UNIVERZITET U NIU

PRIRODNO - MATEMATIKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Liajska indikacija kvaliteta vazduha na

ruralnom podruju grada Blaca

- MASTER RAD -

Kandidat: Mentor:

Irena A. Vasilev Prof.dr Slavia Stamenkovi

Ni, decembar 2012. god

Master rad

University of Ni

Faculty of sciences and mathematics

Department of Biology and Ecology

Irena A. Vasilev

Lichen indication of air quality in rural area of

Blace

Master thesis

Ni, december 2012.

Master rad

Curriculum Vitae Lini podaci: Ime i prezime: Irena Vasilev

Datum rodjenja: 05.01.1989. god. Adresa: Ive Lole Ribara br. 23, 11 000 Beograd

Telefon: 066/ 41 12 17 E-mail: vasilevirena@gmail.com

Obrazovanje: (2010 - 2012) Prirodno- matematiki fakultet, Univerzitet u Niu, Departman za biologiju i ekologiju, Master studije iz oblasti biologije, prosena ocena 8.94

(2007 - 2010) Prirodno- matematiki fakultet, Univerzitet u Niu, Departman za biologiju i ekologiju, Osnovne akademske studije

(2003 - 2007) Gimnazija, Opti smer , Bosilegrad

Rad na raunaru:

MS Office Word

MS Office PowerPoint

MS Office Excel

Internet Explorer

Strani jezici:

Engleski jezik- napredni nivo Ruski jezik- srednji nivo

Bugarski jezik- poslovni nivo

Line osobine:

Pozitivna Uporna

Istrajna Spremna na naporan rad

Master rad

Zahvaljujem se svim profesorima Prirodno-matematikog fakulteta, koji

su mi predavali tokom studija, iji je trud i veliko zalaganje da nam

obezbede to bolje znanje rezultiralo uspenim zavretkom studija.

Posebno se zahvaljujem Prof.dr Slavii Stamenkoviu na izboru teme,

na nesebinoj pomoi i sugestijama prilikom realizacije rada.

Veliku zahvalnost dugujem svojim prijateljima, rodbini, a posebnu

roditeljima, suprugu Nenadu i njegovim roditeljima.

Master rad

LIAJSKA INDIKACIJA KVALITETA VAZDUHA NA RURALNOM PODRUJU GRADA BLACA

REZIME

Bioindikatori mogu biti mera, indeks mera ili model koji karakterie

ekosistem ili jedan od njegovih kljunih komponenti. Oni predstavljaju metod

praenja ili otkrivanja negativnih uticaja koje industrijska aktivnost ima na ivotnu

sredinu. Ova informacija pomae razvoju strategije koja e spreiti ili smanjiti

efekte i uiniti industriju vie odrivom. Uloga bioindikatora u odrivom razvoju

pomoi e da se osigura da industrija ostavlja najmanji mogui trag na ivotnu

sredinu.

Tokom izrade ovog master rada korieni su liaji kao bioindikatori zagaenja

vazduha u selima: iljomana, Kaevar, urevac i Vrbovac.

Na 14 istraivanih taaka pronaena je 21 vrsta liaja iz 19 rodova.

Korienjem indeksa atmosferske istoe vazduha (IAP) utvreno je da postoje 3

razliite zone zagaenosti vazduha u istraivanim selima: "zona liajske pustnje",

"prelazna zona" (zona borbe) i "normalna zona".

Najuestalije vrste liaja u selima su: Phaeophyscia orbicularis (Neck.)

Moberg, Physcia adscendens (Fr.) Oliv., Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.,

Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau i Evernia prunastri (L.) Ach.

Master rad

LICHEN INDICATION OF AIR QUALITY IN RURAL

AREA OF BLACE

ABSTRACT

Bioindicators can be a measure, an index of measures, or a model that

characterizes an ecosystem or one of its critical components. They are also a

method of monitoring or detecting the negative impacts that industrial activity has

on the environment. This information helps develop strategies that will prevent or

lower such effects and make industry more sustainable. The role of bioindicators in

sustainable development will help ensure that industry leaves the smallest footprint

possible on the environment.

During the preparation of this master thesis lichens have been used as

bioindicators of air pollution in the villages. Siljomana, Kasevar, Djurevac and

Vrbovac.

At 14 investigated points 21 lichen taxa have been found from 19 genus.

Using the Index of Atmospheric Purity (IAP) it has been found that there are 3

different air pollution zones in investigated villages: "lichens desert", "transitional"

and "normal zone".

The most frequent type of lichens in the villages: Phaeophyscia orbicularis

(Neck.) Moberg, Physcia adscendens (Fr.) Oliv., Xanthoria parietina (L.) Th. Fr.,

Candelariella xanthostigma (Ach.) Lettau i Evernia prunastri (L.) Ach.

Master rad

Zemlju smo nasledili od predaka,

a pozajmili od potomaka.

Master rad

Sadraj

1. UVOD ............................................................................................. 1

1.1. Zagaenje vazduha ..................................................................... 3

1.1.1. Izvori i vrste zagaujuih materija ........................................... 4

1.2. Monitoring i bioindikacija .............................................................. 8

1.3. Karakteristike liaja ................................................................... 10

1.3.1. ta su liaji? ........................................................................ 10

1.3.2. Morfoloka graa liaja ......................................................... 10

1.3.3. Upotreba liaja .................................................................... 11

1.3.4. Liaji kao bioindikatori .......................................................... 12

1.4. Dosadanja istraivanja liajske flore na teritoriji Republike Srbije 13

2. GEOKLIMATSKE KARAKTERISTIKE OPTINE BLACE ..................... 14

3. MATERIJAL I METODE ................................................................ 19

4. REZULTATI I DISKUSIJA .............................................................. 22

4.1 Rezultati .................................................................................... 23

4.1.1 Pregled konstantovane liajske flore ........................................ 23

4.1.2. Definisanje zona razliitog stepena aerozagaenja .................. 33

4.2. Diskusija .................................................................................. 42

4.2.1. Analiza dobijenih rezultata i poreenje sa rezultatima drugih

istraivanja aerozagaenja ....................................................... 42

5. ZAKLJUAK .................................................................................. 45

6. LITERATURA ................................................................................ 47

7. PRILOG ........................................................................................ 50

Master rad

1

1. UVOD

ivotna sredina jeste skup prirodnih i stvorenih vrednosti iji kompleksni

meusobni odnosi ine okruenje, odnosno prostor i uslove za ivot; to su svi

uslovi, okolnosti i uticaji koji okruuju i utiu na razvoj jednog organizma ili grupe

organizama, uticaji dolaze kako od ive tako i od neive prirode. ivotnu sredinu

ini svet prirode (biljke, ivotinje, zemljite, vazduh i voda), koji je postojao

milijardama godina pre oveka i svet objekata, predmeta i institucija koje je ovek

sam izgradio koristei tehniku, tehnologiju i nauku da bi stvorio okruenje koje

odgovara njegovim potrebama i stremljenjima.

ivotna sredina ili ovekova okolina predstavlja sve ono to nas okruuje,

odnosno sve ono sa ime je direktno ili indirektno povezana ovekova ivotna i

proizvodna aktivnost, ona predstavlja skup svih fizikih, hemijskih i biolokih

faktora koji su od nastanka u neprekidnoj interakciji na nekom prostoru.

Nekad je ovek iveo u skladu s prirodom; vrlo skromno je iskoriavao prirodne

resurse i nije bitno, niti u irim razmerama remetio ravnoteu u prirodi. ivei u

malenim naseljima oko plodnih predela, problem svoje egzistencije reavao je

bavei se lovom, a kasnije i zemljoradnjom. Kada je poeo obraivati metale i kada

je dolo do procvata zanatstva, pojedine skupine ljudi poele su se kretati tragajui

za rudama, koje su koristili. Tako je ovek poeo preseljavati i u podruja klimatski

manje povoljna za ivot i poljoprivredu, pa je bio prisiljen boriti se sa prirodom.

Zahvaljujui zanatstvu, izumeo je nova, bolja orua, odeu i sklonita, poeo je

kriti i paliti ume, vetaki stvarajui obradivo zemljite. Naselja su postajala sve

vea, nastaju nova zanimanja, organizuje se trgovina, raa se civilizacija i broj ljudi

se uveava. Zahvati na prirodnoj sredini bivaju sve vei: grade se vodovodi,

rudnici, putevi, luke itd. Tehnologija doivljava procvat, nauka i zdravstvena zatita

postepeno se razvijaju, pa ljudski vek postaje dui i uopte kvalitet ivota se

poveava. No taj progresivan razvoj praen je promenom ivotnih uslova na takav

nain koji e dananjem oveanstvu prouzrokovati brojne i dalekosene probleme.

Posebno velike negativne uticaje na stanje ivotne sredine imaju pogoni teke

Master rad

2

industrije (elezare, livnice, koksare), hemijska industrija i druge industrijske grane

koje se esto nazivaju prljavom industrijom. Na kvalitet ivotne sredine znaajno

utie i proizvodnja i potronja razliitih energetskih sirovina od kojih najvei znaaj

ima ugalj. Segorjevanjem uglja, posebno lignita, nastaju velike koliine ljake i

pepela, a u atmosferu se izb