếtổchứcchínhquyềnvàthicử,thìđếnthờinhàTốngngườitathấyNhogiáonóichungđãbịảnhhưởngcủaPhậtgiáo,đểpháttriểnvànởhoa.Tráivớidanhtừ“TốngNho”thườngbịbìnhdânhóa,hiểunhưlàthờiNhogiáobịtànlụihayxuyêntạc,thậtsựởthờiđạinhàTống,Nhogiáođãtrổhoakếtnụ[7],tuynhiênPhậtgiáoởTrungQuốcthờinàyđãchớmtàn.MộtmặtphongtháiThiềnTôngđãnhườngbướcchocáchìnhthứcTịnhĐộvà
![Page 20: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/20.jpg)
đặcbiệtlàMậtGiáocủacácdântộcphươngBắc,đâylànhữngphápmônPhậtgiáotiêucựchơn,khiếnsựgiaohòagiữatamgiáoởTrungQuốcthiếuđiềukiệnhơndướitriềuđạinhàTrầnởViệtNam.ĐócũnglàmộtlýdokhiếnĐạiViệtđãcóthểchiếnthắngMôngCổtrongkhiTrungQuốcbịxâmlăng,mặcdùnhàTốngđãtừnghọchỏicáchtổchứcquânsựcủaĐạiViệtdướithờinhàLý.
[7]Ởđâykhôngtiệnnóidàidòng,chỉxingiớithiệusáchNhogiáocủacụTrầnTrọngKim:“Nhogiáotiếnđếnthếkỷ11,vàoquãngđờivua(Tống)NhânTông(1023-1064)thìthậtlàthịnh.SovớicácđờithìdanhnhođờiTốngnhiềuhơncả”,NhoGiáo:QuyểnI,trang96.SáchĐạicươngtriếthọcTrungQuốccủaGiảnChivàNguyễnHiếnLêviết:“VănhóađờiTốngpháttriểnđếncựcđộ…màtriếthọccũngtiếntớicáimứchuyềnvithâmthúy”,sđd,QuyểnI,trang90.SáchKhổngHọcĐăngcủacụPhanBộiChâucógiớithiệuKhổnghọcởtriềuTống,trang683…
ChuNguyênChươngđãgiànhlạiđấtnướcchoHántộcvàonăm1368,sánglậpranhàMinh.ĐấtnướcTrungHoamộtlầnnữađãtrởlạithờikỳtrunghưng.Cácngànhvănhóanghệthuậtlạitiếptụcsinhhoạtnhịpnhàng.
PhongtháiuốngtràthờinhàMinhvẫnkhôngkhácgìthờinhàTống.Tuynhiên,tràvàTràCụđãcónhiềuđổithay.Trướchếtvềtrà,từthờinàytrởđiloạitràrờinhưngàynayđãđượcđasốchọnlàmtiêuchuẩntráivớiloạitràbánhthờitrước(màcácsáchTràKinh,ĐạiQuanTràLuậnđãdùngnhiềugiấymựcđểnóivềcáchđóngbánhtrà,cácloạidaođểtháitràratừngphiến,cácloạichổitredùngđểđánhtrà,ngàynaycòndùngtrongChanoyuNhậtBản).
VềTràCụ,thờinhàMinhdùngbìnhđunnướcbằngđồng,khôngcòndùngsiêusànhhoặctràbìnhnhưtrước.“Tràbình”chỉcònđượcdùngđểđựngtrà.ĐếncuốiđờiMinhthìloại“Trản”,chénlớnvànôngvừadùngđểphatràvừađểuống,thịnhhànhtrongthờinhàTống,đãkhôngcònđượcdùng.Bâygiờhọđãdùngtràrờichovàoấm.Ấmđãđượcdùngtừtrướcnhưngbâygiờấmtràvàchénđềunhỏhơntrước.NghiHưnglàđạidanhsảnxuấtấmtràdanhtiếngnhấtthờinàyvàtiếptụcgiữđượctiếngtămmãiđếnthờiCộnghòa.
Thờinàyngườitađãuốngtràbằngchénnhỏvàcatụngnghệthuậtuốngtràbằngcáchuốngnày.Vìvậy,danhtừ“Ngưuẩm”(uốngnhưbò)rađời.Tuynhiên,danhtừnàythườngbịhiểulà“uốngnhiều,uốngbằngchénlớn...”,sựthựcnênhiểulàloạingườiuốngtràmàkhônghiểubiếtnghệthuậtvàhương
![Page 21: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/21.jpg)
vịthìđúnghơn.NênnhớTràThánhLôĐồngchẳngbấthủvớibàithơTràCadanhtiếngcatụngthúuống7trảntràmộthơiđósao!(Dunglượngtrảnlớngầnbằngnửachénăncơmnhỏ).
Ngoàiấmchén,thờinàybắtđầudùngloại“chung”.Đâylàloạichénlớnvàsâu,giốngnhưlyuốngcàphêcủaMỹ(Mug)nhưngkhôngcóquaimàlạicónắp.Loạinàycóthểdùngthayấmđểphatràrồichuyểnsangchénnhỏ,hoặcvừadùngđểphavừađểuống.Khiuốngngườitacầmchungbằnghaitay,mộttaykhẽnângnắprađểghévàomôi.Nắpchungcòndùngđểgạtnhữnglátrànổitrênmặtnước,đểkhiuốngkhôngrơivàomiệng.
Tràtrongthờinàycũnglànguồnlợixuấtcảngquantrọngvàobậcnhất,chonêndânchúngđượckhuyếnkhíchtrồngtràkhắpnơi.Uốngtràđãtrởthànhmộttậpquán,tậptụccủatấtcả.Tràđãđươngnhiêntrởnênmộttrong“thấtdụng”củaxãhộiTrungQuốc,đượctriềuđìnhchínhthứcchỉđịnh:Dầu,muối,củi,gạo,tương,dấmvà...trà.
TràthờinhàThanh(1644-1911)
SựthựcđếnthờinhàTốngthìtràđãtoànchỉnh,kếtthànhmộtnghệthuậtuốngtràcổđiển(tôidùngtừcổđiểntheonghĩachữ“classic”:Đạtđếntrìnhđộsiêutuyệt,làmkiểumẫu,quyphạmchođờisau).ĐếnthờinhàMinhthìchỉnhđốnlạimộtsốTràCụ.NhàMãnThanhlàmộtdântộcngoạilai,caitrịHánTộc.Tuynhiên,chínhhọcũngđãchịuảnhhưởngvănhóaTrungQuốcmộtcáchsâuđậmvàsaukhichinhphụcđượcTrungQuốcthìchínhhọlạibịđồnghóa.Thànhranghệthuậtuốngtrà,sảnxuấttràkhôngcógìkháclạ.
TriềuđìnhMãnThanhvàdânchínhgốccủahọtừlâuđãbiếtuốngtràvànhậpcảngtràtừTrungQuốc.Họlàdândumục,vìvậytừlâuhọđãuốngtràchothêmsữa.NaylàmvuaTrungQuốc,họkhôngkhiếnđượcngườiTrungHoauốngtràbỏsữavàomàvôtìnhthóiquenlạiđượctruyềnquaAnhQuốcdomộtsốnhàngoạigiaovàthươngnhânngườiAnhtừngđượccácgiaicấpquýtộcMãnThanhgiớithiệumónuốngtrà...sữa.NgườiAnhcótụcuốngtràsữalàdonguyênủynày.
VuaCànLonglàmộtôngvuakhônngoannhấtvàtrọngvănhóanhấtcủatriềuđạikéodàihơn250năm.Dướitriềuđạicủaông,ôngđãdẹpyêntấtcảmọitổchứcchốngđối“phảnThanhphụcMinh”(đượcbìnhdânhóavàtiểuthuyếthóabằngcáctruyềnkỳđạiloại“CànLonghạGiangNam”,“HỏathiêuThiếuLâmTự”...).Mộttrongnhữnghạthủcôngphucaocườngcủaônglàcôngtáckhuyếnkhíchdânchúngvàquanlạiđịaphươngthờcúng
![Page 22: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/22.jpg)
QuanVânTrường,tứcQuanCôngthờiTamQuốc.KhiđạiđasốdânTrungQuốcđãthờQuanCôngthìphongtrào“phảnThanh”cũngtan.NhàNguyễnởViệtNamcũngnhậpcảngđượcbộluậtnhàThanh(sửalạichútítgọilàluậtGiaLong)vàtụcthờQuanCông(màkhônghiểuẩnýthâmsâucủaCànLong)vìchỉnghĩđểchodânbắtchướcmà“trung”vớimình.
Chỉđếnthờinày,trànhânvàtràtượngTrungQuốcmớichếranhữngloạiấmnhỏchénnhỏ,taquengọilà“ấmquảquít,chénhạtmít”...Quảthật,TrungQuốckhôngdùngchén“tống”nhưcủata?TạisaotadùngmàngườiTrungHoakhôngdùng?Tạisaophảidùngchéntống?Cáccâuhỏisẽđượctrảlờitrongchươngviếtvề“TràCụquacácthờiđại”.
Tràtrongthờihiệntại
Chúngtasẽđivàochitiếttrongchươngviếtvềtràvàthếgiới,ởđâychúngtacóthểtómlượcrằngcóhàngngànloạitrà,nhưngtựuchungcóthểdễdàngphânlàmbaloại:Tràxanh,tràđenvàloạitrunggian,cảbaloạiđềuchỉkhácnhauởchặngsaotẩm.Ủsơthìcholoạitràxanh,ủkỹthìlàloạitràđen,ủvừathìcholoạitràtrunggiannhưloạiÔLong.
Hiệnnay,ÂuMỹchỉdùngtràđen(AnhngữquengọilàBlackTea,HánngữgọilàHồngTrà).Tráilại,ÁĐônggầnnhưchỉdùngtràxanh(ThanhTrà)vàÔLong.
Tràxanhđiểnhìnhdanhtiếnglà:TràLongTĩnh,“LàmtraibiếtđánhTổTôm,uốngtràLongTĩnhngâmnômThúyKiều”(ngườiviếtcònđượcmộtbảnnômThúyKiều,thỉnhthoảngvẫnuốngtràLongTĩnh,nhưnghơnmườilămnămchưađượchầucáccụmộthộiTổTôm).CácloạitràxanhkhácnhưSưPhong,BạchVân,BảoVân,TưDuẩn,ThọMi(TrungQuốc)hayThanhTrà,ThiênVụ,TùngBáchThanh(ĐàiLoan)hiệnđangcótrênthịtrường.
LoạiÔLongquenthuộcnhấtlàThiếtQuanÂm,ThiếtLaHán,ThủyTiên,TướcThiệt,LongPhụng,LongViênChu,ChânLong(TrungQuốc)hoặcĐộngĐình,MinhĐức,ThiếtQuanÂm,ThủyTiên,ÔLong,ThiênVụcủaĐàiLoanđềucóbán.
NgườiÁĐôngngàynaysànhtrànhấtlàngườiNhật,ngườiViệt,ngườiHoavàTriềuTiên.NgườiÁĐôngđikhắpthếgiới,điđếnđâutruyềnbátràthuậtđếnđó.Ngàynay,giớithượnglưutríthứccủaÂuMỹđãbắtđầuhọchỏinghệthuậttrà.Tráilại,mộtsốlớntạpdânÁĐôngđãmấthẳnthúvịvềnghệthuậtnày.NhândịpnóichuyệnvớimộtchủnhânnổitiếngvềtràngườiHoa,
![Page 23: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/23.jpg)
tôiđượcôngchobiếtnhữngkháchthườngxuyêncủaôngvềcácloạitràngonnhấtđạiđasốlạilàgiớitríthứctrungniêncảÁlẫnÂuMỹ,phầnlớnlàcácgiớigiáosưđạihọcvàcácnhânvậtlàmviệctrongcácđịahạtvănhóa,phầncònlạilàcácvịtrọngtuổingườiÁĐông.ĐặcbiệtlàgiớitrẻÁĐôngngàynaynhậpcảnglốiuốngtràgói(loạitrà“Lipton”)củaMỹ.
Tacóthểkếtluậnchươngnàybằngcácconsốnhưsau:Cácnướcxuấtcảngtrànhiềunhất:SriLanka(480triệucân),Ấn(450),Kenya(110),TrungQuốc(120),Indonesia(110),Bangladesh(40),Uganda(33),Argentina(30),ThổNhĩKì(25),Nhật(5)...Cácnướcnhậpcảngtrànhiềunhất:Anh(480triệucân),Mỹ(180),AiCập(68),Úc(62),Canada(50),Nga(45),NamPhi(45),Ireland(30)...[8]
[8]Sốliệutừnhữnglầnxuấtbảntrước,chưacậpnhật(BT).
![Page 24: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/24.jpg)
ChươngII:TràLụcChươngkếtiếptôisẽtrìnhbàyvề“TràDanh”,giớithiệucácvườntràvàcácloạitràdanhtiếngcổkim.Tuynhiên,trướchếtởchươngnàytacầnđọcmộtsốdanhtáccổđiểnviếtvềtràđểbiếtcổnhânđãviếtgìvềtrà.Lẽdĩnhiênnhiềughinhận,giớithiệucủacổnhânđãbịthờiđạivượtqua.Taluônluônhiểusựgiớihạncủakhônggianvàthờigianchobấtcứmộttácphẩmcổđiểnnào,nhưngnhữngtácphẩmđóvẫnlànhữngtinhkết,thànhtựucủanhữngnềnvănhóachóilọi,chuyênchởnhữngtinhhoa,kinhnghiệmcủacảmộtđời,mộtthời.
BốntácphẩmchínhvàbàiTràCasẽđượcgiớithiệutrongchươngnàylàTràKinhcủaLụcVũthờinhàĐường,ĐạiQuanTràLuậncủavuaTốngHuyTôngvàTràLụccủaTháiTươngthờinhàTống,TràThưđờinhàMinh.NhữngtácphẩmdanhtiếngkhácnhưTràTrungTạpVịnhcủaLụcQuiMông,TiễnTràThủyKýcủaTươngHựuTân,ĐạiMinhThủyKýcủaÂuDươngTu,TràSớcủaHứaThứThư…sẽđượcgiớithiệutrongcácchươngviếtvềTràHữu(nướcphatrà),TràThi(tràvàthica)...
ViệtNamlàquêhươngcủatrànhưngchúngtakhôngcótácphẩmbởilẽtríthứcngàyxưa(nhosĩ)đềuthànhthạoHánvăn,chonênđãsẵnsáchvởrồihọkhôngcầnviếtnữa.Cũngnênbiếtsốtràthưdanhtiếngnàycũngkhôngnhiều.Cảmộtdântộccósốlượnggầnmộtphầntưnhânloạinày,trảiqua2.000nămuốngtràcũngchỉmớisảnxuấtđượcchưađến10quyểntràthưđánggọilàcổđiển.Hơnnữa,ViệtNamlạilàmộtquốcgianhỏbé,luônchiếntranh.NềnvănhóarựcrỡthờiLý-TrầnsauhơnmườinămnộithuộcnhàMinhđãbịtậndiệt,sốtácphẩmcònlạichỉcònmộtphầnmuôn.Sốđộcgiảlạigiớihạn,ngàyxưacácbậctiềnbốiphầnlớnchỉcócáctácphẩmlưutruyềnbằnghìnhthứcsaochépbằngtay.Tuynhiên,nóichungcũngvìphầnlớnconcháuđãkhôngbằngôngcha.TôiđọcAnNamChíLượccủaLêTắcđãthấyởđờinhàĐinh,vuaĐinhLiễnđãphảicốngTràthơm.LạiđọcDưĐịaChícủaNguyễnTrãi[1]đãthấyôngviếtchâuSaBôinổitiếngvềviệcsảnxuấttràTướcThiệt(TướcThiệtTrà,cánhtrànhỏmàcongnhưlưỡiconchimsẻ,làmộttrongvàiloạitrànổitiếngcổkim,cácdanhtácvềtràcủaTrungQuốcđềunóiđến).ChâuSaBôitheolờithôngluậncủaLýTửTấn(cũngtrongtácphẩmDưĐịaChí)gồm6động,15trang,68sách.SaBôichínhlàvùngCamLộ,QuảngTrịbâygiờ.Thếmàngàynaychẳngcòngìcả.ĐihỏicáccụvềTướcThiệtTràthìkhôngcònaibiết.KhikiếmtàiliệuvềTràCụ,đượcnhìncácchéntràcũcủaViệtNamcònđượcgiữgìnhơntrânchâutrongcácbảotàngviệnvàtưnhânNhậtBản,ngườiviếtvừahãnh
![Page 25: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/25.jpg)
diệnvừatủihổmuốnkhóc.Thanôi!LạiđọcToànĐườngThitìmtàiliệuvềTràThi,tìmgặpđược17bàithơcủatoàncácbậcthihàobậcnhấtthờiThịnhĐường,catụngcácthiềnsư,thihàoViệtNam[2]màngàynaychúngtachẳngcòndấuvếtgì.Đángthươngđánghậnlắmthay.
[1]VũThếNgọc,SựNghiệpNguyễnTrãi,QuyểnI:Tổngdịchthơvăn,bảninroneo,SàiGòn1975,trang789.“NguyễnTrãilàmộttrongnhữngnhânvậtvĩđạinhấtcủalịchsửnhânloại.KhônghiểuvìlẽgìởViệtNamtrướckiahọctròchỉđượchọcmộttácphẩmgiảmạogọilàGiaHuấnCađầynhữngtưtưởngxôithịtđạiloại:“Baonhiêulàgáithuyềnquyên,lưngongmáphấncũngchenchânvào.Đãmáđỏlạimáđào,thơmthomùixạ,ngạtngàomùihương.Đủmùinhữngthứcaolương,sơnhàohảivịbữathườngđổitrao...Lợnquayxôigấcchètầu,aiailàchẳngđếnhầulàmtôi.Quạtlônggốixếpthảnhthơi...”làmchophầnlớnhọctròbịhiểusaivềtưtưởngcaoquývàđộcđáocủaông.TrướcđâyởmiềnNamcóchodịchphầnlớncáctácphẩmkhác,trừQuốcÂmThiTập,nhưngcácsáchnàychỉđếntaymộtsốnhỏcáchọcgiảvàmộtvàisinhviênchuyênbanViệtHán.MiềnBắcđãinnhiềusáchvềNguyềnTrãi.ĐặcbiệtlàNguyễnTrãitoàntập.NhưngđếnbảninToàntậplầnthứhai(1976),nhiềubàithơNguyễnTrãilàmthờikỳởTrungQuốcđãbịloạira.”
[2]ĐầutiênlàLêQuýĐôntrongsáchKiếnVănTiểuLụccódẫnsáchNgoạiHàmvàAnhHoatìmramộtsốbàithơthờinhàĐườngcủacácThihàoTrungQuốclàmtặngcáccaotăngViệtNam.CáctácgiảThíchMậtThểcũngcóchéplạitrongViệtNamPhậtGiáoSửLược(trang87...),sáchViệtNamPhậtGiáoSửLuậncủaNguyễnLangcũngnhắclại(trang101...).ChúngtôichưatìmđượccácsáchNgoạiHàmvàAnhHoanêndùngToànĐườngThi.
TRÀKINHCỦALỤCVŨ
TừthờiĐôngHán(thếkỷthứ2SCN)TrungQuốchoàntoànrơivàotìnhtrạnghỗnloạntangthương.Trênthìvuachúanhunhượcmặctìnhchobọnhoạnquan,quýtộchàhiếpcướpbócquầnchúng.Nhândânđóirét,loạnlạcgiặcgiãnổilênkhắpnơi.
CuộccáchmạngHoàngCânmởđầuchothờiTamQuốc.TàophếvuaHánlậpranhàNgụy(220-264),chẳngbaolâulạibịTưMãChiêudiệtcảtamquốclậpranhàTấn(255-419).ĐếnthờiNgũHồ(nămdântộcphươngBắcxâmchiếmhếtlưuvựcHoàngHà)nhàTấnphảidờiđôxuốngphươngNam,rồilạibịnhàTốngcướpngôi.ĐâylàthờiNamBắcTriềuhayLụcTriều
![Page 26: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/26.jpg)
(ĐôngNgô,ĐôngTấn,Tống,Tề,Lương,TrầnnốinhauởmiềnNam,trongkhiphươngBắclàHậuNgụy,BắcTề,BắcChu).Mãichođếnthếkỷthứ7nhàTùymớithốngnhấtđượcTrungQuốcvàsauđólànhàĐườngtiếpnốivớihơn300nămthanhbình,đãkhiếnvănhọcthờinhàĐườngpháthuyrấtmạnh.TrênthìtiếpnốiđượcsứcsốngmãnhliệtthờiChiếnQuốcđãbịngưnglạicả500nămvìloạnlạc.PhầnkhácthìđếnthờinàyPhậtgiáo,đặcbiệtlàThiềnTông,đãảnhhưởngtoàndiệntrêncácsinhhoạt,đặcbiệtlàlĩnhvựcvănhóa(thờinàycóđến2triệutăngni,điềnsảnchiếmđến1/3toànquốc.ĐạicươngtriếthọcTrungQuốc,trang87).
LụcVũsinhravàtrưởngthànhtrongmộtthờiđạithịnhtrịvănhóađệnhấttronglịchsửTrungQuốcđó.ÔngsinhraởvùngCánhLăng,thuộchuyệnThiênMôn,tỉnhHồBắcngàynay.Ôngmồcôitừnhỏ,đượcTríTíchThiềnSưnuôidưỡngtrongThiềnLâmtừbé,mặcdùvậyôngkhôngxuấtgia.Tuynhiên,ôngvẫnsốngcảmộtcuộcđờiđạovị.Thíchđidulịchhảihồ,nhưngluônluônẩncưởnhữngvùngxavắng,mặcsaunàyôngrấtnổitiếng,đượctừvuađếncácđạithầnngưỡngmộ.Cácđạivăngiathihàođươngthờicũngrấtkínhtrọng.LụcVũcòncótêntựlàHồngTiệm,têntựnàylấytừKinhDịch:“Hồngtiệmưlục,kỳvũkhảdụngvinghi”.TôiđọcTânĐườngThư,cònthấykhiôngởẩntạivùngTriệuKhê,ôngcòncóhiệulàTangÔng.ÔngcònđểlạimộtsốbàithơvàđặcbiệtlàtácphẩmTràKinhdanhtiếng.TràKinhlàmộttácphẩmngắngồm3phần,10chương.Sauđây,tôichỉtuyểndịchmộtsốđoạngiớithiệuvớiđộcgiảtrước.CácđoạnvềTràCụ,vềTràDanh...sẽđượcgiớithiệuởcácchươngsau.Độcgiảkhiđọccầnhiểukhungcảnhkhônggianvàthờigiancủathờiđạiđó.ThídụquanniệmcủaLụcVũvềbậctràsĩphảibiếttựchếratràchovừahươngvịmìnhthích…
TRÀKINH(tuyểndịch)
Câytrà
TràlàmộtloạicâyquýởphươngNam.Câycaotừmộtthướcđếnmườithước.ỞvùngTứXuyêncónhữngcâylớnmàhaingườiômchưahếtgốc.Nhữngcâyđóphảitrèolênmớiháiđuợc...
Trồngtrà
Tràtrồngtrênđấtcólẫnchútítđáthìtốtnhất.Đấtđásạnthìthứnhì.Loạiđấtsétvàngthuộcloạihạphẩm,câytrồngởđóchẳngthểsinhtrái.
Trồngvàươngtràgiốngnhưtrồngdưa,nhưngchỉháiđượckhicâybatuổi.
![Page 27: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/27.jpg)
Tràởnhữngcâyhoangthìtuyệtnhất,tràvườnthứnhì.Dùtrồngởsườnnắnghayởgòcao,nhữnglátốtnhấtđềucómàuxanhtím.Tràháiởnhữngngọnđâmratừcànhchínhtốthơnởcáccànhphụ.Nhữnglátràtốtnhấtlàlátràcònquấnchặt.Nhữngláđãnởtungvàkhôngcònquấnnữathìthuộcloạihạngnhì.Tràháiởnhữngcâytrênsườnnúihoặcthunglũngthiếunắngthìchẳngđánggiá...
Háitrà
TràđượcháivàothángHai,BavàTư...chỉnênháikhisươngđọng(Vụ)cònlạnh...khôngđượcháitrongnhữngngàymưa,uámhoặccómâyvầnvũ.Chỉháitràtrongnhữngngàyquangđãng.
SơnThủythượng,GiangThủytrung,TĩnhThủyhạ...
Nướcởnúitốtnhất,nướcsôngthứnhì,nướcgiếngthứba.Nướclấytừcáckhúcsuốichảychậm,ởcácthạchhồhoặccácnhũthạchthìlàthượnghạngtrongcácloạisơnthủy.Khôngbaogiờlấynướcngayởchỗnướcvừatừtháccaođổxuống,chỗsuốiđầyghềnhthác,chỗnướcchảyxiết...Dùngnhiềuloạinướcnhưvậyđểphatràsẽkhiếnđaucổhọng...
Nếudùngnướcsông,chỉlấynướcởchỗkhôngcóngườisinhsốnggầnđó.Nếudùngnướcgiếngthìnhớđổthậtnhiềutrướckhilấynước.
Khiđunnước,khinàonướccóbọtlớnnhưmắtcávàvỡthànhtiếnglànướcsôiởgiaiđoạnthứnhất.Khiởthànhnồinướcnổilêntừnghàngbọtnhỏnhưnhữngchuỗingọctrai,đólàgiaiđoạnsôithứhai.Khibọtsủiliêntiếpvàtiếngreonhưsónglànướcđãởgiaiđoạnchót.Đólàcựcđộcủanước.Nướcđểsôikỹhơnthìkhôngthểdùngđượcnữa.
Uốngtrà
Trênmặtđấtlàbaloạisinhvật.Cóloàicócánhvàbayđược.Cóloàicólôngvàchạynhảy.Lạicóloàihámiệngnóinăng.Tấtcảđềuphảiănvàuốngđểsốngcòn.
Tuynhiên,nhiềukhinghĩacủachữ“uống”cầnphảiđượcphânbiệt.Nếungườitachỉthuầntúythỏamãncáiđóikhátthìchỉcầnnhaicơmuốngnước.Nếubuồnrầu,côlẻ,phẫnhận,ngườitacóthểxoayquauốngrượu.Nhưngnếungườitacầngiảikhuâymộtbuổitốinhànnhãthì“uống”ởđâyphảilàuốngtrà...
![Page 28: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/28.jpg)
TụcuốngtràđãthànhsâuđậmvàpháttriểnmạnhtừthờiNamBắcTriều(420-587).Tràđãtrởthànhmộtthứcuốngthôngthườngcủamọigiađình.
Ngườitacóthểphatràtừloạitràrời,tràlá,tràbộthaytràbánh.Cóthểcắt,hong,tánsấyvàbỏvàonồihoặcbìnhđểchờnướcsôi.Nhiềukhilạichohành,gừng,vỏcam,vỏquít,láhúng...Nhữngtạploạiđóbỏquachothêmmùihoặcbỏchungvớitràrồivớtra.Mónuốngnhưvậykhácnàomộtmónhỗnhợptạpnham.Ấythếmàthiênhạvẫnphatràtheokiểuđóđấy.
Cóhàngvạnthứthiênnhiêncungcấptoànhảo.Lạicónhữngđiềucầnđếnsứclựcconngườilàmchothuậntiệnthoảimáihơn.Conngườilàmranhà,lạisửasangchonóvừavớiýmuốncủamình.Conngườimặcquầnáo,lạicũngsửasangchohoànhảo.Conngườicầnphảitiêuthụthứcăn,thứcuống.Đólạilàhaithứmàconngườitadùngnhiềusứcnhấtđểvunxớikhéoléovàcanhcảisửasang.
Vìvậyvớitrà,cóchínđiềumàconngườiphảitựnỗlực:
-Phảichếlấytrà.
-Phảipháttriểncáikhảnăngbiếtchọnlựavàthưởngthứctrà.
-Phảicóđượcđầyđủdụngcụ.
-Phảisửasoạnlửacủichođúngcách.
-Phảicónướcphatràthíchhợp.
-Phảisấychođúngcách.
-Phảitántràchotốt.
-Phảiphatràmộtcáchkhéoléo.
-Cuốicùng,phảiuốngtrà.
Khôngcócáchnàongắnhơn.Chỉháitràtrongbóngmátrồisấyvộitrongđêmkhôngphảilàchếlấytrà.Nhấmnháplấyvị,hàhítlấyhươngkhôngphảilàthưởngthứctrà.Mangtheomộtcáibìnhbẩnthỉuhôihámkhôngphảilàdụngcụchínhđáng.Dùngcủigỗkhétlẹt,thanbếpcũkỹkhôngphảilàthứlòlửađúngcách.Nướcphadùngloạinướcởchỗnướcchảyxiếthaynướcởđậplụtlộicũngkhôngphảilàthứnướcthíchhợp.Tràchẳngthểnói
![Page 29: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/29.jpg)
đãđượcủsấynếuchỉmớiđượchơnóngvàđểủcẩuthả.Chỉchếbiếntràthànhbộtxanh,bộtxámchưaphảilànghiềntràđúngcách.Lóngcónglấytrà,chuyểntrà,chếnướckhôngthểđượcgọilàphatràhợpcách.Cuốicùng,uốngvôtộivạtràvàomùahèrồikhônguốngvàomùađôngthìcũngkhôngthểgọilàuốngtràđược.
TRÀCACỦALÔĐỒNG
LôĐồnglàmộtthinhânvàtrànhândanhtiếngthờinhàĐường.ÔngcòncóhiệulàNgọcXuyênTử.NếuLụcVũđượcxưngtụnglà“TràThần”thìLôĐồngđượctônlàm“TràThánh”.NgọcXuyênTửlàđạohiệuvìôngcònlàđạosĩ,khôngralàmquanchức,chỉthíchhưởngnhàn,chudunhữngdanhlamthắngcảnh.Tuyvậy,danhtiếngcủaôngvangdậykhắpnơi.Ngườitabiếtđếnônglàmộtthinhânnổitiếnghơnlàmộtđạosĩ.Lạibiếtđếnônglàmộttrànhânnhiềuhơnnữa.
Tuynhiên,cầnphảihiểuphongtháivănhóadướithờinhàĐườngbịchiphốitoàndiệnbởiphongkhíphóngkhoángvàsiêuthoátcủatưtưởngThiềnTôngvàĐạohọc.ĐạithihàoLýBạchcũnglàđạosĩ,thiềngia.ĐạithihàoVươngDuygầnnhưlàmquanchođếnchếtvẫnlàmộtthiềngiadanhtiếng...Đừnghiểunhữngđạogiathờiđógiốngnhưcácôngđạo,cáctusĩcủanhữngthờiđạivềsau.ThờiđócácđạogianhưLôĐồngcóthểnămtrướcvừalàmquanhuyệnúy,nămsautreoáođigianghồ(nghĩagianghồcủangàyxưa),lênnúicaorừngthẳm.Rồicókhigặpbạnthiếtmờimọchọlạicũngcóthểcaohứngnhậnlàmmộtchứcquanđểđượcgầnbạn.Danhnghĩa“đạosĩ”vớihọkhôngkhácgìmộttháiđộphóngkhoáng,khôngmuốnbịcâuthúctrongvòngdanhlợiquanquyền.
LôĐồngdùởtrongnúivẫncóbạnthânlàmquanlớnvànhữngngườinàyluônluônquýtrọngông,vìvậynênôngmớicódịplàmbàiTràCacònđượctruyềntrọngđếnngàynay.
TRÀCA
TạMạnhGiánNghịkýtântrà
1.
Nhậtcaongũtrượngthụychínhnùng,
QuântướngkhấumônkinhChâuCông.
![Page 30: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/30.jpg)
KhấuvânGiánNghịTốngthưtín,
Bạchquyêntàphongtamđạoấn.
KhaigiamuyểnkiếnGiánNghịdiện,
Thủduyệtnguyệtđồtambáchphiến.
Vănđạotânniênnhậpsơnlý,
Côntrùngkinhđộngxuânphongkhởi.
ThiêntửvịthưởngDươngTiếnTrà,
Báchthảobấtcảmtiênkhaihoa.
2.
Nhânphongámkếtchâubộilôi
Tiênxuântrừuxuấthoàngkimnha.
Tríchtiênbồiphươngtoànphonglý
Chítìnhchíhảothảbấtxa.
Chítônchídựhợpvươngcông
Hàsựtiệnđáosơnnhângia.
3.
Sàimônphảnquanvôtụckhách
Samạolongđầutựtiễnkhiết
Bíchvândẫnphongxuybấtđoạn
Bạchhoaphùquangngưngoảndiện.
TRÀCA
GửiôngGiánNghịhọMạnhđểcámơnvềviệcchotràmới
![Page 31: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/31.jpg)
1.
Trờicaonămtrượngvẫnngủsay
QuanquânđậpcửakhinhđộnglãoChu.
RằngquanGiánNghịcóđưathư,
Lụatrắngcònphongbađạoấn.
Mởthưdườngnhưtưởngmặtngười,
Chínhtaytuyểnlựatràbatrămphiến
Ngherằngnămmớiđườngnúiđóng
Côntrùngcònsợgióxuânvừachớmthổi.
ThiêntửchưathưởngthứcDươngTiếnTrà,
Trămcâycònchưadámkhaihoa.
2.
Gióhiềnhòaủêchồingọc
ĐầuXuânngắtháinhữngmầmhoàngkim
Lựachotươisấychotoàn
Thậttinhròngthậttốtlànhxahoa.
Loạitrànàyhợpvớibậcchítônvàvươnggiả
Tạisaolạiđếntậnnhàkẻsơnnhân?
3.
Càicửakhôngtụckhách
Lauchéntựphatrà
Mâytímtheogióthổikhôngcùng
![Page 32: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/32.jpg)
Hoatrắngvàánhsángbềnhbồngngưngtụtrêntrà.
4.
Nhấtoảnhầuvẫnnhuận,
Nhịoảnphácôsầu.
Tamoảnsưukhôtrường,
duyhữuvẫntựngũthiênquyển.
Tứoảnphátkhinhhạn,
bìnhsinhbấtbìnhsự,
tậnhướngmaokhổngtán.
Ngũoảncơphuthanh.
Lụcoảnthôngtiênlinh.
Thấtoảnkhiếtbấtđắcdã
Duygiáclưỡngdịchtậptậpthanhphongsinh.
5.
BồngLaisơntạihàxứ?
NgọcXuyênTửthừathửthanhphongdụcquykhứ.
Sơnthượngquầntiêntyhạthổ.
Địavịthanhcaocáchphongvũ,
Anđắctribáchvạnthươngsinhmệnh.
Đọatạiđiênnhaithụtânkhổ.
TiệntùngGiánNghịvấnthươngsinh
Đáođầuhoànđắctôtứcphủ?
![Page 33: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/33.jpg)
4.
Chénthứnhấtướtmôihọng.
Chénthứhaiphácôsầu.
Chénthứbatẩyruộtkhô,
chỉcònvăntựnămngànquyển.
Chénthứtưứamồhôi
chuyệnbấtbìnhtrongđời
pháttiếttấtcảramọilỗchânlông.
Chénthứnămhìnhhàitrongsạch.
Chénthứsáuthôngsuốttớicõitiênlinh.
Chénthứbẩychẳnguốngđặng,
chỉthấybênvaigiónhẹnổi.
5.
NúiBồngLaixứnào?
NgọcXuyênTửsẽcưỡigiónàytìmvề.
Trênnúiquầntiênở
Địavịthanhcaocắtngănbằngmưagió
Cóbiếtchăngsinhmệnhtrămvạnthươngsinh
Chịuđắngcayđọađầyởtrênnhữngnúiđồiđó.
NhântiệnhỏiquanGiánNghị
Baogiờđámthươngsinhđóđượcnghỉngơi?
(tạmdịch)
![Page 34: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/34.jpg)
BàiTràCanguyênlàbàithơGửiôngGiánNghịhọMạnhđểcámơnvềviệcchotràmới(TạMạnhGiánNghịkýtântrà)đượcđờisautántụngvàgọilàTràCa.BàinàytôichodịchâmHánViệtvàdịchrabạchvănchoinvàođâyvớinguyêntácHánvăn.Tôicũngtựchialàm5tiểuđoạnđểchodễchúthích.Saunàysẽxinthửdịchrathơ.Hồinhỏ,tôicóđượcnghecụNghèTânđọcbảndịchnômmànayquênhết.
Đoạnnhấtchotabiếttràthờiđósaukhiháivàsaotẩmcònđượcđónglạithànhphiếnhìnhmặttrăng.ĐócũnglàloạitràtiếnvuamangtênDươngTiến,địadanhtrồngtrànổitiếnggầnThượngHảibâygiờ.(ĐịadanhnàysauđổitênlàNghiHưng,nơinổitiếngđếntậnnayvềsảnxuấtấmphatrà).Vuamàchưanhậnđượctràđầunămđểthưởngthức(vàcúnglễ)thìnămmớivẫnchưachínhthứcbắtđầu.
ĐoạnhainóivềcáchháivàchọntràlàmtràDươngTiến:Háivàođầuxuân,toànnhữngmầmmớitươitốt.Đặcbiệtđoạnbốnthườngđượccáccụnhànhongàyxưathuộclòng.Đoạnnămcóẩnýnhắcđếncácvịquânvươngởxacáchcóbiếtđếnnhữngkhổnạncủahàngngànthôndânphảichịuđựngđểsảnxuấtdânghiếntràtiếnvuavàtamcunglụcviện.Họphảithứctừcanhhaicanhbaleođồicaođểháitràtronglúcmặttrờimớivừahừngđông.Tràđượcháiđếnkhitrờisángtỏvàphảiđượchoàntấtthànhtràbánhtrongcùngngày.
HiệnnaytạibảotàngviệnĐàiLoancòngiữđượcbứctranhcủaLôĐồngdohọasưTiềnTuyểnvẽtừđờinhàTống.Bứctranhrấtthầnkỳ.Lẽdĩnhiênhọasĩvẽlạitheomộtbứchọacổhoặchoàntoàntưởngtượng,vìvậyđiểmđộcđáocủabứctranhnàykhôngphảilànéttruyềnthầncủachândungconngườiLôĐồng,nhưngđộcđáolàởvẻmặttrangnghiêmcủahọLôđangngồingoàitrờiđợitràtượngphatrà.NétmặtnàyđượctácgiảTràSựTràThoạisosánhvớinétmặtcủachúngnhânchờđợigiờđảnsanhcủaPhậthayChúa.CũngbứctranhnàyđãđượccáctácgiảTràSựTràThoạivàẨmTràKinhdùnglàmbìasách(ảnhtrang62).
ĐọcTràCa,ngườitacũngthấyđượcmộtphầncáiphongtháicủatácgiả.Tácgiả,mộtđạosĩđãtừngtuyênbố“…chẳngcầncầubấttử,màchỉcầucóđượctràngon”,ôngmêtrà,saytrànhưsaynhaphiến.Ôngthưởngthứcđếntậncùngcáithúvịcủachéntràquí.Vớitrà,ôngthănghoađểthểnhậpvớiĐạo,vớiThiênNhiên,vớiKhôngThời.Nhưngngườiđạogiakhôngtrốnđời.Tácgiảkhôngvùithânởnúicaorừngthẳmmàquênđời.Tácgiảđãđểlộcáitâmnhânáibiếtthươngđếnnhữngthôndânchịuđựngđắngcaykhókhănđểsảnxuấtđượcmónsảnphẩmtuyệtdiệulàtràngon.Chắcchắnvới
![Page 35: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/35.jpg)
lòngtừáiđó,ôngđãlàmđượcmộtsốnhữngđiềuđểđềnđáplạinhữngcamkhổcủathôndân.BàithơtrênkhôngnhữngđếntayMạnhGiánNghị,màđãđếntaicácđấngquânvương.Việclạmdụngnhândânvớimộtgiánhâncôngtrưngdụng,lạibịthamnhũngchiacắt,saubàiTràCachắcđãbớtđượcmộtphầnnào.NàophảivôtìnhmàngườitaxưngtụngLôĐồnglàm“TràThánh”.TháiđộthưởngngoạntràcủaLôĐồngvớihậunhâncònhơnlàmộttháiđộnghệthuậtthuầntúy.
ĐẠIQUANTRÀLUẬNCỦATỐNGHUYTÔNG
DướitriềuHuyTông(1101-1125)vănhóathờiđạinhàTốnglênđếnđỉnhcaonhấtvềmọimặt,mặcdùchiếnsựvàchínhtrịthờinàyđangởmộttìnhthếhiểmnghèo.HuyTônglàconvuaThầnTông(1068-1085)lênnốingôithayanhlàvuaTriếtTông(1086-1100),khiTriếtTôngmấtnăm24tuổivàkhôngcócontrai.NămHuyTônglênngôicũnglànămthihàoTôĐôngPhamất.HuyTônglàmộtôngvuanghệsĩgiỏiđủmọinghềcầmkỳthihọavàcũnglàmộtnhàhọcgiảvềcácngànhnghệthuật.HãytưởngtượngvớithânphậnvàđịavịhoàngđếcủađạiđếquốcTrungHoathờiTrungcổ,hãynghĩđếnmộthoàngđếvới3.912bônghoabiếtnói,tuyểnlựatừkhắpgầmtrời,luônluônhầuhạphụcdịch;thếmàcũnglàngườitựngồiđốtđèndầuTôLạcđểlấymuộiđèn,tìmramộtloạimựcđenđắcýnhấtchochínhngòibútmìnhdùng(đâylàloạimựcsáchHạHoàngTưKýcònchép.XemsáchVânĐàiLoạiNgữcủaLêQuýĐôncònnhắc).CũngvịhoàngđếnàyđãtạmgácmọiviệcchínhsựđangtrongthờiphiềnnhiễunhấtvàmọicôngviệckhácđểcóđượcthờigiờviếtthànhbộĐạiQuanTràLuậnnàyvớitâmniệmlà“ghilạitấtcảnhữngkhíacạnhvềtràđểtruyềnchohậuthế”.
ĐọchếthaimươichươngcủaĐạiQuanTràLuận,ngườitacònphụcHuyTônghơnthậpbội.Vìngoàigiátrịvănchương,ngoàigiátrịhọcgiảvềnhữngđiềuôngtrìnhbàyvànhậnxét,ngườitacònbiếtrằngchínhôngđãđểrakhánhiềuthờigiờđểlàmnhiềucôngviệctừháisấyđếnphachếtrà.Chứkhôngphảichỉlàđấngquânvươngngồicao,uốngđủmọiloạitràquýphasẵndânglênrồichođiểm.
Ôngcẩnthậnghichépkỹlưỡngnàolà“bìnhnướcphảicócổcaođểkhiđunnước,nướcsôikhôngtràora”.“Đáybìnhphảirộng”(đểnướcsôiđềuhơn)...Nàolà“trản(chien)phảikhásâuđểnướctràđủthôirakhiđánhtrà”...đồngthờitrảnlại“phảicóđáykhárộngđểcóchỗđánhtrà”...Quảthậtkhôngphảilàngườitừngtựtayphatràkhôngthểbiếtđược.
Điềuđócũnglàmộtđặcđiểmcủatrànhân.Vìthúphatràvớithúuốngtrà
![Page 36: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/36.jpg)
khôngnhữngtươngđươngvớinhaumàcònlàmộtliênhệhữucơ.Cómộtbạnmớitậpuốngtrà,biếttôicótậptànhuốngtràvàsưutầmthưtịchvềtràgầnhaimươinămnay,gọiđùatôilà“Tràtướng”.Tôicườivàtrảlờinhưvậylàbạncònphảinghiêncứunhiềulắm.Cổnhânchỉnóivắntắt“Trànôtửutướng”màthôi.Vìtráivớirượu,thúuốngrượulàcóngườihầurượu,ítnhấtlànhưloạibartendercủaTâyphươnghaycácthụcnữgeishaNhậtBản.Trànhâncaothủthìđềulà“nô”hếtcả.Ngàyxưadùsẵn2,3tràđồngđó,nhưngtrànhânchỉdùngcácchúnàyđếnmứcgầybếp,đunnướcsôilàhết.Trànhânbaogiờcũngtựtaychotrà,chuyểnấm,chuyểnchén.Chínhcáilẽ“khắckỷ”,“vôngã”nàyđãlàxươngsốngcủaTràĐạo(Chanoyu)NhậtBản.CửavàotràphòngcủaTràĐạobaogiờcũngrấtthấp.Chủvàkháchđềuphảichuivào.Hànhđộngchuiquamộtcáicửanhỏ(nhưchóchui,xinlỗi)đãđánhdấutrànhânbỏtấtcảnhữngdanhdựhãohuyền,nhữngdanhxưngtolớn,nhữngtựái,ngãáighêgớmngoàicửatràphòng...đểbướcvàotràphòngbằngmộttâmbìnhđẳng,trongsạch...ThànhrachỉcócácvịđếvươngthậtsựnhưTốngHuyTôngkiabiếnthành“trànô”chứchưatừngthấycóailàtràtướng,tràvươngbaogiờ.
ThànhrađộcgiảcũngđừngthấylàmlạkhithỉnhthoảngxemphimTrungQuốccóchiếunhữngđoạnvềcácphòngtràngàyxưaởTrungQuốc,chỉcóbánnướcsôi.Kháchtựmangbìnhmangtràđến.TrongnhữngnămtrướcchúngtôicònthấytụcnàyởChợLớnvàHươngCảng.TôitheocácbạnvongniênngườiHoa,sángsángmanglồngchimđidạorồivàophòngtràgọi“wansui”(nướcsôi)phatràvàoấmtáchmangtheosẵn.
CóngườinghĩrằngcuộcđờitàihoacủaTốngHuyTôngđãphảiđánhđổibằngngôihoàngđế.Vìđếnnăm1125,HuyTôngphảithoáivịnhườngngôichoconlàKhâmTông,rồicảhaichaconđềubịlưuvong.NhàNamTốngluivềphươngNamgiữthếphânđôi,đóngkinhđômớiởHàngChâu.Lúcnày,phươngBắcbịdântộcKimtrànlấn,ôngvuanàycũngchẳnglàaixalạmàchínhlàcháungoạiTốngHuyTông,tứcvuaChươngTôngnhàKim.
Thựcsự,sựthấtbạicủanhàTốnglàvìnhiềulýdokhác.Nhưngởđâykhôngphảilàchỗtranhbiệnlịchsử.Thìthôi,dùcóvírằngHuyTôngđãvìtràvàvănnghệmàphảiđánhđổicảngaivànglẫnnửaquốcgiathìtrànhântrênthếgiớicàngquýtràhơnnữa,vìngàynayhọcóthểthừahưởngđượccảmộtgiatàitràsử,vănliệuvềtrà...vàtràvớimộtgiáthậtrẻ.Thậtrẻsovớicácthúkhácnhưrượu,nhưcàphê...(chưanóiđếncácthứtốntiềnvàquốccấmkhác,hoặcsựlợiíchđặcbiệtcủatrà).
ĐẠIQUANTRÀLUẬN(tuyểndịch)
![Page 37: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/37.jpg)
Háitrà
Háitràphảiháitrướckhitrờisángvàngaysaukhitrờisángrõphảingừngngay.Phảidùngmóngtayđểngắttrà,khôngđượcdùngngóntayđểchohươngvịtươimátcủatràkhôngbịtạpnhiễm...Nhữnglátràcònlôngmăng,congnhưlưỡichimsẻhoặccònbúpmầmlàtốtnhất,đọttràvớimộtlálàlýtưởngnhất.Hailálàthứnhì,nếuhơnnữasẽthànhratạpphẩm.
Saotrà
Sấytràlàgiaiđoạnquantrọngđểcóđượctràngon.Sấykhôngđủđộtràsẽcómàulạthơnvàcóvịđậm.Sấyquáđộtràsẽcómàusậmmàkhiphasẽcómùilửa.
Lựatrà
Tràđadiệnnhưvẻdángcủamặtconngười.Nếutràđóngbánhkhôngchặtthìbềngoàibánhtràsẽkhôngmịnmàng.Theođúngcáchthìbánhtràvừachặtvừabóngbẩy.Bánhtràđượcsấy,đóngcùngngàysaukhiháithìcómàuxanhtímlợt.Nếuđểlâumớilàmthìsẽcómàuđậmhơn.Khitràđượcđánhtơirathìsẽcómàutrắngđục,phatràsẽchonướcmàuvàng.Lạicónhữngtràngonchonướcmàuxanh,hoặcbộttràmàuxámlạichonướcmàutrong.Tuynhiênlạicónhữngloạitràtrôngthìrấttốtnhưngđemphalạirấttồi,hoặcnhiềukhinhìnthìrấtbìnhthườngmàkhiphamớithấyngon.Vìvậykhôngthểnhìnbềngoàimàxétđoánđược.Nhiềungườibuôntràlạicónhiềungoạikhoalàmchotràcóvẻtốttươihơnvẻbềngoài.
Bạchtrà
Loại“tràtrắng”khácbiệthơntấtcảcácloạikhácvàthườnglàtốtnhất.Cànhthưahơnvàláíthơn,đólàloạitràmọctựnhiênởrừngnúi.Lẽdĩnhiênrấthiếm,takhôngcócáchnàokháchơn.Chỉcóbốnnămgiađìnhcóđượcítcâyvàchỉcóvàicâyháiđược,chođượchaibatúinhỏmỗinăm.Đọtvàláđềunhỏ,saotẩmrấtkhókhăn,bởivìnếukhôngđúnglửathìdễbiếnthànhloạitràthường.Vìvậyphảicóđượctaycaothủlàmviệcmộtcáchcẩntrọng.Nếucácphươngphápđượcápdụngđúngmứcthìloạitrànàysẽhơnhẳntấtcảloạitràkhác.
TràCụ
Chéntràtốtnhấtlàloại“trản”màuxanhđen,gầnnhưđen.Chénphảiđủsâuđểmặtchénnướctràcóđượcmộtmàusắcđậmđà.
![Page 38: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/38.jpg)
Phatrà
Cónhiềucáchphatrànướcvớibộttrà.Cáchtốtnhấtlàchomộtítnướcvàobộttràđãđổsẵntrong“trản”,tạothànhchấtnướccốtđặc,sauđóchếthêmnướcsôi.Khichếthêmnướcsôinhớxoaynhẹbìnhnướcchonướcnóngđều.
Màunước
Tràchonướctronglàthượnghạng.Xanhxámthứnhì,trắngxámthứba,trắngvàngthứtư.Nếuthờitiếtđúngmứcvàtràđượcháivàsaotẩmđúngmức,sẽphảichomàutrắng(?)Nếuthờitiếtquánóngvàđọttràsinhtrưởngquámau,cũngnhưháitràvàsảnxuấttràkhôngđúngthờigiờ,thìBạchTràcũngbiếnthànhmàuvàng.Màuxanhđụcchứngtỏtràđượcsaotẩmkhôngđủ,màutrắngxámlàkếtquảquámức.Nếusaotẩmkhôngđủ,tràsẽchonướcquáđậmmàu.Quálửathìchonướcmàuhungđỏ.
TRÀSỚCỦAHỨATHỨTHƯ
CóthểnóihầuhếtcáctậptụcuốngtràcủaÁĐônghiệnnaycónhiềuảnhhưởngtừthờinhàMinh(1368-1644)hơncả.Trong84nămbịnhàNguyêncaitrị,cóthểnóimọisinhhoạtvănhóanghệthuậtTrungQuốctrongthờigiannàyđềubịgiớihạn.Trừmộtsốtiếnbộvềkhoahọc,cácngànhsinhhoạtkháckhôngcógìđặcsắc.
KhinhàMinhlấylạiquyềnđộclậpchodântộcTrungQuốcthìmọimặtsinhhoạtvănhóahưngthịnhtrởlại,tiếpnốiđượcphầnnàophongkhíĐườngTống.Mặtkhác,vìđếquốcMôngCổchinhphụcđượchầuhếtcácquốcgialớnởÂuChâu,nênnhàMinhcũngthừahưởngđượcnhiềuíchlợivềphươngdiệngiaotiếpvănhóanày.
Nhưđãnóiởcácphầntrước,tràđếnthờinàyrấtgiốngnhưthờihiệnđại.Thờinày,ngườitađãhoàntoànchỉdùngtràrờinhưngàynay.Khôngcòndùngnhiềutràbánh,tràgạchhaytràbộtnhưngàytrước.Cácloạiấmđãlầnlượtxuấthiệnđủkiểu.ChéntràxuấthiệnthaythếloạitrảnthờiTống.Nghệthuậtuốngtràbằngấmnhỏ,chénnhỏđượcđềcao.Loạiấmđất,đặcbiệtlàấmđấtNghiHưng,đãtrởthànhtiêuchuẩn.ẤmNghiHưng,chénCảnhĐứcTrấnvangdanhtừđây.TràThưđờinàycũngrấtnhiều,tôichọnởđâytácphẩmnổitiếngnhấtcủađờinàyđểgiớithiệu.SauđâylàphầntuyểndịchsáchTràSớcủaHứaThứThư.
TRÀSỚ(tuyểndịch)
![Page 39: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/39.jpg)
Phatrà
SẵnsàngTràCụ,TràCụphảithậtsạch,thậttinhkhiết.TràCụđượcbàysẵntrênbàn.Ấmtràđượcmởnắp,nắpphảiđượcđặtngửahoặcnằmtrênđĩa.
Mặttrongcủanắpphảiđểngửavìkhôngchochạmvớimặtbàn,đểtránhmùisơndầuhoặcmùithứcăncònámtrênbànsẽnhiễmtạpvàohươngtrà.Saukhiđãchếnướcsôivàoấm,lấytayđổtràvàoấmrồiđậynắpấmlại.Đợichừngthởravàođúngbahơi,rótracácchénrồiđổtrởlạivàoấmđểhươngtràthoátra(dosựchuyểnđổvừarồi).Saukhichờđợicũngđộbahơithìđượcrótramờikhách.Nếuápdụngđúngphươngthứcnàythìvịtràsẽrấtngát,hươngtràrấtthơm.Hươngvịlàmtràlàmcơthểphấnchấn,tinhthầnthoảimái.
Uốngtrà
Ấmtràkhôngđượcphahơnhailần.Lầnnướcđầu,tràcóvịtươimátđặcbiệt.Lầnnướcthứhai,tràcóvịngọtngào.Nhưngđếnnướcthứbathìtràkhôngcònthúvị.Vìvậy,sốlượngnướctrongbìnhkhôngcầnnhiều.Tuynhiên,lầnthứhaichothêmnhiềunướchơnvìtràvẫncònchúthươngvịcóthểdùngđểsúcmiệngsaubữaăn.
Tràkhách
Nếukháchđanglúcồnàovuinhộn,tốthơnhếtlàmờiuốngrượu.Nếukháchđãcóvẻsaysay,tiếptheohãychomộtbìnhtrà,loạitràthường.Chỉkhinàocóbạntâmhợp,nhữngngườithânthiếtcóthểnóinhỏchonhaunghetấtcảmọiviệcmàkhôngkháchsáo,câunệ,thìlúcđóhẵnggọitràđồngmanglò,mangnướcphatrà.Nguyêntắctùythuộchoàntoàntheokhôngkhívàsốtràkhách.
Tràphòng
Tốtnhấtlàcótràphòngngaygầnbênthưphòng.Tràphòngphảisángsủa,sạchsẽvàkhoángmát.Cạnhtườngcóthểđểhaibếp,cóđồđậykỹchotrokhỏibay.Ngoàitràphòngkêsẵnmộttủgỗđểđựngvạinước,bàngỗđểbàyTràCụvàkệđểkhănlauấmchén.NhữngTràCụnàychỉđượcmangvàophòngkhicầnđến.Tấtcảphảiđượccheđậykỹlưỡngđểtránhbụiđấtlàmtạpmùitrà.Thancủiphảiđểxabếptránhtìnhtrạngnướccóthểlàmẩmcủithanvàcũngđểđềphònghỏahoạn.
![Page 40: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/40.jpg)
Tràđồng
Phatrà,đốttrầmhươnglànhữngcôngviệcthíchthúđánglàmmộtmình.Tuynhiênkhicókhách,chẳngnêncẩuthả,vìvậycũngnênhuấnluyệnmộthaitiểuđồnglosắpcôngviệc.Mỗingày,tràđồngphảilausẵnTràCụ,tuynhiênmỗilầncầmchạmđếnTràCụphảiđượcphépcủatràchủ...
Khinênuốngtrà
-Tronglúcrảnhrang
-Khiđọcthơđãmệt
-Khisuynghĩ
-Khinghemộtkhúcnhạc
-Khinhạcngừng
-Lúcsốngcôliêu
-Khigẩyđànngắmtranh
-Mạnđàmtrongđêmkhuya
-Trongthưphòngsạchsẽmộtngàynắngđẹp
-Trongkhuêphòngcôdâu
-Khitiếpkháchquýthânthiết
-Khichủnhâncókháchlàgiớihọcsĩhayhồngnhan
-Khicóbạncũvừatrởvềsaumộtchuyếnviễndu
-Trongmộtngàynắngđẹp
-Khitrờimâyvầnvũ,mưanhỏ
-Khingắmthuyềnngượcxuôi
-Giữarừngtretrúc
![Page 41: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/41.jpg)
-Khihoanởchimhót
-Bênhồsenmộtngàyoiả
-Trongvườnsaubênlòtrầm
-Saukhitiễnkháchsaysưavừaravề
-Khitrẻnhỏkhôngcónhà
-Khithămviếngmộtngôichùacôtịch
-Khingắmcảnhsuốirừngnúinon.
Nhữnglúckhôngnênuốngtrà
-Khilàmviệc
-Khicoituồnghát
-Khimởthưrađọc
-Khimưalớnhaytuyếtđổ
-Trongbữatiệcrượuđôngđảo
-Khilụclọicôngvăngiấytờ
-Nhữngngàybậnrộn
Vàtổngquát,trongtấtcảnhữngtrườnghợptráivớinhữngđiềunêuraởđoạntrên(nhữnglúcnênuốngtrà).
Nhữngđiềunêntránh
-Nướckhôngtrongsạch
-TràCụdơbẩn
-Thìa(xúctrà)bằngđồng
-Ấm(phatrà)bằngđồng
![Page 42: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/42.jpg)
-Thùngchứanướcbằnggỗ
-Củikhô(vìcókhói)
-Thanxốp(vìcókhói)
-Tràđồngthôkệchvụngvề
-Nữgianhânnóngtánh
-Khănbẩn
-Tấtcảmọiloạihươngsạvàvịthuốc.
Nhữngthứnêntránhxa
-Phòngẩmthấp
-Nhàbếp
-Đườngphốồnào
-Tiếngtrẻconkhóclóc,lahét
-Nhữngngườitínhtìnhthôlỗ
-Nhữngngườilàmhayquạucọ
-Phòngnóngnực.
![Page 43: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/43.jpg)
ChươngIII:TràDanhPHÂNLOẠITRÀTHEOCÁCHCHẾTẠO
Cóthểnóichúngtacócảngànloạitrà,nhưngcóthểchialàmbaloạichínhlàloạitràxanh(LụcTrà),loạiHồngTrà(hoặcBlackTeatheodanhtừÂuMỹ),vàloạithứbatrunggiannửagiốngHồngTrànửagiốngLụcTrà,loạinàykhôngcótênriêngnênthườnggọilàÔLong,vìÔLonglàloạitràphổthôngnhấttrongloạitràtrunggiannày.
KhinóiđếnLụcTrà,HồngTrà,ÔLongTrà,ngườitathườngchỉhiểurằngloạiLụcTrà,thídụnhưtràLongTĩnh,khiphasẽchonướcmàuxanhnhạt;loạiHồngTrà,thídụLụcAnHồngTrà(haytràLiptonởHoaKỳ)sẽchonướcmàuđỏnâuđậm;loạitràÔLongđiểnhìnhnhưtràThiếtQuanÂmsẽchonướctràmàuđỏnâunhạt...Nhậnxétđóchỉđúngmộtphần.Thậtsựcácloạirấtkhácnhauvềcáchchếtạo.CũngnênnhắclạiởđâylàđạiđasốngườiÁĐông:Việt,Hoa,Nhật,Hàn...chỉuốngloạitràxanhvàÔLong,tráilạingườiÂuMỹ,đạiđasốchỉuốngloạitràđen.Vàđiềungạcnhiênnhấtlàtràxanhlàloạitràtaưauốngnhất,lạilàloạitràđượcchếtạođơngiảnnhấttrongbaloạitrà.
Trướckhitatìmhiểuthêmvềcáchthứclàmtrà,tacũngnênbiếtlàtấtcảcácloạichỉkhácnhauvềcáchchếbiến.Cùnglàtràháitừmộtcây,tacóthểlàmranhiềuloạitràkhácbiệt.Tuynhiênvìtheonhucầuthịtrườngcũngnhưlàtruyềnthốngriêngcủatừngđịaphươngđãkhiếnngườitachuyênbiệtsảnxuất.ThídụcácvườntràởẤnĐộchuyênsảnxuấttràđenvìhọnhắmvàothịtrườngÂuMỹ.VườntràởvùngTâyHồLongTĩnhsảnxuấtloạitràxanh.VườntràởĐàiLoansảnxuấtcảbaloạivìvừanhắmvàothịtrườngÁĐônglẫnthịtrườngÂuMỹ.
BAGIAIĐOẠNCHÍNH
LoạiHồngTràlàloạitràđượcsảnxuấtquabagiaiđoạnchínhmàchúngtasẽtìmhiểusauđây.
1.Ảitrà
Tràtươimớiháivềphảiđượchongtrongnhàhoặcngoàinắngtừ8giờđến24giờ.Ngàytrướchoặcvớiloạitràquý,ngườitathườngdùngtaytrảitràtrêncácmẹttrephơiởsânhayởtrongnhàthoángkhí.Vớisảnxuấtlớn
![Page 44: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/44.jpg)
trongkỹnghệ,ngườitaphảidùngđếnhệthốngcáctấmphảnlớn,nếukhíhậuẩmvàlạnhlạiphảidùngquạtthổihơiấmvàochotràmauhéo.
GiaiđoạnnàytiếngViệttagọilàảitràhayhongtrà.DanhtừHánngữgọilà“Nuydiêu”,tươngđươngvớiAnhngữlà“Wither”.Mụcđíchcủagiaiđoạnnàyđểchotràtáiđi,mấtnướcvàmềmhơn.HailoạiHồngTràvàÔLongđềutrảiquagiaiđoạnnày,tráilạiLụcTràthìtrảiquamộtgiaiđoạnhơitươngtự,tạmgọilà“sấymềm”màtasẽnóiriêngởphầnsau.
2.Ủtrà
Tràsaukhihongvàảiđãmấtđinửatrọnglượngcũ.Tràlúcnàyđãmềm,đượcđưavàomáyquayđều,đánhvàothântràchobậtchấtnhựara.Chấtnhựanàylàchấtnướcchứađựngnhữngsinhhóadượcchấtcủatrà.
Tràlúcnàycómùichuachuavìcácchấtnhựabốcravàđãbiếnmấtmàutáixanhđểtrởthànhxámđậm.Tràbâygiờđượcđểyêntrêncácmẹttrehoặccáctấmphản,hoặcrảitrênthềmxi-măng,đểyêntrongphòngrộngmátvàẩm,tagọilàgiaiđoạnủtrà.
Giaiđoạnủtrànhằmmụcđíchđểchocácsinh“hóadượcchất”(tôigọichungtấtcảcácchấtbiochemicalcatalystshóahợpgiữacácchấtđạmproteinvàcáchóachấtpolyphenols,pectins...)hóahợpvớikhíoxytrongkhôngkhí.GiaiđoạnnàyđượcgọirấtchínhxáclàủtràtrongtiếngViệt.Tráilại,cảngườiTrungQuốclẫnTâyphươngđềudùngmộtdanhtừsailầmlà“Phátdiếu”hay“fermentation”(tadịchlàlênmen).Vìthậtsựgiaiđoạnủnàylàđểchocáchóadượcchấtphốihợpvớidưỡngkhíoxy,màtacóthểgọilàgiaiđoạn“oxidation”,chứhoàntoànkhôngphảilà“fermentation”nhưtrườnghợplênmenđiểnhìnhởrượunho,làsựphânhóabiếncáchợpchấtphứctạpthànhracácthànhtốđơngiản(biếnchấtđườngthànhcarbondioxidevàrượu).Ủtrà,nghĩađơngiảnlàđểchocáchóadượcchấtởtràtoátrahòahợpvớidưỡngkhí,sauđótràđượcmangđisấykhô,đểlàmkhôđi(côđọngcòncó3%).Khiđượcsấykhô,cáchóadượcchấtởtrànàychỉtoátratrởlạikhitiếpxúcvớinước(khiphatrà).
NênnhớrằngchỉcóloạiHồngTràvàÔLongmớitrảiquagiaiđoạnủ.Cóthểnóilàtấtcảcácloạitràsởdĩkhácnhauchỉvìkhácởgiaiđoạnủnàymàthôi.Thờigianủcànglâu(cáchóadượcchấtởtrongtràcàngđượcoxidationcao)thìmàutràcàngđậmhơnvàkhiphanước,chonướccàngđậmmàuhơn.Tacóthểtheodõibảngdướiđâyđểtạmthấysựcáchbiệtcủacácloạitrà.ĐầubảnglàloạitràxanhnhưLongTĩnhkhôngủmộtchútnào
![Page 45: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/45.jpg)
vàcuốibảnglàloạiHồngTrà(tràđen)đượcủđếnmứctốiđa,lưngchừngbảnglàcácloạiÔLong:ThiếtQuanÂm,ThiếtLaHán,ÔLong,ThủyTiên,HươngPhiến…
3.Sấykhô
Giaiđoạnsấykhôhay“càntáo”làgiaiđoạncuốicùng.Mụcđíchcủagiaiđoạnnàylàcôkếttấtcảcác“tràchất”đểcóthểgiữđượclâu,bằngcáchđơngiảnnhấtlàtràđượcsấykhôtrênlửahoặcđặttrongmáyrồidùnghơinóngvàkhôthổiquanhiềulần.Cóthểnói,các“chấtnước”trongtràđếnlúcnàyđượccôkếtvàocòncó5%,vàsẽ“nhả”rakhicóchấtnướcthấmvào,đólàlúctaphatrà.
PHÂNLOẠITRÀ
***
Tómlại,nóimộtcáchđơngiảnthìtachiaralàmbagiaiđoạnchínhnhưtrìnhbàyởtrên.Tuynhiên,trongthựctế,tràsẽtrảiquanhiềutiếntrìnhkhácnhautrướckhiđiđếnngườitiêuthụ.PhứctạpnhấtlàcácloạitràđượcsảnxuấttheocáchthứcÁĐôngchokháchÁĐông.MauchóngnhấtlàcácloạitràđensảnxuấtchoÂuMỹ.NgàynaycácphươngphápRotorvane,CTC(Crushing,Tearing,Curling),sảnxuấtđồngloạtthậtnhanhchonhucầuTâyphươngtrọngsốlượnghơnlàphẩmchất(tràđượccắtnhỏra,đánhtơirồiủvàsấy).ĐếnđâytasẽđivàohaithídụđiểnhìnhcủalốilàmtràÁĐông,vớihailoạitràquenthuộc:tràLongTĩnh(loạiTràXanh)vàtràThiếtQuanÂm
![Page 46: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/46.jpg)
(loạiTràÔLong).
CÁCHCHẾBIẾNTRÀLONGTĨNH
Nóichungcáchbiếnchếcácloạitràxanhđềurấtđơngiảngiốngnhau.Cũngvìđơngiảnnêntràgiữđượctấtcảphẩmchấtthựcsựcủatràởtrạngtháitốphácnhất.Vìvậy,tacũngkhônglạlàdânÁĐôngđềuchuộngtràxanh.Vàcũngnênnhắcởđâylàhầuhếtcácloạitràdanhtiếngcổkim,nhữngloạitràđãđượccáctrànhân,thinhâncatụnggầnnhưtấtcảđềulàtràxanh.
Tráivớicácloạikhácphảitrảiquacácgiaiđoạnải,ủlâulắc,tràxanhkhiđượcháibuổisớmphảiđượcbiếnchếngaynộibuổichiềulàxong.Tràđượcháivề,ngườitaliềnchongayvàosàng(hiệnnaychovàomáysấy)đểsấymềmtrênbếp.Giaiđoạnnàycókhigọilà“sátthanh”,hoàntoànkhácvớicácloạitràkhác,mụcđíchcủanólàlàmkhôngaytấtcảhóadượcchấtởtrà,khôngđểchonócódịpứararồioxidationnhưgiaiđoạnủcủacácloạikhác.Saukhisấykhôvàmềm,tràđượcđánhđều,nhằmlàmchotràvẫnthườnggiữnguyêntrạngbúptràvớilánonnhưngnhưbịcàođềutrênmặtda,đểchotràmềmhơn,daihơnvàđểkhiphanướcsôi,nướccóthểthấmngayvàotậntừngsớtrà.Giaiđoạnnàycũngđượcgọilà“Nhuniêm”(uốnnắntrà).Saugiaiđoạn“uốnnắn”,tràđượcsấykhôtrênlửahoặcbằnghơinóngkhôlàxong.
CÁCHBIẾNCHẾTRÀTHIẾTQUANÂM
Tràháivềphảiđượchongchohéođi(Nuydiêu)trênmẹttre.Cóthểhongngoàitrời(Nhậtquangnuydiêu)hayhongởtrongnhà(Thấtnộinuydiêu).Nhiềunhàhongcảhaicách,nóilàchođủâmdương.Khihong,thỉnhthoảngphảiđảochotràhéođều.Sauđó,tràđượcđưavàotrongnhà,đượccàorarồiphânbốtrênsànnhàhoặctrêncácsàngtređểủcho“lênmen”(thậtsựlàoxidation,xemphầnủởtrên).Sauđó,tràđượclàmdậpsơsài(Sơnhu)trướckhisấy.Sấyởgiaiđoạnnàykhágiốngnhưgiaiđoạn“sátthanh”ởtràxanh,đểchomứcđộoxidationđứngởđộnàymàthôi,chứkhôngphảisấykhôđểthànhtrà.Sauđólạiđượcmangrachovàomáyquậyđều(Tinhnhu)rồiđượcsấytrởlạichokhôhơnchútnữa,tiếpđếnmớimangracắtvàchọnchođều(Siphân,thiếtđoạn)rồiđượcsàng(hoặcngàynaydùnghơigióthổi)đểchialìamảnhtràchínhvàcáctràvụn,tràbột...Lúcnàytràđãcómàuthépđenbóng.Bấygiờtràmớiđượcchuyểnquasấytrênlửachokhôlầncuốicùng.
CÁCHẠNGTRÀVÀMỘTSỐDANHTỪRIÊNG
![Page 47: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/47.jpg)
Ởphầntrên,độcgiảđãđượcgiớithiệuvềcácloạitràđượcchiatheotiêuchuẩnủlâubaonhiêu(danhtừ“ủ”củaViệtngữđượcdùngđúngnhất,trongkhidanhtừcủaÂuMỹ“fermenter”vàcủaHoangữ“Phátdiếu”dùngsai).Theosựphânchianày,tachỉcóbaloạichínhlàloạiLụcTrà(thídụtràLongTĩnh)khôngủ,loạiủbánthờigianlàloạiÔLong(thídụnhưtràThiếtQuanÂm)vàloạiủtoànthờigian(thídụnhưloạitràLụcAnHồngTrà).Tôikhôngkểđếnloạitràướphoa(HoaTrà),vìthậtsựloạinàomuốnướphoacũngđược.Tuynhiên,trànhâncaocườngítaiuốngtràướphoa(xembàithơViMinhTiểuKệcủaCaoBáQuáttrongphầnphụlục).
Cóngườiphânloạitheohìnhthứcnàolàtràbánh,tràgạch,tràbột,tràlá.Cáchìnhthứcnàytôiđãgiớithiệunhiềutrongphầntràtrảiquacácgiaiđoạnlịchsửnênkhôngcầnnhắclạiởchươngnày.
Tiếptheođếnphầngiớithiệucácdanhtràcổkim.Độcgiảđãđượcgiớithiệuvớitrênbamươiloạitràvẫnđượcthinhân,tràsĩtronglịchsửcatụngvàcũngkhôngquênnhắcđếnmộtsốtêncácloạitràhuyềnbíhaytưởngtượng.NhưngtấtcảnhữngloạitràđóthườngchỉđượcgiớithiệuđơnthuầnvínhưgiớithiệunướcĐứccóloạixeMercedesnổitiếng,nướcNhậtcóxeToyota,Datsun...Ởđây,tôixinđivàochitiếthơn,vínhưnóiđếnxeMercedesthìxeMercedes450EvàxeMercedes190D...rấtkhácnhautuycùngmộthiệuxe.Đếnđâytôimuốnviếtđếncác“hạng”trà.
Nhưđãgiớithiệungaytừtrangđầutiên,vấnđềchiahạngtràrấtphứctạp.Cùngmộtvùng,tràcòntùytheocáchphachếcủatừngnhà,đặcbiệtlàtheothờiđiểmháitrà,theophẩmlượngcủađọttrà...Vìvậy,nóiđếnthứhạngtràlàcũngnóiđếnmộtsốdanhtừriêng.Nếukhôngđượcgiảithíchthìrấtdễnhầmlẫnvàkhôihài,vínhưcóngườiviếtrằngtràVũTiền,tràMinhTiền...thìkhôngkhácgìnóitôimớimuaxeđời1986màkhôngbiếtlàloạixegì?
Tiêuchuẩnthứnhấtđểchọntràvàbiếttràngonlàvềphẩm:Bìnhthườngloạitràthượnghạngđềulàthuộcloại“tràmộtlá”,nghĩalàchỉgồmbúpnonvàmộtlánhỏ.Loạihạngnhấtlàloại“tràhailá”,nghĩalàchỉgồmbúpnonvàhailágầnđó.Đếnloạihạngnhì,tràbalálàhạphẩm.Bìnhthườngchỉnóitràthượnghạnglàtađãhiểuchỉgồmtràmộtlá.Cácdanhtừtràmộtlá,hailá,baláchỉdùngchogiớisảnxuấttràmàthôi.
Quantrọnghơnnữalàtiêuchuẩnphânhạngtheothờiđiểmháitrà.Khinóiđếntráicâyđầumùa,giữamùa,cuốimùa...tachỉnóivềsốlượngsảnxuất:Đầumùahiếmnêngiáđắthơn,giữamùanhiềunênrẻ...Tómlại,tachỉnóivềgiátrịtheomứcđộcungcầu.
![Page 48: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/48.jpg)
Tráilại,thờiđiểmháitràlạiquantrọnghơnrấtnhiềuvìphẩmchấtkhácbiệtcủanó.Saumùađôngtiềmẩn,xuânđếncâycốitấtnhiênnẩylộc,đâmngọn.Vìvậy,nhữngđọtmầmđầutiênchứađựngcảbaotinhtúythángngàyphảilàhạngthượngđẳng.ChonêntacóhạngXuânTrà,TràXuân,Tràđầumùa.Trànàycómộttên“bímật”làMinhTiền.Thậtsựchẳngcógìbímật,vìtêngọinàychỉlấycáctiếttrongNôngLịchđểgọitên.MinhTiềnđơngiảnchỉlàloạitràđượcháiđầutiêntrongmùaxuân,trướctiếtThanhMinh(khoảngcuốithángHai,đầuthángBaÂmlịch:“ThanhMinhtrongtiếtthángba”-Kiểu).
Tràbắtđầuphơiphớirađọtnon,cũnglàtràXuân,nhưngkhôngkịpháivàodịptrướctiếtThanhMinh,hoặcháithêmvàosauđó,thìvẫnlàXuânTrànhưngđượcgọitênkháclàTiềnVũ,tứclàtràháitrướctiếtCốcVũ(sauThanhMinhnửatháng).ĐượcnhấnmạnhlàTiềnVũ,vìlúcnàymùaxuânđãbắtđầu.Mưaxuốngcâyđâmchồimauhơn,nhanhhơn,lẽdĩnhiêntràsauđóháiđượcnhiềuhơnnhưngphẩmchấtkémđi.Vìvậy,VũHậulàdanhtừchỉtấtcảcáchạngtràkháckhôngphảilàTràXuân.Cácbạntinhýsẽthấyđâylàcơhộichocácvịchủvườncócáchnóikhéo,khôngnóisainhưngnóikiểuhànghairấtkhónhậnrađốivớitràkháchkhôngkinhnghiệm:“TràMinhTiềnhiếmquáđãbịđặtmuahết,chỉcònMinhHậuTràthôi...”Hậulàsau,saubaonhiêulâu?Mộtngày!Mộttháng!Haitháng!KhôngcònMinhTiềnmàcóVũTiềnthìvẫncònlàtràthượnghạng.
Vìvậy,khiđọcsáchxưanghecáccụmờinhauuốngtràVũDiTiềnMinh,thìtasẽhiểucáccụuốngtràVũDihạngtràđầuxuânđấythôi.Đọcđếnđâyđộcgiảcũngcóthểphânbiệtđượctêntràvàhạngtrà.Chonênngườibiếtvềtrànghengườitaviếtlà“TràLongTĩnh,tràVũDi,tràVũTiền,tràVũHậu...”làcứkhiếntamuốntứccười.Nhưsẽnóikỹhơntrongphầnnghệthuậtthưởngthứctrà,tráivớirượucàngđểlâucàngquýthìtrà,đặcbiệtlàtràxanhtathườnguống,phảiđượcdùngcàngsớmcàngtốt.Tràđầuxuânthườngđượcuốngngaytrongmùaxuân,cũngmaylàhạngtrànàyítvàhiếm,chúngtacũngkhỏilouổngphí.
Ngoàira,tacũnglạithấymộtsốdanhtừkhácnhưXãTiền,HỏaTiền...tasẽtìmhiểuởđây.TrongsáchLễKýtathấycóghi“TrọngXuânchinguyệt,trạchnguyênnhật,mệnhdânxã”.ThángTrọngXuânlàthángHaitheoNôngLịch.NguyênnhậtlàngàyđầutiêncủavòngGiápTý.XãởđâylàTếTự.VậyxãlàngàytếxãvàođúngngàyKinhTrập(NôngLịchchiaralàm24Tiết,TiếtđầutiênlàLậpXuân,thứđếnVũThủythuộcthángthứnhất,KinhTrậprồiđếnXuânPhânthuộcthángthứhai.ThanhMinhrồiđếnCốcVũthuộcthángthứba...Mỗitiếtchừng15ngày,xưagọilàmộttuần).Vậy
![Page 49: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/49.jpg)
hạngtràXãTiềnlàloạitràháitrướcngàyKinhTrập(KinhTrậptrướcThanhMinhmộttháng,ThanhMinhtrướcCốcVũnửatháng).CòndanhtừHỏaTiềncónghĩalàtrướcngàylễCấmHỏa.NgàynaychínhlàngàylễHànThực,ngàyngườitachỉănđồlạnhvìkiêngnhómbếp(cấmhỏa),dosựtíchTấnVănCôngmuốntìmGiớiTửThôinênđốtlửađểGiớiTửThôitrốntrongrừngphảichạyra,khôngngờThôibịchếtcháyluôn.TiếtHànThựctrướctiếtThanhMinhhaingày.
Tómlại,nhờvậykhiđọcsáchHọcLâmTânBiênthấybìnhluậnrằng“Tràchiquýgiả,triệutạiXãTiền,kỳthứHỏaTiền,kỳthứVũTiền’”,tahiểurằng“TràhạngquýlàhạngháivàotrướcngàyKinhTrập,kếđólàhạngháitrướcngàytiếtHànThực,kếnữalàhạngháivàotrướctiếtVũCốc”,cảbađềulàloạitràháisớmvàođầuxuân.
CÁCDANHĐỊAVÀCÁCDANHTRÀ
ChưacóailàmthốngkêchínhxácđểhiểuTrungQuốcđãsảnxuấtrabaonhiêuloạitrà.Cứtheotruyềnthốngthìngườitabảolàcótớihàngvạnloạitrà.ThờitrướcThếchiếnthứhai,ngườitathấytiệmtràởkhắpmọinơitrênđấtnướcTrungQuốc.VàonhữngtiệmtràdanhtiếngởcácđôthịnổitiếngvềtrànhưTôChâu,ThượngHảihayHàngChâu,ngườitacóthểthấyhàngtrămloạitràkhácnhauđượcbàybántheotừngmùakhácbiệt.
![Page 50: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/50.jpg)
Tạicáctiệmtràlớn,ngườitathấygiốngnhưcáctiệmthuốcBắcmàmọingườiđềuquenthuộc.Nghĩalàtiệmcóhàngtrămtủngănkhácnhauđểđựngcácloạitrà,chưakểnhữngloạitràđặcbiệtkhôngbánrangoài,chỉđểdànhchonhữngkháchquen,đặthàngtrước.Cònvềcác“tràquán”ngàytrước,thậtsựnhữngnơinàychỉbánnướcsôi.Kháchhàngsángsớmthườnglạimangsẵntheotràvàấmtáchcủariêngmình.TạiĐàiLoan,HươngCảngvàngaycảChợLớn,TânGiaBa...ngàynayvẫncòncáctiệmtrà,màkháchđếntheotụccổchỉgọinướcsôiđểtựphatràbằngtràvàấmcủamình.
Nơinàosảnxuấttràngonnhất?Loạitrànàongonnhất?Lẽdĩnhiênkhôngaitrảlờiđượcnhữngcâuhỏinày.Sựthậtdanhđịavàdanhtràthayđổitheothờiđại.ThờiĐườngchẳnghạn,thiênhạchuộngTràCổTrữTửDuẫnởTriếtGianghoặctràDươngTiễnởTháiHồ...ThờiMinhThanhtrởlạithìđạiđasốưanhấtlàtràVũDiởhuyệnSùngAn,PhúcKiến.Sauđâytathửlàmmộtchuyếnviễnduđithămcácvườntràdanhtiếngcổkim.
CHIẾTGIANG
ChiếtGianglàtỉnhđẹpnhấtcủaTrungQuốc.NóiđếnChiếtGiang,ngườitamườngtượngđếnngaynhữngdãynúicaobạtngàn,nhữngrừngđàophấtphới,nhữngngôicổtựrêuphongẩnhiệntrongnúirừngcôtịch,nhữngbiểnhồnhấpnhôsóngvỗ...Nhữngcảnhđẹpđãtrởthànhđiểntích:BìnhSaLạcNhạn,ViễnPhốQuyPhàm...trongthivăncổđềutìmđượcởđây.
Đốivớitrànhân,đâycònlàthánhđịamàngườiuốngtràluônluônaoướcmộtngàyghéđến.PhíaBắcgầnđó(thuộcGiangTây)làNghiHưng,nơisảnxuấtấmđấtđộcđáonhấttrongthiênhạ.ĐâylàLongTĩnh,nơisảnxuấttràngoạihạngdướitrầngian.ĐâylàHổKhê,HổBáoTuyền,nguồnnướclànhvôsongđểtasẵnsàngphavớiLongTĩnhTrà.
BâygiờtahãythửtràLongTĩnhcùngcácthứtràkháccủaChiếtGiang.
1.LongTĩnhTrà
TràLongTĩnhlàtênchungloạitràđặcxuấtởvùngnúiphíaNamHàngChâutỉnhChiếtGiang.Đâylàmộttrongnhữngđệnhấtthắngcảnhtrongthiênhạ.Mộtthànhphốcólẽđượcnhiềuthihàolàmthơcatụngnhất.Mộtvùngđầynhữngdanhlamthắngcảnhtuyệtvời.NguyễnDucũngđãđểlạimộtbàithơnổitiếngviếtvềTâyHồ,HàngChâu.
HàngChâutừlâuđãnổitiếngvớinhữngrừngđàobạtngàn,nhữngnúiđồibátngátvànhữngngôichùacổkínhdanhtiếng,nhữngcảnhtrênbếndưới
![Page 51: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/51.jpg)
thuyềnthơmộng,nơiđãsinhranhữngngườicongáiđẹpnhất,nơicónhữngcaolâuchấtchứanhữngmónănưatuyệtcủasáungànnămvănminhTrungQuốc...HàngChâucònnổitiếnghơnnữavìđócũnglàquêhươngcủaLongTĩnhTrà,củaHổBáoTuyền.Tràđó,nướcđóquảthậtlànhữngsảnphẩmtuyệttrầnvônhịmàtráiđấtnàyđãsảnsinh.
Nếunóirằnghuyềnthoạilàmộthìnhthứccatụngnhữnggìngườitayêuquý,thìtràLongTĩnhlàmộtthídụđiểnhình.TacóthểviếtđượcmộtquyểnsáchdàychỉđểkểlạinhữngtruyềnkỳvềtràLongTĩnh.
Truyệnkểrằngcómộtbàcụchỉtrồngđượcmộtsốgốctrànhưngtínhtìnhrấthàohiệpvàlươngthiện,vẫndùngtràcủamìnhthiếtđãitấtcảnhữngnhâncôngháitràquanhvùng.Ngàykia,cómộtngườiphúthươngđingangsaukhiđượcuốngtrà,ônghếtsứccatụngbàcụvàtráchrằngngườiphúcđứcnhưbàcụthìtrờiphảichogiàu.Bàcụchỉcườivàchorằngtạmnovàkhôngđóiráchlàđãmaymắnlắmrồi.Ôngphúthươngmuốngiúpbàcụnênhỏimuamộtcáichậuđákhổnglồcũkỹngoàisân.Chậuđákhônghiểucótừbaogiờvàbịchônlấpbởingànvạnlátràhàngxómrơisangbaonhiêunăm.Bàcụnhậnbánvàhẹnngàysauôngphúthươngchongườivàxeđếndờiđi.Ngàysauôngphúthươnglạilấyđồthìbàcụđãquétdọnsạchsẽ,nhântiệnlấysốlámụcvàbùnẩmđóđắpvàomấygốctràcủamình.Khôngngờđámlátràthâmniênđócómộtđặctínhkỳdiệu,chỉvàingàysaucácgốctràđộtnhiênsinhđọtmới,hươngvịlạlùng.Bàcụkhônggiấumộtmìnhmàchiacành,chiahạtchodânquanhvùngđểcùngtrồngmộtloạitràtuyệtdiệu.Thếlàtừđócảvùngcùngvangdanhcóloạitràtuyệtphẩm.
Mộtchuyệnnữađượckểlạicắtnghĩacáitên“GiếngRồng”(LongTĩnh)nguyênủylàdokhoảngvàothếkỷthứ3,toànvùngHàngChâubịnạnhạnhánkhủngkhiếp.Ngườivàmuônvật,câycốitưởngnhưsắptiêuvongthìbỗngcómộtđạosĩđingangbảorằnghiệnđangcórồngẩnởmộtngôigiếngcổgầnmộtcổamtrongvùng.Saukhivịđạosĩlàmlễcầurồnglàmmưa,thìquảthậtmộtcơnlốctừgiếngbốclên,thếrồimâyùnùnkéolạivàmưaliêntiếpmấyngày,cứuđuợcnạnhạnhántoànvùng.ThếlàtừđótoànvùngCổTĩnhđượcgọilàLongTĩnhđểghinhậnsựtíchđó.
Nhưđãnói,bênvườntràLongTĩnhcòncóngọnsuốitrongvắtcótênlàHổBáoTuyền.Ngườitakểrằng,dòngsuốinàychỉmớixuấthiệnvàothờiĐườngHiếnTông(806-821).Cũngvàomộtnămnắnghạn,giếngchùakhôcạn.SưcụchùaLongTĩnhđangkhấnthầm,chợtthấyđôicọptừrừngđếnngaycạnhsânchùachạyrỡnqualại.Vàlạchưa!Từnhữngvếtchâncủađôicọp,nướctrắngxóatựnhiêntràolên,trongvắt...
![Page 52: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/52.jpg)
Độcgiảngheđếnđâycólẽđãthấyđủ.Hậunhâncóaitinkhôngthìkhôngthànhvấnđề,nhưngđềucôngnhậnmộtsựthậtđơngiản:TràLongTĩnhquảthậttuyệtdiệu.Cóđượctràđó,lạiphavớinướcsuốiHổBáoTuyềnthìcàngđúnglàmộthòahợpsiêutuyệt.Núirừngvùngnàycónhiềucaonhân,ẩnsĩchọnlàmnơididưỡngcólẽcũngvìnơiđâycótràngon,suốingọtvàphongcảnhtuyệtvời.Vàcũngnhưmộtquyluậtthiênnhiên,ngườitađãnghiệmrằngmuốntậnhưởngtràvùngnàoắtphảitìmđượcnướcnguồncủavùngđó.
TrởlạivớitràLongTĩnh,đâylàloạitràdanhtiếng,chonênphầnnhiềuđềuđượcháitheotiêuchuẩnhạngnhất,cónghĩalàphầnlớnđềulàtràmộtlá(mỗiđọttràgồmmộtchồinonvàmộtlátràduynhất).Nhưsẽnóikỹtrongphầncáchphatrà,tràLongTĩnhcũngnhưtấtcảcácloạitràxanh(LụcTrà)hạngnhất,đềuchỉnênphavớinướcnóngdướimựcsôi,chừng89độbáchphânmàthôi.Thờigianđợitràngấmcũngnhanhhơnsovớicácloạikhác.(Muốnđếmlá,đợichotrànở,vớtbãlấyraxem,nếulàtrà2láthìnêntăngđộnướclênchừng2độbáchphân).
2.ThiênTrụTrà
CũngtạiChiếtGiang,códãyđạisơnThiênTrụphíaTâyhuyệnThựcTôn.GiớiđạogiaTrungQuốcthườngchorằngdướitrầngiannàycó72phúcđịa,thìvùngnàyđứngđầu.Vùngnúinàycótrồngmộtloạitràquýhiếm,mangtênnúigọilàtràThiênTrụ.Córấtnhiềuhuyềnthoạivềloạitràquímangtên“CộtTrời”này.
3.NhậtThọTrà
VùngnúicaothuộcTriệuHưngtỉnhChiếtGiangcósảnsinhmộtloạidanhtràcótênlàNhậtThọ.SáchHộiKhếChí(会稽志)cóviết:“NúiNhậtThọcáchphíaĐônghuyệnHộiKhế55dặm.DướichânnúicóchùatênlàTứThọ.PhíađồiTâythườngcósắcmàutrờihoànghôn,cóloạitràmangmàuđó.”
TràNhậtThọcómàuvànglạ,láto,vịngọt,thuộcvàoloạithiênhạđệnhất.ThơLụcDucócâu:“NhậtThọbồihươnghoàicựuẩn”(SấyhươngtràNhậtThọ,chợtnhớđếncácẩngiangàyxưa)chothấyrõràngtừthờinhàTống,tràNhậtThọđãnổitiếnglắm.
4.VũHuyệtTrà
VũHuyệtlàtênđất.Truyềnthuyếtnóilàtạivùngnàycóchôngiấutàngthư
![Page 53: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/53.jpg)
từthờiHạVũchonêncótênlàVũHuyệt.VũHuyệtlàvùngnúithuộchuyệnHộiKhế,tỉnhChiếtGiangngàynay.TràVũHuyệtcũngcóvịnhưtràNhậtThọvàcũngdanhtiếngnhưnhau.
5.TửDuẫnTrà(CốTrữTửDuẫnTrà)
TửDuẫnlàtêndãynúiTửDuẫnphíaTâyBắchuyệnTrườngHưng,tỉnhChiếtGiangchạydàichođếngiớihạnhuyệnNghiHưng,tỉnhGiangTô.TràTửDuẫnđãđượcnhiềuthinhântừthờinhàĐườngcatụng.SáchNguyênHòaChícònghirõtừnămTrinhNguyêntrởvềtrướcđãphảidùngđếnhơnbavạnnhâncôngđểkhaitháctràTửDuẫnchotriềuđình.
TrịnhCốc(ThihàođờiThịnhĐường,nổitiếngvớibàiHoàiThủyBiệtHữuNhân)làmcâuthơ“CốtrữnhấtâuXuânhữuvị”(MộtchéntràCốTrữđầyvịXuân).
LụcDucócâu:“HậuhỏatânphanhCốTrữTrà”(Đợilửađunấmnướcmới,phatràCốTrữ).ThihàoTôĐôngPhacũngviết:“ThiênKimmãiđoạnCốTrữXuân”(NgànvàngmuađổitràXuânCốTrữ)làđềunhắcđếnloạitràTửDuẫnnày,vìCốTrữlàmộttênkháccủaTửDuẫn:CốTrữTửDuẫn.
6.NhạnĐãngTrà
NhạnĐãnglàtêndãynúiphíaĐônghuyệnLạcThanh,tỉnhChiếtGiang.ĐếnmùaĐông,ngỗngtrời(nhạn)trốntuyết,từphíaBắcbayvềphíaNam,quacáceonúicủarặngnúinàyđểxuôiNamnênnúicótênlàNhạnĐãng.Dãynúinàytrùngđiệpcaothâm,cómườiđộng,támhồtoànlàtuyệtthắngcảnh,sảnsinhloạitràphithườngquảlàđúng.
PHÚCKIẾN
TừkhinhàTốngrútvềNam,cảnềnvănhóaTrungQuốcgầnnhưtheonhàNamTốnglùivềphíaNam.Kểtừđây,miềnNamcảnhđãđẹptuyệtvời,vớinhữngsinhhoạtvănhóamớicàngnổitiếngtrộivượtmiềnBắc.ĐặcbiệtlàthổsảntràPhúcKiếnđếnđờinhàThanhthìtêntuổiđãvữngchãihàngnhiềutrămnăm.Cóthểnóiđếnhơnnămphầnmườitràngonđãđượctậptrungởvùngnàyvàđỉnhcaonhất,tiếngtămlẫylừngvàquenthuộcnhấtlàtràVũDiSơn.VũDiSơnlàmộttrongnhữngdãynúibátngátsươnglamcủaPhúcKiến,nơicónhữngvườntrànằmrảiráckhắpnúiđồi.
1.VũDiTrà
![Page 54: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/54.jpg)
VũDilàtênnúiởphíaTâyhuyệnSùngAn,tỉnhPhúcKiến.VũDiSơnlàdãynúibắtđầucủacảsơnhệTiênHàSơnchạydàihàngvạndặm.TheotruyềnthuyếtngàyxưacóVũDiChânQuântuhànhởtrênnúinày,nênmớicótênlàVũDi.Ngàynaysuốtdãynúinày,trậptrùngđầycácvườntrà.KểtừthờiMinhThanhthìcảthiênhạđềungưỡngvọngvềtràVũDi.
VũDiTràdanhtiếngchođếntậnngàynay.ChúngtacũngnênbiếtcácloạitràmangtênkhácnhaunhưngcũngđềusảnxuấtởVũDilà:MaoHài,PhậtThủ,ThiếtLaHán,ThủyTiên,ĐạiBạch,ĐạiHồngBào...
2.KiếnAnTrà
KiếnAnlàtênthịtrấntừthờiHánĐường.ĐếnthờinhàTốngđổilàKiếnChâu,tỉnhPhúcKiến.TừthờinhàTống,đâylàmộttrongnhữngnơilàmtràtiếncống.KiếnAnlàvùngtrànổitiếngsongsongvớitràvùngVũDiSơncùngtrongtỉnhPhúcKiến.
ANHUY
TỉnhAnHuy,phíaĐônggiápChiếtGiang,làmộttỉnhnổitiếngvớicácloạiHồngTrà.NổitiếngnhấtlàcácloạiLụcAnHồngTrà,KỳMônHồngTrà.
1.LụcAnTrà
LụcAnlàtênhuyệnLụcAn,tỉnhAnHuy.LụcAnsảnxuấtnhiềutrànhưngtêntuổinhấtlàLụcAnHồngTrà.
2.KỳMônTrà
KỳMôntứchuyệnKỳMôn,thuộctỉnhAnHuy,sảnxuấttrànổitiếngtừthờinhàThanh.TrongđóKỳMônHồngTràthuộcloạingonnhất.
3.TùngLaTrà
TùngLalàtênngọnnúiphíaTâyNam,thuộcAnHuy.TràTùngLađãđượcHứaThứThưcangợitrongsáchTràSớ.
TỨXUYÊN
ĐấtTứXuyênngạonghễchiếmmộtgócthiênhạvềphíaTâyTrungQuốc.NgàytrướcđườngvàoTứXuyênduynhấtchỉtrôngvàothủylộ:DươngTửGiang.TứXuyênluônluônlàvùngđấtđộclậpđộcđáocủaTrungQuốc.
![Page 55: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/55.jpg)
Thờicổlàvùngđấtcủacáctiểuvươngtriều,thờithốngnhấtthìcũngởtrongtaycáclãnhchúaquyềnnghiêngmộtgóctrời.TứXuyênlàquêhươngcủacácanhhùnghảohán,nơiphátnguyênrahàngngàncácgiaithoạivềcáchiệpsĩanhhùnglẫncáccườngđạovangdanh.TênTứXuyên,nghĩalàBốnDòngSông,đãnóilênsựphùtrúvàbaolacủanó,làmộttrongnhữngvùngthịnhvượngnhất.ĐấtTứXuyênmàumỡ,làcảmộtbìnhnguyênkhổnglồcủabốndòngsônglớnbaobọcbởinúicaotứphíađãtrởthànhmộthàngràothiênnhiênvĩđại.NgườinàođãđọcTamQuốcdiễnnghĩahẳncònnhớLưuBịcũngquayvềđâychiếmgiữmộtgóctrờichiabathiênhạ.ĐếnđờinhàĐường,ĐườngMinhHoàngkhilánhnạnAnLộcSơncũngquayvềTứXuyên.TứXuyêncũngcónhiềudanhtrà,tasẽkểđếnnhưsau:
1.MôngĐỉnhTrà
MôngĐỉnhlàtênmộtdãynúiởphíaTâyhuyệnDanhSơn,tỉnhTứXuyên.NơiđâysảnsinhmộtloạitràmangtênMôngĐỉnh,đãtừngkhéttiếngtừthờinhàĐường.ĐếnthờinhàTống,nhiềuvườntràđãđượcthiếtlậpởquanhvùngnày,nơinúicaotrậptrùng,quanhnămđầykhóisương.
Giốngnhưcácdanhtràkhác,tràMôngĐỉnhcũngcónhiềuhuyềnthoại,truyềnkỳbaoquanh.MộttruyệnkểrằngcómộtvịsưgiàsốngtrongmộtngôicổtựtrênnúiMôngSơn.Vịsưgiànàybịchứngbệnhlạnhbấttrị.Mộthôm,cómộttrànhânlạmặtnhânngheôngthanbèncườimàrằng:“Bệnhcủanhàsưkhôngcóthuốcnàochữađược,trừmộtloạitrà.”Nhàsưkhẩnkhoảnhỏi,vịtrànhânkialiềnđáp:“Chẳngcógìkhó.Tuynhiêncầnkiênnhẫn.VàomùaXuânôngcứlênđỉnhnúicaonhấtđợidướicâytrà,vừanghetiếngsấmđộngđầutiêncủamùaXuân,ôngphảiháitràngaytrướckhicótiếngsấmthứhai.Trànàyuốngvàomộtlạnglàkhiếnbệnhôngkhôngcòn,uốngđủhailạnglàcảđờiôngkhôngcònbệnhgìnữa,uốngđủbalạngxươngtủyôngbắtđầuthayđổi,uốngđếnlạngthứtưôngthoátxácbấttử...”Nghexong,vịsưbántínbánnghi,nhưngkhôngcòncáchnàokhác,ôngbỏchùalênnúidựngmộtcănchòilángaygiữavườntrà,ngàyđêmchờđợi.MùaXuânvừađến,mùamưasấmchớpvề,quảthậtvừađúngkhinghetiếngsấm,ôngbắtđầuháitràtheolờidặn.Saukhiuốngtrà,quảnhiênôngkhôngnhữnghếtbệnhmàcònkhỏemạnhnhưtuổi30.Vịsưnàytiếptụcsốngđếnnăm80tuổimàvẫncònkhỏemạnh,rồimộthômbỗngthấyôngđisâuvàonúi.Từđókhôngcònainghebiếtgìvềông,nhưngdanhtiếngtràthìcònlạimãi.
2.ThanhThànhTrà
![Page 56: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/56.jpg)
ThanhThànhTràcòncótêngọilàtràTrượngNhân,cùnglàtràTứXuyên,cùnghọvớitràMôngĐỉnh.Lạicũngcómộttruyềnkỳvềloạitrànày.ChuyệnkểrằngcómộtnhàsưđangngồitụngniệmbỗngcómộttiểuđồngđếnkhẩnkhoảnmờiđitụngkinhchomộtlãonhânởThanhThànhSơn.Vịsưđitheotiểuđồngnọđếnmộtngôinhàcỏ.Chủnhânlàmộtvịlãonhânchốnggậyđàođợisẵn.Vịlãonhânnàytrôngrấtgià,tócdàiphủđếnvai,chỉcònđôimắtlàtinhanh.Khivịsưđọckinh,lãonhânnàyquỳtrướclắngnghe.Xongbuổitụng,vịsưđượcmờiăncơmchay,lẽdĩnhiênchỉcórauđậu,nhưngvịsưcảmthấychưabaogiờđượcthưởngthứcmónănnàongonnhưvậy.Đếnkhiuốngtrà,thìtràvừarótđãthấyhươngngàongạt,uốngvàomộtngụmđãthấyruộtgannhưđượcairửasạch,lânglângnhẹnhàng.Vịsưbènhỏingayloạitrànàylàloạitràgì.Chủnhânchỉcườinóiđâychỉlàtràtầmthườngởvườnsau.Vịsưkhôngdámhỏitiếp,khichútiểuđồngđưavề,mớihỏikhẽtênchủnhânlàai,chútiểuđồngchỉlêntrời,trêntrờivừahiệnlênhàngchữ,quaylạinhìnthìthấychútiểuđồngđãbiếnmất.Vịsưlúcđómớibiếtmìnhvừagặptiên.Sờlạitrongtúi,mấyđồngtiềnkẽmđượctặnglúctrước,nayđãbiếnthànhvàngròng.
Thiênhạnghechuyệnđổnhaulênnúitìmtiênvàtràtiên.Tiênnhânhẳnchẳngtìmthấy,nhưngtừđótràđãdanhtiếnglẫylừng.
VÂNNAM
VânNamlàvùngsảnxuấttràsớmnhấtcủaTrungQuốc,cólẽđồngthờivớiViệtNam.NhưngtràVânNamchỉmớiđượcbiếtđếntậntườngtừthờinhàNguyênkhiquânMôngCổ(quânNguyên)xâmlăngnướcĐạiLý(NamChiếu).
Từlâu,VânNamđãsảnxuấtđủmọiloạitràquamọithờiđại:Từtràgạch,tràbánh,tràbột,tràrời.ĐủmọiloạiLụcTrà,ÔLong,HồngTrà.SáchHánngữthườngchỉnhắcđếnduynhấtloạiPhổNhĩtràthậtlàmộtsailầmlớn.PhổNhĩlàtênmộthuyệnởVânNam.NóitràPhổNhĩgiốngnhưtanóitràPhúcKiến,tràBảoLộc,tràChiếtGiang.TràVânNamhaytràPhổNhĩgồmcónhiềuloại,cácloạinổitiếnglà:
1.MẫuĐơnVương
NhữngcâytràMẫuĐơnVươngthườngthấp,cànhlárườmrà,hoanhiềunhưhoamẫuđơn.Bìnhthườngvườntràkhôngđểrahoa,trừcâylàmgiống,nhưngloạitrànàylạicónhiềuhoa.
2.TúyDươngPhi
![Page 57: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/57.jpg)
Nhữngcâytrànàyđểmọccaonhưcâyvải.Nướcphachomàuđỏnhưmàuvỏtráivải.Nóiđếnvải,ngườitalạinhớđếnchuyệnDươngQuýPhichỉthíchănvảiVânNam.AnLộcSơnđãphảichongườingựathayđổihàngtrămtrạmđểđưavảitươivềchoDươngQuýPhiởtậnkinhđôTrườngAn.
3.VạnNiênThanh
VạnNiênThanhcòncótênnữalàNhấtTrượngThanh.Làloạitràcóthểquanhnămsanhtrưởng,quanhnămcholánhưtêncủanóámchỉ.
4.DạDạXuân
TràPhổNhĩcótiếngnhấtlàvềloạitràlàmchotiêuthực,giãrượu,biếnchếtheomộtcôngthứcđặcbiệt.LạicómộtloạitràkhácnổitiếngkhôngkémgọilàDạDạXuân,đượctruyềntụngnhưtoathuốc“NhấtDạLụcGiao”củaôngvuadâmnổitiếngViệtNamMinhMạng.
VânNamcònsảnxuấtnhiềuloạitràkhác,nổitiếnghơnhếtlàtràNgũHoa.NgũHoalàtênnúiởngoạithànhhuyệnCônMinh,tỉnhVânNam.NgũHoaTrànàyvôtìnhtrùngtênvớitràNgũHoacủahuyệnNgũHoa,tỉnhQuảngĐông.NhưngtràNgũHoaVânNamngonhơn.
CÁCLOẠITRÀTRUYỀNKỲ
Trongchươngnày,độcgiảđãthấytôitrìnhbàyvềcáchlàmtrà,cácloạitràcótiếngxưanayvànguồngốcmộtsốdanhtừvềtrà.Chắchẳncácbạnđềucócảmgiácthiếuvềmộtvàiloạitràgìquenthuộclắm.
Quảthậtđúngnhưvậy.Trongsáchbáovànhữnglúctràdưtửuhậu,tavẫnthấynhiềuvịtỏvẻthôngthạokểchochúngtanghevềnhữngloạitràtruyềnkỳ.NàolàHầuTrà,TrảmMãTrà,TrinhNữTrà...Đúng,chúngtacầnnhữnghuyềnthoạibởinhữnghuyềnthoạiđềuítnhiềuchuyênchởmộtphầnchânlý,mộtphầnsựthực.Hơnnữađờisốngmàthiếuhuyềnthoại,thiếutruyềnkỳmàchỉtoànnhữngviệcthựctế,hợplý,khoahọc…thìcuộcđờicólẽbuồnlắm.
TrungQuốcnóiriêngvàĐôngÁnóichunglàquêhươngcủahuyềnthoại.ĐặcbiệtngườiTrungQuốccòncócănbệnhnặnghơnnữalà“đangônđaquá”,đặcbiệtlàtrongcácloạitruyềnkỳ,kiếmhiệp.Độcgiảđãquáquenbiếtvớicácloạingôntừquáđángđạiloạinhưcúđálàmcảnúisập(bạtsơn),đứngbênnàynúiđánhmộtcáilàmchếtconbòởbênkianúi(cáchsơn
![Page 58: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/58.jpg)
đảngưu)...Thưacácbạn,đócũnglàloại“đaquá”khichúngtađượcnghekểvềcácloạitràhuyềnthoạisauđây:
HẦUTRÀ
CórấtnhiềuhuyềnthuyếtvềHầuTrà.ChuyệnvềHầuTràởChiếtGiangsauđâycólẽlàlykỳhơncả.
NguyênThiênTuệTùngLâmlàmộtđạotràngởsâutrongrừngnúiChiếtGiang.Nhàchùacótrồngmộtvườnđào,mộthômbỗngcómộtđànkhỉđôngđảođếnăntrái,chútiểucoivườnlahétkhảncổmàbọnkhỉvẫnkhôngsợ.Đếnkhicóbabốnvịtăngnữanghetiếngchạyđếnthìgầnnhưcảvườnđàođãbịbọnkhỉphátantành.MấyhuynhđệvềchùachịutộivớiNgàiPhươngTrượng.Ngàichỉôntồnnói:“Thôiđượcrồi.Phậtvẫndạyrằngtaphảicólòngthươngđếntấtcảchúngsinh.Lũkhỉđóiquámớiphảiliềutrộmtráicây.HơnnữacácconphảihiểulẽKhôngcủamọisựmấtcòn...”
Kểtừđóchưtăngcũngkhôngbuồnđánhđuổiđànkhỉnữa.Haibêndầndầntrởnênthânthiết.MùaĐôngnămđóxảyrabãotuyếtliênmiên,chođếnmộthômcảđànkhỉkéođếntậnsânchùalaréophápháchnhưđiêncuồng.VịPhươngTrượngđoánrằnglũkhỉquáđói,Ngàitruyềnnhàbếptìmđồănbỏđầyvàocácbao,mangracholũkhỉ.Lũkhỉcóđượcđồăn,chianhauthađi.MùaXuânrồicũngđến.BọnkhỉsốngsótsaumùaĐôngđónhờnhàchùa,tựnhiênkéođếnmangtheobaonhiêulànhữngđọttrànonchấtđầynhữngtúiđựngđồănngàytrước.Lẽdĩnhiênđâylàloạitràbấtphàm,ngườiđờichưađượcthưởngthứcbaogiờ.
Kểtừđó,loạitràthượnghạngởvùngnúiChiếtGiangcótênHầuTrà.Lẽtấtnhiênloạitrànàycũngchỉdongườitaháivàsaotẩmmàthôi.Ngàynay,HầuTràchỉcònlàhuyềnthoạicổ.Mặcdùvậy,thờitrướcchiếntranhvẫncònloạitràBạchMaoHầu.BạchMaoHầulàtênmộtloạitràháitừloạicâytràmọccaoởtrạngtháitựnhiên.Câycaovàđọtsinhlánhỏvìvậyháirấtcôngphuvàđắttiền.Tuynhiên,hươngvịrấtđặcbiệt.NgàysaucóngườichâmchếchohợplýhóahuyềnthoạiHầuTrà,cholàloạitràrừngởnúicao,ngườitakhôngháitớibènhuấnluyệnchođànkhỉ(bằngcáchchochúngnghiệnáphiệnđểdễsaibảo)háitràđạikhái:“Đeochomỗiconkhỉmộtcáigiỏbênhông,cứsángsớmsaitrèolênngọnnúiVũDiháitrà,khivề,connàoháiđượcnhiềutràthìhàchonhiềuhơithuốcphiện,háiítbắtphạtchohútít…”Cólẽchuyệnnàycũngchỉlàdotưởngtượngcủacácvịvănsĩđimâyvềgió.
![Page 59: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/59.jpg)
TRẢMMÃTRÀ
NguyênsựtíchtràTrảmMãlàdomộttưởngtượngvềlốiănchơicủabàTừHyTháihậu,mộtbàTháihậunổitiếngtậnTâyphươngvềcáclốiănchơicủaTrungQuốckhibàtiếpđãicácsứthầnngoạiquốc.Mớiđầu,họchỉnóirằngmuốncóloạitrànày,ngườitaphảiđểconngựanhịnđóivàingày,rồidắtvàovườntràchonóăntoànđọtnon,sauđóchặtcổngựamổdạdàylấytràra.Tràđãđượctẩmvớicácdịchtốtrongdạdàyngựanênrấttốtchotiêuhóa.Tràđượclấyravàchếbiếnthêmmộtlầnnữa.
Sauđó,câuchuyệnđượcthêmthắtnhiềutìnhtiếtlykỳchohợplý.NàolàvùngnúiVuSơn,TứXuyêncónhữngcâytràgià,lárụngxuốngvũngnướcởcáchốcđá,lâungàythànhchấtnướcÔLong(xemsựtíchÔLongởphầntrên).Muốnlấytrà,ngườitaphảinuôinhữngđànngựamàuloanglở(gọilàsắckimlem)đểchomàusắchợpvớinúirừng,tránhácthú…Ngườitabắtngựanhịnđóiđúngmộtngàyhaiđêm,rồidắtbỏvàorừngsâu.Haingàysaumớitrởlạibắtngựavề.NgựaởrừnghaingàyăntoànlátràtươivàuốngnướcvũngÔLong...Từnúivềnhàmộtngày.LátràvànướcÔLongủtrongbụngngựađãlênmenđúngđộ.Ngườitamớimổbụngngựalấytrà.Đếnđâycũngkhônghết,cóngườilạitưởngtượngracóloạidao“TrảmMãĐao”,chỉchặtmộtnhátlàcổngựavăngđi,chếtliềntạichỗ…
Lẽdĩnhiênloạichuyệnnàyhoàntoàntưởngtượng.Nhữngngườiđặtchuyệnđầutiên,cólẽcũnglàconcháucủanàngtiênnâu,khôngbiếtgìvềngựa.Khichúngđói,đểtựdotrongrừngkhôngcómộtlýdonàochúngchỉăntoànđọtnonlátràmàthôi.Họcũngkhôngbiếtlàtràrừngcaođến30thướcTây,chứkhôngđượcxénngắnnhưtràtrồng.Vàkhôngbiếtgìvềcáchchếtrà,tràkhôngbaogiờđểủcho“lênmen”(xinxemphầnviếtvềcáchchếtrà,ngườitađãdùngsaichữlênmentheothuậtngữTâyphươngfermentednhưthếnào).ChúngtôiđãđọcrấtkỹcáctàiliệuvềcuộcđờicủaTừHyTháihậu,chưabaogiờđượcthấyghivềloạitràTrảmMã,xinđượccácvịcaominhphủchính.
TRÙNGĐIỆPTRÀ
ĐãcóTràKhỉ,TràNgựa,ngườitalạitưởngtượngđếnTràSâu.ChuyệnnóirằngởvùngnúiLySơn,ThiểmTây,cónhữngđạosĩthiềnsưẩntuởđóbiếtcáchchếtạoTrùngĐiệpTrà.
ChuyệnkểrằngvềmùaXuân,trêncáccâytràrừngtựnhiênsinhramộtloạisâuchuyênănbúptrà.Cácvịđạosĩvàotậnrừngsâutìmbắtnhữngconsâu
![Page 60: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/60.jpg)
này,mangvềmổbụnglấymentràủởtrongruộtsâu,chếbiếnvớibúptràtạothànhloạitràvôgiágọilàTrùngĐiệpTrà.Khiuống,rótnướcsôivàoấmrồigẩymộtchútbộtvàngvào...Lẽdĩnhiênhươngvịcủanóthìvôcùng,vềdiệudụngcũngkinhkhủng.Đạikháiuốngmộtchénnhỏ,cũngkhiếnngườitasảngkhoáitinhthần,khôngcầnănuốnggìcảngày...Lẽdĩnhiênchuyệnnàykhôngthuacácchuyệnluyệnđộc,luyệncôngtrongcácloạitruyện...kiếmhiệpTàu.
THIÊNTRỤTRÀ
TôicóđọcđâuđómộtôngnhàvănViệtNamcamđoanđãtừngđượcmộtôngbạnTàuChợLớnnàođó,saumộtđạitiệcrượuthịtđầybụng,chouốngmộtchéntrà,chénnhỏthôi,uốngvào,thếlàxèo!xèo!...Cảbụngxẹpđi,thịtmỡtiêuhết,lạicóthểvàotrậntiệcthứhai.
Sựthậttràcódượctínhlàmdễtiêuhóa,giãrượu,chốngchấtmỡ,nhưngkhôngđếnđộkinhkhủngnhưloạitràởAnHuy,đượcđặttênlà“tràcộttrời”(ThiênTrụTrà).Chuyệnkểvềloạitrànàylàngườitađãthửbỏmộtmiếngthịtvàochéntrà,đậylạingàyhômsaumởra,cảmiếngthịtđãtanthànhnước.
Sựthậttấtcảcácloạitràxanhđềucódượctínhgiảisay,nhuậntrường,giúptiêuhóathịtmỡ.Nhưngnàophảichấtcườngtoanmàlàmtiêutanthịtmỡ?TỉnhVânNamthậtsựcósảnxuấtraloạitràcótênlàPhổNhĩ,thườngđượccáctiệmcaolâuưachuộngvìđặctínhnhuậntrườngtiêuchướng.Mộtsốcácvịlãohữucủachúngtôi,thờikhángPhápđãquaởVânNam,từngcólầnđượcuốngloạitrànày,đềucôngnhậnđặctínhgiảirượu,tiêucơmcủanó.
TIÊNNHAITRÀ
ĐãcóTràKhỉ,TràNgựa,TràSâu,TràCộtTrời;cũngnênkểvàođâychuyệnvề“TràTiên”.TrànàycótênlàTiênNhaihoặcTiênNhânởvùngPhongSơn,TứXuyên.Chuyệnkểrằnguốngloạitrànàyngườitamọccánhrồibayđược.Thậtrađâycũngchỉlàloạitruyềnkỳ,chủđíchnhấnmạnhđếnthúthanhnhànthoáttụccủaTràĐạovàđặctínhthanhtâmtrấntĩnhcủatrà.
VÂNVỤTRÀ
ĐâylàloạitràtacóthểthấyđượcnguồngốccủanóđượckhởihứngtừsáchBảnThảo.Sáchnàychorằngloạitràngonnhấtlàloạimọctrênnúicaochótvót,nơiquanhnămchỉtoànmâymờbaophủ.
![Page 61: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/61.jpg)
ChuyệnkểrằngmộthômbỗngnhiêncómộtđạosĩghéđếnmộttràchủởAnHuyđòibánmộtloạitràVânVụthượnghạngvôđịchchưahềcóxưanay.CùngmộtlúclạithấycómộtdutăngcũngchợtđếnđòibánmộtloạiVânVụTràkhác,lấyđượcởmộtngọnnúikháctrongcùngvùngđó.Ngườitràchủchẳngmuốnmấtlòngai,bènmờicảhaimangtràraphathử.Vịdutăngphatrước,mộtchúttràđượcbỏvàoấm,rótnướcsôivào.Giâyphúttrôiqua,vịdutăngmởnắptràra.Hươngtràbốclêntạothànhcảmộtmảngkhóisươngcaonămsáuthước,hươngvịthanhnhãthoáttrần.Tràđượcchuyểnquachénnhỏ,chủkháchcùnguống,ainấyđềutấmtắckhôngthểthốtnênlời.
Đếnphiênvịđạosĩphatrà.Cũngtràcũngnước,khivịđạonhânróttrà,hươngkhóicũngbốclênnghingút,rồibỗngtụlạithànhhìnhmộtnàngtiêntuyệtmỹ,rồimớidầndầntanđi.Vịdutănglalớnrằngtrànàycũngkhônghơnđượctràcủamình,nhưngđạosĩđãdùngđạothuật.Vịđạosĩcườihahảrồibỏđi.Ngườitràchủchưahếtngạcnhiên,quaysangphíavịdutăngthìcũngthấyvịnàyvácgậybỏđitừlúcnào.
SựthựctràVânVụxưavẫnđượcsảnxuấtởcácvùngnúiChiếtGiang,GiangTây.Đâylàloạitràquýhiếmvàđắttiền.VânVụlàchỉloạitràtrồngởvùngnúicao,quanhnămđầysươngkhí.Tràngonthìnhấtđịnh,nhưngkhiphacũngbốcsươngkhóiđầynhàthìquảthậtchưatừngthấy.
TRINHNỮTRÀ
TrinhNữTràcòncótênlàTốNữTrà,CôNươngTrà.Nguyêndolàtừthuật“LuyệnĐỉnh”củatiêngia.ThuậtnàyđếnthờiLêmạtthìrấtthịnhhànhởViệtNam.HọcgiảHoàngXuânHãn,xưasoạnsáchvềLaSơnPhuTửcũngcónhắcđến.CánhântôicóđượcđọcsáchvềthuậtLuyệnĐỉnhthànhtiênnày,tuynhiêncũngchỉtinmộtphầnvàquảthựcchưabaogiờcóphươngtiệnđểluyệnthửnênxinmiễnbànluận.
TrinhNữTràthậtsựchỉlàmộttronghàngtrămphươngphápđạodẫnvềcácthuậtănuốnggiaohoan...Riêngvềtrà,tràloạingonnhấtđượcđểvàocáctúinhỏ,chođeovàocácnơithầmkíncủacácthiếunữđồngtrinhđểtẩmhương,trướckhiphatrà.Khiuốngtrà,cácthiếunữnàycũngngậmtrướcvàmớmchongườiuốngkhicảhaitrầntruồngômnhau(nhưngkhôngđượcgiaohoan).
NóichungthìthuậtLuyệnĐỉnhĐạoDẫnrõrệtlàmộtphápdưỡngsinhluyệnthần.Chưahẳnđãbiếnngườiphàmmắtthịtthànhtiêntrườngsinhbấttử,nhưngítnhấtcũngkhiếnngườitatrườngthọ,trẻlâuvàtinhthầnluôn
![Page 62: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/62.jpg)
thanhthản.Ngàyxưa,dướithờiphongkiếncũngchỉcómộtsốrấtítngườicóđủphươngtiệnthựchành.Ngàynaythìphầnvìthấttruyền,phầnvìthiếuđiềukiệnkháchquanvàchủquan,nênchúngtachưacódịpthửnghiệmvànghiêncứu.Khichưacóthửnghiệmkhoahọckháchquan,tachỉnênghinhậnởđâymàthôi.
MỘTSỐLOẠITRÀTRÊNTHỊTRƯỜNGHIỆNNAY
TRÀTRUNGQUỐC
SaukhiTrungQuốcthiếtlậpngoạigiaochínhthứcvớiHoaKỳ,nhiềuloạihóaphẩmđãnhậpcảngtrựctiếpvàothịtrườngHoaKỳngàymộtnhiều.ĐặcbiệtlàsaucuộccảicáchcủaĐặngTiểuBìnhvềtứhiệnđạihóa.NhiềusảnphẩmnổitiếngcủaTrungQuốcđãbắtđầuđượcsảnxuấtlại.Từlâu,TrungQuốcvẫnsảnxuấttrà,nhưngnhữngloạitràngondanhtiếngkhôngcònđượcsảnxuấtnữa(vìcóthểlàdoquanniệmloạitràthượnghạngchỉđểdànhchomộtthiểusốcótiền...).Ngàynay,TrungQuốcđãbắtđầusảnxuấtlại,riêngvềtràngàycàngtiếnbộ.Khichúngtôiviếtquyểnsáchnày,đãbắtđầuthấymộtsốtràngoncủaTrungQuốcxuấthiệnvàtiênđoánrằngnếutiếptục,mộtngàygầnđâychúngtasẽcóthểđượcthưởngthứcnhữngloạitràthượnghạng,nổitiếngtừđờixưa[1].
[1]Năm2005,30nămsaukhiTrungQuốcmởcửavớithếgiới,TràNghiệpTrungQuốckhởisắctheođàpháttriểnkinhtế.LầngầnđâynhấttôiđiTrungQuốcvàotháng7năm2005thấyrằngđúngnhưlờitiênliệukhiviếtquyểnTràKinhnày25nămvềtrước:TràTrungQuốchiệnnaypháttriểncảvềphẩmlẫnlượng.
Hiệnnayvềloạitràxanh(LụcTrà),tađãthấycóbáncácloại:LongTĩnh,SưPhong,BảoVân,TửDuẫn,PhổNhĩ...CácloạiÔLongnhư:ThiếtQuanÂm,ThiếtLaHán,ThủyTiên,BảoChung,TướcThiệt,LongPhụng,LongViênChu,ChânLongNha...CácloạiHồngTrànhưPhổNhĩHồngTrà,PhúcKiếnHồngTrà...
Cácloạitràxanhthườngchỉgiữđượchươngvịtrongmộtkhoảngthờigianngắn,chonênđasốcácloạitràxanhtamuaởcáctiệmbánlẻđãđểquálâu.VìvậycóthểnóihầuhếtcácloạitràxanhcủaTrungQuốchiệnnaykhitớiđượcgiađìnhquýbạn,đềukhôngphảilàloạithượnghạng.Cánhântôirấtthấtvọngchođếnkhiđượcuốngloạitràxanhdomộtvàitràthủthượnghạngtìmcáchđặtmuariêng.
![Page 63: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/63.jpg)
Tráilại,vềtràÔLong,phầnlớnđềutrêntrungbình,giálạirấtrẻ.MộtsốlớnthânhữucủachúngtôirấtthíchloạitràThiếtQuanÂm,loạihộpthiếcvuôngmàuđỏ,giábánlẻlà7Mỹkim.Tôicôngnhậnvớigiáđóthìtràđóquảthậtxứngđángvớilờikhenngợi.CánhântôitừlâukhôngthườnguốngtràÔLongvàchỉphatràÔLongkhicóđôngkháchhoặcphachokháchsaubữaăn.
TRÀĐÀILOAN
Mộtthờigiandàisaunăm1949,khiHồngQuântoànthắngởLụcĐịa,giớithưởngngoạntràchỉcóbiếtđếntràĐàiLoan.ĐồngýlàtràĐàiLoanđượcbiếtđếnmuộnmàngsaucácđạidanhvangdộitừngànnămtrướcnhưTứXuyên,ChiếtGiang,GiangTây...NhưngthậtoanuổngchotràĐàiLoan,thậtsựtràĐàiLoanđãđượcgiớithưởngngoạnđểýđếntừlâu,trướcthờiChiếntranhThếgiớithứhaikhálâu.
TấtcảloạitràtrồngởĐàiLoanđềucóthểnóilàlấygiốngtừcácvườntràdanhtiếngởTrungQuốc,đặcbiệtlàVũDi,PhúcKiến.HiệnnaycóthểnóiđịadanhĐàiLoantuynổitiếngsaunhưngtràngonkhôngkémgìcácđịadanhtiềnbối.ỞđâytôixinchỉnhắcđếnloạitràtươngđốiquenthuộclàĐốngĐỉnh.
ĐốngĐỉnhtràmangtênnúiĐốngĐỉnh,thậtsựđượctrồngởsuốtdảithunglũngquanhnămsươngmù.Vùngnàykhíhậukhôngkhinàolênquá20độbáchphân,quanhnămđầysươngmùkhiếnngườitachợtnhớlạikhôngkhícủanhữngđịadanhMôngĐỉnh,VânVụ,VuSơnởTrungQuốc.
![Page 64: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/64.jpg)
ChươngIV:TràHữuĐãcóđượctràngon,vấnđềquantrọngnhấtlàphảicóđượcnướctốtđểphatrà.Từxưađếnnay,từĐôngsangTây,tấtcảtrànhânbốnbiểnđềuđồngý“nước”làvấnđềcănbảnnhấtsautrà.Cổnhânvẫngọinướclà“tràhữu”,làngườibạnthânthiếtcủatràlàvìlẽđó.
LụcVũkhẳngđịnhmộtcâunói,đãtrởthànhkhuônvàngthướcngọcchotrànhâncảngànnămnay:“Nướcsuốinúihạngnhất,nhìđếnnướcsôngvàbađếnnướcgiếng”(sơnthủythượng,giangthủytrung,tĩnhthủyhạ).Nhiềunhàẩndật,vứtbỏphồnhoađôhội,xalánhtấtcảnhữngthúvuivậtchấtcủatụcnhânnhưngvẫn“dựnglềubênsuối”đểsẵnnướcphatrà.ThihàoỨcTrai,ngườiđãhoànthànhcôngnghiệphiểnháchgiúpLêLợiđánhđuổingoạixâm,mangthanhbìnhvàtựchủlạichodântộc,cũngchỉaoướcvềnúiCônSơn,dựnglềutranhdướinúimây,múcnướcsuốiphatràrồigốiđầutrênđángủ:
Hàthờikếtốcvânphonghạ
Cấpthủyphanhtràtrẩmthạchmiên
Nhưchúngtađãthấy,TràKinhcũngnóirằnglấynướcsuốikhôngphảibạđâulấyđó.Nướctừtháccaođổxuốngkhôngđược,nướcsuốiởkhúcsuốichảylờđờquađấtcátcũngkhôngđược.Nướcsuốitốtnhấtphảilấyởkhúcsuốichảytrênsỏi,chảyvàohồđá.Nướcsôngphảilàsôngngàyxưa,thờichưabịnhiễmđộcnhưngàynay,đươngnhiêncũngphảilấyởthượngnguồn,lấygiữadòngsông,nơisôngkhôngchảyxiếtnhưsắpđếnđậpđếnthác,nơisôngphảixanơingườiở...Vềnướcgiếng,thìnhữnggiếngthượnghạngthườnglàgiếngcủachùa,chùaởtrênnúihoặcítnhấtcũnglàởxanơiđôhộiphồntạp...
CũngởđờiĐường,TrươngHựuTântrongTiễnTràThủyKý(sáchviếtvềnướcđểphatrà)cònliệtkêhẳn20nguồnnướcđệnhấtthiênhạ:
1.ThứnhấtlànướcđộngThủyLiêmởKhangVươngCốctrênnúiLôSơn.
2.ThứđếnlàsuốiThạchTuyền,chùaHuệSơnởhuyệnVôTích.
3.ThạchTuyềnLanKhêởKỳChâu,hạngba.
![Page 65: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/65.jpg)
4.ĐộcTìnhLãnh,trênnúiPhủTửSơnởHạpChâu,hạngtư.
5.ThạchTuyềnởHổKhâuTự,TôChâu,hạngnăm.
6.NướcđầmPhươngKiền,QuảiHiềnTự,LôSơn.
7.NamLinhthuộcDươngTửGiang.
8.SuốiTâySơn,HồngChâu.
9.HoàiThủy,huyệnBáchNham,ĐườngChâu.
10.NướctrênđỉnhLongTrìSơn,LôChâu.
11.NướcchùaQuanÂm,huyệnĐanDương.
12.NướcchùaĐạiMinh,DươngChâu.
13.ThượngnguồnHánGiang.
14.NướcHươngKhêtrongđộngNgọcHưĐộng,QuýChâu.
15.NướcTâyLạc,VũQuan,ThươngChâu.
16.NướcNgôTùngGiang.
17.NướcởtháccaongàntrượngởTâyNamLãnh,ThiênĐàiSơn.
18.SuốiViênTuyền,LiễuChâu.
19.HánThủy,huyệnNghiêmLăng,ĐồngLô.
20.TuyếtThủy(chứatuyếtlấynước).
Biểndâuthayđổinhãntiền,kểtừTrươngHựuTânđếnnayhơnmộtngànnămđãqua.Suốirừngtrămlầnthayláđổidòng.Nhưngnàoaithắcmắcđếnchitiết,huốnghồgìaibảođảmTrươngtiênsinhđãđihếtngànnúitrămsôngđểthửtrà,thửnước.NhàđạivănhàoÂuDươngTu,đờiTốngcũngđãcólờibànvề20nguồnnướcnàycủaTrươngHựuTân.SáchĐạiminhthủykýđờisaumặcdùkhôngphủnhậnTrươngHựuTânlàmộtđạicaothủtrongtràgiớinhưngcũngnóithẳng“...Dụccửthiênhạchithủy,nhấtnhịthứđệchigiả.Vọngthuyếtdã.”
![Page 66: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/66.jpg)
Tuychưahẳn20nguồnnướcnàylàđệnhấtthiênhạ,nhưngtrongvănchươngsửsách,tasẽthấyrằngnhữngdanhtuyền,linhthủynêutrênđãđượcnhắcđếnrấtnhiều.ÍtnhấttrongthờiĐườngTống,tấtcảnhữngnguồnnướctrênđềunổitiếng.Chođếnngàynay,ThạchTuyềnởchùaHuệSơn,huyệnVôTích,ởchùaHổKhâu,huyệnTôChâuvẫncònđượccoilàloạinướcphatràdanhtiếngthượnghạng.
TrongdanhsáchtrêncónhắcđếnnướcdòngNamLinhPhụChicủaDươngTửGiang,làmchúngtanhớlạimộtkỳtíchvềTràThầnLụcVũ.Nguyênthờiđó,LýQuýKhanhđượccửđilàmThíchSử(ThứSử)HồChâu,đingượcDươngTửGianglênđáonhậmHồChâu.Đếnnửađường,đoànthuyềnThứSửHồChâuđangđậuởsôngchợtgặpLụcVũ.LụcVũlúcnàyđãvangdanhlàthầntrà,tuykhôngchịulàmquan,sốngungdungtiêudaongoàivùngquanquyềndanhlợi,nhưngrấtđượcmọingườitừHòathượng,ẩnsĩđếnvuaquankínhtrọng.Đặcbiệt,ônglạilà“tràhữu”củahoàngđếđươngthời(ĐườngTúcTông).LýQuýKhanhâncầnmờiLụcVũởchơivớimìnhvàvộivãsaithuộchạmangthuyềnđingayđếnNamLinhlấychođượcnướcmangvềphatràđãiLụcVũ.
Nướcmangvề,LụcVũlấybátmúcnướcthử,ôngnóingay:“Nướcnàyđúngthậtnướcsông,nhưngkhôngphảilànướcNamLinh.”Viênthuộcquanlấynướcvộithưaliền:“ChínhtôimúcnướcnàyởNamLinh,cómặtcảtrămngườichứngkiến,làmsaosaiđược?”LụcVũkhôngtranhbiện,tựtaylấymộtcáimôidàithọcvàochumnước,môiđếnkhoảngđộnửachum,ôngchợthiểuravộinóiliền:“PhíadướiquảthậtlànướcNamLinh.”Mọingườiainấyđềungạcnhiên,khôngaibiếtrasao.Lúcnàyviênquanlấynướcmớithúnhận,ôngtaquảthậtcóđếntậnNamLinhlấynước,lúcquayvề,chumnướcnghiêngđiđổramấtmộtít.Phầnsợ,phầntựnghĩnướcsôngchỗnàocũnggiốngnhau,ôngtựmúcthêmđổchođầyrồimangvề.LúcbấygiờmọingườimớivỡlẽvàtừđódanhtiếngLụcVũcàngchấnđộngthiênhạ.
***
Ngàyxưa,đểcóđượcnướctốtphatrà,trànhânđãphảikỳcôngchuyênchở,kèonàiđểcóchođượcnướcsuối,nướcgiếngtốt.Khôngthiếunhữngtrànhânlangthangtậnrừngsâu,leotậnnúicaođểtìmchođượcnướcngon.Khimộtdòngsuối,mộtgiếnglànhđượcpháthiệnlàcảmộtbiếncốtronggiớitràsĩ.
Cóhàngvạntràsựliênquanđếncácsuối,cácgiếngdanhtiếngnày.Tuy
![Page 67: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/67.jpg)
nhiênvẫncónhữngnguồnnướcđịaphươngítngườibiếtđến.NhưchuyệnTrươnghọcsĩ,mộttràthủdanhtiếngvẫncầukỳtốntiềnchuyểnnướcởmộtdanhtuyềnxaxôimangvề.ĐếnkhiquenvớimộtHòathượngcùnghuyện,Trươnghọcsĩrấthãnhdiệnvềnướctràcủamình,vàthiếttràchovịHòathượng,cũnglàmộttrànhâncaothủkhônglộdanh.Khiuốngxong,vịHòathượngnàynóingay:“Gầnchùatôicósuối,tôivẫnphatràbằngnướcsuốinày.Khônghiểutạisaonướcsuốinàyvànướccủaôngthậtgiốngnhau.”Trươnghọcsĩkhôngtin,mangtrànướclạichùa.Phatràbằngnhiềuloạinướckhácnhau,trongđócóloạinướcsuốinhàchùavànướcsuốidanhtiếngcủamình.Quảthực,uốngthửcảmấychụcloạinước,nhưngHòathượngnhậnrangayhailoạinướcđó.TrươnghọcsĩkhôngnhữngkínhtrọngvịHòathượngđóthậpphầnmàtừđóvềsauđỡtốncôngcủamangnướctừxavềđểuốngtrà.
Ngàyxưa,vậnchuyểnkhókhăn,nướclạiphảichứatrongchumsànhnặngnề.Bìnhthườngchỉcógiớiđạiquýtộcmớitheođuổiđượccáithúnày.Phầnlớnđềucốtìmchođượcnướcngonởđịaphương.Tuynhiênnếucódịpduhành,khôngailàkhôngnhândịpđóđểđếnđượctậnnhữngnguồnnướcdanhtiếngcổkim,tiếngtămvangdội.
Vềcáctổthưdanhtiếngbànvềnướcphatrà,ngoàiTiễnTràThủyKýcủaTrươngHựuTânđờinhàĐường,tacònThậpLụcDịchPhẩmcủaTôDịcũngvàothờinhàĐường,còntruyềnđếntậnngàynay.ĐếnthờinhàTống,gầnnhưtấtcảcácđạibútđươngthờiđềubìnhluậnvềtrà,vàcóthểnóibấtcứnhà
vănhọcnào,dùlàtểtướngVươngAnThạch,thihàoTôĐôngPhahoặchọcgiảnhưÂuDươngTu,hayvuachúanhưTốngHuyTông...đềucóthơvănnóivềnghệthuậtthưởngtrà.Hiệnnay,ngoàitácphẩmĐạiQuanTràLuậncủavuaTốngHuyTông,tacònthấyhàngngànbàituyệtbútcủacácthihàosuốtthờinàyđểlạiđếnngàynay.RiêngphầnbìnhluậnvềnướcphatràthìđếnđờinhàMinhlạithấydanhphẩmChửTuyềnTiểuPhẩm(Quyểnsáchnhỏviếtvềnướcsuốiphatrà)củaĐiềnTửNghệ,cònlưutruyềnđếnngàynay.Ngoàira,ĐạiMinhThủyKýcũnglàquyểnquantrọngbànvềnướcphatrà,vangtiếngmộtthời.
***
Cổnhânlạicònphânbiệt“thiênthủy,địathủy”.Thiênthủylàtuyếtvànướcmưa;địathủylànướcsuối,nướcgiếngvànướcsông.Thứnướctuyếtlàchứatuyếtvàolu,đợichotanthànhnước,chỉdùngkhinướcđãbớtlạnh.
![Page 68: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/68.jpg)
ThứtuyếtthủynàyTrươngHựuTâncũngđãxếpvàohạngcuốitrong20tuyệtphẩm.ĐộcgiảđọcHồngLâuMộngchắccònnhớchàngBảoNgọcđượcsưnữmờiuốngtràchénngọcphabằngnướctuyết.Độcgiảcầukỳởmiềncótuyếthãythửxemchobiết.
Riêngcóloạituyếtbăngvừatanthànhnướcởsuốiđákhôngthấycổnhânbànđếnmàchúngtôitựcholàtuyệtphẩm.ỞHoaKỳ,tôithườngđichơimộtmình,nhấtlàvàođầumùaXuânởcácLâmviênQuốcgia,đạiloạinhưYosemite,thờigiannàylàmùađẹpnhất,lạikhôngcódukhách(MùahèkháchđếncácLâmviêncònđônghơnđihộichợ).Mùanàytuyếtvẫncònvàbắtđầutan.Láixevàorừng,rồitìmchỗđậu,đibộtheosuốikhoảng1,2giờthôilàđãbỏ“thếsự”đượcrađằngsau.Vàođếnnguồnsuốivắng,mắcvõngngủtheolốinhàbinhlàtiệnnhất(tôighétloạilềutrại,vừanặngnề,vừacóvẻ“tưbản”,“comfortable”quá).Tỉnhdậy,múcnướcsuốiphatrà.Trờilànhlạnh,ngồisưởinắngtrênbànđá,mắtnhìnsuốirừngmâytrời,tainghethôngreochimhót,uốngchéntrànướcsuốituyết...thậtđúngnhưlờiTràCacủaLôĐồng,nướctràđếnđâu,ruộtgandườngnhưđượctẩysạchđếnđó...lânglângnhẹnhàngphơiphới.Cảmgiáctuyệtvời,bấtkhảphânnghị...duychỉmìnhbiếtvớimình.
Cácbạnkhôngđiđượcmộtmình,đicắmtrạiđôngngườicũngnhớmangtrà,mangấmđithửuốngtràphasuốituyết.Thườngthường,ởđâytôichỉthấyngườitađicắmtrạiồnào,nàoradio,nàocassette,lềulớnlềunhỏ,đồănđồuốngquádưthừa.Nhìnnhữngđốngrácởrừngnúitrongsạch,tôichỉthấycácloncô-ca,rượubia,xươngthịt...nhiềukhimuốnkhóc.
Vìsinhkế,tôikhôngcódịpsốnglâuởrừngnúiHoaKỳhàngthángnhưởViệtNam,nênkhôngthểcókhảnăng“chấmđiểm”haygiớithiệucácsuốithácởHoaKỳ.Mộtsốkinhnghiệmnhỏsẽđượcchiasẻtrongphần“Cẩmnang”,ởphầnnày,ngoàikinhnghiệmsuốituyết,tôicốtìmhiểuthêmnhưngkhôngtìmthấycaothủvềtràcònsốngsótởđâyđểthamkiến.CónhiềuvịuốngtràlạiquákhíchchorằngnướcsuốiởHoaKỳcũngbịnhiễmđộchếttấtcả,nướcmưahaynướctuyếtthìcũngđầyaxitcả.Sựthậtnhậnđịnhnàycũngđúngmộtphần,tuynhiênvấnđềởđâykhôngphảilàđitìmcáituyệtđối.
Ngàytrước,đạiđasốcáccụđềusốngtronglàng,giữalũytrexanh.Nếucódịpsốngởnúirừngthìcáccụcũngthíchnướcsuối,nhưngchưathấycáccụliệtkêcácloạidanhtuyềnởViệtNam.ĐócũnglàcáitriếtlíchiếttrungannhiênđặcbiệtcủaViệtNam,cáccụchuyêntìmcáituyệtđốitrongtươngđốivàthườngkhôngbịcácloạiduychủnghĩatróibuộc.
![Page 69: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/69.jpg)
Nếuthuộcloạigiathế“nhàngóicâymít”thìcáccụchỉđợivàicơnmưalớntẩysạchđấtcátởmáingóilàđãcóđượcnướcmưavừađểuốngvừađểphatràcảnăm.Nhànàolànhàngóithườngcũngcóbồn,vạichứanướcmưađểdùngtronggiađình.
Nhànghèo,hoặckhôngnghèonhưngmuốncónướcmưa“tốthơn”thìchỉcầnbuộccáitàucau,mángtrevàothâncâycaulàđãcónướcmưađểdùng.Nướcmưađổvàotàulátheothâncâycauchảyxuống,theomángchảyvàolu,vàovạikêliềndướigốccau.
Cáccụcũngthíchnướcgiếng,nhưngchêgiếnglàngthườngvừađôngngườilấynướcvừaởchỗthấp.Cáccụthíchnướcgiếngchùa,thườngítngườivàhayởtrênđồicao.Lẽdĩnhiênnướcgiếngchùaởcácmạchngầmdướiđấtđáthuộcvề“thượnglưu”,nướclẽdĩnhiênlàkhôngnhiềubằnggiếnglàng,giếngtưnhân,nhưngsẽtronghơn,sạchhơn.Cáccụthườngkhôngbaogiờdùngnướcao,hồđểphatrà.Ngaycảnhữngvùngthiếunướcmưa,thiếunướcgiếng,kẹtlắmcáccụmớidùngnướcsông.Nướcsônggánhvềthườngđổvàolu,vạilớn,đánhquabằngphènchuachophùsalẫntrongnướcđọnglạidướiđáy.Vàthườngsauvàingàykhinướctrongvàbayđinhữngmùitạpmớidùng.
Chúngtalạicódịpnghekểvềchuyệncóvịđilấysươngđọngtrênlásenvềlàmnướcphatrà.Chuyệnnàycóthểxảyranhưngchắcchỉcómộtlầnduynhấtđểthỏamãnlòngyêutràvàthínghiệm.Đếnđây,tôikhôngphiềnhàgìvềviệcvịtiềnbốiphảitốnhaibatiếngmớilấyđủnướcphatràvàmấtđithờiđiểmuốngtràđượccổnhântánthưởngnhất,đólàlúchừngđông,nhưnglạinhớđếnbàicổthituyệtvờicủaBạchCưDịvẽcảnhháisencủacôbécon.
BạchCưDị,màngườiViệtthườngbiếtđếnquabàiTỳBàHành,cómộtbàithơnhỏdanhtiếnglàbàiTrìThượng(Trênao),tảmộtcôbéconđiháitrộmsentrắng,đãháitrộmlạithamháinhiềumàchẳng
biếtchegiấu,trênaobèocònrõmộtđườngchiamặtbèo.Bàithơrấtđơngiản,chỉcó20chữgiảndịnhưngkhôngaiđọclàkhôngnhớlạimộtthờithơngây,đuổibướmháihoa.NguyễnDutrongtoànbộthitậpđểlại,tôicũngchỉtìmthấyduynhấtmộtbàiMộngđắctháiliên(Mộngđượcđiháisen)lànhắclạithờithơấucủaông,mộtkỷniệmháisenHồTâyvớicôbạnnhỏhàngxóm.(Lúcnàyôngđộ12tuổi,mồcôicảchalẫnmẹ,phảiraThăngLongởvớingườianhcùngchakhácmẹ,tuổilớnhơnôngrấtnhiềulàthượngthưNguyễnKhản).Tôidịchcảhaibàirađây.BàithứnhấtTảnĐà
![Page 70: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/70.jpg)
đãdịchralụcbát.PhảinóiTảnĐàdịchĐườngThilàbậcthầytrongthiênhạ,nhưngriêngbàiTrìthượng,ôngđãlầmkhibiếnmộtbéxinh9,10tuổithànhcôgáiđươngthì.
TRÌTHƯỢNG
Tiểuoasanhtiểuđĩnh.
Thâutháibạchliênhồi,
Bấtgiảitàngtungtích,
Phùbìnhnhấtđạokhai.
(BạchCưDị)
TRÊNAO
Béxinhbơithuyềnnhỏ,
Háitrộmsentrắngvề,
Thơngâykhôngbiếtgiấu,
Mặtbèomộtđườngđi.
(VũThếNgọcdịch)
Ngườixinhbơichiếcthuyềnxinh,
Bôngsentrắngnõntrắngtinhháivề,
Hớhênhdấuvếtkhôngche,
Trênaođểmộtluồngchiamặtbèo...
(TảnĐàdịch)
MỘNGĐẮCTHÁILIÊN
I.
Khẩnthúcgiápđiệpquần,
![Page 71: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/71.jpg)
Tháiliêntrạotiểuđỉnh,
Hồthủyhàxungdung,
Thủytrunghữunhânảnh.
II.
TháitháiTâyHồliên,
Hoathựccâuthượngthuyền
Hoadĩtặngsởúy,
Thựcdĩtặngsởliên.
III.
Kimthầnkhứtháiliên,
Nãiướcđônglânnữ,
Bấttrilạibấttri,
Cáchhoavăntiếungữ.
IV.
Cọngtriliênliênhoa,
Thùygiảliênliêncán.
Kỳtrunghữuchânty,
Khiênliênbấtkhảđoạn.
V.
Liênđiệphàthanhthanh,
Liênhoakiềudoanhdoanh,
Tháichivậtthươngngẫu,
![Page 72: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/72.jpg)
Minhniênbấtphụcsinh.
(NguyễnDu)
MỘNGĐƯỢCĐIHÁISEN
1.
Xắnchặtquầncánhbướm
Chèothuyềnnhỏháisen,
Hồlonglanhsónglặng,
Mặtnướcbóngngườiin.
2.
Hái,háisenHồTây
Đầykhoanghoavàgương.
Gươngtặngngườitasợ
Hoatặngngườitathương.
3.
Sángsớmđiháisen
Đãhẹncôbétí
Đếnrồinàocóhay
Cáchhoavangtiếngcười
4.
Cùngbiếtyêuhoasen
Cọngsenmấyngườithương?
Trongcọngtơlòngchặt
![Page 73: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/73.jpg)
Senlìatơcònvương.
5.
Lásenxanhbiêngbiếc
Hoasenđẹpxinhxinh.
Cóháiđừngchạmngó
Nămtớichẳnglaisinh.
Rồitadừnglạibêncầu,nhìndòngsôngchảyđibiếtbaomộngđờidĩvãng.Baonhiêunhữngchuyếnrađi?Baonhiêuchéntràđãuống.ĐólànướcsôngCửuLong,sôngLaNgàhayHồngHà?LànướcgiếngnhàhaynướcgiếngchùaPhổSơn?LàsuốiĐaMêhaymộtdòngsuốiđákhôngtêngiữarừnggiàTrườngSơn?
NhữngchéntrànàođãuốngtrongnhữngbìnhminhgiữangõhẹptồitànSàiGònvớichavớimẹ,trongánhsángmờmờvớihơisươngnhànnhạt.NhữngchéntrànàođãuốngvớianhvớichịvớiemgiữaMaiThônlồnglộnggiósôngdàicủanhữngnămcuốicùngcònởlạiquêhương.Nhữngchéntrànàođãuốngvớibằnghữucuốingõchùacôtịchcùngmảnhtrăngtànúarãrời.NhữngBlaorừngtràbạtngàntìnhái.NhữngĐàLạtthờithiếuniênmơmộng.NhữngrừnggiàTrườngSơnghêrợn,huyềnbí.NhữngchéntràthơmngọtgiữabờbiểntinhsươngcủaĐạiLãnh,NhaTrangsaunhữngđêmsaymướtnônmửarượuthuốcthịtda.
Cuộcđờivẫnbuồntênh,bạnbèthânnhântannátrãrời,bayđinhưnhữngmùsương...vàtacònngồilại,đêmnay,vớichéntràquenthuộcvàmảnhtrăngnonngàycũchậpchùngtrongtrínhớhoangvu.Vàtachợtthấytấmlòngtốbạchcủacổnhân,tahiểutạisaotấtcảcôngdanhsựnghiệpvàcảngườithânđềucũngphảichiaxa.Chỉcònlạichéntrànồngnàn,thầmlặngởlạibêntachứngkiếnnhữngđổithay,thànhbại,mấtcòn.
![Page 74: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/74.jpg)
ChươngV:TràCụBỘĐỒTRÀVÀNGHỆTHUẬTĐỒGỐMĐÔNGPHƯƠNG
Khôngcógìthíchthúvàkíchthíchchongườiviếtbằngđềtàimìnhviếtchưacóngườiđitrước.Đólàtrườnghợpkhitôiquyếtđịnhviếttậpsáchnhỏvềtrànày.Tuynhiên,mặttráicủavấnđềlàhầunhưmìnhbịđẩyvàomộtkhoảngtrốngkhôngnơibámvíu.ĐànhrằngsáchvởHoangữ,Nhậtngữcóđó,sáchvởÂuMỹcũngđủđó,nhưngtừvựngtiếngViệtphảidùngnhưthếnào?Lấyailàmtiêuchuẩn?Khichưacótácgiảnàođitrướcracôngkhaiphá.Nhìnrộnghơn,ngoàicácngànhkhoahọctựnhiên,hiệnđãcómộtsốtừdụngổncốtươngđối.Cácngànhkhácdùvẫnchưathốngnhất,nhưngítnhấtcòncónhiềutácgiả,nhiềutrứtáccóthểsosánh,họchỏi.VềTràCụ,tôiđãlúngtúng,nhưngkhóhơnlàmộtsốdanhtừcủangànhđồgốm.Thậtsựmìnhđãcódanhtừrồinhưngchưađượcphânloạivàđịnhnghĩatheotiêuchuẩnkhoahọc,điềuđơngiảnđólạichưacóailàm.
Mặcdù,tôiđãtừngcónhữngngàytuổinhỏởLáiThiêu,đãtừngpháphách,lụclọicáclògốm.Nhưngdùđãănhàngngàncáibánhbèo,hàngngàntráimăngcụt,tôivẫnmùmịtvềnghệthuậtlàmđồgốmcủaquêhương.Chỉđếnkhitócbắtđầuchớmbạc,thaphươngcầuthựcnơixứngườimớibiếtđượcvõvẽchútítvềđồgốm.Nhìnvềcácbậctiềnbối,ôkìa,mộtdântộcbiếtlàmđồgốmđầutiêncủanhânloại,cáchđâycảhơnmườingànnămmàchưacóaiviếtsáchvềđồgốmViệtNambằngtiếngViệt.Bạnđịnhphảnđối?Vâng,thưaquảcósách.Nhưngthưarằngcógì?MộtcuốnsáchcủaôngVươngHồngSển,đúngnhưôngnói,chỉkểvềthúchơicổngoạn.NhữngtậpsáchkhácnàolàNghệthuậtViệtNam,LượcsửMỹThuật,MỹThuậtcổtruyền...Cáctácgiảcónóivềđồgốmtrongđó,nhưngcólẽvìtoànlà“sửgia”,nêncáctácgiảcũngchẳngphânbiệtđượcthếnàolàđồsành,đồsứ,đồđất...mộtsốdanhtừtôidùngởđây,lầnđầutiênđượcđịnhnghĩatheosựhiểubiếtthiếusótcủacánhân,xinthỉnhýcácbậccaonhânchỉdạy.
a)Trướchết,tôixindùngdanhtừ“đồgốm”đểvừachỉvềnghệthuậtchếtạotấtcảcácdụngcụlàmtừđấtsétnghĩalàgồmcảđồđất,đồsành,đồsứ...Đồgốmcũngđểchỉchungmọidụngcụđó.Nhưvậy“đồgốm”vừacónghĩalàceramics(chữHántươngđươnggọilàTừThuật,ĐàoNghệ...),vừacónghĩalàpottery(chữHántươngđươnggọilàĐàoKhí,NgõaKhí...).
b)Danhtừ“đồđất”(nhưấmđất,nồiđất...)tôidùngđểchỉđồđấtnung.1)Khôngtrángmen(unglazed).2)Cứng,nhưngđủmềmđểcóthểđánhbóng
![Page 75: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/75.jpg)
(hardstonewarebutcapableofreceivingafinepolish).3)Thấmnước(porous).4)Nungởdưới1200°C(Đâylàmộtđặcđiểmcủađồđất,vìbìnhthườngcácđồsành(stoneware)phảicầnnhiệtđộtrên1200°Cchocáchợpchấtfluxesnhưfeldspar,limestone,nephelinesyenitebiếnthànhmencứng).
Theocácnhàkhảocổhọchiệnđại,ngườiViệtcổ(danhtừkhảocổgọilàHoaBinhan,đểchỉnhữngngườiViệtcổsốngởvùngHòaBình,BắcBộ,ViệtNam)biếtlàmđồđấtnungđầutiêncủanhânloại.Hiệncònditíchcácđồđấtnungđượcướcđịnhvàokhoảng10ngànnămtrướcCôngnguyên.
Đồđất,hayđồđấtnung,chữHánđượcgọilàNgõaKhíhoặcĐàoKhí,tươngđươngvớiAnhngữlàearthenware.TuynhiênnhiềukhichínhnhữngchuyêngiacũngcólúcdùngsaidanhtừnàynhưR.L.HobsondùngdanhtừStoneware(thậtsựlàchỉđồsành)đểchỉcácấmđấtNghiHưng[1].HarryMemmottlạiđòi“Earthenware”phảilàđồđấtcótrángmen[2].Nếumuốnkỹ,cólẽdịchđồđấtnunglà“unglazedearthenware”thìchínhxáchơn.ĐôikhisáchchuyênmônAnhngữvềđồgốmcòndùngcácdanhtừriêngchỉmộtsốđồđấtnungnhưBuccaro,Terra-Cotta...
[1]ChinesePotteryandPorcelain,trang174.
[2]TheArtofMakingPottery,trang237.
c)“ĐồSành”,tôigọiđồsànhlàtấtcảloạiđồgốmcótrángmen(glazed),khôngthấmnước(nonporous)vàđòihỏinungởnhiệtđộtrên1200°C.(Nênnhớphầnlớncáchợpchấttrángmenởthểlỏng,sẽchỉbiếnthànhchấtmenbóng(glass)ởnhiệtđộtừ
1200°Cđến1300°C).ĐồsànhtươngđươngvớicácchữstonewarebênAnhngữ.ChữHángọilàThạchKhí,ThôĐàoKhí,ĐàoTừ.
Đặctínhcủađồsànhlàcứngchắc,dùkhôngtrángmenthìtheotiêuchuẩnnhànghềđồsànhcũngkhôngthểthấmnướcđến5%.Vìvậyđấtsét(plasticsclay)đểlàmđồsànhthườngphảitrộnthêmcáchợpchấtcótínhchấtkeosơn,tiếngAnhgọilàflux,nhưđávôi,feldspar...khinungnóng(bìnhthườngtrên1200°C)sẽtanvàtạothànhchấtliênkếtgắnchặtcácphântửđấtsétvớinhau.Cóthểnóinhiệtđộ1200°Cđểphânđịnhđồđấtnungvớiđồsành.
NgườiÁĐôngbiếtđếnđồsànhtừlâu.NhữngcổvậtởTrungQuốcmớiđàođượcchothấy,ítnhấtvàocácthờinhàThương(1500nămTCN),ngườiÁĐôngđãlàmđượcđồsành.MặcdùđãchứngtỏrằngngườiViệtcổbiếtlàm
![Page 76: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/76.jpg)
đồgốmđầutiên,nhưnghiệncònquásớmđểchứngminhrằngngườiTrungQuốchọccáchlàmđồsànhcủata.Tuynhiên,cácloạiđồsànhcổngườitacóthểlàmđượcvìtheokinhnghiệm(dùngđấtsétnày(cóflux)nunglênthấyđồrắnchắchơnloạiđấtsétkia(khôngcóflux)màthôi).ĐếnnhàHán,cólẽlúcđóngườitamớithậtsựbiếtphânlượng,trộnlẫnđấtsétthuầntúyvàcácloạiđákeo,fluxes,đểlàmđồsànhvàchấtlòđặcbiệtđểcónhiệtđộnónghơn.
d)“Đồsứ”,chữnàytươngđươngvớichữporcelainhoặcchữTừ.Tuynhiên,ngườiTrungQuốcdùnglẫnlộnTừ,Diêu,Đào...chonênnhiềusáchTrungQuốcviếtlàTừ,thìchưachắcTừđãlàđồsứ(xinxemHobsonviếtrấtkỹvềnguồngốclịchsửcủacácdanhtừTừ,Diêu,Đàonàytrongchương“PorcelainandItsBeginnings”trongsáchđãdẫn,trang140đến151).
MộtsốngườichorằngđồsứđãcótừthờinhàHán,bởivìsáchThuyếtvăngiảitựcủaHứaThận(năm120)đãcónóiđếnchữTừ(瓷).NhưngthậtsựsáchThuyếtVănchỉđịnhnghĩaTừlàmộtloạiđồgốm(ngõakhídã).MặcdùhiệntạichữTừđượcdùngđểchỉđồsứmàthôi.Nhưngtrongthờithượngcổvàtrungcổ,chữTừvẫnđượcdùnglẫnlộnvớiDiêu,Đàođểchỉchungđồgốm,đồsành.
Sựthựcsáchvởngàytrướcchưabaogiờcóđịnhnghĩarõrệtvềđồsứ.KhichâuÂubiếtđếnđồsứcũnglẫnlộnnhưvậy(xemcáctácphẩmcủaBushell(đặcbiệtlàChineseArts,2Vols,1906),TulienS.,HirthF...).ChỉsaunàykhiR.L.HobsonđãviếtnhiềubàinghiêncứuvàđặcbiệtlàbộChinesePotteryandPorcelain.Dướiảnhhưởngcủaông,vềsaungườitamớicómộtđịnhnghĩariêngvềđồsứ.TheođịnhnghĩanàythìTrungQuốcđãchếtạođồsứtừthờinhàTùy(theoHobson,sđd,trang147),tứclàvàothờitiềnĐường,trướcthếkỷthứ7.CũngnênbiếtđếnTiếnsĩLaufertrongbàinghiêncứuvề“ChinesePotteryofTheHanDynasty”Leyden,1909chothấyviệnbảotàngChicagođãphânchấtmộtbìnhcổđờiHán,tìmrahợpchấtKaolinvớibộtđávôivàsựcómặtcủairontrongđấtsét,đãlànhữngnguyênliệuchínhđểcóthểthựchiệnđượcđồsứ(porzellan,porcelaine)ởđờiHán.
ĐồsứđượcHobsonđịnhnghĩalà“PorcelainComprisesallvarietiesofpotterywhicharemadetranslucentbyaddingtotheclaysubstancessomenaturalorartificialfluxingmaterial”sđd,trang148.ThườngthườngđồsứTrungHoadùngđấtsétKaolin(Al0:2Si0:2H0)vàbộtđá“petuntse”,mộtloạifluxthiênnhiên.
Tôiđịnhnghĩađồsứlàmộtloạiđồgốmcứngnhất,làmbằngloạiđấtsét
![Page 77: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/77.jpg)
trắngvàcóđầyđủcácđiềukiệnsau:1)Trắngbóng(translucent),2)Ngoàiđấtsétcònphảiphathêmmộthaynhiềuchấtđákeo(flux),3)Phảiđượcnungtrongkhoảng1250đến1450°C.
Dĩnhiên,cácđịnhnghĩatrênhoàntoàntheotiêuchuẩnhiệnđại.Ngàyxưa,ngườitachỉđơngiảnchođồsứlàmộtloại“đồgốmcứngvàmỏngnhất,khigõcóvangâmthanh”.ViệtNamcòncódanhtừ“kiểu”nhưchénkiểu,bátkiểu.Cácdanhtừnàykhôngrõràng,trongĐạiNamQuấcÂmTựVị(cuốithếkỷ19),HuỳnhTịnhCủaghirằng“chénbátlàmtheothứcchỉvẽ”.
Cũngnênbiếtrằngchữ“Sứ”làchữNômthuộcloạigiảtá,mượnchữHánSứ(使)nhưsứgiả,sứtrình.ĐồsứđếnViệtNamnhiềunhấtlàdocácpháibộsứgiảViệtNamđặthàngnhânđisứTrungQuốc.Vìvậy,tựđiểnHuỳnhTịnhCủamớigiảithích“Đồkíkiểu:Đồlàmtheokiểumìnhgửi,nhưđồtrà,bátkiểu...”vàcácchữbátkiểu,chénkiểuđãđượcđịnhnghĩanhưtrên.Riêngchữ“Sứ”,tựđiểnHuỳnhTịnhCủakhôngcó.ChữSứđượcViệtNamTựĐiểncủahộiKhaiTríTiếnĐứcđịnhnghĩalà:“Đồgốmlàmbằngđấtthótrắng,cótrángmenbóng.”
***
Tómlại,đơngiảntôichỉtạmphânbiệtlàmbaloạiđồgốm:Đồđất,ĐồsànhvàĐồsứ.Tráilại,theothưtịchTrungQuốcthìhọlạithườngphânbiệttheođịaphương,thídụNhữDiêu(ĐồgốmNhữChâu,thuộcHồNamngàynay),ĐịnhDiêu(ĐồgốmĐịnhChâu,thuộcphủChâuĐịnhngàynay),LongTuyềnDiêu(ĐồgốmLongTuyền,thuộcChiếtGiangngàynay),TừChâuDiêu(ĐồgốmTừChâu,cũngthuộcHồNam)...cókhihọlạiliệtkêtheotiêuchuẩnđược
triềuđìnhchọnlựanhưQuanDiêu,tứcđồgốmphủKhaiPhong,HồNam,vìtừthờiTốngHuệTông,nămChínhHòa(1111-1117),chínhthứcủychocáclògốmKhaiPhongphủlàmđồgốmchovươngphủVươnggiadùng.(Mặcdùchỉ10nămsau,năm1127,nhàTốngchạyvềphươngNamtứcNamTống,KhaiPhongphủthuộcvềđấtnhàKim,nhàNamTốngđặtkinhđômớiởHàngChâuvàđồgốmQuanDiêu“thứthật”bâygiờlàmởPhượngSơn,HàngChâu).Cókhihọlạilấymàusắc,màumenđểgọitênnhưThanhDiêu,ThanhHoaDiêu...Thànhra,thưtịchTrungQuốcđềuchỉcócáchphânđịnhtheolịchsửvàđịadư.
***
![Page 78: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/78.jpg)
NhântiệnởđâytôicũngbànthêmvềloạigốmLongTuyền,vìmộtsốngườithắcmắcchorằngđâylàmộtloạigốm“trunggian”giữađồsànhvàđồsứ.ThậtsựLongTuyềnDiêu,quenthuộcvớitênPhápngữlà“celadon”,làmộtloạiđồgốmđặcbiệtđượcsảnxuấtởhuyệnLongTuyền,thuộcChiếtGiang.Đồgốmnàyđặcbiệtcómàuxanhngọcbích,nêncòncótênThanhDiêu,hayThúyBích(màungọcbíchnhưchimbóicá),ngườiNhậtcótênKinUtaSeijithìcũngthuộcvề“họ”celadonnày.Đốivớikhíacạnhchuyênkỹthuậtthìđâylàmộtloạiđồgốm,màởthờiđótượngnhânđãbiếtdùngmenfluxcóhợpchấtsắt(iron)vàbiếtđốtlòtheokỹthuậtchocháychậmdần,lòkíntiêudầnoxy(tiếngnhànghềgọilàreductionfire),chấtmenironmàđốttheokỹthuậtnàysẽchomộtnướcmencómàuxanhngọcbích.ĐâylàmộtbíquyếtmàbaonhiêunămtrướcchỉcótượngnhânLongTuyềnmớibiết.VìvậyđồgốmLongTuyềnhayLongTuyềnCeladon,làdanhtừchỉloạigốmcómenxanhngọcbích.Celadongồmcảđồsứlẫnđồsành(R.L.Hobson,sđd,trang75).VìvậynếunóiLongTuyềnDiêulàđồsànhthìgiốngnhưgọiCảnhĐứcDiêulàđồsứ,NghiHưngDiêulàđồđất...thìchỉđúnghơnmộtnửa(vìCảnhĐức,NghiHưngcũngcònlàmcảđồsànhnữa).
TrướckhiquaphầnsauviếtvềTràCụquacácthờiđại,tôixinkểvềmộtchuyện“tamsaothấtbản”muavui:VìLongTuyềnDiêucómàuxanhngọcbíchđặcbiệtgiốngquầnáonữkịchsĩCéladon,trongvởkịchdanhtiếngL’AstréecủaHonoréd’Urfé(đầuthếkỷ17).NêntừđóTâyphươngdùngluônchữceladonđểchỉđồgốmmenxanhsảnxuấttừLongTuyền.NữnhânCeladonđượcdịchraHoaNgữlà“TuyếtLạpĐồng”,đếnkhi“Celadonware”đượccácôngbạnTrungQuốc(dốt)dịchlạilà“TuyếtLạpĐồngDiêu”đãkhiếnngườiđọcsáchmờmắt,rồimớiđâytôiđọclạimộtbàibáoViệtngữtrongmộttạpchícótiếngngàyxưa,cómộtvịtiềnbốidịchlạilà“đồsứTuyếtLạpĐồngcủaÂuChâu”màquênrằngnóchínhlàđồgốmLongTuyềnquenthuộc.
TRÀCỤTHỜINHÀĐƯỜNG(618-907)
TràCụcótừlúcnào?Lẽdĩnhiênngườitacóđồdùngđểuốngtràtừkhibiếtuốngtrà.Nhưngngườitabiếtuốngtràtừlúcnào?Nhưchúngtađãthấytrongchươngvề“TràSử”,tachỉcóchứngliệurõràngtừkhiLụcVũviếtTràKinhvàonăm774(ĐườngĐạiTông,ĐạiLịchnămthứ9).(NgaycảnhữngngườiviếtvềlịchsửđồgốmĐôngphươngcũngnhờcósáchTràKinhmàbiếtđượcmộtphầnvềđồgốmthờinhàĐường).Vìvậy,takhócóthểđitìmnguồngốcTràCụtrướcthờinhàĐường.Vìvậy,mặcdùkhitìmtàiliệuvềTràCụ,tôiđãtìmthấycácdụngcụgiốngnhưấmtrà(Hồ)cótừthờinhàChu(1027-770TCN),mộtloạibìnhđồngđàođượcởSơnTây.
![Page 79: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/79.jpg)
NhưngrõrệtlàtớithờinhàĐường,hayđúnghơnlàvàothờiLụcVũ(733-804),ngườitachưabiếtdùngấmđểphatrà.Nênnhớthờinàyđạiđasốcòndùngloạitràbánhnhưđãnói.Vìvậy,từthờinàytrởvềtrước,cácloạibìnhbằngngọc,bằngkimloạihayđồgốmmặcdùcóthểtươngtựvớicácloạiấmcủathờisau,thìcũngdùngđểđựngrượuhayđựngnướcmàthôi.Tôigọilà“bình”,đểdànhdanhtừ“ấm”choloạiấmtrà,mặcdùcảhaiđềucótênchữHánlàHồ.
TheoTràKinhcủaLụcVũ,thờinàytrànhânđãphảicóđến24loạiTràCụ.Tuynhiên,tấtcảnhữngTràCụnày,đờisaugầnnhưkhôngcònaisửdụngnữavàmấthúttheothờigian,trừchéntràlàtồntại,mặcdùnhưtasẽthấylàhìnhdáng,dunglượngvàcảtêngọisẽbiếnchuyểntheothờigian.
LụcVũthưởngtrà
Chéntràlúcnàycótêngọilà“oản”hay“uyển”(盌)đâycũnglàdanhtừđểgọicáibátăncơm.Thậtsựđâycũngchỉlàkiểubátăncơm.Chúngtacònnhớcácquánbánnướcchè,nướcvốiởkhắpcácnẻođườngViệtNamtrướcđây,cũngđềudùngbátăncơmđểuốngtrà.NgườinôngdânởmiềnBắcsaukhiănxongvẫndùngchiếcbátđóđểuống.
ThờiLụcVũ,“bát”tràđượcchuộngnhấtlàloạibátmenxanh,gọilàThanhTừ,sảnxuấtởViệtChâu.Theoông,trongcácloại“bát”nàythìbátViệtChâuđứngđầu,kếđếnlàĐịnhChâu...,ôngkhôngtiếclờikhenđồgốmViệtChâu:“CóngườikhenchénHìnhChâu,nhưngthậtsựkháchẳn,nếuđồgốmHìnhChâulàbạc,thìđồgốmViệtChâulàngọc;nếuđồgốmHìnhChâulàtuyếtthìđồgốmViệtChâulàbăng.ChénHìnhChâumàutrắngnêntràcómàuđỏ,trongkhiđóchénViệtChâucómenxanhnêntràcómàulục”.(NhượcHìnhTừloạingân,tắcViệtTừmỹngọc.NhượcHìnhTừloạituyết,tắcViệtTừloạibăng.Hìnhtừbạchnhitràsắcchu,ViệtTừthanhnhitràsắclục).“Từ”ởđâychỉcảđồsứlẫnđồsành.
ViệttừtứcThanhTừlàloạiđồgốmmenxanhsảnxuấttừViệtChâulàloại“báttrà”đượcưachuộngnhấttrongthờiđạinhàĐường,nhiềuthisĩcònđểlạinhữngcâuthơcatụngđồgốmThanhTừ.BátThanhTừđờinhàĐường.Mộtbứchọamới,tr.136(tríchtrongTràThầnLụcVũnhàxuấtbảnNôngNghiệpTrungQuốc1984)vẽtheotàiliệucũ,độcgiảsẽthấytiểuđồngđangdùngmộtloạichảođểđunnướctrênlò,cạnhđólàbìnhđựngnước.Trênthạchbàncómộtbìnhđựngtràvàhai“bát”trà.(TheoLụcVũ,nênuốngliêntiếpbabốnbátmộtlúc.Khicókhách,bàysẵntrướcmặtmỗikháchbốnnămbát,xemTràKinh).
![Page 80: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/80.jpg)
Nênnhớ,thờiđóngườitacònquennấutrànhưnấucháo,trongTràKinh,LụcVũvẫnphànnànvềtụcuốngtràđươngthờingườitachocảhành,gừng,vỏcamquít...nấulẫnvớitrà,chonêntronghìnhvẽtathấyngườitadùng“chảo”đểnấutrà.Cũngnênnhắclạithờinàyngườitachưachếđượcấmđunnướcsôi.
Tómlại,TràCụthờinhàĐườngđãhoàntoànbỏcácloạiđồuốngbằngkimkhívàưachuộngđồgốm,đặcbiệtlàbátViệtChâumenxanh.Đếnđây,độcgiảđãhiểutạisaotôikhôngdùngdanhtừ“chén”khiviếtvềTràthờinhàĐườngởcácchươngtrước.Từđây,chúngtađãmạnhdạndùngdanhtừ“bát”.
Điềuthứhainênnóiởđây,làngườisànhuốngtràkhôngdùngloại“tách”,tứcloạichéncóquainhưtáchcàphêtadùnghiệnnayvàcũngdùngđểuốngtrà,vàcũngkhôngdùngcảđĩađểđựngtách,chonênchéntràrấtnóng.MặcdùloạiđĩanàyđãđượcsángchếtừthờinhàĐườngnhưngkhôngphổbiến.ChữHángọilà“oảnthác”hay“tràtháctử”.ĐâylàsángtạocóghitrongsửcủacongáiôngThôiNinh,làmTiếtđôsứTâyXuyêndướiđờivuaĐườngĐứcTông.Thươngchagiàthíchuốngtràmàsợcầmbáttràbỏngtay,côgáinàyđãtìmcáchbuộcdâyrồidầndầnsauđóchếrađĩađểđựngbáttrà.Loạiđĩanàychỉdùngvớitáchnêncódanhtừ“táchđĩa”.
Chữ“tách”vừanóicũnglàdanhtừmớicủaViệtngữ.TôikhôngthấychữnàytrongcảĐạiNamquốcâm(ĐạiNamquốcâmtựvicủatựvịHuỳnhTịnhCủa(cuốithếkỷ19)vàViệtNamTựđiển(1931).ĐâylàchữNôm,viếtmộtbênbộthạchchỉnghĩa,mộtbênchữtíchchỉâm(碏),chữtáchdùngđểchỉloạichéncóquai.Táchtuyđãthấydùngtừthờixưa,nhưngngườitamớidùngnhiềutừkhitiếpxúcvớiTâyphương.
TRÀCỤTHỜINHÀTỐNG(960-1280)
ĐếnthờinhàTống,kỹthuậtđồgồmnóichungđãtiếnbộvượtbậc.Nhưđãgiớithiệuởcácchươngtrước,thờinàytrànhângiớithiệumộtloạichénđặcbiệtgọilà“Trản”.Đâylàmộtloạibátmiệngrộngmànông,tôigọilàtrảnmàkhôngdịchralà“chén”làvìvậy.NgàynayloạitrảnchỉcònđượcdùngtrongTràĐạo(Chanoyu)NhậtBản,vớitênriênglàTemmoku.LoạibátthờinhàĐườngvẫncòndùng,nhưngloạiTrảnthườngđượcchuộnghơnvàđượcdùngphổbiếnvàomùahè.
Nămvùngsảnxuấtđồgốmdanhtiếngnhấtthờinày(ngũđạidanhdiêu)là:Quan,Kha,Nhữ,ĐịnhvàQuanDiêu.QuanDiêulàđồgốmsảnxuấtởCảnh
![Page 81: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/81.jpg)
ĐứcTrấnnơisảnxuấtdanhtiếnggắnliềnvới“chénsứCảnhĐức,ấmđấtNghiHưng”,sẽcóphầnnóiriêngvềCảnhĐứcvàNghiHưngởcuốichương.
ĐịnhDiêulàđồgốmsảnxuấtởĐịnhChâu,phủChânĐịnhngàynay.ĐịnhDiêuđãvangdanhtừthờinhàĐườngvớiloạigốmmentrắngnổitiếng(ĐịnhChâubạchtừ).
ĐỊNHDIÊU
ĐồgốmĐịnhChâunổitiếngvềmentrắng(bạchđịnh)vàmàumenphấn(phấnđịnh)từthờinhàĐường,đếnthờinhàTốngthìcàngnổitiếnghơn.Tuynhiên,ĐịnhDiêucònsảnxuấtcảđồmenmàutímvàđen,hailoạinàylạicànghiếmvàquýhơn.TôiđọcsáchCáchCổYếuLuậnmớithấyviếtrằng“cónhữngmàutía,màuđen,nhữngthứđồgốmnàylạicàngquýgiáhơnloạigốmtrắng”.ThànhramớibiếtĐịnhDiêucòncóHồngĐịnh,TửĐịnh...giảithíchchotatạisaotrongsáchTràSớ,HứaThứThưđãkhôngtiếclờikhen“CổnhânchuộngchéntràĐịnhChâuvớimàuđenóngchuốtnhưlôngthỏ,nhữngchén(trản)nàyđượcdùngtrongcáccuộcthitrà(Tràđấu)”.
ĐồgốmĐịnhChâunổitiếngvàảnhhưởngrấtlớn.TượngnhânnổitiếngnhấtởCảnhĐứcTrấnvàothếkỷ16làChâuĐảnTruyềndanhtiếngvìchuyênlàmđồtheokiểumẫuĐịnhDiêu.Saubiếncố1127,nhàTốngrờiđôxuốngphíaNambịmấtmiềnBắcchonướcKim,phầnlớncáclògốmĐịnhChâugâydựnglạichungquanhvùngCảnhĐứcTrấn.SáchCảnhĐứcTrấnĐàoLụccònchothấyđếnthếkỷ18,cáclògốmCảnhĐứcTrấncòntiếptụcsảnxuấtloạiĐịnhDiêu.Tuynhiên,đồgốmĐịnhDiêuvắngdần,đồgốmtừTúcChâu,TứChâuthaythế,phẩmchấtkémhơnnhưngvẫncóthểquamặtđượcgiớimuađồcổngàynay.
KHADIÊU
KhaDiêulàloạiđồgốmsảnxuấtcủadònghọChương(vùngChiếtGiangngàynay).Khacòncónghĩalàanh(khakha),vìmangtêncủangườianhcủahaianhemhọChương,cảhaiđềulànhữngtượngnhânnổitiếngđươngthời.
ĐồgốmKhaDiêunổidanhcùngvớiQuanDiêu,vàcũngsảnxuấtcácloạimendanhtiếngPhấnThanh(màuxanhmốc)vàĐạmBạch(màutrắngđục).NgườixưathườngphânbiệtđồgốmQuanDiêucórạnnứtkiểuvỏcàngcua
![Page 82: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/82.jpg)
(giảitrảovăn),cònKhaDiêuthìcórạnnứtkiểuvẩycá(ngưtửvăn).
QUÂNDIÊU
QuânDiêulàđồgốmdanhtiếngkhácsảnxuấttừQuânChâu,thuộctỉnhHồNamngàynay.CósáchnóiQuânDiêunổitiếngtừđầuthờinhàTống,đượcsảnxuấtngaytạiQuânChâuthuộcphủKhaiPhong,tỉnhHồNamngàynay.Thậtsựthìtráilại,cóthểnóitrướcthếkỷ14chưathấycósáchnàokhenđồgốmQuânChâu,phảiđợichođếncuốiđờinhàMinhkhixếphạngcácloạiđồgốm,ngườitamớibắtđầukhenđồgốmQuânChâu.NhiềunhàphêbìnhcổcònxếpQuânDiêutrênhẳnLongTuyềnDiêuvàphêbìnhrằngđồgốmQuânChâuthìđồmenđỏtíaquýnhất,nhìđếnloạigốmmenmàuxanhláhành...
NHỮDIÊU
NhữDiêulàđồgốmsảnxuấtởNhữChâu,tỉnhHồNamngàynay.NhữDiêunổitiếngđượcđánhdấubởisựkiệndướithờiTốngHuyTông,nhàvuachođặtlàmđồsứmàuxanh(ThanhTừ)ởlògốmthuộcNhữChâuthayvìvẫnđặtởĐịnhChâu.Chonêntừđóđồsứmenxanh(ThanhTừ)ởNhữChâutựnhiênnổitiếngnhấtthiênhạ.TriềuđìnhcòncấmbánloạiđồsứmenxanhnàyrangoàivìcứtheosáchĐàoLụcthìtấtcảcácloạithanhtừnàyphảiđượcnộpchotriềuđìnhtrước,saukhichọnlựa,sốthảiramớiđượcmangchobánlạivớigiáthậtđắt.CuốiđờiTốngHuyTông,năm1127,nhàTốngphảirútxuốngmiềnNam,miềnBắclọtvàotaynhàKim,trongđócócảNhữChâu.Vìvậy,ThanhTừNhữChâucànghiếm.Cóthểnóingàynaykhôngcònlạivếttíchnàonữa.Tuynhiêntheocácsáchcổthìtacóthểbiếtsứmenxanhnàycómàutừ“màuxanhdatrờisaukhivừatạnhmưa”(ThiênThanhVũHậu)haylàĐạmThanh,chođếnmàutrắngxanhnhạtvỏtrứng(NoãnBạch).
NhữChâuvẫntiếptụclàmđồgốmnhưngtàntạdần,chođếnthếkỷ15thìcoinhưtuyệt.TuynhiênThanhTừNhữChâuvẫnluônluônđượcngưỡngmộ,tathấyđếntậnnăm1730vuaUngChínhnhàThanhcònralệnhbắtchướcchođượcloạinàyđểlàmmộtsốđồsứchohoànggiadùng.
SáchĐàoLụccòntríchmộtlờiphêbìnhcủanhànghiêncứuvàocuốithếkỷ16,chorằng“...ĐồgốmNhữChâuđãmấthết,chỉcònlạimộtvàiđĩalótmàphầnlớncũngbịsứtmẻ...”.TôicóđọctrongbộsưutậpcủaEumorfopouloscóchụplạimộtcáichénmàuxanhxámtuyệtđẹp.NhưngnhiềunhàsưutậpcũngchođóchỉlàđồQuanDiêuchứkhôngphảiNhữDiêu.
![Page 83: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/83.jpg)
TRÀCỤTHỜINHÀMINH(1368-1644)
SaukhiChuNguyênChươngđuổiđượcnhàNguyêngiànhlạiđộclậpchoHántộc,thànhlậpMinhtriều(1368-1644),thìmộttrongnhữngviệclàmđầutiênlàchomởlạiCảnhĐứcTrấn(HồngVũnguyênniên,1369,theoCảnhĐứcĐàoLục).
TrongphầnsautasẽcóphầnnóiriêngvềCảnhĐứcTrấn.NênbiếtCảnhĐứcTrấntrướclàXươngNamTrấnđãcótiếngtừthờinhàTùytrướcđờiĐường.ĐếnđờiTống,vuaTốngChânTôngchínhthứclệnhchoXươngNamTrấnlàmđồgốmchonhàvua,niênhiệulúcđólàCảnhĐức(1004-1007)nênXươngNamTrấnđượcđổitênlàCảnhĐứcTrấn.ĐồgốmCảnhĐứcTrấntừđâycòncóthêmtênlàQuanDiêu(đồgốmchínhquyền,đồgốmnhàquan...)Vàtừđógiớiđồgốmmớiquenlệđềniênhiệunhàvuavàosảnphẩmcủamình:ThídụCảnhĐứcNiênChế(chếtrongnămCảnhĐức(1004-1007)hoặcĐạiMinhCảnhĐứcNiênChế,ĐạiMinhVạnLịchNiênChế...TuynhiênởthờinhàTống,QuanDiêucũngchỉlàmộttrongnămvùngsảnxuấtđồgốmnổitiếngnhấtmàtavừakểởtrên(NgũĐạiDanhDiêu:Quan,Định,Kha,Nhữ,Quân).
ChođếnthờinhàMinh,CảnhĐứcTrấnnghiễmnhiêntrởthànhmộtđạitrungtâm,làthủđôcủađồgốmTrungQuốc(vànếusosánhlịchsửthếgiớilúcbấygiờthìCảnhĐứcTrấncòncóthểđượcgọilàthủđôđồgốmcủatoànthếgiới).Tấtcảnhữngvùngsảnxuấtkhácđếnđờinàychỉcònlàthứhànghóa“tỉnhlẻ”sovớiCảnhĐứcTrấn.Cómộtsựkiệnnênnhắcởđâyvìrấtnhiềungườilầmtưởng,CảnhĐứcTrấnkhôngphảichỉlàmchoVuamàthôi.TrongsắcchỉkhithànhlậpcáclòthờiHồngVũ,VuaMinhTháiTổchỉsaichọnlấy30lò.TrongkhibìnhthườngởCảnhĐứcTrấnsốlògốmcóthểlênđếnnămsáutrămlò.TheogiớichuyêncứuthìtrongnhữngnămđầutiênđờiHồngVũquảthậtcácđồgốmlàmchoVuađẹphơncáclòthườngrấtnhiều.Nhưngchỉtrongthờigianngắnngườitanhậnthấyphẩmchấtkhôngcáchxa,bấygiờchỉcònvấnđềgiá,loạimàthôi.Nhữngngườicótiềnvẫncóthểđặt,muacácloạiđồgốmđẹpkhôngkém.
VềTràCụ,thấytừthờinhàĐường(602-962).SautácphẩmTràKinhcủaLụcVũ,thìđãlàgiaiđoạntoànthắngcủađồgốm.Kểtừđó,giớitràsĩkhôngaicòndùngTràCụlàmbằngkimloạinữa,kểcảđáquí,ngọcquí.TràCụcănbảnlúcđólàcáibát(oản,uyển).Tràbộtđượctántrongbát.
ĐếnđờinhàTống,trản(bátnông)đãthaybátđểlàmTràCụchínhthức,chođếncuốiđờiTốngthìngườitađãdùngtràrờinhiều.Trảiquahơntámchục
![Page 84: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/84.jpg)
nămdướisựđôhộcủanhàNguyên,TrungQuốccónhiềutiếnbộvềkỹthuậtvàgiaothươngnhưngvềVănhọcNghệthuậtgầnnhưkhôngcógìthayđổi.
ĐếnthờinhàMinh(1368-1644),nềnvănhóaTrungQuốcbắtđầuphụchưng,mộtmặtcốlấylạikhôngkhíthờiĐườngTống,mộtmặtcórấtnhiềuthayđổi.
Vềnghệthuậtuốngtrà,TràCụ,cóthểnóiđâylàthờitoànbích,đánhdấunhữngthayđổicuốicùng,tràrờinhưtauốngngàynayđãhoàntoànlấychỗcủatràbột,tràbánh.VìnhângianđềudùngtràrờitathấyTràCụ,cáiấmtràbâygiờmớichínhthứcrađời,vàloạitáchđểuống,đượcróttừấmralúcnàycũngthayđổi.Ngườitakhôngcòndùngtrảnnữa.
Vìvậy,đếnđờinhàMinh,tôimớichínhthứcdùngdanhtừ“Ấm”,“Chén”chỉdụngcụuốngtrà.
Ấmvàchéncóhìnhdungynhưcácloạiấmchénchúngtađangdùngngàynay,vàcóthểnóikhôngcòngìthayđổichođếnnay.
Thờinày“NghiĐàoCảnhTử”làcâunóiđầumôicủamọigiớiuốngtrà.CâuđócónghĩalàấmđấtNghiHưngvàchénsứCảnhĐứcTrấn.Trongphầnsau,tasẽcódịpnóivềCảnhĐứcTrấnvàNghiHưng.Mặcdùvậy,nhiềungườivẫndùngấmsứ,nhấtlàấmlớndùnghàngngàyhoặcdùngđểchonhiềungườiuống.Hoặccóngườilạithíchchénđấthoặcchénđá(đồsành).
Tómlại,đếnthờinhàMinh,TràCụcănbảnbâygiờlàấmđểphatrà,chénđểrótnướctràvàấmđồngđểđunnướcsôi.Vìvậy,tathấyViệtngữđãphongphúhơnvìchođếnngàynayHánngữvẫndùnglungtung“hồ”vừalàấmnhưtràhồ,vừalàbìnhnhưtửuhồ.“Hồ”lạidùnglẫnlộnvớibình,tràbìnhvàtràhồngàyxưacùngmộtnghĩa.Tràbìnhngàynaychỉcònlàcáibình,cáilọsứđựngtrà.SáchTrungQuốcngàynaycòncẩuthảdùnglẫnlộnbôi,oản,trản,chung...
KhoảnggiữathờinhàMinhlạicóphongtràouốngtràthànhtừngchénnhỏphabằngấmnhỏ(tagọilàấmquảquít,chénhạtmít).NgườiTrungQuốcgọilà“CôngPhuTrà”.ĐếnđâylàthờiđạiphátcủaNghiHưng,nơichuyênlàmấmđất,đặcbiệtlàloạiấmnhỏ.Đếnđâytôidùngdanhtừ“ấmtích”đểchỉấmtràlớngiadụngmàchúngtathườngdùngvới“giànhtích”đểgiữnướcnóngđượclâuvàdùngriêngchữ“ấm”choloạiấmnhỏđộcẩm,song
![Page 85: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/85.jpg)
ẩmnày.
Cũngnhânđâytôixinnóivềdanhxưngcáitách.Táchlàloạichéncóquai,nhưđãtrìnhbàyởphầntrước,mặcdùđãcótừlâunhưngngườiĐôngphươngtrướckiakhôngdùngtáchuốngtrà.BátthờinhàĐường,trảnthờinhàTốngvàchéntừthờinhàMinhđềukhôngcóquai.TâyphươngthấytáchcóquaitiệnhơnnênbắtchướcvàthếlàsaunàyđồgốmcủaĐôngphươnglàmđểbánchoTâyphương,hoặcngượclại,thànhratalại“táinhậpcảnh”cáitách.Ngàynay,tavừadùngtáchuốngtràvừadùngtáchđểuốngcàphê.Tuynhiêntrànhânxưanayđềukhôngdùngtách.
Chonênkhinói“ấmtích”thìdùngvớitách.Tráilại“ấm,chén”tôimuốndùngđặcbiệtriêngcholoạitràtruyềnthống.
Rồingườitalạichếrađĩatrà,tràthuyền,khaytrà...Đặcbiệtlà“chung”,chunglàmộtloạichéncao,cónắp,vừadùngđểphatrànhưấmvừađểuống,hoặcđểsanracácchénnhỏ.ChungthịnhhànhnhấtthờisơThanh,ngàynaytươngđốiítdùng.
Trongphầnhìnhảnhđínhkèm,độcgiảsẽcódịpthấycácloạibát,trản,ấm,bình,chén,chung...quacácthờiđại.
ThờinhàThanhlàthờiđạiphátđạtnhấtcủađồsứ(đồsứđượcđịnhnghĩatheoTrungQuốclà:Vỏmỏngnhưvỏtrứng,đấttrắngtinh,menbóngnhưgương,gõvàocótiếngthanhnhưchuông).RiêngvềTràCụ,tacóthểnóitấtcảđãhoànthànhvàothờinhàMinh.Cácthờisauchỉcòntiếptụcmôphỏngvàsảnxuấtmàthôi.
CẢNHĐỨCTRẤN
Cóthểnóisuốtmộtngànnămvừaqua,CảnhĐứcTrấnnghiễmnhiênlàthủđônghệthuậtlàmđồgốmcủacảthếgiới.Hãytưởngtượngđầuthếkỷ18,theothưcủaThừasaiPèred’Entrecolles,CảnhĐứcTrấncótớibangànlògốm,vớicảnhbanđêm“giốngnhưmộtthànhphốtrongcơnhỏahoạnkhổnglồ,vớihàngngànốngkhóiphunkhóivàlửarựccảmộtphươngtrời”.
LẽdĩnhiênlịchsửCảnhĐứcTrấnđãcótừxưa.CảnhĐứcTrấnxưacótênlàXươngNamTrấn,ởphíaĐôngdòngsôngXươngGiang,đâylàconsôngchảyxuôivềhướngTây,đổvàoBạchDươngHồ.BạchDươngHồởphíaNamsôngDươngTửGiangvàlàbiểnhồmênhmônglớnthứhaisauĐộngĐìnhHồ.
![Page 86: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/86.jpg)
CảnhĐứcTrấnngàynaythuộchuyệnPhùLương,tỉnhGiangNam,gầngiápranhvớibiêngiớitỉnhAnHuyvềphíaBắcvàChiếtGiangvềhướngĐông.
XươngNamTrấnđượcđổitênlàCảnhĐứcTrấnđểđánhdấuviệcvuaTốngChânTôngchínhthứcchoCảnhĐứcTrấnlàmđồgốmdùngchoVươngphủ(QuanDiêu),niênhiệuCảnhĐứccủavuaChânTônglàtừnăm1004đến1007.ĐồgốmCảnhĐứcđãcótiếngtừtrướcnhưngchínhthứctừnhữngnămnàybắtđầuvangdanhthếgiới.Từđây,ngườitacóthểnóirằnglịchsửTrungQuốclàlịchsửđồgốmvàlịchsửđồgốmTrungQuốcchínhlàlịchsửCảnhĐứcTrấn.TừđâytrongsáchvởTrungQuốc,ChấnDiêu,PhùLươngDiêu,CảnhĐứcDiêu...đềulàtênđểchỉđồgốmCảnhĐứcTrấn.TêntuổivàđồgốmCảnhĐứckhôngnhữngđivàolịchsửvàđịadưTrungQuốcmàcònđếntậnmọikinhđôthếgiớichođếnthếkỷ20.
Nênnhớ,CảnhĐứcTrấnlàcảmộtđôthịlớn,luônluôncócảngàn,cảtrămlòlàmđồgốm,đâylàmộtđôthịcólúcdâncưlênđếngầnmộttriệungườivàđồsảnxuấtchínhlàđồgốm.TừthờiTốngtrảiquađờiNguyên,MinhvàThanh,CảnhĐứcTrấnluônluônđượcchọnđểlàmđồgốmđặcbiệtdùngchonhàvua.Lẽdĩnhiênnhữnglògốmlàmđồdùngchovươngphủthườnglànhữnglògốmdanhtiếngvàquytụnhữngtượngnhântàibanhất.Nhưngkhôngcónghĩalàtấtcảngànlò,trămlògốmởCảnhĐứcTrấnđềuchỉsảnxuấtđồgốmdùngchoVươngphủnhưmộtvàingườihiểusai.Nhờđịađiểmthuậntiện,trênbếndướithuyền,đồgốmCảnhĐứcđãđượcphânphốirộngrãiđếnQuảngĐông,cửakhẩulớnđểđếntậncáckinhđôtrênthếgiới.
SáchCảnhĐứcĐàoLục,quyểnsửvềđồgốmCảnhĐứccóghivuaTrầnTuyênĐếthờiNamBắcTriềunăm583,đãtừngsaicáclògốmnàyđúccáctấmbệthaycácbệđá.Năm621dướithờiĐườngTháiTông,cácđồgốmmenlamđãđượcmangcốngvàoVươngphủdướitên“giảngọckhí”bởiđâylàđồsứmenxanhlạt,giốngnhưngọc.Từnhữngnămđó,đồsứXươngNamTrấn(CảnhĐứcTrấn)đãluônđượcmangvàotiếncốnghằngnăm.
ĐếnthờiCảnhĐứcnhàTống(1004-1907),CảnhĐứcTrấnđãcóđến300lògốm.Tàiliệucổnhấtcònlại,chotathấythờinàyCảnhĐứcDiêuvangdanhvớiloạiđồsứmàutrắngtuyệthảo.ĐồsứtrắngnàycòncótênchuyênmôngọilàNhiễuChâuDiêu(CảnhĐứcTrấnxưathuộcNhiễuChâu).MàutrắngNhiễuChâuDiêulàmàutrắngnổibậtsosánhvớimàuxanhLongTuyềnDiêuvàmàuđỏChânĐịnhDiêu.SáchCáchCổYếuLuậncònchobiếtđồsứCảnhĐứcthờiđó“mỏngvàtrắngbóng”,đặcbiệt“viềnkhôngtrángmen”.NhiễuChâuDiêunổidanhvềmàumentrắngkhôngtỳvết,nhưngđừngnghĩCảnhĐứcTrấnchỉcómàumentrắnglànổitiếng.Sách
![Page 87: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/87.jpg)
CảnhĐứcĐàoLụccònnóithờiĐạiQuang(1007-1110)CảnhĐứcTrấnchợtnổitiếnghơnvớimàumenđỏthắmgọilà“daobiến”(sựthậtlàbiếntháihóachấtmengốm),màuđỏnàycònđượccoiquíhơn,tươihơn“hồngtừ”,đồsứmenđỏnổitiếngtừxưacủaChânĐịnhphủ.
ĐếnthờinhàNguyên,CảnhĐứcTrấnvẫnlàmđồsứchotriềuđình.TiếptụcchođếnnhàMinh,đồsứCảnhĐứclạitiếptụctiếnlênnhữngđỉnhcaotuyệtmỹkhác.ThờinàyđồsứCảnhĐứcmangđếnTâyphươngthìcógiátrịgầnbằngvàngnếutínhtheotrọnglượng.CuốithờinhàMinh,dướinhữngnămVạnLịch(1573-1619),chiếntranhgiữanhàMinhvànhàThanh,CảnhĐứcTrấnbịcháymộtlần.QuathờinhàThanh,CảnhĐứcTrấnđãphồnthịnhtrởlại,rồilạiđếnloạnNgôTamQuếnăm1675,CảnhĐứcTrấnlạibịtiêuma.Tuyvậyđếnkhoảngnăm1712-1722ThừasaiPèred’EntrecollesdòngTêncònchorằng:“CảnhĐứcTrấnlàthủđôcủanghềlàmđồsứ,nơicóđến3.000lògốmởtrongmộtthànhphốcósốdânlênđến1triệungười”.
TainạnlớnnhấtđếnchoCảnhĐứcTrấnlànăm1853loạn“TháiBìnhThiênQuốc”củanhómtínđồThiênChúagiáoTrungQuốctântòngkhimuốnthànhlậpmộtquốcgiatháibìnhtheoKinhThánh.CảnhĐứcTrấnsauđóvẫntiếptụcsốnglại,theotàiliệucủanhàngoạigiaoWalterJ.Clenmnellthìđếnnăm1905,CảnhĐứcTrấncódânsốđộ400ngànngườivới104lògốm,mỗilògốmcóđộtừ100đến200nhâncông...
Tómlại,CảnhĐứcTrấnhơnmộtngànnămnayvẫnđượccoilàkinhđôđồgốm,haynóirõhơnlàkinhđôđồsứcủatoànthếgiới,nơinổitiếngvớinhữngloạiđồsứtuyệtmỹ,vàtrongđóchúngtacónhữngchéntràđẹpnhất,màtheonhiềungườiđólàloạichénmỏngcómentrắng,đểlàmnổimàusắccủatrà,dùlàlụctràhayhồngtrà.Ngườisànhtrànóivắntắt“CảnhTừ,NghiĐào”làchỉhailoạidụngcụtốicầnthiếtcủangườiuốngtrà.
NGHIHƯNG
NếuCảnhĐứcTrấnnổidanhchungvớicácloạiđồsứ,trongđóchéntràchỉlàmộtthànhphầnnhỏ;thìtráilạiNghiHưngchỉnổidanhduynhấtvớiđộcmộtloạiấmđấtphatrà.Mộtđịadanhđãđivàolịchsửtràthư,đặcbiệtvớitậpDươngTiễnMínhHồHệ(viếtvềcácloạiấmtràDươngTiễn)nổidanh.DươngTiễn,mộtđịadanhsảnxuấttrànổitiếngtừthờinhàĐường,TràCacủaLôĐồng,TràKinhcủaLụcVũđãhếtlờicangợi.DươngTiễnchínhlàtêncũcủaNghiHưng.ChắcchúngtacònnhớDươngTiễnhayNghiHưngởphíaTâyTháiHồvangdanh,phíaĐônglàTôChâuthanhlịchvàxahơnchútnữalàThượngHải,HảikhẩulớnnhấtTrungQuốc.TháiHồcũnglà
![Page 88: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/88.jpg)
biêngiớicủatỉnhGiangTâyvàChiếtGiang.ChiếtGiangvớiHàngChâunằmởphíaNamTháiHồ.
TôChâu,TháiHồ,DươngTiễn...cảmộtphươngtrờimộngmịcủanhữngngườiyêuvănhọcTrungQuốc,mêuốngtrà,mêgiainhân,mêtrầngian...Vàcũngmêcảthútiêudaoxuấttrần.ỞTháiHồngườitasẽcócảhai.Vìnếubênnàyhồlàlạcđịanhângianvớitấtcảnhữngcáiđẹp,cáingonnhụclạccủamộngmịnhânsinh.Thìbênkiahồlànúicaobạtngàn,làsuốirừngvờivời...kêugọiconngườivềvớinúirừng,vớithiênnhiên,vớiđạo,vớicõiđivề...lácđácbênnúilànhữngmáichùaphongẩn,mịtmùbênkialànhữngcốcvắngcủađạonhânvàvờivợixalàmâynúichậpchùnghuyềnbí...Làngườitrêntráiđất,ítratacũngđượcnghenóivềTôChâu,vềTháiHồ...TainhângiancòntưởngnhưngheđâuđâytiếngchuôngchùaHànSơnvangđộng,nằmgốichăncònđọngsóngCôTô.
LàmchiménvềmùaXuânTôChâu
Nhữngcầugỗdậpdìugiainhân
LàmchimgùtrênmáichùaHànSơn
ĐêmCôTôthuyềnchởtrăngsao
Làbướmvànglạcrừngmaibátngát,
Làngựaxanhcấtbước“mãđềhương”,
BênsuốivắngấmđấtthôphatràDươngTiễn
Ngườigốiđầutrênđáhátcùngthông.
(VũThếNgọc)
BiakhắcbàithơPhongKiềuDạBạcởchùaHànSơn.
Nguyệtlạcôđềsươngmãnthiên.
Giangphongngưhỏađốisầumiên.
CôTôthànhngoạiHànSanTự
Dạbánchungthanhđáokháchthuyền.
![Page 89: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/89.jpg)
NhiềutruyềnthuyếtnóivềcácloạiđấtđặcbiệtchỉcóthấyởNghiHưng.Bỏrangoàinhữngtruyềnthuyếtđó,tathấyởđâycónhiềuloạiđấtsétđặcbiệtkhiếnkhinunglênsẽcómàuđỏquenthuộcmàtathườngthấytrongcácloạiấmđất.NổitiếngnhấtlàloạiđấtmàuvàngcótênlàThạchHoàng,khinặnthànhấmvànungvớilửasẽchomàu“QuấtBì”đặcbiệt.Lạicóloạiđấtsétxanhlamkhinungxongsẽchomàunâuđậm.Cóloạiđấtsétmàuđỏcamkhinungsẽchothànhmàuhồngnhạt.Loạiđấtsétmàuvàngnhạtchomàuxanh...
Thànhratượngnhânphatrộngiữacácloạiđấtsétđóđểlàmrarấtnhiềumàukhácbiệt.Cácbìnhtrànàyđượcthànhhìnhvớimuônvẻmuônmàu.Trongtậphìnhinkèm,độcgiảsẽthấycókhiấmtràlàhìnhquảhồngdavàngủng,cókhilàlóngtrevàngvớiđầuvòilàmộtnhánhtrúcxanh,cóấmhìnhnguyêntrạnglàquảcam,cóấmlạitrơntrukhôngchạmkhắcgìngoàimộtdòngchữthảotuyệtvờighilạivàicâuthơthiêncổ...
ẤmNghiHưngcònđượccoilàmộttácphẩmđiêukhắc.Nhữngấmquýnhấtthườnglànhữngtácphẩmđiêukhắcduynhất,khôngphảilàloạiấmtíchđóngbằngkhuônsảnxuấtđồngloạtsaunày.Nhữngloạiấmquýtượngnhânnặnthẳngtừđấtsétthànhhìnhấm,đợikhôbớtrồilấydaochạmtrổthànhbìnhriêng.Ngượcvớinhữngấmtràđiêukhắckỳdị,talạithấymộtloạikhácgiảndịđếnmứcsiêuđẳng,trênthânấmchỉcómộthaicâuthơkhắcvàováchđất,nétnhưphượngvũ.Lẽdĩnhiên,nhữngdanhbútnàykhôngphảitượngnhântầmthườngcóthểviếtđược.TađãthấyThờiĐạiBan,mộtđạicaothủlàmấmtràthờinhàMinhđãphảitốncôngtốncủavàtrọngvọngchiêuđãicácđạidanhbútđểcóđượccácdòngchữphượngvũrồngbayđó.Ngoàira,tacũnglạicócácđạibútgia,cókhilàthihàođươngthời,cókhilàthiềnsư,ẩnsĩkhiđặtấmcũngcaohứngviếtchobạn,chongườiáimộ.Loạinàylàloạiquýhơnhết.
TrởlạilịchsửnghềlàmấmđấtởNghiHưng,tươngtruyềnđầutiêndonhàsưNgôNghĩaSơn,chùaKimSatựtaylàmlấynhữngchiếcấmnhỏchomìnhđộcẩm.Tràhữuthấythếbắtđầubắtchước.Tacũngnênnhớdanhtừ“Ngưuẩm”đểchêngườiuốngnhiều,vàcatụngthúuốngtràbằngtừngấmnhỏchỉxuấthiệntừthờinhàMinh,cóthểlấynguồngốcấmtràNghiHưngnàylàmbằngchứng.NhữngchiếcấmđấtđầutiêndonhàsưNgôNghĩaSơnởchùaKimSalàmvềsaukhôngcònthấyđâunêntakhôngthểnàohìnhdungđược.Tuynhiên,ngườiđệtửđộcnhấtchântruyềnđượcthuậtlàmấmđấtnàylàCungXuânđãđểlạimộtsốấmđấtmàtheocáctàiliệucổcatụngrằng:“ẤmđấtCungXuânhoàntoànnặnbằngtay,lạilấydấutaylàmbằng.Thườngthườngấmcómàuvỏhạtdẻ,vàngúa.Hìnhdungthanhnhãvô
![Page 90: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/90.jpg)
ngần,khôngthểnàongườithườnghọcđược.Khôngcóthầnkhíthìkhôngthểnàolàmđượcnhưvậy”.
CungXuânnổidanhvangdậytừthờiChínhĐức(1506-1521)vàđượccoilàôngtổlàmấmđấtởvùngNghiHưng.SauthờiCungXuân,ngườitacònghinhậnnhữngđạidanhnữalàThờiĐạiBan,LýTrungPhương,TừHữuTuyền,TrầnTrọngMỹ...Trongsốnày,tachỉbiếtrõnhấtlàTrầnTrọngMỹ.ÔngnàytrướckhiđếnNghiHưngchuyênvềlàmấmđất,đãtừngởCảnhĐứcTrấnlàmđồsứ.VìvậytakhôngngạcnhiênkhiởnhữngnămVạnLịch(1573-1619),NghiHưngcònđượcbiếtvớinhữngloạiđồsứnhỏgiadụngnhưhộpđựngnữtrang,dọctẩuthuốcphiện…
ĐờiCànLong(1736-1795),ngườilàmấmnổitiếnglàTrầnMinhViễn,TrầnĐạoSinh.ThờiĐạiQuang(1821-1850)thìcóThiệuĐạiHưởng.ThờimạtThanhthìcóPhạmĐỉnhPhú...TấtcảđềuđượccoilàbậcthầyvềnghềlàmấmởNghiHưng.
CónhiềutruyềnthuyếtvềcácấmtràcủaCungXuânnhưcâuchuyệnvềnhữngchiếcấmđấtmànhìnbênngoàitacònthấycảmựcnướcbêntrong,vìấmcóhaimàutùytheomựcnướcởtrong…Bỏrangoàinhữngtruyềnkỳđó,tanênbiếtmộtsựthựclà:ThậtsựmãichođếnthờiCungXuân,nghĩalàvàokhoảngcuốithếkỷ15,ấmtràmàtagọilà“ấmtrà”ngàynaymớithậtsựthànhhình.Nhữngbìnhkhác(chữHángọilàHồ:Tửuhồ,tràhồ...)dùcóhìnhtươngtựxuấthiệntừthờinhàHáncũngchỉlàđểđựngrượu(tửuhồ).TừthờinhàĐườngđếnđây,giớitràsĩđãthínghiệmnhiềuloại.NhưtathấythờiĐườngTốngcòndùngoản(bát),trản(bátnông)đểphatrà.Mãichođếnthờinày,loạitràbộthoàntoànmấtdấu.Tấtcảđềuuốngtràrờinhưngàynayvàcũngtừđó,nhucầuấmđểphathúcbáchngườitaphảiđiđếnchỗ“côngnhận”mộtloạiấm.Lẽdĩnhiên,dunglượngấmcònkhácbiệt(chođếnngàynay).NhưnghìnhdángấmđếnthờiCungXuânđãtoànchỉnh.Vàlẽdĩnhiên,saugiaiđoạntoànchỉnhthìđếngiaiđoạn“bứtphá”màtavừanóiphíatrênvớicácloạiấmchạmtrổcầukỳtheohìnhtráivả,tráiphậtthủ,theoốngtre,sừngtêgiác…Tôicốgắnginvàotậpnàymộtsốấmnổidanh,duyrấttiếckhôngthểgiớithiệuđượctậpnghiêncứuquýcủaViệtLanĐiềnThụ,mộtngườiNhậtBảnnghiêncứucảđờiđểhoànthànhbộsưutậpMínhHồĐồLụcnăm1874.
NgườiViệtNamrấtchuộngấmNghiHưng,tađãcómộtcâutụcngữquenthuộcnóivềấmđấtNghiHưng:“ThứnhấtThếĐứcgangà,thứnhìLưuBội,thứbaMạnhThần”.CáccụxưamàcóđượcmộtchiếcấmNghiHưnglàquýlắm.Vìquýnêncóvịlạikhôngbiết,chođibịtbạcbịtvàng,thậtlàsai
![Page 91: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/91.jpg)
quáđáng.Nướctràrấtkỵkimkhí,ngoàilýdomùivị,trongnướctràcònnhiềuchấtkỵkimloại.Ngàynay,NghiHưngtiếptụcsảnxuấtấmđấtvàbántrênkhắpthếgiớivớimộtgiáthậtrẻ.Trừmộtthiểusốấmtràthậtquýmàngàynayđasốchỉthấyởcácviệnbảotàng,tacóthểcôngtâmmàthấyrằngbìnhtràngàynaykhôngthuakémgìcácấmtràcũ,mặcdùgiángàynaycólàthậtrẻ.Hiệnnay,chínhphủTrungQuốcđãchoxâydựngmộtviệnnghiêncứuvềđồgốmngaytạiNghiHưng,chuyênnghiêncứuvàdạynghệthuậtlàmđồgốm,dùngphươngphápkhoahọcđểnghiêncứucáckinhnghiệmquýbáucủacổnhân.
![Page 92: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/92.jpg)
ChươngVI:TràViệtVIỆTNAMLÀQUÊHƯƠNGCỦACÂYTRÀ
Trongchươngđầutiên,chúngtôiđãphủnhậncâytràphátsinhtừTrungQuốc(chữCamelliaSinensisđãchỉcònđúngmộtnửa).Cáclýluậnnàycóthểtómlượcnhưsau:1-KhôngcótàiliệuviếtnàonóicâytràđãxuấthiệnởthờicổTrungQuốc.PhầnviếtvềcâytràởsáchBảnThảolàphầnngụytạovềsau.2-Cây“Đồ”ởKinhThivàtrongsáchNhĩTràthậtsựchỉlàcây“KhổTrà”,khôngphảilàcâytrà.3-MộtdẫnchứngcụthểlàkhôngcócâytràởtrạngtháithiênnhiêntrênđấtTrungQuốc(vìvậytathấyrấtnhiềuhuyềnthoạivềnguồngốctràởTrungQuốcđềugiántiếpnóiđếnsựthậtnày:Tràdochimthahộtđến,tràsinhtừmímắtcủamộtthiềnsưđếntừThiênTrúc...).Từxưachođếnngàynay,cácdanhtừcũngnhưcácvùngsảnxuấttràquantrọngnhấtđềuởphíaNamsôngDươngTửhoặcvùngbiêngiớiTâyNam.ChưabaogiờcóainhắcđếncácvùngđấtTrungHoacổđại(phíaBắcsôngHoàngHà)cótrồngtrà.SửTrungQuốccũngluônluônchothấytụcuốngtràlàdomiềnNamđưalênmiềnBắc.Hiệnnay,tàiliệucổnhấtchothấydânThục(TứXuyên)biếtuốngtràtrướcdânmiềnTrungThổ.SửđếnthờiTamQuốcmớichỉnóiđếnTônHạo(VuanướcNgômiềnNam)bantiệctràthayvìtiệcrượu.ChođếnthờiNamBắcTriều(420-581),tụcuốngtràmớibànhtrướngrộngởGiangNam.ĐếnđờiTùy(581-621),tiềntriềucủathờiđạihoàngkimnhàĐường(618-907),tràmớilanquamiềnBắc,sau“biếncốlịchsử”TùyVănĐế(589-601)đượcchữakhỏibệnhnhứcđầunhờuốngtrà.
Tuynhiên,chúngtacũngphảitôntrọngmộtsựthựchiểnnhiên:Quảthật,dântộcTrungQuốcnóichungvàđặcbiệtlàcácthiềnsư,ẩnsĩ,nghệsĩTrungQuốc,đãkhuếchtrương,đãpháttriển,trauchuốt,đưaviệcuốngtrà,làmtràtrởthànhmộtnghệthuậttinhvi.NgườiTrungQuốcxứngđánghãnhdiệnvớimộtcáitênnômnamàtagọilà“TràTàu”.Nhânloạinóichungphảicảmtạhọ,nhưnhânloạicảmtạvớinướcmắmViệtNam,vớirượuPháp...(khôngcónghĩalàchỉcóViệtNammớicónướcmắm,Phápmớicórượu,TrungQuốcmớicótrà).
TrởlạivớiquêhươngViệtNam.Nhưainấyđềubiết,chỉhơnmườinămlệthuộcnhàMinh(1414-1427),tàiliệuvănhóacủachúngtagầnnhưbịtrudiệthoàntoàn.ChiếudụcủavuaMinhcònđó:Đốthết,chởhếtsáchvởvềTàu,kểcảnhữngchữđụctrênbiađá,viếttrênnúicũngbịđụcbỏ...Chonêntàiliệuviếtcủachúngtacònlạitrướcthờinàyđạiđasốlàmộtvàibàithơ,
![Page 93: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/93.jpg)
tàiliệucònđượccácnhàchùacấtgiữ.
Nhưngđiềuhiểnnhiên:Ởđâu,bấtkỳthờinày,hễtatìmthấy“chữ”làtacũngsẽtìmthấychữviếtvềtrà.MộttrongnhữngbàithơcổcònlạicủataởthờinhàLýcũngđãnhắcđếntrà:
Tặngquânthiênlýviễn.
Tiếubảnhấtbìnhtrà.
(Tặngbạnxangàndặm.Cườidângmộtbìnhtrà.)(ViênChiếuThiềnsư)
CũngtừthờinhàLý,tađãthấynhàchùaởtrênnúicũngthườngkhaitháctràđểtựtúckinhtế:
SơnTănghoạtkếtràtammẫu
Ngưphủsinhnhaitrúcnhấtcần
(CaoTăngTruyện)
Tacũngnênnhớtrướcthờigiànhlạiđộclậpvàothếkỷthứ10,nướctabịsátnhậpvàođấtđaiTrungQuốc.ThờinhàĐường(618-907),TrungQuốclàmộtđạicườngquốcduynhấttrênthếgiớivềcảhaiphươngdiệnVănhóavàLãnhvực.Sinhhoạttrênđấtnướcchúngtanhưthếnào?Chắccũnggiốngítnhiềunhưcácquậnhuyệnkhácnhưngchắcchắnrấtđặcbiệt.Điểmđặcbiệtthứnhấtlàvềđịadư:GiaoChâu(ViệtNam)làvùngđấttrunggian,làtrạmnghỉchân,lànơicóthểtìmnhữngthôngdịchviên(biếtcảHoangữvàPhạnngữ)trênconđườnggiaothôngvănhóavàthươngmạiẤnĐộ-TrungQuốc,haynóirộnghơnTrungQuốcvàgầncảthếgiớicònlại.
TrongmộttàiliệunghiêncứukháctôiđãcódịpchứngminhkinhđiểnPhậtgiáođượcdịchrachữHánđầutiênởViệtNam,PhậtgiáođượcđưađếnViệtNamtrướckhiđivàolụcđịaTrungQuốc.ChođếnthờithịnhĐường,PhậtGiáolàtôngiáomạnhduynhấtởTrungQuốc,chiphốitoàndiệnsinhhoạtvănhóatrithứcởTrungQuốclànhưthế.ThếmàsửTrungQuốc,thơvănTrungQuốcđãghilàTriềuđìnhphảicungthỉnhcácnhàsưDuyGiám,PhụngĐình...từGiaoChâuvượtvạndặmđểđếntậntriềuđìnhgiảngkinh...
(BạnhãytưởngtượngVaticanphảimời“thiênhạ”đếnđểgiảnggiảivềgiáolýThiênChúagiáo,TòaBạchỐcphảimời“thiênhạ”đếnđểgiảngdạyvềđiệntử,điệntoán...).Nóitómlại,làởGiaoChâucónềnvănhóacaonhư
![Page 94: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/94.jpg)
vậymàtakhôngcòndấuvếttụcuốngtràđờiĐường,đờiTốngởViệtNam?(NhưlốiuốngmạttràtrongTràĐạoNhậtBảnlàdolốiuốngtràởđờiTốngtruyềnquacùngvớicácnghithứcuốngtràởcácchùachiềnTrungQuốc).
Điềunàythậtdễhiểu:Bởivìtađãbiếtuốngtràtrướcđó,tađãdạyngườiTrungQuốcuốngtrà.Vàlốiuốngtràcủatahoàntoànkháchọ.Lốiuốngnàycòntruyềnđếnngàynaymàtasẽcódịptrìnhbàyởphầnsau:Đólàlốiuốngtràtươi,trànụ,tràmạncủata.Tráilại,câytràvàlốiuốngtràtruyềnsangTrungQuốcthìđãbiếnđổirấtnhiều(xemchươngviếtvềTràSử).VàngườiTrungQuốcquảđãnânglênmộttrìnhđộthưởngthứccaotuyệt.NhưngViệtNamvẫnchỉdừngởlốiuốngtràtươi,trànụ...VìvậyởTrungQuốc,tràtiếnđếntrìnhđộtuyệtcaoởthờinhàMinh,Thanh...thìlúcđótamớibịchinhphục,tabắtđầunhậpcảng“TràTàu”làmtheolốibiếnchếcủahọ.VìvậytachỉuốngTràTàutheolốitràbiếnchếcuốicùngvàtinhvinhấtcủahọ,màkhôngbaogiờnghenóiđếntràgạch,tràbánh,tràbột...hoặcbỏthêmvàotràhành,muối,vỏcam,vỏquít...nhưlốiuốngcổcủaTrungQuốc.
ChúngtôicũngđãtríchdẫnAnNamChíLượcđểchứngminhngaytừthờiđộclậpđầutiên,ĐinhLiễnđãphảitriềucốngTrungQuốctràthơm,hoặcsáchAnNamVũCống(DưĐịaChí)củaNguyễnTrãiđãkểđếnloạitrà“TướcThiệt”danhtiếngsảnxuấtởQuảngTrị,ViệtNam...Rấttiếc,tàiliệuviếtchỉcóthếmặcdùtôiđãchứngminhrằngcổthưtịchTrungQuốctừquyểnsáchnổitiếngnhấtvềtràcủaLụcVũ(TràKinh)cũngđãkhẳngđịnhtràxuấtxứtừphươngNam,ngaytừdòngđầutiên(Tràgiả,Namphươngchigiamộcdã).ĐiểmcuốicùngchúngtôicũngđãthưarằngchođếnhiệnnayngườitachỉtìmthấycâytràthiênnhiênởvùngbiêngiớiHoa-Ấn,MiếnĐiệnvàTâyBắcViệtNam.
Tấtcảnhữngluậncứđó,chúngtôichỉđưađếnkếtluậnViệtNamđãbiếtđếntràtrướcTrungQuốcrấtlâu.LốiuốngtràởViệtNamrấtsơsài(tràtươi,trànụ...)nhưngtruyềnđếnTrungQuốc,ngườiTrungQuốcđãnânglênthànhnghệthuậttinhvi.ĐếnlúcnàyViệtNamlạinhậpcảngtrởlạinghệthuậtuốngtràcủaTrungQuốcmàtagọinômnalà“tràTàu”.Cũngtươngtựnhưđạiđasốcácsơnmôn,giáopháiPhậtgiáoởViệtNamsaunàyđềuphátgốcởPhậtgiáoTrungQuốc,mặcdùViệtNambiếtđếnPhậtgiáotrướcTrungQuốc.
TRÀTHUẦNTÚYVIỆTNAM
CHÈTƯƠI
![Page 95: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/95.jpg)
Chètươihaytràtươilàmónnướctràđơngiảnnhấtvàcólẽcổnhấtnhânloại.Hiệnnay,tràtươilàmónuốngđượcphổbiếnrộngrãiởViệtNamnêncàngchứngtỏViệtNamlàquêhươngcủatrà,làdântộcbiếtdùngđầutiên.Tụcuốngtràtươicólẽđãxuấthiệntừthờithượngcổ.Chúngtakhôngcótruyềnthuyếtvềlịchsửcâytrà,điềuđócóthểđượchiểuvìtađãuốngtràtừlâulắmvàcâytràlàcâybảnđịa.
Muốnuốngtràtươi,rấtđơngiản,cứháimộtnắmlá,cảcànhcảđọtnoncảlágiàbỏvàoấmđồnghayấmđất(ViệtNamlàdântộcbiếtlàmcảhailoạiđồđấtvàđồđồngđầutiêncủanhânloại).Đunkỹthậtsôirồibắcrađợinguộibớtsẽuống,uốngbằngbátđàn(loạibátăncơm).Sangtrọngthìuốngbằngbátsứ,nghèothìuốngbằngbátsành.Sánguống,trưauống,chiềuuống,tốiuống.
Cáchthứcuốngtrànhưvậythậtđơngiảnvàthậtcổ,nhưngngàynayvẫncòn.Năm1980,bàchịruộtcủatôivềthămlạimiềnBắc,quacácbếnđòvẫncònthấynguyêncảnh“quánđògió”màphầnlớntađềuthấytảquacácbàivăn,tiểuthuyếtthờivừaqua.Đólàquántràtươibênđườngdựngdướigốcđa,đólàquántràtươibênsôngđónkháchquađò.Cũngchõngtrebàysẵntámchíncáibátđàn,bàymộtítkẹovừng,treosẵnmộthainảichuối...vàlẽdĩnhiên“trungtâm”quánlàmộtnồitràtươiluônđượcủấm.Đâuđâyvẫnphảngphấtcáihoạtcảnhnhonhỏđãđượccadaoghilại:
Bắtchânchữngũ,
Đánhcủkhoailang.
Bớcôhàngnước!
Choanhbátnước.
Nhiềukhicầukỳhơn,ngườitabàyralối“hãmtrà”,thườngdùngđểuốngởnhà.Đâycũnglàchètươi,nhưnglátràđượctáchrabỏvàoấmtích,đunnướcsôiđổsơvàotíchrồiđổđi(gọilàlàmlông),rồimớichếđầynướcsôivào.Thậtrathìcũnglàtràtươithuầntúymàthôi.
TRÀNỤ
TràởthônquêViệtNam,trừcácvườntràhoặccácđồnđiềnsảnxuấtlớn,thườngđượctưnhântrồngmỗinhàmộthaicây.Vườnrộnghơnnữabìnhthườngcũngchỉđộmộthaisào.Tràvườnđểmọctựnhiên,khôngcắtnhưởcácvườntrà.Nêntràsinhnụrấtnhiều.Vìvậytacònmóntrànụ.Đâylà
![Page 96: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/96.jpg)
nhữngnụtràphơikhô.Trànụquýhơntràtươirấtnhiều,thườngđượccáccụchoướpsen,nêngọilàtrànụsen.
Trànụchonướcđỏ,hươngthơmnhẹthanhthoátđăngđắngnhưngnuốtvàocổcóvịngọt.Muốnướpsen,cáccụcũnglàmđơngiản:Chovàobìnhrồibỏnhụysenvàođậylạigiữlấyhươngsen.
Nênnhớ,trànụkhácvớinụvốihaytrànụvối.Câyvốicũngdùngđểphanướcuốngnhưngkháccâytrà.
TRÀKHÔ
Lạithêmmộtmónuốngrấtđơngiảncủadântộc.Tràdưđượcphơichokhô,khôngsaotẩmgìcả.Đámlákhônày,nhiềukhicònnguyêncànhđượcsắpvàgácbếp.Khicầngấpcứmangrađổnướcsôivàorồidùng.Tràkhôchonướcđỏgạch,mùivịhơiđắng,khôngcócáivịđắngmàthanhtâncủatràtươi.Tràkhôkhôngđượctrọngbằngtràtươi.Thườngngườitachỉdùngtràkhôkhikhôngcótràtươi.
TRÀMẠN
Đâylàmộtloạitrà“ÔLong”đặcbiệtcủaViệtNam.Tràcũngđượcháirồiđểchohéo.Tràhéorồimớiđượcđemđihấprồiđemphơigió.Cuốicùngđượcsấybằnglửahoặcphơinắngchokhô.LạicókhiướpvớihoasengọilàtràMạnSen.TràMạnchonướcđỏ,mùivịgiốngmùitràThiếtQuanÂmnhưngthanhhơn.TràmạncũngcòngọilàTràMạnHảo(cóngườibảolàvìxuấtpháttừhuyệnMạnHảoởVânNam.TôicóxembảnđồtỉnhVânNammàchưatìmrađịadanhMạnHảo).
TràMạnHảođãnổidanhlàmónuốngđộcđáocủangườiViệtdanhtiếngđứngbêncạnhtruyệnKiềuvàthúđánhTổTôm.
LàmtraibiếtđánhTổTôm
UốngtràMạnHảo,ngâmnômThúyKiều.
Cadaocũngcònghi:
...ChồngemcònởsôngNgâu
BuônchèMạnHảonămsaumớivề.
![Page 97: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/97.jpg)
TRÀTÀUỞVIỆTNAM
ViệtNamkhithưởngthứctràcũngđạtđếntrìnhđộtinhvinhưtrànhânTrungQuốc.ĐúngnhưthiềnsưHuệNăng,mộtnhânvậtNamphươngvĩđại,ngườiđãphươngtrấnlạitoàndiệnThiềnTôngTrungQuốcnóiriêngvàtưtưởngĐôngphươngnóichung,ngườiđãdõngdạctuyênbốkhibịgọilà“NamMan”:ChânlýkhôngchiaNamBắc...
TừthờiLýHuệTông(1211-1225),DươngThiênTíchđãnổitiếngvềtràđượcđươngthờigọilàLụcVũ,LôĐồngcủaViệtNam.
GầnnhưtấtcảcácnhàthơcổđiểnViệtNamđềucũngnhắcnhởđếnthúuốngtrà.DanhtiếngnhấtlàbàiLoạnHậuQuyCônSơnCảmTáccủaNguyễnTrãi,mộtchísĩ,mộtchiếnlượcgia,mộtđạithihàovangdanhthiêncổ,cũngđãcảmkháiaoướctrởvềCônSơndựnglạimáitranhdướinúimâyđểmúcnướckhephatràrồigốiđầungủtrênđá:
Hàthờikếtốcvânphonghạ
Cấpgiảnphanhtràchẩmthạchmiên.
ChúngtasẽđọcthêmnhữngthihàoViệtNamviếtvềtràtrongphầnsau.
PhạmĐìnhHổđãchotathấypháclượcvềtìnhhình“trànghiệp”củaViệtNamvàocuốithếkỷ18trongmộtchươngdàiởVũTrungTùyBút:
“TừđờiMinh,đờiThanhtrởxuống,cáchchếtràcàngtinh,đồdùngcàngđủ.Nhữngthứtràbồisaochếhóacũngkhéovàcáchồ,ấm,đĩa,chén,than,hỏalò,cấpthiêuđềusắmsửalịchsựcả.NàolàtràVũDi,lòThànhHóa,ấmDươngLiễuđềulànhữngthứtuyệtphẩmđểphatrà.
CáithịhiếucủatacũnghơigiốngngườiTrungHoa.TasinhtrưởngđươnglúcthịnhvượngđờiCảnhHưng.Trongnướcvôsự,nhàquýtộc,cácbậccônghầu,cácconemnhàquýthíchđềuđuachuộngxaxỉ,cókhimuamộtcáiấmchénphítổnđếnvàimươilạngbạc.Thườngcóngườiquachơicáchiệutràthămdòcácphốbuôn,váctiềnhếtquannàyđếnchụckhácđểmualấytràngon.LúcngồirỗiphatràuốngvớinhaulạiđánhcuộcxemtràđầuXuânnămnaysớmhaymuộn,giátrànămnaycaohayhạ.Kẻthìưathanhhương,kẻthíchhậuvị,kénhiệutrỏtên,muachođượctràngonđểbàykhaychénranếmthử.Thậmchí,cókẻđặttiềnsẵnđểmuachođượchiệutràChínhSơn,gửitàubuônđểđặtchođượckiểuấmchénmớilạ,cáchhiếuthượngđếnthếlàcùng.SongcáithúvịuốngtràTàucóphảiởchỗđóđâu.
![Page 98: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/98.jpg)
TràTàuthúvịởchỗcáitínhnósạchsẽ,cáihươngnóthơmtho.Buổisớmgiómát,buổichiềutrăngtrong,vớibạnrượulàngthơcùnglàmchủkháchmàungdungphaấmtràTàurathưởngthứcthìcóthểtỉnhđượcmộngtrần,rửađượclòngtục,ấyngườixưaưachuộngtràTàulàvìvậy.Từcácđờigầnđâytrởxuống,thưởnggiámtràTàucàngngàycàngtinh,thứvịởtrànàokháchơn,cáchchếtrànàongonhơn,đềuphânbiệtkỹlắm.Lòsiêu,ấmchénlạichếranhiềukiểuthíchdụng.Songchếranhiềuthứtràkẻthứcgiảcũngcholàmphiềnlắm.CònnhưnếmtràTàuởtrongđámruồinhặng,bàyấmchéncửachợbụilầm,tronglúcồnàođinhtaiđiếcóc,vơvẩnrộnlòngthìdẫuấmcổđẹpđẽ,tràngonngátlừng,tachẳngbiếtuốngtrànhưthếthìcóthúgìkhông?Giácógặpôngtiêntrà,chắccũngcholờitanóilàphải.
MùaThunămMậuNgọ,tadạyhọcởthônKhánhVân,tổngHàLiễu.Cáchọctròởkinhthànhcũngthườnggửiquàvềthămhỏi,tuycơmraunướclãkhôngđượcdưdậtcholắm,nhưngtràTàuthìkhônglúcnàothiếu...Khidạyhọcrảnh,tathườngcùngvớingườiđànanhnhosinhtronglàngTôdạochơichùaVân,phatràuốngnước,hoặctrèolêncáigòbatầngởphíaTâyxómấyrồimúcnướcsuốiđểphatràuốngchơi.Trôngthấynhữngcảnhmâynổihợptan,chimđồngkêulượn,cùnglàcỏcâytươirụng,hànhkháchlạiqua,tathườnggửitâmtìnhvàocâungâmvịnh...
TừđờiKhangHitrởvềsau,cáchuốngtràmớiđổiracáchuốngtừngchénnhỏchứkhônghãmtừngấmlớnnữa,vìcáchuốngtràấmchénphảicốtchonhỏvàmỏngđểkhiphatràmớinổihươngvị.Vòiấmrótchothẳngthìnướckhôngđọng,mặtđĩaphẳngthìđặtchénkhôngnghiêng,rếlòdầymàlỗthưathìthanlửakhôngbốcnóngquá,lòngấmsiêulồilênmỏngthìsứclửadễthấumàchóngsôi.Ấycáicáchchếbàntràuốngnướclúcmớicònthôsơ,sautinhdầnmãira.Gầnđâylạicóchếthứsiêuđồngcũngkhéo,nhưngmàkimkhíbịhỏakhínóhấphơithườngcómùitanhđồng,khôngbằngsiêuđấtnungđểphanướctràthìtốthơn.Songcácnhàquyềnmônphúhộkhiuốngtràlạilườikhôngmuốnphalấy.Thườngthườnghọgiaochotiểuđồng,đầytớ,tấtphảidùngsiêuđồngchotiệnvàlâuvỡ,nhưthếkhôngphảibànlàmchinữa.
KhoảngnămCảnhHưngởTôChâucóchếramộtthứhỏalòđemsangbêntađểbán,vàmộtthứthanTàuđềulànhữngđồdùngmàkháchuốngtràphảicầnbiết,ngườitađuanhaumuachuộng.Songgầnđâynướctađãcóngườibiếtcáchchếra,cũngbắtchướcluyệnthanlạimàhầmlửa,nắmđấtlạimànặnlò,sovớikiểucủaTrungHoacũngchẳngkhácgìmàngườitacũngưachuộng.Tanhânthếlạitiếcchongườicầmquyềnnướcnhà,xưanaykhôngbiếtlưuýđếncôngnghệcủadânta,tiếcthay!”
![Page 99: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/99.jpg)
(VũTrungTùyBút,NXBVănHóa,HàNội)
PhạmĐìnhHổkhôngphảilànhànghiêncứunênôngcónhữnggiớihạnvàsailầmlàlẽtựnhiên.Tuynhiênquađoạnvăndàivừaqua,tađãthấylốithưởngngoạntràcủatabiếnchuyểntheolềlốithưởngngoạnởTrungQuốc,songluônluôncótinhthầncầutiếnvàđộclập.Rấttiếc,PhạmĐìnhHổchỉlànhàvănnênkhôngchotabiếtnhữngdanhtràmàcảTrungQuốclẫnViệtNamcòntruyềntụngđượcsảnxuấtởViệtNamnhư“chètaimèo”sảnxuấtởhuyệnTamNông(xưathuộcphủQuốcOai-SơnTây,naythuộctỉnhPhúThọ),“chèlưỡisẻ”sảnxuấtởchâuSaBôi(naythuộcCamLộ,tỉnhQuảngTrị).Nhữngloạitrànày,chođếnthếkỷ14cònthấyNguyễnTrãinhắctrongsáchDưĐịaChí,đếnthờiông(cuốithếkỷ18)cònsảnxuấthaykhông?
NghệthuậtuốngtràcủaViệtNamcũngkhôngkhácgìcủangườiTrungQuốc.Nếucadaođãchếgiễubọnphàmphutụctửuốngtrà:
Vaiuthịtbắpmồhôidầu
LôngnáchmộtnạmtràTàumộthơi
Thìtađủhiểungườitađãtrọngnghệthuậtuốngtràlàcaonhãrasao.ĐọcbàiKệuốngtràcủaCaoBáQuát,tathấyôngluậnvềthúuốngtràvàbáclốiuốngtràướphoalàmmấtmùivịchânpháccủatrà,thìđủthấyViệtNamcũngkhôngthiếunhữngLôĐồng,LụcVũ.
TRÀVÀTHINHÂNVIỆTNAM
(TiểuchúvềỨcTraivàChuThần)
TôiđãlầmkhiđịnhviếtmộtchươngvềtràtrongThiCaViệtNam.ĐiềulầmđầutiênlàkhôngướclượngđượcsốlượngkhổnglồcủathicaViệtNamnóivềtrà.Từvănchươngbìnhdânvớicácbàicadao,bàivè,câuhò,câuhát...chođếncácdanhthicủacácthisĩViệtNamtừxưađếnnay.Vớisốlượngđó,ngườitaphảiviếthẳnmộtcuốnsáchdàyhơnlàchỉmộtsốtrangsách.Vấnđềsốlượngvẫnchưaphảilàkhókhănlớnnhất,nóchỉnhiềunhưvănthisĩphươngTâyviếtvềrượu.Khókhănlớnnhấtlàvấnđềtưtưởng.
ĐốivớithinhânĐôngphương,trà,uốngtràcònbiểulộmộtnhânsinhquan,mộtlốisống,mộtlốisuynghĩ,mộtquanđiểmvềcuộcđời(Thephilosophyoflife),mộtlốisốngcaothượngđạovị.
Cáinhânsinhquanđóđãkhiếnngườicótầmphântích,cóđầuócnhị
![Page 100: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/100.jpg)
nguyêncủathếgiớiTâyphươngrấtkhóhiểukhihọđọcthơcủaTrầnQuangKhải,vịthinhânvàcũnglàvịđạitướngquânđãcầmquânđánhtantànhđạoquânxâmlăngghêgớmnhấtlịchsửnhânloạilàquânMôngCổ.MộtđạoquânbáchchiếnbáchthắngmàdấuchânngựađãdọcngangtừÁsangÂu.ThinhânTrầnQuangKhảiđãđểlạinhữngbàithơkiêuhùngmàchúngtaainấyđềuthuộc.
ĐoạtsáoChươngDươngđộ
CầmhồHàmTửquan
Thơhàohùngnhưvậy,nhưngkhônglạvìtabiếtthinhânđólàThượngtướngquânTrầnQuangKhải.Nhưngđếnkhiđọc:
Thửlaiyêukháchnghiêutràuyển
Vũquáhôđồnglýdượclan.
(Mùahèlại,phatràmờikháchuống
Cơnmưaxong,gọitrẻsửachậulan.)
Ngườiđọc...cósẵnmáulôgíchayđầuóchiệnthựcnếukhôngbiếttiểusửcủathisĩchắclạisắplênán,đâychỉlàloại“sươnghoatuyếtnguyệt”củahạngngườiyếuđuốimơmộng.
NếuđọcthơcủaHuyềnQuangTônGiả:
Hàthờitiểuẩnlâmtuyềnhạ
Nhấttháptùngphongtrànhấtbôi.
(Saobằngởẩnbênrừngsuối
Mộtgiườngbêncửagióthôngvớitrà.)
Tathấymùiđạovịthanhthoátcủaẩnsĩthìcũngkhônglạ,nhưngnếuđọccũngýtứđóquadòngthơ:
Hàthờikếtốcvânphonghạ
Cấpgiảnphanhtràchẩmthạchmiên
![Page 101: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/101.jpg)
(Baogiờdướinúilàmnhà
Nướcsuốitràpha,gốiđánằm...)
SẽcóngườikhôngkhỏibànghoàngkhibiếtđólàthơNguyễnTrãi,vịkhaiquốccôngthần,vịvạnthếquânsưđãđánhtantrămvạnquânMinhgiànhlạinềnđộclậpvàthanhbìnhchođấtnước.
Riêngchúngtasẽkhônglạ,khôngthấygìlàmâuthuẫntrongtưtưởngvàconngườicủacácnhàthơdântộcđó.BởivìđờisốngvàtưtưởngngườiViệtNamkhôngbaogiờchấpnhậnbấtcứmộtgiáođiềukhuônthướcnào...TinhthầndântộcViệtluônluônlàmộttinhthầncởimở,nhânáivàhàihòa.ĐặctínhanhòacủatruyềnthốngViệtNamluônluônchophépngườitatìmthấynhữngưuđiểmcủamọihệthốngtràolưutưtưởng,triếtlýđểthựchiệnmộtmẫungườianlạcvàtoàndiện,khôngbaogiờchấpnhậnmộtquanđiểmbảothủ,giáođiềuvàđộctôn.
DântộcViệtNamđãsớmbiếtđếntưtưởngtriếtlýcaosiêucủaPhậtgiáotrướccảthờiPhậtgiáolantrànđếnTrungQuốc,chonênngaytừnhữngngàyđầutiêngiànhlạiđượcđộclập,ViệtNamđãkếtxâytừđóđểtạothànhmộtnềntảngtưtưởngxâydựngconngườivàđấtnướcđốinghịchlạiýthứchệNhogiáocủaBắcphương.Nhưngđồngthờivẫnmởrộng,tiếpthunhữngưuđiểmtíchcựccủaNhohọc,chonênnềntưtưởngĐạiViệtquảthậthàihòahơn,sâusắchơn,tâmlinhhơn,siêuviệthơnTrungQuốc:Lịchsửđãchothấylầnđầutiênsựkếttụ,tổnghợpcủatấtcảcácnềntưtưởngcaosâunhấtcủaĐôngphươngPhật-Lão-KhổngvàBáchGiachưtửtrongvănhóaĐạiViệt.LịchsửViệtNamvàlịchsửnhânloạithườnghaynhắcđếnkỳtíchchiếnthắngquânNguyênMôngcủaViệtNam,củavuaTrầnNhânTông,vịvuađãhướngdẫncảmộtquốcgiatíhonbalầnliêntiếpchiếnthắngđạoquânxâmlăngkhổnglồđãgiẫmnáttừĐôngsangTâychưahềthảmbại...nhưngthậtthiếusótkhikhôngchútrọngvềtưtưởngtriếtlýcốttủycủathờiđạiđó,đặcbiệtđãđượcviếttrongchínhtácphẩmcủaTrầnNhânTông.TrầnNhânTôngcũnglàvịtổkhaisángdòngthiềnTrúcLâm,màgiáohộiTrúcLâmcũnglàmộtgiáohộiPhậtgiáothốngnhấtđầutiêncủatoànthểcácchipháiPhậtgiáothờibấygiờ.
Dòngtưtưởngđó,saunàyphầnvìthiếunhữngnhântàitiếptụcxiểndương,phầnnữalạidochínhcácbọntăngđồngumuộimêtínpháhủy.LạicònbịbọntửđệNhohọchoặcvìvọngngoạihoặcvìđểđềcaotinhthầnNhohọctônquân,đểxuphụbọnhônquân,đãđặtNhohọclênvịtríđộctôn,làmkhuônthướcchỉđạochovănhóadântộc.KếtquảlàchínhcáitưtưởngNho
![Page 102: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/102.jpg)
giáogòbó,khôcứngđóđãtạonêncáchậuquảthươngđauchođấtnước.(KhôngphảichỉtừthờinhàNguyễnvàPhápthuộcmàkểcảnhữngthờinộichiếnkéodàinhưthờiLêmạt,Trịnh-Nguyễnxaxưa...).Tuynhiên,dòngtưtưởngvănhóaĐạiViệtdùkhôngcònlàlýtưởngchỉđạochoviệcxâydựngđấtnướcnhưngvẫncònănsâuvàotruyềnthốngdântộc,truyềnthốngdângian.
Chonêncóthểnói,ngaytừthờinhàLê,tađãthấyngoàitưtưởngNhohọcngựtrịởtriềuđìnhvàguồngmáytrườngthi,dòngtưtưởngtâmlinhĐạiViệtvẫnsốnggiữaconngườiViệtNamtrongtruyềnthốngdântộc.ThànhrakẻsĩViệtNammặcdùcócáihọcthuầntúyNhogiáo“Kinhsửtửtruyện”đểđithi,đểlàmquanthì“sống”vẫnrất“đạo”và“chết”rất“Phật”.
NguyễnTrãi,mộttinhhoathừahưởngtinhthầnĐạiViệtrựcrỡthờiLýTrần,đãlàmộtbiểutượngrõrệt.Chonêntarấtdễhiểukhibàymưuđánhgiặcthì“đêmkhôngngủngàykhôngăn”đãcónhữngvầnthơhàokhíngấttrời,nhưngchântâmvẫnlàtâmhồn“thượngthừathiền”khôngnhữngchủtrương“việcnhânnghĩacốtởyêndân...”màcònchanhòatừáivớichimtrờicánước“Trìthamnguyệthiệnchẳngbuôngcá;Rừngtiếcchimvề,ngạiphátcây”chonênkhicôngthànhdanhtoạingườichẳngaoướcânđềnoántrả,nhàvàngbiađámàchỉướcaovềnúicũxâynhàbênsuối,múcnướckhephatràrồigốiđầungủvùitrênđá.
ÔitâmhồnlồnglộngđấttrờicủaconngườiViệtNam.
***
VớicácđạithihàoViệtNam,uốngtràngoàiviệcthưởngthứccáiphongvịthanhcao...cònlàmột“nghithứchànhđạo”.Đạoởđâylàchânlýđơngiảnsiêuthoáttrànđầyyêuthươngvàtừái,yêunước,yêungười,yêuvật.Siêuthoátởđâylàvượtlêntrênnhữngnhỏnhen,thamluyến,đốkỵcủaconngườitầmthườngcánhânvịkỷchứkhôngphảilàsiêuthoáthuyễnmộngtôngiáo.
Mãnđườngvânkhítriêuphầnbách
Nhiễuchẩmtùngthanhdạthượctrà
Tukỷđãntrivithiệnlạc
Tríthâmvịtấtđộcthưđa.
![Page 103: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/103.jpg)
(Mâytỏađầynhà,sángđốtthông
Tùngreoquanhgối,đêmphatrà
Việcthiệnnănglàmlàthúđấy
Đọcnhiềuvịtấtđãthànhnhân.)
(NguyễnTrãi,Ngẫuthành)VàtrongthơNômcủaNguyễnTrãi:
Saymùiđạo,chèbachén
Tảlòngphiền,thơbốncâu.
Tràluônluônlàbạnvớithigia,khisươngsớm,lúccanhtàn.Khitrầmtưvềmộtkếsáchquốcgiaquantrọng.Lúccôđơnđốidiệnvớilẽtửsinhvôthường.Khithấtchítrầmmìnhởchốnquạnhhiu.Lúcthanhnhànvuiđờisốnghòabình…Tràluôncómặtvớingườitrikỷ.XintiếptụcgởiởđâymộtvàitrongnhữngbàithơNômđộcđáocổkínhcủaNguyễnTrãi,nhữnghạtchâuquíbáucủanềnvănchươngQuốcÂm:
Phúquítreosươngngọncỏ
Côngdanhgửikiếncànhhòe.
Phonglưumònmỏibađườngcúc
Ngàythángtiêumamộtbátchè
***
Kháchđếnchimmừnghoaxẩyrụng
Chètiênnướcghínnguyệtđeovề.
***
Sayminhnguyệt,chèbachén
Thúthanhphong,lềumộtgian
Nhưđãthưatừđầu,phầnnàytôichỉxinnhắcđếnmộthaibàithơcánhântôichọnlựa.Trongđoạncuốicủaphầntríchlụcthơtôigiớithiệuhaibàithơ
![Page 104: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/104.jpg)
củaChuThầnCaoBáQuát-mộtthiêntàikháccủanềnvănhóaĐạiViệt,ngườiluônluônmuốnbướctheobướcchâncủaỨcTraiNguyễnTrãi,đểđộcgiảthấythêmmộtnétchânthựcvềmộtnhàthơlớncủadântộc.Nhàthơmàtrongnhữngthángnămvừaquacácchếđộtaysaicủathựcdânluônluônlênánlàgiặccướp(ônglàmcáchmạng,thấtbạibịgiếtvàcảgiatộcbịcườngquyềntrudi)chonênphầnlớnđộcgiảchỉhìnhdungđượcCaoChuThầnởnhữngcâuthơkhinhbạc,phầnlớnlàngụytạo.Ởđâychỉxingiớithiệuhaibàithơ.BàithứnhấtviếtnhândịpdungoạnchùatrênnúiNamTào.Bàithứhailàmộtbàitràluậnnhưngcũngđểnóilêntâmsựvànhânsinhquancủaông.Độcgiảsẽđọcthẳngvàonguyêntác.
Điềuđángnóiởđâylàmộtlầnnữa,nhữngvầnthơcủacácbậcthinhânnàyđãnóilêntruyềnthốngvănhóaĐạiViệt.TừNguyễnTrãiđếnCaoBáQuát,trảidàigầnnămtrămnăm.Baonhiêuđổithayđãxảyratrênđấtnướctrongmộtkhoảnglịchsửxavờivợi.
Nhưngvẫncónhữngđồngvọngđivề.SựđồngvọngđóchínhlàtruyềnthốngvănhóaĐạiViệt.
Điềugiốngnhaugiữahainhàthơdântộcđókhôngphảichỉlàđiềubiphẫn,biđát,khổnạncủacáichếtbêuđầu,củavụántruditamtộcmàbọnthốngtrịbạotànđãphạmtội.Điềugiốngnhauởđâychỉlàtấmlòngthanhcaolồnglộngđấttrờivìdân,vìnướccủahaingười:
BìnhsinhđồbãotiênưuniệmỨcTrai
ĐồbãotiênưuhậulạctâmChuThần
Cảhaiđềucươngtrực,đứngthẳngchỉtayvàobọncườngquyềnbạongượcthamnhũng,thềtiêudiệtchúngđểmanglạitháibình.
Trừđộctrừthamtrừbạongược
Cónhâncótrícóanhhùng.
(ỨcTrai)
Nguyệnchonướclantrànbốnbể
Tảotrừchohếtbọnsâudân.
(ChuThần)
![Page 105: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/105.jpg)
Vànhữngtâmhồnlộnggiólịchsửđócũngcòngặpnhauởchéntràđạovị.
***
Đốtmảnhhươngtrầm,phaấmtràmới.
Nướcmắtrưngrưngđọclạithơcủatiềnnhân.
Nhữngdòngthơnhưvẽlạicuộcđờivàtâmhồncủatiềnnhân,chóilọicảmộtphươngtrời,xuađinhữngbóngtốikhổlụy,củabọtbèohènmọnquanhđây.
LOẠNHẬUQUYCÔNSƠNCẢMTÁC
Nhấtbiệtgiasơncấpthậpniên
Quilaitùngcúcbántiêunhiên
Lâmtuyềnhữuướcnakhamphụ
Trầnthổđêđầuchỉtựliên
Hươnglýtaiquanhưmộngđáo
Canquavịtứchạnhthântuyền
Hàthờikếtốcvânphonghạ
Cấpgiảnphanhtràchẩmthạchmiên
(NguyễnTrãi)
CẢMTÁCSAULOẠNVỀCÔNSƠN
Mộtxanúicũmườinăm
Khivềtùngcúcnửaphầntànhoang
Đãkhôngphụướcsuốirừng
Cúiđầuđấtbụimấytừngđauthương
Mộngngàyquachuyệnquêhương
![Page 106: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/106.jpg)
Chiếnchinhchưadứtcũngmừngvẹnthân
Baogiờdướinúilàmnhà
Nướckhegốiđáphatràngủsay
ĐỒNGPHANTHÚCMINHDUVẠNANHOÀNĐĂNGNAMTÀOSƠNTỰ
Bệlathâmxứviễnvănchung
Thiênlýbầndumỗimạnphùng
VạnKiếpbắchồisơntựán
LụcĐầuđônghạthủynhưthung
Nhànhôtănghỏaphanhtậndính
Tọaáigiangyênlạcvãntùng
Tiệnnghĩquihưuvấntiềuẩn
Nhấtchicantrúcvạnduyênkhông
(CaoBáQuát)
CÙNGPHẠMTRÚCMINHCHƠIVẠNANRỒILÊNCHÙATRÊNNÚINAMTÀO
Giữarừngcỏrậmtiếngchuôngxa
Ngàndặmbạnnghèotagặpta
VạnKiếpbắcsơnnhưántựa
Lụcđầuđôngthủytựathungva
Thưnhànhỏilửaphatràmới
Thíchthútựathôngnhìnrángsa
Chợtnghĩvềhưuvuithúẩn
![Page 107: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/107.jpg)
Mộtcầncâutrúcchuyệnđờiqua
VỊMINHTIỂUKỆ
ĐồngPhansinhdạtọa
Tuyểnhữumạcthủkhí
Thủkhímêkỳnhân
Vịminhmạctháchoa
Tháchoalykỳchân
Hiểutínhcấpthanhtuyền
Tềthánlýtânhỏa
Vôyêngiữtrầnkhí
Hốithủnhấttiếukhả
Nhứhướngquýthanhchân
Bấtdụngngoạithướcngã
Vôdĩnhấtáckhan
Phóngnhĩtỵquangia
Huyễnphụcphitrángnhan
Phồnâmbiếnđạinhã
Thílưunhấtchuyểnngữ
Tựtạichứnghiệnquả.
BÀIKỆUỐNGTRÀ
Chọnbạnchọnbềngoài
Khôngthấyđiềuhẳnhoi
![Page 108: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/108.jpg)
Uốngchècóướphoabiếnmấthươngchèrồi
Sángsớmmúcnướcgiếnglửanhỏnắmthanrời
Khôngkhóicũngkhôngbụirửataykhềkhàngồi
Nếmmùicốtthựcchấtkhôngcầnthêmvịngoàichớvìchútcủahiếm
lừadốimũitahoàiNgườiđẹpkhôngởáothơhaythườngítlờiKệnàyhãyghinhớ
chứngquảviệctrênđời.
Bàithơcònchúrằng:“Phansinhhiếuthủminhxuyễn,nạphánđạmtrungkínhtúcchữẩm,hỷhữuhươngphức”(ÔngPhanthườnghaylấytràbỏvàotrongnụsen,đểcáchđêmrồilấyphauống,cholàcómùihươngthíchthú).CaoChuThầnlàmbàikệnàychủtrươnguốngtràchỉthuầntúyvớimùitrà,khôngchấpnhậncácloạitràướphoa.Đâycũnglàchủtrươngcủacácbậctràsĩcaothủ.PhansinhnàytứcPhanNhạ,ngườibạntâmgiaovớiCaoBáQuátvàcũnglàngườicùngbịtùvìvụánhaiôngdùngmuộiđènchữacácchữphạmhúychomộtsốbàithi,khihaiônglàmgiámkhảotrườngthiThừaThiênkhóaTânSửu(1841).
![Page 109: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/109.jpg)
ChươngVII:TràSinhĐẠTÝQUÊNLỜI
Cómộtsốbạnđềnghịviếtthêmphầncẩmnangdạycáchthưởngthứctrà.Tôivẫnnghĩtràlàmộtnghệthuậtphicôngthức.TràĐạoNhật(Chanoyu)đánglẽđượcgiớithiệuởđâynhưlàmộtthídụvềnghệthuậtthưởngtrà,vìởChanoyu,tráivớiĐôngphươngbềnhbồnglãngđãng,lạitheonhiềuquythứcnghiêmngặt.Thậtra,nguồngốcnghệthuậtTràĐạoNhậtBảnlàchuyểntừlốiuốngtràởcácThiềnviệnTrungQuốcthờinhàTốngsang.Thờiđó,TrungQuốcuốngtràbộtvàdùngbát,yhệtnhưChanoyungàynay.TấtcảnguyêntắccủaChanoyuchỉchútrọngđếnviệcchútâm,trừngtâmcủanhàThiền.CộngvớiđặctínhbiểutrưngcaođộởvănhóaNhậtBản,màtathấytừloạithơHaikuđếnKịchMộc(⽊),từloạivườnNhậtBản(biểutrưngthiênnhiênthunhỏ)đếnkiếntrúcnhàở...chonênChanoyusốngsótchođếnngàynay.Tráilại,ThiềnTôngcũngmấtdấuởTrungQuốc,nóigìđếntràbộthaynghithứcuốngtrà.Từđầuthếkỷ20,vịquảnđốcBảotàngviệnNghệthuậtBoston,vốnlàngườiNhật,KakuzoOkakura,đãviếtmộtquyểnsáchnhỏmangtênBookofTea(TràThư).Cuốnsáchkháphổbiến,đãđượcdịchranhiềuthứtiếngvàcảtiếngViệt.Tôimongđộcgiảđãđọckỹquyểnnày.
VìkhôngmuốnviếtvềChanoyunhưlàmộtthídụvềnguyêntắchóanghệthuậtuốngtrà,tôiđànhphảiviếtphầnnàynhưlàphầnôntậplạinhữngkiếnthứctađượcthừahưởngởcácphầntrênkhitrìnhbàyvềTràSử,TràThưcũngnhưcácquanniệmriêngtưcủacácbậctràthủcổkim.
Trongphầnnày,độcgiảsẽđượchướngdẫnvềcáchthửtrà,chọnnướcphatrà,cáchphatrà,cácloạiTràCụcănbản...Nhưngxinthưatrướcởđây:Điềukiệncănbảnlàvấnđềtâmhồn.
Khicóđượcmộttấmlòng,mộttâmhồn,tấtcảnhữnggìcònlạichỉlàcáicớ,làphươngtiện,làphósản.Bên“dòngsôngLíchTrích”,mộtconkinhcụt,ởmộtngôichùaxâycấtdởdang,tôicũngđãuốngnhữnglytràngonnhất,từmộtcáiấmsứtvòi...NằmômbalônhìntrăngsaogiữaphitrườngheohútCùHanhchờmáybay,tôivẫncònnhớmùitràđỏnónghổitrongbiđông.NhữngđêmtrăngsángbạtngàngiữaAnLộc,tôivẫncònnhớnhữnglytràthôcuốicùngtrongbalôđấtbụi...Tôivẫnnhớnhữngđêmkhuyatỉnhrượugiữatrờiđôngtuyếtgiá,ngồiđốtlửanấunướcphatràgiữahaihàngnướcmắtnhạtnhòanhớvềquêhương,nhớvềnhữngbuổisángxaxưauốngtrà
![Page 110: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/110.jpg)
vớicha,vớimẹ.
Vàchođếnnay...khitỉnhrượu...lúctàncanh,côđơnngậmngùinhìnngàythángrađi,lytràấmthơmnồngcũnglàngườibạntâmgiaocuốicùngcủamộtđời,đãchứngkiếnnhữngquãngđờingậmngùithươngnhớ,nhữngphươngtrờiviễnmộngxavời...Tôimongvàtinrằngtràsẽlàngườibạntriâmcủabạn.
THỬTRÀ
Cómộtlầntìnhcờtôiđượcmờiuốngthửmộtloạitràmàchủnhânvừanhiềutuổivừagiàucómờiuống,nhândịpôngmớiđithămTrungQuốcvềvớimộtíttràChínhSơnvôgiá.Giữađámkháchkháđông,phầnlớnlàngườilạvàcóvẻcaokỳ,đánglẽtôitừchốinhưngvìhiếukỳmuốnthửloạitrà“vôgiá”kia,tôiđànhởlại.
Điềunênnóilàkháchmờiđếnđềuđãuốngrượu,cũnglàloạirượuquýcủaTrungQuốc,trừtôichỉuốngnướcsuối(dànhchomộtvịuốngrượuTây)khibiếtđượcmờiđếnđểthửtrà.Cũngvìthếchủnhânđãnhìntôibằngconmắtriêng.
Khibắtđầuuốngtrà,mọingườiimlặng(kểcũngkhá,chứkhôngồnàochêkhennhưởnhiềuchỗkhác).Tấtcảkháchđềunângchénnhâmnhichútchút.Riêngtôiđưacảchénlênsụcsụcnhưsúcmiệng,rồinốchếtthậtnhanh.Gầnnhưtấtcảmọingườiđềunhìncáchuốngrấtthôlỗcủatôi,nhưngkhôngainóigì.
Nhưngđiềutôimuốnnóilàphầnkết.Saumộthaituầntrà,mọingườibắtđầuồnàokhen,lẽdĩnhiêncócảtôivìtràquảthậttuyệttrần.Nhưngsautiệcănmừng,tấtcảkháchravề,chỉcótôiđượcchủnhânthânmậtvàtrịnhtrọnggửikèmnửalạngtràquí.
Sựthật,chủnhânvớitôicũngkhôngcóliênhệgìthâmtrọnghơnvớicácvịkhác.Nhưngriêngvềviệcthửtrà,chủnhânlàngườidámbỏmộtlượngvàngđổilấymộtcântrà,ítnhấtôngcũngbiếtthếnàolàthửtrà,vàtựnhiênsinhlòngriêngtưvớikẻđồngđiệu.
Nóivềcáchthứcthửtrà,lẽdĩnhiênđólàmộtnghệthuậtcầnhọchỏivàthựctập.Giốngnhưrượu,muốnthửrượuphảilàngườisànhvềrượu,sànhkhôngphảilàngườiuốngnhiềumàlàngườibiếtthưởngthức.NếutôikhôngthểcửôngbạnTámTàngcủatôi,ngườiđãcókinhnghiệm70nămsay,ngườiuốngnhiềurượuhơncảtôiuốngnước,điPháplàmgiámkhảochấmrượu.Thì
![Page 111: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/111.jpg)
bạncũngđừngnênỷyvàothànhtích50nămuốngtràcủamình,nếubạnchỉquenuốnghơnlàvượtđếnmứcthưởngthức.
Nghệthuậtthưởngtràcủabạnđồngýlàsẽgiatăngtheothờigiannhưconsốvớicấpsốcộng.Nhưngbạncầnhơnnữalàbộóc,làkinhnghiệmhọchỏivàthưởngthứcnhiềuloạitràngon...đólàconsốvớicấpsốnhân.Nghệthuậtlàmộtcáigìcầnphảihọcmớiđạt,nhưngnênnhớkhôngphảiaihọccũngđạt.
Cácbạnhọccáchchọntrà,chọnnước,phatrà...thưởngtrà,rồilạitrởlạibướcđầu:chọntrà,kinhnghiệmnhữnglầntrướcsẽkhiếnlầnchọntrà,thửtràsauđạtđượcthànhquảlớnhơn.Vịtràthơm,ngọt…cóthểtùythuộccánhânnhưngnhữngđiềusauđâyđềugiốngnhau:
a.Miệngsạch:Sạchvàkhỏemạnh,bạnkhôngthểnàothưởngtrà,thửtràvớibộrăngsâuhoặc...quênđánhrănghayvừaănmộtbữathịtbònướcchấmmắmnêmthậtngon.
b.Mũisạch:Bạncũngkhôngthểthửtràvớicặpmũiđangđặccứngvìchứngcảmcúm.
c.Mắtsạch:Mắtvànóirộngralàcảthânthểbạnphảiởtrongtìnhtrạngsạchsẽ,khỏemạnh.Liệubạncóthểthưởngtrà,thửtràkhibạncònđangvángvấtsốtthươnghànhaymớihùnghụcsửaxemìnhđầydầunhớtdơdáy.
d.Tấtcảnhữngđiềukiệnchủquantrênlàvềcơthểcủabạn.Bạncũngkhôngnênquênnhữngđiềukiệnkháchquanthídụtrờinóngquá,trẻconồnào,tiếngcãivã...đặcbiệtlàlýdokháchquanảnhhưởngđếnlýdochủquan:Vừauốngrượuhayvừaăncayxong,cácthầnkinhởlưỡi,ởmũikémbénnhạyvànhiềukhibịtêliệttrongchốclát.
đ.Bâygiờđến“trà”(cácbạnsẽđượchướngdẫncáchphatràsau).Cácbạnhãytậptrungquansátchéntrà,nhìnmứcđộtrongcủatrà,màutrà,ngửihươngvịcủahươngtràtrướckhiuống.
e.Bâygiờtràđãvừauống.Nóngđộ40độbáchphânlàvừauống,ởđộnày,tràvừamiệngnhất,ởđộnónghơnkhivừarótratràcóhươngvịđậmhơn,nhưngsứcnóngảnhhưởngđếnthầnkinhởmiệnglưỡi.Nào!Nângchén,bạnhãyuốngmộtngụmthậtlớnrồiựcthậtnhanh.Á!Cóvẻphàmtụcquákhông!Thưabạn,đâylàcáchthửtràcủacaothủ.Bạnnênbiếttrênlưỡibạncóbốnvùngtrigiác:Đầulưỡilàvùngphânbiệtmặnngọt,vùngnhậnvịđắngởtrênvàvùngnhậnvịchuaởsaucùng.Khiuốngtràtheocáchđó,tất
![Page 112: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/112.jpg)
cảcáchệthốngthầnkinhvịgiácmớicùnghoạtđộngđồnglúc.Cùnglúchơicũngbốclênmũitheođườngthôngtrongmiệng,kíchthíchluônkhứugiác.Bạnnênbiết,linhgiácquantrọngnhấttrongviệcthưởngthứcthựcrakhôngphảilàvịgiácmàlàkhứugiác(khôngtinhômnàobạnbịcảmlạnh,nghẹtmũibạnhãythửgiùmtôivàithứrượungon,tràngon,nướcngonmàbạncholàngon,mặcdùlưỡibạnvẫnnhậnravịchuangọtđắngcay).
Bâygiờbạnđãhiểutạisaotôiđượcôngbạntặngtrà?
CHỌNNƯỚC
ĐọcxongchươngvềTràHữuvàphầntrênbạnđãthành“họcgiả”vềnướcphatràrồi.CáihiểucủabạnbâygiờthậtsựvượtquacáibiếtcủavănhàoNguyễnTuânkhiôngviếtVangBóngMộtThờirồiđó.Nhưngthưaôngbạnhọcgiảcủatôi.TôiđangởxứquêmùamandãSanJoseCalifornia,bạnđangởxứdầuhỏaTexas,takểrằngcốnhâncótìmra20nguồnnướcphatràngonnhấtthiênhạ,tacũngbiếtrằngtràLongTĩnhhạngnhấtphảiphavớinướcsuốiHổBáoTuyền,tacũngbiếtnướcsuốithượngnguồnlàngon,nướcgiếngchùacổtrênnúiđálàquý...nhưngtìmđâubâygiờ?
Sựthực,tươngđốithôi,ởđây[Mỹ]tôivẫntìmđượcnướcsuốithậtngon.MỗilầnđiSanFrancisco,tôivềtheoxalộ280,đếnxalộ91,tôirẽngayvàolốiđiHalfMoonBay,vừavàolốirẽ,tôingừnglạingangbênvệđường,ởđâycótấmbảngnướcsuốiBlackMountain.Nướcđượcđưaxuốngbằngvòisắt,lấychứavàothùngtựdo(nếuđôngngườithìphảixếphàng).
Hếtnướcsuối,bạncóthểrasiêuthịmualoạinướcsuốiđóngsẵntrongthùngnhựa5gallons.Hàtiệnhơnnữa,bạncóthểdùngnướcmáy.Đợinướclạnhchảymộtlúcrồihứngđựngvàochai,lọcquabằngbôngvảirồiđểđóchừnghaibangàychobay
mấtmấyhóachất.Tệhơnvàgấphơn,bạncũngcóthểlấytạmnướclạnhởvòinước,nhưngphảiđợichonướcchảymộthồichohếtnướcđãnằmsẵntrongốngnước.Tuyệtđốikhôngnênlấynướcnóngởvòinước,vìloạinướcnàyđã“ninh”quálâutrongthùngnướcnóng.Nướcsôimộtlầndùngkhônghếtthờiđổđi,hoặccấtđiđểuống.Tuyệtđốikhôngđượcđemđiđunlại.Nướcnhưvậynhạtthếch,mấtđicáitronglànhtươitốtcủanước.(Khônghiểutạisaocóngười“dám”dạythiênhạlàdùngnướcđunsôiđểnguội,rồiđunlạiđểphatrà).
Nếuđượcởtrênquêhươngđấtnướcthìtacóquánhiềunướcmưa,nước
![Page 113: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/113.jpg)
giếngtronglànhđểpha.Tuynhiên,đừngbaogiờdùngnướcgiếngởthànhphố,loạinướcnàyđasốđềunặngmùi.Cóhailoạinướccáccụthườngtrầmtrồlàloạinướcsươngđọngtrênlásengiữahồvàloạituyếtchứatrongvạisành(mộtchitiếttrongtruyệnHồngLâuMộng).Cảhaitôiđềucódịpthử,nhưngthànhthậtxinđắctộivớicáccụ:Tôikhôngđồngý.TráilạivàođầuXuân,cácbạncódịpđicắmtrạiởvùngrừngnúicao,nướctuyếtbăngvừatanngâmrượuuốngcũngtuyệtmàphanướctràcũngquý.(Ởđây,tôithườngvàorừngnúiYosemitemùaXuân,mùahèthìđôngdukhách,bạnphảileonúiđisâuvàorừngxahơn).
TRÀCỤCĂNBẢN
Ởđây,tôixingiớithiệumộtsốTràCụcănbảnvàđơngiản.Từxưađếnnaycổnhânvàcáccaothủđềuđồngýlàtràngon,biếtphachếvàthờigianuốngtràlàquantrọnghơncả,TràCụcũngquantrọngnhưngsovớicácthứtrênthìsắphàngsaucùng.ChúngtađãthấycóngườikhoecóấmThếĐứcvớilạiMạnhThầnmàlạiphavớitràhộpsắtmuaởtiệmtạphóa.Hoặccóngườidámbỏtiềnmuatràquýhiếmnhưnglạikhôngbiếtpha,tràngonmàninhvớinướcsôiquálâuhoặcnướcnguộilạnhthìdùlàtràtiến,ấmchénlàấmriêngcủavuachúabênTàu,tathàởnhàuốngngụmtràtươinóngbỏngvớichiếcbátsànhmẻgóccònthíchhơn.
TràCụđầutiêncầnphảicólàấmphatrà.Nêndùngấmđấtvànêncóhaiấm,mộtấmđộcẩmvàmộtấmsongẩm.Đừngmuaấmlớn,cácbạnrồisẽthấycàngtiếnsâuvàođạo...trà,ngườitacàngthấyhiếmTràHữu.Hiệnnay,NghiHưngvẫnsảnxuấtấmđấtvàoloạivôđịch.Tôicóđượcmộtchiếcấmđắcýnhất,thânhữuthườngrấtthích.Nhiềungườitrầmtrồkhen.ĐóđíchthịlàấmđấtNghiHưng,muaởđâu?Bạnđoánsairồi!TôimuaởMacy’sSanJosevớigiáchỉcómườihaiMỹkim.ĐúnglàtôicũngcóấmcổNghiHưng,giátiềntấtnhiênlàkhácnhưngcánhântôilạithíchchiếcấmmườihaiđồngkiahơn.
Cùnglàmộtloạiấm,nhưngchiếcấmđượcdùngthườngxuyêncókhiquýgấp100lầncáiấmnguyênsibàytrongtủkính.Tôicómộtbíquyếtriêngkhiếnchiếcấmtôidùngvàinămmàcócái“keo”tươngđươngvớicáiấmđượcdùngcả100năm.Bíquyếtđólà,muaấmvề,bạnhãylấygiấynhámloạithậtnhuyễnđánhtronglẫnngoàithậtkỹ,rồichotràvàoninhđúngbảyngàybảyđêm,tiếptụcthêmnước,thêmtrà,chonướclúcnàocũngngậpcảấm.Ninhxongrửasơbằngnướclạnhrồiủvàotràkhômộthaituầnlễtrướckhidùng.
![Page 114: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/114.jpg)
Khôngbaogiờđượcrửaấmbằngnướcxàbông,chỉrửabằngnướclạnh,kỳcọbênngoài,bêntrongchỉtrángnướcsôirồiđểkhô.
Vềchén,nêncómộthaibộchén.Nêndùngchénsứchotrànổinướcnhấtlàtràxanh.Tôicũngcómột,haichéntràdùngđểđộcẩmđólàchénđá(sành).Tốnnhiềutiềnvàochén,dâncaothủsẽcườibạnđó.Vớikhoảng20Mỹkim,ởSanFrancisco,bạncóthểmuađượcmộtbộbốnchénsứrấtđẹp.Tráivớiấm,chénphảiđượcrửakỹ,luôntrắngbóng,khôngbaogiờđểvươngmộtngấnnướcđậmmàu.Tráivớiấm,chéncổkhôngđánggiátrừtrườnghợpchénđẹp.
Nênmuamộtcáiđầm(thuyền)đểngâmấmvàchénchonóngtrướckhiphatrà.
Nhữngdụngcụsẽmuathêmkhitaynghềđãvững:Ấmđiện(loạitốtnhấtlàấmđiệnbằngsứ),lusành(đểđựngnước),nhiềubìnhđểchứacácloạitrà(bìnhcũnglàbìnhsứnắpchặt,phíatrongnắpcódánbấc),bátriêngđểđổtràtừbìnhquabáttrướckhiđổvàoấm,thìagỗhaythìatredàiđểlấytrà.
PHATRÀ
Đãcótràngon,cónướcngonvàTràCụhợpý.VềTràCụbạnđãbiếtkhánhiềuởchươngviếtriêngvềTràCụ,ởđâytôixingiớihạnvàomộtbộđồtràcănbảngồmcó:Ấm,chénsốlượngtùyngườiuống,tràthuyền(đựngấmtrà)hoặctràkhay(đựngnướcthừa),bìnhđựngtràvàthìagỗ(tre)múctrà.
Chuẩnbị:Bắcnướcsôi,đunkhánhiềunướcsôi.Nướcsôiở100độbáchphân,lấynướcsôiđổvàoấmvàtràthuyềnđểchoấmnóngđều.Rồiđổnướcởấmra.Lúcnàykhiấmđãnóngthìbỏtràvào.Tràvừabỏvàochếvàomộtchútnướcsôirồiđổnướcnàyđi.Nướcnàylànướcrửatrà,vừađổvàothìđổraliềnđểđủrửatràmàchưakịpngấm.Đổnướcrửaxongthìrótnướcsôivào.Lúcnàynướccònđộ90độrấtvừacholoạitràxanh.Bìnhthườngtràxanhloạitốtthìchỉđợichừng3phútlàtràđãngấm.Trongkhiđótrángsơcácchénbằngnướcnóngchonóngchén,hoặcchénđãđượcngâmtrongnướcsôicùngvớiấm.
Châmtrà:Róthaiphầnbatràtrongấmrachéntống.Đểlạimộtphầnbatrongấmlàmnướccốt,chothêmnướcsôivàoấmđểuốngtuầnthứhai.Chuyểntràtừchéntốngracácchénquân.Quagiaiđoạnngâmvàchuyểnsangchéntống,rồitừchéntốngchuyểnsangchéncon,lúcnàynướcđãvừauống.
![Page 115: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/115.jpg)
Tómlại,tôichỉmuốntrìnhbàycáchphatràđơngiản,vàchỉmuốngiữởmứcđơngiảnnày.Kinhnghiệmvềloạitrà,sốlượngtràpha(ấmnhỏ,ấmlớn,độcẩm,songẩm,quầnẩm...)thựctếsẽtựdạybạn.Ởđâykhôngcómộtnguyêntắcnàongoàisựkiệnthựctế:
1.Nướctràmaunguộichonênphảicógiaiđoạnngâmtrángấmchénchogiữđượcnướcnónglâu,nhưđãnóiởtrên.
2.Mứcnướcsôirấtquantrọng.HồngTràcầnnướcsôigầnđủ100độ,loạiÔLongtràcầnnướctrên90độ,loạitràxanhởmức90độ,tràxanhloạithượnghảohạngphảiđểnướcsôinguộibớtxuốngcònđộ85độ.
Bạncóthểlàmmộtthínghiệmsauđây,dùngchungmộtloạitràThiếtQuanÂmđổvàobalythủytinhthậttrongvớisốlượngtràyhệtnhau.Lythứnhấtbạnphavớiloạinướcchưađếnđộsôi,đunnướcvàcanhđếnđộ80độthìlấyra.Lythứhaiphavớinướcđãsôiliêntiếpliêntụctrênbếpsuốt10phút.Lythứbaphavớinướcvừasôirồihạngayxuốngbếp(độ93độ).Bạnsẽthấygì?Lythứnhất,trànổilềnhbềnhtrênmặtnước,nướckhôngđủđộlàmtràbốcđầyđủhươngvị.Lythứhaixáctràphầnlớnnằmởdướiđáyly,hươngkhôngđủ,(nếmvàonướctràcóvịnhạt).Chỉcólythứbahươngvịbốcranồngnànhơncả,látràchìmnổirungđộngtheobọtkhôngkhílăntăn.
Tràphavớiđộnướcchưasôithìdễthấylàchưađủđộđể“bốc”hươngtrà.Nướcnónghơncầnthiết,thídụphatràLongTĩnhởmức99độ,thìhươngtràbốclênmạnhnhưngkhôngbền,khôngcóhậu.Nênnhớnướcphảiđunđếnđộsôigià(đủ100độ)rồiđợinguộibớt,chứkhôngphảikhôngcầnđunđếnđộsôi.
UỐNGTRÀỞĐÂU?NÊNUỐNGLÚCNÀO?
Lẽdĩnhiênởđâymuốnhỏivềviệc“thưởngtrà”chứkhôngcónghĩauốngchonhucầugiảikhát.CácbạnđãđọcchươngviếtvềTràThư,đãđượcnghecácbậccổđứcluậnbàn.Cácbạnnênđọclạivàtìmchomìnhmộthoàncảnhtươngđối,bởivìngàynaytrừmộtvàingười,đasốcònlạikhôngphảiaicũngcótràphòngriêngbiệt,lạigầnvườncảnhsắcunhã...Tôithìchorằnguốngtràtronglúctâmhồnnhànnhã,thanhtịnhtốtnhất.Ngượclạicũngcóthểnóiuốngtràlàlốitậpchotâmhồnthanhtịnh.
Cánhântôivẫnthíchuốngtràmộtmìnhbuổisánghoặcgiữađêmkhuyatịchmịch.Nhữnggiờphútđó,dùlàởtrongthưphòngtôivẫnthấymìnhtrảilòngthiêncổđượcvớitiềnnhân.Thỉnhthoảngđichơimộtmìnhhoặccắmtrại,
![Page 116: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/116.jpg)
tôivẫnmangtràtheophauốnggiữađỉnhtuyếthaybênsuốivắng.Thúnàycánhântôigiữđượccảtrongthờiđilính.Trongbalô,tôiluônluôncómộtchiếcấmtíhonvàmộtgóitrànhỏcủamẹchọnchovớimộtchiếctáchsànhnhỏ(chỉchiếmchỗbằngmộtgóicơmsấyvànhẹhơnmộtgắpđạn).GiữarừngnúiTrườngSơnbạtngànvàtrongmáulửachiếntrậnngụttrời,tôivẫncòngiữlạiđượcmộtchúttâmlinhvàtìnhgiađìnhquachéntràđó.(Cácbạnđừngcholàcầukỳ,vìcácngườikháccũngvẫnuốngcàphê(nhiềukhilàgạorang)thìphachếcũngcònláchcáchhơn,lạiphảicóđường).
Hiệnnay,đạiđasốngườiViệtởHoaKỳđềucódưchấtđườngtrongmáu,rấtdễgâynênbệnhđáiđường,sạnthận,huyếtápcao...Nếubạntậpđượcthóiquenuốngtràsớmvàtối,tựnhiênsẽbỏđượccàphê.NgườiViệtuốngcàphêvớiđườnghoặcsữađặc.Đólàsốlượngđườngquantrọngnhấtmàbạnrấtdễdànggiảmbớtnếubỏcàphê(chưanóiđếnmộtsốtaihạicủacàphê).
LỢIVÀHẠICỦATRÀ
Đếnđâybạnđãbiếtđượckhánhiềuvềtràsử,TràThi,TràCụ,biếtcáchchọntrà,phatrà,têntrà...nhưngcũngnênbiếtthêmvềíchlợivàtaihạicủauốngtrà.
Cứtheosáchcổthìtràcóthểchữađượcbáchbệnhvàcòncóthể...trườngsanhbấttửvìuốngtrànữa.Tuynhiênítnhiềuchúngtacũngcó“bệnhkhoahọc”.Ởđây,tôixintómgọnvàidòngnóivềíchlợicủatràtheoyhọcTâyphương,khởiđầulàcácdượcchấtởtrà:
Caffeine:Cácbạnđừngvộinhảyxổmlênkhinghenóitràcóchấttinhcàphê(caffeine).Sựthật,mứcđộtinhcàphêởtràrấttốt.Nólàchấttácđộngchoconngườiluôntỉnhthức.Đặcbiệtchongườicóchứngbệnhmệtmỏi,buồnbãkhivừathứcdậy,haycầntỉnhtáođểtậptrungtưtưởng,làmviệcbanđêm...Lẽdĩnhiênngườinàokhôngquenđừnguốngtràvàobuổitối,cóthểlàmbạnmấtngủ.Mộtngàynămbảytôtràxanhlớnthìmứcđộcaffeinecũngkhôngđếnmứcbáođộngnhưbạntưởng.Tinhcàphêlạigiúpchoviệclọcmáu,thuậntiểu.Rấthiếmcóngườiuốngtràlạibịbệnhsạnthận.
Tannicacid:Chấttannicnàychốnglạicácchấtđộcalkaloid,chonênrấttốtchoviệctiêuhóacácloạithứcănnhiềumỡ.Chấtnàycòncótácdụngtiêudiệtnhiềuloạivikhuẩncóhạitronghệthốngtiêuhóacủaconngười.Saubữaănởcaolâunhiềurượuthịt,cácbạnuốngvàomộtlytrànónglàthấyngaykếtquả.Cácbạnđãthấytừxưa,cáctrànhânghétnhấtviệcphatrà
![Page 117: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/117.jpg)
bằngbình,chénkimloại.Thưabạn,đólàkinhnghiệmlớnvìchấttannicacidnàycóthểlàmrỉkimloạivàhỗnhợpvớikimloạicóthểtáchạichongườiuống.
Cácchấtdầu:Trongtràcónhiềuloạidầuthựcvật.Đólànguyênnhânkhiếntràcóhươngvịthơmthongọtngào.Nhưngquantrọnghơnlàcácchấtdầunàycótácdụngrấtquantrọngtrongviệctrấntĩnhhệthầnkinh,làmphấnchấntinhthần,điềuhòahệthốnghôhấp.
Cácchấtvitamin:Trongtrà,ngườitađãtìmthấycácloạivitaminquantrọngchocơthểcủaconngườilàA,B2,D,PvàcảvitaminCtrongtràxanh.Đặcbiệtlàchỉcótràxanh(vàÔLongcóchútít)làcómộtchấtkimrấthiếmtrongcácloạiđồănthôngthườngnhưngrấtcầnchocơthểlàchấtnanganese.(Nênnhớnóichungthìtràxanhgiữđượcrấtnhiềudượctốtốt).
Saucảtrămnămuốngtràvànghiêncứutrà,cácnhàkhoahọcTâyphươngđềuphảicôngnhậnnướctràcóquánhiềulợiíchchocơthểconngười,kháchẳncàphêvàcô-calànhữngthứuốnglợibấtcậphại.NhưvậyĐôngvàTâyđãđồngý,trừmộtđiềungườitakhôngthểchứngminhđượclàuốngtràrồisẽtrườngsanhbấttử,cólẽvìtachưatìmđượcđúng“tràthần”chăng?
Cònvềđiểmhại?Lẽdĩnhiênbấtcứđiềugìtháiquáđềucóhại.Thếnàolàvừaphải?Sựthậtlàtùytheocơthểvàthóiquencủabạn.
Trướckhidừngbút,tôighilạiởđâynhữngnghiêncứucuốicùngcủayhọcTâyphươngvềloạitràxanh,đặcbiệtlàbaloại“bệnh”đángsợcủangườiHoaKỳhiệnnay:Bệnhmập,bệnhtimvàbệnhungthư.Thứnhấtvềbệnhmập.Ngườitađãcôngnhậnngườibắtđầuuốngtràxanh,chẳngcầntậpthểdụchayănuốngkiêngkhem,mỗinămtựđộngxuốngvàikílô.Ngàynay,tạicáctiệmtạphóa,cácbạnthấycóbàyloạitrà“diet”,đừngmuađắttiền.Thậtsựđâychỉlàloạitràxanh.Cácbạncóbiếtcâutụcngữtừngànnămnay“TầnphìViệtsấu”(NgườiTàumập,ngườiViệtgầy),trungbìnhngườiViệtthườngxươngxẩuhơnngườiTàu,bởivìngườiViệtuốngtrànhiều(Ngàyxưatachỉuống“chètươi”làloạitràxanh“trămphầntrăm”).CácbạncóthấyphầnlớnngườiViệtquaMỹđasốmậpsauvàinămởMỹ,rấtítaigầy.Mộttrongnhữnglýdochínhlàvìtauốngíttràxanhhơn.
Thứhai,bệnhtimvàhuyếtápcao.NgườitađãtìmthấyvitaminPtrongtràxanh,rấttốtchocácbệnhnhânbệnhtimvàngườicóáphuyếtcao.
Thứba,theothốngkê,trungbìnhngườiuốngtràítbịbệnhungthưhơn.
![Page 118: Lời thưa - file.nhasachmienphi.com](https://reader031.vdocuments.net/reader031/viewer/2022020700/61f409acf87c766a203e65fe/html5/thumbnails/118.jpg)
Nguyênnhânsẽcònphảinghiêncứusâuxahơn.