litwa, excerpt #07, pages 381-450

1058 kroniki bia=orusko-litewskiestanowisko prawos=awnych z wiary,lecz duch bia=orusko-litewsko-polski

nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Imp. Akademii Nauk

Akademiczeskij spisok ]Akademicki odpis\poz. lit. 0001-17.3

• • • • Mixailovih; i syn ego Feodor;. rozoimani bywa po su-stavom oktqbrq 20. i byvw[ bo togdy knqz[ Ivanu Danilovih[ u-v or;d≠.

V l≠to 6847 “1339”. Ubien; byst; knqz; Alendr;1 pron;skii ot svoego brata. Toe 'e zimy otpu]en; Tovlubii carem; rat;[ ko Smolen;sku, a z nim; knqz; Ivan Korotopol; razon;skii, a knqz; Ivan Danilovih; po carovu slavu2 posla s Tovlubiem knqzq Ko-stqntina rostov;skogo, Feodora fomin;skogo, a z nim; voevoda Aleksandr Ivan=vih;, Feodor; Akin;fovih;. I stoq]e ra[3 u goroda nemnogo dni, a goroda ne vzqwa.

V l≠to 6848 “1340”. Prestavisq knqz; velikii Ivan; Danilovih; vo hern;cex i vo skimi marta 31, a polo'en; byst; na Moskv≠ v cerkvi svqtogo Mixaila. knq'iv l≠t 12. Togo 'e l≠ta poide v odru4 knqz; Semen; Ivanovih; so brat;e[. Toi 'e oseni vyide iz ordy knqz; Semen; Ivanovih; na velikoe knq'en;e oktqbrq 115.

V l≠to 6849 “1341”. Knqz; veliki Semen; Ivanovih; poide rat;[ ko Tor';ku i knqz; Ivan;, brat; ego, knqz; Kostqn;tin; rostov;skii i vsi knqzi rus;kie s nimi% i knqz; Kostqn;tin; suzdal;skii i Vasilevih;, knqz; Vasilei qroslav;skii i vsi knqzi ruskii z nimi> i stoq]e u Tor';ku 2 mesqca, i zmiriwasq s novogorodci i vzqwa hernyi bor;. Togo 'e l≠ta s≠de v Nov≠gorod≠ na Gorodi]ina knq'en;e knqz; Kostqntin; Vasil;evih; suzdal;skii.

V l≠to 6850 “1342”. Priide rat; litov;skaq ko gorodu Mo'isku6,posadi po'gowa, a grad ne vzqwa. Toe 'e zimy Ozbqk; car; umre, a syn ego Heneb≠k; s≠de na carstvo.

V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikii Semen; Ivanovih; spersq s Novgorodskom knq'en;i so knqzem; Kostqn=tinom i poidowa v ordu. I dostalo knq'en;e Novgorodskoe knqz[ Kostqntinu Vasil;evih;.

V l≠to 6852 “1344”. Poide v ordu preosvq]ennyi mitropolit; Feognost; za prihet; cerkv;i, i mnogu istomu priat; ot carq za v≠ru xristiqn;sku[, i ukrepi ego bog, vyide na sred;krest-noi nedeli.

V l≠to 6854 “1346”. Prestavisq knqginq Semenovaq Nastas;q v hernicax i polo'ena byst; vo cerkvi svqtogo Spasa na Moskv≠. Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; velikii Semen; Ivanovih; u velikoe knqgini Nastasie Aleksandrovy Marie[, utaqsq mitropolita, on 'e ne blagoslovi ego i posylawe vo Car;grad blagosloveniq prositi.

V l≠to 6857 “1349”. Knqz; velikii Semen; Ivanovih; posla v ordu knqzq Feodora Gl≠boviha, a z nim kilihei Feodor; W[baheev; i Amin;. I vytqgawe knqzei litov;skyx. Mixaila-Kor;qda, Semena svislohskogo i Qkwu> i priideni bywa na Moskvu poslom; care-vym Tutaem. Togo 'e l≠ta poide korol; n≠mec;kii Magnuw; rat; ko Novugorodu i ne dowed vozq grad Or≠xov. Knqz; 'e velikii Semen; s=bra voq mnogy i poide boroniti svoei ohiny, i doide Ist;hyna7, i tu sostigowa ego kilihei iz ordy. Knqz; 'e veli-kii Semen vozvratisq na Moskvu slywati carevo 'alovanie, a v Nov;gorod posla brata svoego knqzq Ivana i knqzq Kostqntina rostov;skogo, i Ivana Okin;xoviha, a z nimi voevoda i voq mnogy. Toe 'e zimy otnqwa novgorodci Or≠wok. a nemec; poimavwi i privedowa na Moskvu.

V l≠to 6858 “1350”. Priidowa poslove ot litov;skogo knqzq Ol-gidra ko velikomu knqz[ Semenu Ivanovihu so mnogymi darmi, prosq mira i 'ivota svoei brat;i. Knqz; 'e velikii vozem; mir;

TEKSTY KRONIK “LITEWSKICH”

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2008.

na mnoga l≠ta i otpusti Koroqdovu hqd;. Togoe 'e zimy byst; h[do u groba svqtogo Petra mitropolita% 'ena n≠kaq 2 l≠ta bez nogu le'ala, i byst; pro]ena.

V l≠to 6860 “1352”. Mitropolit; Fegnost; blagoslovi vladyku na vladyhestvo u Suzdal;, i litorgisaq v velikii hetvertok. Togo 'e l≠ta knqz; velikii Semen Ivanovih; poide rat;[ ko Smolen;-sku, i doide Vywegoroda, i tu sr≠towa i poslove litov;skogo knqzq Olgirda o miru, o smolen;skom knqzi. Knqz; 'e velikii Semen; ne ostavi Olgyrdovy prozby, posly ego otpustil; so hesti[, a sam poide ko Ugr≠. I sr≠towa i posly smolen;skiq so helobitiem o l[bvi. Knqz; 'e velikii stoq na Ugr≠ nedel[ i vozvratisq na Moskvu. a posly svoi posla k Smolen;sku.

V l≠to 6861 “1352”. Preosvq]ennyi mitropolit; Fegnost; postavi Aleks≠q arximandrita svqtogo Ro'estva episkopom v Volodimeri, a po svoem 'ivot≠ blagoslovi ego na mitropol;[, e'e i byst;. Toe 'e zimy preosvq]ennyi mitropolit; Fegnost; i knqz; velikyi Semen Ivanovih; poslawa posly svoq vo Car;grad ot velikogo knqzq Dementeq Dvidoviha, a {r;i Vorob;ev;q ot mitropolita Artemii Korolin;, a Mixailo }erbatyi. Toi 'e zimy prestavi-sq preosvq]ennyi Fegnost; mitropolit; i polo'en; byst; na Moskv≠ vo cerkvi svqtyq Bogorodici vo pred≠l≠. Toe ' vesny aprilq 26 prestavisq knqz; Semen; Ivanovh;8, knq'iv; l≠t 12. Togo 'e ta9 posle sorohin; knqzq velikogo Semena prestavisq knqz; Andrei Ivanovih;. Togo 'e l≠ta priidowa poslove si s Carqgrada Dementei i so drugy i vynesowa gramoty carevy i patriarwi. Povelenno byst; Alekse[ vladyci iti vo Car;grad na mitropoli[. Togo 'e l≠ta byst; zamqtnq vo Carigrad≠% carq Ioana iz;gnawa, a na carstvo s≠de test; ego, tysqh;skii otca ego, a car; Ioana b≠'a vo Selun;. I rehe patriqrx; car[% «Ne dostoit; ti sognav; carq». On 'e ne posluwav; patriarxa, patri-qrx 'e Kalist; pomqnuv; slovo Xristovo, i'e rehe apostolom svoim% «Ide'e slovo vawe priimut;, tu prebyvaite», i prohaq. Vozem 'e zl; svoi izyide iz grada vo Selun;. Car; 'e posta-viv; nego m≠sto patriarxa Filofeq. I byst; trus vo Carigrad≠, polata padowa, a nnyx10 mno';stvo dviglosq, a po stranam grad iz; snovania izvergowasq.

V l≠to 6862 “1354”. Vyide z ordy knqz; Ivan Ivanovih; i sqde na velikom knq'en;i v Volodimeri marta 25. Togo 'e l≠ta poide vladyka Aleks≠i na mitropoli[. Togo l≠ta poide iz Litvy v Car;grad Roman; hernec; na mitropoli[, i vyide, ne prinqwe bo ego kiqne. Toe ' zimy i oseni vyide is Carqgrada Aleksei mitropolit; na Rus;. Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; Mixailo Aleksandrovih; u knqzq Kostqntina v Nov≠gorod≠. Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; Boris Olgirdovno[ Frefino[.

L≠to 6864 “1356”. S≠de na knq'en;e na Novgorodskoe knqz; Andrei Kostqntinovih;. Togo 'e l≠ta xodiv; drugyi Aleksei mitropo-lit; vo Car;grad> na tu osen; priide.

V l≠to 6865 “1357”. Priide posol; ko Olekse[ mitropolitu, zovuhi ego k sob≠ nezdravia radi svoego. I poide mitropolit; v ordu, i provodi ego knqz; veliki Ivan Ioanovih; do Volodimerq. I pri ix za''esq sv≠]a vo cerkvi vo svqtoi Bogorodici vo Volodimeri u ikony u svqtyq Bogorodica, ['e napisa Petr; mitropolit; avgusta 18> i voborz≠ otpu]en; byst; na Rus;. Togo 'e l≠ta car; Hinib≠k; vzq Mis[r; i posadi na nem; syna svoego Berd≠beka na carstvo, a sam vozvratisq vosvoasi. I razbol≠sq na puti i ot privid≠nia vozb≠sisq i poslawa rqdci po Berdeb≠ka, on 'e priwed otca udavi, a brat;[ izbi, a sam sqde na carstvo.

V l≠to 6867 “1359”. Prestavisq knqz; velikii Ioan; Ivanovih; noqbrq 13, knq'iv; l≠t; 6. Togo 'e l≠ta Berdeb≠k; car; umre, a Kulpa s≠d; na carstvo i carstvova 6 mesqc;, i ubien; byst; ot carq Navros;. Ko nemu 'e vtoroe priide knqz; velikogo, syn; Ioanov Dmitrievih;, Ioan; Volodimer;, knqz; Andrei Kostqntinovih; i brat; ego knqz; Dmitri, vsi knqzi ruskii. I vid≠ car; knqzq Dmitriq mlada uzrastom;, i nasla na knqzq Andreq Kostqnti-

y



noviha, daq emu knq'en;e 15 tem;11. I on 'e ne qs, i s=stupisq bratu svoemu knqz[ Dmitri[ Kostqntinovihu, a sam poide na Rus; i ostavi bratu svoemu sviix12 boqr na pomo];. Stefana Aleksandroviha i inyx. I s≠d na velikom knq'e'en;i13 Dmitre.

V l≠to 6868 “1360”. I[nq 22 vyide iz ordy knqz; velikii Dmitrei Ivanovih; i s≠d na velikoe knq'en;e. Togo 'e l≠ta byst; vo knqzex; ardyn;skix lest; i ubiwa carq Naurusa i caric[ Tai-dulu, a sami mnozi pos≠kowasq, i s≠de na carstvo Kidar;. Na tu 'e zimy14 byst; znamenie na nebesi strawno, qko prixodit; oblakom krovavym vo no]ex. i se byst; na mnogi zimy.

V l≠to 6870 “1362”. Knqz; velikii Dmitre Ivanovih; moskov;skii i knqz; velikii Dmitrei Kostqntinovih; suzdal;skii i spersq o knq'en;e Nov;gorodskom, i poslawa kiliheq v ordu ko car[ Muratu, i vynesowa erlyki i knq'en;e velikoe Novgorodskoe knqz[ Dmitre[ Ivanovihu. Togo 'e l≠ta xodiwa knqzi mosko-v;skie rat;[. knqz; velikii Dmitrei Ioanovih;, Ivan Ivanovih, Volodimer; Andr≠evih; na knqzq Dmitreq galihskogo, i sognawa ego, i knqgin[ ego inqwa. Toe 'e zimy knqz; Dmitrei Ivanovih; zgoni s Pereqslavlq knqzq Dmitriq suzdal;skogo.

V l≠to 6871 “1363”. Knqz; Dmitrei Ivanovih; xodi rat;[ ko Suzdal[.

V l≠to 6873 “1362”. Mor; byst; v Nov≠gorod≠ vo Ni'nem, na Kostrom≠ i vo Qroslavli, i vo Rostov≠. Togo 'e l≠ta Aleksei mitropo-lit; zalo'i cerkov; kamenu[ na Moskv≠ Mixailovo h[do. Togo 'e l≠ta zalo'i cerkov; kamenu knqz; Andrei Kostqntinovih; v Nov≠gorod≠ svqtogo Mixaila. V solnci aki gvozdie herno. a m=gla 2 mesqca stoqla. Togo 'e l≠ta naexa iz Suzdali knqz; velikii Dmitrii Kostqntinovih; na Novgorod. i knqz; Boris, brat ego men;wii, ne stupisq emu knq'en;q. Toe 'e oseni Tagai prixodi iz Naruhadi rat;[ tatar;sko[ na zeml[ Razan;sku[ i Pereqslavl; po''e. Knqz; 'e Oleg; razan;skii i Volodimer; pron;skii sobra voq mno“go” i sostigowa ego, i byst; im; s≠ha zla, i pomo'e bog Olgu i Volodimeru, vo male Tagai utehe. Toe 'e zimy priide iz ordy knqz; Vasilei Dmitreevih;, a z nim posol carev Arusmandy, i vynese qrlyky i velikoe knq'en;e knqz[ Dmitri[ Kostqntinovihu. A vzq u nego silu ko Novugorodu na brata na svoego na knqzq na Borisa, a vo Suzdali sobra voq mnogo. I poide k Novugorodu, i doide Bere'ca, i tu sr≠te brata svoego s helombitiem. On 'e sqde v Nov≠gorod≠, a Borisu dast; Gorodec;. Toe 'e zimy prestavisq episkop Aleksei suzdal;skii.

V l≠to 6874 “1366”. Byst; mor; silen; na l[di. Toe 'e zimy o'enisq knqz; velikin Dmitrei moskov;skii u velikogo knqzq Dmitreq Kostqntinoviha Evdoki[.

V l≠to 6876 “1368”. Knqz; velikii Dmitrei Ioanovih; posla rat; na knqzq Mixaila tfer;skogo, on 'e b≠15 vo Litvu. Togo l≠ta knqz; Andrei polot;skii voeva Xovrah; da Rodne, a knqz; Vo-lodimer; Andreevih;, priwed rat[, i vzq R'ovu. Toe 'e oseni Olgidr;, knqz; litov;skii, i brat; ego Kest[tii. i Mixailo tfer;skii priidowa rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbra i zastavu moskov;sku[ pob≠diwa na Strowin≠, knqzq Semena, Okin;fa i inyx mnogyx;. I stoqli u Moskvy 3 dni, vozvratiwasq vosvoasy. a l[dei mno'estvo pos≠he i poloni. Toe 'e zimy knqz; Volodi-mer; Ondr≠evih; xodi na pomoh; p;skovihom.

V l≠to 6878 “1370”. Po mnogi no]i bywa znamenie po nebu, qko stolpy. Togda upol;znu s nego16 u Nov≠gorod≠ za svqtym; Blagove]eniem i zasypa dvory z l[dmi. Na tu 'e zimu noqbra mesqca paky prixodi Olgidr; k Voloku. Na Nikolin; den; priide ko Moskv≠ i stoa u goroda 8 dnii i, vozem; mir;, vozvratisq vosvoasy.

V l≠to 6879 “1371”. Vyide iz ordy knqz; Mixailo tfer;ski na velnkoe knq'en;e i vosxot≠ s≠sti vo Volodimeri na stol≠, i ne priawa ego, a rkuhi% «L'e[ vzql esi knq'en;e». Togo 'e l≠ta poide v ordu knqz; velikyi Dmitreq Ioanovih;. Togo 'e l≠ta obruhiwa za knqzq V=lodimera u-v Olgirda d]er; ego Olenu. Togo

'e l≠ta knqz; Mixailo tfer;skyi prixodit; rat;[ k Kostrom≠, i ne sluhisq emu vzqti uvernusq, Mologu vzq i Uglih, i B≠'icky Verx;. Togo 'e l≠ta bywa znameniq mnoga i mgla velika, za dva sa'ni ne vid≠ti.

V l≠to 6880 “1372”. Vyide iz ordy knqz; velikii Dmitrei Iva-novih; i posla rat; na razan;skogo knqzq Olga knqzq Dmitreq volyn;skogo i s nim silu mnogu. Knqz; 'e Oleg; sobra voq mnogy i poide protivu emu, i pomo'e bog velikomu knqz[ Dmitri[, a Oleg; ub≠'a vo mal≠ dru'ini, i togda sqde na knq'en;i Raza-n;skii. Toe 'e zimy knqz[ “Dmitri[” Ivanovihu rodisq syn;, knqz; Vasilei, dekabrq 30. Toe 'e zimy o'enisq knqz; Volodi-mer; u-v Olgyrda.

V l≠to 6881 “1375”. Knqz; Oleg; razan;skyi priide izgonom; na Razan; na knqzq Volodimera i sogna ego, a sam; sqde. Togoe 'e ves;17 knqz;18 • • • •

}dalej w r"kopisie brakuje czterech kart, czyli o>miu stron|

• • • • }roku 1415, metropolita Photej uda= si" do Grodna, i nie| priq ego knqz; velikyi Vitovt. Togda bylo Blagove]enie v ponedelok na strastnoi nedeli, a na zautrie poexa mitropolit Fotei na Moskvu, a v Smolen;sku byl mitropolitu Velik den, i priex19 na Moskvu na svqtoi nedeli. Togo 'e l≠ta pogor≠ grad Moskv≠, i Smolesk20 tako'e pogor≠. Togo l≠ta mesqca i[nq v 7 den;. na pamqt; svqtogo muhenika Fedota, izgibe solnce i sokry luha svoq ot zemlq v 4 has dnq, vo god bo'estvenyq litorgiq, i zv≠zdy qviwasq qko v no]i. Togda bylo knqz[ Vasil;[ Dmitrievihu 26 l≠t na velikom knq'en;i. Togo 'e l≠ta izdumavwe novgorodci, zane ne b≠ u nix vladyki, i polo'iwa napisav 3 'rebii na prestol≠ v imq Sam=sona, hernca ot svqtogo Spasa s Xutina, i Mixaila, igumena svqtei Bogorodici is Kolmova. I po s=vr=wenii svqtei Bogorodici i litorgia i ostasq na prestol≠ Samsonov 'rebii. I posadnik; Andrei Ioanovih; i tysqcki Olek;nsadr21 Ignatovih; s; novogorodcki vozvedowa Samvona22 hesno na s≠ni vo dom svqtyq Sof≠q mesqca avgusta pqt; na desqt;23 den;, na pamqt; svqtogo Eupla d;qkona.

V l≠to 6924 “1416”. Po bo'[ popu]eni[ knqz; velikii Vitovt; umyslivwu emu po svoemu xoteni[, sobrav episkup ruskiq, i'e vo oblasti ego 'ivu]ii% Feodosii polotsko, grek, Isaki her-n≠govski i Deonisii luckii, Xariton; volodymerskii, Eufimii turovskii, i timi episkupy postaviv Kievu mitropolita Grigoriq bolgarinina, Camvlaka mesqca noqbrq 15 den; Toe 'e zimy poexa Samson na Moskvu ko mitropolitu Fote[ v vladyki stavitisq. Toe 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil bog vo cerkvi svqt≠i Bogorodici na Moskv≠ u groba svqtogo mitropolita Petra u h[dotvorca ruskogo, n≠koemu heloveku noga prikr=hena otn[d, i isc≠li u groba svqtogo Petra. A nedel[ 2 posta, marta 15, po-staviwa Samsona vo diakony, avgusta 3 posta postavlen; byst; Samson popom, a v nedel[ sredoxrestnu[ mesqca marta 22 den; na pamqt; svqtogo otca Vasil;q postavlen; byst; arxiepiskopom v Novugorodu i narehen; byst; ot mitropolita Semeon;. A na postavlenii byli episkopi% Grogorii24 rostov=skyi, Mitrofan; suzdal;skii, Antoniq tfer;skii, Timofei saraiskii, Isakii peremyskii pri velikom knqzi Vasil;i Dmitrievihi. A priexa v Nov=gorod mesqca aprilq 16 den; v velikii hetver=tok;, i posadnik; Ioan; Bogdanovih; i tysq]kii25 Boris Vasil;evih; s igumeny i popy i d;qkony i vsim Novymgorodom sr≠towa ego hestno s kresty, i vladyka Semeon togo dni svr=wi bo'estvenu[ litorgi[ v svqtei Sofii u svoego prestola, bogom darovanogo emu. Togo 'e l≠ta voevawa tatarove okolo Kieva i manastyr; Peher;skii pograbiwa i po'gowa. Togo 'e l≠ta prestavisq knqz; Ioan, knqzq velikogo syn; Vasilei Dmitrievih;. Togo 'e l≠ta byst; v Nov≠gorod≠ mor; velik; 'elezo[ i v Ladoz≠, i vo Rusi. i vo Pr=xov≠. i v P;skov≠. i vo Tor;'ku. i v Tferi. i v Dmitrov≠, ipo volostem.



V l≠to 6926 “1418” Posta26 • • • •

}brakuje jednej karty, czyli dw[ch stron zapis[w;przerwa 1418–1420 istnieje tak/e w ltpsie ˚Nikiphora|

• • • • }ze Wst"pu do Powie>ci wremiennych let, pomieszczonego tu niegdy> – wskaz[wka – pod 1427, bo w[wczas pierwowz[r tego latopisu by= pisany| A Dvina is togo '; l≠sa tehet; na polno];, i vonide vo more Varq'skoe. I Volga tehet; is togo '; l≠sa i potehe na vostok, i votehe vo more Xvaliw;skoe 70 ust. I t≠m 'e mo'et iti Volgo[ v Bolgary i vo Xvalisy i na vostok vo 'dr≠bii Simov.

}zjazd w Trokach, 1430|V l≠to 6939 “1431”27 Knqz; veliki Vitovt; Kestutevih; s=zvawa k sob≠ korolq polskogo Vladislava, knqzq velikogo moskovskogo Vasilq Vasil;eviha i knqzq velikogo tfer;skogo Borisa Aleksand-roviha, i mistra nemec;skogo i pruskogo, me]era liflqnskogo, i velicii posly ot Ioana, carq carqgradskogo, i ot rimskogo cesarq posly prixodili, i ot indiiskogo28 korolq, i ot velikogo knqzq Ioana razan;skogo. i ot voloskogo voevody posly prixodili. I Odoev;skii knqzi sami prixodili, i ot Velikogo Novgoroda i ot P;skova, i ot ordyn;skogo carq posly bywa. I tyi koroli i velicii knqzi i posly bywa u velikogo knqzq Vitovta 6 nedel; na ego strav≠, a na den; wlo obroku po trista bohek; medu. a qlovih po trosta29 ', a baranov; i veprov; po trista.Knqz; velikii Vitovt; xot≠l; polo'iti na sebe korunu, i ego nepriqteli polqne ne propustiwa koruny. I razbol≠sq knqz; velikyi Vitovt;, i raspusti knqzei velikyx i posly carev; so mnogimi dar;mi i s hesti[ otpusti. A korol; pol;sky Vladislav; byet; u velikogo knqzq Vitovta. i pri nem prestavisq vilikyi knqz; Vitovt mesqca oktqbrq 23 den;, na pamqt; svqtogo apostola Qkova, brata gospodnq.

}wojna domowa Swidrygie==oZygmunt, 1432–1436|I sqde na velikoe knq'en;e knqz; velikyi Wvitrigailo Olgir-dovih; na Vilni i na Trocex. I knq'i velikyi knqz; Wvitri-gailo 2 gody bez dvu mesqcei, i pri svoem knq'en;i otpusti smolen;skogo vladyku Garasima v Car;grad na mitropoli[. I ne upravlqwe zemli. I Litva 'e posadiwa velikogo knqzq "iki-monta Kestuiteviha na velikom knq'eny i na Vilni i na Trocex mesqca sentqbrq 1 den;. I priide Wvitrigailo na Poltesk; i na Smolen;sk, i knqzi ruskie i boqre posadiwa knqzq Wvitrigaila na velikoe knq'en;e na Ruskoe. I na tu[ 'e osen; sobra silu mnogu knqz; velikii Wvitrigailo, i knqz; velikii tfer;skii Boris; Aleksandrovih; dast; emu brata svoego, knqzq Qroslava, so vse[ svoe[ silo[, i poide na Litvu, i ne dowed do Vilni za west; mil; i stawa vo Owmen≠, i tu stoqwe nedel[. I knqz; velikii "ikimont; priide so litov=sko[ silo[, i byst; im boi mesqca dekabrq vo 8 den;, na pamqt; svqtogo otca Pota-piq, v ponedelok. I pomo'e bog knqz[ velikomu "ikgimontu, i pobiwa knqzq velikogo Wvitrigaila, a knqzi ruskyi pobiwa, a inyx poimawa% knqzq Vasil;q Semenoviha inqwa, knqzq {r;q Lygven;eviha inqwa, Fedka Odinceviha, pana Dedigolda, voevodu vilen;skogo, nqwa, a inyx mnogo mno'estvo pobiwa i poimawa. Toe 'e zimy vo drugyi rqd knqz; velikii Wvitrigailo sobra silu rusku[ i poide na Litvu, i povoevawe Litov;sko[ zeml[ mno'estvo, i po'gowa, i vo polon povedowa. Na l≠to 'e sobra silu rusku[ mnogu, i mewter; viflqnskii s vse[ silo[ svoe[ priide ko Wvitrigailu na pomo];, i knqz; velikii tfer;skii dast; emu svo[ silu, i poidowa vo Litov;sku[ zeml[. Za po-ltory mili ot Vilni noheval v Rudomin≠ i poide ko gorodu. Ne doxodq Trokov i poverne na Starye Troki, a pod Troki stoql; na Spasov den;, a stoql 4 dni, i poide ot Trokov; iskati velikogo knqzq "ikimonta i rati litov;skoe. I stoqwa v Vek=w[wkax 4 dni, i poide na Rus; vo svo[ zeml[. I priide ko Krevu, i stoqwa dva dni, i vzq grad Krev; murovanyi i s=''e, a l[de mnogo pos≠kowa i vo polon; povedowa, i ottol≠ priidowa vo

Molodehnu. I priide ko velikomu knqz[ Wvitrigailu v≠st;, hto idet; litva pogone[, i knqz; velikyi Wvitrigailo posla na nix knqzq Mixaila, kievoskogo voevodu, a z nim poslal in-nyx knqzei ruskix. I pobiwa pana Petrawa Montikidroviha i litvu, a inyx poimawa na Kopahex. I ottole poide ko "aslavl[, i "aslavl; vozme togo 'e dni i po''e, a l[dei mnogo vo polon povedowa. I priide ko Men;sku, i vozme grad M≠nesk; i so''e, a l[dei mnogy vo polon povedowa, mu'i i 'eny. Ide vo svo[ zeml[ a mnogo zla sotvoriwa Litov;skoi zemli. I priidowa v svo[ zeml[ ko Borisovu, i tu izymawa knqzq Mixaila Ivanoviha Golwan;skogo na rec≠ ne30 Berezyni, i poslawa ego ko gorodu ko Viteb;sku. i tamo ego pove31 utopiti v r≠c≠ v Dvin≠ pod gradom Viteb;skom, a nqwa ego nevinno.32 Ne doxodq Lukomlq za mil[, v zerex;33, mewter; poide vo svo[ zeml[, v Liflqnty, a knqz; veliki Wvitrigailo k Lukoml[, i tu raspusti silu svo[ rusku[. knqzei i boqr;. a sam poide ko Kievu. I na tu 'e osen; knqz; velikii "ikgimont i sobra silu mnogu litov=sku[ i lqxi i priide na Rusku[ zeml[, idowa ko Mstislavl[, i stawa pod Mstislavlem; mesqca oktqbrq 26 den;, na pamqt; svqtogo muhenika Dmitriq, vo sr≠du, i stoal; 3 nedeli, ne vozma goro-da poide v svo[ zeml[. Na l≠to 'e sobrawasq Wvitrigailo so knqzi ruskimi i boqry i zo vse[ silo[ rusko[ poide na Litvu, a mewter; priide so svoe[ silo[ na pomo]; ko Wvitrigailom vo Brqslavli. I bo'iim poveleniem; pade na zeml[ moha ve-lika, za tym 'e ne mo'aaxu vo Litovsku[ zeml[ poiti. Knqz; Wvitrigailo v=zvratisq vo svo[ zeml[ i raspusti silu svo[, knqzei koar;34, a mewter; poide vo svo[ veml[, i raspusti silu svo[, knqzei, boqr; vo Pomocku35, sam poidi ko Kievu. I na tretee l≠to knqz; velikii Wvitrigailo so''e Gerasima mitropolita u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikii Wvitrigailo u Viteb;sku s ruskimi knqzi i so ruskimi rat;mi, i poide ko Brqslavl[, i priide ko Wvitrigailu na pomo]; mewter; viflqn;skii so svoe[ silo[. I podut; ot Brqslavlq po36 Zavel;skoi zemli po Zavel;[36 k Vil;komir[. I sam 37po za37 velikii "ikgimont ne poide na Wvitrigaila. i dast; korol 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "ikgimontu, i knqz; velikii "ikgimont posla syna svoego, knqzq Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I knqz; Mixailo priide so svoe[ silo[ litov;sko[ i z lqxi, i byst; im boi so Wvitra-ilom na Semen; den; na l≠teprovodca, a bilisq za Vilkomirem r≠ce38 }______|. I za to bog ne posobi Wvitrigailu, hto so''e mitronolita Gerasima, i pomo'e bog knqz[ velikomu "ikgimontu i ego synu, knqz[ Mixailu. I pobiwa, a inyx rukama poimawa. Ubili brataniha ego, knqzq "ikgimonta Koributoviha, i knqzq Qroslava Lygven;eviha, i knqaq Mixaila Bolobana Semenoviha, Lyrven;eviha 39Golwan;skogo39 i knqzq Mixaila vqzem=skogo Lvoviha, a inyx knqzei mnogo izbiwa i rukami izymawa knqzei 42. Na imq izymawa knqzq Ioana Volodimereviha kiev;skogo i brata ego knqzq Feodora Koributoviha i liflqn;skogo me]era samogo ubiwa, i lanmarwalka. i inyx kuntorov mnogo pobiwa, i vs≠x liflqnt perebiwa, a inyx rukami poimawa, n≠hto sq ix malo ostawa. I mnogo inyx gostei pobiwa, ru'an; i slq'an i hexov, a inyx rukama poimawa. Posle togo pobit;q 3 nedeli spustiv i knqz; velikii "ikgimont, sobrav; vs[ svo[ silu litov;sku[ i posla syna svoego knqzq Mixaila na Rus;. I pri-wed knqz; Mixailo stanet; na Rwi. I smolnqne str≠tili knqzq Mixaila na Rwi, i dalisq smolnqne knqz[ velikomu "ikgimontu i ego synu, knqz[ Mixailu, i knqz; Mixailo ko Smolen;sku ne poide, no poide otto Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Viteb;sku knqz; Mixailo stoql 6 nedel; i ne vozma goroda proh poide. I posle togo toe 'e zimy knqz; velikii "ikgimont s=bra opqt; vs[ svo[ litov;sku[ silu i panom;40 i poslawa ko gorodu ko Polocku. I priwedwe panove pod Polockom stoqli nedel[ i, ne dobyv goroda, proh powlo. I na l≠to polohane i vidblqne, ne h[q sob≠ pomohi niotkudq. i dawasq velikomu knqz[ "ikgimo-nu Kestutevih[. I naha knqz; velikii "ikgimont; knq'iti na velikom knq'en; na Litov;skom; i na Ruskom;.



Skazanie “o” velikom knqzi Vitovt≠

Tainu carevu taiti dobro est;. a d≠la velikogo osp“o”d“a”rq pov≠dati dobro 'e est;. Xo][ vam; pov≠dati o velikom knqzi Aleksandr≠, zovemom Vitovt≠ litov=skom;, i inyx mnogyx zeml; grad41. No pone'e pisano est;% «Bratiq, boga boitesq, a knqzq 'tite». Tako'e i az xo][ vam pov≠dati o slavnom gospodari, no ne mo]no ispov≠dati ni pisani[ predati d≠la velikogo gospodarq. Qko ' by mo]no komu ispytati vysota nebesnaq i glubina mor;skaq. to ' by mo]no ispov≠dati silu i xrabrost; togo slavnogo gospodarq. Sii knqz; velikii Vitovt;, bqwe emu dr='a][ velikoe knq'en;e Litov;skoe i Ruskoe i iqyq mnogiq zemli, soprosta r≠ku usq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e vsq Ruskaq, no e]e 'gospodar; Ugor;skoi zemli. zovemy c≠sar; rimskyi vo velic≠i l[bvi 'ivq s nim. Tolbo42 mi sq uv≠ri. N≠kogda su][ tomu slavnomu gospodar[, byvw[ emu vo svoem grad≠, zovem; Luhesk= Velikii, i posla posly svoq korol[ ugor;skomu, zovemomu cesar[ rimskomu, i povel≠ emu biti k sob≠. On 'e bez vsqkogo otsluwaniq voskori priexal k nemu i so svoe[ korolice[, i hest; veliku i dary mnogi podavawa im. ottoli 'e u nix utr=disq l[bov; velika. Kako ne poh[dimsq hesti velikogo togo gospodarq. e'e kotorye zemli.na vostoc≠ ili na zapad≠ prixodq]e poklanq[tsq slavnonu43 gospodar[, e'e est; c≠sar; nad vse[ zemle[, i toi priwed poklonisq slavno gospodar[ velikomu knqz[ Aleksan-dru, zovemomu Vitovtu. E]e 'e i tureckii car; hest; veliku i dary mnogi podavawe slavnomu gospodar[ blagov≠rnomu 'e i xristol[bivomu car[ i carigradskomu, i tomu so nim v velicei l[bvi 'ivu][. Tako'de i Heskoe korolev;stvo veliku[ hest; dr='a][ nad slavnym gospodarem, e]e i don;skii korol veli-ku hest; i dary mnogi podavawe slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu. V taq 'e l≠ta brat; ego Qgailu preddr='a][ stol Krakov=skogo korolev=stva, po lqdsku 'e qzyku zovemu tomu Vladislavu, i tomu s nim vo velicei l[bvi 'ivu][. Koli slavnyi gospodar; Vitovt; na kotoru[ zeml[ gn≠ven; byvawe i kotoru[ zeml[ xotqwe kazniti, korol[ 'e Vladislavu vsegadda44 da[][ pomo];, a inogda same emu xodq][ na pomo];. E]e 'e ini velicii cari vostohnyi slu'axu emu zo vsimi grady svo-imi i so zemlqmi, t≠ '; velicii knqzi n≠meckii, po n≠meckomu qzyku zovemii mistrove, e]e 'e gospodar; zemli Moldav;skia i Basarmen;skia. po vlaskomu qzyku zovemi v=evody, tako'e i gospodar zemli, “po” bolgar;skomu qzyku zovemii deispoty, e]e'e i inii velicii knqzi, velikii knqz; tfer;ski, velikii knqz; razan;skii, velikii knqz; Odoev;skii, Velikii Novgorod, velikii P;skov;, sprosta reku, i'e ne obr≠tesq v vsem Pomor;i ni grad, ni m≠sta, i'e by ne prisluxali slavnogo togo gospodarq Vito-vta. Tye 'e velicii cari i velicii knqzi i velicii zemli, i'e pisaxom zde ini vo velicii l[bvi 'ivu]e s nim, a inii kr≠pko slu'axu emu, slavnomu gospodar[, i hest; veliku i dary mnogi, i dani prinowaxu emu, ne tokmo po vsq l≠ta, no i po vsq dni. I koli slavny gospodar; velikyi knqz; Aleksandr. zovemyi Vitovt, na kotoru[ zeml[ b;vawe gn≠ven; i kotoru[ zeml[ xotqwe sam; kazniti ili paki siyx svoix voevod poslati gde v=sxo]et;, i k kotoromu ot tyx velikix zeml; povelevawe k sob≠ byti, i oni bezo vsqkogo osluwania voskore prixo'daxu so svoei zemli ko nemu. I koemu gospodar[ n≠ za kaku[ nu'[ nemo]no byti, i on vsq svoq rati i si“ly”45 posylawe ko emu na pomo]; i na ego slu'bu. Sii 'e knqz; velik“i”i46 Aleksandr, zovemyi Vitovt, v nelicei47 hti i slav≠ prebyvawe. Bqwe emu n≠kolko ot svoix gradov; vo edinom; naricaemom Kiev≠, i prisylawe k nemu velicii ardyn;skii knqzi, pricaq48 emu pod veliku[ slu'bu i prosq]a u nego carq na car;stvo. Mnogo bo bqwe or;dyn;skyx velikix carev slu'at; vo dvor≠ ego> on 'e dal; im; carq, imenem; Soltana. Onomu 'e car[, i'e b≠ na ord≠, slywav; qko slavn;i gospodar; otpustil; svoego slugu na car;stvo, nikako 'e ne sm≠ s=pretisq so slavnym; gospodarem. ostavi carstvo i pobe'i. Semu 'e Soltanu dowedwu, ordy i s≠de na carstvo poveleniem;

velikogo gospodarq vovemago Vitovta, i slu'awe so veliko[ boqzne[ slav=nomu gospodar[. I ne po mnozi vr≠meni gon;zne za 'ivot;, inem 'e stareiwinam ardyn;skym posla svoq so ve-likimi darymi ko slavnomu gospodar[ i prosiwa u nego inogo carq, imenem malogo Soltana. Semu 'e malomu Soltanu s≠dw[ na carstvo nikako 'e ne sm≠ osluwatisq slavno49 gospodarq, gde koli emu povelit;, i on tu tada50 koh[et;. I po mal≠ vr≠meni i tomu minuvw[sq velicii 'e knqzi ardyn;skie nikako 'e ne sm≠wa razgneviti slavnogo gospodarq velikogo knqzq Vitovta, daby ne ot ego ruk; postaviti im carq, i poslawa so velikogo51 hesti[ i prosiwa u nego inogo carq, imenem Davlad-Verd≠q. Qko r≠ka prixodq]i vs[ zeml[ heloveki i skoty napaq[]isq, a sama ne umalq[]isq, tako'de i slavnyi gospodar; mno'estvo carei52. My 'e na predrehennoe vozvratimsq. Semu 'e car[ Da-vlad-Berd≠[ nemnogo vremq pobyvw[, i tomu mimowedw[. Sim 'e stareiwinam ardyn;skym; slywavwim, qko slavnyi gospodar bliz; est; vo pre'derehennom Kiev≠ grad≠, i priidowa sami pokloniwa slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu, i dary mnogy prinesowa, i prosqt; u nego inogo carq imenem Magmeta. Qko 'e bo ot morq mnogo vod isxodq]i.

}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1432–1446|V l≠to 6940 “1432”. Gerasim, episkop smolen;skii, poide ko Cari-gradu na mitropoli[. Togo 'e l≠ta "ikgimont; sqde v Litv≠. Togo 'e l≠ta poboi]e byst; na Owmen≠.

V l≠to 6941 “1433”. Gerasim; mitropolit; vyide is Carigrada.

V l≠to 4943 “1435”. Wvitrigailo Gerasima mitropolita s=''e v Viteb;sku. Togo 'e l≠ta byst; poboi]e n53 Vilkomiri, mno'edstvo pobiwa knqzei i boar i m≠stihov, a inyx rukami poimawa.

V l≠to 6944 “1436”.54

V l≠to 6945 “1437”.54

V l≠to 6946 “1438”. V tyi l≠ta byst; grad55 velik; vo Smolen;sku, po l≠som;, po dorogam; zv≠ri qdqwe l[dei, a v gorod≠ po ulicam psi qdqxu l[dei mertvyx, glavy, ruki i nogi vlahaxu psi. Ion56 l[di l[dei eli i malyx d≠tei ot velikogo gladu, a v velikii post; mqso eli, zv≠rinu, po volostem, a hetvertka r'i byla po dv≠ kop≠ growei. I metawa v skulinci57 l[di eml[hi po ulicam. Togo 'e l≠ta Maxmet; car; pobil; moskvih.

L≠to 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litv≠, ubien; byst; knqzq58 velikii "ikgimont; vo grad≠ vo Trocex v ver;bnu[ nedel[ pered ob≠dom, i byst; mqte' velik; u Litov;skoi zemli. A v to vremq vo Smolen;sku dr;'al; voevodstvo ot "ikgimonta pan; Andrei Sakovih;, i poha privoditi k c≠lovani[ smolnqn;% Hto 'e knqzi litov;skie i pany i vsq zemlq Litov;skaq kogo posadqt; na velikom; knq'en;i, i van;59 ot litov;skogo knqzq ne otstupati, a ko inomu ne pristupati, a mene vam u sebe dr='ati v=evodo[ dokud; sqdet; na Vilni knqz; velikii. I vladyka smolen;ski Semeon i knqzi, i boqre, i m≠stihi, i hernyq l[di c≠lovali pana Andrei na vsem na tom; Vilni ne otstupati a pana Andreq dr='a u sebe hestno voevodo[ na Smolen;sku. I po Velici dni na svqtoi nedeli vo sr≠du zdumawe smolenqne, hernyq l[di, ku-znici, ko'emqki, perewevniki, mqsniki, kotelniki pana An;drq60 soslati silo[ z goroda, a c≠lovanie perestupili, i narqdilisq u zbroi, so sulicami, so strelami i sy kosami i so sekirami i zazvonili u kolokol. Pan; 'e Andrei pohal sq raditi z boqri smolenskimi, i boqre molvili emu% «Veli, pane, dvorqnom; svoim ubiratisq v zbroi, a my s tobo[. Hi l≠pwi datisq im u ruki». I poidowa s kop;i n61 konex; protivu im;. I byst; stup; u Borisa Gl≠ba u gorodi, i izbiwa mnogo hernyx; l[dei kop;i do smerti, a inya raneny 'ivi ostali, i prob≠gowa hernyq l[di ot pana An=dreq. I toe no]i vyexa pan; An=drei iz grada i so 'eno[ i boqre smolen;skie s nim. I posl≠ togo byst; mqte'a velika u Smolen;sku. Izymawe smolnqne Petryku, marwalka smolen;skogo, i utopiwa ego u Dnepr≠, i posadiwa sob≠ voevodo[ na Smolen;sku



knqzq Andrq62 Dmitrieviha Dorobu'skogo. Rada 'e litov;skaq velikogo knq'en;q, knqzi i panove i vsq zemlq. me'i sebe do-radivwesq i vzqwa iz Lqv;63 Kazimira koroleviha na velikoe knq'en;e Litov;skoe. i posadiwa ego so hesti[ na stolihnem grad≠ na Vilni i na vsei Ruskoi zemli. I v to vremq priide knqz; {r;i Lyg;veevih; iz Novagoroda v Lit“vu. I knqz; veli-kii”64 Kazimir; kor“olevih; dal; emu” ot;hinu ego “Mstislavl;. Boqre” 'e smolen;s“kyi priexali k nemu” z Litvy ko S“molensku i her;ny”q l[di ne pustiw“a ix u gorod”, oni 'e razexawasq po svoim selom. I za tym byst; bran; ve“lika” me'i boqr; i hernyx l[de“i. I boq”sq boqr; hern;q l[di pr“i”zvawa k sob≠ gospodarem knqzq “{r;”q L;gven;eviha. I posla knqz; {“r;”i poimati boar; i poimavwe ix pokovawa i im≠niq ix podaval; boqrom svoim. Toe 'e oseni na Filipovy zapust; priide voisko litov;skoi k Smolen;sku i stoqwe poltret;i nedeli, i posad; i cerkvi, i manast;ri po'gowa, a l[dei mnogo mno'destvo pos≠kowa, a 'ivyx v polon; povedowa. i mnogo zla sotvo“riwa i poidowa” proh.

L≠to 6951 “1443”. “Byst; zima l[”ta i metelica “bez=perestani s m”orozom velikim. “I m;rowa l[di mno”zi po l≠som; “i po do-rogam s veli”koi st[deni. “A sneg byl” velik velmi, za mnogo “l≠ta t”akova zima ne byla i sta“ryi l”[di ne zapomnqt;. I toe 'e “zim”y povod; byla velmi veli“ka”, vo Smolen;sku ves; posad ponq“la”, malo ne dowla voda Pokrov“sk”oi gory65. Toe 'e zimy prestavis“q” arximandrit Anofrei spasskii mesqca gen“varq” 23, i provodiwa ego hestno.

L≠to 6952 “1444”. Knqz; velikii Boris tfer;skii pos;lal; vo-evati zemli Velikogo Novgoroda, a voevodax66 byl knqz; Andrei Dmitrievih. Iz;voevawa volosti i za poltrit;qdcat;. i mnogo zla uhiniwa. Togo 'e l≠ta korol[ poloskomu67 Vladislavu, bratu Kazimirovu, bylo poboi]e s tureckim carem;, i ubien; byst; na tom poboi]i korol; ugor;skyi i tureckii car;.

L≠to 6953 “1445”. Knqz; velikii Kazimir; nemiren; s; velikim knqzem; moskov=skim;. I priwedwe moskvihi s tatary izvoevawe Vqzem=sku[ zeml[ vs[. Toe 'e zimy knqz; velikii Kazimir; poslal voevody svoix, knqzei i panov;, protiv togo voevati Moskov;skoe zemli. I izvoevawe Kozelesk, i mnogo zla uhiniwa moskvihom;, i v polon povedowa mno'destvo l[dei. Sobrawasq mo'aihi za 9000 ix i pognawa ugon[ za litvo[. I pomo'e bog litv≠, pobiwa moskvih; mnogo, a inyx poimawa 'ivyx;, i privedowa ix; vo Smo-len;sk ko velikomu knqz[ Kazimir[. I uhiniwa panove velikomu knqz[ hest; togda i sob≠. A moskov;skogo velikogo knqzq togdy ne bylo v zemli, xodil k Muromu s tatary bitisq. Toe 'e zimy prestavisq smolen;skii vladyka Semion mesqca marta 3 den; na sredokrestnoi nedeli, vo sredu, i provodiwa ego so hesti[ u svqtogo Spasa, u manastyri. Togo 'e l≠ta mesqca maia knqz; velikii moskov;skii bil;sq s tatary, so car;m; s; Magmetom i so synom; ego Mamutqkom, i pobiwa moskvih, a samogo knqzq velikogo Vasil;q nqli tatarove na poboi]i i mo'aiskogo knqzq nqli, i inyx knqzei i boqr; mnogo poimali. A bylo toe poboi]ev Su'dali u svqtogo Spasa u manastyri. Togo 'e l≠ta Moskva vygor≠la, ves; gorod, i im≠nia vsq pogor≠, i l[dei mno'estvo pogor≠wa, i byst; na Moskv≠ skr=b; velika v l[dex. Togo 'e l≠ta pered pokrovom va dv≠ no]i pokolibasq zemlq v no]i, aki kolyb≠l; kolibalisq xramy. Togoe 'e oseni na Dmitrov den; car; Maxmet; i Mamutqk;, syn; ego, otpustili knqzq velikogo Vasil;q moskov;skogo na okup≠, dati na sob≠ emu okupa mnogo mno'estvo.

V l≠to 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r;evih; Wemqka izymawa brata svoego starwego, knqzq velikogo moskov;skogo Vasil;q Vasile68 Vasil;eviha. i vyimawe emu ohi. a sam sqde na velikom knq'en;i na Moskv≠.

L≠topisec; velikix knqze69 litovskix

}pu>cizna po Giedyminie †1341|Veliki70 knqz; Gedimina70 litov=skogo 7 synov bylo% stareiwii Mondividy, potom Narimont, potom Olgird, korolev; otec;, potom Evnutii, potom Kestuti, ocr;71 velikogo knqzq Vitovta, potom R;qt;72, semy Libort;. Mon;devidu 'e otec; dal Karahev; da Slonim, Narimontu Pinesk;, Olgirdu, korolevu otc[, Krev;, da k tomu knqzq73 viteb;skii synov ne dr;'al;74, prinql; ego k dokc≠75 i Viteb;76 v zqti, a Evnut;q osadil; u Vilni na velikom knq'en;i, a Kestut;[ Troky, a Koributu Novgorod;, a L[barta prinql; volodimer;skii knqz; k dohc≠ v vs[ zeml[ Volyn;sku[. Olgird, korolev; otec;, a velikogo knqzq otec; Kest[ti byli u velikogo knqzq u velikoi milosti i v lasc≠.

}1345, usuni"cie Jawnuty zamachem, braterstwo Kiejstuta z Olgierdem|Knqz; velikii Evnuti vo bol;wen;stv≠ buda ne pol[bil;sq ima, i zmolvili me'i sobo[ brat;q, knqz; veliki Olgird i knqz; veliki Kestutii. kak by ego ottol≠ vysadi77, a nikotoromu by me'i nix; s≠sti. I zmolvivwe me'i sobo[ rok uhinili, kotorogo by dni s78 Vilni prignati i zas≠sti gorody pod bratom, velikim knqzem; Evnutiem;. I knqz; velikn Olgird iz Viteb;ska ne po-sp≠l k tomu roku k Vilni, a knqz; velikii Kestutei prignal; k gorodu k Vilni i vogna vo gorod. I knqz; velikii Evnutii, vyskohiv, ub≠'it; v gory, v guri i tamo ozqbet; v nogy. Nemwe ego privezli ko bratu ego, ko knqz[ velikomu Kestut;evi, on; 'da brata svoego stareiwego, velikogo knqzq Olgirda, posadit; ego za storo'e[, a protivu brata svoego, velikogo knqzq Olgirda. gonca poslal, hto u'e u Vilni s≠l;, a bra“ta”, knqzq velikogo Evnutiq, nql;. Stretit= ego gonec; u Krev≠, i knqzq79 velikii Olgird vbor=zd≠80 posp≠wit; bor=zd≠80 i priedet; ko bratu svoemu ko knqz[ velikomu Kestut;[. Knqz; velikii Kestutii rehe bratu svoemu, velikomu knqz[ Olgirdu% «Tob≠ podobaet; velikim; knqzem byti vo Vilni, ty stareiwii brat;. a q s tobo[ zaodno dr;'u». I posadit; ego na velikom; knq'en;i vo Vilni, a Evnut;[ dali "eslavl;. A dokonha[t; me'i sebe knqz; velikii Olgird, knqz; velikii Kestutii, wto brat;i vse posluwnoi byti velikogo knqzq Olgirda, ili kotoryi volosti, to sob≠ razde-lili, a to sob≠ dokonha[t; - hto pridobudut;, grady li ili volosti, da to d≠liti napoly. A byti ima do 'ivota v l[bvi a v velikoi milosti, a pravdu me'i sobo[ na tom; nikomu ni na kogo ne pomysliti lixom. Tak'e i byla81 do 'ivota v toi pravd≠. Synov; 'e bylo u velikogo knqzq Olgirda 12, a u velikogo knqzq Kestut;q 6 synov; bylo. A me'i synov; l[bili knqz; Olgird; knqzq velikogo Qgaila i knqzq82 velikogo Kestut;q82 pol[bil; velikogo Vitovta, a narekli pri svoix; 'ivot≠x;, wto im byti na ix mestex, na velikix knq'en;qx;. Oni paki, knqzq velikii Vitovt, tak'e u velikix dru'bax byli pri otcex; svoix.

}1377–1379, Jagai=o wlk. kniaziem po >mierci Olgierda, kariera Wojdy=y|Potom paki knqz; velikii Olgird=vih83 umre, i knqz; veliki Kestutii ne ostavq brata svoego, velikogo knqzq Olgirda. Kak; i do ego 'ivota vo odinahestv≠ z nim byli, pohnet; dr;'ati knqzem; velikogo Qgaila. I pohnet; tak; peree'dati ko starym dumam, kak i ko bra“tu”84 peree'dati starwemu. N≠xto pak; byl u velikogo knqzq Olgirda parobok; nevolnyi, xolop, zvali ego Voidimom. Pervoe postel[ slati i vodu davati sob≠ piti, i potom; pak; pol[bil;sq byl emu, dal emu byl Lidu dr;'ati. I potom; po 'ivot≠ velikogo knqzq Olgirda dv≠ l≠t≠ i bolwei minulo, knqz; velikii Qgailo povedet; ego vel;mi v vysokix;, i dast; za nego sestru svo[ rodnu[, knqgin[ Mar;[, wto potom byla za knqzem; za Davdom;. Knqz[ velikomu Kestut;[ vlmi85 veliku nel[bost; i 'alost; uhinil;, wto bratannu ego, sestru, za xlopa dal.

}1380, Wojdy=o, z ramienia Jagai=y, spiskuje przeciw Kiejstutowi|I byl tot; Voidilo u velikoi moci u knqzq velikogo Qgaila, pohal z n≠mci sob≠ suimy hiniti i zapisyvatisq gramoty pro-tivu velikogo knqzq Kestut;a.



}1382, czarna(dobitna zdrada Jagai=y poprzez proste z=amanie glejtu nie-tykalno>ci, zapewnionego przez brata Skirgie==", uduszenie Kiejstuta; nie by= to “podst"p”, jak chc' niekt[rzy fa=szywi Polacy, broni'cy Jagie==y – w post"pku nie by=o m'dro>ci, czy cho:by przebieg=o>ci, chytro>ci, lecz prosty fa=sz Jagai=y – przysz=ego kr[la Polski|±xot86 pak; byl ow;krov;skyi87 kuntar;, zvali ego Gun;stynom. Tot; byl; kmotr; knqz[ velikomu Kest[t=[, krestil; knqgin[ Qnuwevu, dohku ego. Tot; pov≠dal knqz[ velikomu Kest[t;[% «Ty togo ne v≠daew;, kak knqz; Qgailo posylaet; k nam hasto Voidila, u'e zapisal;sq z nami. kak tebe izbaviti svoix m≠st;, a emu by sq dostalo i s sestro[ velikogo knqzq Qgaila tvoi m≠sta». A knqz; velikii Kestuti v≠dal, wto knqz; velikii Vi-tovt; gorazdo 'ivet; so knqzem velikim Qgailom, i pohnet; 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% «Ty z nim gorazdo 'ivew;, a on u'e zapisal;sq z n≠mici na nas». I knqz; veliki Vitovt otv≠haet; otc[ svoemu% «Ne v≠rui tomu, ah to n≠t;, zane'e so mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by mn≠ qvil». Potom pak; velikoe znamenie uhinilosq, knqz; velikii Qgailo dal byl Pol;tesk; bratu svoemu, knqz[ Skirgailu. i oni e88 ne pri-nqli. I knqz; velikii Qgailo posla rat; svo[ us[ litov;sku i rusku[ z bratom svoim. knqzem Skirgailom, k Polocku. I ottudy mistr liflqn;ski priide rat;[ k Polucku i ostupqt; gorod. I knqz; velikii Kestutii opqt; nahnet; 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i proplakivaq na knqzq Qgaila% «Za Voidila sestru da mo[ brataannu, a iz N≠mec; mi qvleno hto n≠mci zapisalisq na nas, a se pak tretie, s kim sq my vo[em* Z n≠mci. I oni z nimi Polocka dobyva[t;. U'e to proavilosq, wto oni zaodno pospol; stali na nas z n≠mci». Knqz; veliki Vitovt otv≠haet; otc[ svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[% «E]e tomu ne dov≠rq[ gorazdo». A rek; to knqz; velikii Vitovt;, a sam poexal k gorodu Dorogihiniti89. Knqz; pak velikii Kestuti[, sobravsq svoe[ moc;[ i v'enet; v gorod u Vil;n[ i imet; knqzq velikogo Qgaila i z matr;[ i z brat;e[, i gramoty tye znaidet;, wto z nemci pisal;sq, i ko synu svoemu gonca powlet;, k velikomu knqz[ Vitovtu ko Dorogihinu, hto takaq d≠la stalasq. I go-nec; tot; naidet; knqzq velikogo Vitovta, a on u'e do Gorodna priexal z Dorogihina. A knqz; velikii Vitovt za odin; den; pri'enet; iz Gorodna ko otcu svoemu, velikomu knqz[ Kest[t;[. On 'e rehe synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, «Ty mn≠ ne v≠ril;, a se tye gramoty, hto zapisalisq byli na nas, no bog nas ostereg. No q knqz[ velikomu nihego ne vhinil;, ne ruwil esmi ni skarbov ego a ni stad, a sami u mene u nqt;stv≠ xodqt;, tolko za malo[ storo'e[, a othinu ego, Viteb;sk; i Krev;, i vsq m≠sta, wto otec; ego dr;'al;, toe vse emu da[, ni u vo hto ix ne ustupa[sq. A to uhil;90 esmi stere'a svoei golovy». To pak knqz; velikii Qgailo pravdu svo[ naborzd≠ zabyl;, tamo ne po-wol;, a nagovoril; m≠stihi vilen;ski Gan[ilevu hqd;, a zas≠li Vilni. A knqz; velikii Vitovt v toe vremq u Trocex byl, i knqz; velikii Qgailo z Viteb;ska so vsimi svoimi pri'enet; k Vilni. I knqz; velikii Vitovt powlet; k S≠verskomu Novugorodku ko otc[ svoemu s to[ v≠st;[. A n≠mci pak pruskii uslywavwe ta a d≠la, i marwalko pruskii poide na pomoh; rat;[ k velikomu knqz[ Qgailu vel;mi naborzde. A kak; uslywav; to knqz; veli-ki Vitovt, hto pruskii n≠mci k Vilni i Trokom idut;, a knqz; velikii Qgailo iz Vilni k Trokom 'e idut; rat;[ snimatisq z n≠mci, i on; poidet; s Trokov; k Gorodnu s mater;[. A kak pristupit; ko Trokom knqz; velikii Qgailo, i Troki dadutsq emu. I knqz; velikii Kest[tii k Gorodnu k synu svoemu, tuta naidet; i 'enu svo[ i powlet; q k Beresti, nad≠qsq na knqzq na Qnuwa mozov;skogo, zqtq svoego, a sam poidet; vo "emoit;, a syna, knqzq velikogo Vitovta, ostavit; u Gorodn≠. Knqz; pak Qnuw;, zqt; ego, zabyv dobra i priqzni ctq svoego i te]i svoei i w[r;i, poide rat;[ k Dorogihinu. Dorogihin; vozma osadit;, Mel;nik vozma osadit;, Sara'; izvo[et;, Kamenec; izvo[et; i ostupit; u Beresti te][ svo[. Berest;q dobyv;91 poidet; proh, osadiv; tyi 2 goroda% Dorogihin; i Melnik. A knqz; velikii Kest[tii, s=brav; svo[ "emoit;sku[ zeml[ i vsi rati, i pode

k r≠ce k Vl;i92, i knqz; Vitovt;. sobra svo[ rat; i svoi ohiny, poidet; iz Gorodna protivu otca svoego i s=imutsq na Vel;i vywwi Kovna 2 mili. I tuta pereveztsq rat; i poidut; k Trokom, i, priwedwe, ostupiwa Troki. I poh[et; knqz; velikii Kest[tii, hto knqz; Qgailo iz Vilni idet; rat;[, a z nim n≠ckaq93 rat; i liflqn;skaq. Ino pervoe n≠mci oboim nepriqteli byli, i knqz[ velikomu Kest[t;[, i knqz[ velikomu Qgailu. I se per-voe% liflqn;skaq rat; na pomoh; prixodila knqz[ Skirgailu k Polocku, a potom z marwal=kom pruskaq rat; ko Trokom prixo-dila, a to v'e v tret;ee liflqn;skaq rat; z nim 'e pridila94, to v'e vaki95 tye vywli, wto s nimi zaodno stali protivu knqzq velikogo Kest[t;q. I vystupit; na boi knqz; velikii Kestutii i s synom svoim, velikim knqzem; Vitovtom;, protivu knqzq Qgaila. I kak ne s=wedwimsq polkom; za tri ili za hetyri pe-restr≠ly, pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq velikogo Qgaila do knqzq velikogo rati Kestut;evy, pohnut; pytati knqzq velikogo Vitovta, wto byxom z nim pogovorili. Pohnut; govoriti veliko-mu knqz[ Vitovtu% «Knqz; velikii Qgailo poslal; nas; k tob≠, wto byxom dr='ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me'i nas ne bylo, a krovoprolit;q by ne uhinilosq. Ty by priexal ko bratu svoemu, knqz[ velikomu Qgailu, a my pravdu daem;, htoby tob≠ histo otexati opqt; u rat; svo[, hyzdy96 by me'i vas dobryi byl konec;». I knqz; velikii Vitovt; otv≠hal;% «Pravdu u vas beru, wtoby tako' knqz; Skirgailo s≠mo priexal;, a tako'e by pravdu dal;, i q vyedu». I oni poslali k knqz[ Skirgailu, i knqz; Skirgailo tako'e pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu, kak i oni. I knqz; Vitovt; poexal; k knqz[ velikomu Qgailu i ko ego rati, a polkove stoqt;, me'i sebe ne pohinali nihego. I knqz; velikii Qgailo uhnet; prositi velikogo knqzq Vitovta, wtoby «esi me'i nas uednal i krovoprolit;q by ne bylo». I knqz; velikii Vitovt pravdu vzql u knqzq velikogo Qgaila za otca svoego, hto otc[ ego, velikomu knqz[ Kestut;[, z;exavsq i opqt; histo rozexatisq. A e]e rehe knqz; velikii Vitovt; knqz[ velikomu Qgailu% «E]e, brate, powli knqzq Skirgaila, wtoby i on; i q zadali byxom pravdu otc[ svoemu, i' by emu histo priexati i opqt; otexati v rat;, a knqz; by velikii Skirgailo ot tebe dal pravdu». I knqz; velikii Vitovt s knqzem Skirgailom voedet; ko otc[ svoemu velikomu ot knqzq velikogo Qgaila, i knqz; Skirgailo dast; pravdu ot knqzq velikogo i ot sebe. I knqz; velikii Vitovt so otcem svoim, velikym knqzem Kestut;em, oba poidut; iz rati, nad≠qsq na tyi pravdy. I knqz; velikii Qgailo perestupiv; tyi pravdy, molvqt;% «Poed; k Vilni, tamo donhaem;97 v=we». Ostali. I kak k Vilni priexav, knqzq velikogo Kest[t;q, dqd[ svoego, okovav;, poslali Krevu i vsadili u ve'[, a knqza velikogo Vitovta ostavili byli e]e u Vilni. I tamo u Krev≠ pqtoe nohi knqzq velikogo Kestut=q udavili komorniki knqzq velikogo Qgailovy% Prokwe, wto vodu daet; emu, a byli inii, Mostev; brat; a Kuh[k;, a Lisica "ibndqi. Takov konec; stalsq knqz[ velikomu Kestut;[.

}1382(83, pierwsza ucieczka Witowta do Krzy/ak[w|Po smerti pak; velikogo knqzq Kestut;q powlet; knqz; velikii Qgailo knqzq velikogo Vitovta u Krev 'e so 'eno[ a velit; ego tvr=do sterehi v komnat≠. Pom]aq Voidila, wto byli sestru svo[ za nego dali, dvu veli na koles≠ razbiti. a odno, Vidimonta, dqd[ matki knqzq velikogo Vitovta, otca brata matki ego, wto dr='al; Ul;qnu, potom pak; byla za Monivodom. a inyx; “b”oqr;98 mnogix postinali, pom]aa togo Voidila. Knqz; pak; velikii Vitovt sid≠l u Krev≠ v komnat≠ za tvr=do[ storo'e[, a 'onc≠ 2 xodili pokladyvati knqgin[ v komnatu da polo'iv; da von; poidut;, a storo'i okolo. To pak; velikaq knqginq slywav; ot l[dei, imet; li knqz; velikii Vitovt dol'e sid≠ti, ah; tak'e zagada[t;, kak i nawim otcem. I prigadala emu tak;, kak; po-idut; 'onki pokladyvati, ino by emu odnoi 'onki uslak;sti99 por;ty da vyiti von; z drugo[ 'onko[, a toi 'onc≠ ostaviti by v nei v kotoryx; port≠x vyidet; von. I pak; ego nauhit;, i on;, narqdivsq v odnoe 'onki porty, da i z drugo[ vywol;, da spustilsq z goroda da utek; u N≠mci, u Prusy.



}1383–1385, Witowt wojuje ziemi" Litewsk' do spo=u z Niemcami|Su][ 'e emu u N≠mcax u Mar;in≠ grad≠ u mistra priexawe k nemu mnozi knqzi i boqre litov;skii, on 'e naha voevati s pomoh[ n≠mec≠ko[100 Litov;sku[ zeml[. A knqz[ velikomu su][ Qgailu z mater;[, z veliko[ knqgine[ Ul;qno[, v Viteb;sku, a brat; ego, knqz; Skirgailo, u Litov;skoi zemli u Trocex. A velikomu knqz[ Qgailu i Skrigailu nevozmo'no u'e stati protivu emu, zan[ 'e bo u nego sila velika sobralasq.

}1386, zapis nie na miejscu, w dalszej cz">ci, pod 1386, powt[rzenie&ªA knia{ wielki Witowt w[wczas posiada= +uck i wsz' ziemi" Wo=y<sk', a w Litewskiej ziemi ojcowizn" swoj' mia=.º|Tygdy knqz; Qgailo, perezvav ego iz N≠mec;, i dal emu Luhesk; zo vse[ Volyn;sko[ zemle[, a u Litovskoi zemli othinu ego.

}1385, latem – uk=ady ]w Krewie\, zim' – chrzest i >lub w Krakowie,nowy temat& Jagie==o kr[lem w Krakowie, i katolikiem...,Jadwiga c. Kazimierza – z charakterystycznym b="dem|Korolq Kazimira krakov;skogo v 'ivot≠ ne stalo, a synov; u nego ne bylo, tolko odna dolka101. I nahawa lqxove slati is Krakova ko knqz[ velikomu Qgailu, daby prinql; kre]enie starogo Rima i ponql by u nix korolevu Qdvigu sob≠ 'ono[ i stal by u nix; korolem u Krakove na vse zemli Lqdskoi. On 'e, knqz; velikii Qgailo, sov≠t; sotvori svoe[ mater;[, z ve-liko[ knqgine[ Ul;qno[, i z brat;e[ svoe[, i s vsimi knqz;mi i boqry Litov;skoe zemli, i poexav Krakovu v Lqdsku[ zeml[. Tamo 'e sam krestisq i brat; ego, i knqzi, i boqre Litov;skoe zemli. I vzql; za sebe korolevu Advigu, i korunovan byst; togo korolev=stva koruno[.

}1387, zako<czenie tematu wiary bocznym w'tkiem – wyprzedzeniem;na uskok na bok na chwil" wskazuj' og[=y i lapidarno>: zapisu|I otol≠ nahawa krestiti Litvu v latyn;sku[ v≠ru, i prisla arcibiskup; biskupa k Vilni v Litovsku[ zeml[, i togda nahawa staviti kostely v vsei Litov;skoi zemli.

}1385, zima, powr[t do wydarze< roku 1385& najazd Andrzeja po=ockiego z Niemcami z Inflant i z +atygo=', na Litw", gdy Jagie==o w Krakowie|Toe 'e zimy korol[ su][ u Krakove zo vsimi, knqz; An;drei polocki priide z n≠m=ci s viflqnty, zo vse[ latygalo[ na Litov=sku[ zeml[, i povoevav po''e mnogo m≠st; i sel, gradom 'e v Litov;skoi zemli nihto ne usp≠, i paky vozvratisq vosvo-qsy. Toe 'e zimy knqz; Sv≠tslav; smolen;skyi sov≠t; sotvori so knqzem; Andreem; polockym% on v Litvu, a knqz; Sv≠t=slav k Orwi. A na miru mnogo zla sotvoriwa, xrestiqn;skii102 muhiwa xrestiqn;, i' ni na pogan;skyx ratex slywaxom takovyx muk muha]i xrestiqn;. Zbiraxu i zapiraxu vo izbax i za'igaxu, a drugiq velikiq xramy ohapy pod;nimaxu i pl≠nikov; pod st≠ny glavami kladqxu, a inyq 'en; i d≠ti na kop;q tykaxu, a inyx; muk; nad xrestiqny, ix 'e srama radi ne disaxom;, qko 'e ni Antiox sir;skii, ni Ul;qn; zakonoprestupnik tyx muk; ne sotvori nad xristiqny, gradu 'e Rwi nihto 'e usp≠wa i paki vozvratisq vosvoqsi. Toe 'e zimy na vesnu u velikii govenia nahat; Svet;slav; dumati smolen;skimi boqry na xristiqn;skoe krovoprolitie, aki zv≠rie sver≠pii, aki nexrestiqne. Poide ko gradu M=stislavl[ i sta u grada M;stislavlq, i naha doby-vati i poroki biti grad, a v zeml[ Mstislavl;sku[ voi pusti, i mnogo prolia krovi xristiqn;skia. To 'e byst; bogu mr=zko zr≠ti% zovu]imsq xrestiqnom, a brat;[ svo[ xrestiqn; ne he-loveheskii, ni xrestiqn;skii muhaxu.

}1386, wiosna|Knqz; 'e velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt priexavwe iz Lqxov a103 brata svoego korolq i slywa, qko knqz; Svet;slav smolen;skii i pre'e byst; pod Viteb;skom, a potom k Orwi pri-xodil, a pod Mstislavlem stoit;, grad poroki biet;. I so'alivsq knqz; velikii Skirgailo, poide so brat;e[ svoe[, z velikim knqzem; Vitovtom i s Semenom Gugnivym;. I pomqnuwa slovo bo'ie, e'e rehe% «Vo kotoru[ m≠ru helovek m≠rit;, otm≠ritsq emu, a hto pos≠et;. to i po'net;. My, rekowa., nikego104 zla emu

ne sotvorixom, a on z nami v dokonhanii buduhi i prestupiv; krestnoe c≠lovanie i donhanie105 a naw[ zeml[ vo[et; i krov; xrestiqsku[ prolivaet;. My 'e na n; idem;, nad≠qsq na boga i na xrestian;sku[ silu». I priidowa ko gradu M=stislqvlu. A knqz[ Svet;slavu, stoq][ u grada i vynqvwe106 poroki grada Mstislavl; na krestnoi nedeli u pqtnic[. A pak; uslywav; knqz; Svetslav. wto idet; na nego knqz; velikii Skirgailo so brat;e[, on 'e spol;hiv; voq svoq i poidet; protivu im. Qko sostupiwasq polci, bog 'e po D“a”v“y”da proroku slovu sotvo-ri, e'e rehe% «Obratitsq bolezn; na glavu ego. i na verx ego nepravda snidet;». I paki% «Rov; izry i iskapa, i vpadesq vo qmu, ['e sotvori». Bog 'e pomo'e velikomu knqz[ Skirgailu i velikomu knqz[ Vitovtu, a knqz; Svet;slav; ustremisq na b≠g; i so svoimi knqz;mi i boqry smolen;skimi, i so svoimi rat;mi. Bo';e[ silo[ tu nemalo h[des sotvoriwa, izbito byst; voi mnogo mno'estvo, knqzei, boqr;. No i samogo knqzq veliko-go Svet;slava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikii Skirgailo obr≠tesq u Trocex107 mnogo ranena, tolko 'iva su]a.I vzq ego i naha ego l≠hiti mnogimi l≠kar;stvy, i glavu emu postri'e ran; radi, zane mnogo ranen;i ohaqvsq be 'ivota. Knqz; 'e velikii Skirgailo isc≠liv; ego ot ran; i priveze ko gradu Smolen;sku k materi ego. velikoi knqgini Sv≠t;slavli, i posadi ego na velikom knq'en;i u Smolen;sku, zane'e byla za knqzem {r;em dohka stareiwee sestry Skir;gailovy. Otwed 'e ot goroda Smolen;ska knqz; velikii Skirgailo i poidet; vo svo[ zeml[ Litov;sku[. i naha knq'iti u Trocex, a u Viln[ prislal; korol; starostu ot sebe lqdskogo. A knqz[ velikomu Vitovtu togda dr='a][ Luhesk; i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v Litov=skoi zemli othinu svo[ m≠l;. I byst; emo108 no'no108, q'e pre'e hego ne bylo v Litov=skoi zemli, storonam vlad≠[]im velikim knq'en;em;.

}1390, powt[rna ucieczka Witow=a do Niemiec, obl"/enie Wilna, ginieKorygie==o – prawid=owo, w odpisach powsta=ych w lata p[{niej – b="dnie|Togda s=v≠t; sotvori so mnogimi knqz;mi i boqry Litov=skoi zemli. Togda bo Skirgailu otexavwu ko Polocku i knqz; veliki Vitovt priide v Viln[, xotq zas≠sti, a knqginq velikaq ego Nna109 b≠ togda v Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne vdawesq emu, zae110 'e togda pravdu dali korol[111 Skirgailu111. On; 'e togda ne vozma Vilni i poide k mistru i s svoe[ knqgine[, i svoimi knqzqmi, i so mnogimi boqry, i ottole naha voevati Litov=sku[ zeml[ z n≠mecko[ pomohi[. I u'e uzql byl Litov=skii zemli po r≠ku po Vel;[, a Poltesk grad vdasq emu. I uzr≠ korol; i knqz; velikii Skirgailo, qko u'e nevozmo'no im udr='ati zemli Litov=skoi pered velikim knqzem Vitovt=m, s nimec;kimi silami poide k Vilni. I str≠te ego knqz; Skirgailo s bratom svoim Vitovt;m112 i z litov=skimi voi na rec≠ na Vel;i u gorodka, na m≠sti nare-hennom Ikwiw;ky. I stupivwimsq polkom, i bog pomo'e velikomu knqz[ Vitovtu, i pob≠'eni bywa litov=skii voi, i ustremiwasq na b≠g;, i pobito byst; ix mnogo. A inyx knqzei i boqr; v nqt;stvo poimali% knqzq Semena Evnut;eviha, knqzq Gl≠ba Svetoslaviha smolen;skogo, knqzq Vasil;q113 Kostqntinoviha, knqzq Ivana Tetu, Lva Plak;siha i inyx knqzei poimano byst; mnogo. Ide knqz; velikii Vitovt taki ko gradu Vilni s svoimi voimi, i ostupit; grad Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwikami biti, i vzq grad Krivyi, togda 'e n≠mci ubiwa knqzq Korgaila Olgirdoviha. A lqdskoi zastav≠, togda su]i u Vysokom gorod≠, ne pustiwa vo grad knqzq Korgaila114. Knqz; 'e velikii Vitovt vozma Krivyi grad i zeml[ izvoevav, paki vozvratisq v N≠mci.

}1391| Togo 'e l≠ta k velikomu knqz[ Vitovtu115 }rzecz o zam'/-p[j>ciu Zofii – c[rki Wito=da – za wlk. kn. moskiewskiego Wasila Dmitreje-wicza 1389÷†1425, w latopisach zwi'zek zawarty 1392, w rzecz. 1391.01.19, tj. w ko<cu roku 1391; do Wito=da przybyli pos=owie wlk. kn. Wasila| • • • •



PRZYPISY1. tak w r"kopisie; w Nowogr. Aleksander2. tak w r"kopisie; w Nowogr. s=owu3. tak w r"kpisie; w Nowogr. ratiu ]raci', wojennymi\4. tak w r"kopisie; w Nowogr. ordu5. tak w r"kopisie; w Supra>l. i Nowogr. oktabra 16. tak w r"kopisie; Mo/aisku ¯ Mo/aisk7. tak w r"kopisie; w Supra>l. Steczina8. tak w r"kopisie; Iwanowicz9. tak w r"kopisie; leta ]lata ¯ lato\

10. tak w r"kopisie; innych ]in\11. tak w r"kopisie& tiem ¯ :ma ]w[dz tatarski\ – bez sensu;

w Supra>l. letom ¯ leto ]lato; da= mu na 15 lat\12. tak w r"kopisie; swoich13. tak w r"kopisie; knia/enii14. tak w r"kopisie; zimu ]zimy ¯ pol. tej/e zimy\15. tak w r"kopisie; w Nowogr. bie/a16. tak w r"kopisie, w Nowogr. snieg ]>nieg\17. tak w r"kopisie, w Nowogr. wiesny ¯ wiesna ]pol. wiosna\18. dalej w r"kopisie brakuje kilku stron19. tak w r"kopisie; priecha=20. tak w r"kopisie; Smole<sk21. tak w r"kopisie22. tak w r"kopisie; Samsona23. tak w r"kopisie; w Nowogr. awgusta 1124. tak w r"kopisie; Gregory25. tak w r"kopisie; tysi"cznik26. brakuje jednej karty, czyli dw[ch stron zapis[w; postawi=27. {le u wydawc[w& 1430, bo w rzecz. zjazd mia= miejsce w 1430

]s=usznie\, lecz wg latopisu – z b="dem& 6939,st'd 6939 – 5508 ^ 1431 ]>ci>le; b='d nale/y zostawi:(wykaza:\.

28. tak w r"kopisie& indyjskiego; w Nowogr. do<skogo ]du<skiego\,29. tak w r"kopisie; trista ]trzysta\30. tak w r"kopisie; na31. tak w r"kopisie; powieli ]poleci=\ ¯ powielenie ]polecenie\32. Michai= Iwanowicz Holsza<ski by= synem Iwana Holsza<skiego

– stronnika Witowta33. tak w r"kopisie; w Supra>l. w ozierech ]jeziorach\34. tak w r"kopisie; w innych& bojar ]bojar[w\35. tak w r"kopisie; Po=ocku36. tak w r"kopisie; do Zawilejskiej ziemi, po Wilji ku Wi=kom.37. zepsuty zapis; w Nowogr. knia{38. tak w r"kopisie; w innych& na rzece; w oryginale – zapewne –

zostawione czyste miejsce na wpisanie nazwy rzeki, jedno z kilku miejsc, kt[rych pisiec nie uzupe=ni=; w kopiach czyste miejsca opuszczono

39. tak w r"kopisie; w Supra>l. i kniazia Danil" SemenowiczaHo=wda<skiego

40. tak w r"kopisie; w Supra>l. panow ]pan[w\41. tak w r"kopisie; w Supra>l. hospodar ]pan, gospodarz, w=adca\ 42. tak w r"kopisie; w Supra>l. takowo43. tak w r"kopisie; s=awnomu44. tak w r"kopisie; wsiegda ]zawsze\45. litery «=y» ]si=y\ oderwane46. pierwsze «i» ]welikii\ oderwane47. tak w r"kopisie; w innch& wielicei ]wielkiej\48. tak w r"kopisie; w Supra>l. polecajasja49. tak w r"kopisie; w Supra>l. s=awnogo ]s=awnego\50. $; tagda ]w[wczas\$51. tak w r"kopisie; w Supra>l. wielikoju52. w Supra>l. dalej& otpuszczajet na ordu, a w niego carei new-

czeno ]wielu car[w odprawia do Ordy, a u niego – ich – nie ubywa\

53. tak w r"kopisie; na54. tak w r"kopisie; lata 1436, 1437, nie opisane, nie uzupe=nione55. tak w r"kopisie; w Supra>l. g=ad ]g=[d\56. tak w r"kopisie; w Supra>l. ino ]w[wczas\57. tak w r"kopisie; w Supra>l. w skudilnici ]do urn ¯ urna\58. tak w r"kopisie; knia{59. tak w r"kopisie; w Supra>l. wam60. tak w r"kopisie; Andreja61. tak w r"kopisie; na62. tak w r"kopisie; Andreja63. tak w r"kopisie; Lachow ]Lach[w\64. skraj, brzeg karty oberwany65. tekst uzupe=niony wg Supra>l. ltpsi66. tak w r"kopisie; wojewoda ich67. tak w r"kopisie; polskomu ]polskiemu\68. tak w r"kopisie; zbytecznie, bo zaraz powt[rzone69. tak w r"kopisie; kniazei70. tak w r"kopisie; U wielkiego kniazia Gedimina71. tak w r"kopisie; w Supra>l. otec ]ojciec\72. tak w r"kopisie; Koriat73. tak w r"kopisie; knia{74. tak w r"kopisie; nie imie= ]nie mia=\ ¯ pol. mie: ]trzyma:, jak

trzyma: w r"ku\ ˘ w ltpsie z b="dem j"zykowym& dzier/y:75. tak w r"kopisie; w Supra>l. k dotce ]do c[rki\76. tak w r"kopisie; w Supra>l. Witebsk77. tak w r"kopisie; w Supra>l. wysaditi ]usun':,

dos=. wysadzi: ¯ wy % sadzi:\78. tak w r"kopisie; w Supra>l. k ]do\ }Wilna wpa>:...|79. tak w r"kopisie; knia{80. tak w r"kopisie; powt[rzone w(borzdie }r-z| ]napr"dce\81. tak w r"kopisie; w Supra>l. tako/e byli ]tak i byli\82. tak w r"kopisie; w Supra>l. knia{ wieliki Kestuti83. tak w r"kopisie; w Supra>l. Olgird ]w=a>ciwie& Olhird\84. litery «tu» ]bratu\ oderwane85. tak w r"kopisie; wielmi ]wielce\86. tak w r"kopisie, w Supra>l. niekto ]pewien, jaki>\87. tak w r"kopisie; w Supra>l. ostrodski ]z Ostr[dy, w Prusach\88. tak w r"kopisie; w Supra>l. ego ]jego\89. tak w r"kopisie; w Supra>l. Dorohiczinu ]nad Bugiem, J.D.\90. tak w r"kopisie; uczini=91. tak w r"kopisie; w Kras., Racz. nie dobywszi ]nie zdoby=\92. tak w r"kopisie; Welji ¯ Welja93. tak w r"kopisie; niemiecka94. tak w r"kopisie; prichodi=a95. tak w r"kopisie; anaki96. tak w r"kopisie, w Supra>l. aczem ]zaczem, a za tym\97. tak w r"kopisie; w Supra>l. dokonczaem ]doko<czymy\98. litera «b» oderwana99. tak w r"kopisie; uk=asti-wk=asti ]w=o/y:\

100. tak w r"kopisie; niemieckoju101. tak w r"kopisie; doczka ]c[rka\102. tak w r"kopisie; w Racz. nie po chrestia<skii103. tak w r"kopisie; w Supra>l. ot ]od\104. tak w r"kopisie; nijakiego ]/adnego\105. tak w r"kopisie; doko<czanie ]uk=ad, porozumienie\106. tak w r"kopisie; w Supra>l. biwszi ]bij'(cy\107. tak w r"kopisie; w trupach ]mi"dzy trupami\108. tak w r"kopisie; w Supra>l. emu nu/no ]jemu t"skno, smutno\109. tak w r"kopisie; w Supra>l. Anna110. tak w r"kopisie; w Supra>l. zane ]albowiem\111. tak w r"kopisie; albo kr[lowi, albo Skirgielle112. tak w r"kopisie; w Supra>l. Wigontom ]Wigantem\113. tak w r"kopisie; w Supra>l. – {le – Hleba114. tak w r"kopisie; w innych – {le – Witowta, Skirgie=="115. na tym urywa si" r"kopis; rzecz o zam'/p[j>ciu Zofii – c[rki

Witowta, za wlk. kn. moskiewskiego, Wasila Dmitrejewicza

Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych. Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj' we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.

nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Nik. Porph. Nikiphorowa

latopis Nikiphorowskipoz. lit. 0001-35.1

• • • • Andreq, Kuhkovihi pobi, a inyx boqr za {r;evym iz=wa i pobi. Sii 'e knqz; velikyi pristavi svqt≠i Bogorodici s=bornoi 4 vr;xy i pozlati, svqtago Dmitria na svoem dvor≠ postavi i pozlati, a knqgyni ego Mariq1 deva Orieva1, d=]i hesskago knqzq, postavi cerkov; kamenu svqtu[ Bogorodicu v novom manastyri. I byst; u nego synov 6% 1 Qroslav. 2 Ioann starodub;skyi. 3 Kostqntin rostov;skyi. 4 Svqtoslav, narehennyi Gavril [r;ev-skyi, postavi svqtago {r;q i sam bqwe master. tot 'e i V=z-dvi'enie postavi v Volodimiri, da togdy vzql gorod, a powol v Omosov den;. 5 Andr≠i suzdal;skyi. 6 {r;i, knqz; velikyi volodim≠r;skyi, postavi cerkov; svqtu[ Bogorodic[ s=bornu[ v Su'dali, a drugu[ v Volodimeri kamenu[ cerkov; o tri vr;xi Ro'estvo svqt≠i Bogorodici. toi 'e na Gz≠ s Konstqntinom, bratom svoim, bisq. na togo Batyi car; pride i sugna na Site na r≠c≠. A Kidew;wu[ cerkov; postavi Boris Mixalkovih;, syn brata Andr≠eva Vsevolo'a, i s=sypa gorod Kidekwu, toi 'e Go-rodec; na Volz≠. Potom pride na velikoe knq'enie v Volodim≠r; iz Novagoroda iz Velikogo knqz; Andr≠i Bogol[b;skyi2.

Ot Adama do potopa l≠t 2000 i 200 i 40 i 2. A ot potopa do Avraama l≠t 1000 i 80 i 2. Ot Avraama do isxo'eniq Moiseova l≠t 500 i 2. Ot.isxoda do Davyda l≠t 601. Ot Davyda i ot nahala carstva Solo-monq do pl≠neniq Ierusalim;skago l≠t 400 i 48. Ot pl≠nenia do Aleksandra l≠t 300 i 10. A ot Xristova Ro'estva do Kostqnti3 carq l≠t 300 i 10. Ot Kostqntina carq do Mixaila carq l≠t 500 i 40 i 2.

V l≠to 6362-e “854”. Nahqlo zemli Rust≠i.

V l≠to 6366 “858”. Mixail car; izyde s voi svoimi bregom i morem na bl=gary, bl=gar≠ 'e vid≠vwe, i' ne mogowa stati protivu emu i prosiwa krestitisq i pokoriwqsq grekom.

V l≠to 63674 “859”. Imaxu dan; varqzi iz zamor;q na h[di i na sloven≠x, i na meri, i na vs≠x krivih≠x ot mu'a po b≠l≠ verici. A ot kozar imaxu dan; na polqn≠x i na sev“e”rqn≠x i na vqtih≠x po b≠l≠ vekwi ot dyma.

A se zahalo knqzii ruskyx.V l≠to 6370 “862”. V=stawa krivihi i slovene, i merq, i h[d; na varqgy, i izgnawa ix za more, i ne dawa im dani, i nahqwa sami vlad≠ti, i grady staviti, i ne b≠ u nix pravdy, i v=sta rod na rod, i byst; m≠'; imi rat; velika. I r≠wq sami v sob≠% ∞Poi]em sob≠ knqzq, o'e by vlad≠l nami i sudil by v pravdufi. I poslawa za mor≠ k varqgom, k rusi, sice bo zovqxusq rus;[. I r≠wa im vsq% ∞Zemlq nawq dobra i velika est;, iz=obilna vsem, a narqdnika v nei n≠t, to nyn≠ poidite k nam knq'iti i vla-d≠ti namifi. I izbrawqsq iz Nemec tri braty s rody svoimi, i poqwq s sobo[ dru'inu svo[. I priwed star≠iwii R[rik s≠d≠ v Nov≠gorod≠, a Sin≠us, brat ego, na B≠l≠oz≠r≠, a Triur, brat ix, v Zborc≠, i nahawa voevati vs[d≠. I ot t≠x varqg prozvasq Rus; i zemlq Ruskaq. I po dvo[ l≠tu Sin≠us i brat ego Triur umre, i pria vs[ vlast;5 v Rusi R[rik, i razdaq grady mu'em svoim. I bywa pr=vii nasilnici v Kiev≠ varqzi, v Nov≠gorod≠ sloveni, v Polocku krivihi, v Rostov≠ merq, na B≠l≠ozer≠ ves;, v Murom≠ muroma, a vsemi obladawe R[rik. I b≠sta u n≠go dva mu'a, Askolod i Dir, i sprosistasq u nego k Carugradu s rodom; svoim;. I poidosta po Dnepru, i uzr≠sta na gor≠ gradok mal i v=prawasta% ∞Hii est; gradok sii*fi I r≠wa im tu su]ii% ∞Byli sut; 3 braty% Kii, }ek, Xoriv, i'e s=d≠lawa sii grad i zgybowa, my 'e s≠dim, platqhe dan; rodu ix, kozaromfi. Askolod i Dir s≠dowa v grad≠ i vlad≠wa imi. R[rik 'e knq'i v Nov≠gorod≠. I byst; emu syn Igor;, mu' xrabor i mudr, i u nego voevoda Oleg.

V l≠to 6377 “869”. Kre]ena byst; zemlq Bl=gar;skaa pri cari Vasilii, synu Mixailov≠.



V l≠to 6387 “879”. Umre R[rik i pr≠dast; knq'ie svoe Olgovi, qko ot roda emu su]u, i syna svoego Igorq, b≠ bo mal e]e d≠tesk.

V l≠to 6389 “881”. Poide Oleg, poim Igorq, iz Novagoroda i pride k Smol≠n;sku, i priq grad, i posadi v nem mu'i svoi. Ottol≠ poid≠ po Dnepru i pride k goram Kiev;skym. Uv≠d≠v Oleg, qko Oskolod i Dir knq'ita v Kiev≠, i b≠ Oleg mnq]esq mimoidy i s malo[ dru'ino[ v lodiax. I poslasta k Oskolodu i Diru, glagolq% ∞Qko gosti esmo ugor;skye, idem v Greky, Olga knqzq i Igorq knq'iha, pridete k nam k rodom svoimfi. Oni 'e pri-dosta edini. I priim Oleg Igorq na ruc≠ si i rehe k Oskolodu i Diru% ∞Vy n≠sta knqzi ni knq'a rodu, n“o” az esm; knqz;, a se est; syn R[rikov Igor;fi. I pov≠l≠ ubiti ix. I pogr≠bowa

Askoloda, ide'e Ugor;skoe, ide'e est; dvor Olmin, a Divora6 mogila za svqto[ Irino[ v Kiev≠. I s≠d Oleg knq'iti v Kiev≠ i nad vse[ Rusko[ zemle[, a slovenom i krivihom i merqnom dan; nalo'i, a ot Novagoroda po 300 griven. I mnogy iny stra-ny pritqgnu k Rusi i prinudi k sob≠ i derqvlqny, i v=zlo'i dan; na nix po hr;n≠ kun≠. Knqz; 'e Oleg privede Igorevi 'enu iz P;skova imenem Olgu, i 'ive Igor; s Olgo[ l≠t 43.Sii spisok v=kratc≠. Ot pr;vago l≠ta Igoreva do pr;vago l≠ta Svqtoslavlq, do pr;vogo l≠ta Qropolha l≠t 28. A knq'il Qropolk 8 l≠t, a Volodimer 37. A ot kre]eniq bl=gar;skago do pr≠lo'enia knig l≠t 29, a ot pr≠lo'eniq knig do kre]e-nia Ruskoi zemli l≠t 92. V 9-e l≠to knq'en;q Vladimerova kre]ena byst; Ruskaq zemlq. A ot kre]enia do smerti Vladi-merovy l≠t 28. Ot kre]eniq do ubieniq Borisa i Gl≠ba i do pr≠neseniq mo]em l≠t 57. A ot pr;vago do vtorogo preneseniq

l≠t7 i do vzqtia Kiev;skago l≠t 87. Do Kolkov;skogo bo[ l≠t 20. A Svqtopl=k Okaannyi 3 l≠ta knq'i, biasq s Qroslavom.

A Qroslav knq'i 40 l≠t, a Volodimir Qroslavih; 4 l≠ta8.Igorevi 'e xodq]u po Olgovi. Ide Oleg na Greky, a Igorq ostavi v Kiev≠. I poq 'e mno'estvo varqg i sloven, i h[di, i krivihi, i mer[, polqny, i s≠veru, i derevlqny, radimihi, vqtihi, xorvaty,

du“l”epy9 i tiverci. I s simi v=s≠mi poide Oleg na kon≠x i v korablix, b≠ hislom korablei 2000. I priidowa k Carugradu, i greky zatvoriwa grady. I izyde Oleg is korablq i povel≠ izvle]i korabli na breg, i povoeva okolo grada, i mnogo zla stvori grekom% mnogy polaty razbiwa i cerkvi rassypawq, aky prax, i eliko zla s=tvoriwa, ne mo]no qzyku heloveh;sku izr≠]i. I po six povel≠ Oleg svoe[ mudrosti[ zd≠lati kolesa i v=staviti korabli na kolesa, i byvwu pokosnu v≠tru, poidowa v korablix po pol[ k gradu. Vid≠vwe 'e greky silu ix mnogu[, uboqwqsq i vyslawq k Olgovi iz grada% ∞Ne pogublqi nas, imem ti sq po dan;fi. I ustavi Oleg voq svoq, i vynesowq gr=ci brawno i vino, i ne priq ego, b≠ bo ustroeno s otravo[. I uboqwqsq gr=ci, i r≠wq% ∞N≠st; se Oleg;, n“o” svqtyi Dmitrii poslan na nyfi. I zapov≠da Oleg; dan; dati na 2000 korablei po 12 griven na mu'a, a v ko-rabli po 40 mu'ii, i qwqsq gr=ci po sem. I stvori Oleg= mir s carema greheskyma, s Leonom i Aleksandrom, i za rqd polo'iwa% ∞Q'e prixodqt; ot nawix zeml;, da budut nevre'eni nihim, a m≠sqhnoe eml[t; na 6 mesqc; xl≠ba i vina, i mqs, i ovo];q eliko xotqt, a poidut domov, eml[t; u carq brawno na put; i qkori i u'a, eliko potrebnofi. I qwqsq greci po se, reku]e% ∞Prixodq]ei

rusi da vida[t u svqtogo Papy10, i poslet car; i spiwet imena ix, i togda v=zmut m≠sqhnoe pr;vii kian≠, hr=nigovci, i pere-qslovci i prohix vawix grad, i v=xodqt v grad odn≠mi vraty s carevym mu'em bez oru'iq, 50 mu', i tvorqt kupl[ eliko xotqt, ne platqhi vina ni v hem 'efi. Car; 'e Leon i Aleksandr stvoriwa mir s Olgom i poqwesq po n;. I pride Oleg k Kievu k Igor[, nesu]e s sobo[ zlato i pavoloky i vsqkoe uzoroh;e.

V l≠to 6420 “912”. Posla Oleg postroiti mira i polo'iti rqd me'i Greky i Rus;[. I car; Leon postroi mira i u tvr=di s=pi-saniem, e'e nepr≠stupnu byti miru ix, i otpusti posly ruskyq i pohstiv ix. I 'ivqwe Oleg mir im≠q s vs≠mi. I po six pomqnu Oleg kon; svoi, na nem 'e vl=xov kudesnik ne vel≠ ezditi, r;ku]e,



qko ∞ot togo ti est; smert;fi. I prizvav Oleg kon[xy svoq i rehe im% ∞Gd≠ est; kon; on*fi Oni 'e rekowa% ∞Umr=lfi. I priexa Oleg vid≠ti golovy konq, o'; kost; ognila. I v=stupi Oleg na golovu konevi, rekuhi% ∞Ot sego li mn≠ bylo umr≠tifi. I abie iz golovy zmiq vkusi Olga, i umr≠. I byst; vs≠x l≠t knq'eniq ego 33.

V l≠to 6421 “913”. Nahq Igor; knq'iti po Olg≠, i dere-vlqne zaratiwasq s Igorem. Ide Igor; na derevlqny i po-b≠di q i dan; v=zlo'i na nix bolwi Olgovy. I po six Igor; xodi na greky i ne odol≠ ix i otbe'a v mal≠ dru'in≠. I po six paky Igor; s=brav vs[ svo[ silu, naqt 'e i pehene-gy, i poide na greky. Oni 'e, slywavwe beshislenoe mno'e-stvo, poslawa k Igor[% ∞Ne xodi na nix, a vozmi dan;, qko 'e i Olegfi. I b≠ Igor; na Dunai, priwedwim poslom greheskym,

i s=tvori s nimi mir po miru Olgovu, i posla mu'i11 svoi11 k Romanu postroiti mira, i ustroiwa mir, qko 'e i Oleg.

Po six 'e rekowa12 dru'ina Igoreva% ∞Qko Svintel izdobyl-sq vsego, a my n≠ tak> nyn≠ 'e poidi na derevlqny, da i my

idem13 po tob≠fi. I posluwa ix Igor;, poide na derevlqny i v=zlo'i na nix dan; i vzem dan; poide domov. I otpustiv dru'inu, paky poide k nim. I zdumavwe, ubiwa Igorq i dru-'inu ego, i pogreben byst; u Korostenq grada v Derev≠x.Olga 'e b≠ v Kiev≠ s synom svoim Svqtoslavom, malom su]em. R≠wa 'e derevlqn≠% ∞Ubixom knqzq Igorq ruskago, nyn≠ ubo poim≠m 'enu ego Olgu za knqzq nawegofi. I poslawa posly svoq, luhwix mu', k Olz≠. Olga 'e prikl[ka ix, qko vlodiax v qmu v=vr='enym byti im, a po inyx po luhwix posla, glagol[]i% ∞Qko l[ba mi est; r≠h; vawa, n“o” priwlite ko mn≠ luhwix vawixfi. I t≠m priwedwim, ina i t≠m povel≠ izmytisq, i za''eni bywa, i izgor≠wa. Sama 'e poide v Derev;sku[ zeml[ i, priwedwi, posla poslov svoix, glagol[]i% ∞Vawi posly za mno[ idut s nawimi mu'ami, a vy pristroite medu mnogo, qko idu pre'e, ide'e ubiste mu'a moego Igorq, stvor[ triznu mu'u svoemufi. Priwed 'e Olga k grobu mu'a svoego, i plakasq po nem, i povel≠ suti mogylu veliku nad nim, i med povel≠ ponesti, a derevlqn poiti, i otrokom svoim piti na nix. I qko upiwqsq, i povel≠ Olga is=o≠]i vsq, i pos≠kowa ix 5000, a sama ide k Kievu. I po six Olga s synom svoim Svqtoslavom poide na derevlqny i pob≠di ix, a inii v=b≠gowa v grad, i Olga sta u grada, i oni biqxusq kr≠pko. Olga 'e rehe im% ∞Dadite mi dan; neveliku% z dvora po 3 golubi i po tri vorob;ifi. Oni 'e radi bywa i dawa.

Ona 'e povel≠ no]i[ za'e]i sv≠“]i”15 i leplqti k golubem i

vorobiem, i pusti na grad, i grad za'';gowa16, a sam≠x is=s≠kowa.

V l≠to 6455 “947”. Ide Olga k Novugorodu i ustavi po M;st≠ pogosty i dani, i obroky, i lovi]a, i v=zvratisq k synu svoemu v Kiev. Po six ide Olga v Gr=ky i krestisq, car; sam kresti [. Qko xot≠ car; Ioann ponqti eq, ona 'e rehe% ∞A]e u vas v xristiqn≠x, qko svoi d]eri poimati*fi I posramlen byst; car; ot neq i otpu]ena byst; v Kiev, pouhivwisq u patriqrxa. Knqz; Svqtoslav, syn eq, v=zmu'av i byst; xrabor velmi, i prikloni pod svo[ ruku zemli mnogy.V l≠to 6478 “970”. Pridowa novgorodci k Svqtoslavu v Kiev prosit; u nego syna, ego 'e poslet k nim. Bywq 'e synove Svqtoslavlq% Qropl=k, Oleg, a Volodimer ot Maluwi, kl[hnici Ol'iny. Rehe Svqtoslav novgorodcem% ∞A'; by kto wel moix d≠tei k vamfi. Qropl=k 'e i Gl≠b ottrehesq. I rehe Dobrynq novgorodcem% ∞Prosite Volodimerafi, b≠ bo Maluwa sestra Dobryn≠, a otec;

im Malko l[bhanin. I r≠wa novgorodci Svqtoslavu% ∞D“ai”17 'e

nam Volodime“r”18 • • • •

}brak jednej karty, czyli dw[ch stron|

• • • • “B”lud19 k poslo“m” Vladimerim% ∞Az budu tob≠ v20 srdci20 i v priazn;fi. I myslqwe ubiti Qropl=ka, knqzq svoego. ∞Qdyi, rehe, xl≠b moi, v=zvelihi na na mq lest=., i myslqwe knqz[

be'a“t”i21, a k Vladimeru posylawe velq k gradu pristupati. I rehe Blud k Qropl=ku, knqz[ svoemu, lesti[% ∞Kian≠ sl[t-sq k Vladim≠ru, reku]e% ∞Pristupai k gradu, qko pr≠damy ti

Qropolka> pob≠gniiz gradafi. I posluwa ego Qropl=k, pob≠'e iz grada i zatvorisq v grad≠ Rodn≠ na ust R=si, a Vladimer vnide v Kiev. I os≠de Qropolka v Rodn≠. I b≠ glad velik, i rehe Blud k Qropl=ku% ∞Vidiwi li koliko voi brata tvoego, nam ix ne pr≠boroti, n“o” stvori mir s bratom svoimfi. I rehe Qropl=k% ∞Budi takfi. I posla Blud k Vladim≠ru, glagolq% ∞Qko sbyst;sq mysl; tvoq, privedu k tob≠ Qropl=ka, pristroisq ubiti egofi. Vnide v dvor teremnyi oten i s≠d≠ s dru'ino[ svoe[. I rehe Blud k Qropl=ku% ∞Poidi k bratu svoemu i rci emu% Hto mi ni vdasi, to az priimufi. Poide'e Qropl=k, i rehe emu Varq'ko% ∞Ne xodi, knq'e, ubi[t tq, pob≠gni v Pehenegy i privedewi voqfi. I ne posluwa ego. I pride Qropl=k k Vladimeru, i qko pol≠z≠ v dveri, i poqsta dva varqga mehema pod pazus≠, Blud 'e zatvori dveri, ne dast; nikomu vniti svoim. I tako ubien byst; Qro-pl=k. Varq'ko 'e pob≠'e s dvora i b≠'a v Pehenegy, i mnogo voeva na Vladimera s pehenegy, odva privadi ego Vladimer,

zaxodiv k rot≠. “V”ladimer22 'e zale'e 'enu bratn[ grekyn[, i b≠ neprazdna, ot neq 'e rodisq Svqtopl=k. Ot pr≠'nqgo bo korene plod zol byvaet;, pone'e pre'e byla hr=nica, drugoe 'e, Vladimer zale'e [ ne po braku, pr≠l[bod≠ec; bo b≠. T≠m 'e otec; ne l[blqwe, b≠ bo ot dvo[ otcu% ot Qropl=ka i Vladim≠ra. Nahq knq'iti Vladimer v Kiev≠, i postavi kumiry na xol=mu

u23 Dn≠pra23 teremnago% Perana drevena, a glavu emu srebrenu i us zlat, i Xorsa, i Da';boga, i Striboga, i Semargaa, i Mokow;. I 'rqxu im narica[]e ix bogy, i privo'aaxu syny svoq i d=]e-

ri, i oskvr=nisq zemlq krovmi rusk“ami”24. N“o” preblagyi bog ne xotq smerti gr≠wnikom% na tom xl=m≠ nyn≠ cerkvi stoqt;, q'e posl≠di ska'em. Vlodimer 'e posadi uq svoego Dobryn[ v Nov≠gorod≠, i priwed Dobrynq v Nov≠gorod, i postavi kumira Peruna nad r≠ko[ Vl=xovom, i 'rqxu l[di novgorodstii, qko bogu. I b≠ Volodimer pob≠'en poxoti[ 'en;sko[, i bywa emu vodimyq Rogn≠d, q'e posadi na Lyb≠di, ot neq 'e rodi 4 syny% Izqslava, M;stislava, Qroslava, Vsevoloda, i dv≠ d]eri. a ot

grekyni rodi Svqtopl=ka25, ot hexyni rodi Vyweslova, ot dru-goe Svqtoslava i Stanislava, a ot bl=garyni Borisa i Gl≠ba. A nalo'nici b≠ u nego 300 v Vywegorode, v B≠l≠gorod≠ 200 i na B≠restov≠. I b≠ ne syt bluda, privodq k seb≠ mu';skyq 'eny

i devici rastlqq. b≠ bo 'enol[bec;, qko 'e i Solomo“n”26. b≠ bo u Solomona 'en 700, a nalo'nic; 300. Mudr bo b≠, a nako-nec; pl=znusq. A sei 'e nev≠glas nakonec; obr≠te spasenie.

V l≠to 6489 “981”. Ide Volodimer k lqxom i vzq grady “ix”27,Peremywl;, Herven i inyq grady. V s≠m 'e l≠te i vqtihi pob≠di i v=zlo'i na nix dan;.

V l≠to 6493 “985”. Ide Volodimir na bl=gary i pob≠di a.

L≠to 6494 “986”. Izbirawe Volodimer v≠ry, kaa luhwi. izbra 'e v≠ru xristiaqn;sku[.

V l≠to 649628 “988”. Ide Volodimer s voi na Kr=sun;, grad grehe-skyi. I zatvoriwqsq korsunqn≠ v grad≠, i iznemogaxu korsunqne v grad≠ gladom. I rehe im Volodimer% ∞A]e sq ne vdaste, stoqti imam zd≠ za tri l≠tafi. I sim ne pokorivwimsq. Povel≠ Vladimer prispu sypati k gradu, i oni podkopavwe st≠nu gradsku[ kradqxu pr;st; i nowaxu k sob≠ v grad, sypl[]e posr≠di grada. I se mu' korsunqnin, imenem Anastas, str≠li, napisav sice na str≠l≠% ∞Kladqzi, q'e sut; za tobo[ ot v=stoka, is togo voda idet trubo[ v gradfi. Volodimir 'e v=zr≠v na nebo i rehe% ∞A]e se sbudetsq,to sam kre]usqfi. Tu pak povel≠ kopati v=pr≠ky, i pereqwa vodu, i iznemogowa l[die 'a'de[ vodno[, i peredawqsq. I vnide v grad i dru'ina ego. I posla Volodimer k carema Vasil;[ i Konstqn-tinu, glagolq% ∞Sei grad va[ silnyi vzqx. Slywu 'e, qko sestru im≠ete devo[. a]e eq ne vdaste za mq, s=tvor[ gradu vawemu, qko 'e i semufi. Se slywavwe carie, poslasta k Vladimeru, glagolq]e%∞Qko nedostoino xristianom nam za poganyq davati, a]e sq krestiwi, to i se poluhiwi i carstvo nebesnoe priimewi, i s nami edinov≠ren budewi, a]e li sego ne s=tvoriwi, ne mo'ev≠



dati sestry svoeq za tqfi. Rehe 'e Vladimer k poslom% ∞Qko az xo]u krestitisq, ispytax bo pre'e six dnii zakon vaw;fi. Se slywav=we carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i poslasta [ k Vladimeru, i sanovniky n≠kyq, i prezviteri. I qko pride k Korsun[, izydowa korsunqne s poklonom, i v=v≠dowa [ v grad, i posadiwa [ v polat≠. Po bo'i[ 'e stroeni[ v to vr≠mq razbol≠wqsq v Vladimera ohi, i ne vid≠ nihto 'e, i tu'dawe velmi, i ne domyslqwesq hto stvori. I posla k nemu carica, rku]i% ∞A]e xo]ewi izbyti bol≠zni seq, to v=skor≠

krestisq, a]e li “ni”29, to ne imawi isc≠letifi. Si slywav, Vla-dimir rehe% ∞Da a]e se istinna budet;, to poistinn≠ velik bog xristianeskfi. Povel≠ krestiti seb≠. Episkop 'e ruskyi s popy caricinymi kresti ego, i qko v=zlo'i na n; ruku, i abie prozr≠. Vid≠v 'e se Vladimer naprasno isc≠lenie, i proslavi boga, rek% ∞To pr;vo uv≠d≠x boga istinnagofi. Se 'e vid≠vwe dru'ina ego, mnozi krestiwasq, krestiwqsq v cerkvi. Po kre]enii 'e privede caric[ na brahnoe. N≠cii ubo ne v≠du]e glagol[t;, qko krestisq v Kiev≠, inii 'e rewa v Vasil≠ve, no ne byst; tako.Vladimir 'e poima caricu Annu i Nastasa, i popy korsun;skye, i mo]i svqtogo Klimenta, i s=sudy cerkov;nyq, i ikony na bla-goslovenie sob≠, vzq 'e i 4 koni m≠dqny. Vda 'e za veno gr=kom grad Kr=sun;, a sam pride k Kievu. I povel≠ kumiry izbiti, a inyx ognevi pr≠dati, i posla po vsemu gradu, rku]e% ∞Qko a]e kto zautra ne obrq]etsq na r≠c≠ ili bogat ili ni];, protiven mi budetfi. I se slywavwe l[die s radosti[ idqxu krestisq. Po six 'e posadi Vladimer star≠iwago syna Vyweslava v Nov≠gorod≠, Izqslava v

Polot;sc≠, Svqtopl=ka v Torov≠30, Qroslava v Rostov≠. I umrynu Vyweslavu, posadi Qroslava v Nov≠gorod≠, a Borisa v Rostov≠, Gl≠ba v Murom≠, Svqtoslava v Derev≠x, Vsevoloda v Vladim≠ri, M;stislava T;mutarakan[, Stanislava v Smolen;sc≠, Sudislava v P;skov≠, a sam s≠de v Kiev≠ i v prohix grad≠x. I zalo'i grad Kiev bol;wii, i nahq staviti gorody po D≠sn≠ i po Dn≠pru, i po Ostri, i po Trube'u, po Sul≠ i po prohim r≠kam, q'e i nyn≠ sut;.

V l≠to 6497 “989”. Krestivsq Vladimer i vzq u Fotia patriarxa pr;vogo mitropolita Kievu Leona, a Novogorodu arxiepiskopa Qkima korsunqnina, a po in≠m gradom episkopy i popy i diakoni.

V l≠to 6498 “990”. S=zda cerkov; svqtu[ i dast; [ Anastasu kor-sunqninu, b≠ bo star≠iwina, a inyx mno';stvo, i dast; tu vse, e'e b≠ vzql v Korsuni.

L≠to 6523 “1015”. Xotq]u Vladim≠ru iti na Qroslava, syna svoego, k Novugorodu. Qroslav 'e poela za mor≠ i privede varqgy, boqsq

otca svoego, n“o” bog na31 dast; diavolu radosti% v to vr≠mq

Vladimer razbolesq, e'e i umre mesqca i[lq 15. Svqtopl=k32

'e32 s≠de v Kiev≠ po otci svoem. Borisu 'e v=zvrativwusq s voiny i ne doide Kieva, i tu ego ubi Svqtopl=k na Olt≠, le-

sti[ glagolq% ∞Otec; tq zovet;fi. I prilo'i sego33 ubiti na Smqdin≠ u Smolen;ska. I po six ubi Svqtoslava, b≠'a]a v Ugry.

V l≠to 6524 “1016”. Poide Qroslav na Svqtopl=ka i byst; s≠ha velika, i oblomilisq na ledu dru'ina Svqtopl=ha, a Svqtopl=k

pob≠'e v Lqxy, a Qroslav s≠d≠ k34 Kiev≠.

V l≠to 6525 “1017”. Pride Boleslav s Svqtopl=kom i s lqxy na Qroslava. Qroslav 'e s=vokupiv rus;, varqgy i sloveny poide

protivu im, priide ' v Polyn[35 i stawa o r≠ku Bug;. I pob≠di Boleelav Qroslava, i vnide v Kiev s Svqtopl=kom. I Qroslav b≠'a k Novugorodu, i novgorodci qwqsq po nem i idowa na Svqtopl=ka, i Svqtopl=k b≠'a v Pehenegy.

V l≠to 6527 “1019”. Pride Svqtopl=k s pehenegy na Qroslava, i Qroslav s=bra voi mno'estvo i izyde protiv emu na Olto, ide-'e ubi Svqtopl=k Borisa. I rehe Qroslav% ∞Krov; brata moego v=piet; k tob≠, vladyko. M;sti krov; pravednogo segofi. I rehe% ∞Bratia moq. A]e t≠lom otwla esta otsudu, no molitvo[ pomo-'ita mi na protivnago sego ubiicufi. I byst; s≠ha zla, qko 'e ne byst; Rusi, i byst; k veheru odol≠ Qroslav, a Svqtopl=k b≠'a.

Mnozi bo vid≠wa agg;l;, pomaga[]a Qroslavu. I napade strax na Svqtopl=ka, pob≠'e nikym 'e gonim. I naha ego na nosil≠x nositi. I prib≠gosta k Beresti. On 'e glagolawe% ∞Pob≠gnite s mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'awe tr=p≠ti na edinom m≠ste, i prob≠'a Lqdsku[ zeml[, gonim bo'ii.m” gn≠vom, I prib≠'e v pustyn[ me'[ Hqxy i Lqxy, i tu isprovr='e 'ivot svoi akaannyi.

V l≠to 6529 “1021”. Pride Brqhislav, syn Izqslavl;, na Nov=gorod is Polot;ska, i vzq Nov=gorod, i v polon v≠d≠ sam≠x, im≠nie ix izgrabi, poide k Polot;sku. To slywav Qroslav is Kieva 7 den; posti'e i i pob≠di ego, a novgorodcem v=roti ix s im≠niem.

V l≠to 6545 “1037”. S=vr=wen byst; grad Kiev. V to 'e l≠to s=zda Qroslav svqtu[ Sofi[, V to 'e l≠to svq]ena byst; cerkvy svqtaa Sofia v Kiev≠.

V l≠to 6547 “1039”. Svq]ena byst; cerkvy svqtaq Bogorodica, ['e s=zdal Volodimer, otec; Qroslavl;.

V l≠to 6549 “1041”. Posle Qroslav syna svoego Vladimira na Gr=ky, dav emu voq mnogy, i idowa v lodiax. Gr=ky 'e, vid≠vwe voq mnogy, nahawa pogru'ati hestnya kresty s mo]mi v more, i korabli potopi mnogy. Volodimer 'e pride v Kiev vmal≠. Toe 'e os≠ni dast; Qro-slav sestru svo[ za Kazimira, i xodi Qroslav dvo'dy na mozavwany. Sei 'e Kazimir vdast; sestru svo[ za Izqslava, syna Qroslavlq.

V l≠to 6553 “1045”. Zalo'i Vladimer, syn Qroslavl;, svqtu[ Sofi[ v Nov≠gorod≠.

V l≠to 6555 “1047”. Ide Qroslav tretie na mozavwany i pob≠di a, i knqzq ix ubi Moislava, i pokori zeml[ tu Kazimiru.

V l≠to 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sofia na V=z-dvi'enie povel≠niem knqzq Qroslava i syna ego Vladimera.

V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq knqz; velikyi Qroslav, 'iv l≠t 76.

V l≠to 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvy Peher;skaq igumenom Fedosiem.

V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq igumen peher;skyi.

V l≠to 6745 “1237”. Popu]eniem bo'iim priidowa s vostohnyq strany bezbo'nii tatarov≠ s; carem; Batyem na zeml[ Rezan;-sku[ l≠som. I priwedwe pr;voe stawa stanom u Onuz≠, i vvqwa [, i ottol≠ poslawa posly svoq, 'enu harod≠ic[ i dva mu'a s ne[ k k=nqzem rqzan;skym, prosq]e u nix d≠sqtin v vs≠m% v knqz≠x i v l[d≠x i v kon≠x desqtoe, v b≠lyx desqtoe, v voronyx desqtoe, v buryx desqtoe, v ry'ix desqtoe, v pegyx desqtoe. Knqzi

'e rezan;skye {r;i Novgorodov36 brat ego Oleg Inovgorovih;

i murom;skye, i pron;skye knqzi, ne pustqhe k novgorodom37 svoim, vyexawa protivu im v Vorone', i r≠wq% ∞Koli nas ne

budet vs≠x, to vse vawe budetfi. I ottol≠ pustiwa ix k {r;evu38

Volodimer;38. I pohqwa voevati zeml[ Rezan;sku[, i popl≠niwa i do Pron;ska, a iz Volodimerq pustiwa ix ottol≠ v Tatary. Poslawa 'e knqzi rqzan;skye k {r;[, knqz[ volodimer;skomu, prosqhe pomohi ili samomu poiti. {r;i 'e sam ne ide, qi po-sluwa knqzii rqzan;skyx molby, no xot≠ sam osob≠ bran; tvo-

riti. A inopl≠mennici otstupiwa grad Rezar;39 dekabrq 16, a v 22 vzqwa i po';gowa ves;, a knq`q {r;q ubiwa i knqzqt vs≠x. I poidowa na Kolomnu, a Vsevolod {r;evih; i Roman Inovgorovih;

idowa protivu ix. A iz Volodimerq {r;i posla v40 storo'ov40 voevodo[ Eremeq Gl≠boviha, i s=nqsq s Vsevolodom i s Romanom. I ostupiwa ix tatarove u Kolomny, progoniwa ix k nadolobam, i tu ubiwa knqzq Romana i voevodu Eremeq, a Vsevolod b≠'a k Volodimer[, a moskvihi k Moskv≠, I tatarov≠ vzqwa Moskvu, i voevodu Filipa Nqn;ka ubiwa, a knqzq Vladimera {r;eviha qwq, a l[dii izbiwa. Oni 'e krovoqdci priidowa k Volodimer[ i stawa fevralq v 3 den;. A volodimerci zatvoriwqsq s sn=mi

{r;evymi i s Vsevolodom, i M;stislavom, i voevoda b≠ u ni'41 Petr Oslqtev. Volodimercem 'e ne otvorq]emsq, a tatarov≠priexawa k Zlatym vratom, vodq]e s sobo[ Volodimera {r;e-

viha, i nahawa glagolati% ∞Est; li v Novegorod≠42 knqz; {r;i*fi



Volodimerci 'e pustiwa na nix po str≠l≠, i oni protivu pu-stiwa na grad i na Zlataq vrata. I rekowa tatarov≠ volodimer-cem% ∞Ne str≠lqitefi. I pokazawa im Vladimera, rek% ∞Znaete li sego knq'iha*fi V≠ bo unyl licem i iznemogl b≠do[ ot nu'da. Vsevolod 'e i M;stislav stoqsta na Zlatyx vrat≠x i poznasta svoego brata. O umil≠noe vid≠nie i sl;z dostoino. I vsi gra-'ane, vidq]e ego, plakaxusq. A oni zlii, otwedwe ot Zlatyx vrat, i ob;exawa ves; grad, i stawa stany na izr≠im≠, a inii otwedwe vzqwq Suzdal; i l[di izbiwa, a inyx svedowa v stany svoq k Volodimer[. I v subotu mqsopustnu[ nahqwa nare'ati

l≠sy i poroky staviti42 do vehera, a na noh ogorodiwa tynom

okogo43 vsego grada. I byst; nautrii v≠d≠wa gra'ane, qko u'e vzqtu byti gradu ix, i vnidowa v cerkov; svqtyq Bogorodica, i strigowqsq vsi ot vladyky Mitrofana. I oni, zlii, pristupiwa k gradu v 7 den; fevralq v nedel[ mqsopustnu[ po zautreni i zaidowa ot Zlatyx vrat svqtago Spasa, i vnidowa po primetu hres gorod. a s[de ot severnyq strany ot Lyb≠di k Orininym vorotom m≠dqnym, a s[de ot Klqzmy k Polo'en=skym. I tako vzqwq v=skor≠ grad novyi do ob≠da, popaliwa i ognem. B≠'a 'e Vsevolod i M;stislav v Pehernii grad, a episkop Mitrofan i knqgin[ {r;eva s d]er;[ i s snoxami, i s unuhaty, i prohaq knqgini, i mno'estvo boqr, i l[dii zatvoriwqsq v cerk;vi svqtya Bogorodica v polatax. Tatarove 'e vynesowa dveri i

ottvoriwa cerkov; i, navolohivwe l≠sa okolo45 cerkvi, za'go-wa cerkov;, bez milosti zapaliwa svqtu[ Bogorodic[. i tako skonhawasq vsi su]ii v cerk;vi. I grad ves; ognevi pr≠dawa, i iss≠kowa vsq oru'iem ot starec; i do mladenec;, ot mu';ska polu i do 'en;ska, i ereiskyi hin ves;, i hernoriz;skyi. A vse iz=obna'eno i porugano gorko[ smerti[ nu'no[, Pr≠dawa duwq svoq gospodovi v 7 fevralq v nedel[ mqsopustnu[. I vsi cerkvi porugawa, iz=grabiwa, dvor knq'ii izlo'iwq i ognevi pr≠dawa. A inyx ima[]e rukami, rugaxusq 'en;skomu polu, q'e ne dostoit; glagolati, i hr=nicam, i popad;qm, i dobrym

'enam, pr≠d mu'mi, i devicam pr≠d otci46 i matermi, i vsem kupno izdyxa[]im, i ot mraza i zimy nu'no[ smerti[ umiraxu. I poidowa k Rostovu, i k Qroslavl[, i na Vl=gu, i na Gorodec;, i to vse popl≠niwa i do Galiha. i s=tvoriwa im tako, qko i semu. I potom Pereqslavl;, {r;ev, Dmitrov, Volok, Tfer;. Tu 'e i syna Qroslavlq ubiwq, i vs[ stranu, i gorody poimawa. i do Tr='ku n≠st; m≠sta takova ni sela, ide'e ne voevawa. A na vsei Suzdal;ekoi zemli i Rostov;-skoi vzqwq gorodov 14, oprohe pogostov i sel velikyx, vzqwq v odin mesqc; fevral;.

A knqz; {r;i otb≠'a na Vl=gu s synovci svoimi, s Valkom47 i Vsevolodom i Volodimerom. I stawa na Siti stanom, a ';duhi k

sob≠ brata Qroslava i Svqtoslava48 s pl=ky, a "iroslavu Mixa-ilovih[ prizval voevodstvo v dru'in≠ svoei. Pride emu v≠st;, Volodimer vzqt est;, a cerkvy po''eny, a episkop i knqrrni i s d≠tmi i s vnuhaty ognem skonhawqsq, a syny tvoq Vsevoloda i M;stislava i Volodim≠ra vn≠ grada ubiwa, a l[di vsi izbiwa.

V l≠to 674649 “1238”. Posla knqz; {r;i Doro'a v prosoky v 3000 mu', i prib≠'a Doro';, i rehe% ∞Knq'e, obowli i nas okolofi. {r;i vs≠d na kon; s bratom Svqtoslavom i s synovci, s Valkom i s Sevolodom i s Vladimerom, i nahawa staviti pl=ky okolo seb≠. I vnezapu prisp≠wa krovoproliqteli xristiqn;skyq na Sit≠, i s=stuwppqsq oboi pl=ci, i byst; bran; velika. Razgn≠vaniem bo'iim pob≠gowa nawi pred inopl≠menniky. I tu ubien byst; velikyi knqz; {r;i Vsevolodovih; volodimer;skyi, a Vasilka Konstqntinoviha qwq i vedowa [ s veliko[ nu'de[ do We-r≠n;skogo l≠sa, i stawa stanom, i nudiwq ego mnogo pogan;skoi byti voli ix. On 'e ne pov'nusq povel≠ni[ ix, ni uboqsq grozy ix, brawna 'e i pitiq ix ne priq. I abie nemilostivymi plo-toqdci ubien byst;. Si 'e zloba s=luhisq marta 4. Episkop 'e Kiril idqwe s B≠laozera, i priwed na m≠sto, ide'e ubit knqz; {r;i, i vzem t≠lo ego mertvo, i prines≠ v Rostov, i polo'en byst; v cerkvi svqtyq Bogorodica. Vasilku 'e ubienu byvwu

i povr='enu na les≠. Uv≠dav 'e episkop Kiril, prinese i v Rostov i knqgyn[ ego. I b≠ plah velik v vs≠m grad≠, i rydanie neutolimo, 'alostnyq bo slezy izlivany bywa, qko voda mnoga bezm≠rna. Pone'e krasen b≠ licem i umilnym obrazom, milostivne v`iraq k vs≠m, i pahe m≠ry xrabor, na lov≠x vazniv, serdcem; legok, do vs≠x laskav. A xto u nego slu'il, xl≠b ego el, a hqwu pil, toi za l[bov; ego ne mo'iwe slu'iti nikoemu knqq[, n“o” 'alqxu v vsq dni 'ivota svoego po svoem gosudari. izliwe bo slugy svoq l[blqwe, mu';stvo i um v nem 'ivqwe, pravda 'e i istinna s nim xodista. b≠ bo vsemu xytr i s≠d≠ v dobryx dnex na d≠dn≠ i otni prestol≠, Na ves; cerkovnyi hin ot v≠ry histy ime[]e ohi i k vs≠m cerkovnikom i k ni]im i pehalnym b≠q]e, qko otec; hadol[biv. T≠m 'e ne pogr≠wi nade'da svoeq, za v≠ru xristiqn;sku[ postrada. ne da'd; do kr=vi, no i do posl≠dnqgo izdyxaniq ne pokorisq syroqdcem bezduwnym, ne

posluwa laskaniq ix, e'e emu ob≠]e“vaxu50 v=z”l[biwq50 bo ego akannii krasoty radi lica ego, togo radi i mnogu muku prinowaxu emu, daby sq im povinul, ovo grozo[ i muko[, ovo 'e laska[]e ego i darmi i rizami bez=c≠nnymi i zlatom. Pravdi-vaq 'e duwq ego izvoli pahe ne tokmo riz; tl≠nnyx s=vlehesq, n“o” i pl=ti istr=ganie i kostei i do samyx mozgov, izrqdn≠ 'e i duwu pr≠dast; v ruc≠ gospodovi s konehnym pokaaniem.My 'e napr≠d v=zvratimsq. Onem bo izmaltenom, popl≠nivwim vs[ Rusku[ zeml[, grady i volosti i sela, prilo'iwa paky e]ei k Tr='ku poiti. I pridowa na histoi nedeli, i biwa porogy po dve nedeli, i iznemo'e grad, a iz Novagoroda ne b≠ pomohi.

I vzqwq grad na51 sr≠dokrest=noi n≠deli. I goniwa akaannii Sereger;n;skym putem dolnyi do Ignahq kresta, a vse l[di s≠ku]eaky travu, i ne doidowa Novagoroda za 100 verst, a Novagoroda bog zastupil i molitva svqtago Kirila, episkopa aleksandriiskago,

i vs≠x svqtyx. V=s“pq”tiwqsq52 u Ignaha kresta, poidowa “na”53 ostanky pl≠nq]e, i pridowa k Kozel;sku, suwu 'e v nem knqz[

mladu Vasil;[. Uv≠d≠vwe 'e se akaannii ust“r≠”miwqsq54 na n;. B≠we 'e l[dii v grade tom kr≠pkoduw;ni, i ne b≠ v=zmo'no vzqti grad toi. Kozlqne ' s=v≠t s=tvoriwa ne vdatisq Baty[% ∞A]e i knqz; naw; mal est; n.o” umrem za n;fi. Tatarom 'e bi[]im=sq i priati xotq]im grad, razbivwim st≠ny grada vzidowa na val, kozlqne 'e no'i r≠zaxusq s nimi. I iz=wedwe iz grada, i is=s≠kowa pra]aa ix i ogn[ pr≠dawa, i napadowa na pl=k ix, i ubiwq ot tatar 4000, sami 'e izb;eni bywq. Batyi 'e vzq grad i

izbi vs≠x, ne po]ade ot trohat55 i do s=su]ix ml≠ko. A o knqzi Vasilii nev≠domo est;. inii glagolaxu, qko u kr=vi utopl est;, pone'e mal b≠, 12 l≠t. I ottudu v tatarex ne sm≠axu nazvati grad toi Kozlesk, no zvaxu t=i Zlyi grad, pone'e biwqsq po 7 nedel;. I ubiwa Ot tatar syny timnihi 3. Tatari 'e iskavwe ix i ne mogowa iznaiti v mno'estv≠ trupiq mertvyx. Batyi 'e naha

posylati na grady ruskyq, i vzq “grad”56 Pereqslavl; kopiem i Hr;nigov priawa oru'iem, bivwimsq s knqzem M;stislavom Gl≠bovihem. I Batyi pob≠di a, metawe bo kameniem pol=tora perestr≠la, a kamen; qko mo'axu 4 mu'i silnii podqti, i pob≠'en byst; M;stislav, i mno'estvo voi ego izbiwa, i grad zapaliwa ognem, a episkopa ostaviwq 'iva i vedowa i v Gluxov.

V l≠to 674857 “1240”. N≠kto ot zapadnyq strany, i'e narih[tsq slugy bo'ii, ot t≠x pride v Nov=gorod, xotq vid≠ti v=zrast Aleksandrov divnyi. I vid≠v Andr≠aw; knqzq Aleksandra, i k svoim v=zvratisq, rehe% ∞Prowed strany i qzyky, ne vid≠x takova ni v car≠x carq, ni v knqzex knqzqfi. Se slywav korol; hqsti Rim;skyq ot poluno]nya strany takovoe mu'stvo knqzq

Aleksandra i pomysliv sebe, wataqsq bezumiem;58 svoim% ∞Po-idu pl≠n[ zeml[ Aleksandrovufi. I sobra silu mnogu, sv≠q s knqzem ix, s biskupy svoimi, i murmane, i sum;, i em;, i napolni

k“a”rablq59 mnogy pl=kov svoix, i pride v reku v; Nevu, i stawa na ust; I'ery, xotq v=spriati Ladogu i Nov=gorod, i vs[ oblast; Novgorodsku[. I posla posly, razgord≠vsq, k Aleksandru% ∞A]emo'ewi protivitisq mn≠, to se esm; zd≠ u'e, pl≠n[ zeml[ tvo[fi.



Aleksandr 'e, slywav slovesa ego siq, razgor≠sq serdcem i pri-de na n; v mal≠ dru'in≠ i[lq 25, im≠q veliku v≠ru k Borisu i Gl≠bu. I b≠ n≠kto mu', star≠iwina v zemli I'er;skoi, imenem Pel=gusii. Poruhena 'e na b≠ emu stra'a mor;skaq, v=spriat 'e svqtoe kre]enie, i 'ivq posr≠d rodu svoego poganogo, i nareheno. byst; imq emu Filipp. I 'ivqwe bogougodno, v sr≠du i v pqtok pr≠byvawe v alh;b≠, t≠m 'e spodobi ego bog vid≠ni[ strawnomu. Uv≠dav silu ratnyx, ide protivu knqzq Aleksandra, da ska'et im stany, obr≠te bo ix. Stoq]u bo emu pri krai morq, str≠gu]u obo[ puti, i pr≠byst; vs[ no]; v bd≠nii, qko 'e naha v=sxoditi solnce, i uslywa wum strawnyi po mor[, i vid≠ nasad grebu];, i posr≠de nasada stoq]a Borisa i Gl≠ba v ode'dax hr=vlenyx, i b≠sta ruky dr='asta na ram≠x, grebci 'e s≠dq]a aki u ml=ni[ od≠qni. Rehe Boris% ∞Brate Gl≠b≠. Veli gresti, da pomo'ev≠ srodniku nawemu Aleksandrufi. Vid≠v 'e Pevgusii takovoe vid≠nie i takovoe slywanie, i stoqwe trepeten, donde'e otide nasad ot ohi[ ego. Potom 'e skoro poexa k knqz[ Alek-

sandru, i priwed k Aleksand“r”u60 knqz[, ispov≠da emu edinomu radostnyma ohima, qko 'e vid≠ i slywa. Rehe emu knqz;% ∞Sego ne rci nikomu ', a sam t]isq naexati s nawimifi. V 6 'e hqs dne byst; s≠ha velika nad rimlqny, i izbi mno'stvo ix, i samomu korolevi polo'i pehat; na lici ostrym svoim kopiem. Zd≠ 'e qviwqsq v polku Aleksandrov≠ 6 mu' xrabryx, i'e mu'stvo-vawa s nim kr≠pko. Gavril Olekseevih;. Siinaexav naw;neku, i vid≠v koroleviha mhq]a pod ruku, i iz=exav po dsk≠ do samogo korablq, po nei 'e xo'axu. I vtekwa pred nim v korabl;, i paky obra];wesq v=vr=gowq ego s konem v more. Bo'ie[ vole[ ot t≠x izyde nevre'en, i opqt; naexa, i bisq s sam≠m voevodo[ posred pl=ku ix. i tu ubien byst; voevoda ix Spiridon i episkop ix. Drugyi 'e novgorodec; Sbyslav Qkunovih;. Sii naexav, mno-ga'dy biawesq mnoga'dy edinym toporom, ne im≠q v serdci, i pade nekoliko ot ruku ego, i vsi diviwqsq sil≠ ego i xrabro-sti. Tretii 'e Iakov polohanin, lovhii b≠ u knqzq. sii naexav na pl=k s mehem, i mu'estvovav, otede, i poxvali ego knqz;. Hetvertyi 'e novgorodec;, Miwa imenem. Sii pew; s dru'ino[ svoe[ natehe, i pogubi 3 karabli rimlqn. Pqtyi ot molodyx ego, Sava imenem. Sii naexav na water velikyi zlatovr=xyi, pods≠he stolp velikyi waternyi, i pade water, i polci Aleksandrovi, vid≠vwe padenie watra togo, i v=zradovawasq. Westyi ot slug ego, Ratmir imenem. Sii bisq p≠w;, i ostupiwa ego mnozi, on 'e ot mnogyx ne iznemo'e v=skor≠, no mu'estvovav na nix kr≠pko, posl≠di 'e iznemo'e ot ran; mnogyx i skonhqsq. Novgorodcev 'e ubiwa v=six 20 mu'; i s lado'any. Byst; 'e togda h[do% pob≠di Aleksandr korabli, a oni ob on pol r≠ky I'ery, id≠'e ne b≠ proxodno polku Aleksandrovu, zd≠ obr≠towqsq mnogo mno'estvo mertvyx, iz;bienyx ot aggel bo'iix. Ostanky 'e ix pob≠'a, a trup;q mr=tvyx svoix vqtwix mu' nakladwe 3 korabli i potopiwqsq na mori. a prohim iskopavwe qmy i v=m≠tawa v nq beshislenoe mno'estvo, a inii mnozi qzv;ni byvwe, otb≠gowa konehn≠. Rostislav 'e smolen;skyi M;stislavih; s≠d≠ v Kiev≠, Danil 'e brat ego Mixailov exa na n; i qt ego, i vdast; Kiev v ruc≠ Dmitrovi obder'ati protivu inopl≠mennik bezbo'nyx tatar. Togda pride Batyi k Kievu mnogym mno'estvom sily svoeq, i okru'i grad, i ostupi sila tatar;skaa, i byst; v odr='anii velice. I b≠ Batyi u goroda, i otroci ego ob;s≠dqxu, i ne b≠ slywati grad skripaniq t≠le'nago i mno'estva vel;bl[d i rzania glas stada ego. I b≠ ispl=na zemlq Ruskaq ratnyx. Qwa

'e tatarina v nix, imenem Tovrul, i t“oi”61 ispov≠da vs[ silu ix, q'e bqxu u nix silnyq ix voevody% Ur;d[, Baidar, Birui, Kadan, Behqk, Men;g[i, K[[k, i'e vratisq v≠dav smert; kanovu. I b≠ kan ne ot rodu ego, n“o” b≠ voevoda ego pr;vyi Seb≠dqi bogatyr;, Burundai bogatyr;, i'e vzq Bolgar;sku[ zeml[ i Suzdal;sku[ i in≠x bes hisla voevod, ix 'e ne mo]no vm≠stiti zd≠. Postavi ' Batyi poroky k gorodu Kievu podl≠ vrata Lqd-skaa, tu b≠qxu priwli debri. Porokom 'e i nepr≠stanno bi[]im den; i no];, vybiwa st≠ny i vzidowq gra'ane na izbity st≠ny,

tu b≠we lom kopeiny i ]itom skapanie, str≠ly omrahiwq sv≠t. Pob≠'aemym byvwim gra'anom, i Dmitrovi kr≠pko xrabrovavwu, i v=zidowa tatarov≠ na st≠ny iz;bienyq i str≠'axu den; i no];. Gra'ane 'e s=gradiwa drugyi grad okolo svqtyq Bogorodica. Nautrii 'e priidowq na nq, i byst; bran; me'du oboix velika z≠lo, l[dem 'e v=zb≠rwim na cerkov; i na komary cerkovnya i s tovary svoimi, ot tqgosti 'e provaliwqsq komary cerkovnyq, i priat byst; Kiev na Nikolin den;. Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne ubiwa ego mu';stva radi. Batyi 'e v=zem grad i slywavwu emu o Danil≠, qko v Ugr≠x est;, i poide sam k Volodimer[, i pride k gorodu Kolodq'nu, i postavi poroky 12 i ne mogy razbiti st≠ny, i nahqt peremol=vlivati l[di, oni 'e posluwavwe s=v≠ta ego, i pr≠dawqsq, i sami izb;eni bywq. I pride k Kamencu. vid≠v 'e Kr≠menec; grad tvr=d Danilov, qko nev=zmo'no priqti ego, i otide ot nego. I prid≠ k Volodimer[, i vzqt q, tako' i grad Galih i iny grady mnogy, im 'e n≠st; hisla. Dmitrovi 'e, tysqh;skomu Danilovu, rekwu Batyevi% ∞Ne mozi strqpati v zemli sei mnogo, vr≠mq ti est; u'e na ugry poiti, a]e li um≠dliw;, zemlq ti est; velika i silna, s=berutsq na tq i ne pustqt tq v zeml[ svo[fi. Pro to 'e rehe emu, vid≠ bo zeml[ Rusku[ gybnu]u. Batyi 'e posluwav s=v≠ta Dmitreeva, ide v Ugry. I korol; 'e B≠la

i Kaloman i sr≠towa na r≠c≠ Soloi62. Bivwimsq oboim pl=kom,

b≠'awq ugry, i gnawq q do r≠ky Dunaa i stoqwq pob≠d≠63 3 l≠ta, i voevawa do Mol=davy i po ozerom, i v=zvratiwqsq v svo[ zeml[.

V l≠to 674964 “1241”. Rodisq knqz[ Aleksandru syn Vasilii. I

priexa Aleksandr v Nov=gorod i vzq s novorradci Popar;[65 i nemec; izbiwq.

V l≠to 675066 “1242”. Ide Aleksandr k Baty[ car[, i Oleg rezan;-skyi ide k kanovi. A Batyi slywq Aleksandrovo mu';stvo i v=zl[bi q, i otpustiv i s hest;[.

V l≠to 675467 “1246”. Ezdil Aleksandr 2-e k Baty[ i otpu]en byst; s hesti[.

V l≠to 675568 “1247”. Ubien byst; v orde knqz; Mixailo hernigov;-skyi i Feodor, boqrin ego, ot Batyq za v≠ru xristian;sku[ septevria 23.

L≠to 6761 “1253”. S≠de Aleksandr na st“o”l≠69 Vladimeri.

V leto 6814 “1306”. Postavlen byst; Petr mitropolit v Rusku[ zeml[, i priexa na Suzdal; v tot 6817 “1309”.

V l≠to 6818 “1310”. Po Kre]enii poexal preosvq]enyi mitropolit Petr k Brqn;sku. v to 'e vr≠mq pride rat;[ tatar;sko[ knqz; Vasilii na Svqtoslava brqn;skogo. Mitropolit 'e Petr rehe Svqtoslavu% ∞Pod≠lisq, synu, knq'en;em svoim s bratanihem Vasil;emfi. Svqtoslav 'e nad≠qsq na svo[ silu, i rehe% ∞Brqnci, gospodine, ne pustqt mq, xotqt svoi golovy klasti za mqfi. I ne posluwa slova mitropoliha, ni pomqnu, q'e rehe pisanie% ∞Syn osluwliv priimet mest;, nad≠[]i bo sq sil≠ svoei pogybnutfi. Si ubo Svqtoslav vyexav V sil≠ tq'c≠ pol=dni protivu rati, i potknuwq me'i sobo[ kopia. Brqnci 'e, povr=gwi Svqtoslava, b≠'awa, a knqzq vydawa. Svqtoslav 'e bivsq s svoim dvorom, i ubien byst;. Mitropolit 'e zatvorisq v cerkvi i c≠l s=xranen byst; ot takovago naxo'denia poganyx, qko 'e rehe% ∞Izbavl[ izbrannogo moego ot oru'ia l[ta i s=xran[ vxody ego i isxodyfi.

V l≠to 6821 “1313”. Knqz; velikyi Mixailo xodi v o“rdu”70 s Petrom

mitropolitom, pone'e Tokta car; umre, a Ozbqk s≠d“≠”71 na carstvo i obermenisq, i v=borze otpusti Petra mitropolita na Rus;.

V l≠to 6823 “1315”. Poide v ordu knqz; {r;i Danilov“ih”72 s nov-gorodci. Togo 'e l≠ta vyide iz ordy knqz; velikyi Mixailo, a s nim posol Taitemir;, i mnogo nasil;q s=tvori zemli Novgo-rodskoi, i vzq Tr='ek v 10 den; fevralq.

V l≠to 6824 “1316”. Pridowq novgorodci s Afanasiem rati[ v Tor'ok, knqz; 'e velikyi Mixailo s=bra voi mnogo, ovyx izbi,



ovyx iznima. Togo 'e l≠ta knqz; Mixailo, s=bra voq mnogy, poide k Velikomu Novugorodu ratyo. I ustr≠misq putem neznaemym na Lovot;, i ne usp≠v nihto'e. A byvwi v polku tom mnogo zla podqwa, a inii p≠wi priidowa.

V l≠to 6825 “1317”. Vyide iz ordy knqz; {r;i Danilovih; na ve-

likoe knq'enie, a s n“im”73 posol Kovady, i poide rat;[ k Tferi, i vsi knqzi ruskyi s nim. Knqz; 'e Mixailo s=bra voq mnogy, i poide protivu emu, i byst; im s≠ha l[ta na poli Borten≠v≠ dek“abrq” 22, i pomo'e bog knqz[ Mixailu.

V l≠to 6826 “1318”. Vyide Konhak na Rus; i pov≠si 100 i 20 helovek; u Kostromy, i wed rat;[, vzq Rostov i po''e. Toe 'e zimy mor byst; na l[di v Tferi. Togo 'e l≠ta ubi car; Ozbqk knqzq Mixaila tfer;skogo.

V l≠to 6830 “1322”. Vyide iz ordy knqz; Ivan Danilovih;, a s nim Axmyl, i mnogo xristian pos≠kowa, a inyx poloniwq, i grad Qroslav vzem; i po';gowa. Togo 'e l≠ta vyide iz; ordy knqz;

Dmitrei Mixailovih; tfer;skyi i s≠d na velikoe “knq'enie”74.

V l≠to 6833 “1325”. Poidowa v ordu knqz; velikyi Dmitrii Mixa-ilovih; i knqz; velikyi {r;i Danilovih; v rozmir;i, i ubien byst; v ord≠ knqz; velikyi {r;i Danilovih; povel≠niem; knqzq Dmitreq Mixailoviha tfer;skogo. Togo 'e l≠ta svr=wena byst; cerkvi svqtyi Fedor v Tferi Ivanom, igumenom car;gradskym.

V “l≠to75 6”83475 “1326”. Ubien byst; knqz; velikyi Dmitrii Mixailovih; v ord≠ tfer;skyi carem; Ozbqkom. Togo 'e l≠ta zalo'ena byst; cerkvi na Moskv≠ svqtaq Bogorodica s=bornaq avgusta 4 knqzem; Ivanom Danilovihem. Togo 'e l≠ta s≠de na velikoe knq'enie knqz; Oleksandr Mixailovih;. Toe 'e zimy pr≠stavisq Petr mitropolit, pas cerkov; l≠t 20.

V l≠to 6835 “1327”. Vyide iz; ordy carev; posol Wevkal na Tfer;. Togo 'e l≠ta svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica Moskov;-skaa avgus“ta” 15. V toi 'e den; ubiwq Wevkala na Tferi. Togo 'e l≠ta postavlen byst; Fegnost mitropolit na Rus; gr=hin. Togo 'e l≠ta knqz; Ivan Danilovih; poide v ordu. Toe 'e zimy rat; byst; tatar;skaa na Tferi i na Kawin, vyidowq pqt; tem-nikov, a voevoda Fedorh[k, a s nimi knqz; Ivan Danilovih; moskov;skyi, knqz; Aleksandr Vasil;evih; suzdal;skyi i vsi

knqzi ruskyi s nimi. Vzqwa Tfer; i po';gowa i ••••76 povoevawq, a knqz; Aleksandr b≠'a vo P;skov.

V l≠to 6836 “1328”. S≠de na velikoe knq'enie knqz; Ivan; Dani-lovih;, i byst; vo dni ego tiwina velika. Togo 'e l≠ta vyide Feognost mitropolit na Rus;.

V l≠to 6837 “1329”. Knqz; velikyi Ivan Danilovih; poide rat;[ k P;skovu na knqzq Aleksandra i uv≠rnusq v Pokax.

V l≠to 6838 “1330”. Knqz; velikyi Ivan Danilovih; zalo'i cerkov; kamenu na Moskv≠ svqtogo Spasa maia 10.

V l≠to 6840 “1332”. Byst; glad po vsei zemli. Togo 'e l≠ta o'e-nisq v druryi knqz; Ivan Danilovih;. Togo 'e l≠ta pr≠stavisq knqz; Aleksandr suzdal;skyi.

V l≠to 6842 “1334”. S=zdana byst; na Moskv≠ cerkvi kamena svqtogo Mixaila, togo 'e l≠ta i svq]ena byst; septebrq 20.

V l≠to 6846 “1338”. Ubien byst; v ord≠ knqz; velikyi Aleksandr

Mixailovih; i syn ego Fedor, razoimani bywq po s=sta“vo”m77 oktqb“rq” 20. Byvwu bo togda i knqz[ Ivanu Danilovih[ v ord≠.

V l≠to 684778 “1339”. Ubien knqz; Aleksandr pron;skyi ot svoego brata. Toe 'e zimy otpu]en Tovlubii carem; rat;[ k Smolen;sku, a s nim knqz; Ivan Korotopol rqzan;skyi, a knqz; Ivan Dani-lovih; po carevu slovu posla s Tovlubiem knqzq Kostqntina rostov;skogo, Ivana dr[ckogo, Fedora fomin;skogo, a s nimi voevoda Aleksandr Ivanovih;, Fedor Okinfovih;. I stoqwa rat;[ u goroda nemnogo dni, a goroda ne vzqwq.

V l≠to 6848 “1340”. Prestavisq knqz; velikyi Ioann Danilovih; v hr=ncex i v skim≠ marta 31, a polo'en byst; na Moskv≠ v cerkvi svqtago Mixaila, knq'iv l≠t 12. Togo 'e l≠ta poide v ordu knqz; Semen Ivanovih; s brat;e[. Toe 'e os≠ni vyide iz; ordy knqz; Semen Ivanovih; na velikoe knq'enie oktqb“rq” 1.

V l≠to 6849 “1341”. Knqz; velikyi Semen Ivanovih; poide rat;[ k Tr='ku i knqz; Ivan, brat ego, i knqz; Konstqntin rostov;skyi i vsi knqzi ruskye s nimi. knqz; Kostqntin suzdal;skyi i Vasil;evih, knqz; Vasilii qroslav;skyi i vsi knqzi ruskyi s nimi. i stoqwe u Tr='ku dva mesqca, i smiriwqsq s novgorodci, i vzqwq hr=nyi bor. Togo 'e l≠ta s≠d v Novegorod≠ na Goro-di]i na knq'en;e knqz; Kostqntin Vasil;evih; suzdal;skyi.

V l≠to 6850 “1342”. Pride rat; litov;skaq k gorodu Mo'aisku, posad po'gowq, a grada ne vzqwq. Toe 'e zimy Ozbqk car; umre, a syn ego Heneb≠k s≠d≠ na carstvo.

V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikyi Semen Ivanovih; sper=sq o Novgo-rodskom knq'enii s knqzem; Kostqntinom i poidowq v ordu. I do-stalosq knq'enie79 Novgorodskoe knqz[ Kostqntinu Vasil;evih[.

V l≠to 6852 “1344”. Poide v ordu preosvq]enyi mitropolit Fegnost za prihet cerkov;nyi, i mnoru istomu priat ot carq za v≠ru xristian;sku[, i ukr≠pi ego bog, vyide na sr≠dokrestnoi nedeli.

V l≠to 6858 “1350”. Priidowq poslove ot litov;skago knqzq Ol-girda k velikomu knqz[ Semenu Ivanovih[ s mnogymi darmi, prosq mira i 'ivota svoei bratii. knqz; 'e velikyi vzem mir na mnoga l≠ta i otpusti Kor;qdovu hqd;.

V l≠to 6861 “1353”. Byst; zamqtnq v Carigrade% carq Ioana izgnawa, a na carstvo s≠d≠ t≠st; ego, tisqh;skyi otca ego, a car; Ioan b≠'a v Selun;. I rehe patriarx car[% ∞Ne dostoit; ti carstvovati

sognav carqfi. On 'e ne posluwa80 patriarxa. Patriarx 'e Kalist, pomqnuv slovo Xristovo, i'e rehe apostolom svoim% ∞Ide'e slovo vawe priimut;, tu pr≠byvaitefi, i prohqq. I vzem 'ezl svoi izyde iz grada v Selun;. Car; 'e postavi v nego m≠sto patriarxa Fi-lofeq. I byst; trus v Carigrade, 100 i 50 palat padowa, a inyx

mno'estvo dviglosq, a po stranam grad iz osnovania iz=vr=gowq81.

• • • • lq knqz; velikii Dmitrei Kostqnti“no”vih;82 na Nov=gorod,

i knqz; Boris, brat ego “m”en;wii83, ne stupisq emu knq'eniq.

“V l”≠to84 6876 “1368”. Knqz; velikii Dmitrii “I”oanovih;85 posla rat; na knqzq Mixaila tfer;skogo, on 'e b≠'a v Litvu. Togo

'e l≠ta knqz; Ondr≠“i”87 poloc;kii voeva Xorvah; da Rodn≠, a knqz; Volodimer Ondreevih;, priwed rat;[, v=zq R'ovu. Toe 'e oseni Olgird, knqz; litov;skyi, i brat ego Kestuiti i Mixailo tfer;skyi priidowa rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbrq i zastavu moskov;sku[ pob≠diwa na Strowin≠, knqzq Semena i Okinfa i inyx mnogyx. I stoqli u Moskvy tri dni, v=zvrati-wqsq v svoqsi, a l[dii mno'destvo pos≠he i poloni. Toe 'e zimy knqz; Volodimer Ondr≠evih; xodi na pomo]; p;skovihem.

V l≠to 6878 “1370”. Po mnogy no]i bywa znameniq po nebu, qko stolpy. Togda upol=znu sn≠g v Nov≠gorod≠ za svqtym Blagov≠]e-niem i zasypa dvory s l[d;mi. Na tu 'e zimu noqbrq mesqcq

“p”aky87 prixodi Olgird k Voloku. Na Nikolin den; priide k Mo-

skv“≠”88 i stoq u goroda 8 dnii i, vzem mi“r”89, v=zvratisq v svoqsi.

V l≠to 6879 “1371”. Obruhiwa za knqzq Volodimera u Olgirda d]er;ego Olenu. Togo 'e l≠ta bywa znameniq mnoga i m=rla velika, za dv≠ sa'eni ne videti.

V l≠to 6880 “1372”. O'enisq knqz; Volodimer; u Olgirda.

V l≠to 6881 “1373”90. Knqz; Oleg rqzan;skyi priide izgonom na Rqzan; na knqzq Volodimera i s=rna ego, a sam s≠de. Toe 'e vesny knqz; Mixailo tfer;skyi podvel rat; litov;sku[ vtai na grad Pereqslavl;, knqzq Kestut;q da knqzq Ondr≠q poloc;kogo Ol-girdoviha po pasc≠ na drugoi nedeli v vtornik. Posad po'gowa,



a grada ne vzqwa, a l[di mno';stvo pl≠niwa. A knqz; Mixailo

tfer;skii v t“o”91 vremq vzql Dmitrov izgonom. Togo 'e l≠ta Ol-gird, knqz; litov;skyi, poide rat;[ k Moskv≠. Slywav 'e knqz; velikyi Dmitrii Ivanovih;, sobra voq mnogy i poide protivu emu, i str≠towqsq u L[buc;ka. I staqxu rat;[ prqmo sebe, a prome'i ix vrag krut i nel;z≠ snqtisq oboim polkom. I vzqwa mir v≠hnyi.

V l≠to 6885 “1377”. Umre knqz; litov;skii Olgird, i s≠de po nem syn ego menwii Qgailo.

V l≠to 6886 “1378”. Posla Mamai Bigiha rat; na velikogo knqzq Dmitreq Ioanoviha. Knqz; 'e velikii Dmitrii Ioanovih; po-ide protivu im i pereexa za reku Oku, i str≠towqsq u r≠ky u Volo'i. Tatarove 'e preexawa na s[ stranu i poidowa na na-wix s kopii, i udari na nix s odnu stranu Timofei, okolnihii knqzq velikogo, a s drugu[ stranu knqz; Danilo pron;skyi, a sam knqz; velikyi u lice. Tatarove 'e povergowa kopiq, po-b≠gowa za reku, a nawi posl≠ b;[hi, i pobiwa ix mno';stvo bez hisla, a inii potopowa v r≠c≠. I byst; no];, ne vid≠ za nimi gonitisq za r≠ku, a utrii m=gla velika. Knqz; 'e ve-likii poide sl≠dom ix i obr≠te ix v poli, povr='eny ve'i ix i tovara v nix mno';stvo, a samix ne obr≠towa. Knqz; 'e velikii v=zvratisq. Toe 'o oseni priide Mamai na zeml[ Rqza-n;sku[. Knqz; 'e Oler pereb≠'a za r≠ku Oku, a grad pover'e. Tatarove 'e grad Pereqslavl; po'gowa, a vlasti povoevawa, i l[di mno';stvo pos≠kowa, a inyx poloniwa, i v=zvratiwqsq.

V l≠to 6888 “1380”. Bezbo'nyi knqz; Mamai s=brav voq mnoga vs[ svo[ silu bezbo'nu[ tatar;sku[, i vs[ zeml[ Polovec;ku[, i rat; ponaimova, frqzy i hr=kasy, i s vs≠mi s nimi poide na velikogo knqzq Dmitriq Ioanoviha i na vs[ Rus;ku[ zeml[. Slywav 'e knqz; velikyi Dmitrii Ioanovih; s=bra voq mnogy, poide protivu ego za svo[ ohinu i za svqtyq cerkvi. I pereexa za Oku, pov≠dawa emu Mamaq za Donom, 'du]a k sob≠ na pomo]; rati litov;skoe. Knqz; 'e velikyi poide za Don, i tu streto-wqsq polci za Donom na ust; Neprqtvy, i byst; s≠ha l[ta hres ves; den; sentebrq v 8, i padowa mno'd;stvo bezkoneh;no ot oboix stran, mno'd;stvo izliwe, qko 'e ne byst; v Ruskoi zemli nikoli 'e. I pomo'e bog knqz[ velikomu Dmitri[ Ivanovih[, a

Mamaevy polci pogan;stii pob≠gowa, a na“w”i92 za nimi, bi[hi i

s≠kuhi poganyx “b”ez93 milosti, i gnawa ix do reky do Mehi, i tu mno';stvo ix izbiwa, a inii v r≠ce istopowa, im 'e ne b≠ hisla. I utehe Mamai v svo[ zeml[ ne v mnoz≠ sil≠. A knqz; velikii

stoql na poboi]i, 'alq po svoix, q'e t“u po”bieni94 bywa mnozi, im 'e ne b≠ hisla, i'e derznovenie i xrabrost; pokazawa po pravoslavn≠i v≠r≠. V nix 'e ubo b≠awe ne malo knqzei ruskyx i bolqr velikyx mnogo mno'd;stvo, xristoimenityx 'e l[dii bez hisla ot ostriq mehem padowa. Im 'e budi v≠hnaq pamqt;, bogu 'e nawemu slava, pokazavwemu svoemu dostoqni[ kr≠pkoe voevod;stvo i pob≠du na poganyq. Knqz; 'e velikyi Dmitrii Io-anovih; v=zvratisq v svo[ othinu na Moskvu s veliko[ pob≠do[. I povedawa knqz[ velikomu Dmitri[ Ioanovihu, wto '; knqz; Oleg rqzan;skyi posylal na pomoh; Mama[ svo[ silu, a sam na r≠kax mosty peremetal. I knqz; velikyi v=sxot≠ poslati na n; svo[ silu. I se priexali k nemu bolqr≠ rqzan;skyi, pov≠dawa emu, w;to knqz; Oleg povr=ga svo[ zeml[ i pob≠'al s knqgine[ i s d≠tmi i s edinomyslenymi svoimi. I moliwa mnogo knqzq velikogo, daby na nix rat; ne poslal, i rqdiwqsq u nego. Knqz; 'e velikyi ne ostavi slova ix, poide v svo[ zeml[, a na Rqzani posadi svoq nam≠stnici. Toe 'e oseni prib≠g Mamai v svo[ zeml[ i sobra ostanoh;nu[ svo[ silu, v=sxot≠ paky izgonom poiti na velikogo knqzq Dmitriq Ioanoviha na Rusku[ zeml[. I priide emu v≠st;, hto idet; na nego car; Taktamyw; is Sinee ordy, on 'e ide protivu ego. I sr≠towqsq polci oboi. I abie Mamaevy knqzi, s=wed s konei, biwa holom car[ Taktamyw[, Mamai 'e, to vid≠v, pob≠'e s edinomysleniki svoimi. Car; 'e posla za nim voq svoq, a sam wed, v=zq Mamaevu ordu i carici, i ulus ves; poima, i bogat;stvo Mamaevo razd≠li drugom svoim.

I ottudu posly otpusti k knqz[ velikomu Dmitri[ Ivanovihu i ko vsim knqzem rus;kym pov≠da im svoi prixod, kak vraga svoego Mamaq i ix vraga pob≠di, a sam wed s≠de na Vl=';skom carstv≠. Knqzi 'e rustii poslov ego otpustiwa s hest;[ i s dary, a za nimi otpustiwa svoi kilihei v ordu s mnogimi dary k car[.

V l≠to 6895 “1387”. Knqz; velikyi Qgailo Olgirdovih; litov;skyi exal 'enitisq v Ugor;sku[ zeml[ k korol[, i tamo 'eniv=sq, i krestisq v latyn;sku[ v≠ru, i ottol≠ nahawa Litva krestitisq v latyn;sku[ v≠ru. Togo 'e l≠ta byst; mor silen v Smolen;sku.

V l≠to 6897 “1389”. V Nov=gorod priexa knqz; Semen Lyn;gvenii Olgirdovih; na prigorod na Usp≠nie svqtyq Bogorodica. Togo 'e l≠ta uexa knqz; Vasilii Dmitreevih; ot carq Taktamywa za Qik. Togo 'e l≠ta prestavisq Deonisii mitropolit v Kiev≠.

V l≠to 6900 “1392”. "enilsq knqz; velikyi Vasilii Dmitreevih;, poq za sebe d]er; Vitovtovu knqzq velikogo Sof;[. Togo 'e l≠ta poexa knqz; Semen Olgirdovih; v Litvu k bratii svoei.

V l≠to 6902 “1394”. Priezdil v Nov=gorod knqz; Ondr≠i Olgir-dovih; poloc;kyi.

V l≠to 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temir;-Kutlu[ s Taktamywem, i progna Taktamywa v Litvu, a sam s≠de na carstvo. Togo 'e l≠ta, popu]eniem bo'iim n≠kym, gr≠x radi nawix, izyide gordyi, su-rovyi i bez=heloveh;nyi, da sice reku ne imy vida heloveha, n“o” ves; mr=zok i bez=obrazen i nemilostivyi, ot v=stohnyq strany, i'e otto Agary roda Temir, z≠lo ubo dywa, z≠lo 'e xvalqsq na xri-stiany, na ovca Xristovy pastvy, pahe 'e i na samoe Xristovo imq.Togo 'e l≠ta priide knqz; Vitovt k Smolen;sku, a pre'e promhe slova, rekwe% ∞Na Temir;-Kutluq idafi. I vyexa k nemu knqz; Gl≠b Svqtoslavih; ne v mnoz≠. on 'e hestiv i odariv ego, s l[bovi[ otpusti, rekwe k nim, ∞daby este vyexali vsi knqzi brateniki ko mn≠ s l[bovi[ po opasu. Slywal esmi, w;to prom≠'i vas neodinah;stvo i nedru';ba velika, i kakovo budet m≠'i vami slovo ili kakova prq, i vy na mene sow;litesq, aky na tretii, i az vas pravo su'dufi. I tako stvori nad nimi obl;st;, i vy-zva ix iz grada lest;[, aky pravo suditi xotq, i razdeliti im ohinu po 'rebi[. Oni 'e v≠ru qwa slovesem ego, i vyexawa k nemu s dary, vsi bratq Svqt=slavihi i vsi knqzi smolen;skii, donde'e ne osta ni edin v grad≠, n“o” i s boqry svoimi. On 'e poimav ix, vsix knqzii smolen;skix, i posla ix v svo[ zeml[ Litov;sku[, a sam posad po';'e i l[di mnogy poloni, i tako vse knq'enie Smolen;skoe vzql za seb≠, i nam≠stnika svoego posadi, knqzq Qmonta da Vasiliq Boreikova. Se pr=voe vzqtie Smolen;skoe mesqca septevriq 28, v vtornik. A knqz; {r;i Svqtoslavih; byl v to vr≠mq na Rqzani u ctq svoego, u Olga Ivanoviha. Togo 'e l≠ta v osen; knqz; Semen Dmitreevih; suz-dal;skyi pride rati[ k Novugorodu Ni'nemu, a s nim carevih; Entak, a tatar 1000, a s nimi Volodimer Danilovih;, Grigorii Volodimirovih;, Ioan Lixor;. I byst; im boi. I to slywav knqz; velikii Vasilii Dmitreevih;, i s=bra rat; mnogu, i posla bra-ta svoego knqzq {r;q Dmitrieviha i s nim silu mnogu. On 'e, wed, vzq grad Bolgary Velikyi i grad "ukotin, i grad Kazan;,

i grad Kermenh[k, i vs[ zeml[ ix povoeva, i mnogo bermenii95

i tatar95 izbiwa, i vs[ Tatar;sku[ zeml[ popleni, voeval 3 mesqci i v=zvratisq so mnogo[ korysti[ v zeml[ Rusku[.Toe 'e zimy knqz; velikii Vitovt posylal rat; na zeml[ Rqzan;-sku[. Litva 'e povoevawa zeml[ Rqzan;sku[ i otidowa.

V l≠to 6905 “1397”. Knqz; Vasilii smolen;skyi Ioanovih; i Pa-trikii Narimont priexawa v Nov=gorod, i priqwa ix novgorodci.

V l≠to 6906 “1398”. Byst; poboi]e knqz[ velikomu Vitovtu s Temir;-Kutluem carem. Knqz; velikii Vitovt Kestut;evih; litov;skii s=bra voi mnogy bez=hisleny, i car; Taktamyw; s nim svoim dvorom, i litva, i n≠mci, i lqxy, i polqn≠, i s nim knqzei 50, i byst; sila ratnyx mnoga z≠lo. I s vs≠mi simi po-lky v=oru'ivsq poide na carq Temir;.Kutluq. I poxvalqsq na



ordu Vitovt i glagolawe% ∞Poidem, pl≠nim zeml[ Tatar;sku[, pob≠dim carq Temir;.Kutluq i vozmem carstvo ego, i posadim

carq Taktamywa, a on mq96 posadit; na vsei Ruskoi zemli i na

tom na vs≠mfi. I poidowa na ta“ta”rov97 voevat;. V to 'e vr≠mq prisp≠ Temir=-Kutlui car; s mnogymi polky ratnymi i s knqzmi svoimi ordyn;skimi. I sr≠towasq s Vitovtom v poli na r≠c≠ na Vor=skli, i byst; im boi velik mesqca avgusta 12, v den; vtornik, i nadolz≠ velmi bi[]im=sq im, i popusti bog tatarom. Knqz; 'e velikyi Vitovt pob≠'e v mal≠ dru'in≠. I car; Temir;-Kutluitogda priide k gorodu k Kievu, i v=zq s goroda okup 3000 rublev

litov;skyx, i silu svo[ raspusti vs[ po zemli Litov;skoi, “i”98

voevawa tatarov≠ da'e i do Velikogo99 }+ucka, ˚Supra>lski, J.D.|Tu nast"powa=a lista poleg=ych w boju nad Worskl', w rzecz. 1399. 08.12.

opuszczonych 5 lat, a/ do 1404, gdy Witowt z Olgierdowiczami przyci'gn"li do Smole<ska, ca=' wiosn" stali, i nie mogli wysta:, bili z dzia=...• • • • 'e ego vystoqti, i puw;kami grad biv, b≠ bo Smolenesk grad kr≠pok velmi, 7 nedel; byv pod nim. I potom po Velic≠ dni stupi proh;, a po za'it;em i po volostem Smolen;skym mnogo zla stvoriwa. Knqz; 'e {r;i s knqzem Vasil;em s moskov;skim vyexa iz goroda ne v mnoz≠ s boqry, a knqgin[ svo[ s boqry ostavi v Smolen;sc≠ i prikaza im 'dati seb≠ na pr=vyi rok i na drugyi i na tretii. a sam priexa na Moskvu, i bil helom knqz[ velikomu Vasili[ Dmitrievih[ slu'iti, da[hisq emu sam so vsim svoim knq'eniem. Knqz; 'e velikyi ne priq ego, ni ego knq'enia Smolen;skogo, ne xotq izm≠niti Vitovtu. Egda 'e byst; knqz; {r;i na Moskv≠, a v to vremq Vitovt s=bra silu mnogu i sta u Smolen;ska. Gra'ane 'e ne moguwe tr=p≠ti v grad≠ v glad≠ prebyvaniq o “iz”nemo'“eni”i100 vsqkyq istomy, grad Smolnesk predawa Vitovtu. Se byst; posl≠dnee pl≠nenie Smolen;sku ot Vitovta, v Petrovo govenie, mesqca i[nq 26 den;, v hetvertok. I tako Vitovt vzq grad i vse Smolen;skoe knq'enie za sebe, a knqgin[ {r;evu iznima i posla v Litov;sku[ zeml[, a knqzei smolen;skix poima i boqr, kotoryi dobra xot≠li knqz[ {r;[, a t≠x razv≠de i rastohi, a inyx peremuhi. A v Smolen;sc≠ svoq nam≠stniky posadi, a lqxom dast; grad predr='ati. a po knqzq po {r;q posla na v=zyskanie ego. I knqz; {r;i to slywav, s svoim synom, s knqzem Fedorom, s='alisi v gor≠sti duwa i pob≠'a s Moskvy v Velikyi Nov=gorod, i tamo novgorodci priqwa ego s mirom. Togo 'e l≠ta prestavisq knqz; Vasilii suzdal;skyi.

V l≠to 6913 “1405”. Knqz; Vasilii Dmitreevih; posla rat; v Ta-tar;skaq m≠sta na v=zyskanie knqzq Semena suzdal;skogo, daby ego gd≠ obr≠sti samogo ili knqgin[ ego, ili d≠ti ego, ili boqr ego, kryqwe bo sq, b≠gaq v Tatar;skaq m≠sta. A voevoda bqwe knqzq velikogo Ioan;101 Iuda Andreevih; i Fedor Gl≠bovih;. I naexawa knqgin[ Semenuvu Oleksandru v Tatar;skoi zemli na m≠ste, naricaem≠ Hibir;ca, i tu iznimawa [ u svqtogo Nikoly, a cerkov; tu postavil nekotoryi besermenin, imenem Xazibavaa. Oni 'e abie em=wa [ i ograbiwa, i privedowa [ na Moskvu s d≠tmi. I prebyst; tu na dvor≠ Beleutov≠, donde'e knqz; Semen pokoriv=sq pomirisq, zan 'e togda bqwe v ordyn;skyx m≠st≠x. I slywa, hto knqgin[ ego qwa i z d≠tmi, i kaznu ego vzqwa, i so-slavsq s velikym knqzem, i v=nide v pokorenie. I priexa iz ordy na Moskvu knqz; Semen, dabil holom knqz[ velikomu Vasili[, i vzq mir poexa s Moskvy knqz; Semen i s knqgine[ i z d≠tmi na Vqtku, n“o” bolen. Syi prebyv na Vqtke 5 mesqc; i prestavisq knqz; Semen Dmitreevih; suzdal;skyi. I se ubo osm; l≠t po rqdu slu'il v ord≠, dabivaqsq svoee ohiny, i slu'il 4-m carem% 1-mu Toktamyw[, 2 - Aksaku, 3 - Temir;-Kutlu[, 4 - Wanib≠ku, i ne obr≠taq pokoq nogama svoima, i ne usp≠ nihto'e. Togo 'e l≠ta byst; na Moskv≠ h[do% v domu T[tr[mov≠ ot ikony svqtyq Bogorodica i svqtogo h[dotvor;ca Nikoly izyde miro iz obraza.Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Vitovt v=zq vino[ na miru p;skov;skyi gorodok Kolo'e, a P;skov;sku[ krestnu[ gramotu prisla v Nov=go-rod, i staq pod Voronohom 2 dni i otide, volosti povoevav. I p;sko-vihi 'alovalisq Novugorodu na Vitovta pro litov;sku[ voinu.

V l≠to 6914 “1406”. Knqz; velikyi Vasilii Dmitreevih; razvr='e mir s velikym knqz≠m VitovTom za p;skovihi, i xodi protivu Vitovta, i voevawqsq me'i sebe.Togo 'e l≠ta prestavisq preosvq]ennyi Kipriqn, mitropolit kyev;skyi i vseq Rusi, mesqca semtebrq 15 na no];, a pas cerkov; bo'i[ 30 l≠t bez polutret;q mesqca. I v 16 den; provodiwa i hestno ves; grad, s Goleni]ova v rorod, nesowa na glavax. A episkopi slu'axu nad nim% Grigorii, episkop rostov;skyi, Mi-trofan, episkop suzdal;skyi, Ilarion, episkop kolomen;skyi. Arximandriti i igumeni i ves; svq]ennih;skyi s=bor, p≠vwe nagrobnoe, i polo'iwa i v sobornoi cerkvi svqtyq Bogorodica.Toe 'e oseni otexa knqz; {r;i smolen;skyi iz Novagoroda na Moskvu, i knqz; velikyi dast; emu Tor'ok, i on tu ubil nepo-vinno slu'a]ago emu knqzq Semena M;stisloviha vqzqm;skogo i ero knqgin[ Ul;qnu uqzvi, bo sq okaannym svoim poxot≠niem na ego podru'ie. Ona 'e predobraq mu'el[bica mu'eskyi v=spro-tivisq emu i, v=zem;wi no', udari ego v myw;c[ na lo'i ego. On 'e v=z;qrivsq v=skor≠, sam knqzq eq ubi, a samoi ruky i nogy povel≠ ots≠]i i v=vrewi v r≠ku. I byst; emu v gr≠x neisc≠len i v stud velik, i za to pob≠'a v ordu i tamo umr≠. Togo 'e l≠ta ezdil knqz; Petr Dmitreevih; v Nov=gorod na posob; na Litvu, i byst; v Nov≠gorod≠ 10 dnii.

V l≠to 6915 “1407”. Byst; znamenie na Poxr≠% ide krov; ot ikony svqtyq Bogorodica. Togo 'e l≠ta knqz; Kostqntin Dmitreevih; ide rat;[ na nemci s p;skovihi, i mnogo zla uhinilosq Nemec;koi zemli, mnogyx pos≠kowa i poloniwa, i vzq nemec;kyi grad Porx. A novgorodci prosiwa u velikogo knqzq Vitovta knqzq Lyrveniq, i da im> i dawa emu novgorodci prigorody. A knqz; velikyi Vasilii Dmitreevih; voevasq s velikym knqzem Vitovtom, i litva vzqli Odoev, a u Vqzmy u goroda stoqla rat; moskov;skaq. i ne vzqwa Vqzmy, i mir vzq knqz; velikyi s Vitovtom. Bulat-Berd is=gna Wanib≠ka s carstva, a sam s≠de na carstv≠ ego.

V l≠to 6916 “1408”. Priide knqz; Kostqntin Dmitreevih; v Nov=gorod v Velikyi, v velikogo knqzq m≠sto, na Gorodi]e. Na tu zimu priide Edigei rat;[ k Moskv≠ mesqca noqbrq 23 den;, v pqtnic[, i stoq me-sqc; u roroda, okup vzq 3000 rublev, a gorody poima Pereqslavl;, {r;ev, Dmitrov i prohaq volosti povoeva i do Tfer;skogo rube'a.

V l≠to 6917 “1409”. Xodi Onfal na Bol=gary rat;[, i tamo okolo ego rat; pobili tatarove, a samogo iz=imawa. “T”ogo102 'e l≠ta p;skovihi v=zqwa mir p;skov;skym povel≠niem s velikym knqzem Vitovtom i s nemci.

V l≠to 6918 “1410”. Priide iz Carqgrada Fotei mitropolit, posta-vlen na Kiev i na vs[ Rusku[ zeml[, rodom gr=hin. Postavlen patriarxom Matfeem pri cari Manuil≠, i priide na Moskvu pri velikom knqzi Vasilii Dmitreevihi na Velik den;. Togo 'e l≠ta prestavisq knqz; Volodimir Ondr≠evih; mesqca maiq 14 den;.Na tu 'e osen; byst; poboi]e korol[ Qgailu Olgirdovih[, imenem Volodislavu, i knqz[ velikomu Vitovtu Kestut;evih[ s nemci i s prusy v Pruskoi zemli, me'i gorody Dubravny i Ostrada. I ubiwa mistra i marwalka, i kuntury pobiwa, i vs[ silu ix nemec;ku[ pobiwa, i rrady nemeckyi poimawa, n“o” tolko tri grady ne dawqsq korol[ i Vitovtu. I byst; toe os≠ni xodi-wa na tri poboi]a s nemci lqxom i litve, n“o” nemec; izbiwa, a v vs≠x poboi]ox mnogo padowa xristian i litvy i lqxov. A stoqwa pod Mariinym gorodom 8 nedel; i vzqwa Mariina go-roda dva oxobnq, a vyw;nqgo ne vzqwq, i xodiwq po Nem≠c;koi zemli poldrugynadcat; nedeli. “N”a103 tu zimu mesqca genvarq poexa Fotei mitropolit na Tfer; i tamo postavi vladyku Antoniq, igumena il;in;skogo. A bywq v 'ereb;i Parfenii, fedorov;skyi igumen, Antonei, igumen il;in;skyi, moskvitin. I slu'il vladyka Mitrofan suzdal;skyi po mitropolih[ slovu i blagosloveni[ v sobornoi cerkvi v svqtom Spase. I otslu'iv ob≠dn[, taky v rizax vzql odin 'rebii i prinesl k mitropolitu i tu su][ knqz[ velikomu Ioanu Mixailovih[ i vsem knqzem i boqrom, i rasp≠hatawa 'r≠bii, i obr≠tesq 'r≠bii Anton;ev. ne xot≠vwim tferihom postavlen byst; episkopom.



V l≠to 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lygveni[ syn Qroslav na Kopor;i i narehen byst; v kre]enii Fedor. Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Vasi-lii Dmitreevih; otpustil d]er; svo[ knq'nu Annu v Car;grad za careviha Ioana Manuiloviha. Togo 'e l≠ta poexa Fot≠ mitropolit v Litvu i tamo na Kiev≠ postavi Savost;qna vladyko[ k Smolen;sku.

V l≠to 6920 “1412”. Mesqca sentebrq 8 v Lucku v Velikom postavi epi-skopa Turovu Eufimiq. Ot Galiha poide k Moskv≠ mesqca avgusta 1.

V l≠to 6922 “1414”. Pogor≠ grad Tfer; i posad ves;.

Togo104 'e l≠ta otexa knqz; Qroslav v Litvu. “N”a105 tu zimu pos-tavlen byst; Ambrosii episkopom na Kolomnu.Togo 'e l≠ta stvorisq znamenie v ohin≠ knqzq Andr≠q Dmi-treeviha v Kolohi% ot ikony svqtyq Bogorodica qvilosq h[do, mnogo pro]eniq sl≠pym i xromym, raslablenym, eq 'e ne mo'et; um heloveh; skazati. I na Moskvu prixodila svqtaq ta ikona mesqca avgusta 15, i ottol≠ na Kolomnu i paky na Moskvu, i ot Moskvy v Mo'aesk. Togda byl Cam=vlak na Moskv≠. Togo 'e l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn Vasilei.

V l≠to 6923 “1415”. Povoevawa tatarove vs[ Eleh;sku[ zeml[ i ottole zapustela. Toe 'e zimy ezdil mitropolit v Litvu, v Smolen;sc≠ ostavi svo[ kaznu, a sam ezdil v Goroden k velikomu knqz[ Vitovtu, i ne priq ego knqz; veliky Vitovt. Togda bylo Blagov≠]enie v ponedelnik na strastnoi nedeli. a na zautree poexa mitropolit Fotei na Moskvu, a v Smolen;sku byl mitro-politu Velik den;, i priexa na Moskvu na svqtoi nedeli. Togo 'e l≠ta pogor≠ grad Moskva, i Smolnesk tako'e pogor≠. Togo 'e l≠ta mesqca i[nq v 7 den;, na pamqt; svqtogo muhenika Fedota, izgibe solnce i skry luha svoq ot zemli v 4 has dni, v god bo'e-stvenyq liturgiq, i zv≠zdy qviwasq qko v no]i. Togda bylo knqz[ velikomu Vasil;[ Dmitreevihu 26 l≠t na velikom knq'enii. Togo 'e l≠ta s=dumav=wi novgorodci, zane ne b≠ u nix vladyky, i polo'iwa napisav 3 'r≠b;i na prestol≠ vo imq Samsona, hr=nca ot svqtogo Spasa s Xutina, i Mixaila, igumena ot svqtogo Mixaila s Skovorodky, i L;va, igumena svqt≠i Bogorodici s Kolmova. I po sv≠rwenii svqt≠i liturgii i ostasq na prestol≠ Samsonov 'r≠bii. I posadnik Andr≠i Ioanovih; i tysqc;kyi Oleksandr Ignat;evih; s nov=gorodci v=zv≠dowa Samsona hestno na s≠ni v dom svqtyq Sofii mesqca avgusta 11, na pamqt; Eupla diakona.

V l≠to 6924 “1416”. Po bo'i[ popu]eni[ knqz; velikyi Vitovt umysliv=w[ emu po svoemu xot≠ni[, sobrav episkopy ruskyq, i'e v oblasti ego 'ivu]ii% Fedosii polockyi, gr≠hin, Isakyi hr;nigov;skyi, Deonisei luckyi, Xariton volodimer;skyi, Eufimei turov;skyi, i t≠mi episkopy postavi Kievu mitro-polita Grigoriq bl=garina Camvlaka mesqca noqbrq 15 den;. Toe 'e zimy poexa Samson na Moskvu k mitropolitu Fote[ v vladyky stavitisq. Toe 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil bog v cerkvi svqt≠i Bogorodici na Moskv≠ u groba svqtogo mi-tropolita Petra, h[dotvor;ca ruskago, n≠koemu heloveku noga prikr=hena otnud, i isc≠le u groba svqtogo Petra. A v nedel[

2 posta, marta 15, postaviwa Samsona v d;qkony, a v s“ubotu”106.

• • • • }w ˚Akademickim spisoku utracone lata 1418–1427|

“V l≠to 69”29 “1421”. I v vo Lvov≠, i v Volodimeri, i priexal v vtornik v kanun Ro'estvu Xristovu, a v Viln≠ byl o Kre]e-nii. I ottol≠ poexal k Borisovu i k Dr[c;ku, i k Teterinu, i vo M;stislavli byl u knqzq Semena Lygveniq, i v Smolen;sc≠ byl, s=boroval pri knqzi Semene Ivanovihi, i priexa na Mo-skvu i tamo 'ili i do Ro'estva Xristova. A mitropolit exa v svoe selo Biserov;skoe, i ottol≠ poexa v Volodimer;, i tamo im byst; i Velik den;, a na Moskvu priexa po Troicin≠ dni. Togo 'e l≠ta paky poexa mitropolit v Volodimer; i na praz-nik v god bo'estvenyq liturgiq. Byst; perepolox tatar;skyi, s veliko[ nu'de[ edva s=vr=wiwa bo'estvenu[ liturgi[.

V l≠to 6935 “1427”. Knqz; velikyi byl v Kurhev;skom i s mater;[. a po V=zdvi'enii poexal mitropolit na Moskvu i byl u velikogo

knqzq, ob≠dal v Kurhev;skom, i ottol≠ k Il;in;skomu, a knqz; velikyi u Krasnoe selo. I toe no]i prestavisq Ivaw;ko Goltqev syn, i knqz; velikyi tu ne ob≠dal v Krasnom sel≠, ob≠dal vy Il;in;skom s mitropolitom, i ottol≠ poexal mitropolit na Moskvu, a knqz; velikyi v K'el;, zane'e na Moskv≠ pohql=sq mor zl≠e pervogo. Toe 'e oseni prestaviwqsq Volodimirihi, knqz; Qroslav, potom knqz; Vasilei, potom knqz; Semen, v hr=ncex Sava. Toe 'e oseni byl mitropolit na Brawov≠ i na Kolomn≠, a po Ro'estv≠ Xristov≠ ezdil v Litvu, i s=ezdil v 7 nedel; v Litvu i iz Litvy. Toe 'e zimy prestavisq knqz; Petr Dmitre-evih;, mesqca fevralq.

R≠ka107 Dn≠pr tehet; v more Ponew;skoe, i Dn≠pr tehet; iz Okov;skogo l≠sa i potehe na pol=dn;. A Dvina is togo 'e l≠sa

tehet; na pol=];108, i vnide v more Varq';skoe. I Volga tehet; is togo 'e l≠sa i potehe na v=stok, i v=tehe v more Xvaliw;skoe 70 ust;i. T≠m 'e mo'et; iti Vl=go[ v Bolgary i v Xvalisy i na v=stok v 'r≠bii Simov.

}zjazd w Trokach, 1430|V l≠to 6939109 “1431”. Knqz; velikyi Vitovt Kestut;evih; s=zvawe k sob≠ korolq pol;skago Vladislava, knqzq velikogo moskov;sko-go Vasiliq Vasil;eviha i knqzq velikogo tfer;skogo Borisa Oleksandroviha, i mistra nemec;kogo, i prus;skago, mewterq liflqn;skogo, i velicii posly ot Ioana, carq carigradskago, i ot rim;skago cesarq posly prixodili, i ot don;skago korolq, i ot velikogo knqzq Ivana rqzan;skago, i ot voloskogo voevody posly prixodili, i Odoev;skyi knqzi sami byli, i ot Velikogo Novagoroda, i ot P;skova, i ot ordyn;skago carq posly bywa, i ot inyx knqzei i zeml; posly bywa. I tyi koroli i velicii knqzi i posly bywq u velikogo knqzq Vitovta 7 nedel; na ego istrav≠, a na den; w;lo obroku po trista bohok medu, a qlovic; po trista ';, a boranov i veprev po trista. Knqz; velikii Vitovt xot≠l polo'iti na seb≠ korunu, i ego nepriateli polqne ne propustiwa koruny, i za tym ne polo'i na sebe koruny. I razbol≠sq knqz; velikyi Vitovt, i raspusti knqzei velikyx i posly carevy s mnogymi dar=mi i s hest;[. A korol; pol;skyi Vladislav byst; u velikogo knqzq Vitovta, i pri nem prestavisq velikyi knqz; Vitovt mesqca oktqbrq 23, na pamqt; svqtogo apostola Iakova, brata gospodnq.

}wojna Swidrygie==oZygmunt, 1432–1436|I s≠de na velikoe knq'enie knqz; velikyi W;vitrigailo Olgirdovih; na Vilne i na Trocex. I knq'i velikyi knqz; W;vitrigailo dva goda bez dvu mesqcei, i pri svoem knq'e-nii otpusti smolen;skogo vladyku Gerasima v Car;gorod na mitropoli[. I ne upravlqwe zemli. I Litva 'e posadiwa velikogo knqzq "idimonta Kestut;eviha na velikom knq'e-nii na Vilne i na Trocex mesqca sentqbrq 1 den;. I priide

W;vitrigailo na Pol=tes“k”110 i na Smolnesk, i knqzi ruskyi i bolqre posadiwa knqzq W;vitrigaila na velikoe knq'enie na Ruskoe. Na tu 'e osen; sobra silu mnogu knqz; velikyi W;vit-rigailo, i knqz; velikyi tfer;skyi Boris Oleksandrovih; dast; emu brata svoego, knqzq Qroslava, s vse[ svoe[ silo[, i poide na Litvu, i ne dowed do Vilny za west; mil; i sta vo Ow;mon≠, i tu stoqwe nedel[. I knqz; velikyi "idimont priide s litov;sko[ silo[, i byst; im boi mesqca dekabrq 8 den;, na pamqt; svqtogo otca Potap;q, v ponedel;nik. I pomo-'e bog knqz[ velikomu "idimontu, i pobiwq knqzq velikogo W;vitrigaila, a knqzi ruskyi pobiwq, a inyx poimawq% knqzq {r;q Lugven;eviha qwa, knqzq Vasiliq Semenoviha qwq, Fed;ka Odinceviha izymawa, pana Dedigolda, voevodu vilen;skogo, qwq,

a inyx mnogo mno';stvo pobiwa111 i poimawa. Toe 'e zimy v

drugyi rqd “k”nqz;112 velikyi W;vitrigailo sobra silu rusku[ i poide na Litvu, i povoevawa Litov;skoe zemli mno';stvo, i

po'gowa, i v polon pov≠dowq. Ta113 l≠to 'e s=bra silu mnogu rus;ku[, i mew;ter; liflqn;skyi so vse[ silo[ svoe[ priide W;vitrigailu na pomo];, i knqz; velikyi tfer;skyi dast; emu



svo[ silu, i poidowa v Litov;sku[ zeml[. Za pol=tory mili ot Vilny noheval v Rudomin≠, i poide k gorodu> ne doxodq Trokov, i poverne na Staryi Troky, a pod Troky stoql na Spasov den;, a stoql 4 dni, i poide ot Trokov iskati velikogo knqzq "idimo-n;ta i litov;skoe rati. I stoqwa v Vekw[w;kax 4 dni, i poide na Rus; v svo[ zeml[. I priide k Krevu, i stoqwa dva dni, i vzq grad Krev murovanyi i so';'e, a l[dii mnogo pos≠kowa i v

polon pov≠dowq, i ottol≠ priidowa v Mo“l”odeh;nu114. I priide k velikomu knqz[ W;vitrigailu vest;, hto 'e idet; litva po-

gone[, i knqz;115 'e velikyi W;vitrigailo posla na nix knqzq Mixaila, kyev;skogo voevodu, a s nim poslal inyx knqzei rus;kyx.I pobiwa pana Petrawa Montikirdoviha i litvu, a inyx poimawa na Kopahex. I ottol≠ poide k "oslavl[, i "eslavl; vozme togo 'e dni i po';'e, a l[dii mnogo v polon vedowq. I priide k Men;sku, i vozme grad Menesk i so';'e, a l[dii mnogo v polon povedowa, mu'i i 'eny. Ide v svo[ zeml[ a mnogo zla stvori Li-tov;skoi zemli. I pridowa v svo[ zeml[ k Borisovu, i tu izymawq knqzq Mixaila Ivanoviha Gol;wan;skogo na r≠c≠ na Berezyni, i poslawa ego k gorodu k Videb;sku, i tamo ego povel≠ utopiti v r≠c≠ v Dvine pod gorodom pod Viteb;skom, a nqwa ego nevinno. Ne doxodq Lukomlq za mil[, v ozer≠x, mewter; poide v svo[ zeml[

v Lifl“q”nty116, a knqz; velikyi W;vitrigailo k Lukoml[, i tu raspusti silu svo[ rus;ku[, knqzei i bolqr, a sam poide k Kievu.Na tu 'e osen; knqz; velikyi "idimont sobra silu mnogu litov;sku[ i lqxy, i pride na Rus;ku[ zeml[, idowa k M;sti-slavl[, i stawa pod M;stislavlem mesqca oktqbrq 26 den;, na pamqt; svqtogo muhenika Dmitreq, v sredu, i stoql 3 nedeli, ne vozmq goroda poide v svo[ zeml[. Na l≠to 'e s=brawqsq W;vit-rigailo so knqzi ruskymi i s bolqry i s vse[ silo[ rus;ko[, i poide na Litvu, a mew;ter; pride s svoe[ silo[ na pomo]; k W;vitrigailu, i snqsq s W;vitrigailom v Brqslavli. I bo'iim poveleniem pade na zeml[ moha velika, za tym 'e ne mo'aaxu v Litov;sku[ zeml[ poiti. Knqz; W;vitrigailo v=zvratisq v

svo[ veml[, i mew;ter; poide v “s”vo[117 zeml[, i rasp“ust”i118

silu svo[, knqzei i boqr v Poloc;ku, a sam poi“de k”119 Kievu. I na tretee l≠to knqz; velikii W;vitrigailo so';'e Gerasima mitropolita u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikyi W;vitrigailo u Viteb;sku s rus;kymi knqzi i s rus;kimi rat;mi, i poide k Brqslavl[, i tu v Brqslavli pride k W;vitrigailu na pomo]; mew;ter; liflqn;ski so vse[ svoe[ silo[. I poidut; ot Brqsla-vlq po Zavel;skoi zemli po Zavel;[ k Vilkom≠r[. I sam knqz;

velikyi "idimont120 ne poide na W;vitrigaila, i dast; korol; 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "idimontu, i knqz; velikyi "idimont posla syna svoego, knqzq Mixaila, na knqzq na W;vit-rigaila. I knqz; Mixailo priide so vse[ silo[ litov;sko[ i s lqxi, i byst; im boi s W;vitrigailom na Semen; den;, na l≠to-

provodca, a bilisq za Vilkomirem; r≠c≠121 }_____|. I za to bog ne posobi W;vitrigailu, hto so';'e mitropo“lita Gerasima, i

pomo'e”122 bog knqz[ velikomu "id“imontu”123 i ego synu knqz[ Mixailu. I pobiwa knqzq W;vitrigaila i vs[ silu ego, i mnogyx knqzei pobiwq, a inyx rukami poimawa. Ubili brataniha ego, knqzq "idimonta Korbutoviha, i knqzq Qroslava Lygven;eviha, i knqzq Mixaila Bolobana Semenoviha, i knqzq Danil;q Semenoviha Gol;wan;skogo, i knqzq Mixaila vqzem;skogo Lvoviha, i inyx knqzeq mnogo pobiwa, a rukami izymawa knqzei 42. Na imq izy-mawa knqzq Ioana Volodimeroviha kiev;skogo i brata ego knqzq Fedora Koributoviha, a liflqn;skogo mewterq samogo ubiwa, i lan=morwalka i inyx kunturov mnogo pobiwq, i vsix liflqnt perebiwq, a inyx 'ivyx poimawq, nehto sq ix malo ostalo. I mnogo inyx gostei pobiwq, ruku'an i slq'an i hoxov, a inyx rukami poimawq. Posl≠ togo pobit;q 3 nedeli spustq i knqz; velikyi "idimont s=bra vs[ svo[ silu litov;sku[ i posla syna

svoego knqzq Mixaila na Rus;. I priwed knqz; Mixa“ilo”124 • • • •

Po=o/y=em nacisk by tre>: wszystkich latopis[w przytoczy:zgodnie z Po=n. sobr. russ. ltpsej. Nie mniej, sporadycznie, mo-g' trafi: si" literowe r[/nice, z przyczyn ode mnie niezale/nych]nie mam dost"pu do latopis[w – nie mog" dokona: weryfikacji\. Tre>: ta powinna by: ponownie sprawdzona przed reprodukcj' we fragmentach lub ca=o>ci, przed cytowaniem, itp.



PRZYPISY 1. w Nowogrodzkiej& Maria Szwarnowa2. tak w r"kopisie; w innych& Aleksander Newski }†1263|

]Andrej Bogolubski zabity 1175\3. tak w r"kopisie4. w r"kopisie 6067, opuszczona litera «t ^ 300»5. wyraz omal ca=kiem wytarty6. tak w r"kopisie; w Supra>l. Dirowa7. tak w r"kopisie; w innych& 278. dalej wykre>lono kolorem jasnoczerwonym&

}t|ogo / W=adimera Jaros=awicza synowie9. litera «l» zatarta

10. tak w r"kopisie; w Ipatiewskiej& u swiatogo Mamy } ¯ >wi"ty Mam|, wg pi>ca& je/eli >wi"tego – to Papy ¯ papa ]ojciec\..., >wi"ta ]rodzaj /e<ski\ >wi"tego ]rodzaj m"ski\ ̆ Mam-a(y ˘ Pap-a(y; omal humorystycznie, z przek'sem11. litery «sw» zalane atramentem12. litery «ek» zalane atramentem13. dalej wykre>lone litery «ide»14. wyraz zatarty15. litery «szczi» zatarte16. wyraz omal ca=kiem zatarty17. litery «ai» zatarte18. dalej brak karty ]dw[ch stron\19. litera «B» zatarta 20. litery «w s» zatarte21. w r"kopisie& bie/ai22. litera «W» zatarta23. tak w r"kopisie; w Supra>l. wne dwora – we dworze teremnym ]z kru/gankiem, podsieniami\; bez sensu& u Dniepru z podsieniami24. litery «ami» zatarte25. dalej wykre>lony wyraz «i Stanis=awa»26. litera «n» zatarta27. litery zatarte28. w r"kopisie& 649929. litery zatarte30. tak w r"kopisie; w innych& Turowie31. tak w r"kopisie; nie32. pierwotnie w r"kopisie& Swiatos=aw /, nast"pnie litery «s=aw /» wykre>lono czerwonym atramentem, a na marginesie z odno>nikiem napisano «po=k»33. tak w r"kopisie; w innych& Hleba34. tak w r"kopisie; w35. tak w r"kopisie; w Nowogr. Wo=yniu36. tak w r"kopisie; w innych& Ingwarew37. tak w r"kopisie; w S=uckim& gorodom38. tak w r"kopisie; w S=uckim& ko Jurjewu i w Wo=odimir39. tak w r"kopisie; Reza<40. tak w r"kopisie; w S=uckim& wo Storo/ech41. tak w r"kopisie; nich42. tak w r"kopisie& stawiti ]pol. stawia:\43. s=owo napisano dwukrotnie44. tak w r"kopisie& okogo; oko=o ]pol. wok[=\45. dalej wykre>lone litery «le»46. dalej wykre>lona litera «m»47. tak w r"kopisie48. przed literami «s=awa» wykre>lone «p=» ]Swiatopo=ka\49. w r"kopisie w miejsce «psi ^ 700» widnieje «pe ^ 80»50. litery «wachu» i «wz» zatarte51. tak w r"kopisie52. litery «pja» zatarte53. wyraz zatarty; w Nowogr. nazad54. litery «rie» zatarte55. tak w r"kopisie; w Supra>l. otrok56. kawa=ek karty oderwany57. w r"kopisie 664858. w r"kopisie pierwotnie& bezumnyj, nast"pnie litery «nyj» wykre>lono i napisano «iem»59. pierwsza litera «a» zatarta

60. w r"kopisie& Aleksandu61. w r"kopisie «t»; poprawiono wg Supra>l.62. w Supra>l. Sodopoi63. w Supra>l. po pobiedie64. w r"kopisie 664965. tak w r"kopisie; w innych& Koporiu66. w r"kopisie 665067. w r"kopisie 665468. w r"kopisie 665569. litera «o» zatarta70. litery «rdy» zatarte71. drugie «ie» zatarte72. litery «icz» zatarte73. litery «im» zatarte74. wyraz omal ca=kiem zatarty75. wyraz «let» i «6000» zatarte76. dalej zatarty wyraz, nie odczytany; ziemlu ]ziemi"\$ }na moje oczytanie, znajomo>: tre>ci latopis[w J.D.|77. litery «wo» wytarte78. w r"kopisie 84779. dalej wykre>lone «Moskowskoe»80. dalej wykre>lone «caria»81. dalej w r"kopisie opuszczenie82. litery «no» oderwane83. litera «m» oderwana84. litery «W l» oderwane85. du/a litera «i» oderwana86. w r"kopisie& Ondrie87. litera «p» zatarta88. kawa=ek karty z liter' «ie» oderwany89. kawa=ek karty z liter' «r» oderwany90. w r"kopisie 608191. kawa=ek karty z liter' «o» oderwany92. kawa=ek karty z liter' «sz» oderwany93. kawa=ek karty z liter' «b» oderwany94. kawa=ek karty z literami « u po» oderwany95. w Supra>l. besermeni tatar96. napisano nad linijk'97. w r"kopisie «tarow»98. litera zatarta99. dalej w r"kopisie opuszczenie

100. litery w nawiasach zatarte101. tak w r"kopisie; w Supra>l. Ioana102. w r"kopisie «ogo»103. w r"kopisie «a»104. litera «T» napisana innym atramentem105. w r"kopisie «a»106. litery w nawiasach zatarte; dalej w r"kopisie opuszczenie107. litera «R» napisana innym atramentem108. tak w r"kopisie; w Supra>l. polnoszcz109. tak w r"kopisie; Witowt zmar= 1430 r.110. brzeg karty z liter' «k» oderwany111. tak w r"kopisie; w innych – {le& poboisza112. brzeg karty z liter' «k» oderwany113. tak w r"kopisie; w Supra>l. «na»114. brzeg karty z liter' «l» oderwany115. dalej wykre>lone litery «Micha»116. brzeg karty z liter' «ja» oderwany117. brzeg karty z liter' «s» oderwany118. litery «ust» zatarte119. litery «de k» zatarte120. w r"kopisie pierwotne ?idimmont, nast"pnie drugie «m» wykre>lono121. tak w r"kopisie, w innych& na rece ]na rzece\ w oryginale zostawione miejsce na uzupe=nienie nazwy rzeki, J.D.122. litery w nawiasach zatarte123. litery w nawiasach zatarte124. na tym r"kopis urywa si"



nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od monasteru w Supra>lu

Supra>lski latopispoz. lit. 0001-17.1, 0001-35.2

Izbranie l≠topisaniq izlo'eno v=kratce

Skazanie o v≠rnyx svqtyx knqzei rus;kix.Pervoe kako kresti Rusku[ zeml[ svqtyi prav=v≠rnyi knqz; Vladimer kiev=ski i vseq Rusi, nasl≠dnik; blagov≠rnomu car[ Kostentinu, i'e sam; krestisq i l[di navhi v≠rovati vo svetu[ troic[, otca i syna i svqtogo duxa. Potom; poide v Slovensku[ zeml[, na rece na Klqzm≠ postavi gorod imenem; Vladimer, vo svee1 imq vetwano gorod i postavi, i zbornu[ cerkov svqtu[ Bogorodic[ dr≠vqnu[, i spom; osypa, i stavi cerkov, i kresti l[di, i posadi nam≠sniki, i ide v Kiev. I minuv mnogo l≠t;, i potom; drugi pride knqz; Vladimer Manamax is Kieva '; vo Volodimer; grad i postavi cerkov kamenu svqtogo Spasa u Zlatyx vrat;, a sam; poide v Kiev. Po nekolicex l≠t≠x; pride syn; ego {r=i Dolgoruki, veliki knqz; kiev=ski i vseq Rusi, i postavi cerkov svqtogo {rq kamenu[, i poexa vo Kiev.

V l≠to 6605 “1097”. Poide knqz; velikii Andr≠i xristol[bivy v grad V=lodimer i postavi kamenu[ cerkov, pervoe svqtu[ Bogo-rodic[ bogol[bivy {revih; Dolgoruki, i pokryv Zlatye vrata. I potom; minulo 10 l≠t i zalo'i svqtu[ Bogorodic[ s=bornu[ cerkov kamenu v grade V=lodimeri ob edinom v≠rs≠ mesqca maq v 8 den; na pamet; svqtogo apostola Iaona2 Boguslova. I postavi gor=d i osypa spom; kamenu cerkov i Zoloty vrata dosp≠i i knq'i 20 l≠t; i osm;, a knqgini ego bol;garini der'qwe k nemu zlu[ mysl;3 knqz; Bogol[bsky ot svoix boqr ot Kuh;kevihev. I po nem; is Kieva '; pride brat; ego Mixalko na velikoe knq'enie v grad Volodimer i msti obidu brata svoego, Kuhkovihi pobi. A knq'il odno l≠to, a prestavisq v Volodimeri. Potom; na tretee l≠to pride V=lodimer; s Kieva. Knqz; velikyi Dm≠trei Vsevol=d i msti krov brata svoego Andr≠q, Kuh;kovihi pobi, a inyx boqr za {r=vym izyma i pobi. Sii 'e knqz; veliki pristavi svqtei Bogorodici s=bornoi 4 verxy i pozoloti, svqtogo Dm≠treq na svoem; dvor≠ postavi i pozoloti, a knqgini ego Mara4 dva Orieva4, d]i heskogo knq'q, postavi cerkov kamenu svqtu[ Bogorodic[ v nov=m manastyri. I byst; v nego synov 6% pervy Qroslav, vtoryi Ioan starodub=skyi, treti Kostentin; rostov=skyi, het;vertyi Svqtoslav, narehenyi Gavril [rev=skyi, postavi svqtogo {r=q i sam; bqwe master. ttoi 'e i Vozdvi'enie postavi v Volodime-ri, da togdy vzq gorod, a powol po Omosov den;. Pqtyi Andr≠i suzdal=skyi, westy knqz; veliki volodimerskyi, postavi cerkov svqtu[ Bogorodic[ sbornu[ v S[i'dali, a drugu[ v Volodimeri kamenu cerkov o tri verxi Ro'estvo svqtoi Bogorodici> toi 'e na Zg≠5 s Kosten;tinom=, bratom; svoim, bisq> na togo Botyi car; pride i sugna na S≠ti na rec≠. A Kydew;wu[ cerkov postavi Boris; Mixal;kovih;, syn; brata Andr≠eva Vsevolo'q, i syna gorod Kidew;ku, toi 'e Gorodec; na Vol=z≠. Potom; priide na velikoe knq'enie knqz; Volodimer iz Novagoroda iz Velikogo knqz; Andr≠i Bogol[bskyi6.

Ot Adama do potopa l≠t 2000 i 200 i 40 i 2. A ot potopa do Ovrama l≠t 1000 i 80 i 2. Ot Avrama do isxo'eniq Moiseeva l≠t 500 i 2. Ot sxo'deniq do Davyda l≠t 601. Ot Davyda i ot nahala car;stva Salamona do pleneniq erusolimskogo l≠t 400 i 48. Ot pleniq7 do Alksandra l≠t 300 i 108. A ot ro'es;tva Xristova do Kostentina cara 3 sot“*” l≠t i 18. Ot Kostentina carq do Mixaila l≠t 500 i 42.

V l≠to 6362 “854”9. Nahal zemli Rustei.

V l≠to 6366 “858”. Mixail car; izyde s voi svoimi bregom i morem na bolgary, bolgary 'e vidivwi, i'e ne mogowa stati protivu emu i prosisq krestitisq i pokorilisq grekom;.

V l≠to 6367 “859”10. Imqxu dan; varqzi iz; zamorq na h[di i na slovqnex, i na meri, i na vsix krivihex ot mu'a po11 bili velyci11. Ot kazar imqxu dan; na polqnex i na sivqrqnex i na vqtihex po b≠le vekwe ot dyma.

A se zahalo ruskyx knqzei.V l≠to 6370 “862”. Vostawa kriviha i slovqne i mera, i h[d; na vorqgi, izgnawa ix za more i ne dawa im dani, i nahawa sami vlad≠ti, i grady staviti, i ne b≠ v nix pravdy, i v=sta rod na rod, i byst; me'i ix rat; velika. I r≠wa sami v sob≠% ∞Poi]em;knqzq sob≠, wto vladel nami i sudil by vo pravdufi. I poslawa zo more ko varqgom;, k rusi, sice bo zovqxusq k Rus;[, I r≠wa im vsq% ∞Zemlq nawa dobra i velika est;, izobilna vsim;, a narqdnika v nei net;, to nyn≠ poidete k nam; knq'iti i vla-d≠ti namifi. I zobrawasq iz Nemec; tri braty i s rody svoimi, i ponqli iz; sobo[ dru'inu svo[. I priwed starewi L[rik; sel v Novegorode, a Sineus;, brat; ego, na B≠leozere, a Triur, brat; ix, vo Zborce, i nahawa voevati vsude. I ot tex varqg; prozvasq Rus; i zemlq Ruskaq. I pod dvo[ l≠t; Sineus; i brat; ego Triur umre, i prinq vs[ vlast; v Rusi Lirik;, i rozdaq grady mu'em; svoim;. I bywa pervi nasil;nici v Kieve varqze, v Novegorode slovqne, v Poloc;ku krivihi, v Rostove m≠rq, na B≠leozere ves;, v Murome muroma, a vsimi obladawa L[rik;. I b≠sta v nego dva mu'a, Askolod i Dir;, i sprosistasq u nego ko Car[gradu s rodom; svoim;. I poidosta po Dnepru, i uzrista na gore gradok; mal; i voprosista% ∞Hii est; gradok; si*fi I r≠wa im; tu su]i% ∞Byli sut; tri braty% Kii, }ek;, Xoriv, i'e sodelawa sii grad i zgibowa, my 'e sed≠m;, plahati dan; rodu ix, k=zaromfi. Askol=d i Dir; sedowa vo grade i vladowa imi. L[rik; knq'i v Nov≠gorode. I byst; emu syn; Igor, mu'; mudr; i xrabr> v nego voevoda Oleg.

V l≠to 6377 “869”. Kre]ena byst; zemlq Bolgarskaq pri cari Vasil=i, synu Mixailove.

V l≠to 6000 trista 87 “879”. Predast;12 knq'enie12 svoe Ol=govi, qko ot rada13 emu su]i, i syna ego Igora, b≠ bo mal e]e d≠tesk;.

V l≠to 6389 “881”14. Poide Oleg;, poim; Igora, iz Novagoroda i pride ko Smolensku, i pri15 grad, i posadi v nem; mu'i svoi. Ottole poide po Dnepru i pride k goram; Kiev=skim;. Uvidel; Oleg, qko Oskolod i Dir knq'ista vo Kieve, i b≠ Oleg; mnq]isq mimoidy s malo[ dru'ino[ v ladqx. I poslasta ko Iskolodu i Diru% ∞Qko gosti esmo ugor=skiq, idem; vo Greky, Olga knqzq, Igora knq'iha. pridete k nam; k rodom; svoim;fi. Oni 'e pridosta ediny. Priem; Oleg; Igorq na ruc≠ si, i rehe ko Oskolodu i Diru% ∞Vy ne est; knqzi, a ni knq'ogo rodu, no az; esmi knqz;, a se est; syn; L[rikov Igorfi. I poveli ubiti ix, i pogrebowa Askoloda, ide'e Ugor;skoe, ide'e est; dvor= Olmin;, a Dirova mogyla, i za svqto[ Irino[ vo Kieve. I s≠d Olig knq'iti v Kieve i nado vse[ Rusko[ zemle[, a slovqnom; i krivihem; i merqrom; dani nalo'i, a ot Navagoroda po trista griven. I mnogy iny strany pritqgnu ko Rusi i prinudi k sob≠ i drevlqny, i vozlo'i dan; po hernoi kunici. Knqz; 'e Oleg; privede Igorovi 'enu izo Opskova imenem; Ol=gu, i 'ive Igor so Ol;go[ l≠t 43.

Si'e i spisok v=kratce. Ot pervogo l≠ta Igoreva do pervogo l≠ta Svqtoslavlq16, do pervogo l≠ta Qropolha l≠t 28. A knq'il Qropolk; 8 l≠t, a Volodimer 37. Ot kre]eniq bolgarskogo do prilo'eniq knig;, do kre]eniq Ruskoi zemli l≠t 92. V 9-e l≠to knq'enia Volodimerova kre]ena byst; Ruskaq zemlq.17 A ot kre]e-niq V=lodimerova do smerti l≠t 28. Ot kre]eniq do ubieniq Borisa i Gl≠ba, do preneseniq mo]em; l≠t 5718. Ot pervogo do vtorogo prineseniq l≠t19 i do vzqtiq Kiev;skogo l≠t 87. Do Kol;kov=skogo20 bo[ l≠t 20. A Svqtopolk; Okanny 3 l≠ta knq'i i biqsq s Qroslavom;. A Qr=slav knq'i 40 l≠t, a Volodimer Qr=slavih; 4 l≠ta. Togo 'e V=lodimera Qroslavih; synov≠% Mstislav, Qropol=k, Veheslavo, Vsevolod, {r=i, Andr≠i. Vse-volo'i Qroslaviha synove% Volodimer Manamax;, Rostislav;,



Qropol=k. {r=i Volodimirovih; synove% Qroslav, Rostislav, Andr≠i Bogol[bski, Mixalko, Vsevolod, Svqtoslav, Gl≠b, Msti-slav, Boris;, Andr≠q Bogol[bskogo synove% Izqslav, Mstislav, Gl≠b. Vsevolodq {reviha synove% Kostentina, Boris;, {ri, Fe-dor, Qroslav, Dm≠trei, Gav=ril, Vasilei, Svqtoslav, Vladimer, Ioan. {r=q Vsevolo'iha synove% Vsevolod, Vladimer, Mstislav. Qroslava Vsevolodiha synove% Fedor, Vasilei, Alksandr, Andr≠i, Afanasei, Kostentin. Adeksandra Qroslaviha synove% Semion, Danilo, Ioan, Qndr≠i. A Semiona Ivanoviha synove% Vasilei, Kostentin, Danalo22, Mixailo, Ioan, Simion, Iona23 Ivanoviha synove% Dm≠tre, Ioan.

Igorevi 'e xodq]i po Olgovi. Ide Oleg na Greki, a Igorq ostavi v Kieve. Poq 'e mno'estvo varqg; i sloven, i h[d;, i krivihi, i meru, i polqny, i siveru, i drevlqny, i radimahi, vqtihi, xor-vaty, dulepy i tiverci. I so vsimy voi poede Oleg na konex i v karablex, b≠ hislom; karablei 2000. I pridowa ko Car[gradu, i greky zatvoriwa grady. Izyde Oleg is karablq i poveli izv;le]i karabli na breg, i povoeva okol grady, i mnogo zla sotvori grekom% i mnogy polaty razbiwa i cerkvi raskopawa, qky prax, i eliko zla sotvoriwa, i ne mo]i qzyku helovehesku izre]i. I po six poveli Oleg svoe[ mudros=ti[ s=delati kolesa, i byvw[ pokusnu v≠tru, i poidowa v karablex po pol[ ko gradu. Vidivwi 'e greki silu i ix mnogu[, uboqwasq i vyslawa ko Olgovi iz grada% ∞Ne pogubi nas, imem ti sq po dan;fi. I vstavi Olg voi svoi, i vynesowa greci brawno i vino, i ne priq ego, b≠ ustroeno s travo[24. I uboqwa greci, i rekowa% ∞N≠st; sei Oleg, ino svqtyii25 Domitrei26 poslan na nyfi. I zapoveda Oleg dan davati na dva tisehi karablei po 12 griven na mu'a, a v karabli po 40 muwi, i qwasq greci po sem;. I stvori Oleg m≠r s carema grec;kyma, s Leonom i Olksandrom, i za rqd polo'iwa% ∞Q'e prixodit; ot nawix zeml;, da budut; nevre'eny nihim, a mesqh;noe v=zmut; na west; mesqcei xl≠ba i vina, i mqs, i ov=]a kolko xoh[t;, a poidut; domov, ozmut; u cara brawna na dorogu, qkori, u'a, eliko potrebnofi. I qwasq greci po se, reku]e% ∞Prixodq]ei rus; da v≠da[t; u starwego papy27, i powlet; car; i piwet; imena ix, i togda v=zmut; m≠sqh;noe pervyi kiqne, hernigovci, i priqslovci i prohix vawix grad, i vxodqt; v grad odnemi vraty s cerkvi28 mu'em bez oru'iq. I mu'i tvorqt; kupl[ eliko xotqh;, ne platqhi vina ni v hemfi. Car; Leon i Alksandr i s=tvoriwa m≠r so Olgom i qwasq pon. I pride Oleg ko Kievu ko Igoru, nesu]i so s=bo[ zlato i pavoloky i v=sqkoe uzarohie.

V l≠to 6420 “912”. Posla Olego poistroiti m≠ra i polo'iti rqd me'i Greky i Rus;[. I car; Leon postroi m≠ra i utver=di s=pi-saniem, e'e neprestupnu byti m≠ru ix, i otpusti posly ruskyi i pohtiv ix. I 'ivqwe Oleg mir im≠q s vsimi. I po six pomenu Oleg kon; svoi, na nem; 'e vol=xov kudesnik ne v≠li ezditi, reku]e, qko ∞ot togo ti est; smert;fi. I prizva Oleg kon[xi svoi, i rehe im% ∞Kd≠ est; kon on*fi. Oni 'e rekowa% ∞Umerlfi. I priexa Oleg videti golovy konq, a'; i kost; ognila. A vstupi Oleg na golovu konevu, rekuhi% ∞Ot sego l bylo mn≠ umeretifi. I abie iz golovy zmiq vkusi Olega, i umre Oleg. I byst; vsix l≠t knq'enia ego l≠t 33.

V l≠to 6421 “913”. Naha Igor knq'iti po Ol=g≠, i drevlqny zaratiwasq s Igorem;. Ide Igor na drevlqny i pobedi q i dan; v=zlo'i na nix bolwi Olgovy. I po six Igor xodi na greky i ne odoli ix, no otbe'a v male dru'ine. I po six Igor s=bra vs[ svo[ silu, natq'e29 i pehenigi, i poide na greky. Oni 'e, slywavwi bez;konehnu ego silu, poslawa ko Igoru% ∞Ne xodi na nix, a vozmi dan;, qko '; Olegfi. I b≠ Igor na Dunai, priwedwim; poslom; greheskym, i stvori s nim; mir i po miru Olgovu, i posla mu'i svoi k Ramanu postroiti m≠ra, i ustroiwa mir, qko 'e i Olgov.Po six 'e rekowa dru'ina Igoreva% ∞Qko Svintel; izdobylsq vsego, a my ne tako. nyn≠ poidi na drevlqny i vzlo'i na nix

dan;fi. I vzem; dan; poide domov. I otpustiv dru'inu, paky poide k nim;. I slywavwi dr≠vlqne, qko Igor i opqt; idet; k nim, i zdumavwi, i ubiwa Igorq, i pogreben byst; u Korstenq goroda vo Dverex;30.

Olga 'e bi v Kieve s synom; Svqtoslavlem;, malym su]im;.R≠wa 'e drevlqne% ∞Ubixom; knqzq Igorq ruskogo, i nyn≠ po-imem 'enu ego Olgu za knqzq nawegofi. I poslawa posly svoq, luhwix mu', ko Olze. Olga 'e priklika ix;, qko vo lod;qx; v qmu vover'enym byti im;, a po inyx po luhwix posla, glagol[]i% ∞Qko l[bq mi est; r≠h; vawa, no prisl≠te ko mn≠ luh;wix vawixfi. I tem; priwedwim;, i ona i tex poveli izmytisq, i za-''eni bywa, i izgoriwa. Sama 'e poide vo Derev=sku[ zeml[, priwedwi posla poslov svoix, glagol[]i% ∞Vawi posly za mno[ idut; z nawimi mu';mi, a vy pristroite medu mnogo, qko idu pervi, ide'e vy ubiste mu'a moego Igorq, i stvoru triznu mu'[ svoemufi. Priwed; 'e Ol=ga ko grobu mu'a svoego, i plakala po nem;, i poveli iz;sypati mogilu veliku nad nim;, i med poveli ponesti, a drevlqn; poiti, i ottrokom; svoim; piti na nix;. Qko upiwasq, i poveli Olga postinati vsix, i posekowa ix 5000, a sama poide ko Kievu. I po six; Olga so synom; svoim; Svqto-slavom poide drevlqny i pobedi ix;, a iny ubegowa u gorod, i Olga sta u goroda, i oni biqxusq kr≠pko. Ol;ga 'e rehe im;% ∞Dad≠te mi dan; neveliku% iz dvora po tri golubi i po tri v=robifi. Oni 'e radi bywa i dawa. Ona 'e poveli no]i[ za'e]i sve]i i leplqti k gulubem; i vorobiem=, i pusti na grad;, i grad za'gowa, a sami iz;sekowasq.

V l≠to 6455 “947”31. Ide Olga ko Novugorodu i ustavi po Mste i pogosty, i dani, i obroky, i lovi]a, i vozvratisq ko synu svo-emu v Kiev. I po six ide Olga vo Greky i krestisq, car; sam; kresti [. Qko xote car; Ioan ponqti [, ona 'e rehe% ∞A]e u vas; u krq]qnex, qko svoi d]eri poimati*fi I posramlen; byst; car; ot neq i otpu]ena byst; v Kiev, povhivwisq u patriqrxa. Knqz; 'e syn; eq Svqtoslav, vozmu'av i byst; xrabr; velmi, i prikloni pod svo[ ruku mnogi zemli.

V l≠to 6478 “970”. Pridowa novgorodci ko Svqtoslavu vo Kyev prosiwa v nego syna, i pusti k nim;. Bqwe synove Svqtoslavlii% Qr=polk;, Oleg;, a Volodimer a32 Maluwi, kl[hnici Ol='iny. Rehe Svqtoslav novgorodcem;% ∞A'; by dowel; moix detei k vam;fi. Qropolk otrehesq i Gl≠b. Rehe Dobrynq novgorodcem;% ∞Prosite Volodimerqfi, b≠ bo i Maluwa sestra Dobryni, a otec; im Malko l[behenin. I rekowa nov=gorodci k Svqtoslavu% ∞Dai 'e nam Volodimerfi. I rehe vam; 33% ∞Oto vy estefi. I poqwa no-vgorodci Volodimera k sob≠. Ide V=lodimer so Dobryne[, voiem svoim;, k Novugorodu.

V l≠to 6485 “977”. I byst; emu bran; so bratom; svoim; Olgom, i pobedi Olga, i pob≠'e v grad u Druhi34, spade z mostu v rov i tu iskonhawa. Se 'e sotvoriwa ot Qropol;ka, brata ego, qko xote ego pervo togo ubiti, i prinq vlast; ego Qropol=k;> u Qropolka 'e 'ena35 grekyni b≠ i b≠ byla pre'de35.

V l≠to 6481 “973”. Naha knq'iti Qropolk v Kieve. Hernico[36. Otec; bo ego Svqtoslav dast; [ za Qropol;ka, krasoty delq lica eq. Slywav 'e se Volodimer v Novigorode, qko Qropolk ubil est; Olga, i uboqvsq b≠'e za more. Qropolk posadniky posadi svoq v Nov≠gorode.

V l≠to 6488 “980”. Pride Vol=dimer s porqgi37 k Novugorodu, i rehe posadnikom; Qropol=him;% ∞Idete ko bratu moemu i rcete emu% ªVladimer idet; na tq, v=spevai protivuºfi. I s≠de v Nov≠gorode, i posla k Rogvolodu poloc;komu% ∞Xo][ ponqti d]er tvo[ 'enusob≠fi. On 'e rehe ko d]eri svoei% ∞Xo]ewi li za Vol=dimera*fi Ona 'e rehe% ∞Ne xo][ rozuti robihi]a, no Qr=polka xo][fi. B≠ bo Rogvolod priwel i zamoriq, im≠ bo vlast; svo[ v Pol=cku. I pridowa ottroci V=lodimerovy i povedawa emu vs[ r≠h; Ragnedinu38, d]eri Rogvolidovy, knqzq poloc;kogo. Volodimer sobra voq svoq mnogy, vqrqgi i sloveny, krivihi, h[d;, poide



na Rogvoloda. V se 'e vr≠mq xotqxu Rognedu vesti ko Qropo-l=ku. I pride Volodimer na Polotesk; i ubi Rogviloda i syna dva, a d]er ego Rogn≠d poq 'enu i poide na Qropolka. I pride Volodimer ko Kievu s voi mnogymi, i ne mo'e Qropolk stati protivu, no zatvoriwa v Kieve s lodmi39 i so Bl[dom voevo-dvo[, i i stoqwe Vladimer otkryvsq na Doroghi. Vlademer 'e posla ko Bludu, voedvo40 Qropolh[, s lesti[, glagolq% ∞Popriq mi, a]e ubi[ brata svoego, im≠ti tq v otca imu m≠sto, i mnogu hest; vozmewi ot mene> ne az; ubo nahal iz;bivati, no on> az; togo uboqxsq, pridox na sefi. I rehe Blud k; poslom; Vladimi-rovym;% ∞Az; budu tob≠ v srdci i vo priqz;n;41 fi. I myslqwe ubiti Qropol;ka, knqzq svoego. ∞Qdy, rehe, xl≠b moi, v=zvelihi na mq lest;fi, i myslqwe knqz[ be'ati, a k Volodimeru posy-lawe velqwe ko gradu pristupati. I rehe Blud ko Qropolku, knqz[ svoemu, lesti[% ∞Kiqne wl[tsq k Volodimeru, rekuhi% ªPristupai ko gradu, qko predamo ti Qropol=kaº - pob≠gni iz gradafi. I posluwa ego Qropol=k, pob≠'e iz grada i zatvoriwa v grade na ust R=si, a Vladimer vnide v Kiev. I osede Qropolka v grade. I b≠ glad velik, i rehe Blud ko Qr=pol=ku% ∞Videwe li kolko voq brata tvoego> nam; ix ne perebiti, no sotvori mir s bratom; svoim;fi. I rehe Qropolk% ∞Budi tak;fi. I posla Blud; ko V=dimeru42% ∞Qko iz;bystsq mysl; tvoq, privedu k tob≠ Qropolka, pristroisq i ubi egofi. Volodimir 'e to slywav, vnide vo dvor teremyi oten; i s≠de tu i s voi i s dru'ino[ svoe[. I rehe Blud ko Qropolku% ∞Poidi ko bratu svoemu i rci mi emu% ªHto mi vdasi, to q primuºfi. I poide Qropolk;, i rehe emu Vqrq';ko% ∞Ne xodi, knq'e, ubi[t; tq, pobegni v Pehenigi, ubo privedewi voqfi. I ne posluwa ego. I pride Qropolk; k Vo-lodimeru, i qko pol≠ze v dveri, i podnqsta dva varqga mehima pod pazus≠, Bludo 'e zatvori dveri, ne dast; nikomu v=niti svoim;. I tako ubien; byst; Qropolk;. Varq';ko 'e pob≠'e s dvora, i pob≠'e, i be'a v Pehenigy, i mnogo voeva na Vodimera43 i s pehenigi, i ledva privadi ego Vladimer, zaxodiv krot;ko. Volodimer 'e zalq'e 'enu brqtn[ grekyn[, i b≠ neprazna, ot neq 'e rodisq Svqtopolk;. Ot pre'nego koreni bo plod zol; byvaet; ponei'e byla herw]o[44, drugoe 'e Vladimer zalq'e [ ne po krqku45, prel[bod≠ec; bo b≠. T≠m; 'e otec; ne l[blqwe, b≠ bo ot dvo[ otca% Qropolka i Vladimera. I naha knq'iti Volodimer v Kieve, i postavi kum≠ry na xolmi vne dvora terem;nogo% Peruna dr≠vena, a glavu emu srebrqnu i us; zlat;, i Xorsa, i Da'ba, i Dis;triba, i Semargiq, i Mokow;. I ';rexu im i naricaxu ix bogy, i pro'axu46 syny svoi i d]eri, i oskverniwa zemlq Ruskaq krov=mi. Ino preblagyi bog ne xotq smerti gr≠w;nikom;% na tom xolmi nyn≠ cerkvi stoqt;, e'e i posled ska'em;. V=lodimer 'e posadi voq svoego Dobrynu vo Nov≠gorode, i priwed Dobrynq v Nov=gorod;, i postavi kum≠ra Peruna nad reko[ Volxvom;, i 'rqxu l[di navgorodsti, qko bogu. I b≠ bo Vladimer pobe'en; poxot;[ 'ensko[, i bqwe emu vodimaq Rogneda, q'e posadi na Lyb≠di, ot neq 'e rodiwa hetyry syny% Izqslava, Mstislava, Qr=slava, Vsevol=dq i dv≠ d]eri. a ot grekyny rodisq Svqto-polk, a ot hexyny rodi Vyweslava, a ot drugoi Rodislava i Stanislava, a ot bolgarini rodi Borisa i Gl≠ba. A nalo'enici b≠ v nego v Vywegorode47, v B≠legorode 300, na Berestove. I b≠ ne syt; bludom;, privodq k sob≠ mu'eskiq 'eny i devici rqstlqq, i b≠ bo 'enol[bec;, qko '; i Solomon;. b≠ bo u Solomona 'en; sem;sot;, nalo';nic; 300. Mudr 'e b≠, a nakonec; izbezumisq. A sei 'e nev≠iglas nakonec; obr≠te spasenie.

L≠to 6489 “981”48. Ide Volodimer k lqxom; i vzq grady ix, Pe-remywl;, Herven; i inyq grady. V sem; 'e l≠te vqtihi pobedi i vozlo'i na nix dan;.

L≠to 6496 “988”49. Ide Volodimer; na Kor;sun;, grad; grehesky, s voi. I zatvoriwasq korsunqne vo grade. Iznemo'exu kersunqn≠ vo grade gladom;. I rehe im Volodimer% ∞A]e sq ne vydaste, stoqti imam; zd≠ za tri l≠tafi. I sim; ne pokorivwimsq. Poveli Volo-dimer prispu sypati k gorodu, i oni dokopavwi s≠ni50 gradsku[

kradaxu perst; i nosqxu sob≠ vo grad, syplu]i posrede grada. I se mu'; kor=sunqnin;, imenem; Anastas;, streli, napisav sice na strel≠% ∞Kladezi, q'e sut; za tobo[ na vostoce, is; togo voda idet; trubo[ vo gradfi. Volodimer; 'e vozrel; na nebo% ∞A]e se iz=budetsq, to sam; kres]usqfi. To paky potoky veli kopati vopreky, i perenqli vodu. Iznemogowa l[die 'a';de[ vodno[ i predawasq. Vnide vo grad i dru'ina ego. I posla Vladimer ko carema Vasili[ a Kostontinu% ∞Sei grad va[ sil;nyi vzqx i slywu, ako sestru imaete dvo[, koli ei ne daste za mq, i stvor[ gradu vawemu, qko 'e i semufi. I se slywavwi carie, i poslasta k Volodimeru, glagol[]i% ∞Qko nedostoino xrestqnom; za paganyq davati, a]e sq krestiwi, to i se poluhiwi i car;stvo nebesnoe primewi, i s nami edinov≠ren; budewi, a]e li sego ne sotvoriwi, ne imaem; dati sestry svoei zq tqfi. Rehe 'e Vladimer k poslom;% ∞Qko az; xo][ krestitisq, ispytax pre'e six dneizakon; vaw;fi. I se slywavwi carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i poslasta [ k Volodimeru, i sanovniky nekiq, i prozviteri. Qko pride ko Korsunu, izydowa korsunqne so poklonom;, i uvedowa [ vo grad, i posadiwa [ v polate. Po bo'i[ 'e stroeni[ v to vr≠mq razboliwasq u Volodimera ohi, i ne videti nihto 'e, i tu'iwa vel=mi, i ne domywlqwesq hto sotvoriti. I posla k nemu carica, rekuhi% ∞A]e xo]ewi izbyti bolezni seq, v=skore krestisq, a]e li ni, to ne imaewi iscelitifi. Si slywav, Vo-lodimer rehe% ∞Da se istyn;na budet;, to i poistine velik; bog xrestqn;skyfi. I poveli krestiti sebe. Episkup; 'e rus;ky s popy carihynymi kresti ego, i qko vozlo'i na nego ruku, i abie prozri. I vidiv 'e se Volodimer naprasno iscelenie, i proslavi boga% ∞To pervoe uvidix, proslavi boga is;tin=nogofi. Sii 'e vidivwi dru'ina ego, mnozi krestiwasq, krestiwasq vo cer;kvi. Po kre]eni 'e privede caric[ na brah;noe. N≠ci bo ne v≠da[]i glagol[t;, qko krestisq v Kieve, ini 'e rekowa vo Vasil;ve, no ne byst; tako.Volodimer 'e poima caric[ Annu i Nastasa, i popy korsun;skyq, i mo]i svqtogo Klimenta, i sosudy cerkovnyq, ikony sob≠ na blagoslovenie, vzq 'e hetyry51 ikony i m≠dqny51. Vda 'e za vino grekom; grad Kor=sun, a sam; pride ko Kievu. I poveli kumiry izbiti, a inyx ognevi predati, i posla po vsemu gradu, rekuhi% ∞Qko a]e kto zautra ne qvitsq na rec≠, bagaty ili i ni]i, protiven; mi budet;fi. Se slywavwi l[die s radosti[ idqxu krestitisq. Po six 'e Vladimer starwego syna Vyweslava posa-di v Novegorode, Svqtoslava52 v Polocku, Svqtopolka v Turove, Qroslava v Rostove. I umerwu Vyweslavu, posadi Qroslava v Nov≠gorode, a Borisa v Rostove, Gl≠ba v Murom≠, Svqtoslava vo Derevex, Vsevoloda vo Volodimere, Mstislava Tumutarokan[, Stanislava vo Smolen=sku, Sudislava vo Pskove, a sam; s≠de v Kieve i vo prohix gradex. I zalo'i grad Kiev; vo bolwii, i naha staviti gorody po Desn≠ i po Dnepru, i po Ostri, i po Trebe'[, i po Suli, i po prohiim rekam;, q'e i nyn≠ sut;.

V l≠to 6497 “989”53. Krestivsq Volodimer i vzq u Fotiq pa-triqrxa pervogo mitropolita i Kievu Leonq, a k Novugorodu arxiepiskupa Qkima korsunina, a po inym; gradom episkupy i popy i diqkoni.

V l≠to 6523 “1015”. Xotq]i Volodimeru iti na Qroslava, syna svoego, k Novugorodu. Qroslav 'e posla za more i privede va-rqgy, boqsq otca svoego, no bog ne dast; diqvolu radosti% v to vr≠mq Volodimer; razbolisq, e'e i vmre mesqca i[lq v 15 den;. Svqtopol;k; s≠de v Kieve po otci svoem. Borisu 'e v=zvrati-vwusq s voiny i ne doide Kieva, i tu ego ubi na Lte Svqtopo-l=k; lesti[. I potom lest;[ posla po Gl≠ba, glagolq% ∞Otec; tq zovet;fi. Prilo'i i sego ubiti na Smqdine u Smolen;sku. I po six ubi Svqtoslava, be'a]a v Ugry.

V l≠to 6524 “1016”. Poide Qroslav na Svqtopolka i byla s≠ha velika, i oblomilasq dru'ina Qropolha na ledu, a Svqtopolk; pob≠'e v Lqxy, Qroslav sqde v Kieve.



V l≠to 6525 “1017”. Pride Boleslav so Svqtopolkom; na Qroslava i s lqxy. Qroslav 'e sovokupiv rus; i varqgi, i sloveni pride protivu im, pride 'e v Polyn[54 i stawa ob reku Bug. I pobe-di Boleslav Qroslava, i vnide v Kiev s Svqtopolkom. Qroslav 'e be'a k Novugorodu, i nov=gorodci qwasq po nem, idowa na Svqtopolka, i Svqtopolk; b≠'i v Pehenigy.

V l≠to 6527 “1019”. Prid; Svqtopolk; s pehenigi na Qroslava, i Qroslv55 sobra voi mno'estvo, izyde protivu semu na Olte, ide'e ubi Svqtopolk; Borisa. I rehe Qroslav% ∞Krov brata moego v=piet; k tob≠, vladyko, i ms;ti krov pravednogo segofi. I rehe% ∞Bratiq moq. A]e t≠lom; otwla esta otsudu, no molitvo[ pomo-z≠te mi, na protivnogo sego ub≠ic[fi. I byst; s≠ha zla, qko 'e ne byst; v Rusi, i byst; k veheru odoli Qroslav, a Svqtopolk; b≠'q. Mnozi bo vidiwa angeli, pomoga[]i Qroslavu. I napade strax na Svqtopolka, pob≠'e nikym; 'e gonim;. I naha ix na nosilex nositi, i pribegosta, i pribegowa k Berest;[. On; 'e glagolawe% ∞Pob≠gnite so mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'a-we terp≠ti na edinom; m≠ste, pribe'al; Lqdsku zeml[ gonim bo'iim gn≠vom;. I prib≠'e vo pustyn[ me'i Hexy i Lqxi, i tu isproverze 'ivot; svoi okanny.

V l≠to 6529 “1021”. Pride Brqhislav, syn; Izoslavl;, na No-v=gorod;, i v polon; vede samix, imene ix razgrabi, i poide ko Poloc;ku. I to slywav Qroslav; s Kieva 7 dnei pos;ti'e i pobedi ego, a navgorodcem voroti ix so im≠niem;.

V l≠to 65“45” “1037”56. Soverwen; byst; grad Kiev. V to 'e l≠to s=zda Qroslav svqtu[ Sofi[. V to 'e l≠to sve]ana byst; cerkvi svqtaq Sofiq v Kieve.

L≠to 6547 “1039”57. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica, ['e sozda Volodimer, otec; Qroslavl;.

V l≠to 6549 “1041”58. Posla Qroslav syna svoego Vladimera na Greky, dal; emu voq mnoga, idowa vo lodqx;. Greky 'e, vidivwi voq mnogy, i naha pogruzqti hesny krest; so mo]ami vo mori, i v=zmutisq more, i karabli potopy mnogi. Volodimer 'e poide ko Kievu v male. Toi 'e oseni Qroslav dast; sestru svo[ za Ka-zimera, i xodi Qroslav dvoi';dy na mazovwany. Sei 'e Kazimer vdast; sestru svo[ za Izaslava, syna Qroslavlq.

V l≠to 6553 “1045”. Zalo'i Volodimer, syn; Qroslavl, svqtu[ Bogorodic[ v Nov≠gorode.

V l≠to 6555 “1047”. Ide Qroslav treitee na mozovwany i pobedi ix, i knqzq ubi ix bi Moislava, i pokori zeml[ tu Kazimeru.

V l≠to 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sofiq na Voz-dvi'ene poveleniem knqzq Qroslava i syna ego Volodimera.

V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq knqz; velikyi Qroslav, 'il; l≠t 76.

V l≠to 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvi Peherskaq igumenom; Fedosiem;.

V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq igumen; peherskyi.

V l≠to 6745 “1237”59. Bo'im popu]eniem; pridowa s vostoh;nyq strany bez;bo';ny tatarove so carem; Batyem; na zeml[ Re-zan;sku[ l≠som;. I priwedwe stawa stanom; pervoe u Onuzi, i vzqwa [, i ottole poslawa posly svoq, 'enu herodic[ i dva mu'a s ne[ ko knqzem rezanskym;, prosq]i v nix desqtiny vo vsem;% v knqzex i v l[dex i v konex desqtoe, vo b≠lyx desqtoe, vo v=ronyx desqtoe, vo buryx desqtoe, vo ry'ix desqtoe, v p≠gix desqtoe. Knqzi 'e rezanskye {ri Novogorov60, brata61 ego Olega Inovogorovih; i murom;sky, i pronsky knqzi, ne pustqhe ko gorodom svoim;, vyexavwe protivu im; vo Voron≠'e, i reko-wa% ∞Koli nas ne budet; vsix, i to vawe budet; vsefi. I ottole pustiwa62 ix ko {r=evu vo Volodimer. I pohawa voevati zeml[ Rezansku[, popleniwa i do Pron;ska, a iz Volodimera pustiwa ix ottole v Tatary. Poslawa 'e knqzi rezanskyq ko {r;[, knqz[ Volodimer;skomu, prosqhi pomohi ili samomu poiti. {r;i '; sam; ne ide, ni posluwa knqzi rezan;skyx molby, no xote sam;

osob≠ bran; tvoriti. A inoplemennici grad os;tupiwa Rezan; dekebrq63 v 16, a v 21 vzqwa i i po';gowa vse, a k;nqzq {rq ubi i knqzei to vsix, i poidowa na Kolom;nu. A Vsevolod; {r;evih; i Roman; Inovgorovih; idowa protivu im;. A iz Volodimera {r;i posla vo storo'ex; voevodo[ Er≠m≠[ Gl≠boviha, i snqsq so Vsevolodem; i Romanom. Ostupiwa ix tatarove u Kolomn;, prigoniwa ix k nadolobom;, i tu ubiwa knqzq Romana i voevodu Er≠maq64, a Vsevolod be'a ko Volodimeru, a moskvihi k Moskve. I tatarove uzqwa Moskvu, i voevodu Filipa Nqn;ka ubiwa, a knqzq {r;q Volodimiroviha qwa, i l[di iz;biwa. Oni 'e krovoqd;cy pridowa k Volodimeru i stawa fevralq v 3 den;. A volodimerci zatvoriwasq so syn;mi {r=evymi i so Vsevolodem;, i Mstisla-vom;, i voevoda b≠ v nix Petr Oslqtev. Volodimercom= 'e ne tvorq]imsq, a tatarove priexavwi ko Zlatym; vorotam;, vodq]i so sobo[ Volodimera {r;evih;, a nahawa glagoliti% ∞Es li vo grade {r;i, knqz; {r;i*fi Volodimerci 'e pustiwa na nix po strel≠, i oni protivu pustiwa na grad na Zlatye vorota. I rekowa tatarove v=lodimercom;% ∞Ne strelqitefi. I pokazawa im; Volodimera, rekuti% ∞Znaete l; sego knq'iha*fi B≠ bo unyl; licem;, iznemog; bedo[ ot nu';da. Vsevolod 'e i M;stislav; stoqsta na Zolotyx vorotex i poznasta svoego brata. O umilennoe vidinie i slez; dostoino. I vsi gra'ane, vidivwi, plakaxusq. I oni, zli, otwedwe ot Zlatyx vorot; i ob=exavwi ves; gorod, i stawa stany na zreim≠, a nyi otwedwe vzqwa Suzdal; i l[di izbiwa, a inyx privedowa vo stany svoq k Volodimeru. I v subotu mqsopustnu[ i nahawa nare'qti lesy65 • • • •• • • • i vs[ strannu, i gorody poimawa. i do Tor';ku n≠st; m≠sta takova ni sela, igd≠ by ne povoevali. A na vsei Suz;dal;skoi zemli i Rostovskoi vzqwa gorodov 14, oprohei pogostov i sel; velikyx, vzqwa vo edin; mesqc; feral;66. A knqz; {r;i otbe'al; na Volgu so synovci svoimi, s Val;kom; i Vsevolodom; i Volodi-mirem;. I stawa na S≠ti stanom; i 'duha k sob≠ brata Qroslava i Svqtoslava so pol;ky, a "iroslavu Mixailovih[ prikazal; voevoditi v dru'ine svoei. I pride emu v≠st;, Volodimir 'e vzqt; byst;, a cerkvi poz;'eny, a episkupy i knqgini so det;mi i so vnuhaty ognem; iskonhawasq, a syny tvoi Vsevoloda i i Mstislava i Volodimira vn≠ goroda ubiwa, l[di vsi izbiwa.

V l≠to 6746 “1238”67. Posla knqz; {r;i Doro'a na storo'u v 3000 mu', i pribe'al Doro';, i rehe% ∞Knq'e, bol;we nas okolfi. {r; '; vs≠d; na kon; so bratom; Svqtoslovam; i so synovci, i so Valkom;, i so Vsevolodom;, i so Volodimerom;, i naha staviti polky okolo seb≠. I vnezapu pristupiwa krovoproteli xre-s;tqnskyq na Sit≠, i stupiwa oboi polci, i byst; bran; velika. Razgnevaniem; bo'im; pobegowa nawi pered inoplemenniky. I tu ubien; byst; velikyi knqz; {r;i Vsevolodih; volodimersky, a Visil;ka68 Kosten;tinovih; qwa i vedowa so veliko[ nu'e[ do War=skogo l≠sa, i stawa stanom;, i nudiwa mnogo pogani k voli ix byti. On; 'e ne povinusq poveleni[ ix, ne uboqsq grozy ix, brawna 'e i pitiq ix ne priimal;. Abie nemilostivymi plotu-qd;ci ubien; byst;. Sii 'e zloba sluhiwa marta v 4. Episkop; 'e Kuril; idqwa so B≠laozera, i priwed na m≠sto, ide'e ubien; byst; knqz; {ri, v=zem; t≠lo ego mertvo, prinese vo Rostov, i polo'eno byst; vo cerkvi svqtyq Bogorodici. Vasileiku 'e ubienu byvw[ i pover'enu na les≠. Uvidel; 'e episkop Kuril;, prinese vo Rostov i knqgin[ ego. I b≠ plah; velik; vo vsem; gorode69, rydanie nevtolimo, i 'alosnyq slezy izlivani bywa, qko voda mnogo bez;m≠rna. Ponei'e krasen; b≠ licem; i umilenym; obrazom;, milostivno voziraq ko vsim;, pahe m≠ry xrabr;, na lovex vaziv i serdcem legok;, do vsix laskav;. A kto v nego slu'il;, xl≠b; ego el;, a haw[ pil;, to za l[bov; ego ne mo'e slu'iti nikomu 'e, no 'elaxu vsq dni 'ivota svoego po svoem; gospodari. prezliw; bo slugi svoq l[blqwe, mu'estvo v nem 'ivqwe, pravda 'e istinna s nim; xodista. b≠ bo vsemu xitr; i sede v drbryx dnex i na othem; prestol≠. Na vse70 cerkovni hin; ot v≠ry histy im≠[]i ohi k cerkovnym i ni]im i pehal;nym; byl;, qko otec; hadol[biv;.



Tem; 'e ne pogrewi nade'i svoei, o v≠ru xrestqnsku[ postreda. ne tol;ko do krovi, no i do sleznogo, i do poslednogo izdyxaniq ni pokoriwa syroqd;cem; bez;duw;nym;, i ne posluwa laskaniq ix, e]e emu obe]evaxu, i vozl[biwa bo im; okannym; krasoty delq lica ego, i togo delq mnogu muku prinosqxu emu, da bywa im; povinul;, ovo grozo[ i muko[, ovo 'e laska[he ego i darmi i rizami bez;cen;nymy. Pravdiva 'e duwa ego izvoli pahe ne k tomu, ne tokmo riz; cennyx s=vlehewa, no i ploti struganie i kosti, ino oli 'e i da samyx mozgov izrqdnei 'e duw[ v ruci bo'i koneh;nym; pokaqniem;.I my 'e napred vozvratim;sq. Onem; bo izmailtqnom;, pople-nivwim; vs[ Rusku[ zeml[, gorody i volos;ti i sela, prilo-'iwa pak; e]e ko Tor';ku iti. I pridowa na svqtoi nedeli, i biwa poroky po dve nedeli, iznemo' grad, a z Novagoroda ne b≠ pomo]i. I vzqwa grad na sredokrestnoi nedeli. Goniwa okann≠ Seregeren;skym; putem; dol;ni do Ignaha kresta, a vse l[die seku]e aky i travu, i ne doidowa Navagoroda za sto verst;, a Nov=gorod bog zastupil; molitvami svqtogo Kirila, episkopa alksandr≠iskogo, i vsix svqtyx. Vospqtiwasq u Ignaha kresta i poidowa nazad; ostanki plenq]i, i pridowa ko Kozel;sku, su][ 'e v nem; knqz[ mladu Vasili[. Uvedavwi 'e se okanni ustre-miwasq na nego, be'awe l[di vo gorod;, potom; kr≠pkoduw;ni, i ne b≠ vozmo';no vzqti grada. Kozlqne 'e sov≠t; sotvoriwa ne vdatisq Baty[% ∞A]e knqz; naw; mal est;, no umrem; za negofi. Tatarom 'e bi[]im;sq i prinqti xotq]im; gorod, razbivwim; st≠ny gradnyq vozydowa na val;, kozlqne 'e no'i rezaxusq s nimi. Iz=wedwim; iz; goroda iz;s≠kowa pra]a ix i ogn[ predawa, i napadowa na polky ix, i ubiwa ot tatar 4000, sami 'e iz;bieny bywa. Batyi 'e vzq gorod izbi vsix, ne po]adi otrok; do ssu]ix mleko. A o knqzi Vasil;i nev≠domo est;. inyi glagolaxu qko vo krovi utopl; est;, ponei'e mal; b≠, 12 l≠t. I ottudo v tatarex ne smeqxu nazvati goroda togo Kozelesk;, no zvaxu ego Zlyi gorod, ponei'e biwasq psem71 nedel;. I ubiwa ot tatar; syny syny temnihi tri. Tatarove 'e iskavwi ix i ne mogowa znaiti vo mno'estvi trup; mertvyx. Batyi 'e naha posylati na gorody ruskyq i vzq gorod Peqslavl;72 kopiem; i Hernigov oru'iem; priqwa, biv=wim; so knqzem; i Mstislavom; Gl≠bovihem;. I Batyi pobedi q, metawe bo kamenem poltara perestr≠la, a kamen; mo'axu 4 mu'i sil;ni podnqti, i pobe'en= byst; Mstislava, i mno'estvo voi ego izbiwa, i gorod zapaliwa ognem;, a piskopa ostavi 'iva i vedowa i k Gluxom;.

V l≠to 6746 “1238”73. O'enisq knqz; Aleksandr; Nev=skyi vo Polotc≠ u Brqhislava.

V l≠to 6748 “1240”74. Nekto ot zapadnyq strany, i'e naroh[tsq slugi bo'i, ot tex pride v Nov=gorod i xotq videti v=zrast; Aleksandr;v div=nyi. I videl; Andriqw; knqzq Aleksandra, i k svoim; vozovratisq, rehe% ∞Prowed strany i qzyki, ne vidix takova ni vo carex; carq, ni vo knqzex knqzq.fi Se slywal; korol; hasti Rim;skiq ot poluno];nyq strany takovoe mu'estvo Alksandrovo i pomyslil; v sob≠, wetaqwa bezumiem; svoim;, i ∞poidu plen[ zeml[ Alksandrovufi. I sobra silu mnogu, sv≠q75 so knqzem; ix i so biskuki svoimi, i murmane, i sumo, i em;, i napolni karabli mnogi volkov76 svoix, i pride v r≠ku vo Nevu, i stawa na ust I'ery, i xotq vospriqti Lqdogu i Nov=gor=d;, i vs[ oblast; Novogorodsku[. I posla posly rozgord≠v;sq ko Aleandru% ∞A]e mo'ewi protivitisq mn≠, to esm; zd≠ u'e, plen[ zeml[ tvo[fi. Aleksandro slywav; slovesa si i velmi silno razgorqsq serd-cem;, i pride na nego u male dru'ine i[lq 25, imeqwe veliku v≠ru ko Borisu i Gl≠bu. B≠ bo nekto mu';, stareiwina vo zemli "ir=skoi77, imenem; Pelgusei. Poruhena 'e emu byst; stra'a morskaq, vospriqt; 'e svqtoe kr]enie, i 'ivq posrede rodu svoego poganogo, i nareheno byst; imq emu Filip;. I 'ivqwe bogougodno, vo sredu i v pqtok; prebyvawe vo alh;b≠, tem 'e spodobi ego bog; vidini[ strawnomu. Uv≠dal; silu ratnyx, ide protivu knqz[ Alksandru, i spoveda emu edinu radost;nyma ohima, da i ska'et; im; stany obr≠te bo ix. Stoq][ emu pri

krai morq, stregu]i obo[ puti. I prebyst; vs[ no]; vo ob;d≠niix, qko 'e naha vosxoditi solnce, i uslywavwim;78 strawny po moru, i vidi nasad grebu];, i posredi nasada stoq]i Borisa i Gl≠ba v ode'ax hervenax, i b≠sta ruky der;'a]i79 na ramex, grebci 'e sedq]i aky vo molni od≠ni. Rehe Boris;% ∞Brate Gl≠be. Veli gresti, da pomo'eve srodniku nawemu Aleksandrufi. I videl; 'e Pevgusei takovoe vidinie i takovoe slywanie, stoqwe trepeten;, donde'e otide nasad; izo ohi[ ego. Potom; 'e skoro poexal; ko knqz[ Aleksandru, ispoveda emu radosnyma ohima, qko 'e vidi i slywa. I rehe emu knqz;% ∞Sego ne rci nikomufi, a sam; t]isq naexati s nawimi. V 6 has dni byst; s≠ha velika nad rim;lqny80, izbi mno'estvo ix, i samomu korolevi vozlo'i pehat; na lici ostrym; svoim; kopiem. I zde 'e qviwasq v polku Aleksandro-ve 6 mu'ei xrabryx, i'e mu'stvovawe s nim; kripko. Gavril 'e Oleks≠evih;. Sii naexal; na weneku i videl; koroleviha mha]a pod ruku, i z;≠xav po dsky do samogo karablq, po nei 'e xo';daxu. I vtekwi v karabl; pred; nim, i paky obra];sq svergowa ego s konem u more. Bo'ie[ vole[ i posredi polku ix, i tu ubien; byst; ix voevoda Spiridon i episkop ix. I drugyi 'e navgorodec; Izbyslav Qkunovih;. Sii na≠xal;, mnoga';dy biwasq edinym toropom;81, i toropom; posehe mnogo, ne im≠q vo serdci82, i pade ot ruku ego nekolko. vsi diviwasq sil≠ ego i xrabrosti. Treti 'e Iqkov polohanin;, lov=hi u knqzq i b≠. si na≠xal; na polk; s mehem; i mu'estvoval otyide, i xvali ego83 knqz;. Hetvertyi 'e navgorodec;, Miwa iminem;. Si p≠w; so dru'ino[ svoe[ natehe i pogubi tri karabli rim;lqnin;. Pqtyi ot molodyx ego, Sava i imenem;. Si naexal; water; veli-kyi zlatoverxi, i podsehe stolp; veliki watery, i pade water, i polci Aleksandrovy, videv=wi padenie watra togo, i vozra-dovawasq. Westy ot slug; ego, Ratmir imenem;. Si biwa p≠w;, i otstupiwa ego mnozgi, on 'e ot mnogix ne iznemo'e voskor≠, no mu'estvovav na nix kr≠p;ko, poslede 'e iznemo'e ot mno-gix ran; i skonhawa. Nav=gorodcov 'e ubiwa vsix 20 mu'; i s lado'eny. Byst; 'e h[do togda% pobedi Aleksan;dr; karabli, a oni ob on; pol; reki I'ery, ide'e ne b≠ proxodno polku Aleksandrovu, i zd≠ obretowa mno'estvo mertvyx, izbienyx ot angel; bo'iix. Ostanky ix pobe'a, a trupiq mertvyx svoix bolwix nakladwa mu' 3 karabli i potopiwasq na mori, a pro-hix iskopavwi qmu i vmetawa v n[ bez;hisl≠noe84 mno'estvo, a inym mnozi uzveni85 byvwi, otbegowa konehen;. Rostislav; 'e smolensky i Mstislavih; s≠de v Kieve, Danil; 'e brat; ego Mixailov exa nin;86 qt; ego, i vdast; Kiev v ruci Dmitrovi obeder'ati protivu inoplemennik= tatar;. Togda pride Batyi ko Kievu mnogim mno'estvom; syly svoq okru'i grad, i ostupi sila tatarskaq, i byst; vo obder'ani velice. I b≠ Baty u goro-da, i otroci ego obesedaxu, i ne b≠ slywati gradu skyrypaniq tele';nogo i mno'estva87 velblud voi, rezaniq glas stad ego87. I b≠ silna zemlq Ruskaq ratnyx. Qwa 'e tatarina v nix, imenem; Tovrul;, i toi ispoveda vs[ silu ix, q'e bqxu u nix sil;nyq voevody% Urdu, Baidar, Bir[i, Kadan;, Beh;n;, Mengui, K[[k;, i'e vorotisq v≠dav smert; kanovu, I b≠ kan; ot roda ego, ino b≠ voevoda ego pervyi Seb≠dqi bogatyr, Burundai bagatyr, i'e vzq Bol;garsku[ zeml[ i Suzdal;sku[, inyx bez; hisla voevod, ix; 'e ne mo];no vomestiti zd≠. Postavi 'e Batyi i poroky ko gorodu i Kievu podle vorota Ledqckaq, tu 'e neprestanno bik]im; den; i no]; i vybiwa steny, i tu b≠wo lom; kupeinyi, i ]itom; skopanie, i stryly omrahiwa sv≠t;. Pobe'aemym; byvwim; gra'qnom;, i Dmitreevi kr≠pko xrabrovavwi, i vyzydowa tatarove na steny izbienyq, stre'axu den; i no];. Gra'ane 'e ogradiwa drugii grad okolo svqtyq Bogorodici. Nautrie 'e pridowa na nq, i byst; bran; me'i ima oboix velika z≠lo, l[dem; 'e vo-zbeg;wim; na cerkov i na komory cerkovnyq i s tavary svoimi, o“t” tq'esti 'e provaliwasq komary cerkovnyq, i priqt; byst; Kiev; na Nikolin; den;. Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne ubiwa ego mu'estva radi. Batyi 'e vozem; gorod i slywav=wi o Da-nile, qko vo Ugrex est;, i poide sam; ko Volodimeru, i pride k gorodu Kolodeznu, i postavi poroky 12 ne mogy rozbiti steny,



i naha peremovlivati l[di, oni 'e, poslu wavwe sov≠ta ego i predani bywa, izbieni bywa. I pride ko Kamen;c[, i ne mogy raz-biti steny ix Zqslavl[ i zqt; q. I pride ko Kremen;c[, videl; 'e Kremenec; gorod tver=d; Danilov, qko nevoz;mo';no priqti i otyde ot nego. I pride k Volodimeru, i vzqt; q, tako'e i grad Galih;, inyi gorody mnogi, im; 'e n≠st; hisla. Dmitreevi 'e, tisqh;komu Danilove, rekwi Baty[% ∞Ne mozi strapiti vo zemli sei mnogo, vr≠mq ti est; u'e na ugry poiti, a]e li umedliwi, zemlq est; velika i silna, soberutsq na tq i ne pustqt; tq vo zem;l[ svo[fi. Protivu 'e rehe emu, vidi bo zeml[ Rusku[ gib-nu]i. Baty 'e posluwav sov≠ta Dmitrova, ide vo Ugry. I korol 'e Belq i Koloman stretowa nai na rec≠ na Solonoi. Biv=wisq oboim; polkom, pobe'qwa ugry, i gnawa do reky Dunaq i stoq-wa po pob≠de 3 l≠ta, i voevawa do Mol;davy i po ozerom, i voz;vratiwasq vo svo[ zeml[.

V l≠to 6749 “1241”88. Rodisq knqz[ Aleksandr[ syn; Vasilei. I pri≠xa Alksandr v Nov=gorod, i za Kopor=[ nemec; izbiwa.

V l≠to 6750 “1242”89. Ide Alksandr; ko Baty[ caru, i Oleg reza-n;skyi ide ko kanovi. A Baty slywal; mu'estvo Alksandrovo i vozl[bi i otpusti so hesti[.

V l≠to 6754 “1246”90. Ezdil; Aleksandr; vtoroe ko Batyevi i ot-pu]en byst; so hesti[.

V l≠to 6755 “1247”91. Ubien; byst; vo ord≠ knqz; Mixailo herni-gov=sky i Feodor;, boqrin; ego, ot Batya za v≠ru xrestqnsku[ sentqbrq 23.

V l≠to 6761 “1253”92. Voeva knqz; Aleksandr; s novgorodci.

V l≠to 6766 “1258”. Byst; hislo na vs[ Rusku[ zeml[ car;stva Batyeva.

V l≠to 6771 “1263”94. Prestavisq knqz; Aleksandr; Qroslavih;, knq'iv 10 l≠t vo Volodimeri.

V l≠to 6788 “1280”. Kiril mitropolit; kryl cerkov olovom; svqtu[ Bogorodic[ vo Volodimeri.

V l≠to 6793 “1285”95. Zalo'ena byst; kamena cerkvi na Tveri svqty Spas; i osve]ana byst; v l≠to 6798.

V l≠to 6791 “1283”. Postavlen; byst; Maksim;, mitropolit; greheskyi, na treti god ko Suzdali[.

V l≠to 6811 “1303”. Pristavisq knqz; Danilo moskovskyi marta 4, a knq'iv l≠t 11.

V l≠to 6813 “1305”. Knqz; Mixailo tverskyi Qroslavih; i pride izo ordy, i s≠de na velikom; knq'eni, i xodi k Moskve i vzq so Danilovihom; mir;. Toi 'e zimy pristavisq vo Volodimeri Maksim; mitropolit; dekebra v 16. Togo 'e l≠ta vyede knqz; Mixailo izo ordy tversky na velikoe knq'enie.

V l≠to 6814 “1306”. Postavlen; Petr mitropolit v Rusku[ zeml[, priexav na Suz;dal; v l≠to 6817.

L≠to 6818 “1310”. Po kre]eni poexa prosve]eni mitropolit Petr ko Brqnsku. v to 'e vr≠mq pride rat;[ tatar=sko[ knqz; Vasilei na Svqtoslava brqn;skogo. Mitropolit 'e Petr rehe Svqtoslavu% ∞Podelisq, synu, knq'eniem; svoim; so bratanihem; Vasiliem;fi. Svqtoslav 'e nadiqsq na svo[ silu% ∞Brqnci, gospodine, ne pu-stqt; mq, xotqt; za mene svoi golovy polo'itifi. I ne posluwa slova mitropoliha, ni pomenu 'e, qko 'e rehe pisanie% ∞Syn; osluwliv; priim; mest;, nad≠[]i bo sq sile svoei pogibnut;fi. Sii ubo Svqtoslav vyexav vo sile tq';ce pol;dni protivu rati, i pot;knuwa me'i sobo[ kopiq. Brqnci 'e, povergowa oru'iq, ot Svqtoslava be'awa, knqzq vydawa. Svqtoslav 'e biv=sq i z svoim; dvorom;, i ubien; byst;. Mitropolit; 'e zatvorisq vo cerkvi i cel soxranen; byst; ot takovogo naxo';deniq paganyx, qko 'e rehe% ∞Izbavl[ izbrannogo moego oru'iq l[ta i soxran[ voxody egofi.

V l≠to 6823 “1315”95. Knqz; velikyi Mixailo xodiv vo ordu s Petrom; mitropolitom;, ponei'e togdy96 car; um;re. Az;bqk s≠de na car;stvi i obirmenis;, i vo borzd≠ otpusti Petra mi-tropolita na Rus;.

V l≠to 6823 “1315”. Poide v ordu knqz; {r;i Danilovih; s no-vogorodci. Togo 'e l≠ta vyede izo ordy knqz; veliky Mixailo, a s nim; posol Taitimir, i mnogo sotvori nasiliq zemli vo Nov=gorodskoi, i vzq Tor'ok; fevralq v 10 den;.

V l≠to 6824 “1316”. Pridowa nov=gorodci so Afanisiem; rati[ v Tor'ok, knqz; 'e veliky Mixailo sobra voq mnogo i poide k velikomu Nov=gorodu rati[. I stremisq putem; neznaemym; na Lovot, i ne vsp≠v nihto'e. A byvwim; vo pol;ku tom; mnogo zla podq, a inyi p≠wi pridowa.

V l≠to 6825 “1317”. Vyde izo ordy {ri Danilovih; na velikoe knq'enie, a s nim; posol Kovady, i poide rati[ k T;feri, i vsi knqzi ruskiq s nim;. Knqz; 'e Mixailo sobra voq mnogy, i poide pritivu emu, i byst; im; s≠ha velika na poli Beretneve 22 dekqbrq. Pomoze bog knqz[ Mixail[.

V l≠to 6826 “1318”. Vyde Kokha na Rus; i pov≠si 100 i 20 helo-vekov; u Kostromy, i wed rati[, vzq rati[ Rostov i poz''e. Toi 'e zimy mor byst; na l[di na Tferi. Togo 'e l≠ta ubi car; Izboky knqzq Mixaila tfer=skago.

V l≠to 6830 “1322”. Vyide iz ordy knqz; Ivan; Danilovihom;, a s nim; Oxmyl;, i mnogo xrestqn; posekowa, a inyx polo'iwa97, i gorod Qroslavl; po';gowa. Togo98 'e l≠ta vyide izo ordy knqz; Dmitrei Mixailovih; tfersky i s≠de na velikoe knq'enie.

V l≠to 6833 “1325”. Poidowa vo ordu knqz; Dmitrei velikyi Mixailovih; i knqz; velikyi {ri Danilovih; v rozmor=i, i ubien; byst; vo orde knqz; velikyi {r;i Danilovih; povele-niem; knqzq Dmitreq velikogo Mixailovih; tfer=skogo. Togo '; l≠ta sverwi byst; cer;kvi svqty Fedor vo Tferi Ivanom;, igumenom; carigorodskym;.

V l≠to 6834 “1324”. Ubien byst; knqz; velikyi Dmitrei Mixa-ilovih; tfersky vo orde Azb≠kom;.Togo '; l≠ta zalo'ena byst; cerkvi na Moskve svqtaq Bogorodica sobornaq knqzem; Ivanom; Danilovihom;. Togo 'e l≠ta sqde na velikoe knq'enie knqz; Alksandro Mixailovih;. Toi 'e zimy pristavisq Petr; mitropolit;, pas cerkov 20 l≠t.

V l≠to 6835 “1327”. Vyde carev posol; izo ordy Wev=kal; na Tferu. Togo 'e l≠ta svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica Moskovskaq avgusta 15. Togo '; dni ubiwa Wev=kala na Tferi. Togo '; l≠ta postavlen; byst; Fegnast; mitropolit; na Rus; grehin;. Togo '; l≠ta knqz; Ivan; Danilovih; poide vo ordu. Toi 'e zimy rat; byst; tatarskaq na Tfery i na Kawine, i vyde 5 temnikov, a voevoda Fedor;h[k;, a s nim; knqz; Ivan; Dani-lovih; moskovsky, a knqz; Alksandro Vasil;evih; suz;dal;sky, i vsi knqzi ruskyq s nimi. Vzqwa Tfer; i po'gowa, a knqz; Alksandro b≠'awe vo Pskov;.

V l≠to 6836 “1328”. Sede na velikoe knq'enie knqz; Ivan; Da-nilovih;, i byst; vo dni ego tiwina velika. Togo l≠ta vyide Fegnast; mitropolit; na Rus;.

V l≠to 6840 “1332”. Byst; glad po vsei zemli.

V l≠to 6841 “1333”. Knqz; velikyi Ioan Danilovih;. Togo '; l≠ta pristavisq knqz; Alksandro sozdal;skyi99.

V l≠to 6842 “1334”. Sozdana byst; cerkvi na Moskve kamenu svqtogo Mixaila, togo '; l≠ta svq]ena byst; sentqbrq 20.

V l≠to 6846 “1338”100. Ubien; vo orde knqz; velikii Aleksandro Mi-xailovih; i syn; Feodorov;, rozmani bywa po sustavom; oktqbriq 20. Byvw[ ubo togda knqz[ Ioanu Danilovih; vo orde.



V l≠to 6847 “1339”. Ubien; byst; knqz; Aleksandro pronskyi ot svoego brata. Toi '; zimy otpu]en; Tovl[bi carem; rati[ ko Smolen;sku, a s nim; knqz; Ivan; Korotopol; rezan;sky, a knqz; Ioan Danilovih; po carevu slovu posla s Tovl[biem; knqzq Kostentina rostovskogo i Ivana druc;kogo, i101 Fedora fomin;-skogo, a s nimi voevoda Alksandro, Fedor Akin;fih;. Stoqwa rati[ u gorode nemnogo dni, a goroda ne vzqwa.

V l≠to 6848 “1340”. Pristavisq knqz; veliki “Ivan”102 Danilovih; v herncex i vo skyme marta 31, a polo'en; byst; na Moskve vo cerkvi Mixaila svqtogo, knq'iv l≠t 12. Togo '; l≠ta poide vo ordu knqz; Semen; Ivanovih; so bratie[ svoe[. Toi 'e oseni vyide iz ordy knqz; Semen; Ivanovih; na velikoe knq'enie oktebra 1.

V l≠to 6849 “1341”. Knqz; veliky Semen= Ivanovih; poide rati[ ko Tor=';ku i knqz; Ivan;, brat; ego, i Kostentin; rostovskyi, i knqz; Kostentin; suz;dal;skyi, i Vasil;evih;, knqz; Vasilei Qroslavovih;, i vsi knqzi ruskyq s nimy. stoqwa v Tor';ku dva mesqca i smiriwasq s novogorodci i vzqwa hernyi bor. Togo '; l≠ta s≠de v Novegorode na Gorodi]i na knq'eni knqz; Koste-n;tin; Vasiel;vih;103 suzdal;skyi.

V l≠to 6850 “1342”. Pride rat; litovskaq ko gorodu Mo'aiskomu, posady104 Po';gowa, a goroda ne vzqwa. Toi '; zimy car; Ozbqk; umre, a syn; ego Hanebqk; sqde na car;stvo.

V l≠to 6851 “1343”. Knqz; velikyi Semen; Ivanovih; sopresq o Novogorodskom; knq'eni so knqzem; Kostentinom; i poidowa vo ordu. I dostalosq knq'enie Nov=gorodskoe knqz[ Kostentinu Ivanovih[.

V l≠to 6852 “1344”. Poide vo ordu preosvq]eny mitropolit; Fegnast; za prihet; cerkovny, i mnogu stomu priqt; ot cara za v≠ru xrestqn;sku i v=krepi ego bog, vyde na sredoxrestnoi ned≠li.

V l≠to 6854 “1346”. Pristavisq knqgina Semenovaq Nastas;q vo hernicax i polo'ena byst; vo cerkvi svqtogo Spasa na Moskve. Togo 'e l≠ta o'enisq knqz; veliki Semen; u Fedora Svqtoslavih; Evprak;si[. Togo 'e l≠ta knqz; veliki Semen; otsla knqgin[ svo[ na Volok; otc[ eq105 Feodoru.

V l≠to 6856 “1348”. O'enisq Semen; Ivanovih; u velikyq knqgi-ni Nastas;i Oleksanodrovy Marie[, utaqsq mitropolita, on; 'e ne blagoslovi ego i poslawe vo Car;gorod blagosloveniq prositi.

V l≠to 6857 “1349”. Knqz; velikyi Semen; Ivanovih; posla vo ordu knqzq Fedora Gl≠boviha, a s nim; kylyhei Fedor Wubahev a Imin;. Vytqgawe knqzei litov=skyx% Mixaila.Koraida, Semena svisloc;kogo i Qkw[. i privedeni bywa na Moskvu poslom; ca-revym Tatuem;. Togo '; l≠ta poide korol; nemec;ky Magnuw; k Novgorodu rati[ i ne dowed vzq gorod Orexov. Knqz; velikyi Semen; sobra voq mnogi i poide boroniti svoeq othiny, i doide Sethina, i tu sostigowa ego kilihei izo ordy. Knqz; 'e veli-kyi Semen; vozovratisq na Moskvu slywati carevo 'alovanie, a Nov=gorod posla boroniti knqzq Ivana i knqzq Kosten;tina rostov=skogo, i Ivana Akin;fovih;, a s nimi voevod i voq mno-gi. Toi 'e zimy otqwa novgorodci Orexov, a nemec; poimawa i privedowa na Mos;kvu.

V l≠to 6858 “1350”. Priidowa poslove ot litov=skogo knqzq Olirda k;106 ko106 velikomu knqz[ Semenu Ivanovih[ so mnogymi darmi, prosq mira i 'ivota svoei brat;i. Knqz; velikyi vozem; mir; na mnoga l≠ta i otpusti Kor=adovu had;. Toi '; zimy byst; h[do u groba svqtogo Petra mitropolita% 'ena nekaq dv≠ l≠te bez; nogu le'awe, i byst; pro]ena.

V l≠to 6860 “1352”. Mitropolit; Fegnast; blagoslovi vladyku Danila na vladyh;stvo vo Suzdal;, i litorgisqq velikyi he-tvertok;. Togo '; l≠ta knqz; velikyi Semen; Ivanovih; poide

rati[ k Smolen;sku, i doide Vywegoroda, tu stretowa poslove litov=skogo knqzq Olgirda o miru o107 Smolensku knqzi107. Knqz; 'e veliki Semen; ne ostavi Olgirdovy prozby, posly ego otpusti so hesti[, a sam; poide ko Ugr≠. I stretowa posly smolen;skye s helom;bitiem; o l[bvi. Knqz; 'e velikyi stoq na Ugri nel[di108 i vozovratisq na Moskvu, a posly svoq posla k Smolen;sku.

V l≠to 6861 “1353”. Preosvq]eny mitropolit; Fegnast; postavi Aleks≠q arximandryta svqtogo Ro'estva episkopa vo Vol=di-me109, a po svoem 'ivoti blagoslovi ego na mitropoli[, e'e i byst;. Toi 'e zimy preosvq]enyi mitropolit; Fegnest i knqz; velikyi Semion; Ivanovih; poslawa posly svoq v Car;gorod ot velikogo knqzq Demen;tiq Davydoviha a {r;i Vorob=ev;, a Mi-xailo }erbaty. Toi 'e zimy pristaviwa preosvq]enyi Fegnest; mitropolit; i polo'en; byst; na Moskv≠ vo cerkvi svqtyq Bogorodici vo predeli. Toi 'e v≠sny pristavisq knqz; velikii Semen; Ivanovih; aprelq 26, knq'iv 12 l≠t. Togo '; l≠ta posle sorohin; posle knqzq velikogo Semena pristavisq knqz; Andr≠i Ivanovih;. Togo '; l≠ta pridowa poslove iz; Carigoroda Demen-t≠i s drugy i vynesowa gramoty carevi i patriqrwi. Poveleno byst; Aleks≠[ vladyce vo Car;gorod iti na mitropoli[. Togo '; l≠ta byst; zamqtna vo Carigorode% carq Ivana izgnawa, a na car;stvo sqde test; ego, tisqh;kyi otca ego, a car; Ioan be'a v Selun;. I rehe patriqrx; car[% ∞Ne dostoit; ti car;stvovati izgnav carqfi. On; 'e ne posluwal; patriar=xa. Patriqr=x; 'e Kalist pomenul slovo Xristovo, i'e rehe apostolom svoim% ∞Ide'e slovo vawe primut;, tu prebyvaite prohie110fi. I vzem; 'el;111 svoi izyide iz grada v Selun;. Car; 'e postavi v nego m≠sto patriqrxa Filofiq. I byst; trus; vo Carigorode, 100 i 50 i polat padowa, i inyx mno'estvo dvignulosq, i po stranam; grady iz; osnovaniq iz;vergowasq.

V l≠to 6862 “1354”. Vyde izo ordy knqz; Ivan; Ivanovih; i sqde na velikom; knq'eni vo Volodimeri mar=ta 25. Togo '; l≠ta Oleks≠i vladyka na mitropoli[ poide. Togo '; l≠ta pride iso Lit;vy Roman; hernec; na mitropoli[ i vyide, one112 prinqwa ego kiqne. Toi 'e zimy i oseni vyide iz Carqgoroda Oleks≠i mitropolit; na Rus;. Togo '; l≠ta o'enisq knqz; Mixailo Aleksandrovih; u knqzq Kosten;tina nov=gorodskogo. Togo '; l≠ta o'enisq knqz; Boris; Ol;girdovno[ Ogrifino[.

V l≠to 6864 “1356”113. Sqde na knq'eni na Nav=gorodskom knqz; Andr≠i Kostentinovih;. Toi 'e zimy ubien; byst; Aleksei Pe-trovih;, tysqc;kyi knqzq velikogo Ioana. Togo '; l≠ta xodil; drugi Aleksei mitropolit; vo Car;grad, i na tu osen; pride.

V l≠to 6865 “1357”. Pride posol; izo ordy ot carici Taiduly ko Aleks≠[ mitropolitu zovuti ego k sob≠, nezdraviq radi svoego. I poide mitropolit; vo ordu, i provodi ego knqz; velikii Ioan Ivanovih; do Volodimera. I pri nix; za';'ewa sve]a vo cerkvi svqty Bogorodici v Volodimeri, vo ikony svqtoi Bogorodici, ['e napisa Petr; mitropolit; avgusta 18. i voborzde otpu]en; byst; na Rus;. Togo 'e l≠ta car; Hanebek; vzq Misur i posadi nam;114 syna svoego Ber=debeka na car;stvo, sam; voz;vratisq vosvoqsi, raz;bolisq na puti ot videniq, i zbesisq. I poslasq rqdci po Berdebeka, on 'e priwed otca udavi, a brati[ izbi, a sam; sqde na car;stvo.

V l≠to 6867 “1359”. Pristavisq knqz; velikyi Ioan Ioanovih; noqbrq 13, knq'iv 6 l≠t. Togo '; l≠ta Berdibek; car; umre, a Kul;p sqde na car;stvo, i car;stvova 6 mesqcei, i ubien; ot carq Naurusa. Po Kul;pe 'e priq car;stvo Narus; i car;stvova. K nemu 'e vtoroe pride knqzq velikoe, syn; Ivanov Dmitreevih;, Ioan; Volodimer;, knqz; Andr≠i Kosten;tinovih; i brat; ego knqz; Dmitrei, i vsi knqzi ruskyi. I vidi car; knqzq Dmitreq una vozras;tom;, i nasla na knqzq Andr≠q Kostentinoviha, i daq emu knq'enie velikoe 15 l≠tom. On; 'e ne qsq, sostupiwa bratu svoemu knqz[ Dmitre[ Kostentinovih;, a sam; poide na Rus; i ostavi bratu svoemu vsix boqr na pomoh;, Stefana Aleksandro-viha i inyx. I sqde na velikom; knq'eni Dmitrei.



V l≠to 6868 “1360”. ∏onq 22 vyde izo ordy knqz; veliky Dmitrei Ivanovih; i sqde na velikoe knq'enie. Togo '; l≠ta byst; vo knqzex ordin;skyx i lest;[ ubiwa carq Naurusa i caric[ Ta-idulu, i sami mnozi posekowa, i sqde na car;stvo Kydyr. Na tu 'e zimu byst; znamenie na nebesi strawno, qko 'e prixoditi oblakom; kryvavym; v no]ex, i si byst; na mnogi l≠ta.

V l≠to 6870 “1362”. Knqz; veliki Dmitrei Ioanovih; moskov=skyi, knqz; veliki Dmitrei Kostentinovih; suz;dal;skyi i sopresq o knq'enii Nov=gorodskom;, i poslawa kilihei vo ordu ko car[ Muratu. I vynesowa erliki i knq'enie velikoe Novgorodskoe knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih;. Togo '; l≠ta knqzi smo-len;skyi115 rati[, knqz; velikyi Dmitrei Ioanovih;, Iaoan;116 Ivanovih;, Volodimer Andr≠evih; na knqzq Dmitreq galic;kogo, i sognawa ego i knqgin[ ego, i qwa. Toi 'e zimy knqz; Dmitrei Ivanovih; i sogni s Preqslovlq knqzq Dmitreq suz;dal;skogo.

V l≠to 6872 “1364”. Knqz; Dmitrei Ivanovih; xodi ratwo k Suzdali[.

V l≠to 6873 “1365”. Mor byst; v Nov≠gorode v Ni';nem; i na Kastrome, i vo Qroslov=li, i v Rostove. Togo '; l≠ta Oleksei mitropolit; zalo'i cerkov kamenu na Moskve svqtogo Mixaila H[do. Togo '; l≠ta zalo'i cerkov kamenu knqz; Andr≠i Kosten-tinovih; v Nov≠gorode svqtogo Mixaila. Togo '; l≠ta byst; znamenie vo solnci, aki gvozdie herno, a mgla 2 mesqci stoqla. Togo '; l≠ta pristavisq Andrei Kostentinovih;. Togo '; l≠ta naexa iz; Suzdala knqz; veliki Dmitrei Kostentinovih; na No-v=gorod, i knqz; Boris;, brat; ego menwi, ne stupisq emu knq'eniq. Toi '; oseni Tagai prixodi iz Naruhady rati[ tatar=sko[ na zem;l[ Rusku[ i Pereqslavl; po''e. Knqz; Oleg; rezan;skyi i Volodimer pronskyi sobra voq mnoga i sostigowa ego, i byst; im; s≠ha zla, i pomo'e bog Olgu i Volodimeru, vo male Tagai utehe. Toi 'e zimy pride iz; ordy knqz; Vasilei Dmitrovih;, a s nim; posol; carev Arus;maidy i vynese qr=lyky i velikoe knq'enie knqz[ Dmitre[ Kostentinovih[. On; 'e stupisq knqz[ Dmitre[ Kostentinovih[. I vzq v nego silu k Novugorodu na brata svoego na knqzq Borisa, a v Suz;dali s=bra voi mnogi. I poide k Nov=gorodu, i doide Bore';ca, i tu str≠te brat ego so117 lobyhiem;117. On 'e sqde v Nov≠gorode, a Borisu dast; Gorodec;. Toi 'e zimy pristavisq Oleksei, episkop suz;dal;skyi.

V l≠to 6874 “1366”. Byst; mor silen; u Moskv≠ na l[di. Toi 'e zimy o'enisq knqz; velikyi Dmitrei moskov=skyi u velikogo knqzq Dmitreq Kostentinoviha Evdokie[.

V l≠to 6876 “1368”. Knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; posla rat; na knqzq Mixaila t=fer;skogo, on; 'e be'a u Litvu. Togo '; l≠ta Andr≠i polocskyi voeva Xorvah; da Roned118, a knqz; Volo-dimer, priwed rati[, vzq i R'ovu. Toi 'e oseni Oligrd119, knqz; litov=skyi, i brat; ego Kestuti, Mixailo tferskyi i pridowa rati[ ko Moskve mesqca noqbrq i zastavu moskovsku[ bediwa120 na Strawine, knqzq Semena ki121 Okinfa i inyx mnogix. I stoqli u Moskvy tri dni i vozovratiwasq vosvoqsi, a l[di mno';stvo posekowa i poloniwa. Toi 'e zimy knqz; Volodimer Ondr≠evih; xodi na pomoh; pskovihem.

V l≠to 6878 “1370”. Po mnogi no]i bywa znameniq po nebu, qko stol;-py. Togda upolznu sneg; v Novegorode za svqtym; Blagove]en;em,zasypa dvory i s l[dmi. Na tu 'e zimu noqbrq mesqca paki prixodi Olgird; k Voloku. Na Nikolin; den; pride k Mos;kve i stoq u goroda 8 dni i, vzem; mir, vozovratisq vosvoqsi.

V l≠to 6879 “1371”. Vyide izo ordy knqz; Mixailo tfer;skyi na velikoe knq'enie i vosxote sesti vo Volodimeri na stole. Ne priqwa ego, rekuhi i% ∞L'e[ vzal esi knq'eniefi. Togo '; l≠ta obruhi za knqzq Volodemery u Ol;girda d]er; ego Olenu. Togo '; l≠ta knqz; Mixailo tfer;skyi i prixodi rati[ k Kostrome, i ne sluhwna emu vzqti uvernusq, Mologu vzq i Uglih;, i Be'i-heskyi Verx;. Togo '; l≠ta bywa znameniq mnoga i mgla velika, za dva sa'eni ne viditi.

V l≠to 6880 “1372”122. Vyde izo or;dy knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; i posla rat; na rezanskogo knqzq Olga knqzq Dmitreq volynskogo i s nim; silu mnogu. Knqz; 'e Olg; sobra voi mnogi, poide protivu emu, i pomoze bog velikomu knqz[ Dmitre[, a Oleg; vbe'a v male dru'ine, i togda sqde na knq'eni Rezanskom; Volodimer pron;skyi. Toi 'e zimy knqz[ Dmitre[ Ivanovih; rodisq syn;, knqz; Vasilei dekabrq 1123. Toi 'e zimy o'enisq knqz; Volodimer v Ol=girda.

V l≠to 6881 “1373”124. Knqz; Oleg; rezan;sky pride izzgonom; na Rezan; na knqzq Volodimera i sogna ego, a sam; sqde. Toi '; zimy knqz; Mixailo tfer=skyi podvel " rat; litovsku[ vtai na grad Pereqslavl;, knqz; Kestutiq dq126 knqzq Andr≠q poloc;sko-go Olgirdoviha po pasce na drugo nedeli vo v=torok;. Posady po'igowa, a grad ne vzqwa, a l[dei mno'estvo pleniwa. A knqz; Mixailo v to vr≠mq vzq Dmitrov izgonom;. Togo '; l≠ta Mixailo knqz; vzq Tor='ok;. Togo '; l≠ta Olgir=d;, knqz; litov=skyi, poide rati[ k Moskve. Slywal; 'e knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih;, sobra voi mnogi pride protivu emu, emu stretowa u L[buc;ku. I stoqxu prqmo sobe, a prome'i ix rov krut;, nelze snqtisq oboim; pol;kom;. I vzq mir; mi'i sobo[ veh;nyi.

V l≠to 6883 “1375”127. Rodisq knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih[ syn;, knqzq {r;q, vo Pereqslavli, i kresti ego igumen; Sergei. Togo 'e l≠ta knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; sobra voi mnogi poide rati[ k Tferi, a s nim; test; ego, knqz; velikyi Dmitrei Kosten;tinovih;, i brat; ego, i vsi knqzi rus;kyi na Mixaila Aleksandrovih;. I priwed ostopiwa Tfer;, a knqz; Mixailo zatvorisq v gorode, i stoql; knqz; velikyi v goroda v Tferi 5 nedel; i vsi pridely T;fer;skyi i povoevawa. Knqz; 'e Mi-xailo tfer;skyi vidi znemo'enie grada i l[dii mno'estvo vo polony vedomy, posylaet; vladyku svoego Epifaniq i boqr svoix, molenie ot miru. I knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; ne vosxoti videti razorenie grada, em;let; mir; glubok; i so knqzem; Mixailom; Aleksandrovihom tfer=s;kym;.

V l≠to 6884 “1376”128. Posla knqz; veliki Dmitrei Ioanovih; knqzq Volodimera Andr≠evih; rati[ ko to R'ove, i stoq vo gorode nedel[, posady po''e, a grada ne vzq. Toi 'e zimy vyide iz Carqgrada mitropolit; Kipriqn;, i ne priq ego knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih;, on 'e wed na Kiev. Toi 'e zimy priexali ot mitropolita 2 protodiqkona, {r=i a Ioan, i a s Oleksee[ mitropolit;.

V l≠to 6885 “1377”129. Pristavisq Aleksei mitropolit fevralq 12. Togo '; l≠ta umre knqz; veliky litov=skyi Olgird;, i sqde po nem; syn; ego menwi Qgailo.

V l≠to 6886 “1378”130. Posla Mamai Bag;hih rat; na velikogo knqzq Dmitreq Ivanoviha. Poide protivu emu i pereexa za reku Oku, i sretowasq u reky u Volo'i. Tatarove 'e priexawa na s[ stranu i poidowa na nix s kop;i, i udari na nix so odnnu stranu Timofei, okol;nihi knqzq velikogo, a i so drugu stranu knqz; Danilo pron;skyi, a sam knqz; velikyi v lice. Tatarove 'e povergowa oru'iq i pobegowa za reku, a nawi oposle bi[hi, i pobiwa mno'estvo ix bez hisla, inyx potopiwa v reci. I byst; no];, ne videti za nimi goniti za reku, a utro mgla velika. I knqz; 'e veliki poide sledom ix i obrete u poli pover'eny ve'i ix, i tavara v nix mno'estvo, a samix ne obretowa. Knqz; veliki v=zvratisq. Toi 'e oseni pride car; Mamai na zeml[ Rezansku[. Knqz; Oleg; pribe'a za reku Oku. Tatarove 'e grad Pereqslavl po'gowa, a volosti poimawa, i l[dei mno'estvo posekowa, i innyx poloniwa, i v=zvratiwasq.

V l≠to 6887 “1379”. Poide na mitropolwo Mixailo igumen; v Car;grad, namesnik; mitropolihi. Togo '; l≠ta xodi knqz; Vo-lodimer; Andr≠evih; na Litvu i ko Starodubu, a s nim Andrei poloc;ki. Togo '; l≠ta poide vo Car;grad svq]enyi episkop; Deonisi suz;dal;skyi v sudex Vol=go[ ko Sara[.



V l≠to 6888 “1380”131. Bez;bo'nyi car; Mamai sobra voq mnoga i vs[ svo[ silu bez;bo';nu tatarsku[, i vs[ zeml[ Polovec;sku[ i rat; poima nova, frqzi i terkasi, i so vsimi poide s nimi na knqzq Dmitreq Ivanoviha. I sobra voi mnoga, i protivu ego poide za svo[ othinu i za svqtyq cerkvi. I pereexa za Oku, povedawa emu Mamaq za Donom;, i 'du]a k sob≠ na pomo]; rati litov=skoi. Knqz; 'e velikyi poide za Don;, i tu stretowa polci za Donom na ust; Neprqvy. Byst; s≠ha l[ta heres ves; den; sentqbrq 8, i padowa mno'estvo bez;hisleno ot oboix stran;, mno'estvo izliwe, qko 'e ne byst; v Rusi nikoli 'e v Ruskui132 zemli. I pomo'e bog velikomu knqz[ Dmitre[ Ivanovih;, a Mamaevy polci pogansti pobegowa, a nawi za nimi, bi[hi i sekuhi bez; milosti pogannyx, i gnawa ix do reky do Mehi, i tu mno'estvo iz;biwa, a inyi v rec≠ istopowa, im; 'e ne b≠ hisla. I utehe Mamai vo svo[ zeml[ ne vo mnoze sile. A knqz; velikii stoql; na poboi]ii 'alua po svoix, q'e tu pobieny bywa mnozi, im; 'e ne b≠ hisla, i derznovenie, xrabrost; pokazawa po pravoslavnoi v≠ri. V nix 'e ubo b≠qwa ne malo knqzei ruskyx i boqr; velikix, i mnogo mnog'estvo xristoimenityx l[dei bez; hisla ot ostra meha padowa. Im; 'e budi veh;naq pamet;, bogu 'e nawemu slava, pokazavwemu svoemu dostoqni[ krep;koe voevod;stvo i pobeda na pagannyq. Knqz; 'e velikyi Dmitrei Ivanovih; vospqt; vo svo[ othinu na Moskvu i so svoe[ pob≠do[. I povedawa knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih;, hto 'e knqz; Oleg; rezan;sky poslal; na pomoh; Mama[ svo[ silu, a sam na rekax mosty peremetal;. I knqz; v=sxote poslati na n; svo[ silu. I se pri-≠xali k nemu boqre rezan;skyq i povedawe emu, wto knqz; Oleg; poverga svo[ zeml[ i pobe'al; so knqgine[ i so det;mi i so edinomyslennymy svoimi. I moliwa mnogo knqzq velikogo, aby na nix rati ne pustil; i ne poslal;, i radiwasq133 v nego. Knqz; velikyi ne os;tavi slova ix, i poide vo svo[ zeml[. I sobra ostanoh;nu svo[ silu, i na Rezani posadi svoi namesnici. Toi 'e oseni pribeg;l; Mamai vo svo[ zem;l[ i sobra ostanoh;nu svo[ silu, i vosxote paki izgonom; poiti na velikogo knqzq Dmitriq Ivanoviha na Rus;ku zeml[. I pride emu ves;t;, wto '; idet; na nego car; Tak;tamyw; is Sinei ordy, on; 'e poide protivu emu. I stretowa pol;ci oboi. I abie Mamaevy knqzi, s=s≠dyie134 s koni, biwa helom; car[ Taktamywu, Mamai 'e, to videv;, i pobe'≠ so edinomysleniki svoimi. Car; 'e posla za nim; voq svoi, a sam; wed, vzq Mamaevu ordu i carici, i ulus; ves; pobra, i bagat;stvo Mamaevo raz;deli drugom; svoim;. I ottudu otpusti posly ko knqz[ velikomu Dmitre[ Ivanovih[ i so vsimi knqzi rus;kimi poveda im; svoi prixod, kak; vraga svoego Mamaq ix vragi pobedi. I sam; wed sed na Volo'eskom; car;stvii. Knqzi 'e rus;kyq poslov ego otpustiwa so hesti[ i z; dary, i za nimi i za nimi135 otpustiwa svoi kilihei i vo ordu so mnogimi dar;mi k car[. Toi 'e zimy pride na Rus; Kipriqn;, mitropolit; kiev=skyi i vseq Rusi, i priqt; ego knqz; velikyi i s hesti[ veliko[.

V l≠to 6800 devenosto “1382”. Avgust 14. Rodisq knqz[ velikomu syn;, knqz; Andr≠i, i kresti ego igumen; Feodor simonov=skyi. Togo 'e l≠ta bezbo';ny car; Tak;taimyw; sobra voq svoq mnogi bez;hisleno poide rati[ na velikogo knqzq136 Dmitreq mosko-vskogo i na vs[ Rusku[ zeml[. I knqz; velikyi ne sta protivu emu, no so≠xa vo svoi grad na Kostromu. Car; 'e Taktamyw; perewed Oku vzq grad Ser=poxov;, i potom; Moskvu. Si 'e zlo s=tvoriwasq.

V l≠to 6891 “1383” mesqca avgusta 23. I sam; sta pod gradom;, i voq svoq rasnustil; vo svoq137 pred≠ly Moskov=skyq, i togda vzqwa grad Pereqslavl, i mnoga zla sotvorisq% ovii meh[ i oru'i[ predawa bez;hislenoe mno'es;tvo, ovyi 'e u polon povedowa, pleniwa nemilostivno ot velikyx i do men;wix, ot mu'eska polu i do 'enska. I proh; idq vzq grad Kolom;nu, a Kipriqt; mitropolit; bqwe togda v Tferi.

V l≠to 6891 “1383”. Knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; vyslal Kipriqna is Moskvy. byst= mqte'; vo mitropoli.

V l≠to 6892 “1384”. Mesqca marta 25 knqz; rezan;skyi vzq Kolomnu. Togo '; l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn;, knqz; Pet;r.

V l≠to 6896 “1388”. Mesqca maq 19 dol;gono]ei prestavisq knqz; viliki Dmitrei Ivanovih;. Togo 'e l≠ta knqz; Vasilei, syn; ego, sqde na velikom; knq'eni vo grade Volodimeri. Mesqca maq knqz; velikyi Dmitrei Ivanovih; posla vo or=du syna svoego, knqzq Vasiliq.

V l≠to 6893 “1385”138. Pomin; mitropolit; poide vo Car;grad.

V l≠to 6894 “1386”. Pride na Rus; Kipriqn; mitropolit;.

V l≠to 6895 “1387”139. Knqz; veliki Dmitrei Ivanovih; xodil; rati[ k Velikomu Novugorodu o kres]enii pro to, hto 'e vzqwa nov=gorodci posadnici Kostromu i Ni';ni Nov=gorod. Ne do-wel; knqz; velikyi i za pet;nadcat; verst;, i dobil; helom; vladyka Alekseq so nov=gorodci, i vzql 8000 rub; “lo”v; i hernyi bor, i vsi stariny knq'ii. Togo'; godu knqz; velikyi Qgailo Olgirdivih; litov=skyi ≠xal; 'enitisq vo Ugorsku[ zeml[ ko korolu, i tamo 'eniv=sq i krestiv=sq v latyn;sku[ v≠ru. Ottole nahawa Litva krestisq v latyn;sku v≠ru. Togo '; l≠ta knqz; Oleg rezan;sky vzql; Kolomnu. Togo '; leta byst; mor silen; vo Smolen;sku. Togo '; l≠ta pride izo or=dy knqz; Vasileq Dmitreevih; ot cara Taktomowa genvarq 19.

V l≠to 6896 “1388”. Pride iz; Caragrada Pumin; mitropolit; u drugoe rqd na Rus;, i postavi vladyko[ Ioana ko Velikomu No-vugorodu mesqca gen;vara 17 den;, na pamet; svqtogo Antoniq, mitropolitom; Puminom; pri blagov≠r=nom; velikom; knqzi Dmitrei Ivanovih;. Togo '; l≠ta pristavisq knqz; veliky Dmitrei Ivanovih;, mesqca maq 19 na 5 po pasce vo sredu, v 2 hasa no]i.

V l≠to 6897 “1389”. Mitropolit; Pumin; soide s mitropol=i taino bez; vesti poide vo Car;grad. Togo '; l≠ta priexa v Nov=gorod knqz; Semen Lygveny Olgirdovih; na prigorod na Vsp≠nie svqtyq Bogorodici. Togo '; l≠ta uexal; knqz; Vasilei Dmitreevih; za Qik;. Togo '; l≠ta pristavisq Dionisi mitropolit= v Kieve.

V l≠to 6898 “1390”. Pristavisq Pumin; mitropolit; vo Carigra-de, a Kipriqn; mitropolit; pride iz; Carqgrada na Rus;. Togo '; l≠ta sqde na velikom; knq'eni knqz; Vasilei Dmitrevih;, a prixodil; posol; carev imenem; Ulan;, toi ego posadi na velikom; knq'eni.

V l≠to 6899 “1391”. ≠z;dil; Kipriqn; mitropolit; vo Velikyi Nov=gorod, a s nim; vladyka rezan;skyi.

V l≠to 6900 “1392”. "enil;sq knqz; veliky Vasilei Dmitreivih;, ponq za sebe dycer; Vitovtovu, knqzq velikogo Vitovta, Sofie[. Togo '= l≠ta xodil; knqz; velikyi Vasilei Dmitrevih; vo ordu car[ ko140 Ktatymywu, i vyide izo ordy na velikoe knq'enie, i xodi pod Vilikyi Nov=gorodok; rati[. I vzql; gorod za sebe, a knqzi i knqgini v polon povede, a knqz; Semen; vo ordu pobe-'al;. Togo '; l≠ta poexa knqz; Semen; Ol;girdivih; v Litvu ko bratii svoei.

V l≠to 6901 “1393”. Xodil; knqz; veliky u drugoe vo ordu, i dal; emu car; Nov=gorodckoe knq'enie i Murom, i Me]eru, i Torusu, a Bektut; carevih; vzql; Ved;ku141. Togo '; l≠ta prista-visq knqz; Boris; Kostentinovih;. Togo '; l≠ta knqz; velikii Vasilei Dmitreevih; poslal dqdu svoego, knqzq Volodimera On;dr≠evih;, i brata svoego, knqzq {r;q Dmitreviha, rati[ na Tor;'ok;, i mnogo povoevawa Nov=gorod;skyx volostei, i Tor='ok; vzqwa.

V l≠to 6902 “1394”. Priezdil; v Nov=gorod knqz; Andrei Ol;gi-r;dovih; poloc;ky.

V l≠to 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temir;-Tiklu[ so Taktamywem;, i progna Tak;tamywq u Litvu, a sam; sqde na car;stvo. Togo '; leta popu]eniem; bo'iim; nekiix, grex; radi nawix - izyide



gordy i surovyi i bez;heloveh;nyi, da sice reku i ne imy vida heloveha, no uves; mer=zok; i bez;obrazen; i nemilostiv, ot vostoh;nyq strany, i'e oto Agary roda Temer;, z≠lo ubo dywu]i, z≠lo ubo xvalqsq na xristqny i na ov=cy Xristovy pastvy, pahe 'e na samoe Xristovo imq. Togo '; l≠ta pride knqz; velikyi Vitov=t ko Smolen;sku, a pre'e promehi142 slava142% ∞Na Temir;-Tuklua idqfi. I vyexa k nemu knqz; Gleb; Svqtoslavih; ne vo mnoze. on= 'e hestiv i dariv ego l[bovi[, otpusti, rek;we k nim, ∞daby este vy≠xali vsi knqzi brat;ni ko mne s l[bovi[ po opasu. Slywal; esmi, hto ' prome'i vas neodinot=stvo, nedru';ba velika, kakovo budet; me'i vami slovo ili kakova prq, i vy na mene sowletesq, aky na tretii. Az; vas pravo su'[fi. I tako sotvori nad nimi oblest;, i vyzva ix iz; grada lesti[, aki pravo suditi xotq, i raz;deliti im; othinu po 'rebi[. Oni 'e v≠ru qwa slovesem; ego, i vyexawa k nemu so dary, i vsi brati Svqtoslavihi i vsi knqzi smolen;skyq, donde'e ne osta ni odin; vo grade, no so boqry svoimy. On; 'e poimav ix, vsix knqzei smolen;skyx, i posla ix vo svo[ zeml[ Litov=sku[, a sam; posady po';'e i l[di mnogi poloni, i tak; vse knq'enie Smolen;skoe uzql na sebe, i namisnika svoego posadi, knqzq Qmonta a Vasiliq Boreikova. Se porvoe143 vzqtie Smolen;skoe mesqca sentqbrq 28 den;, u vol;torok;. A knqz; {ri Svqtoslavih; byl; v to vr≠mq na Rezani u ctq svoego, vo Olga Ivanovih;.Togo '; l≠ta vo osen; knqz; Semen; suz;dal;skyi pride rati[ k Novugorodu Ni';nemu, a s nim; carevih; Qn;tak;144, tatar; tisq]e,a s nimi Volodimer; Danilovih; a Grigorei Volodimirovih;, Ioan Lixor. I byst; im; boi. I to slywal; knqz; velikyi Vasilei Dmitrovih;, s=bra rat; mnogu i posla brata svoego i s nim; silu mnogu i posla145 brata svoego145. On 'e, wed, vzq grad Bol;gary Veliky i grad "[kotin;, i grad Kozan, i grad Kermenh[k, i vs[ zeml[ ix povoeva, i mnogo besermeni tatar izbiwa, i vs[ Tatar;sku zeml[ p;leniwa, i voeval; 3 mesqci i v=zvratisq so mnogo[ pobedo[ i koristi[ vo zem;l[ Rusku[.Toi 'e zimy knqz; veliki Vitov=t poslal; rat; na zeml[ Rezan-sku[. Litva 'e povoevawe zeml[ Rezansku[, otidowa.

V l≠to 6904 “1396”. Kipriqn; mitropolit; postavi Grigoriq episkopom; Rostovu i Qroslavl[, i B≠luozeru, i Uglih[ polu, i Stigu146, i Moloze. Si 'e Grigorei 15 l≠t byst; episkopu Rostovu.

V l≠to 6905 “1397”. Knqz; Vasilei moskovskyi147 Ivanovih; i Pat-rikei Narimont; priexawe v Nov=gorod, i priqwe ix nov=gorodci.

V l≠to 6906 “1398”. Byst; poi]e148 knqz[ velikomu Vqtovtu s Timer-Kukluem; carem;. Knqz; 'e velikii Vitov=t; Kestutevih; lito-v=skyi sobra voq mnogo bezhisleno, i car; Tak;tamyw; s nim; svoim; dvorom;, i litva, i nem;ci, i lqxi, i 'emoit;, tatarove i voloxi, i polqne, is nim; b≠ knqzei149, i byst; sila rat;nyx mnoga z≠lo. I vsimi simi pol;ky vooru'iv;sq poide na carq Te-mir.Kuklqq. I poxvalisq na ordu Vitov=t;, glagolawe% ∞Poidem;, poplenim; zeml[ Tatar=sku[, pobedim; carq Temr;-Kuklqq i vozmem; car;stvo ego, posadim; carq Taktamywa, i on mq posa-dit; na vs[ zeml[ Rus;ku[, i potom; na vsem;fi. I poidowa tatar voevati. V to 'e vr≠mq prisp≠ Temir;.Kuklui car; so mnogimi pol=ki rat;nymi i so knqzmi svoimi ordinskymi. I stretowasq s Vitovtom; vo poli na rec≠ na Vor=sklii, i byst; boi velik; mesqca avgusta 12, v vtorok;, i nadolze velmi bi[]im;sq im;, i popusti bog tatarom;. Knqz; 'e velikyi pob≠'e vo male dru'i-ne. I car; Temir.Kukli togda pride ko gradu ko Kievu, i v=za s grada okup; 3000 rublev litov=skyx, i silu svo[ rospusti po Litov=skoi zemli, i voevawe tatarove dai'e i do Velikogo Lu-c;ka, i mnogo zla sotvoriwa zemli Litov=skoi, i otyde vo svo[ zeml[. A se imena izbienyx knqzei litov=skyx;% knqz; Andr≠i polockyi Oligirdovih;, brat; ego Dmitrei brqn;skyi, knqz; Ioan Dmitrovih; Kyndyr;, knqz; Andr≠i, pasynok; Dmitreev. knqz; Ioan; Evlawekovih;, knqz; Ioan Borisovih; kiev=skii, knqz; Gleb Svqtoslavih; smolenskyi, knqz; Lev Kor=qdovih;, brat;

ego knqz; Semen;, knqz; Mixailo Podberez;ky i brat; ego knqz; Oleksandro, knqz; Mixailo Danilovih;, brat; ego knqz; Dmitrei, knqz; Feodor Patrykievih; volyn;skyi, knqz; Qmontovih;, knqz; Ioan {revih; Bel;skyi, knqz; Vyspytko krakov=skyi.

V l≠to 6907 “1399”. Pristavisq knqz; velikii Mixailo tfer;skyi vo mniw;kom hinu.

V l≠to 6908 “1400”. Sqde na velikoe knq'enie v Tferi knqz; Ioan Mixailovih;. Togo '; leta byst; znaminie n“a” nebesi i pomra-henie vo solnci, i tma byst;, i qvisq serp na nebesi, i qvisq solnce kryvavo i luha ispu]aq mesqca oktobriq.

V l≠to 6909 “1401”. Knqz; {r;i Svqtoslavih; da knqz; Oleg re-zan;skyi pridowa ko Smolen;sku, a v grade vo Smolensku byst; mete'; i kramola% ovi xotqxu Vitov=ta, a druzii ottiha, knqzq {rq. Knqz; 'e {r;i s=slavsq so smolnqny i so goro'any. Smol-nqne 'e ne mogu]e terp≠ti nasiliq ot inovernyx lqxov i priqwa knqzq {r;q, i grad emu ottvoriwa. A knqz; Roman; debrqn;skyi tu b≠. I togda ot Vitov=ta ubien; byst; nu';no[ smerti[, a knqgin[ ego i deti ego otpustiwa, a namesnici Vitov=tovy poimawa, i boqr;, kotoryi ne xoteli othita, knqzq {r;q, ili bran;skyx i smolen;skyx, tex vsix posekowa. A knqz; velikii Vitov;t; toi 'e oseni prixodil; ko Smolensku na knqzq {r;q i s;toq mnogo dnei pod Smolen;skom;, i ne vzq goroda poide vo svo[ zeml[, vozma peremirie. A vo Smolen;sce kramola byst;, l[die posekowa, i mor byst; na l[di.

V l≠to 6910 “1402”. Vo velikoe govenie mesqca marta znameni byst; na nebesi% qvl=w[sq vo veher;nu[ zaru na zapade zvezda velika aki kop≠inym;150 obrazom; qvl;wesq, ver;xu 'e eq qko luha si-qwe, i'e na vostoce vosxodq]i, na zapade l≠tnem; qvlynesq, ['e vidixom; vse govenie velikoe v pqt;nic[ veliku[. Idqwe ta 'e zvezda ves; den; pred slncem;, vsi mi vidixom; eq idu]e. Togo '; l≠ta xodi knqz; Rodislav; Ol;gir;dovih; rezan;skyi na Brqnesk; rati[, i stretowa ego knqzi litov=skyi, Lygvyny da Alksandro Patrikeevih; starodub;skyi, i byst; im; boi u L[bucka, i pomoze bog knqzem; litov=skym;, i pobiwa rat; rezan;sku[. I tu izimqwe knqzq Rodislava i privodawa ego nu'e[ k velikomu knqz[ Vit=vtu, i skovawa ego, i vsadiwa ego v temnicu. I byst; v takovoi nu'i vo istome 3 l≠ta, don;de'e vzq na nem; okup; 2000 rublev; i otpusti ego.

V l≠to 6911 “1403”. Poveleniem; Vitov=tovym; pride Lygvena rati[ ko Smolensku gradu i ko Vqzm≠, i Vqzmu vzq, a knqzq Ioana Svqtoslavih;, izyiman;, i privede ko Vitov=tu. Togo '; l≠ta posla rat; na svoego brata u Kawin151 na knqzq Vasil;q, i knqz; Vasilei pobe'a na Moskvu. I smiri ix knqz; Vasilei Dmitrie-vih; moskov=skyi.

V l≠to 6912 “1404”. Priexa vladyka novgorodskyi Ioan blagoslo-vlen; ot mitropolita Kipriqna s Moskvy vo Nov;gorod, a byv; na Moskve pol;hetverta goda. Togo '; l≠ta knqz; velikii Vitov=t; so Ol=gir=dovihi, s Kor=butom; i Lugvenem;, i so Wvertigai-lom;, i so vse[ silo[, i pride rati[ ko Smolen;sku, a knqz; {r;i zatvorisq vo grade so vsimi smol;nqny. Vitov=t 'e vesnu vs[ stoql, kolko biv=sq i tru'av;sq i ne mo'e ego vystoqti, i puw;kami grad biv, b≠ bo grad Smolenesk; velmi tverd;, 7 nedel; byl; pod nim;. Potom; po Velice dni stupi proh;, po152 za'iem;152 i po volostem; po Smolen;skym; mnoga zla sotvoriwa. Knqz; 'e {r;i so knqzem; Vasiliem; s moskov=skym; vyexa iz; goroda ne vo mnoze i z boqry, a knqgin[ svo[ s boqri. ostavi vo Smolen;sku i prikaza im; 'dati sebe na per=vyi rok i na drugi i na tretii, a sam; priexa na Moskvu, i bil; helom; knqzu velikomu Vasili[ Dmitrovih; slu'iti, da[tisq emu sam; so vsim; svoim; knq'eniem;. Knqz; 'e velikyi ne priq ego knq'eniq Smolen;skogo, ne xotq izmeniti Vitov=tu. Egda byst; knqz;153 {r;i153 na Moskve, a v to vr≠mq Vitov=t sobra silu mnogu i sta u Smolen;ska. Gra'ane 'e ne mogu]e terp≠ti vo grade golodu ot iznemo'eniq vsqkogo istomy grada, Smolenesk; predawa



Vitovtu. Se byst; poslednoe plenenie plenenie154 Smolen;sku ot Vitovta, vo Petrovo govenie, mesqca i[nq 26 den;, vo hetve-r=tok;. I tako Vitov=t; vzq grad i vse Smolenskoe knq'enie za sebe, a knqgin[ {r;evu[ izyma i posla v Litov;sku[ zeml[, a knqzei smolen;skyx poimav; posla v Litov=sku zeml[, i boqr;, kotoryi xoteli dobra knqz[ {r;[, a tex; raz;vede i rastohi, a inyx premuhi. A vo S;molenst≠ posadi svoi namesniky, a lqxom; dast; grad prede'ati155 q. po155 knqzq {r;q posla na vozyskanie ego. I knqz; {r=i to slywav i svoim; synom;, knqzem; Fedorom;, so'alisq vo goresti duwa i pobe'av; s Moskvy vo Velikii Nov=gorod, i tamo nov=gorodci priqwa ego s mirom;. Togo '; l≠ta pristavisq knqz; Vasilei suz;dalskyi.

V l≠to 6913 “1405”. Knqz; Vasilei veliky posla rat; v Tatar=skaq m≠sta na vozyskanie knqzq Semena suz;dal;skogo, daby ego kd≠ samogo obrel i knqgin[ ili deti ego, ili boqr;, kryqwe bo sq b≠gaq v Tatar;skaq m≠sta na156 vozyskanie knqzq Semena156. A voevoda bqwe knqzq velikogo Ioana I[da Andr≠evih; i Fedor Gl≠bovih;. I naexawa knqgin[ Semenovu[ knqgin[ Aleksandru v Tatarskoi zemli na m≠ste, naricaemem; Hiberha, i tu izymawe [ u svqtogo Nikoly, a cerkov; tu postavil157 nekotoryi besur-menin;, imenem; Xazibavaq. Oni 'e abie im;we i ograbiwa, i privedowa [ na Moskvu so det;mi. I prebyst; tu na dvore Be-luvutove, donde'e knqz; Semen; pokoriv=sq i pomirisq, zan'e togda bqwe vo ordin;skyx stranax. I slywa, wto knqgin[ ego izymav i so det;mi, i kaznu ego vzqwa, i soslavsq s velikym; knqzem;, i vnide v pokorenie. I pri≠xa izo ordy na Moskvu knqz; Semen;, dobil; helom; velikomu knqz[ Vasili[, vzq mir po≠xa s Moskvy knqz; Semen; i s knqgine[ i so det;mi na Vqtku, no bolen;. Sy prebyl; na Vqt;k≠ 5 mesqcei i prestavisq knqz; Semen; Dmit;reevih; suz;dalsky. I se ubo 8 l≠t po rqdu slu'il v orde, dobivaqsq svoei othiny, i slu'il; hetyrem; carem;% pervomu Tak;tamywu, drugomu Aksaku, tretemu Temir;-Kutlu[, hetvertomu Waneb≠ku, i ne obretaq pokoq nogama svoima, i ne vsp≠ nihto'e. Togo '; l≠ta byst; na Moskve h[do% v domu Tutromove ot ikony svqtyq Bogorodici i svqtogo h[dotvorca Nikoly izyide miro izo obraza.Togo '; l≠ta knqz; velikyi Vitov=t; vzq vino[ na miru pskov-skyi gorodok; Kolo'e, a Pskovsku[ krestnu[ gramotu prisla v Novgorod, i stoq pod Voronihem; i otyide, volosti povoeval;. Pskovihi 'alovalisq Novugorodu na Vitovta pro litov=sku[ voinu.

V l≠to 6914 “1406”. Knqz; velikyi Vasile Dmitreevih; razverze mir; iz velikom; knqzem; Vitovtom za pskovihi, i xodi protivu Vitovta, i voevawasq me'i sebe.Togo '; l≠ta pristavisq preosvq]enyi Kipriqn;, mitropolit; kiev;ski i vssq Rusi, mesqca sentqbrq 15 na no];, a pas cerkov bo'i[ 30 l≠t bez polutretq mesqca. Vo 16 den; provodiwa v gorod, newowa na golovax. A episkopi slu'awe nad nim158% Gri-gorei, episkop rostov=skyi, Mitrofan;, episkop suzdal=skyi, Larion, episkop kolimen;skyi. Arximandriti, igumeni i ves; sve]enihsky hin;, p≠vwi nagrobnoe, i polo'iwa v iz;bor=noi cerkvi svqtyq Bogorodici.Toi '; oseni otexa knqz; {r=i159 smolens;kyi iz Novagoroda na Moskvu, i knqz; velikyi dast; emu Tor'ok, i on tu ubi slu'q]e-go emu knqzq Semena Mstislaviha vqzem;skogo i ego knqgin[ Ulqnu uqzvi, bo sq okannym; svoim; poxoteniem; na ego podru-'ie. Ona 'e predobraq mu'el[bica mu'eskyi i vosprotivisq emu, i, vozem;wi no';, udari ego u myscu na lo'i ego. On 'e voskore vozqrivsq, sam; knqzq eq ubi, a samoi ruce i nozi po-veli osehi i vre]i v r≠ku. I byst; emu vo grex; neiscelen; i vo stud velik;, i za to pobe'a vo or=du i tamo umre. Togo '; l≠ta ≠zdil knqz; Petr Dmitrievih; v Nov=gorod na posob160 na Litvu, i byst; v Novegorode 10 dnei.

V l≠to 6915 “1407”. Byst; znamenie na Por=x≠% ide krov ot ikony svqtyq Bogorodici. Togo '; l≠ta knqz; Kostentin; Dmitrievih;

ide rati[ na nem;ci i s pskovihi, i mnogo zla sotvorilosq Ne-meckoi zemli, mnogyx posekowa i polonisq, i vzqwa nemec;kyi grad Porx. A novgorodci prosisq v knqzq velikogo Vitovta knqzq Lykvenq, i da im;. i dawa emu novgorodci tri gorody. A knqz; velikyi Vasilei Dmitrievih; voevawa iz; velikim; kiqzem; Vitovtom;, i lixva vzq Odeev161, a u Vqzmi stoqla rat; mosko-vskaq. i ne vzqwa Vqzmy, i mir vzq knqz; velikii so Vitovtom;. A Bulat;-Berd i sogna Wanib≠ka iz car;stva, a sam; sqde na car;stvo ego.

V l≠to 6916 “1408”. Pride knqz; Kostentin v Nov=gorod Veli-kyi vo velikogo knqzq m≠sto, na Gorodi]e. Na tu osen; pride rati[ Ed≠i162 ko Moskve mesqca noqbrq 23 den;, v pqt;nic[, i stoq mesqc; u goroda, i okup vzq 3000 rublev, a gorody pobral Pereqsl;163, {r=ev i Dmitrev, a prohaq volosti povoeva do164 Fer=skogo164 rube'a.

V l≠to 6917 “1409”. Xodi Anfil;165 na Bol;gari rati[, i tam; okolo ego obiwa rat; tatarove, a samogo izymawe. Togo '; l≠ta vzqwa pskoviti mir pskovskim; poveleniem; i so velikim; knqzem; Vitov=tom; i s nim;ci.

V l≠to 6918 “1410”. Pride iz Carqgrada Fotei mitropolit;, postavlen; na vs[ Rusku[ zeml[, rodom; grehin;. Postavlen; patriqr=xom; Matfeim; pri cari Manuile, i pride na Moskvu pri velikom; knqzi Vasili Dmitrievih; na Velik; den;. Togo '; l≠ta pristavisq166 knqz; Volodimer Andr≠evih; mesqca maq vo 14 den;. Togo '; l≠ta knqz; Danilo Borisovih; Ni';nego Nov=goroda i s tatary vzq stolni gorod Volodimer i h[dotvo-renu[ ikonu svqtyq Bogorodici, zlato obrawa, ina mnoga zla sotvorisq. Togo '; l≠ta postavi Fotei mitropolit; episkopa na Rezan; Sergiq Ozakova i potom; s mesqc; postavi episkopa na Kolomnu, igumena qroslavskogo.Na tu osen; byst; poboi]e korolu Qgailu, imenem; Vladislavu, i knqz[ velikomu Vitovtu Kestutevih; s nem;ci i s prusi vo Prus=koi167 zemli, me'i gorody Dubrovny i Ostreda. I ubiwa mistra i marwalka, i kundury pobiwa, i vs[ silu ix nemecku[ pobiwa, i grady nemec;kyq pograbiwa, no tolko tri grady ne dawasq korolu Vitovtu168. I byst; toi oseni xodiwa na tri poboi]a s nem;ci lqxom i lixve, no nem≠c; izbiwa, a vo v=six poboi]ex mnogo kres]an; padota i litvy i lqxov. A stoqwa pod Mar=inym; gorodom; 8 nedel; i vzqwa Marina goroda dva oxobnq, a vywnego ne vzqwa, i xodiwa po Nemec;koi zemli po drugoi na desqt; nedeli. Na tu zimu mesqca genvarq poexa mitropolit; Fotei na Tfer; igumena il;in;skogo. A bywa vo 'rebei Parfeni, fedarov=skyi igumen;, Antonei, igumen; ilinskyi, moskvitin;. I slu'il; vladyka Mi-trofan; suzdal;skyi po mitropolih[ slovu i blagosloveni[ v sobornoi cerkvi vo svetom; Spase. I otslu'iv; obedn[, taki v rizax vzql; odin; 'rebii i prines; k mitropolitu tu budu]i knqz[ velikomu Ivanu Mixailovih; i vsim; knqzem; i boqrem;, i raspehatavwi 'rebi, i obretesq 'rebi Antoneev. ne xotev=wim; tferihem; postavlen; byst; episkopom;.

V l≠to 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lygvenu syn; Qroslav na Ko-pori i narehen; v kre]eni Feodor. Togo '; l≠ta knqz; veliki Vasilei Dmitrievih; otpustil; d]er svo[ knq'nu Annu vo Car;grad za careviha Ioana Manuiloviha. Togo '; l≠ta poexa Fotei mitropolit169 vo Litvu i tamo na Kieve postavi Savostiqna vladyku ko Smolen;sku.

V l≠to 6920 “1412”. Mesqca sentqbrq 8 v Luc;ku Velikom; postavi episkopa Turovu, Ievximiq. Ot Galiha poide k Moskve mesqca avgusta 1. Togo '; l≠ta xodi vo ordu knqz; velikyi Vasilei Dmitreevih; ko car[ Zivide soltanu, Taktamywevu synu, a knqz; Ioan; tfer;skyi v to 'e l≠to byl vo orde “u” togo '; carq pri velikom; knqzi Vasilii Dmitrievih;. Togo '; l≠ta pride izo ordy za ned≠l[ do Filipova gov≠ina.

V l≠to 6922 “1414”. Pogore grad Tfer; i posad170 ves;. Togo '; l≠ta



pride izo ordy knqz; Qroslav v Litvu. Na tu 'e zimu postavlen; byst; Anbrosei episkopom na Kolomnu. Togo '; l≠ta sotvorisq znamenie vo ohene171 knqzq Ondr≠q Dmitrieviha v Kolohi% ot ikony svqtyq Bogorodici qvisq h[do, mnogo pro]enie slepym i xromym; i raslablenym;, e'e ne mo'e um; helovehi skazati. I na Mosk;vu prixodila svqtaq taq ikona mesqca avgusta 15, i ottole na Kolomne i paki na Moskvu, i ot Moskvy u Mo'aesk;. Togda byl; Cam;vlak na Moskve. Togo '; l≠ta rodisq knqz[ velikomu syn; Vasili.

V l≠to 6923 “1415”. Povoevawe tatarove Elehesku[ zeml[ i ottole zapustela. Toi 'e zimi ≠z;dil; mitropolit; v Litvu, vo S;mo-lensce ostavi svo[ kazn[, a sam; ezdil; vo Goroden; k velikomu knqz[ Vitovtu, i ne prinql; ego knqz; velikyi Vitovt. Togdy byl Blag=ve]enie v poned≠lek na strasnoi nedeli. Na zavtree poexa mitropolit na Moskvu, a v Smolen=sku byl; mitropoli-tu Velik; den;, i pri≠xa na Moskvu na svetoi nedeli. Togo '; l≠ta pogore grad Moskva, i Smolenesk; tako'e pogore. Togo '; l≠ta mesqca i[nq v 7 den;, na pamet; svqtogo muhenika Fedota, iz;gibe solnce i sokry i luha svoq ot zemlq v hetvertyi has dni, v god bo'estvenyq litor=g≠q, i z;vezdy qviwasq qko v no]i.Togda bylo knqz[ velikomu Vasili[ Dmitreevih[ 26 l≠t na velikom; knq'eni. Togo '; l≠ta sodumawa nov=gorodci172, ne bylo v nix vladyki, i polo'is; napisav 3 'rebei na prestol≠ vo imq Sam;sona, her=nca ot svqtogo Spasa so Xutinq, i Mixa-ila, igumena so Xutina ot svqtogo Mixaila so Kovorody, i Lva, igumena i svqtei Bogorodici s Kolmova. I po sverweni svqtoi litor=gii i ostasq na prestole Sam;sonov; 'erebei. I posadnik; Ivanovih;173 i An;dr≠i173, tisqc;skyi Aleksandr Ig;nat;evih; so novgorodci vozvodowa na sin≠174 hesno Sam;sona174 v dom; svqtoq Sof;i mesqca avgusta v 11 den;, na pamet; svqtogo Eu-m;pla diqkona.

V l≠to 6924 “1416”. Po bo'i[ popu]eni[ knqz; velikyi Vitovt; umywliv=wi emu po svoemu xoteni[, sobrav episkopi ruskiq, i'e vo oblasti ego 'ivu]i% Feodosii poloc;koi, grehin;, Isa-kii her=nigov=sky, Deonisei luc;kyi, Xaraton; volodimer=ski, Evximei turov=skyi, i temi episkopi postavi Kievu mitropoli-ta175 Grigoriq bol=garani Camivlika mesqca noqbrq 15. Toi 'e zimy poexa Samson na Moskvu k mitropolitu Foti[ vo vladyki stavitisq. Toi 'e zimy mesqca marta 12 den; prostil; bog vo cerkvi svqtyq Bogorodici na Moskve u groba svqtogo mitropolita Petra, h[dotvor=ca ruskogo, nekoemu heloveku noga prikorhena ot;inud;, i isceli u groba svqtogo Petra. V ned≠l[ 2-[ posta, marta 15, postavisq Sam;sona vo diqkony, v subotu 3-[ posta postavlen; byst; Sam;son; popom;, v nedel[ sredexrestnu[ postavlen; byst; episkopom; Novugorodu i narehen; byst; ot mitropolita Semion. A na postavleni byli episkopi% rostovsky Gevorgei a Mitrofan; suzdal;sky, Antonei t;ferskyi, Timofi saraiski, Isakii prem;skyi pri velikom; knqzi Vasilii Dmitre-evih;. A priexa v Novgorod mesqca aprelq vo 16 den; vo veliki hetvertok;, i posadnik; Ioan Bogdanovih;, i tisqc;ki Boris; Vasil;evih; so igumeny i popy, i diqkony, i vsim; Novgorodom; sretowa hestno so kresty, i vladyka Semion togo dni soverwi bo'estvenu[ litorgi[ vo svetei Sofi u svoego pristola, bogom darovannomu emu. “T”ogo176 '; l≠ta voevawe tatarove okolo Kieva i manastyr; Poher;skyi pograbiwa i po'gowa. “T”ogo177 '; l≠ta pristavisq knqz; Ioan, knqzq Vasil;a Dmitreeviha178 syn. Togo '; l≠ta byst; v Novegorode mor silen; 'elezo[ i v Ladoze, i v Rusi, i v Porxov≠, i v; Pskov≠179, i v Tor';ku, i v Tfer≠, i v Dmitrov≠, i po volostem.

V l≠to 6926 “1418”180. Postavlen byst; episkopom; Rostovu Dio-nisii Fotiem181, mitropolitom; kievskyi i vseq Rusi. Togo '; l≠ta knqz; Daw;ko Fedorovoh;, syn; Ostro'kaga, tako[ kazni[ vzq grad Kremenec;. Vo veliki hetvertok; poslal; pre'e sebe dvu helovekov, Dmitreq da Il=[, a s nimi sogovorqsq% ∞Predaitesq slu'iti Kondratu Prusu, voevode kremen;skomu, egda 'e az; pridu ko gorodu, i vy uzvod; ottnete, a most; polo'itefi. Oni

'e, priexav=wi, uverilisq voevadu, i priq ix l[bovi[, a togo v nix ne razum≠ i ni pozna. I Daw;ko pri≠xa ko gorodu nohi v 9 helovek;182, a tyi ego sov≠tywci u gorode vzvod otsekowa i most polo'iwa, i Daw;ko so drugi svoimi vexa183 v gorod, Kan-drata voevodu ubili, a pristavov korolevyx; i Vitov=tovyx; posekl;, a knqzq W;vitrigaila iz zelez; vypustil;, sed≠v=wego184 pol;deveta goda. I ottole poide Wvitrigailo vo Ugry, a vzql; Lucesk, a u volynskyx boqr; otluhil; poltarasta konei. Togo '; l≠ta byst; v Novegorode usobica prome'i xrestqn;, i helovek; nekotoryi, imenem; Stepanko izymal; boqrinq Danila Ivanovih; Bo'ina i der'a ego, vopiqwe% ∞O druzem;, posob=stvuite mi na zlodeq segofi. I l[die 'e vidiv=wi vopl ego, vlahaxu ego na vehe, bi[]e malo ne do smerti, i, sove]av=we priwed;, vkinuwa ego v reku s mostu. I perenql; ego rybolov, i byst; 'iv, a oni togo rybolova dom; rozgrabiwa. Izyma boqrin; togo Stepanka i xotq tvoriti otm]enie, i za to stawa her=n; so odnoi storony, a so drugoi storony boqre. I uhinisq pakosti l[dem; mnogo, i vladyka Semion, ne xotq krovoprolitiq videti vo xrestqnex;, oblek;sq v rizax, i ves; izbor ide so vladyko[ na m≠sto, i tako naha vladyka blagoslov=lqti na vsi strany krestom;, i plakati naha sam;, i ves; narod naha prezyvati% ∞Gospodi, pomiluifi, i naha sam; plakatisq. I vidq svqtitelq plah[]esq i molq]esq, i utiwisq ot brani narod svetitelevym moleniem;, i razyidowasq ko';do v domy svoq. Togo '; l≠ta ubien; byst; Anfan; i syn Nester na Vqtke ot Mixaila Ras=soxinq.

V l≠to 6927 “1419”. S=l;qwa kolokol; Volodimeri i v Rostove.

V l≠to 6928 “1420”. Poexa mitropolit; Fotei v Litvu mesqca i[nq 1, a s nim; vladyka Am;brosei i naexal; velikogo knqzq Vitov=ta v Novegorodce. Togdy byl posol carev Filantropon; grehin;. Togo '; l≠ta poide mitropolit; ko Kievu, i v Sluc;ku, krestil knqzq Semen Alek;sandrovih;, i vo Moziri vernul mitropolita knqz; veliko. Togo '; l≠ta byst; mitropolit; v Galihi.

V l≠to 6929 “1421”. I vo L=vove, i vo Volidemeri pri≠xal; vo vto-r=nik;, v kanon Ro'estva Xristova, a u Vilni byl; na Kre]enie.I ottole poexal; ko Borisovu i ko Druc;ku i k Teterinu. I v M;stislavli byl u knqzq Semena Lygvenina, i v Smolenste byv i zboroval185 pri knqzi Semeni Ivanovihi, i pri≠xa na Moskvu vo velikoe gov≠ino.

V l≠to 6933 “1425”. Postavlen; byst; episkopom; Novugorodu Evfimei mesqca oktqbrq. Togda pristavisq Mixailo Fedorovih; v her=ncex. Togo '; l≠ta po izbore u vol=tor=nik; 5 has no]ipristavisq blagov≠rnyi knqz; Vasilei Dmitrievih; mesqca fevralq 27 den;. Toi 'e zimy otexa knqz; {r;i v Galih; vo velikoe govenie. Togo '; l≠ta ≠zdil; mitropolit; na Kostromu i v Galih; ko knqz[ {r;[, i paky na Kostromu i vo Volodimer k prazniku, a iz Volodimera na Mos;kvu.

V l≠to 6934 “1426”. Byst; mor na Tferi i na Moskve, i posylal; mitropolit; arximandrita Ionu i so ikono[ Prehisto[ na T=fer Petrovo[. I na tu osen; byst; mor na Moskv≠ silen;. I na tu osen; exa knqz; veliki Vasilei Vasil=evih186 na Moskvu i tamo 'ili do Ro'estva Xristova. A mitropolit; ≠xa vo svoe selo Biserovskoe, i ottole po≠xa vo Volodimer;, i tamo im; byl; Velik den;, a na Moskvu pri≠xali po Troicen≠ dni. Togo '; l≠ta paki po≠xa mitropolit187 vo Volidemeri i tamo im; byl188 Velik den; i na praznik; v gorod189 bo'estvenyq slu';by. I byst; prepolox; tatar=skyi, s veliko[ nu'e[ ed;va sverwisq bo'estvenu litor=gi[.

V l≠to 6935 “1427”. Knqz; veliki byl v Kurhevskom; i s mater;[. A po Vozdvi'eni po≠xa mitropolit; na Moskvu i byst; u ve-likogo knqzq, obedal v Kurhev=skogo, i ottole ko Ilinskomu, a knqz; veliki u Krasnoe selo. I toi no]i pristavisq Ivaw;ko Galtqv syn, i knqz; velikyi i tuta ne obedal; vo Ilin;skom; so mitropolitom;, i ottole po≠xa mitropolit; na Moskvu, a knqz; velikyi v K'el[, zan'e na Moskve pohal;sq mor zl≠i pervogo.



Toi 'e oseni prestaviwasq vo Volodimerihi, knqz; Qroslav; i potom; knqz; Vasilei, i potom; knqz; Semen;, vo hrncex Sava.Toi 'e oseni byl; mitropolit; na Braweve i na Kolomne, a po Ro'estv≠ ezdil; v Litvu, i so≠z;dil; vo sem; ned≠l; v Litvu i z Lit;vy. Toi 'e zimy prestavisq knqz; Petr; Dmitreevih; mesqca fevralq.

Reka Dnepr tehet; u more Ponew;skoi, i Dnepr; tehet; iz Okovskogo l≠sa i potehe na poluden;. A Dvina is togo '; l≠sa tehet; na pol;no];, i vnide vo more Vqrq';skoe. I Volga tehet; is; togo 'e l≠sa i potehet; na vostok;, i tehet; vo more Faliw;koe190 70 ust;i. Tem; 'e mo'et; iti Volgo[ v Bolgari i vo Xvalysi i na vostok; vo 'rebi Simonov.

}zjazd w Trokach, 1430|V l≠to 6939 “1430”191. Knqz; veliki Vitovt; Kestutevih; sozvawa k sobe korolq pol;skogo Vladislava, knqzq velikogo moskovskogo Vasiliq Vasil;evih; i knqzq velikogo tfer=skogo Borisa Alek-sandroviha, i mistra nemec;kogo i pruskogo, mistra lifanskogo, i velici posly ot Ivana, carq carigorodskogo, i ot rim;skogo cesara prixodili, i ot donskogo korolq posly, i ot velikogo knqzq rezanskogo Iona, i ot voloskogo voevody posly prixodili. Podoev=skyq192 knqzi sami byli, ot Velikogo Novagoroda i otto Opskova, i oto ordinskogo cara posly byli, i oty inyx knqzei i zeml; posly byli. I tyi koroli i velici knqzi i posly bywa u velikogo knqzq Vitovta 7 nedel na ego strave, a na den; wlo obroka po trista bohok medu, a qlovic; trista, a baranov i ve-prov po trista. Knqz; veliki Vitov=t xotel; na sebe polo'iti korunu, i ego ne prinqli193 polqne, ne propustiwa koruny, i za tym; ie polo'i na sebe karuny. I razbalisq knqz; veliki Vitovt;, i rospusti knqzei velikix i posly carevy so mnogimi darmi i s hesti[. A korol; pol;skyi Vladislav i byst; u velikogo knqzq Vitovta, i pri nem; pristavisq veliki knqz; Vitovt194 mesqca oktqbrq 23, na pamet; svqtogo Qkova, brata gospodnq.

}wojna domowa Swidrigie==oZygmunt, 1432–1436|I sqde na velikoe knq'enie knqz; veliki Wvitrigailo na Vilni i na Troc≠x. I knq'i veliki Wvitrigailo 2 gody bez dvu mesqcei, i pri svoem; knq'enii otpusti smolenskogo vladyku Gerasima vo Car;grad na mitropoli[. I ne v=pravlqwe zemli. I Litva 'e posadiwa velikogo knqzq "igimonta Kes;tutevih; na velikoe knq'enie na Vilni i na Trocex; mesqca sentqbrq 1 den;. I pride Wvitrigailo na Polotesk; i na Smolenesk;, i knqzi rus;kyi i boqre posadiwa knqzq Wvitrigaila na velikoe knq'enie na Ruskoe. I na tu 'e osen; sobra silu mnogu knqz; veliki Wvitrigailo, i knqz; veliki tfer=skyi Boris; Aleksandrovih; dast; emu brata svoego knqzq Qroslava, so vse[ silo[ svoe[, i poide na Litvu, i ne dowed do Vilni za west; mil; i stawa v Owmenii tu stoqwa nedel[. Knqz; veliki "igimont pride s litov=sko[ silo[, i byst; im; boi mesqca dekabrq v 8 den;, na pamet; svqtogo otca Potapiq, v poned≠lok;. I pomo'e bog velikomu knqz[ "igmontu, i pobiwa knqzq velikogo Wvitragaila, a knqzi rus;ki pobiwa, a inyx poimawa% knqzq {r;q Lykg;venevih; inqwa, knqzq Vasiliq Semenoviha qwa i knqzq Fedora Odin;ceviha inqwa, pana De-digolda qwa, voevodu vilen;skogo, a inyx mno's;tvo pobiwa i poimawa. Toi 'e zimy vo drubyi195 grad195 knqz; veliki Wvitri-gailo sobra silu mnogu rus;ku[ i poide na Litvu, i povoevawa Litov=skoi zemli mno'estvo, i po';gowa, i polon; povedowa. Na l≠to '; sogbra silu mnogu rusku[, i mewter lifanskyi so vse[ silo[ svoe[ i pride ko Wvitrigailu na pomo];, i knqz; veliki t;fer;sky dast; emu svo[ silu i poidowa v Litovsku[ zeml[. Za pol=tary mili ot Vil;ni nahoval; v Rudomeni i poide k gorodu, i ne doxodq Trokov, i pover=ne na Staryi Troki, a pod Trokami stoql; na Spasov den;, a stoql 4 dni, i poide ot Trokov iskati velikogo knqzq "igomonta i rati litovskoi. I stoqwa vo Vekw[w;kax 4 dni, i poide na Rus; vo svo[ zeml[. I pride ko Kreivu, i stoqwa dva dni, vzqwa Kreivo murovanny i so''e, a l[dei mnogo posekowa i v polon196 povedowa, i ottole

pridowa k Molodeh;nu. I pride k velikomu knqz[ Wvitrigailu v≠st;, wto '; idet; litva pogone[, i knqz; veliki Wvitrigailo posla na nix knqzq Mixaila, kiev=skogo voevodu, a i s nim; po-sla inyx knqzei ruskyx. I pobiwa pana Petrawa Monkirdoviha i litvu, a inyx poima na Kopahex. I ottole poide ko "eslavl[, i "eslavl vozme togo 'e dni, po';'e, a l[dei mnogo v polon povedowa. I pridowa ko Smolensku197, i vozme grad Men≠sk; i so''e, a l[di mnogi v polon povedowa, mu'i i 'eny. Ide vo svo[ zeml[ a mnoga zla sotvoriwa Litovskoi zemli. I pridowa ko Borisovu, i tu izymawa knqzq Mixaila Ivanovih; Golwenskogo i na r≠ce na Berezine, i poslawa ego ko gorodu k Viteb;sku, a tamo poveli ego vtopiti v r≠ce vo Dvine pod gorodom pod Vitebskom, a nqwa ego nevinno. Ne doxodq Lukom;lq za mil[, v ozerex, mewter poide vo svo[ zeml[, v Lifqnty, a knqz; veliki Wvitrigailo k Lukoml[, i tu rospusti voi svoi, knqzei i boqr, a sam; poide ko Kievu. Na tu 'e osen; knqz; veliki "igomont sobra silu mnogu litov=sku[ i lqxi i pride na Litov=sku[198 zeml[, i stawa pod Mstislavlem; mesqca oktqbrq 26 den;, na pamet; svqtogo muhenika Dmitriq, vo srodu, i stoql; tri nedeli, ne v=zma goroda poide vo svo[ zeml[. Na l≠to '; sobrawasq Wvitrigailo so knqzi rus;kimi i so boqry i so vse[ silo[ ru-sko[ poide na Litvu, a mewter i svoe[ silo[ pride na pomo]; Wvit;rigailu, i sonqwa Wvitrigailom; vo Brqslovli. I bo'iim povelenie pade na zeml[ moha velika, za tym ne mo'axu v Li-tovsku[ zeml[ poiti. Knqz; Wvitrigailo vozovratisq vo svo[ zeml[, a mewter; vo svo[ zeml[, i raspusti silu svo[, knqzei i boqr; v Poloc;ku, a sam; poide ko Kiovu. Na tretee l≠to knqz; veliki Wvit;rigailo so';'e Gerasima mitropolita u Vitebsku. I sobrawa knqz; veliky Wvitrigailo u Viteb=sku so ruskimi knqzmi i so rus;kimi rat;mi, i poide ko Brqslovl[, i tu vo Brqslovli pride ko Wvitrigailu na pomoh me]er lifqnski so vse[ svoe[ silo[. I poidut; ot Brqslovlq po Zavel=skoi zemli po Zaveli[ k Vilkomir;[. Sam; knqz; veliki "igimont; ne poide na Wvitrigaila, i dast; korol 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "igimontu, i knqz; veliki "igimont posla syna svoego, knqzq Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I knqz; Mixailo pride so vse[ silo[ litovsko[ i s lqxi. i byst; im; boi so Wvitrigailom na Semen; den; l≠toprovodca, a bisq za Vil;kimiriem; rece199. I za to bog ne posobe knqz[ Wvitrigailu, wto so';'e mitro-polita Gerasima, i pomo'e bog velikomu knqz[ "igimontu200 i ego synu, knqz[ Mixailu. I pobiwa201 knqzq Wvitrigaila i vs[ silu ego, i mnogix knqzei pobiwa, a inyx rukama poimawa. Ubili brataniha ego, knqzq "ikgimonta Korbutoviha, i knqzq Qroslava Lygveniha, inyx knqzei mnogo pobiwa, i knqzq Mixaila Bolo-bana Semenoviha, i knqzq Danil;q Semenoviha Golwan;skogo, i knqzq Mixaila202 vqzem;skogo Voloviha202, i inyx; knqzei mnogo pobiwa, a rukami izymawa knqzei 40 i 2. Na imq izymawa knqzq Ivana Volodimeroviha kiev=skogo i brata ego knqzq Fedora Korbutoviha, a lifqn;skogo mestera samogo ubiwa, i lan;mar-walka, inyx kutorov mnogo pobiwa, i vsix lifqnt perebiwa, a inyx 'ivyx pereimawa, nehto sq ix malo ostalo. I mnogo inyx goste perebiwa, ruku'an; i slq'qn; i hexov, a inyx rukama poimawa. A posle togo pobitiq 3 nedeli spustq knqz; veliki 'e "ikgimont sobra vs[ svo[ silu litovsku[ i posla svoegosyna knqzq Mixaila na Rus;. I priwed; knqz; Mixailo stanet; na Rwi. Smolnqne stretili knqzq Mixaila na Rwi, i dalisq smol=nqne knqz[ velikomu "ikgimontu i ego synu, knqz[ Mi-xailu, i knqz; Mixailo k Smolen;sku ne poide, no poide oto Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Viteb;sk; knqz; Mixailo stoql; 6 nedel i ne vzq goroda proh; poide. I posle togo toi 'e zimy knqz; veliki "ikgimot; sobra opqt; vs[ svo[ litov=sku[ silu i panov i poslawa k gorodu k Poloc;ku. I priwed panove pod Poloc;kom; stoqli nedel[ i, ne dobyv goroda, proh; powli. I na l≠to polotqne i vidblqne, ne h[q sobe pomo]i niotkulq, i dawasq knqz[ velikomu "ikgimon;tu Kestutevih;. Naha knqz; veliki "ikgimont; knq'iti na velikom; knq'enii na Lito-v=skom; i Ruskom;.



}pochwa=a Witowtu|Tainu taiti carevu dobro est;, a dela velika gospodarq povedati dobro '; est;. Xoh[ vam; povedati o velikom; knqzi Aleksandri, zovemem; Vitov=ti litovskom; i ruskom;, inyx mnogix zeml; go-spodar;. No po nei 'e po pisanomu est;% ∞Bratie, boga boitesq, a knqzq htitefi. Tako'e i vam; xo][ vam; az; povedati o slavnom; tom; gospodari, no ne mo];no ispovedati ni pisani[ predati d≠la velikogo knqzq. Qko 'e by mo]no203 komu ispytati vysota neb≠snaq i glubina morskaq, to'e by ispovedati mo];no sila i xrabrost; togo slavnogo gospodarq. Sii knqz; veliki Vitovt204, bqwe emu der'a]i velikoe knq'enie Litovskoe i Ruskoe, inyq mnogiq zemli, soprosta reku vsq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e Ru-skaq zemlq vsq, no i e]e '; gospodar; Ugor;skoi zemli, zovemyi cesar; rim;ski i205 velicei l[bvi 'ivq]e s nim;. Tol206 bi mi sq206 uvirilo. Nekoli budu]i tomu slavnomu gospodar[, byv=wi emu vo svoem;207 grade, zovemyi Luhesk; Veliki, i posla posly svoq korol[ ugor=skomu, zovemomu cesaru rim;skomu, i poveli emu b;tti k sob≠. On 'e bez; vsqkogo osluwaniq v=skore pri≠xa k nemu i svoe[ korolice[, i hest; veliku i dary mnogi podavawe emu, i ottole v nix utverdisq velika l[bov. Kako ne poh[dim;sq hesti veli-kogo gospodarq, e'e kotoryi zemli na vos;toce ili na zapade prixodq]e poklonq[tsq slavnomu, e'e est; car; nad vse[ zeml[, i toi priwed pok;lonisq slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Aleksandru, zovemu Vitovtu. E]e 'e i turusky208 car; hest; ve-liku i mnogi dary i podavwi. Slavnomu gospodar[, blagov≠rnomu 'e i xristol[bivomo car[ carigorod;skomu, i tomu s nim; vo velicei l[bvi 'ivu]i. Tako'; i Heskoe korolev=stvo velikomu hest; der'a]i nad slav;nym; gospodarem;, i e]e 'e i donskyi korol; veliku hest; i dary mnogi podavwi slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu. V ta 'e l≠ta bratu ego Qgailu der'a]istol Krakovskogo krolev=stva, po lqdc;komu qzyku tomu zove-mu Vladislavu, i tomu s nim; vo velici l[bvi 'ivu]i. Koli s=lavnyi gospodar; Vitov=t; na kotoru zeml[ gneven; byvawe i kotoru zeml[ xotqwe kazniti, korolu 'e Vladislavu vsegda da[]i pomo];. E]e 'e iny cari ustohni slu'axut; emu. Tako'; velikii knqz; moskovskyi vo velicei l[bvi 'ivqwe s nim;, i e]e 'e inyi knqzi velici nemec;kyi slu'axut; emu so vsimi gorody svoimi i so zemlqmi. Ti 'e velici knqzi nemecki, po nemec;komu qzyku zovemomu mistrove, e]e209 'e gospodar; zemli Mol;davskoi i Bosarab=skiq, po vlaskomu qzyku zovemem voevody, tako'; ospodar; toi zemli Bolgarskoi, po bolgarskomu qzyku zovemyq d≠ispoty, i e]e '; inyi velici knqzi, veliki knqz; tfer;skii i velikii knqz; rezanskyi, i velikii Odoev=skyi, i Veliki Novgorod, i velikii Pskov, soprosta reku, i'e ne obre-tesq vo vsem; Pomori ni grad, ni m≠sto, i'e by ne prixodili k slavnomu gospodar[ Vitov=tu. Tii 'e velici gospodari v≠lici zemli velici knqzi. I e]e 'e pisaxom zde inyi vo velici l[bvi 'ivu]i s nim;, a ini kripko slu'axot; emu, slavnomu gospodar[, i hest; veliku i dary veliky, i dani mnogi prinosqxut; emu, ne tokmo po vsq l≠ta, no i po vsq dni. Koli slavnyi gospodar; velikyi knqz; Aleksandro, zovemyi Vitovt, na kotoru[ zeml[ byvawe gneven; i kotoru[ zeml[ xotqwe sam; kazniti ili paky silnex; voi svoix voevod posaditi, poslati gd≠ vosxo]et;, i kotoromu ot tex; velikyx zeml; povelivawe k sob≠ byti, i oni bez; vsqkogo osluwaniq vos;kore prixo'axu k nemu i so svoeq zemli. I koemu gospodar[ za kotoru[ nu'u nemo];no byti, i on vs[ svo[ rat; i silu posylawe na pomo]; i na ego slu';bu. Sii 'e velikyi knqz; Aleksandro, zovemyi Vitov=t;, vo velikoi hesti i slave prebyvawe. Bqwe emu nekolko ot svoix gorodov vo velicem; grade Kieve naricaemem;, i prislawesq k nemu ve-lici ordin;skyi knqzi, polecaqsq emu pod veliku[210 slu';bu, i prosq]e u nego carq na car;stvo, Mnogo bqwe bo ordin;skyx velikyx carei slu'axu vo dvore ego. on 'e dal; im; cara, imenem; Saltana. Onomu 'e car[, i'e b≠ na orde, slywav qko slavny gospodar otpustil svoego slugu na car;stvo, nikako 'e ne smi soprotivitisq so slavnym gospodarem;, ostavi car;stvo

i pob≠'e. Semu 'e Soltanu dowedwi ordy i sqde na car;stvo poveleniem velikogo ospodarq zovemogo Vitovta, i slu'awe s veliko[ boqzni[ slavnomu gospodar[. Ne po mnoze vremeni sogna za 'ivot, inym; 'e stareiwinam; ordinskym poslawa posly svoq s velikimi darmi ko slavnomu gospodar[ i prosisq u nego inogo carq. on 'e dal; im; inogo carq, imenem; malogo Soltana. Semu 'e malomu Soltanu wedw[ na car;stvo nekako 'e ne smi osluwatisq slavnogo gospodarq% kd≠ koli emu povelit;, i on tu togda koh[et;. I po male vremeni tomu minuv=wi velici 'e cari ordin;ski nikako 'e ne s;meqwe raz;gnevati slavnogo ospodara velikogo knqzq Vitovta, daby ne ot ego ruki posta-viti im; carq, i poslawa s veliko[ hesti[ i prosisq u nego carq. On 'e da im; inogo carq, imenem; Davlad-Berdiq. Qko 'e reka presxodq]i vs[ zeml[ heloveheskyi skoty poq[]i, a sama ne vmalq]isq, tako'; i slavny gospodar; i mno'estvo carei otpu]aet; na ordu, a v nego bol;walo carei navheno. I my 'e na pervorehenoe vozvratim;sq. Car[ semu Davlad.Berdi[ nem-nogo vremq pobyvwi i tomu mimo wedw[. Sim; 'e stareiwinam; ordinskim slywavwim;, qko slavnyi gospodar; bliz; est;, vo pre';derehenom; grade Kievi, i pridowa sami, i poklonisqwa emu, slavnomu ospodaru velikomu knqz[ Vitovtu, i dary mnogi prinesowa, i prosqt; u nego cara, on 'e dal; im; carq imenem; Magneta. Qko '; bo ot morq mno'estvo vod isxodq]i.

}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1432–1446|V l≠to 6940 “1432”. Gerasim;, episkop smolesky, poide ko Car[gra-du na mitropoli[. Togo '; l≠ta poboi]e byst; vo Owmen≠.

V l≠to 6941 “1433”. Gerasim; mitropolit; vyide iz= Caragrada.

V l≠to 6943 “1435”. Wvitrigailo Gerasima mitropolita so';'e vo Viteb;sku. Togo '; l≠ta byst; poboi]e na Vil;komiri, mno'estvo pobiwa knqzei i boqr i mestihev, a inyx rukami poimawa.

V l≠to 6944 “1436”.V l≠to 6945 “1437”211.

V l≠to 6946 “1438”. V tyi 'e l≠ta byst; glad velik; vo Smolen-sku, po lesom; i po dorogam; zv≠ri qdqwe l[di, a v gorode i po ulicam; psi qdaxu l[di, mertvyx glavy i ruki i nogi vlahaxu psi. Ino i l[di eliko ot malyx detei ot velikogo gladu, a vo velikoe govenie mqsa ≠li, zvirinu, po volostom; i po selom;, a hetvertka 'ita togdy byla pod dve kope growei. I metawa vo skudil;nici l[die em;l[]i po ulicam;. Togo '; l≠ta car; Mixailo Met pobil moskvih;.

V l≠to 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litv≠, ubien; byst; knqz; veliki "ikgimont; v Litvi vo grade Trocex vo verbnu[ nedel[ pered obedom;, i byst; mete'; velik; v Litov;skoi zemli. A v to vr≠mq v Smolensku der'al voevodstvo ot "ikgimonta pan; Andrei Sakovih;, i poha privoditi ko celovani[ smolnqn;% ∞Hto ' knqzi litov=ski i pany, vsq zemlq Litov=skaq, kogo posadqt; na Vil;ni na velikom; knq'eni, i vam; ot Litov;skoi zemli ne otstupati i velikogo knqzq litov=skogo, a ko inomu ne pristupati, a mene vam; v sebe der'ati voevodo[ vo sebe dokole sqdet; na Vilni knqz; velikyifi. I vladyka smolenskyi Semion i knqzi, i boqre, i mestihi, i hernyq l[di celovali pana Andr≠q na vsem; tom; Vilni ne otstupati i pana An;dr≠q der'ati v sebe hestno voevodo[ na Smolensku. I po Velice dni na svqtoi nedeli v sredu zdumawa smolnqne, hernyq l[di, kuzneci, ko'e-mqki, perewevniki, mqs;niki, kotel;niki pana Andr≠q sognati silo[ s goroda, a celovanie perestupili, i naredilisq vo izbroi i so lukami212, i so strelami213, i s kosami, i z; sek≠rami214, i zazvonili v kolokol. Pan 'e Andr≠i pohal sq raditi so boqri smolenskimi, ' boqre emu molvili% ∞Veli, pane, dvorqnom; svo-im; ubiratisq u zbroi, a my i s tobo[. Hi lepwei datisq im; v rukifi. I poidowa s kopi protivu ix na konex. I byst; im; stup; u Borisa Gl≠ba vo gorode, izbiwa mnogo hernyx l[dei kopii do smerti, a inyi raneny 'ivy ostali, i pobegowa hernya l[di ot pana Ondr≠q. I toi no]i vyexa pan Andrei iz goroda so 'eno[



i boqre smolenskyi s nim;. I iosle togo byst; mete'; velik; vo Smolensku. Izymawe smolnqne Petryku, marwalka smolenskogo, i utopiwa ego vo Dnepr≠, i posadiwa sob≠ voevodu v Smolensku knqzq Andr≠q Dmitrievih; Dorogobu';kogo. Rada 'e litov=skaq velikogo knq'eniq, knqzi i panove i vsq zemlq, doradiv=wisq i vzqwa iz Lqxov; Kazimera koroleviha na velikoe knq'enie Litovskoe, i posadiwa ego so hesti[ na stol;neh;nom; grade na Vilne i na vsei Ruskoi zemli. I v to vremq215 pride knqz; {ri Lyn;gvenevih; iz Novagoroda v Litvu, i knqz; velikii Ka-zimir korolevih; dal; emu othinu ego Mstislavl[. Boqre 'e smolenskyi priexali k nemu iz Litvy ko Smolensku, i her;ny l[di ne pustiwa ix u gorod, oni 'e roz;≠xalisq po svoem; selom;. I za tym; bysx; bran velika me'i boqr i hernyx l[dei, i boqsq boqr216 hernyq l[di prizvawa k sob≠ ospadarem; knqzq {rq Ligveniviha. I posla knqz; {r;i poimati boqr, i poimawa boqr;, i pokovawa ix, im≠nie ix podavawe boqrem; svoim;. I toi 'e oseni na Filopovy217 zapuski pride voisko litovskoe ko Smolensku i s;toqwa poltreti nedeli, posady i cerkvi, i manastyri po';gowa, a l[dei mnogo mno'estvo posekowa, a 'ivyx v polon povedowa, k mnoga zla sotvorisq, i poidowa proh;.

V l≠to 6951 “1443”. Byst; zyma l[ta i metilica bez;perestani s morozom, i m;rowa l[di mnozi po lesom; i po dorogam s veli-koi studeni. A sneg; byl velik; velmi, za mnoga l≠ta tako ne za pomnqt=. Toi 'e vesny povod; byla velika vo Smolensku, ves; posad ponela, malo ne dowla voda do Pokrovskyq gory. Toi 'e zimy pristavisq arximandrat Anofrei spas;ki mesqca sentqbrq218 23, i provodiwa ego hestno.

V l≠to 6952 “1444”. Knqz; veliki Boris; tverskyi i posylal; po-voevati zemli Velikogo Nov=goroda, a voevodax byl knqz; Andrei Dmitrievih;. Izvoevawa volostei za pol;tretqdcat; volostei, i mnoga zla uhiniwa. Togo '; l≠ta korol[ polskomu Vladislavu, bratu Kazimirovu, bylo poboi]e so turskim; carem;, i ubien; byst; na tom; poboi]i korol ugorskyi i turskyi car;.

V l≠to 6953 “1445”. Knqz; veliki Kazimer nem≠ren; so velikim; knqzem;219 moskovskim;. I priwed moskvihi s tatary izvoevawe Vqzim;sku[ zeml[ vs[. I toi 'e zimy knqz; velikyi Kazimer; poslal voevod svoix, knqzi i panov, protivu togo voevati Mosko-v=skoi zemli. Izvoevawa Kozelesk; i Verei, i Kolugu, i Mo'aes;k;, i mnogo zla uhiniwa moskvihem, i vo polon povedowa mno'estvo l[di. Sobrawasq moskvihi za 500 ix i pog;nawa v pogon[ za litvo[, i dognavwi i bivwisq s litvo[. I pomo'e bog litvi, i pobiwa moskvih;, i mnogo ix poimawa 'ivyx, i privedowa ix; vo Smolenesk; ko vilikomu knqz[ Kazimeru. I uhiniwa togdy velikomu knqz[ hest; i sob≠. A moskov=skogo vilikogo knqzq ne bylo togdy v zem;li, xodil; k Muromu s tatari bitisq.Toi 'e zimy pristavisq smolensky vladyka Semion; mesqca marta 3 na sredokrest;noi nedeli, v seredu, i providiwa so hesti[ u svqtogo Spasa, vo manastyri. Togo '; l≠ta mesqca maq knqz; veliki mos;kovskyi bilsq s totari, so carem; Magmetem; i so synom; ego so Mamutqkom;, i pobiwa moskvih;, a samogo knqzq velikogo Vasiliq inqli tatarove na poboi]i i mo'aiskogo inqli knqzq Ivana, i inyx knqzei i boqr mnogo poimawa. A bylo to poboi]e v So'dali u svqtogo Spasa u manastyri. Togo '; l≠ta Moskva vygore, ves; gorod, i iminiq vsq pogore, i l[dei mno'estvo pogoriwa. I byst; na Moskve skorb velika vo l[dex. Togo '= l≠ta pered pokrovom; za dve nedeli pokolibawasq zemlq v no]i, qko kolybel; kolibalisq xraminy. Toi '; oseni na svqtogo Dmitra den; car; Maxmet; i Mamutak;, syn; ego, otpustili knqzq velikogo Vasiliq moskovskogo na okupe, dati na sobe emu okupa mnogo mno'estvo.

V l≠to 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r=evih; Wemqka izymawa brata svoego star=wego, knqzq velikogo moskov=skogo Vasi-liq Vasil;eviha, i vyimawa emu ohi, a sam; sqde na velikom; knq'eni na Moskve.

L≠topisec; velikyx knqzei litov=skyx

}spu>cizna po Giedyminie †1341| Velikogo knqzq Kedmina litov=sko-go bylo synov 7% starewi Monvid, potom; Narimont, Oligor=d, korolev otec;, potom; Evnutei, potom; Kestuti, otec; velikogo knqzq Vitovta, potom; Koriqt, sedmyi L[bort. Montividu dal; otec; Korahev da Slonim;, Narimontu Pinesk, Olgirdu, korolevu ocu, Krevo. da k tomu knqz; vitebskyi synov ne der'al;, prinql; ego k dot;ce, Viteb=sk; v zqti. Evnutiq osadil; vo Vil;ni na velikom; knq'eni, a Kestuti[ Troki, Kor=qtu220 Nov=gorodok, a L[borta prinql volodimer=skyi knqz; k dot;ce vo Volodi-mer i v Luces;k; i vo v=s[ zeml[ Volyn;sku[. Olgird, korolev otec;, a velikogo knqzq otec; Kestuti byli vo velikoi l[bvi i milosti i v lasce.

}1345| Knqz; veliki Evnutei vo bolwens;tve budq ne pol[bilsq ima, i smovili me'i sobo[ bratiq, knqz; veliki Olgird i knqz; veliki Kestuhi, kak; by ego ottole vysaditi, a nekotoromu by me'i ix sesti. I smolvilwi me'i sobo[ rok; uhinili, kotorogo by dni k Vilni prignati, zasesti gorod pod bratom;, velikim; knqzem; Evnutiem;. A knqz; veliki Ol;gird; k Vilni iz Viteb;ska ne pospel k tomu roku, a knqz; voliki Kestutei prignal; ko gorodu Vilni i vogna v gorod. I knqz; veliki Evnutei, vyskotiv, ube'it; vo gury, tamo ozqbet; v nogi. Nemwe ego privezli ko bratu ego, ko knqz[ velikomu Kestuti[, on 'e 'da brata svoego starwego, velikogo knqzq Oligrda, posaditi ego za storo'e[, a protivu brata svoego, velikogo knqzq Oligorda, poslal gonca, hto i'e vo Vilni sel;, a brata, knqzq velikogo Evnutiq, inql. Stretil; gonec; vo Kreve, i knqz; veliki Ol=gird; borzdo221 po-spewit; i borzdo powpewit;221 ko bratu svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[. I knqz; velikyi knqz; Kestuti rehe bratu svoemu, velikomu knqz[ Oligrdu% ∞Tob≠ podabaet; knqzem; velikim; byti vo Viln≠. ty starewi brat;, a q s tobo[ zaodno 'ivufi. I posadi ego na velikom; knq'eni Vilni, a Evnuti[ dal; I'eslavl;. A dokonha[t; me'i sebe knqz; Kestutei veliki i veliki knqz; Olgird, wto bratii vsei posluwnu byti knqzq velikogo Olgirda, ili kotoryi volosti, to sob≠ roz;delili, a to sob≠ dokonha[t; - hto pridobudut;, grad li ili volosti, da to deliti napoly. A byti im; do 'ivota v l[b=vi, vo velikoi milosti, a pravdu me'i sebe na tom; dali ne mysliti lixom; nikomu 'e nikogo 'e. Tako'e byli i do 'ivota svoego v toi pravde. Synov 'e bylo u velikogo knqzq Olgirda 12, a v knqzq velikogo Kestutiq synov 6 bylo. A me'i vsix synov l[bili knqz; Olgird knqzq velikogo Qgaila, i knqz; veliki Kestuti pol[bil; knqzq velikogo Vitovta, i narekli pri svoix 'ivotex ix, wto im; byti na ix m≠stex, na velikix knq'enix. Oni pak;, knqz; veliki Vitovt, gak'e vo velikoi dru';b≠ byli pri otcex svoix.

}1377–1379| Potom; pak; knqz; veliki Olgird; umre, i knqz; ve-liki Kestuti ne ostavi brata svoego, velikogo knqzq Olgirda. Kak; do ego 'ivota v odinot;stve s nim; byli, pohnet; der'a-ti knqzem; velikim vo Vilni syna ego, knqzq velikogo Qgaila. I pohnet; pak; priez;diti ko starym; dumam;, kak; ko bratu pri≠z;hival; ko stareiwemu. Nekto pak; byl u velikogo knqzq Olgirda222 parobok; nevolny, xolop, zvali ego Voidilom;. Pervoe byl pekarom;, potom; vstavili ego postel[ slati i vodu davati sob≠ piti, i potom; pak; pol[bil=sq byl; emu, dal; byl emu Lidu der'ati i povel; byl ego v dobryx. Potom; po 'ivote ve-likogo knqzq Oligrda dv≠ li l≠te minulo, knqz; veliki Qgailo povedet; ego velmi vo vysokyx, i dast; za nego sestru svoto rodnu[, knq';n[ Mari[, wto potom; byla za knqzem; Davydom;. Knqz[ velikomu Kestuti[ velmi nel[bost; uhinil; i 'alost;, wto bratannu ego, a svo[ sestru, za xolopa dal;.

}1380| I byl; tot; Voidilo u velikoi moci u velikogo knqzq Qgaila, pohal; so nem;ci sobe soimy hiniti i zapisyvatisq gramotami protivu velikogo knqzq Kestutiq.



}1382| Nekto pan; byl;, ostrodski kuntor, zvali ego Gunstynom;. Tot byl kmotr velikomu knqz[ Kestuti[, krestil; knqgin[ Qnu-wevu[, d]er; ego. Tot; povedal; knqz[ velikomu Kestuti[% ∞I ty togo ne v≠daew;223, kak; knqz; velikii Qgailo posylaet; k vam;224 hasto Voidila i u'e zapisal;sq s nami, kak; tebe iz;ba-viti svoix mest;, a emu by sq dostalo i so stro[225 velikogo knqzq Qgala tvoi m≠stafi. Knqz; veliki Kestutei v≠da, wto knqz; veliki Vitovt226 gorazdo 'ivet; so knqzem velikim; Qgailom;, i pohnet; 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty s nim; goraz;d; 'ivew;, on; v'e zapisal; sq na nas so nem;cifi. Knqz; veliki Vitov=t rehe otcu svoemu% ∞Ne verui tomu, ah; togo net;, zan; 'e so mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by mne qvilfi. Potom; pak; uhinilosq velikoe znamenie% knqz; velikii Qgailo dal; byl; Poltesk; bratu svoemu Skirigailu, i oni ego ne pri-nqli. I knqz; velikii Qgailo poslet; rat; svo[ vs[ litovsku[ i rusku[ so bratom; svoim;, knqzem Skrigailem;, i k Poloc;ku, i ostupqt; gorod. I knqz= veliki Kestuti opqt nahnet; synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, 'alovatisq i proplakivaq na knqzq Qgaila% ∞Za i Voidila sestru dal;, mo[ bratannu, a iz Nemec; mi qvleno, hto nem;ci zapisalisq na nas, a se pak tretee% s kim; my sq vo[em;* S nem;ci. Oni s nimi Poloc;ka dobyva[t;. U'e to proqvilosq, wto oni na nas polno stali s nem;cifi. I knqz; veliki Vitovt otvehaet; otc[ svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[% ∞E]e togo ne doverq[ gorazd;fi. A rekl to knqz; ve-likyi Vitovt, a sam; poexal k gorodu Dorogihinu. Knqz; pak; veliky Kestutei, sobravsq svoe[ moci[ i v'enet; vo gorod vo Viln[, imet; knqzq velikogo Qgaila i so bratie[ i s mater;[, i gramoty i nadet;, wto z nem;ci zapisalsq, i ko synu svoemu gonca poslet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Dorogihinu, wto takaq d≠la stalasq. I gonec; tot; naidet; knqzq velikogo v Gorodne, on; v'e do Gorodna pri≠xal227 z Dorogihina. A knqz; veliky Vitov=t; za odin; den; pri'enet; iz Gorodna ko otc[ svoemu Kestuti[. On; 'e rehe synu svoemu, knqz[ vilikomu Vitovtu% ∞Ty mn≠ ne v≠ril;, a se tye gramoty, zapisalisq byli na nas, no bog nas; osteregl. No q knqz[ velikomu Qgailu nihego ne vhinil, ne ruwiv esmo ni skarbov ego, ni stad, a sami u mene ne v nqtstve xodqt;, tolko za malo[ storo'e[, a othinu ego, Vedbesk; i Kre-vo, i vsq m≠sta, wto otec; ego der'al;, to vse da[ emu, ni u vo hto ix ne vstupa[sq228. A to vhinil; esmi sterega svoei golovy poh[v, wto na mene lixo myslit;fi. I knqz; velikyi Qgailo229 velikomu Vitovtu i dqdi svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[, wto nikoli protivu ego ne stoqti, a v;se u voli ego byti vo vsem;. Knqz; velikyi Kestuti otpusti ego so matiri[ i so brati[, i so skarby, i so vsim; ego. I knqz; velikyi Qgailo poide Kreivu. Knqz; veliky Vitovt230 provodit; ego do Kreiva, i knqz; velikyi Qgailo poidet; is Kreva ko Vitebsku. A kak; sqde knqz; velikyi vo Vilni, Kestutei powlet; 2 heloveky k Poloc;ku, odnogo u rat;, a drugogo k gorodu. I polohane vozradovalisq, kliknuli na rat;, i l[di rat;ni otstupili ot Skirigaila i powli k Vil;ni k velikomu knqz[ Kestuti[. A knqz; Skirigailo powel; u Nem;ci u Lifqnty s malymi slugami. I knqz; pak; velikyi Kestutei poi det; ko Sverskomu231 Novgorodku, a232 knqzq Korbutiq, a syna svoego, knqzq vilikogo Vitovta, ostavil; v Litve. A idq ko Siverskomu Novugorodku velit; Voidila obesiti, a knqz[233 veli vsemu233 i Qgailu s Vitebska poiti '; bylo s nim;. To pak; velikyi Qgailo pravdu naborzde zagubil;, tam; ne powel;, a nagovoril; mestit;234 velikyx234 i Ganulevu had;, i zaseli Vilnu. A knqz; velikii v tovr≠mq Vitovt235 vo Trocox byl;, i knqz; velikii Qgailo iz Vitepska so vsimi pri'inet; k Vilni. I knqz; veliky Vitovt235 powlet; ko Siverskomu Novgorodku ko otc[ svoemu s to[ vesti[. A nemci pak; pruskii uslywavwi taq d≠la, i marwalko pruskyi poidet; rati[ k velikomu knqz[ Qgailu velmi naborzde. A kak uslywav to knqz; veliky Vitovt;, hto pruski nem;ci k Vilni i k Trokom; idut;, a k;nqz; velikyi Qgailo iz Vilni ko Trokom; 'e idet; rati[ snimatisq s nimci, on; poidet; ko Gorodnu i so Trokov so mater;e[. A kak pristu-pili ko Trokom; knqz; velikyi Qgailo, i Troky dadutsq emu.

I knqz; velikyi Kestutei k Gorodnu ii236 k synu svoemu, tuto naidet; i 'enu svo[ i powlet; ei ko Beresti[, nadiqsq na knqzq Qnuwa mazovskogo, zqtq svoego, a sam; poidet; vo "emoit;, a syna, knqzq velikogo Vitovta, ostavit; v Gorodne. Knqz; pak; Qnuw;, zqt; ego, zabyv dobra pride knqz[ velikomu Qgailu. I se per=vo% lixvqnty rat; na pomo]; prixodili knqz[ Skirigailu k Poloc;ku, a potom; s marwalkom; pruskaq rat; k Trokom; prixodila, a to v'e v tretie lixvinqskaq rat; i s nim; 'e prixodila. to u'e znaky tye vywli, wto s nim; zaodno sto-qli protivu velikogo knqzq Kestutiq. I vystupit; na boi knqz; veliky Kestutei so synom; svoim;, knqzem; velikim; Vitovtom;, protivu velikogo knqzq Qgaila. I kak; newowedwm;sq pol;kom; za tri ili za hetyry streleniq, pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq velikogo Qgaila do knqzq velikogo rati Kestuteevi, pohnut; pytati velikogo knqzq Vitovta, wto byxom; pogovorili s nim;. Pohnut; govorixi velikomu knqz[ Vitov=tu% ∞Knqz; velikyi Qgailo poslal; nas k tob≠, wtoby esi ued;nal; nas; so otcem; svoim;, wto byxom; der'ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me'i nas; ne bylo, a kroviprolitiq ne vhinolosq237. Ty by pri≠xal238 ko bratu svoemu, knqz[ velikomu Qgailu, a my pravdu daem;, wtoby tob≠ histo otexati v rat; svo[, ahei by me'i vas; byl; dobryi konec;fi. Knqz; velikyi Vitovt otve]al;% ∞Pravdu u vas;beru, wtoby tako'e knqz; Skirigailo semo pri≠xal;, a tako'e by pravdu dal;, i q vyedufi. I oni poslali ko knqz[ Skirigailu, i knqz; Skirigailo tako'; pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu, kak; i ony. Knqz; veliki Vitovt po≠xal; k velikomu knqz[ Qgailu i k ego rati, a polkove stoqt;, me'i sobo[ ne pohina[t; nihego. I knqz; velikiy239 Qgailo pohnet; prositi velikogo knqzq Vito-vta, ∞wtoby esi me'i nas uednal i krovoprolitiq by ne bylofi. I knqz; velikyi Vitovt; pravdu vzql; v nego, u knqzq velikogo Qgaila za otca svoego, wto otc[ ego, velikomu knqz[ Kestuti[, s=exavsq i opqt; histo roz;≠xatisq. A e]e rehe knqz; velikyi Vitovt; knqz[ velikomu Qgailu% ∞E]e, brate, powli Skrigaila, wtoby on; a i q a v=hinili byxom; pravdu otc[ svoemu, i'e by emu histo prixoditi i opqt; ot≠xati v rat;, a knqz; by Skri-gigailo ot tebe dal pravdufi. I knqz; veliki Vitovt so knqzem Skrigalom pridut; ko otcu svoemu, ko knqz[ velikomu Kestuti[, v rat;, i dast; pravdu otc[ svoemu ot knqzq velikogo Qgaila, i knqz; Skirigailo prav=du dast; ot velikogo knqzq Qgaila i ot sebe. I knqz; velikyi Vitovt so otcem; svoim;, velikim; knqzem; Kestutiem;, obadva po≠de v rat; ko Qglu240, nadiqsq na tyi pra-vdy. Knqz; 'e velikyi Qgailo perestupil, molvit;% ∞Po≠d; k; Vilni, tamo dokonhaem;fi. A v tom;, nihego ne pohinavwi, ostali. I kak; k Vilni po≠xali, knqzq velikogo Kestutiq, dqdu svoego, okovav, ko Krevu poslali i vsadili vo ve'[, a knqzq velikogo ostavili Vitov=ta e]e vo Vilni. I tamo vo Kreive pqtoi no]iknqzq velikogo Kestutiq udavili komorniky knqzq velikogo Qgailavy% Prokwa, wto vodu daval; emu, a byli iny, Mostev brat a Kuh[k; a Lisica "ibentqi. Takov konec; stalsq knqz[ velikomu Kestuti[.

}1382(1383| Po smerti pak; knqzq velikogo Kestutiq powlet; knqz; velikyi Qgailo knqzq velikogo Vitovta vo Kreivo 'e i so 'ene[ i velit; ego tverdo stereti vo kom;nate. Pom]aq Voidila dvu vel≠li na kolese rozbiti, odnogo, Vidimonta, dqd[ matki knqzq velikogo Vitovta, othnq brata matki ego, wto der'al Ulqnu, po-tom; pak; byla za Monvidom;, a inyx boqr mnogo postinal, pom]aq togo Voidila. Knqz; pak; velikyi Vitovt sedel; vo Kreive za tverdo[ storo'e[ v kam;nate, a 'once dv≠ xodili pokladyvati knqgin[ v kamnatu, polo'iv da von poidut;, a storo'i okolo. To pak; velikiq knqgini slywav=wi ot l[dei% imet; li knqz; velikyi Vitov=t dol'ei sed≠ti, ahei tak'e izgada[t;, kak i nad otcem;. I prigodila emu tak;% kak poidut; 'onki pokladati, no by emu odnoi 'on=ki vsklati porty da vyiti von so drugo[ 'onko[, a toi 'onc≠ ostati by v nego. I on, narediv=sq v odnoi 'onky porty, da za drogo[ vywel;, da ispustitsq iz goroda, utehet; vo Nem;ci, u Prusi.



}1383–1385| Su][ 'e emu v Nimcax v Marine gorod≠ v mistra, i pri≠xawa k nemu mnogi knqzi i boqre litov=skyi, on 'e naha voevati s pomoh;[ nemec;ko[ Litovsku[ zeml[. A knqz[ velikomu su][ Qgailu so mater;[ svoe[, veliko[ knqgini[ Ulqno[, vo Viteb;sku, a brat; ego, knqz; Skirigailo, v Litovskoi zemli u Trocex;. A velikomu knqz[ hasto vo[]i241 Litov=sku[ zeml[, a velikomu knqz[ Qgailu i Skirigailu nevozmo';no v'e stati protivu ego, zan 'e bo u nego sila velika sobralasq.

}1386, pisiec powt[rzy stan posiadania pod 1386| Togda knqz; veliki Qgailo, perezvav ego so Nemec;, i dal; emu Luhesk; so vse[ Volyn;sko[ zemle[, a v Litov=skoi zemli othinu ego.

}1385| Korolq Kazimira v 'ivote ne stalo, synov v nego ne bylo, tolko odna dohka, imenem; Qdviga. I nahawa lqxove slati s Kra-kova ko knqz[ velikomu Qgailu, daby prinql; kre]eniq starogo Rima i ponql by v nix krolevnu imenem; Qdvigu sob≠ 'eno[ i stal; by v nix krolem; vo Krakove na vsei zemli Lqdskoi. On 'e, knqz; velikyi Qgailo, zmovilisq iz svoego242 materi[, i s veliko[ knqgini[ Ul;qno[, i so bratie[ svoe[, i so vsimi knqzi i boqre Litovskiq zemli, i po≠xav Krakovu, v Lqdsku zeml[. Tamo 'e sam; krestisq i bratiq ego, i knqzi, i boqre Litovskiq zemli. I ponql; za sebe krolevnu Qdvigu, i korunovan; byst; togo korolovstva koruno[.

}1387, zako<czenie tematu kr[la| I ottole nahawa krestiti Litvu v latynsku[ v≠ru, i prisla arcibiskupa k Vilni v Litovsku[ zeml[, i togda nahawa kostely staviti po vsei Litov=skoi zemli.

}1385, zima| Toi 'e zimy budu]i korol[ vo Krakove so vsimi knqz; mi litovskymi i boqre litovs;kimi, knqz; Andr≠i polo-c;kyi pride s nem;ci lifqnty i so vse[ latyno[243 na Litovsku zeml[ i povoeval, po';'e mnogo m≠st; i sel, gradom 'i Lito-vskiq zemli nihego ne vsp≠i, i pak; vozovratisq vosvoqsi. Toi 'e zimy knqz; Svec;slav smolenskyi sovet sotvori so knqzem; Andr≠em; poloc;kym;% on v Litvu, a knqz; Svetislav ko Orwi. Na miru mnogo zla sotvoriwa xrestqnem;, ne helov≠hesky i ni xrestqnskyi muhiwa xrestqn;, i'e ni v poganyx ratex to ne slywax takovyx muk; muha]e xrestqn;. Sbiraxu i zapiraxu vo iz;bax i za'igaxu, a drugii veliki xramy ohepy podimaxu i pl≠nnikov pod steny kladaxu glavami i za'igaxu, a inyq 'eny i d≠ti na kole tykaxu, a inyx muk; nad xrestqny, ix 'e skaredno ne pisaxom;, qko 'e ni Ontiox sirskyi, ni Ul=qn za-konoprestup;nyi tex muk; ne sotvori nad xrestqny, gradu 'e Orwi nihego ne vsp≠wa i paky vozovritisq vosvoqsi. Toi 'e zimy vo velikoe goveiie naha Sv≠toslav dumati so smolen=sky-mi boqri na xrestqnskoe krovoprolitie, qko sv≠ripie zv≠rie, aki ne xrestqne. Poide ko gorodu Mstislavlu i stawa u grada Mstislavlq, i naha dobyvati i poroky biti grad, a v zeml[ Imstislavsku[ voi pusti, i mnogo prolitiq krovi xrestqn-skyq. To 'e byst; bogu merzko zr≠ti% zovu]im;sq xrestqnem;, a brati[ svo[ xrestqn; ne helovehesky, ni xristqnsky muhaxu.

}1386, wiosna| Knqz; 'e veliki Skirigailo, knqz; velikyi Vitov=t priexavwi z Lqxov ot brata svoego korolq, slywav, qko knqz; Svqtoslav smolensky pre'e byst; pod Vitebskom, a potom; k Orwi prixodil, a pod Mstislavlem; stoit;, grad poroky biet;. I so'alivsq knqz; velikyi Skirigailo, poide so brati[ svoe[, so velikym; knqzem; Vitovtom; i Kostentinom;, i s Korbutom;, i so Semenom Lyngvenem;. I pomenuwa slovo bo'ie, e'e rehe% ∞V n['e m≠ru helovek; merit;, otmiritsq emu, a hto poseet;, to i po';net;. My, rekowa, nikoego zla emu ne sotvorixom;, a on; s nami v dokonhani buda, perestupiv krestnoe celovanie i dokonhanie, naw[ zeml[ vo[et; i krov xrestqn;sku[ prolivaet;. My 'e idem; na nego, nad≠em;sq na boga i xrestqnsku[ silufi. I pridowa ko gradu Mstislavl[. A knqz[ Svqtoslavu, stoqvwi u goroda i bivwi poroky grad Im;stislavl; na strasnoi nedeli v pqt;nic[, qko uslywav knqz; Svqtoslav, qko idet; na nego knqz; Skirigailo i so bratie[, on 'e ispohi244 voq svoq i poide protivu im;. Qko istupiwasq polci, bog 'e po Davyda proroka

slovu sotvori, e'e rehe% ∞Obratisq bolezn; na glavu ego, i na verx; ego nepravda snidet;fi. I paky% ∞Rov izryv iskopa, i vpadesq v nego, e'e sotvoril;fi. Bog pomo'e velikomu knqz[ Vitovtu, a knqz; Svqtoslav ustremisq na b≠g; i z svoimi knqzmi, i so boqri smolenskymi, i svoimi rat;mi. Bo'ie[ silo[ tu nemalo h[do sotvorisq, izbito byst; voi mnogo mno'estvo, knqzei i boqr. No i samogo knqzq velikogo Svqtoslava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {rq, knqz; veliky Skirigailo isceliv ego ot ran i priveze ego ko gorodu k Smolensku i k materi ego, velikoi knqgini Svqtoslavli, i posadi ego na velikom; knq'eni Smo-lenskom;, zan 'e byst; za knqzem; {rem; d]i storei245 sestry Skiragailevy. Otwedwi ot goroda Smolenskogo knqz; vlikyi246 Skirigailo i poide vo svo[ zeml[ Litovsku[, i naha knq'iti vo Trocex, a vo Viln[ poslal; korol starostu svoego lqdskogo.A knqz[ velikomu Vitovtu togdy der'a][ Luhesk; i vs[ zeml[ Volynsku[, a v Litovskoi zemli othinu svo[. I byst; emu nu-';no, i'; hego pre'e ne byvalo v Litovskoi zemli, storonam; vlad≠[];m; velikim; knq'eniem;.

}1390| Togda sv≠t; sotvori so mnogimi knqz;mi i boqry litovskimi. Togda bo Skirigailu otexavwi k Poloc;ku, knqz; veliki Vitovt pride k Vilni, xotq zasesti, a knqginq velikaq b≠ Anna tog;da u Gorodne. Vilnevci 'e togda ne vdawasq emu, zane b≠ togda pravdu dali korolu Skirigailu. On 'e togda ne vozma Vilni i poide k mistru i z; svoe[ knqgine[, i so svoimi knqz;mi, i so mnogimi boqrmi, ottole naha voevati Litovsku zeml[ s ne-mec;ko[ pomoh[247. I u'e vzql; byl Litovskoi zemli po Veli[ reku, a i Pol=tesk; vdasq emu. I uzril; korol i knqz; velikyi Skirigailo, qko v'e nevoz;mo';no uder'ati zemli Litov=skyq pred velikim; knqzem; Vitovtom, i s nemec;kimi silami poide k Vilni. I strete ego Skirigailo so bratom; svoim Vigontom; i s litovskimi voi na rece na Veli u gorodka, na m≠ste naricaem≠ Vei]uwky. I stupiv=wim;sq polkom, i bog pomo'e velikomu knqz[ Vitovtu, i pobe'eni bywa litov=ski voi, i ustremiwasq na beg248, i pobito byst; mnogo ix. Inyx knqzei i boqr v nqt;stvo poimali% knqzq Semena Evnuteeviha, knqzq Gl≠ba Sv≠toslavoviha smolenskogo, knqzq Gleba249 Kostentinovih;, knqzq Ivana Tetu, Lva Plak;siha, inyx knqzei izymano byst; mnogo. I poide knqz; velikyi Vitovt taki k gorodu Vilni so svoimi voimi, i ostupqt; gorod Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti, i vzq gorod Krivyi. togda 'e nem;ci ubiwa knqzq Skirigaila Ol=girdovih;. A lqdskoi zastave, vo Vysokom gorode togda su]i, i ne pustiwa vo grad; knqzq Korgaila250. Knqz; 'e velikyi Vitovt; vozma Krivy gorod i zemli izvoeval, paky vozvratisq v Nem;ci.

}1391| Togo 'e l≠ta k velikomu Vitovtu v Nem;ci, v Mar=in; gorod, pridowa posly iz; goroda Moskvy ot velikogo knqzq Vasiliq Dmitrieviha, prosq d;]eri knqzq Vitovtovy za velikogo knqzq Vasiliq Dmitrieviha. Knqz; velikyi Vitovt dast; d]er svo[, knq';n[ Sofi[, otpusti eq iz Marina goroda, a s ne[ posla knqzq Ivana Oligimontoviha iz grada Danska. I poidowa vo karabli za more, i pridowa k gradu Pskovu, oni 'e veliky hti vozdawa im; i provodiwa ix so hesti[ do grada Moskvy k velikomu Vasili[ Dmitreevih;. Knqz; 'e velikyi Vasilei posla protivu emu so hesti[ brati[ svo[, knqzq Volodimera Andr≠eviha i knqzq An-dr≠q Dmitreeviha, inyx knqzei i boqr mnogo.

}1394, zapis nie na miejscu, dalej, pod 1394, powt[rzenie zdarzenia|Na vesnu knqz; velikyi Vitov=t ide i v=zq zeml[ Podolsku[.

}1392| A knqz[ Volodimeru Olgirdovih[, togda bivwi v Kieve, i ne vsxote pokory uhiniti i helom; udariti velikomu knqz[ Vitovtu. }od 1392, przez ca=y 1393, do jesieni 1394|

}1394| Toi 'e vesny knqz; veliki Vitovt251 poide vzq grad "ito-mir i Vruhii, i pri≠xa k nemu knqz; Volidem≠r.

}1394, c.d.| Togo '; l≠ta na osen knqz; vilikii Vitovt vyvede ego is Kieva i dast; emu Kopyl, a na Kieve posadi252 knqzq Skiri-gaila. Sam; 'e knqz; velikyi Vitovt poide na Podol;sku[



zeml[, a knqz[ Skirigailu poveli iti is Kieva ko Her=kasom; i ko Zenigorodu253. Knqz; 'e Skirigailo bo'ie[ pomo]i[, ve-likogo knqzq Vitovta poveleniem; vzq Herkasy i Zvinigorod i vozovratisq paky ko Kievu.

}1397| Tu 'e paki knq'q]i emu v Kiev≠, byst; 'e nexto Foma, hernec; Izufov, der'a nam≠snitstvo ot mitropolita u svqtoi Sofoi na mitropoli hiem; dvore. Posxotevw[ 'e knqz[ Skiri-gailu exati za Dnepro v lovy, toi 'e pre'erehenyi Foma naha zvati ego na pir na mitropolihi dvor254. Knqz[ 'e Skirigailu su][ u nego na piru, az; 'e togo ne sv≠m;, zan 'e b≠x togdy mlad, no necei glagol[t;, i'e by tot Foma dal255 knqz[ Skiri-gailu zelie travnoe piti. I s togo piru knqz; Skirigailo tak; po≠xal; za Dnepr k Milolavihem;256 i tamo razbolisq. Kanon; kanona Kre]eniq, v subotu, vxa257 v gorod vo Kiev bolen;, bo-lev 7 dnei, prestavisq v sredu. I ponesosq na glavax ego svq]ennici, po[]e p≠sni otxodnye, s sve]ami, iz grada Kieva ko sveti Bogorodici Peherskoi. I polo'en; byst; h[dnyi knqz; Skirigailo, dobryi, nareheny vo svetom; kre]eni Ioan, podle groba svqtogo Fedosiq Peher=skogo. Knqz; 'e veliki Vitov=t uslywav, i'; knqz; Skirigailo prestavisq, i posla knqzq Ivana Ol=gimontovih; ko Kievu, i da emu der'ati Kiev. My 'e nad prerehenoe vozvratim;sq.

}wypisy ze smole<skiego rocznika, dotycz'ce lat 1392–1395|}1392| Kak; vyede iz Nemec; knqz; veliki Vitovt na velikoe knq'enie, tak; otpusti nqt=ca svoego, knqzq Gl≠ba Svqtoslavliha, ko Smolensku na velikoe knq'enie, a knqz[ {r;[ Svqtoslavih[ vda gorod Roslavl;. }1393(94| Knqz[ Gl≠bu sedq]i vo Smolenste i naha ne v posluwani byti velikomu knqz[ Vitov=tu. Knqz; 'e vilikyi Vitovt posly svoq slawa o spravlenii, on; 'e ne vsxote ispravitisq. Togda knqz; veliki Vitovt poide so vsimi silami ko gorodu Smolensku, tako vdast; emu Gl≠b i z gradom; Smolenskym;. Knqz; 'e veliky Vitovt vda grad Smolenesk; der'ati knqz[ Mantu258 i Vasili[ Boreikovih[, a knqz[ Gl≠bu vdast; gorod Polony. Sam; 'e knqz; veliky Vitov=t vozovratisq v Litovsku[ zeml[. }1394| Na tu 'e zimu posla knqzq Semena Lyngvena so mnogi-mi rat;mi i smolen;skymi ratmi na knqzq Olga rezanskogo. I spleniwa mnogoe mno'estvo Rezanskya zemli, i vozvratiwasq s pob≠do[ vosvoqsi. Togda 'e b≠ zima velmi studena.}1394(95| Toi 'e zimy na vesnu pri≠xal knqz; 'e velikyi Vasilei Dmitreevih; moskovskyi ko h;][ svoemu, vilikomu knqz[ Vitovtu, vo Smolenesk; vo velikoe gov≠nie. I uhti knqzq velikogo Vitovta mnogimi darmi% hep;mi zolotymi i poqsy zo-lotymi, i sobolmi, kamkami i sudy zlatymi, i baxmaty. I knqz; 'e velikyi Vitovt zqtq svoego, velikogo knqzq, uhti i udari raz;lih;nymi darmi% sa'enymi porty i dorogimi oksamity, i mnogocennymi kam=kami, i ginw;ty vo sedlex zolotyx snastex, h[du dostoinyx, i otpus;ti ko gradu Moskve s veliko[ hesti[, a sam; po≠de k Litvi.

}historia Litwy na Podolu, tzw. Kronika Podola|Koli gospodar byl na Litovskoi zemli knqz; veliky Olgird i, wed v pole s litov=skim; voiskom;, pobil; tatarov na Sin≠i vode, trex bratov% knqzq Xohebiq a Kutlubugu259 a Dmitreq. A to si tri braty, tatarskya knqzi, othihi i ded≠hi Podolskoi zemli, a ot nix zav≠dali vtamoni a boiskaki, priez;dq[hi ot nix utamon=v, imyvali is Podol=skoi zemli dan;. A brat; velikogo knqzq Olgirdov der'av Nov=gorodn260 Litovskyi, knqz; Kor=qt;, a v nego byli hetyri syny% knqz; {r=i a knqz; Aleksandro, knqz; Kostentin, knqz; Fedor. Ino tyi knq'qtq Kor=qtevehi tri braty% knqz; {r=i a knqz; Aleksandr, knqz; Kostentin i knqz; Fedor so knqzq velikogo Olgirdivym prezvoleniem; i s pomohi[ Litovskiq zemli powli v Podolsku[ zeml[. I togdy v Podolskoi zemli ne byl; ni odin gorod ni derevom; rublenogo, a ni kamenem budovanogo. I togdy tye knq'qta Korqtovihi priw-li v Podolsku[ zeml[ ot tatar, i boskakom; vyxoda ne pohali

davati. I na pervoe nawli sob≠ tver'[ na rec≠ na Smotriti, a v drugom; m≠ste byli hernici v gore, i v tom; m≠ste naredili gorod Bakotu. I lovqhi v lovex prigodilosq im; tak% ugonili mnogo olenei v tot ostrov, kd≠ nyn≠ Kamenskoe m≠sto le'it;. I posekwi l≠s; gorod murovali Kamenec;, a is togo vsi Podol-ski gorody umurovali i vs[ zeml[ Podolsku[ oseli. I zatym; “uznal”261 polsky korol; Kazimir Lokot=kovih;262, wto ix tri braty Korqtovihi na Podol;skoi zemli, a l[di mu';nyi, i on prislal263 k knqz[ Kostentinu kgleitovnyi listy, so veliko[ tver=dosti[ i prosq ego, wtoby k nemu pri≠xal;. A umysliv toe sob≠ i svoimi pany, wto v nego syna ne bylo, tolko byla odna doh;ka, zaxotel; za nego dohku dati. I knqz; Kostentin na klegiitovnyx listex k pol;skomu korolu ≠zdil, i tam kak; sq emu posmotr≠lo, ne poxotel k toi v≠re pristupiti, i opqt; na tyx 'e list≠x264 otexal265 do Podol=skoi zem;li i na svoem; gospodar;stve umerl. A knqzq {r=q voloxove vzqli ego sob≠ vo-evodo[ i tamo ego okormili, a knqzq Aleksandra tatarove ubili. A zd≠ brat; hetver;tyi, knqz; Fedor Korqtovih;, Novgorodok der'al. I uslywal to knqz; Fedor, wto bratii ego v Podolskoi zemli ne s;talo v 'ivote, i on, wed vo Podolsku[ zeml[, zasel Podolsku[ zeml[. A v tyq l≠ta knqz; velikyi Vitovt gospoda-rem; stal na Litovskoi zemli, i Podol=skaq zemlq ne xotela byla powluwna byti knqzq velikogo Vitovta i Litovskoi zemli, kak 'e pred tym posluwna byla. I k;nqz; velikyi powel so vsimi silami litovskymi k Podoli[. I to vslywal knqz; Fedor Korqtovih;, vybegl is Podolskoi zem;li ko Ugrom;, a gorody osadil voloxi, i vgorskyi knqz; Fedoru pomoh; dal. A knqz; veliki Vitov=t pervoe priwed ko Brqslovl[, i vyma Braslovl priwel ko Sokolc[, i Sokolec; vynql, i priwel ka Kemenc[ v nohi, i Kamenca dobyl, a potom; Smotrih; vynql; i Skolu, i Herlenyi gorodok;, i vsi gorody pozasedal. I voevodu knqzq Fedora, wto na tyx gorodex, na imq Nestisa, vynel, i po vsim; gorodom; knqz; velikyi Vitovt svoi starosty posa'al;. A dobyl litovskimi silami, a nikto emu ni s kotoryx storon ne pomogali. Togda pak korol pohal; prositi knqzq velikogo Vitovta, rekuhi% ∞Milyi brate, dal tob≠ bog, dobyl esi Podol;skoi zemli, uhini mi tu[ hest;, dai mi Podol=sku[ zeml[fi. Knqz; veliki Vitovt266 dal Podolskoi zemli polovinu korol[ u dvadcati tisqhex, dal Kamenec; a Smotrih;, i Skalu, a Her=lenyi gorodok, a Bokatu, a na inyx na vsix Podolskyx zemlqx i gorodex knqz; veliki Vitovt svoi starosty posa'al, na Brqslovli q na Sokolci i na Benici. A korol v tye gorody vo dvadcati tisqhex panu Spyt;ku zastavil, i koli knqz; velikii bil=sq na tatar=skom; poboi]i, a pan; Spytko prixodil na pomoh; velikomu knqz[ Vitovtu, i togdy pana Spyt;ka ubili tatarove, a pani Spytkovaq stala vdovo[, a d≠ti maly. I korol pohal prisylati velikomu knqz[ Vitovtu, rekuhi, wto ∞esi nam; “dal”267 polovic[ Podol=skoi zemli vo dvadcati tisqhex p≠nezex, my dali byli vo dvadcati ' tisqhex panu Spyt;ku, i pani Spyt;kovaq vdov≠la, a d≠ti maly, a ot tar268 zemli toi nekomu boroniti.Otdai dvadcat; tisqhei p≠nezei, a gorody opqt; poberi za sebefi. I knqz; velikyi poslal korolu269 sorok tisqhei na imq panom; Nemirom a Dmitriom Vasil=evihem;, luc;kym boqrinem;, a gorody svoq opqt; poimal za sebe i starostu svoego posadil, dvorenina svoego Granovskogo. A pod Granovskim; dal panu Petru Montiki-grdovih;270, a pod panom; Petrom dal panu Didikgoildu. Potom; dal panu Didikgldu Smolenesk, a panu Dol=kgirdu Podol;e dal. Pan 'e Dol=kgir=d starostil na vsix tex gorodex na Podol=i i do velikogo knqzq Vitovta smerti, a kak knqzq velikogo Vitovta v 'ivote ne stalo i, pri≠xavwi lqxove, pana Dol=kgirda iz go-roda is Kamenca sozvali na radu k sob≠ i do rady ne dopustivwi samogo inqli i og;rabili, i Kamenec; zas≠li, i vse toe zabrali, wto Podol=skoi zemli der'at;.271

Na tym r"kopis ko<czy si"; w Po=n. sobr. russ. ltpsej& urywa si".Nie urywa si", lecz ko<czy – jest to ca=o>:, jak wskazuj' inne wersje,zawieraj'ce tzw. kronik" Podola ]ta cz">: jest tam w='czona\.



PRZYPISY1. tak w r"kopisie2. tak w r"kopisie; Ioanna3. w innych latopisach dalej& i tako ubien byst4. w Nowogr. pierwszej& Maria Szwarnowa5. tak w r"kopisie; w innych Gze6. tak w r"kopisie; w innych& Aleksandr Newskyi7. tak w r"kopisie; plenienia8. tak w r"kopisie; w innych& 318, litera «i-i/e ^ 8» opuszczona,

i dalej opuszczone& od Aleksandra do Narodzenia Chrystusa – lat 3339. z=y opis w r"kopisie, poprawiony wg Nowogr. pierwszej

10. w r"kopisie 6067; «t-twierdo ^ 300» opuszczone11. tak w r"kopisie; w Nikiphor. po biele wierici12. tak w r"kopisie; w Nikiphor. Umre Rurik i predast knia/enie13. tak w r"kopisie; w innych& roda ]rodu\14. w r"kopisie 6089; «t ^ 300» opuszczone, poprawione wg Nikiphor.15. tak w r"kopisie; opuszczone «ja» w innych& prija ]przej'=\16. opuszczone& lat 33, od pierwszego roku Swiatos=awa17. z niedok=adno>ci' roku; Rosja chrzczona 988, 9-te lato orientowane

na rok 980 – pocz'tek w=adania W=odzimierza, jak mniemamo po wiekach, i tak obliczone ]W=odzimierz pocz'= w=ada: w 979 roku\; wskaz[wka kiedy owe obliczenie wykonano – po up=ywie setek lat.

18. roku 1044, wynika z obliczenia& 988 % 5619. tak w r"kopisie; opuszczona liczba lat, w innych& }lat| 23 – roku 106620. lat 87 orientowane na 1131 ^ 1044 % 8721. b[j nad Ka=k' wzi"ty – z b="dem 5-ciu lat – z Ipat. ltpsi, jako 1224;

liczba lat 20 orientowana jest wi"c na zdobycie Konstantynopola 1204, przez krzy/owc[w, nie Kijowa, a st'd – id'c dalej do ty=u&1204 – 86 ^ 1118 ]druga redakcja Powie>ci wremiennych let\

22. tak w r"kopisie; Dani=o23. tak w r"kopisie; Ioana24. tak w r"kopisie; w Nikiphor. s otrawoju ]z trucizn'\25. tak w r"kopisie26. gr. Demeter ˘ Demetrios, OE27. w Ipat. ltpsi& u >wi"tego Mamy ¯ Mam ]imi" m"/czyzny\

˘ w Supra>l. u starszego Papy ]Ojca\...28. tak w r"kopisie& s cerkwi – bez sensu; w Nikiphor. carewym ]cara\29. tak w r"kopisie; w Nikiphor. najat /e ]naj'= wi"c ¯ na-jem(j"cie\30. tak w r"kopisie& Dwierech ]Drzwiach ¯ drzwi\;

w Nikiphor. Derewiech ]Drewlanach; plemi" w zlewni rz. Prype:\31. w r"kopisie 6055, litera «ou-uk ^ 400» opuszczona32. tak w r"kopisie; w Nikiphor. ot ]od\33. w Nowogr. czwartej& im34. tak w r"kopisie; w innych Wruczaj ]Owrucz\;

Wruczaj ˘ Druck ˘ w Drucku, bo – by: mo/e – w Drucku by= pisany35. w Nowogr. czwartej& e/e bo by=a pr e/e czerniczoju ]bo uprzednio by=a

zakonnic'\, “czernica” opuszczona, wpisana dalej, ˚odno>nik 3636. s=owo to – “czernica” – powinno by: w ko<cu poprzedniego paragrafu,

/e /ona Jaropo=ka by=a uprzednio “czernic'” ]zakonnic'\, tam opu>ci=,przypomnia= sobie, lub zauwa/y= po niewczasie – tu nie na miejscu

37. tak w r"kopisie; waragi ]Waregi\38. litery «ne» dopisane nad linijk'39. tak w r"kopisie; ludmi ]lud{mi\40. tak w r"kopisie; wojewodie41. prija{< ]przyja{<\ – s=owo bia=orusko-polskie, ˚Druck, tam ltps pisany42. tak w r"kopisie43. tak w r"kopisie44. «c» przerobione z «cz»45. tak w r"kopisie; braku ]zwi'zku ma=/e<skim, po >lubie\46. tak w r"kopisie; priwo/aachu47. w Wyszogrodzie – opuszczone – 30048. w r"kopisie 6089; litera «ou-uk ^ 400» opuszczona49. w r"kopisie 6499 }991|; Rosja przyj"=a chrzest 988, st'd poprawka50. w Nikiphor. stenu ]>cian"\51. w Nikiphor. ikoni miediany52. w Nikiphor. Izas=awa53. w r"kopisie 646754. w Nowogr. 4-tej& Wo=yniu55. tak w r"kopisie56. po «f-fert ^ 500» dwie zatarte litery-cyfry, wstawione wg Nikiphor.57. w r"kopisie 6047, poprawiono wg Nikiphor.58. w r"kopisie 6049, poprawiono wg Nikiphor.59. w r"kopisie 6645, poprawiono wg Nikiphor.,

cynobrowa ]czerwona\ litera-cyfra po 6000 wykre>lona,za ni' wstawiona litera «p-pokoi ^ 80», nast"pnie «ch,m,e ^ 645»

60. tak w r"kopisie; Ingwarow61. tak w r"kopisie; brat62. litery «sti» dopisane nad linijk', tym samym charakterem,

lecz innym atramentem63. tak w r"kopisie64. tak w r"kopisie65. dalej w r"kopisie przerwa; w Nikiphor. dalej relacja(rzecz

o “wzi"ciu” ]zdobyciu\ W=adimira ]na(Kla{mie\ przez Tatar[w66. tak w r"kopisie67. w r"kopisie w miejsce «psi ^ 700» widnieje «p-pokoi ^ 80»68. tak w r"kopisie69. napisane na marginesie z odno>nikiem70. w Nikiphor. wes lub wies ]wsze, wszystek\71. w Nikiphor. po 772. tak w r"kopisie73. w r"kopisie 664674. w r"kopisie 664875. «ie» przerobiopno z «o»76. w Nikiphor. p=kow77. w Nikiphor. I/erskoi78. w Nikiphor. us=ysza szum79. «der» dopisane nad linijk'80. tak w r"kopisie& nad rimlany; Rzymianie to Niemcy81. w Nikiphor. toporom82. w Nowogr. 4-tej dalej& stracha83. nad «e» p[= wytarta litera «ch»84. «mi"kki znak» przerobiony z «o»85. w Nikiphor. jazwni86. w Nikiphor. na <87. w Nikiphor.& mno/estwa wielblud ego i rzanija }r-z| glas stada ego.

Nowogr. 4-tej& mno/stwa rwe<ja wieloblud egoi r/ania ot g=as stad koni ego;zdanie charakterystyczne wo=y<skiej ltpsi 1288 ˘ Ipat. 1428

88. w r"kopisie 664989. w r"kopisie 665090. w r"kopisie 665491. w r"kopisie 665592. litera «p-pokoi ^ 80» wielce nier[wno przeprawiona w «psi ^ 700»93. litera-cyfra «a-az ^ 1» przerobiona z «p-pokoi ^ 80»94. w r"kopisie 670395. w Nikiphor. zdarzenie to datowane 6821 }1313|

co bardziej wiarygodne96. w Nikiphor. Tokta97. w Nikiphor. po=onisza98. przed «Togo» ]tego\ wytarta litera «i»99. tak w r"kopisie

100. w r"kopisie 6843101. dalej zatarty wyraz «knia{»102. nie ma w r"kopisie103. tak w r"kopisie104. w r"kopisie& posa posady105. «ja» przeprawione z «i»106. tak w r"kopisie107. tak w r"kopisie108. tak w r"kopisie; oczywi>cie& niedelu109. tak w r"kopisie; w Akadem. Wo=odimeri110. w Nikiphor. proczjaja111. w Nikiphor. /ez=112. tak w r"kopisie; a Akedem. nie113. w r"kopisie 6860114. tak w r"kopisie; na niem115. tak w r"kopisie; w Akadem. moskowskie116. tak w r"kopisie117. tak w r"kopisie; s cze=obitiem118. w Nikiphor. Rodnie119. tak w r"kopisie120. w Nikiphor. pobiedisza121. tak w r"kopisie; i122. w r"kopisie 6080123. w Akadem. dekabra 30124. w r"kopisie 6081125. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony

kolorem cynober ]czerwonym\ z «mi"kkiego znaku»126. w Nikiphor. da127. w r"kopisie 6083



128. w r"kopisie 6084129. w r"kopisie 6085130. w r"kopisie 6086131. w r"kopisie 6088132. tak w r"kopisie133. pierwsze «a» przerobione z «o»134. «sied» dopisane nad linijk'135. w r"kopisie dwukrotnie «i za nimi»136. na marginesie z odno>nikiem& Wo=odira137. tak w r"kopisie; wsia138. w r"kopisie 6093139. w r"kopisie 6095140. «ko» dopisane nad linijk'141. tak w r"kopisie; Wiatku142. w Nikiphor. promcze s=owa143. tak w r"kopisie144. «a» przerobione z innej litery145. nad tymi s=owami cynobrowe ]czerwone\ kreski,

najwyra{niej – oznaczaj'ce s=owa zbyteczne146. tak w r"kopisie; Ustiugu147. w Nikiphor. smole<skyi, co odpowiada rzeczywisto>ci148. tak w r"kopisie; poboiszcze149. w Nikiphor. kniazei 50150. «ie» przerobione z «o»151. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»152. w Nikiphor. a po za/itiem153. «kniazi 10» napisane po wytartych literach154. kreski nad drugim s=owem «plenienie»,

najwyra{niej – oznaczaj'ce s=owo zbyteczne155. w Nikiphor. predro/ati, a po156. nad tymi s=owami zygzakowata linia157. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»158. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»159. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»160. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»161. w Nikiphor. Odoew162. w Nikiphor. Edigei163. w Nikiphor. Perejas=awl164. w Nikiphor. i do Tferskogo165. «n» przerobione z «l»166. po «pristawisja» litery «weli» wykre>lone czerwonym atramentem167. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»168. w Nikiphor. korolu i Witowtu169. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»170. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»171. w Nikiphor. oczinie172. «twardy znak» przerobiony z «o»173. w Nowogr. i Akadem. Andrei Ioanowicz174. w Nikiphor. Samsona czestiju na seni ]na saniach\175. dalej dwa s=owa, wykre>lone na cynober, i nast"pnie wytarte176. w r"kopisie ogo177. w r"kopisie ogo178. litery «Dmitre» napisane na marginesie z odno>nikiem179. litera «p» napisana nad linijk'180. w r"kopisie S. AO. KS181. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»182. w S=uckim czas183. «e» dopisane nad linijk' innym charakterem184. «ie» przerobione z «o»185. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego» 186. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»187. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»188. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»189. w Nikiphor. god190. litera F przerobiona z ChW ]Chwaliskoe\191. tak w r"kopisie; Witowt zmar= 1430.10.23192. w Nikiphor. i Odoewskyi193. w Nikiphor. niepriateli194. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»195. tak w r"kopisie; drugyi raz196. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»197. tak w r"kopisie, w Nikiphor. i Akadem. Me<sku198. w Akadem. Ruskuju, w Nikiphor. Ru>kuju ]«s»z mi"kkim znakiem\199. tak w r"kopisie& na rece; w pierwowzore zostawione miejsce

na wpisanie nazwy rzeki, w odpisach puste miejsca opuszczano

200. «t» przerobione z «o»201. «po» dopisane nad linijk'202. w Nikiphor. Michai=a wiazemskogo Lwowicza203. w S=uckim nie moszczno204. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»205. tak w r"kopisie; u206. tak w r"kopisie, w S=uckim takowo mi sja207. «e» napisane po wytartej literze, za ni' jeszcze «o»208. tak w r"kopisie, w S=uckim tureckii209. «szcz» przerobione z «/»210. «u» przerobione na «o»211. w r"kopisie 6045212. litery «uk» wpisane na wytarte miejsce213. «=a» dopisane nad linijk'214. «ie» przerobione z innej litery215. dalej wytarte s=owo216. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»217. tak w r"kopisie218. w Akadem. hen}wara| ]stycznia, januara HJ, AE\219. na odwrocie karty p[{niejsze zapisy w j. polskim i =aci<skim,

poprzedzaj'ce opis roku 6953 }1445|220. «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»221. tak w r"kopisie222. litery «Olgir» wpisane w wytarte miejsce223. «ie» przerobione z «y»224. tak w r"kopisie; nam225. tak w r"kopisie; sestroju226. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»227. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»228. pierwotnie «wstaju», nast"pnie «ju»

przeprawione w «i» i dopisane «ajusja»229. w Wile<skim dalej& uradowa=sja wielmi priezdu

kniazia wielikogo Witowta i prawdu dast230. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»231. tak w r"koposie232. tak w r"kopisie; na233. tak w r"kopisie; kniaziu wielikomu234. tak w r"kopisie; miesticz }mieszczan| wilenskich235. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»236. tak w r"kopisie; idiet237. tak w r"kopisie238. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»239. tak w r"kopisie240. tak w r"kopisie; Jagai=u241. tak w r"kopisie; wojujuszczi ]wojuj'cy\242. tak w r"kopisie243. tak w r"kopisie; =atygo=oju244. tak w r"kopisie; ispo=czi245. tak w r"kopisie; starszei246. tak w r"kopisie247. po drugim «o» wytarta litera; litera «cz» nad linijk'248. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»249. w Wile<skim Wasilija250. tak w r"kopisie; Witowta251. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»252. dalej wykre>lone litery «na»253. tak w r"kopisie254. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»255. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»256. tak w r"kopisie257. tak w r"kopisie258. u Krasi<skiego& Jamantu259. na marginesie innym charakterem i innym atramentem& Kot=ubugu260. tak w r"kopisie261. w r"kopisie uzna= niet262. tak w r"kopisie263. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»264.«ie» przerobione z «i»265. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»266. w ko<cu s=owa «twardy znak» przerobiony z «mi"kkiego»267. nie ma w r"kopisie268. tak w r"kopisie; tatar269. litery «orolu» wpisane na wytarte miejsce270. po «monti» widnieje kropka271. na tym r"kopis ko<czy si"; w Po=n. sobr. russ. ltpsej& urywa si"



Origo regis Jagyelo et Wytholdi ducum Lithuaniepoz. lit. 0001-17.7 lub 0001-35.6

Aput ducem magnum Lithuanie Gediminum erant septem filii. Primus et senior Montiwid, secundus Narimuth, tercius Olgerth, pater domini regis, quartus Iwenynti, quintus Kyestuti, pater domini magni ducis Wythowdi, sextus Koriath, septimus Lubarth. Montiwido suus pater dederat bona ista Bernow1 et Slonym, Narimutho Pynsk. Olgerdo patri domini regis Crewa. Sed quia dux wytersky2 prolem non habuit masculinam, assumsit eum ad filiam suam vnicam, Wythewsko post eam recipiendo. Yewyntham autem locauit in Wilna in Magno ducatu. Gyesthutho patri domini ducis Wythowdi donauit Troky, Coriatho No-wogrodek, Lubarthim assumsit dux wladimiriensis ad filiam suam, cum qua dedit Wladimiriam, Luczko et terram dictam Volnyczska3. Olgerth pater domini regis et Kyestruch, pater domini ducis Wythowdi, erant in magna dilectione et vnitate et condixerunt inter se fratres, dux magnus Olgerth et dux magnus Kyersthuch, quomodo ipsum de hinc deponere possent vt vnus illorum duorum succedat, et condicon4 inter se termi-num et diem fecerunt, quibus ad Vilnam venire et castrum occupare et capere sub fratre ipsorum duce m. Jewyntho. Tunc m. dux Olgerth de Wythewsko non potuit ad eundem terminum venire Vilne condictum. Dux autem m. Kyerstruki veniens festine ad Vilnam castrum ipsum intrauit. Dux vero m. Jewynthi exiliens de castro fugit in valles et mon-tes. Et ibidem infrigidatur pedibus. Capientes eum duxerunt ad fratrem suum ducem m. Kyerstruky, qui, expectans fratrem suum seniorem ducem Olgerth, posuit eum sub custodia. Et in occursum fratri suo duci Olgyerth destinauit cursorem& quod illam Villnam occupauit et fratrem suum ducem m. Jewynthi cepit obuiatque ille cursor in Crewa. Dux m. Olgert eo celerius applicat Vilnam, ad fratrem suum Kyerstruchi venit, qui dicit fratri suo duci Olgerdo& «Tibi licet esse in Vilna m. ducem, quia es senior frater et tecum in vnitate viuo». Et locat eum in magno ducatu Vilne, Yewynto vero dederunt Zaslaw. Et concluserunt inter se fratres dux Olgyerth et dux Kyerstruch& quod fratres omnes obediant duci Olgerdo. Et aliquos districtus inter se diuiserunt et hoc eciam inter se concluserunt, vbicumque aliquid acceperint, puta& ciuitates, castra aut districtus, id per medium diuidere et esse concluserunt mutuo in vita in magna caritate, placencia, dilectione et fidem inter se super eo ceperunt& nulli in vita de alio male cogitare. Et ita fuerunt vsque ad terminum vite in hac vita.

Item aput magnum ducem Olgerth erant filii XII. Et apud magnum ducem Kyerstruchi VII erant filii. Et inter omnes filios placuit duci Olgerdo dux Jagello, duci autem Kyerstuchi placuit dux Vitoldus. Et condixerunt circa vitam eorum, quod ipsi essent in eorum locis, puta, in magnis ducatibus, post vitam eorum. Qui duo videlicet m. dux Jagello et dux Wytoldus similiter circa patres eorum in magna societate erant. Postremoque dux Olgerth moritur et dux m. Kyerstuch non deserens verbum fratris sui Olgerdi sicut circa vitam eius fuit secum in vnitate. Et tenebat5 quod m. dux Vilnam5 filium eius ducem m. Jagello. Et veniebat similiter ad consilia ad eum sicut ad fratrem suum seniorem venire consueuerat. Quidem autem fuit aput ducem m. Olgerdi sews6, wulgariter chlop dictus, Woydilo primum in pistorem deputatus.

Et fuit pistor; postea constituit eum lectum facere et aquam por-rigere sibi ad bibendum demumque placuit sibi et dedit sibi Lidam tenere et dilexit eum fecitque eum crescere in magnum. Postea autem, post vitam ducis Olgerdi duobus aut tribus annis preteritis, dux m. Jagello exaltatur multum alte. Et dabit sibi in vxorem sororem suam germanam ducissam Mariam, que postmodum erat data duci Daud, in quo m. duci Kyerstrucho multum magnain displicenciam et dolorem intulit, quia neptem suam et sorrorem ipsius serwo suo dedit. Hic Woydilo in magna potestate apud ducem m. Jagello. Et cepit cum Theuthonicis conuenciones celebrare. Et litteris se inscribere contra ducem Kyerstruchi. Quidem autem fuit astorodensis comendator dic-tus Smydsten. Hic fuit compater m. duci Kyerstruki, de fonte autem baptismi leuauit filiam suam consortem ducis Mazowie domini Janusii. Hic comendator referebat duci Kyerstrucho& «Tu nescis hoc, quomodo dux Jagyello mittit ad nos sepius Woydilonem. Et iam inscripsit se

nobiscum quomodo priuaret te tuis bonis, vt ipsa adipiscatur et cum sorrore ducis m. Jagellonis». Dux autem Kyersthuk sciens, quod dux m. Witowdus bene viuit cum duce Jagello, cepit querulare coram fiiio duce Witowdo& «Tu secum bene viuis. Et ipse iam se inscripsit cum Theutonicis contra nos». Dux Vitoldus respondit patri suo& «Non credo forte hoc non est, Quia ipse mecum bene viuit, forte michi reuelaret». Postea signum magnum factum est& dux Jagello dederat fratri suo Sergallo. Poloczko, et polocenses eum suscipere noluerunt. Dux vero Jagello direxit exercitum suum omnem Lithvanicum et Ruthenicum cum fratre suo duce Sergallo in Poloczsko. Et ex alia parte magister Liwonie venit cum suo exercitu contra Poloczsko. Dux enim Kyer-struch iterum conqueritur coram filio suo duce Wythowdo lacrimando contra ducem Jagello et dicens& «Ecce, Woydilony sorrorem dedit in consortem neptam meam et a Theutunicis est intimatum quod cum ipsis contra nos se inscripsit. Et ecce tercium& cum nos bellamus cum Theutunicis, cum ipsis ipse Poloczko expugnauit. Iam autem manifestum est quod ipsi ad plenum vnum sunt cum Theutunicis contra nos». Dux vero Wythowdus respondit patri suo& «Adhuc huic non bene credo». Et dicens hoc iuit solus ad castrum Drohiczin. Dux autem Kyerstuchi, congregata potencia sua totali, ingreditur castrum Vilnense. Et capit m, ducem Jagello cum matre et fratribus et litteras has invenit, quibus se cum Theutunicis inscripserat. Et ad filium suum ducem Wytowdum in Drohiczyn destinat cursorem referens, quod talia gesta sint. Qui cursor invenit ducem Wythowdum in Grodno de Drohiczyn venientem. Qui vna die de Grodno in Vilnam peruenit. Ad quem dux Kyerstuchi& «Tu michi non credidisti. Ecce littere, quibus se inscripsit contra et deus premuniuit. Sed ego duci Jagelloni nichil feci, non tetigi thezauros eius, qui cum fratribus suis nec in captiuitate est solum sub parwa custodia tenetur. Patrimoniumque suum Wytepsko et Grewa et omnes ciuitates, quas pater suus tenuit, sibi do. Et in nichilum, quod est ipsorum, me intromitto. Et hoc feci, custodiens caput meum, presenciens, quod michi mala cogitaret». Dux vero Jagello, per nimium exhilaratus de aduentu ducis Wythowdi, fidem dat. Dux vero Jagello patruo suo duci Kyer-stutho nunquam contra ipsum esse. Sed in omnibus voluntatem suam facere. Dux vero Kyerstruchi dimittit eum cum fratribus et thezauro suo totali. Et ita dux m. Jagello vadit in Wytepsko. Et dum sedisset dux Kyerstruchi in Vilna, mittit duos homines in Poloczsko, vnum ad exer-citum, alium ad castrum. Qui ambo vt castrum. intrauerunt, Polocenses gauisi sunt et clamauerunt contra exercitum. Et ita homines exercitantes recesserunt a duce Sergallo et processerunt ad Vilnam ad ducem m. Kyerstruch. Dux vero Sargello cum parwa comitiua cum Theutunicis in Liwoniam processit. Dux autem Kyerstuch iuit ad Sywer}s|ky7

Nowogrodek contra ducem Goributh. Et filium suum ducem Wy-towdum in Lithwania dereliquit. Et eundo illic mandauit Woydilonem suspendi. Duxque m. Jagello debuerunt8 eciam secum ire contra ducem Goributh. Itaque dux m. Jagello fidei sue immemor ibi non processit, sed alloquens ciues Vilnenses, videlicet personam Hanullonis et alios, et obsederunt Vilnam, duce m. Wythowdo in Troky existente. Duxque magnus Jagello de Wythepsko cum omnibus suis ad Vilnam peruenit. Et dux m. Wythowdus mittit ad patrem suum ad Swywyerky Nowogro-dek cum hac nouitate. Theutunici autem Prussie audientes talia gesta, marsalcus Prussie procedit cum exercitu in subsidium duci Jagelloni multum celeriter. Et cum hoc audisset dux Wythowdus, quod theutu-nici ad Troky vadunt, et dux Jagello eciam ad Troky progreditur cum exercitu suo cum theutunicis conuenire, dux Wythowdus iuit ad Grodno cum matre. Et Troky dux Jagello cum theutunicis applicuerunt. Troky se sibi subdiderunt. Dux autem m. Kyerstruchi veniens }in Grodno|9 invenit ibi vxorem suam, matrem ducis Wythowdi. Et destinat eam in Bresczye. Sperans de duce Mazowie Janussio genero suo, solus autem procedit in Samagitam, filio suo in Grodno dimisso. Dux autem Janus-sius gener suus oblitus beneficiorum amiciciarum et socris sui transit cum exercitu suo ad Drohiczyn, capiens homines, locat in Myelnyk, capiens hominibus fulcitur Surast, devastat Byelsk, Kamyenyecz et circumvallat in Bresczye socrum suum. Et isto castro non acquisito, recedit duobus castris Drohyczyn et Myelnyk, fulcitis hominibus. Dux denique Kyerstuch, congregatis hominibus exercitibus, et de terra Sa-



magittie transit ad flumen Vilia. Dux vero Wythowd, congregatis de hominibus patrimoniis exerctibus, iuit in occursum patri. Gonuenerunt vltra Gawno duobus miliaribus. Et ibi transfretati sunt exercitus. Et procedunt contra Troky et venientes circumvallant Troky. Auditque dux Kyerstuch, quod dux m. Jagello de Vilna vadat cum exercitu Prussie et Liwonie& exercitus omnes Pruenonem10 Theutunici inimici omnes erant videlicet duci Kyerstuch et duci Jagelloni. Ecce primum exer-citus Liwonitarum in subsidium venit duci Stergal contra Poloczsko.

Demum cum marschalko Prussie ad Troky veniebat. Et tercia vice Livonitarum exercitus totus ad eosdem in subsidium venit. Iam signa apparent, quod ipsi vnum erant contra ducem Kyerstuch. Tandem egre-diuntur dux m. Kyerstuch cum filio suo duce Wythowdo ad pugnam contra ducem Jagello. Et nondum congredientes exercitum cateruis ad iactum trium. aut quatuor sagittamm, adueniunt duces et bthyari11 a duce m. Jagellone ad exercitum m. ducis Kyerstuch, incipiunt interro-gare de duce m. Wythowdo, quod cum eo loquerentur. Et dicunt sibi& «Dux m. Jagello misit nos ad te, quod concordares nos cum patre tuo, quod teneremus nostrum et vos vestrum et conflictus inter nos non sit et sangwinis perfusio non foret veniesque ad fratrem tuum Jagello et nos damus fidem. Quod secure redires ad exercitum tuum. Vt per hoc inter nos bonus sit finis». Dux vero m. Wythowdus respondit& «Fidem aput vos recipio. Quod eciam dux Stergald huc veniret et similiter fidem daret. Et ego tunc exibo». Ipsi direxerunt pro duce Stergald, qui adueniens similiter fidem dedit duci m. Wythowdo sicut ipsi. Dux vero Wytowdus venit ad exercitum m. ducis Jagellonis caterwis inter se nihil agentibus. Jagello incepit rogare ducem Wythowdum& «Quatenus concordiam inter nos faceres, ne sangwinis perfusio sit». Dux autem m. Witowdus recepta a duce m. Jagellone pro patre suo. Quod pater suus poterit conuenire et, iterum pure disuenire secum. «Et adhuc, dicit dux Wythowdus duci Jagelloni& adhuc dirige fratem ducem Stergal. Quod ego et ipse fidem daremus patri meo. Quod secure veniat et re-cedat ad suos exercitus. Et dux Stergal daret a se et a te fidem patruo suo a duce Jagellone». Et dux Stergal dat fidem a duce Jagellone et a se. Dux autem Wytowdus a12 patre suo duce Kyer}stuch|13 iuit de exercitu suo confidendo de fide huiusmodi. Sed si dux Wytowdus non equitaret et vnus pater solum equitaret forte nihil fuisset. Et ita videns, quod ambo exierunt, ipsi fidem transgredientes circumsteterunt illos. Et dicunt& «Veniamus Vilnam. Ibi concludemus». Et in hoc exercitus nichil agentes remanserunt. Et dum Vilnam venissent, ducem Kyer-struch vinctum ferreis direxerunt in Grewa in fundum turris proicientes ducem autem Wytowdum reliquerunt Vilne adhuc et ibidem Crewe quinta nocte patruum suum magnum ducem Kyersthuch iugulauerunt. Et iugulauit eum cubicularius m. ducis Jagellonis Proxa dictus, qui dabat sibi aquam. Et Bilgeny frater Mostew, Gedko Crewlanyn, Cu-czyk, Lyszycza serws illegitimus wlgariter Zibintha. Taliter finiuit vitam dux m. Kyersthuch. Post mortem autem ducis Kyerstuchi mittit dux Jagello ducem Withowdum sub custodia eciam in Crewa et cum vxore mandauit, ut firmiter custodirent ipsum in caminata. Eodem tempore vlciscendo Woydilonem cui sorrorem suam dederat in vxorem duos fecit in rotis distrahi. Vnum Wyndimund, patruum matris ducis Wythowdi, patris fratrem eius germanum. Et alium Buttrim, nepotem germanum matris eius, qui habuit Vlianam, que fuit Munuidi, alios autem quamplures decolauerunt vindicando eundem Woydilonem. Dux autem Wythowdus sedit in Crewa in caminata sub arta custodia, vbi due femine ambulabant conducentes ducissam ad caminatam, dormitum locantes eam, exeunt et custodiendo. Gircumquaque ducissa autem m. audiens ab hominibus, si dux Wythowdus diucius sederit, forte taliter consuleret de eo sicut de pater swasitque sibi taliter, quod ibunt femine dormitum, quod unius femine reciperet habitum et indueret et exiret cum alia. Et altera cum ducissa remaneret in cuius habitu exiret. Ille vero taliter fecit induens habitum vnius cum alia discessit. Et mittens se de caslro ad Theutunicos properauit.

„U wielkiego ksi"cia Litwy Gedimina siedmiu syn[w by=o, pierw-szy i senior Montiwid, drugi Narimunth. Trzeci Olgerth, ojciec pana kr[la. Czwarty Iwenynti. Pi'ty Kyestut ojciec pana wielkiego ksi"cia Wythowda, sz[sty Koriath, si[dmy Lubarth. Montiwidowi jego ojciec da= owe dobra Bern[w i S=onim, Narimunthowi Pi<sk. Olgerdowi, ojcu pana kr[la, Krew". Lecz poniewa/ ksi'/" witebski ]Wyterski\ nie posiada= m"skiego potomstwa, przybra= go do swojej jedynej c[rki, Wythebsk po niej odzyskuj'c. Yewnuth" za> umie>ci= w Wilnie, w Wielkim Ksi"stwie. Geysthuthowi, ojcu pana ksi"cia Wythowda darowa= Troki. Coriathowi Nowogr[dek. Lubartha przybra= ksi'/" w=odzimierski do swej c[rki z kt[r' da= W=odzimierz, +uck i Ziemi" Wo=y<sk' ]Volnyczska\. Olgerth, ojciec pana kr[la i Kyerstuch, oj-ciec pana ksi"cia Wythowda byli w wielkim powa/aniu i jedno>ci i um[wili si" mi"dzy sob' bracia wielki ksi'/" Olgerth i wielki ksi'/" Kyersthuch, w jaki spos[b mogliby... itd.”

Ko<czy si" o uduszeniu Kiejstuta w Krewie }†1382.08.15|,wymieniaj'c imiona morderc[w&

Proxa, kt[ry wod" podawa=,Bilgeny }Bielik|14 – brat Mostewa,Gedko Krewlanin,Cuczyk }Kuczuk|14,Lyszycza }Lisica czyli polski Lis, J.D.| Zibintha – s=uga pospolity, z nieprawego =o/a,

wydostaniu si" Withowda z wi"zienia podst"pem – przy pomocy/onki, i ucieczce jego do Krzy/ak[w }1382|.

Tekst drukowany wg ksi'g& Liber legationum, tom III, z 1502 r., Moskva, Glavnyj Arxiv= M“inisterstva”. In“ostrannyx=”. D≠l=.Tekst drukowa= dr A. Prochaska, Kwartalnik Historyczny, ™, 196–205.

Cz">: litewskich dziej[w, opisana w Origo, kt[re Polacy ]historycy i pisarze polscy\ zw' “zatargiem” – kr[tko, bo niewygodne. A ci, kt[rzy schodz' do szczeg[=[w, posuwaj' si" do fa=szywych obja>nie<, na r[wni z pod=ymi i fa=szywymi w[wczas post"pkami Jagai=y – przysz=ego kr[la Polski.Fa=sz cech' S=awian ]Wiernych\.Czyny lat 1380–1382, opisane w Origo regis, s' sta=ym elementem Latopisu Litewskiego – znajduj' si" we wszystkich jego wersjach, od pocz'tku do ko<ca, tj. powsta=ych 1427, i ko<cz'cych si" poza 1550, z wyj'tkiem latopisu Nikiphorowa, uszkodzonego, i przez to niekompletnego.Czyny te nazwa=em Origo lub Origo regis, bo wy='cznie Origo regis zawiera je jako odr"bn' ca=o>:, gdy pozosta=e kroniki maj' do='czone inne cz">ci sk=adowe, i nie wiadomo by=oby jak' cz">: mam na my>li – o kt[rej cz">ci rzecz.Origo jest t=umaczeniem z j"zyka bia=oruskiego na j. =aci<ski, powsta=e przed 1450. Wg moich docieka<, 1431(1445 ]po >mierci Wito=da †1430.10.27\, tekst zaczerpni"ty z Supra>lskiego latopisu, z uzupe=nieniami w imionach morderc[w Kiejstuta, i – egzemplarz kt[ry dotrwa= do naszych czas[w – jest ju/ kopi' pierwowzoru.

ª...akt Origo musia= si" znajdowa: w Metryce koronnej ju/ bardzo wcze->nie, gdy/ w rejestrze bardzo starych akt[w i dokument[w, wszystkie nie przekraczaj' po=owy XV w., znajduje si" Origo regis et Vitoldi }Witholdi|.º 0732-00-27, przypis 1ªAkt ten }“Origo”|, pierwotnie po rusku napisany, jest podstaw' najstar-szej cz">ci opisowej.º 0732-00-16

PRZYPISY1. tak w r"kopisie; w innych “spisokach” ]odpisach\& Koraczow ]Koraczew\,

zapewne z “Origo” czerpa= M. Stryjkowski do swej ...Kroniki..., 1582,bo Bernow zmieni= na Kiernow.

2. tak w r"kopisie; Wytebsky3. tak w r"kopisie4. tak w r"kopisie; kondictum5. tak w r"kopisie; quasi magnum ducem Vilne6. tak w r"kopisie; servus7. w r"kopisie Sywerky8. tak w r"kopisie; debuerat9. uzupe=nione w redakcji ]w czasie redagowania\

10. tak w r"kopisie11. tak w r"kopisie; bohyari12. tak w r"kopisie; cum13. tak w r"kopisie& Kyer14. Bielik, Kuczuk w Wile<skim latopisie



Letopisiec welikych knzei litowskichS=uckaja letopis ( S=ucki latopis

Uwarowskij spisok ]odpis Uwarowa\poz. lit. 0001-17.2, 0001-35.3

}wydarzenia lat 1380–1382, zwane przez Polak[w “zatargiem”, lato 1382|• • • • a se p“ak tretee% s kim;”1 my sq vo[“em;* S nem;ci. Oni” s nimi Polocka “doby”va[t;. U'e to proqvili, i' oni polno na nas; stali s nem;ci. I knqz; velikii Vitovt; otvehaet; otc[ svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[% ∞E]e tomu ne doverq[ gorazdofi. A rek to knqz; velikyi Vitovt;, a sam; poexal k Gorodnu, k Dorogihinu. Knqz; pak; veliky Kestutei sobravsq svoe[ mo”ci[ i “v'enet; vo gorod vo” Viln[, ime“t; knq”zq velikago Qgaila i so brat;e[ i s mater;[, i gramoty ty naidet;, wto s nemci zapisalsq, i k synu svoemu gonca powlet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Dorogihinu, i' takyq dela stalisq. I gonec; tot; naidet; knqzq velikago u Gorodn≠, a on v'≠ “do Gorodna pri≠xal z Do”rogi“hina, a knqz; veliky” Vitov“t;” za ode“n den;” pri'enet; iz Gorodna ko otcu svoemu, velikomu2 knqz[ Kestuti[. On; 'e rehe k velikomu knqz[ Vitovtu, synu svoemu2% ∞Ty mn≠ ne viril;, a se ty gramoty, wto zapisalisq byli na nas, no bog; oster≠gl;, ino q knqz[ velikomu Qgailu nihego ne vhinil;, ne ruwil; esmi ni skarbu ego, ni stad, a sami u men≠ u net;stv≠ xodqt;, tolko za malo[ “storo'e[, a othinu ego Vedbesk; i K”revo “i vsq m≠”sta, wto otec; ego der'al;, to vse emu da[ i ni vo wto ix ne ustupa[sq. A to uhinil; esmi, steregl; osmi svoee golovy, poh[l, wto na mene lixo myslqt;fi. I knqz; velikii Qgailo velmi uradoval;sq velikago knqzq Vi-tovtovu priezdu, i pravdu d“al” knqz; Vitovt“u i” ocu, velikomu knqz“[ Ke”stut[, wto nikoli protivu ego ne stoqt;, a za vse u ego voli byt; so vsimi. I knqz; velikii Kestutei otpusti ego so mater;[ i z bratie[ i s skarbom; svoim; so vsim;. I knqz; velikyi Qkailo poide Krevu. I knqz; velikii Vitov;t “provo-dit; ego do Krei”va “i knqz;” velikii Qkailo poid≠t; s Kreva k Viteb;sku. A kak; sed knqz; velikii Kestutii u Vilni, powlet; 2 heloveka k Poloc;ku, odnogo v rat;, a drugago v gorod;. I po-lohane vozradovalisq i kliknuli v rat;, i l[di ratnyi otstu-pili ot Skirgaila i powli k Vilni ko knqz[ Kestuti[. A knqz; “Skirigailo powel;” u Nemci i v Li“flqnty” s malymi slugami. I knqz; pak velikyi Kestutei poid≠t; k Sever;skomu Novugo-rodku na knqzq Korbuta, a svoego syna, knqzq vilikogo Vitovta, ostavil v Litv≠, idq ko Novugorodku velit; da obesit; Voidila. A knqz[ velikomu Qkailu iz Viteb=ska “poiti'; bylo s n”im;. “To pak;” velikyi knqz; Qkailo pravdu svo[ zabyl; naborzde, tam; ne wol;, a nagovoril mestihi vilen;skii, Gan[levu had;, a zaseli Viln[. A knqz; velikii Vitovt; v to vr≠mq u Trocex byl;, i knqz; veliki Qkailo z Viteb=ska so vsimi pri'enet; k Vilni. I knqz; veliki “Vitovt” powlet; k Sever;“skomu” Novugo-rodku ko otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestuti[. A nemci pak; pruskii uslywavwi taq dela, i marwalok pruskii poid≠ na pomoh; rati[ k velikomu knqz[ Qgoilu velmi naborzde. A kak; to uslywal; knqz; velikii Vitovt;, i' pruskii nemci k Vilni “t”qgnu“t;”, knqz; velikii Qgoilo iz Vilni k Trokom; 'e idet; rat;[ snimatisq s nemci, i on poidet; k Gorodnu is Trokov; s mater;[. A kak; pristupili k Trokom;, knqz[ velikomu Agoilu Troky dadutsq emu. I knqz; velikyi Kestutii k Gorodnu ko synu svoemu tuto, i 'enu svo[ powl[t; [ k Berest;[, nadeqsq naz3 knqzq Qnuwa mazaviskago, zqtq svoego, a sam; poid≠ u "omoit;, a syna svoego, velikogo knqzq Vitovta, ostavit; v Gorodk≠. Knqz; pak; Qnuw;, zqt; ego, zabyv; dobra i priqzni ctq svoego i te]i svoei i w[r;i, poid≠t; rat;[ k Dorogihinu. Dorogihin; vozma osadit;, Sara'; izvo[et;, Kamenec; izvo[et; i ostupit; Berest; i te][ svo[ u Berest;i, i Berest;q ne dobyl;, poidet; proh;, osadiv; sii gorody, Dorogihin;, Xmel;nik;. A knqz; ve-likii Kestutii, sobrav; svo[ "omoit;sku[ zeml[ i vsi rati, i poid≠t; k rece k Vilni. I knqz; Vitovt;, sobrav; svo[4 • • • •

}dalej w r"kopisie brakuje jednej karty|

• • • • protivu velikago knqzq Kestutiq. I vystupqt; na boi knqz; velikii Kestutii isynom; svoim;, knqzem; Vitovtom;, pritivu velikago knqzq Qkaila. I kak; ne snemwisq polkom; za 3 ili za 4 strelenia, pri'enut; knqzi i boqqre ot knqzq velikago Qgola5 do knqzq velikago5 rati Kestutievy, pohnut; pytati velikago knqzq Vitovta, wto byxom; pogovorili s nim;.Pohnut; govoriti velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Knqz; velikii Qgoilo poslal; nas k tob≠, wtoby esi uednal; nas so otcem; svoim;, wto byxom; d≠r'ali svoe, a vy by svoe, a bo[ by me' nas ne bylo, a krovoprolitie by ne uhinilosq. Ty by priexal; ko bratu svoemu, knqz[ velikomu Qkailu, a my pravdu daem;, wtoby tobe histo otexati v rat; svo[ hiz6 dy6, aby me'i vas; dobryi byl; konec;fi. Knqz; velikii Vitovt; otvehal;% ∞Pravdu u vas; beru, wtoby tako' knqz; Skirgailo sem; priexal;, a tako ' by pravdu dal;, i a vyedufi. Oni poslali ko knqz[ Skirgailu, i knqz; Skirgailo take' pravdu dal; velikomu knqz[ Vitovtu, kak; oni. I knqz; velikii Vitovt poexal; k velikomu knqz[ Qkailu i ko ego rati, i polkov≠ stoqt;, me'i sebe ne pohinaq nihego. I knqz; velikii Qkailo uhnet; prositi Vitovta, ∞wto-by esi me' nas; uednal; i krovoprolitiq by ne bylofi. I knqz; velikii Vitovt; pravdu uzql; u knqzq velikago Qkaila za otca svoego, wto otc[ ego, knqz[ velikomu Kestuti[, soexavsq opqt; histo razexatisq. A e]e rek knqz; velikii Vitovt knqz[ veli-komu Qkailu% ∞E]e, brate, powli Skirgaila, wto byxom; otc[ svoemu pravdu, i' by emu histo priexati, opqt; otexati, a knqz; by Skirgailo ot teb≠ dal pravdufi. I knqz; veliki Vitovt so knqzem; velikim; Skirgailom; priedut; ko otc[ svoemu, knqz[ velikomu Kestuti[ v rat;, dast; pravdu otc[ svoemu ot knqzq velikago Qkaila, i knqz; Skirgailo pravdu dast; ot velikago knqzq i ot seb≠. I knqz; velikii Vitovt; so otcem; svoim;, velikim; knqzem; Kestutiem;, oba poedut; v rat; ko Qkailu, nadeqsq na tyi pravdy. Knqz; 'e velikii Qkailo perestupil; tyi pravdy, molvit;% ∞Poed; k Vilni, tamo dokonhaem;fi. A v tom rati, nihego ne pohavwi, ostali. I kak; k Vilni priexav knqzq Kestutiq, dqd[ svoego, okovavwi, ko Krevu poslal; i usadili u vi'[, a knqzq velikago Vitovta ostavili byli e]e u Vilni. I tamo u Kreve pqtyq no]i knqzq v≠likago Kestutiq udavili komorniky knqzq velikago7 Qkailovy% Prokwa, wto vodu daval; emu, a byli inyi, Mostev; brat; a Kuh[k a Lisica "ebentqi, I takov; konec; stalsq emu, knqz[ velikomu Kestuti[.Po smerti pak; u knqzq velikago Kestutia powlet; knqz; velikii Qkailo knqzq velikago Vitovta vo Krevo ' i 'eno[, i velit; ego tverdo stereh; v komnat;. Pom]aq Voidila, wto byli, za nego se-stru svo[ dali, dvu veleli na kolese razbiti, odnogo, Vidimonta, dqd[ matkyna knqzq velikago Vitovta, ottnq brata matky ego, wto der'al; Uliqnu, potom; pak; byla za Monividom;, a inyx boqr mnogo postinal; pom]aq to Voidila. Knqz; pak velikii Vitovt sedel; u Krev≠8 dv≠ xodili pokladyvati knqgini u komnatu, da polo'iv; ix da von; poidut;, a storo'a okolo. To pak velikaq knqgini slywav ot l[dii% imet li knqz; velikii Vitovt dol;'i sed≠ti, ahei tak='e izgada[t;, kak; i nad otcem;. I prigadala emu tak;% kak poidut; 'onky pokladati, ino by emu odnoe 'onky usklasti por;ty da vyiti von9 so drugo[ 'onko[, a toi 'once ostati by v nee. On naredils; u odnoe 'onky porty da z drugo[ vywel;, da spustit;sq iz goroda i utehet; u Nemci i Prusy.}1383(86| Su]u 'e emu u Nemcax u Mar;ine gorod≠ u mistra, i priexavwa k nemu mnozi knqzi i boqre litov;skii, i on 'e nahne voevati pomoh[ nemec;ko[ Litovsku[ zeml[. A knqz[ velikomu su]u Qkailu s mater;[ svoe[, veliko[ knqgine[ Ul;qno[, u Vite-b=sku, a brat ego, knqz Skiirgailo, u Litov;skoi zemli u Troc≠x, A velikomu knqz[ Qkailu Skirgailu10 nevozmo'no u'e stati protivu emu, zane 'e ubo u nego sila velikaq sobralasq. Togdy knqz; velikii Qkailo perezval; ego iz Nemec; i dal; emu Luhesk; so vse[ Volyn;sko[ zemle[, a v Litov;skoi zemli ohinu ego.}1385| Korolq Kozimira pak krakov;skago v 'ivote ne stalo, a synov; u nego ne bylo, tolko odna dohka, imenem; Qdviga. I nahawa lqxove s Krakova slati ko knqz[ velikomu Qkailu, daby



prinql kre]enie starogo Rima i ponql by v nix korolevnu Qdvigu sobe 'eno[ i stal by v nix korolem; u Krakov≠ na vsei zemli Lqd;skoi. On; 'e, knqz; velikii Qkailo, svet sotvoril; so mater;[ svoe[, veliko[ knqgine[ Ul;qno[, i z brate[ svoe[, i so vsimi knqz;mi i boqry Litov;skiq zemli, i poexal; Krakovu, u Lqd;sku[ zeml[. Tamo ' sam; krestisq i bratq ego, i knqzi, i boqre Litov;skoe zemli. I ponql; za seb≠ korolevnu Qdvigu, i korunanova11 byst; togo korolev;stva koruno[12 I ottol≠ nahawa krestiti Litvu v latyn;sku[ veru, i prislal arcibiskup biskupa k Vilni vo Litov;sku[ zeml[, i togdy nahawa kostely staviti po vsei Litov;skoi zemli. Toi ' zemy korol[ suwu u Krakove so vsimi knqz;mi litov;skimi i boqri13 litov;skimi, knqz; Andrei poloc;kyi ariid≠ z nemci viflqnty14, so vse[ latygalo[ i naq15 Itov;sko[15zeml[, i povoevawa i po''e mnogo mest i sel, gradom; Litov;skiq zemli nihego ne uspe, i paky vozvratisq vosvoqsi16. Toi ' zimy knqz; Svqc;slavl; smolelen;skii17 sovet; sotvoriwa so knqzem; Andreem poloc;kym;% on v Litvu, a knqz; Svqc;slavl; k Orwi. A ne18 miru mnogo zla sotvoriv;wi xristiqn;m;, ne heloveh;skii i ne xristiqn;skii, i' ni i na poganskyx ratex; slywaxom; takovyx muk muhiwa xristiqn. Sobiraxu i zapiraxu vo izbax;, za'igaxu, drugyq velikia xramy ohepy pod nimaxu i plenikov; pod; stenu glavami kladaxu i za'igaxu, a 'ony i deti ix; na kol;e tykaxu, a nyx; muk; nad xristiqny, i' grozy radi ne pisaxom;, qko ' ni Oniix;19 osir;skii, ni Ul;qn zakon;pre-stupnyi tex; muk; ne sotvorili nad xristiqny. Ko gradom; 'e priwli, nihto'e uspewa, i paky vozvratiwasq vosvoqsi. Toe ' zimy velikago posta naha Svqc;slavl; dumati s smolen;skimi boqry na xristiqny krovoprolitie, aky svirepii zverie, aky ne xristiqne. Poide k gorodu M;stislavl[, sta u grada M;stislavlq i naha dobyvati, poroky biti grad;, a v zeml[ M;stislavl;sku[ voinu svo[ pustil; i mnogo proli krovi xri stiqn;skia. To'; byst; bogu mer;zko zreti zovu]imsq xristiqnom, a20 brat[ svo[ xrestiqne20 ne heloveh;sky i ne xristiqn;skii muha.}1386| Knqz; 'e velikii Skirgailo i knqz; velikii Vitovt; prie-xawa iz Lqxov; ot brata svoego korolq, i slywahi, qko knqz; Svqc;slavl; smolen;skii pre'e byst; pod Viteb;skom;, a potom; k Orwi xodil;, a pod M;stislavlem; stoit;, grad poroky biet;. I s'alilsq knqz; velikii Skirgailo, poidet; i s brat;e[ svoe[, velikiim; knqzem; Vitovtom; i s Kostqn;tinom;, i s Koributom;, i s21 synom;21 Lykven;em;. I pomenuwa slovo bo'ie, e'e rehe% ∞V n['e helovek; meru m≠rit; i otmeritsq emu, a wto seet;22,to i po'net;fi. Rekosta% ∞My nikoego zla sotvorwa emu, a on s nami u dokonhanii buda i prestupil; krestnoe celovanie i dokonhanie, naw[ zeml[ vo[et; i krov; xristiqnsku[ prolivaet;. My 'e idem; na nego, nade[hisq na boga i na krest;nu[23 silufi. I priidowa ko gorodu M;stislavl[. An24 knqz[ Svqtoslavu stavwu u goroda i bivwi poroky grad M;stislavl; na tretei nedeli u pqtnic[, qko uslywa knqz; Svqc;slavl;, qko idet; na nego knqz; velikii Skirgailo s brat;e[, on ' spolhiv; voi svoq i poid≠ protivu im;. Qko sostupiwasq polci25, bog; 'e po proroka Davyda slouvu sotvori, e'e rehe% ∞Obratitsq bolezn; ego na glavu, i na verx; ego nepravda snidet;fi. I paky% ∞Rov; izryiv iskopa26, i vpadesq vo qmu, ['e sotvorifi. Bog; pomo'et; velikomu knqz[ Skirgailu i velikomu27 knqz[ Vitovtu, a knqz Svqtoslav27 ustremisq na beg i so svoimi knqzmi, i boqry smolen;skimi, i so svoimi ratmi. Bo'ie[ silo[ tu nemalo h[do stvorisq28, izbito byst; voi mnogo mno'stvo, knqzei i boqr. No i samogo velikago knqzq Svqc;slava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikii Skirgailo isce-lil; ego ot ran; i privedet; ego k gorodu Smolen;sku ko materi ego, velikoi knegini Svqc;slavli, i posadi ego na velikom; knq'en;i Smolen;skom;, zane 'e byst; za knqzem; {r;em; d]istarw;e sestry Skirgailavy. Otwed=we ot grada Smolen;ska knqz; velikii i Skirgailo poid≠ u svo[ zeml[ Litovsku[ i naha knq'iti u Trocex;, a u Vilni prislal korol; starostu svoego lqdskago. A knqz[ velikomu togdy Vitovtu der'ahi Luhesk; i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v Litov;skoi zemli ohinu svo[.

}1390| I byst; emu nu'no, i' pre'e h['ogo ne byvalo v Lito-v;skoi zezemli29, storonam; vlade[]im; velikim Litov;skim; knq'eniem;. Togda sovet; sotvori so mnogymi knqz;mi i boqry litov;skimi. Togda bo Skirgailu otexavw[ k Polocku, a knqz; velikii Vitovt; priid≠ k Vilni, xotq [ zasesti, a knegini veli-kaa ego Anna be togda u Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne udawasq30 emu, zane 'e togda byli korol[ pravdu dali i Skirgailu. On; 'e togda ne vozma Vilni i poide ko mistru s svoe[ knqgine[ i so svoimi knqz;mi i so mnogimi boqry, i ottole naha voevati Litov;sku[ zeml[ s nemecko31 pomoh;[. I u'e uzql; byl; po-lovinu Litov;skoe zemli po reku Vel;[32, i Poltesk grad dalsq emu. Uzr≠ korol; i knqz; velikii Skirgailo, qko 'e u'e im; nevozmo'no33 uder'ati Litov;skoe zemli pred velikym; knqzem; Vitovtom;. S34 nemec;kymi silami poid≠ k Vilni34, stretit; ego knqz; Skirgailo so bratom; svoim; Vitovtom;35 i s litov;skymi voi na rece na Vel;i u gorodka, na meste naricaeme Veiwiw;ky. I stupivwimsq polkom;, bog; pomo'it; velikomu knqz[ Vito-vtu, i pobe'eni bywa litov;skii voi, i ustremiwasq na beg;, i pobito ix; mnogo byst;. A inyx knqzei i boqr; v nqtstvo imali% knqzq Semiona Evdut;eviha36, knqzq Gleba Svqtoslaviha smole-n;skago, knqzq Gleba37 Kostqn;tinoviha, knqzq Ivana Petu38, Lva Plaksiha i inyx; knqzei mnogo izyman;. I poid≠ knqz; velikii Vitovt;39 k gorodu k Vilni i so svoimi voinami, i otstupqt; gorod Viln[, i naha dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti, i vzq grad Kryvii. togda 'e nemci ubiwa knqzq Skirgaila40 Ol-kirdoviha. A lqdskoi zastave, u Vysokom; gorode togda su]u, i ne pustiwa u grad; knqzq Skirgaila. Knqz; 'e velikii Vitovt; vozma Kryvy gorod i zeml[ izvoeval;, paky vozvratisq v Nem;ci.}1391| Togo 'e leta k velikomu knqz[ Vitovtu u Nemci, u Mar;n-rod41, priidowa posly iz goroda Moskvy ot velikago knqzq Va-silia Dmitreeviha, prosqhi d]eri knqzq velikago Vitovtovy za velikago knqza Vasilq Dmitroviha. Knqz; 'e velikii Vitovt; dast; d]er; svo[, knqgin[ Sof;[, i otpusti [ iz Mar;ina goroda, a z ne[ posla knqzq Ivana Olgimontoviha42 iz groda Kdan;ska. I poidowa v korablex za more, i priidowa k gradu P;skovu, oni 'e velikyi hesti uzdawa im;, provodiwa ix; hsta43 do Velikago Novagoroda. Novgorodci 'e paky hest; im; vozdawa i provodiwa ix; i s hesti[ do Myskvy44 k velikomu knqz[ Vasil;[ Dmitre-evihu. Knqz; velikii Vasilii poslal; protivu im; s hesti[ brat;[ svo[, knqzq Volodimera Andreeviha i knqzq Andreq Dimitroevih;, inyx mnogo knqzei i boqr. I stretiwa veliku[ knq'nu Sof;[ s velikimi hest;mi, togda be svq]enyi mitropo-lit; Kipriqn s arxiepiskopy i s episkopy, i s arximandrity, igumeny, i so vsim svq]enihiskym; hinom strete i hestno so kresty pred; gradom; pred Moskvo[. I sotvori brak hestn≠, i venha i velikago knqzq Vasil;q Ditreeviha45 s veliko[ knq'no[ Sofe[, i byst; brak hesten i hti dostoin, i veseli[ mnogomu. My 'e na prednie vozvratims;. }1391| Knqz[ velikomu Vitovtu su]u v Nemcex u mistara u Mar;ine gorod≠, prisla k nemu korol; posla i z bratomo svoim; Skirga-ilom;, a rekuhi% ∞Bol;wi togo, brate, ne terqi zemli Litov=skoe, ohyny nawee i svoeq, a podi, brat≠, k nam; u mir; i u veliku l[bov bratsku[, vozmi sob≠ velikoe knq'enie u Vilni, stol dqdi svoego, velikago knqzq Ol=kirda i otca svoego velikakogo46 knqzq Kestutiqfi. A knqz; 'e velikii Vitovt sovet sotvori so knqz;mi svoimi, so knqzem; {r;em; Narimontovihom Bel;skim i so knqzem; Ivanom; Olgimontovihom;, i poid≠ v Litvu i sqd≠ v Vilni, v Litv≠, na v≠likom;47 knq'en;i, na stol≠ dqdi svoego velikago knqzq Olgirda, i otca svoego, velikago knqzq Kestutia. I rada byla emu vsq zemlq Litov;skaq i Ruskaq. Knqz; Koribut; Olgirdovih; nehto48 naha korati i ne u posluwannii naha byti u nego i naha sovokuplqti49 voi svoi, i poid≠ protivu emu, i stupiwqsq voi na meste na Nedokudove. I pobe'deni bywa voi knqzq Kuributa, i ustremiwasq na beg. Byst; 'e ix mnogo pobito, sam 'e knqz; Koribut ube'e v Nov=gorodok i opolhisq. tu 'e b≠ knqgini ego i d≠ti ego. Knqz; 'e velikii Vitovt sovokupi voi svoi



sam poid≠ k Novugorodku i ostupiwa grad i vozma Nov=gorodok, a knqzq Koributa i knqgin[ ego i deti ego u nqt;stvo poima.}1393| Prestavisq knqgini Olgirdovaq }1392|, korol; 'e pri-kaza grad Viteb≠sk sokolnh≠mu50svoemu Feodoru Vesne. A knqz[ Wvirtigailu togda su]u mladu, i naha Feodor Vesna vladeti gradom; Viteb;skom; i vse[ zemle[ Viteb=sko[, sovetom; i ukazaniem; korolq Qkaila. Knqz; 'e Wvirtiigailo ne mo'aw≠ terpeti, wto Feodor Vesna gradom; vladeet;, a ego ne posluwen, on 'e Feodora ubi, a grad Viteb=sk zasqd≠. Byst; 'e korol[ Qkailu velika 'alost; o tom; i pisa gramotu bratu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i' by toi ego 'alosti mest; sotvoril;. I knqz; 'e velikii Vitovt ponq s sobo[ knqzq Skirgaila i sovokupi voi mnogo i poid≠ rati[ ko gradu Viteb;sku na knqzq Wvirtigaila. I qko priid≠ ko gradu Dr[cku, druckyi knqzi stretowa ego i udariwa emu helom; u slu'bu. I ottol≠ poide k Orwi. rwane zatvoriwasq u grad≠ i boroniwasq dva dni, i udawa grad. I ottol≠ poid≠ k Viteb;sku na knqzq Wvitrigaila, knqz; 'e Wvitr≠gailo zatvorisq u gorod≠, i naha vevelikii51 knqz; dobyvati grada. Tu 'e priid≠ na pomoh; velikii knqz; smolen;skii Svetslavih; so vsimi smolen;skimi silami i udari holom; velikomu knqz[ Vitovtu u slu'bu. I nahawa tverdo dobyvati grada Viteb;ska, i puwki postaviwa, vitblqne 'e ne uterpewa i nahawa udava-tisq velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e Wvitrogailo vyidet; von; iz grada i udari52 helom; velikomu knqz[53 Vitovtu, knqz; 'e velikii Vitovt vozma grad Vitebesk i poid≠ paky k Vilni.}1394| Toe ' zimy na vesnu knqz; velikii Vitovt id≠ v zeml[ Podol;sku[. A knqz[ Volodimiru Olgirdovihu togda su]u v Kiev≠ i ne vosxot≠ pokory uhiniti i holom; udariti velikomu knqz[ Vitovtu54. Toe 'e vesny knqz; velikii Vitovt poid≠ i vzq grad "itomir;, Ouruhi, i priexal k nemu knqz; Volodi-mir. Togo 'e leta na osen; knqz; velikii Vitovt; vyved≠ ego s Kieva i dal emu Kopyl;, a na Kiev≠ posadil; Skirgaila. Sam; 'e knqz; velikii Vitovt poid≠ na Podol;sku[ zeml[, a knqz[ Skirgailu povele s Kieva k Herkasom i ko Zvinigorodu. Knqz; 'e Skirgailo bo'e[ pomoh;[ i velikago knqzq Vitovta pove-leniem; vzq Herkasy i Zvinigorod i vozvratisq opqt ko Kievu.}1397| Tu 'e emu knq'a][ u Kiev≠, byst; 'e nekto Foma, hernec;55 Izufov, der'a namesnihestvo ot mitropolita u svqtoe Sof;i na mitropol;em; dvor≠. Vosxotevw[ 'e knqz[ Skirgailu oexati za Dnepr u lovy, toi 'e Foma naha zvati ego na pir na mitropolih; dvor;. Knqz[ 'e Skirgailu su]u emu na piru, az; 'e togo ne svem;, zane'e bex; togdy mlad, no necii movqt;, i' by tot Foma dal; knqz[ Skirgailu zelie otravnoe piti. I s togo piru knqz; Skirgailo poexal za Dnepr k Miloslavihom; i tamo razbolesq kanon56 Kre]e-niq u hek57 i na Kre]enie v subotu uexal u grad Kiev; bolen, bol≠v 7 dni i prestavisq u sredu. I ponesowa ego na glavax svq]enici, po[]e pesni otxodnyq, so sve]ami, iz grada Kieva svqtei Bogorodici Peh;r;skoi. I polo'en byst; h[dnyi knqz; Skirgailo, dobryi, podle groba svqtogo Fedosiq Peher;skago. Knqz; velikii Vitovt; uslywav, a' knqz; Skirgailo presta-visq, i poslal knqzq Ivana Ol;gimontonoviha ko Kievu, i dal emu der'ati Kiev;. My 'e na pred=le'a]≠e58 vozvratimsq.

}wypisy z rocznika Smole<ska, 1392–1395|}1392| Kak vyid≠ iz Nemec; knqz; velikii Vitovt; na velikoe knq'enie, kak; otpusti tca59 svoego, knqzq Gleba Svqtslaviha, ko Smolen;sku na velikoe knq'enie, a knqz[ {r;[ Svqtslavihu dal; gorod Roslavl;. }1393(94| Knqz[ Glebu sedq][ u Smolen;sku i naha v neposlu-wanii byti velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e velikii Vitovt posly svoq slawe k nemu otpravlenii60, on 'e ne vosxote ispra-vitisq. Togda knqz; velikii Vitovt; so vsimi silami poide ko gradu Smolen;sku na knqzq Gleba Svqtslaviha i kak 'e pried≠ ko Smolen=sku, tako Gleb dalsq i z gradom; Smolen;skom;. Knqz; 'e velikii Vitovt; dal; grad Smolenesk d≠r'ati knqz[ Mantu61 i Vasil[ Boreikovih;, a knqz[ Glebu dal gorod Polo-nyi. Sam; 'e knqz; velikii Vitovt poid≠ v Litov=sku[ zeml[.

}1394| Na tu '; zimu posla knqzq Semiona Lykvenq so mnogymi rat;mi smol;n;skimi silami na knqzq Olga rqzan;skago. I ispleniwa mnogoe mno'estvo Rqzan;skoe zemli, i vozvratiwasq s pobedo[ vosvaqsi.Togda 'e be zima velmi studena.}1394(95| Toe ' zimy na vesnu priexal; knqz; velikii Vasilei Dmitrovih; moskov;skii ko ocu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, ku Smolen;sku u veliki post. I uhti knqzq velikago Vitovta mnogimi darmi% hepmi zlatymi i poqsy zolotymi, sobolmi, ka-m;kami, sosudy zolotymi i baxmatami. Knqz; 'e velikii Vitovt zqtq svoego, velikago knqzq, uhtiv i udariv; razlih;nymi dary% sa'enymi porty i dorogymi oksamity, mnogocenymi kam;ka-mi i ginypty u zolotyx sedlex; i snastex;, h[du dostoiny, i otpusti k Moskv≠ s veliko[ hesti[ sam; poexal k Litve.

Leto 6903 “1395”. Boi byst; car[ Temer-Tiklu[ s Taktamywem;, i progna Taktamywa v Litvu, a sam; sel; na carstvo. Togo 'e leta knqz; Vitovt priide k Smolen;sku, a pre'e promhe slova% ∞Na Temir-Tikluq idafi. I vyexal k nemu knqz; Gleb Svqtoslavih; ne vo mnoze, on 'e hestiv; i dariv; ego l[bovi[, otpustil; ego, rekwe k nim;, ∞daby est≠ vyexali vsi knqzi brateniki ko mn≠ s l[bovi[ po opasu. Slywal; esmi, hto prome'i vas niedina hestvo i nedru'ba velika, kakovo budet; me' vami slovo ili kakova priqzn;, i vy na mene sowlitesq, aky na tretii. Az vas pravo su'[fi. I tako sotvori nad nimi oblest;62, i vyzva ix i iz goroda lesti[. Oni 'e i veru emu inqli, i vyexali k nemu s dary vsq bratiq Svqtoslavih; i vsi knqzi smolen;skii, dond≠'e ne ostani odin; u grad≠, no i z boqry svoimi. On 'e poimav; ix, vsix knqzei smolen;skiix;, i poslal; ix u svo[ zeml[ Litov=sku[, a sam; posad po''e i l[di mnogi poloni, tako vse knq'enie Smolen;skoe vzql ze sebe, i namestnika svoego posadiv;, knqzq Amonta da Vasil;a Boreikova. Se pervoe vzqt;e smolen;skoe sentqbrq 28, vo vtorok. A knqz; {r;i Svqtoslavih; byl v to vremq na Rezani u ctq svoego, u knqzq Olga Ivanovih;.

Leto 6906 “1398”. Byst; poboi]e knqz[ velikomu Vitovtu s Temir-Tikluem; carem. Knqz; velikii Vitovt Kestuitevih; litov;ski sobral; voi beshislenyi mnogo, i car; Taktamyw; s nim; svoim; dvorom;, i litva, i nemci, lqxov≠, 'omoit;, tatarove, voloxove i polqn≠, i s nim; bylo knqzei 50, i byst; sila ratnyx mnogo, i so vsimi simi polky vooru'ivsq, poid≠ na carq Timir-Tikluq. I poxvalqsq na ordu Vitovt, a movit;% ∞Poid≠m;, plenim; zeml[ Tatar;sku[, a pob;em; carq Temir-Tikluq i vzem; carstvo ego, i posadim; carq Taktamywa, a on mq posadit; na vsei Ruskoi zemlifi. A na tom; na vsem; powli tatar63 voevati. V to vremq prispe Timir-Tiklui car; so mnogymi polky ratnymi i so knqzqmi svoimi ordyn;skimi. I sretowasq s Vitovtom; na poli na rec≠ na Vor=skl≠, a byst; im;64 boi velik avgusta 12 dn;, vo vtorok, na dolz≠ vel;mi b;[]im;sq, i popusti bog; tata-rom. Knqz; 'e velikii pobe'e u mal≠ dru'ine. I car; Temer-Tiklui togdy priide k Kievu, i vzq iz goroda okup 3000 rublev litov;skix, i silu svo[ vs[ rospusti po Litov;skoi zemli, i voevali totarov≠ i dai' i do Velikago Lucka, i mnogo zla sotvoriwa Litov;skoi zemli, i otide u svo[ zeml[. I se imena izbityx knqzei litov;skix;% knqz; Andrei i polockii Olgirdo-vih;, brat ego Dimitrei d;brqn;skii, knqz; Ivan Dimitrevih; Kindyr;, knqz; Andrei, pasynok ego Dimitreev. knqz; Ivan Evlaw;kovih;, knqz; Ivan Borisoveh; kiev;skii, knqz; Gleb; Svqtoslavih; smolen;skii, knqz; Gleb Korqtovih;, brat ego knqz; Semen;, knqz; Mixailo Podberezskii, brat ego knqz;65 Dimitrei, knqz; Feodor; Patrikeevih; voloskii66 knqz; Amontovih;, knqz; Ivan; {r;evih; Bel;skii, knqz;67 Spytko krakovskii67.

V leto 6909 “1401”. Knqz; {r;i Svqtoslavih; da knqz; Oleg rqza-n;skii priidowa ko Smolen;sku, a u grade u Smolen;sku byst; mete' i kramola68% ovii xotqxu Vitovta, a druzii knqzq {r;q ohiha. Knqz; 'e {r;i soslavsq i smolnqny z goro'any. Smolnqne 'e ne moguhe tr=peti nasiliq ot inovernyx lqxov;69, i prinqli knqzq {r;q, i grad emu otvorili. A knqz; Roman; brqn;skii tu



be. Togdy ot Vitovta ubit nu'no[ smerti[, a knqgin[ ego i deti otpustiwa, a namestniki Vitovtovy poimali, a boqre, kotoryi ne xoteli ohiha, knqzq {r;q, ili brqn;skix, ili smolen;skix, tex vsix posekli. A knqz; velikii Vixovt toe ' oseni prixodil ko Smolenesku na knqzq {r;q i stoql mnogo dnei pod Smolen;skom;, i ne uzql grada poide u svo[ zeml[, vozma peremirie. A u Smolen=-sku kramola byst;, l[dei mnogo posekowa, i mor; byst; na l[di.

V leto 6923 “1415”. Mesqca i[nq 7 na svqtogo Feodota izgibe solnce i skryi luha svoq ot zemlq vo 4 has dni v god svqtoi obedni, i zvez-dy qvilisq kak v no]i. Togdy bylo Blagove]enie u ponedelok na strastnoi nedeli. Togdy bylo velikomu knqz[ Vasil[ Dmitr≠evihu 26 na velikom; knq'en;i. Togo 'e leta pogor≠ Moskva i Smolnesk.

V leto 6924 “1416”. Po bo'o[ popu]eni[ knqz; velikii Vitovt, umy-sliv po svoemu xoteni[, sobral70 episkopy ruskyi70, vo oblasti ego 'ivu]ix% Feodosii poloc;kii, grihin, Isakei hernigov;skii, Deonisei luc;kii, Xariton volodimer;skii, Eufimei turov;skii, i tymi episkopy postavi Kievu mitropolita Grigor;q bolgarina Camivlaka noqbrq 15. Togo 'e leta voevawa tatarove okolo Kieva i manastyr; Peher;skii pograbiwa i po'gowa. Togo 'e leta byst; v Novegorode mor silen 'elezo[ i v Ladoze, i v Ruse, i v Porxove, i v P=skov≠, i v Tor='ku, i vo Tveri, i u Dmitrov≠, i po volostem;.

V leto 6919 “1411”71. Rodisq knqz[ Lykgven;[ syn; Qroslav na Kopor=i, narehen; vo kre]enii Feodoru.

V leto 6920 “1412”. Sentqbrq 8 v Lucku Velikom postavi episkopa k Turovu Eufimiq. Ot Galiha poide k Moskve avgusta 1 dnq.

V leto 6926 “1418”. Knqz; Dawko Feodotovih; Ostrozkogo tako kozn;[ vzql Kremen;c;. Knqz; velikii Vitovt u velikii hetver-tok poslal; pre'e sebe dvux helovek, Dmitriq, Danilq72, a s nim; zgovorq% ∞Peredaitesq slu'iti Kondratu Prusu, voevode kremenec;komu, egda 'e az priidu k gorodu, i vy uzvod ottot-nit≠, a most polo'itefi. Oni 'e, priexavwi, uverilisq voevode, i priq ix; l[bovno, a togo v nix ne razume i ni poznawa. I Dawko priexal; k gorodu v nohi vo 9 has73, a te ego svetnici u goroda uzvod otsekli i most polo'ili, i Dawko s drugi svoimi uexa u gorod, Kondrata voevodu ubili, a pristavov; korolevyx; i Vitovtovyx pobili, a knqzq Wvitrigaila i'74 lez74 vypustil, sedevwego pol 9 goda. I otole poid≠ Wvitrigailo vo Ugry, vzqvwi Luhesk, a u volyn;skix boqr otluhil; pol;tarasta konei.

}historia Litwy na Podolu, tzw. Kronika Podola|Koli gospodarem; byl na Litotov;skoi75 zemli knqz; velikii Olgird i, wed; v pole s litov;skim voiskom;, pobil; tatar na Sinei vode, trex bratov;% knqzq Xahebeq a Kutlubuga i Dmitriq. A tyi trii braty Tatar;skoe zemli, othihi i dedihi Podol;skoi zemli, a ott nix zavedali atamani i boiskaki, prie'da[hi ot tyx; atamonov;, imovali s Podol;skoi zemli dan. A brat veli-kago knqzq Ol;girdov der'al; Novgorodok; Litov;skii, knqz; Kor;qt;, a u nego byli 4 syny% knqz; {r;i, knqz; Aleksandr, knqz; Kostqn;tin;, knqz; Feodor. Ino tyi knq'ata Koriqtovi-hi 3 braty so knqzq velikogo Ol;girdovym; prozvoleniem; i s pomohi[ Litov;skoi zemli76 ne byl ni odin gorod; ni drevom; rublenyi, a ni kameniem; budovannyi. Togda tyi knq'ata Ko-r;qtovihi, priwed v Podol;sku[ zeml[, i vowli u priqzn; so atamany, pohali boroniti Podol;sku[ zeml[ ot tatar; i boska-kom vyxoda ne pohali davati. I napervei nawli sobe tver'[ na rece na Smotrihi, tut pak sobe narqdili gorod Smotrih, a u drugom; meste byli hernici u gore, i v tom; meste narqdili gorod Bokotu. I lovqhe v lovex prigodilosq im, kako ugonili mnogo olenii v tot ostrov, gde nyne Kamenec;koe mesto le'it;. I posekwi les umurovali gorod Kamenec;, a s togo vsi gorody polockiq77 umurovali i vs[ zeml[ Podol;sku[ oseli. I za-tym; “uznal”78 pol;skii korol; Kazimir Lokotkovih;79, wto ix 3 braty Kor;qtovihi na Podol;skoi zemli, a l[di mu'ny, i on prislal; ko knqz[ Kostqn=tinu kleitovnyi listy80, s veliko[

tverdostwo prosq ego, wtoby k nemu priexal;. A umysliv toe sobe i so vsimi pany, wto ' u nego syna ne bylo, tolko byla odna dohka, i xotel za nego dohku dati, a po svoem; 'ivote korolem; osaditi. I knqz; Kostqn;tin na kgleitovnyx listex k pol;skomu81 korol[ ezdil;, i tam; kak sq emu posmotrelo, ne poxotel; k toi vere pristupit;, i opqt; na tyx; 'e listex; otexal; do Podol;skom zemli, do svoego gospodar;stva. I tuto buda na Podol;skoi zemli, na svoem; gospodar;stv≠, umerl;. A knqzq {r;q voloxove vozma k sobe ego voevodo[ i tamo ego okormili, a knqzq Aleksandra tatarove ubili. A zde brat ix 4, knqz; Feodor; Korqtovih;, Nov;gorod der'al;. I uslywal; to knqz; Feodor, wto brati ego u Podol;skoi zemli ne stalo v 'ivote, i on, wed;, Podol;sku[ zeml[ zasel;. A v tyi leta knqz; Vitovt; gospodarem; stal; na Litov=skoi zemli, i Podol;skaq zemlq ne xotela byla posluwna byti knqzq velikago Vitovta i Litov;skoi zemli, kak 'e i pered; tym; posluwna ne byla. I knqz; velikii powel; so vsimi silami litov;skimi k Podol;[. I to uslywav; knqz; Feodor; Kor=qtovih; vybeg; s Podol;skoi zemli ko Ugrom;, a gorody osadil; voloxi, i ugor;ski knqz[ Feodoru pomoh; dal. A knqz; velikii Vitovt; pervei priwol; ko Brqslavl[, a vyimq Brqslavl; priwel; k Sokolc[, i Soko-lec; vynql, i priwel ko Kamencu v nohi, i Kamenca dobyl, a potom; Smotrih; vynql; i Skalu, i Her=vlenyi gorodok, i vsi gorody pozasedal. I voevodu knqzq Feodorova, wto ' na tyx gorodex;, na imq Nestaka, vynql, i po vsim; gorodom; knqz; velikii Vitovt svoi starosty posa'al. A to bylo dobyto82 li-tov;skimi silami, a nikto emu nikotoryx storon; ne pomagal;. Togdy paky korol; prositi pohal; velikago knqza Vitovta, rekuhi% ∞Milyi brate, dal tobe bog;, dobyl esi Podol;skoi zemli, uhini mi tu[ hest;, dai mi Podol;sku[ zeml[fi. I knqz; velikii dal; polovinu Podol;skoi zemli korol[ u 20 tisqhex;, Kamenec; dal; a Smotrih, a Skalu, a Herlenyi gorodok;, a Bakotu, a na inyx; na vsix; Podol;skix gorodex; knqz; Vitovt svoi starosty posa'al, na Brqslavli i na Sokolci i na Venice. A korol; tyi gorody u 20 tysqhex; panu Spytku zastavil, i koli knqz; velikii bilsq na tatar;skom; poboi]i, a pan Spytko prixodil; na pomoh; velikomu knqz[ Vitovtu, i togdy pana Spytka ubili tatarove na tom; boi, a pani Spytkovaq ostala vdovo[, a deti maly. I korol; pohal prisylatisq k velikomu knqz[ Vitovtu, rek, wto ∞esi nam dal polovic[ Podol;skoi zemli u 20 tisqhex; penezei. i my dali byli u 20 'e tysqhex; panu Spytku, i pani Spytkovaq ovdove-la, a deti maly, a ot tatar; zemli nekomu boroniti. I ty otdai 20 tisqhei penqzei, a gorody poberi za sebefi. I knqz; velikii poslal; korol[ 40 tisqhei penezei na imq panom; Nemirom; a Dmitriem; Vasilievihom;, luckym boqrinom;, a gorody svoi opqt; poimal; za seb≠ i starostu svoego posadil, dvorqnina svoego Gran;skogo. A pod Granov;skim; dal panu Petru Montik-girdovihu, a pod Petrom dal; panu Dedikgoldu83 i potom; dal; panu Dedikgoldu Smolen;sk;, a panu Dolgordu Podol;e dal. Pan; 'e Dolkgird starostil; na vsix; tyx; gorodex; na Podol;i i do velikago knqzq Vitovtovy smerti, a kak knqzq velikago Vito-vta v 'ivote ne stalo, i priexavwi lexov≠, i pana Dolkgirda z goroda Kamenca sozvali na radu sobe i do rady ne dopustili84, samogo inqli i ograbili, wto Poidol=skoe zemli der'at;.

}zjazd w Trokach, 1430|V leto 6939 “1430”85. Knqz; velikii Vitovt; Kestut;evih; sozvawa k sobe korolq pol;skago Vlidislava86, knqzq moskov;skago Vasil;q Vasil;eviha i knqzq velikago tver;skogo Borisa Aleksandre-evih;, i mistra nemeckago i prus;kago, mewterq liflqn;skago87, i velici posly ot naha carq carigorodc;kago87, i ot rim;skago cesqrq prixodili, i ot dun;skago korolq posly, i ot velikago knqzq Iona rezan;skogo, i ot voloskago voevody posly prixo-dili, i Odoeviskii knqzi sami byli, i ot Velikago Novagoroda i ot P;skova, i ot ordyn;skago carq posly byli, i ot inyx knqzei zemli posly byli u velikago knqzq Vitovta 7 nedel; na ego istrave, a na den; wlo obroka po 300 bohek medu, a qlovic;



trista 'e, a boranov; i veprov po trista 'e. Knqz; ve likii Vitovt xotel; polo'iti na sebe korunu, i ego nepriqteli po-lqnene ne perepustili karuny, i razbolesq knqz; velikii Vitovt, i raspusti knqzei velikix;, posly carevy so mnogimi dary i s hesti[. A korol; pol;skii Vlodoslav; byst; u velikago knqzq Vitovta, i pri nem; prestavisq knqz; velikii Vitovt mesqca oktqbrq na pamqt; svqtogo apostola Iqkova, brata gospodnq.

Poxvala o velikom; knqzi VitovteTainu carevu taiti dobro est;, a dela velikago gospodarq povedati dobro '; est;. Xoh[ vam; povedati o velikom; knqzi Oleksandre Vitovt≠ litov;skom; i rus;kom;, inyx mnogix zemli gospodari. No po nei 'e est; pisano% ∞Bratq, boga boitasq, a knqzq htitefi. Tako'; i q xoh[ vam; povedati o slavnom; tom; gospoda-ri, no ne mo]no ispovedati ni pisani[ predati dela velikogo gospodarq, qko by ne mo]no komu ispytati vysota nebesnaq i glubina mor;skaq. To ' by mo]no ispovedati sila i xrabrost; togo slavnago gospodarq. Sii knqz; veliki Vitovt, bqwe 'e emu dr='a]e velikoe knq'enie Litov;skoe i Ruskoe, inyi mnogyi zemli, sprosta reku vsq Ruskaq zemlq. Ne tokmo 'e Ruskaq, no e]e88 gospodar; Ugor=skoi zemli, zovemyi cesar; rim;skii, u velikoi l[bvi 'ivqwe s nim;. Takovo mi sq89 uverilo89. Nekogda su]u tomu slavnomu gospodar[, byvw[ emu u svoem; grad≠v Lucku u Velikom; i poslal posly svoi korol[ ugor;skomu, ce-sar[ rim;skomu i povele emu byti90 k sobe. On 'e beza vsqkogo osluwaniq91 uskore priexal; k nemu i svoe[ korolice[, i hest; veliku i dary mnogy podovawa im;. ottole 'e v nix; utverdisq veliko l[bov;. Kako ne poh[dimsq hti92 velikago gospodarq, i' kotoryi zemli na ustoce ili na zapade prixodqhe poklanq[t;sq slavnomu gospodar[, i' est; car; nado vse[ zemle[, i toi pri-wed poklonisq slavnomu car[ velikomu knqz[ Aleksandru. E]e'e i turec;kii car; hest; veliku93 i dary mnogy podovawe. Slavnomu gospodar[, blagovernomu 'e i xristol[bivomu car[ carigradskomu, i tomu s nim; u velikoi l[bvi 'ivu]u. Tako'e i Heskoe krolev;stvo veliku hest; der'a]u nad slavnym; gos-podarem;, i]e i don;skii korol; veliku hest; i dary mnogy podavawe slavnomu94 gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu. V ta 'e leta bratu95 ego Qkailu96 der'a]u stol Krakov;skago koro-lev;stva, a po lqdskomu 'e q97 zovemu Vladislavu, i tomu s nim u velice l[bvi 'ivu]i. Koli slavnyi gospodar; Vitov;t na kotoru[ zeml[ gneven byval i kotoru[ zeml[ xotqwe kazniti, korol[ 'e Vladislavu vsegda pomo]; da[]u. E]e 'e inii cariustohnii slu'axut; emu. Tako'; velikii knqz; moskov;skii u velice l[bvi 'qvqwe s nim;, e]e 'e inii velicii knqzi nemeckyi slu'axut; emu so vsimi gorody svoimi i so zemlemi. Tyi '; velikii knqzi nemeckii, po nmeckomu98 qzyku mistrove, e]e 'e gospodar; zemli Moldov;skyi i Basarab;, po voloskomu qzyku voevody, tako'; i gospodar; zemli Bolgar;skoi, po bol;gar;sko-mu qzyku despoty, e]e '; inii velicii knqzi, velikii knqz; tver;skii, velikii knqz; rezan;skii, velikii knqz; Edoev;skii velikii knqz;, i Nov;gorod Velikii, Pskov; i, sprosta reku, i' ne obretesq vo vsem; Pomorii ni grad, ni mesto, i' by ne prisluxa-li slavnago togo gospodarq Vitovta. Tyi '; velicii gospodari, cari, velicii knqzi i velicii zemli. E]e pisaxom; zde inii u velicei l[bvi 'ivu]i s nimi, a inii krepko slu'axut; emu i hest; veliku i dary velikii, i dani mnogi prinowaxu emu, ne tokmo po vsq leta, no i po vsq dni. Slavnyi gospodar; velikii knqz; Vitovt;, na kotoru[ zeml[ byvawe gneven i kotoru[ zem[ sam; xotqwe kazniti ili silnyx; svoix voevod poslati gde usxohew;, i kotoromu ot tyx velikix zeml; povelevawe k sobe byti, oni bez vsqkogo osluwaniq uskor≠ prixo'axu i so svoei zemli k nemu. I koemu gospodar[ nekaku[ nu'[ ne mo]nu byti, i on vsi svoi rati i sily posylawe na pomo];, na ego slu'bu. Sii 'e knqz; velikii Vitovt u velikoi hesti i slave prebyvawe. Bqwe emu nekolko ot svoix gradov; u velikom; grade Kiev≠, i prisylawesq k nemu velikci knqzi ordyn;skyi, prixo'axu k

nemu na veliku slu'bu i prosq]e u nego carq na carstvo. Mnogo bqwe i ordyn;skix; velikix; carei slu'axu u dvore ego, on 'e dal; im; carq Saltana. Onomu 'e car[, i'e be na orde, slywav; qko slavnyi toi gospodar; otpustil= svoego slugu na carstvo, nikako 'e ne sme sprotivitisq slavnomu gospodar[, ostavi carstvo i pobe'e. Semu 'e Saltanu dowedwu ordy i sede na carstvvo poveleniem; velikago gospodarq Vitovta, i slu'awe emu s veliko[ boqzni[. I99 po mnoze vremeni gonzne za 'ivot;, inyim 'e stareiwinam; ordin;skim poslawa posly svoi s veli-kimi dar=mi100 ko slavnomu gospodar[ i prosiwa u nego inogo carq, on 'e dal; im inogo carq, imenem Malogo Saldana. Semu 'e malomu Saldanu sedwu na carstvo nikako 'e ne sme osluwatisq slavnago gospodarq% gde koli emu povelit;, i on tuda koh[et;. Po male vremeni velicii 'e knqzi ordyn;skii nikako ne smewa rozgnevati slavnago gospodarq velikago knqzq Vitovta, daby ne ot ego ruky postaviti im; carq, i poslawa s veliko[ hesti[ i prosiwa u nego carq. On 'e dal; im; inogo carq, imenem; Davlad-Berdiq. Qko 'e reka prevosxodq]i vs[ zeml[ heloveky i skoty napoq[]i, a sama ne umalq[]isq, tako'e i slavnyi gospodar; i mno'stvo carei otpu]aet; na ordu, a u nego ' mno'estvo carei. My 'e na predrehennoe vozvratimsq. Semu car[ Davladi-Berdi[ nemnogo vremq pobyvw[, i tomu mimo wedwu. Sim; 'e stareiwinam; ordyn;skim; slywavwim, qko slavnyi gospodar; bliz est; Kieva, i priidowa sami, i pokloniwasq slavnomu gospodar[ velikomu knqz[ Vitovtu, i dary mnogi prinesowa, i prosqt; u nego carq, on; 'e dal; im; inogo carq imenem; Magmeta. Qko 'e bo ot morq mno'estvo vod isxodq]e, tako i ot sego mudrost; velikago gospodarq knqzq velikago Vitovta.

}wojna ZygmuntSwidrigie==o, 1432–1436|Po smerti velikago knqzq Vitovta sqde na velikom; knq'en;i knqz; Wvitrigailo na Vilni i na Trocex;. Knq'iv101 velikii knqz; Wvitrigailo 2 gody102 bez dvu mesqcei, i pri svoem; knq'en;i otpusti smol;n;skago vladyku Gerasima u Car;grad na mitropol;[. I ne upravlqwe zemli. Litva '; posadiwa velikago knqzq "idimonta Kestuteviha na velikoe knq'en;e na Vilni i na Trocex mesqca sentqbrq 1 den;. I priide Wvitrigailo na Poltesk i na Smolenesk;, i knqzi rustii, boqre posadiwa knqzq Wvitrogaila na velikoe knq'en;e Ruskoe. Na tu 'e osen; so-bra silu mnogu knqz; velikii Wvitrogalo103, i knqz; velikii tver;skii Boris; Aleksandr;vih; dast; emu brata svoego, knqza Qroslava, so vsee[ silo[ svoe[, i poide na Litvu, i ne dowed; do Vilni za 6 mil; i stawa v Owmene, i tu stoqwe nedel[. I knqz; velikii "idimont priide s litov;sko[ silo[, i byst; im; boi mesqca dekabrq vo 8 den;, na pamqt; svqtogo otca Pota-p;q, u ponedelnik. I pomo'e bog; velikomu knqz[ "idimontu, i pobiwa knqzq velikago Wvitrogaila, a knqzi ruskii pobiwa, a inyx poimali% gnqzq104 {r;q Lyn;kven;eviha nqli, knqzq Vasiliq Semenoviha nqli, Fed;ka Odincevih; nqli, pana Dedikgolda qwa, voevodu vilen;skago, i inyx mnogo mno'estvo pobili i poimali.Toe '; zimy u drugii rqd knqz; velikii Wvitrigailo sobra silu mnogu rusku[ i poide na Litvu, i povoevawa Litov;skoi zemli mno'estvo, i po'gowa, i vo polon; poveli. Na leto '; sobra silu mnogu rusku[, i mewtera liflqn;ski so vse[ silo[ svoe[ priide k Wvitrigailu na pomoh;, i knqz; velikii tve-r;ski dal; emu svo[ silu i poidowa v Litov;sku[ zeml[. Za pol=tory mili ot Vilni noheval; v Rudomin≠ i poide k goro-du. Ne doxodq Trokov; poverne na Staryi Troky, a pod Troki stoql na spasov den;, a stoql; 4 dni, i otide ot Trokov iskati velikago knqzq "idimonta i rati litov;skoi. I stoqwa vo105 Voitqwkax106 4 dni, i vzq grad Krev murovany i so''e, a l[di mnogo posekowa i v polon; poveli, a ottol≠ poid≠ k Molodehnu. I priid≠ k velikomu knqz[ Wvitrigailu vest;, wto ' idet; litva pogone[, i knqz; velikii Wvitrigailo posla na nix; knqzq Mixaila, kiev;skago voevodu, a s nim; posla inyx; knqzei russkix;. I pobili pana Petra Mon;tikirdovih; i litvu, a inyx;



poimali na Kopahex;. I ottole poid≠ k "eslavl[, i "eslavl; vozme togo '; dne, po''e, a l[di mnogo v polon povede. I priwli k Mensku, i vozme grad Menesk i so''≠, a l[di mnogo v polon; poveli, mu'i i 'ony. Ide u svo[ zeml[ a mnogo zla sotvoriwa Litov;skoi zemli. Priidowa k Borisovu, i tu izymawa knqzq Mixaila Ivanovih; Gol;wanskago na rece na Berezyne, i posla ego k Viteb;sku, i tamo ego povele107 vtopiti u rece u Dvine pod Viteb;skom;, q108 nqwa ego nevinna. Ne doxodq Lukomlq za mil[, v ozerex, mewter poide u svo[ zeml[ Liflqnty, a knqz; velikii Wvitrigailo k Lukoml[, i tu rospusti voi svoi, knqzei i boqr, a sam; poide Kievu. I na tu[ '; osen; knqz; velikii "idimont sobra silu mnogu litov;sku[ i lqxi i priid≠ na Litov;sku[109 zeml[, i stawa pod M;stislavlem; mesqca oktqbrq 26, na pamqt; svqtogo muhenika Dmitria, v sredu, i stoql 3 nedeli, ne vozma gorod i poide u svo[ zeml[. Na leto 'e sobravsq Wvitrigailo knqzi rosskimi, boqry i so vse[ silo[ rusko[ i poid≠ na Li-tvu. i mew;ter[ priide svoe[ silo[ na pomo]; Wvitrigailu m; u Brqslqvli. I bo'im poveleniem; pade na zeml[ moh; ve-likaa, za tym; ne mo'axu v Litov;sku[ zeml[ poiti110. Knqz; Wvitrigailo vozvratisq u svo[ zeml[, a mewter; u svo[ zeml[, i raspusti silu svo[, knqzei i boqr k Poloc;ku, a sam; poide k Kievu. Na tretie leto knqz; velikii Wvitrigailo so''e Gerasima mitropolita u Viteb;sku. I sobrasq knqz; velikii Wvitrigailo u Vitebsku s ruskimi knqz;mi i s ruskimi ratmi, i poide k Brqslavl[, i tu u Brqslavli priide k Wvitrigailu na pomo]; mewter viflqn;skii111 so vse[ svoe[ silo[. I poidut; ot Brqslavlq po Zavel;skoi zemli po Zaveli[ k Vilkomiri[. I sam; knqz; velikii "idimont; ne poid≠ na Wvitrigaila i dast; korol; 8 sot kopei pomohi knqz[ velikomu "idimontu112, i knqz; velikii "idimont posla syna svoe113, knqzq Mixaila, na knqzq Wvitrigaila. I knqz; Mixailo priide svoe[ silo[ litov;sko[ i s lqxi, i byst; im; boi s Wvitrigailom; na Semen; den; na letoprovodca. Bisq za Vilkomirem; rece114 }______|. A i za to bog ne posobi knqz[ Wvitrigailu, wto so''e mitropolita Gerasima, i pomo'e bog velikomu knqz[ "idimontu i ego synu knqz[ Mixailu. I pobiwa knqzq Wvitrigaila i vs[ silu ego, i mnogix knqzei pobiwa, a inyx rukami poimali. Ubili brata-niha ego, knqzq "idimonta i Koributovih;, i knqzq Qroslava Lyn;kvenevih;, i knqzq Mixaila Bolobana Semenovih;, i knqzq Daniliq Semenoviha Gol;wanskago, i knqzq Mixaila vqzem;skago Lvovih;, i inyx knqzei mnogo pobiwa, a rukami izymawa knqzei 42. Na imq izymawa knqzq Ioana Volodimirovih; kiev;skago i brata ego knqzq Feodora Kerbutovih;, a liflqn;skago mewtera samogo ubiwa, i lanmorwalka i inyx kuntorov mnogo pobiwa, i vsix liflqnt perebiwa, a inyx; vsix; 'ivyx; poimali, newto sq ix malo ostalo. I mnogix gostei perebiwa, rakuwan, slq'an i hexov, i inyx rukami poimali. Posle togo pobitiq nedeli 3 spustq knqz; velikii "idimont; sobra vs[ svo[ silu litov;sku[ i posla syna svoego knqzq Mixaila na Rus;. I priwed; knqz; Mixailo stanet; na Rwi. I smolnqne stretili knqzq Mixaila na Rwa, i dalisq smolnq ne knqz[115 velikomu "idimon;tu i ego synu, knqz[ Mixailu, i knqz; Mixailo ko Smolen;sku ne poide, no poide otto Rwi k Viteb;sku. I priwed pod Vitebsk knqzn;116 Mixailo stoql 6 nedel; i ne vzq goroda proh; po-ide. I posle togo toe 'e zimy knqz; velikii "idimont sobra opqt; vs[ svo[ silu litov;sku[ i panov; i poslawe k gorodu Poloc;ku. I priwed panove stoqli pod; Poloc;kom; nedel[ i, ne dobyv goroda, powli proh;. I na leto polohane i vite-blqne, ne h[q sob≠ pomohi niotkole, i dalisq knqz[ velikomu "idimontu Kestut;evih[. I naha knqz; velikii "idimontu knq'iti na velikom; vnq'enii na Litov;skoim i na Ruskom;.

}wyci'g z rocznika smole<skiego, 1377–1446|V leto 6948 “1440”. Sotvorisq zlo veliko v Litve, ubien knqz; velikii "idimont u Trocex; u ver;bnu[ nedel[ pered obedom;, i byst; mqte'; velik v Litov;skoi zemli. A v to vremq Smolenesk dr='al ot "idimonta pan Ondrei Isakovih;, i pohal privoditi k celovani[ smolnqn% ∞Hto 'e knqz; litov;ski i pany i vsq ze-mlq Litov;skaq kogo posadit; na velikom knq'en;i, i vam; ot Litov;skoi zemli ne otstupiti i velikogo knqzq litov;skago, a k inomu ne pristupati, a mene vam; der'ati u sebe voevodo[, dokul; sqdet= na Vilni knqz; velikiifi. I vladyka smolen;skii Semion; i knqzi, i boqre, i mestihe, i hernyi l[di celovali panu Andre[ der'ati u sebe hestno voevodo[ na Smolensku. I po V≠lice117 dni na svqtoi nedeli v sredu zdumali smolnqnene118, hornyi l[di119, kuzneci, ko'omqki, wevniki, mqsniki, kotelniki pana Andreq sovlasti120 silo[ z goroda, a celovanie perestu-pali121, i narqdilisq vo izbroi i s sulicami, i so strelami, i s kosami, i s sokirami, i zazvonili v kolokol;. Pan; Andrei pohal sq raditi iz boqry smolen;skiimi, i boqre emu molvili% ∞Veli, pane122, dvorqnom; svoim ubiratisq vo izbroi, a my s tobo[. Hi lepwi datisq im u rukyfi. I powli s kop;i na konex protiv; im;. I byl; im isstup u Borisa Glebavi123 gorod≠, izbiwa 'e mnogo hornyx; l[dei kopi i do smerti, a inyi raneny 'ivi ostali, i pobegowa hornyi l[di ot pana Andreq. Toe124 nowhi pan Andrei124 vyexal; z goroda i s 'ono[ i boqre smolen;ski s nim;. I posle togo byst; mqte' velik u Smolensku. Izymali smolnqne Petryku, morwalka smolen;skago i utopili ego u Dnepr, i posadili sobe u Smolen;sku voevodu[ knqzq Andreq Dorogobu'skogo Dmitrie-viha125. Rada '; litov;skaa velikago knq'en;a, knqzi i ponove i vsq zemlq, doradivwesq i vzqli z Lqxov Kazimira korolevih; na velikoe knq'en;e Litov;skoe, i posadiwa ego s hesti[ na stol-nihnem; gorod≠ na Vilni, na vsei na Ruskoi zemli. I v to vremq priide knqz; {r;i Lynkvenevih; iz Novagoroda v Litvu, knqz; velikii Kazimir korolevih; dal; emu ohinu ego M;stislavl;. Boqre 'e smolen;skii priexali z Litvy ko Smolen;sku, i hornyi l[di ne pustili ix v gorod, oni '; rozexalisq po svoim selom. I za tym; byst; bran; velika mi' boqr i hornyx l[dei126. Hornyi l[di prizvali sebe gospodarem; knqzq {r;q Lykven;eviha. I knqz; {r;i poimal boqr, i pokoval; ix, i imen;q ix podoval; svoim; boqrom;. Toi '; oseni na Filipovy zapusty priid≠ voisko litov;skoe ko Smolen;sku i stoqli pol;tret;i nedeli, posady i cerkvi, i manastyri po';gli, a l[dei mno'estvo posekli, a 'ivyx v polon; poveli, i mnogo zla stvoriwa, i poidowa proh;.

V leto 6953 “1445”. Knqz; velikii Kazimir; nemiren; byl; so knqzem; velikim moskov;skim;. I priwli moskvihi s tatary, izvoevali Vqzem;sku[ zeml[ vs[. Toe '; zimy knqz; velikii Kazimir; posylal voevod svoix, knqzei i panov, protivu togo voevati moskov;skogo zemli. Izvoevawa Kozlesk, Vero[ i Ko-lugu, i Mo'aesk, i mnogo zla uhinili moskoviham;, i v polon poveli mnogia l[di. I sobrawasq moskvihi za127 5 ix127 i pogna-wa pogon[ za litvo[, i dognavwe i bivwesq s litvo[. Pomo'e bog; litv≠, pobili mnogo moskvih128, a inyx rukami poimali, i priveli ix u Smolenesk k velikomu knqz[ Kazimiru. I uhini-wa togdy panove velikomu knqz[ hest; i sobe. A moskov;skago knqzq togdy ne bylo v zemli, xodil k Muromu i tatar; pobili.

V leto 6885 “1377”129. Umr“e*” knqz; velikii Olgird.

V leto 6895 “1387”. Knqz; velikii Qkailo Olgirdovih; exal 'eni-tisq vo Ugor;sku[ zeml[ ko korol[, i tamo 'enivsq krestisqv latyn;sku[ veru, i ottol≠ nahawa Litva krestisq v latyn;-sku[ veru.

V leto 6928 “1420”. Priexal mitropolit Fotei v Litvu i[nn; 1, s nim; vladyka Am;brosei, i naexal velikago knqzq Vitovta u Novegorodce. Togdy byl; posol carev Filan;tropin grihin. Togo '; leta poid≠ mitropolit Kievu i u Slucku, krestil; knqzq Semena Aleksandroviha, i u Mozyri vernul; mitropo-lita knqz; velikii. Togo '; leta byst; mitropolit v Galihi.



V leto 6929 “1421”. I vo Lvove, i u Volodimiri i priexal vo vtorok, u kanon Ro'estva Xristova, a u Vilni byl; o Kre]enii. I ottol≠ poexal130 k Borisovu i ko Dr[cku i k Teterinu. I vo M;stislavli byl; u knqzq Semena Lynkven;q, i u Smolen;sku zboroval; pri knqzi Semene Ivanovihi, i priexal; na Moskvu u velikii post.

V leto 6940 “1432”. Gerasim;, episkop smolen;skii, poide ko Ca-r[gradu na mitropol;[. Togo '; leta poboi]e byst; v Owmene, i togo '; leta "idimont; sel; na kne'en;e.

V leto 6943 “1435”. Wvitrigailo so''e mitropolita u Viteb=sku. Togo '; leta byst; poboi]e na Vilkomiri, mno'estvo pobiwa knqzei i i boqr i me]an. Togo '; leta car; Maxemt131 pobil moskvih.

V leto 6919 “1411”. Rodisq knqz[ Lyn;kven;[ syn Qroslav na Ko-por;i, narehen vo kre]enii Feodor.

V leto 6953 “1445”. Mesqca maq knqz; velikii moskov;skii bilsq s tatary, s carem; Maxmetem; i synom; ego Mamutqkom, i pobiwa moskvih;, a samogo knqzq velikago nqli Vasil;q tatarove na po-boi]i i mo'aiskago knqzq Ivana nqli, inyx knqzei i i boqr mnogo pobili. A bylo to poboi]e v Suzdali u svqtogo Spasa u manastyri. Togo '; leta Moskva vygorela, ves; gorod, imeniq ix; pogorewa i l[d≠132 mno'estvo. I byst; na Moskve skorb; velika v l[dex. Togo '; leta pered Pokrovom za 2 no]i pokolebasq zemlq v no]i, aky ko-lybel; kolibalisq xoromy. I toe '; oseni na Dmitriev den; car; Maxmett i syn; ego Mamutqk otpustili knqzq velikago Vasilia moskov;skogo na okupe, dati po sobe emu okupa mnogo mno'estva.

V leto 6954 “1446”. Knqz; Dmitrei {r;evih; Wemqka izymawa brata ego starwago, knqzq velikago Vasiliq Vasil;evih;, i vyimali emu ohi, a sam; sede na velikom; knq'en;e na Moskve. Togo '; byst; goodu133 mor silen u Smolen;sku.

V leto 6900 “1392”. "enisq knqz; velikii Vasil;i Dmitrievih;, ponql za sebe d]er Vitovtovu Sof;[.

Letopisec; o velikom knqzi moskovskom;,kako daleki ot rodu Volodimirova

V leto 6000 “492”134. To pridowa z Nemec; 3 braty v Nov;goro-dok; Truvor. Pervyi knqz;, R[rik;, priwed; iz Nemec; i rodi knqza Igorq, a Igor; rodi Svqt;slava, i Svqt;slav; rodi Vo-lodimira, i'e kresti Rusku[ zeml[. Vladimir rodi Qroslava, Qroslav rodi Vsevoloda, Vsevolod rodi Vladimira Monomaxa, Manamax rodi {r;q i {r;i rodi Vsevoloda Velikoe Gnezdo, a Vsevolod rodi Qroslava. pri sem knqzi Batyi byl;, tatarove vzqli Rus-ku[ zeml[. Qroslavl; rodi Aleksandra Xrabrago i Qroslava, Aleksandra rodi Daniliq, Danilei rodi Ioana Do-brogo Kalitu, i'e ispravi Rusku[ zeml[ o tatei i ot razbroq135, ot vsqkogo mqte'a. Ivan136 rodi137 Dmitriq, toi bo Dmitr≠i138 nazyvaet;sq samod≠r'en;. Dmitrei rodi Vasiliq, Vasilei rodi Vasilq ', Vasilei rody Ioan rodi Ioan, Ioann rodi Dmitrei.

V leto 6496 “988”139. U Volodimira 12 synov; bylo% 1 Vyweslav;, 2 Izqslav;, 3 Svqtopolk, 4 Qroslavl;, 5 Vsevoloda, 6 Svqtoslavl;, 7 M;stislavl;, 8 Boris;, 9 Gleb;, 10 Stanislav;, 11 Sudislav;, 12 Pozvizd;. Posadi 'e Vyweslava v Novegorode, Izqslavq v Polocku, Svqtopolka v Turov≠.

A se episkopy, eliko v Rusi sut;. 1 Mitropolit kiev;skii vseq Rusi, 2 Velikago Novagoroda. Arxiepiskop;q 3, Hernigov;skaq i Bran;skaq, 4 Pereqslav;skaq episkop;q, 5 Belogorodskaq, 6 Volodimer;skaq, 7 Galickaq, 8 {r;evskaq, 9 Peremywl;skaq, 10 Luckaq, 11 Xol;m;skaq, 12 Turovskaq, 13 Rostov;skaq, 14 Poloc;kaq, 15 Smolen;skaq, 16 Tver;skaq, 17 Rezan;skaq, 18 Suzdal;skaq, 19 Sar;skaq, 20 Kolomanskaq, 21 Sambor;skaq, 22 Peremskaq.

Letopisec ot velikogo knqzq Volodimerq140 kiev;skogo

V leto 6478 “970”. Priidowa nov;gorodci a Svqtoslavu v Kievu prositi v nego syna, i rusti k nemu. I bqwe 'e synove Svqtoslav-li% Qropolk, Oleg, a Volodimir; ot Maluwi, kl[hnici Ol'iny. I rehe Svqtoslav; novgorodcem;% ∞A'; by xto wel; moix; detei k vam;fi. Qropolk 'e otrehesq i Gleb;. I rehe Dobrynq novgo-rodcem;% ∞Prosite Volodimirafi, be bo Maluwa sestra Dobryni, a otec; im; Malko l[bhanin;. I rekowa novgorodci Svqtoslavu% ∞Dai 'e nam; Volodimerafi. I rehe im;% ∞Oto vy est;fi. I poqwa novgorodci Vladimira k sob≠. Ide Vladimir; s Dobryne[, vuem; svoim;, k Novugorodu.

V leto 6481 “973”. Naha knq'iti Qropolk v Kiev≠.

V leto 6485 “977”. Byst; emu bran; so bratom; svoim; Olgom;, i pobedi Olga, i pobe'e u grad Ouruhii, i spade s mostu u rov;, i tu skonhasq. Se 'e sotvorisq ot Qropolka, brata ego, qko xote ego pre'e togo ubiti, i priq vlast; ego Qropolk. U Qropolka 'ena grekini b≠, i be byla pre'e togo hernice[, otec; bo ego Svqtoslavl; dast; [ za Qropolka, krasoty dlq lica eq. Slywav 'e se Vladi mir; u Novegorode, qko Qropolk ubil est; Olga i uboqsq vsq, be'a za more, a Qropolk; posadniki svoi posadi v Novegorod≠.

V leto 6488 “980”. Priide Vladimir s vorqgi k Novugorodu i rehe posadnikom; Qropolhim;% ∞Idite bratu moemu i rcite emu% Vla-dimir; idet; na tq, dospevaisq protivufi. I sede v Novegorod≠, i posla k Rogvolodu, knqz[141 polockomu, glagolq% ∞Xoh[ ponqti d]er; tvo[ 'onu sobefi. On 'e rehe d]eri svoei% ∞Xohew li za Volodimira*fi Ona 'e rehe% ∞Ne xoh[ der;znuti142 za142 robihiha, no Qropolka xoh[fi. B≠143 bo Rogvolod priwol; i zamor;q, imeq bo vlast; svo[ u Polocku. I priidowa otroci Vladimirovy i povedawa emu vs[ reh; Rognedinu, d]eri Rogvolodovy, knqzq polockogo. Volodimir 'e sobra voq mnogi, varqgi i sloveny, i krivihi, h[d;, no poide na Rvgvoloda144. V se 'e vremq xotqxu Rogned; vesti Qropolku. I priide Vladimir na Pol;tesk; i ubi Rogvoloda i syna ego 2, a d]er; ego Rogned; poq 'ene. I poid≠ Vladimir; k Kievu s voi mnogimi, i ne mo'e Qropolk stati protivu, no zatvorisq v Kiev≠ s l[d;mi i s Bl[dom; voevodo[, i stoqwe Vladimir;, okryvsq na Dorogohi. Vladimir; 'e posla ko Bludu, voevode Qropolh[, s lesti[, glagolq% ∞Popriqi mi, a]eub;[ brata svoego, imu tq imeti vo oca mesto i bol;w[ hest; vozmewi ot mene> ne az; ubo nahax izbivati brate, no on> az; togo uboqxsq i priidox;fi. I rehe Blud k poslom; Vladimirovym% ∞Az budu tobe u serdci i u priqzn;fi. I mywlqwe ubiti Qropolka, knqzq svoego. ∞Qdyi, rehe, xleb moi, vozvelihil; est; na mq lest;fi, i mywlqwe knqz; be'ati, a k Volodimiru posylawe velq ko gra-du pristupati. I rehe Blud k Qropolku, knqz[ svoemu, lesti[% ∞Kiqne sl[tsq k Volodimiru, rehe145 set u'e146% ∞Pristupai ko gradu, qko predamy ti Qropolka. pobegni iz gradafi. I posluwa ego Qropolk i pobe'e iz goroda, i zatvorisq v gorode Rodne na ust; Irgi147, a Volodimir vniide v Kiev;. I sede Qropolku v gorode. I be glad velik;, i rehe Blud k; Qropolku% ∞Vidiwi koliko voi brata tvoego, nam; ix; ne perebiti, no stvori mir; bratom; svoim;fi. I rehe Qropolk% ∞Budi takfi. I posla Blud k Volodimiru% ∞Qko izbyst; mysl; tvoq, privedu k tobe Qropolk, pristroisq ubiti egofi. Vladimir 'e to slywav, vniide vo dvor teremnyi oth; i sede tu s voi i s dru'ino[ svoe[. I rehe Blud k Qropolku% ∞Poidi ko bratu svoemu, rci emu% ∞Hto mi dasi, to q priimufi. Poide 'e Qropolk, i rehe emu Varq';ko148% ∞Ne xodi, knq'e, ubi[t; tq, pobegni u Pehenegi, prived≠wi149 voqfi. I ne posluwa ego, priide150 Qropolk ko Vladimir[150, i qko poide vo dveri, i podqtsq 2-ma varqgi mehama pod pazuse, Blud 'e zatvori dveri, ne dast; nikomu vniti svoim;. I tak; ubien byst; Qropo-l=k. Varq'ko 'e pobe'e z dvora i pobe'a u Pehenegi, i mnogo voeva Vladimira s pehenegi, i odva privadili ego Vladimir;, zaxodiv k rote. Volodimir 'e zale'e 'enu bratnu grekin[, i ne prazna be, ot neq 'e rodisq Svqtopolk. Ot pere'nego koreni



plod zol; byvaet;, pone'e i pre'e byla hernica, drugoe 'e, Volodimir zale'e [ ne po braku, prel[bodeec; bo be. Tem; 'e i otec; ne l[blqwe, i be bo ot dvo[ otc[% ot Qropolka i Volodimira. Naha knq'iti Volodimir v Kieve i postavi kumi-ry na xolmu vne dvora teremnago% Peruna derevqna, a golovu emu srebrqnu i us zolot, i Xorsa, i Da'ba, i Disotir;boga, i Semargaa, i Mokow;. I 'rqxu im, i naricaxu ix bogi. I privo-'axu syny i d]eri, i oskvernisq zemlq Russkaq krov;mi. No preblagyi bog; ne xotq smerti grewnikom% na tom xolme nyne cerkvi stoqt;, q'e posle slsa'em;151. Volodimir 'e posadi ua svoego Dobryn[ v Novegorod≠, i priwed Dobrynq v Novegorod≠, i postavi kumira Peruna nad reko[ Vol;xvo[, i 'rqxu l[die novgorod;stii, qko bogu. I be bo152 Vladimir pobe'en; 'enami153, i bqwe emu vodimyq Rogned;, eq 'e posadi na Lybedi, ot neq 'e rodi 4 syny% Izqslava, M;stislava, Vsevoloda i dve d]eri. a ot grekini rodi Svqtopolka, ot hexini rodi Vyweslava, drugo-go154 Svqtoslava i Stanislava, a ot bolgarini Borisa i Gleba. A nalo'nic; be u nego 300 u Vywegorod≠, u Belegorod≠ 200 i na Berestov≠. I be ne syt bluda, privodq k sobe mu'eskyq 'eny i devici rastleq, be bo 'onol[bec;, qko '; i Solomon;. be bo u Solomona 700 'en, a nalo'nic;155 300. Mudr; 'e be, nakonec; popolznusq. A sei 'e neveiglas156, a nakonec157 obrete spasenie.

V leto 6489 “981”158. Ide Vladimir k lqxom; i vzq grad; ix;, Pe-remywl; i Herven, inyi gorody. V sem; 'e lete i vqtih; pobedi i vozlo'i na nix; dan;.

Leto 6494 “986”159. Izbirawa Vladimir; very, kaq luhwi, izbra 'e veru xrestiqn;sku[.

Leto 6494 “986”. Ide Vladimir; na Korsun;, grad; greheskii, s voi. I zatvoriwasq160 korsunene vo grade161. Iznemogaxu korsunqne u grade gladom;. I rehe im; Vladimir;% ∞A]e se ne udastesq, stoqt; imam; zde za 3 letafi. I sim ne pokorivwimsq. Povele Vladimir; prispu sypati ko gradu. I ni podpisavwe162 stenu gradsku[, kradqxu per;st; i nowaxu sobe u grad, sypa[]e posrede grada. I se mu' ko rsunqnin, imenem; Anastas, streli, napisav; strele% ∞Kladqzi163, q'e sut; za tobo[ na ustoce, is togo voda idet; trubami u gorodfi. Volodimir uzrev; na nebo, rehe% ∞A]e se zbu-detsq, to sam; kre]usqfi. I povele kopati upreki i pereqwa vodu. Iznemogowa l[di 'a'de[ vodo[ u grad≠ i predawasq. I vnide u grad i dru'ina ego. I posla Vladimir; ko carem; Vasil;[ i Kostqn;tinu, reku164% ∞Se “grad”165 va[ silnyi166 vzqx, slyw[, qko sestru imata devo[ i a]e ee ne udasta za mq, sotvor[ gradu vawe-mu, qko 'e i semufi. I se slywav;we carie, poslali k Volodimiru, glagola]e% ∞Qko nedostoino xristiqnom; za poganyq davati, a]e se krestiwi, to i se poluhiwi i car;stvo nebesnoe primewi, a s nami edinoveren budewi, a]e li sego ne sotvoriwi, ne mo'emo dati “se”stry167 svoei za tebefi. I rehe Volodimir; k poslom;% ∞Xo]u az krestitisq, ispytax; bo cre'e six; dnii zakon; vawfi. I se slywavwe carie radi bywa, i umolista sestru svo[ Annu, i poslasta [ k Volodimer[, i sanovniki nekii, prozvutery. I qko priid≠ Korsun[, izyidowa korsunqne i s polkom;168, i uvedowa u grad, i posadiwa [ vo polate. Po bo'i[ 'e stroeni[ i to vremq razbolesq169 Volodimira ohima170, i ne vide nihto 'e, i tu'iwa velmi, i ne domywlqwesq, hto stvoriti. I posla k nemu carica, rekuhi% ∞A]e xo]ewi izbyti bolezni seq, to voskor≠ krestisq, a]e li “ni”, to ne imawi iscelitifi. Se slywav;, Volodimir rehe% ∞Da a]e se istinna budet;, to poistinn≠ velik bog; xristiqn;skiifi. I povele krestiti sebe. Episkop; 'e ruskyi s popy caricinymi kresti ego, qko 'e uzlo'i na nego ruku, i abie prozr≠. Videv; 'e. se Volodimir; naprasnoe iscelenie i proslavi boga, rek% ∞To pervoe uvidex, proslavi boga istinnagofi. Se 'e videvwi dru'ina171 ego, mnozi krestiwasq u cerkvi. Po kre]enii 'e privede caric[ na brahnoe. Necii ubo ne vedu]e glagol[t;, qko krestisq u Kiev≠, inii 'e rewa u Vasileve, no ne byst; tako.Vladimir 'e poima caric[ Annu i Onastasa, i popy korsu-n;skyq, i mo]i svqtogo Klimenta, i sosudy cerkovnyq, ikony

na blagoslovenie sobe, vzq 'e 4 ikony medqny. Dal 'e za veno grekom; grad Korsun;, a sam priid≠ k Kievu. Povel≠ kumiry izbiti, a inyx ognevi predati, i posla po vsemu gorodu, reku-hi% ∞Qko a]e kto zautra ne obrq]et;sq na rec≠ ili bogat ili ni];, protiven mi budet;fi. I se slywav=we l[die s radosti[ idqxu krestitisq. Po six 'e Volodimir; starwego syna Vywe-slava posadi v Novegorod≠, Izqslava v Polocku, Svqtopolka v Turove, Qroslava vo Rostove. I vmerwu172 Vyweslavu, posadi Qroslava v Noverod≠173 i Borisa v Rostov≠, Gleba u Murom≠, Svqtoslava v Derevex, Vsevloda Volodimire, M;stislava Tmu-torakan[174, Stanislava u Smolen;sku, Sudislava vo P;skove, a sam; sed≠ u Kieve i vo prohix; gradex. I zalo'' grad Kiev bolwii, i naha staviti gorody po Desne i po Dnepru, i po Ostri, i po Trub≠'[, i po Sul≠, i po inym; rekam;, a' i nyne sut;.

V leto 6497 “989”. Krestivsq Vladimir i vzq u Fot≠q175 vo patriarxa pervago mitropolita Kievu Levona, a k Novugorodu arxiepiskopa Qkima korsunqnina, a po inym; gorodom; episkopy i popy i diqkony.

Leto 6523“1015”. Xotq]u Vladimiru iti na Qraslava, syna svoego, k Novugorodu. Qroslav; 'e posla za more i prived≠ varqgi, bo-qsq otca svoego, no bog; ne dast; diqvolu radosti. V to vremq Vladimir razbolesq i176 umre mesqca i[nq vo 15 den;. Svqtopolk 'e sqde177 v Kieve po otci svoem;. Borisu 'e vozvrativw[sq s voiny ne doide Kieva, i tu ego ubi na Alt≠ Svqtopolk; lesti[. I potom; posla po Gleba lesti[ ', glagolq% ∞Otec; tq zovet;fi. I prilo'i i sego vbiti na Smqdyni u Smolen;sku. I potom; ubi Svqtoslava, be'a]a vo Ugry.

V leto 6524 “1016”. Poide Qroslav; na Svqtopolka, i byst; seha velika, i oblomisq na ledu dru'ina Svqtopolkova, a Svqtopolk pobe'e v Lqxi, a Qroslav sede v Kiev≠.

Leto 6525 “1017”. Priid≠ Boleslav; so Svqtopolkom; i s lqxi na Qroslava. Qroslav; 'e sovokupiv; rus;, varqgi i sloveny priide 'e v Polyn[178 i stawa ob reku Bog. I pobedi Boleslav Qroslava, i vniide v Kiem;179 so Svqtopolkom;. I Qroslav; be'a k Novugorodu, i novgorodci qwasq po nem;, poidowa na Svqto-polka, a Svqtopolk; be'a v Pehenegi.

Leto 6527 “1019”. Priide Svqtopolk s pehenegi na Qroslava, i Qro-slav sobra voi mno'estvo, poide protivu semu na Alto, ide'e ubi Svqtopolk Borisa. I rehe Qroslav;% ∞Krov brata moego vopiet; k tobe, vladyko, m;sti krov; pravednago segofi. I rehe% ∞Brata moq. A]e telom; ottowla esta otsudu, no molitvo[ va[ pomozita mi na protivnago ubiicufi. I byst; seha zlaq, qko 'e ne byst; v Rusi, i byst; k veheru odol≠ Qroslav;, a Svqtopolk pobe'a. Mnozi bo vernii videwa angely, pomoga[]i Qroslavu. I napade strax na Svqtopolka, i pobe'a nikim 'e gonim;. I nahawa ego na nosilex; nositi, i pribegosta k Berest;[. On 'e glagolawe% ∞Pobegnite so mno[, qko 'enut; po nasfi. I ne mo'awe terpeti na edinom; meste, i probe'ali Lqdsku[ zeml[ gonim; gnevom; bo'iim;. I pribe'e u pustynu me'i Hexi i Lqxi, tu isprover'e 'ivot; svoi okaqnnyi.

Leto 6529 “1021”. Priid≠ Brqhislav, syn Izqslavl;, na Novgorodod180 is Polocka, i vzq Nov;gorod, i v polon povede samyx;, i imen;e ix; razgrabi, i poide k Poloc;ku. To slywav; Qroslav is Kieva za 7 den; posti'e i pobedi ego, a novgorodcevo voroti ix so imeniem;.

Leto 6545 “1037”. Sverwen; byst; grad Kiev;. V to 'e leto sozda Qroslava181 svqtu[ Sof=[. V to 'e leto svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sofq v Kiev≠.

Leto 6547 “1039”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Bogorodica, ['e sozda Volodimir;, otec; Qroslavl;.

Leto 6549 “1041”. Posla Qroslav; syna svoego Vladimir na Greki, dav; emu voi mnogi, idowa v lod;qx. Greki 'e, videv-we voi mnogi, nahawa pogru'ati hestnyq kresty s mo]mi u mor≠, i vozmutisq mor≠, i korabli potopi mnogi. Volodimir 'e priide Kievu u male. To 'e oseni dast; Qroslav; sestru



svo[ za Kazimira, i xodi Qroslav; v'182 na mozavwany. Sei 'e Kazimir vdast; sestru svo[ za Izqslava, syna Qroslavlq.

Leto 6553 “1045”. Zalo'i Vladimir;, syn; Qroslavl;, svqtu[ Sof;[ v Novegorod≠.

Leto 6555 “1047”. Ide Qroslav; tretie na mazavwany i pobi ix, i knqzq ix; ubi Moslava, i pokori zeml[ tu Kazimiru.

Leto 6558 “1050”. Svq]ena byst; cerkvi svqtaq Sof;q na Voz-dvi'enie poveleniem; knqzq Qroslava i syna ego Volodimira.

Leto 6562 “1054”. Prestavisq knqz; veliki Qroslav;, 'it let 76.

Leto 6581 “1073”. Osnovana byst; cerkvi svqtaq Bogorodica Pe-her;skaq igumenom; Feodosiem;.

Leto 6582 “1074”. Prestavisq igumen183 peher;skii.

}przerwa w zapisach lat 1075–1236, jak w Supra>lskim|

Leto 6745 “1237”. Popu]eniem; bo'iim;184 priidowa so vostohnoi strany bezbo';nyi tatarove so carem; Batyem; na zeml[ Reza-n;sku[ lesom;. I priwedwe pervo stawa stanom; v Onuze, i vzqwa [, i ottole poslawa posly svoi, 'enu harod≠ic[ i 2 mu'a s ne[ ko knqzem; rezan;skim;, prosqhi u nix; desqtin vo vsem% u knqzex; i u l[dex;, u konex desqtoe, u belyx 15 i u buryx 15, u voronyx; 15, v ry'ix; 15, u pegix 15. Knqz; 'e rezan;skii {r;i Novgo-rv;odoskii185, brat ego Oleg Inonovgorodovih; i murom;skii, i pron;skii knqzi, ne pustqhe k gorodom; svoim;, vyexali protivu im; vo Borone'186, i rekli% ∞Koli nas ne budet; vsix;, to vse vam; budet;fi. I ottole pustiwa ix; ko {r;evu, i v Volodimir;. I pohawa voevati zeml[ Rezan;sku[, popleniwa i do Pron;ska, a iz Volodimira pustili ix ottole v Totary. Poslali ix knqz[ rezan;skii ko {r;[, knqz[ volodimir;skomu, prosqhi pomoh; ili samomu poiti. {r;i 'e sam; ne ide, ni posluwawa187 knqzei rezan;skiix molby, no xotq sam osob; bran; tvoriti. A inoplemen-nici grad; opusti188 Rezan; dekabrq 16, a vo 21 vzqwa i po'gowa ves;, a knqzq {r;q ubiwa i knq'at 12 ix; i poidowa na Kolomnu. I Vsevolod {r;evih i Roman; Inovgorodovih; idowa protiv ix. A iz Volodimirq {r;i posla u storo'ex; voevodo[ Eremeq Gleboviha, i snqsq so Vsevolodom; i Romanom. I otstupiwa ix tatarove u Kolomny, prigoniwa ix k nadolobom;, i tu ubiwa knqzq Romana i Eremeq voevodu, a Vsevolod be'a k Volodimiru, a moskvih k Moskv≠. I tatarove vzqwa Moskvu, i voevodu Filippa Nqnka ubiwa, a knqzq {r;q Vladimiroviha qwa, a l[di izbiwa. Oni ' krovoqd;ci priidowa k Volodimiru i stawa fevralq vo 3 den;. A volodimir=ci zatvorilisq i so synymi189 {r;evymi i so Vsevolodom;, i M;stislavom;, i voevoda be v nix; Petr Oslqtev. Volodim≠rcem;190 'e ne ottvorq]imsq, a tatarove priexali ko Zolotym; vorotam;, vodq]e s sobo[ Volodimira {r;eviha, i nahawa govoriti% ∞Est; li knqz; {r;i191 u gorod≠*fi Volodimirci 'e pustiwa na n;x po strele, i oni pustiwa protiv; na grad i na Zoloty vorota. I rekli tatarov≠ vlodimircem;% ∞Ne strelqitefi. I pokazali im; Vladimira, rekuhi% ∞Znaete li sego knq'iha*fi Be bo unylym; licem; i ne mogl bedo[ ott nu'i. Vsevolod 'e i M;stislav; stoqli na Zelotyx192 vorotex; i poznali svoego brata. O umilenoe videnie i slez dostoino. I vsi gra'ane ego, vidqhe, plokaxusq, a oni, zlii, otwedwe ot Zolotyx vorot; i ob;exali ves; grad, a stawa stany na zreime, a inyi otwedwe vzqwa Suzdal; i l[di izbiwa, a inyx svedowa u stany svoi i k Volodimiru. I v subotu mqsopusnu[ nahawa narq'ati lesy i poroky staviti do vehera, a na noh ogorodili tynom; okolo vsego goroda. I byst; nautriq videwa gra'ene, qko u'e uzqtu byti gradu, i vnidowa u cerkov Prehistu[, i stregowasq ot vladyki Mitrofana vsi. I oni, zlii, pristupili k gorodu vo 6 den; fevralq v nedel[ po zautrinii i zawli ot Zolotyx; vorot svqtogo Spasa, i vnidowa po primetu heres gorod;. a s[da ot severnyq storony ot Lybedi ko Orininym; vorotom;, a sudy ot Klq'my k Volo'skim;. I tako vzqwa skoro grad novyi do obe-da, zapaliwa ognem;. Be'awe Vsevolod i M;stislav; v Hernyi

grad, a episkop; Mitrofan i knqgini {r;eva so d]eri[, so snaxami i so unuhaty i prohaq knqgini, i mno'estvo boqr, i l[di zatvorilisq u cerkvi svqtyq Bogorodica v polatax. Tata-rov≠, i' vysekli dveri, ottvorili cerkov; a navolohili lesa okolo cerkvi, za'gli cerkov; i bez milosti zapalili svqtu[ Bogorodic[. i tako skonhawasq vsi su]ii u cerkvi. I grad ves; ognevi predali, i sqkowa vsq oru'iem; ot staryx i do malyx;, ot mu'ska pola i do 'en;ska, i ereskii hin ves;, i hernoriskii. A vse izobla'no i porugano gorko[ smerti”[” nu'no[. Predawa duwa svoq gospodovi vo 6 den; fevralq v mqsopusnu[ nedel[. I vsi cerkvi porugali i rozgrabili, i dvor knq' izlo'iwa i ognevi predali. A inyx rukami ima[hi, rugalisq 'en;skomu polu, qko 'e ne dostoit glagolati, i hernicam; i popad;qm193 • • • •

• • • • radostnymi ohima da ska'“et”194 im; stany, obrete bo ix. Stoq]u bo emu pri krai morq, stregu]u obo[ putei. I prebyst; vs[ noh; ne spq, qko 'e naha usxoditi solnce, i uslywavwim;195 strawnyi po mor[, i vide nasad grebu];, i posredi nasada stoq]a Borisa i Gleba i vo ode'ax hervenyx, i besta ruki dr='a]e na ramex, grebci 'e sedq]e aki u molnii odeqnii. I rehe Boris% ∞Brate Glebe. Veli gresti, da pomo'mo srodniku nawemu Aleksandrufi. Vid≠v; 'e Pevgusii takoe videnie i takoe slywanie, i stoqw≠ trepeten, donde'e otide nasad iz oh;[ ego. Potom skoro poexa ko knqz[ Aleksandru. Videv;196 'e Pevgusii takoe videnie i takoe slywanie i stoqwa trepeten;196. Ispove-da emu radost;, qko 'e ved≠ i slywa. I rehe emu knqz;% ∞Sego ne rci nikomu 'efi, a sa“m;”197 t]isq naexati s nawimi. U 6 has dni byst; seha velika nad rimlqny198, i izbi mno'estvo ix;, i samomu korolevi vozlo'i pehat; na lice ego ostrym; svoim; kopiem;. Zde 'e qviwasq u polku Aleksandrovi 6 mu' xrabryx, i'e mu'estvovawa s nim; krepko. Gavril; Aleks≠evih;199. Sii naexav na w;neku i vid≠v; koroleviha mha]a pod ruku, i izexav; po dskoe, po nei 'e xo'axu do samogo korolq200. I vtekwa v ko-rabl; pred nim;, izvergowa go i s konem; u more. Bo'ie[ vole[ ot tyx izyde ne vre'en. I opqt; naexa i bisq s; samym; voevo-do[ posrede polku ix, i tu ubien byst; voevoda ix; Spiridon i episkop; ix. I drugii 'e novgorodec; Svislav; Qkunovih;. Sii naexav mnogo biwasq edinym; toporom;, ne imea u serdci, i pad≠ nekolko ot ruk ego, i vsi divilisq sile ego i xrabrosti ego. Treti 'e Qkov polohanin, lovhii byl; u knqzq. Sei naexav; na polk s mehem; i mu'estvovav; oted≠ proh;, i poxvali ego knqz;. 4 'e novgorodci201, Miwa imenem;. Sei pew so dru'ino[ svoe[ natehe i pobi trii korabli rimlqn. 5 ot molodyx, ego202 Sava imenem. Si naexav water velikyi i zlotoverxii, podsehe stolp velii weternyi, i pade water, i polci Aliksandrovi, videvwi padenie watra togo, i v=zradovawesq. 6 ot slug ego, Ratimir imenem. Sii bisq p;'wi203, i ostupiwa ego mnozii, on 'e ot mnogix ne iznemo'e uskor≠, no mu'estvova na nix kr≠pko, posl≠de 'e iznemo'e ot mnogyx ran, iznesom; 'e, i skonhawasq. Novgorodcev 'e ubili vs≠x 20 mu'; i s lado'any. Byst; 'e togda hodo Z% pobedi Aleksand“r” karabli, a ony obapol reky I'ery, ide'e ne be prixodno polku Aleksandrovu, zde obretowasq mnogo mno'estvo mertvyx, izb;enyx ot angel bo'iix. Ostanky ix be'awe, a trupiq mertvyx svoix star;wix mu' nakladwi204 karabli i potopiwa ix na more, a inym; skopawa qmy i metali v nix bezhisleno mno'estvo, a inii mnozii qzveni bywa, otbegli konehn≠. “R”ostislav205 'e smolen;skyi Mstislasvih; sede v Kyevi, Danil 'e brat ego Mixailo vyexal na nego i qt ego, i dast; Kyev Dmitreevi obet der'ati protivu inopl≠menik bezbo';nyx totar. “T”ogda206 priide Batyi Kyevu mnogom mno'estvom sily svoq, i okru'i grad, i ostupi sila totar;skaq, i byst; v obder'anii velice. I bega207 tyi207 v gorod, i otroci ego obes≠dqxu, i ne be slywati grad, skripaniq tele'nago, i mno'estva reveniq ver;-bl[di, i rzaniq glas stadnyix. I be spolnena zemlq Rus;kaq ratnyx. Imqwe 'e v nix totarina, imenem Tovrul, toi ispoveda vs[ silu i q'e bqxu v nix silnyx voevody% Urdu, Baidar, Bir[i, Kadan, Behak, Men;gui, Ku[k, i'e vrati vedal smert; kanovu. I



be kan ot roda ego, no be voevoda ego pervyi Sebed≠ bogotyr;, Burundai, i'e v=zq Bogatyr;sku[208 zeml[ i Suzdalsku[, i inyx bes hesla voevod, ix 'e ne mo];no umestiti zde. I postavi 'e Batyi poroky k gorodu Kyevu, a tu baxu lednica podli vorota, i priw;lo debrie. Porokom 'e nepristano b;[him209 den; i noh;, vybili steny, i tu bewo lom; kopeinyi, i ]itom; skepeniem;, strely omrahiwa svet. Pobe'aem byvwim gra'anom;, Dmitrovi krepko xrobravavw[, i vzdowa tatarove na steny izviennyi, stre'axutsq den; i noh;. Gra'ane 'e gradiwa drugii grad okolo svqtyq Bogorodica. Nautriq 'e priidowa na nq, i byst; bran; me'e ima oboix velika, l[dem; 'e uzbegwim; na cerkov; i na komory cerkovnyq i s tovary svoimi, o tq'esti 'e prova-lilisq komory cerkovyq, i priqt byst; Kiev na Nik“o”lin den;. Dmitra 'e izvedowa qzvena, ne ubili ego mu'stva dlq. Batyi 'e vzem; grad i slywavwe o Danile, qko vo Ugrex est;, i poide sam k Volodimiru, i priid≠ k gorodu Kolodq'nu, i postavi poroky 2, ne210 mogii razbiti steny. Naha peremovlqti l[di, i onix 'e, posluwavwi ego, predalisq emu, izb;eni bywa. I priid Kamen;c[, i ne moga rozbiti steny, i k "aslavl[, i zvq211 ego. I pride ko Kremen;c[, vide 'e Kremenec; grad tver=d212 • • • •

PRZYPISY1. litery w kwadratowych nawiasach przytoczone z Supra>l. ltpsi2. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem,

z odno>nikiem3. tak w r"kopisie; na4. dalej w r"kopisie brakuje karty5. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem,

z odno>nikiem6. tak w r"kopisie, u Kras. aczei by7. «e» przerobione z «i»8. w Supra>l. dalej& za twerdoju storo/eju w komnatie, a /once9. po «o» wytarta litera

10. w Supra>l. i Skirgai=u11. po pierwszym «o» wytarta litera «u»12. na prawym bocznym marginesie z odno>nikiem,

w kolorze cynobrowym ]czerwonym\, skoropisem dopisane&Jako kresti Jaka=o wsju Litwu w rimskuju wieru

13. «i» przerobione z innej litery14. «w» przerobione z «i»15. tak w r"kopisie, w Supra>l. na Litowsku16. dopisane na dolnym marginesie bardziej drobnym charakterem,

i innym atramentem, z odno>nikiem& jako Swiatos=aw proli krowichrestia<skoe mnogo

17. tak w r"kopisie18. w Supra>l. na19. nad drugim «i» zmyta litera, by: mo/e,

to jest w takim wypadku, pierwotnie by=o Ontiich20. dopisane na dolnym marginesie, z odno>nikiem21. w Supra>l. so Semenom22. po drugim «e» wytarta litera23. «k» i «n» przerobione z innych liter24. tak w r"kopisie, w Supra>l. a25. na prawym marginesie skoropisem napisane&

tako pobiedi Witowt Swiatos=awa26. «i» napisano innym atramentem po wytartej literze27. po «wielikomu» widoczne wytarte litery& Sw}iato|s=aw }sob|ra,

bo w Supra>l.& on }Swiatos=aw| /e ]wi"c\ ispo=czi woja swoja ˘w S=uckim& on / spo=cziw woi swoja,w miejscu «Sw»widnieje odno>nik, i na dolnym marginesieskoropisem napisane& kniaziu Witowtu, a kniaz Swiatos=aw

28. dalej wytarta litera29. tak w r"kopisie30. litery «da» dopisane innym charakterem

31. s=owo ko<czy litera «o», dalej wytarte litery32. przed i za tym s=owem zmyte litery33. dalej wytarte litery «ko»34. w Racz. i poidiet knia{ welikii Witowt z niemieckimi si=ami do Wilni35. wyraz p[=wytarty, w Supra>l. Wigontom;

na prawym marginesie dopisano& Jako pobiedi Witowt Skirgai=a36. tak w r"kopisie37. w Wile<skim Wasilja38. «P» przerobione z «T» ]omal identyczne gdy r"cznie pisane\39. dalej wytarte litery& taky40. tak w r"kopisie, w Akadem. Korgai=a41. tak w r"kopisie, w Supra>l. Mari< gorod42. za «to» dwie wytarte litery43. tak w r"kopisie, przy tym litera «s» powy/ej linijki44. tak w r"kopisie45. tak w r"kopisie46. tak w r"kopisie47. «ie» przerobione z «i»48. przed s=owem wytarta litera «i»49. dalej p[=wytarte i przekre>lone litery «wou emou»50. «ie» przerobione z «i»51. tak w r"kopisie52. «a» przerobione z «i»53. napisane nad linijk'54. w rogu dolnego marginesu po przek'tnej, tym samym charakterem

pisma i tym samym atramentem kt[rym pisany r"kopis& prt mno55. «c» przerobione z «szcz»56. dalej wytarte s=owo «kanu»57. tak w r"kopisie, przy tym «k» nad linijk', u Kras. czetwerg58. «ie» i «e» przerobione z «i»$ Ch59. tak w r"kopisie, w Supra>l. piat’ca60. tak w r"kopisie, w Supra>l. o sprawlenii61. u Kras. Jamontu62. litery «ob» wykre>lone63. dalej wytarta litera64. «i» wpisane po wytartej «y»65. w Supra>l. dalej& Oleksandro, knia{ Michai=o Dani=owicz,

brat ego knia{66. w Supra>l. wo=y<skyi67. dopisane na dolnym marginesie z odno>nikiem68. «l» nad linijk' dopisane po wytartej «/» }kramo=a – zwada, J.D.|69. na dolnym marginesie innym atramentem dopisane&

ros pat m$70. podkre>lone atramentem71. w r"kopisie 601972. w Supra>l. dani=u$73. w Supra>l. cze=owiek74. tak w r"kopisie, w Supra>l. iz zelez75. tak w r"kopisie76. w Supra>l. dalej& poszli w Podolskuju zemlu. I togdy w Podolskoi zemli77. tak w r"kopisie, w Supra>l. Podolski78. nie ma w r"kopisie79. tak w r"kopisie80. «l» i «y» przerobione z innych liter81. po drugim «o» wytarta litera82. dopisane na dolnym marginesie z odno>nikiem tym samym charakterem

i tym samym atramentem83. litery «oldu» dopisane na lewym marginesie z odno>nikiem84. po literach «pu» wytarte litery «do»85. tak w r"kopisie, Witowt zmar= 1430.10.2386. tak w r"kopisie87. na dolnym marginesie dopisane skoropisem, z odno>nikiem88. pierwsze «e» przerobione z «i»89. na dolnym marginesie90. dalej cztery litery wytarte91. «sza» dopisane nad linijk' nad wytart' liter' «/»92. w Supra>l. czesti93. dalej wytarte litery94. «m» przerobione z «so»95. «u» wpisane w linj"96. nast"puje dalej krzy/ i litera «d» nad nim wytarta97. tak w r"kopisie, w Supra>l. jazyku tomu98. tak w r"kopisie99. w Supra>l. nie




100. «twardy znak» przerobiony z «a»101. «/» i «w» nad linijk' dopisane innym charakterem102. po «go» dwie wytarte litery103. ostatnie «o» przerobione z «a»104. tak w r"kopisie105. nadpisane nad linijk' innym atramentem106. «Wo» dopisane po innych literach, w Supera>l. Wekszuszkach107. dalej dwie wytarte litery108. tak w r"kopisie, w Supra>l. a109. u Kras., Racz., Nikiphor., Ewrein.& Ruskuju110. na dolnym marginesie z odno>nikiem dopisek& i knias Szwitrigai=o111. litery «wi» dopisane innym atramentem112. pierwsze «i» i «m» przerobione z innych liter113. tak w r"kopisie114. tak w r"kopisie& na rece; zostawione wolne miejsce na wpisanie

nazwy rzeki – miejsce, kt[rego nie zape=niono115. dalej s=owo ]obj"te w ramk"\ wykre>lono116. tak w r"kopisie117. «ie» przerobione z «i»118. tak w r"kopisie119. dalej trzy wytarte litery120. tak w r"kopisie, w Supra>l. sognati121. nad «l» wytarte do po=owy, nad linijk' «ja»122. «e» wpisane w p[=wytarte «a»123. «a» przerobione z «o», «i» z «c»124. dopisane na dolnym marginesie tym samym charakterem

i tym samym atramentem125. «a» przerobione z «mi"kkiego znaku»126. dalej wytarte dwa s=owa, drugie s=owo& bojar127. tak w r"kopisie, w Supra>l. za 500 ich,

w Akadem. mo/aiczi za 9000 ich128. «s» przerobione z «o»129. w r"kopisie 6055130. dalej wykre>lone i p[=wytarte s=owa& wo wtorok131. tak w r"kopisie132. «ie» przerobione z «i»133. tak w r"kopisie134. tak w r"kopisie; Rurik z bra:mi przybyli 864 A.D.

do rejonu Nowogrodu Wielkiego135. tak w r"kopisie; rozboja136. pierwotnie& Iwana137. dalej wykre>lone& i ot Iona138. «ie» przerobione z «e»139. {le w r"kopisie, s=awia<skimi literami& pierwsza litera oznacza 6000,

druga – 700, trzecia – 200, i ostatnia – 8140. «rja» dopisane innym atramentem141. dopisane nad linijk' innym atramentem142. tak w r"kopisie, w Supra>l. rozuti143. «ie» przerobione z «i»144. tak w r"kopisie145. «cz» dopisane nad linijk' innym atramentem146. «/» dopisane nad linijk' innym atramentem,

w Supra>l. w miejsce& recze set u/e – rekuczi147. tak w r"kopisie, w Supra>l. Rosi148. «a» przerobione z «ja»149. «ie» przerobione z «i»150. drugie «i» w s=owie «priide» dopisane na wytartym miejscu;

innym atramentem dopisane «Jaropo=k» z odno>nikiem;w s=owie «W=adimiru» dwie ostatnie litery wpisane w wytarte miejsce;za tymi s=owami jeszcze wytarte s=owo

151. tak w r"kopisie152. dalej wytarte s=owo Nowgorod153. dopisane na dolnym marginesie, z odno>nikiem,

tym samym charakterem, lecz innym atramentem154. przed s=owem wytarta litera «a»155. litery «na» przerobione z «li», nast"puj'ce za nimi «a» wytarte156. «a» przerobione w «=o»157. dalej przekre>lone i wytarte s=owo popolznus158. w r"kopisie 6089159. w r"kopisie 6094160. dalej wytarta litera161. dalej wytarta litera162. tak w r"kopisie, w Nikiphor. podkopawsze163. «i» przerobione z «twardego znaku»164. nad linijk' innym atramentem «ka»

165. skraj karty oderwany166. nad s=owem, litera powy/ej linijki wykre>lona167. skraj karty oderwany168. w Supra>l. pok=onom169. po «le» trzy wytarte litery170. «a» przerobione z «twardego znaku»171. «a» przerobione z dw[ch liter172. mi"dzy «sz» i «u» dwie wytarte litery173. tak w r"kopisie174. po pierwszym «t» wytarta litera175. dalej wytarte s=owo176. «i» wpisane w wytarte miejsce, przed «i» wytarta litera177. dopisane tym/e charatkerem i tym atramentem

z odno>nikiem na g[rnym marginesie178. tak w r"kopisie; Wo=yniu179. tak w r"kopisie180. tak w r"kopisie181. tak w r"kopisie182. tak w r"kopisie183. «twardy znak» w ko<cu s=owa przerobiony z «o»,

nast"puj'ce dalej litery «mi» wykre>lone184. dalej wykre>lone s=owa& przeczszczeniem bo/iim185. odoskii dopisane nad linijk' tym samym charakterem i atramentem186. tak w r"kopisie187. drugie «sza» dopisane nad linijk'188. tak w r"kopisie; ostupisza189. tak w r"kopisie190. «ie» przeprawione z «i»191. dalej wykre>lone& ewicz i naczasza go192. tak w r"kopisie193. dalej w r"kopisie opuszczenie194. litery «et» zatar=y si"195. w Nikiphor. us=ysza szum196. s=owa lekko wykre>lone197. litery «mi» zatar=y si"198. tak w r"kopisie& nad rimlany. Byli to Niemcy, katolicy, i – bardziej

istotne – rycerze Íwi"tego Cesarstwa Rzymskiego ]ang. Holy Roman Empire\, istniej'cego od 962, gdy papie/ koronowa= Ottona ¡, w='cza-j'c Niemcy do og[lnej, politycznej jedno>ci Ko>cio=a, nad kt[r' papie/ mia= duchow' kontrol"\, i ko<cz'cego si" 1806, wraz z rezygnacj' austriackiego Francisa ™; nie Szwedzi, jak s'dz' Rosjanie, z b="dem, nie pierwszym, i nie ostatnim, od pochodzenia Rurika, Wareg[w, do s=[w pospolitych w='cznie – na domys=& fofuda, za/ycie, itp.

199. «ie» przerobione z «a»200. w Supra>l. karablia201. tak w r"kopisie202. odt'd innym atramentem203. tak w r"kopisie, w Supra>l. piesz204. tak w r"kopisie205. litera «R» zatar=a si"206. litera «T» zatar=a si"207. w Supra>l. i bie Baty208. w Supra>l. Bolgarskuju209. odt'd uprzedni, by=y, charakter210. odt'd charakter kt[rym pisane karty 104–106,

tj.od zwyci"stwa Aleksandra Newskiego }1242.04.05| nad Niemcami]o jego sze>ciu m"/ach, od Miszy, /e ... z dru/yn' swoj' “natiecze” – dop"dzi= i wybi= trzy “korable rimlan” – okr"ty katolik[w, Teuton[w\, do zdobycia Kijowa przez Batego }1240.12.06| ]gdy ludzie zbiegli “na cerkow i na komory cerkownya z towary swoimi” – z dobytkiem swym; komory – sklepienia ¯ komora – sklep, sk=ad ˘ lepszy, =adniejszy\.W latopisie przestawiona kolejno>: wydarze<& 1242 ˘ 1240.

211. tak w r"kopisie; wzia ]“wzi'=” – zdoby=\212. na tym r"kopis urywa si"

nazwa nieznana w oryginale, przyj"ta od Wile<skiej Publ. Biblioteki

Wile<skij spisok ( Letopis Awraamkipoz. lit. 0001-17.5, 0001-35.4

U velikogo knqzq Kgedimina litovskogo 7 synov bylo% starwii Montivid, potom Naramont, potom Olkgird, potom Evnutii, potom Kestutii, potom Koriat, semyi L[bort. Montividu otec; dal Karahev i Slonim;, a Naramontu Pinesk, Olkgirdu, korelevu otcu, Krevo. da k tomu knqz; vitebskyi synov ne dr='al, prinql ko dohce v Vitebesk. Evnutq osadil v Vilni na velikom knq'en;i, a Kestut[ dal Troky, a Kor;qtu Novgorodok, a L[borta prinql volynskyi knqz; v vs[ zeml[ Volynsku[. Olkgird, korolev otec;, a velikogo knqzq Vitovta otec; Kestutii b;tli u velikoi milosti i v lasce. Knqz; velikyi Evnutii v bol;win;stv≠ buda ne pol[bilsq ima, i zmovilisq me'i sobo[ bratq, knqz; velikyi Olkgird i knqz; velikyi Kestutii, kak by im ego ottol≠ vysa-diti, a kotoromu by prome'u ix s≠sti. I smovivwi me'u sobo[ i rok uhinili, kotorogo by dnq k Vilni prignati i zas≠sti gorod pod bratom, velikym knqzem; Evnut;em;. Knqz; velikyi Olpgird1 s Viteb;ska ne posp≠l k tomu roku k Vilni, a knqz; velikyi Kestutei prignal k gorodu k Vilni i v=gnal v gorod. I Knqz; velikyi Evnutii vyskohil i ub≠'al v gory i v dol i tamo ozqbe v nogy. I emwe ego priveli k bratu ego, k knqz[ velikomu Kestut[. On 'da brata svoego starwogo, velikogo knqzq Olkgir-da, posadit; ego za storo'e[, a protivu brata svoego, velikogo knqzq Olkgirda, powlet; gonca, wto v'e v Vilni s≠l, a brata svoego, velikogo knqzq Evnutq, inql. I stretit; ego gonec; u Krev≠, i knqz; velikyi Olkgird borzd≠i pospewit; exati k bratu svoemu, ko knqz[ velikomu Kestut[. I knqz; velikyi Kestutii rehe bratu svoemu, velikomu knqz[ Olkgirdu% ∞Tob≠ podobaet; knqzem; velikym byti u Vilni, starwii brat, a q s tobo[ zaodno 'ivufi. I posadi ego na velikom knq'eni u Vilni, a Evnut;[ dali "aslavl;. A dokonha ot; me'i sebe knqz; velikyi Kestutii, wto brati svoei posluwnym byti velikogo knqzq Olkgirda, a to sob≠ v=p≠vnqt;% wto pridobudut;, gory2 ili volosti, da to d≠liti napoly. A byti ima do 'ivota u l[bvi i u velikoi milosti, a prisqgli prome'i sobo[, wto nikomu me'i ix zla ne pomysliti. Tako'e i byli po rehennoi pravd≠ i do svoego 'ivota. Synov 'e bylo u velikogo knqzq Olkgirda 12, a u velikogo kknqzq3 Kestutq 6 synov bylo. A me'i vsix synov svoix l[bil velikyi knqz; Olkgird knqzq velikogo Qkgaila, i velikyi knqz; Kestutii pol[bil velikogo knqzq Vitovta. I narekli pri svoix 'ivotex, wto im byti na svoix m≠st≠x, na velikyx knq'en;qx. Oni pak, knqz; velikyi Qgailo i knqz; velikyi Vitovt tak'e u velikyx dru'bax byli pri otcex svoix. Potom pak knqz; velikyi Olgird umre, i knqz; velikyi Kestutii, ne ostavq slova brata svoego, velikogo knqzq Olkgirda, tak i do svoego 'ivota u-v odinac-stv≠ s nim byli, pohnet; dr='ati knqzem velikym v Vilni syna, knqzq Qkgaila, i pohnet; tak'e prie'dati k starym dumam, kak i k bratu prie'dival k starwemu. N≠xto pak u velikogo knqzq Olkgirda xolop Voidilo. Pr=voe byl pekarcom, a potom ustavil ego postel[ sob≠ slati i vodu davati sob≠ piti, potom pak po-l[bilsq emu velmi, i dal byl emu Lidu dr='ati, i povel ego u velikyx. Potom po 'ivot≠ velikogo knqzq Olgirda dv≠ l≠t≠ bolwi l; bylo, knqz; velikyi Qgailo povedet; ego velmi u vy-sokyx i dast; za nego sestru svo[ rodnu[, knqgin[ Mar;[, wto potom byla za knqzem Davydom. Knqz[ Kestut[ veliku[ nel[bov i 'alost; vd≠lal, wto bratannu ego, a sestru svo[, za xolopa dal. I byl toi Voidilo u velikoi moci u velikogo knqzq Qgaila, i pohal v n≠m;ci sob≠ soimy hiniti i zapisyvatisq gramotami protivu velikogo knqzq Kestuta. N≠xto pak byl ostrozkyi kuntur, zvali ego Gunstynom. Toi byl kmotr knqz[ velikomu Kestut[, krestil knqgin[ Qnuwevu, dohku ego. Toi pov≠dal knqz[ veli-komu Kestut[% ∞Ty togo ne v≠daew;, kak knqz; velikyi Qgailo posylaet; k nam hqsto Voidila i u'e zapisalsq s nami kak teb≠ izbaviti svoix m≠st, a emu sq by dostalo i s mater;[4 velikogo knqzq Qgaila tvoi m≠stafi.



Knqz; velikyi Kestutei v≠dal, wto knqz; velikyi Vitovt gorazda 'ivet; s knqzem velikym Qgailom, i pohnet; 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty s nim gorazdo 'ivew, a on u'e zapisqlsq s n≠mci na nasfi. I knqz; velikyi Vitovt rek otcu svoemu% ∞Ne v≠rui tomu, zan 'e s mno[ gorazdo 'ivet;, ahei by mi qvilfi. Potom pak qvidosq velikoe znamenie% knqz; velikyi Qgailo dal byl Poltesk bratu svoemu, knqzu Skirgailu5, i oni ego ne prinqli. I knqz; velikyi Qgailo powlet; rat;6 svo[ vs[ litovsku[ i rusku[ i z bratom svoim, s knqzem Skirgailom, k Polocku, i ostupqt; gorod. I knqz; velikyi Kestutii opqt; pohal 'alovatisq synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i proplakivaq na knqzq Qgaila% ∞Za Voidila sestru svo[ dal, a mo[ bratannu, a z N≠mci qvleno, wto n≠mci zapisalisq na nas, a se pak tretie% s kim; sq my vo[em* S n≠mci. A oni s nimi Polocka dobyva[t;. U'e to proqvilosq, wto oni zaodno pevno stali na nas s n≠mcifi. I knqz; velikyi Vitovt rekl otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[% ∞E]e tomu ne dov≠rq[ gorazdofi. A rekl to velikyi knqz; Vitov=t i poexal k gorodu Dorogihinu. Knqz; velikyi pak Kestute[, s=brav=sq s vs“i”mi7 voi svoimi, i v'enet; u Viln[, i imet; velikogo knqzq Qgaila i s materyo ego i z brat;e[, i gramoty naidet;, wto sn≠m=ci zapisalisq, i k synu svoemu gonca powlet;, k velikomu knqz[ Vitovtu k Do-rogihinu, wto taq d≠la stalasq. I gonec; toi naidet; velikogo knqzq Vitovta u Gorodn≠, i knqz; velikyi Vitovt za odin den; z Gorodna pri'enet; k otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut;[. On 'e rekl synu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Ty mn≠ ne v≠ril, a se tyi gramoty, wto zapisalisq na nas, no bog nas oste-reg, ino q velikomu knqz[ Qgailu nihogo8 ne vd≠lal, ne ruwil esmi ni skarbov ego, ni stad, a sami u mene u nqtstv≠ xodqt; za malo[ storo'o[, a9 othin, a othinu9 ego, Vitebsk i Krevo i vsq m≠sta, wto otec; ego dr='al, a toe vse emu da[, ni v wto ne v=stupa[sq. A to vd≠lal esmi sterega golovy svei10. I pohul esmi, wto na mene11 lixo myslqt;fi. I knqz; velikyi Qgailo ura-dovalsq velmi priezdu knqzq velikogo Vitovta, i pravdu dast; knqz; velikyi Qgailo velikomu knqz[ Vitovtu i dqdi svoemu velikomu knqz[ Kestut[, wto nikoli protivu emu ne staqti, a zavse u ego voli byti. I knqz; velikyi Kestutii otpustil ego z brate[ ego i z mater;[ ego, i s vsim skarbom ego. I knqz; velikyi Qgailo poedet; do Kreva, a knqz; velikyi Vitovt provodit; ego do Kreva, a Qgailo poedet; s Kreva k Viteb;sku. A kak s≠d knqz; velikyi Kestutii u Vilni, powlet; dva heloveky k Polocku, odnogo heloveka u rat;, a drugoga k gorodu. I polohane urado-valisq i kliknuli na rat;, i l[di ratnyi opspupili11 ot knqzq Skirgaila i powli k Vilni k veliku12 knqz[ Kestut[. I knqz; Skirgailo poidet; u N≠mci u Liflqnty s malymi slugami. Knqz; pak velikyi Kestutii poed≠t; k Sever;skomu Novugorodku na knqzq Korbuta, a syna svoego, velikago knqzq Vitovta, ostavil u Vilni. A ida k S≠verskomu Novugorodku velit; Voidila obesiti, a knqz[ velikomu Qgailu s Vitebska poiti bylo s nim 'e. To pak velikyi knqz; Qgailo pravdu svo[ v=borz≠ zabyl, tam ne powol i nagovoril m≠stihi vilenskyi i Ganulevu had; zas≠sti Viln[. A u tot has knqz; velikyi Vitovt u Trocex byl, i knqz; velikyi Qgailo s Vitebska s vsimi l[dmi svoimi pri'enet; k Vilni. I knqz; velikyi Vitovt powlet; k S≠verskomu Novugorodku k otcu svoemu s to[ v≠styo. A n≠mci pak i prusy uslywavwi taq d≠la, i marwalko prusskyi poide na pomoh; rat[ veliko[ knqz[ Qgailu v=skore. A kak uslywavwi to knqz; velikyi Vitovt, wto prusy i n≠mci k Vilni i k Trokom idut;, a knqz; velikyi Qgailo z Vilni k Trokom 'e idet; rat[ s n≠mci snimatisq, a on poedet; s Trokov k Gorodnu s mater;[. A kak pristupit; k Trokom knqz; velikyi Qgailo, i Troky dadut;sq emu. I knqz; velikyi Kestutii syna svoego i 'enu svo[ v Gorodn≠ naedet; i powlet; ee k Berest;[, nad≠qsq na knqzq Qnuwa mazoveckogo, zqtq svoego, a sam poide u "omoit;, a syna svoego, velikogo knqzq Vitovta, ostavil u Gorodn≠. Knqz; pak Qnuw zabyl dobra i priqzni ctq svoego i te]i i wur;i svoei, poidet; rat[ k Dorogihinu, Dogohin14 v=zm≠t; i Melnik osadit;, Sara', Kame-



nec; izvo[et;, i ostupit; v Berest;i te]u svo[. Berest;q n≠ dobyl poide proh, osadiv tyi dva gorody, Dorogihin i Melnik. A knqz; velikyi Kestutii s=brav vs[ svo[ 'omoit;, poide k rec≠ Velii, i knqz; velikyi Vitovt, s=brav vs[ svo[ rat; othiny svoei, poide iz Gorodna naprotivu otca svoego, i s=imut;sq na Vel;i vywei Kovna dv≠ mili. I tu perevez≠t;sq rat; i poidut; k Trokom i, priwedwi, ostupqt; Troky. I pohuet; velikyi knqz; Kestutei, wto velikyi knqz; Qgailo z Vilni idet; rat[, a s nim nemeckaq rat; i liflqnskaa. Ino perv≠i n≠mci oboim nepriateli byli, knqz[ velikomu Kestut[ i knqz[ velikumu Qgailu. A se pr=voe% liflqnskaa rat; na pomoh; prixodila knqz[ Skirgailu k Polockomu, a potom s marwalkom pruskaa rat; k Trokom prixodila, a wto v'e liflqnskaq rat; tretie s nim 'e prixodila. to v'e znakomityi vywli, wto s nimi zaodno stali protivu velikomu knqz[ Kestut[. I vystupit; velikyi knqz; Kestutei i s synom svoim, velikym knqzem Vitovtom, protivu velikogo knqzq Qgaila. I e]e ne s=wedwimsq polkom za tri ili za hetyri strelenq, i pri'enut; knqzi i boqre ot knqzq velikogo Qgaila do knqzq ve-likogo rati Kestutev≠, pohnut; pytati velikogo knqzq Vitovta, wto byxmo s nim pogovorili. Pohnut; govoriti velikomu knqz[ Vitovtu% ∞Knqz; velikyi Qgaila poslal nas k tob≠15, wtoby esi udnal nas s otcem svoim15, wto byxmo der'ali svoe, a vy svoe, a bo[ by me'i nas ne bylo i krovoprolitq. Ty by priexal k bratu svoemu, k velikomu knqzu Qgailu, a my tob≠ na tom pravdu daem, wto tob≠ histo opqt; u voisko svoe otexati, ahei by me'i vawei milosti wto dobrogo stalosqfi. Knqz; velikyi Vitovt rekl im tak% ∞Pravdu u vas b≠ru, wtoby tako' knqz; Skirgailo u moe voisko priexal, a take' by pravdu dal, a q vyedufi. I oni poslali k kkqz[ Skirgailu. Take' pravdu dal velikomu knqz[ Vitovtu, kak oni pravdu dali. I knqz; velikyi Vitovt poexal k knqz[ velikomu Qgailu v ego voisko, a gufy stoqt;, prome'i sebe ne pohinaa nihogo. I knqz; velikyi Qgailo pohnet; prositi velikogo knqzq Vitovta% ∞wtoby esi prome'i nas uednal, a krovoprolit;q by ne bylofi. I knqz; velikyi Vitovt pravdu vzql u velikogo knqzq Qgaila za otca svoego, wto otcu ego, velikomu knqz[ Kestut;[, s=exavsq otqt;16 histo rozexatisq. A rekl velikyi knqz; Vitovt knqz[ Qgailu% ∞E]e, brate, powli do knqzq Skirgaila, wtoby on i q dali byxmo pravdu otcu svoemu, i'e by emu histo priexati i opqt; otexati u rat;, a knqz; by Skirgailo ot tebe dal pravdufi. I knqz; velikyi Vitovt s knqzem Skirgailom uedet; k otcu svoemu, velikomu knqz[ Kestut[, u voisko i dast; pravdu otcu svoemu, ot knqzq velikogo i ot sebe. I knqz; Vitovt s otcem; svoim, s velikym knqzem Kestutem, oba poidut; i z voisky, nad≠qsq na tyi pravdy. Knqz; 'e velikyi Qgailo perespupiv17 svoi sl[b i pravdu, movit;% ∞Poed;18 k Vilni, i tamo dokonhaem;fi. A v tom voiska nihego ne pohinali i ostavili. A kak k Vilni priexav, knqzq velikogo Kestuta okovavwi i poslal k Krevu i vsadili u ve'u, a knqzq velikogo Vitovta ostavili e]e u Vilni. I tamo v Krev≠ pqtoe no]i knqzq velikogo Kestutq udavili komorniky knqzq velikogo Qgailovy% Prokwa, wto vodu daval emu, a B≠lik Mostev19 brat, a Kuhuk, a Lisica "iben=tqi. Takova smert; pri-godilasq knqz[ velikomu Kestut[. Po smerti pak velikogo knqzq Kestuta powlet; velikyi knqz; Qgailo knqzq velikogo Vitovta u Krevo i s 'eno[, a velit; ego tverdo d=r'ati u komnot≠. Pom]aq Voidila, wto byl `a nego sestru svo[ dal, dvu vel≠l na koles≠ rozbiti, odnogo, Vidimonta, dqd[ matky velikogo knqzq Vitovta. On, brat matky ego, wto dr='al Ul;qnu, potom byla za Monividom. a inyx boqr mnogo postinali, pom]aq togo Voidila. Knqz; pak velikyi Vitovt sed≠l u Kreve u komnat≠ za tverdo[ “s”toro'o[20, a 'onc≠ dv≠ xodili pokladyvat; knqzq u komnotu, polo'iv da von idut;, a storo'i okolo. To pak velikaq knqgini slywav ot l[dei% imet; l[dei velikyi knqz; Vitovt dol'ei s≠d≠ti, al; pak tak'e izgada[t; nad nim;, kak i nad otcem; ego. I prigadala emu tak% kak 'onky priidut; pokladat;, ino emu odnoe 'on=ky porty uskladwi da vyiti von i z drugo[ 'onko[, a toi 'once ostati u nee, u kotoroe portex vywol. A tak ego nauhit;. I on tak vd≠laet;, da i spustilsq z goroda i utek z goroda v N≠mci i u Prusy.

}1383–1385| Byvwu 'e emu v N≠mcex i u Marin≠ grad≠ u mistra, priexawa k nemu mnozi knqzi i boqre litov=skyi, on 'e pohql voevati Litovsku[ zeml[, a s pomoh[ nemecko[. A knqz; veli-kyi Qgailo s mater;[, veliko[ knqgine[ Ul;ano[, u Vitebsku, a brat ego, knqz; Skirgailo, u Litovskoi zemli u Trocex. A knqz[ velikomu Vitovtu21 hqsto vo[hi22 Litovsku[ zeml[, a velikomu knqz[ Qgailu i Skirgailu nev=zmo'no im stati protivu emu, zane'e bo v nego s=bralasq velikaq sila. }1386| Togda knqz; Agailo perezvav ego s N≠mci i dal emu Luhesk s vse[ Volynsko[ zem;le[, a u Litovskoi zemli u othin≠ ego. }1385| Korolq Kazimira krokovskogo v 'ivot≠ ne stalo, i synov v nego ne bylo, tol;ko odna dohka Qdviga. I pohali lqxove slati s Krakova k velikomu knqz[ Qgailu, aby prinql kre]enie starogo Rima i ponql by v nix korolevnu Qdvigu i stal by v nix koro-lem v Krakov≠ i na vsei Lqdskoi zemli. I on 'e, velikyi knqz; Qgailo, pohal sq raditi s mater;[ svoe[, knqgine[ Ul;qno[, i s brate[, i s vsimi knqzi i boqry Litovskoe zemli, i poexal k Krakovu, v Lqdsku[ zeml[. Tamo sq krestil “i”23 bratq ego, i mnozi boqre Litovskoe zemli. I ponql za sebe korolevnu Qdvigu, “i k”orunovan24 togo korolevstva koruno[. I ottol≠ pohal kre-stiti Litvu u latynsku[ v≠ru, i prislal arcibiskup biskupa k Vilni v Litovsku[ zeml[, i togda nahqwa stavi25 kostely v vsei Litov=koi26 zemli. }1385| Toe 'e zimy korol“[”27 byvwu u Krakov≠ s vsimi knqzmi litovskymi, knqz; Andr≠i polockyi priid≠ s n≠mci s liflqnty, s vse[ latygolo[ na Litovsku[ zeml[ i, povoevav, mnogo po''e m≠st i sel, gradom 'e v Litovskoi zemli nihogo ne vhini i paky v=zvratisq v svoqsi.}1386| Toe 'e zimy knqz; Svqtoslav smolen;skyi sov≠t s knqzem; Andr≠em; polockym s=tvori% on v Litvu, a knqz; Svqtoslav ko Rwi. I miru mnogo zla uhini, xrestiany ne heloveh;sky muhiwa, ni'e ni na poganyx ratex slywaxom takyx muk. I zbiraxu bo ix i zapiraxu u svoix izbax i za'igaxu, a drugyi velikyi xra“m”y28 ohapy podnimaxu i xristiane pod st≠nu glavami kladaxu i za'igaxu, a inyi 'ony i d≠ti na kol;e tykaxu, i inyx muk nad xrestiany, ix 'e srama radi ne pisaxu, qko 'e ni Antiox sir-skyi, ni Ulian prestupnik takyx muk ne s=tvoril nad xrestiany, gradu 'e Rwi nihogo ne usp≠wa i paky v=zvratiwasq v svoqsi. Toe 'e zimy na vesnu u velikyi post nahq Svqtoslav dumati s smolen;skymi boqry na xrestianskoe krovoprolite, aky sver≠pii zv≠rie, qko ne xrestiane. I poide k gradu Mstislavl[, i sta u grada Mstislavlq, i poha dobyvati grad, oporoky biti grad, a v zeml[ Mstislavsku[ ustupi, mnogo prolitia krovi xrestianskoe. Byst; bogu merzko zr≠ti% zovu]imsq xrestiany, a brat[ svo[ xrestiany ne heloveh;sky muhiwq. Knqz; 'e velikyi Skirgailo i knqz; velikyi Vitovt priexawa iz Lqxov ot brata svo“eg”o29 korolq i slywawe, qko knqz; Svqtoslav smolenskyi pre'e byl pod Viteb;skom, a potom ko Rwi prixodil, a pod Mstislavlem stoit; oporoky b;et;. I z='alivsq velikyi knqz; Skirgailo, poide z brate[ svoe[, s velikym knqz[m; Vitovtom i s Kostqntinom, i s Korbutom, i s Semenom i s Lokvenem. I pomqnu slovo bo'ie, i'e rehe% ∞V n['e m≠ru m≠rite otm≠ritsq v nem, a wto s≠ete, to i po'netefi. I rekowq% ∞My emu nikoego zla ne s=tvoriwq, a on s nami u dokonhanii buda i perestupiv xrestian;skoe c≠lovanie nawu zeml[ vo[et;, i krov; xrestian;sku[ prolivaet;. My 'e poidem na n;, nad≠qsq na bog i na krestnu[ silufi. Priidowa k gradu Mstislavl[. A knqz[ Svqtoslavu stoqvwu u grada i vy-nemwi30 poroky grad Mstislavl; na strostnoi nedeli v pqtnicu, a kak uslywav knqz; Svqtoslav, wto idet; na n“eg”o31 velikyi knqz; Skirgailo i z brate[, i on ispol=hiv voq svoq, i poide protivu im. Qko is=tupiwasq polci, bog 'e po Davyda proroka slovu s=tvori, i'e rehe% ∞Obratisq bol≠zn; ego na glavu ego, i na vr=x ego nepravda ego snidet;fi. I paky% ∞Rov izryi i iskopav, i vpadesq v qmu, ['e s=tvorifi. Bog 'e pomo'e velikomu knqz[ Skirgailu i knqz[ Vitovtu, a knqz; Svqtoslav pob≠'e s vsimi knqzmi i s boqry smolenskymi. Bo'e[ silo[ tuto nemalo izbito byst; rati, i mno'estvo knqzei i boqr. I samogo velikogo knqzq



Svqtoslava ubiwa, syna 'e ego, knqzq {r;q, knqz; velikyi Skir-gailo obret≠ u trupex mnogo ranena, tolko 'iva. I vzqt ego, i naha lehiti mnogy l≠kar;stvy, i glavu emu postri'e, zan 'e mno32 ranen i othaql sob≠ 'ivota. Knqz; 'e velikyi Skirgailo, isc≠liv ego ot ran i priveze k materi ego, velikoi knqgini Svqtoslavli, i posadi ego na vekom33 knq'en;i v Smolensku, zan 'e byst; za knqzem; {r;em dohka starwei sestry Sk“irg”a-ilovy34. Otwed 'e ot grada Smolenska velikyi knqz; Skirgailo i poide u svo[ zeml[ Litov;sku[, i naha 'iti v Trocex, i...

}1386, ci'g dalszy – biadolenie, ubolewanie Witowta 1386–1390|...i v Viln[ prislal korol; starostu lqdskogo. A knqz; velikyi Vitovt togda dr='al Luhesk i vs[ zeml[ Volyn;sku[, a v Li-tovskoi zemli, u ohin≠ ego. Byst; emu nu'no, i'e hogo pered tym ne bylo u Litovskoi zemli, staronam vlad≠[him velikym knq'n;em;.

}1390 – powt[rna ucieczka Witowta do Krzy/ak[w, obl"/enie Wilna|Togda sov≠t s=tvoriwq s mnogymi knqzmi i pany Litovskoe zemli. Togda bo Skirgailu otexavwu k Pololocku35, i knqz; velikyi Vitovt priede u Viln[, xotq [ zas≠sti, a knqginq ego velikaa Anna v Gorodn≠. Vilnevci 'e togda ne vdawasq emu, zane by togda pravdu dali korol[ Skirgailu. On 'e togda ne ozem Vilni i pode k mistru i s svoe[ knqgine[, i s svoimi knqzmi, i boary i ottole nahqt voevati Litovsku[ zeml[ s n≠mci. U'e vzql byl Litovskoe zemli po r≠ku Vel;[, i Podtesk grad dast;sq emu. I uzri korol; i knqz; velikyi Skirgailo36 }____|, qko u'e ne mogut; udr='ati zemli Litovskoe pered velikym knqzem Vitovtom, i knqz; velikyi Vitovt s nemeckymi silami poide k Vilni. I str≠ti ego Skergailo i z bratom svoim Vigontom i s litovskymi voi na rec≠ na Vel;i, u gorodka, na m≠st≠ narehenom Veikuliwky. I s=stupivwem;sq polkom, i bog pomo'e velikomu knqz[ Vitovtu, i pob≠'eni bywa litva, i pob≠gla, i pobito ix mno'estvo. A inyx knqzei i panov mnogo poimali i v nqtstvo dali% knqzq Semena Evtuteevihq, knqzq Gl≠ba Svqtoslavihq smo-len;skogo, knqzq Vasil;q Kostqntinovihq, knqzq Ivana Tetu, Lva Plaksiha i inyx knqzei ioimano bylo mnogo. I poide velikyi knqz; Vitovt k gradu Vilni s vsimi svoimi voi, i ostupi grad Viln[, i pohq dobyvati Krivogo goroda, puwkami biti, i dobyl. togda 'e n≠mci ubiwq knqzq Korgaila Olkgirdovihq. A lqdskoi zastav≠, togda byv=wu “u Vy”sokom37 gorode, i ne pustiwa u gorod knqzq Korgailo38. Knqz; 'e velikyi Vitovt ozma Krivyi gorod i zeml[ zvoeval i vernesq u N≠mci.

}1391, stycze< – zam'/p[j>cie Zofii za Wasila Dmitrejewicza|Togo 'e l≠ta k velikomu knqz[ Vitovtu u Nemci, v Mar;ingrad, priidowa posly s Moskvy ot velikogo knqzq Vasilq Dmitreeviha, prosq dohky velikogo knqzq Vitovta za velikogo knqzq Vasil;a Dmitreeviha. Knqz; 'e velikyi Vitovt dast; dohku svo[, knq'nu Sof[, i otpusti [ z Mar;inagrada, i s ne[ posla knqzq Ivana Olkgimontovihq iz grada Danska. I poidowa korabli za more, i priidowa ko gradu P;skovu, oni 'e veliku hest; v=zdawa im, provodiwa ix s hest;[ do Velikogo Novagoroda39. Novgorodci 'e paky im hest; v=zdawq, provodiwa ix s hest;[ do grada Moskvy k velikomu knqz[ Vasil;[ Dmitreevihu. Knqz; velikyi posla protivu im s hest;[ brat[ svo[% knqzq Volodimera Andr≠evihq, knqzq {r;q, knqzq40 Andr≠q Dmitreeviha i inyx knqzei bor41

mnogo. Str≠towq veliku[ knq'nu Sof;[ s velikymi hestmi. Togda 'e svq]enno mitropolit Kiprian s episkopy s vs≠m “svq]ennih”iskym42 hinom sr≠te hestno s kresty pred gorodom Mos=kvo[. I s=tvori brak hesten, i v≠nhaet velikogo knqzq Va-sil;q Dmitreevihq i s veliko[ knq'no[ Sof;e[, i byst; brak huden z≠lo i h;sti dostoen, i byst; vesel;e mnogo. My 'e na prednee v=zvratim;sq.

}1392 – pojednanie Witowta z Olgierdowiczami, b[j u “Niedokudowa”|Knqz[ 'e buda u mistra v N≠mcex, u Marin≠ grad≠, i prisla k n≠mu korol; posla z bratom svoim knqzem “S”kirgailom43, a rek% ∞Bolwe, brate, ne terqi zemli Litovskoe, othiny nawee i svoe,

poidi k nam u mir i v veliku[ l[bov bratsku[, v=zmi sob≠ knq'n;e velikoe u Vilni, stol dqdi svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i otca svoego, velikogo knqzq Kestutafi. Knqz; 'e velikyi Vitovt sov≠t s=tvori s knqzmi svoimi, s knqzem {r;em Narimontovi-hom B≠l;skym i s knqzem; Ivanom Olkgimontovihom, i poide u Litvu i sqde v grad≠ Vilni na stol≠ dqdi svoego, velikogo knqzq Olkgirda, i otca svoego, velikogo knqzq Kestutq. I radi emu vsq zemlq Litov;skaq i Russkaq. Knqz; Korbut Olgirdovih; nahq v neposluwenstv≠ byti u velikogo knqzq Vitovta, i nahat zbirati voi svoi, i poide protivu. Knqz; 'e velikyi Vitovt posla voi svoi, “Vas”ilq44 Boreikovihq i Kginivila protivu emu, i stupiwasq voi na m≠sto na Nedokudov≠, i pobe'eni bywa voi knqzq Korbuta, i pohawa b≠gati, i pobito ix mnogo. Sam 'e knqz; velikyi Korbut be'i v Nov=gorodok45 i opolhisq, tu 'e be i knqgini ego i deti. Knqz; 'e velikyi Vitovt s=bra vsi voi svoi i sam; poide k Novogorodku i Novgorodok ozma i knqzq Korbuta i knqgin[ ego i d≠ti v nqcstvo posla.

}1393 – zap"d Swidrygie==y, z nawi'zaniem do >mierci Juliany 1392|Prestavisq knqgini velikaa Olkgerdovaa. Korol; 'e velikyi prikaza grad Vitebsk sokolnihemu svoemu Fedoru Vesn≠. A knqz[ Wvitriilu46 togda mladu byvwu, i nahq Fedor; Vesna vlad≠ti gradom Viteb;skom i vse[ zemle[ prikazaniem korolq Qgaila. Knqz; 'e Wvitrigailo ne mo'awe tr=p≠ti, wto Fedor Vesna gra-dom volod≠et;, a ego ne posluwan, on 'e Feodora ubi, a gorod Vitebsk zasqde. Byst; 'e korol[ Qgailu velikaa 'alost; o tom, i pisa gramotu bratu svoemu, velikomu knqz[ Vitovtu, i'e by ego 'alosti mest; s=tvoril. Knqz; velikyi Vitovt ponql s sobo[ Skirgaila, i s=v=“kupi47 voisko velikoe litovskoe i pri”de k gradu Vitebsku “na knqzq” Skirigaila. I priide k gradu Drucku, druc“kyi” 'e knqzi str≠towa ego i udariwa holom u slu'bu. I ottudu poidut; k gradu Rwi. Rwane 'e zatvoriwasq v grad≠ i boroniwasq dva dni, i udawa grad. I ottudu poide k gradu Vi-tebsku na knqzq Wvitrigaila. Knqz; 'e Wvitrigailo zatvorisq v grad≠, i naha velikyi knqz; Vitovt dobyvati grada. tu 'e priide na pomoh smolenskyi velikyi knqz; {r;i Svqtoslavih; s vs≠mi smolenskymi silami i udari holom velimu48 knqz[ Vitovtu u slu'bu. I nahqwa tverdo dobyti grada Vitebska, puwky posta-viwa. Vit=blqne ne utr=p≠wa, nahawa davatisq velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e velikyi Wvitrigailo vyide von iz grada i udari holom velikomu knqz[ Vitovtu. Knqz; 'e velikyi Vitovt ozma grad Viteb;sk “po”ide pak k Litv≠.

}1393 – Wo=y<, niepos=uszny W=odzimierz; 1394 – Witowt na Podole|Toe 'e zimy velik“yi k”nqz; Vitovt poide vzmq “zeml”[ Podol;-sku[. A knqz[ Vladimiru Ol“girdovih”[, togda byvwu v Kiev≠, i “ne vsxot≠” pokory s=tvoriti veli“komu49 knqz[ Vitovtu, i p”ri-de veliky knqz; Vitovt “i vzq” mesto Vruhii i priexa “k nemu” knqz; Vladimir.

}1394 – osadzenie Skirgie==y w Kijowie, powt[rzenie& Witowt na Podole|Togo 'e l≠ta na osen; knqz; v“elik”yi Vitovt svede ego s Kieva i dast; emu Kopyl;, a na Kieve posadit; knqzq Skirgaila. Sam velikyi knqz; Vitovt poide na Podol;“sk”u[ zeml[, a knqz[ Skirgailu povel≠ iti s Kieva k Herkasom i k Zvinigorodu. Knqz; 'e velikyi Skirgailo bo'e[ pomoh[ i velikogo knqzq Vitovta povel≠niem v=zql Herkasy i Zvinigorod i v=zvratisq paky k Kyevu.

}1397 – >mier: Skirgie==y z podejrzeniem o otrucie go, mnich Thomas|To ' knq'a]u emu v Kiev≠, byst; 'e n≠kto hernec; Foma Iz-ufov, dr='a nam≠stnicstvo ot mitropolita u svqtoi So“f≠i na” mitropolihom dvor≠. V=“sxot≠vwu” 'e knqz[ Skirgailu exati “za Dnepr u lovy, to”i 'e Foma “pozval ego na pir”. Knqz[ 'e Skirgailu, “buduhi emu na piru, az 'e” togo ne v≠m, zane 'e “b≠x togda mlad, no n≠cii” glagol[t - toi Foma dal “knqz[ Skirgailu” zel;e otravnoe piti. “I s togo piru knqz; Skirgailo po≠xal;” za Dnepr k M“iloslavihom”50 • • • •



PRZYPISY1. tak w r"kopisie2. tak w r"kopisie, w Supra>l. grad3. tak w r"kopisie4. tak w r"kopisie; sestroju5. dalej wytartych kilka liter, widoczne >lady litery «u»6. dopisane z odno>nikiem na dole karty7. po «s» wytarta litera8. pierwsze «o» przerobione z «e»9. tak w r"kopisie

10. tak w r"kopisie11. drugie «e» przerobione z «a»12. tak w r"kopisie13. tak w r"kopisie14. tak w r"kopisie15. dopisane na marginesie tym samym charakterem pisma i atramentem

z odno>nikiem16. tak w r"kopisie17. tak w r"kopisie18. tak w r"kopisie19. Bielik Mostew brat ]brat Mostewa\;

Bielik ]niski, ma=y\, Mostew ]wysoki\20. karta, gdzie by=a litera «S», wyci"ta21. dalej karty r"kopisu przemieszane22. tak w r"kopisie23. atrament wyblak=24. atrament wyblak=25. tak w r"kopisie26. tak w r"kopisie27. litera «ju» oderwana28. miejsce, gdzie by=a litera «m», wygryzione przez mola29. miejsce, gdzie by=y litery «eg», wygryzione przez mola30. tak w r"kopisie, w Supra>l. biwszi31. miejsce, gdzie by=y litery «eg», wygryzione przez mola 32. tak w r"kopisie33. tak w r"kopisie; wielikom34. miejsce, gdzie by=y litery «irg», wygryzione przez mola35. tak w r"kopisie36. dalej niewype=nione(czyste miejsce d=ugo>ci pi"ciu liter37. miejsce, gdzie by=y litery «u Wy», wygryzione przez mola38. tak w r"kopisie – prawid=owo# Polska za=oga osadza=a Wysoki Gr[d

i nie wpu>ci=a kniazia Korygie==", gdy Niemcy wdarli si" do pierwsze-go pier>cienia obrony, i zbiedzy ze< chcieli schroni: si" w Wysokim.Tak zgin'= Korygie==o, 1390.Nie wpu>ci=a Korygie==" w obawie, by za zbiegami nie wtargn"li Niemcy do ostatniego pier>cienia obrony.?e nie wpu>ci=a oblegaj'cego z Niemcami Witowta – rzecz oczywista. Nie po to broni=a cz">ci grodu, zwanego Krzywym, by wpu>ci: do Wysokiego. Innymi s=owy, je/eli broni=a dolny, ni/szy, ale te/ na wzniesieniu ̄ kriw, krew ^ u(wz-niesienie, to i – konsekwentnie – Wysoki, i wpuszczenie wroga – tym samym – by=o wykluczone.Nie>wiadomi redaktorzy Po=n. sobr. russ. ltpsej, dobrze wpisan' nazw" ]Korygie==o nie wpuszczony\, poprawili w odno>niku na Witowta ]Witowta nie wpu>cili do Wysokiego grodu...\, wprowadzaj'c w b='d czytelnika i przysz=ych badaczy dziej[w.Tak te/ przy opisie zab[jstwa Jaropo=ka 979 ]pod 980 r.\, /e najpierw go zabili& “podnie>li go mieczami pod pazuch"” ]d{gn"li go w to miejsce\, a nast"pnie w jaki spos[b dokonano zamachu& zamykaj'c drzwi za nim i odcinaj'c w ten spos[b reszt" “swoich” tj. os[b towarzysz'cych Jaropo=kowi, id'cemu na spotkanie z W=odzimierzem.

39. ostatnie «a» zalane atramentem40. dalej trzy litery wytarte41. tak w r"kopisie42. miejsce, gdzie by=y litery «swiaszczennicz», wygryzione przez mola43. litera «S» oderwana44. miejsce, gdzie by=o s=owo, wygryzione przez mola

widoczne >lady liter «ilja» 45. dalej wytarte s=owo46. tak w r"kopisie47. dalej cz">: karty zgni=a, cz"sto zachowane litery obj"to nawiasami

niekt[re s=owa redaktorzy Po=n. sobr. przytoczyli z Kras. i Racz.48. tak w r"kopisie49. cz">: karty zgni=a, s=owo i litery dostawione wg Kras. i Racz.50. na tym r"kopis urywa si"

LIETOPISIEC WIELIKICH KNIAZEJ LITOWSKICHL±TOPISEC: VELIKIX+ KNQZEI

LITOV+SKYX+Latopis Ody<cewicza, 1519,

zwany te/ – myl'co – Latopisem Dani=owicza,bo przez Ignacego Dani=owicza wydany w Wilnie 1827

]istnia= r[d Dani=owicz[w na Wo=yniu 1205–1304\poz. lit. 0160

Obszerne fragmenty&

}zjazd w Trokach, >mier: Wito=da 1430|W leto 6931 ]1431\ knia{ wieliki Witowt kestutewicz sozwasza ksobie&• korola polskogo W=adis=awa,• kniazia welikogo Moskowskogo Wasilija Wasiljewicz,• i kniazia wielikogo Tferskogo Borisa Aleksandrowicza,• i mistra niemieckogo i pruskogo,• mistra Liflanskogo,• i wielici pos=y ot Iwana Cara Carigorodskogo,• i ot Rimskogo Cesara prichodili,• i ot donskogo }du<skiego| korola pos=y prichodili.• Podojewskyja kniazi sami byli,• ot wielikogo Nowagoroda, i oto Pskowa,• i oto Ordynskogo cara pos=y byli,• i oto inych kniaziej i zieml pos=y byli.

imiona uczestnik[w zjazdu w Sofijskich latopisach 0732-00-44,na podstawie 0001-05-264 i 0001-06-143 ]Sofijskie, tom 5 i 6\

I tyi koroli, i wielici kniazi, i pos=y, bysza u wielikogo kniazia Witowta VII niediel, na jego strawie; a na die< sz=o obroka& po trista boczok miedu, a ja=owic trista, a baranow, i wieprow, po trista.Knia{ wieliki Witowt chotie= na siebie po=o/iti korunu, i jego niepriniali Polanie, niepropustisza koruny, i za tym niepo=o/i na siebie koruny. I razbolisia knia{ wieliki Witowt, i rozpusti kniaziej wielikich, i pos=y carewy so mnogimi darami i czestiju. A korol Polskij W=adis=aw i byst’ u wielikogo kniazia Witowta, i pri niem prestawisia wieliki knia{ Witowt miesaca oktabra XXIII, na pamiet’ swiatogo Jakowa brata hospodnia }Boga; Jezusa Chrystusa, Bogiem zwanego|.

Wito=d zmar= w Trokach. Tak i A. Prochaska, /e zmar= w Trokach, pisz'c, /e zjazd w +ucku mylnym jest& kompilator ªdomy>li= si" mylnie /e zjazd ten odby= si" w +ucku ...itd... ka/e Wito=dowi powraca: do +ucka, rozchorowa: si" tam/e i umrze: w tem mie>cie, co jak wiadomo jest zupe=nie mylnem.º 0732-00-35Kompilatora wtr'ci=, nie wiedz'c kiedy i gdzie [w kompilator pisa=, i sk'd sam ]Prochaska\ o kompilatorze wniosek wyci'gn'=.A w przypisie& ªW oryginale nie by=o oznaczone w kt[rem miejscu zjazd nast'pi=; /e jest tu mowa o zje{dzie w Trokach, kt[ry si" odby= we wrze>niu 1430 r. nie ulega w'tpliwo>ci. R"kopis Pozn. a w=a>ciwie [w kompilator wzi'= mylnie zjazd Trocki za zjazd odbyty w +ucku 1429 r. i mylna ta wiadomo>: powtarza si" ju/ w Stryjkowskim, co dowodzi, /e Stryjkowski zna= r"kopis Pozna<ski.º 0732-00-35, przypis 2Witowt zmar= w Wielkim +ucku, wg Spisoka grafa Krasi<skiego, na kt[rym grafa Raczy<skiego, i nie wiadomo w ilu jeszcze spisokach, nie mo/e to by: dowodem. Logika ka/e taki dow[d odrzuci:.

}historia wojny domowej Zygmunta ze Swidrygie==', 1432–1436|historia wojny domowej mi"dzy Zygmuntem a Swidrygie==' zaczyna si" od >mierci Wito=da †1430, po zje{dzie w Trokach, w sprawie jego koronacji.Tak i w latopisie S=uckim& zjazd w Trokach, panegiryk, wojna domowa.Ko<cowa cz">: Latopi>ca, tzw. “historia Litwy na Podolu” – zaczyna si" od zwyci"stwa Olgierda w bitwie z Tatarami nad Sin' Wod']rz. Siniuch'\, na Podolu, 1362. Ale bitwa nie jest osobn' cz">ci', wtr"tem poza wszelk' kolejno>ci', lecz integralnym ]nieroz='cznym\ pocz'tkiem opowiadania – z sensem.Witowt zmar= w Trokach, 1430, pa{dziernika 23. Po >mierci – wojna.B="dnie rok 1431 opisany, mo/e jako pocz'tek wojny, bo za wojn' jest Pochwa=a Wito=da, z my>l' o roku 1430 ]>mier: Wito=da\, lub 1431]po >mierci pisana\.

I siadie na wielikoje knia/enije knia{ wielikij Szwitrigaj=o, na Wilni i na Trociech, i knia/y wieliki Szwitrigaj=o II }2| gody bez dwu miesiacej.

do sierpnia 1432 w='cznie, wynika z obliczenia, 22 miesi'ce.



I pri swojem Knia/enii otpusti smolenskogo w=adyku Herasima wo Cargrad na mitropoliu. I niewprawliasze ziemli. i Litwa/e posadisza wielikogo kniazia Zigimonta Kestutewicz na wielikoje knia/enije na Wilni, i na Trocech miesiaca sentabr, I de<.

1 wrze>nia 1432, poprzednie obliczenie okaza=o si" dobre.I pride Szwitrigaj=o na Po=otesk, i na Smolensk, i kniazi ruskyj i bojare posadisza kniazia Szwitrigai=a na wielikoje knia/enije na ruskoje.I na tu/e ose< sobra si=u mnogu knia{ wieliki Szwitrigaj=o; i knia{ wieliki Tferskyj Boris Aleksandrowicz dast’ jemu brata swojego kniazia Jaros=awa so wseju si=oju swojeju. I pojde na Litwu, i niedoszed do Wilni za szest’ mil i stasza w Oszmeni, i tu stojasza niedielu.Knia{ wielikij Zigimont, pridie s Litowskuju si=oju. i byst’ im boj miesaca dekabra w VIII die<, na pamiat’ swiatago otca Potapia w poniedie=ok. I po,o/e bog wielikomu kniaziu Zigimontu, i pobisza kniazia wielikogo Szwitrigaj=a. a kniazi ruskii pobisza, a inych pojmasza& kniazia Juria Lykgweniewicz iniasza, kniazia Wasilija Semenowicza jasza, i knia-zia Fedora Odi<cewicza iniasza, pana Dedigolda jasza wojewodu Wilenskogo, a inych mno/estwo pobisza i pojmasza.Toje/e zimy }1432| wo Drubyj grad knia{ wieliki Szwitrigaj=o, sobra si=u mnogu ruskuju, i pojdie na Litwu, i powojewasza litowskoj ziemli mno/estwo, i po/gosza, i po=on powiedosza }uprowadzili|.Na leto/ }1433|, sobra si=u mnogu ruskuju, i meszter }mistrz| Lifla-<skyj so wseju si=oju swojeju, i pride ko Szwitrigaj=u na pomoszcz. I knia{ wieliki Tferskyj dast’ jemu swoju si=u. I pojdosza w Litowskuju ziemlu, za po=tari mili ot Wilni naczowa= w Rudomeni, i pojde k goro-du, i niedochodia Trokow, i powernie na staryi Troki, a pod Trokami stoja= na spasow die< }Przemienienia Pa<skiego|, a stoja= IV dni. I pojdie ot Trokow iskati wielikogo kniazia Zigimonta i rati litowskoj. I stojasza wo Wekszuszkach IV dni }w Ejszyszkach|, i pojde na Ru> wo swoju ziemlu. I pridie ko Krejwu }Krewie|, i stojasza dwa dni, wziasza Krejwu murowanny i so//e, a ludej mnogo posiekosza, i po=on powiedosza.I ot tole pridosza k Mo=odecznu, i pridie k wielikomu kniaziu Szwitri-gaj=u wiest’, szto/ idiet’ Litwa pogoneju. I Knia{ wieliki Szwitrigai=o pos=a na nich kniazia Michai=a Kijewskogo wojewodu, i snim pos=a inych kniaziej Ruskych. I pobisza pana Pietrasza Mongirdowicz i Litwu, a inych pojma na kopaczech }nazwa miejscowo>ci|, i ot tole pojde ko Zes=awlu }Zas=awl, 24 km NW od Mi<ska|, i Zes=awl wozmie, togo/e dni po//e; a ludiej mnogo w po=on powiedosza.I prijdosza ko Smolensku, i wo{mie grad Menesk }dzi> Mi<sk| i so//e, a ludi mnogi w po=on powiedosza mu/i i /eny, ide wo swoju ziemlu, a mnoga z=a sotworisza Litowskoj ziemli. I pridosza Borisowu, i tu izymasza kniazia Michaj=a Iwanowicz Holsza<skogo, i na riece na Berezinie, i pos=asza jego ko gorodu k Witebsku, a tamo powieli jego wtopiti w riece wo Dwinie pod gorodom pod Witebskom, a niasza jego niewinno. Niedochodia +ukomla za milu w ozerech, meszter pojde wo swoju ziemliu, w Lifanty, a knia{ wieliki Szwitrigaj=o k +ukomlu, i tu rospusti woi swoi kniazej i bojar, a sam pojde ko Kijewu.Na tu/e osie< }1433| knia{ wieliki Zigomont sobra si=u mnogu Litow-skuju i Lachi, i pride na Litowskuju ziemlu i stasza pod Mstis=awlem miesaca oktob. XXVI die< na pamiet’ swiatogo muczenika Dmitrija wo srodu.

26 pa{dziernika wypada=& w 1432 – w niedziel"; w 1433 – w poniedzia=ek; w 1434 – we wtorek, w 1435 – we >rod". B='d w dacie, dobra XXVIII.

Na leto/ sobraszasia Szwitrigaj=o so kniazi Ruskimi i so wseju si=oju Ruskuju pojde na Litwu. A Meszter i swojeju si=oju prijdie na pomoszcz Szwitrigaj=u, i soniasza }zjachali si", do='czyli| Szwitri-gaj=om wo Bras=owli }Brac=awiu|.

Meszter pisany z du/ej litery, po niemiecku – ma przed sob' dokument niemiecki, lub zna j"zyk niemiecki na tyle, by wiedzie: o tym.W por[wnaniu z innymi danymi& Aleman Alnpeka, Memoria= Wito=da 1390 podstaw' do napisania Origo – pisali na podst. niemieckich danych.

I bozijm powielenie}m| padie na ziemlu mocza wielika }mocza ̄ mok-rza ̂ mokrota ]ulewa, ci'g=y opad deszczu, plucha\| za tym niemo-/achu w Litowskuju ziemlu pojti. Knia{ Szwitrigaj=o wozwratisia wo swoju ziemlu, a Meszter wo swoju ziemlu. I raspusti si=u swoju kniazej i bojar w Po=ocku, a sam pojdie ko Kijewu. Na treteje leto knia{ wielikij



Szwitrigaj=o zo//e Herasima mitropolita u Witebsku }1435|.jak w wypisach z rocznika. Smole<skiego.

}1435| I sobrasza knia{ wieliky Szwitrigaj=o u Witebsku so ruskimi kniaz-mi, i so ruskimi rat’mi i pojdie ko Bras=awlu; i tu wo Bras=owli prijde ko Szwitrigaj=u na pomoszcz Meszczer Liflanskij so wseju swojeju si=oju, i pojdut’ ot Bras=owla po Zawielskoj ziemli, poza Weliju k Wi=komiru.

Zawilejskiej ^ Nadwilejskiej, le/'cej nad Wilij' ¯ rz. Wilija. Sam knia{ wieliki Zigimont nie pojdie na Szwitrigaj=a, i dast’ Korol VIII sot }osiemset| kopej pomoszczi kniaziu wielikomu Zigimontu. I knia{ wieliki Zigimont pos=a sina swojego kniazia Michai=a na kniazia Szwitrigaj=a. I knia{ Michai=o pride so wseju si=oju Litowskoju i s Lachi, i byst’im boj so Szwitrigaj=om na Semen die< leto prowodca }$|, a bi}sza|sia za Wi=komirem rece. I za to bog niesposobie kniaziu Szwitrigaj=u, szto so//e mitropolita Herasima. I pomo/e bog wielikomu kniaziu Zigimontu, i jego sinu kniaziu Michaj=u, i pobisza kniazia Szwit-rigaj=a, i wsiu si=u jego, i mnogich kniazej pobiszas, a inych rukama pojmasza. Ubili bratanicza jego kniazia Zigimonta Korbutowicz, i kniazia Jaros=awa Ligwenicza, inych kniazej mnogo pobisza. I kniazia Michai=a Bo=obana }Ba=abana OA| Semenowicza, i kniazia Dani=a Semenowicza Holsza<skogo, i kniazia Michai=a Wiazemskogo Wo=o-wicza, i inych kniazej mnogo pobisza. A rukami i zymasza kniazej XLII

}42; izymasza ¯ iz % imasza ¯ ima: ]j':, po(chwyci:\|.No imia izimasza kniazia Iwana Wo=odimierowicza Kijewskogo, a brata jego kniazia Fedora Korbutowicza. A Lifla<skogo mestera samogo ubisza i la<marsza=ka, inych kutorow mnogo pobisza,

a ]i\; Liflanty ]Inflanty|, mester ]mistrz, master AE\, landmarsza=ek, komtur; zwyci"stwo n(rz. Swenta wg Wlk. Encyklop. Powszechnej PWN.

i wsich Lifant perebisza, a inych /iwych perejmasza, neczto sia ich ma=o osta=o. I mnogo inych gostej perebisza Ruku/an }Rakuszan|, i Sla/an }Íl"/an ¯ Íl'sk|, i Czechow a inych rukama pojmasza.A poslie togo pobitia III niedieli spusta; knia{ wieliki/e Zikgimont, sobra wsiu swoju si=u Litowskuju, i pos=a swojego sina kniazia Michai=a na Ru>. I priszed knia{ Michaj=o staniet’ na }rzece| Rszi. I dalisia Smolnianie kniaziu wielikomu Zikgimontu, i jego sinu kniazziu Michaj=u. I kna{ Michaj=o k Smole<sku nie pojdie, no pojdie ot Orszi k Witebsku. I priszed pod Witebsk knia{ Michaj=o stoja= VI niedeiel, i nie wzia goroda, procz pojdie. I posle togo, toj/e zimy }1435|, knia{ wieliki Zikgimont sobra opiat’ wsiu swoju Litowskuju si=u, i panow, i pos=asza k gorodu k Po=ocku, i priszed panowie, pod Po=ockom stojali niedielu i nie dobyw goroda procz poszli.I na leto }1436| Po=otianie, i Widblianie, nieczuja sobie pomoszczi ni otkula; i daszasia kniazziu wielikomu Zikgimontu Kestutewicz. Nacza knia{ wieliki Zikgimont knia/iti na wielikom knia/enii, na Litowskom i Ruskom.

wielki knia{ Zygmunt, syn Kiejstuta, zamordowany 1440.03.20.tym ko<cz' si" dzieje litewskie w Latopisie litewskim.szczeg[=owe opisy wydarze< lat 1430–1435 wskazuj' na naocznego >wiadka – bliskiego im w czasie i geografii.

}Pochwa=a Wito=da, orientowana na 1431|Tajnu taiti Carewu dobro jest, a die=a welika hospodara powedati, dobro/ jest }ko>lawa przer[bka biblijnego& Tajemnice cara przystojnie chroni:, a o dzie=ach Bo/ych donosi: chwa='; Stary Testament, Druga ksi"ga kr[lestwa, Tobiasz XII, 7|.Taino taiti carewu... itd, czy& Tainou carewu taiti... itd. 0732-00-34Choczu wam powedati o welikom kniazi Aleksandri, zowemu Witowti, Litowskomu, i Ruskomu, inych mnogich zeml, hospodare, no ponej/e po pisanomu jest& bratie Boga bojetesja, a kniazia cztitie; tako/e i wam choszczu wam az }ja| powedati, o s=awnom tom hospodari. No nemoszczno ispowedati, ni pisaniu predati die=a welikogo kniazia. Jako /eby moszczno komu ispytati wysota niebiesnaja, i g=ubina morskaja, to /eby ispowedati moszczno si=a, i chrabrost’, togo s=awnogo hospodara.

dalszy tekst opu>ci=em, bo nie ma w nim nic konkretnego, poza czci' i szacunkiem, pos=usze<stwem, jakim cieszy= si" wielki knia{ Witowt u wszystkich dooko=a, i obsypywany by= darami i pok=onami&• ca=a Ruska ziemia,• hospodar Ugorskoj ziemli, zwany cesarzem Rzymskim,• czeskie kr[lestwo cze>: oddaj'ce,

• du<ski kr[l – wielk' czci' i darami,• kr[l Polski – W=adys=aw, kt[remu Witowt dawa= pomoc,• wielki knia{ Moskiewski – w wielkiej przyja{ni,• kniaziowie niemieccy mu s=u/'cy, ze wszystkimi grodami i ziemiami,

z poja>nieniem, /e «knia{» w j. niemieckim to «mistr» – b="dnie,bo «herzog»; pisiec mia= zapewne na my>li Prusy i Krzy/ak[w,

• hospodar ]wojewoda\ ziemi Mo=dawskiej i Bassarabskiej,• }g(h|ospodar ziemi Bu=garskiej, po bu=g. deispota }¯ deisus ¯ deus|,• inni wielcy kniaziowie& Twerski, Reza<ski, Odojewski,• wielki Nowgorod i wielki Pskow

so prosta reku& i/e nieobretesia wo wsem Pomori, ni grad, ni miesto, i/eby nieprichodili k s=awnomu hospodaru Witowtu. ...itd.

w sprawie Tatar[w, Witowt da= Ordzie cara So=tana, jednego z wielu}tatarskich| car[w s=u/'cych na jego dworze. P[{niej da= im drugiego, o imieniu ma=y So=tan. Potem da= im

inogo cara imieniem Dawladberdia,po metaforze o s=awnym “hospodarze” ]panie – Wito=dzie\ wraca&

i my/e na pierwo reczenoje wozwratimsia }˚wypisy z rocznik[w Smo-le<ska, ten sam, charakterystyczny zwrot|. Caru semu Dawladberdiju niemnogo wremia pobywszi, i tomu mimoszedsziju... itd.

wspomniany Dawlaberdij – Dowlet-berdi sta= si" nieprzyjacielem Wito=da w 1426. 0726-00-36, przypis 1, W ko<cu da= im Mahmeta ]Ma-hommeda\,

da= im cara imieniem Mahneta, jako/ ot moria mno/estwo wod ichodiaszczi.

metafora w kt[rej Wito=d jest morzem ]dobroci\, i wiele w[d od niego pochodzi, jest ostatnim zdaniem cz">ci pt. Pochwa=a Witowta.Tak dalece przesadzona opinia o wielko>ci Wito=da nakazuje nam zacho-wa: ostro/no>:, czy przypadkiem fakty w innych cz">ciach Latopisu nie zo-sta=y podporz'dkowane celowi wyrobienia mu opinii wielkiego cz=owieka,charakterem i pozycj' – rzeczywisto>: przerabiona na jego korzy>:.

}wypisy z rocznika Smole<ska|

w latopisie Ody<cewicza ]wydanego przez Dani=owicza, 1827\ brak wypis[w z rocznika smole<skiego, z lat 1395÷1418, kt[re s' w latopisie S=uckim “1485 ±5” ]0732-00-7, 8, 9\, za> w S=uckim ltpsie nie ma lat 6940, 6941, 6943–6946 }1432÷1438| 0732-00-33.

W leto 6940 ]1432\ Herasim Episkop Smolensky pojde ko carugradu na Mitropolu }metropolu EI ¯ gr. metropolis|.

Togo/ leta poboiszcze byst’ wo Oszmianie }dekabra VIII|.W leto 6941 ]1433\ Herasim Mitropolit wyjde iz Cara grada.W leto 6943 ]1435\ Szwitrigaj=o Herasima mitropolita so//e

wo Witebsku.Togo/ leta byst’ poboiszcze na Wi=komiri. Mno/estwo pobisza

Kniazej, i bojar, i mesticzew, a inych rukami pojmasza.W leto 6944 ]1436\W leto 6945 ]1437\W leto 6946 ]1438\ W tyj/e leta byst’ g=ad welik wo Smolensku.

Po lesom i po dorogam, zwieri jadasze ludi, a w gorode, i po ulicam, psi jadachu ludi mertwych g=awy i ruki nogi w=aczachu }wleczachu| psi. lno }ino ^ nawet| i ludi jeli kot, ma=ych detej, ot welikogo g=adu. A wo wielikoje gowienie }wielki post| miasa jeli, zwierinu, po wo=ostom, i po sie=om.A czetwiertka /ita togdy by=a po dwie kope groszyj. I mietasza wo skudilnici }do glinianych do=[w| ludie, jemluszczy po ulicam }pochwyconych ¯ j':|.

To/ leta Car Michai=o miet pobi= Moskowicz.W leto 6948 ]1440\ sotworisza z=o wieliko w Litwie, ubijen byst’ knia{

wieliki Zikgimont w Litwi, wo grade Trocech, wo wierbnuju nie-dielu pered obiedom,wskaz[wka& Zygmunt zgin'= w palmow' niedziel" przed obiadem, gdy «niedziela» w j. s=aw.-ros. to «woskrese<je».Takiego b="du nie m[g= pope=ni: Rusin. Tak i przy przepisywaniu wo-=y<skiej letopisi – pomylili Dniepr z Dniestrem.i byst’ miete/ welik w Litowskoj ziemli. A w to wremia wo Smole<-sku dier/a= wojewodstwo ot Zikgimonta pan Andrej Sakowicz, i pocza priwoditi ko ce=awaniju }zmusza: do przysi"gi| Smolnian, czto/ kniazi Litowsii, i pany }rz'dcy, namiestnicy|, wsia ziemla litowskaja, kogo posadiat na Wilni na wielikom knia/enii, i wam ot Litowskoj ziemli nieotsupati i wielikogo kniazia Litowskogo, a ko inomu niepristupati, a mienie wam wsebie dier/ati Wojewo-



doju wo sebie, dokole siadet’ na Wilni knia{ wielikyj. I W=adyka Smole<skij Semion, i kniazi, i bojare, i miesticzi, i czernyja ludi}poddani| ce=owali pana Andreja na wsem tom& Wilni nieotstupati, i pana Andreja dier/ati w siebie czestno Wojewodoju na Smole<sku. I po Welicedni }po Wielkanocy| na swiatoj niedieli w sredu, zduma-sza smolnianie& czernija ludi, ku{niecy, ko/emiaki, pereszewniki, miasniki, kotelniki }kowale; garbarze ¯ ko/a ]sk[ra\; licho=aci¯ lichacz % =ata: ]=ataj'cy u/ywane buty, szewcy\; pere ]przy\% szew; rze{nicy, kotlarze| pana Andreja sognati si=oju s goroda,a ce=owanije perestupiti. I naredilisia wo izbroi }przybrali si" wzbroje, opatrzyli w bro<|. i so =ukami, i so stre=ami i skosami, iz siekierami, i zazwonili w ko=oko= }dzwon|. Pan/e Andrej pocza=sia raditi so bojari Smole<skimi, i bojare jemu molwili& weli panie dworanim swoim ubiratisia u zbroi, a my istoboju; czi lepszej datisia imo w ruki$ I pojdosza skopii protiwu ich na koniech, i byst’ im stup }spotkanie, zej>cie si", starcie|, u Borisa Hleba wo gorodie; i zbisza mnogo czernych ludiej kopii do smierti, a inyi ranieny, /iwy ostali. I pobiegosza czernyja ludi od pana Ondreja. I toj noszczi wyjecha pan Andrey iz goroda so /enoju i bojare Smolenskyi s nim. I posle togo byst’ miete/ }rozruchy uliczne|wo Smolensku. I zymasze smolnianie Petriku Marsza=ka Smo-lenskogo i utopisza jego w Dniepre. I posadisza sobie Wojewodu w Smolensku kniazia Andreja Dmitrijewicz Dorohobu/skogo.Rada /e Litowskaja, wielikogo knia/enija, kniazi, i panowie i wsia ziemla doradiwszysia, wziasza iz Lachow Kazimiera korolewicza na wielikoje knia/enije Litowskoje. I posadisza jego z czestiju na sto=ecznom grad na Wilnie, i na wsej ruskoj ziemli. I wto wremia prijde knia{ Jurij Lyngnewicz iz nowa goroda }z Nowogrodu| w Litwu. I knia{ wielikij Kazimir korolewicz da= jemu otczinu jego Mstis=awlu. Bojere/e smolenskyi prijechali kniemu iz Litwy ko Smolensku. I czernyi ludi niepustisza ich u }UW| gorod oni/e }oni wi"c| rozjechalisia po swoim sie=om. I za tym byst’ bra< wielika mie/i bojar i czernych ludej, i bojasia bojar czernyja ludi, prizwasza k sobie Ospodarem kniazia Juria Lignewicza. I pos=a knia{ Jurij pojmati bojar, i pojmasza bojar, i pokowasza ich, imienije }i mienie, dobytek| ich podawasze bojarem swoim.

I toj/e oseni, na filipowy zapuski, prijdie wojsko Litowskoje ko Smolensku, i stojasza po=treti }dwie i p[=| niedieli, posady i Cerkwi, i manastiri po/gosza, a ludej mnogo mno/estwo posie-kosaza, a /iwych w po=on powiedosza, i mnoga z=a sotworisia, i pojdosza precz.

W let 6951 ]1443\ byst’ zima luta, i mietlica bez perestani s moro-zom. I mrosza ludi mnozi po lesom, i po dorogam zwielikoj studeni }ch=odu|. A snieg by= wielik wielmi, za mnoga leta tako niezapomniat’. Toj/e wiesny }sam koniec roku 1443| powod’ ponie=a, ma=o niedosz=a woda do Pokrowskyja gory. Toj/e zimy, pristawisia archimandrant }archimadryta| Anofrej }Onufry OA| spaskij miesiac sent. }sentabra| 23, i prowodisza jego czestno.

W leto 6952 ]1444\ knia{ wieliki Boris Twerskyj i posy=a= powojewati/emli wielikogo nowgoroda. A wojewoda ich by= knia{ Andrej Dmotrewicz; i zwojewasza wo=ostej zapo=tretiadcat’ }25| wo=ostej, i mnoiga z=a uczinisza.

Togo/ leta korolu Polskomu. W=ads=awu bratu kazimrowu by=o poboiszcze so Turskim Carem i ubijen byst na tom poboiszczi korol Ugorskyj i Turskyj car }w bitwie pod Warn'; W=adys=aw Warne<czyk ¿1424.10.31 ÷ †1444.11.10 ¯ W=ad. Jagie==o|.

W leto 6953 ]1445\ kniaz’ weliki Kazimier niemeren welikim kniazem

w tym miejscu ca=a stronica 166 r"kopisu verso }na odwrocie;tylna strona karty| czyst' zostawiona. P[{niej, po =acinie,genealogi' ksi'/'t zapisana.

Moskowskim, i priszed moskwiczi s tatary, i zwojewasze Wja-zimskuju zemlu wsiu.

I toje/e zimy knia{ welikyj Kazimier pos=a= wojewod swoich, kniazej i panow, protiwu togo wojewati moskowskoj zemli.I zwojewasza Kozielsk i Werej, i Ko=ugu }Ka=ug"|, i Mo/ajesk, i mnogo z=a uczinisza moskwiczem, i wo po=on powiedosza

mno/estwo ludi. Sobraszasia moskwiczi za 500 ich i pognasza w pogoniu za Litwoju, i dognawszi i biwszisia. I pomo/e bog}B[g| Litwi, i pobisza moskwicz, i mnogo ich pojmasza /iwych, i priwiedosza ich wo Smolenesk ko welikomu kniaziu Kazimieru, I uczinisza togdu welikomu kniaziu czest’ i sobie. A moskow-skogo welikogo kniazia nieby=o togdy w zemli, chodi= k Muromu s Tatary bitisia.

Toje/e zimy pristawisia smole<skyj w=adyka Semion miesiaca marta III na sredkrestnoj niedieli w sredu, i prowidisza so czestiju u swiatogo spasa wo monastyri.3 marca 1445 wypada=o w niedziel", w 1444 – we wtorek, 1446 – w pi'tek, tak i w s'siednich latach 1442÷1448 – nie we >rod".

Togo/ leta miesjaca maja, knia{ weliki moskowskyj bi=sia s tatari, so carem mahmetem, i so sinom jego so Manutakom. i pobisza moskwicz, a samogo kniazia welikogo Wasila iniali}imali| tatarowie na poboiszczi. I mo/ajskogo kniazia iniali Iwana, i inych kniazej, i bojar mnogo pojmasza, a by=o to poboiszcze w so/dali }Suzdalu| u swiatogo Spasa u Monastyri.

Togo/ leta Moskwa wygore wes’ gorod, i iminja wsia pogore, i ludej mno/estwo pogorisza, i byst’ na moskwie skorb welika w ludiech.

Togo/ leta pered pokrowom za dwie niedieli, pokoli baszasia zemla wnoszczi jak ko=ybel’ kolibalisia chraminy }trz"sienie ziemi by=o w nocy ]noc'\ jak ko=yska ko=ysa=y si" >wi'tynie|.

Toi/ oseni na swiatogo Dmitra die< Car Machmet i mamutak syn jego, otpustili kniazia welikogo Wasila moskowskogo na okupie, dati na sobie jemu okupa mnogo mno/estwo.

W leto 6954 ]1446\ kniaz’ Dimitrej Juriewicz Szemiaka, izymasza brataswojego starszego, kniazia welikogo moskowskogo Wasila Wasi-lewicza, i wyjmasza jemu Oczi, a sam siade na welikom knia/eniina Moskwie.

W leto 6956 }nie mam odbitej strony z tre>ci' zapisek, ale ko<cz'si" na roku 1449, jak ustali= A. Prochaska, 1890. 0732-00-32(33, 48|&Stawiam rok 1449 za ko<cow' zapisk" owego latopisu Smole<skiego z kt[rego czerpa= Latopis Litwy. Jak wiadomo ostatnie zapiski annalistycz-ne w kod. Od. i S=. ko<cz' si" na 1446 r. Kod. Pozn. ma nadto zapisk", jakoby pod tym samym rokiem nast"pn'& Toho/ godu knia{ wel ik i j Kazimir z Moskowskim peremir ie wzia= i prysiahu prome/ku sobie wczyni l i , i/ pokoju me/i ich ziemlami byt i . Wieleby zabra=o miejsca a/eby dowie>:, /e fakt ten nie mo/e si" odnosi: do wskazanego roku ani do wcze>niejszego jak 1449 r. Wystarcza powiedzie:, /e w 1445 r. Kazimierz knowa= spisek przeciwko Wasylowi, by go zrzuci: z tronu a ten/e, wywdzi"czaj'c si" r[wn' miar', spiskowa= z wygnanym z Litwy Micha=em Kiejstutowiczem. Dopiero 31 sierpnia r. 1449 zawar= Kazimierz pok[j z Wasilem, ]ob. Akty zap. Rossyi I. N. 50. Por. Dani=owicz Skar-biec II. str. 192\ do tego wi"c tylko roku mo/e si" odnosi: annalistyczna zapiska kodeksu Pozn. o zawarciu peremir ia.º 0732-00-48, przypis 3«wieleby zabra=o miejsca» przeczy «wystarcza powiedzie:», ale taki by= A. Prochaska, poza samym zak=adaniem i dowodzeniem& ...a/eby dowie>:... ˚Prochaska nr 924, punkt 11 has=a P.ªNa poz[r sztuczna i skomplikowana rekonstrukcya pomnik[w zebranych pod og[ln' nazw' Latopis litewski, jest jednak u prof. S. bardzo prost' i zdoln' =atwo trafi: do przekonania.º 0732-00-5 – to inne zdanie Prochaski mieszaj'ce my>l czytelnika, bo «na poz[r» jest zaprzeczeniem «skomplikowanej», a wi"c «prosta», by nast"pnie potwierdzi:, /e jest jednak «prosta».poz[r – z=uda, zmy=ka, co>, co jest nie takie, jak powinno by:;¯ po % z[r ]patrze:, {re:\ ˘ {renica, spojrze-:(nie, nadz[r ]dogl'danie\.

}tre>: Origo regis Jagyelo et Wytholdi..., pisana 1449$|pozosta=o>: po Giedyminie †1341

Welikogo kniazia Kedmina Litowskogo by=o sinow VII stareszij Monwid, potom Narimont, Oligord Korolew otec’, potom Jewnutej, potom Kestuti otec’ welikogo kniazia Witowta, potom Koriat, sedmyj Lubort.Montiwidu da= otec’ Koraczew da }tak/e| S=onim, Narimuntu Pinesk, Olgirdu Korolewu otcu }ojcu kr[la Jagie==y| Krewo da ktomu knia{ Witebskyj sinow nieder/a=, prinia= jego kdotce }do c[rki|, Witebsk wziali. Jewnutija osadi= wo Wilni. W. }Welikom| na welikom knia/enii,



a Kestutu Troki, Kortatu Nowgorodok, a Luborta prinia= Wo=odi-merskij knia{ kdotce, wo Wo=odimer i w +ucesk, i wo wsiu ziemlu Wo=ynskuju.

usuni"cie Jewnuty, 1345Olgird Korolew otiec, a welikogo kniazia otiec Kestutij, byli wo weli-koj lubwi i mi=ost i w=asce. Knia{ welikij Jewnutej wo bolsze<stwie budia, niepolubi= sia ima,

Jewnuta mia= by: nieudolny.i smowili me/i soboju bratia& Knia{ welikij Olgird, i knia{ welikij Kestuczij, kak by jego ot tole wysaditi, a niekotoromu by mie/i ich siesti. I smolwilszi me/i soboju, rok uczinili }naznaczyli sobie czas pewien|, kotorogo by dni k Wilni prignati }i| zasiesti gorod pod bratom welikim kniaziem Jewnutijem. A knia{ welikij Olgird k Wilni iz Witebska niepospie= }nie zd'/y=| ktomu roku, a knia{ wielikij Kestutej prigna= }przyp"dzi=| ko gorodu Wilni, i wogna }wpad=| w gorod;

przyp"dzi=, wpad= – elementy zaskoczenia, by nie by=o rozlewu krwi.i knia{ wieliki Jewnutej wyskotiw, ubie/it wo gory, tamo oziabet w nogi }zmarz=, zazi"bi= si" od n[g, wg I. Dani=owicza – odmrozi= nogi|, niemsze jego, priwezli ko bratu jego kniaziu wielikomu Kestutiju, on/e /da brata swojego starszego welikogo kniazia Olgirda, posaditi jego za storo/eju, a protiwu brata swojego welikogo kniazia Oligorda, pos=a= go<ca, czto i/e wo Wilni sie=. Streti= goniec wo Krewie, i Knia{ welikij Olgird, borzdo }r-z| pospieszit’, i borzdo pospieszit’ ko bratu swojemu welikomu kniazju Kestutiju,

prawo do tytu=u wielkiego ksi"cia mia= pierwszy syn ostatniej /ony.W przypadku Giedymina – Jewnuta po Jewenie †1344 ]poprzednie /ony Giedymina& Wida †1277 i Olga †1299\. Po Jewnucie – Kiejstut ]drugi syn Giedymina i Jeweny\; Olgierd – syn Giedymina i Olgi ]poprzedniej /ony\ by= wykluczony. Nic dziwnego, /e nie po>pieszy= Kiejstutowi z pomoc', i goniec go powiadomi= o rozwoju wypadk[w.Ca=e opowiadanie o umawianiu si", o ucieczce Jewnuty w g[ry }kt[re to, z nazwy| najwyra{niej – jest zmy>leniem pi>ca, dobre dla czytelnika, poza faktem, /e Kiejstut usun'= Jewnut". Jawnuta mia= stra/ przy sobie, a tu zakrawa, /e sam ucieka=, bez but[w, i – mimo to – jako> go odnaleziono. Bez but[w – zakrawa na zmy>lenie pi>ca, by podkre>li: nag=o>:.

i knia{ welikij knia{ Kestutij, recze bratu swojemu, welikomu kniaziu Olgirdu& tobie podobajet’ kniaziem welikim byti wo Wilnie, ty starejszij brat, a ja stoboju za odno /iwu. I posadi jego na wielikom knia/enii}w| Wilnii, a Jawnutiju da= Izes=awl }Izas=awl, pol. Zas=awl ̆ ksi'/"ta Zas=awscy, z ich Spisoka przepisywa= M. Stryjkowski, 1582|.

tu Kiejstut pope=ni= b='d, dziel'c w=adz" z przyrodnim bratem, bo za gest zap=aci= /yciem w 1382, sierpnia 15, gdy zausznicy Jagie==y pozbawili/ycia 80-letniego starca; m[g= umrze: i z wysi=ku – wieziony od Trok do Krewy ]95 km w linii prostej\ i trzymany w ciemnicy.

wyb[r syna na wielkiego kniaziaSinow’/e by=o u welikogo kniazia Olgirda XII, a w kniazia Kestutija sinow VI by=o. A me/i wsich sinow lubili& knia{ Olgird kniazia welikogo Jagai=a, i knia{ welikij Kestutij polubi= kniazia welikogo Witowta;

zgadywa= pisiec, bo prawo do w=adzy po ojcu mia= najstarszy syn ostat-niej /ony; u Olgerda – Jagai=o, po Julianie twerskiej ]poprzednia /ona – Maria witebska\, a u Kestutija – Wito=d, po Birucie z Po=ongi ]poprzednia /ona, nieznana z imienia, jej pokolenie /yje odpowiednio wcze>niej\.

i narekli pri swoich /iwotech ich, szto im byti na ich miestech, na welikich knia/eniach. Oni pak knia{ weliki Witowt, tak/e wo welikoj dru/bie byli, pri otcech swoich.

miesta ]miasta\ ¯ j. polskiego; s=aw. by=oby& gorodach.

Jagai=o zdradza Kejstuta, 1380, wydarzenia lat 1380–1382Nekto pak by= u welikogo kniazia Olgirda parobok newolnyj cho=op. zwali jego Wojdi=om.

kimkolwiek Wojty=a nie by= – nie by= niewolnikiem. Nordyckie nazwisko zdradza stan nie ni/szy od bojara.

perwoje by= piekarom, potom wstawili jego postelu s=ati, i wodu dawati sobie piti, i totom pak pokubi=sja by= jemu, da= jemu Lidu der/ati,i powe= by= jego w dobrych. Potom po /ywotie welikogo kniazia Olgirda }†1377| dwie li lete minu=u }ze dwa lata, tj. ok. 1379|, knia{ weliki Jagai=o powedet jego welmi wo wysokich. i dast’ za niego siestru swoju rodnuju knia/iniu Mariu, szto potom by=a za kniaziem Dawydom.

Kniaziu welikomu Kestutiju welmi nielubost’ uczyni= i /atost’, szto bratannu }bratanic"| jego, a swoju siestru za ch=opa da=. I by= tot Wojdi=o w welikoj mocy, u welikogo kniazia Jagai=a. pocza= so niem-ci, sobie sojmy cziniti, i zapisiwatisja gramotami, protiwu welikogo kniazia Kestutija }1380|.Nekto }jaki>| to pan, by= Ostrodski Kuntor, zwali jego Hunstynom.

pan ]rz'dca, namiestnik\, Ostrodski ]z Ostr[dy, w Prusach, niem. Ostero-de\, kuntor ]kmotr, kum, ojciec chrzestny c[rki Kiejstuta, a /ony Janusza maz., katolika, /ona musia=a by: ochczon'\. Hunstyn – nazwisko jego nie jest zupe=nie pewne, by= to Kuno de Sundstein – by=y komtur Osterody, zwany tu by=ym, lub Kuno von Hattenstein, w 1382 – marsza=ek Zakonu; w “Origo regis” – Smydsten ̆ Hounstyn ̆ Hunstyn ̆ Hnupyn ̆ Augustyn w J(Ewrein. spisoku 1524 i tak u u poety-historyka M. Stryjkowskiego 1582; wg Miechowity – Sundstein, chyba w=a>ciwie.

tot by= kmotr welikomu kniaziu Kestutiju, kresti= kniaginiu Januszewuju dszczer jego. Tot powieda= kniaziu welikomu Kestutiju }1382|& i ty togo niewiedajesz kak knia{ welikij Jagai=o posy=ajet kwam }b='d pi>ca& k nam| czasto Wojdi=a, nu/e zapisa= sia snami, kak tiebie izbawiti swoich }zn[w b='d pi>ca& twoich| miest, a jemu by sia dosta=o, i so siestroju welikogo kniazia Jagai=a twoi miesta }miasta|.

w j. s=aw. by=oby& gorodow ]grod[w\, miest ]miast\ zdradza pochodzenie pi>ca – osoba maj'ca kontakt z j. polskim.swoich miast tj. Kiejstuta; problematyczne u/ycie «swoich» lub «twoich».

Knia{ weliki Kestutej wieda, szto knia{ weliki Witowt gorazdo /iwet}dobrze, w przyja{ni, J.D.| so kniaziem welikim Jagai=om, i poczniet’ /a=owati sia }skar/y: si", J.D.| sinu swojemu welikomu kniaziu Wi-towtu& ty snim gorazdo /iwiesz, on w/e }wszak, jednak| zapisa=sia nas so niemci. Knia{ weliki Witowt, recze otcu swojemu, ne weruj tomu, acz togo niet, za</e somnoju }ze mn', J.D.| hora{do /iwet, a czej by mne jawi=.Potom pak uczini=osja wielikoje znamienie; knia{ wielikij Jagai=o da= by= P=otesk bratu swojemu Skirigai=u, i oni jego nieprijali. I knia{ wielikij Jagaj=o poslet ra: swoju wsiu Litowskuju i Ruskuju so bratom swoim kniaziem Skirigai=em, ko Po=ocku, i ostupat’ gorod. I knia{ wielikij Kestuti opiat’ naczniet’ /a=owatisja, i prop=akiwaja na kniazia Jagai=a; zaj Wojdi=a siestru da= moju bratannu, a iz niemiec mi jawleno, czto niemci zapisalisja na nas, a se pak treteje skim my sia wojujem sniemci, oni snimi Po=ocka dobywajut.

ca=y w'tek Wojty=y – zmy>leniem pi>ca, /e Kiejstutowi nie podoba=o si", /e Jagie==o wyda= sw' siostr" – Mari" – za ch=opa o imieniu Wojty=a, potem Kiejstut poleci= Wojty=" powiesi: ]w Dubrownie, podczas wypra-wy do Nowogrodu Siewierskiego\, i Jagie==o m>ci= si" na stornnikach Kiejstuta za powieszenie Wojty=y.

Wojty=a – najwyra{niej – pow"drowa= do Krakowa, za Jagie==', w 1385 roku ]tj. prze/y= wydarzenia 1382\, i tam osiad=. St'd r[d Wojty=[w w okolicach Krakowa, do 1989, gdy Karol Wojty=a zosta= papie/emJanem Paw=em II ]1989–2005\. A /e Wojty=a znikn'= z widowni litewskiej – skusi=o to pi>ca do wprowadzenia go na scen" rozgrywek politycznych Litwy 1380–1382. B=ah' przyczyn' rozd{wi"ku ]zwi'zkiem Wojty=y z Mari'\ zaszkodzi= wi"cej Kiejstutowi, ni/ Jagielle.

Wojty=a nie by= te/ ch=opem, brzmienie i pisownia nazwy przeczy.U/e to projawi=osja szto oni nas po=no stali s niemci. I knia{ wieliki Witowt otwieczajet otcu swojemu wielikomu kniaziu Kestutju& jesz-cze togo niedowieraju horazd. A rek= to knia{ wielikij Witowt, a sam pojecha= k gorodu Dorohicziniu.Knia{ pak wielikij Kestutej, sobrawsia swojeju mociju, i w/eniet wo gorod wo Wilnju, imiet’ kniazia wielikogo Jagai=a, so bratijeju, i smateriju, i gramoty, i najdiet szto z niemci zapisa=sia. I ko sinu swojemu go<ca poszlet’, k wielikomu kniaziu Witowtu, k Dorohiczi-nu, szto takaja die=a sta=asia. I goniec tot najdiet kniazia wielikogo w Gorodnie, on /e w/e }u/e, tj. ju/, J.D.| do Gorodna prijecha= z Dorohiczina. A knia{ wieliky Witowt, za odin die< pri/eniet iz Go-rodna ko otcu swojemu Kestuyiju. On/e recze sinu swojemu kniaziu wielikomu Witowtu& ty mnie niewieri=, a se tyje gramoty, zapisalisja byli na nas no Boh nas ostreg=.

w mojej opinii, przyczyn' rozk=adu Unii Litwy z Polsk' 1413 by=y na-pi"cia etniczno-wyznaniowe. Prawos=awni pisarze na r[wni nie lubili Witowta ]chocia/ ochrzczony Aleksandrem – imi" wiary prawos=awnej, ¯ gr., traktowali go jako odst"pc"\, jak i Lach[w, Niemc[w, i Tatar[w. Ale – w ko<cu – stan"li za nim, bli/szy im by= od pozosta=ych. Kodowali



w pod>wiadomo>ci czytelnika krzywdy wyrz'dzane Litwinom przez kato-lik[w ]nie bez dozy prawdy\. B[g nas ostrzeg= – dodatek prawos=awnego pi>ca; w cokolwiek Kiejstut nie wierzy= – nie by= to chrze>cija<ski B[g. I poucza= czytelnika o rzeczywisto>ci ustami Kiejstuta – wk=adaj'c w jego usta s=owa niewypowiedziane, bo zbyteczne&

No ja kniaziu wielikomu Jagai=u, ni czego niewczini=, nierusziw, jes’-mo ni skarbow jego, ni stad, a sami u menie nie wnat’stwie chodiat tolko za ma=oju storo/eju. A otczinu jego Wedbesk i Krewo, i wsja miesta szto otiec jego dier/a=, a to wse daju jemu, i nuwoczto ich niewstupajusia, a to wczini= jesmi stercha swojej go=owy, pocziuw szto na menie licho my>lit’.I knia{ wieliky Jagai=o, wielikomu Witowtu, i diadi swojemu wielikomu kniaziu Kestutiju }co$; opuszczone& «przyrzek=, zobowi'za= si"»|& szto nikoli protiwu jego niestojati, a wse u woli jego byti so wsiem. Knia{ wielikij Kestuti, otpusti jego so matiriju, i so bratiju, i so skarby, i so wsim jego. I knia{ wielikij Jagai=o pojde Krejwu; knia{ wieliky Witowt, prowadit jego do Krejwa. I kniaz wieliky Jagai=o, pojdet is Krewa ko Witebsku. A kak siade knia{ wieliky wo Wilni Kestutej, poszlet 2 cze=owieku k Po=ocku, odnogo u rat’, a drugogo k goro-du. I Po=czanie wozradowalisja, kliknuli na rat’, i ludi ratni otstupili ot Skirgai=a, i poszli k Wilni k wielikomu kniaziu Kestutiju. A knia{ Skirgaj=o posze= u niemci u Lifiant, sma=ymi s=ugami.I knia{ pak wieliky Kestutiej pojdiet, ko Swerskomu Nowgorodku; a kniazia Koributija, a sina swojego kniazia wielikogo Witowta ostawi= w Litwie. A ida ko Siwerskomu Nowugorodku, wielit Wojdi=a obesiti. A kniaztwu wieli wsemu, i Jagaj=u s Witebska pojti/ by=o snim. To pak wieliky Jagai=o prawda na borzde zagubi=, tam nieposze=, a nagowori= miestit wielikich, i Hanulewu czad, i zasieli Wilnu }zasie-dli w Wilnie, J.D.|. A knia{ wielikij w to wremja Witowt wo Trocech by=. A knia{ wielikij Jagai=o iz Witepska so wsimi pri/niet k Wilni, i knia{ wielikij Witowt, poszlet ko Siwerskomu Nowgorodku, ko otcu swojemu s toju westiju. A niemci pak Pruskii, us=yszawszi taja die=a, i marsza=ko Pruskij pojdiet ratiju k wielikomu kniaziu Jagaj=u, wielmi naborzde.A kak us=yszaw to knia{ wielikij Witowt, czto Pruski niemci k Wilni i k Trokom idut, a knia{ wielikij Jagai=o is Wilni do Trokom/e idiet ratiju snimati snimci; on pojdiet ko Gorodnu iso Trokow so materju.A kak pristupili ko Trokom knia{ wielikij Jagai=o, i Troky datusja jemu. I knia{ wielikij Kestutej k Gorodnu }co$, «przy-jecha=(by=, J.D.| i k sinu swojemu. Tu to }tutaj, J.D.| najdiet i /enu swoju, i poszlet jej ko Berestiu, nadijasia na kniazia Janusza mazowieckogo ziatia swojego, a sam pojdiet wo Zemoit, a sina kniazia wielikogo Witowta, ostawit w Grodnie.Knia{ pak Janusz ziat’ jego zabyw dobra, pride kniaziu wielikomu Jagai=u.

przyczyna nie wyjawiona.I se pierwo Lichwianty rat’, na pomoszcz prichodili kniaziu Skirigai=u, k Po=ocku, a potom s marsza=kom Pruskaja rat’ k Trokom pricho-di=a, a to w/e w tretije Lichwiniaskaja rat’ i snim/e prichodi=a. To u/e znaky tyje wyszli, szto snim zaodno stojali protiwu wielikogo kniazia Kestutija.I wystupit’ na boj knia{ wielikij Kestutej, so sinom swoim kniaziem wielikim Witowtom, protiwu wielikogo kniazia Jagai=a. I kak nieszo-szedszimsja po=kom, za tri ili czetyry strelenija, pri/enut’ kniazi, i bojare, ot kniazia wielikogo Jagaj=a, do kniazia wielikogo rati Ke-stutejewi, pocznut goworiti wielikomu kniaziu Witowtu& knia{ wielikij Jagai=o pos=a= nas k tobie, sztoby jesi ujedna= nas so otcem swoim, sztobychom dier/ali swoje, a wyby swoje, a boju by mie/i na nieby-=o, a krowi prolitia niewczini=osja; tyby prijecha= ko bratu swojemu kniaziu wielikomu Jagai=u, a my prawdu dajem sztoby tobie czisto otjechati wrat swoju, a czej by mie/i was by= dobryj koniec. Knia{ wielikij Witowt otwieszcza=, prawdu u was bieru, sztoby tako/e knia{ Skirigai=o semu prijecha=, a tako/e by prawdu da=, i ja wyjedu. I oni pos=ali ko kniaziu Skirigaj=u, i knia{ Skirigaj=o tako/ prawdu da= wielikomu kniaziu Witowtu.Kak i onyj knia{ wieliki Witowt, pojecha= k wielikomu kniaziu Jagaj=u i jego rati, a po=kowe stojat mie/i soboju niepoczinajut niczego; i knia{ wieliky Jagai=o poczniet prositi wielikogo kniazia Witowta& sztoby jesi

mie/i nas ujedna=, i krowoprolitija by nieby=o. I knia{ wielikij Witowt, prawdu wzia= wnego u kniazia wielikogo Jagai=a, za otca swojego, szto otcu jego, wielikomu kniaziu Kestutiju sjechawsja, i opiat’ czisto rozjechatisja. A jeszcze recze knia{ wielikij Witowt, kniaziu wielikomu Jagai=u& jeszcze bratie poszli Skirigaj=a, sztoby on a i ja a wczinili-bychom prawdu, otcu swojemu, i /eby jemu czisto prichoditi, i opiat’ otjechati wrat’, a knia{ by Skirigaj=o ot tiebie da= prawdu.I knia{ wieliki Witowt, so kniaziem Skirigaj=om pridut’ ko otcu swojemu ko kniaziu wielikowu }wielikomu, J.D.| Kestutiju wrat’. I dast’ prawdu otcu swojemu, ot kniazia wielikogo Jagai=a; i knia{ Skirigai=o prawdu dast’ ot wielikogo kniazia Jagai=a, i ot siebie. I knia{ wielikij Witowt, so otcem swoim wielikim kniaziem Kestutijem, obadwa pojedie wrat’ ko Jagaj=u, nadija sja na tyi prawdy.Knia{ /e wielikij Jagai=o perestupi=, molwit’& pojed’ k Wilni, tamo dokonajem, a wtom niczego niepoczinawszi ostali. I kak k Wilni pojechali, kniazia wielikogo Kestutia diadiu swojego okowaw, ko Krewu pos=ali, i wsadili wo wie/u, a kniazia wielikogo ostawili Wi-towta jeszcze wo Wilni.I tamo wo Krejwie, piatoj noszczi, kniazia wielikogo Kestutija udawili komorniky kniazia wielikogo Jagaj=awy& Proksza szto wodu dawa= jemu, a byli inyi& Mostew brat, a Kucziok, a Lisica ?ibentiaj.Takow koniec sta=sja kniaziu wielikomu Kestutiju.

ci'g wypadk[w 1382 opisa=em te/ w rozdziale pt. Wypisy nr 1056.Po smierti pak kniazia wielikogo Kestutija }1382.08.15|, poszlet knia{ wielikuj Jagai=o, kniazia wielikogo Witowta wo Krejwo/e i so /enoju, i welit’ jego twerdo stereti wo komnatie. Pomszczaja Wojdi=a, dwu wieleli na kolese rozbiti, odnogo Widimonta diadu matki kniazia wielikogo Witowta, otczina brata matki jego, szto dier/a= Ulianu, potom pak by=a za Moniwidom.

czyli& jednego }z nich, z dwu| Widymunda stryja matki kniazia wielkiego Wito=da, brata ojca matki jego, kt[ry mia= Julian" }za /on"|...fragment ten sta= si" przedmiotem rozwa/a< kim Widymunt by= dla Wito=da, i jak go wyt=umaczy:. Wynika w niego /e&˘ Widymunt i Juliana˘ ojciec Biruty ˘ Biruta †1382 ˘ Wito=d †1430Zak=adaj'cy i udowadniaj'cy A. Prochaska, 1890 ]poz. lit. 0732\nazwa= t" koligacj" anachronizmem, w znaczeniu nie na czasie, lapsus pi>ca, bo poza r[/nic' wieku, Wito=d nie >cierpia=by, by w oficjalnym do-kumencie figurowa= jaki> zwi'zek poddanego z Wito=dem& ªCzy/ >mia=by pisarz Wito=da, pisz'cy pod nadzorem i natchnieniem wielkiego ksi"cia Litwy }Wito=da|, chwali: Moniwida, wykazuj'c stopie< pokrewie<stwa tego/ do Wito=da$ Moniwid wszak/e by= starost', p[{niej wojewod' Wile<skim, sta=ym senatorem Litwy, ale tylko poddanym dumnego wiel-kiego ksi"cia, kt[ry nie >cierpia=by, aby w akcie urz"dowym figurowa=o wykazanie pokrewie<stwa ksi"cia z poddanym.º 0732-00-30 Nie wiem o tym. Jest to czysta spekulacja. Zdania retoryczne, rozpoczynaj'ce si" od «czy/», czyli przes=anki po>rednie, s' bardzo cz"sto fa=szywe. “Origo regis...” pisane 1431(1445, by: mo/e w Supra>lu lub Wilnie.W dalszej cz">ci& ª?e Moniwid by= krewnym Wito=da, /e mia= jak'> Juliann" ksi"/niczk" za /on", nie ulega w'tpliwo>ci. Wie o tem i D=ugosz ]X. p. 491. wydanie Prze{dzieckiego\, i nazywa t" Juliann" siostr' rodzon' ksi"/-niczki Anny /ony Wito=da, wdow" po Narymuncie ]sic\ zabitym w 1390 r. pod murami Wilna, kt[ra po zej>ciu m"/a mia=a p[{niej wyj>: za Moni-wida, ]cuius sc. ducis Narimunt uxorem Juliannam, sororem germenem Annae consortis Withawdi ducis, Monivid Lithuanus processu temporis in uxorem habuerat\.º 0732-00-31 }X. – tom 10, p. – paginat, strona|Je/eli J. D=ugosz pomyli= Korygie==" w[wczas zabitego pod murami Wilna, z Narymundem, a Narymunda pomylono z Widymundem ]gdzie$\, to Juliana mog=a by: /on' Korygie==y. Lecz ªWersya D=ugosza, jakkolwiek temu nie sta=y otworem {r[d=a litewskie, jest prawdopodobniejsz', a lubo zawiera b='d co do osoby zabitego ksi"cia ]zamiast Narymunta powinno sta: Korygie==y\, nie ma jednakowo/ ra/'cego anachronizmu, jaki zawarty jest w urz"dowym akcie litewskim. 0732-00-31U J. D=ugosza, Jagie==o ªrozbi: na kole kaza=& Widimunth, patruum ger-manum relictae Kiejstuthi et matris Withawdi, alterum Butrim, nepotem germanum...º 0732-00-31, przypis 1W “Origo regis...” vnum Wyndimund patruum matris ducis Wythowdi patris fratrem eius germanum. Et alium Buttrim nepotem germanum matris eius qui habuit Vlianam que fuit Munuidi alios autem quamplures decolauerunt vindicando eundem Woydilonem. 0001-17-7

...szto dier/a= Ulianu, potom pak by=a za Moniwidom. A inych bojar mnogo postina=, popmszczaja togo Wojdi=a. Knia{ pak wielikij Witowt



siedie= wo Krejwie za twierdoju storo/eju w komnatie. A /once }panny, kobietki| dwie chodili pok=adywati }pos=ugiwa:| kniaginiu w komnatu, po=o/iw, da won pojdut, a storo/i oko=o. To pak wielikaja kniagini, s=yszawszi od ludej, imiet’ li knia{ wielikij Witow= do=/ej siedieti, a czej tak/e izgadajut, kak i nad otcem; i prigodi=a }poradzi=a, dos=. przygada=a OA| jemu tak& kak pojdut’ /onki pok=adati, noby jemu odnoj /onki wsk=ati porty }zgrzebn' odzie/|, da wyjti won so drugoju /onkoju, a toj /once ostati by wniego. I on narediwsja }przybra= si"| wodnoj /onki porty, da za drugoju wysze=, da ispustit sia iz goroda, utieczet’ wo niemci, u }UW| Prusi.

tak ko<czy si" “Origo regis...”& Ille vero taliter fecit induens habitum vnius cum alia discessit. Et mittens se de castro ad Theutunicos properauit. 0001-17.07-226

}stosunki Jagie==o–Witowt, 1383÷1397|tymczasowe pojednanie Jagie==y z Wito=dem, 1386

A kniaziu welikomu suszczu Jagai=u so mat|e|ru swojeju kniaginiu Ulianoju wo Witebsku, a brat jego knia{ Skirgai=o w Litowskoj ziemli, u }UW| Trocech. A welikomu kniaziu }Wito=dowi| czasto wojuszczi Litowskuju ziemlu, a wielikomu kniaziu Jagai=u i Skirgai=u, niewozmo/no w/e stati protiwu jego, zani/e }albowiem, poniewa/| bo u niego si=a wielika brosa=asia. Togda knia{ wieliki Jagai=o, perezwaw }przywo-=a=| jego z niemiec, i da= jemu +ucesk so wsieju Wo=ynskoju ziemleju, a w Litowskoj ziemli, otczinu jego }13...|.

nie jest jasne, jak' to ojcowizn" przywr[ci= Jagie==o Wito=dowi, skoro Wito=d mia= prawo do Trok po ojcu, i ich nie otrzyma=. M. Stryjkowski, 1582, ca=e Podlasie Wito=dowi ust'pi: ka/e.

Jagai=o kr[lem w Polsce, >lub w ko<cu roku 1385Korola Kazimira w/iwotie niesta=o }†1370|, sinow wnego nieby=o, tolko odna doczka, imieniem Jadwiga.

Jadwiga, kr[lowa Polski, 1384–†1399, by=a c[rk' Ludwika w"g. –siostrze<ca Kazimierza ]siostra Kazimierza by=a matk' Ludwika, za>Ludwik – siostrze<cem, a sam Kazimierz – wujecznym dziadkiem J.\&+okietek ˘ Kazimierz Wielki †1370 ˘ Maria ˘ El/bieta †1380 ˘ Ludwik Wielki 1370–1382 ˘ JadwigaKazimierz †1370, Jadwiga ¿1373 – nie mo/e by: c[rk' Kazimierza.

I naczasza Lachowie s=ati s Krakowa ko kniaziu welikomu Jagai=u, daby prinia= kreszczenija starogo Rima,

oznacza to, /e by= Nowy Rzym – Konstantynopol.i ponia=by wnich }u nich, UW| krolewnu imieniem Jadwigu, sobie /e-noju, i sta=by wnich korolem wo Krakowie na wsej zemli Ladskoj.

warunki ustalone w sierpniu 1385, s' dokumenty na to.On/e knia{ welikij Jagaj=o, zmowilisia }naradzi= si"| iz swojego materiju i swelikoju kniaginju Ulianoju }Julian', U ^ Ju|, i so brati-jeju swojeju, i so wsimi kniazi i bojare Litowskija ziemli, i pojechaw Krakowu w Ladskuju ziemlu,

w ko<cu stycznia 1385, tj. w ko<cu roku 1385 ]Julia<skiego kalend.\; w 1386 wg autor[w operuj'cych Gregor. kalend. wprowadzonym 1582, w Watykanie, rozpoczynaj'cym rok od 1 stycznia; w Polsce po 1586.

tamo/e sam krstisia i bratija jego, i kniazi i bojare Litowskija ziemli.1385. 02. 15 chrzest Jagie==y w Krakowie, imi" chrzestne W=adys=aw,1385. 02. 18 >lub W=adys=awa Jagie==y z Jadwig' – kr[low' Polski,1385. 03. 04 koronacja Jagie==y na kr[la Polski, Krak[w,

I ponia= za siebie krolewnu Jadwigu i koronowan byst’ togo korolew-stwa koronoju, i ot tole naczasza krstiti Litwu w=atinskuju wieru,

tego kr[lestwa ]obcego nam\, w =aci<sk' wiar" ]obc', nie nasz'\;litewski Jagie==o, lat 34 ]ur. 1351\ z w"g. Jadwig', lat 12 ]ur. 1273\.

i pris=a arcibiskupa k Wilni w Litowskuju ziemlu, i togda naczasza kostie=y }OE| stawiti po wsej Litowskoj ziemli }1387|.Toj/e zimy }1385| buduszczi korolu wo Krakowie so wsimi knia{mi Litowskymi, i bojare Litowskimi; knia{ Andrej Po=ockij pride s Niemci Liflanty }z Inflant|, i so wseju +atynoju }+otwakami, +otw'|, na Litow-skoju ziemlu; i powojewa= po//e mnogo miest i sie= }miast i si[= ̄ sio=o ]wie>\|, gradom/e }grodom za>| Litowskija ziemli, niczego niewspiej }bez powodzenia, “u>piechu”|, i pak wozwratisia wo swojasi.Toje/e zimy }1385| knia{ Swiecis=aw }Swiatos=aw| Smole<skyj, sowiet sotwori so kniaziem Andrejem po=ockym, on }Andrej| w Litwu, a knia{ Swietis=aw ko Orszi.

pisiec ma przed sob' rocznik Smole<ski.

Na miru }na >wiecie| mnogo z=a sotworisza chrestijanem, niecze=o-wieczeskij ni christianskyj mucziszcza christijan, i/e ni wpoganych ratech }wojnach| to }tego| nies=yszach takowych muk. Muczaszcze christian, sbirachu i zapirachu wo izbach i za/igachu; a drugii i we-likii chramy }>wi'tynie|, oczepy podnimachu, i plennikow pod steny k=adachu g=awami i za/igachu; a inyja /eny i dieti, na kole tykachu, a inych muk chrestiany i/e skaredno }a/ strach|, niepisachom. Jako/e ni Ontioch Sirkyj, ni Ulian zakonoprestupnyj, tiech muk niestwori nad chrestijany. Gradu /e }za>| Orszi niczego niewspiesza, i paku wozwritisia wo swojasi.

Antioch Syryjski – posta: z wo=y<skiego latopisu, tak o post"powaniu Trojdena, w Ipat. ltpsi pod 1270& bezzakonny jak Antioch Syryjski, Herod Jerozolimski, i Neron Rzymski. 0001-02-869 Autor Latopisu zaznajomiony jest z wo=. latopisem 1288, b'd{ kopi' wo=y<skiego – Ipatiewsk' 1428, to nie przypadek. To z wo=y<skiego ltpsu zaczerpn'= te/ imiona Dowsz-prunga i Zywibunda, tylko w nim znajduj'ce si", i wci'gn'= je do tre>ci Spisoka grafa Krasinskago ]™\ – od Palemona w"druj'cego z Rzymu, kt[ry by= – wg mej opinii – rycerzem Alemanem, /yj'cym ok. 1254, wg Alnpeka, niemieckiego kronikarza, /yj'cego 1290. Antioch Syryjski jest kolejnym >ladem kopiowania wo=. latopisu w rodzie Sapieh[w – litewskich graf[w XV wieku. Poszczeg[lne cz'stki uk=adanki powoli zaczynaj' tworzy: jeden obraz.

>lub Zofii, c[rki Witowta, 1391Togo/e leta k wielikomu Witowtu, w niemci w Marin gorod, pridosza pos=y iz goroda Moskwy, ot wielikogo kniazia Wasila Dmitrewicza, prosia dszczery kniazia Witowtowy za wielikogo kniazia Wasila Dmi-trewicza. Knia{ wielikij Witowy dast’ dszczer swoju kniazniu Sofiu, otpusti jeja iz Marina goroda, a snieju }z ni'| pos=a kniazia Iwana Oligimontowicza, iz grada Da<ska }Gda<ska ¯ g % da<sk ]du<ski\|.I pojdosza wo karabli za more, i pridosza k gradu Pskowu. Oni/e wieliky czti wozdasza im }wielk' cze>: im oddali|, i prowodisza ich s so czestiju do grada Moskwy k wielikomu Wasiliju Dmitrejewicz.

sprzeciw W=odzimierza, 1392(93; Podole 1394Na wiesnu }1394| knia{ wielikij Witowt, ide i wzia ziemlu Podolskoju, a kniaziu Wo=odimieru Olgirdowiczu, togda biwszi w Kijewie, i nie wschotie pokory ucziniti, i cze=om udariti wielikomu kniaziu Witowtu.

daty ªnie da si" >ci>le okre>li:, w ka/dym razie pod dat' 28. pa{dzier-nika tego/ roku mamy zapisany wydatek kr[la Jagie==y dla ?bor/ka puszkarza, kt[rego kr[l sam na wypraw" Kijowsk' wys=a= ]z odno>nikiem& Prze{dziecki 1. c. 35, 109\. Wiadomo>: ta o pomocy Jagie==y przeciwko W=odzimierzowi Kijowskiemu, ='czy si" >ci>le ze znanym aktem z grudnia 1392 r. w kt[rym kr[l Jagie==o godz'c Wito=da ze Skirgie==' zezwala=, /ebySkirgie==o ow=adn'= Kijowem; zdawa= przeto ksi"cia W=odzimierza na =ask" lub nie=ask" Wito=da ]dok. z dnia 6. grudnia 1392 Cod. ep. XV. saec. I. Nr. XIX. i XX. i trafna uwaga A. Soko=owskiego str. 18\.º 0732-00-20(21

pobyt Witowta na Wo=yniu, 1394Toj/e wiesny }OE| knia{ wieliki Witowt, pojde wzja grad Zitomir i Wruczij }Owrucz|, i prijecha kniemu Wolidemier }syn Olgierda|.

cel niewiadomy, mo/e prosi= Wito=da o opuszczenie kr[la Jagie==y.

Wito=d osadza Skirgie==" w Kijowie, 1394, jesieni'Togo/ leta na osie<, knia{ wilikij Witowt, wywiedie jego is Kijewa, i dast’ jemu Kopyl, a na Kijewie posadi kniazia Skirgai=a, sam/e knia{ wielikij Witowt, pojdie na Podolskuju ziemlu. A kniaziu Skirgaj=u powieli iti is Kijewa ko Czerkasom i ko Zwenigorodu. Knia{ /e Skirgaj=o bo/ijeju pomoszcziju, wielikogo kniazia Witowta powielenijem, wzia Czerkasii i Zwinigorod, i wozwratisia paku ko Kijewu. Tu/e paki kniaziaszczi jemu w Kijewie byst niechto }pewien| Foma }Thoma]s\, nieme S|...

w dokumencie z dnia ª18 lutego 1394 w kt[rym ksi'/"ta Wito=d, Skir-gie==o z zarazem i ksi'/" W=odzimierz Kijowski daj' por"k" Jagielle za brata swego Andrzeja ]Cod. ep. Vit. N. CIX.\ akt ten dowodzi, /e mi"dzy Wito=dem a W=odzimierzem Kijowskim przed t' dat' zasz=o jakie> porozumienie, gdy/ obaj zgodnie przyk=adaj' piecz": do tego aktu.º 0732-00-21A. Prochaska, 1890, operuj'cy w my>li kalendarzem gregoria<skim, zapocz'tkowanym w pa{dzierniku 1582, w Watykanie, umieszcza= dokumenty w z=ej kolejno>ci pomi"dzy wydarzeniami, i wyci'ga= st'd wnioski.W kalendendarzu julia<skim& po jesieni 1394 nast"powa= luty 1394.



otrucie Skirgie==y †1397.01.10...byst niechto Foma }Thoma]s\|, czerniec }mnich| iz Ufow, dier/a namiestnistwo ot Mitropolita u Swiatoj Sofii }Sophii| na mitropoli czijem dwore. Poschotewszu/e kniaziu Skirgaj=u jechati za Dniepr w=owy, toj/e pre/ereczonyj foma, nacza zwati jego na pir }uczt"|, na mitropoliczj dwor. Kniaziu/e Skirgaj=u, suszczu u niego na piru& a/ /e togo nieswiem zane/e biech togdy m=ad, no niecej g=agolut’ i/eby tot foma da= kniaziu Skirgaj=u, ziele trawnoje piti. I stogo piru knia{ Skirgaj=o tak pojecha= za Dniepr, k Mi=o=awiczem, i tamo ra-zbolisia kanon kanona kreszczenija w subotu }6 stycznia|, wjecha w gorod wo Kijew bolew VII dnej, prestawisia wsredu.

kanon kanona kreszczenia ]>wi"to Trzech Kr[li, 6 stycznia\.W kronice Chomi<skich z Olszewa, 1550, poja>nienie& Skirgie==o “zanie-m[g=” ]rozchorowa= si"\ w czwartek }4 stycznia|, i natychmiast przyby= do Kijowa }mo/e w sobot", 6 stycznia|, a zmar= po 7-miu dniach choroby, we >rod" }10 stycznia|. Chrzczenie – chrzest wody, >wi"conej odt'd. Skirgie==o zmar= 10 stycznia 1397, wg I. Dani=owicza ]†1843\, Skirgie==o zmar= 1392. 0160-00-47, przypis 83ª...ja tego nie wiem, albowiem by=em w[wczas m=odym...º – wa/na prze-s=anka, wskazuj'ca wiek pi>ca ]ur. ok. 1380\, i – tym samym – kiedy [w dokument by= pisany& 1420÷1440 – to jest, gdy nie by= ju/ m=odym.w dalszej cz">ci opis pogrzebu Skirgie==y, cudnego i dobrego cz=eka – tak zwykle o nieboszczykach, panegiryk.

}wypisy z rocznik[w Smole<ska, 1392–1395|My/e }my za>| nad prereczenoje wozwratimsia.

ko<czy pisiec opowiadanie o pogrzebie Skirgie==y w 1397, by wr[ci: do rocznika Smole<skiego. ̊ Pochwa=a Witowta, ten sam zwrot, i Ipat. ltps 1428 w posiadaniu Herasima& My /e na pre/naje wozwratimsja 0001-02-890 ̄ Po sem /e my na predle/aszczeje wozwratimsja. ]Chlebn., Pogodin.\.

}1392| Kak wyjedie iz niemiec knia{ wieliki Witowt, na wielikoje knia-/enije, tak otpusti niatca }wi"{nia wojennego ¯ j': ]po(chwyci:\|, swojego kniazia Gleba Swiatos=awlicza ko Smolensku, na welikoje knia/enje, a kniaziu Juriu Swiatos=awiczu wda gorod Ros=awl.

wa/na wskaz[wka, dobrze w S=uckim “1485 ± 10” i Ody<cewicza 1519 }z Drucka| – w geografii, obaj pisarze bli/ej Ros=awla; Ros=awl zepsuty nast"pnie w Spisoku grafa Raczinskago “1515(18” na Zas=awl.

}1393(94| Kniaziu Glebu siediaszczi wo Smolenste, i nacza nie-wpos=uszani byti wielikomu kniaziu Witowtu. Knia{/e wielikij Witowt pos=y swoja s=asza osprawlenii; on/e niewschotie isprawitisia. Togda knia{ wieliki Witowt, pojde so wsimi si=ami ko gorodu Smolensku, tako wdast’ jemu Gleb }podda= si"|, iz gradom Smolenskym. Knia{/e wieliky Witowt, wda grad Smolenesk dier/ati kniaziu Mantu }Jamontu, opuszczone «ja» w postaci jednej litery|, i Wasiliju Borejkowiczu; a kniaziu Glebu wdast’ gorod Po=ony. Sam/e Knia{ wieliky Witowt, wozwratisia w litowskuju ziemlu.}1394| Na tu/e }tej/e| zimu, pos=a Semena Lyngwena, so mnogimi rat’nymi, i Smolenskymi rat’nymi, na kniazia Olga Reza<skogo; i splenisza mnogoje mno/estwo Rezanskyja ziemli, i wozwratiszasia spobiedoju wo wojasi. Togda/e bie zima welmi studena.}1394(95| Toj/e zimy na wesnu prijecha= Knia{/e welikyj Wasilej Dmitrejewicz Moskowskyj, ko czszcziu }te>ciowi|, swojemu wielikomu kniaziu Witowtu, wo Smole<sk, wo wielikoje Gowienije }wielki post| i uczti kniazia wielikogo Witowta mnogimi darami& czepmi }=a<cucha-mi| zo=otymi, i sobolmi, kamkami }materia=ami, tkaninami drogimi|, i sudy z=atymi }kielichami, drobnymi naczyniami zwykle do pos=ug cerkiewnych|, i bachmaty }ko<mi|.I knia{/e wieliky Witowt, zietia swojego welikogo kniazia uczti, i udari }obdarzy| razlicznymi darami, sa/enymi porty }pasami do mieczy, porty r[/ne od port[w – zgrzebnej odzie/y|, i dorogimi oksamity, i mnogocennymi kamkami, i ginszty }koralami| wo sedlech zo=otych, snastech }osprz"towaniem okr"towym| czudu dostoynych; i otpusti ko gradu Moskwie swelikoju czestiju, a sam pojedie k Litwi.

}d=uga luka w dziejach, bo 30-letnia|

u Od. brak wypis[w z rocznika smole<skiego, z lat 1395÷1418,kt[re s' w latopisie S=uckim }“1485 ±5”|. 0732-00-7, 8, 9

}“kronika Podola”, “historia” Litwy na Podolu|cz">: wspominkowa, osobny rozdzia= latopisu, przez to pisiec pozwoli= sobie pocz': wydarzenia od czas[w Olgierda †1377, gdy pokona= Tatar[w w bitwie nad Siniuch', 1363, i odt'd je poci'gn':, bez dat, i z b="dami.

Koli hospodar by= na Litowskoj ziemli knia{ weliky Olgird, i szed w pole s Litowskim wojskom, pobi= tatarow na sinij wode }1363|,

na Sinej Wodzie, wyra{nie w liczbie pojedy<czej, dzi> rz. Siniucha, dop=yw rz. Boh, wpadaj'cy do Bohu od p[=nocy tu/ powy/ej Olwiopola. A /e zaraz jest Tamon – Tama<ski p[=wysep przy uj>ciu Morza Azowskiego do Czarnego, liczni autorzy zmienili na Sine Wody, liczb" mnog', jak morze – to wody. I tak od A. Prochaski, 1890, do Wielkiej Encyklop. Powszechnej ]WEP\, 1962–1967, tom 8, str. 210, has=o Olgierd.

... pobi= tatarow na sinij wode, trech bratow& Kniazia Choczebija, a Kut=ubugu, a Dmitreja; a to si tri braty tatarskyja kniazi otcziczi, i diediczi podolskoj ziemli. A ot nich zawiedali w Tamonai, a boiskaki prijezdajuczi ot nich u Tamonow, imywali is Podolskoj ziemli da<.

w dalszej cz">ci jak to Litwini – synowie Koriata& Juri, Aleksandro, Ko-stentin, i Fedor – budowali grody na Podolu, gdzie nie by=o...

...ni odin gorod, ni drewom rublenogo, ani kamieniem budowanogo...ani jednego grodu drewnem zr"bowanego, ani kamieniem...Kazimierz }kr[l Polski †1370| syn +okietka, wzywa= Konstantina poprzez listy glejtowe ]/elazne zabezpieczenie nietykalno>ci\, i chcia= wyda: za niego sw' c[rk", bo nie mia= syn[w& ª...szto w nego sina nieby=o, tolko by=a odna doczka; zachotie= za niego doczku dati.º Czyli powt[rzenie historii z Jadwig' †1399 – “c[rk'” Kazimierza, wydanego za Jagaj=" w samym ko<cu roku 1385 ]1386 kalend. gregoria<skiego\.Ale Konstantin, gdy popatrzy= – przyjrza= si", nie chcia= przyst'pi: do tej wiary, i powr[ci= do siebie, na Podole, na tych/e listach, i tam zmar=.

...szto w nego sina nieby=o, tolko by=a odna doczka; zachotie= za niego doczku dati. I knia{ Kostentin na glegijtownych listech k Pol-skomu korolu jezdi=, i tam kaksia jemu posmotrie=o, niepochotie= k toj wiere pristupiti, i opiat’ na tych/e listiech otjecha= do Podolskoj ziemli, i na swojem hospodarstwie umer=.A kniazia Jurija, wo=ochowe wziali jego sobie wojewoduju, i tamo jego okormili }otruli|.

nie po to brali, by otru:. By= im okupantem lub konkurentem.A kniazia Aleksandra tatarowie ubili. Azdie brat czetwertyj, knia{ Fedor Koriatowicz, nowgorodok dier/a=. I us=ysza= to knia{ Fedor, szto bratii jego, w podolskoj ziemli niesta=o w /iwotie; i on szed wo Podolskuju ziemlu, zasie= podolskuju ziemlu.

w ca=ym tek>cie jawne fa=sze, pocz'wszy od budowy grod[w przez Litwin[w, z my>l' zanoszenia pretensji do Polak[w, kt[rzy zagarn"li Podole po >mierci Wito=da †1430. Tekst jest wi"c po 1430 pisany.Podole by=o ukrai<skie, nie polskie, ani tym bardziej – litewskie, dlatego oku-panci tak ko<czyli – tak' >mierci'. Bili si" o nie Polacy, Litwini, Tatarzy, i Wo=osi.Dalej o pos=usznym Podolu dla Litwy za Korjatowicz[w, lecz niepo-s=usznym za Wito=da, Witowt wyprawi= si" ze wszemi si=ami, poskromi= i poobsadza= swymi namiestnikami.

A doby= litowskimi si=ami, a nikto jemu niskotorych storon niepomagali.podkre>li= pisiec, by sytuacja w sporze z Polakami by=a czysta dla czy-telnika, z prawnego punktu widzenia. Mimo /e Podole wy='cznie sw[j wzrost Litwie zawdzi"cza=o – na pro>by kr[la polskiego, Kazimierza – Witowt podzieli= si" z nim&

Knia{ wieliki Witowt da= podolskoj ziemli po=owinu korolu, u dwadcati tysiaczech& da= Kamieniec, a Smotricz i Ska=u, a Czerlenyj gorodok, a Bokatu }Bakot" n(Dnieprem|. A na inych na wsiech podolskich ziemlach i gorodech, knia{ wieliki Witowt, swoi starosty posa/a=; na Bras=owli, i na Sokolci, i na Wenici. A korol w tyje gorody, wo dwadcati tisiaczech, panu Spytku zastawi=. I koli knia{ wielikij bi=sie na tatarskom poboiszczi }nad Worskl', 1399|, a pan Spytko prichodi= na pomoszcz wielikomu kniaziu Witowtu; i togdy pana Spytka ubili tatarowie. A pani Spytkowaja sta=a wdowoju, a dieti ma=y. ...itd.

Lista poleg=ych nad Worskl' w bitwie z Tatarami ˚nr 1620 Worskla.W dalszej cz">ci& Wito=d...

Potom da= panu Didikgoj=du Smolenesk, a panu Do=kgirdu podole da=.Didikgoj=d – Dedigold, EI, i tak w wielu innych miejscach, uprzednio i nast"pnie ]Olgird ^ Olgerd\, mam nadziej", /e czytelnik to wychwyci=;pan – namiestnik, rz'dca, wojewoda.

Pan/e Do=kgird starosti= na wsich tech gorodech, na podoli, i do wielikogo kniazia Witow=a smerti }1430|. A kak kniazia wielikogo Witowta niesta=o, i prijechawszi Lachowie, pana Do=kgirda iz goro-



da is Kamie<ca sozwali na radu k sobie, i do rady niedopustiwszi, samogo iniali, i ograbili, i Kamieniec zasieli, i wse toje zabrali szto podolskoj ziemli dier/at’.

Tym ko<czy si" r"kopis pt. Latopisiec Litewski, i cz">: o Podolu – zaznaczy= Ignacy Dani=owicz, w przypisie nr 102.

Ignacy Dani=owicz, wydawca Latopisca Litwy i Kroniki Ruskiej, 1827 ]poz. lit. 0160\ zmieni= segmenty Latopisca, i mo/e to wprowadzi: w b='d wielu, /e tak' kolejno>: mia=y one w r"kopisie.Zmieni= segmenty, lecz zostawi= >lad, w jaki spos[b, bo opisa= strony r"kopisu&

strony nazwa segmentu, cz">ci sk=adowejr"kopisu Dani=owicza140–142 54 zjazd w +ucku czyli >mier: Wito=da †1430,142–151 60 wojna domowa Swidrygie==oZygmunt 1432÷1436151–159 60 pochwa=a Wito=da, panegiryk }pisany 1449(50|159–169 65 rocznik Smole<ski 1432–1446169–189 27 tre>: “Origo regis...” czyli dzieje 1341–1382 ]“zatarg”\189–204 40 Jagie==o i Wito=d, czyli dzieje 1385–1397204–211 49 historia Litwy na Podolu; “kronika Podolska” z 1449Ja za> utrzyma=em w kolejno>ci stron r"kopisu Akademickiego i Sup-ra>lskiego, sk'd g=[wnie przepisa= Gregory Ody<cewicz, 1519.

Wnioski&• Pierwowz[r Latopisu Litwy powsta= 1427. Pod 1427 zapis o trzech rzekach& Dnieprze, Dwinie, i Wo=dze, wyp=ywaj'cych z lasu Okow-skiego. Wo=ga, wpadaj'ca 70-ma }czyt. wieloma| uj>ciami do morza Chwaliskiego, pochodzi ze Wst"pu do Powie>ci wrem. let.• Z pierwowzoru Latopisu Litwy powsta=y&Akademicki, i nast"pnie – Supra>lski, z nich – inne. • Latopisiec Litwy kontynuowany po >mierci Wito=da †1430 ]Zjazd w +ucku\& wojna domowa lat 1431÷1436 ]Wojna domowa 1431÷1436\ i panegiryk na jego cze>: ]Pochwa=a, pisana 1449$\;w S=uckim w kolejno>ci& >mier:, pochwa=a, wojna.• Herasim, z W=odz. Wo=., wyby= do Konstantynopola w 1432, sk'd powr[ci= na Ru>, do Smole<ska, w 1433, i zosta= spalony w Witebsku, 1435, przez Swidrygie==" trzymaj'cego z Krzy/akami.• Po Zje{dzie w +ucku, 1430 – wypisy z rocznika Smole<skiego, doprowadzone do 1449 w='cznie ]Wypisy do 1449\, i tre>: “Origo”]w[wczas te/ by=o pisane, ok. 1449, po >mierci Wito=da †1430, a “przed po=ow' XV w.”, tj. ok. 1450\, na podstawie tzw. Memoria=u Wito=da 1390, pisanego u Krzy/ak[w, po =acinie, w 1390, w kt[rym Wito=d wy=uszcza dygnitarzom Zakonu przyczyn" swej ucieczki.• Cz">ci te& Zjazd w +ucku 1430, Wojna domowa 1431÷1436 – przez Herasima ]w 1397 – w czasie >mierci Skirgie==y – m=odym by=\, a Pochwa=a, Wypisy doprowadzone do 1449, pisane by=yby przez anonimowego kontynuatora, w Smole<sku ]lat 1480-tych$\. Pisa= czasem z du/ej litery& Korol ]kr[l\, Mitropolita ]metropolita\, Car, Wojewoda, W=adyka, Meszter ]mistrz\ – jak w j. niemieckim.• Dokument ko<czy za> “kronika” Litwy na Podolu, czyli naiwna opowie>:, jak naiwna opowie>: o Palemonie p=yn'cym do Litwy stat-kiem, wkr[tce po Chrystusie ]Spisok grafa Krasinskogo z ok. 1480\.

ª...rzecz o Podolu powsta=a w latach 1449–51 postaramy si" dowie>: w innem miejscu.º 0732-00-26

• W opowiadaniach s' b="dy r[/nej natury& genealogicznej ]˚Widi-munt †1382, Jadwiga †1399\ i faktograficznej, >wiadcz'ce, /e dokument powsta= z dala od miejsc i czas[w – z dala od Krakowa ]troch" w geografii, wi"cej w entice i religii – we W=odz. Wo=.\ i w latach 1430÷1450 ]gdy os[b o kt[rych mowa w Latopisie dawno nie by=o przy /yciu\.• Opowiadania ulega=y przestawianiu przy wykonywaniu kopii; inna kolejno>: jest w S=uckim ltpsie “1485” a inna w Ltpsie Ody<cewicza 1519. A. Prochaska, 1890, pisa=, /e Pochwa=a Wito=da jest nie na miejscu w kodeksie Ody<cewicza, 1519&

ªDalej uk=ad owej kroniki o Wito=dzie i Zygmuncie jest w kodeksie S=. prawid=owy, gdy kodeks Od. ma poprzerzucan' t" cz">: w ten spos[b, /e panegiryk Wito=da jest w miejscu zupe=nie niestosownym i trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart, jakie znalaz= by= kopista Hrehory w kodeksie, z kt[rego wiern' kopi" sporz'dzi=.º 0732-00-6

z=y j. polski& ...trudno zda: sobie spraw" z przerzucenia kart – zapewne mia= na my>li& trudno mi znale{: wym[wk", albo& trudno zarzuci: Ody<ce-wiczowi b='d powsta=y z przerzucenia kart, czyli bierne przepisanie stanu istniej'cego; Prochaska pos'dzi= Ody<cewicza o celowe przerzucenie tre>ci; Prochaska nie zna= tre>ci innych latopis[w, w tym Akad. i Supra>l., sk'd przepisywa= H. Ody<cewicz – kolejno>ci w nich nie przemiesza=.Ignacy Dani=owicz †1843 – drukuj'c w 1827 Latopis Ody<cewicza 1519 – zmieni= kolejno>: cz">ci sk=adowych, ale pozostawi= numeracj" stron r"kopisu. A. Prochaska, 1890, czytaj'c publikacj" I. Dani=owicza 1827, wyci'gn'= st'd wniosek, /e to H. Ody<cewicz dokona= takiej zmiany.

• Opuszczane s' opisy lat w jednym ]S=uckim\, a w zamian – doda-wane, i na odwr[t w drugim latopisie ]Ody<cewicza\.• Latopis Ody<cewicza 1519 nie jest wi"c bezpo>redni' kopi' S=uc-kiego “1485”, lecz jego wersj', bo oba posiadaj' te same b="dy, z t' r[/nic', /e w Ody<cewicza 1519 jest ich wi"cej – b='d w S=uckim psuty jest ponownie& Ejszyszki ]poprawna nazwa\ ˘ Wejszyszki ]w S=uckim “1485”\ ˘ Wejszczuszki ]w Ody<cewicza 1519\.A. Prochaska i inni, operuj' terminami& S=ucki i Ody<cewicza – raz nazwa miejscowo>ci, a raz nazwisko, czyli por[wnuj'c gruszk" do jab=ka. A gdyby Ody<cewicz /y= w S=ucku, co wtedy$Ody<cewicz /y= w pasie d=ugo>ci od Poznania do Moskwy, i szerokim od Ba=tyku po Morze Czarne. Dobrze by=oby ustali: miejscowo>:, lecz /aden ze znawc[w nie uzna= za stosowne, konieczne.R[d Ody<cewicz[w jest ga="zi' kniazi[w Druckich, tak jak i Holcow-skich, Bahrynowskich, wg J[zefa Wolffa, 1895 ]poz. lit. 1235\. Synowie “Fedora” }Theodora|& Dymitri, Bohdan, Hrehory, i Iwan, /yli 1499.A Druck jest miejscowo>ci' w g[rnym biegu rz. Drut, na drodze z Supra>la, przez S=uck, do Moskwy. +atwiej jest powi'za: w[wczas Supra>l–S=uck–Druck–Smole<sk–Moskwa ]Twer, Woskresensk\.I tak powstawa=y odpisy, w tej kolejno>ci, wraz z nimi – i b="dy.S=ucki “1485” za nim Ody<cewicza 1519. Doszed=em do takiego wniosku por[wnuj'c teksty i zepsucia w obu, lokalizacj" cz">ci sk=a-dowych. Takiego zdania by= prof. Smolka, i Popow, kt[ry wyda= latopis S=ucki, w 1854, /e pochodzi z ™ po=. XV wieku ]1450÷1500\&L≠topis; vel. knqzej Lit. w& Uhenyq zapiski 2. otd. “otrqd” imn. Akad. Nauk. 1854. tom II, str. 21÷58. 0732-00-6. Wi"cej o wsp[l-nocie i r[/nicach ˚nr 894, 896. Ale A. Prochaska, 1890, na opak, /e w kolejno>ci& macierz, po rusku ˘ “Origo”, przek=ad macierzy ˘ kodeks Od. 1519 ˘ S=ucki ˘ Woskres. spisok 1541 ˘ Spisok grafa Raczinskago, czyli kodeks “Pozna<ski” 1547.Gmatwacz, maj'cy obsesj" na punkcie hipotezy i dowodu – zak=ada= i udawadnia=. W innych aspektach pope=nia= r[wnie grube b="dy.

Nie swoje spostrze/enia, wnioski innych autor[w, nie powinny by: bezmy>lnie powielane, bo zawieraj' do>: cz"sto ra/'ce b="dy.

Szczeg[lnie dociekania w pocz'tkowej fazie zawieraj' lapsusy, gdy wielkim osi'gni"ciem by=o to, co dzi> na pierwszy rzut oka wida:, jak to, /e Latopis litewski posiada w sobie wypisy z rocznika smole<-skiego, i gdy daleko id'ce wnioski wyci'gali badacze na podstawie dw[ch czy trzech latopis[w, jak wniosek A. Prochaski, 1890, /e Ody<cewicz przemiesza= cz">ci sk=adowe Litewskiego Latopisu, a J. I. Kraszewskiego, 1847, /e M. Stryjkowski, 1582, utworzy= wielk' ga='{ genealogiczn' litewskich w=adc[w i dorobi= im herby.

Tak pisa=em w 2008 roku, zanim otrzyma=em zestaw latopis[w z tomu 35-go ]letopisi bie=orussko-litowskie\, a – nast"pnie – 17-go ]zapadnorusskija letopisi\. W rezultacie pracy nad nimi, powsta= punkt 846& Powi'zania, i do='czony do punktu schemat pt. W"ze= Gordyjski litewskiego ruchu kronikarskiego.W podpunkcie numeru 802 pt. Wprowadzenie do kronik litewskich, zawar=em sw[j os'd w sprawie genezy Latopisu Litwy. Uwagi o dociekaniach A. Prochaski zawar=em w numerze 924.Tym samym, powy/sza tre>: uleg=a ci"ciom i znalaz=a si" w r[/nych miejscach mej ksi'/ki, ze zmianami wynik=ymi w mi"dzyczasie.M[g=bym j' opu>ci:, tu zachowa=em w pierwotnej formie, bo miejsce jest na stronie, za druk kt[rej i tak p=ac".

San Francisco, 9 maja 2010.

nazwa przyj"ta ]nieznana w oryginale\

Wo=y<ski kr[tkipoz. lit. 0001-35.7

Nahalo ruskyx knqzei ruskago knq'en;q

V l≠to 6370 “862”. Izbrawa ot N≠mec; 3 brata s rody svoimi. R[rik s≠de v Nov≠gorod≠, a Sineus, brat ego, na B≠l≠ozer≠, a Truvor; v Izbor;sk≠. I ot tyx varqg; prozvawasq Rus, potomu '; zovetsq Ruskaq zemlq.

V l≠to 6374 “866”. Byst; v Carigrad≠ car; Mixailo i mati ego blagov≠rnaq Feodora. Pri sem; prixodiwa rus; na Carqgrad, Askold i Dir;, R[rikovyx boqr;, i'e Kiev; vzqwa za sebe. V R[rika 'e byst; syn Igor;, voevoda 'e u Igorq Oleg;, syn; 'e byst; u Igorq Svqtoslav leg;kyi. Byst; 'e v Svqtoslava dva syna% Vladimer, Qropolk;.

V l≠to 6488 “980”. Naha knq'iti Vladimer, i b≠ v nego synov 12% Vyweslav;, Izqslav;, Svqtopolk, Qroslav, Vsevolod, Svqtoslav, Boris, Gleb≠, Stanislav, Pozvid, Sudislav1.

V l≠to 6496 “988”. Kre]ena byst; Ruskaq zemlq knqzem; Vladi-merom;.

V l≠to 6523 “1015”. Prestavisq blagovernyi knqz; Volodimer;. A Svqtopolk; Okaqn;nyi knq'iv; l≠t 33, biasq i z bratom svoim Qroslavom. Qroslav; knq'iv; l≠t 40, a Volodimer; Qroslavlih; l≠t 4. V=lodimera Qroslaviha synove% Mstislav, Vsevolod, Qropolky, Vqheslav;, {r;i, Andr≠i. U Vsqvoloda Qroslavih; synove% Volodimer; Manamanax, Rostislavl;, Qropolk. U {r;q Volodimeroviha synove% Qroslav, Rostislav, Andr≠i Bogol[bi-vyi G, Mixalko, Vsevolod, Svqtoslav, M;stislav;, Boris. Andreq Bogol[bivago synove% Izqslav, M;stislav;, Gl≠b. A Vsevoloda {r;eviha synove% K=stqn;tin;, Boris, {r;i, Feodor, Qroslav, Dmitrii, Gavril, Vasilii, Svqtoslav, Volodimer;, Ivan. {r;q Vsevolodoviha synove% Vsev=lod, Volodimer;, M;stislav. Qro-slava Vsev=lodoviha synove% Feodor;, Vasilei, Aleksandr;, Andrei, Afanasii, K=stqntin;, Mixail;, Qroslav, Danilo. Danila Qroslaviha2 synove loskov;skago3% {r;i, Ivan;, Boris, Seon;4, Andr≠i, Aleksandr, Afanasii. Ivana Danil;eviha synove% Semen, Danilo, Ivan, Andrei. Semena Ivanoviha synove% Vasilii, Ko-stqntin, Danilo, Mixail, Ivan, Semen. Ivana Ivanoviha synove% Dmitrii, Ivan;. Dmitr;ev; syn Vasilei. Vasil;ev; syn Vasilei Slepyi. Vasil;ev; syn; Ivan; Velikyi, samoder='ec; vseq zemli Ruskoe, test; knqzq velikago Aleksandra litov=skago. Ivanov syn Ivan;. Za tym voloskago doh;ka Stefanova. Vasilei, {r;i, Dmitrei, Semeon, Andrei. Ivanov syn Dmitrii.

V l≠to 6536 “1028”. Znamenie zmievo qvisq na nebesi, qko vid≠ti vsii zemli.

V l≠to 6543 “1035”. Zalo'i Volodimer; Qroslavih; svqtu[ Sofi[ v Nov≠grad≠.

V l≠to 6560 “1052”. Prestavisq Vladimer;, syn Qroslavl. Nahalo Peherskomu manastyru ot Antonia.

V l≠to 6562 “1054”. Prestavisq velikyi knqz; Qroslav;.

V l≠to 6563 “1055”. Naha knq'iti v Kiev≠ Izqslav; Qroslavih; i Vqheslav; v Smolen;sku. Pri six byst; Feodosii Peher;skyi.

V l≠to 6569 “1061”. Pervoe naxo'denie poganyx polovec na Rus-ku[ zeml[.

V l≠to 6573 “1065”. Byst; znamenie na nebesi. I na zapadn≠i stran≠ zv≠zda prevelika, luha krovavy, v=sxod≠]i s vehera po zaxod≠ solnehn≠m;, i prebyst; za 7 dnii. I sei 'e proqvlqwesq ne na dobro% po vsemu bo bywa usobi]a mnogy, nawestvie poganyx na Rusku[ zeml[, sia bo zv≠zda proqvlewasq krovoprolitie. V siq 'e vremena byst; d≠ti]; v=ver;'en; v S≠toml;, sego 'e d≠ti]a izvlekowa rybolove v



n≠vod≠, ego 'e pozorovaxom do vehera, i paky v=ver=gowa ego v vodu. Bqwe sii d≠ti];% na lici emusramnii udove, a inago n≠lz≠ skazati srama radi. Pred sim 'e vremenem solnce premenisq i ne byst; sv≠tlo, no qko i mesqc;, ego 'e nev≠glasi glagolat;% «Si≠da emu su][». Sia 'e znamenia byva[t; ne na dobro, my bo po semu razumeem;, qko 'e drevle pri Antiosi v Erusalim≠. Vne-zapu kl[hisq po vsemu gradu za 40 dnii qvlqtisq na v=zdus≠, na konex ezdqwe v oru'ii, zlatyi imu ode'da, i polky ob;qvlqemy i oru'iem; dviza[]imsq> se 'e proqvlqwe naxo'denie Antioxovo nawestvie na Ierusalim;. Po tomu '= pri Neron≠ cari v tom 'e Ierusalime vosia zv≠zda obrazom kopiinym; nad gradom> se 'e proqvlewe rati naxo'denie ot rimlqno. I paky sice byst; pri Ust≠qn≠ cari, zv≠zda v=sia na zapad≠, ispu]a[]i luha, i byst; blista[]i 20 dnii. Po sem 'e byst; zv≠zdam tehenie s vehera do utra i mn≠ti vs≠m;, qko pada[t; zv≠zdy, i tako solnce bez; luh; siqwe> po sem kramoly helovekom i umertviq bywa. Paky 'e pri Mavrikii cari se byst;% 'ena d≠ti]; rodi bez; ohi[, bez; ruky, v hreslex emu rybei xvost;. Inoe 'e% pes; qvisq o westi nogax. V Afrikii 'e dva d≠ti]a roditisq% edin; o hetyrex nogax, a drugii o dvu glavax. Po sem; 'e byst; pri Kostqntin≠ ikonoborci syna Leonova tehenie zv≠zdam; na nebesi ottorgaxusq ubo na zeml[, qko vidq]im konhinu su]u> togda 'e i v=zdux v=znosqsq poveliku. V Sirii 'e byst; strus velik;, zemli raz=s≠dwisq trei popri]; i izyide divno iz; zemli m;ska, helovehkym glasom glagola]i, pripov≠da[]i nawestvie qzyk, ei 'e i byst;% naidowa srahini na zeml[ Palestin;sku[. Znamenia bo v nebesi ili v zemli, ili v zv≠zdax, ili v solnci i lun≠, ili eterom; him ne blago byva[t;; ili rati, ili glad, ili smert; proqvlq[t;.

V l≠to 6582 “1074”. Prestavisq Antonii, igumen peher;skyi, bla-gosloviv i znamenav; m≠sto cerkvi svqtyq Bogorodica. I togo 'e l≠ta prestavisq igumen; Feodosii Peher;skyi.

V l≠to 6596 “1088”. Byst; znamenie v solnci. Togo 'e l≠ta Vse-volodu, lovy d≠[][ zv≠rinyq za Vywegorodom;, vnezapu spade prevelik; zmii ot nebesi, i uzasowasq vsi l[die, i zemlq stuknu, qko mnoz≠ slywawa.

V l≠to 65975 “1089”. Prenesowa mo]i svqtago Nikoly ot Mira v Bar=grad pri cari Aleksii i pri pastriars≠6 Nikol≠, i pri knqzi Vsevolod≠ kiev;skom;.

V l≠to 6598 “1090”. Osvq]ena byst; cerkov; Peher;skaa pri veli-kom; knqzi Vsevolodi Qroslavihi mitropolitom Ivanom.

V l≠to 6599 “1091”. Prinesenie mo]ei Feodosia is pehery v cerkov.

V l≠to 6600 “1092”. Byst; kazn; na polohan≠x, h[do predivno v Poloc;ku% v=iny v meht≠, topot; konevyi h[ti i kopyta vidi-ti, pustno stenqwe v no] po ulicam, qko vo mno'estvo, a paki heloveci b≠si7 r;]u]e i v dni qvlqxusq i uqzvlqxusq l[di poloc;kyi i s togo umiraxu. I a]e kto vylqzqwe i xraminy, xotqwe vid≠ti, iuqzveni byvaxu nevidimo i umiraxu, tako'e i v oblast;ix. V siq 'e vr≠mena mnoga znamenia bywa, i knqzem usobica bywa ruskym;, i naxo'denie inoplemennik, i vzqwa polovci grad Tripesohnyi Perevolok.

V l≠to 6602 “1094”. Priidowa pr[zi na Rus;ku[ zeml[ avgusta 26 i poqdowa vsqku travu i mnoga 'ita, i ne b≠ sego slywano v dnex pervyx v zemli Rust≠i, q'e videsta ohi nawi za gr≠xy nawa.

V l≠to 6603 “1095”. Vtoroe nahadowa8 pruzi avgusta 22 i pokrywa zeml[, i bi vid≠ti strawno, idqxu k poluno];nym stranam;, qdu]e travu i prosa.

V l≠to 6608 “1100”. Volodimer; Monamax zalo'i cerkov svqtyq Bogorodica v Smolen;sc≠ marta 7, na sredokrestie. Togo 'e l≠ta byst; znamenie na nebesi gen;varq 29 po 3 dni% aky po'ar;naq zarq ot vostoka i [ga i zapada i s≠vera, i sv≠tqwe vs[ no];, aky o9 luny.



V l≠to 6612 “1104”. Byst; znamenie% stoqwe solnce v krugu, a posred krest;, a posred kresta solnce, a vne kruga drugago obapoly dv≠ solnci, a nad solncem krom≠ kruga drugago rogama na sev=r, tako'e znamenie n≠ tim 'e obrazom.

V l≠to 6616 “1108”. Byst; znamenie v Peher;skom monastyri mesqca fevruaria 11% qvisq stolp ognenyi ot zemlq do nebesi.

V l≠to 6622 “1114”. S≠de Volodimer; Monamanax10 na velikom; knq'e-n;i na stol≠ otca svoego Vsevoloda i ustroi most; hres Dn≠pr.

V l≠to 6632 “1124”. Byst; po'ar; velik; v Kiev≠, qko cerkvei edinix izgor≠ 600, i[nq 23.

V l≠to 6633 “1125”. Prestavisq Monamonax11 Vladimer, knq'iv v Kiev≠ l≠t 13. S≠de na knq'en=i ego star≠iwi syn; Mstislav.

V l≠to 6653 “1145”. Zalo'iwa cerkov; kamenu svqtago Borisa i Gl≠ba v Smolen;sc≠ na Smqdyni.

V l≠to 6662 “1154”. Rostislav M;stislavih s≠de na knq'en;i velikom;.

V l≠to 6663 “1155”. Ide Rostislav; k Smolen;sku, a syna svoego Svqtoslava posadi v Nov≠gorod≠, a Davyda v Nov≠ Tor;';ku. Togo 'e l≠ta zalo'i knqz; Andr≠i v Volodimeri cerkov; svqtu[ Bogorodicu[.

V l≠to 6673 “1165”. Prestavisq Rostislav; Mstislavlih. Sii Rosti-slav; Mstislav;lih narehen; v svqtom; kre]enii Mixail, vnuk; Vladimera Monamaxa, svqtu[ Bogorodic[ stroil v Smolen;sc≠ marta 21, knq'iv; l≠t 9 v Kiev≠.

V l≠to 6674 “1166”. Vzqtie kievskoe ot Mstislava knqzq, ot Andr≠q i iz Suzdalq.

V l≠to 6685 “1177”. Knqzi izimani bywa na poboi]i% Mstislav;, Qropolk. Oni 'e ix osl≠pivwi otpustiwa. Priidowa k Smolen;sku i vnidowa v cerkov svqtogo muhenika Borisa i Gleba na Smqdyni, i tu prozr≠sta sentevriq 5. I na zimu priidowa v Nov;gorod, i Mstislava posadiwa na stol≠ u sebe, i brata svoego Qropolka na Novom Tor;gu.

V l≠to 6700 “1192”. Znamenie qvisq velie na nebesi% nebo uhiniwa-sq aky krovavo, i byst; v edinu no];, i potehe nebo vse, byst; herio, po zemli 'e sn≠g i po xramom. Mn≠ti 'e vsem helovekom zrq]e, qko u'e konhina, i vidit≠, qko krov pol;qnu po sn≠gu.

V l≠to 6712 “1204”. Vzqwa latynq Car;grad.

V l≠to 6732 “1224”. Byst; boi na Kolkax s tatary, i ubiwa knqzq velikago Mstislava i s nim; 10 kiqzii12, Aleksandr; Popoviha, i s nim; 10 bogatyrei, l[dei 'e n≠st; hisla.

V l≠to 6738 “1230”. Prestavisq knqz; smolen;skyi Mstislav; Davy-dovih. Mesqca maq 3 trqsesq zemlq, a 14 solnce pomerhe. “T”ogo13 '; l≠ta v Smolen;sku s=tvoriwa 4 skudilnici, v dvu 16000, a v tretei 7000, a v 4 - 9 sot. Se 'e zlo byst; pod dv≠ l≠ta.

V l≠to 6745 “1237”. Naxo'denie Batyq carq na Rusku zeml[.

V l≠to 6748 “1240”. Vzqtie Kiev;skoe ot carq Batyq. “T”ogo14 'e l≠ta poboi]e Ledove.

V l≠to 6776 “1268”. Rakov;skoe poboi]e.

V l≠to 6835 “1327”. }el;kov;]ina.

V l≠to 6849 “1341”. Smol;nesk; pogor≠l; na Spasov den. Toi '; zimy vyide iz ordy Tovlubii, pu]en carem k Smolen=sku, i stoq mnogo dnii, a grada ne v;zq molitvami svqtyq Bogorodici.

V l≠to 6854 “1346”. Prixodil knqz; Olgerd litov;skyi k Novu-gorodu.

V l≠to 6856 “1348”. Or≠xov;]ina.

V l≠to 6879 “1371”. Rodisq knqz[ Dmitri[ Ivanovih[ syn knqz; Vasilei.

V l≠to 6880 “1372”. Knqz; Mixailo tfer=skyi dodvel rat; li-tov;sku[ vtai, knqzq Kestut;q i Andr≠iq poloc;kogo, Dmitria druc;kogo da Vitovta i inyi knqzi mnozi litov;skii, i poima-wa gradov; ruskyx 5% D;mitrov;, Pereqslavl;, Kawin, Tor'ok;, L[butesk. Na tretiel≠to prixodil knqz; Dmitrii Ivanovih; k Tferi, s nim; 'e mnozi knqzi rustii.

V l≠to 6885 “1377”. Umre v Litv≠ knqz; Olgerd Gedimonovih;. Bqwe 'e v Gedimona synov≠% Narimont;, Olgerd, Evnutii, Kestu-tii, K=riad, L[bort;, Mantovit. V vsei bratii svoei prevzyide Olgerd vlasti[ i sanom;, i knq'enie der'a. Imqwe 'e Olgerd synov; 12; ot pervya 'eny pqt;, a ot drugyq, ot tfer;skoi, 7 synov Olgerdovih;% Andr≠i, Dmitrei, Kostintin, Volodimer;, Koribut, Feodor, Skrigailo, Lugvenii, Wvitrigailo, Qgailo, knqz; Semeon, knqz; Kerbut drugii. Vsi 'e knq'en;q i grady razdal 5> star≠iwinstvo i knq'en;e prikaza synu svoemu Qgai-lu, togo bo l[blqwe.

V l≠to 6886 “1378”. Byst; boi za reko[ za Piqno[. Knqz; Dmitrei suzdal;skyi posla syna svoego knqzq Ivana.

V l≠to 6888 “1380”. Poboi]e na Donu knqz[ Dmitri[ Ivanovih[ s Mamaem. Dmitrievy rati 200000.

V l≠to 6889 “1381”. Byst; mqte'; v Litv≠, v=stawa sami na sq i ubiwa knqzq velikago Kestut;q Gediminoviha i boqr; ego, a syn; ego Vitov;t b≠'a v N≠mci, i mnogo zla s=tvori Litov;skoi zemli, pod=ql bo bqwe knq'en;e pod Qgailom Kestutii. Togda o'enisq Qgailo i poqt; za sebe n≠ku[ korolic[, togo 'e radi dostalosq emu korolev;stvo v Lqdskoi zemli.

V l≠to 6890 “1382”. Vzqtie Moskvy Taxtamywem. Egda 'e otide bezbo'nyi Taxtamyw, i priide knqz; Dmitrii Ivanovih;, i vid≠ grad vzqt i l[di poseheni le'a]a, i povele telesa mertvyx xoroniti i dast; ot sta helovek po r[bl[ ot pogrebania, i s=htowa, obretesq rublev 500, a povedowa v plen nehisleno. Sie 'e byst; za grexy nawa.

V l≠to 6894 “1386”. A biwasq litva s smolnqny pod gradom pod Mstislavlem, i ubiwa knqzq velikago smolen;skago Svqtoslava i brata ego, knqzq Ivana, a knqzq Gleba izymawa. Toi 'e zimy pri-xodil knqz; velikyi Dmitrii Ivanovih; rat;[ k Novugorodu.

V l≠to 6898 “1390”. Sede na velikom knq'en;i Vasilei Dmitrie-vih;. Togo 'e l≠ta byst; mor v gorod≠.

V l≠to 6901 “1393”. S≠de na velikom knq'eni knqz; Vitovt Ke-stut;evih;.

V l≠to 6903 “1395”. Knqz; Vitovt litovskii vzq grad Smolnesk i nam≠stniky svoq posadi, a knqz; {rii Svqtoslavih; b≠'a v Rqzan;.

V l≠to 6907 “1399”. Byst; boi Vitovtu s T≠mir;-Kotluem carem za Taxtamywa carq, i pobi Temir;-Kotlui Vitovta i ubiwa knqzei 74, a voevod i boqr; litvy n≠st; hisla. A Vitovt b≠gusq15 qt;15

mesqca avgusta 5 za 500 verst za Kievom.

V l≠to 6909 “1401”. Priqwa smolnqne knqzq svoego {r;q Svqtosla-viha na knq'ene, a nam≠stnika Vitovtova, knqzq Romana, ubiwa brqnskogo Kiwku, bo s lx≠bom16 el. I prixodil knqz; Vitovt s vse[ silo[ litov;sko[ k Smolen;sku, i stoq pod gorodom 4 nedeli, i otide ot goroda, mir vs≠17 po starin≠. A smolnqne s knqzem {r;em boqr; svoix izbiwa, kotoryi prev≠t; dr='ali k Vitov;tu.

V l≠to 6911 “1403”. Vzqwe knqz; Semeon Olgerdovih; gorod Smo-l;nesk;i Vqzmu, a nnqzq18 Ivana Svqtoslaviha izyma, drugago knqzq Aleksandra Mixailoviha.

V l≠to 6912 “1404”. Prixodiwa knqz; Semeon Olgerdovih i brat ego knqz; Wvitrigailo s vse[ silo[ svoe[ k gradu Smolensku, i stoawe pod gorodom; 3 mesqci i otidowa, ne vzemwe.



V l≠to 6913 “1405”. Vitovt s Olgerdovihem s Korbutom, s Lugve-niem;, s Wvitrigailom i s vse[ silo[ priide k Smolen;sku, a knqz; {rii zatvorisq v gorod≠ s vsimi smolnqny. Vitovt 'e vesnu v=s[ stoql, kolko sq bil i puwkami biv;, ne mo'e ego vybiti i otide proh, a volostem mnogo zla s=tvori. Knqz; 'e {rii s=slasq s knqzem; Vasiliem; s moskovskym i vyexa i Smolenska ne v mnoz≠ dru'in≠, a knqgin[ svo[ i boqr; ostaviv v grad≠ i prikaza 'dati sebe na srok na pr=vyi i na drugyi i na tretii, a sam priexa na Moskvu i bil holom knqz[ velikomu Vasili[, prosq v nego pomo]i. Knqz; 'e Vasilii ob≠]a emu dati silu svo[ i udr='a ego na tyq sroky, a norovq t;st[ svoemu Vitovtu. Egda 'e byst; knqz; {rii na Moskv≠, a v to vremq s=bra Vitovt silu mnogu i stav Smolen;ska. Gra'dane 'e ne do'dawa na srok; knqzq {r;q i ne mogu]e terpeti v grad≠, gladom izne-mo'enie ot vsqkyq istomy, i grad Smolnesk predawa Vitovtu. Se 'e byst; posl≠dnee plenenie Smolnesku ot Vitov;ta, v Petrov post mesqca i[nq 26, v hetvertok. I tako Vitovt vzq grad i vse Smolen;skoe knq'enee za sebe, a v Smolen=sku svoi namestniki posadi i lqxom predast; grad dr='ati.

V l≠to 6923 “1415”. Mesqca i[nq 7 tma byst; v 3 has dne i priido-wa do poluhasa, i paky miloserdyi gospod; sv≠t nam darova. Togo 'e l≠ta Moskva i Smolenesk; pogore.

V l≠to 692519 “1417”. Byst; mor strawen; v Nov≠gorod≠.

V l≠to 6936 “1428”. Prixodil; Vitovt k Novugorodu rat[.

V l≠to 6937 “1429”. Narehen; byst; na vladyhestvo k prestolu svqtya Sofia svq]ennoinok Eufimii.

V l≠to 6938 “1430”. Umre knqz; velikyi Vitovt litovskyi.

V l≠to 6939 “1431”. Prestavisq na Moskv≠ mitropolit; Fotii.

V l≠to 6941 “1433”. Priexa knqz; {rii Semenovih; iz Litovskoi zemli v Nov;gorod.

V l≠to 6942 “1434”. Priezdil knqz; velikyi Vasil;evih; v Nov=go-rod. Togo 'e l≠ta postavlen; byst; arxiepispopom20 v Velikom Nov≠gorod≠ svq]enoinok Eufimii mitropolitom Gerasimom; v Smolen;sc≠ grad≠ pri velikom knqzi litovskom Wvitrigail≠.

V l≠to 6948 “1440”. Ubien; byst; v Litv≠ knqz; "idimont, i po-sadiwa21 na knq'eni v Litv≠ Kazimira koroleviha21, Qgailova syna. Togo 'e l≠ta vyexa iz Novagoroda v Litvu knqz; {r;i. Knqz; 'e litovskyi podava emu othinu ego, on 'e Smolenesk; zasqde, potom 'e uboqv;sq s=exa na Moskvu.

V l≠to 6949 “1441”. Prixodil knqz; velikyi Vasilii Vasil;evih; k Novugorodu rat[.

V l≠to 6969 “1461”. Prestavisq preosvq]ennyi arxiepiskopp Ve-likago Novagoroda kir Eufimii mesqca marta 11 den;, na pamqt; i'e v svqtyx otca nawego S=fronia, arxiepiskopa ierusalim-skago, 4 nedeli posta v 9 has no]i, sv≠ta[]i dni subotnomu. Pas cerkov; bo'i[ 24 l≠ta i 5 mesqc;, prepodobnym 'e 5 l≠t i mesqc; 6, vs≠x 'e let 30 bez; edinogo mesqca.

V l≠to 6961 “1453”. Popu]eniem; bo'iim vzqt; byst; Car;grad carem; tur;skym mesqca maq 29.

V l≠to 6991 “1483”, indikta 1. Popu]eniem; bo'iim; vzqt byst; Kiev; ot bezbo'nyx tatar perekopskix mesqca sentqbrq 1.

V l≠to 6989 “1481”, indikta 14. Mesqca avgusta 30 korol; pol;skii i litov;skii Kazimir povel≠ stqti knqzq Mixaila Olelkoviha a knqzq Ivana {r;eviha> vina ix bogu edinomu sv≠du]u> pri voevod≠ vilenskom panu Olexnu Sudimontovihu a trockomu panu Martinu Kgastov;tovihu.

V l≠to 6994 “1486”. Mesqca sentevria 12, na pamqt; svqtago mu-henika Avtonoma vzql grad Tfer; i vse velikoe knq'en;stvo Tfer;skoe velikii22 knqz; moskovskii Ivan Vasilevih;22, pod velikym knqzem Mixailom Borisovihom tfer;skym izrado[ svoix emu boqr;, sam 'e pribe'e v Litvu s malo[ dru'ino[,

a mater; ego, veliku[ knqgin[ Nastas[, v polon vzqwa k Mo-skv≠, pri vladyce tfer;skom Vas;qne. I tako skonhasq velikoe knq'enstvo Tfer;skoe.

V l≠to 6995 “1487”. Postaviwa episkopom Vas;qna Vladimir[ i Berest;[ Semeonom.

V l≠to 6996 “1488”. Prestavisq mitropolit; Semeon.

V l≠to 6997 “1489”. Prestasq23 velikyi knqz; moskov;skyi Ioan; mlad pri otci svoem velikom knqzi Ivane Vasil;evihi, osta-vil syna svoego knqzq Dmitria mala, a knqgin[ mladu vdovo[, 'ivwi s ne[ devet; l≠t. B≠ bo za nim dohka Stefana, voevody voloskogo.

V l≠to 6999 “1491”. Prixodiwa tatarove zavol;skyi na Volyn;sku[ zeml[ desqt; tysq];, mnogo zla s=tvoriwa u Volyn;skoi zemli i v Lqdskoi. Volodimeri cerkvi bo'ii po'gli i veliku[ cerkov; Prehistoe murovanu[ i m≠sto, a l[dei po m≠stom i po selom, i po dorogam bez hisla posekli i v polon pobrali. I s=brawasq volynci z lqxi, bo'ie[ pomo]i[ i prehiste ego matere ugoniwa ix nedalehe ot "eslavlq i pobiwa poganyx i polon otpoloni-wa, malo nehto vteklo ix i tyq ot zimy izmrowa, ne dowedwix svoix vlusov. Nad volynci byl starosto[ luckim knqz; Semeon {r;evih; Golwanskyi. Togdy nevidimo mo'e24 bog xristianom nad pogaci, malo nehto nawix ubito, ni'e i desqti, a ix ubityx pogancov; 8000.

V l≠to 6999 “1491”, indikta 9. Mesqca maiq i byst; znamenie% v solnci dv≠ hasti iz;gib≠.

V l≠to 7000 “1492”, indikta 10. Mesqca i[nq25 7 den;, v hetver=tok 7 nedeli posli Velikogo dnq, v vtoryi has dnq prestavisq Kazi-mer;, korol; polskyi Qkgoilovih; i velikyi knqz; litovskyi i ruskyi, spravedlivyi, dobryi pri mitropolit≠ kiev;skom Ione Glezne, pri episkop≠26 vladimer;skom i beresteiskom Vas;ane. S bo episkop; Vasian; obnovi cerkov; Prehistoe u Volodimeri veliku[ murovanu[ murom, ikonami i rizami i s=sudy, pahe ' knigamy i svqtosti[ v l≠to 7002 “1494”, indikta 13, na Vvede-nie Prehistoe den;, s episkopom luckim Iono[ i s episkopom xolmskim Semeonom.

V l≠to 7000 “1492”. Vzqwa na velikoe knq'en;estvo Litov;skoe Aleksandr; koroleviha, Kazimirova syna, mesqca i[lq 28, na pamqt; svqtyx alpostop27 Proxora, pri voevode vilenskom Mi-kolai Radivilovihi a Petre Qnovihi trockom.

V l≠to 7001 “1493”. Vzqwa molkvihi28 grad Vqzmu i knqzq Mixaila Dmitreeviha v polon; svedowa k Moskv≠, tamo i 'ivot svoi skonha v zatohen;i, a knqzei i boqr; smolenskyx izvede mnogo na Moskvu z grada Serpeiska i z M≠zecka, a oni tamo u zastave b≠wa i v nqtstvo posadi i mnogiq grady i volosti zabra. Ottol≠ nahhawa moskvihi vlad≠ti Vqzem;sko[ zemle[, a pre'e togo otstupiwa ot Velikago knqzq'en;stva29 Litov=skago k Moskv≠ i svoimi gorody knqzi Vorotynskyi i Odoev=skyi, Bel≠vskyi, Peremysl;skyi, Mezockii.

V l≠to 7002 “1494”, sxodq. Privedowa dohku velikogo knqzq mo-skov;skago Ivana Vasil;eviha za velikogo knqzq Aleksandra litovskago knq'nu Olenu fevralq 15, za nedel[ pred mqsopusty, na pamqt; svqtogo apostola Onisima, a ezdili na dokonhan;e z Litvy k Moskv≠ pan; Petr Qnovih, voevoda trockyi, i v svatex, a pan Stanislav; Qnovih, starosta 'omoit;skii. A z Moskvy togo l≠ta priezdil po dokonhan;e posle ix k Litv≠ knqz; Vasilei Ivanovih; Kosyi a knqz; Semeon; Rapolovskyi, a diak; knqzq velikago Kurihin. Togdy ' i smolen;skyx knqzei i boqr; vypu-sti z nqtstva i priidowa do Smolenska avgusta 15. A knqgin[ veliku[ koli priveli, togdy v starwix s ne[ byl z Moskvy knqz; Semeon Rqpolov=skyi a Mixailo Rusalka, a z Litvy ot knqzq velikogo Aleksandra ezdil po knq'nu knqz; Aleksandro {r;e-vih;, namestnik goroden;skyi, pan vilenskyi, a pan Qn {r;evih; Zaberezynskyi, nam≠stnik polockyi, pan trockii.



V l≠to 7003 “1495”. Prixodiwa tatarove perekop;skyi, syn; carev; Mendli-Kgireev;, u Volyn;sku[ zeml[ i malo ne dobywa grada Korca, i ubi ix n≠koliko knqz; Semeon; {r;evih;, starosta luckii, marwal;ko Volyn;skoi zemli, z litvo[ a z volynci, a prohii tatarove otbegowa ot Korca. Togo 'e l≠ta s=brawasq episkopi volodimerskii Vasiqn;, polockii Luka, turov;skyi Vas;qn;, luckii Iona i postaviwa mitropolitom Makaria arxi-mandrita, por≠klom Horta, Kievu i vsea Rusi, a do patriarxa po blagoslovenie poslawa starca Deoniseq, a Germana diakona inoka. Togo 'e l≠ta prestavisq episkop luckii Iona, b≠ bo tog-da mor u Litovskoi zemli i v Lqdskoi, i Volynskoi, i po inym stranam. Nas 'e gospod; bog izbavil radi molitov prehistoe ego matere. Togo 'e l≠ta postavlen episkopom gradu Lucku Kiril arximan;drit Makarei mitropolitom.

V l≠to 7004 “1496”. Prixodiwa v Volyn;sku[ zeml[ synove pere-kopskogo carq Men-Kgireq s vse[ ordo[ Perekopsko[, i mnogo zla s=tvoriwa Volyn;skoi zemli% i cerkov; i monastyr; svqtogo Nikoly v "idyhine s='gowa, i polonu bezhisleno vzqwa, a iny posekowa, i obognawa knqzq Semena {r;eviha i pana Vasilq30 Xreptoviha, nam≠stnika volodimer;skago, i knqzq Kostqntina Ostrozkago i vs≠x volyncov v grad≠ Rovnom. I nahawa tatarove ne v mnoz≠ priez'ati k gradu, nawi 'e ne vid≠vwe, qko mno-';stvo ix, i rekowa k sob≠% «S=tvorim hto mu'sko». I vyexawa protivu ix pred m≠sto, i biwasq kr≠pko s nimi, i ubiwa ot nix n≠koliko. I vystupiwa mno'estvo tatar;, i vid≠v; knqz; Se-men;, qko nev=zmo'no stati protivu im, i v=zvratisq v grad. I polovci 'e m≠sto s='gowa i malo n≠hto iz grada okupa vzemwe, i s vs≠m plenom v=zvratiwasq vsvoqsi. Toi 'e oseni priide is Carigrada ot patriarxa Nifonta posol keleinii ego, starec; Isaf;, i mitropolita kievskago Makaria posly s nim, Deoni-sei starec a German diakon, i prinesowa listy blagoslovenyi pod velikimi pehat;mi olovqnymi velikomu knqz[ a velikoi knqgi31, i mitropolitu, i episkopom, i knqzem, i boqrom, i vs≠32 pravoslavnym xristiqnom. Tokmo prirehe patriarw; posol episkopom% «Da ne postavite potom; mitropolita, a]e ne pre-'e ot nas blagoslovenie berete, krome velikoe nu'da». Oni 'e rekowa% «My ne otme]emsq drevnyx obyhaev; s=bornyq cerkve carigradckia i blagoslovenia otca nawego patriarxa, nu za nu'[ s=stvorixomse, qko 'e i pre'e nas s=tvoriwa bratia nawa, episkopi, pri velikom knqzi Vitovte postaviwa mitropo-litom Grigoriq Cemivlaka, qko 'e i pravilex svqtyx apostol i svqtyx otec; pisano est=% «Dva ili tri episkopi bezo vsqko-go prekoslovia episkopa da postavqt». Posol 'e rehe% «Dobre s=tvoriste, qko nu'da radi i zakonu izm≠nenie byvaet;». Toi 'e oseni velikyi knqz; Aleksandr i korol; polskyi Ol;braxt;, brat velikago knqzq, snimalisq v Par;ceve; nikto 'e ne v≠st; hego radi snimawasq, slywaxom bo sami n≠ ot kotoryx vel;mo' ix, qko i panove ix rada o sem ne v≠dali. Byst; 'e sii snem u post pred Ro'estvom Xristovym, na pamqt; prepodobnago otca nawego Alimpia stolpnika, v 26 noevr≠q mesqca, a v 28 togo ' mesqca, na pamqt; prepodobnago muhenika Stefana novago ispovednika, priide u zeml[ Volyn;sku[ brata ego '; syn, bezbo'nago perekopskago carq Men;dli-Kgir≠q, Eponhak soltan s mno'estvom voi okaqnix33 agarqn. I pleniwa us[ Volyn;sku[ zeml[33 malo ne do konca, i Lqdskoi zemli nemalo i mno'estvo bezhisleno xristian; pl≠niwa, a inyx razlihnymi smert;mi umoriwa i vozvratiwasq vosvoqsi. Bogu popustivw[ gr≠x radi nawix i vsq s=ver=wisq na nas he-res usta Davyda proroka v psalm≠ 78% «Bo'ie priidowa qzyci v dostoqnie tvoe i prohaa» v konec;. Ne bogu nas ostavlq[][, no nam ego ne v=zyska[]im, sego radi vsq priide na ny sia. N≠kogda bo pristupiwa wodei k bogu nawemu Isusu Xristu, glagola]e%«Qko Pilat; krov i s 'ertvami ix smesi». I rehe im Isus% «Stolp Siluam=skii pade i 18 mu' pobi, mnite li, qko sii vs≠x gr≠w;n≠iwix* No a]e ne pokaetesq, vsi tako'de pogibnete, vsi bo uklonixomsq ot boga ukupe i nekl[himi byxom, n≠st; tvorqi

blagostynq, n≠st; do edinago. Ino a]e s=gr≠wixom, gospodi, i uklonixomsq do konca na zlaa, no tebe edinago boga nawego ne otstupixom, ni vozd≠xom ruk nawix k bogu tu'demu. Ty bo s=vesi tainaq serdec; nawix, qko tvoego radi imeni umer=w-lqemi esmi umenixomsq, qko ovha zakoleni[, no da ne nalqgut; supostati do konca na nas i da ne rekut;% «Kde est; bog vaw;, na n; 'e upovaste. Ruka nawa vysokaq, ne gospod; s=tvori six. Pomqni, gospodi, ponowenie rab tvoix im 'e ponosiwa vrazi tvoi. Gospodi, izmeneniem; Xrista tvoego v=skresni, gospodi, pomozi nam i razgoni qzyky agarqn;skia, xotq]aq branem i izbavi nas imeni tvoego radi i ispov≠mysq tob≠ v rod i rod i vozv≠stixom xvalu tvo[».

V l≠to 7005 “1497”. Mesqca marta 2 den; prixodiwa tatarove i s turki u Volyn;sku[ zeml[ i voevawa okolo Kremqnca i s hetyri-sta duw; pl≠na vozemwi, vozvratiwqsq vo svoq. I sobrasq knqz; Mixailo Ostroz;kii i s svoimi l[dmi, i ugna ix za Polonym, i izbi ix vs≠x, i pl≠n ves; vozvrati i vozvratisq s poxvalo[ v othest[ svoe, blagodar=stv≠nyq p≠sni bogu vosp≠vaq, qko ruko[ ego spase pl≠nennyq i izbi hada agarqn;skia. Togo 'e l≠ta priidowa tatarove perekop;skii i popl≠niwa mno'stvo pl≠na u vo Ol≠v=skoi volosti i v Mozyr;skoi, i vgoniwa ix knqz; Mixailo a knqz; Kostqntin Ostrozskii s dvorqny knqzq velikogo na drugoi nedeli u subotu po Velice dni u zemli Brqslov=skoi na Soroce rece, na Kowilavskix seli]ax, a drugix verx Umy reki u mogily Petuxovy izbiwa ix vs≠x do konca, a pl≠n ves; otpl≠niwa. Ubili careviha Akmanlu i vlana Mamyw[ Biru, ulanova syna, a vsix ix ubito trista i sorok, a nawix odin helovek i to ot prostyx. S≠ u'e vtoroe znamq gospod; bog s=tvori, pobedu darova pravoslavnym edinogo l≠ta nad bezbo'-nymi agarqny. A]e obratimsq k gospodu bogu istinnym serdcem i do konca s=kruwit ix. Sim 'e pravov≠rnym knqzem; darui, gospodi, mnogol≠tnoe zdravie i ukr≠pi desnic[ ix i grozny ix sotvori supostatom nawim, da proslavim tq, edinogo boga, i helovekal[bca. Togo 'e l≠ta mesqca maiq u pervyi den; westoe nedeli po Velice dni, u ponedelok, ubili bezbo'nyi tatarove perekop;skyi preosvq]ennago mitropolita kiev;skogo i vseq Rusi arxiepiskopa Makariq, poreklom Horta, u sele Skrigolov≠ na Bhihi rece, za pqt; mil; ot Mozyrq. Tu ego nagnawa ne v≠du][ o nix nikomu'do, bez vesti uvoidowa u zeml[ i vs≠x, e'e s nim, pobiwa, a inyx u pl≠n pobrali, i mnogo inyx volost≠i vozemwi i m≠st po'ogwi, i l[dei bezshisleno plenivwi, v=zvratiwasq vosvoqsi. Bogu popu]a[][ gr≠x radi34 nawix, s=gr≠wixom bo ot nog i do glavy. No upova[ na gospoda boga, qko semu arxie-re[ bo'i[ sia sluhisq smert; k bolwomu ego mzdovozdani[, a k nawomu nakazani[, zane'e byl poexal do Kieva, xotq pomo]i cerkvi bo';ei Sofii, razorenoi tymi 'e agarqny pre'de. Ino bogu tako popustivw[ o nem, imi ' sudbami svoimi vest=, sudby bo ego bezna mnoga. Sego radi u'asnemsq, bratie, a]e svqtomu arxiere[ bo'i[ tako sluhisq, bogu popustivw[, a my kako izbe-'im pravednago gn≠va ego po delom nawim. A pre'e skonhania ego osm;q sedmic; qvi emu nekto razluhenie duwi ot mira sego, no ne kako usumnesq o sem;, qko helovek plot; nosq, no a]e u surov≠ tako sod≠lasq, u suse hto budet* No gospodi, gospodi, poterpi e]e na nas, ne sotvori nam qko Ierusalimu, ostavivwim tq i ne xodivwim u puti tvoq, no v=zri na nas milostivno, qko inogda na nevvitqne, zane'e prax ne mo'et; stoqti protivu buri, tako ni my ne mo'em; sterpeti gn≠va tvoego. Malo kazni, a mnogomilostivno isc≠li, ne mo'em bo dolgo no-siti gn≠va tvoego, 'estoko est; piti haw[ pelyna gn≠va tvoego. Nikogda bo sie sluhisq u Ruskoi zemli pre'e sego, otnele 'e i priqxom kre]enie, qko nyn≠ sotvorisq tomu arxiere[ bo'i[ ot poganyx. No sia vsq pravednym tvoim sudom navel esi na ny gr≠x radi nawix v sud i ponowenie byxom gr≠x radi nawix. No ne predai 'e nas do konca imeni tvoego radi, da ne rekut; nam supostati nawi% «Gde est; bog vaw;, na n; 'e upovaete». Mo'ew;, vladyko, eliko poxo]ew;, pomozi nam, qko nizpadaem. Togo 'e l≠ta



poide velikyi knqz; Aleksandr so vsimi voi svoimi litovskimi i ruskimi, 'omoitskimi i inymi protivku carq perekop;skogo i stoq v "eslavli i ottole poide do Brqslovlq, i tamo gorod zarubi i opqt; v=zvratisq vo svo[ zeml[ so vsimi voi svoimi, a car; ne sm≠ opolhitisq protivu ego. Togo 'e l≠ta xodi korol; polskii Olbraxt v zeml[ Volosku[ so vsimi voi svoimi, i mnoga zla voi ego s=tvoriwa cerkvam i obrazom bo'iim, sram i pisani[ predati. I vzq mir s voloskim heres brata svoego, posly korolq heskogo i vgor;skogo Vladislava, i v=zvratisq v svo[ zeml[ so vsimi voi svoimi. I kotoro[ dorogo[ pov≠le emu poiti volo-skii v svo[ zeml[, tuda ne vosxot≠ poiti i poide prosto do Snqtina po Bukovin;[, i preidowa voloxove i turkove na nego i mnogo ot voi ego ubiwa, a sam korol; v toi has b≠ bolq. Togo 'e godu prestavisq Vas;qn svq]ennyi, episkop; volodimir;skyi.

V l≠to 7006 “1498”. Mesqca maia 30 den;, indikta 1, velikii knqz; Aleksandr litov;skyi dade mitropol;[ Kiev;sku[ i vseq Rusi Iosifu, episkopu smolenskomu, s episkop;e[ Smolensko[.

V l≠to 7008 “1500”. Mesqca maia 10 den;, indikta 3, postaviwa mitropolita kiev;skogo i vseq Rusi Iosifa, episkopa smolen-skogo. Priexa posol s Carigrada ot patriqrxa Ioakima kresto-nosec; Avramie i episkop litov;skii, Luka polockyi, Kiril luckii, Vas;qn turovskyi. Togo 'e l≠ta pobra velikii knqz; Ivan Vasilevih moskovskii gorody litovskii ne sam, no l[di svoi posylawe, mnogyi sily, bez vesti, i vzq grady Mc≠nesk, L[butesk, Brqnesk, Trubhesk, Novgorodok S≠ver;skyi, Rado-go];, Pohopov, Gomei, Starodub, Hernigov. G tymi trema grady predast; knqz; Semen Ivanovih;, izm≠niv celovanie% Rylesk, Dorogobu', M;glin.

V l≠to 6000-noe 957-e “1449”, indikta 12. Mesqca maq 29, na den; svqtoe muhenici Feodosii car; turecki Magmet vzql Car;grad.

V l≠to 6000-e 991-e “1483”, indikta 1. Na den; svqtago Simeona pri koroli Kazimire Qkgeilovihi car; perekop;skyi Min-Kgirei A'-Kgireev syn, slavnyi veliky grad Kiev, matere gradovom dobyl i ';'og, i voevodu kiev=skogo pana Ivana Xodkoviha v Ordu zvel.

V l≠to 6999-e “1492”, indikta 9. Prestavisq Kazimir Qkgeilovih;, korol; polsky i velikii knqz; litovskyi, mesqca i[nq 7 den; po V=znesenii Xristov≠, v hetvertok, rano v=sxodq]u solncu v grad≠ v Gorodne.

V l≠to 7023 godu “1514”, indikta 2. Mesqca avgusta 1 velikyi knqz; Vasilei Ivanovih; moskovskii vzql slavnyi velikyi grad Smol-nesk, i togo dnq sam v grad uexal i voevodu smolen;skogo pana {r;q Sologuboviha otpustil v Litvu, a vladyku smolen;skogo Varsonofia zvel na Moskvu.

V l≠to 7023 godu “1515”, indikta 2. Avgusta 1 den;. Vasilei Iva-novih;, velikyi knqz; moskovskyi, prestupiv dokonhanie i krestnoe svoe c≠lovanie ot menwago na bl=wee zlo podvignulsq, im≠a nenasytnu[ utrobu lixoim≠nia, nekotoryi gorody, ohinu i d≠dinu velikago slavnago gospodarq "ikgimonta, korolq pol-skogo i velikago knqzq litovskogo i ruskogo, knq'ati pruskogo, 'omoitskogo i inyx pohal posedati i slavnyi velikyi grad Smolnesk vzql, bo net pu]ago heloveku kak v='delene h['ogo im≠nia, i krotkago i smir≠nago nemilostiva i nekrotka hinit;. Onyi velikoslavnyi korol; "ikgimont svo[ pravdu dr='al emu neporuwno i nevystupno v vsem, i vidqhi ego nasilovanie i xotqhi boroniti svoee ohiny, Litovskoe zemli, v=zma boga na pomoh; i svo[ pravdu pred sobo[ im≠a z svoimi knqzi i pany, i xrabrymi vdatnymi vitqzi svoego dvora kralevskogo naprotiv ego dowol, pomqnuvwi slovo proroh;skoe, wto gospod; gr=dym protivitsq, a smirennym milost; i pomo]; posylaet;. I priwed stal v Borisov≠ na velikoi r≠ce B≠rezyni i naprotiv nepri-qt≠lq svoego, velikogo knqzq moskovskogo, otpravil i poslal

svoego velikago voevodu i slavnago i velikoumnogo getmana knqzq Kostqntina Ivanoviha Ostrozskogo, pana vilenskogo, sta-rostu luckogo i brqslavl;skogo i inyx, marwalka Volynskoe zemli, s nekotorymi velmo'ami, knqzi i pany-radami svoimi, i z svoego dvora vdatnymi i xrabrymi voi litovskymi i ru-skymi. I v to vr≠mq priexali do velikogo korolq "ikgimonta na pomoh panove lqdskii i dvorqne vdatnyi, riceri koruny Polskoe i vsi pospole vozma boga na pomoh i v=oru'eni byvwe gospodarq svoego "ikgimonta korolq nauko[, sm≠lo dr=znuwa i poidowa naprotivku mnogo mno'stva l[dei velikogo knqzq moskovskogo. Onym 'e v to'e vr≠mq buduhim na Dr[ckix polqx i vslywavwi silu litovsku[, ottolq otstupiwa za Dnepr reku veliku[. Uspomqnem slovo velikogo Nifonta, kak piwet= k v≠rnym xristianom% «Tainu carevu godno taiti», rekuhi% rady gospodar;skoe zamknutoe negodno vsim pov≠dati, ale d≠lo i xrabrost; mu'estva dobrogo i sm≠logo heloveka godno vsim ob;qvlqti, aby napotom inwii tomu vhili i sm≠lost; m≠li kak 'e i v nynewnee vr≠mq sluhisq nam vid≠ti togo dobrogo a xra-brogo voina, poreklom stratilata knqzq Kostqntina Ivanoviha Ostrozskogo, navywwego getmana litovskogo. Napr=v≠i bo'e[ pomoh[ i prikazanem i nauko[ gospodarq svoego, velikogo korolq "ikgimonta, sluwnoe ispravlen;e voiska, bratskoe l[bov=noe s=edinenie laskave zluhil i postavil. I kako preide do reki Dnepra pod Orwo[ gradom kamenym i vide, qko byst; ne borzo prexodim put; vodnyi, i qko bogoboqznivyi mu' i spravca voen-nyi, tot slavnyi velikyi getman knqz; Kostqntin Ivanovih; beg do cerkvii svqtoi 'ivonahalnoi Troici i k svqtomu velikomu h[dotvorcu Xristovu Nikole i, pad, pomolisq bogu. I v=spomqnu spravu i sm≠lost; xrabrogo Antioxa i velikogo getmana carq Aleksandra Makidon;skogo, kako on voisku persidskomu reku Arsinarsku[ preiti povel≠, pr=vii skvasiwqsq, a poslednii qko po suxu preidowa, tak te' i on perednim l[dem plyti povel≠, a posl≠dnii v'e qko po brodu preidowa. I tako sp≠wno na veli-kom poli Rowskom naprotivu moskvih v=oru'awisq. O velikyi vdatnyi vitqzi litovskii, upodobilisq este svoim mu'stvom xrabrym makidonqnom, spravo[ i nauko[ knqzq Kostqntina Ivanoviha, vtorago Antioxa, getmana voiska makedon;skogo. I tak svoego heloveh;stva sm≠lost; vkazal, qko xrabryi rycer; i v≠rnyi sluga svoego gospodarq s tymi velikomnogomo'nymi voi litovskymi, na]adqhi sami sebe na velikoe mno'stvo l[dei nepriqt≠lskyx sqgnuli i vdarili, i mno'stvo l[dei voiska ego porazili i smerti predali na osm=desqt; tysqh, a inyx 'ivyx v pl≠n poimali% navywwego voevodu i getmana voiska moskovskogo knqzq Mixaila Ivanoviha Bulgakova Golicu, a brata ego knqzq Dimitriq, Ivana Andr≠eviha Helqdnina, knqzq Ivana Dmitrieviha Pronskogo, Dimitria Vasileviha Kitaeva, Danilq Andr≠eviha Ple]eva, Ivana a Volodimira S≠menovihov, knqzq Borisa Romo-danovskogo, knqzq Ivana S≠menoviha Starodubskago, knqzq Petra Putqckogo, knqzq S≠mena Qnoviha i inyx, ix 'e im≠n zd≠ vpisati ne vm≠stixom. Tak svoe[ v≠rno[ poslugo[ gospodar[ svoemu, velikomu korol[ "ikgimontu radost; vhinil% napr=v≠i cerkvi bo';i xristian;skii i mnogyx mu'ei i 'on ot ix nasilovan;q oboronil. Zd≠ ispolnilosq slovo svqtogo otca Efr≠ma% «Silnyi iznemo'e, a zdorovyi razbol≠lsq, a radovavyisq v=splakal, a dr='ai pogubil». Mn≠ sq gr≠wnomu vidit;% nyne vse to sq stalo velikomu knqz[ Vasil[ moskovskomu. Pomqnem slovo proroka Isaiq, syna Amosova, wto proroh;stvoval o posl≠dnix dnex, providev duxom svqtym, tak rehe% «Za umno'enie zloby l[dei i mnogyi ix nepravdy prolietsq krov ix, qko voda silna, xorobryi i gr=dyi ot m≠hov padut;, odin ratnyi spravedlivyi pogonit; nespravedlivyx 100, a ot sta pob≠gneta 1000 i plot; ix budet na sn≠d; zv≠rem i pticam, i kosti ix na pozor vsqkomu 'ivotnu». Nyne tym proroh;stvom podaril bog knqzq Kostqntina Ivanoviha, navywwego getmana litovskogo, wto ego spravo[ i zrq'eniem voiska pl=kov i ego sm≠logo serdca i ruky sqgnen;em l[di moskovskogo pobili i tyx zbityx ploti zv≠ri i ptici qdqt;, po



zemli kosti volohahi, a stoplenyx vodami ryby kl[[t;. O pre-hestnaa mudraa glavo, kako tq nareku i poxval[. Korot=kosti[ qzyka moego i xudo'stvom uma moego ne mogu sq domysliti, ku[ slavu i hest; v=zdati tvoego spravleni[ d≠lu% mu'stva tvoego kr≠post; ravna est; velikomu car[ indiiskomu Poru, kotoromu 'e mnogii cari i knqzi protivnii byti ne mogowa, ego 'e d≠lu i hesti oblihnost; tvoego velmo'stva pokazuet; tq, kak 'e nyn≠ miqosti[ bo';e[ i te' ]ast;em velikoslavnogo gospodarq "ikgimonta, korolq i velikogo knqzq, takovomu silnomu panu, velikomu knqz[ moskovskomu otpor vhinili este svoix ruk d≠lom i z xrabrymi ryceri onymi vdatnymi vitqzi, s knqzi i s pany i z dvorqny gospodar;skymi Velikogo knq'stva Litovskogo i Ru-skogo, i s posobi[ velikoslavnyx i wlqxotnyx rycerei vdatnyx panov polqkov psopolite35, s vsimi tvoimi dobrymi pomohniky i v≠rnymi, qko odny, ot dobryx voi svoe mu'stvo pokazali este, i mnogyi zamky stolehnyi i m≠sta slavnyi Velikogo knq'stva Li-tovskogo i Ruskogo privpokoili este, za wto' ty, velikoslavnyi getmane, ot gospodarq tvoego velikoe i vysokoe hesti dostoin esi. Prirovnani este velikym, xrabrym rycerem slavnago grada Ro-dosa, kotoryi ix svoim mu'stvom mnogii zamki xristian;skii ot pogan;skix ruk vpokoiny hinqt;. Vawego mu'stva otporom takovomu silnomu panu, toe ' slavy i hesti spodobilsq este, to[ vawe[ poslugo[ gospodar[ tvoemu, velikomu korol[ "ikgi-montu radost; vhinil esi. Za takovyi vhinok ne tolko zd≠wnix velikyx stolehnyx gorodov na nix s≠deti dostoin esi, ale i samogo bo';qgo grada Ierusalima dostoin esi vladeti. Mu'stva tvoego kr≠post; ot vostoka do zapada slywati budet ne tokmo edinomu sob≠, ale i vsemu knq'estvu Litovskomu tu[ slavu i vysokost; mu'stva vhinil esi. E]e ti prilo'u sm≠losti i xrabrost;% upodobilsq esi synu Rovoavovu Avn[, wto voeval na desqt; kolen Izrailev i v=bil z nix silnyx l[dei za edin den; pqt;sot tisqh;, ego 'e d≠lu i ty nasl≠dnik qvisq, moskvih izbivaa ne v c≠lyi den;, ale vo dni 3 godiny na osm=desqt tisqh pobil. I tako mu'stva ti xrabrost; podobna Tigranisu, car[ armenskomu, o kotorom 'e premudryi filosof Frolos ot Liviq piwet;% «Priwedwi Tigranis, car; armenskii, i s;sekl=sq s Antioxom i izmog voisko ego i samogo iz grada vygnal, Antioxu 'e b≠'avwu pred nim v Persku[ storonu». Tako i ty, hestnaq i v≠leumnaa glavo, s=tvori s≠hu z velikym knqzem Vasil;em moskovskim i pobil voisko l[dei ego i samogo vygnal z grada Smolenska. Velikomu ' knqz[ Vasil[ pred tobo[ be'avwu u Moskovsku[ storonu u svoi vostohnyi grady, i posle sebe i vladyku smolenskogo Varsonofiq zvel s Smolenska na Moskvu. Knqz[ ' Kostqntinu byvwi pod Smolen;skom i ot Smolenska v=zvrativwusq i vzql grady tyi, kotoryi v'e slu'ili velikomu knqz[ moskov=skomu% M;stislavl;, Krihev, Dubrovnu i povel≠ im po pr=vomu slu'iti k Velikomu knq'stvu Litovskomu, a sam poide v Litovsku[ zeml[ k gospodar[ svoemu, velikomu korol[ "ikgimontu. Korol; 'e, uslywavwi priexan;e ego i vsi voi svoix litovskix i ruskyx vdatnyx vitqzei, prinql ix z veliko[ hesti[ u svoem stolehnom grad≠ Vilni dekabrq 3 den; na svqtogo proroka Sofoniq. Velikoslavnomu gospodar[ korol[ "ikgimontu Kazimirovihu budi hest; i slava na v≠ky, pob≠di-vwemu nedruga svoego velikogo knqzq Vasilia moskovskogo, a getmanu ego, vdatnomu knqz[ Kostqntinu Ivanovihu Ostrozskomu dai bo'e zdorov;e i ]ast;e vpered l≠pwee kak nyn≠> pobil silu veliku[ moskovsku[, aby tak pobival silnu[ rat; tatarsku[, proliva[hi krov ix besurmen;sku[.

V l≠to ot nahala miru 7052-e “1544”, indiktiona 2. Septemvriq mesqca 16, v ned≠l[, na pamqt; velikomuhenici Evfimii vsexval-noe, "ikgimunt Avgust, korol polskyi, velikii knqz; litovskyi i inyx panstv gospodar; i d≠dih, korolq "ikgimuntov syn i Kazimira Qkgailoviha vnuk, byst; v domu Bogorodici obiteli Suprqsl=skoe s mnogymi velmo'ami svoimi, cerkovnago radi i m≠stnago videniq i molebnago peniq, v svqtoi presv≠tloi cerkvi Bogorodici ot nahala da'e i do konca sluwav, i vnutr

svqtili]a sireh oltarq byv, i na svqtoi trapeze, svqtyx evan-gelii i hestnyx krestov i vsex sosudov svq]ennyx oglqdev, i po monastyr[ poxodiv, i v trapeznicy byv, i milostinu vbogym dav. I abie paki vo svoq so vmileniem i krotosti[ Bogorodicu blagodar=stvuq, so vsemi q'e o nem, vozvratisq.

PRZYPISY1. wyliczonych 11-tu, opuszczony Mstis=aw2. tak w r"kopisie; w innych& Aleksandrowicza3. tak w r"kopisie, w innych& moskowskago ]moskiewskiego\4. tak w r"kopisie, w innych& Semeon5. w r"kopisie 6097; litera «f-fert ^ 500» opuszczona6. tak w r"kopisie; patriarchu7. tak w r"kopisie; w innych& aky biesi ]jak biesy\8. tak w r"kopisie; napadosza9. tak w r"kopisie

10. w r"kopisie; Monomach11. tak w r"kopisie; Monomach12. tak w r"kopisie13. w r"kopisie& ogo14. w r"kopisie& ogo15. tak w r"kopisie; w innych& bi=sja ]bi= si"\16. tak w r"kopisie& bo z chlebem }co$| jad= }mi"so, kiszk"$|17. tak w r"kopisie; w innych& wziem ]wzi'=\18. tak w r"kopisie; kniazia19. tak w r"kopisie 6025; litera «c-cy ^ 900» opuszczona 20. tak w r"kopisie21. s=owo «posadisza» wykre>lone, po wt[re, s=owo to i nast"pne s=owa pisane drugim charakterem ]drug' r"k'\ i innym atramentem, na dolnym marginesie22. dopisane na prawym marginesie23. tak w r"kopisie; prestawisja ]zmar=\24. tak w r"kopisie; pomo/e ¯ pomoc ¯ po % moc25. dopisane na marginesie z odno>nikiem do tekstu26. wykre>lone nast"puj'ce dalej s=owo «Wasjanie»27. tak w r"kopisie; aposto= ]aposto=[w\28. tak w r"kopisie& moskwiczi ]Moskwiczanie\29. tak w r"kopisie; knia/estwa30. pierwotnie& Wasjana, wytarte litery& `jana31. tak w r"kopisie; kniagini32. tak w r"kopisie; wsiem ]wszem\33. od liter «`nich» w s=owie «okajanich» do «zemlu» dopisane na dolnym marginesie z odsy=aczem ]odno>nikiem\34. dopisane na prawym marginesie z odno>nikiem35. tak w r"kopisie; pospolite


litwa, excerpt #07, pages 381-450

Documents