LIGJ.10. – PROCEDURA PËRPARA ARBITRAZHIT TREGËTAR NDËRKOMBËTARË

Regullat e veprimtarise gjyqësore te shtetit I përshkruan shteti me regullat e procedures qytetare. Ne hapsiren e se drejtes procesore ,vlen rreptesisht principi I se drejtes teritoriale I normave, qe do te thote per veprimet gjithmone masedhenese (lex fori) eshte e drejta e shtetit mbi gjygjin. Per dallim nga ajo,arbitrimi eshte trup privat,ne konstituimin e se ciles palet kane ndikim te madh.Prej këtu del se princip fillestar I së drejtës arbitrare është se palët I caktojnë rregullat sipas të cilave do të zbatohet e drejta arbitrore.Në mungese të një kontrate në mes palëve ,përdoren rregullat subsidiare të përfshira në rregullat arbitrare ose ne ligjet nacionale të së drejtës arbitrore.

Kur duhet të zbatohet ligji në disa shtete,sipas rregullës zbatohet e drejta arbitrore e shtetit ku gjendet vendi I arbitrazhit (lex loci arbitri).Me disa përjashtime,disa ligjëdhënës lejojnë që palët të mund ta lejojnë arbitrazhin ligjdhënës, ndryshe nga shteti në të cilin zbatohet procedura,dmth.të zgjedhin te drejtën aebitrore te një shteti të huaj si masëdhënëse e procedurës arbatrore. Vendimet arbitrore të sjellura me procedura të këtilla,ka në shtetin e sjellur ka statusin e arbitrazhit të huaj. Ne këtë mënyrë bëhet delokalizimi i arbitrimit, respektivisht procedura arbitrore levizet prej rendit nacional te drejtësisë në të cilën gjendet vendi I arbitrimit ( lex loci arbitri). Arbitrimi I këtillë do të funksiononte jashte cdo kufiri te se drejtës nacionale të një shteti,ndërmjet vendeve,pa kontroll të gjyqeve të cilitdo shtet.

Numri më I madh I shteteve ,kësisoj disponiimi të palëvë nuk lejojnë.kjo nuk do me thënë se palët nuk mund të bejnë marveshje për procedurën arbitroe që ndermjet tyre të zbatohen regulat e së drejtës arbitrore të huaj.po këta të drejta zbatohen si regula dispozitive .respektivisht regula me të cilat ndërohen parimet vendase të arbitrazhes. Praktikisht palëve u lejohetzgjedhje e regulave,a jo zgjedhje e të drejtës.Në pikpamje juridike lex arbitri e prezenton kuadratin e procesit në të cilin palët mund ta shfaqin avtonomin e vulnetit :ai I përcakton jo vetëm kufijt por edhe formën e veprimit para arbitrimit, si edhe prioritetet nëse palët për asgjë të mos mund të dakordohen,gjithashtu edhe një grumbul regulash nga jashte të cilat e ndihmojnë dhe regulojnë veprimin arbitrazhë.(për shembul: regula e marjes së lëndes arbitrit(gjykatësit)caktimin e masave të përkohëshmë etj,)

Përkrah asaj që arbitrazhi do të veprojë sipas regulave që përmban ligjdhënësi I atij shteti që e kan zgjedhur palët,katrori I procesit ngel I pandryshuar,ashtu që edhe ma tutje do jenë në përdorim normat imperative të shtetit nikoqir. Vendimi arbitrorë I sjelur ne këtë mënyrë do të logaritet si arbitrim I vendit ku është sjelur ky vendim,respektivisht në shtetin ku gjendet vendi I arbitrimit. Kjo domethënë se gjyqi I atij shteti do te jetë bartës I ndihmës arbitrare,si edhe për cfuqizimin e vendimit arbitrorë.

Ligji arbitror I Republikës së maqedonisë parashef se:

Palët mund të bëjnë marveshje për regulat e veprimit,ndaj të cilave do të përqëndrohet gjygji arbitrorë gjatë sjeles së vendimit,nëse ajo nuk është në kundrshtim me regulat e këtij ligji.

Nëse nuk ekzizton marveshje në mës palëve,gjyqi arbitror mund ta vazhdoj procedurën në mënyrë që e konsideron më të arsyeshme për zbatim,nëse ajo nuk është në kundrshtim me këtë ligji.Autorizimet e dhëna gjygjit arbitror,përfshinë në vete edhe atorizimin për lëshimet,relevancën dhe forcën e argumentimit të cdo argumenti.

Prej principit të përgjithshëm se arbitrimi gjithmonë bije nën kontrolin e ligjëdhënësit nacional të ndonji shteti ekziston nje vetmi e ajo është se Qendra ndërkombëtare për zgjedhjen e problemit te problemeve investuese(ICSID)me seli ne Vashington.ICSID e eshtë formuar dhe funkcionon në bazë të konventës ndrkombëtare (Konventa e Vashingtonit e vitit 1965) dhe kjo është arsyeja që most ë jetë në ndikimin e asnjë shteti,Në këtë mënyrë,ghygjet e asnjë shteti nuk mund të bëjnë control në punën e qendrës(bazës).

Liria e palëvë në aritjen e marëvëshjës për regulat e gjygjit arbitror,gjithësesi nuk është e pakufizuar.Dhe në pikpamje të kësaj pyetjeje vlen regula se pamvarësija dhe dëshira e palëve nuk mund ta ckiqin zbatimin e normave imperative.Ashtu që palët lirshëm mundë ti regulojnë me marveshje regulat e veprimit arbitror ,përvec atyre që janë të reguluara me normat imperative nga ana e lex arbitri.Njëra nga kufizimet më të rëndësishmë të lirisë së marveshjes e veprimit arbitror ,prezentojnë mundësinë e barabarësisë dhe mundësinë e dëgjimit të palëve.Ne ligjin për tregti arbitrore ndërkombëtare të Republikës së Maqedonisë (LTANiRM)në përgjithësi është marrë parimi model ligjit të UNCITRAL ,sipas të cilës është paraparë që:

“palët janë të barabartë gjatë procesit para gjygjit arbitrorë.Gjygji arbitrorë është I obligueshëm secilës palë ti mundësojë në përgjithësi ti prezentojë të dhënat e veta dhe të deklarohet për të dhënat e palës kundrshtare.

NGRITJA E PROCEDURËS ARBITRORE

Ngritja e procedures arbitrore eshtë një hap I rëndësishëm I cdo arbitrimi. Në mes tjerash,ajo vërteton ekzistimin e konfliktit në mes palëve,dhe në vendimin e njërës pale për të ngritur aktpadi për arbitrim në përputhshmëri të kontratës arbitrore.Gjithashtu fillimi I procedurës arbitrore ka pasoja të rendësishme ligjore. Njëlloj si në procedurat gjygjësore, fillimi I procesit arbitror sjellë deri te ndërprerja e afatit të vjetërsimit,a mund të jetë me rëndësi edhe vlerësimi prej momentit të rjedhjes së kamatave ne vlerën e shumës ,ose në momentin kur procedura nuk mund të kryhet pa heshtje nga pala tjetër.

Mu për këtë ,caktimi I momentit prej kur është ngritur procedura arbitrore është shum e rëndësishme.Me rëndësi është të caktohet se cka duhet bërë(cilat veprime duhet marrur)dhe cilat informata duhet të prezentohen ose ndërohen në mes palëve që të llogaritet se procedura arbitrore ka filluar të rrjedhë.

Mënyra e ngritjes së procedurës para arbitrazhës tregtare ndërkombëtare e caktojnë rregullat që i rregullojnë principet.Ajo në rend të parë është marrëveshje arbitrore,ose rregulla supsediare,rregullat e arbitrazhit institucional të cilën e kanë rregulluar palët ose e drejta nacionale për principet arbitrore.

Palët në tërësi kanë liri të plotë që me marëvëshje ta regulojnë mënyrën e filimit të së drejtës arbitrore.Por këtë të drejtë paalët ralëherë e shfrytëzojnë në praktikë.Për këtë arsye,moment për të cilin lidhet fillimi I aprimit arbitrorë,mvaret nga ajo se a është në pyetje AD HOC ose arbitrazha institucionale.

Kur palët merren vesh për vendësynimin e arbitrazhit institucional,formohet një situatë e ngjajshme me atë tëparimit gjygjësorë,për arsye se institucioni paraqitet si factor ekstern(jashtëm),apsolutisht I pamvarur nga palët.Për ate e logjikshme është se moment I vendimit të procedurës është I ngjajshëm me ate që ekziston në procedurën e ghygjit civil,gjegjësisht fillimi I procedurës lidhet me momentin kur arbitrazhi insticional e ka pranuar kërkesën për arbitrim.

P.sh. Regulorja e ICC parasheh që daten me të cilën sekretarijati e ka pranuar lutjen për arbitrim do të logaritet si datë e nisjes së procedurës arbitrore.

Gjithashtu regulorja e SCC parasheh që arbitrazha ka filuar me aplikimin e lutjes deri te SCC.

Në vecanti,disa institucione arbitrore parashofin që procedura arbitrore filon të rjedh prej një moment tjetër.Ashtu që regulorja e PISASKM parashef se:

“nëse palët ndryshe nuk janë mar vesht,procedura arbitrore per një zënkë filon atë ditë kur I padituri e pranon kërkesën që kjo zënkë të del para arbitrazhit” por e domosdoshme është qëtë theksohet se Regulorja e UNCITRAL përmban rregulla të cilat janë në kotradiktë me të mëparshmen derisa proscedura arbitrore të ngrihet me padi.Kjo kontradiktë duhet të tejkalohet me shqiptimin e procëdurës para PISASKM egziston paralele në mes të kërkesës për arbitrazhë dhe padisë.

Kurë palët do të kontraktojne ad hoc arbitrimin,nuk ekziston factor I jashtëm neutral,dhe momenti kohor i cili është I domosdoshëm relevant që të lidhet me palën,e jo për institucionin.Në kët rast për moment të filimit të arbitrazhit logaritet dita kur I akuzuari do ta praanon kërkesën për arbitrim ose padinë dhe njoftimin se paditësi I ka ndërmarë gjithë hapat e duhur që të filojë rikonstruimi I tribunalit arbitrorë,respektivisht emërimin e arbitrit kriesor,

LTANiRM në përgjithësi e mer zgjidhjen e nenit 21 prej Model Ligjit të UNCITRAL,ashtu që për filim të procesit arbitror përshkruan:

“Nëse palët nuk kan bërë marveshje ndryshe, procesi arbitrorë,per nje paqartësi ,fillon po atë ditë kur I padituri e pranon kërkesën që kjo paqartësi të del para arbitrazhit.

Ky parim i LNTAiRM më së shumti do të jetë në veprim për caktimin e momentit të filimit të procesit arbitrorë para ad hoc arbitrazhit vendi I të cilit gjendet ne Republiken e Maqedonisë(për arsye se palët nuk merren vesh për asgjë në lidhje me këtë).Te arbitrazhet institucionale,ajo do të jetë e dirigjuar nga rregulat e arbitrazhit institucional.

a) Letra me të cilën fillon arbitrimi.

Në të drejtën ndrkombëtare arbitrore rregulisht takohen dy lloje Letra me të cilat mund të inicohet arbitrimi: e para është kërkesa për arbitrim, e dyta padia.

Kërkesa për arbitrim(notice of arbitration,request for arbitration) përmban vetëm identifikimin e palëve,vërtetim për ekzistimin e procesit arbitror dhe iniciativë për emërimin e arbitrëve(gjykatësve).Qëlimi I kësaj kërkese është qe ne teresi I padituri të informohet se kundër ti është ngritur arbitrazhë.Për vec kësaj inicimi me kërkesë I jep shansë paditësit që ta forcon presioninndaj të paditurit që eventualisht ti barazojnë dhe ti jep kohë plotsuese për të mbledhur material për padinë.Padia paraqitet me plotsime,nëse ajo nuk kryhet në afatin e duhur,në të kundërtën procesi ndërpritet.

Pr shembul LTANiRM sipas shembulit të Model ligjit te UNCITRAL parashef se procesi arbitrorë ngritet me kërkesë për arbitrim.Pas asaj kërkesa për arbitrazhë përmban:

1. Emrat e palëve ,2. lënda e gjykimit dhe 3.thirja për marrëveshje arbitrore në të cilën thirret pala që është bartës I kërkesës. Pastaj në padinë,në afat që palët janë mar vesht,ose

kush e ka caktuar gjyqin arbitror,paditësi duhet ti nxjer faktet në bazë të çfar bazohet kërkesa ,pyetjet e dyshimta dhe kërkesën për padi.

Rregullorja e ICC parashikon se kërkesa për arbitrim (request for arbitration) ndër të tjerat domosdoduhet të permbajë: a) emrin e plotë,prshkrimin dhe adresat e palëve; b) përshkrimin natyrën dhe rethanat e problemit që janë temë e padisë; v)deklaratë për dispozitivin e vendimit qe kërkohet pë verifikim,aq sa është e mundur ,në vlerën më të hola që kërkohet(kërkesa paditore) g) kontratat relevante a vecanërisht kontrata arbitrore; d) të gjitha holësitë që I takojnë numrit të arbitrimit dhe mënyrës së zgjedhjes dhe cdo nominim për arbitër në pajtim me regulativat e ICC (të përmbajtura në nenet 8,9 dhe 10 te regulores) ;gj) cvardo loi komentari në lidhje me vendmbajtjen e arbitrimit,drejtesia masëdhënësë dhe gjuha e arbitrimit.

Padia arbitrore (statement of claim) korespodon me padinë e cila dërgohet në gjyq: në të përveç elementeve që përmban kërkesa për arbitrim, përshkruhet edhe problemi,caktohet kërkesa paditore ,faktet dhe argumentet në bazë të së cilave bazohet kërkesa paditore.

LTANiRM parashikon që në padinë në afat që palët dakordohen ose që e cakton gjygji arbitror,paditësi duhet ti parashtron faktet në bazë të së cilave e bazon kërkesën,pyetjet e dyshimta dhe kërkesën për padi. I Padituri nga ana tjetër në afat që palet janë dakorduar ose të cilën e ka caktuar gjygji arbitror,në përgjigje të padisë duhet ta pregadisë mbrojtjen në bazë të dhënave,kërkesat mendimet e paditësit,përvecse palët nuk janë dakorduar ndryshe.Gjithashtu palët baskë me padinë duhet ti parashtrojnë të gjitha dokumentet dhe argumentet që I llogarisin si relevant,ose do të thiren në dokumente ose argumante të tjera që kanë ndërmend ti parashtrojnë.Nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe ,secila palë mund ta ndryshojë ose plotësojë padinë e vetë ose përgjegjen në padinë gjatë procedurës arbitrore,nëse gjyqi arbitrorë e sheh të pa nevojshme plotësimin e argumenteve,duke pasur parasysh kohëzgjatjen e procesit gjyqësorë .

Regullorja e PISASKM parasheh që padia (që duhet të llogaritet si kërkesë arbitrore)duhet ti përmbaje të dhënat e ardhëshme.

a)emir mbiemri I palës/ve

b)kërkesapër padi

v)faktet në të cilaat bazohet kërkesa për padi

g)argumentet

d)kontrata arbitrore nëse është lidhur

gj)emir i arbitrit (gjykatësit).

e)shenja për vlerën e lëndës

nëse ekzistojnë parime të tila ,padisë duhet ti parashtrohet përshkruarje e kontratës kryesore ose kontratës arbitrore,nëse ai nuk është I përmbajtur në kontratën kryesorë.

Paditësi, me padinë mund të parashtrojë të gjitha dokumentet që logaritën se janë të rëndësishme ,ose mund të thiret në dokumente ose argument që ka ndërmend ti parashtrojë.

Në praktikë parashtrohet pyetja si duhet të logariten situatat kurë kërkesa për arbitrim ose padia arbitrore nuk I përmban të gjithë elementet e paraparë.Në praktikën arbitrore është e pakontestushme se anomalitë e tilla mund të anulohen dhe procedura të vazhdojë.Mirëpo shtrohet pyetja a thua në raste të këtilla duhet të llogaritet se procedura ka filluar në momentin kur është bërë kërkesa,ose në momentin kur janë anuluar anomalitë? Përgjigja në këtë pyetje vecanërisht do të jetë e rëndësishme kurë ekziston reziku për skadimin e afatit. Në teorinë praktike udhëzohet për në ICC,ku del se në pritje të paditësit,edhe pas plotsimit ose përmirësimit ,piknisja e kërkesës llogaritet si moment kyq për nisjen e arbitrimit.

KOMPETENCAT E TRIBUNALIT ARBITROR

(COMPETENCE-COMPETENCE)

Kusht i domosdoshëm për vendosjen e Meritumit janë kompetencat.Kjo vlen si për gjikatat, ashtu edhe për arbitrimet.Mosekzistimi I kompetencave është njeri nga faktorët kyq për anulimin e vendimit arbitror ose për refuzimin e pranimit jashtë shtetit me prejardhje tjetër..Megjithatë,për arsye se arbitrimi nuk e ka egon e vetë lex fori si qe kan gjygjet për arsie se baza e vendosjes së arbitrimit është marveshja e palëve në mës veti,mënyra se si bëhet gjurmimi i ekzistimit I kompetencave arbitrore është shum specifike.

Derisa gjygji vetëvetes I bën pyetje a ekzistonë rethana që ligjëdhënësi I përshkruan si të mjaftueshme për competent ( ndërkombëtarë,evërteta dhe vendi) arbitrimi mundet nw bazw meritore të vendosë vetëm nëse problemi është arbitror ,nëse gjen se ekziston marrëveshja në mes palëve që lënda të zgjidhet me marrveshje arbitrore. Se marveshja arbitrore I prfshinë palët në procëdurë dhe përfundimisht kërkesat e paditësit dhe të paditurit janë në bazë të marveshjes për marveshje arbitrore.

Për këtë arsye numri I madhë I kushteve për një arbitrazhë të suksesëshme sjell deri te ajo se, I padituri si metodë elementare të mbrojtjes e kushtëzon (ven në dyshim) kompetencat e arbitrimit.Mospranimi I kompetencave arbitrore mund të paraqitet në dy mënyra.Me kushtëzime të pjesërishme nuk sulmohet vetëm baza e kompetencave arbitrore,respektivisht nuk thuhet se marveshja arbitrore është e pavlevfshme ose aspak nuk është e lidhur,por vetëm së arbitrimi nuk ka kompetenca të diskutojë nga ndonjerat kërkesa të palëve për arsye se këta pyetje nuk bien në kufij të marveshjes arbitrore ose kompetencat ekzistojnë vetëm në korelacion të paditësit dhe të paditurit(në raste arbitrimi kurë në anën e të paditurit ose paditësit paraqiten më shum subjekte).Në rastet kur plotësisht ekziston mosnjohja e kompetencave thuhet se marveshja arbitrore eshtë e pavlefshme,se e ka lidhur dikush tjetër ( e jo pala e paditur)ose punohet për rast që nuk mund të parashtrohet për arbitrim(nuk arbitrohet).

Mosnjohja totale e kompetencave arbitrore e vendos arbtrimin në një situatë shum delicate,për cka pyetje primare është se:kush duhet të vendosë për kompetencat e arbitrimit? Sipas parimit të drejtës civile,plotësisht e logjikshme është se duhet të vendosë vetë arbitrimi,sikurse gjygji që vendos për kompetencat e veta.Megjithatë kjo zgjidhje ka edhe anomaly serioze:nëse arbitrimi është diskutabil me pretekst se nuk ka marveshje arbitrore,si mundet tribunali arbitrorë të vendosë për ate, e most ë bjerë në një situatë magjepse?Nëse vendos me të vërtetë se nuk ka marveshje arbitrore,ose është e pavlefshme ,prej ku e drejta e tribunalit të vendosë(negative)vendim për kopetenca?dmth.nëse nuk ka marveshje,atëherë palët nuk e autorizojnë tribunalin të vendosë për asgjë,as edhe për kopetenca.

Dalja nga kjo situatë gjendet te doktrina competence-competence. Competence – competence paraqet funkcion juridik sipas së cilës tribunal arbitror gjithmonë është compete të vendosë për kompetencat e veta.edhe atëherë kur vendimi përfundimtarë I asaj pyetje është se nuk ekziston njohje valide e plotë e marrëveshjes arbitrore,edhe atëherë kur marrëveshja arbitrore aspak nuk është lidhur,në kompetencë të tribunalit është të vendosë se çka nuk preket.Kjo kopetencë e tibunalit me decinije logaritet”epaprekshme”por edhe skaj paprekshmërisë eksplicitno vrtetohet në ligje të shumta nacionale dhe në regulore arbitrore.

Doktrina competence-competence është aprovuar edhe në Model ligjine UNCITRAL dhe në përgjithësi është implementuar në LTANiRM. Ashtu që në LTANiRM parashihet se:

Gjygji arbitrorë mundë të vendosë për kopetencat eveta,kyqur këtu edhe vendosmërinë për cdo reagim në drejtim të egzistimit të plotfuqishëm të marëveshjes arbitrore.Për këtë arsye klauzula arbitërore që është pjesë përbërëse e e ndonjë kontrate do

të logaritet si marëveshje e pamvarur nga pjesa tjetër e kontratës.Vendimi I gjygjit arbitrorë se kjo marrëvëshje është e pa vlefshme,vetë më vëte nuk do të thotë se e pavlefshme do të jetë edhe klauzula arbitrore.Në pikpamje të asaj se deri kur në procedurën arbitrore mund të shfaqet pakënaqësi në competencat e LTANiRM parashef se:

Pakënaqësia se gjygji arbitrorë nuk është competent mund të parashtrohet deri në kur është përgjigja ndaj padisë.Rethana që pala emëroi ose mori pjesë në emërimin e arbitrit,nuk e sprivon nga lirija që të parashtroj pakënaqësi.Pakënaqësija se gjygji arbitrorë I ka tejkaluar kufijt e autorizimeve të veta patjetër të parashtrohet menjëherë kur vërehet se arbitrazhi I ka tejkaluar kufijtë e atorizimeve të veta.Në të dy rastet gjygji arbitror mundë të lejojë kërkesa plotsuese nëse vlerëson se vonesa ështe me të drejtë.

Dhe nëse arbitrat kanë competenca ajo nuk do të thotë se vendimi I tyre është I domosdoshëm dhe I vetëm.Fjalën përfundimtare të competencave arbitrore e kanë gygjet shtetrorë.Me të vërtetë argument që njëra nga palët ka ngritur procedurë arbitrore,nuk e pengon palën tjetër të ngre kërkesë me të cilën do të kërkojë të vërtetohet pavlefshmëria ose mos ekzistenca e marrëveshjes arbitrore.Gjithashtu I padituri në procedurën arbitrore mund të inicojë kerkesë para gjyqit shtetrorë për punën e njejtë.(për meritumin e ngatresës.) ,Në nje gjykim të tilë nëse I padituri(paditësi në procedurën arbitrore) ankohet për kompetencë të gjygjit,për shkak të ekzistimit të marveshjes së plotfuqishme arbitrore.Definitivisht,kompetenca arbitrore mundet para gjygjeve shtetnore të mos njifet edhe gjatë procëdurës,per ta bërë të pa vlevshme procedurën arbitrore.

Në këtë pikpamje në cilën mënyrë tribunali arbitrorë mund të vendosë për kompetencat e veta LTANiRM parashef se se gjygji arbitror mund të përgjigjet në kundërshtimin për kompetenca,respektivisht për tejkalim të beneficioneve,si për pyetjen e më parshme,ose për domethënien e ngatresës.Nëse gjyqi arbitror si pyetje të mëparshme vendos se është kompetent ,secila palë mundet,në afat prej 30 ditësh pasi që ta pranon lajmërimin për këtë vendim të këkon nga gjygji të vendosë për ate pyetje. Kundër këtij vendimi nuk është e lejuar ankesë.Derisa procesi gjyqësorë është në rrjedhë e sipër,gjyqi arbitror mundet ta vazhdojë procesin dhe të sjellë vendim.

VENDI I ARBITRIMIT

Përcaktimi I vendit të arbitrimit është me rëndësi të vecantë,për arsye se në këtë mënyrë vendoset për lex arbitri,respektivisht e drejta juridike ne kufij të së cilës zhvillohet procedura arbitrore.

Si për të gjithë pyetjet tjera,te e drejta arbitrore ndërkombëtare vlen rregulla se pranojnë në caktimin e vendit për zbatimin e së drejtës arbitrore sipas vullnetit të palëve.Vetëm nëse mungon marrëveshja e palëve,vendi I zbatimit të arbitrazhit caktohet sipas rregullës supsidiare.

LTANiRM parasheh që:

Palët mundë të të dakordohen për vendin e zhvilimit të arbitrazhit.Nëse nuk ka një marveshje të tilë,vendin e zhvilimit të arbitrazhit do ta vendosë gjygji arbitrorë,duke marë parasyshë rëndësinë e problemit,lidhur këtu edhe vështirësitë e palëve.

Pamvarësisht prej regulave ligjore në nenin 1 të këtij pasusi ,gjygji arbitrorë mundet të takohet në cilindo vend që e parashef sit ë arsueshme për konsultim në mes anëtarëve të vetë,për dëgjimin e dëshmitarëve,ekspertëve ,palëve,kontrolë të malit,lendeve tjera dokumenteve,nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe.

MASA TË PËRKOHËSHME

Prej lëndimit të ndonjë të drejtë subjective mbrojtja e së cilës kërkohet nëpër mes arbitrimit ,deri në momentit kur do të shprehet mbrojta e tij me vendimin e sjellur nga ana e arbitrazhit mund të kalojë mjaft kohë,pa mar parasysh se deri te vendimi arbitrazh arrihet shumë shpejt në krahasim me vendimet e gjygjesore.Në bazë të kufirit kohorë ,rrethana të ndryshme objektive ose aktivitete të paditësit,mundet ta ngadalësojnë ose në përgjithësi ta pengojnë zbatimin e vendimit arbitrore në të ardhmen,ashtu që ajo mundet të ngelë germë e vdekur në letër.Një situatë e këtillë mundet të pengohet me masa të përkohëshme të cilat caktohen me kërkesë të palës e cila dëshiron ta pengojë ramjen e gjasave për mbrojtjen personale të së drejtës subjëktive. Pyetje kyçe që parashtrohet në lidhje me masat e përkohëshme në procedurën arbitrore është se :kush duhet ta caktojë masën e përkohëshme(gjygji shtetnor ose tribunal arbitrorë?

Model ligji UNCITRAL përmban zgjidhje në të cilën parashifet kompetenca konkrete për caktimin e masave të përkohëshme:pala mundet të kërkojë caktimin e masës së përkohëshme ose prej tribumalit arbitrorë ose prej gjygjit.Zgjedhjet e Model ligjit implementohennë LTANiRM,prej ku është e paraparë:

“Nuk llogaritet si e palidhëshme me vendimin arbitrorë,kërkesa e njërës palë, dërguar drejt gjyqit ,para ose gjatë procedurës arbitrore,të lejojë masa të përkohëshme,si edhe aprovimin e masave të tilla nga ana e gjygjit.

Gjithashtu LTANiRM parashef se:

“Nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe,gjyqi arbitrorë,me kërkesë të njërës nga palët,me masë të përkohëshme me sigurim ti urdhërojë cilëndo palë të ndërmarë masë të caktuar të cilën gjygji arbitrorë e llogarit si të nevojshme sipas lëndës së dyshuar.Gjygji arbitrorë mundet të kërkojë nga cdonjëra palë të jepë sigurim adekuat në lidhe me një masë.

Si plotsim I tekstit të Model-ligjit të UNCITRAL,në LTANiRM është paraparë mundësia e zbatimit me forcë nga ana e gjygjeve e masave të përkohëshme të caktuara nga ana e arbitrazhit. Ashtu qe nëse pala për cilën dedikohet ndalesa e përkohëshme nuk pajtohet vullnetarisht ta zbatojë urdhërin e gjyqit arbitror,atëherë pala me rekomandimin e të cilit parashtrohet masa e përkohëshme mundet të drejtohet te gjyqi competent për shkak të zbatimit më forcë.

GjUHA E PROCESIT

GJjuha në të cilën do të arbitrohet procesi është pyetje shumë e rëndësishme e cila mundet ta letësojë ose vështirësojë pozicionin e palëve në procedurën arbitrore.Për dalim nga gjygjet e shtetit,ku regulat e përdorimit të gjuhëve gjatë mbajtjes së sencës gjygjësore janë të reguluara me ligjin etë së drejtës procesore civile të shtetit,te e drejta ndërkombëtare tregtare arbitrore regulimi I përdorimit të gjuhës në procedurë është në disponim të palëve,të cilët këtë pyetje me marveshje mundë ta regulojnë.Në mungesë të marveshjes nga ana e palëve,përdoren zghidhjet suspidierale.

Koncepti I këtillë është përpiluar edhe në mod-ligjin eUNCITRAL, zgjidhjet e së cilit me pak modifikime janë aprovuar edhe në LTANiRM.

LTANiRM parashef se:

“palët mund të dakordohen për gjuhët osë gjuhën me të cilën do të udhëhiqet procesi arbitrorë.Nëse nuk ekziston një marveshje e tilë,gjygji arbitrore do të vëndosë se në cilët respektivisht cilën gjuhë do të udhëhiqet procedura duke pasur parasushë marveshjen kryesore prej ku buron edhe arbitrazha.Kjo marveshje ose vendimnëse në to ndryshe nuk është përcaktauar,do të zbatohet në të gjitha deklaratat e shkruara të palëve, procedurë gojore I të gjithë vendimeve,zgjidhje ose deklarata tjera të dgygjit arbitrorë.

Gjygji arbitrorë mundet ti urdhërojë palët,për cdo argument të shkruar të parashtrojnë edhe përkthim në gjuhën ose gjuhët për të cilën palët janë dakorduar ose e ka caktuar gjygji arbitrorë.

Deri në momentit e verifikimit të ghuhës gjate procesit,padia,përgjigja ndaj padisë dhe akteve e tjera mundet të parashtrohen në gjuhën e marveshjes bazë.

Nëse palët nuk arinë marveshje ,dhe vetë gjykatësit nuk arijnë të caktijnë gjuhën e arbitrimit,gjuha e arbitrimit do të jetë gjuha dhe alfabeti I shtetit ku mbahet arbitrazha.

Ajo që parashtron plotësim në mardhënie me Model-ligjin e UNCITRAL eshte pargrafi I qëndrimit 4 i nenit 22 sipas së cilit në mungesë të dakordimit të palëve ose caktimi nga ana e arbitrit,arbitrimi do ta shfrytëzoi gjuhën dhe alfabetin e shtetit ku mbahet arbitrimi. Ky plotësim ka për qëlim ta cblokojë arbitrimin nga cdo blokadë e mundëshme gjatë procesit,për shkak të pamundësisë të caktimit të ghuhës ghatëë procesit.Në lidhje me këtë pyetje,e patjetërsueshme është të cekim se arbitrazha është institucion I së drejtë private(nuk është gjygjë) për këtë arsye nuk zbatohen të drejtat kushtetuse për përdorimin e gjuhës në Republikën e Maqedonisë.

Regulorja e ICC parashef se në mungesë të marveshjes në mes palëve,tribunali arbitrorë do ta caktojë gjuhën ose gjuhët në procedurë,duke ukujdesur për rthanat relevante,prfshirë edhe ghuhën në të cilën është lidhur kontrata filestare.

PROCEDURA GOJORE DHE E SHKRUAR

LTANiRM parashe se:

“Nëse palët nuk janë pajtuar ndryshe, gjykata arbitrorë do të vendosë a do të mbajë seancë gojore për shkak të parashtrimit te argumenteve,dëshmive gojore,ose procedura do të udhiqet në bazë të dokumenteve.Në cdo rast,për vec atëherë nësë palët janë dakorduar most ë ketë seabce gojore,gjygji arbitrorë do të mbaje kështu seabcë në një stadium të caktuar gjatë procedurës,nëse e kërkon ndonjeri nga palët.

Palët duhet të informohen me kohë për cdo seancë, ose takim të gjygjit arbitrorë që mbahet për arsye të kontrolit të malit ,lëndë të tjera ose dokumenteve,si dhe për cdo veprim për nxjerje të argumenteve,

Të gjithë aktet, dokumente ose informata tjera që njëra palë do tia dorëzojë gjygjit arbitrorë,do ti jepen palës tjetër.Palëve do tju dorëzohet cdo informatë nga ekspertët ose

argumente të dokumentuara në bazë të së cilës gjygji arbitrorë mundet ta procesojëvendimin e vetë.

Nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe procesi arbitrorë nuk është public.

Nëse arbitrimi bëhët para organeve të arbitrazhit tregtar ndërkombëtarë, e domosdoshme është tju tregonmë në një specifikë të vecsntë të regulores ICC.Bëhet fjalë për të ashtuquajtërën”term of reference”.Respektivisht pas formimit të tribunalit arbitrorë (arbitër I vetëm ose këshil arbitror)detyra e ti është që të formoje(lidhë) referat me të cilin do të caktohen elementet e mandatit të arbitrit(term of reference).Në këtë akt arbitratnë bashkëpunim me palët I definojnë emrat dhe adresat e palëve dhe prfaqsuesve të tyre dhe të arbitrave,rezzime I kërkesave të tyre,vendin e arbitrimit gjuhën e procedurës si dhe listën e pyetjeve që duhet ta zgjedhin etj.Këtë akt e nënshkruajnë arbitrat dhe palët,dhe pastaj ai miratohen në mbledhjen e gjygjit ndërkombëtarë arbitrorë ( I cili vepron në rolin e trupit administrues të ICC)Nëse njëra palë refuzon të marë pjesë në sjeljen e aktit,ose refuzon ta nënshkruaj,dokumenti pamvarësisht nga ajo,dorëzohet në pëlqim të Gigjit arbitrorë ndërkombëtarë.

LËSHIMI I PALËVE

Pasojat e lëshimit të palëve që të marin disa manevrime procesore në procedurën arbitrore ,rregullohen parimisht me marëveshje në mës palëve. Por shumë pak është e besueshme që palët në marveshjen arbitrore të sjelin regulore për ketë pyetje. Për këtë arsye sipas regulave do të jëtë në përdorim regula e arbitrimit institucional,ose nëse bëhet fjalë për arbitrim od hoc regulat elex arbitri.

LTANiRM parashikon se “nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe,edhe pa dhënë mjaft argument:

1. Paditësi nuk e drgon padinë në pajtim me nenin 23 alinea 1 I këtij ligji,gjygji arbitrorë do ta ndrpres procedurën.

2. I padituri nuk e parashtron përgjigjen e vetë në aktpadinë në pajtim me nenin 23 alinea 1 e këtij ligji,gjygji arbitrorë do ta vazhdon procedurën dhe do të logaris që lëshimi I bërë e pranon akuzën e aktëpaditësit.

3. Cilado pale nuk vjen në seancë ose nuk dërgon akt të shkruar,gjygji arbitrorë mundet të vazhdojë me procesin dhe të sjelë vendim arbitrorë në bazë të fakteve dhe argumenteve që disponon.

EMËRIMI I EKSPERTËVE NË PROCESIN ARBITRORË

Mundësija për emrimin e eksperteve në procesin arbitrorë parashef LTANiRM ku thuhet se:

“nëse palët nuk janë daakorduar ndryshe,gjygji arbitrorë mundet:

1. Të emrojë një ose më tepër ekspertë që ti raportojë për faktet, dhe mendime për disa pyetje të caktuara të cilat do ti konstatojë vetë gjygji arbitrorë.

2. Të kërkojë prej palëve tju dorëzojnë ekspertëvë të gjitha informatat relevante ose të gjitha dokumentet relevante,ose për kontrolë tju mundësojnë qasje në gjitha dokumentet,mallrat ose lëndë tjera.

Nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe,nëse atë e kërkon njëra nga palët ose nëse gjygji arbitrarë esheh të nevojshme,eksperti është I obligueshëm,pasi të deponojë akt me shkrim apo gojorë dhe mendim,të jetë prezentë në seancë ku palët do të kenë mundësi të parashtrojnë pyetje dhe sjelin ekspertë tjerë për sqarime të situatës.

Regulat e nenit 13 alineja 1,2 dhe 3 dhe nenit 14 alinea 1 dhe 2 i këtij ligji ( për anulim të arbitrave dhe pamundësinë për zgjidhjen e detyrës arbiter,)do të zbatohen adekvat edhe në ekspertët të emëruar nga ana e gjygjit arbitrorë.Kundër vendimit të gjygjit Themelor Shkup I Shkup gjygji caktuar në nenin 6 aline 1 I këtij ligji (gjygji Themelor Shkup I Shkup),për propozimet e dhëna në përputhshmëri me këtë ligji nuk është e lejuar ankesë.

NDIHMA JURIDIKE (E SHTETIT) E GJYGJIT NË NXJERJEN E ARGUMENTEVE

Gjygjet Shtetnore janë të obligueshëm të japin ndihmë gjatë zbatimit të procesit arbitrorë.

Ashtu që LTANiRM parashikon se:

Nëse palët ndrushe nuk janë dakorduar:

1. “gjygji arbitrorë ose njëra nga palët me lejen e gjygjit arbitrorë,mundet të kërkojëndimë juridike prej gjygjit vendas të Republikës së Maqedonisë,për arsye të nxjerjes së disa argumenteve shtesë të cilat gjygji arbitrorë nuk ka mundësi ti nxjerë.Gjygji do të vendosë në bazë të kompetencave kornizë në pajtim me ligjin e vecantë(Ligji për procedurë penale).Gjatë procedurës për nxjerjen e

argumenteve do të zbatohen regulat e ligjit për procedur parnicna për nxjerjen e argumenteve para gjygjit lutës.

DËRGIMI I LAJMËRIMEVE TË SHKRUARA

Në arbitrazhën juridike ndërkombëtare,është aprovuar një pikënisje se palët kanë liri të plotë për zgjedhjen e mënyrës së dërgimit të lajmërimeve me shkrim.Nëse marveshja në mes palëve mungon,praktikohet zgjidhjet ligjore supsideare.

LTANiRM parshef se:

“Nëse palët ndrushe nuk janë dakorduar:

1) Do të logaritet se lajmërimi është pranuar atë ditë kur palës personalisht do ti dorëzohet në vendbanimin etij të përhershëm në adresën postale.Nëse asnjëra nga këto vende nuk mund të konstatohet edhe pse është bërë kërkesë e kuptueshme,letra do të logaritet se eshtë pranur me dorëzimin e szjë në adresën e fundit të banimit,qëndrimi I përhershëm ose adresa postale e vendbanimit,me letër rekomandimi me vrtetim (kthim) ose në mënyrë tjetër me të cilin mundet të verifikohet se është tentuar ti dorëzohët lajmërimi, dhe

2) Letra logaritet si e pranuar prej ditës së drgimit.

Regulat e këtij neni nuk praktikohen ne lajmrimet që drgohen gjatë procedurës para gjygjit,

LOJET E VENDIMEVE ARBITRORE PËR KRYERJEN E PROCESIT PARA GJYGJIT NDËRKOMBËTARË TREGTARË ARBITRORË.

Që kur tribunal arbitrorë e pranoj pergjegjësinë për zgjidhjen e problemit që I është besuar prej palëve,Procedura arbitrore mbaron me marjen përfundimtare të vëndimit arbitrorë

(me të cilën zgjidhet meritumi I problemit),me përfundim të gjygjit arbitrorë me mbylje të procedurës ose barazim.

Sjellja e vendimit arbitror për meritumin e problemit, është shkaku për inicimin e procedurës arbitrore. Është shumë e logjikshme se me plotesimin e misionit gjygji arbitror e mbaron procedurën.

13.1. PËRFUNDIM PËR MBARIMIN E PROCEDURËS

LTANiRM parashef se:

“Gjygji arbitrorë do të sjellë vendim për mbarimin e procedures në raste e ardhëshme:

1) Kurë paditësi do ta tërhek padinë e vetë,nëse i padituri ankohet në të,a gjygji arbitrorë logaritë se I denoncuari ka motive të arsyeshme të silet vendim përfundimtarë në mosmarveshjen.

2) Kurë palët janë dakorduar për përfundimin e procedurës:3) Kurë gjygji arbitrorë vlerëson se vazhdimi I procedurës është bërë e

panevojshme ose e pamundur.

Mandati I gjygjit arbitrorë skadon me mbarimin e procedurës arbitrore, përveç në rastet kur duhet të korigjohet ose komentohet vendimi arbitrorë, a gjygji me kërkesë të njërës palë,vendosi ti jep mundësi gjygjit arbitrorë ta vazhdojë procesin ,ose të ndërmer dicka tjetër që do të mundësonte anulimin e pengesave për cfuqizimin e vendimit,me crast cakton një afat me të cilin shtyhet procedura e çfuqizimit.Në këto raste mandati I gjygjit arbitrorë mbaron me sjeljen e vendimit adekvat me mbarimin e seancës,ose meren aktivitete për anulimin e cfuqizimit.

13.2. PËRMIRËSIMI DHE KOMENTIMI I VENDIMIT ARBITRORË

LTANiRM përshkruan se:

Në afat prej 30 ditësh prej pranimit të vendimit arbitrorë,nëse palët ndryshe nuk janë dakordur.

1. Njëra palë,me lajmrim për palën tjetër,munde të kërkojë prej gjyqit arbitrorë në vendimin ta përmirsoj secilën llogari,të shkruar gabim ose cfardo gabimi të vendimit arbitrorë.

2. Nëse palët ashtu janë dakorduar,secila palë me informim te pala tjetër ,mundet të kërkojë prej gjygjit arbitrorë komentim ne pjesë të caktuar ose disa pjesë të vendimit arbitrorë.

Nëse gjygji arbitrorë parasheh se kërkesa është e përmbajtur (drejtë),do ta përmirsojë vendimin arbitrorë ose do të jep sqarime në afat prej tridhjetë ditësh pas pranimit të kërkesës.Sqarimet do të jenë pjesë e vendimit arbitrorë.

Gjygji arbitrorë mundet ta përmirësojë secilin gabim e cekur ne alinen 1 pikë1 të këtij neni me inicijativë të veten në afat prej tridheditësh prej ditës së sjëles së vendimit arbitrorë.

13.3. VENDIMI ARBITRORË PLOTËSUES

LTANiRM parashikon:

“Nëse palët ndryshë nuk janë dakorduar,secili prej palëve mundet,në afat prej tridhjet ditësh pre ditës së pranimit të vendimit,të kërkojë prej gjyqit arbitrorë të sjellë vendim plotësues arbitror për kërkesat e lëshuara gjatë procedurës arbitrore. Nëse gjygji arbitrorë vlerëson se kërkesa e palës është e arsyeshme,do të sjelë vendim plotësues në afat prej 60 ditëve prej ditës së pranimit të kërkesës.

Gjyqi arbitror mundet, nëse është e nevojshme, ta vazhdon afatin kur është i obigueshëm ta përmirësojë ose jepë sqarime në vendimin arbitrorë,ose të sjellë vendim plotsues arbitrorë,

Regulativat e nenit 31 të këtij ligji (per formën dhe përmbajtjen e vendimit arbitrorë,)do të zbatohen në përmirësimin ose sqarimin e vendimit arbitrorë,si edhe për plotësimin e vendimit arbitrorë.

13.4. BARAZIMI PARA ARBITRIMIT

Mundësia për lidhjen e barazimit para arbitrimit është e paraparë në Model-ligjin e UNCITRAL,e cila zgjidhje me pak modifikime është aprovuar edhe në LTANiRM.

LTANiRM parashikon:

Nëse gjatë procedurës arbitrore palët barazohen me problemin,gjygji arbitorë do ta ndërpres procedurën,dhe nëse ate e kërkojnë palët,do të sjelë vendim arbitrorë në bazë të barazimit(pajtimit)

Vendimi arbitror në bazë të barazimit të palëve prej alinesë 1 të këtij neni, do të sillet në bazë të pëlqimit të rregullativës nenit 31 të këtij ligji ( për formën dhe përmbajtjen e vendimit arbitrorë) dhe në të do të shënohet se paraqet vendimin arbitrorë dhe ai ka të njejtën peshë ligjore si cdo tjetër vendim arbitrorë.

Si plotësim për Model-ligjin LTANiRM se nëse gjygji arbitrorë përfundon se përmbajtja e barazimit është në kundërshtim me qetësinë publike të Republikës së Maqedonisë,do ta refuzon kërkesën e palëve që të sjelë vendimarbitrorë në bazë të barazimit.

VENDIMI I TRIBUNALIT ARBITRORË

Mënyra e marrjes së vendimit e Tribunalit arbitror hapet si pyetje vetëm atëherë kur vepron këshilli arbitrues (I përbërë më tepër se nji arbitër).

Në të drejtën ndërkombëtare arbitrore, në përgjithësi është marrë vendimi për mënyrën e vendosjes së këshilit arbitrues, merren rregullativat e marrëveshjes arbitrore.Palët kanë të drejtë të caktojnë mënyrën se si anëtarët e këshilit do ta sjellin vendimin personal.Dhe përsëri,palët munden reptësisht ti parashikojnë rregullat e vendimit,ose të dakordojnë pergjegjësitë në një institucion arbitrorë të caktuar,për mënyrën e vendosjes të këshilit arbitrorë përdoret regulative institucionale.

Nëse palët nuk e kan dakorduar mënyrën e vendimit prej anës së gjygjit arbitrorë(nuk kanë dakorduar regula,dhe nuk kanë kundërshtuar kopetencat arbitrore institucionale) meren regulat e lex arbitri- drejtësia që është masëdhënëse për procedurë arbitrazhe.Më së shumti ajo do të jetë lex loci arbitri.

MODEL LIGJI PËR ARBITRAZH NDRKOMBËTARE TREGËTARE I UNCITRAL

Parashef se:

Ne procedurën arbitrore në të cilën marrin pjesë më shumë arbitra, secili vendim i gjygjit arbitrorë do të meret me shumicë votash prej të gjithë anëtarëve të këshilit gjygjësorë. Për pyetje procedurale vendos gjykatësi që udhëheq seancën, nëse për këtë e autorizojnë palët ose anëtarët e këshillit gjygjësorë.

LTANiRM në këtë rast e mer zgjedhjen e Model-ligjit të UNCITRAL,për cka të njejtën e plotëson në mënyrën që vijon:

“Nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe:

1. Ne procedurën arbitrore në të cilën marin pjesë më shumë arbitra,secili vendim i gjygjit arbitrorë do të meret me shumicë votash prej të gjithë anëtarëve të këshilit gjygjësorë. Për pyetje procedural vendos gjykatësi që udhëheq seancën,nëse për këtë e autorizojnë palët ose anëtarët e këshilit gjygjësorë.

2. Nëse ndonjëri nga arbitrat refuzon të votojë për ndonjerin vendim,arbitrit tjerë mundë të sjellin vendim edhe pa votën e tij.

3. Arbitri I cili nuk pajtohet me sjelljen e vendimit,mendimin e vetë mundet ta shprehë në formë të shkruar.

4. Nëse nuk arrihet shumica e votave atëherë arbitri që udhëheqë do ta ketë votën prfundimtare.

REGULORJA E ICC parashef se kur tribunal arbitrorë është I konstituar më tepër se një arbitër,vendimet meren me shumic votash prej numrit të përgjithëm të arbitrave.Nëse një shumicë e tillë nuk mund të arrihet,vendimin e sjellë kryetari I tribunalit arbitrorë.Ne pikpamje të sjelljeve të vendimeve në bazë të rregullores së ICC,me rëndësi është të ceket një karakteristikë.Gjygji arbitrorë ndërkombëtarë (Gjygji) si organ i ICC ka detyrë specifike për mbykqirjen e punës së tribunalit arbitrorë (gjygjtarë të vetëm ose këshili I arbitrave),e cila përbëhet prej së drejtës që ti shqyrtojë përshkrimet dhe vendimet arbitrore. Në pajtim me rregullat arbitrore,para nënshkrimit të vendimit prej arbitrave,ajo me cdo kusht dërgohet në rishikim deri te gjyqi arbitror ndërkombëtarë, i cili mundet të propozoj ndryshme në formën dhe të sugjerojë per disa anomali në pikpamjë të përmbajtjes,por pa ndërhyrë në lirinë e vendosjeve të arbitrave. Vendimi arbitror nuk mund të nënshkruhet prej arbitrave pa mos në lejuar në pikpamje të formës nga gjygji arbitrorë ndërkombëtarë.

FORMA DHE PËRMBAJTJA E VENDIMIT ARBITROR

Arbitrimet ligjëdhënëse nacionale përmbajnë zgjedhje të ndryshme në pikpamje të formës dhe përmbajtjes të vendimit arbitrazhë.në ndënjërën prej tyre nuk ka nevojë që vendimi arbitrorë te ryshyqohet,kurse në të shumtën e rasteve sqarimet në vendimin arbitrorë përbëjnë obligim imperative për tribunalin arbitrorë.

LTAMiRM në përgjithësi e mer zgjithjen prej Model-ligjit të UNCITRL për formën dhe përmbajtjen e vendimit arbitrorë.Këto rregulla janë imperative dhe palët nuk munden me marrëveshje ta dirigjojnë implementimin e tyre. Gjithashtu me këto zgjidhje duhet patjetër

të kordinohen rregullativat arbitrore dhe institucionet arbitrore para të cilëve udhehiqet procedura në Republikën eMaqedonisë.Në të kundrtën ,nëse regulativat ligjore të regulores janë në kundrshtim me LTARiRM,tribunal arbitrorë do jetë I obligueshëm ti pranojë regulativat e LTAMiRM,në të kundërtë do të ballafaqohet me rrezikun për cfuqizim të vendimit arbitror.

Sipas LATNiRM:

Vendimi arbitrorë siLlet në formë të shkruar dhe patjetër duhet të nënshkruhet edhe prej arbitrit ose prej anëtërëvë të këshilit arbitrorë.Në procedurën arbitrore me më shum arbitra,mjaftojnë nënshkrimet e shumicës prej këshilit arbitroR,me kusht që duhet të vihen arsyet pse nuk janë nënshkruajtur të gjithë arbitrat.

Në vendimin arbitrorë patjetër të vendohen pengest në bazë të së cilës ajo është formuar, nëse palët nuk janë dakorduar ndryshe, që mos të jepen sqarime, ose nësë bëhet fjalë për vendim arbitrorë në bazë të barazimit të palëve në pajtim me nenin 30 I këtij ligji.

Në vendimin arbitrorë duhet të vendohet data kurë është sjëlë vendimi,vendik ku është mbajtur seansa arbitrore e bazuar në bazë të nenit 20 alinea 1 e këtij ligji.Do të logaritet se vendimi është sjelur në atë vend.

DËRGIMI I VENDIMIT ARBITROR

LTANiRM parasheh lirinë e palëve në pamje të asaj se si do të drgohet vendimi arbitrorë.

“Nëse palët ndryshe nuk janë dakorduar,drgimi I vendimit arbitrorë të zbatohet sipas regulativës të nenit 3 të LTAMiRM.

Në raste kur dërgimi nuk mundet të kryhet në pajtim me nenin 3 të këtij ligji,drgimi I vendimit arbitrorë mund të zbatohet edhe nëpërmjet gjygjit sipas nenit 6 aline 1 I këtij ligji (Gjygji Themelor Shkup I ,Shkup)

VENDIMI I HARXHIMEVE PËR PROCEDUREN ARBITRORE

Zbatimi i procedurës arbitrore tërheq një shumë të konsiderueshme të hollash në të cilat hynë: dhuratat dhe harxhime të arbitrave dhe tribunalit ndërkombëtarë,taksa për arbitrimin institucional (nëse procedura udhëhiqet prej tribunalit nacional), dhuratat dhe

harxhimet e ekspertëve të emëruar prej tribunalit arbitrorë, avokatët dhe harxhime tjera që I kanë harxhuar palët gjatë procedurës.

Meqenëse arbitrimi është institucion privat, palët I avansojnë të gjithë dhuratat, shpenzimet e arbitrave, tribunalit arbitrorë, dhuratat dhe harxhimet e eksperteve ligjorë, harxhimet e veta dhe të avokatëve. Në çfarë mënyre do të ndahen harxhimet pas mbarimit të procedurë është pyetje shumë e rëndësishme për palët.

Vendimi për harxhimet gjatë procedurës nuk është I regulluar sipas Model – ligjit të UNCITRAL. Kjo pyetje është lëshuar palëve që ta regulojnë më marveshje.(ose në reguloren arbitrore,)

Në shikim të kësaj pyetjeje LTAMiRM gjithashtu ka paraparë se merret parasysh ajo që palët dakorduan. Nëse palët ndryshe nuk janë dakorduar.

“me kërkesë të palës gjyqi arbitrorë në vendimin arbitrorë ose në perfundimin e procesit gjygjësor do të caktoj cila palë dhe me sa sasi duhet ta kompenzoi palën tjetër për harxhimet e bëra gjatë procesit gjyqësorë, përfshirë këtu edhe dhuratat ,harxhimet dhe harxhimet e veta. Për harxhimet e procesit gjyqi arbitrorë vendosë sipas vleresimit të lirë,duke I marë parasyshë të gjitha rethanata,e vecanerisht rezultatin e procedurës arbitrore.

Nëse gjygji rbitrorë lëshon të vendosë për harxhimet ebëra,ose një vendimi tilë është I pamundur deri në mbarim të procedures arbitrore,gjygji arbitrorë do te sjelë vendim të vecantë për harxhimet.

Regulorjë e ICC parashef se ne vendimin arbitrorë kur mbylet procedura arbitrore do të regulohen te gjitha harxhimet per arbitrimin dhe do të vendoset cila prej palëve do ti paguajë ose në cfar koeficienti palët do ti paguajnë.