lÂm thanhtravinhhaingoai.com/nhantai/lamthanhho/02 - coi que coi nho.pdf · ta là biển sáng...

CÕI QUÊ CÕI NHỚ Thơ và Tạp bút 1 ____________________________________________________________________

LÂM THANH

QUÊ HƯƠNG NỔI NHỚ

Chân Thành cám ơn bạn bè và thân hửu đã hổ trợ mọi mặt

để có tập thơ nầy.


Muïc Luïc

Thơ: 1- Biết Đâu Nguồn Côi 4 2- Hành Trình. 5 3- Lục Bát Không Tên. 7 4- Đi… Về 9 5- Cõi Mộng 11 6- Ta là biển 13 7- Thư Gởi Người Yêu Không Quen. 14 8- Bỏ lại sau lưng. 15 9- Gạch Nối. 16 10- Lục Bát Quê Hương 17 11- Cuối bờ đất mũi. 18 12- Tây Ninh Niềm Thương Nỗi Nhớ. 21 13- Vĩnh Viễn Niềm Thương 24 14- Làm Sao Quên. 25 15- Tuổi Chiều. 28 16- Em Về. 29 17- Tiên Mắc Đọa 30 18- Tha La Ngày Trở Lại. 33 19- Về. 36 20- Xuân Cảm. 36 21- Mưa Nhớ 38 22- Mưa Thương. 39 23- Dáng Xưa 41 24- Chiều Thu Queenland 42 25- Hoài Xuân. 43 26- Mừng Thọ 81 tuổi. 44 27- Mừng Thọ 60. 45 28- Mật Non. 46 29- Chúc Tết 47


Tạp Bút: 1- Về Miền Tây thăm xứ Chùa Tháp. 48 2- Tha La Xóm Đạo. 66 3- Nhớ Về Trúc Phương. 76 4- Tôi Làm Tài Xế. 89 5- Nỗi Đoạn Trường. 98 6- Bùa Hộ Mạng. 105 7- Cõi Quê. 109 8- Sầu Đông Sầu Đâu ? 118 9- Tép Mòng Cá Lóc. 124 10- Rau Càng Cua. 144 11- Ba Khía. 150 12- Đuôn Chà Là. 159 13- Chụp Ếch. 167 14- Rượu Đế Cốm Dẹp. 175 15- Vú Sửa Trà Vinh. 189 16- Rừng Mắm. 194 17- Cá Kèo. 206 18- Nguồn Hạnh Phúc. 213 19- Tôi Làm Quan. 224 20- Tết Thanh Minh. 232

HẾT


Biết Đâu Nguồn Côi

Người về từ cõi hoang sơ Nhởn nhơ phố thi… dật dờ bể dâu Người đi… khói bụi mịt mờ, Trăm năm là giấc mộng du chập chờn. Có người đứng đợi đầu non Mắt trông xuống biển mỏi mòn phong ba, Chơ vơ côi đá ghềnh xa Ngàn năm ủ nắng chiều tà đỉnh mơ. Có người mê ngủ dưới mồ Tủ sinh còn đọng quanh bờ ưu tư, Giật mình tỉnh giấc thiên thu, Biết đâu nguồn cội, biết đâu đời mình!

Lâm Thanh 2004


Hành Trình

Từ đỉnh cao mây núi Ta xuống học làm người, Sống cõi đời mê muội, Quên cả chốn bồng lai Quên tích xưa thần thoại, Phố xa cướp tâm linh, Tuổi khô, hồn đất nẻ, Khi địa ngục chuyễn mình. Ta đi, đền miếu đổ Tim ẩ nước đại dương, Ngỡ Thiên Đường trước mặt,


Đờ đẫn kiếp tha hương! Quá nửa đường nhìn lại, Đời sao vẫn trắng tay, Trong bồn chồn, uyên náo, Ta bổng đếm từng ngày.

Đôi tay dài, ngắn lại, Ta sờ soạn trong đêm, Nghe đất trời hoang vắng, Chỉ sờ đụng con tim.

Ta bươi mầm kỷ niệm, Gieo vào suối nhớ thương, Nở vườn hồng ngập lối? Đưa ta lại Thiêng Đường?

Ta nhìn đời mắt chột, Lắng tâm, rọi cõi long, Trong hố đời sâu thẩm Ta chợt thấy …hư không!!

Lâm Thanh 2003


Luïc baùt khoâng teân 1.

Leû loi tieáng haïc keâu söông, Vì ñaâu gieo khuùc ñoaïn tröôøng nöûa ñeâm. Mô hoà phaän kieáp khoâng teân, Nghìn thu goùp laïi laø ñeâm khoân cuøng. Ai ñi laïc giöõa muoân truøng Môø theo boùng haïc leân vuøng voâ bieân. 2. Soâng naøo ru giaác tuoåi thô, Bieån naøo aáp uû ñoâi bôø nhôù thöông. Röøng xöa chim ñaõ xoå loàng. Nuùi cao thieân coå coøn troâng ngöôøi veà. Laàn theo suoái moäng soâng meâ Cuoái soâng ngöôøi boång mô veà cuøng non.


3. Nhôù ñaâu môùi nguû ñeâm qua, Saùng nay thöùc daäy ñaõ giaø cuoäc chôi. Lang thang phieâu baïc maây trôøi, Sôùm chieàu maáy ñoä boài hoài hoaù thaân Coøn ñaây chuùt coäi hoàng traàn, Ngaøy mai roài cuõng nhö vaàng maây troâi. 4. Quaùn khuya treû khoùc beân ñöôøng, Coù con chim nhoû keâu thöông döôùi ñoài. Ñöôøng veà queâ cuõ xa xoâi. Bình minh thöùc daäy noái daøi böôùc chaân. Chim ñi xaây toå treân caønh. Ngöôøi xaây maùi aám aân tình giöõa khôi. Nhaáp xong ly ñaéng röôïu ñôøi. Môùi hay theá söï bôøi bôøi khoùi maây. Thoâi thì, chuùt phaän hình haøi, Uoáng cho heát caën traàn ai cho ñaày.


Laâm Thanh 8/05

Ñi... Veà

Ta ñi trôøi ñaát tan hoang, Maây tuoân ñónh nuùi lang thang chöa veà, OÂm ñaày suoái moäng hoân meâ Vaán vöông cau haùt voã veà : aàu ô...! Haønh trang tuoåi lôõ daät dôø, Chieàu queâ naéng ñoû nhuoäm môø ñöôøng tieân. Tha phöông thuyeàn maõi leânh ñeânh, Ngöõng veà coá lyù cheânh veânh ñónh trôøi. Saép taøn roài, cuoäc rong chôi, Nöûa ñôøi thaáy coù, troïn ñôøi coù khoâng ? Tình queâ ruùt caïn tô loøng. Mô veà ngaøy cuõ taém doøng soâng xöa.


* * *

Ta veà taém laïi doøng soâng cuõ Ñeå nöôùc ngaøn thu goät taác loøng, Gioù xöa hong raùo nguoàn tö löï, Traêng daõi hoàn ta ngaäp nuùi soâng. Maïch nöôùc cho ta gioït maùu hoàng, Ñaát caøy, xöông thòt thuôû cha oâng, Gioù ñöa, nöôùc chaûy, vöông tieàn kieáp Vaïn coå, nghìn sau ...vaãn moät doøng. Ta trôû veà ta... tuoåi loït loøng, Nhìn ñôøi huyeân naùo töïa nhö khoâng, Ruoäng nöông, caây coû möøng sum hoïp. Ta trôû veà ta cuûa... meânh moâng./.

Lam Thanh Jun 2002


Coõi Moäng

Coù ngöôøi löõng thöõng ñi leân nuùi Boû laïi sau löng nhöõng maûnh ñôøi, Goùp heát gioù traêng vaøo coõi moäng, Thu goàm kim coå ñeå rieâng nôi. Ngöôøi ñi tìm daáu hoàn xöa cuõ, Buïi caùt bôø daâu vaãn höõng hôø! Coäi ñaù naèm trô chôø hoaù kieáp, Boùng trôøi laáp loù cuoái thieân thu. Nhaém maét oâm choaøng nguyeân vuõ truï, Môû loøng nuoát troïn noãi nhaân gian. Nguû vuøi theâm giaác thieân nieân kyû. Thöùc daäy, treøo leân choán vónh haèng. Ngöôøi ñi ngaát ngöôûng tìm voâ thæ, Chæ thaáy muoân truøng moät boùng ñeâm, Veà nhoùm trong tim tia löõa röïc Soi töø traàn theá tôùi voâ bieân.


Vaø seõ vo troøn vieân thaùi cöïc Cho voøng nhaät nguyeät phaûi ngöøng quay, Ñeå taâm vöôn lôùn hôn con taïo Sanh laïi traàn gian bôùt ñoïa ñaøy. Roài cuõng ngöôøi ñi...qua khoûi nuùi, Im lìm sao ruïng giöõa trôøi khoâng. Coù ai nghe tieáng hoàn ru gioù, Haït caùt uû loøng moät nuùi thöông. Söông sôùm ñaàu non naèm nhôù coäi, AÂm thaàm oâm moäng coõi tröôøng sinh, Boång roài söông hoaù thaân maây khoùi Boû laïi sau löng caû bieån tình. Ngöôøi boû ñôøi ñi tìm coõi tòch. Nhöng tình coøn naëng nghóa traàn ai. Ñaønh thaû hoàn say theo moäng aûo, Boàng beành theo gioù cuoán maây bay./. Laâm Thanh, 2006


Ta là biển

Sáng nay thức dậy, ta thấy ta là biển. Và mây tuôn lồng lộng tới muôn trùng, Ta đã đến, sẽ đi từ vạn kiếp? Về đây rồi, ta có vẫn như không! Ta là biển hay chính ta là nước, Hạt nước nào theo suối dạt về đây, Biển là ta hay chập chùng ta sóng vỗ Gợn sóng nào thầm lăng ngắm mây bay? Ta đã mỏi chập chờn say thác lủ, Muốn dừng chân, quay mặt ngắm sau lưng, Nghe tiếng thét cứ đòi ta nhường chỗ, Bánh xe trời, sao cố níu cho ngưng? Ta chỉ muốn muôn đời ta biển rộng, Mãi dật dờ trong bến mộng bờ mê, Ta chẳng ước vĩnh hắng trong tỉnh mịch, Mà nơi đây chính là cõi để đi về.

Lâm Thanh OZ.01Jul.08


Thô gôûi

ngöôøi yeâu khoâng quen

‘Chim uyeân aên traùi nhaûn loàøng’ Yeâu em nhö suoái yeâu doøng soâng saâu, Cho duø mình chaúng quen nhau, Yeâu em ñeán maõi baïc ñaàu chöa nguoâi. Nhôù em huyeàn söû xa xoâi,

Nhôù em bao kieáp luaân hoài u meâ. Nhôù vì Trôøi, Ñaát ñoâi queâ,

Cuøng chung noåi nhôù meï veà vôùi cha. Nhôù em ñaèng ñaúng phöông xa, Nhôù em caùch maáy thieân haø khoâng queân. Yeâu em duø chaúng neân duyeân, Yeâu em vaèng vaëc, trieàn mieân coõi ñôøi,

Gioù möa loàng loäng bieån ï trôøi, Yeâu thöông nhung nhôù kieáp ngöôøi ñaõ mang Vöôøn ñôøi tao ngoä theânh thang, Ñi veà moät coõi Ñòa ñaøng laø ñaây. Yeâu em, yeâu troïn kieáp naøy, Ñôïi em kieáp khaùc, löu ñaøy veà ñaâu ?

****** Coû caây coøn bieát yeâu nhau. Ngöôøi khoâng yeâu lôõ ngaøn sau ñôïi chôø. Em ôi ñöøng soáng höõng hôø.!


L.Thanh 9/2001

Queâ Höông vaø Thaân Phaän

Boû laïi sau löng*

Boû laïi sau löng gia ñình yeâu daáu, Chaân böôùc ñi, hoàn baáu víu queâ höông. Boû laïi sau löng xoùm laøng toäi nghieäp, Moät laàn veà, coäng theâm maáy laàn thöông. Boû laïi sau löng taám loøng cuûa meï, Tuoåi cuoái ñôøi coøn nhoû leä troâng con. Boû laïi sau löng phoá phöôøng nhôùn nhaùc, Ngöôøi vôùi ngöôøi boâi maët soáng chen bon. Boû laïi sau löng queâ nhaø hoaù laï, Ra xöù ngöôøi nhaän ñaát laï laøm quen. Boû laïi sau löng tình ngöôøi reäu raõ, Haønh trang ñôøi laø thöông nhôù voâ bieân. Boû laïi sau löng moâng meânh trôøi ñaát, Ñaát nöôùc coøn, sao laïi maát queâ höông! Boû laïi sau löng truøng truøng kyû nieäm. Vieät Nam ôi! Thoâi heát, thuôû thieân ñöôøng.!.

Lam Thanh - 10/2004 *Chuù thích: Baøi thô naøy caûm taùc luùc töø giaõ queâ höông sau laàn ñaàu tieân veà thaêm gia ñình.


GAÏCH NOÁI

Keå thöø thuôû ñaát trôøi baõo toá, Ba möôi naêm!? lìa toå ly höông, Vöôït qua maáy beå ñoaïn tröôøng, Loái queâ xa kheùp, ngoû hoàn tang hoang!

Caây muoán laëng gioù ngaøn vaãn gaét, Caùnh chim Di laïc maát loái veà, Choïn vuøng giaù laïnh laøm queâ, Cuõng ñaønh laø keû boäi theà nöôùc non.

Ñôøi löõ thöù: caây con chieát nhaùnh, Goác coäi coøn reã baùm queâ cha, Choài xanh ñaát laï ñôm hoa. Ngaøy mai chaúng bieát tìm ta... nôi naøo!

Thaân gaïch noái, nhö caàu goã muïc, Vaét mình qua moät cuoäc beå daâu, Noái daøi heä luïy thöông ñau, Moät mai caàu gaãy, haän saàu coù vôi?

Chieàu moûi böôùc chaân ñôøi phieâu laõng, Ñoâi tay run sôø soaïng veát thöông! Moät tay... voùi níu thieân ñöôøng, Moät tay... níu giöõ tình thöông queâ ngöôøi!!

Laâm Thanh Thaùng tö 2005.


LUÏC BAÙT QUEÂ HÖÔNG

1.Taûo moä

Toâi ñi taûo moä thieâng ñöôøng Choán xöa muø mòt tang thöông cuoái trôøi. Tim coøm, soùt nhuùm hoa töôi Toâi ñem cuùng heát, cho ñôøi theânh thang. Moät mai maây trôû veà ngaøn, Söông chieàu thoâi ñoïng hai haøng vaán vöông. Toâi ñi tìm boùng Queâ Höông,

Ai ñem choân döôùi... theâ löông maát roài?! Quay veà tìm laïi chính toâi Nôi ñaây cuõng chæ moät trôøi xoùt xa. Hoàn toâi laø... baûi tha ma?!

2. Traêng queâ

Traêng qua khoûi nuùi ñen xì, Coù ai beân beån nhaén gì cho ta? Queâ höông caùch trôû ngaøn xa, Nhôø traêng nhìn laïi beân nhaø vui khoâng “Beân naøy moät daï nhôù mong” Traêng giuøm chuyeån laïi, keûo söông khoùi môø. Löng trôøi caùnh haïc bô vô, Hoàn tan maây baïc thaãn thôø theo traêng. Tình queâ sao nhöõng beõ baøng ! /.

Lam Thanh Cuoái ñoâng 2006


Cuoái Bôø Ñaát Muõi

Ñaây Ñaát Muõi, daáu xöa nuoâi huyeàn thoaïi, Bieån leân röøng, röøng theo baõi, aâm u. Löõ khaùch veà töøng kheùp moäng vieãn du. Nay khaùch ñeán haøng haøng ñi boû xöù. ****

Bôø Ñaát Muõi, hay cuoái bôø sinh töû, Ñeâm mòt muø, maây nöôùc moät maøu söông, Muøi buøn non, höông- tình - khoå queâ-höông. Gioù hiu haét ru hoàn veà mieân vieãn. Ñi heát ñaát, baây giôø ñaønh xuoáng bieån, Caùnh chim-di laïc höôùng khaép phöông trôøi, Xaùc moûi moøn, laøm traàm tích bieån khôi. Xa ñaát toå, ñi laøm phaân ñaát khaùch?!


Raïch OÂng-Trang nghe chöøng nhö ñang khoùc, Vaàng traêng non chôïp maét heù qua röøng, Ñoït maém, baàn loang aùnh ngoïc röng röng, Nhìn löõ khaùch, ngai nguøng khoâng daùm noùi!. Troán naéng- taø, ta laøm thaân cuøng boùng toái, Bôø soâng ñen! Traøm, ñöôùc gaät guø than, Nhö Meï hieàn cuùi maët tieãn chaân con, Bieån chöa maën maø loøng ta maën taùi! Bôø Ñaát Muõi, níu chaân ngöôøi naùn laïi, Loäi qua coàn, bieån caïn, nöôùc meânh moâng. Töôûng ngaøy xöa soi caù loäi giöõa ñoàng, Sôùm mai daäy nghe tieáng cöôøi cuûa meï Baày ñom ñoùm laäp loøe con maét leä, Thay maét Em, hôø höõng tieãn anh ñi ? Leä khoâ roài!.. Vì ñaõ laém phaân ly, Khoâng töø giaõ!.. Vì ñaõ nhieàu giaõ bieät!


Bao thieân kyû, ñöôøng daøi nay ñaõ heát! Soùng chaäp chuøng, beán ñaäu seõ veà ñaâu? OÂi Caø Mau! Ta chæ ñeán laàn ñaàu Laø laàn cuoái, ñeå roài thaønh vong quoác!

Ta töùc töôûi laøm thaân ngöôøi boû cuoäc, Boû gia ñình, laøng xoùm, boû queâ höông. Luû thoøi-loøi (*) cuøng chaùch löôõi tieác thöông Doøng suoái ngoït boû nguoàn, tuoân ñi maõi!

***

Töø Nam Quan maùu xuoâi veà Ñaát Muõi, Ñeå baây giôø, töø Ñaát Muõi troâi ñi, Bôø queâ höông, bôø sinh- töû, chia-ly? Ngaøn naêm nöõa hoàn oan coøn reùo goïi!!

LAÂM THANH 7/2007

(Vieát taëng rieâng nhaø thô DÖÔNG QUAÂN, taùc giaû baøi thô Höông Tình Caø Mau, vôùi loøng ngöôõng moä vaø quí meán)

Cöôùc chuù: (*) Thoøi loøi laø loaïi caù nöôùc maën, soáng doïc theo bôø kinh raïch mieàn Nam, lôùn con hôn caù boùng sao, coù khi baèng cöôøm tay, löng coù bôøm nhö caéc keù, maét loä, loøi ra, thòt gioøn nhö thòt caù muù. Khi nöôùc roøng chuùng khoâng theo nöôùc maø ôû laïi treân caïn, tröôøn treân buøn non, nhanh nhö teân bay, thænh thoaûng keâu “Chaét! Chaét!” nhö tieáng chaïch löôõi thaät lôùn, nghe buoàn buoàn khoù taû.


Taây Ninh Nieàm Thöông Noãi nhôù

Ai veà coù gheù laïi Taây Ninh Xin nhôù cho toâi gôûi chuùt tình Thaêm nuùi Baø Ñen cuøng phoá chôï, Coù coøn nhoän nhòp nhöõng bình minh? Nhôù laém! Long Hoa vuøng Thaùnh Ñòa, Ñaát trôøi moät daï vôùi loøng nhaân, Möôøi boán cöûa Thaønh luoân roäng môû (1) Hay laø kheùp laïi noãi baâng khuaâng? Nhôù chôï Long Hoa boán caùnh daøi Boán phöông boán cöûa roäng voøng tay, Taùm höôùng ñoàng qui veà moät moái, (2) Ñoâng Taây kim coå chính nôi naøy. Nhôù loái Ao Hoà qua Mít Moät, Caàu Quan, Traõng Lôùn, xoùm Chaøm xöa, Cao Xaù, Phöôùc Taân phaø Beán Soûi, Em coøn qua laïi chuyeán ñoø tröa? Phöôùc Hoäi maáy muøa qua khoùi löûa, Nuùi Baø ngaïo ngheã chaän thuø xöa Giöõ cho ñoàng mía, mì töôi thaém, (3) Giôø coù vui buoàn vôùi naéng möa?


Suoái Ñaù, Kaø-Tum...sao baát haïnh, Ai ñem thuø haän ñoát queâ höông? Traêm naêm xaây ñaép, ñoâi giôø ñoát, Giôø ñaõ laønh chöa nhöõng veát thöông? Nhôù veà loø gaïch Giang Taân cuõ Beán nöôùc thuyeàn neo neùp boùng döøa, Baùt ngaùt ruoäng ñoàng beân baõi vaéng. Beân naøy xe ngöïa vaãn thoi ñöa? Traø Voõ Goø Daàu qua Caãm Giang, Song song Vaøm Coû luùa xanh, vaøng, Ñoàn ñieàn cuõng traûi xanh xa tít, (4) Giôø coù yeân vui caûnh beõ baøng? Cöûa khaåu Taây Ninh hay cöûa khoå, Chaäp chuøng maùu ñoå ñeán töø ñaâu? Ngöôøi vaãn chung loøng xaây moái Ñaïo (5) Nghóa tình xoa dòu nhöõng thöông ñau? Khieâm Hanh naéng löûa vôùi möa daàu, Hai muøa luùa ñaäu vaãn chen nhau, (6) Söông khoùi thoâi môø thoân xoùm cuõ, Baây giôø boán neõo seõ veà ñaâu? (7) Sau cuøng, xin nhaén hoûi em toâi, Moät thuôû moäng mô ñaõ maát roài, Doøng ñôøi nhö nöôùc troâi ra bieån Nhöng loøng bieån nhôù nuùi khoâng nguoâi.


Nhôù laém! Queâ em beân xoùm Ñaïo, (8) Gia Bình, moät böôùc tôùi Tha La, Em toâi ngaøy aáy ngaây thô laém, Aét ñaõ giôø ñaây cuõng chöùc “Baø”? Coù phaûi loøng em trong traéng quaù Neân tình toâi vaãn gơûi Taây Ninh? Coù phaûi muoân ñôøi khoâng taùi ngoä Neân hoàn luoân nhôù..nhôù Taây Ninh?

Laâm Thanh (10/2007)

Chuù thích: (1) Voøng thaønh Toøa Thaùnh Cao Ñaøi coù 14 cöûa nhöng chæ coù cöûa soá

1 goïi laø Chaùnh moân., cöûa soá 2 laø cöûa Hoøa Vieän... laø ñöôïc nhaéc tôùi nhieàu.

(2) Chôï Long Hoa hình chöõ thaäp nhö chôï Nam Vang, coù 8 cöûa höôùng ra 8 neõo ñöôøng..

(3) Ñaát Taây Ninh raát thích hôïp cho vieäc troàng mía vaø khoai mì neân noåi tieáng veà saûn xuaát ñöôøng vaø boät khoai mì.

(4) TN coù nhieàu ñoàn ñieàn cao su nhö Veân Veân, Traø Voû (5) Ñaïo Cao Ñaøi ñaët thuû phuû taïi Taây Ninh, tín ñoà chieám ña soá daân

soá tænh. (6) Ñaëc saûn cuûa vuøng Khieâm Hanh laø ñaäu phoïng vaø baùnh daàu do

xaùc ñaäu eùp ra. (7) Boán höôùng: 1 ñöôøng ñi ra Goø Daàu, 1 ñi Traõng Baøng, 1 leân Nuùi

Baø töø ñoù reõ ra höôùng thöù tö ñi veà Bình Döông. (8) Ñaây muoán noùi tôùi Tha-La xoùm Ñaïo (Coâng giaùo), thuoäc xaõ An

Hoaø quaän Traõng Baøng


Vĩnh Viễn Niềm Thương

Khi tôi chết, tôi ước làm con ma xó Quanh quẩn đêm ngày trong xóm nhỏ làng xưa, Nâng nhẹ chân người lam lủ nắng mưa, Dìu bước trẻ sơm trưa qua lối ngỏ, Hoặc khi chết, tôi sẽ làm cơn gió Góp tiếng thở dài những trăn trở đêm đen, Rước hốn thiêng từ muôn kiếp tổ tiên, Ru nhẫn nhục đời chau con khốn khổ. Khi tôi chết, xin được thành cây cỏ, Bấu đất trời, ôm thiên cổ với ngàn sau, Vòng tay xanh xoa dịu vết thương đau, Cùng mưa gió gieo khúc sầu vạn thuở. Ước không được, tôi đành làm cát bụi, Cho tôi về gieo bón lại ruộng nương, Để tôi được trở về cùng miên viễn Miên viễn phận người.. Và vĩnh viễn một niềm thương.

Lâm Thanh 10/2004


Laøm sao queân

Xa Traø vinh coù nhôù Haøng me xanh rôïp trôøi Ao Baø Om thaéng caûnh Buùn nöôùc leøo ngon ôi...”

Laøm sao maø queân ñöôïc Buùn nöôùc leøo Traø Vinh Vaø muoân ngaøn noãi nhôù AÁp uû troïn ñôøi anh. Xöa Em laø eùn nhoû Haêm hôû ñôïi muøa Xuaân, Anh mô laøm caùnh gioù Naâng eùn lieäng trôøi xanh. Em thöông aùo daøi traéng Anh aùo ngaén, quaàn xanh, Ngaây thô vui ñeøn saùch, Tröôùc maët cuõng maøu xanh.


Em nöôùc da baùnh eách, Mieäng cöôøi noùi maën moøi, Thöôøng hoàn nhieân nhoûng nheûo : “Si nuøm chooùc Boøn ôi”.** Moät buoåi mai naéng bieác, Roän raõ tieáng chim keâu, Coù coâ em baät khoùc. Chöøng nhö saép bieát yeâu. Roài maây ñen oan nghieät Giaêng phuõ khaép trôøi queâ, Lìa nhau, tan tuoåi ngoïc, Xuaân ñi maát khoâng veà ! Anh xoay theo côn loác, Queân hoïc noùi yeâu thöông. Baày EÙn xöa tan taùc, Moäng ñeïp thaønh khoùi söông. Ngöôøi xa nhau xa maõi, Chöa troïn böôùc traàn ai Maø ngôõ ñaày chín kieáp, Ngaøn naêm vaãn nhôù hoaøi.


Nhôù haøng me vaø nhôù Vaøm soâng rôïp boùng döøa ... Ñoàng luùa vaøng thôm nöùc.. Duø cho maáy xa xöa. Laøm sao maø queân ñöôïc Khung trôøi cuõ Traø Vinh Vaø muoân ngaøn noãi nhôù Cuøng chuyeän treõ chuùng mình. Nhôù chi .. muoán cheát ñöôïc ! Anh mô gaëp dieâm vöông Baûo ngaøy naøo hoaù kieáp Veà thaêm laïi Em thöông… Laøm sao maø queân ñöôïc Khoâng bao giôø queân ñöôïc Ñaâu.. Em../.

Chuù thích: * Xin möôïn baøi thô cuûa taùc giaù N T laøm nguoàn caûm vì Maáy vaàn dieäu ñôn sô, maø nhö lôøi thaàn chuù, EÁm toâi lòm vaøo mô. Vaø xin söûa chöõ Veà thaønh chöõ Xa. ** Tieáng Khmer, coù nghæa: AÊn buùn nöôùc leøo, Anh ôi.

Laâm Thanh Thaùng taùm Quyù Muøi. 2003


Tuoåi Chieàu

Boùng chieàu öôm raùng ñoû, Queâ nhaø xa, raát xa! Chim hoang bay veà toå, Moät mình, ta vôi ta! Xuaân moøn oâm naéng haï, Beán cuõ vuït muø khôi, Troâi theo doøng thieân coå, Moät mình, ta chôi vôi! Tuoåi moøn ñoùn Xuaân sang Hoa coû cuõng lôõ laøng, Gioù Xuaân haèng muoân thuôû, Xua ta veà mieân man! Moät thôøi qua baõo löûa, Moät thuôû vöôït ñaïi döông. Giôø tuoåi chieàu!.. Traên trôû, Cöù moäng thaáy... queâ höông! Laâm Thanh 2/2008


TÌNH YEÂU

EM V Ề

Em toâi rôùt xuoáng töø trôøi Cuøng toâi aên ôû nöûa ñôøi laïi ñi. Em ñi caùt buïi coøn ñaây, Hoàn tieân theo khoùi nöông maây veà trôøi. Ngoït buøi chæ ñöôïc mím moâi, Ñaéng cay Em ñaõ cuøng toâi neám nhieàu. Baây giôø về coõi phieâu dieâu, Nghóa nhaân ñaõ troïn, yeâu thöông cuõng troøn. Boùng Em, in daùng hình con, Tình Em, löu daáu saét son cho ngöôøi. Thieân ñình, coõi Phaät ? thaûnh thôi, Thoaûng coøn ngoaûnh laïi, phoø ñôøi con ngoan. Traàn duyeân naøy daãu gian nan, Chín ñôøi... nöûa kieáp muoän maøng xaù chi. Em veà treân aáy... an vui. /.

(Người khôi nước mắt) Nhớ mãi ngày 3 tháng tư năm Mậu Dần 1998


Tieân Maéc Ñoïa

Haõy cöôøi leân ñi Em Hôûi naøng tieân beù boûng, Duø caùnh Thieân Thaàn ñaõ xeáp Em vaãn laø beán moäng coõi trôøi xanh. Nhôù xöa, Töø Thieân Ñaøng rôùt xuoáng Em hoùa kieáp thaønh ngöôøi, Laøm quaø tieân Thöôïng Ñeá taëng rieâng anh Ta naém tay nhau tung taêng trong buïi gioù. Ñoaïn ñöôøng traàn vaãn nöông böôùc chaân nhau. Nhöng boãng ñaâu Ñaát trôøi daäy soùng Mòt muøng bieån nhuïc nuùi ñau. Em thaønh thaân kieán coû Anh thaønh keû toäi ñoà. Töôûng anh laø ñieåm töïa. Nhöng khi anh rôi xuoáng hoá Em laïi laø ngöôøi keùo ñôõ anh leân Roài luùc Em vaáp ngaû, Anh ñöùng nhìn vaø vaãn döïa vaøo Em. Oâi! Thaân coø laën loäi, thaâu ñeâm. Nuoát ñaéùng cay, nhín cho ñôøi anh coøn chuùt ngoït, Ñeå anh soáng soùt


Trôû veà Laøm cua gaõy caøng Laøm chim gaõy caùnh, Nhö ngöôøi cuøi huûi Luûi thuûi boùng ma. Tình ngöôøi tôi taû... Roài cuõng chính mình EM, Thaân saäy coøm trong röøng thuù ñieân hoang daõ, Mang boùng caây giaø che maùt ñôøi anh. Ngoïn haûi ñaêng buoåi chieàu taøn taän theá. Hôûi naøng tieân maéc ñoïa! Sao Em voäi muoán veà treân aáy Khi bình minh heù loä cuoái ñeâm ñen. Em ôi, Khi Em bay boång veà trôøi Anh rôi ñuøng xuoáng vöïc, Gioù rít uø tai, Laïnh teâ xöông thòt, Laïnh teâ xöông thòt, Boàng beành, huït haång, aâm u Anh bay vaøo vuõ truï loã ñen, hö voâ, buoát giaù. Khoâng, khoâng! Em ôi Haõy döøng chaân treân “ñænh tuyeát vaân” Hay giöõa taàng maây ñoû. Haõy döøng laïi nôi ñoù


Chôø anh. Xong nôï traàn, anh böôùc theo Em, leân ñoù Ñeå cuøng naém tay nhau tìm hoàn coã thieân thu. Hay laø Em coøn trôû laïi?! Laøm tieân ñoàng treû daïi, nhaø ai? Anh cuõng seõ tìm ñeán ñoù Röôùc Em veà vaø nuoâi ñuû ba sinh.

Em ôi! Duø Em ñang laø coïng coû, Coïng coû meàm heùo uùa röng röng, Vaãn laø gaäy thaàn naâng ñôõ böôùc chaân anh. Ñeå anh ñi ñeán caïn ñôøi, uoáng cho heát caën, ñoâng ñaù gian nan.

Hôûi naøng tieân beù nhoû Duø Em laø ñoùm löûa, cuûa yeâu thöông Nhöng laïi laø vaàng döông maïch soáng. Anh ñaõ töøng buoàn hôn noãi buoàn Em coù, Anh cuõng khoå nhieàu laàn noãi khoå Em mang.

Giôø ñaây Vì maát heát, Em thaønh tieân maéc ñoïa, Vì maát ñôøi, anh chæ coøn laïi coù Em. Töø thöông Em, Anh thöông ngöôøi taát caû, Töø thöông ngöôøi, Anh caøng roõ voâ bieân. Haõy cöôøi leân ñi Em. Em vaãn laø taát caû Laø taát caû cuûa rieâng anh!!! Nhìn leân vónh cöûu cao xanh, Choã naøo cuõng seõ ngaøn naêm mình veà!!

Lâm Thanh 10/2006


Tha La Ngaøy Trôû Laïi

“Ñaây Tha La xoùm ñaïo Coù traùi ngoït caây laønh Toâi veà thaêm moät daïo”* Tìm laïi boùng trôøi xanh. Haêm laêm naêm khoâng gaëp Töø thuôû em chöa choàng, Anh xöù ngöôøi meâ maõi Tình xa hôn bieån Ñoâng. Naêm xöa mình ngaây daïi, Heïn nhau boùng giaùo ñöôøng, Thieân Ñaøng vöøa môû cöûa Tim ñoå nhöõng hoài chuoâng. Anh tay daøi caùnh haïc Run run vuoát vai troøn, Em thaån thôø kheû baûo: “Tay anh, caùnh thieân thaàn”! Em toùc meàm luïa ruõ Phuõ dieäu naéng chieàu hanh, Maét röng buoàn kheùp löõng Nhoát troïn boùng trôøi xanh.


Anh khôø hôn ñaø ñieåu Chui ñaàu trong toùc em Mong troán ñôøi gioâng baûo, Nhöng ñôøi vaãn toái ñen! Ngaøy queâ höông suùng noå, Ta vaät vaû yeâu thöông, Daãu ñoâi ñöôøng soâng nuùi Nöôùc vaãn trôû veà nguoàn. Ngaøy queâ höông nhuoäm ñoû Anh töùc töôûi ra ñi, Em ôû cuøng giaëc döõ Nghe tim vôû bieät ly. Anh chim trôøi gaõy caùnh, Haèn theâm veát thöông loøng Vaãn mieät maøi vieån xöù, Moä phaàn bieát coù khoâng!

Haêm laêm trôû laïi, Em ñaõ hai ñôøi choàng, Toùc daøi pha maây xaùm, Vai moøn gaùnh ñau thöông! Beân em, baày treû ñoùi Ñöùa goïi Meï, goïi Baø, Anh söûng sôø...khaùch laï, Treû daùo daùc ngôø...cha?!


Tha La ngaøy trôû laïi, Coû töôi xanh giaùo ñöôøng, Moä tình chöa laáp kín, Ñaùy loøng vaúng tieáng chuoâng.

Chia tay hoàn teâ taùi Em aáp uùng noãi nieàm: “Tay thieân thaàn, Anh nheù Nhôù veà vuoát... maét em!” Quay ñi, tình caâm laëng, Nghe leä nhoû sau löng. Giaùo ñöôøng saân nhaït naéng, Laëng leû... boùng chuoâng nghieâng!!

(Taëng Ñieàn thò Gia Bình) Laâm Thanh 2000.

Cöôùc chuù: Tha La laø moät ñòa danh cuûa Taây Ninh, Caùch Traõng Baøng 6Km. * 3 caâu thô ñaàu: trích trong baøi thô Tha La cuûa Vuõ Anh Khanh, taùc giaû truyeän Nöûa Boà Xöông Khoâ. Xin möôïn hôi thô vaø moät soá töø trong baøi thô Chuyeän tình buoàn ñeå ghi laïi caâu chuyeän tình noùi treân.


VEÀà

Maùu toâi laø nöôùc Cöûu Long Thòt toâi laø ñaát Cha OÂng ñaép boài, Xöông toâi caây traùi ñaõ nuoâi, TRAØ VINH laø choán hoàn toâi gôûi veà.

Woy Woy 2002

XU ÂN C ẢM Sôùm mai thöùc daäy, Naéng xuaân haây haây, Troäm nhìn em, ñaém ñuoái. Baêng giaù cuoäc ñôøi boång nhieân boác hôi leân nuùi, Boán möôi naêm tröôùc... Sao cöù ngôõ laø hoâm nay, Gioù xuaân xua ñi cuûa ta bao nhieâu tuoåi!

Hôn saùu chuïc roài! Maø töôûng ñoä ñoâi möôi !

Ta hoân em Nuï hoân thaät môùi Nhö naéng xuaân meàm hoân möôùt vaïn coû caây. Khoâng laøm sao nhôù heát Hoân em laàn thöù maáy, Maø sao quaù ngoït ngaøo Nhö nuï hoân ñaàu thuôû aáy trao nhau !


Ta ñaõ yeâu em Töø naêm thaùng khoâng teân... Töø ñaát trôøi bôõ ngôõ, Roài cuøng nhau ñeám soá ñaøn con Nhö ñeám coät moùc thôøi gian, Daáu khaéc cho nhöõng böôùc chaân ñöôøng haïnh phuùc Cuõng ñaõ bao laàn Daét nhau leân ñænh cao nuoái tuõi... Dìu nhau xuoáng bieån roäng gian nan, Ta vaãn beân nhau, caàm tay nhau, böôùc tôùi. Ñeå maõi baây giôø... ta haõy coøn soáng soùt.

Saùng nay Xuaân môùi, Em laï ?! Khieán loøng ta boång nhieân roän raõ Nhö nhöõng laàn ñaàu ta gaëp gôõ laøm quen !

Xin Caûm ôn Trôøi Ñaát Ñaõ dìu daét Xuaân veà, Caûm ôn Xuaân naéng ñeïp Ñeå ta thaáy Em xinh, Caûm ôn... ta coøn soáng soùt Ñeå cuoái ñôøi coøn ñöôïc thaáy muøa xuaân Vaø caûm ôn Em, beù nhoû Vaãn daïi khôø... quaán quyùt maõi ñôøi Anh !../.

Laâm Thanh, 10/2003


Möa nhôù

Möa giaêng muøng nguû ban ngaøy, Gioù xoâ saàm saäp lung lay phoá môø, Rì raøo tí taùch aâm xöa, Trôøi ñen uùp maët maây muø uû eâ. Tim hoang nhòp naëng ñeâ meâ, Hoàn loang boùng nöôùc leâ theâ sôïi buoàn. Laøm sao ñong ñöôïc nhôù thöông, Laøm sao goùp heát maây vöông cuoái trôøi Gôûi veà maáy neõo xa khôi, Maáy thôøi ly caùch, maáy trôøi xoùt xa. Nôi ñaâu teân goïi laø nhaø ? Maø sao ta laïi nhôù ta coõi naøo! Chaäp chôøn nöûa giaác chieâm bao, Quanh ta trôøi ñaát yeâu nhau raäp rình. Möa giaêng chaên goái laøm thinh! Trong ta döôøng cuõng u minh raõ rôøi./


Möa thương

Möa ngaøy roài laïi möa ñeâm, Möa cho uùng ñaát, möa meàm goái chaên Tieáng möa oâm chaët khoâng gian, Coù nhau loøng vaãn man man gôïn buoàn. Gioït daøi gioït vaén næ non Cho hao giaác nguû, cho moøn taám thaân. Möa gieo gioït laïnh ngoaøi song, Phoøng the ai roùt gioït noàng yeâu ñöông. Beân ngoaøi gioù voã möa tuoân, Trong tim luû luït tình thöông cho ngöôøi. Gioù möa taáu khuùc nhaïc trôøi, Ngöôøi ñan taâm söï baèng lôøi ñoâi tay. Möa lôi.. gioù leùn thôû daøi Rung caønh nöôùc ñoïng ruïng ñaày hö khoâng. Heø nhau taùt caïn truõng buoàn, Tai no tieáng ngoït ru hoàn non tieân. Haït thöa laùch..chaùch.. ngoaøi hieân Nhö ai cheùp mieäng coøn theøm möa theâm. Möa cho saám seùt laëng im…/.

Laâm Thanh, möa daàm thaùng naêm 2003


DÁNG XƯA

1- Dáng Xưa 2- Hoài Xuân 3- Chúc Tết 4- Mừng Thọ 81 5- Mừng Thọ 60 6- Mừng Bạn dọn về Woy Woy 7- Mật Non


DÁNG XƯA Trôøi caøng laïnh cho tim anh caøng noùng. Maây xuoáng gaàn cho öôùc voïng theâm cao, Gioù phôn phôùt khôi buøng bao kyû nieäm. Khoâng coù em, anh thôø thaån... chieâm bao. Nhôù hoài ñoù, gaëp nhau em ngoaûnh maët, Vöøa thaáy em, anh ngôõ laïc boàng lai. Coù gì ñaâu, chæ ñoâi laàn lieác maét Maø veà nhaø, hoàn nöûa tænh nöûa say. Roài ñoâng aáy, ta thoâi yeâu baèng maét, Nhöõng heïn hoø, riu ríu böôùc chaân em. Daùng nho nhoû, theo tieáng loøng daãn daét Laïc vaøo ñôøi, laïc maát coõi thaàn tieân. Ñoâng nhöõng ñoâng, aám men noàng haïnh phuùc. Goùp hình haøi cuøng ñoát chaûy tuyeátù baêng, Neâm yeâu ñöông baèng aùi aân ngoït ngaát, Tieát ñoâng giaø, maø ngôø ngôï ñang xuaân! ÔÛ beân ñoù chieàu nay Em coù laïnh? Anh beân naøy ñun kyû nieäm thaønh thô, Trôøi laïnh giaù, loøng anh nhö haï naéng, Caøng nhôù em, caøng daäy löûa höông xöa./

Laâm Thanh. Muøa ñoâng Sydney 6/2005 Rieâng taëng Beù Chaïy


Thô xöôùng hoaï Baøi xöôùng

Chieàu thu Queenland

Chieàu thu hiu haét gioù heo may Baøng baïc chaân maây maáy haïc gaày Maûi mieát chim tìm veà toå cuû? Baâng khuaâng ta ñöùng giöõa trôøi Taây! Hoaøi troâng coá quaän saàu man maùc Khaéc khoaûi tình queâ leä öùa ñaày Ví ñöôïc nhö ñaøn thieân haïc aáy ? Khuoân vaøng khoân theå nhoát maây bay..Ñan Phuïng,

caûm taùc 3/2005 Baøi hoaï Kính hoaï nöông vaän baøi vuûa Baùc Ñan Phuïng vôùi loøng caûm meán

Chieàu thu thöông nhôù Hoaøng hoân ñoû naéng nhôù hôi may, Raûi raùc caây trô, loä daùng gaày. Nöôùc aùnh ngaøn maây chung nhaát saéc. Trôøi in boùng nhaïn reõ rieâng taây. Bô vô khaùch löõ, tri aâm thieáu Laëng leõ thaân coâi, kyû nieäm ñaày. Töø thuôû ngöôøi ñi, thu vónh bieät. Chieàu chieàu vaãn ngaém laù thu bay.!.

Laâm Thanh Woy Woy, Central Coast


Thô Xuaân Hoaøi Xuaân Baøi xöôùng:

Thuyeàn ai chôû moäng ñeán töø ñaâu? Ñaäu beán soâng xöa giaûi noãi saàu Cho raëng truùc töôi caønh laù thaém Ñeå vöôøn mai roän tieáng chim caâu Yeâu ñôøi, thô deät toaøn hoa gaám Nhôù ñaïo, ngöôøi queân moïi khoå ñau Gioù môùi ñöa xuaân veà aám aùp Höông leân muoân töù troå muoân maàu.

Ñan Phuïng Xuaân Giaùp Thaân 2004 caûm ñeà

Baøi hoaï 1

Teát ñeán maø Xuaân vaãn ôû ñaâu! Teát gì.. chæ nhôù vôùi öu saàu, Nhôù thôøi vaän nöôùc nhö vaân caåu Saàu kieáp phuø sinh töïa boùng caâu. Ñaát khaùch möøng Xuaân nung naéng löûa Queâ nhaø ñoùn Teát khuaáy thöông ñau, Tìm ñaâu cho thaáy Xuaân muøa cuõ Ngaøy aáy trôøi hoa daäy saéc maàu!?


Baøi hoaï 2 (nöông vaän)

Queâ ngöôøi aên Teát coù vui ñaâu? Naéng haï, coû caây cuõng muoán saàu. Tröôùc ngoõ mai vaøng!? Thoâi chaúng thieát Trong nhaø lieån ñoû!? Boû khoâng sao. Giao thöøa coù keû cöôøi nhö meáu, Tröø tòch rieâng ta haùt töïa...tru. Ñoùn Teát, tôù c aøy khoâng kòp thôû Teát theâm, tuoåi caïn, toùc theâm maàu!?

Laâm T. Hoå,

kính hoaï nguyeân ñeà Hoaøi Xuaân cuûa Baùc Ñan Phuïng Vôùi taám loøng kính meán

Xuaân Giaùp Thaân, nhaèm heø Uùc Chaâu Thaùng 01/2004

Möøng thoï 81 tuoåi

Xuaân nay möøng ngoaïi baùt tuaàn roài Nhôù laïi höông ñôøi, vò ngaùt moâi Con chaùu thaûo hieàn vui daï laõo Phu quaân tao nhaõ ñeïp duyeân haøi Tình nhaø, nghóa baïn, taâm coøn naëng Nôï buùt, nieàm queâ, trí khoù vôi Nhöõng öôùc doøng Thöông theâm ngoït nöôùc Cho caây Nhaân aùi maõi sinh choài.

Ñan Phuïng, UÙc chaâu, sinh nhaät thöù 81 16 / 02/ 2003


(Hoïa baøi Möøng thoï 81)

Kính möøng thoï baùc Ñan Phuïng

Xuaân ñeán...Xuaân qua...taùm moát roài ? Xuaân naøo... thô cuõng nôû töôi moâi, Töôi nhö loäc buùp ñôm caønh laõo Ñeïp töïa söông tô traõi goùt haøi. Cuoäc theá bao ngöôøi oâm nghóa naëng ? Traàn ñôøi laém keû boû tình vôi, Tình noàng Baùc uû cho xuaân treû Nghóa naëng, maàm thô maõi naåy choài Laâm Thanh, Sydney2003

Möøng thoï 60 töï traøo

Ba chìm, baûy noåi, chín long ñong, Saùu chuïc tuoåi troøn vaãn...soá khoâng. Ra phoá nhieàu ngöôøi keâu Chuù, Baùc. Veà nhaø ñaùm treû goïi Cha, OÂng. Soi göông, toùc xoaén coøn coi möôït, Ngaém daùng, löng baønh chöûa thaáy cong Ai baûo saùu möôi laø thoï (!) nhæ ? Tôù chöøng baûy chuïc haún coøn phong ./.

Lam Thanh


Mật non

Hiu hiu gioù ñaåy caønh boâng Boång nghe cuoàn cuoän trong loøng soùng daâng, Haøng döøa xoûa toùc beân soâng, Hoàn tui nheï höõng nhö ..loâng boâng goøn Vì em tuoåi ngheù traêng troøn, Tui thì raèm leû haûy coøn thö sinh. Nhìn nhau maø chaúng daùm nhìn, Moät tia maét lieác rung rinh thieân ñöôøng! Maây chieàu moûng vính nhö söông. Tình trong nhö ñaõ tìm..giöôøng leo leân. Em vìa em nguû mình eân? Tui vìa oâm goái maø reân huø huø!! Maù thöông, Maù bieåu: Ñöøng ngu, Nhoû maø thöông baäy ôû tuø nghe con! Maät non ñaéng töïa boà hoøn! Ñôïi em mau lôùn, ñôïi moøn goái oâm!! Ñôïi hoaøi, ñôïi rieát oám nhom. Ñuøng ra! Em boång coù con vôùi ngöôøi?? Hiu hiu gioù thoåi bay tui!!!

Hai Queïo


CHUÙC TEÁT

Teát ñeán ? Thoâi mình cuõng chuùc nhau ! Chuùc nhau söùc khoeû laãn sang giaøu; Boán muøa taøi loäc voâ nhö nöôùc, Taùm tieát thaân giaø khoeû töïa traâu. Ñaát khaùch möøng Xuaân nghe tuûi tuûi Queâ ngöôøi aên Teát, thaáy ñau ñau. Thoâi thì theo lòch, mình aên Teát, Cöù chuùc nhau roài laïi chuùc nhau.

UÙc Chaâu, 12 Feb. 2007

Laâm Thaønh Hoå


Lâm Thành Hổ

Ñoaïn ghi sau ñaây nhaèm giôùi thieäu sô löôïc veà moät vuøng ñaát raát ñaëc bieät coù moät khoâng hai cuûa nöôùc Vieät Nam maø toâi xin goïi laø Xöù Chuøa Thaùp, ñoù laø ñaát Traø Vinh maø tröôùc ñaây töøng ñöôïc keâu laø Vónh Bình. Vuøng ñaát Soùc Traêng cuõng coù saéc thaùi töông töï, nghæa laø cuõng coù nhieàu chuøa thaùp vôùi nhieàu ngöôøi Khmer sinh soáng, nhöng khoâng ñaäm neùt baèng Traø Vinh. ÔÛ ñaây cuõng coù caùc toân giaùo khaùc nhö Thieân Chuùa, Tin Laønh, Phaät Giaùo Vieät Nam, Cao Ñaøi, Hoøa Haõo, Hoài Giaùo, v.v. ñuû heát, nhöng khoâng phaûi laø ñeà taøi cuûa baøi ghi naøy. Ñaây chæ chuù troïng phaàn Chuøa Khmer.

Xin quí vò ñöøng hy voïng seõ ñöôïc ñoïc moät baøi khaûo cöùu, maø chæ coi ñaây laø phaàn daãn nhaäp hay gôïi yù cho vieäc nghieân cöùu vaø söu khaûo xa hôn, ñoøi hoûi nhieàu thôøi gian, coâng phu, nhieàu taøi lieäu cuõng nhö nhieàu döõ kieän cuï theå. Hoaøn caûnh khoù khaên hieän taïi chöa cho pheùp toâi hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän ñoù. Duy coù ñieàu toâi coù ñöôïc moät lôïi theá laø ñöôïc sanh ra vaø lôùn leân ôû trong soùc, töùc laø soáng giöõa loøng ñoàng baøo Khmer. Vì theá, phaàn vieát ngaén naøy tröôùc heát nhaèm ghi nhaän laïi nhöõng ñieàu töø trí nhôù, töø maét thaáy tai nghe, noùi chöa theo saùch nhöng maùch coù chöùng. Nhöõng taám hình keøm ñaây laø nhöõng baèng chöùng soáng. Phaàn trình baøy seõ ñöôïc gom vaøo maáy tieát muïc nhö sau:

1. Giôùi thieäu Traø Vinh (Vónh Bình). 2. Giôùi thieäu ñoàng baøo Khmer. 3. Giôùi thieäu chuøa Khmer.


4. Lan man lôøi cuoái. 1. Giôùi thieäu sô veà Traø Vinh (Vónh Bình)

Soâng Cöûu Long noåi tieáng theá giôùi. Chaâu thoå soâng Cöûu Long ai cuõng bieát, nhöng thöôøng ñöôïc nhìn qua neùt ngoaøi cuûa Myõ Tho, Vónh Long, Sa ñeùc, Caàn Thô. Trong soá 9 tænh ñôm quanh con soâng 9 cöûa naøy, chæ coù tænh TV laø ít ai löu taâm muoán bieát. Lyù do chính coù leû laø do treïo ñöôøng, naèm trong ngoõ cuït. Thöù hai laø ngöôøi TV ít noùi. Vaø nhieàu lyù do khaùc nöõa. Nhöng thöïc ra TV coù nhieàu ñaëc ñieåm gaàn nhö töông phaûn laïi nhöõng gì nhìn thaáy doïc quoác loä 4 (nay ñoåi teân laø Quoác Loä 1A). Duø laø hoøn ñaûo lôùn nhöùt naèm giaùp bieån vaø ñöôïc bao boïc bôûi 2 nhaùnh lôùn nhöùt, Tieàn vaø Haäu, cuûa soâng Cöûu, nhöng TV khoâng phaûi laø xöù vöôøn nhö Vónh Long, Sa ñeùc. Traø Vinh noåi tieáng veà ruoäng luùa. Vöôøn caây traùi ôû ñaây chæ traûi daøi theo 2 soâng Coå Chieân vaø Bassac hay nhöõng nhaùnh soâng lôùn. Vaït ñaát hình caùnh cung gieàng theo bôø bieån Ba Ñoäng röøng laø nöôùc maën, chen laån nhöõng coàn caùt nho nhoû khoâng ñöôïc phì nhieâu laém. Hai theá ñaát noùi treân chæ chieám phaàn nhoû dieän tích toaøn tænh. Coøn laïi khoái lôùn nhöùt ôû giöõa nhö caùi nhön thì toaøn laø ruoäng vaø gioàng. Ñaây môùi chính laø neùt ñaëc thuø cuûa ñòa lyù TV. Ruoäng luùa thì meânh moâng, luùa gaïo thôm ngon, xöùng ñaùng laø 1 trong nhöõng baàu söõa cuûa caû nöôùc. Veà ñieåm naøy TV coù neùt töông ñoàng vôùiï vuøng ñaát Soùc Traêng hôn. Gioàng laø haäu thaân cuûa coàn caùt duyeân haûi, laø vuøng ñaát cao, ít raïch ngoøi, ít röøng, neáu coù röøng thì toaøn laø caây cao boùng maùt, raäm ri. Du khaùch khi tôùi ngöôûng cöûa tænh lî seõ thaáy ngay neùt röøng daàu sao TV, khoâng ngôø raèng ôû vuøng ñoàng ruoäng maø laïi coù röøng nhö vaäy. Vì ñaát ñaõ thuaàn vaø vöõng chaéc töø laâu laém. Do ñoù coù theå noùi TV laø vuøng ñaát oån ñònh, vôùi neáp soáng bình laëng nhöùt töø ngaøn naêm veà phöông dieän ñòa chaát, nhaân vaên vaø chaùnh trò. Khoâng coù caûnh beå daâu cuûa Oùc Eo, Ñoàng Thaùp Möôøi, hay ñaát Muõi, khoâng coù cuoäc di daân khai hoang oà aït töø Ñaøng Ngoaøi, vì ñaõ coù ngöôøi ñònh cö töø tröôùc cuoäc Nam tieán. Khoâng coù chuyeän chieán tranh taøn khoác gaàn dieät chuõng nhö ôû Qui Nhôn Nha Trang xöa hay vieäc taøn saùt ôû Ñoàng Nai Ñeâ Ngaïn gaàn hôn trong söû. TV vöõng nhö baøn thaïch, thoaùt khoûi haàu heát nhöõng thieân tai laån nhaân tai. Bôûi theá, noù khoâng coù neùt ‘Vaên


minh mieät vöôøn’ nhö oâng Sôn Nam moâ taû ñaâu ñoù, nhöng coù theå möôïn chöõ maø keâu ñaây laø vuøng “Vaên minh mieät gioàng”. Theo kyù öùc soùt laïi töø tuoåi hoïc troø, thì ai cuõng bieát TV laø moät phaàn cuûa nhöôïng ñòa Taàm-phong-long, cuõng nhö ñaát Taàm Boân xöa, do vua chuùa Khmer nhöôøng laïi. Xin môû ngoaëc, Taàm boân tieáng Khmer coù nghæa laø Phöông Nam. Taàm phong long, phaùt aâm traïi ñi cuûa tieáng “Kompong Löôn”. Kompong laø baûi, beán, caûng. Löôn (hay Löôïng noùi theo Khmer Kroäm) thì coù nghæa laø thuoäc veà vua chuùa. Quaû thaät nhaùnh Tieàn giang coù laém beán caûng xöùng ñaùng. Taïi Mieàn Nam, coù haøng chuïc tænh coøn mang teân Khmer, nhö Myõ Tho, Sa ñeùc, Caàn Thô, Soùc Traêng, Caø Mau, Chaâu Ñoác chaúng haïn, trong ñoù coù Traø Vinh. Caùi teân naøy ñaõ coù treân 6 theá kyû roài, gaén lieàn vôùi huyeàn thoaïi veà vieäc xaây döïng ngoâi chuøa xöa maø nay vaãn coøn, ngay tænh lî. Khi ñaøo ao laáy ñaát laøm neàn chuøa thì boång thaáy töôïng Phaät troài leân, thænh voâ chuøa thôø. Phaät, tieáng Khmer laø Praêh. Caùi hoà, caùi ao thì keâu laø Trapaêng. Vuøng ñaát linh thieâng ñöôïc ñaët teân laø Praêh-Trapaêng. Töùc laø Ao Phaät! Thôøi Chuùa Nguyeãn vaø Gia Long keâu traïi ra laø Traø-Vang, chæ laáy tieáng Trapaêng, boû tieáng Praêh. Taây voâ vieát phieân aâm thaønh Travinh. Quoác ngöõ vieát laïi thaønh TraøVinh. Qua bao thaêng traàm cuûa lòch söû, teân TV vaãn giöõ y (ngoaïi tröø thôøi TT N.Ñ. Dieäâm ñoåi thaønh Vónh Bình). Veà haønh chaùnh thì xöa coù 9 quaän, tôùi thôøi quaân trò thì vì nhu caàu laäp tænh môùi laø Sa Ñeùc, caét moät phaàn töø Vónh Long ra, roài caét moät phaàn Vónh Bình buø laïi cho VL, neân TV bò maát ñi 2 quaän truø phuù nhaát, ñoù laø Traø OÂn vaø Vuõng Lieâm. Hieän nay coù 7 quaän, keå töø Baéc xuoáng Nam laø Caàu Keø, Caøng Long, Tieåu Caàn, Chaâu Thaønh, Caàu Ngang, Traø Cuù vaø Long Toaøn (nay goïi Duyeân Haûi). Luùc tröôùc 75 daân soá toaøn tænh treân 650.000, thuoäc tænh loaïi A theo tieâu chuaån thôøi ñoù. Ngaøy nay, vôùi dieän tích 2.368Km2, daân soá theo thoáng keâ cuûa chaùnh quyeàn ñöông thôøi laø 1 trieäu. Tröôùc naêm 75, oâng Huyønh Minh, caàn cuø côõi chieác xe Mobylette, veà caùc tænh thöïc hieän nhieàu cuoäc söu khaûo moät soá tænh duø coù tính caùch caù nhaân nhöng ñaõ ñeå laïi nhieàu cuoán saùch thaät giaù trò. Rieâng Tænh Vónh-Bình thôøi aáy thì ñöôïc nhoùm chuyeân vieân bieân soaïn


thaønh saùch taøi lieäu goïi laø Ñòa phöông Chí Tænh Vónh Bình, maø sau 75 vaøi vò quan chöùc CM tænh phaûi coâng nhaän laø coâng phu vaø giaù trò vì noù ghi laïi ñuùng tôùi 95%. Laâu nay, taäp ñòa phöông chí ñoù chæ ñöôïc Cô quan an ninh giöõ rieâng, khoâng phoå bieán, khoâng hieåu coù aån yù gì. 2. Ñoàng Baøo Khmer Taïi Traø Vinh. Coù nhaø baùo naøo ñoù hoà ñoà baûo raèng TV coù ngöôøi Vieät ñoâng nhöùt roài tôùi ngöôø Hoa vaø sau cuøng laø ngöôøi Khmer chieám thieåu soá nhoû nhöùt. Ñieàu naøy chæ ñuùng vôùi rieâng tænh lî (nay goïi laø Thò Xaõ). Ñi xuoáng quaân lî thì ñaõ thaáy khaùc. Nhìn toång theå thì tyû leä ñoù hoaøn toaøn traùi ngöôïc laïi. Thôøi Phaùp coù thoáng keâ noùi hoï coù khoaûng 600.000 ngöôøi. Toâi ñaõ ñoïc quyeån Ñòa Phöông Chí VB, coøn nhôù roû trong ñoù ghi ngöôøi Khmer chieám hôn 65% daân soá toaøn tænh. Keá ñoù laø ngöôøi Vieät. Coøn ngöôøi Hoa thöôøng thaáy nhan nhaûn ôû caùc cöûa tieäm giöõa phoá chôï, coi xoâm tuï vaây maø chæ chieám tyû leä raát nhoû. Ai chòu boû coâng chaïy xe gaén maùy veà laøng thaêm daân thì tôùi ñaâu cuõng seõ thaáy ngay tyû leä thaät cuûa daân soá Khmer, moät ñieàu maø khaùch seõ heát söùc ngaïc nhieân khi ñi thaêm TV laàn ñaàu. Vaán ñeà khoù khaên laø laáy nhöõng tieâu chuaån theá naøo ñeå laøm cuoäc thoáng keâ. Caùi Hoï chaùnh cuûa ngöôøi Khmer thöôøng laø Kim, Kieân, Thaïch, Sôn, Danh, roài tôùi vaøi hoï nghe quen quen nhö lai, ñoù laø Lyù, Nhan, Chaâu, Phöông, v.v. (Ñaëc bieät ôû Taây Ninh coù ngöôøi Campuchia thuoäc Khmer lôh mang hoï Cao, thaät ñoâng; lyù do laø hoï chaïy qua theo ñaïo Cao Ñaøi neân Ñöùc Hoä Phaùp cho hoï mang hoï Cao). Thaät khoù chính xaùc neáu duøng caùi hoï ñeå phaân chia chuõng toäc vì TV coù nhieàu ngöôøi lai. Taøu lai Khmer goïi laø “ñaàu gaø ñít vòt”. Coøn Vieät lai Taøu, Khmer lai Vieät nöõa. Tyû soá ngöôøi lai coù theå treân 10% laïi thöôøng deã bò phaát phô theo chieàu gioù. Ví duï nhö bò aùp löïc lyù lòch ñeå thaêng tieán, cho sôû laøm hay nhieàu lyù do khaùc, nhieàu ngöôøi Khmer phaûi phaûi baám gan khai mình laø daân toäc Vieät. Do ñoù con soá veà ñoàng baøo Khmer cöù giaûm daàn. Chính vì caùi bieân giôùi mô hoà ñoù maø ngaøy nay tyû leä ñoàng baøo Khmer thay ñoåi tuøy theo nguoàn tin, coù taøi lieäu cho raèng gaàn 50%, taøi lieäu khaùc ghi chæ coù 28 (!?). Ñoù laø vaán ñeà khaùch quan caàn laøm saùng toû hôn. Ngoaøi ra, ngöôøi ta vaãn coøn nuoâi nhieàu ñònh kieán


gaây nhieàu phaân hoùa hôn laø ñoaøn keát nhö thöôøng hoâ haøo. Ñaõ sinh ra vaø soáng trong soùc Khmer vaø töøng loäi nhieàu trong tænh, toâi coù vaøi nhaän xeùt traùi vôùi nhöõng thaønh kieán tai haïi ñoù.

a. Tröôùc heát, ñoàng baøo Khmer khoâng hung döõ. Traùi laïi hoï raát hieàn hoøa, thaät thaø chaân chaát, khoan dung vaø hay laøm phöôùc. Hoï hieàn gaáp maáy laàn daân queâ ngöôøi Vieät. Môû mieäng ra laø hoï nieäm Phaät.Vì lyù do tuyeân truyeàn maø ngöôøi ta ñaõ töøng noùi hoï hung döõ, coù haønh ñoäng “Caùp Duoànn” roài theâu deät ra ñuû thöù vôùi aån yù chaùnh trò. “Caùp” laø chaët, cheùm. “Duoànn” laø ngöôøi Vieät. Vaùc dao hay phaûn röôït cheùm, chöù khoâng coù nghæa suoâng laø chaët ñaàu. Gioáng nhö mình vaùc dao phaûn taàm vong vaïc nhoïn röôït Taây vaäy thoâi. Xin ñöøng nhaéc laïi vaøthoåi phoàng vieäc ñoù ñeå gaây theâm maëc caûm cho caû 2 beân. Thaät söï ñoù laø phaûn öùng töï nhieân vaø cuõng vöøa phaûi cuûa thaønh phaàn mang maëc caûm truyeàn kieáp, toå tieân bò hieáp ñaùp quaù möùc bôûi quan “Vöông”, vua chuùa Vieät Nam, nhöùt laø töø thôøi Thieäu Trò, Töï Ñöùc.

b. Thöù hai laø xin ñöøng nghæ laø hoï ngheøo, baàn cuøng cô cöïc. Ñieàu naøy ñöôïc thoåi phoàng theo caùi goïi laø “Saøigoøn phoàn vinh giaõ taïo” vôùi duïng yù gì ñoù. Söï thaät, hoï laø ñieàn chuû cha truyeàn con noái. Nhaø cöûa cao raùo khang trang chôù khoâng luïp suïp nhö nhieàu ngöôøi töôûng. Khoâng bao giôø coù caûnh ñieàn chuû taù ñieàn trong kòch tuoàng hay tieåu thuyeát tuyeân truyeàn nghe ñeán nhaøm tai, maø hoï soáng raát haøi hoøa trong tình töông thaân töông trôï cao nhaát nöôùc Vieät Nam. Toâi seõ noùi roû hôn ôû phaàn sau. Chæ sau naøy, vì vieäc taùi phaân phoái roài tôùi taäp theå hoùa ñaát ruoäng, hoï bò maát ñaát, thì moät soá ngöôøi môùi laâm caûnh laàm than. Tuy nhieân, hoï vaãn khoâng ñoùi, côm vun cheùn ngaøy hai böõa nhö töï ngaøn xöa. Noùi hoï ngheøo thì chaúng khaùc naøo baûo Saøigoøn thieáu cheùn aên côm. Ngheøo thì coù tieàn ñaâu caát vaø tu boå cho maáy traêm ngoâi chuøa ñeïp nhöùt nöôùc nhö vaäy?

c. Thöù ba laø ñöøng cho laø hoï keùm thoâng minh, doát naùt ít hoïc, coi hoï nhö daân toäc ít ngöôøi gioáng nhö moät soá nhoùm khaùc vuøng nuùi. Keâu hoï laø daân toäc ít ngöôøi laø ñaøo theâm maëc caûm ñaõ choân saâu trong kyù öùc. Toâi thaáy mình neân keâu laø Ñoàng baøo Khmer, hoaëc Ngöôøi Vieät goác Khmer, vì “Daân Toäc” Vieät Nam noùi chung coù raát nhieàu “saéc daân”, nhö Möôøng, Thaùi, Bahnar, Rhadeâ, Eâñe, Seâñang,


Chaøm, Hoa vaø Khmer. Taát caû caùc saéc daân ñoù goäp laïi laø ñoàng baøo, laø Daân Toäc Vieät. Coøn tieáng “Daân toäc Kinh” laø gì? Chaéc phaûi caàn nghieân cöùu laïi cho töôøng taän hôn vaán ñeà phöùc taïp naøy. Veà ñoàng baøo Khmer, daàu gì thì caùi gene cuûa con chaùu nhöõng vò laäp neân Angkor Wott cuõng coøn ít nhieàu trong doøng maùu hoï, cho neân söï thoâng minh cuûa hoï cuõng caàn ñaùnh cho khoa hoïc vaø khaùch quan hôn. Trong thöïc teá, ñaõ töøng thaáy thôøi Quoác Vöông Sihanouk, nhieàu vò töø Traø Vinh ñaõ qua Nam Vang laøm vieäc ôû caáp Trung Öông, laøm tôùi Thuû Töôùng, Boä Tröôûng. Nhöõng teân tuoåi nhö Sôn Ngoïc Thaønh, Sôn Sann, Sôn ngoïc Minh, Ieâng Sreây, v.v. ñaõ vöôït bieân giôùi. Coøn nhöõng vò khaùc cuõng danh vang moät thôøi tronh tænh nhö Thaïch lang Sa, Chaâu töû Lieân, Kieân Chaêng, Kim Mouny, Phöông vaên Nhôn vaân vaân, töøng laø daân bieåu, syõ quan caáp taù laøm ñaàu tænh, ñaàu quaän vaø nghò vieân thôøi tröôùc.

d. Thöù tö laø ñöøng töôûng töôïng “soùc” ñoàng daïng vôùi buoân treân cao nguyeân. Soùc do tieáng Sroùc maø ra. Coù nhieàu nghæa laém, laø laûnh thoå, laø xöù, laø xoùm.v.v.tuøy theo choã trong caâu noùi, sroùc Khmer laø xöù Khmer, Sroùc Cheânh laø xöù Taøu, Sroùc Duoänn laø xöù Vieät, Sroùc Khlaêng laø xöù döõ daèn, v.v.. ÔÛ trong Sroùc töùc laø ôû vuøng queâ. Nhöng “Soùc Khmer” hay soùc Mieân duøng ôû ñaây laïi coù nghæa khaùc hôn nhö vöøa noùi, noù coù nghæa vuøng queâ, xoùm queâ, laøng queâ maø trong ñoù coù nhieàu ngöôøi Khmer sinh soáng. Chöa chaéc laøng queâ Vieät ñeïp hôn soùc Khmer. Cho neân xin gaït boû thaønh kieán maø ñi voâ soùc chôi coi ra sao. Toâi töøng daãn moät baïn ngöôøi Quaûng Nam veà soùc toâi chôi. OÂng baïn baät ngöõa. Ñaây laø nhöõng con gioàng daøi thaêm thaúm vôùi haøng tre thaúng taép, vôùi con ñöôøng caùt theânh thang naèm goïn giöõa nhöõng caùnh ñoàng ruoäng luùa meânh moâng. Nhaø ôû khang trang, caùch khoaûng xa nhau, vaø ngaên chia baèng nhöõng daõy tre xanh maùt röôïi laøm haøng raøo, ranh giôùi giöõa vuoâng naøy vaø vuoâng khaùc, ngaên naép qui cuû nhö coù töï ngaøn naêm. Caùi luõy tre laøng ngoaøi kia coù veû goø boù, chaät heïp, nhoát ñoâng gia ñình trong ñoù. Soùc Khmer, côûi môû, theânh thang, khoâng coù luûy tre chung vaø coãng laøng nhoát kín, ai muoán voâ ra tuøy thích. Ngoaøi con ñöôøng caùi xe hôi chaïy ñöôïc, doïc beân trong coù nhieàu ñöôøng moøn aên thoâng qua caùc vuoâng ñaát vôùi nhau, ít khi raøo


laïi ban ñeâm, daønh cho xe ñaïp vaø xe gaén maùy, daân queâ toâi goïi laø ñöôøng trong. Laïi coøn theâm nhaø ôû cheo leo giöõa ñoàng, nhaø naèm bôø soâng, hoaëc raûi raùc ñoù ñaây phaân taùn khoâng voâ khuoân nhö laøng coã ngoaøi kia maø soùc vaãn an ninh, thoaûi maùi voâ cuøng. Mieät vöôøn cuõng coù xoùm aáp kieåu vaäy.

e. Coøn noùi veà hình daïng, daùng voùc con ngöôøi, thì hoï khoâng coù baøn chaân giao ngoùn, khoâng ñi hai haøng cheøng beït chöõ baùt, maët hôi vun chôù khoâng treït, maét ñen to, mi daøi maøy raäm, gaàn gioáng maét ngöôøi Aân, chôù khoâng ti hí maét löôn hay xeách ngöôïc leân trôøi. Nöôùc da hoï thì naâu naâu maø traéng cuõng raát nhieàu, ñeïp saéc xaõo hôn daân mình. Tröôùc ñaây nhieàu vò ôû nôi khaùc ñeán Vónh Bình laøm vieäc ñaõ moïc reå luoân cuõng vì gaùi Khmer hay gaùi lai cuûa TV. Töø caùi nhìn noùi treân, thaáy soùc Khmer thöôøng ôû gioàng vaø laøm ruoäng, coøn ngöôøi Vieät ôû soâng. Ñoù laø neùt ñaëc bieät khaùc maø coù theå giaûi thích nhö sau. Vuøng ñaát gioàng cao raùo, saïch seõ, deã khai thaùc, daønh cho ngöôøi tôùi tröôùc. Vuøøng ñaát ñoù chaïy daøi töø quaän Caøng Long, Tieåu Caàn, Chaâu Thaønh, Caàu Ngang tôùi Traø Cuù. Toùm laïi caùi khoái nhön ôû giöõa coù nhieàu soùc Khmer nhöùt. Ngöôïc laïi ngöôøi Vieät ôû ñôm theo soâng ngoøi vaø bôø bieån. Lyù do laø mình ñeán sau, cheøo ghe töø xöù Hueá xöù Quaûng voâ, taáp vaøo bôø bieån, bôø soâng hoang vaéng, roài ra coâng khai quang laäp aáp, sau ñoù theo chaân quan quaân thaåm thaáu voâ ñaát lieàn thaønh laäp phoá chôï vaây quanh cô sôû haønh chaùnh. Coù theå hoï goàm coù daân töù chieáng, töôùng quaân cuûa phe baïi traân, naïn nhaân cuûa kyø thò toân giaùo.v.v cho neân nhöõng xoùm Vieät naøy nhìn kyõ, seõ thaáy coù nhieàu neùt khaùc nhau veà toân giaùo, ngheà nghieäp vaø caû tieáng noùi nöõa. Daân mieät Coàn nhieàu ngöôøi coù gioïng noùi lai Quaûng Nam khoâng bieát bao nhieâu ñôøi. Ñoù laø ñieàu lyù thuù. Vuøng saùt soâng Laùng Theù, vuøng Caâu Quan thì coù nhieàu ngöôøi theo Coâng Giaùo. Vuøng Myõ Long chuyeân soáng ngheà ñaùnh caù. Noùi toùm, mieät Coàn Ngao, Beán Ñaùy, Baõi Vaøng, Laùng Theù, cuø lao Long Hoøa (caëp saùt Coå Chieân), vaø mieät Caù loùc, Long Vónh, Caàu Quan, Traø oân (Naèm ven Haäu Giang) laø nôi coù tyû leä ngöôøi Vieät thuaàn raát cao. Coøn caëp ven bieån, vuøng Long Toaøn, laø nôi coù ngöôøi Vieät thuaàn tuùy ñoâng nhaát. Thay vì thieân veà ñoàng ruoäng nhö ngöôøi Khmer, ngöôøi Vieät ôû caùc vuøng


vöøa keå laøm nhieàu ngheà hôn, nhö laøm vöôøn, ñaùnh caù, laøm cuõi, laøm muoái, v.v. Hoï phaán ñaáu vaø bon chen maïnh hôn, chòu ñi hoïc ñeå laøm quan laøm thaày nhieàu hôn, nhaân taøi phaàn lôùn xuaát thaân töø vuøng ñoù. Ngöôøi TV ñaõ töøng laøm vieäc caáp tröôûng trong Haønh Phaùp, boä Tröôûng Chaùnh phuû, caáp tröôûng Thöôïng Vieän, Daân bieåu Haï Vieän, syõ quan caáp töôùng, chuyeân vieân, phi haønh gia, ngheä syõ löøng danh, vaø ñaët bieät laø nhaø Baùc Hoïc Nguyeãn Ñaït Xöôøng taàm voùc hôn gs Böõu Hoäi maø gia ñình oâng ôû TV vaãn nín khe. (Xin maïn pheùp keå teân moät soá ngöôøi TV: L/S Nguyeãn Vaên Huyeàn, L/S N.P.Ñaïi, Töôùng Traàn thanh Phong, B/S Nguyeãn Löu Vieân, Töôùng Nguyeãn Khaùnh, D/B Ngoâ coâng Ñöùc, Cuï Huyønh vaên Lang, Phi haønh gia Trinh, v.v.).Vaø gaàn ñaây, vò cöïu Thuû Töôùng vaø Boä Tröôûng Giaùo duïc & Ñaøo taïo ñöông thôøi cuûa Chaùnh quyeàn hieän taïi cuõng laø ngöôøi TV.

Duø gì nhoùm ngöôøi Khmer vaãn ôû treân ñaát cuûa hoï töø ngaøn xöa maø nay thuoäc veà laûnh thoå Vieät Nam, hoï vaãn soáng hoøa ñoàng vaø chòu aûnh höôûng qua laïi Vieät-Khmer, bieán TV coù neùt ña vaên hoùa oân hoøa hieám hoi treân daõy ñaát hình chöõ S. Hoï nhö laø bò keït laïi, bò taùch rôøi vôùi ñaát meï, soáng nhö laø ngöôøi Vieät thuaàn thaønh raát deã thöông deã meán. Söï thaønh laäp ñaát TV vaø Soùc Traêng xöa coù theå laø do nhöõng vò tieåu vöông, baát hoøa vôùi trieàu ñình, roài phaân quyeàn chia ñaát, laø anh huøng töù chieáng, ra ñi vôùi tinh thaàn phaán ñaáu vaø töï laäp gioáng con chaùu Chuùa Nguyeãn. Tuy nhieân hoï vaãn giöõ caùi coát caùch daân toäc Khmer vôùi neùt ñaëc bieät laø suøng Ñaïo Phaät. Cöù ñeán soáng vôùi hoï, seõ nghe hoï keå, raát nhieàu, ñaëc bieät laø veà daân toäc Stieâng, Phnoäm.v.v thuoäc saéc daân thieåu soá cuûa Campuchia. Daân Phnoäm coù phaûi bò oâng Taøu keâu laø Phuø-Nam, moät thôøi oanh lieät nhö Champ, nay ñaõ thaønh thieåu soá quaù nhoû ñeán noãi nhieàu ngöôøi khoâng bieát ngöôøi Phuø Nam ôû ñaâu? Vaên hoùa xöa cuûa hoï ñaõ ñeå laïi chuyeän Taám Caùm, Thaïch Sanh Lyù Thoâng. Quí vò seõ nghe hoï noùi tieáng Moân-Khmer, (goác Maõ-lai) maø coù hoïc giaû cho laø coù tôùi 30% töông töï tieáng Vieät mình. Hoï goïi caùi tay laø ñay, caùi chaân laø chôïn, caùi nhaø laø tjaï, caùi aùo laø aïo, caùi quaàn laø khoâ, toùc laø xok, nöôùc laø töùk, chôø-ni laø choã naøy choã ni, chôø-nôh laø choã kia choã nôù, v.v. Quí vò seõ nghe hoï goïi teân nhieàu ñòa danh mieàn Nam maø mình coøn giöõ. Hoï goïi TV laø Praêh Trapaëng,


keâu Chaâu ñoác laø Mott Chôruïc, hay Chôruoäc. Chô-Ruïoâc # Chaâu Ñoác. Vuøng U minh ñöôïc hoï goïi laø Tök-Khômau. Tök laø nöôùc, Khômau hay Khmau laø ñen. Khô-Mau # Caø-Mau. Sroc Khlaêng # Soùc Traêng. Meä Soâ thaønh Myõ Tho. Psa Ñec thaønh Sa Ñeùc, vaân vaân. Rieâng trong tænh TV coù haøng traêm thoân xoùm coù teân Khmer maø ngöôøi Vieät taïi ñaây vaãn traân quyù giöõ vaø phaùt aâm traïi ñi. Ñoù laø tieáng Vieät goác Khmer raát ñaëc bieät, chæ TV môùi coù. Xin ghi laïi sau ñaây moät soá ñòa danh, vaø thay vì vieát chöõ hoa, ghi chöõ thöôøng cho deã:

Traø Vinh, traø cuù, traø kha, Traø cuoân, traø saát, traø tro, maëc doàn. Chaàm ca, chaêng maät, taàm roân, Saâm bua, soùc thaùc, oâ ñuøng, taàm phöông, OÂ trao, oâ chít, qui nong, OÂ raêng, oâ chaùt, caø tum, loø ngoø, Chong vaên, chong baùt, chong so, Phieâu, traø khaùo, baéc-sa-ma, noâ reø, Baø dam, traø troùt, tha la, Daøm ray, caø toùc, kyø la, thò roøn, Thaêm ñua, ba tuïc, caø hom, La bang, ba saùt, xaø daàn, soùc len. Haøm giang, ba cuïm, noâ men... Ngöôøi ñi, boû laïi “mình eân” em chôø. Ngöôøi Khmer noùi chung, chia ra laøm 3 phaàn (töông ñoái)

vôùi 3 gioïng noùi hôi khaùc nhau (nhö kieåu Hueá, Saøigoøn, Haø noäi) vaø theo tieâu chuaån ñòa dö. Daân soáng vuøng Taâm-boân phöông Nam, trong ñaát Nam Vieät, thì keâu laø Khmer Kroäm. (Kroäm laø mieät döôùi). Ngöôøi soáng vuøng cao nguyeân phía Ñoâng nhö Stung treän, Kra tieâ goïi laø Khmer Lôïh (lôïh: treân, vuøng thöôïng). Coøn daân Nam Vang vaø vuøng Tonleùsap (Bieån ngoït) laø Khmer Kandal (Giöõa). Ngöôøi Khmer Kroäm Traø Vinh coù gioïng noùi khaùc gioïng Nam Vang, vaø hôi nheï gioïng hôn Sroùc-Khlaêng (Soùc Traêng), nhö Saøigoøn vôùi Hueá, vd: Caø beây si sraâu (TV) so vôùi Caøbeäy si sraäu (Soùc Traêng), coù nghæa laø con traâu aên luùa.


Nhaân ñaây xin coù vaøi doøng veà ngöôøi Hoa ôû TV. Hoï cuõng chia ra 2 thaønh phaàn khaù roû. Moät nhoùm raát nhoû, thöôøng ôû phoá chôï, maàn aên puoân paùn, coù tieàn ñem giaáu beân Hoàng Koâng, Singapor, chaúng coù yeâu thöông nôi hoï ôû, chaúng giuùp ñôõ ngöôøi chung quanh, noùi tôùi töø thieän giuùp ngöôøi Vieät mình laø hoï daãy naãy, ra ñi boû Vieät Nam khoâng heà thöông nhôù, caàn thì hoï khoe laø Vieät tò naïn, khoâng caàn thì hoï töï xöng laø Chinese. Hoï mieån cöôûng hoïc noùi vaøi tieáng Vieät. Hoï choáng ñoái baø con hoï ñi laøm coâng chöùc, syõ quan trong chính quyeàn mình ngaøy tröôùc. Khoâng bao giôø gaõ con cho ngöôøi Vieät. Ñoái laïi, ñaïi ña soá ñoàng baøo Vieät goác Hoa khaùc raát deã thöông. Keâu hoï Caéc Chuù, Taøu, Ba Taøu, hay chuù Cheäch gì hoï cuõng vui veû. Hoï töï haøo ñöôïc laøm coâng daân Vieät Nam. Nhoùm ngöôøi naøy thöôøng soáng ôû trong laøng, trong soùc. Hoï thöông nôi hoï sinh soáng coøn hôn chính ngöôøi Vieät mình. Hoï noùi tieáng Khmer, hoï hoïc chöõ Vieät, coù ngöôøi raát gioûi vaên thô. Hoï khoâng töø nan chuyeän keát hoân vôùi Vieät hoaëc Khmer, coù loøng töø thieän, taùnh bao dung côûi môû. Deã thöông laém. Quí vò ñaõ bieát con chaùu Maëc Cöõu, töø Haø Tieân qua tôùi Raïch Giaù, Baïc Lieâu. Môøi quí vò veà TV maø coi, ñi xuoáng Caàu Ngang, Traø Cuù maø quan saùt, quí vò seõ coù nhieàu ngaïc nhieân. 3. Giôùi thieäu chuøa Khmer. Sôû dæ toâi daùm ñaët teân cho TV laø xöù chuøa thaùp laø vì nhieàu lyù do:

- veà soá löôïng chuøa, - veà nieân ñaïi, - veà kyû thuaät vaø ngheä thuaät kieán truùc. - veà moïi sinh hoaït lieân heä ñeán chuøa. May maén ñöôïc ñònh cö treân vaït ñaát cao an toaøn maø laïi saùt

bieån cho neân ngaøn naêm chöa bieát baûo luït, khí haâu oân hoøa, ruoäng ñaát meânh moâng, soâng nöôùc ngaøn truøng, cuoäc soáng an nhaøn, neân ñoàng baøo ôû ñaây thöôøng höôùng taâm hoàn cao saâu vaøo cuoäc soáng taâm linh vaø ngheä thuaät, taïo thaønh neáp vaên minh mieät gioàng hieám thaáy.

a. Soá löôïng chuøa . Traø Vinh coù soá löôïng chuøa lôùn nhöùt trong caùc tænh Mieàn Taây Nam Phaàn, thaâm chí so vôùi moät tænh thuoäc Campuchia. Ñaây laø nhöõng chuøa Phaät phaùi Tieåu Thöøa. Vuøng Soùc Traêng coù chöa tôùi 100 chuøa.


Trong khi ñoù, theo soá löôïng xöa maø cuï Huyønh Vaên Laêng ghi laïi trong taäp Truyeän Ñöôøng Röøng, thì taïi TV, cuõng laø queâ höông cuûa cuï, töøng coù gaàn 300 ngoâi chuøa Khmer. Cöù laøm con tính nhaåm, moãi chuøa chaêm lo cho 1 ngaøn ngöôøi giaø caû lôùn beù, thì hoài ñaàu theá kyû tröôùc tyû leä ñoàng baøo Khmer laø bao nhieâu, so vôùi daân soá toaøn tænh TV luùc ñoù chæ chöøng non 400.000. Hieän nay, theo taøi lieäu beân nhaø thì vaøo naêm 2000 TV coù 141 ngoâi chuøa coøn toát vaø ñang hoaït ñoäng. Toâi coù veà thaêm vaø coá gaéng ñieåm danh moät soá chuøa thì thaáy haøng chuïc ngoâi chuøa ñang taùi thieát treân neàn cuõ hay xaây choã môùi. Vaây neân toâi daùm quaû quyeát TV baây giôø coù treân 150 ngoâi chuøa thaùp. Quí vò seõ khoâng ngôø raèng chæ trong dieän tích ñaát coù 10Km ñöôøng kính bao boïc quanh tænh lî ñaõ ñeám ñöôïc hôn 20 ngoâi chuøa. Töø Vónh Long xuoáng seõ thaáy chuøa Ba si, Ba se, AÂng, Beán coù, Baø Om (môùi xaây xong), Nguyeät Hoùa. Beân trong xa moät chuùt coù chuøa Hoøa laïc, Saâm bua, Chaàm ca, Soùc cuïc, Soùc Thaùc, chuøa Phöôùng. Töø tænh xuoáng Caàu Ngang seõ thaáy chuøa Kyø la, Ñaàu bôø (chuøa Giöõõa), chuøa OÂ, Qui Noâng, Choàm hoåm. Theo ngoõ veà Traø Cuù thì coù Chuøa Döôùi (Tri Taân ñöôøng döôùi), Maëc Doàn, Chuøa Hang (hay chuøa Dôi), Ña Loäc, Soùc Naùch, v.v. Ngay trung taâm tænh lî thì coù chuøa oâng Meïk. Quaän Traø Cuù coù ñoâng chuøa nhaát vôùi khoaûng 45 ngoâi môùi cuõ, keá ñeán Caâu keø coù 30, xeáp haïng sau ñoù laø Chaâu thaønh, Caâu Ngang, Tieåu Caàn, Caøng Long. Vuøng Long Toaøn khoâng coù gì ñaùng keå, vì ñoù laø ñaát môùi, thuaàn Vieät.

b. Veà neân ñaïi. Caên cöù vaøo nieân ñaïi cuûa vaøi ngoâi chuøa coã, quí vò seõ coù ñöôïc caùi moùc ñieåm nghieân cöùu tìm hieåu theâm veà vieäc ñònh cö vaø neàn vaên minh coù veû laïc loaøi cuûa ngöôøi Khmer naøy. Ngaët noåi, nhöõng taøi lieäu treân bia ñaù, töôïng Phaät hay treân caây laù xöa trong chuøa ghi baèng chöõ Phaïn, Ba-li vaø chöõ Khmer. Phaûi teá nhò laém môùi coù theå thaáy ñöôïc maáy vaät linh ñoù. Coù chuøa thieát laäp tröôùc thôøi AÊngkoä Woïtt (Angkor Watt), nhö Chuøa Saâm Bua Raëng Seây ôû Traø Khaùo, Caàu keø laø xöa nhaát, laäp naêm 916 Phaät lòch, töùc caùch nay 1627 naêm. Chuøa Vuõng Lieâm vaø Chuøa Baø Om laäp töø theá kyû thöù 9. Ñaïi ña soá laäp caùch nay treân döôùi 300 naêm. Chuøa treû nhöùt tuoåi cuõng côõ theá kyû.


Nhö ñaõ noùi ñaát TV ñöùng vöõng nhö baøn thaïch, trong khi Aêngkoä Woïtt bò queân maát boû hoang trong nhieàu theá kyû thì haàu heát chuøa TV vaãn toàn taïi, vaãn lieân tuïc hoaït ñoäng vaø phaùt trieån. Daân Khmer vaãn duy trì doøng soáng an bình, doøng suoái taâm linh thuaàn khieát cho tôùi ngaøy hoâm nay. Ñieàu naøy coù laøm mình lieân heä noù vôùi thôøi cöïc thònh cuûa Nam Döông, hay haït maàm nguyeân thuûy cuûa vaên hoùa Phuø Nam. Ñeá quoác Chaân laïp ñaõ goùp phaàn bao nhieâu? Ñoù cuõng laø ñieàu lyù thuù khi tìm hieåu.

c. Kyõ thuaät kieán truùc. Haàu heát caùc ngoâi chuøa kieán truùc cuøng moät kieåu, gioáng nhö beân Thaùi Lan hay Campuchia. Ñieàu ñaùng noùi laø khuoân vieân vaø loái thieát trí caùc cô sôû cuûa chuøa. Chung quanh chuøa laø röøng nhaân taïo, goàm haàu heát laø daàu vaø sao, xanh um cao ngaát; caû khuoân vieân chuøa raát roäng, trung bình töø 10-15 maåu laø thöôøng, coù caùi chieám tôùi 20, 25 maãu. Chuøa nhôø vaäy raát yeân tónh, u tòch, bieät laäp xa xoùm nhaø cö daân. Ñi treân con gioàng toaøn tre, khi thaáy ñaùm röøng daàu tröôùc maët laø bieát saép ñeán chuøa. Giöõa ñaùm röøng co khoaûng ñaát töông ñoái troáng, nôi toïa laïc cuûa haøng chuïc kieán truùc, goàm coù: Chaùnh ñieän, nhaø nguû, nhaø aên, hoäi tröôøng, tröôøng hoïc, nhaø kho vaø nhöõng caùi thaùp chöùa tro coát. Chaùnh ñieän (goïi laø Praêh Vôhia) laø nôi thôø Phaät Toå, Thích Ca Maâu Ni, xaây baèng gaïch lôïp ngoùi vaø toïa laïc treân neàn gaïch raát cao 1 hay 2 thöôùc, loái kieán truùc raát ñeïp, ñænh nhoïn, maùi cong. Beân trong Praêh Vôhia laø moät kho taøng ngheä thuaät voâ giaù. Coät goå to caû oâm nhö coät ñình, ñen mun, cao ngheäu. Töôïng Phaät theáp vaøng thaät to ngoài treân buïc cao tôùi ngöïc, phía sau laø haøng traêm haøng ngaøn töôïng lôùn nhoû baèng ñoàng ñen, ñoàng ñoû, coù töôïng baèng vaøng. Coù moät vò luïc caû than raèng thôøi baây giôø sao bò maát caép nhieàu quaù neân ñaõ ñem giaáu bôùt, muoán nghieân cöùu chaéc phaûi khoù khaên laém. Chuøa naøo cuõng coù hình Baùc Hoà thaät lôùn beân caïnh töôïng Phaät. Caùch xa chaùnh ñieän laø nhöõng kieán truùc khaùc maø luïc goïi laø Shla, cuõng ñoà soä nguy nga, coù daõy coøn daøi hôn chaùnh ñieän, ñoù laø Tha-la choã luïc nghæ ngôi, Tha-la duøng côm, hai loaïi naøy thöôøng caát theo kieåu nhaøsaøng. Coøn Nhaø khaùch, nhaø vaõng lai, tröôøng hoïc, kho chöùa, v.v. thì caát treät. Taát caû kieán truùc ñeàu laø nhaø ngoùi. Vaø taát caû ñeàu ñöôïc trang trí raát ñeïp,


nhöõng töôïng hình, phuø ñieâu, hoa vaên, treân maùi hay trong voøm cöûa, trong hoa vieân hay ngoaøi coång, nhöõng ngoïn thaùp xaù lôïi, ñænh nhoïn treân noùc, v.v ñeàu laø nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät kheùo leùo, tinh vi vaø tuyeät haûo. Coù töôïng thaàn 4 maët (Brama), thaàn Raén (Sheshnag), thaàn Shiu (Shiva), thaàn nhieàu tay (Vishnu), thaàn ñieåu, Chaèng vaø ñoâi choã coù roàng nöõa. Nhö coù söï pha troän toân giaùo qua caùc bieåu töôïng trang trí. Ví duï nhö coång chuøa trang trí caùi thì coù neùt Balamoân, Aán Giaùo, thaäm chí coù caùi hao hao Hoài giaùo. Baûn ghi teân chuøa haàu heát khaéc baèng chöõ Bali, coù raát ít ghi baèng chöõ Khmer. Nhöõng neùt ñaëc bieät ñoù du nhaäp töø höôùng naøo? qua 2 cöûa soâng Cöûu Long hay ñi töø Aêngkoä Woïtt xuoáng? Haàu heát taát caû nhöõng taùc phaåm kieán truùc vaø ngheä thuaät noùi treân laø do con soùc, töùc ngöôøi ñòa phöông töï laøm. Hieän nay taïi chuøa Hang, caùch tænh 5km treân ñöôøng xuoáng Traø Cuù, coù moät phoøng ñieâu khaéc coù trình ñoä ngheä thuaät raát cao. Ai veà TV, gheù qua ñoù seõ thaáy taän maét taøi ngheä cuõng nhö nhöõng taùc phaåm tuyeät vôøi cuûa ñoàng baøo Khmer TV. Ngoaøi ñieâu khaéc, hoï coøn gioûi veà aâm nhaïc vaø ca vuû. Haàu heát chuøa naøo cuõng coù giaøn nhaïc nguû aâm, goïi laø Khleân-Xieâm (Nhaïc Thaùi), khi naøo coù nghe nhìn taän maét hoï hôïp taáu nguû-aâm moät laàn roài quí vò môùi phuïc. Coøn nhöõng loaïi nhaïc cuï khaùc hoï cuõng töï cheá taïi choã nhö ñôøn gaùo, ñôøn coø oáng tre, khieám, troáng, coàn, chaäp choûa.v.v. Hoï coù loái ca muùa, caù nhaân hay taäp theå raát hay vaø töï nhieân, côûi môû, giaø treû lôùn beù ñeàu ra saân, nhaûy baát cöù nôi naøo coù theå, khoâng nhaát thieát laø saân khaáu. Coøn haùt tuoàng maø hoï goïi laø Duø-Keâ, töùc haùt coù boä ñieäu treân saân khaáu, thì coù töø laâu laém roài, vaø chaéc chaén moät ñieàu Duø-Keâ Khmer ñaõ aûnh höôûng roõ neùt nhöùt leân Caûi Löông cuûa Mieàn Nam.Tröôøng hoïc cuûa chuøa thì coù phaàn daønh cho treû, coù phaàn daønh cho luïc ñeå hoïc chöõ Khmer hay chöõ Ba-li. Tröôøng chuøa thì thaày cuõng daïy chuøa, daïy ñeå laøm phöôùc, daïy chöõ Khmer laån chöõ Vieät, khoûi lo thaát hoïc.

d. Sinh hoaït cuûa chuøa. Hình aûnh caùc ngoâi chuøa noùi leân neùt vaên hoùa ñaëc thuø cuûa phaàn lôùn daân soá TV, töùc ngöôøi Khmer. Chuøa ñoái vôùi ñoàng baøo Khmer laø khoái oùc, con tim vaø taâm hoàn cuûa hoï. Haàu heát moïi sinh hoaït cuûa daân soùc gaén chaët vôùi chuøa. Chuøa,


ngoaøi vieäc chính laøm nôi tu haønh, coøn laø tröôøng hoïc ñaïo lyù, hoïc chöõ, laø nôi cuùng baùi leã loäc teát nhöùt laøm phöôùc boá thí, laø nôi an vò xöông coát ngöôøi quaù coá. Ngoaøi ra chuøa coøn cung caáp nhieàu dòch vuï, phöông tieän sinh hoaït trong xoùm ñaïo. Töø nhaø vaøng, thuyeàn roàng trong vieäc ma chay cho ñeán giaøn nhaïc nguõ aâm chieân troáng mua vui vaø nhöõng ñoà duøng cho tieäc tuøng. Ai coù laøm ñaùm thì ñaùnh xe boø voâ chuøa möôïn baøn gheá, noài nieâu song chaõo, cheùn baùt khoâng thieáu thöù gì caû. Ñaëc bieät, ngoaøi vai troø nhaø kho, chuøa coøn laø kho baïc. Nhöõng ngöôøi giaøu coù ñem tieàn baïc vaø vaøng voøng voâ gôûi chuøa laø an toaøn nhaát. Chuøa khoâng bò ñaù ñoäng vaø vò Luïc caû raát ñöôïc neå nang. Ñoàng baøo Khmer luùc naøo cuõng nghó tôùi chuyeän laøm phöôùc. Ngoaøi ñôøi hoï thöôøng xaây raát nhieàu nhaø maùt (goïi laø shla, tha la) vôùi hình thöùc nhaø saøn, böï baèng 5, 6 caùi giöôøng ñoâi, doïc beân ñöôøng, xa xa coù moät caùi, ñeå khaùch boä haønh nghæ chaân, luùc naøo cuõng ñöôïc queùt doïn saïch seû, ñoâi khi cuõng trôû thaønh choã nguû tröa ngon laønh cho ñaùm treû chaên traâu chaên boø. Hoaëc coù oâng giaø chuyeân moân vaùc cuoác ñi leân xuoáng söûa sang ñöôøng loä caùt laày, hay troàng töøng luoáng saõ daøi daøi theo leà ñöôøng cho ai muoán aên thì cöù vieäc ra caét. Mieån phí caû. Laïi coù cuï baø chieàu chieàu töï nguyeän vaùc choåi ra queùt laù khoâ treân ñöôøng, laøm cho saïch seõ, maùt chaân maùt maét khaùch ñi ñöôøng. Coøn nhöõng sinh hoaït gaén lieàn vôùi chuøa thì voâ soá. Laøm leã buùah (xuaát gia) cho con trai, saác (hoaøn tuïc), aên taân gia, möøng thoï, ñaùm cöôùi.v.v taát caû ñeàu coù oâng luïc ñeán tuïng kinh. Gia ñình toâi coøn thænh luïc ñi cuùng Thanh Minh (hình). Ñoù laø chuyeän caù nhaân, gia ñình. Nhöõng leã hoäi chung thì chuøa laø nôi öu tieân. Teát Voâ Naêm (Choâ-chnaêm thmaây. Choâ laø Voâ, Chnaêm laø naêm, Thmaây laø môùi, nghe in nhö tieáng Vieät?) vaøo khoaûng 15 thaùng 4 Dl, taát caû daâng côm voâ chuøa, laøm leã, nghe kinh roài taém Phaät. Nöôùc taém Phaät ñöôïc xem laø nöôùc pheùp, thôm phöùc höông hoa, höùng ñem veà laøm thuoác. Leã Ñuoânn Taø (Cuùng oâng baø toå tieân) khoaûng thaùng 9, cuõng voâ chuøa. Ñaëc bieät nhaát laø nhöõng leã Cuùng döôøng, boá thí vaøo thaùng 9 vaø 10 Al, goïi laø muøa He-Caïh-Thinh, maø ñoàng baøo Vieät keâu traïi ra laø He-Ta-Khönh. Vui laém. Moïi ngöôøi ñeàu coù theå ñeán nhaø ngöôøi chuû leã aên uoáng töï do. Laøm heo laøm boø, vaën buùn, caát raïp, trang trí, troáng


nhaïc xoân xao huyeân naùo hôn aên Teát nhieàu. Sau ñoù, hoaëc cuøng daâng-boâng chuøa, töùc ñoäi ñaàu nhöõng caây boâng coù treo tieàn hay vaøng luûng laúng, hoaëc cuøng daâng leã vaät nhö vaûi voùc, xaø boâng, traø ñaäu, giaøy deùp, v. v. Chuû nhaø thì laøm phöôùc, thuô banh, môøi nhieàu caëp oâng luïc ñeán nhaø sal (duøng côm) va tuïng kinh nhieàu ngaøy, môøi baø con caû xoùm, caû laøng ñeán aên uoáng vui chôi. Ngöôøi tôùi döï tieäc cöù aên uoáng thaû giaøn, mieãn phí, chæ mang nôï vôùi Trôøi-Phaät. Hình thöùc traû nôï ñoù cuõng laø vieäc laøm phöôùc tuøy taâm, tuøy khaû naêng, baèng caùch chaáp pho cho luïc. Khaùch ñeán ngoài xeáp cheø he tröôùc luïc, ñaët leân khai baïc bao thô tieàn cuùng döôøng, goïi laø tieàn chaáp-pho, oâng luïc seõ duøng sôïi Tom buoäc voâ coå tay ngöôøi cuùng. Tom laø laø chæ pheùp, daây buøa, coù theå duøng ñeo coå hay ñeo tay. Cuùng döôøng hay chaáp pho kieåu naøy ñöôïc goïi laø buoäc tay ñaùm phöôùc. Noùi “Ñi buoäc tay ñaùm phöôùc” phaûi hieåu laø ñi aên tieäc cuùng döôøng, aên ñaùm phöôùc. (Coù caùch buoäc tay khaùc nöõa laø khi ñi aên cöôùi, khaùch duøng sôïi chæ pheùp buoäc coåâ tay coâ daâu, chuù reå trong leã cöôùi thì keâu laø buoäc tay ñaùm cöôùi. Sau ñaùm cöôùi thì hai cöôøm tay cuûa hai ngöôøi seõ naëng tròt nhöõng voøng chæ pheùp, nhieàu hôn ñeo voøng sô-men). Quyù vò seõ lieân töôûng ngay ñeán vò Phaät töû, Hoaøng Ñeá Aán Ñoä xa xöa Asoka Vardhana, theá kyû thöù tö tröôùc Coâng nguyeân, cuõng chieám voâ ñòch veà cuùng döôøng, vaø coù theå nghó tôùi moái lieân heä aûnh höôûng giöõa 2 phong tuïc tuy xa maø gaàn, tuy xöa maø môùi.

Noùi veà heä phaùi thì ai cuõng bieát ñaây laø Phaät giaùo Tieåu Thöøa. Hoï thôø Phaät, nhöng tin coù ñaáng Beà Treân, cao hôn Phaät nöõa, nhö kieåu mình tin oâng Trôøi vaäy. Cho neân hoï hay vaùi Trôøi-Phaât chöù khoâng taùch rôøi oâng Trôøi ra vaø phuû nhaän Trôøi nhö phaùi Ñaïi Thöøa. Hoï goïi “oâng Trôøi” ñoù laø Theâu vôø Ña. Phaùi Theravada chuû tröông baûo thuû, coi Phaät nhö laø moät vò chaân tu sieâu vieät, nhöng vaãn giöû trieát thuyeát nguyeân thuûy cuûa Phaät töø tröôùc Coâng nguyeân. Do ño Theravada coøn ñöôïc goïi laø Phaät Giaùo Nguyeân Thuûy. Roài sau ñoù, khi coù caùc moân phaùi khaùc taùch ra, truyeàn baù ñi qua Trung Hoa, töï xung mình laø lôùn, töï goïi mình laø Ñaïi Thöøa vaø goïi nghöõng ngöôøi ñi saùt chaân truyeàn cuûa Phaät laø Tieåu Thöøa vôùi duïng yù gì thì ñaõ thaáy trong caùch xöng hoâ. Phaùi Tieåu Thöøa, Hynayana, ñoái laïi nhoùm


Mahayana (Ñaïi thöøa), laïi laø böôùc xa hôn cuûa Phaùi Nguyeân Thuûy. Ngöôøi Khmer töï nhaän mình theo Phaät giaùo Nguyeân Thuûy, töùc coøn xöa hôn Tieåu thöøa. Theo tuïc leä, con trai lôùn ñuû 18 tuoåi phaûi caïo ñaàu voâ chuøa maëc aùo caø sa vaøng ngheä, tu ít nhaát 2 naêm roài môùi hoaøn tuïc, cöôùi vôï laøm aên. Neáu coù caên duyeân thì tu luoân caøng toát, hoaëc nöûa chöøng treân 30 tuoåi saác ra cöôùi vôï cuõng khoâng sao. Tu 2 naêm cho baûn thaân, theâm 2 naêm laø ñeå traû hieáu meï cha, tu theâm nöõa laø theo chaân Phaät. Ngöôøi Vieät vaø Khmer goïi oâng sö trong chuøa laø luïc, hay oâng luïc, ít ai goïi sö saûi. Chuøa naøo thuoäc xoùm ñoù, nhö xoùm ñaïo, coù phaân coâng roõ raøng. Tröa tröa töøng caëp oâng luïc ñi baùt (bình baùt) töùc laø khaát thöïc, ñi keøm coù chuù tieåu xaùch gaø-meân daøi thoøn ñeå ñöïng thöùc aên (hình). Chay maën gì ñeàu nhaän caû. Nhaø nhaø tröôùc giôø côm tröa ñeàu bôùi öu tieân 2 cheùn ñeå saún treân baøn thôø, chôø luïc ñeán baùt. Ngöôøi Vieät ôû chung xoùm cuõng laøm y vaäy luoân. Moãi ngaøy luïc sal (duøng côm) 2 buoãi, saùng nheï vaø tröa laø chính; saùng thì chuøa töï naáu, tröa ñi bình baùt. Ñi khaát thöïc khoâng phaûi vì luïc ngheøo hay löôøi bieáng. Ñoù laø taäp tuïc. Cha meï gôûi con voâ chuøa ñeå tu thaân, ñeå hoïc haønh, khi ra ñôøi seõ trôû thaønh ngöôøi taøi ñöùc giuùp mình giuùp ngöôøi chôù khoâng troán theá söï nhaân gian, neân moïi ngöôøi nuoâi luïc ñaày ñuû laém. Khi tuoåi veà giaø ngöôøi Khmer thöôøng caát caùi toáp , mình goïi laø am, coác, beân caïnh nhaø hay cuøng caát 1 daõy daøi beân hoâng chuøa ñeå ñi thieáp (hình). Ñi thieáp töùc laø tónh taâm, thieàn ñònh. Caùi toáp laø caùi choøi nhoû, roäng baèng chieác giöôøng ñoâi, noùc thöôøng lôïp baàu hình baùn nguyeät, caát kieåu nhaø saøn, 4 coät cao cuõng chính laø 4 chaân giöôøng, moãi toáp chæ daønh cho moät ngöôøi. Hieän taïi TV coù caùi Vieän Baûo Taøng Khmer nho nhoû naèm caïnh ao Baø Om, do nhaø nöôùc taøi trôï vaø quaûn lyù, gaàn nhö kieåu quoác doanh, neân coå vaät vaø taøi lieäu coøn ngheøo naøn. Nhöõng nhöõng ngoâi chuøa coå môùi laø nhöõng kho taøng voâ giaù, laø baûo vaät cuûa mieàn Nam, vaø cuõng laø moät phaàn cuûa di saûn vaên hoùa nhaân loaïi, raát caàn ñöôïc löu taâm baûo toàn, ñoù môùi laø troïng ñieåm khaûo cöùu.

4. Lan man lôøi cuoái. Traø Vinh may maén coøn giöõ laïi neùt vaên hoùa baûn xöù laâu ñôøi,

ñaët caên baûn treân trieát lyù Phaät Giaùo nguyeân thuûy xa xöa nhö ñaõ ghi


treân. Chaéc cuõng phaûi nhôø nhieàu nhaân laønh duyeân toát. Soâng Cöûu Long phaùt nguoàn töø ñaát thieâng Taây Taïng, chaûy qua nhöõng quoác gia thuaàn Phaät tính, ñeå tôùi cuoái nguoàn keát tuï tinh hoa laïi thaønh Traø Vinh, taïo thaønh xöù Phaät. Nhöõng ngaøy hoâm nay, chuùng ta caàn coù caùi nhìn ñuùng ñaén hôn veà neùt vaên hoùa TV. OÂng baø mình chòu aûnh höôûng Taøu quaù naëng, hoïc luoân cung caùch tròch thöôïng voâ loái cuûa hoï, di saûn cuûa neàn vaên hoùa baát nhaân. Nhaø Haùn tieâu dieät khoâng nöông tay haøng chuïc vaïn keû baïi ñaõ ñaàu haøng trong 1 traän. Coi moïi daân toäc khaùc laø man di, coi Taây Phöông laø Baïch quyû. Mình baét chöôùc hoï, keâu keû baïi laø boïn rôï, boïn thoå, boïn moïi, boïn nguïy, maï lò thaäm teä ngöôøi thua mình trong cuoäc cheùm gieát. Ñoù laø vaên hoùa baïo löïc, baát nhaân, thaát ñöùc. Thaéng ngöôøi baèng 1 traän cheùm gieát roài töï cho mình laø voâ ñòch luoân veà vaên hoùa, vaên minh, kieán thöùc, chaát xaùm, moïi thöù, baát keå cuoäc soáng taâm linh vaø trí tueä con ngöôøi. Coi caùi thaùp Chaøm laø ñoà boû, thua chuøa 1 coät tí hon. Coi Ñeá Thieân Ñeá Thích thua chuøa Thieân Muï. Vieát gioûi chöõ Haùn, chöõ cuûa Thaùnh hieàn, thì thaønh ñaïi syõ phu, laøm thaày ñôøi hay Thaùnh nhaân. Noùi tieáng Taây loáp boáp thì töï coi mình laø vaên minh xuaát chuùng, coi daân An nam laø thaáp heøn. Oâng Trung Quoác, Oâng Lieân Soâ, thaèng Nguïy. Coù ngöôøi laïi ñaéc yù vôùi giaû thuyeát cho raèng ngöôøi Vieät laø haâu dueä cuûa gioáng Mongolois, chuyeân soáng du muïc, laáy söùc maïnh laøm trieát lyù, vieát söû baèng chieán coâng cöôùp cuûa cöôùp quyeàn, thay vì baèng vaên hoùa, kinh teá, chính trò. Qua kinh nghieäm ñoù, coù caàn nhìn laïi ta baèng caùch naøo khaùc khoâng?. Khoâng theå nhìn roû mình neáu chæ duøng caùi laêng kính cuûa Haùn, hoaëc caùi kính maøu cuûa Taây thöïc daân. Coù nhieàu baäc thöùc giaû cuûa mình ñaõ quen laøm kieåu ñoù, nhìn mình baèng con maét phieán dieän cuûa keû khaùc. Roài baét chöôùc hoï ñuû thöù. Mình thích tuïng kinh Phaät baèng phieân aâm Haùn tö. Nhöõng caâu chuù Aán Ñoä maø phaùt aâm theo Haùn thì laøm sao linh. Mình cheá ra nhieàu thaàn thaùnh goác Taøu ñeå moãi ñeâm ñöôïc ñoát hôn chuïc caây nhan, caám khaép ngoõ ngaùch trong nhaø ngoaøi saân. Baây giôø ñaõ coù ngöôøi ñi hoïc chöõ Ba li. May ra sau naøy mình seõ khaùm phaù theâm nhieàu ñieàu laï veà mình nhôø caùi nhìn töø goùc caïnh khaùc, ñôõ nhuoäm maøu Haùn hôn, töø ñoù deã tìm ra con ñöôøng


töï chuû tö töôûng hôn. Mieàn Nam coù nhieàu vuøng ñoâng daân Khmer nhö Chaâu Ñoác, Soùc Traêng, Baïc Lieâu, Raïch Giaù, nhöng ñieån hình nhaát laø Traø Vinh, maø aûnh höôûng vaên hoùa hieàn hoøa cuûa hoï khoâng theå phuõ nhaän ñöôïc. Ñoùng khung trong vieäc khaûo saùt haïn heïp, thöû veà Mieàn Taây thaêm laïi Traø Vinh, vaø khaûo saùt theo moät cung caùch vaø phöông phaùp naøo ñoù coù tính caùch cuï theå, ñeå coi coù tìm ñöôïc gì hay ho hôn, boå ích hôn cho vaên hoùa nöôùc nhaø hay khoâng. Kính môøi./.

Laâm Thanh, 7/ 2006. Ghi chuù veà caùc hình aûnh: - Hình 1: Chaùnh ñieän kieåu coù thaùp treân noùc. Chuøa Thaêm Ñua, Ñoân Chaâu, Traø Cuù - Hình 2: Chaùnh ñieän, Chuøa OÂ Raêng (Phnoâ-Raëng) môùi xaây. - Hình 3: Sla choã luïc caû truï trì, kieán truùc cuõng töông töï Chaùnh ñieän, thuoäc chuøa Buùp Bi, Nhò Tröôøng, Caàu Ngang. - Hình 4: Chaùnh ñieän chuøa Aâng, caïnh Ao Baø Om, kieán truùc kieåu thöôøng, noùc khoâng coù thaùp. - Hình 5: Coång chuøa Cheäy Soâ, Nguõ laïc, CN - Hình 6: Coång chuøa Giöõa, Hoøa Thuaän, Chaâu Thaønh. - Hình 7: Coång chuøa OÂ Ñuøng (Phnoâ-Ñoân) - Hình 8: Töôïng thaàn raén (Sheshnag). - Hình 9: Caûnh oâng luïc ñi bình baùt. - Hình 10: Nöõ sinh gheù caûnh gaàn chuøa Aâng (Ao Baø Om) - Hình 11: Daûy am coác (Toáp) ñeå ñi thieáp. - Hình 12: Ña vaên hoùa, Leã Thanh Minh, thaùng 3, coù oâng luïc tuïng kinh. - Hình 13: Tuïc muùa Chaèn vaø Khæ vaøo dòp Teát Khmer (Choâ chnam thmaây), ñi töøng nhaø nhö muùa laân cuûa Teát ta. - Hình 14: Moät trong 5 nhaïc khí nguï aâm (thanh tre daøy treo) - Hình 15: Boä troáng cuûa nguõ aâm. - Hình 16: Moät nhaïc cuï nguõ aâm khaùc, coàn ñoàng tí hon treo. - Hình 17 vaø 18: Töôïng trang trí ngoaøi chuøa vaø sla.


Tha La Xoùm Ñaïo

Ñaây Tha La xoùm ñaïo Coù traùi ngoït caây laønh Toâi veà thaêm moät daïo Giöõa muøa naéng vaøng hanh.(1)

Hai tieáng Tha La ñoïc leân nghe eâm tai, laø laï, deå thöông. Boán caâu thô treân ñaây laø ñoaïn ñaàu cuûa moät baøi thô daøi ñaõ giaùn tieáp giôùi thieäu xoùm ñaïo coù caùi teân deã thöông aáy. Sau ñoù coù theâm phaàn nhaïc phuï hoïa bôûi 2 baøi Tha La Xoùm Ñaïo vaø Haän Tha La khieán Tha La ñöôïc theâm nhieàu ngöôøi bieát tôùi vaø coù aán töôïng ñeïp trong loøng keã töø ngaøy baøi thô ñöôïc xuaát baûn vaøo thaäp nieân 50 ñeán nay.

Nhieàu ngöôøi thöôûng thöùc thô roài nhaïc veà Tha La nhöng cuõng khoâng ít ngöôøi ñaõ baâng khuaâng töï hoûi : Tha La laø huyeàn thoaïi hay thöïc teá? Neáu coù thöïc thì noù toïa laïc taïi ñaâu, noù coù töø hoài naøo, baây giôø ra sao?

Ñeå traû lôøi lôøi nhöõng thaéc maéc neâu treân, chuùng toâi xin goùp nhaët lôøi keå cuûa baïn beø, nhöõng ngöôøi töøng sinh soáng taïi ñoù maø kyû nieäm veà Tha La chöa phai laït. Cuõng xin noùi theâm raèng, trong hoaøn caûnh xa xöù thieáu taøi lieäu tham khaûo, haàu heát nhöõng gì vieát ra ñaây ñeàu döïa vaøo hoài töôûng, kyù öùc, neân chaéc chaén deã vaáp phaûi nhieàu sai soùt, nhöùt laø veà phöông dieän toân giaùo. Xin quyù vò xem ñaây laø chuyeän "mua vui" nhö chuùt quaø taëng, hay chuùc xuaân, vaøo nhöõng ngaøy ñaàu naêm.

I-Töø Thô Nhaïc Ñeán Huyeàn Thoaïi: Nhôù laïi vaøo giöûa thaäp nieân 60, trong luùc cuoäc chieán do phía coäng saûn daáy ñoäng ñang taêng daàn cöôøng ñoä thì trong vöôøn hoa vaên ngheä muoân maøu cuûa mieàn Nam, xuaát hieän moät soá baûn nhaïc loaïi "keå chuyeän" nhö caùc baøi Maøu Tím Hoa Sim, Ñoài Thoâng Hai Moä, Chuyeän Tình Lan vaø Ñieäp, Haøn Maïc Töû, Hoàn böôùùm mô


Tieân, Hai saéc Hoa Ti Goân v.v...vaø khoâng theå boû qua 2 baøi veà Tha La Xoùm Ñaïo ñaõ keå treân. Vôùi neùt nhaïc heát söùc bình dò, moäc maïc , deã thöông nhö hoa ñoàng coû noäi, ñöôïcc vieát theo giai Reâ thöù muoài maån nhö caûi löông, vaø ñieäu Boleùro loûm boûm, buoàn buoàn vôùi tieát taáu heát söùc bình thöôøng, maáy baøi Tha La Xoùm Ñaïo ñaõ ñöôïc ñoùn nhaän noàng nhieät töø thaønh ñeán queâ, töø Beán Haûi tôùi Caø Mau; nhöùt laø caùc coâ caäu hoïc troø ñöông thôøi thì khoâng ai maø khoâng bieát ñeán. Noäi dung haàu heát nhöõng baøi ca keå chuyeän ñeàu coù ñieåm gioáng nhau laø döïa vaøo thô hay truyeân laõng maïn vaø khoâng töôûng, nhöng rieâng baøi Tha La Xoùm Ñaïo thì mieâu taû xoùm laøng vuøng queâ trong thôøi chieán tranh, thôøi khaùng Phaùp, neân yù thô thaém ñöôïm tình queâ höông daân toäc, khieán ngöôøi ta deã chia seû vaø caûm thoâng, xem Tha La nhö phaàn da thòt cuûa moät cô theå chung, ñoù laø ñaát nöôùc ñang bò thöông tích baàm daäp. Xin trích daãn vaøi ñoaïn thô trong baøi Tha La: Ñaây Tha La xoùm ñaïo ven röøng Coù traùi ngoït caây laønh in boùng laù Con ñöôøng ñoû buïi phuû môø goùt laï Ngaøy eâm eâm loøng vieãn khaùch bô vô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Thoâi heát roài coøn chi nöûa Tha La Bao ngöôøi ñi theà chaúng trôû laïi nhaø Nay ñaõ cheát giöûa chieán tröôøng ly loaïn Tieáng ñòch caøng cao, naõo nuøng ai oaùn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Khaùch böôùc nheï theo con ñöôøng ñoû hoaïch Gaëp cụ giaø ñang ngoùng gioù baâng khuaâng Ñang ñoùn maây xa, khaùch boång ngaïi ngaàn: -Kính thöa cuï vì sao Tha La vaéng? Cuï ngaång maët cöôøi run run raâu traéng, Nheï baûo chaøng "Em chaúng bieát gì ö? Bao naêm qua khoùi loaïn phuû mòt muø Ngöôøi nöôùc Vieät ra ñi vì nöôùc Vieät


Tha La vaéng vì Tha La ñaõ bieát Thöông gioáng noøi, ñau ñaát nöôùc laàm than." Tha La giaän muaø Thu Tha La haän quoác thuø Tha La hôøn quoác bieán Tha La buoàn tieáng kieám Naõo nuøng chöa, Tha La nguyeän hy sinh. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Giôø khaùch ñi, Tha La nhaén caâu naày Khi heát giaëc, khaùch haûy veà thaêm nheù Haûy veà thaêm xoùm ñaïo Coù traùi ngoït caây laønh, v.v .. . . . . . . Nhöõng vaàn thô bi traùng! Noù ñaõ ñi saâu vaøo loøng ngöôøi. Nhöng ña soá laïi khoâng bieát Tha La ôû ñaâu, cho neân moãi ngöôøi töôûng töôïng hình aûnh Tha La theo yù mình. Coù ngöôøi hình dung noù ôû ñaâu ñoù treân cao, beân söôøn nuùi neùp boùng röøng giaø Taây Nguyeân hay ôû taän vuøng La Vang Quaûng Trò, hoaëc neáu gaàn hôn thì chaéc ôû Ñoàng Xoaøi, Buø Ñoáp, Phöôùc Long. Nghe noùi tieáng "Xoùm Ñaïo" thì coù ngöôøi laïi töôûng ñoù laø xoùm ñaïo naøo ñoù kieåu Hoá Nai hay Caùi Saén. Thaäm chí coù ngöôøi cho raèng Tha La khoâng coù thaät maø chæ laø chuyeän thô vaên. Do ñoù caâu chuyeän Tha La Xoùm Ñaïo ñaõ trôû thaønh huyeàn thoaïi trong taâm töôûng cuûa moät soá ngöôøi, phaàn lôùn khoâng thuoäc daân Taây Ninh.. Thaät ra coù raát nhieàu ngöôøi ñaõ bieát roõ Tha La ôû ñaâu nhöng khoâng coù dòp ñaët chaân tôùi. May thay, ôû haûi ngoaïi naøy hieän coù moät soá ngöôøi maø sinh quaùn laø Tha La. Ñeå bieát roõ ngoïn nguoàn, coøn gì hôn laø thaùp tuøng quí vò aáy veà thaêm laïi nôi choân nhau caét roán cuûa hoï moät laàn (2)

II-Töø Huyeàn Thoaïi ñeán thöïc taïi. Xin thöa ngay, Tha La khoâng phaûi ôû ñaâu xa xoâi nhö moät soá vò laàm töôûng. Noù khoâng coù ñoài nuùi, khoâng coù röøng giaø. Noù ôû vuøng ñoàng baèng, saùt naùch soâng Vaøm coû Ñoâng, laø moät thoân xoùm bình thöôøng vaø heát söùc gaàn guûi, naèm trong ñòa phaän quaän Traûng Baøng,


tænh Taây Ninh xöa, caùch Saigoøn chöa tôùi 50 caây soá veà höôùng Taây Baéc. Tha La xoùm ñaïo laø moät hoï ñaïo lôùn nhöùt vaø xöa nhöùt cuûa tænh Taây Ninh. Hoï ñaïo naøy ñaõ coù caùch ñaây hôn moät theá kyû röôûi vaø hieän vaãn coøn sinh hoaït vaø phaùt trieån bình thöôøng. Sau ñaây xin phaùc hoaï vaøi neùt veà vò trí, lòch söû hình thaønh vaø thöïc traïng Tha La ngaøy nay.

1-Tha La ôû ñaâu? -Tha La nguyeân laø vuøng ñaát xöa cuûa ngöôøi Chaân Laïp, daân toäc Khmer. Cho neân ñoù laø caùi teân Mieân, goác ôû tieáng Schla maø ra. Tieáng naøy coù nghæa laø traïm, traïi, nhaø loàng (chôï), nhaø maùt. ÔÛ nhöõng xoùm Khmer ngöôøi ta thöôøng caát nhöõng nhaø nghó chaân beân ñöôøng, theo kieu nhaø saøn, hoï goi laø schla. Schla Rienn coù nghæa laø tröôøng hoïc. Kompong schla laø beân nhaø maùt, töùc naèm ven soâng. Coøn vuøng Thala noùi ñaây ngaøy xöa laø röøng raäm hoang vu, ñaõ ñöôïc quan quaân vaø con daân chuùa Nguyeãn ñeán khai phaù vaø ñònh cö töø hôn 200 naêm tröôùc. Ñaát Taây Ninh cuõng coù nhieàu choã cuøng mang teân ThaLa. Nhieàu tænh khaùc nhö Chaâu Ñoác, Traø Vinh, coù ñoàng baøo Khmer ôû, cuõng coù nhieàu ñòa danh Tha La nhöng noù khoâng noåi tieáng nhö Tha La ñang noùi. Traõi qua bao thaêng traàm cuûa lòch söû, ñòa danh Tha La gaén lieàn vôùi vaän maïng cuûa Taây Ninh ñòa ñaàu gian khoå, keå töø thôøi Taây Ninh laø tieàn ñoàn thuoäc Phieân Traán Dinh (Gia Ñònh xöa) roài trôû thaønh phuû cuûa tænh Gia Ñònh, roài sau cuøng thaønh tænh Taây Ninh cöûa khaåu. Vaøo thaäp nieân 60, vì thaønh laäp tænh môùi, Tha La theo Traûng Baøng veà vôùi Tænh Haäu Nghóa cho tôùi naêm 1975. Baây giôø laïi trôû veà Taây Ninh. -Ñöôøng ñeán Tha La raát gaàn vaø deã ñi. Thöû hình dung con ñöôøng caùi quan Quoác loä 1 cuûa queâ höông mình, traõi daøi töø Baéc voâ Nam, tôùi Saøigoøn saàm uaát, thay vì ñi thaúng xuoáng Caø Mau cho troïn tình ñaát nöôùc, maø laïi quanh co ñaâu ñoù moät chuùt roài vò tình ai maø chaïy thaúng veà Goø Daàu, Taây Ninh. Chính con ñuôøng caùi quan mang soá 1 naày daãn ta veà Tha La ñaáy.


Ai cuõng bieát quaän lî Traõng Baøng naèm treân quoác loä soá 1 vaø caùch Saøigoøn 49 caây soá. Quaù gaàn. Coøn Tha La thì caùch nôi ñaây khoaûng 6 caây soá veà höôùng Taây. Sau khi döøng chaân taïi chôï Gia Huyønh, naèm beân phaûi quoác loä, ñeå thöôûng thöùc moùn " Baùnh canh Traõng Baøng" ñoäc ñaùo cuûa Taây Ninh, ta tieáp tuïc ñi theo Quoác Loä ít traêm thöôùc thì seõ gaëp "Ngaõ Ba Vöïa Heo". Taïi ñaây, reõ traùi voâ con ñöôøng ñaát ñoû daãn voâ xaõ An Hoaø, cöù ñi thaúng hoaøi seõ gaëp nhaø thôø Tha La, chaéc chaén khoâng laïc. -Taây ninh coù nhieàu vuøng ñaát mang teân Traõng Baøng, Traõng Daøi, Traõng Lôùn, Goø daàu, Goø Chai, Gioàng Rieàng, Gioàng OÅi v.v. noùi leân yù nghæa cuûa theá ñaát, choã cao, choã thaáp, choå truõng. Thala tuy nhoû nhöng cuõng mang ít nhieàu ñaëc tính ñoù. Toaøn caûnh laø moät böùc tranh linh ñoäng, ñeïp vaø maùt voâ cuøng. Ñaát goø, ñaát ñoû, ñaát traéng, ñaát ruoäng, ñaát vöôøn. Tuyø theo theá ñaát, cö daân ôû ñaây troàng ñuû caùc thöù. Böôùc vaøo ñaàu ngoû ta thaáy nhieàu nhaát laø tre, truùc vaø taàm vong. Vôùi thaân thon, caønh dòu, laù moûng daøi naèm doïc hai beân ñöôøng, ngoïn giao nhau thaønh moät caùi voøm nhö caùi hang maùt röôïi, chaïy daøi caû maáy caây soá. Ñi trong boùng raâm xanh um aáy, gioù thoåi hiu hiu laøm lao xao keûo keït caây caønh hay ñaùnh rôi nhöõng chieác laù vaøng, tung taêng theo nhöõng gioït naéng aûo huyeàn. Beân ñöôøng, sau haøng raøo tre laø nhöõng ngoâi nhaø ñuû loaïi ngoùi, tranh, toâle vôùi vöôøn caây traùi xanh um bao quanh, cam, xoaøi, döøa, böôûi, maän, v.v.. Nhöng ñaëc bieät nhöùt laø vuù söûa. Laù vuù söûa maët xanh maët naâu, traùi vuù söûa ñuû loaïi, ñuû maøu, traéng, tím, xanh, vaøng; da boùng löôûng, troøn troøn, xinh xinh, mang hình daïng chieác baàu nuoâi döôõng treû thô vaø cuõng haáp daãn caû moïi lôùp ngöôøi giaø caû lôùn beù. Ñaây laø ñaëc saûn goác cuûa ngöôøi Khmer, raát thích hôïp vôùi ñaát goø cao raùo, gioáng nhö loaïi maàng quaân, caây vieát... Phía sau vöôøn caây laø vuøng ñaát thaáp, choùi chang aùnh naéng hoaëc nöôùc traéng chan hoaø, ñoù chính laø caùnh ñoàng ruoäng luùa phì nhieâu nuoâi soáng daân laøng, raát daøi vaø roäng, chaïy doïc theo suoát con raïch Traõng Baøng. Con raïch naày laø thuyû loä noái lieàn soâng Vaøm Coû Ñoâng vôùi chôï Traõng Baøng. Beân kia raïch laø vuøng Loäc Giang, An Ninh, vuøng raát nhieàu Vieät Minh trong thôøi choáng Phaùp, naèm keà


beân soâng Vaøm Coû. Beân kia soâng, xa hôn laø Myõ Quí, Myõ Thaïnh vaø qua moät " ñoäng böng" laø Gioàng Dinh, Gioàng Lôùn saùt bieân giôùi Mieân, töùc vuøng Môû Veït, ñöôïc phe coäng saûn duøng laøm maät khu trong cuoäc noäi chieán huynh ñeä töông taøn vöøa qua. 2- Xoùm ñaïo Tha La Ngaøy nay ñòa danh Tha La khoâng coøn nöûa. Tieáng Tha La chæ ñöôïc giöõ ñeå goïi teân hoï ñaïo, moät vuøng ñaát thu goïn laïi, nhoû hôn nhöõng gì vöøa moâ taû, khoâng tìm thaáy trong baûn ñoà ñòa lyù hay haønh chaùnh. Ñoù laø Hoï ñaïo Tha La. Xin keå theâm nhö sau. Thala thuoäc Xaõ An Hoaø vôùi khoaûng 3,000 tín ñoà vaøo tröôùc naêm 1975. Ñaây laø xoùm ñaïo ñöôïc toå chöù raát qui cuû, nhaø cöûa khang trang, ngaên naép, quaây quaàn chung quanh ngoâi thaùnh ñöôøng cuõng traõi qua nhuõng giai ñoaïn thaêng traàm theo doøng lòch söû cuûa daân toäc. Khoâng bieát töø ñôøi naøo, noù ñaõ hieän dieän nôi ñaây baèng vaät lieäu xaây döïng chaéc chaén nhö hình daùng ngaøy hoâm nay. Nhöng vôùi thôøi gian vaø söï noái tieáp cuûa chieán tranh, coù luùc noù bò taøn phaù. Nhöng roài, haït maàm taâm linh ñaõ gieo xuoáng thì toàn taïi khoù taøn phai. Nhaø thôø luoân ñöôïc truøng tu. Cho tôùi naêm1967 thì hoaøn chænh, Chaùnh toaø naèm giöûa vôùi töôøng gaïch bao quanh, vôùi saân roäng laùt ñaù, vôùi tröôøng hoïc vaø nhieàu cô sôû phuï thuoäc. Ngoâi chaùnh toaø ñoà soä uy nghi , hai maùi ngoùi xoaûi daøi, thaáp xuoáng nhö ñoâi caùnh con gaø maùi xoeø roäng, dang ra ñeå uùm baày con. Ñaøn chieân ôû ñaây moãi ngaøy cuõng ñeán ñaây tìm hôi aám tình thöông cuûa Chuùa. Ñoâi caùnh khoång loà cuûa ngoâi giaùo ñöôøng naày ñuû söùc aáp uû 400 con ngöôøi ngoan ñaïo. Töôïng ñöùc Meï tröôùc maët, hang ñaù khoång loà naèm beân hoâng, thaùp chuoâng khoâng cao vuùt nhoïn tim nhö ngoùn tay chæ höôùng trôøi, nhöng noù raát laï, gioáng nhö caùi loàng cu, vöõng chaõi naèm treân 4 caây coät to troøn. Toaøn boä khu nhaø thôø, nhìn chung, vôùi kieán truùc ñôn giaûn, khoâng mang naëng neùt coå ñieån Taây phöông, laïi ñöôïc bao boïc baèng nhöõng taøng caây coå thuï to maùt, quaû coù neùt u nhaøn AÙ Ñoâng , thanh tònh nhö moät ngoâi chuaø coå. Xaõ An Hoøa, thuoäc quaän Traõng Baøng, coù 8 aáp, daân soá 12,000, nhìn treân baûn ñoà thaáy hình daïng noù gioáng nhö traùi caø na, naèm doïc theo raïch Traõng Baøng maø ñaàu nhoïn laø aáp An Thôùi vöôn ra taän Vaøm Traõng beân bôø soâng Vaøm Coû Ñoâng. Ñaây laø vuøng ñaát raát


truø phuù; ngoaøi ruoäng raåy, coøn thaáy coù loø gaïch, traïi moäc, nhaø maùy xay luùa. Ngaønh thuû coâng thònh haønh nhöùt laø ngheà ñan ñaùt ñoà gia duïng baèng tre vaø truùc. AÁp An Phuù giaøu nhöùt, laø nôi coù chôï chính cuûa xaõ, quaùn xaù sung tuùc, nôi toaï laïc truï sôû xaõ vaø Tröôøng trung hoïc Tænh Haït. Trong xaõ coù 3 ngoâi chuøa, coå nhöùt laø chuøa taïi aáp An Phuù. Phaàn ñoâng daân trong xaõ noùi chung theo ñaïo Phaät hay thôø cuùng OÂng Baø. Nhöng noåi tieáng vaø gaây aûnh höôûng nhieàu nhaát laïi laø xoùm ñaïo Tha La ñang noùi. Xoùm ñaïo naèm trong ñòa phaän hai aáp An Hoäi 1 vaø An Hoäi 2. Hôn ba ngaøn giaùo daân ôû ñaây laø ngöôøi coá cöu, chæ coù 4 gia ñình ngöôøi Baéc di cö 54. Nhö moät taäp tuïc töø laâu, ngaøy leã Giaùng Sinh cuõng nhö caùc ngaøy leã Thaùnh lôùn, ñeàu laø ngaøy hoäi chung cuûa ñoàng baøo trong Xaõ. Ñeâm Giaùng sinh caû maáy ngaøn ngöôøi ñi nöôøm nöôïp ngoaøi ñöôøng. Thaät ñoâng, xe ñi khoâng loït, chæ toaøn ngöôøi ñi boä. Nhieàu khi, khoâng phaûi chæ daân trong xaõ maø coù nhieàu ngöôøi ngoaïi ñaïo töø chôï Traõng Baøng, chôï Goø Daàu vaø caùc xaõ chung quanh veà ñaây xem leã. Quaû laø ngaøy vui chung cuûa daân toaøn vuøng Hieáu Thieän- Traõng Baøng! 3/ Quaù trình xaây döïng xoùm ñaïo. (3) -Vaøo cuoái thôøi Minh Maïng (1840) moät nhoùm giaùo daân ñoä vaøi chuïc gia ñình ñöôïc cha Cosimo Trí dìu daét, chaïy naïn tôùi khu röøng Tha La, khai quang laäp aáp xaây döïng cuoäc soáng, ñoàng thôøi coá gaéng baõo toàn moái ñaïo vaø nieàm tin. Ñeå traùnh söï theo doõi vaø phaùt hieän cuûa vieân chöùc trieàu Nguyeãn ñang ôû thôøi kyø e ngaïi ñaïo ngoaïi theo doõi, nhöõng buoåi leã thöôøng phaûi löu ñoäng. Moät taøn caây coå thuï, moät maùi laù ñôn sô, hoaëc tuùp lieàu tranh doät naùt cuõg mang ñuû yù nghæa vaø tính chaát cuûa caùi nhaø thôø. Nhieàu luùc phaûi laøm leã ban ñeâm. Khaép vuøng xaõ An Hoaø xöa haàu nhö ñeàu coù daáu chaân cuûa con Chuùa. Cha Cosimo Trí ñaõ thaáp moät ngoïn neán giöûa röøng aâm u, vöøa khai hoang laäp aáp vöøa aån naùo, vöøa möu sinh vöøa khai saùng nguoàn suoái taâm linh töôi maùt, ñeå noù xuoâi chaûy cho ñeán ngaøy hoâm nay. Neáu trieàu ñình coù leä phong thaàn cho nhöõng vò coù coâng khai laøng môû coûi thì chính cha Trí cuõng laø vò raát xöùng ñaùng ñöôïc phong Thaønh Hoaøng boån caûnh cuûa daân chuùng An Hoaø.


-Sau naêm 1863, khi Phaùp chieám 3 tænh mieàn Nam thì hoaøn caûnh thuaän tieän hôn. Vieäc truyeàn ñaïo Chuùa ñöôïc nhaø caàm quyeàn Phaùp khuyeán khích vaø giuùp ñôû. Giaùo daân gom tuï laïi Tha La ñoâng hôn vaø hoï ñaïo Tha La ñöôïc chính thöùc thaønh laäp, naèm thoáng thuoäc Toaø Thaùnh La Maõ. Nhaø thôø ñaàu tieân coù nôi coá ñònh, ñöôïcc xaây caát vôùi vaät lieäu ñôn sô. Töø ñieåm naày, caùc vò cha tieáp noái ñi ñeán caùc ñòa phöông khaùc ñeå truyeàn ñaïo vaø laäp theâm xöù ñaïo môùi. Ngaøy nay ôû Taây Ninh, ñaïo Coâng Giaùo vaãn phaùt trieån song haønh vôùi caùc toân giaùo khaùc. Ñi ñaâu cuõng thaáy nhaø thôø, ngay caû vuøng thaùnh ñòa Cao Ñaøi cuõng coù. -Nhôø söï cho pheùp cuûa ngöôøi Phaùp hoï ñaïo Tha La phaùt trieån ngaøy caøng maïnh meõ vaø vöõng vaøng. Vaøo ñaàu theá kyû 20 nhaø thôø ñöôïc xaây caát qui moâ hôn. Tuy vaäy ngöôøi Coâng Giaùo Tha La khoâng quay löng laïi vôùi daân toäc. Ta khoâng ñuû taøi lieäu ñeå bieát Tha La coù tham gia phong traøo Caàn Vöông vaø Vaên Thaân choáng Phaùp hay khoâng, nhöng chaéc chaén vaøo muøa Thu naêm 1945, thanh nieân Tha La, nhöùt laø thaønh phaàn trí thöùc ñaõ tích cöïc tham gia phong traøo khaùng chieán Nam Kyø. Vaø chính thôøi ñieåm naày, Vuõ Anh Khanh, cuõng ñi khaùng chieán, ñaõ laøm baøi thô ñeå ñôøi, trong ñoù coù nhöõng caâu cho thaáy raèng ngöôøi Tha La ñaõ ñaët tình yeâu queâ höông toå quoác leân treân heát:

"Quyø laïy caïnh Chuùa, ñaùm chieân laønh run raåy -Laïy ñöùc Thaùnh Cha! -Laïy ñöùc Thaùnh Meï! -Laïy ñöùc Thaùnh Thaàn! Chuùng con veà côûi tuïc ñeå laøm daân Roài traû aùo tu Roài xeáp kinh caàu nguyeän Roài nheï böôùc trôû veà traàn

Phaùp laø aân nhaân cuûa neàn ñaïo, nhöng laïi laø keû thuø cuûa daân toäc. Duø phaûi choïn löïa khoù khaên, thanh nieân Tha La ñaõ döùt khoaùt ra ñi khaùng chieán, bôû laïi ngoâi nhaø thôø hoang vaéng. Tha La ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng ñòa baøn cuûa Ñoaøn Thanh Nieân Tieàn Phong. Ñaëc bieät, khoâng phaûi chæ coù daân thöôøng maø caû nhöõng vò tu syõ cuõng


taïm xeáp aùo doøng ñeå voâ böng ( linh muïc Nguyeãn Baù Kính ra ñi naêm 1946). - Sau naêm 1954, Tha La hoài sinh, taùi thieát, môõ mang nhanh choùng. Nhöng chæ ñöôïc ít naêm thì traän giaëc khaùc noåi leân. Ñoù laø cuoäc noài da xaùo thòt maø nguyeân nhaân laø ngoïn löûa caêm thuø giai caáp theo chuû thuyeát khoâng töôûng ñöôïc moät soá ngöôøi thöông Marx-Leâ, thöông Lieân Soâ hôn thöông daân toäc, thoåi leân. Cuõng nhö bao ñòa phöông khaùc treân ñaát nöôùc thaân yeâu, Tha La töï veä moät caùch oai huøng. Laàn naày thì ngöôøi daân ThaLa rôøi bôû haøng nguõ nhöõng ngöôøi baïn khaùng chieán cuû ñeå trôû veà vôùi quoác gia daân toäc. Hoï yeâu Chuùa, yeâu nöôùc, yeâu bôø caây ngoïn côû, yeâu xoùm laøng, moät caùch cuï theå... nhöng hoï khoâng yeâu Xaõ Hoäi Chuû Nghæa, caùi thuoäc töø môø aûo nhöùt thôøi maø hoï naâng leân thaønh baûn theå cuûa cuûa quoác gia, daân toäc. Theo lôøi keå cuûa moät thaân höõu (4), cöïu syõ quan coù traùch nhieäm yeåm trôï vuøng Tha La, khoaûng naêm 1963-64, nhaân khi thuû ñoâ Saøigoøn coù xaùo troän chaùnh trò, caùc ngöôøi anh em khaùng chieán cuû cuûa Tha La, giôø ñaõ thaønh ñeä töû ruoät cuûa baùc Mao beân Taøu, ñaõ trôû veà ñònh rung chuoâng nhaø thôø. Hoï raát ñoâng, töông quan löïc löôïng laø 4/1. Tha La choáng traû taän tình. Keát quaû traän ñaùnh: hôn moät tieåu ñoaøn cuûa hoï thieät haïi naëng neà, voäi vaõ thaùo lui ñem theo raát nhieàu xuoàng xaùc cheát. Töø ñoù Tha La, duø ôû saùt naùch Moõ Veït, vaãn tieáp tuïc ngaïo ngheå ñöùng vöõng cho tôùi giöûa naêm 1975, luùc mieàn Nam bò chieám. Hieân nay xoùm ñaïo Tha La hoang taøn vaéng veû, sau hôn 30 naêm, soá con chieân giaûm, coøn chöa tôùi 3000, vaø ñöôïc ñaët tröïc thuoäc Hoï Ñaïo Phuù Cöôøng, Bình Döông.

III- Vaøi lôøi keát. So vôùi vuøng ñaát coå nhö mieàn Baéc, ñoâ thò hoaù ñaõ laâu, daân quen caïnh tranh phaán ñaáu, yeâu phoá phöôøng hôn ñoàng ruoäng, thì mieàn Nam laø ñaáát môùi, trong ñoù coù Tha La, daân yeâu caùnh ñoàng vaø bôø caây ngoïn coû nhieàu hôn, vaø soáng thaät thaø chaân chaát vôùi nhau hôn. Moà hoâi xöông maùu cuûa oâng baø hoï vöøa ñeán ñaây laäp aáp haõy coøn ñöôïm töôi treân maët ñaát. Töø ñoù nhöõng sôïi daây tình caûm raøng


buoäc nhöõng ngöôøi queâ muøa moäc maïc vôùi nhau vaø vôùi queâ höông, ñaát nöôùc nôi ñaây raát laø thieâng lieâng vaø beàn chaët. Hoâ ñaùnh Taây laø ñaùnh tröôùc, nhöng laøm noâ leä traù hình cho ngoaïi bang naøo ñoù thì khoâng. Thala laø hình aûnh töôïng tröng cho tinh thaàn daân toäc chaân chính ñoù. Môøi quí baïn ñeán thaêm Tha La moät laàn. Tröôùc laø ñeå thöôûng thöùc "traùi ngoït caây laønh", roài xin daønh chuùt thì giôø ñeå taâm hoàn thanh thaûn, laéng ñoïng, tìm veà vôùi nhöõng phuùt giaây lòch söû thieâng lieâng maø Tha La ñuû laø neùt ñieån hình, cuøng hoaø mình taém gioøng suoái taâm linh töôi maùt xuoâi chaûy töø hôn 2 theá kyû qua. Quí vò seõ ñöôïc nghe ngöôøi Tha La keå leå veà nhöõng ñoaïn ñöôøng gian khoå cuõng nhö nhöõng phaán ñaáu haøo huøng cuûa oâng baø hoï vaø cuûa chính hoï. Hoï coøn keå theâm cho baïn nghe veà nhöõng danh taøi vaø nhöõng giai nhaân cuûa queâ höông hoï. Duø laø vuøng ñaát beù nhoû maø coù nhieàu ngöôøi thaønh ñaït trong xaõ hoäi, nhöõng vò thaày khaû kính, vaên thi syõ, nhöõng vò chaân tu, trong ñoù coù só quan caáp taù, coù vieân chöùc caáp trung öông trong chính phuû (5). Chaéc chaén quí vò seõ yeâu Tha La nhö Vuõ Anh Khanh ñaõ yeâu. Vaø bieát ñaâu, töùc caûnh sanh tình, theâm baøi thô, baøi nhaïc ñöôïc quí vò vieát ra ñeå tieáng Tha La caøng vang xa. Mong laém thay./.

Laâm Thanh Xuaân 2000. Chuù thích: 1-* Baøi thô "Tha La"cuûa taùc giaû Vuõ Anh Khanh, daøi 93 caâu, ñöôïc in trong phaàn môû ñaàu cuûa cuoán truyeän daøi coù teân " Nöûa Boà Xöông Khoâ", daøy hôn 500 trang cuõng cuûa chính oâng, ghi laïi moät soá hình aûnh haøo huøng khi taùc giaû ñi khaùng chieán (1945 - 1954). Saùch xuaát baûn khoaûng ñaàu thaäp nieân 50. 2- Noäi dung baøi naày phaàn lôùn ñöôïc vieát theo lôøi keå cuûa baïn Taï Thaønh Caên, ngöôøi xaõ An Hoaø. 3-Theo saùch Taây Ninh Xöa vaø Nay cuûa taùc giaû Huyønh Minh, xuaát baûn naêm 1972 vaø taùi baûn taïi UÙc naêm 1992. 4-Theo lôøi keå cuûa oâng LKV, cöïu syõ quan caáp taù, hieän nay ñònh cö taïi UÙc. 5- Nhaø vaên TTH, Cöïu Ñaïi Taù T T L. Baùc syõ N T H, Phoù Thuû Töôùng thôøi ñeä II Coäng Hoaø.

CÕI QUÊ CÕI NHỚ Thơ và Tạp bút 76 __________ ____ ______________________________________________________

Nhớ về Trúc Phương Lâm Thanh

Trúc Phương là một nhạc sĩ gốc Trà Vinh. Tôi cũng là dân TràVinh. Ðó là lý do đầu tiên khiến tôi ghi lại mấy dòng sau đây. Hơn nữa, tôi rất thích âm nhạc. Tôi mê nghe ca hát, đủ thứ, từ cổ cho tới tân, từ hát bội, dù kê, cải lương cho tới những nhạc khúc cũ hay mới; tâm hồn tôi mẫn cảm với tiếng hát, điệu ru, giọng hò, tiếng trống tiếng kèn cho tới tiếng đờn giọng ngâm.v.v. Ðó là lý do thứ hai thúc đẩy tôi ghi lại đây một số ca khúc của Trúc Phương (TP), gọi là chút gì để tưởng nhớ một nhạc sĩ đồng hương, người đã một thời góp phần làm phong phú tình cảm của chúng ta. Sau đây chỉ là vài cảm tưởng về một số bài ca mà tôi còn nhớ, với tư cách một thính giả, có thể chủ quan hay phiến diện, cho nên rất hoan hỷ đón nhận mọi phê bình và góp ý từ bất cứ vị nào. Tôi xin chia bài viết này làm 2 phần:

1- Một số ca khúc sót lại trong ký ức 2- Chút cảm nghĩ về nhạc TP


1- Những ca khúc đáng nhớ của Trúc Phương: Chúng ta hãy cùng nhau dành chút thì giờ để cho tâm hồn

thanh thản và hướng về vườn hoa văn nghệ muôn màu, muôn sắc của miền Nam nước Việt ngày nào, thời thập niên 60, 70 của thế kỷ vừa qua, chúng ta sẽ bắt gặp những cánh hoa tươi đẹp mà nhạc sĩ TP đã góp phần tô điểm. Tôi còn nhớ được một số. Ghi lại đây có gì sai thì xin nhờ bổ túc hay sửa dùm. Xin mời các bạn cùng tôi lần về đường mòn kỷ niệm.. “Lòng buồn dạt dào nhớ hôm nào xuôi miền Trung chuyến xe đêm tôi gặp em. Môi em đang xuân, đôi mắt buồn ngấn lệ trần. Chuyện đời sầu đắng vấn vương đôi má dịu hiền, áo em màu tím. Ðậm đà vì là buổi ban đầu.. Khi chân đến quê em nắng ban mai hôn nhẹ lên khóm hoa tươi. Thoáng thấy em cười vì mùa thương vừa chắp nối, vẫn biết phút bên nhau sẽ khơi buồn một ngày về...” trong “Hai chuyến tàu đêm”. Ở cái thời yên bình có xe lửa xuôi ngược Trung Nam còn nảy sinh nhiều bài hát như “Ga chiều, Chuyến xe lửa mùng năm, Chuyến tàu hoàng hôn, Hồi còi tiễn biệt”.. và TP có thêm “Tàu đêm năm cũ”: “Trời đêm dần tàn, tôi đến sân ga đưa tiễn người trai đi về ngàn. Tàu cũ năm xưa mang người tình biên khu về chưa?..” Cái ưu điểm của miền Nam là văn nghệ phát triển hết sức tự do, những nhạc sĩ rất thoải mái trong việc sáng tác. Nhạc Trúc Phương, bên cạnh những bản viết về quê hương, về người lính, còn ghi lại biết bao cuộc tình lãng mạn ướt át nồng nàn. Nửa đêm ngoài phố lang thang, tình cờ làm quen một người con gái lạ, rồi để lòng vương vấn mãi: “Buồn vào hồn không tên, thức giấc nửa đêm nhớ chuyện xưa vào đời. Ðường phố vắng đêm nao quen một người..” hoặc “Trở lại chuyện hai chúng mình. Khi em với anh...” làm quen, hẹn hò cùng nhau đi tới mòn lối, khiến nó trở thành “Con đường mang tên em”. Cũng có những lúc cô đơn, rút về nhốt mình nơi nhà trọ, nhưng Ðêm gác trọ chỉ nói lên nỗi buồn bâng quơ có vương chút phấn chấn nhờ thể điệu Tango, mà TP ít khi dùng trong hầu hết các nhạc phẩm của mình. Rồi có lúc người yêu xưa tìm đến, cùng nhau ôn chuyện cũ, nhắc lại Chuyện ngày xưa, được ghi lại như sau: “Hôm nào em đến thăm, mà quên mang tiếng cười, lặng yên không nói. Hai mươi tuổi đời qua mất rồi.. (ÐK):Thôi em nhé, xin trả về niềm cô đơn trước, cho anh bước xuôi ngược, khi hai chúng mình, vòng tay trót buông xuôi, dù gặp nhau ta cúi mặt bước mà đi ”. Ðây là bản nhạc đặc biệt nhứt vì vài năm sau, khoảng 1965, TP đã đặt lời


ca thứ 2 và sửa cái tên thành bài Trên 4 vùng chiến thuật. Bạn nào biết cái e của bài này (Tôi thường đi đó đây,..) thì xin hát thử đoạn cuối tôi xin ghi lại, thấy tuy 2 mà một: “Em về trong bóng đêm. Ðường khuya loang ánh đèn. (Vì) Lửa thương chưa tắt. Nên em để lại hương tóc dại. Cho người yêu năm trước phút vui xưa. Trở về mộng mơ”.

Tâm hồn TP như luôn vương vấn điều gì u uất cho nên hầu hết nhạc ông lúc nào cũng có âm điệu buồn buồn. Ta thử ca lại vài bài nhạc tình khác, như Buồn trong kỷ niệm: “Ðường vào tình yêu có trăm lần vui có vạn lần buồn. Ðôi khi nhầm lỡ đánh mất ân tình cũ...(đoạn kế) Mình vào đời nhau lúc môi còn non, tuổi mộng vừa tròn. Hương thơm làn tóc, nước mắt chưa lần khóc.Ðến nay thì đã, đắng cay nhiều quá. Thơ ngây đi mất trong bước buồn giờ mới hay..” Dường như hình ảnh người tình trong nhạc TP không phải là của một người, nhưng tất cả đã xa. “Ai cho tôi tình yêu, của ngày thơ ngày mộng. Tôi xin dâng vòng tay mở rộng, để đón người đi vào tim tôi bằng môi trên bờ môi..” Thế nhưng không biết đã yêu thương được bao lâu thì TP lại “Xin giã biệt bạn lòng ơi, trao trả môi người cười. vì Hai lối mộng hai hướng trông. Mình yêu nhau chưa trót. Thì chớ mang nỗi buồn theo bước đời. Cho dù chưa lần nói...thì đành xa nhau. Ðể chốn nao với chiều mưa gió lộng. Ta dừng vui bến mộng... Bao lần đi, gối mõi chân mòn. Tâm tư nặng vai gánh, đường trần cho đến nay, chỉ còn, bờ mi khép kín. Giấc ngủ nào tìm quên? Giấc ngủ nào gọi tên?.” Ðôi khi ông có chút cay đắng cho Thói đời, vì Người yêu ta rồi cũng xa ta nhưng không oán trách người mà chỉ than thân một mình. Những Chiều cuối tuần đã xa: “Hôm nao tôi lên đường phố cũ, chiều xưa, lần hẹn hò. Trao nhau, niềm vui cuối tuần...” Trên gác nhỏ, cô đơn, trằn trọc: “Ðêm chưa ngủ, nghe ngoài trời đổ mưa từng hạt rơi. Gác nhỏ đèn le lói bóng dáng ai trên tường loang...” Trong lúc Mưa nửa đêm: “Ai biết ai vì đời, cùng ngược xuôi chung lối mòn. Ngày tôi hai mươi tuổi, em đôi tám trăng tròn. Ðêm lạnh còn nghe chăn gối lẽ nằm thao thức...” nhớ về Bóng nhỏ đường chiều, chỉ còn là kỷ niệm: “Ta đến nơi hẹn hò, cùng gặp nhau trên phố nhỏ. Ta nhẹ dìu nhau trong tiếng thở..” Trong cuộc chiến tự vệ miền Nam, hầu hết những người của lứa tuổi đôi mươi đều tham gia và dự p hần vào, TP cũng tòng quân.

Tâm trạng người chiến binh thay đổi, ngày càng nặng nề hơn theo đà của cuộc chiến. Ban đầu, tình cảm của anh tân binh quân


dịch được ghi như sau: “Quê em nắng vàng nhạt cô thôn. Vài mây trắng vật vờ nơi cuối trời. Bâng khuâng tiếng hò qua xóm vắng. Khói lam buồn như muốn ngừng thời gian. Một chiều anh mới đến. Nắng vàng hoe ngát bên thềm”người trai xa lạ cảm thấy “mắt em nhìn nói ngàn câu. Nhớ mãi mấy tình của mẹ quê nâu sồng, của người em mơ mộng. Rồi chiều vàng ngát mênh mông. Là chiều ngày ấy sang sông. Em chờ trông... Anh ơi nhớ về thăm thôn xưa. Ðể nghe tiếng ngọt ngào ru bóng dừa. Xa xuôi bước người trai lữ thứ. Nhớ thương hoài câu hát Chiều làng em.” Trên đường luân chuyển, có khi qua chuyến Ðò chiều, trên sông vắng: “Một chiều nào trên bến cô liêu. Nắng hoang sơ tiêu điều. Giọng hát vui sông chiều. Ðò của người thôn nữ. Chờ đưa người viễn xứ. Ði muôn nơi xa xôi. Xây hướng cuộc đời. Rộn ràng lòng cô gái đôi mươi. Thắm trên môi nụ cười. Nhìn toán quân qua rồi. Chợt thấy lòng xao xuyến. Và tâm hồn lưu luyến. Trông anh trai muôn phương, em thấy mà thương! Ai biết ai hay mắt đợi mắt chờ, nhớ anh nhớ từ dạo ấy...” Cái tình thôn nữ, dân quân cá nước thật nhẹ nhàng êm đẹp. Nhưng chẳng bao lâu sau, giặc tràn từ Bắc vô càng ngày càng đông. Biết bao cảnh xa cách, biệt ly. Bạn bè trước ngày chia tay: “Mai anh đi rồi. Làm sao tôi ngăn được. Thà vui đi cho trót đêm nay..Ðời anh với phong ba gió sương gót chân in chiến trường. Làm quen với mưa tuôn..Ðời tôi ngày ngày khi chiều chết trên đường phố. Giọng ca điệu đàn mong gởi tám hướng tâm tư...Ðôi ta không sống, vì nhau, khi kẻ ở người đi, thôi thương tiếc làm chi?” Hai người cùng thức với nhau đêm cuối đến khi giật mình thấy một vì sao rơi, thôi kể Chuyện chúng mình. Người ra đi, xa người tình, không quên nhắn nhủ: “Những ngày anh đi khỏi. Xin em chớ đi lại vùng tình yêu lắm bẩy nhân gian. Ðể êm khói thuốc tay vàng. Tìm nhau thấy gần”. Dù kỷ niệm có đơn sơ nhưng làm sao quên “ Những ngày chưa nhập ngũ. Anh hay dắt em về vùng ngoại ô có Cỏ bông may, ở đây êm vắng thưa người. Còn ta với trời..” Lâu lâu được về phép, chỉ được một ngày tròn, tức 24 giờ phép mà thôi! Làm sao cho thoả nhớ thương: “Bốn giờ đi rồi thêm bốn giờ về, Thời gian còn lại. Anh cho em tất cả em ơi..Anh đưa em về nguyên thuỷ loài người” kiểu như Adam và Eva cũng chưa chắc đã dịu lửa chờ mong. Rồi lại ra đi, hơn một nửa ba năm, nặng mang gót giày quân nhân, nhớ về thành, hụt hẫng mộng ái ân: “Tôi ở miền xa, trời quen đất lạ, Nhiều đông lắm hạ, Nối tiếp đi qua, thiếu bóng đàn bà...Ngoài kia súng nổ, Ðốt lửa đêm đen, Tầm đạn thay tiếng


em..Xin xích lại một lần bên tôi. Cho tôi yêu bằng hình hài đó không thôi. Ðến với tôi, hãy đến với tôi. Ðừng yêu lính bằng lời.” Nghe sao mà khắc khoải, chẳng khác nào đói cơm khát nước mà phải nhịn thèm!

Trúc Phương viết rất nhiều nhạc. Ðầu thập niên 60 ông còn viết nhạc cho phim, tôi có từng chép chơi nhưng đã quên. Không biết rõ tổng cọng số lượng bài hát của ông. Nhưng tôi nghĩ có tới cả trăm. Nhớ bao nhiêu thì ghi lại đây bấy nhiêu.

2- Chút cảm nghĩ về nhạc Trúc Phương

Trúc Phương có tên thật là Nguyễn Thiện Lộc, sanh năm 1939 tại xã Mỹ Hoà (?), quận Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh (Vĩnh Bình), một xứ chùa tháp ở hạ lưu sông Cửu Long, Nam Phần Việt Nam. Ông sinh hoạt văn nghệ với ty Thông tin Tỉnh Vĩnh Bình cuối thập niên 50 thế kỷ20, một thời gian ngắn rồi lên Sàigòn. Bắt đầu viết nhạc và lập nghiệp luôn ở đó. Sau 75 ông kẹt lại và vẫn sống tại Sàigòn, không biết làm nghề gì; ít có nhạc phẩm nào mới để nhắc nhở tên ông. Ðã từng vượt biên nhưng không thành. Ông tiếp tục kéo lê cuộc sống thầm lặng cho tới năm 1996 thì âm thầm ra đi, để lại cho đời những khúc nhạc buồn như chính cuộc đời ông, phản ảnh nhiều nỗi niềm khắc khoải của đám đông thanh niên thời chiến, thập niên 60-70 thế kỷ 20. Ông đã sống qua một thời vàng son của văn nghệ miền Nam.

Thời vàng son đó xin được tạm đánh dấu bằng năm 1956, tức là 2 năm sau khi ngưng chiến theo Hiệp Ðịnh Genève. Bấy giờ ông Ngô Ðình Diệm đã bình định xong xứ sở, cuộc sống dân chúng bắt đầu yên ổn, hoà bình và thịnh vượng. Hiến Pháp 26 tháng 10 cùng năm đặt căn bản cho một chính quyền dân chủ đầu tiên, với các cơ chế hiến định và những quyền tự do căn bản của mọi công dân. Sức sống mới trỗi dậy trên mọi lãnh vực và mọi phương diện. Trong môi trường tự do, độc lập, vui tươi huyên náo ấy, sinh hoạt nghệ thuật và âm nhạc Miền Nam cũng dâng trào như sóng cả. Mở đầu Phó Quốc Thăng Dựng một mùa hoa, Chào bình minh hoa ban mai lả lơi.. rồi tất cả Dừng bước giang hồ để cùng Vui đời nghệ sĩ. Cả miền Nam hát khúc hoan ca. Trúc Phương nhanh nhẹn góp lời ca, khúc hát từ dạo ấy, với tuổi chưa đầy 20. Nắng đẹp miền Nam chẳng những làm cho ruộng lúa tốt tươi mà giúp cho mùa hoa biến thành vườn hoa lan toả, trãi rộng khắp quê hương. Rộng như biển, rậm như


rừng. Phải nói tập thể nghệ sĩ miền Nam là cái rừng thiên nhiên trong đó chen chúc mọi thứ cỏ cây và hoa thơm cỏ lạ, với tất cả mọi tầm cỡ, từ gốc cổ thụ cho đến chồi non mới nẩy. Từ những tên tuổi lão thành như Lê Thương, Phạm Duy, Dương Thiệu Tước, Xuân Tiên v.v..cho tới lớp trẽ sau này như Từ Công Phụng, Dzũng Chinh, Phố Thu* , Miên Ðức Thắng v.v. tính ra có hơn trăm tên người nhạc sĩ còn đọng lại trong ký ức của tôi nhưng xin miển kể ra đây. Trong số đó, Trúc Phương là nhạc sĩ có tầm vóc lớn và nổi bật nhờ một khối lượng lớn nhạc phẩm với nét thật riêng biệt.

Có hai điểm chính tạo ra nét đặc thù, phân cách nhạc TP với cái của người khác. Ðó là: thứ nhứt, hơi nhạc đặc biệt đượm mùi ca cổ và dân ca; thứ hai là đề tài, tức chất liệu nội dung của bài nhạc. Thật vậy, xét về thể điệu thì nhạc TP không có gì khác người, hầu hết là Boléro hay những điệu tương cận, rất phổ biến trong tân nhạc VN trong buổi đầu. Cái nhịp điệu bì bỏm, bùm bum, nghe buồn buồn xa vắng đó một thời đã ảnh hưởng rất lớn đến cảm quan thưởng thức nhạc của tuổi trẻ Việt Nam. Tôi còn nhớ, lúc tôi còn bé tí teo, đi coi hát thấy TP hát bài Ai nhớ chăng ai của Hoàng Thi Thơ, hát một hơi dài nhằng muốn đứt hơi, cứ liên 3 mà phăng tới, theo điệu boléro chính gốc, nghe nó tăng tăng buồn buồn, đã làm sao. Sau đó tôi nghe ông hát chính nhạc của mình, bài Hai chuyến tàu đêm, cũng ca từng đoạn dài muốn hết thở, giống như Chuyến đò vĩ tuyến, Người ấy là anh, Bóng người cùng thôn..cũng với những liên 3 nối tiếp nhịp nhàng, của mấy nhạc sĩ cùng thời. Rồi cho tới sau này, trong khi người ta viết nhạc slow rock, twist, bebop,.. ông vẫn thường dùng thể điệu quen thuộc trước đó. Không thấy ông viết theo nhịp 3/4. Như đã nói, cái kết cấu hay nhịp điệu bài nhạc, tức cái diện mạo bên ngoài, là cái gì chung chung của tân nhạc, nó không là yếu tố phân biệt được nhạc của ông với của người khác.

Hơi nhạc của Trúc Phương:

Mà chính cái cái tiết tấu âm thanh là lạ, chính cái âm hưởng đặc biệt, cái hơi nhạc buồn muôn thuở, có khi ai oán, mới khiến người ta cảm và nhớ thật nhiều nhạc của TP. Phần lớn nhạc ông được viết theo cung thứ, nhứt là Do thứ, như Hai chuyến tàu đêm, Tàu đêm năm cũ, Mưa nửa đêm, Chiều cuối tuần, Bóng nhỏ đường chiều, Buồn trong kỷ niệm, v.v..Chỉ có bài Chiều làng em thì theo cung La trưởng. Cái âm giai thứ đã nghe buồn, được TP dùng, nghe


nó muốn đứt ruột. Thử hát bài Nửa đêm ngoài phố (Mi thứ), với âm tiết thật độc đáo (Ðường phố...vắng... đêm- nao.. quen một người..Và biết.. có..đêm-nao ta hẹn hò. Ðể tâm.. tư những-đêm ngủ không yên) hay bản Con đường mang tên em: (Khi.. anh...vơi..ới ơi em..Vừa biết đam mê. Ðường chẳng riêng hai chu ung úng mình). Thật là mùi như vọng cổ xuống tiếng lìu. Chắc ít ai có thể phủ nhận nhạc TP có cái hơi của cổ nhạc Nam Phần. Mà cải lương vọng cổ là gì? Nó như là lời buồn nhược tiểu, là nỗi nhớ vô căn, là gió khuya đồng nội, là than thỡ của tổ tiên.. Hơi nhạc của TP từ trong đó toát ra. Cho nên đối với đại đa số, nhạc ông rất gần gũi, quen thuộc, dễ hát, dễ đi sâu vào hồn. Thưởng thức nhạc ông như ăn cơm với canh chua cá lóc và cá kho tộ, đôi khi có thêm ba khía dưa mắm, vừa mặn mòi vừa cay chảy nước mắt. Không cầu kỳ muổng nĩa với rô-ti, bít- tết cao sang. Có nhiều nhạc sĩ khác viết nhạc như Tây, cái hơi nghe lạ hoắc. Như bài Hương xưa, lệ đá xanh chẳng hạn. Rằng hay thì thật là hay. Nghe qua thì thấy nhạc Tây đổi lời. Hết sức là chuẩn mực. Sang như Tây. Rất là classic. Mà lời ca sao có vẻ khuôn sáo ước lệ, gượng ép, không bắt được âm độ của nốt nhạc. Ðó là loại nhạc tháp ngà, xé lẻ, chơi riêng. Trong làng tân nhạc VN, nhiều người cóp hơi nhạc tây, lồng lời Việt vô là chuyện thường. Thậm chí có người chôm nhiều đoạn nhạc ngoại quốc, hoặc Tây, Tàu hay Nhựt, sửa chút ít rồi lắp ghép vào nhạc của mình, vậy mà được bạn bè phe nhóm sơn phết, bôm hơi không tiếc lời để hướng cảm quan thính giả theo họ. Còn Trúc Phương, không có chuyện đó. Ông theo con đường âm nhạc rất sớm. Và cái mà ông sớm có, sớm chịu ảnh hưởng và tồn tại trong tâm hồn ông chính là âm hưởng của giọng hò thôn vắng, câu hát đưa em, hoặc những điệu Nam xuân, Nam ai, lý con sáo...và nhứt là cái hơi vọng cổ 6 câu rất mùi của Út Trà Ôn. Những điệu hát hò đó đã thấm vào xương tuỷ con người và sông nước ruộng đồng miền Nam. Nhạc ông được nuôi dưỡng trong cái đại thể ấy. Bởi vậy, cho dù sau này ông có trau dồi thêm nhạc lý Tây phương nhưng vẫn không thoát khỏi ảnh hưởng của nét nhạc dân tộc. Ông tự tin và không vọng ngoại? Hay Ông tự hào về nhạc dân gian của quê hương. Ta thử nghe lại một số bài. Trước hết, thấy có những âm lái lái trong khá nhiều bài nhạc tình khiến người ta liên tưởng tới điệu đờn cò hay đàn độc huyền. Nhiều chỗ khác lại có âm hưởng của ngũ cung, như: Con ư ứ đường..tình sử..ừ..ư nằm đây. Ðèn khuya mắt đỏ ò o Còn đầy dấu chân. Ðường... chẳng riêng hai


chung u..úng..mình (Con đường mang tên em). Rõ nhứt là trong bài Trên 4 vùng chiến thuật. Từ tiết điệu cho tới âm hưởng, nghe như cổ nhạc mà không hoàn toàn giống cổ nhạc, bài tân nhạc mà khác xa với tân nhạc, nhạc của ông có nét khác lạ theo kiểu Trúc Phương, không giống ai, độc nhứt vô nhị. Ta thử hát bài Thói đời, 24 giờ phép thì thấy ngay nét TP rõ nhứt trong đó. Có nhiều bài nhạc TP được ghép vào vọng cổ để chế ra lối ca Tân cổ giao duyên, mà soạn giả Thu An, Hà Triều Hoa Phượng.. thường phụ soạn, khiến nhạc TP càng trãi rộng hơn. Và cũng vì vậy mà nhạc ông không thể thích hợp với mọi giọng ca, tức phải chừa ra hay kén chọn một số ca sĩ.

Nói về ca sĩ Miền Nam thuở ấy thì tình trạng lạm phát khá trầm trọng. Không có thì giờ để kê tên họ ra đây. Tại rạp Quốc Thanh, hằng tuần, người ta tổ chức thi hát và tuyển lựa mầm non nghệ sĩ. Nhờ tiêu chuẩn chọn lựa khá thoải mái, không như cái kiểu theo đường lối đảng và nhà nước, nên ca sĩ miền Nam cũng là vườn hoa muôn hương vạn sắc. Mỗi người một vẻ, mỗi giọng ca có một nét. Mà dù có tốt nghiệp Quốc Gia Âm nhạc, ít nhiều có tính hàn lâm, thì giọng ca của họ luôn luôn có cái gì tươi tắn, tự nhiên, rất sống, rất "phăng". Tức có cá tính, chứ không khô cứng, chuẩn mực, một khuôn. Những ca sĩ theo tiêu chuẩn cổ điển thường có giọng no tròn, làn hơi phong phú, tiếng ngân đều như lưỡi cưa, giòn như chuông chùa, dai như sóng biển, phát âm đúng chữ quốc ngữ Alexandre de Rhodes, đúng mẫu tự La tinh.., nhưng ngặc cái họ thường giả giọng lơ lớ, ca ồ ồ trong cổ họng, ít dùng âm môi, âm lưỡi v.v.. , họ hát Thánh ca trong nhà thờ rất hay, ca bài như Này công dân ơi rất đạt, nhưng ca nhạc tình miền Nam và nhứt là nhạc TP thì hư. Vì vậy, nếu nhờ Kim Tước, Mai Hương, Duy Trác, Lệ Thu... mà ca nhạc TP thì cũng bắt không kịp, vì họ giả giọng kỹ quá. Cũng như hiện nay, nếu Trần Thái Hoà hay Quang Dũng mà ca nhạc Vũ thành An, Từ công Phụng, Ngô thuỵ Miên thì chỉ làm hư Chiếc que diêm và những Bài không tên. Họ có giọng ca tốt, có làn hơi phong phú, ngân nga đúng sách vở, phát âm đúng kỹ thuật. Nhưng nó có vẻ khô khan, như máy, vô tình, vô hồn, quá chú trọng kỹ thuật mà chưa dám lả lơi thoát một li, nghiêng một độ ra khỏi nốt âm, và không dám hay không thể phổ hết tâm hồn vào bài nhạc. Họ hát giống ca sĩ Hà Nội. Nhạc TP kỵ mấy thứ đó. Ở đây lại xin nói lạc đề thêm chút cái điều khó bỏ qua, về giọng hát Thái Thanh của thời ấy. Ðó là giọng ca đã thoát ra khỏi mọi khuôn mẫu và tiêu chuẩn, xoá


mọi thang cấp và lãnh vực. Phải nói là siêu. TT ca nhạc bán cổ điển như Tây. Ca nhạc hùng như Tiếng Cửu long trong Hội Trùng Dương khỏi chê. Mà ca dân ca hoặc tình ca cũng chưa có ai bằng. Nghe TT ca Nửa hồn thương đau, Nghìn trùng xa cách, Tuổi mười ba, hay những bài nhạc tình, nhạc sến, ướt hơn như Sang ngang của Ðổ Lễ, Hai sắc hoa ti gôn của Song Ngọc... thì thiếu điều muốn chết giấc. Vòng vo một chút như vậy để trở lại nhạc TP, ta sẽ thấy hơi nhạc của ông cần có cái lắc léo của đờn cò, cái trơn mướt của tiếng sáo, cái oằn oại của độc huyền cầm,.. Phải có lúc nhỏ lúc to, khi thì thầm, khi nấc nghẹn, lúc uốn éo lả lơi, lúc ngân nga hoà quyện theo hồn nhạc (như kiểu Khánh Hà,Ý Lan hay Vũ Khanh chẳng hạn) thì nó mới thích hợp với nhạc tình cảm miền Nam, trong đó có nhạc TP. Cũng may, trong cái môi trường âm nhạc thời trước, hầu hết các giọng ca đậm tình người của các ca sĩ miền Nam đều có thể đưa tiếng nhạc TP bay cao và lan xa. Dĩ nhiên nếu Thái Thanh mà ca bài Con đường mang tên em thì chắc Hoàng Oanh chừa bài đó. Nhờ vậy mà nhạc của TP đã trở thành một món ăn tinh thần bình dân đắt khách. Nó đã tiếp sức hun đúc tình quê hương, tô đậm nét nhân bản, bảo tồn tính hiền hoà, chân thật khó kiếm của người miền Nam. Rồi sau đó người ta chỉ được nghe Những đôi mắt hình viên đạn thù, Trường sơn tây anh đi, Vàm cỏ Ðông ôi Vàm cỏ Ðông. Nhạc đỏ tràn vào theo cờ đỏ, từ Bắc vô Nam nối liền nắm tay, đã giải phóng nhạc vàng, nhạc xanh chạy ra khỏi đất nước. Gần đây nhạc vàng mới chạy ngược về quê xưa, theo đuôi khúc ruột ngàn dậm, giải phóng ngược lại nhạc đỏ

Chủ đề của nhạc Trúc Phương

Như đã nói trên nhạc TP khác xa với nhạc thù, chỉ gieo thù oán, nhạc ông hướng về tình yêu. Mà theo thói thường, chuyện tình buồn mới hay? Lúc ban đầu khi mới hoà bình, TP cũng như đa số nhạc sĩ đương thời, dù được khuyến khích hay tự phát, đều ca tụng về thôn quê, cảnh trí quê hương, đồng ruộng, sông núi, biển cả, tình tự dân tộc.., ông có tác phẩm Tình thương mái lá (tấc phẩm đầu tay), Chiều làng em, Ðò chiều, (có người bảo bài Tình thắm duyên quê là cũng của ông, nhưng tôi không nhớ và không chắc, mặc dù lúc còn trẻ ông hay hát bài này). Sau đó, ông hướng về nhạc tình. Mặc dầu cùng viết nhạc tình, ông tìm nguồn cảm hứng cách khác, diễn đạt theo lối riêng. Có nhiều nghệ sĩ lấy hứng từ rượu chè, ma


tuý, lầu xanh, tìm tứ tìm âm trong ảo tưởng, ảo giác,..để mong nâng tác phẩm của mình lên cao, bí hiểm, xa lạ, như thể muốn hù thiên hạ. TP thì nói lên điều cụ thể hơn. Nhạc của ông bắt nguồn từ thực tế những cuộc tình buồn, từ tâm tư u ẩn, từ kinh nghiệm bản thân, không cóp ý trong thơ văn hay phim ảnh. Không nhờ Lan và Ðiệp tiếp hơi, không nhờ TTKH gợi ý. Ông nói lên những tâm sự của chính mình, có sao nói vậy. Từ những tình cảm cao thượng cho đến những ẩn ức sinh lý (trong 24 giờ phép và Kẻ ở miền xa), từ nổi buồn man mác cho tới niềm u uất trầm sâu, ông nói lên một cách thật thà, trung thực. Bởi thế, có người cho ông là nhạc sĩ hiện thực. Tâm hồn ông như ẩn chứa nổi buồn triền miên, cho nên hầu hết bài ca của ông đều là nhạc buồn. Xin đọc trở lại mấy bản nhạc đã dẫn ở trên thì rõ. Hai lối mộng, Chuyện ngày xưa, Chiều cuối tuần,v.v Bài nào cũng buồn. Nghe nhạc ông, người ta có thể kết luận: nhạc sao người vậy hay nhạc tức người.

Có những loại nhạc làm dịu thần kinh, ru hồn người bay bổng, nghe nhạc như hành thiềng. Có những loại nhạc kích động để đánh nhau. Có loại rủ rê đám trẻ phá phách đập đổ. Nhưng khi nghe nhạc Trúc Phương trút vào lòng thì vị buồn, rất mùi rất ngọt, cũng len theo. Vì từ đáy lòng đậm đặc uẩn khúc tâm sự của ông tuôn trào ra hoá thân thành suối âm thanh chảy xa, xoáy sâu, xuyên thấm tận mọi hóc hẻm và ngõ ngách tâm hồn người nghe. Tóm lại nhạc của TP là những lời tự sự, đôi khi là độc thoại, rất thật thà nhân hậu, của người không thích thú đau thương mà phải thương đau, mơ hạnh phúc mà dường như chưa bao giờ được hưởng.

Từ góc nhìn khác, ta có thể nói nhờ những đau thương ấy mà người đời được thưởng thức những bản nhạc rất hay. Qua mấy nét vừa nêu, có thể nói nhạc TP có chiều rộng, chiều sâu mà hơi thiếu chiều cao. Nhạc TP không có nét làm sang, giả đài các. Gọi nhạc TP là bình dân, đại chúng, dân gian, gì cũng được; nhưng đó chính là nhạc của đời thường, gắng liền với nhịp tim hơi thở của chúng ta trong giai đoạn lịch sử chưa xa. Hơn 30 năm trước. Ở miền Nam yêu dấu. Chủ đề nhạc TP như vậy cũng từng là chính tâm sự của hầu hết chúng ta. Tên tuổi Trúc Phương không nổi nhiều trên báo chí phân phe mà lại chìm sâu trong tâm hồn đại chúng, in đậm trong ký ức của nhiều người.

Sinh thái của nhạc Trúc Phương


Bản nhạc sống được và lớn lên là nhờ các ban nhạc, đài phát thanh, hãng dĩa, hãng băng, nhà in phát hành, ca sĩ v.v. và nhứt là thính giả, tất cả đã làm cho một bài ca sống với cái hồn thực của nó. Ngược lại chính bài ca cũng phải nói lên được cái tâm tình của người nghe và được họ hưởng ứng. Tất cả các yếu tố nói trên có tác động hỗ tương, cộng hưởng với nhau tạo nên bầu sinh thái cho nó. Lúc bấy giờ nhạc của TP có được sức sống rất mạnh chính là nhờ môi trường thuận lợi đó. Ðược sinh ra trong cái nôi dân nhạc trù phú, mầm nhạc nẩy nở từ phì nhiêu tình người, rồi lớn lên và được nuôi dưỡng trong bầu khí tương sinh đồng điệu, nó vang ra khắp phố, vọng đến thôn quê, lúc nào cũng như đang sống, vận chuyển không ngừng, quấn quít với sinh hoạt con người, tự nhiên như nắng mưa tối sáng, ít ai để ý tới sự còn hay mất của nó. Nhưng một khi nó không còn thì người ta mới cảm thấy mất mác cái gì lớn lao hơn bản nhạc. Ta thử nhớ lại bài Nửa đêm ngoài phố do Thanh Thúy hát, như nức nở thở than. Con đường mang tên em do Hoàng Oanh ca như nhớ thương tiếc nuối cuộc tình, Tôi ở miền xa do Duy Khánh sống với những ẩn ức khát khao, Chế Linh với Thói đời nghe ngậm ngùi chua xót.v.v. và nhiều bài với nhiều ca sĩ khác nữa. Ta cảm thấy bài nào cũng rất là hay, tai nghe mà lòng rưng rưng. Như khóc thương người quá vãng. Có phải vì ta ôm nặng quá khứ vào lòng, nhớ cả vùng trời huyền thoại?. Những giọng ca ngày ấy, rất ướt, mát tươi, nguyên chất, thiên nhiên, không lơ lớ giả giọng, tan loảng vào không trung. Những giọng ca thật thà hát những bài hát thật thà, đã hoà quyện với nhau làm một, bay xa khắp nước. Nhạc TP thực sự đã góp phần tô son phết vàng cho nền âm nhạc miền Nam. Giờ thì cái sinh khí đó không còn nữa, cả bầu sinh thái đã tan. Dù cho bản nhạc được hát lại bởi bất cứ người nào, có giọng ca điêu luyện và truyền cảm cách mấy, thì nghe không hay bằng lúc baì hát đó đang sống cái hồn thực và bầu khí nguyên thuỷ của nó. Như cái cây bứng đi trồng ở miền đất lạ, khí hậu không còn thích hợp. Mấy thế hệ con em sau này nghe lại nhạc ông, dù cảm thấy nó hay, nhưng chẳng khác nào nghe tiếng dội, như xem cái bóng, ngắm caí phó bản cho đỡ buồn, chứ làm sao mà cảm hết, sống cho hết, một cách trọn vẹn nhạc của thời ấy. Tội nghiệp! Tệ hơn nữa là nếu lấy nhạc của ông ngắt từng đoạn để ghép thành liên khúc, như đám trẻ thường làm để ca theo Disco, thì đó là sự bôi lọ hay phỉ báng tác giả.


Vài khúc kinh cầu Nói như vậy thì có những bài hát thường gắn chặt vào một

hoàn cảnh, rồi trở thành vật chứng cho một giai đoạn lịch sử, một móc điểm của đời người hay tâm tình thế hệ nào đó. Về phương diện lịch sử, thì nhạc TP nói riêng, cả nền văn nghệ miền Nam nói chung cũng là những tài liệu cụ thể giúp cho những sử gia suy ra thực chất của chế độ. Về phương diện thưởng thức văn nghệ thì ta thấy ảnh hưởng của âm nhạc vào tình cảm, tâm thức và ký ức con người thật khủng khiếp. So với các giác quan khác, cái lỗ tai chỉ nghe thôi nhưng nó lại gợi nhớ mạnh hơn hết. Âm nhạc có khả năng vực dậy ký ức sâu nhứt. Khi nghe một bài hát xưa người ta có thể thấy lù lù hiện về những khuôn mặt người thân đã khuất, thấy rõ hơn là nhìn vô tấm hình treo ở bàn thờ, sẽ sống lại mặt mày mấy thằng bạn đã bỏ xác ở chiến trường, hồi sinh những cuộc tình đã chết, thấy lại cả thành phố đã xa, vùng trời tuổi thơ đã mất, ngày xưa xa lắc mà cứ tưởng là hôm nay. Mỗi người chúng ta đều nhớ thuộc lòng một số bài hát ruột, và chính bài hát ruột đó giúp bạn thấy được như vậy. Ta thử lầm thầm trong miệng thôi, không cần hát lớn, chắc chắc ta sẽ thấy tác động nhiệm mầu của bài ca. Tôi cho rằng bài ca đó chính là kinh cầu hồn, hay gọi hồn. Trúc Phương là một trong số nhạc sĩ đã giúp cho tôi mấy bài kinh cầu hồn. Ðó là những bài: Nửa đêm ngoài phố(**), Ðò chiều và Con đường mang tên em.

Còn riêng đối với hương linh của nhạc sĩ Trúc Phương, nếu chúng ta vì cảm mến và biết ơn về sự cống hiến của ông cho đời, trong đó có chúng ta, đã ít nhiều uốn nắn tình cảm tuổi hoa niên của chúng ta, mà tổ chức được một đêm ca nhạc lớn nhỏ gì cũng được, dành riêng cho những bài hát của ông, thì những bản nhạc ông đã gởi gắm tất cả tình cảm và tâm hồn vô đó sẽ được bay bổng. Tôi xin gọi đó là cách cầu siêu, vì nó sẽ linh hơn tụng kinh trong chùa hay nhà thờ. Và mấy bài hát được hát lên lúc đó cũng sẽ là kinh, nhưng là kinh cầu siêu chớ không còn là gọi hồn nữa. Cuộc đời của cố nhạc sĩ Trúc Phương có vẻ hẩm hiu. Nhạc của ông nổi tiếng không nhờ phe cánh. Ông sống đơn giản, thầm lặng theo cái kiểu Trà Vinh, không ba hoa, không làm nổi, không bạn bè thổi phồng như thường tình. Chúng ta là đồng hương với ông, chắc thông cảm điều đó hơn ai hết. Riêng tôi, có một thời là người ái mộ ông, mê nhạc ông. Nay nhờ dịp có báo xuân Ðặc san Trà Vinh, có chổ cho tôi phát biểu, tôi viết mấy dòng trên đây, dù rất muộn màng, để xin chân thành tạ ơn


nhạc sĩ Trúc Phương, cám ơn những bài hát của ông đã góp phần làm cho phong phú tâm hồn tôi.

Lâm Thanh

Mùa Thu Giáp Thân 2004

Chú thích: (*) Phố Thu vừa nổi lên là tới năm 75, cũng là người Trà Vinh, quê Trà Cú, tên thật là Trầm bửu Hoài, sanh khoãng 1950, quân nhân, sáng tác từ năm 68 cho đến 75, có hơn chục nhạc phẩm rất có hồn trong đó có bài Tình xanh cho quê hương được giải thưởng Văn học nghệ thuật của tổng cục CTCT/VNCH năm 1974. Hiện còn sống nghèo khổ ở Thanh Mỹ, Trà Vinh, VN. (Theo lời kể của ông Trần Anh Kiệt, một đồng hương TV, từng quen biết nhiều về Phố Thu). (**) Xin ghi ra từ trí nhớ bản “kinh cầu” của tôi sau đây, để may ra có bạn nào thích thì hát chơi: (điệu Boléro, Mi thứ)

Buồn vào hồn không tên.Thức giấc nửa đêm, nhớ chuyện xưa vào đời. Ðường phố vắng đêm nao quen một người. Mà yêu đương trót trao nhau trọn lời.- Ðể rồi làm sao quên. Biết tên người quen biết nẻo đi đường về. Và biết có đêm nao ta hẹn hò. Ðể tâm tư những đêm ngủ không yên.

Nửa đêm lạnh qua tim. Giữa đường phố hoa đèn. Có người mãi đi tìm. Một người không hẹn đến. Mà tiếng bước buồn thêm.-Tiếc thay hoài công thôi. Phố đã vắng thưa rồi. Biết rằng chẳng duyên thừa. Ðể người không gặp nữa. Về nối giấc mơ xưa..

Ngày buồn dài lê thê. Có hôm chợt nghe gió lạnh đâu tìm về. Làm rét mướt qua song len vào hồn. Làm khô môi biết bao nhiêu lần rồi.- Ðời còn nhiều bâng khuâng. Có ai vì thương góp nhặt ân tình này. Gởi giúp đến cố nhân mua nụ cười. Và xin ..ghi kỷ niệm một đêm thôi.


Toâi Laøm Taøi Xeá Tự Truyện của HAI QUẸO

Quý vị nào từng mơ ước được lái xe loại sang như Mercedes hay Volvo mà chưa toại nguyện thì xin theo tui. Nói không phải khoe, gần 20 năm nay tui chuyên môn lái Mercedes. Nhưng không phải lái thứ nhỏ xíu kiểu sedan hay wagon đâu, mà toàn là xe bự, dài cở 13, 14 thước trở lên không hè. Nghe tới đây chắc bà con đã cười ồ và thầm phán: Tưởng gì! Thằng chả lái

xe truck hay xe bus gì đó! Dạ thưa, đúng y chang như vậy. Tui làm bác tài, chuyên lái xe bus. Nhưng bác này thuộc loại xịn và oai lắm. Thủng thỉnh rồi tui sẽ kể cho bà con thấy rằng cái nghề của tui nó danh giá và quan trọng cỡ nào. 1.- Đây nói vìa cái bản thân. Hơn 20 năm bôn ba hải ngoại để tìm đường cứu đói, thay vì làm bồi bàn dưới tàu hay trên bờ như những vị ái quốc ngày xưa, thì tôi đã may mắn có được cái nghề ăn no ngồi trước trên xe, trở thành bác ngang xương. Vẻ vang dân Việt lắm chớ bộ. Cô bác thử nhìn vô cộng đồng người Việt của mình ở đây thì sẽ thấy, mấy cái thứ bác sỹ, kỹ sư, nha sỹ, thạc sỹ, dược sỹ và hằm bà lằng sỹ, tính sơ sơ cũng có tới cả ngàn, tụi con nít đáng con mình nó cũng làm được. Chẳng còn gì là hiếm quý. Trong khi cái nghề của tui thì thật là hiếm. Tìm đỏ con mắt mới thấy. Ở Sydney này có tất cả hơn 10.000 bác tài xe bus, công lẫn tư. Riêng tài xế nhà nước thì có độ 4.000, mà may thay, trong đó có tới hơn 30 người Việt, và tui là một trong những người quý hiếm đó. Bởi vậy cho nên. Có một cụ bà người Việt đón xe bus, khi lên xe với vẻ lúng túng, tui giúp bà cho đở bỡ ngỡ, khi nghe tui bật ra một câu tiếng Việt, bả liền la lên: Ồ, chú là người Việt hả. Bả mừng như thể vừa bắt gặp một bậc kỳ tài hay một đấng cứu rỗi nào đó. Bà


không ngờ rằng người Việt mà cũng lái được xe bus? Vậy cũng chưa bằng một ông thạc sỹ Úc gốc Việt, khi vừa biết tôi, liền khen: “Anh tài quá, xe bự như vậy mà sao anh lái được, hay quá chớ, nói thiệt mà”. Rồi tới cái cặp Nha sỹ Nhung-Thủy ở Cali qua chơi, được nghe giới thiệu về tui, ông bà cũng khen tương tự. Phải vậy thôi đâu, có ông bác sỹ nọ nghe tui khoe làm bác tài thì ổng mở con mắt tròn xoe ra, nhìn tui, như thể đang sợ tui tranh chức bác hay lo ngại cái gì... cho tui. Được khen và nể như vậy, lỗ mũi tui gần nứt làm hai, đến nỗi vào mùa đông cứ khịt khịt chảy máu hoài. Tui hãnh diện như thể được thúc “tới luôn bác tài”, và tui cứ làm tới, làm tới, gần 20 năm rồi mà chưa biết mệt để nghỉ.

Tính cho tới khi tui đang ghi mấy điều này, nghỉa là 18 năm luân lạc giữa phố chợ lắm đèn xanh, đèn đỏ, tui đã lái gần 40.000 giờ. Một tài công máy bay mà có thành tích 10.000 giờ bay thì được đánh giá cao hơn mấy từng mây rồi. Còn tui, con đường tình sử này sao nó dài hổng biết tới đâu. Chắc cô bác sẽ thắc mắc: Làm sao mà vô được cái chổ khó như vậy hè. Xin thưa là: -- Phải thi vô đó nghen, chứ hông có cái vụ con ông cháu cha quen biết dẫn nhau vô đâu. Do đó “yêu cầu cơ bản” là phải biết chữ, với trình độ văn hoá tốt nghiệp “cấp một phổ thông”, hoặc học hết lớp ba cũng được, miễn là biết làm toán cộng, trừ, nhân là đủ, nếu biết thêm toán chia càng tốt. Phải đọc và viết được chừng 10 hàng chữ Anh. Ai có bằng đại học cũng thi vô được, nhưng lương cũng như mọi người chứ hổng được ăn lương theo bằng cấp như ở VN mình đâu. Thiệt ra, điều kiện tiên quyết vẫn là con mắt. Cho liếc sơ hàng chục cái bảng số xe rồi bắt viết lại, sao cho trúng. Còn cái dáng dóc, ốm mập cao thấp hông quan trọng. Tay chưn lỡ có mất ngón tay trỏ bên phải, mất ngón chưn cái hay chột mắt thì vẫn được xem là hợp lệ tình trạng tài xế. Khỏi lo. Đương nhiên phải không mắc bệnh tâm thần. Mắt, tai, tim, phổi, phèo phải tốt. Nhứt là gan và mật cũng quan trọng lắm, mật phải đầy, người có gan thỏ làm nghề này hổng hợp. Đó, vậy đó thôi, mời bà con mại vô. Đã được lọt vô cặp mắt nâu mắt xám của giám khảo Tây rồi thì phải học một khoá lý thuyết và thực hành kéo dài khoảng 2 tháng. Đậu


xong, tốt nghiệp, phải làm Chuẩn Tài xế ít nhứt là 3 tháng, gọi là giai đoạn probation, tập sự. Rồi thì được gán cho cái tước hiệu rất kêu: Bus Operator, thuộc vào loại Professional, tức là chuyên nghiệp, khác với tài xế thường, mà người ta gọi là tài xế tài tử. Chuyên nghiệp nghĩa là bình tĩnh, không giận hờn bực bội dù có bị chửi, tránh gây tai nạn do xe khác gây ra, dù lỗi là do người khác. Cho nên điều động xe bus cũng là hình thức thiền, thiền hành, lái thiền, tay chơn động nhưng lòng phải tĩnh. Nhờ vậy mà tui vừa lái vừa làm thơ cóc thơ nhái đăng lên Diển Đàn 14 dài dài. Thành tài, sẽ có nhiều quyền lợi lắm. Đồng phục thiệt đẹp, mỗi năm 5 áo, 3 quần dài và quần sọt, rồi giày vớ, áo lạnh, nón, dây nịch v.v... Năm có 5 tuần holiday, 15 ngày nghỉ bịnh, vé đi xe free khắp nước. Sau 10 năm được thưởng 2 tháng đi chơi, gọi là long service leave. Kể từ đó, mỗi năm có thêm thưởng 2 tuần nữa. Như vậy hằng năm sẽ có tất cả gần 9 tuần để nghỉ bịnh và xả hơi. Nhứt chưa? Còn cái này, hỏi coi vậy chớ lương có đủ sống không vậy cậu?. Dạ. Căn bản thì lương chưa tới 19 đô một giờ, nhưng cứ làm overtime hoài hoài thì tiền lãnh hổng thua lương kỹ sư. Qua cầu mới biết. Cứ hai năm phải khám lại sức khỏe một lần. Vậy thì bác tài lúc nào cũng được đánh giá là mạnh khoẻ, lành lặn. Nhứt Bác tài. Quý bà quý cô nào có cưới hụt chồng pilot, phi công, thì cứ đi tìm bác tài như tui mà ưng thì cũng bảnh hổng thua. Trên 60 tuổi vậy chớ vẫn còn gân hơn ngầu pín hầm thuốc bắc, chưa hề biết Viagra đó nghen. 2. Những cái nhất của ngành xe bus. Nói hổng phải khoe, nghề của tui còn đứng nhứt nhiều thứ lắm. Nè, tui đang phục vụ trong ngành chuyên chở chẳng những tốt nhứt nước Úc mà, theo nhận xét của du khách Tây Phương, còn là tốt nhứt thế giới. Các tuyến đường xé nát thành phố, giăng khắp nơi mọi nẻo còn hơn màng nhện. Cả đến trong nghĩa địa, bên các trại tù, cạnh các nhà thương đều có xe bus. Trong city, cứ khoảng 100 hay 200 thước là có 1 trạm (Bus stop). Trung bình mỗi 3 phút là có 1 chiếc bus chạy qua. Mặc sức mà đón. Không kể hơn 1000 xe bus tư


phục vụ vùng ven thành. Giờ cao điểm người ta thấy xe bus xếp hàng làm đuôi, có khi dài hàng trăm thước. Xe thì thuộc loại tối tân, Mercdes, Volvo, Scania. Có máy lạnh, có bơm nâng lên hạ xuống cho bằng lề đường, có gắn bệ cho xe lăn, v.v… Nhất hạng rồi. Nhưng có cái nhứt khác thật là nhức nhối, đó là nạn kẹt xe. Vào giờ cao điểm, giao thông đặc kẹo như mứt jamed, có thể nói là tệ nhứt thế giới. Lắm khi phải mất một tiếng đồng hồ để di chuyển chỉ được 4, 5 cây số. Ôi cha, tụi khủng bố mà ra tay thì tất cả sẽ ở đâu nằm yên đó chịu trận. Ở VN thấy kẹt xe cứng ngắt một nùi, vậy mà lúc sau giãn ra liền, vì xe 2 bánh dễ luồn lách. Do đó bác tài Sydney cũng được đánh giá là kiên nhẫn nhứt hoàn cầu. Có tui trong đó.

Đó là nói vìa cái chung chung. Bây giờ xin đi vô việc quản trị một chút. Từ xưa xe bus do Sở Chuyên chở của từng tiểu bang (STA= State Transit Authority) phụ trách, và được tự trị. Trong thời gian gần đây, ba ngành xe lửa, phà va xe bus bị lổ nhiều quá và bị hành khách phàn nàn đủ chuyện. Vì đây là ngành có ảnh hưởng trực tiếp tới đông đảo quần chúng, mấy chính khách, chính đảng ra tay khuấy, ồn ào và mị dân lắm. Rất nhiều cải tổ. Hệ thống quản trị cồng kềnh cổ lổ, thành phố chật hẹp kiểu xưa, văn hóa tồn cổ nhớ Ăng lê, thì hỏi làm sao bắt chước Mỹ cho đặng hè. Hậu quả chỉ là thảm nạn ụp xuống đầu tài xế. Là loại binh nhì, bị đè sát ván. Từ lâu, các Ngiệp Đoàn đã tranh đấu để được làm 36 hay 38 tiếng/tuần. Nay trong thực tế, tài xế bus lúc nào cũng bị làm trên 40 tiếng với chút an ủi là được trả overtime. Bình quân phải làm 45 tiếng một tuần. Có lẽ kể từ khi chỗ dựa của mấy cái “Công Xã” ở Paris, Mốt cơ va gì đó bị sụp, Nghiệp Đoàn (Union) bây giờ yếu xìu, không còn mượn hơi Quốc-tế Lao Động được nữa, cho nên phe tài phiệt bèn vùng lên, như sắp quay trở về thời nô lệ của 2 thế kỷ trước. 3. Điều hành một chiếc xe bus Như tui đã nói, tài xế bus thì được gọi là Bus Operator, chớ hổng phải Bus Driver. Sáng vô, lấy tờ Lộ trình (Journal), mỗi ngày mỗi khác, trong đó ghi mọi chi tiết tuyến đường, giờ giấc, và được


coi như Sư vụ lệnh, cứ căn cứ vào đó mà làm. Một mình một cõi, một mình một xe, mình tự làm boss nình. Trên đường hành sự, mọi rắc rối, biến cố gì thì chỉ có radio hai chiều, liên lạc với Tổng đài, giống như trung tâm hành quân của của Ban 3 Trung tâm hành quân ngày trước. Trường hợp khẩn cấp (ví dụ như bị cướp) thì có 2 nút bấm bí mật, chỉ cần ấn 1 trong 2 cái nút đó rồi, không cần nhắc ống nghe, giả bộ nói bâng quơ về nơi chốn, địa điểm xe, tổng đài nhận hết và sẽ có boss hay cảnh sát tới giúp. Trên xe có camera tự động. Tuy nhiên việc giựt tiền bác tài vẫn thường xảy ra. So với các người làm dịch vụ cộng đồng khác, bác tài là người tiếp xúc với nhiều khách hàng nhứt và với nhiều hạng loại nhứt. Cái hệ thống cũ kỹ này gây ra bao phiền phức. Cái phiền nhứt là còn phải bán vé cho khách hàng. Mặc dù xe nào cũng có máy bấm vé dành cho thẻ trả tiền trước, nhưng số người mua vé trực tiếp từ tài xế còn đông lắm. Hành khách thì vẫn giữ phong cách tàng-tàng kiểu Úc, lên xe xong, từ từ móc bốp ra, từ từ rút tờ 20 hay tờ 50 đô, hay thậm chí 100 đô, để mua tấm vé giá 1,70$. Vụ bán vé chậm tiến này dự trù tới năm 2009 mới dứt. Lo thối tiền, chạy trể, bị complaint. Dân Kangaroo lè phè nhất thế giới. Cả tới mấy ông chánh khách cũng chủ trương lè lè cho sướng. Đất rộng người thưa, tài nguyên dư thừa, hưởng nhiều phúc lộc của xứ sở may mắn này rồi sanh lười biếng và ỷ lại, cái gì cũng đòi hỏi. An sinh xã hội, Y tế, Giáo dục, dịch vụ chuyên chở, v.v... cứ việc đòi tới, làm như mình có quyền hưởng suông, có quyền mạ lỵ những nhân viên thừa hành, có quyền khiếu nại. It ai nghĩ mình nên làm một chút gì có tính giúp đỡ cho chánh quyền, mà đại diện là những người thừa hành, làm tài xế như tui. Có điều gây khó khăn cho bác tài tưởng do du khách ngoại quốc không rành tiếng Anh, nhưng ngược lại, chính do công dân Úc chính cống mới lạ. Một phần do bởi bị tại Sydney có nhiều di dân quá, đại đa số không biết tiếng Anh cho nên việc thông đạt chậm. Nếu họ nói thì nghe điếc con ráy. Có cả trăm loại tiếng Anh ở đất nước đa văn hóa này. Nhiều người chỉ hỏi, và cứ hỏi, trả lời khô nước miếng luôn. Nhứt là mấy ông mấy bà người Hoa, coi xứ nào


cũng như xứ của mình, đết thèm học, lên xe cứ xổ tiếng Quảng Tều gì đó, tui lắc đầu, họ mới nói “Sén Sô” (Central), “Saina-Than” (China Town) hoặc “Lôt quây” (Broad Way) hay Than-ho (Town Hall) v.v... thì tui mới bán vé được, mặc dầu lỗ tai gần tét ra. Gặp tài xế OZ chính mạch thì có người trả lời “NO Mậy” một cách khỏe re, đóng cửa, bỏ đi để tiết kiệm thời gian. Chánh quyền chìu dân lắm, không dám có chương trình hướng dẫn quần chúng, mà chỉ dạy cho tài xế phải chìu khách, chìu khách. Đã vậy, đường xá bị thu hẹp, ở khu thương mại, đường chỉ còn lại một lane giữa, hai bên xe đậu. Lè phè chủ nghĩa mà. Ngoài đường trường thì số lượng xe cộ ngày càng đông. Dân Sydney chạy xe ẩu nhứt nước Úc. Tài xế Bus cũng phải thật xịn. Bao cái lăng nhăng đó cứ níu kéo ngành chuyên chở thành lạc hậu. Cho nên tài xế trở thành con ruồi nằm trên viên đe. Nhưng khi đã dính vô, con ốc của guồng máy, thì khó mà rời được, vì bên cạnh còn có cái “loan” cái “mortgage” và vô số cái “bill” hè nhau hiệp lực cột chặt mình vô. Tui không có đủ tài trí để thoát ra. Qua cầu mới hay. Trở lại quan sát động tác cá nhân bác tài thì bà con còn ngạc nhiên hơn. Nè hén, mỗi ngày cái chưn cứ rà thắng đạp ga, nhắp thả liên tu, tính ra có tới 5, 6 ngàn lần. Đưa xe ra phải thật êm, thật mướt, thắng ngừng lại cũng phải cho dịu để hành khách đứng, nhứt là người già không bị té. Trong ngoài xe bus có ít nhứt là 5 cái kiếng, vừa chiếu hậu vừa quan sát hành khách. Hai con mắt liếc tất cả mấy kiếng đó, nhịp nhàng ăn khớp, nhìn chiếu hậu đóng cửa sau, quan sát hành khách, liếc kiếng hông để giử lane, tính ra liếc không dưới 5 ngàn lần một ngày. Mỏi cổ, mỏi đầu. Trong khi đó ngón tay giữa cứ khều móc, móc khều tới ướt... mồ hôi trán, bởi vì cái cần xi-nhan nó cứng hơn bình thường. Có điều là xe bus có ưu tiên lấy lane ra, nếu không sẽ bị chậm cỡ nào. Có nhiều người hổng biết, tưởng bác tài chạy ẩu, ra lane bất tử, rồi sanh giận, đưa ngón tay giữa lên trời. Fuck you! Phải chạy nhanh cho kịp giờ. Phải lách cho khéo léo, khoảng cách xe khác, hai bên hông, nhiều khi chỉ non một gang tay. Nhưng khổ nhứt là ở cái trạm ở China-Town. Khách hổng chịu đứng đợi sẳn. Khi xe ngừng lại, đâu từ trong tiệm lắm người túa ra, xí xô xí xào. Nhiều bác tài ghét ngầm, họ giả lơ chạy qua luôn cho rảnh việc. Nếu có nhiều xe tấp vô cùng một lúc, thì con dân của Bá Dương vì e ngại, đổ xô qua xe có Bác tài giống người Á Châu. Chỉ tội cho khuôn mặt có nét Chinese hay Asian của tui, thiên hạ bỏ xe


kia, né tài xế Tây, mà ùa nhau chạy tới chiếu cố tui, cười cười làm như có bà con với tui lâu lắm. Thành ra tui là bác tài hiền hậu dễ thương được khách da màu chiếu cố nhiều nhứt tại “Saina than”. Trúng số độc chưa bằng. Ngoài những căng thẳng do giờ giấc thời khóa biểu, đường sá lưu thông, bác tài còn bị nhiều sức ép vô hình hay bất thường khác. Phải cọ sát quần chúng, làm dâu ngàn họ, vui cũng có mà đắng cay cũng nhiều. Làm sao tránh khỏi kỳ thị kiểu vầy kiểu khác khi mình là tóc đen và làm cái nghề hạ tiện. Cự ra mắt hay âm thầm gọi điện thoại khiếu nại, phàn nàn. Họ cứ khiếu nại. Xứ dân chủ mà. Họ làm chủ luôn tui. Theo thống kê, từng có trên 244.000 khiếu nại trong năm 2005. Phần lớn là tào lao. Mấy sếp cũng từng là gốc tài xế nên xử đẹp. Tuy nhiên, nhìn chung đại đa số có cảm tình với bác tài. Hàng ngày tui nhận được cả ngàn tiếng “thank you”. Lâu lâu cũng có thơ khen từ hành khách. Có mấy điều mà tài xế không complain được hành khách. Thứ nhứt là mobile phone. Nói bằng miệng ồn ào trong đám đông là bất lịch sự. Nhưng dường như người ta cảm thấy có quyền, và rất lịch sự, khi la om sòm trên mobile phone với người khác ở xa. Như la giữa rừng hoang. Còn dân tộc nào “xấu xí” hay ồn ào nhứt thế giới thì cứ hỏi cụ Bá Dương. Có người thì vừa lên xe vừa tiếp tục nói điện thoại, vừa đưa tiền cho bác tài mà chẳng nhìn mặt chút cho vui. Mệt tay, mệt mắt, mệt óc, và cái lỗ mũi cũng bị tra tấn suốt ngày. Những mùi mồ hôi độc đáo của Địa Trung Hải, Trung Đông, xứ văn minh củ hành củ tỏi, thường thấy tượng hình trên chóp nhà thờ. Cái mùi tỏi hành thiêng liêng đó giáng trần, nhập cảng vô Tây phương. Xa 3 thước vẫn thấy linh hiện. Chưa kể cái terror làm tim nhiều ngươi phập phồng. Có cây tăm xỉa răng ngậm trên môi còn chép chép chút dư vị của dẫm-sà. Mùi khen khét nắng Phi Châu. Mùi cà ry nị. Mùi nước mắm phơi khô. Mùi alcol nước hoa nồng nặc hóa chất. Và đôi khi có cả mùi lè nhè chó ăn chè. Những hơi khói thuốc còn vương trong nóc vọng tuôn ra theo lời hỏi mua vé. Vân vân, nhiều lắm. Bác tài gồng mình hửi ráo. Cộng thêm mùi xăng khói và bụi của luồng xe cộ trên đường. Rồi sẽ bị bá bịnh về phổi.


Cứ như vậy suốt ngày, bác tài sẽ có khuôn mặt đẹp như khỉ ăn bần, hay từa tựa mặt ông Thủ Tướng Howard lúc đang suy tư. Và theo thống kê của cơ quan y tế, bác tài cũng đứng đầu sổ về bịnh thần kinh, (65% trên tổng số dân chúng mắc bệnh) nhứt là sau khi nghỉ hưu. Có một điều bí mật khó nói là, vì bị ngồi cấn lên nó suốt ngày cho nên về nhà nó hơi làm biếng trả bài. Còn chuyện đau cổ, đau vai, đau lưng, đau háng, nhức đầu thì xảy ra hà rầm. Bác tài, ngoài nhiệm vụ chính, đôi khi còn được nhờ làm thêm tại chỗ những điều rất là nhơn nghĩa. Thứ nhứt là tìm trẻ lạc, hoặc người mất trí bị lạc. Thứ hai là tìm xe mất hay đồ đạc nghi bị mất trên xe bus. Đôi khi tìm cả tội phạm. Tổng đài truyền tin mô tả đầy đủ chi tiết, hàng ngàn tài xế cùng nghe từ khắp nơi trong phố. Bác tài thành những ăng-ten di động, một phần tai mắt cho cơ quan công quyền. Ngược lại có những trường hợp cần cấp cứu người bên đường, bác tài có thể gọi tổng đài hay ambulance ngay. Bác tài là loại người rành đường sá nhất. Vài chuyện vui bên lề. Vui! Là với cái nhìn có chút tiếu lâm. Có vô số chuyện, nhưng chỉ kể ra vài chuyện. Trước hết là nhìn ông đi qua bà đi lại cũng lắm điều hay. Tại ngã tư đèn đỏ, xe ngừng, ngồi cao trong xe kín đáo nhìn xuống. Quan sát từng người, từ cách ăn bận, giày dép, kiểu áo kiểu quần cho tới dáng đi nước bước, từ kiểu tóc cho tới cách thoa môi trang điểm đeo khoen vàng vòng. Từ cái eo thon hay hình chữ O cho tới đôi chân cò chân tượng. Vào mùa hè thì bưởi bồng sồng sộc đủ size, cởi mở tự nhiên. Cũng giải khuây được giây phút. Ở một khía cạnh khác, có thể thấy được chút nét văn hóa thể hiện ra trên mặt nổi xô bồ trong thành phố. Con người dường như không bỏ được lối tranh sống với nhau, tùy theo cấp độ mà gọi là lạc hậu hay văn minh. Bình thường, đầy đủ, ai cũng lịch sự. Lịch sự như Tây. Khi kẹt xe, người ta tranh nhau như ăn cướp, đèn đỏ rồi vẫn cố


rướn ra nằm ngay giữa ngã tư, làm tình trạng bi đát hơn. Tui thầm nhủ: Người ta cũng từng chiếm đất, đô hộ, giết người rồi chớ bộ!? Sau đây xin kể về vài mẩu người. Trước hết. Có một cụ bà người Úc rất già, có hơn 80, đứng đợi bus dưới mưa, dáng người nhỏ thó, ốm nhom, yếu đuối co ro trong chiếc áo mưa ngắn. Tui ngừng xe, mở cửa. Bả vừa cười vừa bước lên xe. -- Chắc bà lạnh lắm, bà đứng đây đợi lâu chưa? (Tôi ân cần hỏi). – Không sao. Tôi thích đứng trong mưa. Hy vọng càng đứng lâu thì cơ thể tôi vô nước, thấm nước nhiều sẽ nở ra, sẽ mập hơn. Bác tài có tin không. Coi đây. Bác tài có thấy tôi mập thêm chút nào không? – Yes! You’re. Tui cười thật lớn, và thương bà sao đâu. Tây càng già thì muốn làm trẻ, Ta còn trẻ mà vội làm già. Có một cô gái có nét Á Châu tay bồng tay dẫn 2 con lên xe, mua vé pension (single mum), theo sau có chàng trai. Tui chỉ chỗ và nói bằng tiếng Anh cho mẹ con ngồi được an toàn, người đàn ông trẻ lên sau, lôi mẹ con đi, cô gái nói với anh chàng: “Nó” kêu mình ngồi chỗ này”. Đứa con nhỏ thì kêu: “Ba, ba ngồi đây”. Nhưng họ đều đi ra phía sau. Thì ra, họ là người Việt. Nói tiếng Việt. Tưởng tui là Filippino nên mặc sức kêu “nó”. Tui cười thầm trong bụng. Ly dị giả. Người mình có nhiều cách thế vươn lên. Còn nhiều chuyện lắm, nhưng đã khá dài khá dai rồi, đành xin tạm ngưng nơi đây vậy./

Hai Quẹo , Australia Uploaded: Dec 19th, 2006


Lần đầu tiên trong đời Lắm được nhìn thấy đất nước Việt

Nam từ trên không. Một tấm thảm xanh thẩm mát mắt với những con trăng, con rắn màu nâu xám bò ngoằn - ngoèo trên đó. Phía ngoài là màu xanh vô tận của biển. Có người hô sắp đến Sài Gòn rồi. Ruộng vườn đẹp quá. Cũng là lần đầu tiên cô bé Lắm trở lại quê hương sau hơn hai mươi năm sống xứ người. Nhớ lắm. Nỗi nhớ miên man không rỏ tên, nhưng khiến lòng nó bức rứt. Ba má và các em đều đã định cư tại Melbourne, Uùc châu. Còn ai để nhớ? Cái xóm chài nghèo nàn bỏ đi hồi mười mấy tuổi chỉ lưu lại những kỷ niệm không dám nhớ. Nhưng trong chuyến hồi hương này, Lắm cố nhớ, cố hồi tưởng những khuôn mặt thương yêu mà nó muốn quên từ hơn 30 năm rồi, bây giờ sắp được gặp lại.

Có một người mà mỗi lần nghĩ tới là nó cảm thấy đau lòng hơn hết, đó là mẹ của nó. Khác với Ba Má nuôi đang sống ở Uùc. Mẹ Lắm đã sanh tất cả 5 anh em. Cha nó đi lính chết hay mất tích gì đó từ hồi tháng 3 năm 75 trên cao nguyên, chẳng có tin báo, chẳng có tìm xác, giờ cũng vẫn biệt tăm. Cứ coi như đã chết cho gọn. Lúc đó, mẹ đang có bầu thằng út, sanh nó sau tháng tư 75, trong lúc chờ cha, nên đặt tên cho nó là Đợi. Ttrước đó, cha nó cũng đi lính ngoài Trung. Vì nhớ ba, mẹ sanh, đặt tên cho đứa con trai đầu lòng là Trông. Rồi thỉnh thoảng ba về thăm, mẹ có thêm đứa kế, mang tên Lâu. Tới phiên nó, ba vẫn xa nhà, nó có tên Lắm. Thằng em kế tên Thôi, vì sanh năm 1973, lúc có chút hòa bình, hy vọng gia đình sum họp. Tâm trạng của mẹ nó: Trông-Lâu-Lắm, Thôi-Đợi. Năm anh chị em. Con của hai vợ chồng vô danh.

Lắm là đứa con gái duy nhứt trong gia đình. Sau cuộc đổi đời 1975, chẳng những chủ nhà lầu nhà ngói bị đuổi vô rừng, mà mấy trại gia binh cũng được giải phóng sạch sẽ. Có người giàu sang buồn vì bị tịch thâu hết tiền của rồi tự tử, nhưng chị Tư Thảo, mẹ nó, gia tài chỉ là 5 đứa con, quyết bám lấy sự sống bằng mọi giá. Chị đã dẫn dắt bồng bế 5 anh em nó đến bên kia chợ Xóm Cũi mưu sinh bằng nghề buôn đầu chợ bán cuối chợ. Chỗ ở bất định, của cải gọn nhẹ, để sẳn sàng chạy trốn công an đi ruồng. May quá chưa lần nào


bị bắt bỏ tù hay đưa đi làm kinh tế trên rừng. Trước đây, lương bổng của ba cũng ít, mẹ từng bươn chảy buôn bán kiếm thêm tiền, dư để nuôi con. Bây giờ thì bó tay. Đói quá. Thằng út Đợi thiếu sữa, ốm tong teo. Nhiều khi không có tiền mua lít gạo. Bo bo cầm hơi cũng không đủ tiền mua. Cùng đường, có lúc anh Trông lâu lâu biến thành dân chôm chĩa. Mẹ rầy quá, bảo giấy rách cố giữ lấy lề. Bé Lắm thường đi bộ về hướng Gò Công tìm moi khoai sót, lượm rau cải vụn về ăn độn. Nhưng rồi chợ cũng không được nhóm, ngoại trừ vài cửa hàng quốc doanh bán theo hộ khẩu. Mẹ hay sang khu Bình Đông, khi về thường có vài con cá khô trộn với mấy con ruốc, hôi như phân. Anh Trông xuống ruộng kiếm lặt rau hoang đem về luộc, ăn với phân cá kho nước muối. Bổng một hôm, mẹ thâu tóm hết của cải gia đình, bồng út Đợi và dẫn bầy con đi xuống bến ghe. Tối đến gia đình được xuống ghe, rồi ghe rời bến đi đâu không biết.

Đã qua bao tháng ngày rồi chị tư Thảo cứ đắn đo suy nghĩ, làm cách nào để cho con nó sống. Nhìn thấy con đói từng ngày, muốn đứt ruột. Lòng thương con bao la, nhưng thân góa bụa quá mỏi mòn. Phải chi có chút tiền cô-nhi-quả-phụ như thời trước! Không cách gì làm tròn bổn phận của bậc sinh thành. Căn nhà đơn sơ. Mái trường cho tuổi trẻ. Con lớn nên người. Gia đình đoàn viên sau cuộc chiến... Tất cả đã thành mây khói. Còn lại đây: vô gia cư, bất an, bệnh hoạn, đói rách. Chị có thể đổi sinh mạng mình với sự sống của các con. Nhưng nó còn nhỏ quá. Sau cùng, hình ảnh những người đi ghe tốt bụng đã thôi thúc chị có một quyết định đau thương. Nơi quê quán của chủ ghe này chắc còn nhiều người nhân hậu như vậy. Phải dẫn con tới vùng đất lành đó. Nếu thất bại, chắc cũng dễ tìm người nhờ nuôi dùm. Không thể ở đây để nhìn các con chết dần. Chị sẽ làm một việc rất trái lương tâm. Chị nuốt nước mắt mà dẫn con đi. Xe đò hồi đó rất khan hiếm. Chỉ có mấy chiếc quá cũ kỷ, chạy chậm như rùa, ọp ẹp như cái chòi rách biết đi, khách thì ém bên trong, đeo bốn phía bên ngoài và sắp lớp trên mui chung với hành lý và mấy bà lái chó. Chị bèn quá giang ghe chài để làm chuyến hành trình định mạng.

Cả xóm Bến Đáy, Xã Mỹ Long hôm đó xôn xao bàn tán. - Tôi nghiệp, có cái bà từ đâu tới, dẫn bầy con đem bán. Sao

nghèo đến nỗi bán con vậy cà?


- Thì cho đứt con mình cho người ta nuôi rồi xin tiền là bán, chớ còn gì. Hổng bán cho thiên hạ nuôi dùm thì tụi nhỏ chết đói hết sao? Dù sao dân ở đây nhờ sống trên bờ sông Cổ Chiên, sát biển, nên hiền hòa và hiếu khách. Ở đâu bị đói không biết, chớ bà con vùng vựa lúa này khó đói, nên sẳn sàng mời mẹ con chị tư dùng bữa cơm. Cơm trắng với cá kho đàng hoàng. Chị đi thất thơ thất thiểu từ mấy ấp xóm dưới tới xóm chợ suốt mấy ngày rồi, hai anh của Lắm đã được bán đâu đó. Ai cũng thích mua đứa lớn trước. Chỉ còn ế lại Lắm và hai em nhỏ. Ừ, còn nhỏ quá! Thời buổi này có năn nỉ cho không chưa chắc ai thèm nhận. Đang lang thang trên đường, bổng bà nghe có tiếng kêu: - Chị ơi, vô đây uống miếng nước, nghỉ chân chút đi. Chị tư Thảo bồng con bước vô nhà cầu, cái mái nối dài phía trước, nơi có cái giường tre, đặt út Đơi xuống cho bớt mỏi tay, nói cám ơn chủ nhà. Chủ nhà hỏi:

- Chị xuống đây được mấy hôm rồi phải hông? Nghe nói chị dẫn con đi cho. Chị cho được mấy đứa rồi? Còn lại 3 đứa lận hả? Chà tôi nhiệp cháu út quá. Sáng giờ có ăn gì chưa. Thôi, ở lại nhà tui ăn cơm rồi hãy đi. Tui cũng muốn bàn với chị chút chuyện.

Ông Sáu Vạn, chủ nhà, là người tương đối khá giả, có bà con bên trong lẫn bên ngoài. Thời nào ông cũng có chỗ dựa. Giờ này, gia đình ông cũng còn bề thế, vẫn còn chiếc ghe, chưa bị xung công, dùng để đi buôn. Ông có đứa con gái sắp lấy chồng, nhìn thấy con nhỏ Lắm lanh lợi dễ thương, muốn mua nó để làm cháu ngoại. Hai người lớn bàn chuyện gì Lắm không cần biết. Sau bữa cơm, chị tư Thảo kéo con lại nói: - Thôi Lắm con, con ở lại nhà ông, ông ngoại, ông bà đây tốt lắm, thương con lắm, có cơm ăn mỗi ngày. Theo mẹ chắc sống hổng nổi con ơi. Lâu lâu mẹ sẽ trở lại thăm con. Ráng nghe lời dạy biểu của ông bà ngoại ngheo con.

Mẹ nó lận tiền trong mình, gùi thằng Đợi trên lưng, dắt thằng Thôi đi mất dạng. Cô bé Lắm, vừa hơn 5 tuổi đời, khóc cạn nước mắt cũng không thấy mẹï trở lại. Nó không nghe được lời giao kèo “chỉ gặp lại con khi nó trên 20 tuổi”. Và không biết mẹ nó đã cắn răng cắt mấy khúc ruột bỏ lại phía sau. Sau khi cô Ánh, con chủ nhà, lập gia đình với Phong, bé Lắm kêu 2 người bằng ba má. Tiếng là con nuôi, nhưng nó phải sống


như người giúp việc, như đầy tớ. Khi chị Aùnh có con, thân phận con nuôi của nó mới nổi bậc. Aên ngon mặc đẹp dành cho các em, việc khó việc nặng dành riêng cho nó. Gánh nước, giặt đồ, nấu cơm, bồng em. Mặc cảm cứ âm thầm tích tụ trong tâm. Dù chị Aùnh và anh Phong rất thương nó, ít khi rầy la hay đánh đập, nhưng nó lúc nào cũng tự rút vô bóng tối. Khuôn mặt nó héo queo, lầm lì khó hiểu. Nó cũng được đi học, rồi được dẫn vượt biên, lo cho công ăn việc làm. “Thôi con còn nhỏ, để tiền má giữ dùm cho”. Chị Aùnh biểu vậy, và gom giữ hết tiền do nó làm ra. Nó nín thinh chịu đựng. Nhiều lần nhớ mẹ, nhớ anh em, khóc thầm, rồi lại cố quên. Sau khi đã góp công cho ba má Phong-Aùnh mua xong căn nhà, nó được dễ thở một chút. Rồi nó được phép lấy chồng, khi tuổi gần 30, được tư do, được có tiền của riêng. Chồng nó người Phú Yên, cũng sống với cha mẹ ở Melbourne, thương yêu nó lắm. Thời gian thoảng qua như cơn mộng. Chuỗi dài bể dâu cơ cực đã làm nó cạn dần sự nhớ thương và tình cảm thiêng liêng. Nó thường tự trấn an bằng ý nghĩ là họ không còn. Việc quan trọng là lo cho chồng, yêu thương con cái, cố tạo cho chúng một tuổi thơ, không bị bất hạnh và mặc cảm như mình. Không ai giàu ba họ. Nó tự an ủi. Nó là cái gạch nối đau thương. Con nó sẽ khá hơn.

Bổng một hôm ba Phong kêu nó lại gần và nói: - Ba muốn con cùng chồng con về thăm Việt Nam một lần. - Dạ, con hông thích về bển đâu ba. Về để làm gì vậy ba? Ông bà ngoại mất hết rồi. Đâu còn ai. Hơn nữa con của con còn nhỏ quá, về khó quá ba ơi. - Ừ thì cứ chuẩn bị tiền, vài tháng nữa ba dẫn tụi con về. Con phải về. Ba vừa bắt được tin mẹ con còn sống. Có người biết mẹ con đang buôn bán ở chợ Bà Hom. Con nên về cho mẹ con thấy mặt, để mẹ con...

Nghe tới đó, Lắm muốn choáng váng mặt mày. Mẹ còn sống! Nghe như động đất lần nữa. Trái tim chai đá bổng rung lên lộn xộn khó hiểu, như đống lửa tàn gặp cơm gió soắn. Đầu óc rối bù trong mớ buồn, tủi, nhơ,ù thương, và chút oán hờn. Nhớ nghĩ về người tưởng đã chết coi bộ dễ chịu hơn nhớ người còn sống mà không biết bịnh hoạn ra sao. Tự nhiên, nó nôn nao muốn về cho thật nhanh, cho mau tới.

Máy bay đang giảm dần cao độ. Sài Gòn hiện ra như tấm thảm Ba Tư, rồi khi xuống thấp hơn, thấy như cả ngàn cái bàn cờ


ghép lại. Không biết vì sức ép nào mà cái ngực nó nặng đến làm rưng rưng nước mắt. Mẹ Lắm đang cư ngụ đâu đó phía dưới này. Bất giác nó gọi: Mẹ ơi! Mẹ ơi! Nó âm thầm lập đi lập lại một cách vô thức. Cùng ba Phong và chồng con bước ra khỏi máy bay, Lắm cảm thấy như bị lạc đến một đất nước nào đó. Cảnh vật và người ở đây lạ quá. Mọi người dáo dác như nghi ngờ, hoảng sợ. Chính nó cũng hồi hộp lo âu. Bước xuống nền phi trường mà cứ ngở bước vô lò ấp trứng. Nhớ Melbourne, thoáng mát và yên lành quá. Tội nghiệp Việt Nam làm sao!. Thủ tục kiểm tra hành lý qúa chậm. Công an làm việc với khuôn mặt nguội lạnh như bánh bao thiu. Nhờ ba Phong và chồng con nó ăn mặc giản dị, quê mùa, không có vẻ vinh qui bái tổ, nên gia đình nó lọt qua cái ải này khá nhanh. Khi Lắm đẩy đồ ra ngoài tìm xe taxi, một tấm biễu ngữ thật to đập vô mắt, làm cho nó nổi da gà: “Chào mừng bà con Việt Kiều về thăm quê hương”. Sao lại mừng mình về?! Hồi đó, anh hai Trông của mình, chỉ hơn 12 tuổi đầu, đi vượt biên theo kiểu canh-me, vừa lên ghe, bị bễ, bỏ chạy, một số bị bắt, anh leo lên ngọn cây bần trốn, bị phác giác và bắt đưa vô trại tù, bị đánh gần hộc máu, treo tay treo chân để ép anh phải chỉ ông chủ ghe “phản quốc” là ai mà anh nhứt định không khai. Nhờ ba nuôi của anh có thân nhân “cách mạng” nghe chuyện đau lòng, vô lảnh về mới yên. Sau đó anh đi được nhưng ghe bị bắn ngoài khơi cửa Cổ Chiên, quay vô không kịp, chìm, anh mất xác trên biển. Vài người sống sót bơi vô được và cho hay tin như vậy. Nó có bàn thờ riêng cho anh. Còn bây giờ? Lắm phải nhắm mắt, không dám nhìn vô tấm bản chào mừng khác thường ấy.

Cuối cùng ba Phong cũng tìm được chỗ mẹ Lắêm ở. Phải nhờ người quen biết dẫn vô. Ba phong chưa hề viết thư hay liên lạc trực tiếp với mẹ Lắm.Vừa đi, Phong và người quen vừa thì thầm gì đó. Bước chân họ bổng ngập ngừng. Qua nhiều ngỏ ngách như hang chuột, ở cuối cái ngách nhỏ là nơi bà tư Thảo cư ngụ. Nhà một mái nhỏ síu, chòi không ra cái chòi, nhà không ra nhà, mặt tiền chừng 2 thước, lợp bằng tôle cũ, nằm meo bên vũng nước đen như mực tàu, mùi hôi thủm thủm. - Ông tư ơi, có nhà không, có người quen tìm nè. Lắm rất ngạc nhiên. Tại sao gọi ông tư? Ai vậy? Bộ cha nó từ cõi chết đã trở về rồi sao. Còn bà tư, bà tư Thảo, mẹ nó, đang ở đâu? Mọi người có vẻ bỡ ngỡ. Ba Phong quay sang nắm tay con gái và thằng rể. Không thể giấu con, lỡ rồi, về tới đây rồi, phải cho tới luôn.


- Thật không may, con à. Ba cũng vừa mới biết tức thì. Hai con bình tỉnh. Mẹ con vừa mất hơn hai tuần. Nếu ba biết trước... chắc chưa dẫn tụi con về.

Lắm cảm thấy trời đất tối mù, lỗ tai lùng bùng, tay chơn bủn rủn. Chồng nó vịn cứng hai vai. Lắm cố lấy lại bình tỉnh và dáo dác tìm một người nào khác sau cánh cửa nhỏ. Có hình một bà già hom hem tóc bạc từ trên bàn thờ ngó thẳng ra. Ông tư, ông già tàn phế lạ hoắc, chẳng phải cha nó, chống nạn bước ra và vồn vã mời mọi người vô nhà, vừa đi vừa kể lể. Lắm chạy ngay đến bàn thờ nhìn đăm đăm tấm ảnh. Hình mẹ đây sao? Mẹ đã già quá, nhưng sống mũi dọc dừa, đôi mắt to, sâu và sáng còn nguyên nét cũ, vẫn nhìn xa xăm. Lắm như bị trời trồng, tâm hồn tê điếng. Tiếng ông tư vẫn văng vẳng bên tai.

Ông tư ù là chồng sau của mẹ Thảo, một thương phế binh chỉ còn một chân rưởi, khuôn mặt khắc khổ như người tù chung thân. Nồi nào úp vun nấy, lính sống lấy vợ lính chết. Một quả phụ bơ vơ, một thương binh lang bạc, cả hai đã bị ruồng rầy, bỏ quên bởi hai bên, thắng-thua, như rác bụi lắng xuống làm cặn đáy sông, âm thầm nghe sóng vỗ bèo trôi bên trên. Cam chịu cả đời. Nhẩn nhục chung thân. Họ đang sống như ma. Lắm kêu ông chồng của mẹ bằng Cậu tư. Bà tư bán rau cải, Cậu tư bán vé số, tuổi già bóng xế an ủi cho nhau. Bà tư sương gió cả đời, chịu cực khổ đã quen, ít khi bịnh, nhưng tháng trước vừa bị bịnh là chết ngay.

Từ cái ngày xa xưa, sau khi bán xong con Lắm, bà tư ôm hai đứa nhỏ nhứt trở về Sài Gòn lập nghiệp, làm rẩy và mua bán rau cải ở xóm Cầu Tre, Bình Thới. Sau đó bị đẩy dần vô tới Bà Hom này (khu Dương Minh Xuân), sống với hai con. Lớn lên, thằng Thôi, em nó, mò lên cao nguyên tìm gỗ kèm thêm chút hy vọng tìm gặp được xương cốt cha nó, đã bị sốt rét rừng chết cả chục năm rồi. Còn út Đợi, đã có gia đình, lên Lộc Ninh đốn cây, làm cỏ mướn cho dân giàu khẩn hoang, rồi cũng có được miếng đất cấm dùi, tạm sống được và cất được cái chòi này cho mẹ và cậu ở tạm. Anh ba Lâu, thì Lắm nghe đồn, ảnh theo ghe chở mướn rồi cũng đóng cọc đâu đó ở bải lài đất mũi, Cà Mau, không hề về thăm lại bà con ở Mỹ Long, và chưa bao giờ gặp được mẹ.

Lắm tự mình đi mua thức ăn và tự tay nấu bữa cơm cúng mẹ. Nó không cầm được nước mắt. Mọi người khóc theo. Nó muốn nói cho mẹ nghe là nó không buồn mẹ. Mẹ đừng mang măc cảm tội


lỗi đem theo. Các con không trách mẹ, mà còn thương mẹ hơn tất cả những bà mẹ bình thường. Hơn hẳn các bà mẹ giàu sang. Nó chưa học được hoặc chưa hiểu được chữ hiếu là gì, nhưng cảm thấy thương mẹ vô bờ, vì nó từng cảm thấy lòng mẹ cũng “bao la như biển Thái Bình”. Nó chưa đền đáp được chút gì cho mẹ. Nó chợt nghĩ, giả sử nó bị bỏ ở gốc cây lúc mới sanh, thì lớn lên nó cũng thương về mẹ. Hoặc khi nó khôn lớn rồi mẹ bán cho người Đại Hàn hay Đoài Loan thì nó vẫn thương mẹ. Thương một cách tự nhiên, không cần học. Chỉ có xã hội hay hoàn cảnh mới làm cho mất đi tình cảm thiêng liêng đó.

Mẹ đã trông cha về! Mẹ mong ngày sum họp. Mẹ đợi thấy các con khôn lớn. Mẹ trông đợi suốt đời! Lâu lắm. Không được gì hết! Xã hội ngày càng khắc nghiệt, bi đát hơn. Một đời của mẹ! Nửa đời của con! Con cũng trông đợi như mẹ. Nối tiếp ước mơ của mẹ. Đã hơn 30 năm rồi, mẹ ơi !

Lâm Thanh, Để nhớ những ngày Tháng Tư


BÙA HỘ MẠNG Lâm Thành Hổ

Bài trích từ Đặc San 2010 của Hội Ái Hữu Trà Vinh để tưởng niệm một năm ngày đồng hương Lâm Thành Hổ đã vĩnh viễn ra đi, một người bạn đã đóng góp nhiều tâm huyết cho Đặc San của Hội Ái Hữu Trà Vinh trong những năm qua.

Sáng nay mấy đứa trẻ đầu xóm xôn xao báo một cái tin mà ai cũng không cảm thấy ngạc nhiên và xúc động: “Ông Tư Thàn chết rồi tụi bây ơi”. Ổng chết cũng phải. Tưởng ổng chết từ mấy năm trước rồi chớ. Không ngờ có một người nào đó tới chở anh lên núi Bà xin bùa về đeo nên mới sống sót thêm mấy năm. Giờ chết cũng vừa. Việc còn hay mất của Tư Thàn giống như chuyện mất chó thôi. Tư Thàn làm nghề bán vé số kiêm nghề ăn mày. Bị cụt cả hai chân, trước đây chỉ có cách ngồi trên cái miếng lốp xe cũ rồi lết. Lết khắp khu xóm. Đường đá, đường đất, hay lộ cao su anh đều có kinh qua, chỉ có lết hay đi bằng hai tay. Anh phải làm kiêm hai nghề như vậy mới đủ sống, khỏi chết đói. Không biết lúc còn đủ chân tay anh cao bao nhiêu, nhưng bây giờ ngồi lết như vậy, toàn thân anh chỉ cao bằng đầu gối người đi bộ, mặt anh khô héo như xác ướp người thượng cổ. Cho nên anh có mặt ở đây mà không ai lưu ý, đến khi bước qua đầu anh ta thì mới giựt mình, như sắp đạp phải con chó đói nằm cản đường. Tiếng van xin của anh khan khan và gần tắt. Anh chỉ xin bằng đôi mắt, đôi mắt sáng như mắt chim mèo.Tối anh lết về nhà nằm vật ra ngủ. Nhà anh khá gọn và tươm tất. Đó là cái chái bằng tôle cũ, chiều dài chiều ngang đều khoảng hai thước, đâu đầu vô bức tường phía sau nhà ông Sáu Ninh. Ông Sáu tốt bụng, không đòi tiền mướn “mặt bằng” cho nên Tư Thàn bám trụ xóm nhỏ nầy cho tới bây giờ. Ban đầu thì ngủ đất. Rồi nhờ làm ăn khá, anh kiếm mua gỗ cũ ghép lại thành cái giường rộng chừng một mét, ép trên vách tường và kê trên mấy cục gạch bể. Trên


giường có cái mùng treo lên. Anh còn làm được cái kệ để vật dụng, nồi niêu chén bát và cả cái bàn cao ba tấc đặt luôn trên giường ngủ để ngồi viết. Người ta nói anh biết đặt thơ, nhưng chưa có ai được thưởng thức. Thơ anh chắc cũng thum thủm như chỗ nằm của anh thôi. Sau cùng anh có thêm một vật dụng giúp nền kinh tế của anh cất cánh: Chiếc Xe Lăn. Không biết nhờ ai chỉ chọt mà một Hôi Từ Thiện nước ngoài cho người mang tới tặng anh chiếc xe đó, và cái người mang xe tới cũng giấu tên luôn. Anh bỏ nghề ăn xin và chọn “ nhất nghệ” cho thật tinh là bán vé số. Tưởng sẽ được “thân vinh” nhưng chẳng may, nội công tiền lực của anh đã cạn kiệt qua chuỗi dài năm tháng khổ đau. Anh lại bị đau cột sống, rất khó ngồi và di chuyển. Vừa lên xe, giờ lại xuống chó nữa. Anh từng là Lính Mũ Đỏ Mũ Xanh gì đó, mấy xếp lớn đã đi lâu rồi, bây giờ chỉ còn anh, và vẫn lết, vẫn lăn, vẫn sống mõi mòn qua ngày qua tháng. Nhiều lần đau bệnh, thập tử nhất sinh, rồi cũng qua khỏi. Lần sau cũng tưởng rằng được dĩa bay rước về cõi tiên nhưng vẫn bị lọt sổ Thiên Đình. Bất thần Tư Thàn nhận được lá bùa hộ mạng của một người tự xưng là Người Cõi Trên gởi tặng. Lá bùa được vấn tròn trong dây vải và trịnh trọng đeo vào cổ. Tư Thàn sống vui như vừa đầu thai kiếp khác, như đồng khô gặp lụt. Anh tuyên bố từ nay trái tim anh thôi rỉ máu, cõi lòng sẽ ấm mải trong tình thương bao la của một nữ ân nhân vô danh còn biết và nhớ đến tên anh. Anh tuyên bố sẽ sống thọ trăm tuổi để xem cuộc đời thay đổi ra sao. Nhưng chỉ có vài năm…Bây giờ Tư Thàn đã chết. Người thiện nguyện lo việc tẩn liệm, mai táng anh, thấy sợi bùa, tò mò lấy dao rọc ra coi thử, thì bị tối mặt tối mày vì thấy nó không phải là lá bùa mà là tờ giấy bạc 100 đô la. À thì ra ! Giống như mẹ anh ngày xưa đau nặng, từ chiến trường về thăm, anh có mang theo vài trái bôm (pomme = táo) Nhựt thơm phức biếu mẹ, mẹ anh ôm và hửi trái bôm mà lành bệnh. Còn nhớ vào một buổi chiêù nắng nóng như hâm, khi Tư Thàn về tới nhà chòi thì có thằng bạn đường dẫn một người đàn ông đi xe Honda ôm tới tìm. Người đàn ông tuổi trung niên khuôn mặt hiền hậu, đề nghị vô nhà Tư Thàn nói chuyện. Đúng là chuyện riêng. Tin vui. Tư Thàn mừng thầm. Thằng Trần Phong nói thiệt. Nó nói có bà tiên vô danh bên Úc âm thầm bỏ công ra xin tiền và thuốc men gởi về giúp những kẻ xấu số, những Thương Binh bị bỏ quên hơn 30 năm nay. Không biết bằng cách nào mà anh chàng Trần Phong được


bà tiên bên Úc tin cậy và giao cho nhiệm vụ phân phối tình thương của những ân nhân vô danh. Tư Thàn không dám tiếp sứ gỉa tình thương tại nhà, sợ bị dòm ngó, bèn đề nghị giả bộ đi xa. Tới nhà một người quen của chàng Trần Phong, sau khi được khiêng lên giường ngồi, Tư Thàn được khách lạ trao quà và nhờ ký tên nhận. Thuốc đau nhức: Panadol, Panadeine, Multi Vitamine. . .Trời ! Ai mà thấu hiểu tim đen của mình đây. Con mắt thần nào từ xa nghìn trùng bốn biển mà soi thấu được cảnh nầy. Nước mắt Tư Thàn chảy dài trên má. Rồi anh run run mở bao thơ nhỏ ra. Thánh thần thiên địa ông bà ơi ! Một trăm, số 100. Một trăm gì đây, màu xanh, dai dai dẽo dẽo như miếng ny long ? Một trăm đô la đó mầy, quỉ dịch - Trần Phong xía vô. Miệng Tư Thàn bắt đầu mếu máo, hai tay run lập cập banh tờ giấy bạc ra, úp vô mặt vô mũi và hôn lấy hôn để, vừa hôn vừa khóc giòn như con nít ba tuổi. Rồi anh ôm vào ngực, rồi đưa lên trán, toàn thân gật gù, như tín đồ của một tôn giáo nào đó đang hành lễ. Anh nói trong dòng lệ, giọng như đứt khoảng : -Cho tôi xin, cho tôi. . .gởi tới ân nhân vô danh, tôi. . .không biết nói gì, tôi xin gởi tới người bên kia đại dương đó một lạy. . . để tạ ơn. . . để thay cho lời nói của tôi. Xin chúc người đó bình an. Thế là tờ giấy bạc 100 đô biến thành lá bùa. Tư Thàn nhất định không xài. Cứ đeo trước ngưc là thấy vui, là hết bịnh, rồi có sức đi kiếm ăn. Vả lại trong đời tàn tật ăn xin, anh chưa bao giờ mơ ước có được số tiền lớn hơn một triệu đồng Việt Nam như vầy. Anh không còn lo lắng bị chết bịnh hay chết đói nữa. Anh đang được bà thánh theo bên mình hộ mạng. Lòng anh no nê cái nhân tình gần như thiêng liêng của những con người Việt Nam luôn thương nhớ quê hương, thương đồng bào dân tộc, mà chỉ tìm cách riêng để giúp đở cho nhau, không dám qua trung gian của nhà nước hay hội đoàn mọc đầy như nấm ở hải ngoại. Sau khi xác Tư Thàn được an táng, vài người về nhà anh tiếp tục quét dọn, làm vệ sinh thì phát giác dưới gầm giường một sấp giấy học trò rời rạc, mỗi tờ đều có nét chữ tuyệt đẹp của anh. Nhìn kỹ, thấy đây là sấp thơ, tới gần trăm bài, dưới mỗi bài có ghi Chiến Binh Vô Danh NPTL. Anh chàng Trần Phong biết chuyện, giật lấy, biểu để cho anh giữ làm kỷ niệm, rồi đọc cho mọi người nghe thử một bài thơ. Ai nấy đều cảm động vì những bài tuyệt hay. Đọc xong,


Trần Phong ngậm ngùi, trầm ngâm một hồi như kẻ mất hồn, rồi thốt ra mấy câu như để phúng điếu cho người bạn đồng tình :

Anh gom từng hạt chữ Để vo lại thành thơ Như dã tràng se cát Trên bãi vắng hững hờ Nay anh về miên viễn Thơ anh biến hư vô Bãi vàng rồi dâu biển Sóng vẫn vỗ vào bờ.

Lâm Thành Hổ Sydney 7/2007


Coõi Queâ

Hai Quẹo1. Có một vùng quê được mô tả như vầy:

Bốn bề là núi, Nước ở chung quanh, Nước giáp rừng xanh, Rừng trùm đỉnh núi Mây trời vời vợi, Sóng nước mông mênh, Gió thoảng lung linh, Núi ngàn năm đợi?!

Bây giờ núi không còn đợi nữa. Có một người đàn ông đứng tuổi, một hôm, đã dời nhà về đó ở. Hầu hết ai cũng bỏ rừng về phố. Chỉ có anh chàng này làm chuyện ngược đời: Y ta bỏ phố lên rừng?!


Đây là vùng đất có núi, có rừng, có biển, có hồ và nhiều chim nhiều cá. Cũng có người, nhưng nhà cửa lưa thưa, chớ hổng hoàn toàn hoang vắng. Nhà của y lớn hơn cái am một chút, có được 2 phòng ngủ, vách fibro mốc thít, mái ngói đóng rêu xanh, với sân trước sân sau rất rộng. Từ cái am này, lội bộ chừng năm phút là đụng nước. Y bắt đầu đoạn đời mới ở đây bằng cái cuốc. Chỉ vài tháng sau, xung quanh nhà y trở thành một đám rẩy. Rồi từ từ thành miếng vườn nho nhỏ. Y thành người của trăm năm trước, nếu tránh nói trắng ra là người của rừng hoang... Còn nếu vì thiên vị mà gọi y là tiên ông thì hổng biết y có chịu không. Vì tiên thì chỉ biết uống rượu vui chơi mà hổng biết làm gì ráo, trong khi “người - ông” này thì hông thích rượu, tối ngày thấy cứ lo đào xới trồng trọt đủ thứ. Bây giờ, trước nhà y có mấy cây dừa kiểng, tàu dài lá rũ, y chang cây dừa Bến Tre, một cây ổi xá lị và hàng dâm bụt nép sát hàng ba. Giàn thanh long thì tận ngoài kia. Bên hông là hàng chuối Xiêm đen, có gần chục bụi, mấy quày oằn ngọn lủng lẳng theo gió đưa. Rải rác sau nhà nào là xoài, bưởi, chanh giấy, mảng cầu dai và cây sung. Giàn bầu, giàn khổ qua, giàn mướp, giàn passion-fruit, nằm rời nhau để tránh bị lai. Đó là phần trên. Thấp hơn thì có đủ loại cây nho nhỏ và các thứ rau: ớt, sả, bạc hà, tía tô, kinh giới, quế, rau răm, húng nhũi, dấp cá, cần ta, cần nước, hành, hẹ, rau om, lô hội và cả rau càng cua (rau tiêu) nữa. Tùy mùa, có thêm đâu đũa, đậu hòa lan (snow pea), mồng tơi, sâm đất, cà nâu, cà pháo, bí rợ, v.v. Trong nhà kho y có cả một thùng hột giống đủ loại. Bên hông nhà là một đống phân chuồng thơm thơm. Y thèm và thương nhớ mùi cứt bò khô từ lúc mười tuổi. Cứt bò khô mà đốt với rơm để un muỗi thì thơm mùi quê hương phải biết.

Y sống ung dung trong mảnh quê hương tự tạo nhỏ nhắn đó. Người ta hớt hãi đua nhau chạy tới, có khi đạp lên nhau mà đi. Y thong dong đi lùi lại phía sau, đi ngược thời gian hơn nửa thế kỷ, sống cuộc đời hết sức quê mùa lạc hậu. Quê quá xá quê, đến nỗi bị tưởng là lẩm cẩm. Ớt trồng nhiều, trái dư, y đem ngâm giấm, muối mặn hay đông đá. Bí đao trái dài, để cho già, khô đóng phấn trắng rồi hái cất trong nhà kho. Bầu sẻ mỏng cũng phơi khô. Cà pháo đem nén muối hay muối nước mặn để ăn quanh năm. Y còn làm tương ta, tương tàu lủ khủ, lại còn làm giá, muối trứng, muối dưa, v.v.. Nhờ có đám chuối, y thườngï gói bánh tét, bánh chưng, bánh ú, bánh dừa. Không biết y đã tốt nghiệp trường bá nghệ nông thôn hồi nào mà đa


tài như vây. Bác sỹ, kỷ sư làm sao theo kịp. Y làm việc hông nghĩ, hông biết mệt. Dường như y thuộc kiếp ngựa, nếu hổng chạy sẽ bịnh. Y chẳng biết quí trọng mồ hôi, cứ cho nó rớt lộp độp. Da dẻ khô mốc sần sùi, gót chưn nứt như đất nẻ ruộng mùa hạ. Tài sản trong nhà chỉ có mấy thứ vừa đủ, vài bộ quần áo, mặc đi mặc lại hổng biết nhàm. Tóc tai ra dài thì y dùng kéo, lược, soi gương tự cắt lấy. Y tự hành nghề thầy hù cho mình kể từ khi đổi đời 75 đến nay, nhứt định không đi tiệm hớt. Chiếc xe hiệu Nissan Bluebird, màu đỏ, gần 30 tuổi trần, chạy ỳ ạch mà đi đâu cũng tới. Mọi thứ đều manual, số tay, quay kiếng tay, cho nên máy điều hòa không khí cũng bằng tay. Gặp bữa trời quá nóng, y mua vài bịt nước đá xổ ra thùng mốp, để ở băng sau, làm máy lạnh, cũng rồi việc. Nhưng y lại thích chiếc xe đạp, thích đạp cho vã mồ hôi mới chịu.

Một người bạn thấy vậy bèn chép tặng y 4 câu thơ như sau: “Có người lững thững đi lên núi,

Bỏ lại sau lưng những mảnh đời Góp hết gió trăng vào cõi mộng Thu gồm kim cỗ để riêng nơi”. Tình cờ đi ngang qua khu y ở, ai cũng khen phong cảnh ở đây đẹp và giống cảnh tiên. Nhưng y chưa biết cõi tiên ra sao. Y cũng chẳng biết tu là gì, dù theo bất cứ đạo nào. Biểu là y sống theo kiểu ngông nghênh cũng không sai. Cảnh núi rừng chập chùng, hồ vịnh mênh mông, coi cũng đẹp thiệt. Dưới nước, cá, tôm, cua, ghẹ, hàọ nhiều vô số. Chim rừng kể hổng hết vì y dốt tên tụi nó. Những khi trời trong, chúng thường bay đầy trời, đáp xuống khắp nơi, kể cả cái sân nhà y. Chưa quen thì thấy ồn lắm, riết rồi chúng trở thành bạn thân thiết với y.

Con người ở đây cũng hồn nhiên đến dại dột. Gặp y là cứ chào hỏi niềm nỡ như có bà con từ kiếp nào. Có khi quên chào họ trước, y cảm thấy xấu hổ, sợ bị chê là dân thành thị. Ừ, sao lạ? Y sợ bị người ta chê là dân thành. Bộ y hảnh diện làm dân quê chắc? Cửa lớn cửa nhỏ nhà y lúc nào cũng mở tang hoát, lòng y cũng để tang hoang, gió mát thoảng vào, tâm trí nhẹ tưng. Y thường đi vô sâu trong rẩy (farm) để mua phân bò, chẳng thấy chủ đâu, mà chỉ thấy trước ngỏ đống bao phân, chỉ việc chất lên xe rồi bỏ tiền vô lon. Mặc cho ai mua ăn gian, cũng kệ. Họ khờ quá, thật thà và dễ tin người


quá. Nhưng chính họ, nhà quê rặc như vây, lại là những người mà y đang đi tìm để làm bạn.

Ngoài kia, có cái cù lao lài, thắp, dài cả cây số, được đặt tên Pelican Island, mọc toàn cây mắm và tràm như ở Cà Mau, là chỗ ngủ chánh của loài chim bồ nông. Ồ, chim bồ nông bự con lắm, là loài chim lớn nhứt ở đây. Đàn vịt trời cũng ra đó. Chiều chiều, chúng kêu cạp cạp, văng vẳng, xa đưa... như có ai đang nhốt vịt chạy đồng ở bển. Nhớ câu hát đưa em ngày quá xa xưa:

“Chiều chiều chim vịt kêu chiều, Bâng khuâng nhớ bạn chín chìu ruột đau”.


Đàn cò, vạc thì tụ họp trên cái cồn lồi trọc lóc, thỉnh thoảng cũng bay lên, tung cánh chim tìm về tổ ấm, xếp hàng hình chữ V trắng trên nền trời xanh. Loài hải âu, chim cu cũng trở nên tầm thường vì nó quá nhiều. Xưa, “Cu kêu ba tiếng cu kêu” là mong Tết. Gác cu là một trong bốn cái ngu. Ở đây cu nhiều đến tràn ra khỏi kỷ niệm. Phiền nhứt là mấy con két bự, tây kêu là kookatoo, màu trắng, ô thôi, nó kêu két két như xé miếng thiếc, điếc cái lỗ tai. Tụi nó mà đáp xuống rẩy thì hoa quả kể như tiêu. Vác cây rượt mà nó hổng chịu bay đi. Tức quá y mắng: Tụi bây mà qua xứ tao thì sẽ biết, ở đó chính con-người còn sợ “loài người tiến bộ” phát run nghe mậy. Còn thêm mấy con “chim cười” kookaburra nữa, nó mà vìa đậu sau hè, xúm nhau cười ku ku ka ka ku ku…nghe giòn rụm, vang xé cửa sổ và thấu cả rừng xanh chớ chẳng vừa. Vân vân…

2. Y đã tìm tới cái chỗ kỳ cục như vậy để trụ trì. Người và thú vật gần gũi, thân mật như vậy đó. Nhưng cây cỏ đất đá cũng thương y không thua. Đất đá mà cũng biết thương? Ừ. Bạn bè bảo ở đây buồn vắng, lạnh lẽo, thấy sợ quá, sống sao nổi. Với y, thì ngược lại. Mỗi khi lên phố, y cảm thấy ngộp thở, lo âu, lạc lỏng và nhớ đâu đâu. Nhưng khi vìa gần tới nơi vắng vẻ này thì y cảm thấy ấm. Cây cỏ như vẫy tay chào đón. Đất cũng cười nâng bước chân. Mấy thứ đó có hồn và có trái tim thiệt mà. Vì chính hồn y đã thấm vô đất đai cây lá. Hay cả hai, người và cây cỏ, giao hòa hồn mình, như hai luồng thanh điển tương giao cộng hưởng, tao nên sinh khí an lạc êm đềm. Nằm trong nhà cô đơn một mình, cửa sổ mở tứ phía, mà y cảm thấy yên tâm, an toàn, ấm cúng hơn là đi ngủ khách sạn 4, 5 sao trên phố. Nhớ lúc còn thơ, y nằm ngủ trong nóp giữa đồng một mình, gió bấc hiu hiu, y chẳng thấy sợ mà còn cảm thấy êm ấm lạ thường. Chẳng hề thấy con ma nào đến nhát. Chẳng sợ kẻ gian nào đến hại mình. Đám lúa xanh, tiếng cá ăn móng, bụi trâm bầu, đàn cò trắng… sao mà dễ thương. Cây cỏ có tấm lòng độ lượng quá. Sống cô đơn giữa cảnh thiên nhiên mà cảm thấy hạnh phúc vô song. Y đang hưởng cái hạnh phúc tuyệt vời đó ở ngay xứ lạ quê người này. Nửa đêm, nghe tiếng gió lùa qua đám dương (phi lao) rì rào, âm vang nghe như cơn mưa nhỏ, y tưởng hồn mình sẽ thọ ngàn năm, trải dài theo tiếng reo muôn đời của trời đất. Nghe tiếng vạc kêu sương, y ngỡ hồn mình đã sống tự ngàn xưa, đến từ cõi vô cùng, đang lưu lạc về đây, và trôi dần về vô định, đến cõi siêu sanh. Xác thân da thịt


như tan biến bồng bền trôi mất tiêu. Nếu có, nó chỉ còn là hạt nhỏ trong chuổi hồn vô tận. Đêm mưa vừa tạnh, tiếng dế, tiếng nhái kêu rả rít từ mấy bụi cây sau hè, những giọt mưa đọng trên đọt lá, nhỏ xuống tàu chuối, tàu bạc hà, lộp độp, lộp độp, như gỏ nhịp vào cõi sâu tiềm thức. Không gian và thời gian bị xóa mờ, chẳng biết mình đang ở đâu. Y đã thật sự làm bạn với cỏ cây và có sự đồng cảm đồng tình với chúng. Thương: từng dây bầu thiếu nước rũ lá hay nhánh ớt gảy, cọng sả khô, hay thương từng con trùng con dế, v.v.

Đối với bạn ở phố thì y cũng không quên. Họ tìm lên thăm thì cũng vui, vui lắm. Tội nghiệp bạn nào còn có khuôn mặt nhăn nhăn vì tháng ngày lo chạy đua nước rút với thời gian hoặc lớn tiếng tranh hơn từng lời, từng chữ với nhau. Bất cứ ai lên nhà y chơi đều cười thật giòn. Cũng có anh bị cảnh yên tĩnh này làm cho tịnh khẩu im hơi, nín thinh trầm ngâm như ông Đạo Dừa. Những bữa cơm nhà quê ngon miệng đến thiếu cơm. Có lẽ bụng bạn y đã trống không, tạm thời trút bỏ mấy thứ bon chen, danh lợi lại trên phố, còn lại tâm hồn hưu chiến, trí óc đình công?. Gió biển làm bạn đói bụng hay bạn bị đói tình? Y thì lúc nào cũng thủ thế thua, nhín của, nhường tình cho bạn. Chắc cũng nhờ thấy hình ảnh thấp kém của y, trong thâm tâm bạn mình bổng vui lên vì họ tự cảm thấy khá hơn, cao hơn một thằng thắp kém vô tích sự như y. Y sợ đọc nhiều sách cao siêu gợi óc suy tư, sợ bị mắc nghẹn, bị tẩu hỏa nhập ma, rồi hứng chí nói xàm, phiền lắm. Cho nên, y chỉ kể toàn chuyện trồng cây, câu cá. Y chuyên thuyết giảng về cách chăn sóc từng loại rau cà bầu bí, nói thao thao như đã nhập tâm từ kiếp trước. Rồi y đãi bạn những bữa cơm nhà quê, toàn với cây nhà lá vườn. Chặt cây chuối con bóp gỏi. Hái cà pháo vô làm ghém mắm tôm. Hoặc hái bầu bí, với mồng tơi hay lá khổ qua, nấu canh tép bầm nêm sả ớt. Hoặc ra bờ nước câu vài con cá hanh đem vô chiên sù cuốn rau thơm. Y tránh ăn thịt vì bị một ông bạn kỹ sư môi trường đầu độc, cho rằng: “ Muốn có một ký thịt bò phải tốn hàng trăm ngàn ký cỏ. Thay vì ăn ký thịt bò, mình ăn chỉ vài ký rau (cỏ) thì tốt cho sức khỏe mà còn lợi cho đất, tốt cho môi trường”. Tào lao quá? Vậy mà y dại dột tin theo và trồng rất nhiều rau để ăn. Gặp lúc có quày chuối chín bói thì đốn vô treo, làm đạo-chuối cả tuần chưa xong. Khi bí rợ có bông thì hái vô luột chấm mắm chưng rồi hát câu:

“Mẹ mong gả thiếp vìa giồng. Ăn bông bí luột dưa hường nấu canh”.


Đọt khoai lang cắt vô luộc chấm tương xào. Chỉ vậy. Sống vất vả thế mà có người biểu y sướng như tiên ông. Tin được không hè? 2- Trong bụng y đôi khi cũng muốn thành tiên. Tiên nữ thì đẹp lắm, tối ngày ca múa vui chơi. Đàn ông phàm trần gặp gái tiên thì sướng vô kể. Tiên ông thì đánh cờ uống rượu làm thơ. Có bà phụ nữ trần tục nào thích ông tiên, xáp vô cho trọn bộ, chắc cũng sướng tê. Bởi vậy, biểu y đang sống như tiên thì không ổn. Y vẫn còn thấy thiêu thiếu cái gì..

Trong vườn nhà y, có hai loại cây đặc biệt là bầu và bí rợ. Sáng sớm, y phải ngắt bông bí đực đem chụp lên bông cái. Gọi là thụ tinh nhân tạo. Chiều chiều, y cũng phải lặt bông bầu đực úp lên bông cái, xoay xoay cọ cọ cho hai núm nhụy của cả hai tiếp xúc nhau. Vì khí hậu khác thường của xứ này, bông bầu nở buổi chiều, ong bướm đi ngủ rồi, nên y phải làm ông tơ bà nguyệt cho tụi nó. Y làm đám cưới cho chúng. Nghe chuyện này mà phát thương cho cỏ cây.

Xứ này cũng có con chim Oạch te te, mà tên nó đã in sâu trong ký ức y, qua chuyện đời xưa “Con Tấm con Cám”.


“Oạch te te, Oạch. Giặt áo chồng tao, Phải giặt cho sạch Nhớ phơi trên sào, Đừng phơi hàng rào, Rách áo chồng tao”. Giữa đêm trăng thanh cao vút mùa hạ, của thời thơ ấu xa

xưạ, có bầy oạch te te bay cao gần tận mây xanh, phát ra những tiếng kêu rất thanh, rất giòn, khua vang bầu trời tĩnh mịch của đồng quê, nghe buồn làm sao. Y chưa từng thấy rỏ mặt mũi con chim huyền thoại này ra sao, nhưng đã mang theo trong tiềm thức tiếng kêu ấy suốt đời. Bây giờ bắt gặp nó đây, như gặp lại người tiền kiếp, y mừng muốn khóc. Con Tấm bị chết oan, do sự bày mưu của mẹ con người kế mẩu, mẹ Con Cám, để giựt chồng của nó. Con Tấm chết rồi hóa thân luân hồi thành trái thị, thành con cá bóng mú, rồi thành chim Oạch te te. Nó nhắn nhủ lại Con Cám: “Gịặc áo chồng tao...!!”. Chết mấy kiếp mà vẫn thương vẫn nhớ chồng! Con chim tội nghiệp! Nó đây rồi. Nó đẹp hơn con hải âu, dáng mảnh mai hơn, lưng xám, bụng trắng, đuôi ngắn, cổ dài có khoen trắng, chân nhỏ màu nâu cao nghệu, mỏ có viềng màu vàng. Hai vợ chồng bỏ lại xã-hội của chúng ngoài kia, rủ nhau về đây xây tổ trong đám cỏ cách nhà y chừng mươi thước. Khi con mái đẻ trứng, con trống đứng gác ở xa xa. Đến khi vợ ấp trứng, chim chồng cũng nằm một bên, ngày cũng như đêm. Con nở, mẹ giữ, cha vẫn quanh quẩn ở đó, không biến mất như gà trống. Tối, mẹ úm con, cha đi vòng vòng canh chừng. Tình mẫu tử, nghĩa phu thê. Đạo lý nào dạy nó vậy cà? Ai mà bắt chúng sống riêng ra, tách biệt nhau, thì tới kiếp sau nó vẫn về hỏi tội. “Oạch te te. Giặc áo chồng tao”… Và trên đời này ai mà đặt chuyện, lập thuyết để xúi đàn ông hay đàn bà sống cô đơn, dù với mục đích gì, xuất gia hay xuất thế, thì tội sẽ lớn đến dường nào hỉ? Y không dám xúc phạm tôn giáo mà tự phá cách tu đạo của mình. Nhưng y thương con chim này quá cỡ, vì lòng nhân của nó lớn hơn của con người. Rồi khi chim con đủ lông đủ cánh, chúng sẽ dẫn nhau ra nhập lại đàn cũ, tiếp nối nghĩa vụ thiêng liêng của dòng sinh mệnh muôn đời vạn kiếp. Rồi năm sau, cũng lại một cặp, một cặp, về đây làm tổ, theo ý trời hay theo đạo đức luân lý nào vậy há?

Chưa hết, mấy năm liên tục có thêm một cặp vịt nước cũng đến mượn sân bên hông nhà y để làm ổ. Con mái nằm ấp trứng, con


trống quanh quẩn trông chừng. Cũng cùng cung cách của vợ chồng oạch-te-te. Y lấy thau đựng nước ngọt cho nó uống. Hôm nào y quên, nó đến sát cửa nhảy lên hàng ba kêu cạp cạp. Lâu lâu chúng bay ra hồ tìm mồi, y phải trông chừng ổ trứng giùm cho nó. Năm nay 9 trứng nở trọn, được 9 con, vàng tươi, bụ bẩm, không khác vịt hảng nuôi ở nhà chút nào. Có cái ngộ là chúng đã tự tách rời khỏi bầy đàn có hằng mấy trăm con, mà y nhìn thấy con nào cũng y con nấy, vậy mà chúng không hề lạc nhau. Chúng đi đi về về chung sức lo cho đàn con mà không hề lấy lộn vợ lầm chồng của ai, cái sự mà con người gọi là chung thỉ.

Chứng kiến cảnh chim muông cây cối sống quá xá tình nghĩa với nhau như vậy, mặc dầu y được coi là người tiên, lòng y bổng thấy quằn quặn xót xa. Rồi y mơ ước trở thành con chim trống ngoài kia. Trời ơi! Nếu được làm con chim trống thì sẽ sướng ngàn lần tiên. Y sẽ trao hết hồn mình cho con mái, y sẽ trút hết sức sống của mình cho một hình dáng yểu điệu dễ thương. Y sẽ chịu chết trong vòng tay hay trong vòng bụng của người yêu đó. Y sẽ bằng lòng hòa tan trong cái tình chung thủy lứa đôi, như 2 cặp chim nọ. Thà biến thành hư vô trong tình yêu còn hơn sống cuộc đời tiên đẹp đẽ mà cô đơn như thế này.

Bổng một hôm y biến mất khỏi cảnh thiên thai núi rừng mây nước. Người ta tưởng y bỏ rừng về phố. Nhưng không. Vài tháng sau lại thấy y thường ra sau vườn nhà y để làm rẩy chung với một người đàn bà, cũng đứng tuổi. Hai người vui như cặp chim hoang. Có lẽ tiên-ông và tiên-bà mà sống chung như vậy thì mới đạt hết cái ý nghĩa của hạnh phúc và sung sướng quí báu nhứt trong cõi quê phàm tục này. Ngoài ra, tất cả là ảo tưởng./.

Hai Quẹo Sydney 8/2007


Saàu Ñoâng- Saàu Ñaâu? Chuyeän Taøo lao cuûa Hai Queïo

Coù leõ tieáng saàu maø keøm theo tieáng ñaâu nghe noù kyø laï vaø voâ nghæa ñoái vôùi vaøi vaên ngheä syõ. Neân beøn bò söûa laïi laø saàu ñoâng, cho coù veû thi vò, vaên hoa hôn. Hoaëc laø vì thaáy noù ruïng laù trô caønh truïi luûi vaøo muøa ñoâng, coi noù buoàn roài söûa thaønh saàu ñoâng cho hôïp. “Muøa thu cheát treân caây saàu ñoâng”. Nhöng saàu ñaâu laø caùi teân cuûa moät loaïi caây. Queâ tui coù nhieàu caây coù teân nghe ngoä laém; loaïi aên traùi nhö maêng cuïc, sa keâ, maàng quaâng, vuù söõa, chuøm duoät, leâ cu ma, loaïi caây hoang nhö quao, giaù, nga saäy, maém, raùn, soäp, loøng möùt, côm nguoäi, vaân vaân. Khoù tìm ra cuoán saùch naøo ghi caùi töø nguyeân cuûa maáy tieáng queâ muøa nhö vaäy. Ñoù laø tieáng cuûa Ñaøng Trong, cuûa mieàn Nam. Sau ñaây, vôùi tö caùch laø daân nhaø queâ chaùnh hieäu, tui xin keå vaøi chuyeän taøo lao veà caây saàu ñaâu, töùc laø chuyeän phieám, nghe chôi cho ñôõ buoàn. Trong Nam* tieáng Vieät mình ñaõ ñöôïc phong phuù hoaù nhôø lai tieáng Khmer (Mieân). Nhieàu laém, töø nhöõng danh töø rieâng chæ ñòa danh cho tôùi ngoân ngöõ thoâng thöôøng. Ai cuõng bieát maáy teân Saigon, Myõ-tho, Soùc-traêng, Traø-vinh, Sa-ñeùc, Chaâu-ñoác, Caø-mau, Baïc-lieâu, Caàn-thô, Tha-la, v.v laø bieán aâm cuûa tieáng Mieân, goác töø Khmer maø ra. Ñoá ai maø caét cho ra caùi nghæa theo chöõ quoác ngöõ. Thí duï nhö tieáng Caàn Thô, neáu ai coù maùu vaên ngheä seõ ñoaùn moø laø “chuyeân caàn veà thi ca”, töùc laø caàn thi, con gaùi xöù ñoù laõng maïn laém. Nhöng trong thöïc teá, ngöôøi Khmer hieän vaãn keâu xöù ñoù laø Sroùc Côn-thoâ (noùi leï thaønh Soùc ôøn- thoâ), tieáng Vieät coù nghæa laø xöù caù loø tho. Treây côn-thoâ laø caù loø tho, daân vuøng Taây Cöûu Long chuyeân moân keâu caù loø tho, caùi con caù deïp deïp da ñen coù soïc ngang, maø daân mieät Saøigoøn ñoå leân goïi laø caù saëc raèn. Khoâ caù loø tho ngon heát xaûy ñoù. Keâu teân con caù thì mình noùi sao cuõng ñöôïc. Nhöng duøng chæ ñòa danh coù lieân heä tôùi daân toäc anh huøng cuûa ta thì tieáng Côn thoâ phaûi noùi laø Caàn Thô cho noù oai phong vaên hoùa. Theâm vd nöõa,


nhö tieáng Caø mau chaúng haïng, cuõng töø tieáng Mieân Tök khmau maø ra. Töùk laø nöôùc. Khmau laø ñen. Nöôùc ñoïng Ñaàm Dôi, U Minh maø hoâng ñen sao ñaëng. Khmau bò noùi traïi thaønh Caø mau. Coù vò laïi vieát laø Caø Maâu?! Caùi teân Chaâu Ñoác cuõng coù goác gaùc töông töï, ngöôøi Khmer keâu vuøng C.Ñ. laø Mott Churoâuc. Mott laø caùi mieäng, caùi moû. Churoâuc laø con heo. Tieáng Churoâuc (noùi leï thaønh Chô-roâc), ñöôïc nhaân daân ta noùi traïi traïi ra thaønh Chaâu Ñoác, cho coù veû vaên minh theo kieåu Haùn Vieät. AØ thì ra vuøng ñaát choã soâng Cöõu Long cheû hai coù hình theå nhö caùi moû heo, vaø choã soâng Vaøm Coû cheøn beït ra laøm hai thì coù hình moû veït. Vaân vaân vaø vaân vaân. Deã ôït vaäy ñoù, coù gì laø bí maät khoù hieåu. Chæ vì mình quen hoïc theo loái quaân töû Taøu, chuùa kyø thò treân traàn gian, neân hoång chòu gaàn guõi tieáp xuùc vôùi hoï ñoù thoâi. Maáy caùi vuï naøy noù naèm chình ngoaøi thöïc teá. Chòu khoù voâ soùc Khmer ôû vuøng Cöûu Long maø nghe hoï noùi, bieát lieàn, chöù saùch vôõ nhieàu khi cuõng ba laùp laém.Vaø tieáng saàu-ñaâu cuõng bò tai naïn trong tình caûnh ñoù. Nhöng thieät söï thì goác gaùc cuûa noù laø tieáng Mieân, ngöôøi Khmerï keâu noù laø sô-ñau, mình noùi thaønh saàu-ñaâu, ôû xa xa ngoaøi Trung thì keâu laø thaàu ñaâu. Laøm sao maø coù theå truy moø cho ra baèng saùch vôû haøn laâm. Saùch hoång coù ghi maø ai noùi tieáng ñoù thì quí vò hoïc daõ cuûa mình bieåu laø noùi sai, laø keùm vaên hoùa?. Thaäm chí, chaéc cuõng coù vò vieän syõ naøo ñoù daùm bieåu ngöôïc laïi laø ngöôøi Chaân Laïp baét chöôùc daân Giao Chæ mình ñoù. Giôø xin trôû laïi caây saàu ñaâu. Thaät ra, caây saàu ñaâu ôû ba mieàn nöôùc Vieät ñeàu coù. Tui chæ bieát ñieàu naøy sau raát nhieàu naêm thaéc maéc veà traùi soan. Hoài nhoû ñi hoïc, nghe thaày daïy “Ngöôøi Vieät Nam coù khuoân maët hình traùi soan”. Tui töùc laém. Vì khoâng bieát traùi soan ra laøm sao. Chaéc noù laø loaïi traùi quiù, aên ngon, neân môùi ñöôïc ñem ra so saùnh vôùi daân toäc Vieät Nam anh huøng, con roàng chaùu tieân boán ngaøn naêm vaên hieán. Roài keá tieáp laïi nghe baøi haùt Hoa soan beân theàm cuõ cuûa Tuaán Khanh. AØ haù, traùi soan ñaõ quí, vaäy chaéc caùi boâng cuûa noù cuõng töôi ñeïp laém, quí phaùi döõ laém, cho neân tuïi noù môùi heø nhau böôùc voâ laøng vaên chöông ngheä thuaät tænh bô nhö vaäy. Nhöng sau naøy, nhôø coù ngöôøi chæ taän maét thì tui môùi môû maét, môùi bieát raèng laø traùi soan chính laø traùi saàu ñaâu. Meøn ñeùt ôi, may quaù, khoâng thoâi caùi thöù caây


ñoà boû ñoù noù moïc hoang ngaøn truøng ôû döôùi queâ tui, xöù Traø Vinh queâ muøa ñoù, seõ laø huyeàn thoaïi trong buïng tui suoát ñôøi roài. Thuôû giôø, tui ñaâu coù thích caây saàu ñaâu. Vaäy maø tui ñaõ thöông ñaõ nhôù hoa soan heát choã noùi, vaø ngöôïc laïi, tui gheùt oâi laø gheùt caùi caây saàu ñoâng, vì nghe coù veû baù laùp sao ñaâu. Traùi soan, hình khuoân maët ngöôøi Vieät deã thöông ñoù, hay traùi saàu ñaâu, so ra noù coøn gioâng gioáng hình daùng traùi ca na hay traùi xay ôû Vieät Nam vaø laïi y chang in hòt traùi olive xanh beân xöù Taây naày. Traùi olive raát ñaéng, nhöng ñem laøm döa laøm muoái thì aên ñöôïc, vöøa ngon vöøa boå. Tui meâ laém. Coøn traùi soan khi chín vaøng boùng thaáy muoán caén, nhöng maø saâu boï vaø chim choùc ñeàu cheâ. Giaø khoâ roài noù vaãn coøn lung laúng naèm y treân caønh. Noù ñaéng moät caùch kyø cuïc. Daàu sao ñi nöõa thì tui cuõng seõ maïnh daïn maø tuyeân boá raèng khuoân maët ngöôøi Vieät hình traùi oâ-liu, cho noù hôïp tình hôïp caûnh ôû beân naây. ÔÛ xöù Ñaïi Thöû mieät döôùi naøy cuõng coù caây soan. Nhöng vì khaùc phong thoå neân noù hôi khaùc caây soan ôû beân Vieät Nam mình, ôû choã traùi noù nhoû vaø ngaén hôn chuùt síu. Caây saàu ñaâu mau lôùn, thaân bôõ, goå khoâng quyù, soáng khoâng dai cho neân ít coù loaïi goïi laø coå thuï nhö daàu vaø sao. Thaân caây thaúng, coù voû xanh ñaäm, lieàn laën moûng vaø chaéc, trôn tru laùng boùng, con nít treøo leân deã bò tuoät teù nhö chôi. Taøng caây treân ngoïn xoeø ra, nhieàu nhaùnh, um tuøm, taïo boùng raâm thieät laø maùt. Laù thuoäc loaïi laù keùp, cuõng xanh ñaäm, coù caùi cuoáng ñoâi töông töï caáu truùc cuûa laù coùc, böï baèng ngoùn tay, chung quanh coù


raêng raêng, coi cuõng hay hay. ÔÛ döôùi queâ tui, ngöôøi ta duøng caây saàu ñaâu laøm chuoàng heo, haøng raøo, cuõi ñoát hay un muoãi. Noù laø caây hoang, hoång ai quôûn maø lo gaày gioáng hay troàng noù theo keá hoaïch ñaâu. Daân queâ coøn böùc laù noù ñem vìa naáu ñeå röûa hoaëc taém trò gheû ngöùa, ñaïi taøi. Cuõng nhôø vò ñaéng. Caû caùi voû caây noù cuõng ñaéng y chang, neân gaëp muøa laù ruïng, ñeõo voû naáu thay theá laù. Tuy vaäy, laù non vaø boâng laïi thöôøng ñöôïc daân nhaäu chieáu coá, duøng laøm goûi vôùi caù loùc nöôùng trui, taïo thaønh moùn aên ñoäc ñaøo chöa ñaâu coù. Caù loùc nöôùng coøn ñeå da kheùt kheùt, xeù nhoû ra, troän vôùi ñoït saàu ñaâu, cho theâm thaät nhieàu me vaø ôùt voâ, seõ thaønh moùn aên coù veû kyø laï laémï, nhöng nhaäu thì baét soá moät. Gaáp moät ñuõa laøm thöû, môùi vöøa nhai thì thaáy ñaéng ngheùt, chua leø, vaø cay xeù löôõi. Nhöng nhai moät hoài, sau khi maáy höông vò aùc oân coân ñoà ñoù queàn queän laïi vôùi nhau, hôùp voâ moät nguïm bia, thì noù hoaù ra ngoït ngay. Ngoä vaäy chôù. Caùi höông vò toång hôïp quaùi quæ ñoù, heát söùc ñaëc bieät ñoù, thuù thieät tui hoång bieát moâ taû laøm sao, chæ noùi toùm moät caâu laø noù ngon moät caùch chöa töøng. Caây saàu ñaâu ruïng laù cuoái thu caán ñoâng, hoa laù keát laïi ñaàu xuaân, traùi giaø khi möa ñoå hoät. Muøa ñoâng laù ruïng caønh trô, vöôn leân baàu trôøi xaùm, löa thöa coøn loøng thoøng maáy chuøm traùi chín vaøng heùo khoâ. Moät con chim tình côø ñaùp xuoáng, ñaäu laïi moät caùch coâ ñôn! Quaû thieät caùi caûnh ñoù thaáy raát laø buoàn, raát laø saàu, vaø neân thô neân nhaïc laém laém. Roài keâu noù laø caây saàu ñoâng. Toâi nghieäp quaù. Trôû laïi noùi vìa caùi boâng, boâng saàu ñaâu, caùi hoa soan aáy, thì hoång bieát noù ra sao, ñeïp côõ naøo, ñeán ñoãi nhaïc syõ Tuaán Khanh xuùc caûm maø cho ra baøi ca Hoa soan beân theàm cuõ, hay heát choã noùi? Baûn nhaïc baát huû ñoù, döïa löng voâ noù maø laáy caùi töïa ñeà hoa soan, vaäy maø trong suoát baøi ca ngoït ngaøo lôøi haùt, nhaïc ñieäu eâm ru, hoâng thaáy choã naøo, ñoaïn naøo moâ taû hoa soan heát trôn heát troïi. Duø chæ laø moät chöõ. Ñaây, haùt thöû roài thaáy.“Tôùi tröôùc ngoû cuõ nghe keå raèng giaëc traøn qua thoân xoùm, Gieo bao ñau thöông bao ñieâu taøn töø ngaøy anh vaéng xa. Nay qua thöông ñau yeân bình roài, tình ta leân höông ngaùt. Nhö höông hoa soan daâng beân theàm, nheï nhaøng nhöng ngaát say”. Chæ coù moät laàn nhaéc tôùi tieáng “hoa soan”? Moät laàn goïi teân duy nhöùt roài thoâi. Hoång noùi noù coù hình gì vaø maøu meø ra sao. Hoâng moâ


taû caû muøi vò. Thuù thieät, tui töùc laém. Tui phaûi tìm cho ra leõ. Caùi boâng saàu ñaâu, sôø-ñau, sôø- ñoan (sôø- oan) ñoù, neáu cho raèng 3 thöù ñoù laø moät thì tui bieát noù quaù maø. Noù ñaâu coù ñeïp vaø coù höông thôm gì ñaëc bieät ñaâu. Khi coøn buùp buùp thì noù maøu tím lôït, maøu hoa caø hay maøu hoa sim. Tôùi chöøng nôû roài thì maøu noù traéng lôït, ñuïc ñuïc, coù pha chuùt maøu tim tím, raát nheï. Nhìn töø xa, thaáy caû taøng caû ñaùm boâng daøy nhö boâng daï lyù, caû khoái coù maøu meùt meùt, hoång baét maét chuùt naøo heát. Nhìn gaàn, quan saùt kyû hôn, thì thaáy moãi chieác boâng cuõng coù hình daïng nho nhoû gioáng nhö daï lyù. Cuõng coù naêm caùnh, nhöng noù daøi hôn vaø moûng hôn, töøa töïa nhö caùnh con moái. Ñaëc bieät laø caùi nhuî ñöïc, chæ baèng coïng chön nhang, vaãn coøn giöõ maøu tím. Chính chuùt xíu tím naøy noù laãn loän pha loaûng voâ toaøn khoái boâng traéng, bieán caû chuøm, nhìn xa xa, thaønh tím lôït. Vaäy thoâi. Coøn caùi muøi thôm haû? Noùi naøo ngay khi boâng coøn buùp buùp nöûa chöøng xuaân thì cuõng coù muøi ngoït dòu, thoang thoaûng deã thöông gioáng daàu thôm gaùi nhaø giaøu. Nhöng khi maõn con gaùi troøn ñaày roài thì muøi bay maát, beû noù xuoáng keâ voâ loã muõi cuõng chöa thaáy. Ñöùng döôùi goác caây ñang coù boâng daøy ñaëc thì may ra môùi nghe chuùt muøi, coøn thoang thoaûng, nheï nhaøng. Vaäy maø oâng Tuaán Khanh Traàn Troïng Ngoïc daùm noùi “Höông hoa soan daâng beân theàm” laøm ngaây ngaát loøng ngöôøi. Sao ngoä vaäy heùn? Vaø coøn caùi taïi sao nöõa, hoa soan laïi ôû beân theàm, töùc laø caây noù phaûi moïc ôû saùt nhaø, coù theå laø tröôùc saân, beân hoâng hay sau heø. Chöù noù hoång moïc raûi raùc, chen chuùt trong röøng nhö trong Nam. Chaéc caàn phaûi nghe keå theâm chuùt veà cuoäc soáng ôû queâ ngoaøi Baéc, nhöùt laø vuøng queâ cuûa oâng Troïng Ngoïc, thì môùi thoâng caûm heát taâm tình cuûa nhaïc syõ TK, môùi hieåu heát yù nghóa baøi haùt. Tui ñaõ hoûi, vaø ñöôïc nghe keå nhö vaày. ÔÛ ngoaûi, ñaát cuõ ngöôøi ñoâng, soáng ôû queâ phaûi caàn kieäm ñuû thöù. Caây saàu ñaâu, töùc caây soan, deã troàng maø ñem laïi lôïi ích nhanh choùng. Thaân caây thöôøng duøng ñeå laøm coät nhaø. Noù laø cuûa hoài moân. Nhaø naøo coù chuùt ñaát dö xung quanh thì troàng soan, haøng doïc hay haøng ngang boû ñoù, vöøa coù boùng maùt, vöøa coù lôïi ñuû thöù. Quan troïng nhöùt laø phaûi tính laøm sao ñeå khi con trai cöôùi vôï thì coù boä coät nhaø cho noù. Ñoán caây xuoáng, nhaùnh nhoùc laøm cuûi, thaân


caây daàm xuoáng ao nöôùc ngaâm ñeå ñoù, caøng laâu caøng toát, moái moït seõ neù xa. Khi caàn thì seõ vôùt leân, ñeõo goïn laøm maáy caây coät caùi, laøm nhaø cho con, giuùp noù ra rieâng. Quaû laø thaém thieát tình gia toäc, ñaäm ñaø kyû nieäm vôï choàng, öôm ñaày moäng öôùc tình nhaân. “Em nheù, mình yeâu nhau troïn ñôøi. Anh giöõ gìn queâ höông xa vôøi”. Caây soan nhö vaäy ñaõ goùp phaàn keát chaët lôøi theà öôùc. Chaøng ñi ñaùp ñeàn nôï nöôùc, thænh thoaûng trôû vìa thaêm nhaø, töø xa thaáy boùng hoa soan cao vôïi beân theàm, laøm sao khoûi boài hoài, xuùc ñoäng ñeán ngaát say. Duø hoa coù höông thaät nheï nhaøng nhöng khôi daäy nhieàu öôùc mô noàng chaùy. Caây gaén lieàn vôùi nhaø, vôùi maùi aám gia ñình, laø nhö vaäy. Coøn traùi thì sao? Noù cuõng coù lieân quan tôùi cuoäc soáng gia ñình, ñoù laø vieäc deät cöûi taèm tang. Traùi soan giaø vöøa chín, maøu vaøng, coøn cöùng, da laùng nhö thoa môõ. Traûi noù treân nia, troän trong tô ñeå keùo cho ñôû roái. Nhö vaäy, caây soan quaù gaàn guõi vôùi cuoäc soáng cuûa phaàn lôùn noâng thoân ngoaøi Baéc. Caây soan beân theàm nhaø, noùi leân gia ñình oån ñònh, ñaày ñuû, haïnh phuùc. Nhôù nhaø nhôù caû haøng soan. Ngöôøi Ñaøng Trong mieàn Nam nhö tui laøm sao maø caûm thoâng maø ñoàng caûm, vaø bieát quí bieát thöông caây saàu ñaâu, neáu hoång bieát ñöôïc nhöõng tình tieát vöøa noùi ôû treân. Xin caûm ôn Nhaïc syõ Tuaán Khanh, qua baøi nhaïc baát huû, ñaõ gaây cho tui nhieàu thaéc maéc vìa traùi soan, hoa soan, maø töø nhoû tui chæ keâu laø saàu ñaâu. Sau khi ñaõ hieåu bieát, tui phaûi hoâ lôùn Hoa soan beân theàm cuõ muoân naêm. Roài boång nhieân tui laïi toäi nghieäp vaø nhôù thöông caây saàu-ñaâu aâm thaàm ít noùi ôû queâ tui laøm sao ñaâu./. * Cöôùc chuù: Mieàn Nam laø Mieàn Nam, hay Nam Phaàn VN. Chôù tieáng “Nam Boä”ù baù laùp nghe coù veû Vieät Minh-Vieät Coäng quaù. Xin quyù Thaày boû giuøm

Hai Queïo 2005


Teùp moøng, Caù loùc Hai Queïo

Baø con coâ baùc thöû nghó coi, thuôû ñôøi nay ngöôøi ta bieåu “Gaàn möïc thì ñen. Gaàn ñeøn thì saùng” maø sao tui thaáy noù traät laát. Soáng ôû xöù ngöôøi, luùc naøo cuõng gaàn vôùi ñeøn ñieän saùng tröng maø tui vaãn toái u toái mòt. Coøn caùi caâu “Gaàn buøn maø

chaúng hoâi tanh muøi buøn” kieåu boâng sen, thì nghe noù cuõng trôùt quôùt. Baïn beø tui, coù ñöùa theo göông boâng sen, duø moïc leân töø trong buøn, nhöng ñaõ trôû thaønh thanh cao, sang troïng, quyù phaùi, coù theå saùnh vai vôùi oâng Phaät, oâng thaùnh treân baøn thôø thôm phöùc nhang ñeøn, khoûi daùm nhaän mình thoaùt thaân töø buøn. Phaàn tui thì kyø cuïc hoång gioáng ai, xa buøn maø vaãn cöù vöông muøi buøn?! Toái ngaøy nhôù chuyeän ñaøo ñuoân, ñaøo deá, taùt ñìa, giaêng caâu, ñaët chaø ngoâm, baét cua, baét coùc, baét caù caïn. v.v., toaøn maáy chuyeän heát söùc laø queâ. Leân thaønh laâu roài maø caëp gioø tui ñaâu coù nhaû pheøn, muøa laïnh da moác côøi, phaûi laáy löôûi lam cuõ caøo hai oáng quyeån cho buøn khoâ noù troùc ra nhö phaán boät, roài goït goùt chön chai thaønh töøng lôùp töøng lôùp nhö bì. Muoán goät röûa caùi goác nhaø queâ ñoù. Maø noù vaãn ñeo theo tui nhö ñæa suoát ñôøi. Bôûi vaäy, tui ñaâu coù chuyeän gì khaùc hôn ñeå maø keå, ngoaøi nhöõng chuyeän nhaø queâ. Cuõng chính vì vaäy maø naêm nay, tui xin tieáp tuïc chöông trình baèng maáy chuyeän taïp nhaïp vìa con teùp moøng vaø caù loùc, hai thöù caät ruoät cuûa tui ôû vuøng ruoäng luùa buøn laày. Vaø cuõng nhö thuôû giôø, tui chæ keå theo kinh nghieäm chöù hoång coù caàu vieän töø baát cöù saùch vôû baùo chí naøo. AØ maø queân, tui vöøa baét gaëp moät ngöôøi ñoàng höông, cuõng raát laø ñoàng queâ, ñoàng ñieäu, ñoàng tình. Ñoù laø Anh Baép. Trong Ñaëc San TV Xuaân 2005 vöøa roài, aûnh keå chuyeän coä luùa, chaên traâu, ñaët truùm, ñaùnh troång, xay luùa, thaû dieàu.v.v... nghe ñaõ heát choã noùi. AÛnh chöa keå tôùi chuyeän troàng aáu, thaû chaø soâng vaø deät chieáu. Tröôùc ñaây


tui ñaõ huù baø con coâ baùc tieáp söùc cho vui, maø cho tôùi naêm roài môùi haân haïnh gaëp Anh Baép. ÖØa, chuyeän nhaø queâ keå suoát ñôøi chöa heát. Mình cöù luïc laïo trong garage kyû nieäm tìm caùi naøo nhaém xaøi ñöôïc, ñem ra phuûi saïch buïi, lau chuøi cho laùng, roài hoâ maïi doâ, laøm garage sale. Coi vaäy maø coù moùn seõ trôû thaønh ñoà coå voâ giaù ñoù nghen. Vaø theå theo caùi höôùng naøy, xin môøi quí vò vaø baø con cuøng Hai tui trôû vìa soáng laïi moät chuùt ôû Prah Prabaêng, sroùc dôïnn, tröôùc naêm 1975. Phaàn I. Teùp Moøng.-

Traø Vinh mình laø xöù may maén ñöôïc Tieàn giang, Haäu giang vaø bieån roäng bao quanh, coù thieáu gì caù soâng, caù bieån, toâm cua maø chaéc baø con ai cuõng dö bieát neân mieãn baøn. Ñaây chæ xin noùi rieâng vìa con teùp ruoäng nöôùc ngoït. Töùc con teùp moøng hay teùp muoãi. Tui seõ hoâng noùi tôùi maáy caùi vuï ñaêng, ñoù, lôø, loïp, xòp, voù, chaøi, löôùi, noø, ñaùy... trong ngheà ñaùnh caù, maø chæ keå rieâng caùch baét teùp raát ñaëc bieät cuûa ñoàng baøo mình. Tröôùc heát laø vieäc ñaët chaø ngoâm. Ñaët Chaø ngoâm.

Chaø ngoâm ñöôïc ñöôn baèng tre vaø coù nhieàu loaïi. Maáy caùi böï cao caû thöôùc hay hôn laø ñeå ñaët döôùi raïch döôùi xeõo, höùng ngoïn nöôùc chaûy ñeå baét teùp baïc, caù keøo, hay haàm baø laèn caù. Loaïi naøy phaûi trang bò theâm caùi mieäng hình oáng loa hay caùi chóu laïo, caùi quaën, maø ñaøng ngoaøi keâu laø caùi pheåu. Boû qua vuï naøy luoân. Tui muoán noùi rieâng vìa loaïi chaø ngoâm khaùc, nhoû hôn, duøng ñeå ñaët treân ruoäng, chuyeân trò teùp moøng. Nhìn chung chung, chaø ngoâm naøy coù hình daùng nhö caùi gioû nhaùi, nhöng noù hoång coù caùi coå, hoång coù mieäng hình mieäng baùt, mình maåy goïn hô, caùi hoâng suoâng ñuoät, daùng nho nhoû deã thöông, voøng moâng chöøng ba boán gang, chieàu cao treân döôùi ñaàu goái, thöôøng ñöôïc laøm moät côû nhö nhau. Beân hoâng khoeùt caùi loã troøn goïi laø mieäng hom ñeå gaén caùi hom saâu voâ beân trong. Ñöùa naøo raéng maét thöû thoïc baøn tay voâ khoûi hom thì bieát, chæ coù nöôùc khoùc la laøng vaø nô nguyeân caùi chaø ngoâm chaïy ñi nhôø ngöôøi lôùn gôû ra duøm. Noùi vaäy nghóa laø hom hình caùi oáng loa, gheùp laïi baèng nan tre moûng dính, ngoaøi böï trong tuùm laïi nhoû xíu. Duøng chaø ngoâm naøy ñeå ñaët döôùi ruoäng nöôùc im, chô vô truïi luûi hoâng caàn


caùi mieäng hay ñaêng chaän gì raùo, thì ñoàng baøo tui keâu laø ñi plong hay phlong. Nöôùc hoâng chaûy maø teùp ruû nhau chaïy voâ laø vì noù meâ muøi moài caùm rang.

Chà ngôm được bày bán tại chợ Vĩnh Kim

Rang caùm cho thieät thôm heùn, roài ñem queát noù vôùi chaùo heo ñaëc, nhôù laø chaùo naáu baèng gaïo löùc nghen, roài voø noù thaønh vieân troøn nhö traùi quít ñöôøng. Ñoù laø cuïc moài. Khoaûng möa giaø, thôøi tieát thaùng 6, thaùng 7, ñoàng caáy xong, nöôùc daâng cao, nhöõng buoäi luùa vöøa beùn reå xanh rì xeáp haøng thaúng töng ngang doïc vuoâng vöùc treân ñoàng, ngoù y nhö caùi khaên raèn neàn traéng soïc xanh traõi daøi maùt maét. Chieàu chieàu, côm nöôùc xong, laáy caây ñoøn baèng ñoït tre hay caây taàm vong gaùnh chaø ngoâm ra ñoàng ruoäng bao la tröôùc nhaø ñeå ñaët. Khoâng cöù laø ruoäng cuûa chuû naøo, muoán ñaët ñaâu ñaët, mieãn ñöøng laøm hö luùa ngöôøi ta thoâi. Chim trôøi caù nöôùc maø. Nöôùc ruoäng caïn, chöa lieám tôùi caùi lai quaàn xaø loûn. Tuyø söùc maø laøm. Thong thaû maø laøm. Luùa muøa hoài ñoù caáy thöa laém, giöõa boán buoäi luùa laø oâ vuoâng caïnh caû nöûa thöôùc, dö choã ngoài cho moät caùi chaø ngoâm. Löïa choã töông ñoái truõng vaø baèng phaúng, eùm sình cho huõng xuoáng, roài laáy chaø ngoâm ñaët voâ loã huõng ñoù, aán xuoáng cho dính, giöõ mieäng hom ñöøng cho thaáp hôn maët ñaát, moi buøn chung quanh tuùm laïi ñeå keàm cho noù ñöùng. Keá


tieáp laø doïn ñöôøng cho teùp boø voâ. Khoaû ñaát cho baèng phía maët tieàn, duøng baøn tay laøm caùi bay vuoát cho buøn laùng o töø mieäng hom ra xa chöøng moät thöôùc. Boû cuïc moài caùm rang voâ chaø ngoâm, kieám cuïc sình cöùng nhoài vôùi coû raï muïc, naén thaønh moät cuïc böï baèng caùi toâ laøm naép ñaäy, khaù naëng, daèn mieäng treân cuûa chaø ngoâm, vöøa ñaäy kín vöøa giöõ cho noù theâm vöõng. Cöù nhö vaäy ñaët tieáp caùi thöù hai, thöù ba. Khoaûng caùch vôùi nhau tuyø ruoäng teùp chaïy nhieàu ít, thöôøng laø töø 20 tôùi 30 thöôùc moät caùi, tính theo caû 4 höôùng tröôùc sau ngang doïc. Xong xuoâi boû ñoù cho oâng trôøi giöõ giuøm. Hoång coù ai sieâng ñi aên caép cuûa ai ñaâu. Böôùc leân ñöùng treân bôø ruoäng cao lôùn, meàm dòu coû xanh, nhìn xuoáng thaáy loâ nhoâ nhöõng ñoám ñen, aån hieän trong soùng luùa. Coù nhieàu ngöôøi khaùc cuøng ra ñoàng caém caâu hay giaêng caâu v.v... Tieáng noùi voùi nhau ôû xa nghe mô hoà vang ñi gôøn gôïn nhö soùng. Ruoäng xanh thaúm hoaù ñen. Xa xa chôït coù gioïng chaàm- rieâng hay laø- bam ngaân daøi theo gioù. Maáy coâ caäu nhoû ngöôøi Mieân ra ñoàng hay haùt vaø haùt hay laém. Coø dieäc thöa daàn, nhöôøng choã cho cuùm nuùm, moû nhaùc. EÁch nhaùi keâu oùp eùp. Tieáng caù loùc aên moùng loûm boûm. Muøi buøn tanh tanh, muøi luùa non haêng haêng maø deã chòu laém. Taát caû moâi tröôøng haõy coøn trong laønh, thanh khieát. Khaùt nöôùc? Cöù khom xuoáng buïm hai baøn tay muùc nöôùc ruoäng leân uoáng, ngoït ngay. Thôøi aáy, caûnh nhaø queâ eâm ñeàm nhö coõi tieân. Ngöôøi, vaät, caây coû caù teùp, hoaø chung tieát ñieäu vaø nhòp soáng cuûa ñaát trôøi. Thôøi gian nhö ñöùng yeân. Caû ngaøn naêm roài, vaãn y thinh. Cho tôùi ngaøy “caùch maïng” veà.

Veà tôùi nhaø thì ñoû ñeøn. Chim hoïp maët treân caây xoân xao chaøo nhau ñi nguû. Töø nhöõng haøng tre, tieáng ve gioàng keâu chieàu ngaân daøi ve ve töøng hoài noái tieáp nhö baát taän, cuøng boùng ñeâm ru moät ngaøy vöøa qua veà nôi tieàn kieáp. Roài giaác nguû thaät eâm. Giaùc höøng ñoâng böûa sau, gaø gaùy thöa daàn, thì quaûy gioû ra ñoàng truùt teùp. Neáu teùp chaïy nhieàu thì sau khi ñoå teùp, ñaët tieáp, giaùc chieàu laïi trôû ra, vöøa giôû vöøa ñaët laïi, khoûi phaûi gaùnh chaø ngoâm tôùi lui. Cuøng muøa teùp moøng coøn coù caù loøng tong ruoäng chaïy khi coù möa lôùn. Caû thuùng, caû giaï. Loøng tong öôùp ngheä ñem haáp hay ñem kho vôùi ñoït


göøng, laù göøng non ñoù, coøn phaûi noùi? Noù cuõng laø ñoäc chieâu cuûa queâ mình.

Teùp moøng. Con teùp moøng, coøn goïi laø teùp muoãi, lôùn baèng ñaàu ñuûa, vaø

hoâng lôùn quaù ñaàu ngoùn tay uùt, coù maøu trong xanh nhö ngoïc thaïch, coi raát hieàn laønh. Noù to hôn vaø khaùc xa con ruoác nöôùc maën. Giôû chaø ngoâm leân nghe teùp nhaûy roà roà, thaáy maø ham. Raët laø teùp töôi chong cuøng moät löùa, nhö löïa, saïch trôn hoâng caàn röûa raùy gì raùo. Ñoâi khi coù loän moät hai con caù saëc, cua ñoàng, loâm choâm hay ñieân ñieån. Con loâm choâm hình daïng

gioáng con muoãi ñoøn soùc khoång loà, chön caúng daøi thoøn, mình oám nhom tong teo, phaûi öu tieân boùc noù boû, vì laøm maém maø coù loän noù thì aên oùi cheát. Cua ñoàng cuõng bò xeù ñoâi, töùc laø taùch mu ra, quaêng xuoáng ruoäng laøm phaân cho luùa, chöøa xaùc vaøi con boû lôïi voâ chaø ngoâm ñaëng theâm muøi hónh hónh haáp daãn. Con ñieân ñieån thì ñen thui töïa con buø hung, deïp leùp nhö con daùn, aên ñöôïc. Moät caùi chaø ngoâm coù theå kieám caû toâ, hay caû lít teùp. Moät ngöôøi coù theå kieám caû thuøng teùp trong ngaøy.(Thuøng = 20 lít ). Nhöõng vuøng Ña loäc, Hoaø Thuaän, Song Loäc, Thanh Myõ, Hieäp Hoaø, Nhò Tröôøng, Phöôùc Höng, Long hieäp, v.v., thuoäc quaän Traø Cuù vaø Caàu Ngang, taïm keâu laø ruoäng gioàng, laø xöù sôû teùp moøng. Neáu choã naøo coù doøng nöôùc soâng töôùi voâ thì, duø laø nöôùc ngoït, choã ñoù thöôøng coù theâm teùp baïc ñaát. Teùp moøng chaïy troán. Xöù gioàng coù caùi ngoä laø muøa naéng ruoäng khoâ, ñaát neû, caù teùp ñi maát heát, in nhö laø laø noù bò khoâ theo, nhöng maø khi nöôùc lôïi thì noù cuõng lôïi theo. Möa ñaàu muøa naëng hoät thì ruoäng coù cua ñoàng, oác böôu, eách boø ra tröôùc. Tôùi chöøng nöôùc ñöùng, ñoïng lôïi thì teùp moøng baét ñaàu traøn ngaäp. Haèng haø sa soá teùp. Thöïc phaåm baét ñaàu phong phuù. Teùp moøng rang muoái luoân raâu, hoâng caàn môõ toûi gì raùo, rang cho khoâ, chaám nöôùc maém roøng daèm ôùt hieåm vôùi vaøi gioït


eáng roài.

øi ôû ñaây seõ thua.

chanh. Hoaëc ñem luoät luoân raâu, troän goûi su ñuû hay caây chuoái con. Hoaëc ñem baèm naáu canh xieâm lo rau ñaén hay laù bình baùc, vôùi maêng tre hay buø ngoùt, neâm voâ chuùt boø hoùc, vaân vaân vaø vaân vaân. Neáu quí baïn laø daân queâ chaùnh hieäu cuûa Traø Vinh thì hoâng caàn moâ taû theâm, nghe nhaéc tôùi ñoù cuõng ñaõ thaáy chaûy nöôùc miXuùc teùp.

Ngoaøi caùch ñaët chaø ngoâm, cuõng coù caùch khaùc laø ñi xuùc teùp. Boû coâng xuùc teùp nuoâi coø. Nuoâi cho coø lôùn.. Xuùc baèng caùi xaø neng. Caùi xaø neng gioáng hình caùi ki xuùc ñaát, nhöng noù böï, daøi, ñít nhoïn vaø saâu, nan ñöôn voùt laùng boùng, neân daùng noù moûng manh thanh tuù laém. Mieäng noù coù caùi neïp cho khoûi beùn nhö mieäng ki. Duøng xaø

neng ñaåy, daäm vaø quaäy. Daäm laø ñaët xaø neng naèm ngöûa ra saùt buøn roài laáy chön daäm cho leï tröôùc mieäng ñeå luøa caù teùp chaïy voâ. Thöôøng laø daäm choã coù coû. Coøn quaäy hay khuaáy, töùc laø ñi caø- coâ, noùi theo tieáng ñoàng baøo tui, thì ñöùng moät choã caøo nöôùc cho chaïy theo moät

chieàu nhöùt ñònh, caøo cho böông böông leï leï, nöôùc xoay thaønh voøng troøn troân oác chung quanh ngöôøi ñöùng, teùp choùng maët, bò cuoán theo doøng nöôùc xoaùy, vôùt voâ xaø neng heát. Maáy con caù roâ con, caù saëc, huûng hænh, caù choát...cuõng voâ luoân. Muoán mau aên thì tröôùc khi quaäy, thaåy xuoáng nöôùc maáy cuïc moài caùm rang nho nhoû laøm ñieåm, ñeå yeân moät laùt cho teùp ñaùnh muøi thôm, bu laïi, thì nhaûy xuoáng caø coâ ngay choã cuïc moài ñoù seõ baét ñöôïc nhieàu hôn. Caùch naøy coù theå chæ duøng caùi roå daøy thoâi, ñöùa con nít cuõng kieám dö ñoà aên cho caû nhaø. Coøn maáy caùi xòp, voù, chaøi, löôùi xaVaøi caùch aên.

Traø Vinh mình coù loaïi maém ñaëc bieät, maø may quaù baùo chí ít bieát vaø hoång nhaéc tôùi, ñoù laø maém brôø oït, noùi traïi ra thaønh bôø oùt, töùc maém teùp chua, laøm baèng teùp moøng, khaùc vôùi maém toâm chua maø daân thaønh thöôøng duøng ñeå troû maém teùp baïc. (Coøn brôø hoùc, hay


boø hoùc laø maém maën, ñeå laâu). Caùch laøm brôø-oït thaät ñôn giaûn, giaûn ñôn, chæ coù teùp moøng, muoái hoät vaø coâm nguoäi. Hoâng caàn röôïu, toûi gì raùo maø maém vaãn ñoû au. Roài cuõng troän su ñuû moû vòt, göøng, rieàng, ôùt. Nhöng maø thòt vaø voû teùp moøng meàn mòn, neân bôø-oùt coù vò ngoït ngaøo ñaäm ñaø, ngon gaáp maáy laàn maém toâm chua teùp baïc. Maém ruoác so ra laø ñoà boû. Coù moät ñieàu lyù thuù laø chính broø oùt teùp moøng laø meï ñôû ñaàu cuûa caù loùc nöôùng trui. Hai tui seõ noùi roû hôn ôû phaàn sau. Teùp moøng cuõng coøn duøng laøm broø hoùc teùp, ngon heát xaåy. Hoaëc ñem luoäc roài phôi khoâ, xong ñaäp sô sô cho ruïng raâu roài voâ bao caø roøn treo noùc nhaø caát, keâu laø teùp khoâ hay khoâ teùp, chöù hoång phaûi laø toâm khoââ. Khoâng thích laøm teùp khoâ thì laøm maém ñeå naáu nöôùc maém, maø baø con mình keâu laø nöôùc maém ñoàng. Dæ nhieân noù thua nöôùc maém bieån cuûa Phan Thieát, Phuù Quoác. Maém boø hoùc teùp coøn duøng ñeå kho, hoaëc neâm canh, keâu laø canh xieâm lo, ít ai ñem naáu nöôùc leøo buùn. ( Ximlo, tieáng Khmer, coù nghæa laø canh, aên vôùi coâm thì ngöôøi mình keâu traïi laïi laø canh xieâm-lo, aên vôùi buùn thì keâu laø nöôùc leøo, ñoàng baøo tui keâu tök ximlo num chooc, lai taây thì goïi nöôùc suùp). Ngoaøi ra maém naøy coøn laøm gia vò cho heo keùn aên. Con heo naøo yeáu aên, troän moät chuùt voâ maùmg chaùo thì seõ thaáy noù taùp phaàm phaäp phaùt thöông. Ñaây hai tui xin môû ngoaëc ñeå noùi vìa vieäc aên gheùm moät caùch kyø laï cuûa tuïi tui hoài nhoû. Khoâng bieát phaûi keâu laø aên gì, nhöng baø con tui keâu laø xi chroâc le. Tröa tröa ñoùi buïng, buoàn mieäng, ñaùm con nít tui thöôøng ruû nhau, ñöùa kieám maém boø hoùc teùp moøng, ñöùa ñi kieám kheá, chuoái chaùt, traùi sung, traùi ñaøo hay traùi goøn non, vaø nhöùt laø hoâng thieáu ñoït ñu ñuû, hay laù su ñuû non cuõng laø noù, ôùt hieåm röøng, côm nguoäi. Phaønh ñoït ñu duû ra nhö mieáng baùnh traùng, ñeå voâ maáy laùc chuoái kheá traùi sung roài cuoán laïi nhö goûi cuoán to baèng cuøm tay, aên vôùi maém. Haáp daãn laém! Caén töøng khuùc böï, ngoán ngoán, goø maù phuøng ra nhö khæ ngaäm baàn. Ñuû thöù vò ñaéng chua chaùt cay maën ngoït queán laïi, ngon thoâi laø ngon; cay quaù! chaûy nöôùc maét thì caén


moät mieáng côm nguoäi ñeå giaûi. Aên ñaõ, chaïy laïi lu nöôùc tröôùc haøng ba, laáy caùi gaùo döøa ñen mun coù tra caùn baèng nhaùnh tre, giôû naép laù ra, thoïc voâ khoaû khoaû cho laêng quaêng laën xuoáng, roài muùc moät gaùo, tu voâ mieäng huïp öøng öïc hoång kòp thôû, nöôùc traøn chaûy daøi xuoáng caøm, nheãu laùch chaùch xuoáng chaân. Thöù nöôùc gieáng ñaøo giöõa ruoäng sao maø ngoït nhö ñöôøng. Buoâng gaùo ra, thôû khaø moät caùi nhö maáy oâng giaø uoáng röôïu ñeá, queït queït caùi moû baèng löng caùnh tay, chaïy ñi chôi tieáp.

Ngaøy nay, khoù tìm ra ñöôïc bôø oùt teùp moøng, ngöôøi ta laøm baèng con ruoác coù ñeå maøu nhuoäm chieáu cuõng ñoû töôi, raát nguy hieåm. Rieâng hai tui thì khoûi lo, cöù voâ sroùc hoûi ñoàng baøo tui: mieäl brôø oùt kompöïh teâ miòn, laø coù ngay. Kompöh, tieáng Khmer, laø con teùp moøng ñoù baïn aï. Xin taïm ngöng chuyeän naøy ñeå noùi qua con caù loùc. Phaàn 2: Caù loùc. ñoàng. Caù loùc, ñoàng baøo tui keâu laø traây ptoc. Traây laø caù. Ptoc, mình keâu traïi ra thaønh loùc, caù loùc. Töông tôï nhö caù loø tho (saëc raèn) do tieáng traây côn- tho maø ra. ÔÛ ñaøng ngoaøi cuõng coù con caù y chang nhö vaäy, naãu keâu laø caù traøu, nhöng thöôøng nhoû con hôn, nöôùc da traéng lôït, böï laém laø baèng ngoùn chaân caùi. Lôùn leân chuùt nöõa thì keâu laø caù traøu cöûng. Thaät ra tuy hai maø moät, chæ khaùc phong thoå thoâi. Coøn ôû mieät Chaâu ñoác, Hoàng Ngöï, thuoäc Ñoàng Thaùp Möôøi thì caù loùc vaø caù boâng, ôû soâng ôû ruoäng coù heát. Caù loùc soâng thì da traéng nhö gaùi Nha Maân nhöng hay bò coù möïc, loám ñoám ñen thui ôû trong thòt. Caù boâng y hòt caù loùc, theo soâng, töø Tonleâ-sap beân Nam Vang qua, böï con laém, naëng moät hai kyù laø thöôøng. Doøng An Giang soâng saâu.. caù lôùn. Da noù maøu ñaát lôït lôït, mình coù soïc ngang traéng traéng. Khoâ caù boâng böï baønh ky. Thòt caù boâng laït, bôû hôn caù loùc ñoàng Traø Vinh. Caù loùc


keå sô sô vaøi moùn phoå bieán sa

ngaùp aø

ñoàng cuûa mình vì nöôùc caïn, thöôøng taém naéng ruoäng neân löng ñen, mình maåy coù maøu maën moøi nhö nöôùc da gaùi ruoäng Traø Vinh. Ñaây tui chæ banø vìa caù loùc ñoàng Traø-Vinh thoâi. Vaøi moùn aên laøm vôùi caù loùc. Caù loùc laøm ra ñuû moùn, kho rieâng hay kho chung vôùi thòt heo kho taøu, naáu canh, nhöùt haïng laø canh chua, laøm maém, nöôùng than, nöôùng trui, nöôùng ñaát buøn, haáp khoâ, haáp nöôùc, kho maém aên gheùm, chieân xaøo, laøm khoâ, chaø boâng. Caù loùc chaø boâng cöùu bieát bao bònh nhaân, nuoâi lôùn treû con coøn nhoû. Ñaøn baø ñeõ maø aên caù loùc kho toä vôùi haønh höông luoät thì an toaøn treân xa loä. Keå laøm sao cho heát thaønh tích caù loùc. Coù caû traêm caùch aên ngaøn caùch naáu. Coù caû neàn vaên minh caù loùc, vieát ra caû maáy traêm trang saùch cuõng chöa roài. Hai tui xin

u ñaây. Tröôùc heát laø Baùnh canh caù loùc.

Noù ñaõ ñi voâ maùu vaø tieàm thöùc tui töø hoài thôøi baø ngoaïi coøn soáng. Baét con caù nhaém chöøng 1 caân trôû leân, laøm xong ñem luoät, chín roài vôùt ra ræa thòt, sao cho coøn luïc cuïc, ñeå ñoù. Boät gaïo vöøa xay roài, vaø boøng cho khoâ xong, laáy töøng cuïc nhoû quaán, eùp voâ caùi chai lít, hoaëc caùn treân thôùt, cho noù thaønh lôùp moûng, roài laáy dao caét thaønh töøng sôïi, töøng sôïi deïp nhö baùnh laù mít, gaïc noù thaúng voâ noài nöôùc suùp caù ñöông soâi. Baùnh chín, ñoå thòt caù ræa voâ roài neâm neám, troän ñeàu. Nöôùc baùnh canh seõ ñuïc ñuïc leàn leàn nhö baàu söõa meï. Coïng baùnh meàm maïi quaán quít laáy nhau nhö anh em moät nhaø. Gia vò coù haønh höông, ngoø, tieâu, ôùt, chanh, nöôùc maém roøng. Laøm sao dieån taû heát caùi ngon naøy. Noù raát thieân nhieân, nguyeân chaát vaø raát hieàn. Ai chöa ñuû raêng hay maát raêng ñeàu aên ñöôïc raùo. Ngöôøi bònh yeáu ngaùpm huùp voâ moät cheùn nöôùc baùnh canh naøy laø hoài döông ngay.

http://www.flickr.com/photos/noodlepie/19493326/�


oät gaïo töôi nhö treân, naáu vôù nöôùc

Ñoù laø Baùnh canh nhaø queâ goác Traø Vinh, ñaõ coù tröôùc caùi thôøi “Baùnh canh con daén, con daøi. Loøng thöông chuù ñoäi baùn hoaøi baùnh canh”. Xin baùi-bai maáy caùi moùng gioø heo ôû coå, cuûa baùnh canh boät loïc, coïng troøn vaø dai nhö con truøn soáng, gaép hoâng dính muùc hoâng leân, cöù boø voâ thuïc ra, lua noù voâ roài thì noù neù hai haøm raêng, nhai hoâng truùng, treäu treäu nuoát troïng. Nöôùc thì trong veo, ngoït ngaây nhôø boät ngoït, nhöng maø caùi muøi moùng heo, muøi haønh saáy, hôi chuoám bònh maø höõi moät caùi laø bònh naëng luoân. Laïi coøn theâm cheùo-oaõi chieân phoàng nöõa! Maïnh trong mình maø aên nhieàu cuõng boø-hoá. Xin noùi laïc ñeà theâm chuùt xíu laø ngoaøi baùnh canh caù loùc noùi treân, Traø Vinh coøn coù loaïi baùnh canh ngoït cuõng duøng b

i ñöôøng theû, nöôùc seàn seät ñaâm ñaø tình nghóa, cheá chucoát döøa, aên meät phaùt aùch maø chöa chòu thoâi..

Moùn thöù hai khoù queân nöõa laø maém chao caù loùc. Laøm baèng caù töôi, con vöøa vöøa hoâng böï laém, thöôøng laø côû cuøm tay, chao baèng côm röôïu hay cheø neáp, chöù hoâng chao baèng khoùm nhö maém Chaâu Ñoác. Mình laøm noù khoaûng thaùng chaïp naêm tröôùc, ñeán thaùng möa giaø naêm sau, hôn 6 thaùng, môùi thieät laø ngon. Trôøi möa, laøm bieáng ñi mua ñoà aên, gaàn böûa côm, gaép con maém loùc ra, ñeå voâ toâ chöng, theâm chuùt haønh, toùp môû, tieâu. Beân ngoaøi vaãn möa aøo aøo, trong nhaø moïi ngöôøi xuùm laïi, quanh noài côm noùng hoåi, ngoïn ñeøn daàu oáng khoùi saùng tröng, aên côm vôùi rau caøng cua (rau tieâu) luoät, hoaëc rau môø-om (daân chôï söûa thaønh ngoø-om) luoäc, hoaëc maêng tre gioàng xaén ôû buoäi tre sau heø ñem luoäc, chaém maém chöng, noùng hoåi, vöøa thoåi vöøa aên, nghe nhö chuyeän ñôøi xöa.Thòt maém chao dai, ñoû töôi maøu gaïch, laáy ñaàu ñuûa queït queït lieám huùp heát noài chaùo traéng caùi ruïp. Coù ngöôøi ñem chieân ñeå aên coâm hay uoáng traø. Phaác te, chìa teù, uoáng traø baèng maém caù loùc chieân noù coøn ngon boå hôn daãm-saø vôùi phuøng-chjaõo, toaøn laø nöôùc maøu vaø gia vò ñoäc haïi. Ngöôøi Caéc Chuù laøm khoâ maën baèng caù cheùt, keâu laø khoâ caù maën, phaûi noùi laø khoûi cheâ, haãu söïc laém, hoï thöôøng duøng noù laøm moùn chöng, gioáng moùn chaû cuûa ñaøng ngoaøi trong côm taám bì xöôøng chaû, nhöng ñaây hoï goïi laø haàm diieãu chíu duïc taaõn. Maù tui coù choàng lai Tieàu Chieâu naùn (Teàu chöù hoâng phaûi

chua cá lóc

ùt

Canh

CÕI QUÊ CÕI NHỚ Thơ và Tạp bút 134 ___________________________________________

loùc,

chao. C

oâi, boû ñi taùm. Ñeå khi naøo raûnh raûnh, tui seõ keå kyõ hôn caùch vaën buùn (laøm buùn), caùch

_________________________

aïi duøng maém chao caùQuaûng nghen), hoång theøm theo Taøu, maø lthay vì khoâ caù maën, ñem baèm chung vôùi thòt ba roïi cuû haønh roài troän vôùi hoät vòt ñem chöng hay haáp. Keâu laø maém baèm chöng hoät vòt. Xin ñöøng ñoän buùn taøu vaø nuùm meøo nhö chaû ngoaøi aáy, noù seõ laøm maát kieåu Traø Vinh, maø phaûi ñeå maém cho thaät nhieàu voâ, cho thaät ñaäm vò ñaäm muøi, chieám treân 60% ôû troûng, noù môùi chính danh laø maém baèm. Caø naâu, cuû caûi, chuoái kheá rau thôm caëp voâ, phaûi noùi laø daùch laàu. Ñoù laø moùn ñoäc ñaùo cuûa Traø Vinh, vì noù goàm ñuû ba thöù kieåu caùch vaên hoaù Vieät, Mieân, Taøu, baèm baèm troän chung laïi. Noù qua maët moùn haàm-dieãu caùi vuø, vaø ngoaûnh laïi nhìn moùn chaû-haáp trong côm taám bì vôùi veû khinh khi. Ñoù laø noùi vìa maém

oøn maém boø-hoùc caù loùc maø xeù hay thaùi ra ñem troän gia vò ñöôøng ôùt su ñuû voâ thì noù ñaäm ñaø gaáp maáy laàn maém thaùi Chaâu Ñoác. Vieät Mieân ñeà hueà, chöa ñaâu baèng.

Moùn thöù ba, cuõng bí hieåm laém, thaáy ñôn giaûn maø hoång phaûi deã naáu, ñoù laø nöôùc leøo buùn caù loùc, chaùnh goác Traø Vinh. Maém boø hoùc laøm baèng caù loùc, hoaëc caùc loaïi caù ñoàng, ñem naáu nöôùc leøo buùn vôùi caù loùc töôi, laø nhöùt xöù. Chæ caàn caù loùc thoâi nghen. Hoång coù baøy ñaët theâm thòt, huyeát heo, möïc, teùp voâ laøm cho noù maát goác vaø voâ tình bieán noù thaønh maém kho vaø rau maát roài. Chính yeáu laø caù loùc, xöù caù loùc maø, nhieàu caù thì nöôùc seõ ngoït ngaát ngö, chöù caàn gì teùp bieån, möïc, ba roïi, ñöôøng boät ngoït. Noài nöôùc leøo caù loùc thôm phöùc, treân maët leành beành lôùp hoät tröùng vaøng töôi, laáy vaù khuaáy nheï caùi, thòt caù traéng noûn töø ñaùy cuoàn cuoän leân xuoáng, chan voâ buùn ñoùng thaønh deà treân laø-boâi baép chuoái, nhìn thaáy ñoá ai nhòn ñöôïc heø. Coøn boø-hoùc caù bieån maø naáu nöôùc leøo vôùi caù keøo thì aên roài maëc söùc maø khaûy ñôøn tranh tôùi raùch... haùng cuõng chöa xong. Baø con mình noùi caù bieån phong laém. Coù nhaø baùo naøo ñoù coøn xuùi baù laùp keâu naáu nöôùc leøo vôùi caù tra, treâ, treøn?! Cheøn ñeùt. Vöøa th


naáu nöôù

i, ba cuoán Ñ

c leøo tök ximlo vaø caùch aên buùn xi nuøm-choùc theo kieåu Traø Vinh chính goác cho baø con nghe chôi. Laï laém!...

Caùch baét caù loùc. Laøm sao keå cho heát caùch baét caù loùc. Neø heùn, ñaàu muøa thì ñi soi, ñi noâm. Möa lôùn vaøi ñaùm thì caù loùc baét ñaàu bung ra khaép ñoàng, cuøng vôùi eách, oác böôu, caù treâ, cua ñoàng, chuoät, v.v. Ñeøn soi nhaùi hoài ñoù tim laøm baèng chæ bao boá, choaù baèng thieác, coát baèng ñoït tre coù loã thoâng, ñoát baèng daàu löõa ñöïng trong chai gaén sau ñuoâi. Coù theå duøng noâm hay caây chaø boäp. Chaø boäp laø loaïi chóa coù naêm muõi, khoâng ngaïnh nhö xaø no, phoùng truùng moät caùi laø noù heát cuïc cöïa. Caùi noâm thì quí vò bieát quaù roài. Gaàn cuoái muøa thì taùt vuõng, moø vaø thuït hang. Heát muøa möa thì laøm haàm. Laøm haàm laø chuyeän deã nhöùt vaø raát haáp daãn ñoái vôùi con nít. Khi ruoäng saép khoâ caïn thì caù teùp ruùt veà vuøng ñìa, baøo, baân, taø nuïp. Caøng naéng haïn thì caù loùc caøng lo cho vaän nöôùc, beøn tìm ñi nöôùc khaùc saâu hôn, ñoù laø thôøi gian toát nhöùt ñeå laøm haàm. Moi loã saùt mí nöôùc ñeå cho caù loùc nhaûy ñi maø bò rôùt xuoáng keït ôû laïi ñoù, goïi laø laøm haàm. Coù ngöôøi laøm haàm daøi, qui moâ laém, ñaëng baét cho nhieàu caù. Nhöng Hai tui thöôøng laøm troøn côû khaïp da boø, mieäng cheøng beït, ñaùy tuùm laïi, saâu hoâng quaù moät thöôùc. Beân trong laùng lình nhö thoa môû, ñeå caù rôùt voâ thì deã, maø loùc leân thì voâ phöông. Quan troïng nhöùt laø mieäng ngoaøi, choã giaùp nöôùc, bo troøn nhö caùi maùng, neän cho cöùng, vuoát thaät laùng, nhö loái moøn nhieàu keû qua, nhöng noù laø con ñöôøng bi-ñaùc baùc-ñi. Khi tôùi gaàn, thaáy eâm phaúng quaù, töôûng thieân ñöôøng tröôùc maët, noù heø nhau nhaûy voït, rôùt rôi xuoáng haàm caïn khoâ, naèm im ngaùp gioù. Ñoâi khi coù nhieàu con quaù ñoä khoûi mieäng haàm, bay leân ñaát neû naèm ñoù. Soáng dai laém. Noù coù theå loùc theâm vaøi chuïc thöôùc hay quay veà ta taém ao ta. Ñoù laø nhöõng chuyeän nhoû. Sau ñaây xin keå vaøi caùch khaùc ít nhieàu ñaõ ñi voâ saùch baùo, laø caâu reâ, giaêng caâu vaø taùt ñìa. Maáy caùi vuï naøy muoán vieát cho roû thì toán giaáy laém, caàu ha

/S Traø Vinh nhaäp laïi. Nhöng ñaây chæ noùi phôùt phôùt qua thoâi, ñeå goùp vui moät chuùt vôùi baø con vaø baïn beø trong ba ngaøy Teát.

Tröôùc heát laø Caâu reâ (coøn keâu laø caâu nhaáp). Noù laø moät ngheä thuaät vaø kyõ thuaät chuû trò caù loùc, coïng theâm tính theå thaùo laønh maïnh. Khoaûng töø luùc caáy xong cho tôùi khi gioù trôû chöôùng laø muøa


ct

caàn truùc dòu quaët cao ngoàng, coi noù ngoä heát bieát. Ñoù laø b

âi khi cuõng dính caù loùc, nhöng noù hôïp khaåu hôn heát ñoái

cuûa caâu nhaáp. Ai thích cuõng keøo duø uoán löôõi caét ngaïnh

où theå töï ñoán truùc laøm caàn vaø laáy theùp heo yù mình. Moùc moài nhaùi voâ, khoaù löôõi laïi baèng coû oáng, naém moät ñoaïn daây vung vung thaønh voøng troøn laáy trôùn quaêng tôùi, thaät xa, rôùt caùi chuõm, keùo reâ voâ nhö nhaùy ñang nhaûy, nghe caùi phaäp, ngöng vaøi giaây, giöït maïnh, ñoït caàn caâu cong xuoáng naëng tròt. Söôùng teâ, reân la om soøm chôù phaûi chôi. Caùc baïn cöù nhôù laïi coi, vuøng

ruoäng ñöôøng voâ Ña loäc, Ñaàu Bôø, Saân bay, hình aûnh nhieàu vò quaàn aùo saïch seû chónh teà, ñöùng raõi raùc treân bôø ruoäng luùa xanh no nöôùc, nhaáp nhaáp caây

öùc tranh queâ höông an bình deã thöông quaù maø ngaøy nay hoâng coøn nöõa.

Coøn vieäc caém caâu cuõng laém coâng phu. Caây caàn caâu baèng tre, lôùn troøn nhö ngoùn tay, ñaàu voùt deïp, moûng vaø meàm, cong xuoáng in hình daáu hoûi. Caém caâu chuû yù laø ñeå baét caù loùc. Noù thích moài chaïy, neân phaûi duøng moài nhaùi soáng, loaïi nhaùi côm dai söùc. Moùc löôõi caâu leåu treân da löng ñeå noù coøn soáng maø bôi loäi tung taêng, caù loùc thaáy môùi ham. Nhö kieåu ñaët chaø ngoâm, phaûi caém laøm sao cho con nhaùi naèm ôû khoaûng troáng, giöõa boán buoäi luùa, hoång coù coû, daây ñöøng vuøn quaù, cho con nhaùi loøng thoøng treân maët nöôùc vaø bôi xa thì bò hoûng gioø, hoâng voùi tôùi baát cöù buoäi luùa naøo, vì neáu noù oâm ñöôïc caây luùa maø naèm im re thì caù loùc hoång tôùi. Noù thích moài chaïy maø. Moät ngöôøi coù theå caém haøng traêm caây trong moät ñeâm, vaø phaûi ñi thaêm caâu nhieàu laàn. Neáu caém nhieàu vaø xa nhaø thì mang theo noùp nguû chôø thöùc thaêm caâu. Mua löôõi ñuùc laøm saún baùn ôû tieäm. Mua chæ vìa toùm löôõi vaø se nhôï.v.v... Chuyeän coøn daøi voâ taän, xin nhöôøng ñaát laïi quí baïn keå duøm. Coøn caùi muïc Giaêng caâu thì xin thöa, duø ñöôïc nghe noùi nhieàu, nhöng noù hoång phaûi chuyeân baét caù loùc. Bôûi vì laø noù duøng moài truøng quaén hay ñuoân ñaát, töùc laø moài im, ngöôïc laïi vôùi moài chaïy, giaêng sao cuõng ñöôïc, coù theå baét nhieàu thöù caù, trong ñoù ño


vôùi maáy

øng nho nhoû ñuûa, ñem kho toä, ngon hôn caù boáng tröùng nhieàu laàn.

oäc caù loùc chieám ñaïi ña soá. Do ñoù, coù theå noùi taùt ñìa laø ñeå aét caù l

anh treâ traéng treâ vaøng. Muïc naøy tui cuõng dö hôi keå cho tôùi qua ñeâm.

Baøn vìa caù loùc, hoång theå boû qua Caù roàng roàng, töùc laø caù loùc con. Phía döôùi baày caù roàng roàng luùc naøo cuõng coù caù loùc meï. Nhö kieåu baày gaø con vôùi gaø maùi meï. Coù moät caùch baét caù loùc meï aùc laém. Ñoù laø duøng vòt con ñeå trò caùi tình maåu töû cuûa noù. Neáu caâu nhö bình thöôøng, noù hoâng caén moài. Phaûi cuoät löôûi caâu trong chön, daáu döôùi buïng con vòt con roài thaû noù xuoáng ñìa choå coù baày roøng roøng ñang loäi. Ñeå baûo veä con, caù meï thaáy vaäy lieàn taán coâng vòt, seõ caén nhaèm löôõi caâu. Xong con meï, tính tôùi baày roàng roàng maøu ñoû tía. Ngoài rình ñôïi noù gom bi laïi thaønh moät deà ñoû baèng caùi nia, thì phoùng xuoáng caùi ñuøng nhö trôøi saäp, xuùc lia lòa, maø cuù xuùc ñaàu tieân coù theå hôùt caû toâ. Cuõng duøng xaø neng ñeå xuùc. Caù roøng robaèng ñaàuNhöng maø, aùc quaù vaø mang toäi dieät chuõng .. caù loùc? Taùt Ñìa Khi ruoäng ñaõ khoâ, luùa gaët xonthaønh nhöõng kho taøng caù. Muøa taùt ñìa baét ñaàu. Taùt ñìa laø toång ñoäng vieân, laø chieán dòch Ñoâng-Xuaân, hoâng coøn ñaùnh du kích leû teû muøa möa nhö noùi treân, maø phaûi caàn ñoâng ngöôøi môùi giaûi phoùng xong caùi ñìa. Coù caùi ngoä laø trong ñaùm caù ñoàng nöôùc ngoït nhö treâ, roâ, saëc, thaùc laùc, meø, treøn, traïch, loøng tong, loät choát... thì caùi saéc t

g, caù teùp ruùt vìa choã nöôùc saâu, ñìa

b oùc. Traø Vinh mình laø vaäy, ngöôøi vuøng ngoaøi nghe hoång loït tai. Noùi tôùi taùt ñìa thì phaûi keå tôùi caùi gaøo dai. Coù nhieàu ngöôøi keâu laø gaøo taùt hay gaøo soøng. Gaøo ñöôn baèng tre, coù ñuû côû, nhoû thì duøng ñeå muùc nöôùc gieáng, lôùn hôn chuùt thì ñeå gaùnh nöôùc xaøi hay töôùi traàu, böï côû moät giaï thì duøng ñeå taùt ñìa. Gaøo coù hình daïng cuûa


â

im. Roïng trong hoà coù hôi buøn caù môùi soáng laâu, ñeå daønh aên qua kh

khoái noùn cuït laät ngöûa, mieäng cuõng troøn, nhöng ñít deïp leùp, y nhö khöùa ñuoâi caù loùc kho. Vì khoâng coù moâng neân ngoài hoång ñöôïc, töôùi traàu muoán nghæ vai phaûi gaùc ñoøn gaùnh leân hai caây coïc cao coù naïn chöõ V, treo loøng thoøng ôû ñoù. Traùi laïi, gaøo con muùc nöôùc gieáng raát deã, heã thaû gaøo xuoáng nöôùc laø noù ngaõ qua moät beân, nöôùc voâ ñaày lieàn, hoâng caàn duïc daëc sôïi daây. Gaøo gaén chaët vôùi vaên minh caây tre, ñöôïc ñöôn theo loái long hai long ba, baèng nan tre caät. Ñöôn xong xuoâi phaûi phôi thieät khoâ, roài pheát daàu haéc, roài laïi phôi khoâ. Pheát hai ba baän daàu haéc laø caùi gaøo ñöïng nöôùc hoâng nhó moät gioït. Beân ngoaøi laø caùi khung nöng, caëp saùt hai beân hoâng vaø chaén ngang mieäng, ngang ñít, vöøa laøm cho chaéc theâm vöøa coù choã maø coät boán sôïi daây voâ. Rieâng gaøo taùt thì treân mieäng coøn coù theâm caùi neïp baûn böï baèng tre, roäng chöøng ba ngoùn tay, bao voøng quanh nieàng ñeå baûo veä mieäng gaøo, vì noù cöù uïp xoaø thöôøng xuyeân xuoáng ñaát. Daây taùt ñìa cuõng baèng tre non. Ngoai ngoai hai ñaàu noù cho deõo, cuoät voñaâu cuõng dính. Ñaàu daây ñöôïc noái voâ caùi roïc raïch ñeå naém, cuõng baèng oáng tre hay truùc, daøi taác röôûi hay 2 taác, naém khoûi phoàng tay. Tröôùc ngaøy taùt ñìa, ôû nhaø lo laøm hoà ñeå roïng caù. Thöôøng laø hình chöõ nhöït, vaø ñaøo aâm xuoáng ñaát. Maø ñaát gioàng thì toaøn laø caùt, neân phaûi chôû ñaát buøn, ñaát seùt vìa eùm, traùm vaùch thaønh hoà treân döôùi thaät khaén thaät chaët cho hoâng chaûy nöôùc, roài gaùnh nöôùc ñoå voâ töø maáy ngaøy tröôùc cho

oûi Teát. Roïng trong maùi ñaàm cöùng nhaùm caù bò moøn ñaàu, mau cheát.

Baây giôø môøi quí baïn ñi taùt ñìa vôùi Hai tui cho bieát. Daäy sôùm ngheo. Ngöôøi lôùn ñaõ cuï bò moïi thöù caàn thieát chaát leân coä cho boø keùo ñi. Naøo laø gaøo, daây, buø caøo, dao buùa, caùi trang, caùi gioû, caùi ñuïc, caùi roïng, thuøng thieát, cuoác xeûn, noâm roå thuùng muûng xaø neng, vôùi laïi noài soong, maém muoái, gia vò, traø, ñöôøng, keïo ñaâu phoïng, neáp, gaïo, cheùn dóa, v.v... Baïn coù thích thì coù giang baèng caùch ñöùng keù leân caàn tröôït luù ra phía sau coä, nhö vaùn tröôït tuyeát vaäy ñoù. Ñìa thöôøng ôû töøng choøm, nôi khu ruoäng töông ñoái saâu, coù nhieàu hình daïng, chöõ nhöït hay chöõ L chaúng haïng, nhöng moãi caùi ñeàu coù ñöôøng nöôùc rieâng aên thoâng ra ruoäng. Khi nöôùc löng, moïi


ngöôøi ñaõ lo khoaù mieäng ñìa, nhoát caù laïi ñöøng cho noù vöôït bieân baäy baï. Ra tôùi nôi, tröôùc heát laø lo phaùt quang, dôû chaø sô sô cho troáng soøng. Thöôøng soøng taùt coá ñònh töø naêm tröôùc, naèm choã khuùc quanh ñeå ñuøng ñöa gaøo cho deã, vaø hôi saâu ñeå nöôùc ruùt laïi taùt cho heát. Doïn choã ñöùng thaønh moät, hai buïc baèng. Treân mieäng soøng laáy raï hay chuoái caây loùt cho eâm, gaøo daäp xuoáng hoâng bò beå. Noùi thieät baïn nghe, tui ñaõ töøng giaõ gaïo coái ñaïp nhaûy leân böôùc xuoáng, hoaëc xay luùa hai tay ñaåy tôùi keùo lui caùi giaøn xaây, ñeàu ñaën hoaøi hoaøi, caû hai ñeàu caàn dai söùc vaø kieân nhaån, chöa bieát ngaùn, nhöng maø caùi muïc taùt ñìa naøy thì tay ngang deã ñaàu haøng laém. Neø, taäp keùo vaøi gaøo thöû coi. Moãi ngöôøi naém hai daây, ñuøng ñöa thöû caùi gaøo nhö ñöa voõng treân khoâng, taäp cho noù naèm ñöùng choûng moâng ñuû kieåu. Caû boán daây ñeàu laø daây laùi. Gaøo phaûi naèm caân baèng giöõa hai ngöôøi, hoång ñöôïc aên gian thaû daây chuøn hôn ngöôøi kia. Roài sau khi lui toái ña, heø, keùo tôùi vaø cho noù xaén nghieâng xuoáng maët nöôùc nhö maùy bay truùt boâm, uïp, cho ngoùc ñaàu ngay nhö con où vöøa chôùp ñöôïc moài, keùo theo buïng nöôùc, naëng trìu tròu, leân tôùi bôø, hoång caàn thaû noù naèm xuoáng ñaát, maø chæ caàn laùi cho noù ôû theá naèm ngang treân khoâng, roái giöït ngöôïc caùi maïnh, nöôùc töï ñoäng tuoân xoaø, caùi gaøo theo trôùn trôû lui toái ña, cöù nhö vaäy maø uïp xoaø, uïp xoaø theo loái ngöïa phi gaø-loáp-beâ. Tôùi khi naøo tay hôi moõi thì laøm töø töø, keùo leân, cho gaøo naèm nghæ vaøi tích taéc treân bôø, roài lui gaøo xuoáng. Baïn thaáy sao. Ngoaøi caùi söùc beàn, coøn caàn theâm söùc maïnh vaø chuùt kheùo tay, hoaø ñieäu nhòp nhaøng giöõa hai ngöôøi, vaø nhöùt laø caùi löng phaûi deõo dai cöùng cöïa vì luoân phaûi khum leân khum xuoáng, nhöùt laø khi nöôùc caïn gaøo saâu. Neáu baïn laø ngheä syõ thì cöù vieäc moâ taû caùi cöû chæ thao taùc cuûa hai ngöôøi, ñeïp laém, nhö khieâu vuõ, nhöng maø tui thaáy noù ñuoái gaàn ñöùt xöông soáng. Ngöôøi chuyeân nghieäp thì ruøn ñaàu goái xuoáng, giuùp cho löng ñôû meät hôn. Caùch gì thì taùt moät caùi ñìa phaûi coù nhieàu soøng vaø mhieàu caëp thôï caùi luaân phieân nhau, hoaùn ñoåi coâng vieäc, ngöôøi taùt ngöôøi dôû chaø khai nöôùc, ngöôøi doïn beáp daõ chieán, quô cuûi, cho maáy baø. Chaø ñìa cuõng gioáng nhö loaïi chaø soâng, laø loaïi caây chaéc, chòu nöôùc, chuïm ñaàu nhau nhö kim töï thaùp, vöøa laøm nôi truù nguï cho caù vöøa phoøng ngöøa keû gian quaêng chaøi. Khi nöôùc vöøa giöït, ngöôøi ta


em roïng caát. Tui thì khieâng gioû caù ñi cho baø con ñaàu g ñuoái vai. Ngöôøi laøm vaàn coâng ñöôïc taëng caù,

raát nhieàu. Caù loùc nöôùng trui.

coù theå nhìn moùng ñaùnh giaù ñìa coù bao nhieâu giaï caù, loaïi naøo nhieàu ít. Hai tui chæ lo ñeám maáy con toâm caøng, caù ñuoâi ñoû (coøn goïi laø caù meø hay caù ngöïa), caù treøn, thaùc laùc, caù saëc, laø maáy thöù dôû eït, ñoäng moät chuùt laø noù noåi ñaàu ngöø nöôùc, cho neân noù bò hoát tröôùc khi ñìa caïn. Treân mieäng soøng thì ñaùm con nít bu quanh, keâu la om soøm khi baét hoâi ñöôïc con naøo lôùn lôùn. ÔÛ xöù mình coù caùi hay laø ñi moùt luùa gaët, moùt khoai ñaøo vaø baét caù hoâi töï do. Ñoù laø phong tuïc cuûa xöù hieàn hoaø dö aên. Tui vôùt maáy con toâm caøng, gom goác raï ñoát leân nöôùng trui chaém muoái ôùt aên chôi soát deõo, sang nhö daân ruoäng. Nöôùc caïn, dôû chaø xong thì tui laøm Lyù chôn Taâm anh huøng côûi caù. Nhöõng con caù loùc thaâm nieân coâng vuï, böï baèng baép ñuøi ngöôøi lôùn, tui naèm saáp xuoáng ñeø leân noù, duøng hai tay oâm cöùng voâ ngöïc, maø noù vaãn chaïy vuoät vaø thieáu ñieàu mang tui ñi theo. Caùi quaàn xaø loûn luùc naøo cuõng muoán tuoät ra vì sình baùm. Ñaàu mình tay chön ñöôïc boïc trong buøn. Coù luùc tui thaønh Chöõ Ñoàng Töû choân mình luoân maø hoång coù coâng chuùa naøo taém cho coi. Tui beøn baét boà vôùi caù loùc, maáy thöù coù ngaïnh thì giao cho ngöôøi lôùn. Maáy con trong hang tui cuõng neù. Treân bôø ñìa thöôøng troàng caây göøa, reã moïc chaèng chòt aên xuoáng tôùi ñaùy, caù laøm boïng laøm hang trong ñoù, duøng cuø ngoeùo coù ñaàu saét nhoû nhö ngoùn tay co choïc noù phoùng ra, maëc söùc hoát. Noùi nhoû chuùt nghe chôi, maáy caùi boïng naøy ñoâi khi cuõng ñöôïc du kích thôøi chieán bieán caõi, theâm oáng tre thoâng hôi, thaønh haàm truù aån luùc laâm nguy. Caù baét ñöôïc thì chôû veà töø töø nhieàu chuyeán coä môùi heát. Giai ñoaïn choùt laø, sau khi baét caù xong, duøng trang caøo buøn tôùi soøng ñeå taùt leân, naëng döõ laém, nhöõng gaøo buøn vaãn coøn loän ít caù ngoäp laøm quaø cho treû baét hoâi. Saïch buøn, saép chaø xuoáng trôû laïi. Khoâng theå naøo queân löïa vaøi caëp caù moãi thöù thaû laïi laøm gioáng khi nöôùc moäi môùi töø töø döng nöôùc trong veo voâ ñìa. Phaàn ôû nhaø thì oâi thoâi, raàm roä lo laøm caù, caù taïp caù xình laøm boø hoùc, caù loùc laøm maém chao, chöùa baèng khaïp hay tón da boø. Laøm khoâ duøng khoanh boà maø phôi. Caù maïnh ñtreân xoùm döôùi, cuõn


Taùt ñìa coøn laø cuoäc pic-nic, aên coâm giöõa ñoàng. Leàu traïi laø boùng maùt caây göøa coå thuï treân bôø. Noài côm ñöôïc ñaët naáu treân 3 cuïc ñaát neû laøm oâng taùo, cuûi laø nhaùnh caây khoâ vaø goác raï. Ñoà aên thì coù taïi choã. Caù toâm. Thöùc maën thì coù muoái ôùt vaø maém, nhöùt laø maém teùp moøng. Caù toâm hoång caàn naáu kho cho phieàn phöùc. Taát caû ñeàu nöôùng. Goác raï ñaày ñoàng, cöù ñoát thaû giaøn, hoång sôï chaùy nhaø. Baét nhöõng con caù loùc lôùn hôn cuøm tay, laáy nhaùnh tre töôi xanh, voùt nhoïn, xoû töø mieäng laàn cho saùt caïnh söôøn roái luù daøi ra khoûi ñuoâi, nhôù xuyeân ñöøng cho leäch caây luïi laøm maát thaêng baèng khoù xoay trôû caù, gaùc leân cuïc ñaát neû, ñaùnh tôi laøm cho roái goác raï ra, vun ñoáng chung quanh noù maø ñoát. Nöôùng trui. Chín roài duøng beï tre laøm dao giaû caøo caøo boû lôùp than, ñöøng cho troùc da caù, vaøng nhö côm chaùy, aên luoân da môùi ñuùng ñieäu. Chaém maém teùp moøng. Aên côm taùt ñìa laø vaäy. Töï nhieân noù dieån ra nhö vaäy, hoâng chuû yù xeáp ñaët gì raùo.

Nhöng maø, thaáy vaäy maø hoång phaûi vaäy. Vì noù daáu vaøi yù nghæa thaàm kín beân trong, noùi leân saéc thaùi vaên minh noâng nghieäp, vaên hoaù ruoäng ñoàng cuûa Traø Vinh yeâu meán. Ñeå tui caét nghæa sô coi baø con ñoàng yù hoâng heùn. Tröôùc heát tui daùm quaû quyeát raèng nguoàn goác moùn caù loùc nöôùng trui laø xöù Traø Vinh, ñoàng baøo mình ñaõ cheá ra noù. Hoaøn caûnh luùc taùt ñìa ñaõ ñeû ra noù. Muøa naéng khoâ, rôm raï ñaày ñoàng, caù ñaày gioû, ruoäng troáng traûi, cöù ñoát löûa leân maø nöôùng. Neáu baét caù trong ruoäng coøn nöôùc, hoaëc caù loùc vöïa ñaày ghe, coù rôm ñaâu maø nöôùng, maø nöôùng ñeå cho chaùy ghe sao. Coøn daân chôï, nhaø cöûa chaät choäi, choã naøo maø ñoát ñoáng rôm. Chæ coù xöù ruoäng ñoàng nhö Traø Vinh môùi giaûn tieän vaø hôïp tình hôïp caûnh. Trong ngaøy taùt ñìa, coøn nöôùng nhieàu thöù laém, toâm nöôùng trui, cua nöôùng trui, raén nöôùc nöôùng trui. Cho neân caù loùc nöôùng trui hoång phaûi laø thöùc aên khai hoang Nam boä nhö nhö maáy tay vieát xaïo aên tieàn chuyeân noùi taàm baäy. Ñaây noù coøn theå hieän tinh thaàn vaø loái soáng giaûn dò, chuoäng


y vò ñaéng maø nghe noù ngoït ngaát meâ tôi ñoù baïn aï!.

phaãm hôn löôïng cuûa ngöôøi Nam noùi chung, ngöôøi Traø Vinh noùi rieâng, aên thaät ngon maø hoång caàn maëc ñeïp, choïn thöïc chaát maø haát boû maøu meø.

Tieáp theo ñieàu thöù hai laø mình ñaõ thöøa höôûng phaàn naøo vaên hoaù Khmer, ruoäng ñoàng Phuø Nam ñaõ coù töø ngaøn naêm, maém muoái ñaõ thaønh thöùc aên caên baûn. Caùch aên caù loùc nöôùng trui cuõng ñoäc ñaùo voâ cuøng. Ñöøng noùi tôùi chuyeän loät da, thoa môõ haønh, caëp rau cuoán baùnh traùng, chaém nöôùc maém me hay caåm töông, ñoän ñuû thöù heát, hoång hay, maø xin môøi quí baïn aên thöû caù loùc nöôùng trui caëp maém teùp moøng. Chöa coù caùch naøo ñaït ñieåm haïng cao hôn. Caû hai ñaõ cuøng moät choã sanh ra. Maø maém teùp laø moùn chaém quanh naêm, cho neân coù theå noùi maém teùp, nhöùt laø maém bôø-oùt teùp moøng laø meï ñôû ñaàu cho caù loùc nöôùng trui. ÔÛ queâ mình coù loaïi caây maø ngöôøi Khmer keâu laø caây sô-ñau, mình keâu traïi laïi laø caây saàu ñaâu (Xin ñöøng söûa thaønh caây saàu ñoâng nghe maáy cha nhaø baùo baù laùp), ngöôøi Haø Noäi keâu laø caây soan, Hoa soan beân theàm cuõ cuûa Tuaán Khanh ñoù. Öøa, hoa soan, töùc boâng saàu ñaâu, truïn sô, laøm goûi khoâ caù loùc, troän me chín, ôùt chín, vaø neâm chuùt xiu maém teùp. Caùc baïn coá maø tìm thöû cho bieát roài seõ khoâng bao giôø queân. Coøn ñoït cuûa noù haû, laù soan non aáy maø, cuõng boùp daäp daäp laøm goûi, cuõng me cuõng ôùt, cuû haønh, nhöng maø phaûi vôùi caù loùc nöôùng trui ñeå luoân da chaùy chaùy xeù ra, chaém nöôùc maém roøng. Boâng vaø laù saàu ñaâu ñeàu ñaéng nhö boâng su ñuû ñöïc hay daây loøng thoâng. Ñaéng maën chua cay maø noù taïo neân höông vò ma quaùi meâ hoaëc vò giaùc con ngöôøi. Aên moät mieáng goûi, nhaáp hôùp đế hoaëc bia 33, maát nga


Treân ñaây laø nhöõng chuyeän hoâng xöa laém, côû thaäp nieân 60 cuûa theá kyû tröôùc thoâi, caùi thôøi ñaõ coù lai rai maùy coâ-le ñaët chön vòt ngöôïc ñeå laøm maùy boâm taùt ñìa, coù ñeøn soi khí ñaù, nhöng vaãn coøn luùa muøa nhieàu raï, môùi ñoù thoâi, caùi thôøi chieán tranh ñang baét ñaàu maø cuoäc soáng haûy coøn sung tuùc laém, nhöng giôø noù ñaõ thaønh xa quaù xaù xa, xa caû thôøi gian laån khoâng gian. Ñaõ thaønh thieân thu. Thoâi Hai tui xin taïm ngöng keå ñeå xin taïm bieät quí vò, baø con coâ baùc cuøng caùc baïn thaân meán. Caùm ôn quí vò ñaõ boû coâng ñoïc caùi taâm söï laåm caåm noàng muøi buøn cuûa moät ngöôøi nhaø queâ chöa ai queâ hôn nhö Hai tui. Heïn quang naêm gaëp laïi./.

Hai Queïo Thu AÁt Daäu, 2005. .Vaøi ghi chuù: Phaác-te (Mieân) chìa teù (Teàu), djaãm saø (Quaûng) = uoáng traø, Sroùc dôïnn (Khmer) laø queâ cuûa mình, Col dôïnn laø tuïi mình. Mieâl brô ot compöh teâ mòin = Coù maém teùp moøng khoâng dì? Boø hoá (Teàu) = khoâng toát, Laø-boâi (Khmer) laø gheùm ñeå aên buùn nöôùc leøo Chaàm rieâng (Khmer) laø haùt hoø ngaâm nga. Laø-bam laø loaïi haùt muùa, loätt laø-bam töông tôï vuõ lam-thoânn Baân (Khmer) = vuøng traõng, Taø-nuïp (Khmer) laø ñöôøng nöôùc hay caùi ñaäp nhoû. Aên coâm (phaùt aâm vuøng queâ) aên côm. Quang naêm laø qua sang naêm, noùi ngaén laïi. Maùy boâm = maùy bôm

Rau Caøng Cua

Hai Quẹo Trời tháng bảy rồi đó ngheo bà con. Ở cái xứ nào đó có

tháng bảy mưa Ngâu chứ tại Trà-Vinh mình chỉ thấy mưa dầm. Bây giờ lúa mùa đã cấy xong. Hầu hết dân ruộng đang nghỉ xả hơi. Trời


mưa! Mưa cho lúa tốt cho cây xanh. Những trận mưa già rào rào dầm dập suốt ngày. Người lớn bị nhốt trong nhà, đám con nít thì tự do chạy nhảy, vui chơi ngoài sân. Tắm mưa. Ừa, ở truồng tắm mưa, mê lắm! Tắm tới quên hết giờ khắc. Ông trời chạy trốn hay đang đấp mền ngủ đâu rồi? Buổi trưa hay buổi chiều bầu trời đều xám ngắc như nhau. Hai tui thì cứ việc tắm, cứ việc giỡn, cho tới chừng nào bị đánh bù-cạp, môi tái xanh, ngón tay móp xọp, thì mới chịu chạy vô. Cũng có khi bị má cầm roi dọa thì mới bỏ cái tật mê mưa. Bữa nay má đang nấu cơm. Thay vì cầm roi, má đưa cho cái rổ, biểu chạy ra buôi tre ngắt rau càng cua vô luộc ăn cơm.

Hái rau càng cua vô luộc ăn? Chắc quí vị gốc thị thành chợ búa nghe nói vậy thì lấy làm lạ. Rau càng cua luộc? Dà. Đâu phải có bây nhiều thôi. Còn nhiều thứ nữa, rau mờ-om, rau đắng ruộng, rau bồng-bồng chẳng hạng, mấy thứ thường dùng ăn sống, cũng phải luộc ăn cho khỏi phí của trời. Nó đều là rau hoang, do trời đãi dân mình. Nhiều quá, phải nhổ bỏ để giữ phân cho lúa. Rau càng cua cũng vậy, nếu hổng ai ăn thì cũng bỏ đó cho nó già nó rụi, uổng lắm. Mùa mưa thì dưới nước cá tép thiếu gì, trên bờ thì ngàn trùng rau cỏ. Trà Vinh mình hồi trước khi được “tiếp thu” và bị phỏng... thì như vậy đó. Đặc biệt cái cọng rau hiền khô dễ thương mà được biết tới và mến chuộng hơn hết lại chính là rau càng cua. Nó mọc dày khắp


các buội tre quanh vuông ở miệt giồng. Tui xách rổ chạy ra buội tre sát nhà, quơ từng nắm thiệt bự nhổ lên, trốc rễ nghe nhẹ re, rồi lấy tay nọ nắm đầu kia, vặn một cái là đứt làm hai, bỏ khúc gốc, lấy khúc ngọn. Chỉ môt cái rột là có đầy rổ rau non èo sạch trơn. Bưng chạy đi đứng dưới máng nước mưa ở đầu song sốc sốc cho trôi cát rồi đem vô. Má tui đang nấu sẳn nước, má bỏ rau từ từ vô nồi nước đang sôi. Như hóa phép, một rổ rau vun từ từ xộp xuống teo lại còn chỉ một dĩa bàn. Rồi là một bữa cơm đạm bạc ngay trong nhà bếp, bên cạnh ông táo còn tỏa lửa âm ấm, khói cay cay và ngọn đèn dầu ống khói sáng trưng. Mưa vẫn rồ rồ trên nóc nhà. Tiếng ểnh ương uênh-oang đùn đục xa xa. Cơm nóng hổi với rau càng cua luộc chấm nước cá kho, có dầm ớt hiểm xanh, vậy thôi. Lâu cắn trúng một miếng ớt, nghe kim chích da đầu, ngứa rêm chưn tóc, nóng râng vành tai và tươm tươm mồ hôi trán. Aám cúng quá. Dẽ thương hết biết. Nồi cơm bự bị vét hông còn một hột cơm cháy. Tui đã được lớn lên một phần nhờ những bữa cơm kỳ cục như vậy! Rau càng cua! In như là nó vẫn còn trong máu tui đây. Bởi vậy bây giờ, sống ở xứ người, thay vì thèm vịt quay heo khìa chả lụa mà có hồi phát nhớ lại rau càng cua tới bắt nằm chiêm bao. Rồi tui cố gắng lần mò tìm cho đươc hột giống để trồng. Nhưng mà, rau càng cua tự nó mọc thì trời cản cũng hông nổi chớ mình mà trồng nó thì coi bộ hơi căng.

Có lẽ ít có ai mà hổng biết rau càng cua, nhứt là những người sống ở vùng quê miền Nam. Nó chẳng phải là đặc sản của Trà-Vinh đâu. Ở miệt trên, vùng Gia Định đổ lên, đâu cũng có. Nhưng ở đó người ta kêu nó là Rau tiêu. Vùng đó là đất gò, như Hóc Môn, Trãng Bàng, Tây Ninh chẳng hạng, người ta trồng nhiều tiêu và trầu. Có lẽ vì cái vòi và lá coi giống giống trái tiêu lá tiêu nên nó bị kêu như vậy. Còn bà con mình thấy chùm bông cong cong giống cái ngoe cua? Đúng là xứ của cá tép tôm cua!

Rau càng cua sống được ở nhiều thế đất lắm, trên liếp dừa miệt vườn, trên giồng khoai miệt giồng, cạnh buội chuối, sát gốc bầu, đâu đâu cũng có. Ngoài ra nó còn mọc trong chậu kiểng, bên gốc cây và cả trên nóc đình, trên mái ngói âm dương hoặc trên vách tường nứt vân vân. Đất cát đất thịt nó hổng sợ, mà nó chỉ sợ chỗ ẩm ướt hay ngập nước. Tội nghiệp ghê! Nó cần cù và thiết tha với kiếp sống như vây đó. Nhưng để ý một chút thì thấy cái chỗ lý tưởng cho nó chính là vùng đất giồng cao ráo như Trà-Vinh mình vậy. Dưới gốc tre mát mát, lá tre khô rụng dày cả gang rồi mục ra thành đất


mùn xốp xộp; mưa xuống, chỗ đó rau càng cua mọc tốt vô cùng. Dày mịt, khít rịt, xanh um, như cái mền, có khi nó phủ kín hết gốc tre và ôm mất luôn mấy mục măng non. Cọng nào cọng nấy dài 5, 6 tấc, thẳng tưng, non èo, giòn rụm. Nó cần mưa, thích ẩm cho nên mỗi năm nó chỉ nhởn nhơ có một lần theo mưa. Rồi mùa nắng khô, hột nó rụng xuống và nằm ngủ 6 tháng liền trong cát trong lá mục để chờ mưa năm tới.

Cái hột tròn vo nhỏ rức như hột cát đó nằm chung với cát thì đố có con mắt nào nhận ra. Gió thổi mạnh một cái là nó bay theo bụi theo cát lên trời, rồi đáp xuống ngọn cây, đậu trên nóc đình, khỏe re. Rồi khi nó mọc thành cây, cái lá mướt rượt của nó mới thiệt là mặn mà tình tứ làm sao. Hình trái tim! Có người biểu nó giống lá trầu lá tiêu tí hon? Dân cờ bạc thì nói nó giống nút Bích, ách Bích bài cào tây gì đó. Tui thì thích nói nó hình trái tim hơn. Mặt trên lá màu xanh mướt, mặt dưới xanh bạc, nham nhám. Thân nó xanh xanh, trong trong, như cẩm thạch, nhưng mà bở rệu giòn rụm như cọng bông súng lột rồi.


Nếu bức một cọng bỏ vô miệng nhai thử thì chỉ thấy nó ngòn ngọt, the the, nồng nồng của trầu, mọng nước như bông súng, vị nghe là lạ mà hổng dám quả quyết là ngon cỡ nào. Vậy mà sao nó lại hấp dẫn quá chừng? Có phải vị nồng làm cho say và bắt ghiền như ghiền trầu? Cũng chưa chắc là tại hay nhờ cách chế biến nó mới ngon. Ở đây hổng nói tới việc dùng nó làm ghém chung với lá cát lồi, đọt sộp, đọt xoài, đọt cơm nguội, mã đề, rau thơm, v. v. để ăn bánh xèo bánh giá, mà chỉ kể món độc chiêu của nó mà thôi. Rau càng cua bóp giấm! Vâng. Làm gì thì cũng phải bóp cho nó xộp cái đã, như kiểu bóp rau cresson. Rồi tùy giàu nghèo mà phủ thêm lên trên, hoặc là lớp thịt bò xào, hoặc mấy lát trứng luộc, hay ít tôm khô giã nhuyễn. Hà tiện hơn thì chỉ rắc lên chút đậu phộng rang đập giập, hoặc, hổng cần gì ráo, chỉ dùng rau tươi nguyên chất mà chấm nước tương, nước chao, nước cá kho hay mắm kho. Chỉ có vậy. Đơn sơ, đạm bạc. Và đặc biệt ở miệt giồng quê tui, còn thêm món càng cua luộc, như tui nói hồi nảy. Dù ăn theo kiểu cách nào nó cũng đều hấp dẫn khó quên. “Cái đơn giản là cái đẹp nhứt”. Mình làm bộ nhái theo, nói như vầy: “Aên uống đơn giản là cái ăn ngon nhứt”. Nhưng lý do mà tui mê loại rau này chắc hổng phải ở chỗ ngon dở mà còn nằm ở chỗ khác. Rồi bà con sẽ hiểu tại sao mà tui cứ rị mọ ráng trồng cho được nó ở cái xứ mà thời tiết tréo ngoe lạ quắc như vầy.

Tui có anh bạn cố gầy cho được mấy cọng “rau-tiêu” để làm thuốc. Ảnh nói rằng rau tiêu trị mụn bọc công hiện thần kỳ. Đem giã với chút muối rồi đấp lên mụn bọc hay mụn bạc đầu, nó sẽ rút hết mủ và bữa sau mụn sẽ xẹp mất. Đó là môn thuốc bí truyền của dân Gò Dầu biên giới. Tui trồng nó vì nhớ. Tui đã từng ươn mấy lần hột giống được gởi lén từ Việt Nam qua, đều thất bại thảm thê. Sau này, tình cờ có được một ít hột từ rau trồng tại chỗ do người quen khác


cho, kèm theo lời chỉ dẫn cách trồng, may quá, tui đã lập được “thành tích tốt” để kể cho bà con nghe chơi.

Nè hén. Mình đừng phơi hột ngoài nắng gắt, nó sẽ chết khô, mà chỉ rắc nó vô thùng giấy, phơi trên giấy chớ hông phơi trên đồ sắt, chỉ cần để trong hàng ba vài bữa nó cũng khô mà hông hư. Xong bỏ vô ve đem cất. Đợi chừng nào có thời tiết ấm như Việt Nam thì đem ra trồng. Cái thời hạn gọi là quá “đát” của hột giống này chắc hổng quá 2 năm. Ở Úc trồng rất dễ. Nhưng ở Canada, Bắc Mỹ Ngũ Đại Hồ hay Na Uy lạnh cóng coi bộ khó. Thú thiệt là tui bù trất về vụ cất nhà kiếng, đặt máy sưởi. Ở xứ ấm như Ốc-sờ-trây-li-a này, vấn đề thổ nhưỡng hông quan trọng lắm, chỉ cần đất xốp trộn với một chút potting-mix bán sẳn trong tiệm, hoặc với chút cỏ mục và chút phân chuồng thật quay là đủ. Chọn chổ nào gần đám cây để có bóng mát và độ ẩm cao một chút. Lấy hột giống trộn với cát mịn, trên 100%, tức là trôn nhiều cát vô. Rối nắm từng nắm cát hổn hợp đó rắc đều trên mặt ô đất đã dọn. Rồi rắc thêm lớp mỏng đất thường lên trên. Rồi lấy giấy bìa đậy lại vài hôm. Mỗi ngày tưới nước sương sương như mưa phùn. Chỉ non tuần lễ là nó nẩy mầm lẳn mẳn chi chít như giá con, thấy mê luôn. Vài tuần sau là có đám rau càng cua. Nó sợ nắng như con gái nhà giàu và thích ở chỗ cao ráo mà lại có độ ẩm nhiều. Lớn lên trong bóng mát thì nó sẽ trắng ngọc trắng ngà pha màu cẫm thạch, thân dáng thon dài mảnh mai dễ thương lắm. Nếu bị nắng quá nó sẽ bị lùn, nhánh nhóc lung tung và mau có bông, ăn có vị nồng và cay nhiều hơn. Chỉ cần gầy được mùa đầu tiên, mấy năm sau tự nó mọc lên hoài hoài y tại chỗ cũ, miễn là mình đừng đào xới làm xáo trộn vùng đất hứa của nó một cách quá đáng. Nếu khéo chăn bón, sau nhà có thể có vườn rau càng cua ăn tới quên lững chuyện nhớ nhà. Bà con cô bác làm thử coi. Chúc bà con gặt hái được... chút niềm vui.

Cũng may mắn, bên nhà rau càng cua dù bị hiếm nhưng chưa bị diệt chũng, chưa được-giải-phóng hay tiếp-thu-toàn-bộ. Chỉ tội cho rau đắng ruộng, hồi trước nó bị coi là cỏ hoang, làm mất công nhà nông không ít. Vừa nhổ bỏ vừa chửi thề. Phát mệt. Rau mờ-om cũng vậy. Nhưng bây giờ thì nó đi đâu gần hết, trở nên “hiếm-quí”. Có phải vì nó tranh thủ góp công vô nghĩa vụ xóa-đói-giảm-nghèo?? Cái đói hổng biết ai mang từ đâu tới, làm bà con mình đói theo. Rồi y như trong kinh: “Đói ăn rau, đau uống thuốc”. Aên sạch trơn rau. Sạch sành sanh. Đau thì uống rượu cho chết luôn. Rau


đắng ruộng đang được “nâng cấp” với “chức năng” quan trọng vậy đó, và nó nghênh ngang nhảy vô tô cháo cá của người đói-ăn từ mấy kiếp, đói từ tiềm thức, đói từ trong xương. Họ quen nhâm nhi rắn rít đuôn dế châu chấu bù cào ở quán bên đường. Rau mờ-om thì nhảy vô tô phở lai hũ tíu miệt vườn hay trong sóc. Chỉ có rau càng cua được tha vì nó trốn trong vuông tre người dân quê, khó có ai ngang nhiên vô đó mà lặt. Nhưng nó cũng hiếm rồi. Người ta dùng nó làm tấm nệm lót trong dĩa tôm chiên gà nướng nằm, để phục vụ “du lịch sinh thái”. Cũng buồn hén!

Ở đời có nhiều cái rất nhỏ nhặt tầm thường thì mình thấy nhàm, rồi quên lững nó đi. Chừng nào mất nó rồi mình mới biết quí biết nhớ. Sống tha phương, nhiều khi nhớ mấy cọng rau bình dị thân thương đó hung lắm. Nhưng gẫm đi gẫm lại, nhớ là chuyện nhỏ. Cái liên tưởng mới vĩ đại. Nỗi nhớ mới phát thì nhỏ xíu như mụn cám, rồi nó ăn lan ra, truyền nhiễm qua nhiều chuyện khác, biến thành ra chuyện lớn. Nó bao phủ cả gia đình, làng mạc, ruộng đồng. Nó đưa mình về mái nhà lá đơn sơ, những bữa cơm gia đình đầm ấm, gợi nhớ lại cuộc sống yên bình, một quê hương xa mút tí tè. Nó dám ôm luôn cả vùng trời kỷ niệm! Tất cả mấy cái vĩ đại như vậy bỗng dưng bị giựt dậy chỉ nhờ một cọng rau càng cua tí tẹo. Lạ thiệt. Rồi bỗng dưng tui nhớ món rau càng cua luộc quá chừng chừng, và thương nhớ má tui tới thót ruột!!!

Hai Quẹo 2008.

CÕI QUÊ CÕI NHỚ Thơ và Tạp bút 150 ___________________ ________________ _________________________________

Ba Khía Tạp Ghi của Hai Quẹo

Tui có tật xấu là hễ ai nói tới ba khía, mắm sặc, mắm tép là tui giật mình, như bị nhắc tới cha mẹ ông bà tui bên nhà vậy. Chắc cũng bởi tại vì tui mê mấy cái món kỳ quái đó. Hay là vì suốt thời con nít bữa nào tui cũng thấy ba khía. Hơn vậy nữa, chính tui thường đi bắt ba khía, đem vìa muối. May là thiên hạ chỉ thường nói tới mắm còng, cái thứ quá dư thừa ở quê tui, trong khi mắm Ba Khía ngon hơn, bán cùng chợ, thì chưa thấy ai kể ra cho tận gốc. Hồi xữa, ông Sơn Nam có nói, nhưng chỉ kể sơ sơ trong truyện ngắn “Ngày hội ba khía” ở vùng Cà Mau U Minh. Bây giờ sống tha hương, một hôm bỗng thấy trong tiệm cá có bán ba khía, con mắt tui sáng rỡ, tim đập hơi lôn xộn, rồi lại nhớ lại buồn. Nghĩ rằng ấm ức để lâu chắc sanh bịnh, tui bèn tuôn hết tâm sự ra đây cho bà con nghe để cho bớt nhớ và để …làm vui. Đại khái có mấy cái mục như vầy:

- Bắt ba khía - Muối ba khía - Ăn ba khía

Con Ba Khía


1. Bắt Ba Khía. Ba khía thuộc dòng họ cua, sống ở nước mặn và vùng nước

lợ, dọc bờ biển miền Nam. Và chắc chắn bà con mình ai cũng biết cua, ghẹ, còng gió, còng lửa, cua đá, con rạm hoặc cua đồng có hình thù ra sao rồi, xin khỏi tả lại. Nhưng tui xin nhấn mạnh chỗ này: có sự giống nhau tới khó phân biệt giữa con ba khía và con chù ụ. Kiểu như cá lóc với cá bông vậy.

Con chù ụ? Ừa, nghe cái tên là mắc tức cười rồi. Khác với cua và ghẹ sống du mục, ba khía và chù ụ thì sanh cơ lập nghiệp có nơi có chỗ đang hoàng. Thường nó tập trung ở mé láng, ven trãng hay dọc mương rạch trong đất liền có dòng nước lợ, nương náo chung quanh gốc bần, mắm, đước hay mấy buội ráng. Cả hai loại sống gần gụi và có vẻ thân mật nhau lắm, nhìn vô cứ tưởng tuy hai mà một. Cho nên tay mơ mà đi bắt 1 thùng mang vìa thì có gần nửa thùng chù ụ lộn trong đó. Phải là dân thổ địa thì mới phân biệt chỗ khác nhau của tụi nó.

Con chù ụ thì hiền lành, lừ đừ chậm chap, đưa tay chụp là dính ngay. Nó thuộc thứ làm biếng, ít chịu chạy và cũng hông siêng kẹp ai. Mặt mày nó khờ câm như...chù ụ vậy. Còn con ba khía thì năng động hơn. Nó giỏi đào hang để núp, lanh lẹ nhảy xuống nước để thoát thân, bắt nó thì bị nó kẹp liền. Chù ụ làm hang lểu bểu quanh co trên mặt đất, thích nhởn nhơ trên khô hơn là lặn xuống nước. Khi nó chun vô hang, chỉ cần moi sơ là thộp được ảnh. Còn bắt ba khía trong hang, phải vất vả hơn, thọt tay sâu tới nách mà có khi chưa rờ đụng nó.

Vìa hình dạng, hổng cần tinh mắt, chỉ cần để ý một chút là thấy ngay, biết con nào là chù ụ hay ba khía. Màu mè cũng xam xám, hai càng nâu lợt, lớn cùng cỡ nhau, cũng bự chừng 3 ngón tay, Nhưng con chù ụ có màu đậm hơn, cái mu cao hơn, dày cộm, ú nu ú nần. Mình nó có lông dài và rậm hơn, nên cái mu nhám xàm. Còn ba khía thì ghọn hơn, mu nó dẹp, láng o, mướt rượt.

Ba khía sống một chỗ tư niên mãn mùa, cho nên lúc nào, mùa nào cũng có thể đi bắt được.

Những buổi trưa hè nắng gắt, buồn buồn xách thùng đi rảo một vòng, quanh mí nước, dưới gốc cây tràm cây mắm hay trong đám ráng, thấy con nào bò nghểu nghến thì chạy tới chộp, không kịp thì móc hang. Hang ba khía rất dễ nhận ra, cứ nhìn miệng hang có dấu


chân lỗ chỗ, khác xa với hang láng lình của rắn hay đẻn, thò tay vô lôi ảnh ra. Nó kẹp hổng đau đâu. Đầy thùng, đem vìa muối ăn cả tuần. Vùng đất duyên hải của Trà Vinh quê tui, một thời hoang dã nhưng là kho chứa thức ăn thiên nhiên, nợi ẩn náo của biết bao là cua, ốc, vọp, nghêu, bù tọt và ba khía.

Con Chù Ụ

Ngày hội ba khía Tui hông bao giờ quên được những đêm trăng trắng nước ven

rừng. Tay cầm bọc lưới, tay xách vợt, mình trần trùi trụi, tui lội một mình trong mưa đi bắt bù tọt. Có chỗ nước lên tới ngực. Mưa xối xả lên đầu. Hổng biết lạnh là gì. Thịt bù tọt quí hơn, ngon hơn thịt ếch. Bù tọt hội. Ba khía cũng đang hội.

Đó là những ngày nước rong cuối năm, thường là ngày16, 17 hay 30 mùng một (tháng 10 hay tháng 11 âl). Nước sông dâng cao, nếu có thêm trận mưa to kéo dài, nước tràn lênh láng mênh mông, bù tọt bỏ bờ buội ra trãng trống tìm bạn, kêu râng khắp rừng, ôm nhau từng cặp nổi lềnh bềnh trên nước, nằm yên mê man. Mặc sức mà hốt. Ba khía cũng phải tạm thời bỏ hang tránh lủ. Chỉ nhìn ba khía hội cũng đủ thấy sức sống của vùng đất phù sa nầy. Ba khía ngàn trùng, khắp nơi. Chúng leo lên gò cao nằm sắp lớp, bò lổm ngổm đen đất. Một số khác leo cây, gom từng cục ở chảng ba hay đơm dài


theo nhánh làm oằn cả ngọn cây. Có khi nó đu nhau thành dây lòng thòng coi rất ngộ, rồi bất ngờ, một con nào đó ở giữa vuột tay làm cả chùm rớt tủm xuống sông. Khó nín cười cho đặng. Càng vui hơn, là mỗi lần thấy người ta lại gần thì chúng ù nhau phi thân xuống nước nghe rào rào, tôi nghiệp hết sức. Mốt số khác coi bộ lì hơn, cứ bò dọc bò ngang theo mí rạch chưa bị ngập. Làm sao mà bắt cho hết, bắt cách nào, lấy cái gì chứa nó, chèn ơi, bỏ uổng lắm. Ham thì nghĩ vậy, nhưng tui chỉ cần một thùng, xách vìa đã nặng. Phần còn lại giành cho ngư dân chuyên nghiệp, tạm có thêm chút nghề phụ, họ đang trúng số. Dùng bù cào hay vợt mà hốt, trút lẹ lẹ vô khạp nước muối. Nó uống nước mặn, bị ngất ngư, rồi từ từ lịm đi. Những chiếc xuồng đầy khạp. Ngày hội ba khía là vậy.

2. Cách muối Ba Khía. Như tui vừa nói, nếu mình bắt gặp ba khía hội, con nào con nấy

sạch trơn, cứ trút vô khạp muối ngay tại trận, hổng cần rửa ráy gì ráo. Nó sẽ thành mắm. Nhưng, thấy vậy mà phải có chút ăn ý mới được, xin nói nhỏ bà con nghe:

-Thứ nhứt là ba khía phải muối lúc nó còn sống. Như kiểu muối cá kèo làm khô vậy. Cá kèo tươi uống nước muối đem phơi là món khô tuyệt hão. Con nào chết rồi, đừng bỏ vô chung. Chất muối giết nó từ từ và thấm đều trong thịt. Mười con như một khó phản. Nó tự ướp chính thân xác nó. Nếu để nó chết rồi mới muối thi dễ bị trở, tức là nó thúi ùm. Chỉ vài con bị trở thì nguyên lu ba khía coi như bỏ. Hồi xưa người ta kể là cứ đáy vô thì sửa được.Tui hổng dám bàn vụ này. - Thứ hai là độ mặn phải cao cho đủ sức biến ba khía thành mắm. Cách pha muối tùy theo kinh nghiệm. Thông thường, nếu hông có thước đo độ mặn thì lấy ống thuốc tây xài rồi làm đồ đo giả, lấy ni của người hàng xóm. Hoặc là dùng hột cơm nguội bỏ vô, chừng nào thấy hột cơm nổi phêu phêu trên mặt là được. Nhưng muối càng lạc thì ba khía càng ngon.

Canh làm sao hông mặn quá, hông lạc quá, sau 1 tuần hay 10 bữa thì ăn được, thịt vừa chạy. Đó là ba khía ngon. Rồi sau đó để ăn hay bán trong vòng một tháng thôi, nếu để lâu hơn ba khía bị “bán” thịt, tức thịt biến thành nước. Nếu ai ham lời, muốn để lâu tới 4, 5 tháng thì họ làm mặn lắm, thịt nó chai ngắt. Mấy bà đếm ba khía lên chợ bán còn rắc thêm muối hột lên trên. Ăn một con, uống


cả lu nước. Còn ba khía xuất cảng qua Úc hay qua Mỹ, có thể để cả năm vẫn còn nguyên, thì còn mặn tản thần hơn.

Khác với người ta, Hai tui tự muối theo kiểu gia đình, sạch sẽ và ngon chưa từng. Tui chú tâm bắt mấy con cái càng nhiều càng tốt, dù nó nhỏ con một chút nhưng mu đầy gạch đỏ hoặc có trứng, ngon tới chỉ. Đem vìa khoan muối liền mà phải bỏ đói bỏ khát nó ít nhứt nửa ngày. Nó sẽ thổi nước miếng thành chùm chùm bọt trắng hếu, người ta nói đó là chất độc làm hư men răng. Rồi thì cứ khuấy nước muối cho thật mặn, đổ ba khía vô, hổng cần rửa, giết nó chết rồi hãy tính. Hồi sau bắt từng con lên, dùng sơ dừa kỳ cọ mu ngoe càng yếm, nhứt là cái yếm con cái đang chửa, rửa cho thật sạch. (Mấy con bắt từ hang thường dính bùn). Rửa xong, lại phải xả nó bằng nước muối sạch, để đó cho ráo. Rồi pha một diệm nước muối khác cho đúng độ lượng, canh hột cơm nổi lưng chừng thôi, đừng cho nổi, tức là hổng cần mặn lắm, đem nấu cho sôi, để nguội rồi mới muối. Chỉ trong vòng 5 hay 6 ngày là sẽ có loại ba khía muối thượng hạng. Ngược lại cũng có cái thiệt là chỉ để ăn chừng hơn 10 ngày, nếu để lâu hơn nó sẽ rã thịt. Như vậy loại ba khía ngon thượng hạng này chỉ để dành được khoảng 3 tuần mà thôi. Sau đó lại chịu khó đi bắt thùng khác. Của trời đất biết bao mà kể.

Đó là Ba khía muối chớ hổng phải là mắm ba khía. Muốn có Mắm ba khía thì phải làm cách khác. Tách mu, lột yếm, móc phế nang, móc gạch bỏ hết, lặt bỏ khúc ngoài ngoe, rồi đem rửa cho sạch, để ráo. Xong kê lên thớt đập dẹp từng con, rồi muối theo kiểu mắm còng hay mắm tép, thêm thính vô, năm ba ngày là dùng được. Hương vị nó ngọt ngào và đậm đà hơn mắm còng. Dân Trà Vinh dư ăn, thấy chuyện này là đồ bỏ, cho nên ít rị mọ làm hay viết ra đăng báo.

Đúng ra cua đồng, rẹm, cua đá, chù ụ…đều có thể đem muối hay làm mắm được hết. Nhưng ba khía muối là số một. Không ai bắt chù ụ vìa muối vì thịt nó lạt vỏ nó cứng. Đem muối thử thì sẽ thấy nó dai nhách, mặn chát, hổng có hương vị gì ráo. Nếu đem ram mặn thì cũng hông đạt đủ điểm làm thức ăn, thua cua đồng rang muối. Đành xếp nó qua một bên. Sống xa nhà có người đi bắt cua đá vìa muối theo kiểu ba khía, cũng thua ba khía xa lơ xa lắc.

3. Vài cách ăn.


Có thể dùng ba khía tươi nấu canh chua hèm. Hèm là nước cốt còn lại của nồi rượu đã cất, chua như giấm. Tội nghiệp bà con quê tui đã có sáng kiến “đổi mới” cách ăn này cho nó phù hợp với thời kỳ “đổi mới” kinh tế, chớ hồi xưa, trước “giải phóng” 75 có ai thèm ăn cái kiểu đó. Thiếu gì cá tôm. Nhưng cũng phải nhận rằng ba khía nấu hèm tự nhiên nó hóa ngọt và giòn rụm, lạ lắm. Có lẽ vỏ nó kỵ hèm. Ai mạnh răng nhai luôn xác, nuốt ráo, cũng giúp “xóa đói, giảm nghèo” và tăng cường xương cốt. Còn nếu đem ram như ram cua đồng thì cũng hông ra hốn. Có cái lạ là ba khía đem luột chín hay chiên, xào đều dở ẹt, xảm xì, cho nên dân Cữu Long chính cống chê vụ này. Chỉ có mấy “dân tộc tiến bộ” quá đói khát mới tưởng tượng ảo ra món gỏi ba khía xào hay gỏi ba khía.

Theo truyền thống lâu đời của người Việt (đàng trong) và của 2 dân tộc láng giềng Thái và Campuchia, nói tới ba khía tức là muốn trỏ con ba khía muối.

Ba Khía Muối là món “phổ thông cơ sở cấp một”. Ai ăn nhiều ba khía thì có sức thấy rõ, làm công chuyện hổng biết mệt và có được hai hàm răng rất tốt. Sách vở cắt nghĩa ra sao tui hổng rành, chỉ biết ăn vô thì thấy nó ngon miệng lạ lung, ít có món nào ngon hơn. Bà con tui nói ăn cơm với ba khía “bắt” lắm. Cơm nóng cơm nguội gì cũng ngon. Và phải ăn bóc mới đã, mới đúng điệu nhà quê. (Kiểu như ăn mắm sặc xé vậy). Bóc nguyên con bỏ vô tô cơm, thêm trái ớt hiểm, một khúc dưa leo. Thưởng thức từ ngoài vào trong. Xé cái yếm có trứng trước, cạp cạp những hột trứng đỏ nâu mọng nước, cắn nghe lụp bụp giòn tan, ngon hơn trứng cá Bắc Âu. Rối bẻ từng ngoe, cắn bỏ 2 mắt ở 2 đầu, tu vô miệng múp cái chụt, nguyên khối thịt ngọt sớt như nguyên một con mắm cá cơm mềm ùi chạy vô họng mình. Cắn cục cơm, cắn khúc ớt, thêm miếng dưa chuột, ngôm ngốm, hít hà đổ mồ hôi trán. Còn có món nào tư nhiên nguyên chất đậm đà bổ khỏe hơn không hè?.

Nhưng thông thường đồng bào mình có cách ăn rườm ra hơn một chút. Đó là ba khía trộn chanh tỏi ớt. Nghe quê quê vậy mà cao lương mỹ vị chưa bắng. Lên mâm cơm, tui khoái giành cai mu trước hết, xúc cơm vô trôn trôn cho quến gạch, rồi bóc thêm cái yếm ba khía chửa dày trứng đỏ tía trôn thêm vô tô cơm. Bây nhiêu là quá đủ, một bữa cơm cho tui, hông cần thêm món nào nữa. Để thưởng thức cho hết chất bổ sót lại trong mu, tui nhai nó nát ra rào rạo, rồi múp


nghe chim chíp như múp xương cá. Có lẽ nhờ vậy mà chắc răng, tui có thể cắn càng cua biển bể cái rốp, khỏi cần đập.

Ba Khía muối

Ở miệt Trà Vinh qua tới Hậu Giang ai mà hổng biết ba khía (trộn chanh đường tỏi ớt) thì chắc là họ thiếu gốc, thiếu rể hoặc bị mặc cảm gì đó. Nói thiệt lúc nào tui cũng thích và mê nó. Nhớ mỗi lần nghe mùi tỏi ớt má tui chuẩn bị làm ba khía là cái bụng tui kêu ọt ẹt. Bà ngâm và rửa sơ nó bằng nước âm ấm, xong tách mu để đó, lột yếm, móc phổi bỏ, lặt bớt cái móng nhọn cuối ngoe, đập dập 2 càng. Hứng gạch và nước cốt nhỏ ra như loại nước mắm nhỉ để lát sau trộn. Sau đó bẻ đôi xé nhỏ từng ngoe, từng ngoe, lấy đũa gấp cục phân trong mu bỏ. Tỏi ớt chanh đường làm xong, đổ vô ướp. Có người thích dùng khế chua hay me hoặc giấm để làm chua. Có người dùng thêm rau quế, lá chanh, ngò gai hay rau râm để làm mùi. Nhìn đi nhìn lại, chỉ có ướp chanh là ngon nhứt, rồi rắc chút quế là có mùi dễ thương nhứt. Má tui ủ để đó hơn nửa tiếng mới cho anh em tui ăn. Ba khía ướp để càng lâu nó càng ngon! Trong lúc nước miếng tui cứ chảy! Nói thiệt, cơm nóng bốc khói mà ăn với một món ba khía duy


nhứt thôi thì cũng đủ thấy thiêng đàng hạ giới. Nếu cần, có thêm tô “canh một” thì nhứt xứ. (*Canh một là nước cơm)

Nếu chịu ăn bóc thì càng đúng điệu thiên nhiên, tiên cảnh. Nhớ qua vụ cua ram, cũng vậy, phải ăn bóc. Chứ ăn cái kiểu “lịch sự” trong tiệc cưới, hổng dám bóc càng bóc ngoe lên cắn mút, mà lại bỏ nó, thi thật là vừa ngu vừa phí tiền. Ăn cơm với ba khía cũng phải từ từ. Có người gấp quá, nhai lộp xộp cái ngoe chung trong miệng cơm rồi nói ăn ba khía hao cơm quá (vì cơm bị vướng trong xác). Người khác thưởng thức tận tình thì cũng nói ăn ba khía hao cơm quá (vì nó bắt quá), ăn hết nồi cơm mà hông thấy no.

Mắm Ba Khía

Còn “mắm ba khía”, dùng nguyên chất cũng đã ngon, nếu ướp thêm tỏi chanh đường thì càng hấp dẫn, nhưng ngộ cái là nó vẫn thiếu đậm đà và hổng qua được món ba khía muối nói trên.

Có một lần tui đọc thấy có “nhà báo nói láo ăn tiền” nào đó xúi người ta xào ba khía?! Biểu rằng sau khi trộn tỏi ớt rối bắt chão lên cháy chút hành tỏi, đổ ba khía vô xào sương sương rồi mới dọn ra. Trời! Thằng cha nào mà khùng quá cỡ vậy. Hay là quen tánh rồi


chuyện nhỏ tí siu vậy mà cũng Xạo Hết Chỗ Nói. Dường như tay này còn trẻ và mới chân ướt chân ráo từ xứ “Cơm Tù” vô là phải, nên y hổng hiểu chút gì vìa “văn hóa ẩm thực” dân Đàng Trong bí hiểm ít ba hoa chút nào. Họ còn bày ra Gỏi ba khía nữa? Làm sao nhai cho đặng cà, hổng khéo nhai trúng ngoe cứng bị sốc gãy răng. Nó chỉ có rau bổi màu mè và gia vị giả dối giúp cái lưỡi họ thấy ngon, chứ làm sao thưởng thức cho tới cái hương vị trinh nguyên của ba khía? Mà ba khía nấu chín thì nhảm xàm.Tội nghiệp ghê!

Vài lời kết. Trong dòng họ cua, có lẽ con ba khía giàu chất dinh dưỡng

nhứt, nhưng vì nó đen đúa khó coi nên người ta lơ là với nó. Có ăn thử vài lần rồi mới thấy công hiệu. Ngọc dương chưa bằng, cua biển và đồm độp cũng thua. Nhưng mà thời buổi người gian của khó bây giờ, muốn tìm mua ba khía muối kiểu như tui làm, coi bộ hơi khó. Hơn nữa, ba khía cũng trở nên hiếm lắm rồi. Cả hệ thống môi sinh trên đất nước mình đã đão lộn. Tui lại bị liên tưởng tới cái nguyên do của bao nhiêu sự tàn hại đối với quê hương. Người ta đã từng lập thuyết chủ trương gây mâu thuẩn giai cấp giàu nghèo, chia rẻ bà con để giết nhau, hại nhau, tố nhau, nhốt nhau một cách tận tình tận mạng, thì chuyện giết rừng, giết hại môi sinh là chuyện nhỏ. Phá cầu đào đường quê hương do mồ hôi công sức mấy đời người tạo nên hồi nào đã được ca ngợi khuyến khích thì việc phá rừng lấp trãng vô tri của trời đất bây giờ cũng có nghĩa gì đâu. Có ai mà bắt tội ai. Có phải đó là hâu quả của văn hóa mới không? Xin nhờ quí thầy cắt nghĩa giùm. Lâm-ngư sản còn gì? Ba khía và nhiều loài ngư sản từ đó cũng mất môi trường để sinh tồn. Hồi đó ba khía con nào cũng bự cỡ 3, 4 ngón tay. Bây giờ nó thu dạng lại bằng con còng lửa hồi đó, mà lại rất hiếm, thiệt là rầu cho nó, không được nhân dân ta anh hùng bảo vệ. Thôi đành mua ba khía nhập từ Thái Lan vậy./.

Hai Quẹo Australia Bính Tý 6/2008


Ñuoân chaø laø

Ñuoân chaø laø laø ñaëc saûn cuûa Traø Vinh. Haàu heát chuùng ta ñeàu nghe noùi tôùi nhöng ít coù ngöôøi ñaõ töøng thaáy hay thöôûng thöùc qua moùn aên ñaëc bieät naøy. Vì noù hieám.Hieám thì coù hieám, nhöng baûo noù quí thì caàn xeùt laïi. Khoâng phaûi caùi gì hieám thì quí vaø ngöôïc laïi quí thì hieám. Coù caùi thöøa thaõi maø vaãn ñöôïc xem laø cuûa quí.

Neáu ai chöa hình dung ñöôïc ñuoân chaø laø ra sao thì xin nhìn thöû maáy baø ôû queâ mình nöïng con chaùu. Baõ bôï naùch ñöùa beù trai 1,2 tuoåi leân khoûi ñaàu, uùp maët voâ, vöøa hoân, vöøa ngoaïm vöøa noùi gioïng ngoïng nghòu :OÀ choù eõ !Deùt quaù i neø ! Chaén..chaén cho öùt con uoân cho doài. Thaèng beù cöôøi ngaéc ngoeõo. Caén cho ñöùt con ñuoân cho roài ? Coù phaûi noù gioáng thieät vaäy khoâng thì haï hoài phaân giaûi. Ñöøng voäi troá maét quan saùt. Ñeå xin noùi qua veà caây chaø laø caùi ñaõ.


1- Caây chaø laø.- Traø Vinh coù nhieàu röøng nöôùc maën ôû ven bieån, phaàn lôùn naèm trong quaän Long Toaøn ( Duyeân Haõi ). Caây chaø laø moïc ñaày ôû ñoù. Noù soáng chung chaï vôùi caùc loaïi caây khaùc nhö : maém, ñöôùc, traøm, baàn, daø deït, döøa nöôùc, raùn choåi. v.v.. vaø moïc thaønh chuøm, khuùm nhö buoäi tre. Thaân to côõ caây tre, cao töø 3-5 thöôùc, suoâng ñon nhö caây cau, da caây boùng laùng, maét lieàn laën, maøu naâu töôi, thòt khaù cöùng vaø chaéc, ñaëc ruoät khoâng sô boïng nhö cau, laù keát taøu nhö taøu cau taøu döøa nhöng nhoû vaø maønh hôn. Ngöôøi ñòa phöông duøng chaø laø ñeå caát nhaø, laøm coät keøo, ñoøn tay..vaø laøm nhöõng thöù khaùc nhö haøng raøo, chuoàng heo, saøn noø, saøn ñaùy, ñoùng cöø ñuû thöù chuyeän.

Caây chaø laø coù daùng daáp cuûa moät loaïi palm, vaø baø con gaàn vôùi chaø laø aên traùi (date), caùi loaïi oâng baø mình thöôøng mua veà aên Teát chung vôùi möùt bí hoät döa. Nhöng traùi chaø laø Long Toaøn nhoû baèng loùng tay, cuõng chuøm chuøm nhö cau, voû moûng, hoät to, khoâng coù thòt thaø gì caû, chín thì maøu ñoû troâng cuõng neân vaên neân thô laém, caén thöû


moät traùi thì thaáy noù cöùng ngaét, chaùc chaùc, laït xeøo, chaùn cheát. Taøu laù maønh, suoâng, nhoû baèng ngoùn tay, laù boùng möôït, cong xuoáng thöôùt tha. Ñöùng xa maø nhìn, thaáy taøn laù troøn xoe, xanh um, loang loaùng naéng tröa, oùng aùnh traêng ñeâm thì chaéc hoàn thô seõ tuoân traøo ra öôùt nheïp. Khi saùp laïi gaàn thì oâi thoâi, quanh ñoït caây laø caû moät chuøm gai chôm chôûm laïnh mình. Gai daøi chöa töøng thaáy, côû 1,2 taác laø thöôøng, tua tuûa, ngheânh ngang nhö theå coù nhieäm vuï baûo veä cuûa quí: con ñuoân. Caùi gai nhoû, thaúng baêng, beùn ngoùt ñoù, coøn treân caây hay ruïng xuoáng ñaát, neáu ai sô yù, coù theå ñaâm vaø xuyeân luõng baøn tay hay baøn chôn nhö chôi. Ra tay ñoán thöû moät caây môùi bieát ñaù vaøng, hoàn thô seõ bay maát, chæ coøn laïi moà hoâi lai laùng, coù khi pha maùu. Caùi caây quaùi aùc nhö vaäy neân ít coù ai muoán ñem veà nhaø troàng laøm kieång, bò boû laïi xa trong röøng, nhöng noù gaàn vôùi mô öôùc, naèm trong töôõng töôïng cuûa nhieàu ngöôøi cuõng taïi vì caùi chuùt nò maø deã thöông heát noùi : con ñuoân! 2.- Con Ñuoân. Cuøng moät cha moät meï laø con kieán döông maø con ñuoân bò ngöôøi ta ñoái xöû baát coâng vaø bò kyø thò quaù. Taïi vì queâ höông, ñaát soáng cuûa noù maø thoâi. Con thì soáng ôû caây döøa, caây ñuõng ñónh; mieàn ñaát cao noù coù theå lôùn leân trong caây thoát noát, caây maây, caây le, caây mía..? Kieán döông nôi naøo maø khoâng coù. Duø sanh ôû ñaâu, taát caû ñeàu laø moät gioáng moät noøi. Cuõng laø con ñuoân y chang nhö nhau, töø con aáu truøng, tieàn thaân kieán döông, noù tieán nhanh tieán maïnh, aên baïo aên taïp, thaønh con ñuoân, roài vuøng daäy hoaù kieáp thaønh con kieán döông trôû laïi.

Coøn caùc loaïi cuû huõ, nhö cuû huõ döøa vaø chaø laø chaúng haïn, caùi naøo cuõng traéng, ngoït, gioøn, xaøo aên ngon nhö maêng. Vaäy maø ngöôøi ta chæ thích con ñuoân trong ñoït caây chaø laø, cuû huõ chaø laø, caùi caây aùc oân coân ñoà, gai khoâng! Vaø cuõng laø loaïi boï nhö con buø raày ( boï raày) , bay treân khoâng, aên laù caây, maø sao kieán döông chôi cha, chuyeân ñòt töûa treân ngoïn caây ñeå con chaùu noù aên toaøn ñoït ngon, cuû huõ ngoït. Trong khi con buø raày ñeû tröùng döôùi ñaát, thaønh con ñuoân ñaát, aên reã coû, reã caây con maø thoâi. Chuùng chæ coù cuøng moät muøa sanh saûn nhö nhau neân ñuoân coù vaøo muøa khoâ.


Ñöøng thaáy con kieán döông ñen thuõi ñen thui maø ngôõ con ñuoân cuõng coù nöôùc da nhö than ñöôùc. Khoâng ñaâu. Noù traéng nhö ngaø nhö ngoïc, traéng noõn nhö da ñuøi non trinh nöõ. Noùi vaäy nghe môùi quí. Hoaëc deã hieåu hôn, cha meï Myõ ñen sanh ra baby da traéng. Kyø cuïc vaäy chôù. Coøn veà phaàn hình daùng cuûa noù thì thaät khoù maø moâ taû sao cho chính xaùc, roû raøng. Khi thì daøi gioáng con saâu goøn, khi ngaén thì in nhö ñóa traâu buù no bò gaït rôùt xuoáng ñaát, ngo ngoe uoán eùo. Noùi cho ñeïp thì noù töông tôï cuïc boät se, caùi toå keùn, khoù phaân bieät ñaàu ñít löng buïng. Nhöng quan saùt kyõ thì noù coù ñaàu nhoû ñaàu lôùn, phía nhoû coù caùi ñaàu maø hình daùng vaø maøu saéc gioáng y hoät baép naáu chín, vaøng saäm, ñoù chính laø caùi baøn naïo, caùi maùy ñaøo; phía ñaàu lôùn cuûa cuïc boät laø haï boä, troøn tròa baàu bónh, coù mieáng da daøy xeáp laïi hình baùn nguyeät nhoû xíu nhö vaõy caù, nhoâ ra chöøng 2 ly, chính laø caùi ñít cuûa noù. Buïng laùng hôn caùi löng, löa thöa coù loâng maêng thaät nhuyeãn thaät ngaén. Da thòt noù laùng möôùt nhö coù thoa kem baø Haïnh Phöôùc, coù ngaán mòn töø treân xuoáng, cuõng nhö caùc loaïi saâu boï khaùc, luùc naøo cuõng cöõ ñoäng theo dôïn soùng caùi kieåu muoán boø, luùc to luùc nhoû. Khi thun mình laïi, da noù nhaên nheo nhíu laïi teo nhaùch troâng raát thaûm haïi, toäi nghieäp heát choå noùi vaø cuõng maéc töùc cöôøi khi nhôù tôùi baø meï nöïng con, chính luùc naøy maø nhìn noù töø döôùi leân thì thaáy maáy baø so saùnh ñuùng quaù chöøng. Nhöng ñoáùi vôùi caùi cuûa thaèng beù thì con ñuoân thuoäc loaïi king size, coù nhieàu con to baèng ngoùn chaân caùi. Vì luùc phình luùc teo neân khi baét noù boû voâ loøng baøn tay vaø naém laïi thì- neáu ai sôï hoaëc chöa quen ñeøn seõ noåi da gaø vaø la baøi haõi ,- neáu ai thích, nghe caùi aâm ba gôøn gôïn, nhuùt nhích, nhoàn nhoät seõ meâ man muoán naém hoaøi khoâng buoâng.

Vaø cuõng chính nhôø tính ñaøn hoài maø loå lôùn loå nhoû gì noù chui loït heát. Laáy moät loùng mía, chöøa maét moät ñaàu, duøng chieác ñuûa soi ñaàu kia moät loå saâu chöøng 2,3 phaân, môùm môùm caùi ñaàu con ñuoân voâ mieäng loå, ñeå ñoù, hoài sau noù chui voâ moät khuùc, ñeå yeân suoát ñeâm, noù chun maát tieâu vaø ñuøn ra phía sau, treân mieäng loå xaùc mía khoâ neùn cöùng nhö nuùt chai. Ñoù laø troø chôi cuûa con nít. Toái toái coøn oâm khuùc mía voâ muøng nguû ñeå nghe con ñuoân chui hang. Con ñuoân cuõng aên mía vaø lôùn theâm. Chôi ñaû, cheû mía nöôùng söïc.


Con ñuoân caøng lôùn caøng giaø thì caøng coù maøu vaøng ñaäm. Nhöng vaøng quaù maát ngon. Neáu cheû baét ñuoân ra thì phaûi aên lieàn, ñeå laâu ngoaøi gioù naéng seõ ñoåi maøu, saäm hôn, nhö caùi kieåu maáy tieåu thö laàn ñaàu loät quaàn aùo taém bieãn, da bò aên naéng.

3.- Ñoán ñuoân : Tìm daáu ñuoân nhôø ôû kinh nghieäm, xin noùi sô nhö sau: Con

ñuoân aên töø ñoït non nhöùt ñi xuoáng thaân non treân ngoïn, goïi laø cuû huõ. Moãi caây chaø laø chæ coù moät con. Trong khi ñoù ñuoân döøa thì caû toâ, caû roå. Cuû huõ vöøa cung caáp thöùc aên vöøa baûo veä con ñuoân. Treân mieäng hang ñöôïc khoaù kín baèng xaùc phaân noù ñuøn leân. Soáng trong boïng cho ñeán luùc ñuû loâng ñuû caùnh noù khoeùt caùi loå beân hoâng ñoït caây, ñeå laïi caùi theïo nhoû, hoaëc noù moi ngöôïc môû cöûa hang chui ra. Môùi ñaàu khi ñuoân môùi aên, chæ coù ñoït non nhöùt heùo, con ñuoân coøn nhoû, töø töø coù theâm vaøi ñoït nöûa cheát thì con ñuoân ñaõ lôùn. Khi thaáy caùi theïo beân hoâng thì khoâng coøn noù trong ñoù. Moät ñieàu may maén cho nhaø vöôøn laø khoâng phaûi caây döøa naøo cuõng coù ñuoân. Tuy nhieân ngöôøi ta vaãn caån thaän tìm baét noù khi vöøa thaáy heùo chuùt ñoït, tröôùc khi noù


chun voâ saâu. Vaø cuõng khoâng phaûi caây chaø laø naøo cuõng coù ñuoân. Nhieàu khi quaàn caû maáy buoäi maø chöa tìm ñöôïc moät con.

Duïng cuï ñoán ñuoân thöôøng laø caây dao maùc löôûi thaúng, caùn daøi, ba boán thöôùc. Coù ngöôøi mang theâm caây caâu lieâm nhoû, nhöng khoâng hay baèng dao xaén. Caây chaø laø moïc thaønh khuùm coù khi roäng baèng maáy chieác giöôøng, caây naøo cuõng gai khoâng neân khoâng ñeán gaàn ñöôïc, khoâng ñoán töø goác maø phaûi ñöùng xa xaén caùi ngoïn, choå meàm, nhö xaén maêng. Phaûi phaùt quang, chaët boû bôùt taøu cho goïn roài xaén nguyeân ñoït ñem ra, duøng dao ngaén chaët boû theâm raâu ria, loät boû bôùt beï, theõo boû khuùc giaø, quan saùt khoâng thaáy theïo, mieäng hang coøn kín phaân khoâ, chaéc chaén coù ñuoân, duøng daây caät beï döøa nöôùc ngoai ngoai cho deõo, soû saâu coät thaønh chuøm cho deã quaûy. Ñi tìm nhö vaäy phaûi loäi sình, baêng buoäi, traùnh gai, vaùc naëng, vöôït xeõo, oâ roâ coùc keøn daøy kín, töø khoùm naøy qua khoùm kia voøng vo maát caû chuïc caây soá môùi hy voïng coù hueâ lôïi trong ngaøy. Naéng, gai, sình, muoãi moøng….. phaûi traõi qua ñeå baét moät con ñuoân ! Treân ñôøi naøy, laém cuûa quí naèm trong tay ngöôøi quí phaùi ñeàu ñi theo quaù trình nhö vaäy. Thôï ñeõo ngoïc thaïch, ngöôøi baét baøo ngö, keõ tìm goå caåm..nhö nhau. Con ñuoân töø giöûa röøng hoang tieán veà thaønh laøm taêng cao löông myõ vò cho khaùch sang.


4.- Thöôûng thöùc ñuoân: Coù phaûi vì taùnh hieáu kyø thích cuûa laï cuûa vaøi loaïi khaùch giaøu maø con ñuoân theâm quí. Coù nhieàu ngöôøi ñaùng ñöôïc höôûng maø khoâng ñöôïc. Thöù nhöùt laø maáy baø sang, vì oâng choàng ham vui hoaëc xaõ giao, ruõ reâ môøi moïc nhau ñi nhaø haøng sang nhö Ñoàng Khaùnh tröôùc nay chaúng haïng, aên gan ngoång, moùng vòt vaø ñuoân chaø laø, ít khi daãn baø xaõ theo. Khoâng bieát oâng aên baø coù khen hay khoâng. Thöù hai laø chính nhöõng ngöôøi ñoán ñuoân, thaáy coù giaù, phaûi baùn ñi ñeå xoay vieäc khaùc cho gia ñình. ÔÛ tieäm bieán cheá xaøo naáu noù ra sao khoâng roõ, nhöng daân Traø Vinh thöôøng coù nhieàu caùch aên. Tröôùc heát laø aên soáng taïi traän. Caén caùi ñít con ñuoân cho coù loå roài ñöa voâ mieäng muùt, thòt noù ñaëc seät hôn nhuõ traáp cuûa pheøo heo, ngoït vaø beùo, lôïn côïn, doøn doøn nhö thòt traùi thò chín, khoâng caàn bieát ruoät gan noù ra sao, vaø cöùt noù thì cuõng laø thòt boïng chaø laø non, aên ñöôïc, khoâng sao, aên nhö aên nhoïng ong non. Khaùc hôn thì ñem chieân, ñem nöôùng. Boû con ñuoân voâ toâ nöôùc muoái hoaëc nöôùc maén nhó cho sang, ñeå noù nhaû bôùt chaát chaùt, laùt sau ñem chieân, khoâng caàn öôùp xaùc hay ñoà taåm lòm gì caû. Chieân löûa aùp noù seõ phoàng nhö chaùo uaåy hay baùnh phoàng toâm, roài cuõng xeïp laïi. Hoaëc ñem laên boät chieân cho noù theâm chaát ñoän, aên bôùt hao. Vaãn phaûi chieân löûa nhoû. Caùch nöûa laø ñem nöôùng, noù teo laïi thaáy tieác, töôõng ñaâu bò maát phaàn. Laøm caùch gì, höông vò chính cuûa ñuoân laø beùo ngaäy vaø ngoït chaát ñaïm, seâm seâm nhoïng taàm, moùn raát gaàn guõi vôùi daân queâ Vieät Nam. AÊn noù nhö aên chôi cho bieát, ít khi aên vôùi côm, naêm khi möôøi hoaï môùi coù. Nhòn noù cuõng khoâng caûm thaáy maát maùc gì. Ña soá daân Traø Vinh lô laø chuyeän ñoù. Phaàn keát.- Kieán döông vaãn coøn ñaày nhöng con ñuoân chaø laø ñaõ sôùm ñi vaøo huyeàn thoaïi, nhöùt laø sau naêm 1975. Gaàn ñaây baø con vuøng duyeân haûi Traø Vinh ñoàn raèng, sau giaõi phoùng coù maáy oâng nguî quaân nguî quyeàn Saøigoøn xuoáng hoïc taäp caûi taïo, coù tôùi naêm saùu ngaøn ngöôøi. Maáy oång ñaõ phaùt quang, phaù röøng, ñoán caây, ñoán heát caây coái trong ñoù coù caây chaø laø, maàn lao ñoäng huøng huïc moãi ngaøy


suoát gaàn möôøi naêm, doïn saïch trôn, roài leân líp laøm vöôøn döøa, laäp coâng tröôøng 30/4, ñaøo goác ban ñaát cho baèng phaúng laøm ruoäng. Giôø thì vuøng duyeân haûi trôõ neân truø phuù, ruoäng ñoàng baùt ngaùt, phaàn lôùn chia cho caùn boä vaø gia ñình caùch maïng. Coù chuùt caây chaø laø vaãn coøn, chöa tuyeät chuõng, nhöng noù laïi naèm trong ñaát cuûa hoï, vaø chöa chaéc coù ñuoân. Nhöõng ngöôøi chuû ñaát thôøi tröôùc, xöa laém roài maø nhieàu ngöôøi ñaõ noåi tieáng caáp quoác gia, khoâng muoán veà nhìn laïi thoå cö cuûa gia ñình ñaõ bieán thaønh röøng vaø giôø naøy loït vaøo tay ngöôøi khaùc, ñeàu nhaém maét laøm ngô, boû ñi heát. Maáy oâng caûi taïo coù coâng vôùi gia ñình caùch maïng laém, giuùp hoï coù ñaát, höûu saûn hoaù cho hoï, thay vì voâ saûn chính chieân chuyeân chính, nhöng ngöôïc laïi ñaõ tieáp tay phaù hoaïi moâi sinh, tieâu dieät caây röøng vaø nhöùt laø laøm cho ñuoân chaø laø vöôït bieân maát heát. Ai coù ñi tôùi Long Toaøn, nhìn thaáy ruoäng ñoàng xa muùt, laéng tay nghe, chaéc coøn caûm thaáy moät soá oan hoàn cuûa ñaùm tuø caûi taïo vaãn phaûng phaát. Soá soáng soùt khoâng bieát baây giôø taûn laïc ñi ñaâu. Caây chaø laø ? Coøn ñaâu caùi cuûa quí, moät thôøi ñem tieáng taêm cho Traø Vinh, loaïi caây ñaëc bieät cuûa Long Toaøn moät thôøi oanh lieät. OÂi ñuoân chaø laø. Ñoàng tuyeát naêm xöa nay coøn ñaâu!./.

Thanh Laâm TV 9/2003


Chụp Ếch Tạp ghi của Hai Quẹo

Dường như tui biết bắt ếch từ hồi bốn năm tuổi. Ông Dương Năm, em rể của bà ngoại tui làm chứng vụ này. Ông thường ngồi trên ngạch cửa, trước hàng ba, coi đám con nít đùa giỡn. Có lần thấy tui té sấp, sải dài bốn chưn thì ông hỏi bắt được mấy con ếch. Rồi những lúc tắm mưa, khi bị trợt chưn té, cũng được hỏi có chụp dược con ếch nào không.

Thì ra quê tui có nhiều ếch. Người lớn hay bắt ếch. Con nít cũng bắt ếch. Chính cảnh sống trù phú ở đồng quê đã đẻ ra cái tiếng “chụp ếch” bất hủ đó. Ở chợ bị té thì bị kêu là đo đường hay đo ván chứ làm sao có ếch mà chụp. Chụp ếch! Vừa đau vừa mắc cỡ nhưng 2 tiếng dễ thương đó đã hóa giải ngay, giúp tui vui cười và lồm cồm đứng dậy giỡn tiếp. Rồi tới bảy tám tuổi thi chính tui đi chụp ếch thiệt.

Chụp ếch. Tui may mắn được sanh ra và lớn lên ngay giữa vựa lúa

miền Nam. Quê tui là miệt giồng nên ít vườn mà nhiều ruộng. Nhà cửa lưa thưa nằm trong vuông tre, dài trên lươn cát cao ráo sạch sẽ,


nhìn ra cánh đồng lúa mênh mông phía trước. Mùa hè đồng khô đất nẻ. Mùa mưa nước ngập như biển khơi. Bắt cua, bắt ốc, câu cá, xúc tép, đặt lờ, đặt chà ngôm, v,v,..nghề nào tui cũng có rớ tới. Riêng việc bắt ếch thì kéo dài quanh năm suốt tháng, vì mùa nào cũng có ếch. Miền Nam mưa hòa gió thuận cho nên hổng cần “Lạy trời mưa xuống, Lấy nước tôi uống, Lấy ruộng tôi cày, Lấy đầy bát cơm”. Quê tui hổng có cái bát mà chỉ có cái chén. Thay vì lấy đầy chén cơm mà lấy đầy bồ lúa, còn dư để san sẻ cho đồng bào ngoài kia. Ông trời thương người chất phát hiền lành ở đây nên chưa “lạy” mà ổng đã ban cho thật nhiều mưa.

Khoảng đầu tháng tư bắt đầu mưa, vừa đủ làm mềm đất. Rồi từ từ mưa nhiều hơn, ruộng dần dần đọng nước. Đó là mùa của cua đồng, ốc bươu, ếch nhái, cá tép và cả chuột. Chuột đồng mập tròn trắng phao cũng bỏ bờ ruộng nhập bọn lội đầy nước, tìm đường lên giồng. (Chuyện làm hầm để bắt chuột cũng lạ lắm. Dịp khác tui sẽ kể cho bà con nghe). Mùa khô nắng nóng làm rung rinh mặt đồng, tưởng hổng còn con gì sống được. Bây giờ mưa xuống, sức sống bừng bừng dâng lên theo nước. Nhiều người túa ra đồng. Người lớn đi bắt ếch, xách theo giỏ, nôm. Con nít thì giỏi bắt cua, bắt ốc đem vìa luột ăn chơi. Tui chơi kiểu tài tử, kiêm nhiều nghề, thấy ếch ham quá tội gì chờ người lớn tới chụp. Thay vì dùng nôm, tui bắt bằng tay không. Mưa trắng trời đất. Ếch đang say mưa như say rượu, coi mọi thứ là mập mờ nhân ảnh, nên việc bắt nó tương đối dễ. Tui cũng là dân mê đá banh nhưng chưa hề tập giữ gôn. Giờ phải dùng tới nghề đó. Đang lội rào rào, thấy con ếch đang nổi đầu, cách chừng vài thước, hai con mắt lồi nhòe nhẹt nước mưa, bước nhẹ tới cho vừa tầm. Một cái ào, tui phóng mình tới như bay, hai tay vói chụp, té nằm dài trên nước, mặt mũi tèm lem. Hổng đau, nhờ có nước đỡ. Phải chi tui là thủ môn, chắc khỏi chê. Rồi tui tiếp tục bay, tiếp tục phóng, lâu lâu cũng dính được một con. Thì ra chụp ếch là vậy. Ông Dượng tui so sánh với cái té sấp trên sân thiệt là trúng. Mà té ngoài ruộng thì sướng còn gì hơn. Tui và các bạn cứ đùa giỡn xôn xao la hét như hội. Nước vừa tới đầu gối, gốc rạ nổi lều bều, tụi tui vừa chạy, nhảy, bò, nằm, trườn vừa tìm dấu những con cua, con ếch đầu mùa mập ú. Người lớn lội xa vô vùng trắng đục giữa cánh đồng mênh mông. Họ cố bắt cho thật nhiều để mai quảy ra chợ làng bán. Ếch bắt được, cột bằng dây. Trời xui nó có cái “eo ếch” để cho mình cột, hổng bao giờ vuột. Tắm giỡn đã thèm, một hồi cũng mệt, đói


bụng, lên bờ vìa nhà. Mặt môi tái xanh vì lạnh mà cái bụng thì ấm vô cùng, khi nghĩ tới bữa cơm chiều nóng hổi với ếch kho sảớt hay xào bông mướp hương .

Đây xin nói lạc đề một chút, đó là chuyện ăn cua ăn ốc ở quê tui. Cua phải đựng bằng thùng thiếc cho nó khỏi bò ra. Cua đồng đầu mùa đều bư và mập lắm. Nhưng việc bắt cua đồng, ốc bươu vẫn bị coi là của con nít là vì đó là món ăn chơi và bán hông ai mua. Bắt được, đem vìa, lưa ốc bươu đem ngâm lá ổi, bỏ riêng để đó tính sau. Còn lại cua đồng thì rửa sạch, trút vô cái nồi nước sôi bự chảng. Luột chín đổ ra cái rổ thưa cho ráo. Đâm một tô muối ớt, nặn vô chút chanh. Rối thì cả nhà cha mẹ con cái, hú hàng xóm tới, ngồi xung quanh, làm một chầu hả hê cua luột chấm muối chanh. Ăn thả dàn. Ăn không, hổng cần độn cơm khoai gì ráo. Ăn chơi mà. Còn ốc cũng vậy. Cứ luột, xong rồi làm chút nước mắm cơm mẽ sả ớt. Và cũng xúm lại, bẻ gai bưởi, cây móc tay hay tăm cật tre, lể ăn chơi. Sao mà thiên nhiên quá đỗi. Riêng tui còn có thêm món độc là ốc nướng và càng cua nướng. Tui lựa càng cua thật lớn, ốc bươu thiệt bự đem đặt nằm ngữa trên lửa than. Nó sẽ sôi, bốc hơi xì xèo thơm thơm, rồi khô nước và vỏ cháy khét nghe thơm phức. Đập ra, thịt vàng lườm, vừa dai vừa giòn. Thịt ếch cũng vậy, tui lấy con ếch lột sẳn, sát chút muối, lấy nhánh tre chẻ đôi cặp gấp nướng cho tới vàng. Cũng ăn chơi tại chỗ. Các bạn thử đoán coi nó ngon cỡ nào. Cái xứ quê xa hóc bà tó có lối ăn uống kỳ cục vậy đó. Toàn là ăn nguyên chất chứ hổng biết ướp cả chục thứ gia vị kiểu Tàu.Và chính tui cũng dốt và kém văn minh văn vật lắm. Cho tới khi lên Sài Gòn, tui mới biết Phở, rồi Bún Riêu và chỉ nghe nói tới Bún Ốc. Sau này, một số bà con sống gần tỉnh, biết có người tìm mua cua đồng nấu bún, bèn gom xách đi bán để kiếm thêm chút tiền còm.

Soi ếch. Tối lại, nếu còn mưa thì đó là dịp đi soi ếch hội. Trên giồng

ểnh ương kêu uênh oang đục ngừ xa vắng. Trước sân nhà cóc âm thầm bắt mối, mấy con mối đất rã cánh sót lại hồi chiều. Không màn tới món cháo cóc ngon hơn cháo gà, tui bị thu hút bởi tiếng ếch kêu mưa ngoài ruộng, chúng đang hòa tấu nhạc tình. Vâng, mỗi lần mưa dầm tới tối thì từng đàn ếch họp lại kêu râng. Đúng ra hổng phải chúng hợp xướng đâu. Tiếng kêu râng trời đó phần lớn là do mấy con cái. Chúng đang hú bạn tình tới. Nếu chạy ngay tới chỗ đó mà


bắt thì hổng được bao nhiêu. Phải đơi chút nữa. Chừng nào nghe bớt ồn hay nín khe thì chính là lúc tụi nó đang tù ti với nhau. Y như người ta mình vậy. Vô trận rồi thì nó nằm im, nổi phêu phêu, bất kể nhân sự. Bắt ếch đang bắt cặp vậy mới thật là mê. Rọi cái đèn soi tới gần đụng nó mà nó hổng chịu lặn. Đúng ra thì cũng vì nó mê đèn, “chịu đèn” lắm. Tay trái cầm đèn, tay mặt lần lần trong tối sau chóa đèn, cho tới sát rối thọt nhanh ra chụp lấy nguyên cặp. Đã cái tay. Có lúc tui tò mò muốn biết tụi nó “bắt cặp” ra sao nên đứng yên quan sát thử. Coi ngộ lắm. Ếch bà thì bề xề một đống, ếch ông thì y như cụ đồ lưng ngắn hay ông tiên nâu sống nhờ…lưng vợ. Con cái bự chảng đang cõng con đực nhỏ síu trên lưng, phần hạ bộ của chúng hông có đụng chạm tiếp giáp nhau gì ráo, vì toàn thân con đực chỉ nằm tới “eo ếch” con ếch cái. Nhưng có cái gì đang tiết ra. Phần sau con cái có bao phủ một lớp nhờn có lộn hột é. Con đực thỉnh thoảng bắn ra từng tia nước mịn vô lớp hột é đó. Cái màng trứng loang loáng như dầu nhớt từ từ lan ra, nổi lềnh bềnh trên mặt nước, có khi rộng gần cả thước xung quanh. Sức sống đang hòa hợp cộng sinh. Rồi ít bữa sẽ có bầy nòng nọc? Bắt chúng ngay trận tiền như vậy tội quá. Mà sao tui vẫn thộp cả hai bỏ vô giỏ!?

Ông Dượng tui cưa cho tui mấy ống tre, thông 2 đầu. Da ếch đem bịt trống. Da con nhỏ thì dùng lon sữa bò hay lon trái vải bịt lại, để có thêm âm độ. Đũa tre trong nhà hao thêm. Rối những buổi trưa tụi tui hòa tấu nhạc trống “cơm” nhỏ tí siu.

Người lớn còn có cách bắt ếch bằng cái đó và mồi thuốc nhữ. Tối đem đặt trên gò đất gần ruộng, lâu lâu xách đèn đi thăm, sáng ra nhà có cả giỏ ếch. Tui hổng siêng học vụ này. Mà mấy ổng giấu nghề lắm. Hết mùa mưa, nắng khô đồng thì đi đào ếch.

Đào ếch.


Khoảng sau Tết, ruộng chỉ còn trơ gốc rạ và đất nẻ. Cá tôm tưởng đâu chết hết nhưng thật sự có một khối thực phẩm khá lớn còn tiềm ẩn dưới đất. Nhiều nhứt là chuột, rắn, cua, ốc, lươn, cá trê và ếch. Hầu hết núp trong hang. Hang ăn xéo vô dưới chân bờ ruộng. Muốn bắt chỉ có cách đào. Đào ếch hay chuột thì mê lắm nhưng nhiều lúc cũng hồi hộp. Sợ rắn. Nhìn miệng hang, có thể biết con gì trong đó. Hang chuột có đầy đất vụn và khô. Hang cua thường có một vạc bùn trên đó lấm tấm dấu chân. Hang rắn thi khô queo, láng o. Nhưng hổng phải lúc nào nó cũng đơn giản như vậy.

Rắn là tên gian manh, nó chuyện lựa hang đào sẳn mà chiếm đất cướp nhà người ta. Hầu hết là loại độc ác, giết người. Nó chui vô giết chủ nhà rồi ở đó luôn. Có khi nó mới chiếm chỗ định cư, hoặc nó chỉ mượn cái ngách lưng chừng để ở, chưa xóa hết dấu chân cua, tưởng hổng có nó, vội thò tay vô thì nguy chí mạng. Cho nên đi đào chuột, đào ếch phải dẫn theo chó, loại chó săn nhỏ con như chó Phú Quốc. Chó đánh hơi và giúp người bắt những con rắn hay chuột chạy vuột. Cẩn thận hơn là phải dùng cái ngoéo sắt nhỏ rà trước khi đào. Nhiều khi mới vừa móc móc là chuột hay rắn phóng ra rồi. Nếu chụp hụt, người và chó mặc sức mà rượt.

Bây giờ xin nói chuyện đào ếch của tui. Con ếch cũng khôn tổ cha, như cá trê cá rô, và nó cũng mánh như rắn, nhưng hiền hậu lắm. Con ếch moi sình thì giỏi nhưng bới hang đất khô thì bết lắm. Cho nên nó cũng chuyên môn ở đậu với cua đồng. Bắt ếch chỗ sình khó hơn là câu. Cho nên cứ tìm hang cua đồng, một công hai việc. Ruộng càng khô, nước trong hang càng giựt, con cua thỉnh thoảng phải nạo vét lòng hang cho sâu thêm. Vì vậy mà nó thường đụn lên miệng hang một bệt đất ẩm. Con ếch cũng cần nước, cho nên tìm cách lén vô ở chung. Nhưng hổng phải là con cua nó đồng ý đâu, nếu nó biết thì chắc đã sực món mồi tươi này rối. Không biết canh me hồi nào mà anh ếch chuyên môn lặn trong bùn tận đáy hang, im lìm nằm dưới bụng con cua, lâu lâu ảnh lén lú lỗ mũi lên để thở không khí. Sau khi móc con cua ra rồi, rà lại đáy hang, sâu trong bùn, thường là bắt được con ếch thật mập nằm ngụy trang trong đó. Phần nhiều là hang cạn, thọt tay là tới. Gặp hang sâu mới cù ngoéo hay đào cho rộng miệng dễ thọt tay hơn. Cây cù ngoéo làm bằng căm xe đạp hay cọng kẻm, cong cong nhỏ síu như ngón tay co, gắn vô cái cán tre, dùng móc cua, ếch, chuột, rắn… là trúng nghề nhứt. Ếch và chuột đồng mùa hè ngon một cách kỳ lạ. Chuột mập nhờ ăn


thóc gặt sót ngàn trùng trên đồng. Thịt chuột muối sả đem chiên hay nướng nguyên con, vàng hực, thơm phức, ăn cơm lấy tay bóc, môi và ngón tay mướt rượt, thiệt đã đời. Ếch đem kho sả ớt thì bảnh hơn thịt gà nhiều, ăn cơm cũng quên thôi, hoặc đem xào lăn để đưa cay, nhậu té lăn hồi nào hổng hay. Bữa nào làm biếng ra đồng, tui xách cần đi câu ếch.

Câu ếch. Câu ếch là môn dễ nhứt, giống như câu cá chốt, cá sặc, bãi

trầu hay câu cá lòng tong vậy. Cho nên việc này là của con nít, tui cũng rành sáu câu. Đi đôi với chuyện câu, còn có vụ đâm ếch cũng hông kém phần hấp dẫn. Xin từ từ kể cho quí vị nghe.

Đâm hay chỉa ếch và câu ếch mùa nào cũng làm được, nhưng thích nhứt là vào mùa khô. Khi trời dứt mưa, ếch rút vô tỵ nạn trong đìa, bào, giếng. Đất miệt giồng cao, ven giồng thường có bào với cây gừa phủ mát rượi, là chỗ lý tưởng cho ếch dung thân. Nhưng nó còn ở trong mấy cái giếng lạn, chung với ểnh ương. Giếng lạn là giếng nước tưới trầu, hoặc xài cũng được, có đó từ thời cố lủy nào, thường nằm dựa buội tre hay dưới tàn cây ngái. Nó hình cái nón lá khổng lồ lật ngữa, bên hông có vét con đường nhỏ để lội xuống múc nước thẳng vô cặp gào dai rồi gánh đi lên. Khi nước cạn, chỉ cần xách cái xuổng móng tay xuống vét thêm một chút. Đất giồng toàn là cát nên nước giếng lạn trong ve mát rượi.

Cây xà no (cây chĩa) gồm có cái mũi sắt làm bằng căm xe đạp, đập dẹp, mài nhọn và có cắt ngạnh một bên, y như nửa mũi tên, gắn vô đọt cây trúc thật thẳng. Trưa nắng chang chang, trời im


phăng phắng, ếch thường nổi đầu trên mặt nước hay nằm yên trên bờ chờ mồi. Con bướm, con mối hay châu chấu bay qua thì biết. Tui lén núp trên bờ ngồi chờ, lựa thế làm giàn phóng xà no. Thấy nó, đưa nhè nhẹ tới, còn cách chừng 4, 5 tấc, phóng một cái rẹt, tiếng ẹo a ẹo ơi vang lên là ăn tiền. Con ếch vừa vẩy dụa vừa kêu la có chút bi ai. Nhưng rồi tui vẫn đâm ếch và câu ếch. Nghĩ lại hồi nhỏ sao tui ác quá. Tội hơn là khi mình làm thịt nó, mới kê dao vô đầu cứa cứa là nó chấp tay lạy lia lịa, miệng cũng kêu éo éo. Rồi lại còn rạch lưng, tuột hết da, như cổi áo từ sau lưng, lột trần nó ra để nó nằm tênh hênh, như người mẩu thất thế khoe “đùi ếch trắng hếu”. Tội nghiệp lắm.Thiệt ra thì tui thích câu hơn. Câu ếch có vẻ ít ác mà thích thú hơn.

Chỉ cần có cái nhánh tre dài hay cây trúc con nho nhỏ là làm được cần câu. Sợi nhợ chừng vài thước. Cái lưỡi câu làm bằng kim cúc hay dùng lưỡi cũ của người lớn hông xài cũng được Đơn giản như vậy là vì khi nó táp, mình giựt một cái là đưa nó lên bờ ngay. Còn mồi thì dùng bông mướp. Dường như ếch mê ăn bướm hay mối. Con ếch đang nằm yên, cứ việc đưa cần câu ra nhấp nhấp cho cái mồi bông mướp vờn vờn lại, nó tưởng con bướm đang bay, quên nhìn cái cần phía trên, dù cách xa cả thước nó cũng vội phóng tới bắt cho được. Hàm ếch thì rộng hèn gì, cho nên nó hông thoát nổi. Trong cái yên tịnh buổi trưa, núp trong bóng mát, một mình âm thầm giựt một con ếch, vừa nghe giỡn óc nổi da gà vừa cảm thấy lâng lâng sung sướng, cái cảm giác ít ai biết được.

Nhưng câu hay đâm ếch có cái bất tiện là, mỗi lần bắt được một con thì làm động giếng, tụi nó lặn hết. Thay vì yên lặng ngồi chờ nó nổi lên lại, phải đi vòng vòng tìm chỗ khác, lác sau trở lại. Câu ếch cũng tập được cái tánh nguội, bớt nóng nảy, hổng khéo biến thành thiền sư ruộng.

Thịt ếch đôi khi đã trở thành cao lương mỹ vị, phổ biến khắp năm châu. Chiên bơ, cà ry, xào lăn, lăn bột, v.v. có trăm cách nấu nướng, xin miễn nói. Đời tui, tui chỉ thích món ếch kho sả ớt trong những bữa cơm đạm bạc gia đình mà lại nhớ muôn đời.

Bù Tọt. Trong nhiều lần kể chuyện, tui thường nhắc tới con bù tọt.

Bây giờ xin kể rỏ thêm một chút. Xin bà con đừng lẫn lộn với con “bò tót”. Có lẽ rất nhiều người chưa hề thấy nó ra sao. Bù tọt thuộc


loài ếch nhái, nhưng chuyên sống vùng nước lợ duyên hải. Nó in hịt con ếch, nhưng nhỏ con hơn, da lưng ít bông và lợt hơn, mình thon đầu nhọn hơn. Nó cũng từa tựa con nhái cơm, nhưng lại bự con hơn nhái, không trắng bằng nhái. Nếu nói nó là gà tre, thì ếch là con gà nòi. Dù cho già cách mấy nó cũng hông bự bằng ếch được Thịt bù tọt ngon như thịt ếch, rất dễ ăn, dễ chế biến, xương nó mềm lắm, ăn có thể nhai luôn. Hương vị những bữa cơm với bù tọt ram sả ớt hay xào củ hành cary một đời còn theo tui.

Khoảng thời gian mấy tháng cuối mùa mưa, bù tọt hay xuất hiện từng đợt rất nhiều, như hội. Nó nhảy lên đất liền, nhảy tùm lum đen đất, thấy mà ham, có khi nó lên gò, vô giồng và cả sân chợ làng, mặc sức mà hốt. Bà con miệt cồn duyện hải bắt từng càng xé, đem vìa lột da, đựng trong bao bố hay bao cà-ròn, chở lên tỉnh bán đầy chợ luôn. Dân thành có thêm buổi chơ dễ mua và ngợi hơn. Ngoài tôm cua cá tép, ông trời còn thưởng cho dân quê tui loại thực phẩm đặc biệt này, bổ dưỡng hơn thịt heo thịt gà.

Kết chuyện. Ngày nay ếch được nuôi theo phương pháp khoa học, thấy

nó tui hổng có cảm tình chút nào. Tui cứ nhớ héo ruột mấy con ốc bươu lớn bằng trái quít tui chạy ra ruộng bắt vô, rồi nướng liền trên bếp lửa cháo heo, lúc nào cũng đỏ rực, cháy vàng thì gấp đem ra. Ây dôi! Cái món ăn quê mùa hoang dã vậy mà sao nó buột trái tim tui dính khắn với quê hương, hông bao giờ lơi được.

Nghĩ lại Hai tui có cái may mắn làm dân quê thứ thiệt, lớn lên ráng đi học, biết chữ biết đọc rồi biết thêm đời. Lời quá. Tui lời có được một đống kỷ niệm quê hương sống thực sau lưng và thỉnh thoảng nhớ lại, kể cho bà con cô bác và các bạn nghe làm vui, cũng là hạnh phúc. Thành thật cảm ơn bà con và quí vị đã theo tui vìa thăm vùng kỷ niệm vàng ngọc đó. Hẹn gặp lại dịp khác. Au revoir./.

Hai Qụeo Central Coast OZ 7/2008


Röôïu ñeá, Coám deïp Taïp ghi cuûa Hai Queïo

Qua maáy laàn nghe tui keå chuyeän, khoûi noùi baø con coâ baùc ñaõ dö bieát tui laø daân queâ chaùnh hieäu, chuyeân moân keå chuyeän nhaø queâ. Vaäy thì naêm nay tui xin keå tieáp. Tröôùc tieân, xin noùi vìa röôïu ñeá. 1. RÖÔÏU ÑEÁ. Maù tui laøm ngheà ñaët röôïu nuoâi heo. Tui hay huï hôï phuï maù laøm maáy chuyeän ñoù, cho neân tui môùi daùm caû gan maø keå ra ñaây. Thaáy sao noùi vaäy, laøm gì keå naáy, hoång phaûi nhaø baùo noùi laùo aên tieàn. Tui voán aên ngay noùi ñaäm, lôû coù sô soùt xin baø con mieäm tình tha thöù. Roài nöõa laø moãi ñòa phöông coù caùch laøm röôïu hôi khaùc nhau moät chuùt, cho neân truùng traät gì thì xin baø con cho qua, mieån vui laø ñöôïc. Nhôù hoài moät ngaøn chín traêm laâu laém, coù baûn coå nhaïc Nam Phaàn bò nhaùi gioïng ñaët lôøi baèng maáy caâu nhö vaày: Röôïu naøy laø thieät röôïu röøng, Baän naøy laø baän thöù ba, Uoáng cho ñuùng ñieäu noù ngon laï kyø. Giôø uoáng toái nay khoûi uoáng. Laøm bieáng uoáng röôu ñaëng ñaâu. Maáy cha uoáng röôïu laø con Ngoïc Hoaøng(*) Con Ngoïc Hoaøng? Töùc laø vua, laø hoaøng ñeá. Röôïu hoaøng ñeá uoáng laø röôïu ñeá? Tui chòu bí, hoång bieát tieáng ñeá ôû ñaâu ra. Xin nhôø quí thaày chæ duøm. Nhöng röôïu traéng, röôïu röøng, ba si ñeá, saûn phaåm cuûa luùa gaïo, tuy ba maø moät. Cöù keâu röôïu ñeá cho noù goïn. Coù ngöôøi laïi phaân bieät röôïu ñeá laø röôïu neáp, coøn röôïu traéng laø röôïu gaïo?.Coøn neáu laøm baèng bo bo, hoät keâ, maät ñöôøng, khoai, baép... thì hoång bieát keâu laø röôïu gì? Vaø trong moät ñaát nöôùc chuyeân vìa noâng nghieäp, röôïu ñeá laø thöù quoác hoàn quoác tuyù. Caùch uoáng röôïu cuûa mình cuõng coù veû caàu kyø heát bieát. Cuøng laø röôïu, nhöng khi thì ñöôïc coi laø thöùc uoáng thieâng lieâng, cuûa tieân thaùnh treân trôøi treân nuùi; khi thì thaønh leã vaät tieäc tuøng cöôùi hoûi; khi thì bò xem laø chaát oâ ueá gaén lieàn vôùi daân say xæn beân quaùn coác leà ñöôøng. Töø cuùng röôïu, daâng röôïu, thöôûng röôïu, roài ñi xuoáng tôùi nhaäu, nhaâm nhi, lai rai, ñöa cay, kheà khaø, laøm ba sôïi, nhaáp, hôùp, noác, voâ, v.v. OÂi thoâi coù tôùi maáy chuïc thöù


baäc vaø giai caáp raäp khuoân theo xaõ hoäi Ñaïi Coà Vieät ta. Bôûi vaäy coù khi noù cuõng trôû thaønh quoác naïn, nhöùt laø sau 75, caùch uoáng röôïu bò xuoáng caáp. ÔÛ döôùi queâ thaát nghieäp, buoàn quaù, ngöôøi ta uoáng röôïu giaûi saàu, giaûi rieát bò bònh cheát caû ñoáng. Coøn noùi vìa caùch laøm röôïu thì cuõng coù nhieàu caùch goïi: naáu röôïu, caát röôïu, khaùp röôïu, ñaët röôïu. Duø laø ngheà moïn, vieäc khaùp röôïu vaø laøm muoái ngaøy xöa ñaõ bò haïn cheá theo chính saùch thueá khoùa cuûa Taây, neân baø con phaûi naáu leùn trong buoäi trong röøng, tieáng röôïu röøng naåy ra töø ñoù. Tôùi thôøi OÂng Dieäm, baø con mình naáu röôïu neáp thaû giaøn. Caùch ñaët röôïu. Ai cuõng laøm ñöôïc, queâ muøa doát naùt, hoång caàn bieát chöõ quoác ngöõ hay tieáng taây tieáng u gì cuõng ñeàu laøm ñöôïc raùo. ÔÛ döôùi queâ tui, coù theå noùi laø: nhaø nhaø khaùp röôïu. Vaø, ngöôøi ngöôøi uoáng röôïu! Coù 3 böôùc chaùnh ñeå laøm moät khaùp röôïu, ñoù laø: naáu côm da, uû röôïu vaø khaùp. 1. Naáu côm da. Côm neáp löùt hay côm gaïo löùt duøng ñeå uû men laøm röôïu goïi laø côm da. Naáu noù baèng caùi traõ, ít ai naáu baèng noài ñoàng. Traõ laø caùi noài ñaát thaät böï. Hoång coù ranh giôùi giöõa noài vaø traõ. Nhöng coi kyõ thì heå caùi noài naøo daøy, coù coå luøn, mieäng roäng vaø chöùa töø 20 lít trôû leân thì cöù vieäc keâu laø traõ. Ñong 10 lít neáp löùt, hay gaïo löùt, ñem vo saïch, roài naáu thaønh côm. Naáu sao cho noù thieät chín, nôû hoät vaø khoâ raùo. Phaûi ñaït ñuû 3 yeâu-caàu ñoù thì röôïu môùi truùng. Nhaø tui chuyeân laøm röôïu baèng neáp. Côm chín, xôùi ra, traûi moûng treân nia cho nguoäi. Chæ laáy côm rôøi, coøn côm chaùy ñem naáu meàm cho heo aên. Côm chaùy neáp ngon döõ laém. Cho neân heå khi naøo nghe caïo traõ roät roät laø maáy ñöùa con nít nhö tui lieàn chaïy voâ bôï moät gieà ñem ra chia nhau nhai roâm roáp, thôm phöùc gioøn ruïm, aên phaùt ngaây. Noù ngoït ngoït, beùo beùo, meàm vaø xoáp hôn côm chaùy neáp traéng. Thoa theâm muoái môõ haønh thì aên queân thoâi. Côm da luùc naøo cuõng phaûi naáu cho thieät kheùo, cho neân loaïi côm chaùy cuûa noù phaûi noùi laø ngon muoân naêm. 2. UÛ röôïu. Töùc laø voâ men. Mua loaïi men röôïu ngöôøi ta maàn saún baùn ôû tieäm, hay löïa choã quen maø mua, vieân noù troøn vaø deïp


deïp, moûng hôn nöûa traùi chanh caét. Hoï seõ chæ mình phaûi xaøi bao nhieâu vieân moät lít neáp. Maáy thôï laøm men giaáu ngheà döõ laém. Men Baéc Trang, Taäp Sôn, Ñaàu Bôø noåi tieáng trong tænh mình. Boû men voâ caùi gaùo döøa böï, giaõ cho nhuyeån nhö boät. Rôøø rôø thöû côm neáp, thaáy coøm aâm aám thì troän men voâ ñöôïc. Troän ñaûo cho kyû, khi naøo noù aùo men ñeàu roài tuoân noù voâ khaïp da boø* ñeå uû. Nhaø khaùp röôïu thöôøng saém raát nhieàu khaïp ñeå duøng theâm trong vieäc nhö chöùa nöôùc, chöùa heøm, chaùo heo. Côm uû roài phaûi eùm vöøa vöøa tay cho noù deõ, sau ñoù khoeùt caùi loã ngay chính giöõa saâu tôùi ñaùy khaïp, ñeå sau naøy khi thaêm chöøng mình seõ thaáy nöôùc röôïu töôm ra vaø daâng leân tôùi ñaâu. Ñaäy khaïp laïi baèng caùi bao boá tôøi* ñeå cho noù coù loã thôû. Ñaët röôïu phaûi canh thôøi tieát, löïa ngaøy naáu côm, choïn ngaøy maø khaùp. Trôøi gioâng hay möa nhieàu aåm laïnh, côm uû thì khoù daäy, röôïu khaùp bò thaát. Choã ñeå haøng khaïp, cuõng nhö nôi ñaët oâng loø ñeå naáu phaûi saïch seõ, kín gioù, hoång öôùt, hoâng khoâ. Baø con mình cuõng ñaõ töøng kinh ngieäm veà sinh moâi chôù boä. Thôøi gian uû röôïu phaûi töø 3 ngaøy ñoå leân. Sau 2 ñeâm ñaàu, thaêm thöû thì seõ thaáy hôi aám toûa ra. Sau ñeâm thöù 3 thì phaûi chan nöôùc röôïu. Laáy moät thuøng nöôùc ngoït (nöôùc gieáng) vaø saïch ñoå voâ côm röôïu, goïi laø chan. Ñeå ñoù theâm moät ñeâm nöõa môùi ñem naáu. Thöôøng thöôøng naáu côm da vaøo buoåi tröa, roài baét ñaàu khaùp röôïu vaøo giaùc saùng. Vaäy, baám ngoùn tay tính thöû, thaáy phaûi maát heát thaûy laø 4 ngaøy 4 ñeâm, môùi coù röôïu uoáng. Naáu sôùm hôn seõ maát röôïu, nhöng vì thôøi tieát xaáu maø khaùp treå 1, 2 ngaøy thì hoång sao. Khi thôøi tieát toát, coù theå naáu ngaøy 2 khaùp. 3. Leân khaùp. Caùi oâng loø khaùp röôïu coù hình cong troøn nhö moùng ngöïa ñöôïc ñaép baèng ñaát thòt, ñaát seùt moùc ôû tröôùc ruoäng. Buøn maø nhoài vôùi traáu hay bui bui, laøm oâng taùo, noù chaéc hoång thua xi maêng. Boä ñoà ngheà cuõng giaûn dò, ai cuõng laøm ñöôïc. Tröôùc heát laø caùi traõ meï ñeå naáu, böï côû 40 lít trôû leân. Keá ñoù laø caùi traõ con, duøng laøm caùi naép ñaäy, uùp ngöôïc xuoáng, mieäng con loït loøng vaø naèm trong mieäng meï, coi noù gioâng gioáng hình soá 8. Treân ñænh soá 8, coù kheùt caùi loã troøn côû ngoùn tay ñeå hôi röôïu chui leân. Roài tôùi caùi oáng daãn hôi, laøm baèng ngoïn


tre giaø, lôùn hôn cuøm tay moät chuùt, noái lieàn noài röôïu vôùi boàn tuï hôi. (OÁng naøy laøm baèng tre thì toát hôn oáng baèng nhoâm). Boàn tuï, laøm baèng caùi dieäm saønh coù traùn men, böï côû 2 gang, ñaët cao hôn noài naáu. Dieäm ñöôïc ñaët treân keä, hình daùng gioáng nhö gheá ñai cao caúng. Mieäng dieäm ñöôïc ñaäy kín baèng caùi thau nhoâm laät ngöõa, ñeå chöùa nöôùc laïnh. Gaëp laïnh, hôi bieán thaønh röôïu roài thì laøm sao laáy noù ra? Caàn theâm moät oáng truùc con nöõa. Noù chæ coù chuùt nò, nhoû baèng ngoùn tay vaø daøi côû moät gang thoâi, maø neáu hoâng coù noù thì hoång thua gì bò bí ñaùi. Ñoù laø caùi oáng nhoû gioït, ñaàu treân gaén meo moät beân voâ loã con döôùi ñít dieäm, ñaàu döôùi thoøng xuoáng, ñöôïc voùt nhoïn nhö hình ngoøi vieát laù tre ñeå toùm röôïu laïi thaønh sôïi. Khi röôïu ra thì höùng noù baèng chai lít thaät trong, mieäng chai ngaäm caùi loøng thoøng. Ñoù laø toaøn boä heä thoáng giaøn khaùp. Coøn maáy choã raùp noái thì laøm sao cho noù kín hôi? Phaûi traùm laïi baèng moät loaïi khaèn töï cheá. Laáy xaùc heøm nhoài vôùi caùm chöøng moät hoài thì noù seõ thaønh thöù hoà chaéc nhö ñaát seùt, traùm maáy keû hôû laïi. Caøng khoâ noù caøng chaéc, hoång nöùt hoång xì baát töû. Roài thì tôùi caùi muïc seõ coät gioø chuû nhaø suoát 4, 5 tieáng ñoàng hoà. Ñoù laø muïc naáu, hay caát. Nhöng thaáy vaäy maø hoâng cöïc. Môùi ñaàu cöù vieäc ñoát löõa lôùn cho mau soâi. Khi röôïu saép soâi thì bôùt cuûi töø töø. Thaáy röôïu baét ñaàu nhoû gioït thì bôùt löõa toái ña. Ñieàu chænh löõa cho röôïu ñeàu gioït laø coù theå boû ñoù cho oâng loø giöõ duøm 5, 10 phuùt ñeå mình laøm vieäc khaùc. Hay dôû laø ôû caùch caùch chuïm cuûi. Phaûi duøng cuûi khuùc, cöùng chaéc, laâu taøn, nhieàu than. Chæ caàn 2 goác tre khoâ laø ñuû noài khaùp. Y chang kieåu naáu chaùo heo hay haàm noài baùnh teùt Teát. Coù hai ñieàu quan troïng khaùc laø: 1 laø canh ñöøng cho röôïu chaûy thaønh sôïi böï, nhö vaäy laø löõa lôùn, röôïu bò hoâi kheùt; toát nhöùt laø cho noù nhoõ gioït thieät nhaët, kieåu chaám gaïch chaám gaïch hay sôïi thieät nhoû. Thöù 2 laø thænh thoaûng phaûi lo thay nöôùc. Thaêm chöøng nöôùc trong thau naèm treân dieäm, thaáy noùng thì duøng caùi gaøo laù muùc ñoå xuoáng khaïp rieâng, roài muùc nöôùc laïnh thay voâ. Röôïu ra ñaày chai, ñoåi chay, laáy ra phaûi saép noù theo thöù töï chai nhöùt, chai nhì, chai ba,.. Chai röôïu nhöùt trong nhö nöôùc möa, maïnh treân döôùi 60 chöõ,


thôm noàng, Martel coå cao coå luøn hoång ñoåi, Vodka Sakeâ lôùn moàm to mieäng cuõng thua. Cho tôùi chai thöù tö thì baét ñaàu ñuïc daàn. Neáu hoûi moät khaùp naáu ñöôïc maáy lít röôïu? Xin thöa, trung bình laø 5 lít. Neáu naáu baèng gaïo thì ñöôïc 5 lít, hay ít hôn. Coøn neáu naáu baèng neáp thì ñöôïc hôn 5 lít. Maáy chai sau choùt, keâu laø röôïu ngoïn, cöù vieäc laáy cho dö ra ñeå daønh nuoâi giaám. 4. Pha röôïu. Ñeå röôïu cho nguoäi roài ñoå töøng chai theo thöù töï 1, 2, 3 voâ caùi thau nhoâm traéng vaø thieät saïch. Duøng caùi ca muõ khuaáy khuaáy, muùc leân cao roài ñoå xuoáng. Muùc leân ñoå xuoáng nhieàu laàn. Noåi boït traéng heáu. Nhìn boït nhieàu ít, queän hay rôøi, tan mau hay deõo nheïo, vaø coi ñoä trong ñuïc laø bieát röôïu ngon côû naøo. Baïn thaéc maéc sôï röôïu hoång ngon haû? Cöù laáy ngoùn tay nhuùng voâ roài seït hoäp queït ñoát thöû, ngoùn tay baïn phaùt hoaû ngay. Neáu thöû vaäy maø chöa vöøa yù thì cöù laáy ñoà ño mang theo ño thöû. Töø 48 tôùi 50 ñoä y nhö raèng. Maáy baø kinh nghieäm cuøng mình ñoù nghen. Röôïu traéng maïnh nhö vaäy neân daân xöù mình chuyeân moân ñoát röôïu nöôùng khoâ möïc, khoâ boø, toâm gaêm, khoâ caù khoai... Rieâng maáy baø coøn naèm choã (ôû cöõ) thì ñoå röôïu voâ dóa, ñoát leân xoâng maët, moâi maù ñoû hoàng nhö con gaùi muoán choàng, hoaëc, ngoaøi vieäc hô baèng muoái rang, ñoát theâm röôïu hong khuùc haï boä seõ lieàn da chaéc thòt, xoaù maát veát nhaên, treû laïi choàng khen, khoûi caàn vìa Vieät Nam ñieàu trò vaù may.

Phoù saûn cuûa röôïu. Nhö tui vöøa noùi, röôïu ngoïn ñem nuoâi giaám. Nuoâi töø khaïp naøy qua khaïp khaùc. Loaïi giaám naøy ngon vaø toát hôn giaám tieäm. Nhöng caùi chuû yù cuûa vieäc ñaët röôïu laø laáy heøm nuoâi heo. Tieàn baùn röôïu lôøi raát ít, coù khi chæ hueà voán, phaàn lôøi chính laø noài heøm. Nhaø nuoâi nhieàu heo, trong chuoàng ngoaøi saân ñuû loaïi, ngoaøi thöùc aên chaùnh laø chaõo chaùo thaät böï naáu baèng gaïo löùt, phaûi ñoän theâm chuoái caây, caùm vaø heøm nöõa thì môùi coù lôøi. Nöôùc heøm coøn chuùt hôi noàng vaø coù vò chua, kích thích bao töû gheâ ñi. Heo con ñöôïc vaøi thaùng tuoåi thì taäp cho noù aên heøm. Khi noù ghieàn roài thì noù uoáng nöôùc heøm thaáy baét thöông. Heo nuoâi heøm mau lôùn nhö thoåi, maäp troøn nhö bong boùng, nhöng maø maäp boïng vaø nheï kyù. Ngoaøi ra heøm coøn taåy ruoät heo,


saùn laõi cuõng bò xæn vaø troâi maát heát, neân hoång sôï heo bò coù gaïo. Heøm! Heo aên ñöôïc thì ngöôøi aên ñöôïc hoâng? Cuõng laøm laùng luoân. Neø. Nöôùc heøm naáu canh chua ngon heát xaûy ñoù nghen. Noù ñuïc ngaøo, chua leø maø vaãn coøn vò ngoït ngoït, cho neân ñem naáu caù ngaùc, treâ traéng, löông, lòch thì phaûi keâu noù laø cao löông myõ vò môùi xöùng. Maáy thöù naøy thòt dai, ñuïng voâ heøm noù mau meàm maø vaãn gioøn vaø trôû neân ngoït laï kyø. Keá tôùi laø caù ñuoái, caù uùc, caù laêng xeáp haïng nhì. Coøn caù loùc maø chôi vôùi heøm thì keå nhö thua meàm mình. Ñaëc bieät daân mieät Coàn coù moùn ba khía töôi naáu canh chua heøm. Khoûi cheâ, noù ngoït ngay ngoït ngaát, voû gioøn tan, maïnh raêng nhai luoân xaùc môùi ñaõ. Coøn moùn nöõa, ñaøng trong mình ít ai bieát, laø duøng xaùc heøm, chôù hoâng laáy nöôùc, nhöùt laø heøm neáp than, ñem naáu vôùi caù, keâu laø naáu boång. Baïn tui, Baéc kyø, naáu cho aên thöû. Noù buøi buøi ngoùt ngoùt, hoång chua, maø boác heát keå. Caùi moùn naáu boång naøy cuõng ñoäc ñaùo nhö moùn boáng (da heo saáy) ngoaøi aáy vaäy. Vaøi thöù röôïu baø con. Caùc baïn thöôøng nghe noùi röôïu ñaäu naønh, röôïu neáp than, laõo töõu... maáy thöù ñoù ñeàu laø con chaùu cuûa röôïu ñeá. Ñaäu naønh ñem rang cho vaøng vaø thôm roài xay thaønh boät to hoät, ñem goùi voâ mieáng vaûi muøng, ñôïi khi leân khaùp thì boû noù voâ boàn tuï röôïu. Röôïu thaám ñaäu rang, seõ coù maøu vaøng vaøng, thôm phöùc. Neáu caàn ñeå theâm chuùt ñöôøng pheøn. Vöøa thôm vöøa ngoùt ngoùt. Uoáng say cheát boû. Coù vaäy thoâi maø daùm keâu laø röôïu ñaäu naønh!? Maù tui lôøi no nhôø ñoà maéc dòch naøy. Coøn röôïu neáp than thì sao? Naáu moät noài neáp than coøn löùt laøm côm da, roài uû baèng men côm röôïu ngoït. Sau 3 ngaøy thì, thay vì chan baèng nöôùc laû, laáy röôïu traéng chan voâ. Roài ñeå ñoù ñoâi ba ngaøy hay 1 tuaàn cuõng hoång sao, côm röôïu seõ baõ ra. Muoán xaøi thì laáy vaûi muøng löôïc laáy nöôùc, chôù hoång coù caùi vuï caát hay naáu. Chaát nöôùc hoån hôïp naøy ñuïc ngöø vaø tím ngaét, vò noàng noàng ngoït ngay. Ñoù laø röôïu neáp than! Uoáng say heát ngoài daäy. Tuyø löông taâm, ngöôøi ta pha chaát neáp than nhieàu ít, theâm ñöôøng hay nöôùc laïnh voâ hay khoâng. Coøn röôïu laõo töõu laø röôïu boå, daønh cho oâng giaø baø caû vaø ngöôøi môùi sanh. Caùch laøm gioáng nhö röôïu neáp than nhöng coù theâm thang thuoác baéc boû chung voâ ngaâm. Chan röôïu nhöùt voâ roài haï thoå


chöøng vaøi thaùng, caøng cuû hôn caøng toát. Hoài nhoû tui aên caép uoáng hoaøi nhöng coù leû vì chöa tôùi tuoåi bieát boå, hay chöa coù choã ñeå boå, neân chæ nghe noù ngoït dòu nhö röôïu con meøo taây coå eïo. Noùi nhoû nghe, maù tui nhôø uoáng laõo töõu daøi daøi neân sanh 13 ñöùa con maø vaãn coøn khoûe nhö gaùi xuaân. Coøn moùn röôïu thuoác? Vò naøo maø muoán cöôøng döông boå gaân boå coát, muoán ngaâm toa thuoác Meânh Maïng hay ngaâm raén, reát, caéc keø, saâm nhung, haûi maõ, xuyeân ñoã troïng, cao xöông coïp, vaân vaân, thì tui baøy cho, cöù voâ gioàng voâ soùc maø mua röôïu chính goác 2 chai loaïi nhöùt vaø nhì thoâi, ñem vìa ngaâm cho ñaùng ñoàng tieàn baùt gaïo, chôù ñöøng mua röôïu chôï. Tôùi ñaây hai tui xin döùt vuï naøy. Xin keå tieáp moùn coám deïp. 2. COÁM DEÏP

Caùi moùn naøy noù laï ñoái vôùi baø con vuøng ngoaøi, nhöng laïi raát laø phoå bieán ôû xöù ruoäng, mieät Soùc Traêng vaø Traø Vinh cuûa mình. Rieâng ñoái vôùi tui, noù laø moùn ruoät, vì tui soáng ôû trong ruoät cuûa noù: xöù Mieân. ÖØa, coám deïp laø moùn aên truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Khmer vaø laø ñaëc saûn cuûa Traø Vinh. Vuï naøy tui cuõng raønh 6 caâu, xin keå sô sô cho baø con nghe chôi. Muøa coám deïp. Moãi naêm, cöù vaøo cuoái thu, laù ngoaøi ñöôøng ruïng nhieàu...AØ khoâng, baét chöôùc traät roài. Phaûi noùi nhö vaày môùi truùng: Tui seõ keå cho baïn nghe, hoài ñoù khi muøa ñoâng vöøa chôùm, vaøo nhöõng buoåi sôùm mai, tui ñi hoïc treân con ñöôøng gioàng caùt buõn, beân phaûi laø ruoäng ñoàng bao la, beân traùi laø haøng raøo tre xanh ngaét. Chaân traàn daäm caùt luïp buïp maø maét lo nhìn quanh quaát ñaâu ñaâu. Khí trôøi maùt röôïi, caây coû naèm im, Nhöõng gioït söông trong veo coøn oâm caùi ñuoâi nhoïn cuûa muoân ngaøn hoa laù. Haøng tre cuùi ñaàu gaät guø say nguû, döôùi goác, daây bìm bìm giaêng kín nhö ñaáp meàn, ñieåm ñaày boâng tím, töøng khuùm raûi raùc, lan xa. Ñoái laïi, beân kia ñöôøng laø ruoäng ñoàng ñaày aép luùa chín, thoang thoaûng höông thôm, cuõng ñang coøn nguû, hoät luùa cuõng ngaäm söông. ÔÛ ñaây laøm luùa muøa, loaïi thaân cao, phuû khoûi ñaàu ñaùm nhoû chôi cuùt baét trong ñoù, giôø chín thaân naëng ngoïn oaèn. Coù leû vaøi côn gioù chöôùng ñaàu muøa ñaõ löôùt qua, nheø nheï vuoát ve, nheï


thoâi, cuõng khieán noù ngoan ngoaûn cuøng nhau naèm raïp xuoáng nguû, xuoâi theo moät chieàu, goái ñaàu leân nhau, thaáy toaøn hoät, maø haøng cuoái döïa ñaàu leân bôø, coi thieät toäi nghieäp vaø deã thương laøm sao. Nhöõng maûnh maøu vaøng, maøu naâu ñen cuûa nhieàu loaïi luùa kheùo trang trí cho taám thaûm meânh moâng naøy. Coù nhieàu choã loõm xuoáng, goác raï trô leân. Ruoäng ñaõ khoâ nöôùc. Muøa gaët ñaõ baét ñaàu. Thaùng 10, thaùng 11 aâm lòch roài. Vaø, baáy giôø cuõng chính laø muøa coám deïp. Caùch laøm coám deïp. Coám deïp laøm ra töø neáp, nhöng phaûi laø neáp non môùi ñuùng ñieäu. Khi naøo caàn, chaïy ra ñaùm ruoäng vaøng gaët vaøi boù ñem vìa, loaïi neáp vöøa giaø maø chöa chín, roài traûi ñeäm ra, laáy hai chön ñaïp töøng boù, treïo qua treïo laïi, giuõ laáy hoät, ñem saãy sô baèng caùi nia, seõ coù thuùng neáp meàm meàm thôm phöùc. Ñem rang laøm lieàn. Nhöng tröôùc khi voâ chuyeän giaõ hay ñaâm, xin nhaéc sô qua vìa caùi coái. Xöa coù baøi haùt: “Trong ñeâm traêng, tieáng chaøy khua, ai haùt vang trong ñeâm tröôøng meânh mang..”. OÂng Hoaøng thi Thô giaõ gaïo kieåu ñoù laø giaõ baèng caùi coái vuoâng, laøm baèng khoái caây böï, nhöng luøn xòt, cao chöa tôùi moät thöôùc, coïng vôùi caùi chaøy moå coù caùi caùn taàm vong luïi voâ ngang hoâng, duøng hai tay naém noù boå leân boå xuoáng nhö ñoùng coïc nhaø. Thænh thoaûng goû chaøy nghieâng voâ mieäng coái caùi kinh cho rôi gaïo dính, ñöùng xa nghe cuïp-kinh, cuïp cuïp-kinh, kinh-cuïp, ñoù laø tieáng chaøy khua, hay laém. Maø cuõng meät laém. Thöôøng phaûi giaõ chaøy ñoâi, cho mau. Kieåu giaõ naøy phoå bieán ôû vuøng ngoaøi. Traø Vinh thì khaùc. Cuõng laø coái vuoâng, hình daùng y chang vaäy, nhöng böï hôn, giaõ laàn caû giaï gaïo, duøng chaân ñaïp thay tay. Caùi chaøy naøy böï laém, nhöng ñöôïc gaén voâ ñaàu to cuûa caùi ñoøn baãy laøm baèng troïn 1 thaân caây lôùn gaàn 1 oâm, daøi ba boán thöôùc, taïo thaønh hình chöõ “L” hay caùi oáng ñieáu. Ñoù laø chaøy ñaïp, noù ñöôïc naâng baèng caû caùi giaøn caây cöùng chaéc, coù loùt saøn hai beân baøn ñaïp ñeå ñöùng, hai ba ngöôøi leo leân hoång nhaèm nhoø gì. Ñöùng treân saøn cao gaàn 1 thöôùc, chæ caàn 1 ngöôøi lôùn cuõng ñuû, roài böôùc leân böôùc xuoáng ôû cuoái ngoïn ñoøn baèng thaùn, chaøy ngoùc leân moå xuoáng, moät caùi roät laø gaïo traéng lieàn. Ñaây noù chæ keâu ình òch maø hoâng khua cuïp-kinh, cho neân laâu laâu ngöôøi giaõ phaûi ngöøng chaân nhaûy xuoáng, laáy caây


choùng ñaàu chaøy cho hoûng leân, ñeå troän ngheïn, töùc laø laáy tay moi moi gaïo khaén döôùi ñaùy coái leân troän cho ñeàu vaø rôøi ra. Coái naøy tieän lôïi hôn thaáy roû, giaø treû lôùn beù gì ñeàu giaõ ñöôïc raùo. Trong ñoù coù tui nöõa nghen. Böôùc leân böôùc xuoáng. Nhö ñi boä leân thang laàu. Khoûe re. Laøm coám deïp hoång coù xaøi hai thöù vöøa noùi. Maø phaûi duøng coái doït vaø chaøy doït. Caùi coái naøy ñöôïc laøm baèng thaân caây troøn, cao caû thöôùc, roäng töø 2 gang trôû leân, khoeùt caùi loã saâu xuoáng, ñeõo caùi hoâng cho eo eo, giöõ nguyeân caùi moâng böï laøm baøn toïa cho vöõng. Caùi chaøy cuõng baèng caây troøn, böï hôn baép chaân, daøi côû thöôùc röôõi, giöõa thì eo thon laøm choã naém, hai ñaàu chôø vôø mum muùm, ñaàu naøo doït cuõng ñaëng. Nhìn hai ngöôøi ñaøn baø Bahnar hay Señang mieàn nuùi, mình ngöïc traàn, ñöùng ñoái dieän nhau saùt coái, cuøng doït chaøy ñoâi moät coái luùa, daùng ñieäu nhòp nhaøng, töng töng, öôûn tôùi eïo lui, nhö 2 con haûi maõ khieâu vuõ, tui ñaõ töøng nhôù nhaø muoán ñöùt ruoät, nhôù baø con tui ôû queâ ñaâm coám deïp. Noùi vaäy coù nghóa laø caùi coái doït naøy hoâng phaûi cuûa rieâng ai, töø Baéc voâ Nam, töø ñoàng leân tôùi nuùi, ñaâu ñaâu cuõng bieát xaøi. Nhöng maø, tui daùm cam ñoan, ngheà ñaâm coám deïp laø cuûa rieâng queâ tui, vuøng ruoäng gioàng Traø Vinh. Caùi coái doït laø chaùnh. Coøn phaûi coù theâm nia, thuùng, 1 caùi vöøng vaø 1 caùi saøng. Moät ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc. Phaûi caàn ít nhöùt laø 4 ngöôøi ñeå laøm nhieàu vieäc noái tieáp nhau, maø Myõ keâu laø phöông phaùp Taylor daây chuyeàn gì ñoù, thì môùi mong laøm ñöôïc nhieàu ñem baùn. Neø heùn, 1 ngöôøi ñöùng rang neáp, hai ngöôøi keá ñöùng giaõ, vaø cuoái cuøng laø 1 hay 2 ngöôøi nöõa lo saãy, saøng vaø löïa thoùc. Phaûi laøm ngoaøi trôøi, toát nhöùt laø vìa chieàu hay ñaàu hoâm, cho maùt. Ñoå neáp voâ caùi meû noài ñaát böï ñang noùng treân beáp, chöøng 1,2 lít moãi meû, rang cho leï vaø ñeàu tay. Khi nghe thaáy vaøi hoät baét ñaàu noå loáp boáp thì böng leân truùt voâ coái, ñeå ñaâm ngay. Hoät coáâm chuoài nöûa vôøi ñoù coøn noùng hoåi xoáp xoäp. Trong khi ngöôøi kia tieáp tuïc rang meû keá thì hai ngöôøi thôï giaõ phaûi doït cho gaáp cho nhanh, hoâng thoâi neáp nguoäi seõ bò cöùng, gioøn, maát deõo, khoù ñaâm. Nghe xoät xoät vì coøn xoáp. Roài chuyeån qua buïp buïp, cuïp cuïp. Ñaëc bieät laø coám deïp deã bò ngheïn, deã bò dính nhau. Cho neân 1 trong hai ngöôøi, ñöôïc xem nhö thôï caùi, tay naøy thì


ñaâm, tay kia thì caàm caùi ñuõa beáp tre daøi caû thöôùc naïy lia naïy lòa ñeå choáng maéc ngheïn, tieáng naïy chen giöõa tieáng chaøy rôi, raát aên nhòp, taïo neân aâm thanh ngoà ngoä: buïp, caø-xeït, buïp, caø-xeït, buïp... Hoâng bieát tuïi Taây coù thaáy vuï naøy hoâng maø hoï cheá ra nhòp disco nghe y chang. Coøn caùi vieäc lao ñoäng chaân tay cheøo xuoàng hay giaõ gaïo kieåu naøy, duø ñoå moà hoâi con moà hoâi meï, meät thaáy cha, nhöng thöôøng bò laøm ñeà taøi cho baøi haùt “nghe tieáng vôi tieáng ñaày. Khoan khoan hoø, hoø hoø khoan.”! Giaõ xong coái, ñoå coám xuoáng nia, chuyeån qua khaâu thöù 3, ñeå saøng saãy cho saïch traáu, boùp rôøi hoät dính, roài vöøng ñeå baét coám leùp. Neáu laøm vaøo muøa gaët, duøng ñöôïc neáp non, hoät coám coù loám ñoám xanh lôït hoång ñeàu, nhöng maø thôm phöùc, ñeå bao laâu vaãn deõo vaãn ngon. Coøn neáu laøm traùi muøa, duøng neáp giaø khoâ, thì phaûi ngaâm tröôùc nhieàu giôø cho meàm vaø deõo, loaïi coám naøy seõ coù maøu traéng ngaø, gioøn, laït, keùm ngon. Daân buoân thöôøng boû maøu xanh voâ, nhuoäm ñeàu traân, coi thaáy gheâ, ai maø khuøng môùi mua.

Sau ñaây noùi vìa caùch aên coám deïp.

Caùch aên coám deïp thì noùi hoång heát. Tui xin phaân loaïi laøm 2 caùch: Caùch thöù nhöùt theo nghi thöùc leã aên oùt cuûa ñoàng baøo tui, ngöôøi Khmer, vaø 1 loaïi khaùc phaøm phu töïc töû cuûa ngöôøi An Nam mình.

Leå Ok ombok cuûa ñoàng baøo Khmer. Muøa coám deïp chính laø muøa oùt-ombok. Mình keâu goïn laø muøa aên oùt. Chæ ôû Soùc Traêng vaø Traø Vinh môùi coù. Coám deïp (tieáng Mieân keâu laø Omboâk) laø moùn leã vaät chính, nhö kieåu baùnh chöng baùnh daøy cuûa con chaùu Huøng Vöông. Haèng naêm, sau khi xong muøa maøng (xöù mình chæ laøm ruoäng 1 muøa, thaùng 9 thaùng 10 laø chín heát), ñoàng baøo Khmer toå chöùc nhieàu leã loäc, keå töø thaùng 9 ta trôû ñi, naøo laø He Ta thanh, Ñuoânn Ta roài tôùi oùt-ombok*. Leã aên oùt toå chöùc ñuùng ngaøy raèm thaùng möôøi. Muïc ñích laø taï ôn trôøi ñaát, giuùp möa thuaän gioù hoøa, ñöôïc muøa no aám, cuøng thaàn thaùnh ñaõ phoø hoä cho maïnh gioûi


bình an, vaø cuøng luùc caàu xin ñöôïc phoø hoä tieáp cho muøa tôùi. Sau leã aên oùt, ñoàng baøo tui coøn thaû thöõng leân trôøi cuõng vôùi ñieàu caàu nguyeän töông töï nhö treân. Haàu heát moãi nhaø töï ñaâm coám deïp ñeå cuùng. Nhieàu nhaø ôû chung vuoâng thì gom laïi cuùng chung cho xoâm tuï. Chuaån bò xong, ñôïi traêng leân khoûi ngoïn tre, gia ñình ñaët baøn thôø giöõa saân, saân raát roäng vaø saïch vì ñaõ ñöôïc doïn deïp ñeå laøm baõi ñaïp luùa, treân baøn coù nhang ñeøn, coám deïp troän döøa, traùi caây, döøa xieâm, bình boâng, nöôùc mía eùp v.v. vaø caây maáy mía töôi laù cong cong ñeå trang trí. Ít coù ai cuùng baùnh, vì ñaây töøa töïa nhö cuùng oâng thieân. Phía sau coù traûi taám ñeâm böï. OÂng Döôïng tui, ngöôøi Khmer chaùnh hieäu, sau khi cuùng vaùi raát laâu, laåm baåm baèng tieáng Mieân maø tui chöa hieåu noåi, roài môùi keâu gia ñình con chaùu ñöùng hay quyø xuoáng sau baøn thôø, nhaém höôùng maët traêng maø laïy. Sau cuøng laø caùi muïc oùt. Oùt hay aên oùt. Noù coù phaûi daønh öu tieân hay baét buoäc cho con nít? Maø ngöôøi lôùn ñöôïc mieãn. Coøn tui maø lôû coù ñang chaïy giôõn voøng voøng cuõng bò keâu laïi, baét quyø goái xuoáng, ngöôùc maët leân, haû hoïng ra cho böï, roài thì 1 buïm coám deïp truùt voâ mieäng, ñaày cöùng. Trôøi ñaát. Maéc ngheïn cheát. Nhöng ñöôïc cöng môùi cho aên nhieàu nhö vaäy. Aên nhieàu ñöôïc phöôùc nhieàu. Nhö aên baùnh thaùnh trong nhaø thôø? Ñaèng kia chæ le caùi löôõi ra nhaän mình Thaùnh, chuùt nò. Ñaèng naøy phaûi ngoám phuøng mang!? Phaûi nghieâm trang nhaän laáy, phaûi laáy tay buïm laïi roài nhai chaäm chaäm, nuoát voâ töø töø. Tinh hoa phöôùc loäc trôøi cho maø.Tieáng oùt, phaùt aâm Khmer cho thaät truùng laø ook, coù nghæa laø aên moät doác ñaày mieäng nhö Hai tui vöøa laøm. Ñoù laø nghi thöùc. Chæ caàn một oùt nhö vaäy laø ñuû leã. Roài sau ñoù muoán aên kieåu naøo thì aên. Coám deïp môùi, troän döøa raùm naïo, uû nöôùc mía meàm mòn, ngon heát bieát. Hoaëc chan nöôùc mía voâ laøm cheø, kieåu aên corn flake söõa töôi, cuõng haáp daãn chöa töøng. Nöôùc mía! Baø Dì naêm cuûa tui duøng caùi maùy eùp gioáng caùi khuoân baøn baøo thôï moäc, ñeå noù treân mieäng dieäm, roài boû töøng loùng mía ngaén nhö khuùc mía ghim voâ, laáy mieáng caây deïp nhö löôõi baøo, laøm caùi ñoøn baãy naïy naïy, nöôùc mía chaûy xuoáng dieäm ro ro, maëc söùc uoáng. Muøa traêng thaùng möôøi vaø Ok-ombok laø vaäy ñoù baïn aï. Nhaéc laïi maø theøm maø nhôù sao ñaâu. Hoàn ôû ñaâu baây giôø?


Coøn caùch aên coám deïp cuûa ngöôøi Vieät thì noùi ra chaéc seõ thöøa. Tuøy khaåu vò, bieán cheá ra ñuû thöù. Ñaây tui chæ daùm khoe maáy ñieàu. Tröôùc heát laø baø nhaïc cuûa tui chuyeân ngheà baùnh teùt, baùnh uù, baùnh döøa, moät thôøi vang boùng, maø trong ñoù hoång thieáu moùn baùnh teùt coám deïp. Baùnh teùt coám deïp nhöng ñaäu xanh! Tui daùm döùt 1 laàn 2 xaâu, töùc 1 chuïc caùi, tænh bô. Ñaëc saûn Traø Vinh ñoù baø con. Roài tôùi chuyeän baø chò daâu vôï baát huû nöõa. Coù ñoàng höông TV ñaõ nhaéc tôùi tieáng rao haøng ngaøy xöa maø ñaønh queân maát tieáng rao cuûa chò vôï tui. Xin nhaéc laïi. “Ai aên ñaäu ñen naáu ñö.ö öø ôø.ôøng hoân” Cheø ñaâu ñen maø rao nhö vaäy nghe môùi ñaõ. Ñoù laø veà ban ñeâm. Luùc ñoù chöa laøm em chò, ngoài hoïc baøi maø nghe chò rao thì tænh nguû, vaø coøn söûa laïi “ Ai...em giöõa ñöôøng” gì ñoù, roài xuùm nhau cöôøi nhö quyû xöù. Nhöng maø chöa baèng caùi caâu rao sau ñaây, vìa coám deïp, baùn ban ngaøy, thöôøng vaøo xeá tröa, nhö vaày neø: Ai aên chuoái- chöng- chuoái- xaøo- döøa- sa- keâ- coám- deïp- troän- döøa ñöôøng ca.a.at.aùt hoâoâoân. Ñaõ quaù xaù ñaõ. Tieáng rao daøi nhaèng cao vuùt, trong veo ngoït ngaøo hôn ñöôøng pheøn nöõa chöù ñöøng noùi ñöôøng caùt. Coám deïp, duø ñaõ troän döøa naïo, öôùp nöôùc döøa töôi, ngon laém roài, maø laïi chan chuoái chöng nöôùc coát döøa voâ nöõa, aây doâi, aên thöû 1 laàn chaéc quí vò seõ nhôù tôùi heát ñôøi. Ñoù coù leû laø moùn ñoäc chieâu cuûa baø chò ngheøo naøn, ngaøy laån ñeâm chuyeân buoân gaùnh baùn böng, cuûa ñaát Traø Vinh thaân yeâu xa laéc. Taûn maïn vìa coám deïp. Sau cuøng, xin pheùp baø con cho tui noùi theâm chuùt xíu. Laø hoång bieát laøm sao maø ngheà coám deïp laïi buøng noå sau 75, nhöùt laø ñaàu vaøo thaäp nieân 80. Gaïo hoâng coù ñuû ñeå aên maø coám deïp baùn ñaày trôøi, xuaát tænh lan ñi khaép nöôùc. Chôû hôn 5, 10 kí laø bò tòch thu, nhöng coám deïp laïi loït khe. Coù leû baø con mua coám deïp aên tröø côm. Hay chính noù ñaõ trôõ thaønh moùn aên quyù hieám giaøu chaát löôïng dinh döôõng ñoái vôùi nhöõng daân toäc tieán boä naøo ñoù. Coøn boïn vöôït bieân phaûn quoác thì mua coám deïp laøm löông khoâ, leành beành treân bieån caû 2 thaùng vaãn chöa hö. Tui hoång tìm ra caâu keát. Rieâng phaàn hai tui, nhôø caùi ñaø ñoù, cuõng ñaõ kieám aên ñöôïc chuùt chuùt. Soá laø sau khi ñaäu tieán syõ sôn laâm, vìa nhaø bò coi nhö ngöôøi cuøi söùt moùng, ít ai daùm laïi


gaàn. Vaø giöõa caùi thôøi XHCN tieán nhanh tieán maïnh leân ñænh cao bo bo ñoù, tui cuõng thaønh voâ saûn chieân gioøn, hoång coøn gì raùo ngoaøi quaàn xaø looûn vaø moät caùi aùo ka ki coâng nhaân vieân cuû kyû do thaèng em cho. Tui beøn möôïn chieác xe ñaïp ñaàm vaø caùi quaàn daøi cuûa thaèng em vôï, ñi buoân trong soùc. Ngaøy ñaïp caû traêm caây soá treân nhöõng neõo ñöôøng laøng toài teä. Tui côõi xe, roài xe côõi tui. Baùn boät ngoït, thuoác huùt, traø, kim chæ, nöôùc töông v. v., baän vìa thì leùn giaáu vaøi kí gaïo, ñi luoàn ñöôøng trong. Ñem vìa nuoâi con. Coù laàn gheù nhaø em tui döôùi queâ, tui nghe tieáng ñaâm coám deïp raân trôøi. Hoûi ra, toaøn laø baø con tui, hoï ñang laøm ñeå baùn. Tui beøn mua chòu, hoâm sau xuoáng traû, chôû baèng xe ñaïp leân tænh boû moái. Laàn ñaàu chôû 2 giaï. Ngon hô. Laàn 2 coá chôû 3 giaï, ñöôøng quaù xaáu, xe ñaïp gaãy, ñem laïi oâng ba Chaäp-laùc, ba cuûa anh Phöôùc vaø Loäc, ôû ñöôøng soá 3 haøn laïi, ñi tieáp. Xe laïi bò gaãy trôû laïi. Ñaønh haøn sô traû cho chuû, caén moâi maéc côû. May trong nhaø coøn caùi söôøn xe hieäu anh-soâng (alcon) cuû töø thôøi Baûo Ñaïi treo treân giaøn khoùi. Laáy xuoáng lau chuøi sô, kieám 2 caùi baùnh raùp voâ, hoâng thaéng, hoâng veø, vöøa chaïy vöøa la voâ voâ, ñi laøm aên tieáp. Laïi bò gaãy nöõa. Hai chieác xe ñaïp toäi nghieäp, baét noù chòu khoå hôn tui sao ñaëng. Caùi quaàn daøi thì bò raùch ñaùy, laøm sao maø traû, giöït luoân. Thaèng em vôï cöôøi thoâng caûm. Coám deïp! OÂi coám deïp. Töôûng noù giuùp tui, hoâng deø noù laøm tui choaùng vaùng. Baây giôø, tui chæ daùm nhôù thöông ok-omboâk maø thoâi. Thay lôøi keát: Röôïu ñeá vaø coám deïp, vöøa keå, thuoäc vìa vaên hoùa ruoäng. Neàn vaên minh noâng nghieäp, coù chaäm tieán, nhöng giuùp ngöôøi ta soáng haïnh phuùc hieàn hoøa. Cuõng caàn phaán ñaáu caùch naøo ñoù ñeå tieán leân. Nhöng caùi tình caûnh cuûa noâng daân Vieät Nam baây giôø noù nhö ri: “Canh khuya gaø gaùy où o! Em tui thöùc daäy chaêm lo vieäc ñoàng. Caáy caøy noái nghieäp cha oâng. Cuùi ñaàu xuoáng ñaát, choõng moâng leân trôøi. Ñôøi ngheøo, thanh ñaïm, vui ôi!! Baây giôø ñôøi ñoåi, ñoåi ñôøi, ñi ñong!! Hoång ngheà, hoång baïc, hoång choàng.


Em beøn leân phoá baùn moâng... nöôùc ngoaøi. Ñoaøi loan, Haøn quoác, Maõ Lai... Ngaøn naêm môùi coù ñöôïc ngaøy hoâm nay! Vinh quang nhôø.. bò löu ñaøy?!

Veû vang bôûi bò.. boùc ngaøy loät ñeâm. Canh khuya em khoùc mình eân!!”. Thoâi tôùi ñaây thì:

Tình queâ goùp nhaët ñaõ daøi Mua vui cuõng ñaëng moät vaøi phuùt giaây.

– Hai Quẹo - Uùc Chaâu, Laäp Ñoâng, Bính Tuaát nieân 2006.

Cöôùc chuù: (*) Baøi coå nhaïc Nam phaàn, khoâng coù lôøi, thöôøng duøng ñeå ñôøn baùi toå, môû ñaàu tuoàng haùt caûi löông, goïi laø baøi Tam phaùp nhaäp moân. Treû con coøn ñaët theâm lôøi ñeå giôõn nhö sau: Chò naøy laø chò ñöa ñoø. Chò naøy laø chò coù con. Coù con chò coù con chò ñoø.v.v.Xöï hoø xeà xöï xang hoø..gì ñoù. (*) He Ta thanh, hay He Takhanh cuõng vaäy, laø leå laøm phöôùc vaø daâng boâng, cuùng döôøng cho chuøa. Sau maáy ngaøy döïng raïp tieäc tuøng cho choøm xoùm aên free taïi nhaø, laø daâng boâng. Nhöõng caây boâng ñoäi treân ñaàu nhöõng coâ thieáu nöõ luûng laúng ñôm ñaày vaøng baïc, ñeå daâng ñi. Hoï noái ñuoâi töøng ñoaøn sau giaøn troáng nhaïc nguû aâm khleân-xieâm tuøng tung leân chuøa leå baùi. Coøn Ñuoânn Taø laø leå taï oâng baø, Chi-Ñuoânn laø Baø, Chi-Ta laø Oâng. Coøn tieáng taø laø oâng, goïi troõng nhaân vaät thöù 3, vd Taø Mok, Taø Hoâ, Ta Keo.. nghæa laø oâng Mok, oâng Hoà... (*) Bao boá tôøi. Laø bao ñong luùa, baèng boá, ngoaøi kia keâu laø bao taûi baèng ñay. Coøn keâu laø bao chæ xanh hay bao taï, vì noù coù hieäu in maøu xanh, coù theå chöùa 3gòa3 luùa, khoaûng 100kí, hay chöùa gaïo, löng bao, cuõng vöøa ñuû 100k. (*) Khaïp da boø. Khaïp traùn men maøu vaøng da boø, chöùa ñöôïc 2 ñoâi nöôùc, ñoâi 40lít X 2= 80 lít. Khaïp ñöôøng= 1 ñoâi 40lit.


Vuù söõa Traø Vinh

Ñoïc caùi töïa baøi quyù vò muoán hieåu toâi nuoán noùi caây vuù söõa, traùi vuù söõa hay vuù söõa suoâng suoâng gì cuõng ñöôïc. Xin môøi cöù tieáp tuïc theo doõi caâu chuyeän thì seõ thaáy laø toâi noùi thieät tình chôù khoâng coù giôõn.

Ñoái vôùi ai chôù daân Traø vinh maø khoâng bieát caây traùi vuù söõa ra sao thì chaéc bieåu laø maát goác cuõng chöa vöøa toäi. Quaû thaät vaäy, vì ôû Traø Vinh ñi ñaâu cuõng thaáy troàng caây vuù söõa. Töø giöõa chôï ra tôùi ven tænh, Caây daàu Thanh Leä Tri Taân, xa chuùt tôùi Vaøm, Ñaàu bôø, Ña Loäc, Choàm hoåm.. roài ñi tôùi laøng soùc xa hôn, ñaâu cuõng coù vuù söõa. Khu nhaø oâng Baûy Khöông tennis ñöôøng soá 3 neø, nhaø baø Cai Yeán trong Tri taân neø..coù ñaùm vuù söõa nhö caùi vöôøn maùt röôïi tröôùc saân raát baét maét. Vaø raát nhieàu gia ñình khaùc cuõng troàng, ít nhieàu chöøng ñoâi ba caây, beân he øhay tröôùc saân vöøa ñeå laøm boùng maùt vöøa coù nieàm vui cho con nít laáy cuø moùc thoïc chôi. Vuù söõa traøn lan ñaïi haõi, ngaäp caø tha.

Caùi caây gì maø deã thöông laï.Troàng ñaâu cuõng moïc, ñaát naøo noù cuõng coù traùi. Neáu troàng ôû ñaát thòt thì goïi laø vuù söõa vöôøn. Troàng ôû ñaát caùt pha, ñaát gioàng thì keâu laø vuù söõa gioàng. Chaúng qua laø do laø ñaát vuøng Cöõu long mình noù maøu môû.? Cho neân khoâng nghe ai noùi boû phaân voâ vuù söõa bao giôø. Ngöôøi vuøng ngoaøi nònh noït goïi noù laø ñaëc saõn Traø Vinh. Roài coù moät tay naøo ñoù quaûng caùo trong baøi vôõ du lòch, ñoïc ra thì thaáy haén giaø moàm heát söùc noùi. Toâi ñoan chaéc laø coù nhieàu ñoàng höông cuûa chuùng ta bieát nhieàu veà vuù söõa, coù theå keå ngoïn ngaønh caùch troàng, phaân loaïi cuõng nhö nhöõng nguyeân lyù sinh tröôûng cuûa loaïi thöïc vaät naøy moät caùch khoa hoïc

Rieâng trong baøi naøy, trong khi chôø ñôïi quyù vò chuyeân gia veà caây coû leân tieáng, toâi xin pheùp ñöôïc keå voøng ngoaøi theo maét thaáy ñeå ñoàng höông ñoïc ñôû buoàn vaø giuùp ñaùm treõ sanh ôû xöù ngöôøi bieát ñöôïc ít nhieàu veà queâ höông Traø Vinh mình.


Vuù söõa ñoái vôùi daân Traø Vinh mình khoâng phaûi laø loaïi traùi caây quyù. Giaù baùn khoâng cao. Beân caïnh noù coøn voâ soá caùc thöù khaùc vöøa ngon, boå, quyù hôn nhieàu. Chính vì vaäy maø ít coù nhaø vöôøn naøo coù keá hoaïch lôùn lao ñeå troàng noù. Vaø noù ñaõ eâm aû ruùt veà gioàng, thaâm caên coá ñeá ôû ñoù. Maø Traø Vinh thuoäc ñaát gioàng. Noù thaønh ñaëc saûn Traø Vinh. So ra vuù söõa gioàng ngon hôn nhôø ôû ñaát khoâ, cöùng, raùo, chòu nhieàu naéng cho neân noù raén roõi deõ daët, da thòt saên coùn, traùi nhoû thon hôn. Neáu truy nguyeân ra thì vuù söõa laø thöù thoå saûn laâu ñôøi nhöùt cuûa ñoàng baøo Khme, coù töø tröôùc khi Nguyeãn Hoaøng tò naïn, hoï troàng quanh nhaø cuøng vôùi caây maàng quaân, caây quaùch, caây vieát v.v. Hoï keâu laø traùi söûa boø ( phle tök ñoh coâ). Ngöôøi Vieät töø ngoaøi Trung trôû ra ít coù ai bieát. Neáu thích toâi nghó coù theå ñem troàng ñaâu cuõng ñöôïc. Noù ít keùn ñaát.

Caây vuù söõa soáng raát dai. Khi thaáy noù laõo, cho traùi nhoû, coù ngöôøi ñoán laøm cuûi, troàng caây con khaùc theá voâ. Coøn neáu ñeå noù giaø theâm, thaân lôùn, coù theå cöa xeû ra laøm vaùn, thòt maøu vaøng nghín nhö ngheä, raát cöùng vaø deõo, ñoùng tuû baøn cuõng ñeïp laém laém. Laù noù côõ baøn tay, hôi mo vaõnh leân, maët treân laùng maøu xanh, maët döôùi nhaùm coù loâng maøu naâu da boø. Muøa traùi, gioù chöôùng thoåi lung lay caønh laù laáp loeù ñoåi maøu vaø nhöõng chuøm traùi vaøng, tím thaäp thoø nhuùng nhaåy thì ñaùm con nít vui hôn luùc naøo heát. Môùi nhìn beà ngoaøi Traùi vuù söõa, ai cuõng phaân bieät ñöôïc hai loaïi: traéng vaø tím. Nhöng ñi voâ chi tieát moät chuùt thì thaáy coù gaàn chuïc loaïi. Coøn neáu khaûo saùt saâu hôn thì chaéc coù nhieàu thöù laém. Nhìn voâ hai loaïi phaân bieät theo maøu saéc noùi treân, trong caû hai thaáy coù söï khaùc nhau veà hình daùng vaø côû traùi. Coù traùi to hôn caùi cheùn, coù loaïi nhoû hôn, nhoû nhöùt baèng cuøm tay. Coù loaïi troøn, loaïi luøn deïp, loaïi thon daøi gaàn gioáng hình baàu duïc, loaïi tím ñaäm tím lôït. Ngon nhöùt laø loaïi tím ñaäm vaø troøn traùi. Loaïi böï thaáy vaäy maø khoâng ngon vaø ngoït baèng. Coøn loaïi traéng cuõng vaäy. Coù loaïi traéng xanh, traéng ngaø vaø vaøng. Loaïi xanh thöôøng nhoû, thon daøi, sai traùi, coù chuøm cuoáng daøi gioáng nhö laø daây, goïi laø vuù söõa daây hay vuù söõa daâu, traùi tím cuõng coù loaïi daây nhö vaäy. Traùi vuù söõa vaøng, troøn, ñít huõng, voû cöùng laø ngon soá moät trong caùc loaïi. Nhìn chung, traùi naøo thuoäc loaïi coù ñít leùp, nhoïn u ra thì khoâng ngon


baèng ñít to, troøn vaø huùn. Con nít thì khoaùi leo caây ñeå thoaû maõn caùi thuù ñöôcï leo vöøa ñeå haùi aên taïi choå, nhöng ít ai cho vì chuøm traùi ôû ngoaøi ñoït, voùi sôï teù, maø oaèn nhaùnh voâ thi gaûy laøm maát traùi non, uoång. Coøn ngöôøi lôùn ñi du lòch mang giaøy, quaàn daøi leo deã bò rôùt baát töõ thì khoâng ai ñeàn nhön maïng. Baän xaø loõn ma øleân ngoài ôû chaûng ba caén muùt thöôûng thöùc thì ñoá coù ñaøn baø con gaùi naøo daùm ngoù leân. Bôûi vaäy, ngöôøi ta beû baèng loàng.Treân ñoït caây truùc, ngöôøi ta cheõ ra, ñöông thaønh caùi loàng hình baép chuoái hay hình caùi quaëng nhö teát trung thu ñoát ñeøn buùp sen. Chæ caàn ñöùng döôùi ñaát maø moùc maø thoïc. Raát deã phaân bieät chín soáng .Cöù tôùi tuoåi, tôùi thì, thì caùi ñít noù boùng löôûng, caøng laùng caøng chín. Caøng chín, maøu caøng lan töø ñít leân tôùi cuoáng, vaøng tím gioáng nhau nhö vaäy caû. Coù ñieàu laø khoâng phaûi traùi caøng chín thì caøng ngon. Vöøa thoâi, töùc ít ra cuõng coøn chuùt choå troáng cho maøu xanh chung quanh cuoáng. Chín ruïc quaù sanh meàm, buõn vaø coù khi bò hoâi eâ.

AÊn vuù söõa coù nhieàu caùch : seû ra nhö cam, caét maët laáy muoång muùc aên hoaëc naïo ra laøm nöôùc ñaù vuù söõa hay quay sinh toá..Nhöng coù nhieàu ngöôøi öng muùt hôn. Vöøa aên vöøa töôûng töôïng tôùi söõa thieät. Ngaët noãi, caøng chín noù caøng bôùt söõa- caùi nöôùc ñuïc ñuïc ñoù maø- nghóa laø noù bôùt muû, deã aên hôn. Caùi muû söõa ñoù laït vaø voâ duyeân laém. Ai saønh aên vuù söõa thì sau khi ruùt cuoáng, phaûi giuû caùi nöôùc ñuïc nhö söõa ñoù boû ñi, roài môùi xoa naén, roài môùi nuùt. Coøn neáu lôõ daïi maø buù söõa non thì coi chöøng laùt sau moâi meùp seõ moïc raâu, röûa baèng nöôùc khoâng saïch, maø phaûi kyø coï, se nhö se cuïc hoàm, cuoán ñi maáy coïng loâng maêng ñau ñieáng ñoû con maét noù môùi chòu troùc ra. Ngoaøi ra neáu khoâng kheùo ñeå söõa rôùt vaøi gioït leân aùo traéng thì caùi baèng chöùng quaû tang ñoù khoù maø chaïy toäi, giaëc raát khoù, bò vôï raày hoaëc bò maù cho aên baùnh teùt nhön maây. Xoa boùp cho tôùi nhöø töõ thì seõ caûm thaáy nhö ñuïng khoái cöng cöùng saâu beân trong, gioáng chuøm tuyeán söõa thieät vaäy, hoaëc gioáng caùi coài muïc nhoït, naën noù ra maø coi.Moät khoái thòt dai, cöùng hôn thaïch sung sa, baùm dính voâ maáy caùi hoät deïp leùp xaùm hoaëc ñen nhö con daùn ñaát. Khoâng ngon bao nhieâu. Caùi ngon ngoït nhöùt trong traùi söõa laø phaàn meàm (xin ñöøng laàm vôùi nhu lieäu) naèm giöõa voõ vaø khoái cöùng naøy. Khoâng phaûi aên


traùi naøo cuõng ruùt cuoáng ñöôïc. Traùi non, chöa chín tôùi, phaûi caén ñít. Vì nhö ñaõ bieát caùi ñít chín tröôùc, meàm hôn, laùng hôn, ngoït hôn; aên heát ngoït thì boû. OÂng baø mình noùi vuù söõa laâu tieâu vì noù laïnh buïng. Noù coøn coù chaát chaùt khieán deã laøm ngheït cöûa sau. Khoâng tieâu, ñau buïng, chôù taøo thaùo khoâng röôït noãi.

Nghe qua, ta thaáy traùi vuù söõa deã bò xuyeân taïc moùc ngoeùo, tieáu laâm ñuû chuyeän. Chính do caùi thaønh tích baát haõo nhö vaäy maø noù khoâng ñöôïc daân Traø Vinh troïng voïng laém. Ít coù ai coi noù laø traùi caây quyù ñaëc bieät ñeå cuùng oâng baø. Cuùng thì cuõng coù nhöng ít khi chöng ñeå laâu vì söõa sôùm thaønh yaourt vaø leân men giaám. Vaû laïi coøn thieáu gì traùi caây, cam böôûi xoaøi mít maêng cuïc chuoái cao .v.v.. Mình coi thöôøng caây vuù söõa.

Vaäy maø ôû ngoaøi kia noù ñaõ thaønh Caây vuù söõa Thaùnh, traùi noù quyù nhö ñaøo tieân. Nguyeân do laø mình khoâng bieát ta vaø ñeå cho ngöôøi ta quaù bieát mình. Cöù nhìn rieâng veà luùa gaïo khoâng thì ñaõ thaáy. Coù nhieàu nôi treân phaàn lôùn ñaát nöôùc Vieät nam, nhaân daân ta thi ñua taêng gia saûn xuaát maø vaãn thieáu gaïo, quanh naêm aên ñoän, moät thaùng coù ñöôïc 5,3 ngaøy aên côm traéng laø phöôùc, coøn laiï khoai saén laøm chuaån. Tình traïng naøy khoâng phaûi môùi nay, thôøi XHCN môùi coù, maø noù trieàn mieân töø xöa. Trong khi ñoù ngöôøi mình coi reõ hoät ngoïc cuûa trôøi, laáy gaïo nuoâi heo gaø vòt thaû daøn, laïi ñaët röôïu roøng baèng gaïo baèng neáp, röôïu Xuaân Thaïnh, Ñaàu bôø … ñuû thöù. Caù teùp dö thöøa ñem laøm phaân. Vöïa phaân caùi naøo cuõng to nhö boà luùa. Hoài nhoû toâi hay löïa maáy con phaân lôùn baèng 2,3 ngoùn tay nöôùng aên chôi cho vui. Caây traùi ñuû thöù khieán mình baát coâng vôùi traùi vuù söõa. Trong khi ñoù, ôû moät nôi vaên vaät nhöùt nöôùc, noù ñaõ thaønh traùi thaùnh. Gioáng nhö cuoäc chieán tranh thaàn thaùnh, do moät oâng thaùnh caàm chaàu, caây vuù söõa ñaõ ñi vaøo lòch söû chieán ñaáu oai huøng cuûa nhaân daân ta, ñi voâ vaên hoïc, saùch voõ giaùo duïc treõ con,.. naèm chình ình trong tieåu söû cuûa thaùnh nhaân thôøi nay ñoù. Caây vuù söõa ñöôïc troàng giöûa Thaêng long thaønh hoaøi coå do Baùc mang gioáng töø trong Nam veà. Chieàu chieàu Baùc ñi daïo trong saân, khoâng queân chaêm soùc, töôùi caây vuù söõa. Noù laø hình aûnh cuûa mieàn Nam ñi tröôùc veà sau, noù töôïng tröng cho moät thaâm taâm, moät möu ñoà, moät muïc tieâu cöùu


caùnh. Noù ñeå thoâi thuùc, nhaéc nhôõ, nhö boù coû non treo lô löûng tröôùc maét con boø ñoùi keùo xe. Vaø noù ñaõ ñi vaøo huyeàn söû ca moät ngöôøi mang teân Quoác. Noù laø Traø Vinh Vónh Long. Cöõu long laø baàu söõa cuûa daân toäc. Vaø vuù söõa Traø vinh laø soá moät. Nhöng daân Traø Vinh hieàn hoaø nhö Phaät, thaät thaø nhö oâng ñòa. Nhö coâ gaùi queâ raát thieân nhieân caêng söõa, khoâng bieát mình laø ai.

Coù ngöôøi dí doûm noùi vuù söõa laø thöù con nít raát thích maø nguoøi giaø cuõng meâ khieán toâi coù caùi lieân töôõng laøm rôïn ngöôøi. Chuyeän laø coù moät coâ gaùi queâ vì hoaøn caûnh hoaëc vì theá löïc haéc aùm maø ñi laøm vuù söõa cho moät laõo giaø, bò buù tôùi voõ xanh, ñöôïc Ngoâ taát Toá vieát trong cuoán tieåu thuyeát Taét ñeøn töø thôøi noâ leä Taây. Laõo oâng buù ñaû coøn muoán ñeø coâ vuù, bò choáng cheá thì laõo beøn giaø moàm thuyeát veà coâng baèng nhaân phaãm vaø bình ñaúng giai caáp baèng moät caâu ñeå ñôøi : taét ñeøn nhaø ngoùi cuõng nhö nhaø tranh. Nghæ laïi caùi vuù söõa Traø Vinh cuõng laän ñaän khoâng thua. Sau moät thôøi gian bò gaønh buù, thi ñua chung nhau laøm chuû, taäp ñaøn taäp ñuùm, vuù söõaTraø vinh coù luùc cuõng teo nhaùch, bò bo bo xaêm löôïc laàn ñaàu tieân trong lòch söû.

Khoâng bieát hieän ai theá Baùc boùn phaân cho caây vuù söõa mieàn Nam ñi tröôùc veà sau. Chôù baây giôø baàu söõa Cöõu long cuõng ñang ñi tröôùc, laøm haõnh dieän cho nhaân daân ta: xuaát khaåu gaïo. Ngoaøi ra coø xuaát caûng caù tra ( caù ba sa ), cua, toâm, vaø caû caù keøo, ba khía .v.v..Tröôùc ñaây toâm, caù, cua.. laø thöùc aên cuûa daân ngheøo TV, giaøu thì aên thòt, giôø thìø ngheøo mua caù toâm aên khoâng noåi. Vuù söõa Traø Vinh ñem cho buù theùp, laøm giaøu cho keû khaùc. Vaán ñeà khoù laø laøm sao ngöôøi daân ñöôïc höôûng giaù thaønh saûn xuaát phaûi chaêng, khaâu trung gian löông thieän. Hy voïng söï phaân phoái, boá trí laïi lôïi töùc quoác gia sao cho coâng baèng hôïp lyù hôn ñeå moïi ngöôøi daân thöông nhau vaø cuøng tieán. Chôù coù caëp vuù Tieàn Haäu quí baùo, töôi maùt nhöùt maø khoâng kheùo thì coâ gaùi queâ ngaây thô naøy chaéc chæ coøn xöông vôùi da. Ñöøng ñeå Mieàn Nam ñi tröôùc laïi veà sau trong vieäc laøm giaøu. Vaán ñeà cuõng raát ñaùng ñeå cho ñoàng höông Traø Vinh mình suy gaãm khoâng thoâi./.

Thanh Höông 8/2003


ät chuùt:

Röøng Maém

Xin pheùp möôïn töïa truyeän ngaén cuûa cuï Bình-Nguyeân-Loäc ñeå ñaët teân chuyeän keå sau ñaây cho theâm phaàn haáp daãn. Truyeän cuûa cuï thì raát hay veà vaên laãn yù, ñaõ gaây nhieàu aán töôïng ñeïp vaø gieo nhieàu huyeàn thoaïi veà vuøng ñaát moät thôøi bò boû queân: Caø Mau. Trong khi ñaây thì chæ muoán goäp

chung noù voâ caâu chuyeän Röøng nöôùc maën, maø trong ñoù coù caây maém. Vaäy, neáu baø con coù raûnh vaø caûm thaáy thích, xin nghe tieáp chuyeän nhaø queâ sau ñaây cho ñôõ nhôù nhaø. Nhôø coù chuùt kinh nghieäm vôùi röøng loaïi naøy, Hai tui xin môøi quí vò cuøng ñi xuoáng vuøng duyeân haûi ñaàm laày mieàn Nam, loäi loøng voøng chôi cho bieát. Vaø xin theâm caùi “neáu” nöõa, laø neáu thaáy coù ñieàu gì laøm vôõ moäng hay laøm hö caùi huyeàn thoaïi ñaõ aáp uû thì xin quí vò nieäm tình tha thöù cho. Thöïc teá ñoâi khi khaùc xa vôùi saùch vôõ. Vaõ laïi, khaû naêng keå chuyeän cuûa tui cuõng loâi thoâi ñaïi khaùi laém. Daàu gì ñi nöõa, tui cuõng xin taïm chia caâu chuyeän naøy ra laøm 2 phaàn cho coù veû baøi baûn mo

Thöù nhöùt laø Röøng nöôùc maën vaø vaøi loaïi caây thoâng thöôøng. Thöù hai laø Röøng maém vaø caây maém.

1- Röøng Nöôùc Maën: a. Toång quaùt. Chaéc chaén khoâng coù caåm lai, caêm se, höông, traéc,

goõ, giaù tò, sao, daàu, v.v.. vì ôû ñaây khoâng phaûi laø nuùi, ñoài hay cao nguyeân. Quí vò dö bieát bôø bieån mieàn Nam Vieät Nam töø Baø Ròa chaïy daøi qua Goø Coâng, Beán Tre, Traø Vinh, Baïc Lieâu roài tôùi Caø Mau, Raïch Giaù laø vuøng ñaát thaáp, sình laày, nhieàu choã nöôùc bieån traøn saâu

voâ ñaát lieàn haøng chuïc hay vaøi chuïc caây soá, ñaát chöa thuaàn, khoâng canh taùc ñöôïc. Ñoù laø laõnh ñòa cuûa nhieàu loaïi caây maø teân nghe laï hoaéc, saùch taây chöa ghi, moïc daøy mòt, um tuøm u minh, taïo neân nhöõng vaït röøng taïm keâu laø Röøng-Nöôùc-Maën. Caùc loaïi caây ñoù laø

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://images.vietnamnet.vn/dataimages/200705/original/images1321787_Rung-tram.jpg&imgrefurl=http://vietnamnet.vn/thuhanoi/2007/05/699408/&h=300&w=400&sz=68&hl=en&start=2&tbnid=gowVG4dZDYseRM:&tbnh=93&tbnw=124&prev=/images%3Fq%3DR%25E1%25BB%25ABng%2Btr%25C3%25A0m%26gbv%3D2%26svnum%3D10%26hl%3Den%26sa%3DG�


traøm, baàn, ñöôùc, maém, coùc, giaù, quao, daø, deït, chaø laø, döøa nöôùc, oâ roâ, coùc keøn, raùng, choïi, maây doùc, maùi daàm, ñöng, laùc, löùc, giaùc, nga, saäy, v.v. Laø vuøng phuø sa môùi neân ñaát ôû ñaây coøn meàm, raïch ngoøi chaèng chòt, boán muøa aåm öôùt, toái ngaøy nghe tieáng roùc raùch theo con nöôùc lôùn- nöôùc roøng trong caùc khe laïch. Caây coái daøy mòt aâm u, “ôû ñaây tröa heø, quanh naêm hoaøng hoân”. Veà caùc loaøi sinh vaät, caù toâm haøi teân ra cuõng khoâng cuøng. Treân bôø thì ruøa, raén, kyø ñaø, traên, choàn, raùy, heo röøng, choàn, khæ, soùc vaø chim thì naøo laø le le, coø, vòt, cuùm nuùm, quoác, trích, oùc cao, chaû cheït, v.v. (Hoài xöa, theo nhö oâng Sôn Nam keå, ôû U-Minh coù caû coïp vaø caù saáu, baây giôø thì heát). Trong ñaát thì coù soø, oác, ngheâu, voïp, coøng, reïm, ba khía, chuø uï, cua, ñeûn, teøng heng, röôi, lòch. Caù keøo, teùp baïc thì thích leân laùng ôû, tôùi muøa nöôùc thì chaïy ra xeõo, raïch, soâng…roài voâ noø. Caù toâm döôùi nöôùc thì xin mieãn keå vì nhieàu thöù quaù. Vaø coù maáy con vaät raát nhoû maø ai ñi röøng veà cuõng khoâng theå queân ñöôïc, laøvaét muoãi vaø buø maét. Muoãi bay nhö raûi traáu. Maëc quaàn aùo tay daøi, vöøa ñi thaät nhanh vöøa muùa quyeàn maø noù vaãn xaùp voâ caén ñöôïc nhö thöôøng. Noù caén ngöùa moät caùch laï kyø, laøm phaùt ñieân, la heùt nhö ñang ñaáu voõ röøng.

Caùc vuøng Caàn ñöôùc, Röøng Saùt, röøng Long-Toaøn ôû Traø Vinh, Naêm Caên, Ñaàm Dôi, Caùi Nöôùc ôû Caø Mau coù röøng loaïi naøy. Sau ñaây noùi rieâng veà caùc loaïi caây.

b- Vaøi loaïi caây thoâng thöôøng. Muoán moâ taû hay phaân loaïi tæ mæ caùch sanh tröôûng, phaân loaïi caáu taïo cuûa töøng loaïi thì chaéc phaûi nhôø quí cuï Giaùo sö Phaïm Hoaøng Hoä hay hoïc troø cuûa oâng. ÔÛ ñaây chæ quan saùt theo con maét bình daân giaùo duïc cuûa ngöôùi ñòa phöông. Xin ñieåm maët nhöõng caây töø nhoû tôùi lôùn nhö sau: Caây oâ- roâ: thaân vaø laù ñaày gai, nhöng khoâng cöùng vaø beùn laém, moïc daøy ñaëc töøng deà. Boâng töøng chuøm. Thöôøng ngöôøi ta ñoán boû, hôi khoù, nhöng coù leõ

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Acanthus_montanus3.jpg�


nhôø noù coù boâng ñeïp vaø laù coù hình daùng hay hay neân ñöôïc daân taây veõ hình treân thieäp Noel.

Daây Coùc-keøn ñöôïc daân ñi röøng hay moùc cua duøng laøm daây buoäc daõ chieán. Coù khi coät maùi cheøo cuõng ñöôïc. Coùc keøn boø ngang, naèm raïp vaø phuû daøy maët ñaát, neân ñoâi khi loäi treân coùc keøn cuõng ñôõ bò luùn buøn. Caây raùng cuõng moïc töøng vaït töøng deà, thaân gioáng caây thieân-tueá, beï laù daøi hình taøu cau, cao côõ1, 2 thöôùc. Ngöôøi ta ñoán raùng veà tuoát laù vaø eùp laøm choåi queùt nhaø, queùt luùa, khoâng thua choåi taøu cau. Goác raùng giaø khoâ maøu ñen thui gioáng nhö bò chaùy, ñoán veà laøm cuûi ñoát raát toát, chaùy chaäm vaø nguùng töø töø, naáu baùnh teùt hay khaùp röôïu thì tuyeät. Ñoït raùng, duøng thay rau cho daân ñi röøng, aên cuõng ngon vaø buøi buøi nhö ñoït lang.

Caây laùc thöôøng moïc trong laùng, coù 2 loaïi: loaïi cao 2, 3m duøng laøm chieáu, loaïi thaáp duøng laøm daây goùi haøng trong tieäm taïp hoùa hay coät baùnh mì Saøigoøn ngaøy tröôùc. Laùc cuõng soáng vuøng nöôùc lôï hay nöôùc ngoït, nhöng laùc nöôùc maën thì meàm vaø deõo hôn. Vuøng Long Vónh Traø Vinh vaø vuøng Ngaû Baûy Soùc Traêng moät thôøi noåi tieáng ngheà deät chieáu.

Maây doùc nöôùc maën raát bôû neân coâng duïng khoâng coù maáy, chæ duøng ñan meâ, líp xaøi taïm.

Giaùc laø loaïi daây boø, traùi chuøm hao hao traùi chuøm duoät, chín maøu tím, naáu canh chua, ha ha haäu söïc. Caây löùc thì thaáp leø teø, laù raêng raêng. Hoài xöûa hoài xöa, khi tui bò bònh traùi raï, chaïy ra böùc ñoït löùc vaø nhoå vaøi goác raï khoâ ñem vìa goäp chung naáu nöôùc taém trò traùi raï (?!).

Tieáp theo ñaây, môøi quí vò quan saùt tieáp vaøi loaïi caây thoâng duïng lôùn hôn moät chuùt.

Caây daø, deït: thòt raát cöùng, thöôøng duøng laøm cuûi, raát ñöôïm than. Daân ñòa phöông coøn duøng laøm rui, meø lôïp nhaø thay taàm vong hay loùt saøng nhaø, saøng nöôùc, saøng noø. Goác daø coù boä reã nhö maáy ngoùn tay chuïp. Traùi hình thoi tí hon, chín rôùt xuoáng caém ngay xuoáng nhö traùi ñöôùc. Voû daø coù nhöïa maøu maêng cuïc, ñem giaû laáy nöôùc nhuoäm quaàn aùo roài nhuùng buøn thì seõ cho ra maøu ñaø, coi cuõng


hay hay. Noùi tôùi laøm cuûi thì nhôù tôùi caây dao caùn daøi raát ñaëc bieät. Nhöõng khuùc cuûi daø coù 2 ñaàu deïp beùn ngoùt laø vì thôï röøng chæ caàn moät nhaùt xeùo ngoït sôùt. Caây dao keâu laø caây cheùt. Caây cheùt daøy, beùn voâ cuøng, chuyeân trò caây daø caây deït, chaø laø, caây maém con vaø ñeå ñoå laù döøa nöôùc (roïc töø treân caây).

Caây döøa nöôùc thì ai cuõng bieát. Nhaø laù laø loaïi phoå bieán cuûa vuøng ñoàng baèng Cöûu Long. Daân mieät vöôøn cheâ nhaø tranh vaùch ñaát. Baëpï döøa (töùc laø phaàn saùt goác) cuõng coù theå duøng voû noù laøm daây, ñaùnh daây buoäc noø, daây ghe, daây ñaùy, maùi cheøo, v.v. Con nít thì oâm baëp döøa taäp loäi qua soâng. Taøu döøa (phaàn treân) duøng laøm hom chaàm laù hay laøm giaïc, naèm raát eâm. Laù döøa non duøng goùi baùnh döøa, naáu chín coù maøu vaøng coi raát ngon, hoaëc chaàm laøm gaøo, hình daïng nhö caùi voû soø vó ñaïi, muùc nöôùc gieáng, goïi laø gaøo laù. Soùng laù non laøm laït, keâu laø laït caø-baép (hay côø-baép), duøng chaàm laù, lôïp nhaø, tuyeät. Laù giaø coøn duøng chaàm aùo tôi, laøm noùn. Caùi noùn laù hoång coù baøi thô cuûa daân mieàn Nam coù nhieàu coâng duïng laém. Duøng ñeå laøm raåy, ñi ruoäng, che möa, haùi rau haùi ñaäu, v.v..Noùn laù maø pheát leân lôùp daàu-haéc thì taùt vuõng, ñöïng nöôùc cuõng ñöôïc. Con nít duøng laù döøa beän hom baãy caù thoøi-loøi, caù boáng sao. Traùi döøa nöôùc thì thaém thieát tình queâ, thôm tho muøi daân toäc laém; aên noù ngon ngoït dai dai khoâng thua traùi thoát noát Campuchia. Caùi cuøi cuûa quaøy döøa nöôùc laø duøi troáng lyù töôûng cho luû hoïc troø giaønh nhau ñieåm troáng ra chôi hay tan hoïc.

Caây chaø laø: gioáng nhö cau kieång, moïc töøng khuùm nhö buoäi tre, vaø thöôøng soáng gom töøng khu nhö röøng. Caây moïc leân töø hoät cho neân, duø chuùng naèm töøng khuùm, moãi caây rôøi nhau chôù khoâng dính nhau nhö buoäi tre. Traùi chaø laø to baèng ñaàu ngoùn tay, ñaäu töøng quaøy nhö cau kieång, chín vaøng ñeïp nhö chaø laø Phi-Chaâu, nhöng aên khoâng ñöôïc, chæ toaøn hoät. Thaân caây suoâng ñuoät nhö caây cau, ruoät ñaëc, da laùng maøu naâu, khoâng chaéc laém, nhöng coù theå duøng ñeå laøm coät nhaø, chuoàng heo, chuoàng boø. Taøu laù coù gai raát daøi, caû moät hai taác, nhoïn vaø beùn,

http://images.google.com/imgres?imgurl=http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Dates_on_date_palm.jpg/275px-Dates_on_date_palm.jpg&imgrefurl=http://vi.wikipedia.org/wiki/Chi_Ch%25C3%25A0_l%25C3%25A0&h=401&w=275&sz=61&hl=en&start=1&tbnid=L9vFDJ4xLZhafM:&tbnh=124&tbnw=85&prev=/images%3Fq%3Dc%25C3%25A2y%2Bch%25C3%25A0%2Bl%25C3%25A0%26gbv%3D2%26svnum%3D10%26hl%3Den%26sa%3DG�


ö phoûng löûa.

ñaâm thaáu baøn chön nhö chôi. Caùi huyeàn thoaïi cuûa noù laø ñuoân-chaø-laø. Con ñuoân naøy coù doøng hoï vôùi ñuoân döøa, ñuoân maây, ñuoân ñuûng-ñænh do con kieáng-döông, ñen thui nhö con buø-hung, taïo ra. Kieán döông ñöïc coù hai söøng treân döôùi nhö teâ giaùc, con caùi goïn hô y nhö buø-raày (boï-raày). Chuùng ñeû tröùng voâ ñoït chaø-laø roài nôû thaønh aáu truøng, lôùn theâm thaønh con ñuoân, roài moïc chön moïc caùnh thaønh con kieán döông trôû laïi. Con ñuoân naøy thuoäc loaïi myõ vò hieám hoi. Dòp khaùc toâi seõ moâ taû kyõ hôn veà caùch baét, caùch aên ñuoân chaø-laø.

Caây su: Khoâng cao lôùn laém, côõ 3, 4 thöôùc, laù to daøi hôn laù mít. Caây su moïc raûi raùc, thuoäc loaïi hieám- khoâng- quí cho neân noù an toaøn toàn taïi ñeå sanh ra moät thöù traùi heát söùc laø ngoä, laøm vui khaùch ñi röøng. Traùi su gioáng traùi böôûi nhö khuoân, troøn uõm vaø nhoû baèng caùi toâ con roàng xanh. Thaáy ham, beû xuoáng, cheû ra thì khoâng thaáy coù thòt thaø gì raùo. Chæ laøm banh cho con nít ñaù chôi. C- Vaøi loaïi caây lôùn.

Caây giaù ñöôïc gaén lieàn vôùi moät soá ñòa danh nhö Beán Giaù ôû Traø Vinh, Baõi Giaù ôû Soùc Traêng, Giaù-Rai vôû Baï-Lieâu vaø Raïch Giaù (Kieân Giang). Laù caây giaù daøy laùng gioáng laù quít, boâng nho nhoû töøng chuøm vaø traùi cuõng nhoû xíu nhö hoät tieâu. Giaù moïc döôùi nöôùc, treân khoâ, trong nöôùc maën hay nöôùc lôï. Caây giaù raát bôû, voõ coù muû raát ñoäc, thaân xoáp xoäp ñem laøm cuûi cuõng khoâng xong, khoùi tuoân cay maét, chæ coù caùch duøng ñeå ñeõo guoác, nheï nhö guoác voâng. Muû giaù voâ maét coù theå laøm môø nhieàu ngaøy hay ñui luoân hoång chöøng, dính voâ da thì da söng phoàng leân, noùng raùt nh

Caây baàn. Cuõng voâ tích söï ngoaøi vieäc laøm cuûi. Cuûi baàn chaùy mau taøn nhöng xaøi taïm coøn hôn khoâng. Tuy nhieân caây baàn trang ñieåm cho khu röøng theâm ñeïp nhôø thaân caây thon, cao, ít nhaùnh, laù thöa, boâng vaø traùi raát ñeïp. Cuoán laù maøu ñoû, maët laù laùng möôùt, oùng aû laû löôùt trong naéng trôøi, coi raát neân thô. Traùi gioáng traùi


hoàng deïp goïi laø baàn dóa, traùi nhoû vaø hôi troøn laø baàn seû, caû 2 loaïi ñeàu coù caùi nuùm ruùn nhoïn tim, daøi côõ ngoùn tay. Traùi baàn aên ñöôïc, vò chua, caøng chín thì caøng chua vaø muøi thôm laøm meâ maån con nít. Traùi baàn chín hôøm hôøm, daân queâ tui keâu laø baàn coám, ñem naáu canh chua caù ngaùc, caù uùc, caù laêng, caù chình, ngon chöa töøng. Baàn moïc ôû nöôùc maën vaø caû vuøng nöôùc lôï. Ngoaøi caùi reã chuoät, noù coøn coù loaïi reã loài leân khoûi ñaát, chæa thaúng leân trôøi, to baèng ngoùn chaân caùi hay cöôøm tay, daøy ñaëc nhö baøn choâng bao quanh goác vôùi baùn kính vaøi thöôùc. Ngöôøi vuøng bieån keâu reã ñoù laø “caëc-baàn” moät caùch hoàn nhieân. Caëc-baàn khaù cöùng, xoáp, duøng laøm nuùt chai toát hôn voû caây xoài, hoaëc laøm phao löôùi hay giaêng caâu.

Caây traøm: Ñaây laø loaïi traøm nöôùc, soáng vuøng nöôùc maën vaø vaãn coù moïc vuøng ñaát khoâ, nöôùc ngoït. Thuoäc loaïi thaân thaúng, coù voû xeáp lôùp, khoâng bieát bao nhieâu lôùp maø keå, löôøi söôøi nhö ñöôïc bao giaáy daàu moät caùch vuïng veà; coù ngöôøi hoïc loùm Taøu keâu noù laø baùch bì (?!), (kieåu nhö caây baïch-ñaøng??). Caây traøm chòu nöôùc vaø raát laâu muïc cho neân coâng duïng phoå bieán nhöùt cuûa noù laø laøm cöø, ñoùng neàn nhaø ngoùi. Caø Mau tröôùc ñaây ñöôïc coi laø vöïa cöø traøm. Laù traøm nhoû, xanh möôùt, hình thoi, daøi côõ gang tay. Boâng maøu traéng, hình ñuoâi soùc nho nhoû xinh xinh. Röøng traøm troå boâng phuû moät maøu traéng nhö tuyeát, ñoù laø muøa baän roän nhöùt cuûa loaøi ong maät (ong ruoài). Aên maät ong khaù cöïc nhöng raát haáp daãn. Nhöõng oå ong troøn hôi khuyeát nhö vaàn traêng haï tuaàn böï gaàn baèng caùi saøng treo treân caønh, khoâng quen, laïi gaàn coi deã noåi da gaø. Traùi traøm hình noùn nhoû nhö ñaàu vieát Bic, giaø ruïng troâi theo nöôùc, taáp voâ caïn, moïc leân caây Caây coùc. Laø loaïi caây hieám nhöng chaúng coù quí gì raùo. Caây coùc raát cöùng, xaøi laøm coät nhaø cuõng taïm ñöôïc, haàu heát duøng laøm cuûi. Caây ñöôùc. Ñaây laø loaïi caây ñaëc bieät. Than ñöôùc thì ai cuõng bieát. Töø Baø Ròa ñi tôùi Caø Mau coù raát nhieàu loø than thuû coâng. Ñoù laø


nhöõng caùi moâ to hình oå moái, toái ngaøy toûa khoùi ngoaèng ngoeøo bay leân trôøi. Nhöng caây ñöôùc cuõng coù nhieàu caùi hay khaùc maø ít ai bieát. Noù cuõng cao laém, laù daøy vaø nhaët, hôi gioáng laù sa-coâ-cheâ, traùi hình ngoùn tay, daøi vaøi taác, chín ruïng xuoáng ghim thaúng xuoáng ñaát vaø ñöùng y ñoù, phaàn döôùi ñaát seõ ra reã, phaàn coøn laïi loài treân maët ñaát thaønh thaân, vaø treân cuøng seõ naõy ra ñoït non. Thaät tuyeät vôøi cho taïo-hoùa! Vì thaân cao, taøn lôùn neân oâng trôøi coøn öu ñaõi baèng caùch trang bò theâm cho noù nhieàu caùi reã phuï maø ñoàng baøo tui keâu laø chang-ñöôùc. Chang ñöôùc troøn deïp, daøi hình cong cong, trôn lu nhö thanhh baûo kieám cuûa hoaøng töû Baûo Long, moïc chung quanh vaø doïc theo thaân gaàn saùt goác, tua tuûa ra roài cong xuoáng ñeå aên saâu voâ ñaát, nhieàu caùi daøi hôn 3, 4 thöôùc. Boä chang-ñöôùc gioáng hình caùi noâm vó-ñaïi, giuùp cho caây ñöùng vöõng tröôùc gioù möa hay nöôùc chaûy sieát, ñoàng thôøi cuõng coù taùc duïng giöõ ñaát. Loäi trong röøng ñöôùc nhieàu choã chæ caàn böôùc chuyeàn treân chang, chaân khoâng ñuïng nöôùc vaø khoûi bò luùn buøn. Con nít thích ñaáu göôm thì chaët moät khuùc ñem veà laøm baûo kieám, maëc söùc maø chaëc cheùm, raát cöùng vaø khoâng gaûy noåi. Coâng duïng cuûa ñöôùc cuõng khaù nhieàu. Ngoaøi vieäc cung caáp cho daân thaønh moät loaïi than haõo haïng, caây ñöôùc coù theå duøng caát nhaø, nhöng coät naøy luùc khoâ hay bò nöùt doïc, thaønh keõ, laøm oå cho nheän daùn. Cuûi ñöôùc cuõng thuoäc loaïi nhöùt, raát cöùng, cöùng chöa töøng. Neáu chaët ngang coù theå bò meû buùa nhöng neáu böûa doïc thì deã voâ cuøng, ñi rôm rôùp nhö cheû tre. Vì quaù cöùng neân goã coøn ñöôùc duøng laøm raêng coái xay luùa. Coøn caùi ngoõng thì laø baèng caây muø u, caây oåi hay traâm baàu. Caùi coái xay coù 2 thôùt vaø caùi meâ coái bao chung quanh nhö nöûa caùi maùng, duøng caùi giaøn xay keùo nghe oà oà nhö trôøi möa vaäy ñoù. Luùc ñöôùc coøn töôi caét ñoaïn chöøng 2 taác, ñeå cho khoâ, roài duøng dao cheû doïc töøng laùt, töøng laùt moûng côõ nöûa phaân, roài ñoùng töøng baûn voâ maët coái baèng ñaát seùt coøn meàm theo chieàu ñaõ ñònh, ñaát khoâ seõ coù moät boä raêng coái xaøi caû chuïc naêm. Thôøi chieán, duøng goã ñöôùc laøm


choâng, oâi noù ñaâm thaáu ruoät thòt ñoàng baøo vaø laøm ñau loøng coø con laém laém. Treân laø vaøi loaïi caây röøng nöôùc maën. Phaàn döôùi ñaây seõ daønh rieâng ñeå keå chuyeän caây maém. 2- Röøng Maém vaø Caây Maém.

Tröôùc heát xin nhaéc qua moät loaïi caây khaùc cuõng ñöôïc keâu laø caây maém, nhöng noù moïc treân khoâ, vuøng ñaát gioàng, vaø khoâng chòu nöôùc maën. Caây maém naøy nhoû vaø gaàn gioáng nhö loaïi daây leo, boø raát xa, laù to daøi, thöôøng moïc nöông töïa vaøo luøm caây to, coù traùi aên ñöôïc. Traùi coù hình daïng vaø maøu saéc y chang traùi passion-fruit cuûa taây, thòt beân trong cuõng töông töï nhöng noù ñaëc keïo ñaày cöùng, vò ngoït hôi the the vaø coù caùi muøi ñaëc bieät: muøi maém.

Baây giôø xin trôû laïi caây maém maø cuï Bình Nguyeân Loäc ñaõ töøng nhaéc tôùi. Cuï noùi caây maém khoâng bieát ñeå laøm gì, nhöng laïi ví von noù vôùi lôùp ngöôøi tieân phuoâng khai phaù. Thaät ra, daân queâ xaøi noù cho nhieàu chuyeän laém. Öu tieân laøm cuûi. Tro cuûi maém thì thuoäc loaïi thöông haïng, nöôùc tro maën laém vaø khoâng ñoäc nhö nöôùc tro Taøu baùn trong chai ôû tieäm chaïp-phoâ. Ngaøy xöa coù oâng ñoù soáng vuøng U Minh, duøng nöôùc tro maém naáu xaø-boâng noäi hoùa. Cuï Sôn Nam ñaõ keå caùi chuyeän “Baùc vaät xaø-phoøng” naøy, ñoïc nghe vui laém. Khoâng coù xaø-boâng Coâ Ba hay Vieät Nam 72 phaàn daàu cuûa Tröông-vaên-Beàn thì duøng nöôùc tro giaët ñoà cuõng xong. Khoâng coù kem Gibb hay kem Hynos, Leyna, Perlon ñaùnh raêng, cöù duøng than hay tro, raêng saïch vaø traéng nhö boâng goøn. Sau 75, thôøi kyø bo-bo laøm baù chuû, nhieàu ngöôøi laïi theo göông oâng baùc-vaät xaø phoøng ñoù ñeå kieám soáng. Hoài naúm, tui cuõng chuyeân moân loïc nöôùc tro cho maù tui goäi ñaàu. Goäi xong thoa daàu döøa thôm phöùc ñoù baø con. Vaø cho tôùi taän ngaøy hoâm nay, baø nhaïc cuûa tui vaãn coøn thích mua cuûi maém ñeå laáy tro. Baø laøm baùnh döøa, baùnh uù noåi tieáng


ñoù nghen. Baùnh uù nöôùc tro muøng 5 thaùng 5 maø duøng nöôùc tro maém thì soá daùch, xuaát khaåu tôùi Saøi Goøn laän. (Tro daø deït cuõng khaù toát, coù theå thay theá. Tro döøa caøng laït hôn. Treân gioàng coù voû traùi loøng-möùt cuõng cho tro raát toát). Ngoaøi ra, thay vì duøng tro traáu troän muoái, coù theå duøng noù ñeå muoái hoät vit, oâi cha, loøng ñoû troå maøu boït-ñoâ töôm daàu baét theøm. Ñoù, noäi caùi tro khoâng maø laém coâng nhieàu vieäc, neân caây noù cuõng höûu ích laém laém. Nhöng maø, böûa cuûi maém khoâng phaûi deã. Khoâng bieát treân ñôøi naøy coù caây gì khaùc coù caáu truùc chaát moäc gioáng nhö caây maém khoâng. Quí thaày chæ duøm ñaâu laø boù moäc, ñaâu laø boù li-be. Ñaây, noù ñöôïc caáu taïo y nhö mieáng vaùn eùp cuoän troøn. Töø trong ra ngoaøi, töø ngoaøi voâ trong, cöù töøng lôùp, töøng lôùp xeáp choàng leân nhau, vaø ngaët hôn, moãi lôùp laïi coù xôù ngöôïc ñan cheùo nhau, khieán thaân caây maém coù ñoä chaéc nhö ..vaùn-eùp. Duøng buùa böûa ñoâi xuoáng thöû, buùa doäi töng leân, khuùc maén hoång heà haán gì raùo. Phaûi bieát meïo vaø böûa meo môùi ñöôïc, kieåu nhö laùch töøng vaït vaäy, vaø böûa luùc coøn töôi thì deã hôn. Caây maém coù theå böï moät hai oâm, dö söùc laøm coät nhaø keâ. Vöøa loøi ñöôïc caây ra ngoaøi traõng laø phaûi lo ñeõo goït cho noù thaúng thôùt, trôn tru. Boû noù trong xeõo, ngaâm nöôùc maáy thaùng cho heát chaát chaùc môùi toát. Coät nhaø caây maém coi khoâng teä vaø raát beàn. Noù chòu nöôùc neân laøm coät ñaùy, saøng noø cuõng hay. Toùm laïi caây maém coù nhieàu coâng duïng cho daân vuøng duyeân haûi Nam Phaàn, chöù khoâng phaûi laø voâ tích söï nhö cuï Binh nguyeân Loäc hay cuï Leâ vaên Haõo noùi. Baây giôø voâ ñaùm maém coi thöû noù ra sao. Thaät söï thì caây maém cuõng moïc chen chuùc vôùi traøm, ñöôùc, daø deït, nhöng vì caây maém ích kyû, hay laán ñaát giaønh aên neân chuùng thöôøng hoïp tuøng khuùm rieâng bieät, taïm goïi laø röøng. Cöù quan saùt maët ñaát chung quanh moät goác maém thì quí vò seõ thaáy haøng ngaøn caây duøi maøu ñen, cao vaøi taác, chæa thaúng töng leân trôøi, gioáng nhö baøn choâng, töôûng töôïng böôùc voâ seõ bò ñaâm thaáu baøn chön. Ñoù laø choøm reã loài cuûa maém maø daân ñòa phöông keâu laø “caëc-maém” khoâng chuùt ñoû maët, (gioáng nhö keâu “caëc-baàn” vaäy). Nhöng caëc-baàn thì cöùng vaø to, coøn caëc-maém ñaây thì nhoû baèng ngoùn tay, meàm uøi, gioøm ruïm. Cöù loäi ñaïi leân, reã loài vaø reã baøng seõ naâng chaân mình cho ñôõ luùn. Reã baøng cuûa


maém aên lan ra haèng 5 hay 10 thöôùc, roài töø ñoù caëc-maém vöông leân khoûi maët sình, nhö caém duøi giaønh choã. Laù maém gioáng nhö laù caây traø-hoa-nöõ, daøy vaø laùng phía maët treân. Traùi maén hình hoät ñaäu ngöï, to baèng ngoùn chaân caùi, heã chín rôùt xuoáng hoâm tröôùc thì hoâm sau le löôõi ra ngay, coù nghóa laø noù baùm ñaát raát mau, neân khoù bò nöôùc cuoáng ñi. Nhôø 2 ñaëc tính naøy maø caây maém deã hoïp laïi thaønh röøng daøy ñaëc. Noù laïi thích ñaát môùi, roài nhôø loaïi reã ñaëc bieät cuûa noù, thu theâm phuø sa. Bieåu raèng noù giuùp cho baõi boài laán theâm bieån thì caàn quan saùt laïi. Vaán ñeà ñaát boài ôû vuøng cöûa soâng Cöûu Long vaø vuøng Ñaât Muõi coøn leä thuoäc raát nhieàu ñieàu kieän chöù khoâng phaûi do coâng caây maém. Ñaïi khaùi noù coøn tuøy thuoäc vaøo theàm luïc ñòa, höôùng haûi löu, ñoä phuø sa cuûa soâng, maø soâng Cöûu Long laø nguoàn phuø sa lôùn nhöùt. Nhôø coù haûi löu chaûy vaøo vinh Thaùi-Lan maø vuøng bieån naøy trôû thaønh vöïa caù lôùn nhöùt cuûa Ñoâng Nam AÙ. Cuõng nhôø haûi löu naøy maø khoái phuø sa voâ taän cuûa Cöûu Long troâi xuoáng boài thaønh vuøng Haâu Giang. Neáu khoâng coù soâng Cöûu Long thì chaéc khoâng coù ñoàng baèng mieàn Nam. Vaøi caûm nghó lan man.

Nhöõng chuyeân keå treân hieän nay gaàn trôû thaønh huyeàn thoaïi. Khoâng bieát vì lyù do gì maø coù caûnh beå-daâu quaù nhanh. Nhöng chaéc chaén phaàn lôùn laø do con ngöôøi. Haøng ngaøy röøng cao nguyeân bò taøn phaù, laøm ñaõo loän moâi sinh, ñöa tôùi luû luït, haïn haùn, vaø taùc haïi ñeán cuoäc soáng cuûa caùc loaøi sinh thöïc vaät lieân heä vaø haøng trieäu con ngöôøi.

Röøng nöôùc maên cuõng laâm caûnh töông töï. Ngay sau naêm 75 röøng U Minh ñöôïc duøng laøm “Traïi caûi taïo” nôi ñoù haøng ngaøn tuø binh “nguïy quaân” ñöôïc duøng ñeå phaù röøng, ñaøo kinh ngang doïc, haàu mong bieán noù thaønh “noâng-tröôøng taäp theå” troàng khoùm, troàng khoai. Röøng Long-Toaøn, Traø Vinh cuõng ñöôïc tuø caûi taïo ñoán saïch ñeå bieán thaønh “Noâng Tröôøng 30 thaùng tö” troàng döøa, troàng bí. Röøng Saùt cuõng ñöôïc khai quang. Haàu heát caây röøng nöôùc maën ñöôïc giaûi phoùng. Theo chaân “CM”, sau thôøi kyø ngaên soâng xoùa chôï, daân chuùng cuõng ñoå xoâ ñi phaù röøng. Thaäm chí vuøng Ñaát Muõi coøn meàm,


buøn non chöa oån ñònh, caây maém chöa kòp moïc cuõng ñöôïc chieáu coá. Ngöôøi ta caát nhaø saøng, laäp khu du lòch treân saøng, treân baõi buøn hay treân maët nöôùc bieån. Theo saùch vôû töø thôøi Taây thì Muõi Caø Mau cöù phình ra haèng naêm. Roài “nhaân daân ta” cöù yeân chí phaù röøng, laán soâng laán bieån. Ngöôøi ta heø nhau ca tuïng vuøng ñaát maø thuôû giôø nhieàu ngöôøi cheâ laø khæ ho coø gaùy, nhö theå ruû reâ nhau laäp vuøng “kinh teá môùi” hoang töôûng thaät truø phuù, theo kieåu “vôùi söùc ngöôøi soûi ñaù thaønh côm”, coi noâng nghieäp laø chuùa teå, nhìn kinh teá nöôùc nhaø baèng con maét noâng daân. Nhöõng thò traán meo bieån, ven soâng, thaáp leø teø nhö ñang thaùch ñoá vôùi nöôùc rong hay côn soùng thaàn, khoâng caàn bieát khí haäu traùi ñaát ñaõ ñoåi thay nhieàu, khoâng döï truø ñaát coøn luùn, nhaø seõ saäp. Keát quaû laø heä sinh-thaùi bò xaùo troän vaø moâi tröôøng bò huûy dieät. Maõi ñeán gaàn ñaây, khi söïc bieát, chôït hieåu vaø söïc tænh thì ñoå thöøa loãi laø do trình ñoä daân trí keùm?! Hueà caû laøng. Ngöôøi ta laøm nhö queân doøng Cöûu Long bò boùp meùo bôûi Trung Coäng laø chính, roài môùi tôùi Laøo, Thaùi Lan, Campuchia vaø chính XHCN/Vieät Nam, khieán bôø soâng saït lôû, nöôùc chaûy baát thöôøng, phuø sa ñi ñaâu maát, vuøng duyeân haûi bò thaám maën thaät saâu, ruoäng luùa thaát muøa, caù toâm caïn kieät, noâng daân ngheøo ñoùi. Haèng muoân vaïn caây soá ñeâ, bao ngaïn vaø kinh ñaøo lôùn nhoû chaèng chòt, laøm voäi vôùi chuû yù taêng leân 3 vuï luùa trong 1 naêm, caøng laøm maát heát tính töï nhieân cuûa phong thoå (moâi-sinh). Phuø sa Cöûu Long troâi maát vi khoâng coøn loái cho nöôùc traøn mang phaân töôùi ruoäng nhö ngaøy naøo. Nhöõng caùnh ñoàng luùa phaûi xaøi phaân boùn TQ, ñoàng cua, toâm, caù xaøi phaåm TQ, xaøi thuoác saùt truøng dieät taûo TQ, ñaàu ñoäc ñaát ñai, roài chaét caën oâ nhieåm ra soâng. Ñaïi hoïa. Cöù chôø coi, Muõi Caø Mau coøn phình ra hay seõ teo laïi. Hay laø vuøng Haâu Giang tôùi moät luùc naøo ñoù seõ trôû veà thôøi OÙc-Eo xöa. Xaây thì khoù, phaù thì deã quaù. Caây maém coù coøn laán ñaát vaø giöõ ñaát nhö mô hay khoâng. Giôø thì ñang thaáy maát maùt nhieàu thöù quaù. Coøn ñaâu nhöõng con ñuoân chaø-laø cuûa vuøng Ba-Ñoäng Long Toaøn, Traø Vinh. Caùnh röøng baït ngaøn ñaõ bieán thaønh ñoàng toâm, ruoäng muoái. Caû caùi cuø lao Long Hoøa xöù döøa naèm giöõa soâng Coå Chieân cuõng thaønh ñoàng toâm bao la, tìm mua moät traùi döøa töôi ñeå uoáng nöôùc maø khoâng coù.


Coøn ñaâu than ñöôùc Baø Ròa, than ñöôùc Caø Mau. Ngöôøi ta ñang gaây röøng, troàng ñöôùc trôû laïi. Nhö gheùp laïi taám göông beå. Caây traøm coù cöø beâ-toâng thay theá. Ngöôøi ta quaûng caùo “vaên hoùa aåm thöïc” ruøa, raén, chuoät, kyø ñaø cuûa röøng, maø röøng bieán maát, beøn nuoâi raén ruøa taïi nhaø theá voâø. Caù keøo, cua bieån, caù boùng …cuõng phaûi nuoâi môùi coù. Caây döøa nöôùc phaûi troàng môùi coù laù lôïp nhaø. Heát thaáy cuûi maém, cuûi daø, cuûi ñöôùc chôû veà chaát ñaày beán soâng. Seõ khoâng bao giôø thaáy ñöôïc nhöõng ngaøy hoäi buø-toït. Buø toït cuøng hoï vôùi eách, lôùn hôn con nhaùi côm, thòt y chang thòt eách, thöôøng soáng trong buïi raùng, nhaûy leân ñaát lieàn hoäi vaøo cuoái muøa möa. Khi noù hoäi thì laáy caøng-xeù taøu hay bao boá tôøi ñi hoát. Ñoù cuõng laø ñaëc saûn cuûa Caàu Ngang vaø Long-Toaøn, Traø-Vinh. Coøn ñaâu nhöõng muøa hoäi ba-khía. Vaøo muøa nöôùc rong daâng cao, ba khía boø leân goø vaø leo caây troán nöôùc, nhieàu khi ñôm oaèn caû ngoïn maém, ngoïn baàn, laáy buø-caøo maø baét vaø boû ngay voâ lu hay khaïp nöôùc muoái thaät maën, ñeå gieát noù vaø muoái luoân taïi traän. Nhieàu loaïi chim cuõng maát toå, bay xa, boû laïi baàu trôøi vaéng tanh. Ngöôøi ta xaây nhaø ngoùi nhaø laàu giöõa röøng, ngöôøi ta traùng xi maêng loùt ñöôøng cho “du-lòch sinh-thaùi” kyø quaùi vaø reû maït, ñeå khaùch ñoâ-la loäi naùt treân söï hoàn nhieân nhaân haäu, bieán vöôøn caây yeân tònh neân thô vaø röøng ñaát trinh nguyeân thaønh choã aên chôi oàn aøo, “phoàn vinh giaû taïo”. Vaân vaân. Tröôùc caûnh röøng nöôùc maën bò ñe doïa nhö vaäy, tui ghi laïi nhöõng chuyeän vuïn vaët xöa cuõ treân ñaây, theo con maét nhaø queâ moät chieàu, nhö moät chuùt kyû nieäm, nhö moät chuùt tieác thöông. Chaéc chaén baø con coâ baùc coù nhieàu ngöôøi bieát traêm laàn hôn vaø cuõng ñang laø nhöõng nhaân chöùng soáng. Xin quí vò tìm vui vôùi chuùt kyû nieäm naøy, xin goùp yù söûa giuøm, vaø xin tieáp söùc keå tieáp cho con chaùu nghe. Sôï roài ñaây mình seõ queân maát tieâu hay khoâng coøn thaáy nöõa, uoång laém. Sau cuøng, thoâi thì cuõng phaûi xin taïm ngöøng buùt nôi ñaây./.

Cuoái naêm Ñinh Hôïi 2007 Hai Queïo


Cá Kèo

Để đợi cơm chiều, vài người ở trần bận quần xà lõn ngồi trên giường tre cùng nhau đưa cay bằng dĩa khô cá kèo nướng. Loại khô muối lạt lạt, phơi dốt dốt vừa một hai nắng, đem nướng thấy nó tươm mỡ mướt rượt bắt thèm. Hay là bắt mấy con cá kèo tươi nhảy soi sói rồi lấy cọng lạt dừa lụi từ trên miệng xuống giữ cho nó thẳng, để khi nướng chín hông bị gãy, đem cập gắp nướng than hồng hay nướng rượu đế, xoay qua xoay lại, nó cũng tươm mỡ nhễu xèo xèo, nhìn thấy đố ai mà hổng muốn “vô” một chút cho ấm lòng.Đó là vài cách ăn uống bình dân của những con người bình dị ở quê tui. Cá kèo?

Thuở giờ có ai siêng mà nói tới nó. Nó thấp kém và bị chê là “hạng cá kèo” trong nhiều trường hợp.Vậy mà sau này, nhờ cuộc cách mạng toàn diện biến quỉ thành người người thành quỉ, bo bo thành cao lương, đuôn dế cào cào châu chấu thành mỹ vị, thì bà con nghĩ coi, con cá kèo của quê tui cũng có giá lắm chớ? Nhứt là khi cần đi xóa đói làm giàu trong quán ăn, người ta cứ nhắc tới “Cá kèo kho gợt”. Vậy nên tui cần phải đem con cá kèo quê mùa đi đọ sức với dế cao cào mới được. Đại khái có mấy chuyện lặt vặt như sau đây.

Trước hết là: 1- Cá Kèo sống ở đâu: Nhiều người cứ tưởng ở vùng Bạc Liêu Cà Mau mới có cá kèo. Thiệt sự thì cá kèo sống trong vùng đất liền nước lợ dọc bờ biển Nam Phần VN, nên Trà Vinh cũng là xứ của cá kèo. Bà con tui đôi khi gọi nó là cá bóng kèo. Bởi vì thấy nó sống chung hòa bình với các loại cá bóng khác như: bóng cát, bóng sao, bóng dừa, bóng trứng. Chúng sống trong vùng phù sa non quanh đám dừa nước, gốc đước, buôi tràm,vũng nước, thửa ruộng ven sông, v.v.., nhưng đông nhứt là trong mấy cái trãng cạn, trong láng nước vắng vẻ ít cây cối. Chỗ nào


bùn cứng và đầy rể cây thì nó né xa. Nó thích phù sa mỡ gà, mềm uồi, cho dễ đào hang, và dường như nó cũng ăn luôn lớp phù sa mịn và bổ như kem hay bột sắn này được lắng lọc nhiều lần qua mấy ngàn cây số đường trường của nước sông Cữu Long ngọt lịm. Cứ lội xuống cái láng mênh mông, khi nước đứng trong veo, sẽ thấy rỏ mồn một nó ùa nhau chạy lẹ như tên, đen nước, để lại từng sợi bùn phía sau như máy bay phản lực phun khói. Nhưng bước chân mình đặt tới đâu thì chúng biến mất tới đó. Chúng chui hang rất nhanh. Nhìn kỹ sẽ thấy muôn ngàn cái lỗ nhỏ bằng ngón tay. Muốn bắt phải có tay nghề khá vững, phải biết thụt hang chận ngách và lanh tay. Lạ một cái là trong bầy cả ngàn con như vậy, con nào cũng bằng con nấy, hổng biết chúng nó được sanh ra ở vùng giao trời giáp nước nào mà khi nó vô đất liền định cư thì y như là chung một mẹ cùng một lứa. Còn điều nữa là, trong khi các loại cá bóng trứng, bóng cát, bóng dừa đều có trứng thì đố ai nhìn thấy trứng cá kèo ra sao. Bù lại cá kèo có bộ đồ lòng với cái gan vàng lườm, khỏi chê. Chúng di chuyển lên đất dường như vào đầu mùa mưa, cho tới lúc mùa rong thì đã thấy hằng hà sa số. Chắc có vị thắc mắc tại sao kêu nó là cá kèo, bộ nó giống cây kèo nhà? Hổng phải vậy đâu. Cột, kèo, đòn giông, đòn tay, rui, mè trong cái sườn nhà hổng có cái nào nói lên hình dáng con cá kèo hết. Chỉ có con sẻ là giống y chang. Con sẻ là cái cây tròn lớn hơn ngón tay, dài hơn gang để khóa đầu cột với đầu kèo với nhau. Bởi vậy, hổng có con cá nào có hinh hài gọn hơ, trụi lũi, trơn lùi, hiền hậu như con cá kèo. Kỳ, vi, mang, vảy của nó rất mịn rất mềm, muốn chụp nó đầu nào hay muốn hốt cách nào cũng hông sợ đâm tay. 2. Bắt cá kèo: Bắt cá kèo bằng tay thì thiệt là trần thân. Vì đất mềm quá, thụt ngón tay vô hang thì bị mất cảm giác, thấy chỗ nào cũng là hang, ngón tay đi ngọt sớt cả thước mà chưa đụng nó. Cho nên cách bắt thông thường là đặt lọp hay chà-ngôm đón khe nước từ đám rừng dừa nước, từ trên ruông hay trãng chảy ra, lúc trời mưa hay nước ròng. Ngày giở nhiều lần, dư ăn, dư bán. Nhưng có lối bắt cá kèo qui mô nhứt là đặt nò. Nò dùng để bắt nhiều loại cá, nhưng khi tép bạc và cá kèo chạy thì cái nò bị tràn ngập bởi hai thứ này.

Đất rừng vùng duyên hải quê tui như nằm trong lưới sông rạch do những nhánh sông từ Cổ Chiên, Hậu Giang đổ vô, phân ra


không biết là bao nhiêu rạch, ngòi, xẻo và kinh đào đan nhau chằng chịt. Như giữa sông cái Cổ Chiên mênh mông, rộng đôi ba cây số, người ta đóng đáy giăng hàng ngang từng 5, 7 miệng, rồi tới hàng khác rải dài ra tới biển. Đáy ở biển gọi là đáy hàng khơi. Đóng dáy chỉ cần hai cột chánh. Miệng đáy và bọng đáy đều làm bằng lưới. Nò thì ngược lại, tất cả làm bằng cây. Trong các rạch nhỏ, người ta thấy toàn là nò. Còn cái vó thì có vẽ bắt mắt với khách bàng quan, đi du lịch, thích chụp hình, làm cảnh, nhưng nó hấu như vô tích sự ở đây. Cái vó thích hợp cho dòng chảy lờ đờ, lâu lâu kéo lên được chút ít cá tôm. Đặt nò, công phu hơn, nhưng cũng dễ ăn hơn. 3- Nò là gì? Trong rạch rộng chừng 10 thước trở lên người ta có thể đóng giàn nò. Tùy chỗ có mương xẻo nhiều hay ít mà đóng nò, có khi 5, 7 trăm thước hay cả cây số có một cái. Nò có 2 phần chánh: miệng nò hình chữ V, hướng vìa phía thượng lưu để hứng cá. Nhưng chính yếu là số lượng cá tôm từ mương xẻo trút ra ở từng đoạn song. Miệng nò không thể bít hết sông, phải nép một bên, chừa khoảng trống cho ghe xuồng người khác qua lại. Cái nò chính có hình ống bự cỡ 2 ôm và cao đôi ba thước, bện bằng tre cật, như bộ giạc giường cuốn tròn. Dọc theo chiều dài là hom. Một cái nò có thể chứa đôi ba giạ cá, tép. Tùy con nước, người ta cần ngủ giữ hay không. Phía trên nò có sàn nò và cái chòi đục mưa. Cũng như tép bạc, mùa cá kèo chạy là mùa mưa. Bình thường mùa khô mấy cái nò chỉ hứng được cá tạp như cá đối, cá ngác, cá út, cá lăng, cá bóng, cá xạo, cá mao, cua, lịch, tép và một ít cá kèo. Còn tép hay cá kèo chạy là gì? Hầu hết người làm nò thường có một lãnh địa nho nhỏ: vạt rừng, thửa ruộng, miếng láng, v.v.nằm phía trên miệng nò. Vào mùa mưa người ta đóng bao ngạn để giữ nước và cá tôm lại trong đó. Dân quê tui kêu đó là đập. Đó cách nuôi tôm, nuôi cá nương theo môi trường thiên nhiên. Thỉnh thoảng có mưa lớn, người ta xả nước từ từ, dùng cha-ngôm bắt số lượng nhỏ, bán lai rai. Rồi tới cuối mùa rong, cá tới lứa, đợi khi có mưa lớn thì coi như tổng càng quét. Bờ bao ngạn được phá ra, nước tuôn ào ào ra rạch mang từng luồng cá kèo ra theo. Bà con tui kêu là “chắt đập” Cả gia đình phải tham chiến. Ghe lớn ghe con được trưng dụng. Một dịp có thêm chút tiền.Rồi lâu lâu chắt đập lần nữa.

1. Biến chế thức ăn:


Cá kèo làm được nhiều món ăn lắm. Đơn giản nhứt là đem

nướng như đã nói ở trên. Dân chợ có vỉ sắt đặt cá lên nướng. Ở quê, suốt ngày có bếp lửa của chão cháo heo hay kháp rượu, chỉ cần cái nhánh tre tươi chẻ đôi, bắt cá kèo lụi lạt cà-bắp đem cặp gấp nướng than. Đặc biệt hông có ai làm mắm cá kèo bao giờ. Cách nấu thì nhờ thịt hông xương và rất ngọt nên có vô số cách, tùy ý từng người. Hoặc nấu canh bí, canh bầu. Hoặc nấu canh rau tập tàng bỏ vô sả ớt và nêm mắm mà đồng bào Khmer của tui kêu là canh xim-lo. Hoặc kho mắm ăn và rau hay nấu nước lèo bún. Bà con thiệt thà lắm, thường chỉ biết nước lèo bún nấu bằng cá lóc, nếu dì nào nấu bằng cá biển hay cá kèo thì dì cho hay trước, để cho người ăn tránh được bịnh…ngứa do chất “phong” của cá biển gây ra. Nếu kể ra hết cách nấu cá kèo thì tốn giấy lắm. Nhưng tôi phải kể ra một chút mẹo vặt vìa cách mần cá kèo. Mẹo vặt làm cá kèo:

Con cá kèo nhớt nhiều, rất trơn khó bắt, khó làm. Có người hốt bụm tro hay mạc cưa bỏ vô chà sát. Có người mài từng con trên nền cát cứng hay nền xi măng. Có người dùng lá duối, lá tre. Mọi cách dở ẹt. Chỉ có lá chuối là độc chiêu trị nhớt cá kèo. Tuốt một nắm lá chuối tươi, đem vô xé nhuyễn rồi vò cho dập nát, bỏ vô thau trộn chung với cá kèo, hông cần mạnh tay, chà sát cho đều chừng 5 phút, xong lựa cá ra rửa. Như một phép mầu, con cá sạch trơn, rít trịt, còn nguyên kỳ vảy. Đã vậy chớ. Rối mặc sức kho hay nấu.

Trở lại món ăn cá kèo, tui muốn nói tới món ruột mà tui nhớ muôn đời, thèm muôn thuở, đó là: Cá kèo kho tộ.


Kho tộ hay kho bằng cái ơ cũng vậy. Cá làm sạch chỉ cần cắt bỏ cái mỏ và đuôi, hông cần móc ruột, ai ăn cá kèo bỏ ruột là quá thiệt, rồi khứa đôi, khứa làm sao cho cái bụng còn nguyên. Kho cho thiệt già lửa. Kho lửa thứ hai càng ngon hơn. Thịt cá cứng còng. Bỏ tiêu cho ngọt bỏ hành cho thơm. Có khi thêm ít tóp mỡ. Ăn với cơm thật nóng, một món thôi, thêm chút ớt hiểm, ăn cũng đổ mồ hôi trán. Nếu có nồi canh chua ca ngác, ca lóc hay cá trê trắng v.v. thì xin miễn mô tả thêm, nhớ quá! Hoặc nấu cháo trắng gạo lúa mới cho đặc đặc, vừa quẹt vừa lua, cũng xuất hạn luôn. Người thành thị kỹ lưỡng, ăn cá kèo lừa bỏ xương. Tui chuyên môn nhai nguyên khúc, như kiểu ăn tép hông bao giờ lột vỏ. Còn cái bụng cá, tức là khúc đầu, phải lũm nguyên khúc. Ai mà chê bộ lòng cá kèo thì coi như chưa biết thưởng thức. Còn cái ơ kho, sau khi múc cá ra hết, phải đổ một tô cơm trắng vô ngào trộn thì cơm rang dương châu cũng thua.

Cá Kèo Kho Gợt:

Kho Gợt là gì? Bắt nồi nước lên, nấu cho thật sôi, bỏ vô chút muối, đổ nguyên rổ cá kèo sống vô, cá nhảy rô rô rồi nằm yên, đợi nước sôi lại, vớt cho hết bọt, nhắt xuống, truyệt đối không bỏ hanh ớt tiêu tỏi bột ngọt gì cả. Đó là Kho Gợt.

Có nhiều người tưởng lầm cá kèo nấu canh mẳn với cá kèo kho gợt. Cá biển có 2 loại cá chuyên để nấu mẳn, thật ngon, đó là cá khoai và cá rựa. Cá khoai thịt mền, xương mềm, múp một cái lạ di tuốt. Cá rựa màu trắng giống cá hố, nhưng ngắn lắm, thịt toàn là xương, dầm cho nó nát ra, chan nước làm canh ngọt chưa từng. Gia vị nấu mẳn thường là muối, ớt và hành lá đâm nhuyễn. Hông có cà chua rau thơm gì ráo. Khi ăn nặn thêm chanh. Ăn luôn nước. Cá kèo nấu mẳn có thể làm sạch hay để luôn nhớt.

Nhưng cá kèo kho gợt lại là món đặc biệt của dân duyên hải. Nguyên thủy có thể là món ăn liền tại chỗ giữa rừng, như cá lóc


nướng trui trên đồng. Nếu gọi là cá kèo luột cũng hổng trật. Bắt nồi nước cho thật sôi, nêm chút muối để tẩy nhớt tẩy bọt, đổ ụp nguyên rổ cá kèo sống vô, 2 phút sau là có món ăn tại “hiện trường”.

Nhưng coi chừng, thấy vậy mà chưa chắc vậy. Phải có chút ít ăn ý, như sau: Cá kho gợt phải là loại cá sống và sạch. Sạch là cái bụng nó sạch. Cá chạy nò là sạch nhứt, vì trong bụng nó hổng còn phân hay cát lảm xảm. Trong khi cá thụt hang thì dơ, phải rọng một hai ngày mới sạch. Thứ hai là nồi nước sôi phải bự, lượng nước nhiều gấp 3, 4 lần cá, để nó có sức nóng không giảm khi trút cá vô. Dĩ nhiên là lửa phải thật lớn. Thứ 3 là, phải đợi nước thật sôi mới đổ cá vô. (Chớ hổng phải có nhiều tay nói rằng đổ cá vô nồi nước lạnh rồi nấu từ từ cho sôi, trớt quơt). Thứ tư là không được nấu lâu quá 2 phút cho cá ra nước ngọt.

Như vậy, đổ cá vô nước đang sôi mạnh, ụp cái rổ lên liền, cá quậy nghe cái rồ rồi nằm yên, bọt nổi lên phập phều, vớt bỏ ngay, chừng một phút thì nhắt xuống. Nấu lâu cá bị lạt và mềm. Rồi ăn làm sao? Đổ bỏ bớt nước, còn lại sệt sệt để húp thay canh, vẫn không nêm nếm gì thêm, hoặc đổ cá chín vô cái rổ cho ráo, chỉ ăn cá không.Thịt cá vừa chín, giòn, ngọt, hết sức nguyên chất. Có thể ăn không trừ cơm hay độn chút cơm cho vui. Làm thêm ba sợi cho thơm râu. Gấp nguyên con, cắn cái đầu múp múp nhả bỏ, còn nguyên con ngốm một cái luôn xương. Hoặc lấy tay nắm cái đầu, dùng đôi đủa kẹp cổ hai bên, tuốt xuống, bỏ xương, khi đầy chén, nhỏ vài giọt nước mắm ròng, chút chanh ớt, lua nguyên chén cho nó vô tận óc o. Đó là cách ăn cá kèo kho gợt nguyên gốc bản quyền Trà Vinh.

Sau này, nhứt là hiện nay, cách “ẩm thực” quái đản này đã được xã hội hóa, văn minh hóa nhiều lắm. Người ta tẩy nhớt ca kèo bằng cách kho gợt, rồi muốn nấu canh chua hay nấu lẩu, thì thêm rau bổi vô tùy thích. Hoặc biến nó thanh lẫu, thành canh chua, mà nêm me, đường, nước mắm hay bột ngọt thật nhiều kiểu người Hà Nội tùy thích.. Khô cá kèo: Khô cá kèo là món chiến lược, để dành được nhiều tháng và xuất cảng theo qua xứ tỵ nạn của người Việt. Cách làm khô cá kèo thì dễ như làm phân cá. Cá sống đang nhảy tưng tưng đem trút vô khạp nước muối, cá uống muối chết, rồi vớt đem phơi. Cá ít thì phơi


trên liếp. Cá nhiều thì phơi bằng đệm. Con tôm khô, muối lạt phơi thật ráo thì mới ngon. Cá kèo hổng cần phơi khô quá, vì đem chiên nó cứng như củi. Để lâu quá sẽ hôi dầu. Khô cá kèo nướng hay chiên chấm nước mắm me, nhâm nhi hay ăn với cơm đều tuyệt. Vài lời kết: Bị cuốn theo dòng thác văn hóa ăn tạp cào cào châu chấu hiện nay của đất nước ta anh hùng, tui mới mạo muội ghi lại mấy điều trên đây, theo sát kinh nghiệm bản thân tui.

Thứ nhứt tui muốn nói cách ăn uống như vậy đã có từ nhiều thế kỷ ở miền Nam. Nó thể hiện tính tình đơn giản mộc mạc của đồng bào tui. Tui muốn đính chánh lời phát biểu trịch thượng của những người mỗi tháng chỉ mua được một lần thịt theo tem phiếu, mỗi bữa cơm phải đặt dĩa bột ngọt làm chuẩn giữa bàn ăn, ngay giữa lòng đất ngàn năm văn vật, mà dám biểu rắng những món ăn như cá kèo kho gợt, cá lóc nướng trui, rùa hấp muối, chuột đồng rô-ti…là thức ăn “KHAI HOANG NAM BỘ”. Dĩa bột ngọt giữa mâm cơm có phải là thức ăn văn minh? Hoang hổng hoang gì cũng còn giữ cách ăn uống đó.

Thứ hai là khi đọc hay xem phim quảng bá về tiến bộ của đất nước VN, tui thấy có trên 90% nói vìa ăn, ăn, ăn. Người ta bị ám ảnh vìa đói ăn gần nửa thế kỷ rồi (1954-1984). Bây giờ ăn bù. Ăn thế cho thế hệ đói khát của cha ông. Ăn tới mướt môi như nhà hàng Quảng Đông. Việt Nam nhờ mấy chú mấy bác mà đẻ ra được một “bản sắc văn hóa dân tộc” mới tinh, văn hóa ăn, mà con cháu của mấy chú trịnh trong kêu là “VĂN HÓA ẨM THỰC’ chưa từng có trong lịch sử nước nhà.

Như vậy tui viết lại cách ăn cá kèo cũng chưa phải là nói lên những ẩn ức của cái đói. Hy vọng đây cũng là một trong hàng ngàn chuyện giải khuây. Vây thì dứt ngheo./.

Hai Quẹo.

Những ngày phục sinh, 8/2008


NGUỒN HẠNH PHÚC LÂM THÀNH HỔ

Tôi đã thành cái máy. Đúng hơn thành con vật, đã được điều kiện hoá mọi hành động lẫn suy tư. Suốt ngày chỉ biết lao động. Đầu óc lờ đờ lú lẩn. Không còn biết tháng ngày. Quên luôn gia đình và vợ con. Thỉnh thoảng có chớm nhớ tới, tôi vội xua đuổi họ đi ngay như đuổi tà. Chỉ muốn yên tâm để học tập cho tốt. Sống còn cái đã. Phải sống. Dù sống như loài sinh vật cũng đành. Chừng nào được Cách Mạng khoan hồng thả cho về nhà, sẽ nhờ thầy cúng hú ba hồn chín vía và giải ám quỷ ma, tập làm người trở lại từ số không, mặc sức mà suy tính mộng mơ. Hôm qua đi chân không vô rừng đốn cây, đạp cây gai chà là bị đâm sâu tới xương. Nên bữa nay khai bịnh ở nhà. Thật thong thả và thoải mái. Trong căn trại dài chừng ba chục thước, lợp bằng tàu

dừa nước xé đôi, vách bằng cây chà là khít rịt, hai dãy sạp ngủ bằng nhánh bần, mắm, giá đâu đầu vô vách, giữa là khoảng trống hơn thước làm lối đi, tôi cà tơn cà tơn lui tới, như con chim tung tăng trong lồng. Có anh bịnh nằm im dưới kia. Còn 2 anh trực thì lo

khiêng phân đi đổ và lao động ngoài sân. Một sự yên vắng dễ chịu. Bỗng dưng tôi huýt gió vu vơ khúc nhạc xưa, tức là nhạc vàng đang bị nghiêm cấm. Tôi định làm việc gì cho có ý nghĩa. Tôi đang thèm cơm, thèm tới muốn bay lên mây. Đang là thời kỳ đói. Mọi người đều đói. Thì đây là cơ hội ngàn vàng để dưỡng sức. Ừ, tôi sẽ ăn cơm, ăn một cách tự do thoải mái, ăn một mình. Không phải ăn lén lút. Giờ này không có ai ngồi nhai bo bo bên cạnh mà dòm ngó tôi một cách thèm thuồng và ganh tỵ. Hơn năm nay cả trại chỉ biết bo bo. Nửa tô nhão nhẹt như bắp hầm, với thức ăn hoặc một phần tư trứng vịt luộc, hoặc 2 cục chao, hoặc vài muổng bí rợ nấu canh, v.v… Vậy cũng gọi là sung túc lắm. Nhưng bây giờ tôi sắp có một bữa cơm đúng nghĩa, ngon gấp mấy. Nhà nghèo. Mấy tháng mới được thăm nuôi một lần. Vợ khổ công kiếm gạo, đem vô cho được vài lít, để phòng khi bịnh hoạn nấu cháo mà ăn. Loại gạo xấu, mà ngọc quý cũng chưa đổi. Thay vì để dành nấu cháo, tôi quyết định nấu cơm.


Một phút huy hoàng rồi tắt cũng cam. Một phần ba lon Gui-gô gạo, sẽ nở được hơn tô cơm. Canh chua bằng con còng lửa, nấu với cỏ trai và lá giấm. Ăn với muối ớt. Lòng đang như phơi phới, nhưng lại chen vô chút nhớ nhà. Hai đứa con mới vài tuổi, vợ ốm yếu bịnh hoạn, sống ra sao. Tôi nghe quằn quặn trong tim. Rồi bỗng nhiên uể oải, nằm xãi ra trên sạp. Đầu óc bay xa. Mới đây mà đã hơn 3 năm. Hồi đó, khi Miền Nam vừa được "giải phóng", bạn bè của tôi đa số muốn đi học cho sớm để được về sớm. Họ cứ thúc tôi cùng đi cho vui, làm như thể phụ hoạ cho cái loa đầu ngõ. Thằng Ngọ đến bảo: - Thôi đi cho rồi Thanh à. Về còn kiếm chuyện mần ăn mày. Tụi thằng Trường, Điệp, thằng Tài nó đi vô hôm qua. Tài nó khoe cho tao coi tờ giấy chính sách 10 điều 7 điểm của Chánh phủ Cách Mạng lâm thời Cộng Hoà Miền Nam Việt Nam , do ông Huỳnh Tấn Phát ký đàng hoàng. Nó tin sẽ được làm việc lại bên Công chánh. Chắc học 2 tháng thì “dìa”. Mầy nghe ở Sài gòn người ta cũng rủ nhau đi đông lắm đó. Sáu bảy tuần là “dìa”. - Vừa thôi Ngọ à, tôi nạt lại. Tao tội nghiệp cho cái lon đại uý của tụi mầy quá. Còn thằng Tài, Công binh công chánh gì, kệ tía nó. Mầy chống con mắt chờ coi. Tao chưa đi. Mọi người hồ hởi phấn khởi đón mừng Cách Mạng thành công, đường xá xôn xao hớt hãi những người. Nhà phố treo dầy cờ búa liềm và cờ hai màu đỏ xanh có sao vàng ở giữa. Chợ búa gần ngưng đọng. Tôi âm thầm đi mua 2 ký muối hột, một bụm ớt chín đỏ đem về. Đổ muối vô cái chão đụn, mà má tôi dùng để nấu cháo heo, rang cho nó nổ rắc rắc, rồi đem ra giã nhuyễn với ớt, thêm vô vài muỗng bột ngọt Vị hương tố. Sau đó, cho vô chảo rang lần nữa cho thiệt khô, đỏ tươi, để nguội, trút vô bọc ny-long, cột lại để đó. Má tôi thấy vậy, mới hỏi: - Con rang muối ớt kiểu gì, để làm gì mà nhiều quá vậy? Tôi ngần ngừ, rồi nói: - Hồi ở Tây Ninh con có từng ăn muối kiểu này, thấy ngon, bây giờ con bắt chước làm đại, hông biết trúng trật. Má chưa biết đâu... Thôi má đi nghỉ đi, để con làm. Tôi muốn giải thích thêm là chưa chắc mình sẽ còn sống, mà không dám. Nhưng trong thâm tâm vẫn hy vọng và đang chuẩn bị cho cuộc sống ở rừng, với chút muối ớt hộ thân. Mấy hôm sau, tôi


lại bị ông anh vợ thúc cùng đi cho có anh có em. Tôi đành từ giã vợ con, cha mẹ anh em mà ra đi, một chuyến đi không mong và không biết ngày về. Đó là giữa tháng 5 năm 1975. Khám lớn tỉnh có nhiều phòng giam khá rộng, nhưng chính quyền cũ không có dự trù nhốt một số khổng lồ những người phạm tội như vầy. Những con mồi được dỗ ngọt, lùa nhẹ, để không hoảng sợ chạy toán loạn khó bắt, chúng đang hùa nhau vô bẫy, ngoan ngoãn xin đi học tập trong khám. Có tới hàng vạn. Không đủ chỗ chứa. Khám tỉnh, khám huyện, khám xã. Trưng dụng thêm trường học, trại lính, đình miếu mới đủ. Tôi được đưa vô phòng số 2, dành riêng cho thành phần ác ôn. Còn ông anh vợ bị đưa đi đâu mất. Phòng chật ứ người, ai cũng ở trần, thiếu điều lột bỏ luôn quần. Ở góc phòng là cái cầu tiêu lộ thiên nằm trên bệ cao vài tấc. Kế bên là cái bồn nước nhỏ để xài cho mọi thứ. Anh em nửa ngồi nửa nằm trên nền gạch đỏ. Tối đến luân phiên nhau nằm ngủ theo kiểu con tôm kho tàu. Luân phiên nhau lại gần cửa cái để kê lỗ mũi vô song sắt hít không khí bên ngoài cho đỡ ngộp. Có anh đến dựa sát vô thành cầu tiêu ẩm để tìm chút hơi mát. Tiếng thì thầm trò chuyện nghe ù ù như ổ ong. Từng nhúm họp nhau bàn tán. Có nhiều ý kiến: - Đi sớm dìa sớm. Nữa, tao tính làm vườn, làm ruộng có căn bản. - Tao cũng thích về làng dạy học. Làm thầy giáo vườn cho yên

thân. - Chắc tụi mình được làm lại nhiệm sở cũ, họ có hứa bằng giấy

trắng mực đen đây nè. Bên Nông nghiệp, Công chánh, Y tế được làm lại hết. Tin tao đi.

- Người Việt mình với nhau, chắc không đến nỗi tệ. Hoà bình rồi. Vân vân...

Hầu hết ai cũng thật thà tin ở chánh sách khoan hồng, hoà hợp hoà giải mà chính phủ Cách Mạng của ông Phát, ông Thọ hứa. Riêng tôi, cảm thấy nhờn nhợn và không dám tin gì hết. Nhưng có cái lạ là quân dân công chức mình hay tin dị đoan, thích nghe nói láo hơn nói thật. Có lúc, tôi phải nói với vài bạn thân:


- Rừng hoang đang chờ mình. Chừng nào tất cả biến thành ruộng vườn bao la thì mới được về. Hổng chừng có thằng sẽ xin lập nghiệp ở đó luôn. Tao hứa với tụi bây nè: Nếu trong vòng một năm mà được thả, tao sẽ bò về. Còn nếu 3 năm mà được thả hén, tao sẽ đi thụt cà lui về. Tao nói thiệt mà, sẽ đi thụt lui cho mày coi. Nếu 5 năm thả thì cũng khoẻ re, tao sẽ đi bộ về. Cái giá phải là10, 15 năm cho tới chung thân. Thoát khỏi bị tắm máu là phước rồi. Ngay bây giờ nếu được đi vô rừng là sướng nhứt. Ở đây ngộp quá. - Ê, thôi mầy, Thanh, đừng nói tầm bậy xui lắm mậy. Ông Nhơn, ông Phó chủ tịch Hội Đồng tỉnh phản đối. Để tao còn về phụ vợ kiếm cơm mậy. Cái quán Hồng Hoa Lệ của vợ tao bán buôn ngon lành lắm. Khoảng tuần lễ sau, vào lúc nửa đêm, có người đến kêu cả phòng thức dậy chuẩn bị chuyển trại. Một tốp hầu hết là sỹ quan được gọi tên xách đồ ra ngồi ngoài sân. Tưởng được đi. Không dè lát sau họ lại kêu đám người trong phòng ra ngồi xếp hàng đôi trước cửa, trong đó có tôi. Một cán bộ lớn tuổi đến thông báo: - Mấy anh ở đây chật chội lắm. Trên có lệnh cho đưa mấy anh đi chỗ rộng rãi khoảng khoát hơn. Để giữ an toàn cho mấy anh, cần làm chút việc để bảo vệ mấy anh, đừng lo sợ. Rồi một đám công an, phần lớn rất nhỏ tuổi, mặc đồng phục vải ny-long xanh, đến bảo vệ bằng cách dùng dây luộc trói thúc ké tất cả lại, sau đó cột dính chùm từng cặp. Rồi, từng cặp, từng cặp được đẩy lên xe bít bùng, đưa đi. Tôi được kết chặt với chú T.V Hải, Chủ sự phòng HC tỉnh. Đêm khuya phố vắng tanh, mọi người đang yên giấc. Tôi thoáng nghĩ tới vợ con. Xe chạy một hồi lâu, tới vàm sông cái thì tù nhân được chuyển xuống nhiều ghe chài nhỏ nhỏ, mui thiếc bít bùng ngộp thở. Cũng dồn như mắm. Trải qua gần một đêm và một ngày, không ăn, không ngủ, thiếu thở, toán “nguỵ quyền ác ôn” lên bờ và được đám công an hùng hậu dẫn vô một khu rừng âm u lạnh ngắt. Đám tù lừ đừ mệt lả, bước đi loạng choạng như bóng ma. Vẫn bán tín bán nghi, tôi dáo dác dò xem có cái hố chôn tập thể đào sẵn không. Tôi đã mất hồn từ lúc bị trói. Nhìn xa xa, thấy có năm ba cái chòi lá nhỏ cũ kỹ nằm núp trong bóng cây. Một số người lui tới lăng xăng theo một cung cách rất kỳ lạ. Tôi cảm thấy như bị lạc vô một thế giới huyền ảo, nửa thật nửa mơ. Những con người có dáng dấp kỳ dị, tóc tai bù xù, quần áo tả tơi, xám mốc, ngắn dài đủ kiểu, dường như kết bằng nùi giẻ, loại vải áo cảnh-sát dã-chiến, trông


giống y bầy chim cú mắc nước. Người đội, người vác, người khiêng, lội trong nước sình rào rào lõm bõm. Dưới bóng cây giá thật to, vài người lom khom quạt lửa, đập sắt nghe chan chát điếc tai. Chắc họ đang rèn cuốc xẻng dao mác gì đó. ( Sau này mới biết đó là ông Hai Mùi chuyên đập sắt làm còng chân và vá xuổng xúc đất). Khung cảnh nằm ngay trước mắt mà sao nó chập chờn xa xôi như dưới mấy tầng địa ngục. Có phải mình đang ở đây thật không? Hay là hồn mình đang ở đây. Đây là trần gian hay âm phủ. Và cái anh vác cây kia, có tác giống mình quá, có phải chính là mình đó không? Tôi như đang mê sảng. Thình lình, ông Hải, người bị trói chung dây thừng, lôi đi. Mình còn sống? Quay lại sau lưng, thấy đám công an kêu đi. Còn sống thật! Đám tù được dồn vô các trại ngay. Vô trại liền là có tương lai. Mừng quá. Cám ơn Bác và Đảng. Đây là khu nhà giam cũ của thời chiến, do công an quản lý, còn tạm lưu lại, dân địa phương kêu là Trại Mười Rùa. Những căn nhà đều nhỏ hẹp, lụp xụp, tối tăm, lợp bằng lá dừa nước xé, phủ xuống gần tới đất. Vài cái vẫn còn dấu vết nguỵ trang bằng cách cột rút nhiều tàng cây chung quanh cho nó châu đầu lại thành cái vòm lớn như cái dù khổng lồ, che mát cái trại, che mắt máy bay. Tôi và chú Hải vô căn số 3. Một tù nhân già yếu, ốm nhom, nằm sẵn trên sạp, tên ông Mười, ở từ trước ngày 30, uể oải đưa tay lên, môi không hé, ra hiệu là không được nói chuyện. Bên cạnh là sỹ quan cảnh sát, tên D, thuộc loại tân binh, ngồi ôm bàn chân sưng vù nhăn nhó vì vết thương đạp chông, lủng thấu lên trên. Mới vô mọi người chỉ ngồi. Khung cảnh chìm trong im lặng ma quái, đầy tử khí. Nghe được tiếng thở của người và tiếng vo ve của bầy muỗi. Muỗi dầy như rải trấu. Mọi người được cởi trói. Hai tay được tự do để đập muỗi. Cũng may phước. Bằng không nó cắn điên luôn. Từ ngoài, một người có vẻ mạnh khoẻ vác cần xé cơm còn nóng hổi đi vô. Đói cả ngày, bây giờ được ăn cơm, mà lại cơm nóng. Anh nhà bếp, tên Ba Châu, cán phạm thâm niên, nói chuyện trong hơi thở. Có phải đây là kỷ luật trại từ trước 75, sống lén trong rừng, không được nói chuyện lớn tiếng. Anh phát cho mỗi người cái tô con rồng xanh và 2 khúc mây dóc tươi, dài cỡ gang tay để làm đũa. Rồi bới cho mỗi người một tô cơm đầy vun, rất trắng. Sau đó, ảnh cầm tô muối hột lạnh tanh, đen thui, bóc cho mỗi người một nhúm. Đó là bữa cơm đầu tiên ở trại. Nhiều tù nhân sững sờ im lặng, liếc nhìn nhau. Tôi nghĩ cơm nóng này ăn với muối ớt cũng là tiên rồi. Bèn mở bọc ny-long muối ớt ra, nhưng không dám


phân phát cho nhiều người. Chỉ lén cho vài anh bạn tù ngồi cạnh. Và bữa đó, nhúm muối ớt kiểu Tây Ninh là kỷ niệm không bao giờ quên. Mấy tháng kế đó vẫn cơm trắng phủ phê, những người già ăn không hết phải nhờ đám trẻ ăn dùm. Trong những ngày đầu, các kho gạo miền Nam chưa được giải phóng, dân và tù chưa biết đói là gì. Hồi đó cơm thừa như vậy, gia đình tôi nuôi gà vịt heo bằng gạo, nấu cháo heo bằng chão đụn. Còn bây giờ? Đã hơn ba năm. Đã cảm nhận và hiểu rõ thế nào là “Học tập cải tạo”, mà trước đây nghe nói tới thì nhiều người phát mê. Mới nhập trại, trước hết là học cách xưng hô. Cán bộ phải được kêu bằng Ban hay Đội. Nói chuyện với ban đội phải đứng xa trên 3 thước, tiến lại gần hơn là bị mũi súng chĩa vô người ngay, không được kêu cán bộ con nít bằng “chú em” quen miệng như hồi ở trên khám lớn nữa. Cách Mạng tỉnh thiếu người nên dùng cả thiếu niên làm công an, có anh mang súng thòng muốn đụng đất. Tù ở chung thì kêu là đồng cảnh, không kể ông bà chú bác. Đồng cảnh chú, đồng cảnh ông nội, tất cả bằng nhau hết, như kiểu “các bạn nghe đài”, bình đẳng chưa từng thấy. Tiếp theo là học cách tự còng chân mình. Ngay đêm đầu, mỗi người được phát cho một cặp còng. Cái còng đây là khoanh sắt hình chữ U, hai đầu có hai lỗ tròn bằng ngón tay cái. Nằm ngửa ra, để 2 cổ chưn vô chữ U, luồn cọng sắt dài bằng ngón trỏ qua lỗ của còng để khoá 2 chân lại, xâu nhiều người lại thành từng dây trên dưới 10 người một. Dây sắt này phải xuyên qua mấy cây trụ kiên cố để giữ tù nằm yên một chỗ. Chiều đến, sau cơm nước, mỗi người phải tự vô còng. Xong nằm ngửa ra, yên lặng, để cho anh đội vô kiểm còng và khoá lại ở đầu dây. Sáng, đội lại vô mở ra. Chỉ có một thế nằm ngửa và thẳng tưng suốt đêm. Nửa đêm muốn đại tiên phải la lớn xin phép. - Thưa anh gác, tôi tên Thanh, số 129, xin phép đi tiểu. – Tôi nghe. Có thùng mủ ở gần anh không? - Dạ không, nhờ anh kêu anh Trưởng trại chuyền thùng lại dùm. Ỉa vô tĩn nghe lụp phụp, đái trong thùng nhựa kêu ro ro. Mỗi đêm cứ phải thức dậy 4 lần để tự đếm số thật lớn cho đội đứng bên ngoài nghe mà kiểm tù, cộng thêm vài đồng cảnh đái đêm kiểu này, thì giấc ngủ thật là gian


nan. Nếu ai học tập tốt thì sau một năm, được xả một còng, tự do một chân lúc ngủ. Dỉ nhiên lúc nào cũng có ngoại lệ dành cho chức sắc trại, người già hay bệnh tật. Tiếp tục cải tạo tốt thì tuỳ trường hợp, lần lượt từng người được giã từ cái kiềng cẳng chữ U bất hủ này. Trễ lắm là ba năm, tất cả mọi chân cẳng sẽ được tự do, mặc sức co duỗi. Xong rồi là đến bài học vỡ lòng: - Cách mạng đưa mấy anh vô đây là để cho mấy anh học tập cải tạo bản thân. Ráng chấp hành nội qui cho tốt, ráng lao động cải tạo cho tốt, thì sẽ được Đảng và nhà nước khoan hồng tha cho về sum hợp với gia đình vợ con. Mấy anh đã đi theo bọn Thiệu Kỳ, chạy theo ngoại bang, liếm gót giày đế quốc Mỹ, chống lại CM và dân tộc. Mấy anh đi ngược lại truyền thống cha ông, phản bội tổ quốc nhân dân. Gây muôn ngàn tội ác mà trời cũng không dung, đất cũng không tha. Tội của mấy anh là tội chết. Đáng lẽ mấy anh phải chết. Nhưng mà theo chính sách khoan hồng, trước sau như một, của Bác và đảng, Cách mạng và nhà nước tha tội chết cho mấy anh, không giết mấy anh, mà còn hết sức khoan hồng để cho mấy anh sống. Mấy anh phải biết giác ngộ mà lo học tập cải tạo. Cách mạng giữ mấy anh ở đây là để bảo vệ cho mấy anh. Nếu để mấy anh ra ngoài thì nhân dân đang tức giận sẽ giết mấy anh. Sao, mấy anh có thấy nhất trí không... Với bấy nhiêu đó thì tôi cũng đã cảm thấy như mình đã chết rồi. Tôi không còn là của tôi nữa. Tội của mấy anh là tội chết. Cái tiền đề đó nhằm trấn lột tất cả đức tính, suy tư và nhân cách của con người, đẩy họ xuống hố sâu địa ngục sợ hãi. Đó là lối đánh trùm đầu. Nó được lập đi lập lại như tụng kinh. Tôi phải tự ám vào tâm não mình mặc cảm tội lỗi vô bờ vô lượngï. Rồi phải viết đi viết lại liên tu bất tận bản tự khai, hàng chục, hàng trăm lần, mà trong đó phải tự vẽ cho mình đủ thứ tội lỗi, phải moi óc vu oan bạn bè, phải nói xấu người thân, phải chửi thầy, phải khen Bác thì mới được xem là tiến bộ. Bằng không tờ tự khai sẽ bị Ban xé toạc trước mặt, kèm theo vẻ hầm hầm, đôi mắt lồi lườm lườm như muốn nuốt sống. Khi đã thuần rồi thì sẽ cảm thấy bản án tử đó là đương nhiên, do số trời đã định, riu ríu tuân theo mọi sai khiến. Tôi mơ màng cảm thấy mình đang ngồi trên bàn chông, đội trên đầu cái diệm máu dơ, dưới thập điện của mười hai tầng âm phủ. Phải đội máu hoè như vậy mới tẩy xoá hết ký ức, hết suy tư và tình cảm, thôi nhớ kiếp trần gian, mới không còn mơ đầu thai trở lại kiếp người, yên tâm ở dưới đó đền tội.


Cách Mạng khoan hồng để cho mấy anh sống. Việc cứu tử này do cách mạng ban cho, và chỉ có Bác và Đảng mới có lòng khoan dung cao cả đó. Phải biết ơn, nhớ ơn trời biển đó. Vì như đã nói, tội chết dường như là do ai khác, xa lắm, đặt ra. Chớ cách mạng thì lúc nào cũng hoan hồng, nhân đạo vô song. Tôi ngờ ngợ thấy mình được nắn lại từ cục đất sét do một đấng Siêu Thượng Đế đang tính sanh lại loài người, mơ viết lại lịch sử nhân loại. Nắn xong, đấng Chí Tôn này hà hơi cho chút sự sống và biết cử động chân tay mà thôi. Trụi lủi trần truồng. Chưa cần tim óc. Không cần của cải. Muốn thứ gì thì xếp hàng chờ thiên sứ ban cho. Tâm linh, nhân quyền, nhân phẩm thật là phù phiếm. Rồi chiều chiều, sau một ngày lao động vất vả, trước khi ngủ, vô còng ngồi học tập kiểm thảo: Bác Hồ vĩ đại là thiên tài thế giới. Đảng là đỉnh cao trí tuệ loài người. Mỹ đang bị suy thoái kinh tế, thiếu xăng, dân phải cỡi xe đạp đi làm. Ông Liên Sô đã đưa người lên cung trăng?!, Ông Trung quốc… Thằng Mỹ...Thằng Th… Đố ai mà dám cười. Phải cố gắng nhai theo và nuốt cho vô. Nào là: Đất nước ta giàu đẹp. Dân tộc ta anh hùng. Đã từng đánh tan thực dân Pháp. Bây giờ đánh bại thằng Mỹ, là đế quốc sừng-sỏ nhứt thế giới. Các anh và đế quốc Mỹ đã dội hàng vạn tấn bôm lên đầu những người dân vô tội đầu đội bom chân đá đạn. Mấy anh đã từng lắp đạn vào nòng pháo, giết hại biết bao trẻ sơ-sinh ngồi trên lưng trâu?! Đó là học tập, là thức ăn tinh thần. Nghe riết mấy điều đó, tôi lại tưởng mình được ăn thêm cháo lú hay cám sú, cái món chỉ làm cho người ăn nó sẽ thành heo. Những người nhơi nó cũng thành heo. Không thể kể hết những thành quả của học tập cải tạo đã thụ đắc trong hơn 3 năm qua. Phát quang mấy trăm, ngàn mẫu rừng nước mặn, hầu hết là cây chà là gai, biến thành nông trường 3/4. Cất thêm mấy chục dãy trại. Kẻ mất người còn. Buồn vui khổ cực hiểm nguy. Đói bệnh là hai bóng ma. Lá cây rau cỏ chống đói. Xuyên tâm liên trừ bịnh. Có đêm thanh vắng, thằng Huê, bạn đồng cảnh, bịnh đau thận rên la thảm thiết, dẫy dụa đùng đùng, đánh thức gần mấy trăm người các trại lân cận, làm ai


nấy sởn tóc gáy và thầm nghĩ tới thân phận mình. Tôi nghe nỗi buồn thăm thẳm từ hố sâu tiềm thức chuyễn mình như núi lửa sắp phun. Tôi muốn khóc rống lên thảm thiết như con thú bị trọng thương đau đớn, như kiểu thằng Huê đang làm. Hoặc tru lên thật lớn như chó tru tiên tổ giữa đêm. Hay kêu hú vang vọng như tên tội đồ dưới hang đen âm phủ hú vợ con và người thân trên dương thế. Nhưng, không rên la, cắn răng chịu đựng. Mím môi mút hêt từng giọt máu và nước mắt, nuốt vô ừng ực. Thành vô cảm. Chai đá. Tôi, đã nhiều lần, một mình, tự cắt cổ chó, và nhìn máu phun ra một cách thản nhiên. Tôi mơ hồ tưởng mình có thể cắt cổ người mà không hề xúc động. Tôi đã đắc đạo. Tội học tập gần tốt nghiệp. Tôi thành quỷ. Đã tiến bộ vượt qua mức con thú. Không phải tôi gan dạ. Tôi sợ chết đến mức đê hèn. Tôi ham sống tới độ bần tiện. Khi thấy Ban, Đội mặc đồng phục màu vàng da bò tiến đến gần, tôi như bị thôi miên, tay chân quíu lại, đứng trơ ra như cái máy riu ríu chờ được bấm nút. Dù sao, tôi cũng tìm được nghĩa sống trong cõi chết, trong cái mơ hồ ở giữa tính con người-thú vật-yêu ma. Trong lòng hố sâu, dòi bọ loi nhoi lúc nhúc như đang nhởn nhơ vui sống. Còn tôi. Từ vực thẳm địa ngục, tôi bò từ từ lên miệng hố, từ từ tìm lấy từng chút lẽ sống, từng chút niềm vui nhỏ nhoi, theo từng li từng tấc leo lên. Đang bị nhốt chật, được ra chỗ rộng là vui. Đang bị còng chân, được xả còng là hạnh phúc. Ngồi bó chân, cho ra vác cây lội sình vất vả lại thích thú. Ăn bo bo nhai khổ, chuyển qua ăn cơm là sướng tê. Đang đói gần chết, được cho ăn cầm hơi là ân huệ. Bị nhốt tù túng, cho đi ra ngoài lao động là ban ơn. Vân vân. Không cần biết nguyên do của khốn khổ, nhục nhằn, đau đớn. Không cần nhớ ai đã gây ra nó. Tôi, vì nhờ đã đội máu hoè và ăn cám sú, tôi quên hết. Rất mau quên, rất dễ bội phản. Lú lẫn đến hèn mạt. Cho nên, khi được hưởng chút cởi mở, có thêm chút cơm gạo, trả lại miếng ruộng tịch thu, trả lại cái nhà, hưởng mót chút của cải hay quyền lợi cá nhân v.v... thì tôi hí hửng, hoan hô, và muốn thốt lên ngàn câu cám ơn Bác và đảng. Cái hạnh phúc của tôi trần truồng và bần tiện như vậy. Còn nhớ, một buổi trưa ngưng lao động để húp chút cháo với muối, tôi thấy 3 người bạn tù trẻ đang ăn cháo với đường. Họ có đâu đó được một miếng đường thẻ bằng lóng tay. Một thằng cầm chặt cục đường đưa tới miệng hai đứa kia đang nhe răng ra chờ, để được liếm hay cạp rất nhẹ thôi, đứa nào mà dùng 2 cây răng cửa cạp mạnh là bị la liền. Cạp xong, chép chép miệng, vừa cười tủm tỉm vừa húp cháo, cả


ba ra vẻ sung sướng lắm. Nhứt là thằng Ngà cười đưa răng sún hách dịch, trông thật khó ưa. Rồi lại liếm, rồi lại tủm tỉm cười. Tụi nó vô tâm đến nỗi làm như không hay biết có tôi đang nhìn chăm chăm, thèm đến quặn ruột và trào nước dãi. Thấy ghét tới muốn sanh thù. Nhưng. Bù lại, hôm nay tới phiên mình. Tôi sắp hưởng cái sướng ít ai có, mà lại không có ai thấy để sanh lòng ganh ghét. Tôi sẽ ăn cơm một mình! Ăn giữa thanh thiên bạch nhựt chớ không phải ăn lén nửa đêm trong mùng. Sự ganh tỵ ở nơi này đã đạt tới mức hạ tiện và tinh vi nhứt trần gian, nó hơn xa cái anh hàng xóm đi báo cáo với chánh quyền nhà bên cạnh dám làm thịt con gà để ăn. Lén ăn múi sầu riêng giữa khuya, như ông T.B.Trang, bị đồng cảnh đánh mùi được, ghét thù thậm tệ. Tôi đang tạm thời ở ngoài vòng cương toả đó. Nấu cơm xong, dọn lên sạp, tôi leo lên ngồi trịnh trọng như tự cúng giỗ cho chính mình. Hú ba hồn chín vía về đây, về đây. Thượng hưởng. Hai tay hơi run, tôi dùng muỗng múc miếng cơm đầu tiên đưa vô miệng. Lưỡi vừa đụng cơm, nước miếng đã tươm ra thành ngụm. Ngậm lại, để y nguyên đó. Một cảm giác kỳ diệu chạy từ miệng lên tới óc và xuống khắp tay chưn. Thường ngày nhai bo bo, thấy nó cứng khô lạt lẽo. Nay đụng tới cơm, nghe nó dịu ngọt làm sao. Hột cơm. Hạt ngọc của trời. Mềm như nhung, mịn như mè, mướt trơn như thoa mỡ. Hột bo bo có nhai kỹ cách mấy cũng còn to xồ, lợn cợn, khó nuốt. Còn cơm! Không cần nhai mà nó đã nhuyễn nhừ. Cái lưỡi không nằm yên, mà cứ uốn éo, cuống quít, quằn quại, như đang làm cuộc giao hoan với cơm, như hai nhân tình lâu lắm mới gặp lại nhau. Đầm đìa, trơn ướt, ngọt ngào. Nôn nao cả mình mẩy ruột gan. Cứ bắt muốn nuốt liền. Muốn theo tiếng gọi thiêng liêng của dạ dày đang tiết tâm linh chờ đón. Nhưng tôi cố kềm giữ lại, nuốt từ từ, rất chậm rãi, để kéo dài cái giây phút thần thánh này. Thức ăn trở nên thừa. Tôi nuốt trọng hết tô. Trong phút chốc tôi cảm thấy sức lực mình sung lên bừng bừng như say rượu. Hạt cơm trắng mình nó đủ đem lại cho tôi sức mạnh lạ thường. Tôi chợt ngộ được một điều: cơm là cái gì thiêng liêng nhất, thiêng liêng hơn cả trời đất thánh thần. Và nó cũng là nguồn hạnh phúc cao cả nhất của một sinh vật thấp hèn nhất. Như tôi. Nhưng, rồi ngày mai sẽ ra sao? Cách mạng tha chết, chỉ bỏ tù, hứa cứ 3 năm xét cho về một đợt. Ba năm gọi là cái mốc. Nhưng cái mốc 3 năm đầu đã huớt. Về rất ít. Chỉ thấy số người tăng thêm. Vậy là tôi không phải đi bộ thụt cà lui, lội ngược về nhà như đã hứa


với ông Nhơn và các bạn. Ông Hội đồng tỉnh này và một số đã được đưa ra học gần lăng Bác. Càng đông càng vui. Đủ mọi thành phần. Cha, Thầy, Mục sư, vượt biên, tư sản, hình sự... từ các trại xã, huyện tập trung về đây hết. Hôm nay tôi đã ăn bữa cơm, như ăn lén, thật là ngon. Tôi bỗng gặp lại một chút con người thật của tôi. Nhưng làm người sẽ chết sớm. Cái tính người dễ xui khiến mình làm những việc nguy hại đến tánh mạng. Tôi vừa cảm thấy buồn buồn, vừa lo lắng mông lung. Mới được ở không một ngày đã vậy, ở không hoài chắc sẽ bịnh, sẽ điên. Rồi lại nhớ tới vợ con bên ngoài. Ngoài kia, thong thả thật, nhưng ai cũng đang bị vây bủa và nhốt chặt trong muôn ngàn nhà tù của buồn tủi, âu lo, sợ hãi, cực nhọc, phiếu vải, phiếu gạo, bệnh hoạn, thuốc men v.v... Còn thêm dân công, thuỷ lợi, họp hành dân phố liên tu. Hoá ra, mình bị nhốt cái xác, và nhốt luôn cái đầu trong trại tù chật hẹp này, như trâu ngựa, mà lại sướng. Sướng hơn ngàn lần những người đang tự do bên ngoài. Được ở tù lại là cái may. Được đi học tập cải tạo là nguồn hạnh phúc lớn lắm thay?! Chỉ tội cho kiếp con người ngoài kia. Tôi bèn quyết định ngày mai xin đi ra rừng lao động tiếp./.

Lâm Thanh Tháng 5/2005.


Toâi Laøm Quan

Laâm Thaønh Hoå 1. Tôi được sinh ra dưới một chùm sao vừa xấu vưà tốt. Và được lớn lên trong một gia đình rất đông anh em. Tính sơ sơ, sau khi đã trừ đi một số mất sớm lúc còn thơ, thì còn lại được 17 trên 21, chưa kể một đứa con rơi của người cha biết yêu sớm. Nhờ gia đình sống ở nhà quê, làm nghề nông và chăn nuôi kiêm nghề buôn bán, anh em chúng tôi đều được nuôi nấng đầy đủ và chu đáo nên không có ai bị suy dinh dưỡng và cũng không có đứa nào bị đặt cho cái tên út Đèo, út Đẹc mà là những út Nhiều, út Quá, út Hoài, út Nữa. Chỉ có việc học hành của chúng tôi là không được lưu tâm cho lắm. Hầu hết anh chị em tôi được đi học cho biết bốn phép tính rồi về nhà phụ giúp gia-đình “mần ăn”. Mần ăn đây chủ yếu là thương mại, buôn bán nhỏ, cái nghề đã được truyền lại từ thơiø ông cố nội tôi khi ông từ phương xa đến lập nghiệp bằng cái đòn gánh và cặp thúng tòng teng trên vai. Trong họ hàng tôi chưa có ai được làm thầy giáo cả. Cho nên từ thuở nhỏ tôi thường mơ ước lớn lên được làm ông giáo làng mà thôi. Mộng không cao, học trong lớp thường đôi sổ vì thích rong chơi. Tôi thường nhập bọn với đám trẻ chăn trâu chăn bò, đi bắn chim, tát vũng hoặc leo trèo hái trái cây hoang đủ loại như trăm, bần, ổi, bứa, v .v . để rồi vền nhà lảnh những trận đòn gần tét đít. Thế nhưng cuộc đời đưa đẩy làm sao tôi không hiểu mà sau này tôi được làm quan! Có lẽ nhờ sao mai chiếu mạng . Tôi thi đâu vô Trường Hành-Chánh là điều vượt qua sự mơ ước và sức tưởng tượng của tôi vì…thật ra tôi chỉ dám mơ vô trường Sư-Phạm Vĩnh-Long hay Long-An mà thôi, nơi đó đào tạo giáo học bổ túc. Nhưng đậu rồi thì cũng mừng vì nghe nói đâu khi ra trường cũng được hoãn đi quân-dịch như bên Sư- Phạm. Tôi là tổ sư sợ súng đạn và nhát gan không ai bằng. Mừng thì mừng, tôi vẫn cảm thấy khó chịu, áy náy, khi nghĩ là mình sẽ làm quan, cái mà mình vốn ghét cay ghét đắng và cọng thêm căm thù nữa. Hương Cả, hương Quản, Chánh Tổng…rồi tới quan Hai, quan Ba, Quận Trưởng, Quận Phó, Xã Trưởng, v.v…Cái bộ mặt của mấy ông ấy, đối với tôi, lúc nào cũng như hung thần hay ác quỷ, bành bành, bạnh bạnh ra đó. Còn nếu phải đi làm chung với thầy ký, thầy thông thì


cũng chán chết. Sao trông mấy ổng giống kép cải-lương Uùt Trà Ôn quá, ông nào cũng chải chuốt bảnh bao, dáng dấp kiểu cọ, như lúc nào cũng sắp làm tuồng. Gia tộc tôi không có ai từng làm quan, không có giọt máu quan liêu nào để truyền lại cho tôi. Cũng không có gia-phổ hay gia-sử để tôi hy vọng trong đó có ghi lại tên ông tổ 88 đời của tôi đã từng là công thần của vua Nghiêu hay vua Thuấn để làm chút hảnh diện hay chút kích thích mộng làm quan như người ta. Đi học mà lúc nào cũng bị kêu giật ngược trở lại “về nhà mần ăn”. Mấy đứa em tôi tuân theo, đã có Honda, Suzuki chạy. Còn tôi, đi chiếc xe đạp cùi không dè không thắng, cỡi xe mà mòn hết cả đế giày. Tôi sực nhớ lại hồi đó tôi thường theo ông nội lên thành, đi gặp mấy ông “Ban”, mấy ổng họp bàn gì đó rồi sau cùng dành riêng ra một số tiền, mấy ổng gọi đó là “xí quách cẩu sực”, thuộc quỹ lo lót. Đó là thời Tây. Còn bây giờ thì sao? Mình sẽ được nhìn như thế nào, sẽ bị coi là cái gì? Tôi bèn giấu hết mọi việc đổ đạt với gia đình. Mà giá như tôi có cho bà con hay biết thì những người nông dân quê mùa ở quê tôi làm sao biết được “đốc-sự” là con hay cái gì! Trong khi các bạn tôi ở chợ mỗi khi học lên cấp hay đổi qua ban A, B, C gì đó thì thường làm tiệc ăn mừng. Đậu tú thọt cũng liên hoan. Tôi thì lủi thủi lên thành đi học, âm thầm đi vô trường hành chánh học làm quan?! 2 -. Nghĩ cho cùng, dù tôi không thích làm quan cũng bị làm quan. Không làm quan văn cũng thành quan võ. Đó là tình cảnh chung của

lớp tuổi chúng tôi. Quan khắp nơi, khắp biển, khắp trời…Thậm chí nhỏ mà không học lớn mò..lên quan đại-úy. Còn nếu học hành suông sẻ một chút thì chín từng cửa quan rộng mở đón mời. Chỉ có Thủ-Đức với đồi Tăng-Nhơn-Phú cũng đã thu nạp hàng vạn quan rồi. Đồng thời quan các ngành chuyên-viên, bác vật đủ loại cũng rộ nở như hoa xuân. Quả là thời ky lạm phát…quan. Quan xuống tới giá bình dân. Kỹ sư, bác sỹ lan rộng tới tận hang cùng ngõ hẻm. Có đủ hạng quan: quan sữa,

quan non, quan con, quan già. Mấy ông quan già vẫn ôm ấp đống than bùn than đá, mong lâu lâu nó sẽ biến ra kim cương, nhưng bị


. Riêng tôi, cảm thấy

mà

g thao dượt cái món này nhưng chỉ đậu được một bằng cấp

thất vọng, cảm thấy thời vàng son không còn nữa, nản chí bèn than bằng tiếng Tây: Où sont les neiges d’Antan! (1)dễ chịu hơn. Càng dễ chịu và thoải mái hơn nữa khi được học hành, ăn ở chung với những ông quan sữa thuộc ba kỳ, tám phương và bốn vùng chiến thuật về đây trong một ngôi trường trang nghiêm đẹp đẽ với một ký-túc-xá thật sang. Con của bác xích-lô, con ông thợ hớt tóc, và ngay cả con nhà nông quê mùa kiều Chắc-Cà-Đao như tôi cũng có mặt nơi đây, sát cánh ngang vai cùng con cháu cụ Đồ, cụ Phán hoặc hâu duệ của các vị vua chúa ngày xưa. Thầy thì dạy điều hay ý lạ, phê bình thẳng tay nhữnhà quê lên, như thể tắm gội dùm tôi. Có nhiều thầy đi bộ, có thầy thì đi xe đạp đến trường dạy học. Bạn bè thì thân thiện, vui vẻ chưa đâu bằng. Nhà trường đang kẻ lối đi mới cho đám trẻ đầy tiềm năng và nhiệt huyết. Tôi cũng bắt chước các bạn đồng môn, cố gắng tự kỹ ám thị vô người một chút cái gọi là “hoài bão” với hy vọng sẽ làm được chút gì mà ông thầy giáo làng làm: giúp bà con tôi bớt sợ quan, bớt thù ghét quan, ít ra là đối với những người

ng điều mà tôi đang ghét mang từ

tôi đang thấy trước mặt đây. Tôi đang chứng kiến một cuộc lột xác của guồng máy Hành chánh nước nhà, và cũng là cuộc lột xác của các bạn tôi. Ký-túc-xá của trường cũng là nơi để mấy ông quan sữa tập tểnh làm kẻ lớn, học hỏi cách ăn chơi, hầu mong khi tốt nghiệp sẽ có được hai bằng cấp một lượt. Tôi cũng thườnrưởi. Rồi tôi cùng các bạn ra trường. Hàng hàng lớp lớp bung ra như những cánh chim non lìa tổ, như những dòng suối mát trong vắt ngọt ngào chảy trút vào con sông lớn vẫn còn ít nhiều nước đục. Nhập gia tùy tục, nhập giang tùy khúc? Chà! Cái câu nói dạy-đời


iền sữa và biết đâu bây giờ phải sửa bốn câu ơ của

này, do bốn ngàn năm văn miệng truyền lại, nó chỉ giúp cho cái cứng vẫn cứng và cái mềm có lý do xoa dịu lương tâm. Tôi phải học hỏi thêm rất nhiều và nhiều khi tự hỏi: Phải hòa nhập cách nào vô cái môi trường mới mẻ này? Mấy ông quan non được hay bị uốn nắn trở lại. Viết công-văn phải biết “chiếu”. Chiếu Sắc-Lệnh, chiếu Nghị-Định, chiếu Thông-Tư, v.v. chiếu cho đủ 36 kiểu rồi mới dám trình ký. Đồng thời còn phải vẽ con kiến, vẽ lung tung phía dưới, được gọi theo Tây là paraphé gì đó, vẽ cho đủ 12 con giáp rồi mới đặt bút xuống, và coi chừng! “Bút sa gà chết”, nghe mà nổi da gà. Lúc nào cũng phải thủ cho an toàn. Thủ tục, giấy tờ, nguyên tắc…là xe bọc thép, là cái mai rùa hồ Hoàn Kiếm, cứ khéo chui vô đó núp thì cọp cũng không sợ. Chuyện này thấy vậy mà dễ ợt. Bên cạnh đó, có những của luồn quà nổi, những bữa tiêc trá hình, những tình nồng cám dỗ.., cái mặt này mới khó. Nếu không có hậu thuẩn của tài sản gia đình thì dòng nước ngầm này sẽ cuốn mất. Nhưng cũng chính nó lại là môi trường cho quan thi thố tài năng, nó là cái hấp dẫn nhứt, là mục tiêu tối hậu đối với những người có máu nhà quan. Mức độ thành đạt của quan được đo lường bằng vòng vàng của bà lớn. Tiệc, tiền, tình. May là tôi gần như được miễn nhiễm đối với hai thứ vì tôi không biết uống rượu và vợ tôi không biết hột xoàn hay cẩm thạch. Nhưng cái mục thứ ba, cái tình hồng ấy, đối với tôi thì thật là khó xử. Bộ luật Gia-Đình, gốc của bà Nhu, ở thời tôi trai thiếu gái thừa, đã làm khổ đôi bên không ít và đôi khi hậu quả còn mãi cho tới ngày nay: “con tôi mà tôi chẳng dám nuôi hay chẳng dám nhìn”. Tôi cũng bị siêu vẹo, lảo đảo, mềm nhủn như bún khô Thái-Lan ngâm nước. Dưới dòng nước mắt van nài, rốt cục rồi tôi cũng ngã vào vòng tay êm ngà ngọc, mê man bất tĩnh, lờ đờ khờ khạo như bị “phê” thuốc an thần quá nặng. Lại cũng chỉ nhờ vợ nữa. Không thôi tôi đã nối nghiệp cha, tốn thêm tth tôi ra thế này: Hăm lăm năm trở lại, Con tôi đã có chồng?! Ba sửng sờ khách lạ,

Có trẻ gọi bằng ông (ông ngoại) Rõ là quan trường nhiều mặt, bảy nổi ba chìm, bổng và lộc

hổ tương biện giải cho nhau. Bổng là lương vua, là chỉ số. Lộc là kẻ hở, là quà của dân, là loại lương ngầm do những món tiền còm của dân nghèo nhà quê hay tiền dư của tài phiệt trả cho mấy ông “công


đặt anh ngồi đâu

vai áo, trên máu tươi, lại chiếu mạng tôi, chiếu bí ôn cả

bộc” có chức, có học, có quyền và đôi khi có súng. Thân tôi vốn không có “gốc” bự hay “bít-tông” gì cả mà vẫn không bị cho ngồi chơi xơi…lương chỉ số. Tôi vẫn có chức đều đều, cái mà mấy quan dùng như là phương tiện để làm công cho dân, dễ hốt bạc lắm. Không chức thì như ông giáo quèn, lảnh lương suông, chán lắm. Không hiểu vì sao mình cứ hên hoài, làm chức phó quận dài dài. Có ẩn tướng gì chăng? Tôi bèn lột hết quần áo, nhờ người đẹp xem tướng ngầm hộ và được kề tai nói nhỏ: lưng, bụng, mông đều bình thường, nhưng nhờ anh có cái gốc bự, gốc thiệt bự, đó là gốc nhà quê; thấy mặt anh khờ khờ, bư bư, dễ sai, cho nên cũng hổng sợ anh qua mặt. Nhưng mà “Thương thay cái chức phó quần,

Đi đâu cũng bị ông quân trên đầu!” Nhìn chung, chế-độ chính-trị, nền tảng kinh-tế và trình độ

dân trí cũng như nền văn-hóa truyền thống ảnh hưởng lên cách ứng xử của quan, tạo nên khuôn mặt quan. Mấy quan thời tôi, gẫm lại, dù gì vẫn đẹp chán so với quan hồi xưa và nhứt là hơn xa hẳn mấy ông quan bây giờ. Tôi khá may mắn làm quan dưới bầu trời khá quang đãng, nói theo kiểu chính-trị gia là bầu trời tự do, dân chủ, v.v..nhưng có rất nhiều rối rấm. Súng đạn vẫn nổ. Báo chí kêu la…Tôi được đi lên đồi Tăng Nhơn Phú, đồi 18, Mẹ bồng con, rồi đồi 25, 30. “Thao trường đổ mồ hôi. Chiến trường bớt đổ máu” ca đủ một ngàn lần thì được gắn đuôi cá, rồi sẽ bông mai vàng trên vai như ai. Văn võ song toàn. Tôi còn được đi học mặc áo bà ba ở rừng Chí Linh, Vũng Tàu, tập đóng kịch làm nhà quê theo đt N/Bé. Chỉ tội cho các bạn con nhà thành thị. Trong khi các bạn khác chọc cho dân…vận, mặc đồ bốn túi theo H.Đ/Nhã. Rối ngoài đời, rối ngoài đường, rối trong lòng tôi. Cũng may, tôi được sống một thời gian ngắn rất thoải mái ở vùng đất đạo an-bình và nổi tiếng nhứt quê hương, Thánh địa TN. Thế rồi “sao Bắc Đẩu soi đường con đi”, lôi theo bầy sao trênlu dân tộc. Thương mình lỡ vướng cảnh quan liêu, Cực thì nhiều mà sướng chẳng bao nhiêu! Cái cực khổ nhứt là khi phải cố gắng lấy cho được cái bằng Master cải tạo, hâu quả của việc quan. Mà giá như tôi cưỡng lại số đỏ trời ban và tiếp tục ở lại nhà quê chăn bò thì ắt cũng sẽ làm quan, vì tôi


ốn là người của giai cấp, thế nào cũng được cầm súng AK, K54 và ắn sao

cũng có mấy tá người luôn luôn trông cậy vào việc lèo lái k

bác”, Bác-Tài, hay ngược lại bác cũng cỡ tôi thôi. Sở dĩ được như vậy

sỹ. Có

vg cổ áo. 3. Bây giờ, sống tha hương, thật sự tôi không ngờ là được lucky như thế này. Đi đâu cũng được ăn trên ngồi trước như quan. Mà ở xứ Uùc này có mấy ai người Việt bạo gan và đủ sức bon chen như tôi hoặc với tôi. Có ông Đốc-tơ Mát-Tơ nào mà có được vị trí chỗ ngồi cao như tôi? Tôi làm việc với Úc rặc, được tín cẩn đàng hoàng. Không phải là thằng chột trong đám mù đâu nhá. Không rổng ruột và cũng không núp trong võ chữ nghĩa viện bão tàng. Tôi có thực lực và rất chặt dạ chắc lòng. Nhìn tướng mạo tôi thì đủ thấy: bụng phệ, mặt bành. Có khác chi ông Phán ông Cả ngày xưa? Tôi được chào hỏi vui vẻ và đón nhận muôn vàn tiếng cảm ơn mỗi ngày. Bên tôi lúc nào

héo léo của tôi. Tôi cảm thấy tự tin hơn nhờ người Úc cứ vái chào thank kiu.

Quí vị hỏi tôi làm gì? Tôi làm tài xế xe bus (!) mà ra vẻ ngon lành đến thế. Hèn gì mà người đời thường đặt tôi ngang hàng với “

có lẽ là nhờ sao Nam Tào linh hơn sao Bắc Đẩu. Chắc là vậy.

Hoàn cảnh xứ người giúp tôhơn khi ra đường tiếp xúc với đồng bào mình ở đây. Tôi quen biết rất nhiều. Nếu không quen thì cũng dễ làm quen lắm. Trước mặt người lạ, tôi chỉ cần nói tới tên của nhân vật thứ ba mà cả hai người cùng biết thì tôi và người lạ hoắc này trở thành quen và làm bạn nhau ngay, rất hy vọng được mời đi ăn đám cưới con của y sau này. Còn muốn nâng uy tín và uy thế cao hơn thì chỉ cần kể thêm tên một số vị quan to hơn mà tôi từng biết hay từng thấy mặt thôi, như tên của tướng tá chẳng hạn, ngoại trừ tướng N.V.Thiệu, thì uy tín tôi sẽ lên vù vù. Nói có quen với nhà văn Phùng Nhân thì tôi được coi như sắp thành văn-

i sống rất tự tin. Tôi càng tự tin


quen vớ

ấy tờ gì để “tham chiếu” cho nên trong một thời gian khá lâu đã

y đủ cả chục thứ văn-kiện, lậ

i ca sỹ Đăng Lan thì tôi sắp thành nghệ sỹ. Chuyện trò với bác sỹ thì giai cấp của tôi bỗng dưng được nâng lên mấy bực!

Đối với người khác còn như vậy, huống gì đối với quí quan hành-chánh đồng môn của tôi. Chỉ cần nhắc tới ngôi trường ở số 10 Trần Quốc Toản thì từ khóa đầu đến khóa cuối, cách xa nhau mấy thế hệ, đều trở thành thân hữu tức thì, ai nấy cũng khoe mình thương nhau đầm thắm, đượm tình … gì đó. Quần tụ lại với nhau như thế, thỉnh thoảng vái nhau chút chút thì sẽ cùng lấy lại phong độ và tư tin hơn, nắm tay nhau thúc đẩy con cháu cùng tiến nhanh tiến mạnh qua mặt Uùc rặc như chơi. Cùng cái kiểu cách kết thân đó, quan các ngành khác cũng mở rộng vòng tay ôm nhau thành từng nhóm, từng cụm, từng hội. Nhưng chính vì cái lý do của sự hợp quần nó xa xôi trừu tượng cho nên cần có sự giới thiệu cụ thể hơn, quảng cáo lẩn nhau nhiều hơn, dài dòng văn tự hơn, mất rất nhiều thì giờ khi họp mặt. Cũng vái vái lẫn nhau, mọi người sẽ được hay cảm thấy được nâng cao lên chín tầng mây trắng. Rồi bỗng dưng cảm thấy lòng ấm lại! Những sợi tơ tình đột xuất ấy cuốn quấn vội vàng các quan với nhau thành tổ kén thời hoang dại. Có đến trăm tổ trăm hội, như trăm trứng của bà Aâu Cơ, đang ra công dựng xây cơ đồ cho nước “cộng-đồng” ở phương trời Nam này. Riêng cái tổ kén tơ tình của quí quan HC, được gọi là gia-dình HC (theo kiểu g/đ Hàng Hải), vì không có văn kiện, gi

“chiếu” nghiêm chĩnh câu tục ngữ Tây “Im lặng là…được vàng”.

Rồi giờ đây, con nhộng trong tổ kén đã nở thành ngài, thành bướm, muốn khôi phục lại quan-trường như xưa. Cựu quan se-kềnh-hen nhan nhản khắp nơi, nhóm họp lại như chợ trời đồ cổ, có nhiều quan đóng lộn mark mà xuề xòa giá cả cũng cao. Cái kén gia-đình huyền thoại đã kết lại do cái tình không còn là mục tiêu, mà đôi khi trở thành phương tiện dành riêng cho mấy ông quan có nòi, có máu dùng đến. Chống nhau, thì “tham chiếu” đầ

p pháp lập qui, kể cả cái Hiến Pháp ngày 1/4/1967 thời đệ nhị CH, như thể dùng cái dao trành để mổ bệnh.

Tôi vốn tài hèn sức trọng, tinh thần u tối trong thân thể tráng kiện, nên không biết tìm cách tân trang hay qualify gì ráo cái kiến thức đã rỉ sét, đóng cục của mình như một số bạn bè khéo làm. Chỉ còn chút hơi quan đã thụ đắc trước đây, giờ bốc hơi gần hết, thôi đành cho xẹp luôn. Lột hết áo quần, về nhà mặc quần xà-lỏn áo thun,


quét nhà, đi chợ xách đồ v.v.

ềnh trôi nổi, không mòn vì sóng vỗ, không gẩy n nhởn nhơ tươi tốt. Mong thay. Rối bỗng dưng

tôi thấy yêu đời lạ!! h Hổ

Chú thí) Có liệt nay còn đâu”!

ntan! nc,

t les enfants aux fenêtres

s voeux Et souhaite un Noel très joyeux, Et que tous vos Noel soient

vác cuốc đào xới mảnh đất…vuông vắn sau hè, trồng rau trồng bí trồng bầu, trước để mua vui, sau tập thể dục theo kiểu nhà quê, trở về nghiệp gốc của ông bà. Về vườn! Nhưng vẫn bị giằng co xâu xé bởi 4 chiều của không gian và 3 phần của cơ thể: đầu, ngực và cái mông quái ác. Nội có 3 cái phần này thôi, muốn giảng hòa tụi nó phải có bản lãnh của thiền sư. Nhưng cái dòng sông kỷ niệm thì thật là khó quên, muốn trở về tắm đôi lần ở đầu suối mà làm sao được!! Tôi bèn rọi lớn cái hình quan non và lộng kiến cái bằng cấp cũ, đem treo trong phòng ngủ, hằng đêm vái vái để cho quân bình lại cái tâm lý trống rổng thua thiệt ngoài đời mới ngủ yên. Phải chi cái vàng son quá khứ là thỏi san hô thì tôi cũng bắt chước ai đó đặt nó ngay bàn thờ. Để thờ. Làm gì đi nữa, tôi vẫn lộ ra cái nét vai u thịt bắp. Vì vậy đố có ai đứng đắn dám nhờ tôi việc quan. Nhờ khuâng vác thì có. Tôi chỉ còn làm mấy việc nấu cơm, rửa chén,

việc mà mấy quan-chồng dành ưu tiên cho vợ có máu-thờ-quan làm mà thôi. Đã hết rồi đời quan của tôi.

Thôi thì chỉ còn cách là: Mặc như tôi đang mặc. Aên như tôi đang ăn. Ở như tôi đang ở. Sống như tôi đang sống. Như bèo. Đón nắng chờ mưa, bập bvì nước xô. Bèo vẫ

Lâm ThànSydney năm 2000

ch: (1 nghĩa đại khái là “Ôi thời oanh

Oh! Mais où sont les neiges d’aJe fais le rêve d’un Noel blaAvec d’la neige sur les crêtes, ERegardant tomber les facons. Oh! Mais où sont les neiges d’antan! Je fais le rêve d’un Noel blanc, A chacun d’vous j’envoie me

CÕI QUÊ CÕI NHỚ Thơ và Tạp bút 232 ________ _ ___________________________________________________________

Teát Thanh Minh L. T. 8/2008

Cứ mỗi năm, sau Tết Nguyên Đáng, tôi được hưởng cái Tết thứ hai, lễ Thanh Minh. Nhưng gia đình tôi năm nay đón Thanh Minh có vẻ quan trọng hơn vì Chệt tôi vùa dựng bia cho mả Cốn. Hôm nay tôi cũng lo thức dậy thật sớm, nhưng lại chạy theo bầy vịt ta đang ùa nhau ra bào trước nhà, lượm vài trứng đẻ sót, rớt dọc đường, đem vô ém xuống chảo cháo heo tàn lửa, đang kêu ạch ạch để làm lương thực mang theo. Tôi biết lác trưa mọi người sẽ được ăn bún nước lèo với thịt heo quay do nhà làm, nhưng tôi vẫn mê mấy cái trứng trắng hếu của vịt ta mới đẻ. Ừ hén, chỉ có dựng cái bia trên cái mộ đất cũ hơn 30 năm rồi mà có vẽ trịnh trọng quá? Có lẽ vì cả làng này đếm được có 2 cái nhà mồ và chỉ có vài cái mả có bia.? Còn gia phả? Có người chẳng hiểu hay cần biết nó là cái khỉ gì. Rất nhiêu gia đình có 2 hay 3 dòng máu. Dựa vào lý lịch nào mà hảnh diện.

Mặt trời chưa lú lên mà Chệt Sênh đã lên tới. Chệt là người

to con nhứt gia tộc, ăn nói rổn rảng, nên lúc nào ông cũng ra vẻ


ngưới chỉ huy, bao gồm cả chú bác của tôi với 9 anh em và hằng chục con cháu. Sáng nay ông sẽ dẫn toán tiên phuông đi làm công việc khó nhứt là phát quang và bồi mả. Toán thứ hai sẽ là chủ lực: chở đồ cúng lên sau. Ông tuyển mộ được gần một tiểu đội lính con. Hia Lặc, con ông, thằng Phấn và Lái con 2 cô từ xóm dưới. Tôi có 4 anh em sẽ nhập bọn: Hia Bưởi, thằng Hổ, Bé và tôi. Đông lính nhứt. Còn Pề Uôn của tôi (bác hai) chủ trại đóng xuồng 3 lá ở gần đây chi có một dân đinh làm sâu được đó là Kim Sul. Tất cả chúng tôi chưa có ai quá 15 tuổi. Ngoài ra còn có chú Tư Viên và Pụ Kren, với đòn gánh, ki, cuốc..coi có vẻ oai hùng lắm. Đoàn quân lên đường khi vẫn còn hừng đông.

Phần lớn người Việt đi tảo mộ vào dịp Tết Nguyên Đán, sửa nhà sửa mả, đón mừng năm mới. Không biết gia đình tôi có gốc Minh Hương từ hồi nào hay thích coi lịch Tam Tông Miếu, nên mới rườm rà lễ lạc, làm thêm cái Thanh Minh?

Năm nay Thanh Minh rớt vào ngày mùng mười tháng ba. Vậy mà thời tiết còn y như Tết, gió chướng nhè nhẹ dư sức để thả diều ngoài ruộng. Mấy cây trăm, cây đào lộn hột trái sắp chín. Trên đồng ruộng rọc ven giồng, nào dưa hấu, bí rợ mùa hai đang già và rộ chín. Con lộ cát trở màu đậm hơn vì hơi sương. Miền quê tôi không có bốn mùa, tám tiết như trong truyện Tàu hay chuyện ngoài Bắc, cũng hổng có mưa ngâu mưa phùn, mà chì có hai mùa: Nắng - Mưa. Buổi sáng một ngày tháng ba thật êm ả. Tháng ba bà già đi biển. Tôi đi trên con đường giồng, chân không bước phùm phụp trên cát bũn mát rượi mà lòng lâng lâng khó tả. Sắp tới chòm mả. Ở đấy chỉ có chòm mả chớ không có nghĩa địa với tường rào chia cắt. Chòm mả nằm bao quanh 3 ngôi chùa, tất cả đểu có từ mấy trăm năm, cách nhà tôi chừng cây số. Suốt con giồng toàn tre, bổng tới đây, cồn cát, đồi cát nổi lên, làm như cái gối, chung cho 2 ấp châu đầu với nhau: Ấp Xà-Dần và Rạch Bót, trên đó có hai ngôi chùa Khmer. Hàng ngày tôi đi học trong chùa Prey-Voi thuộc Xà-Dần, trong sân có nhiều cây viết. Còn chùa Tháp thuộc Sóc Rạch-Bót với nhiều cây soài tượng và cái tháp cao như tháp chuông Nhà Thờ Đức Bà. Giữa hai chùa Khmer này là ngôi chùa Việt Phật Giáo Đại Thừa của tất cả Phật tử Việt trong làng, tên là Vinh Sơn Tự, được xây trên cái núi đá giả cao cả chục thước. Ba ngôi chùa nằm chung không biết tự bao giờ, nhưng chắn chắn là không dưới 100 năm. Chung quanh chùa là đồi cát hoang, dùng làm “Chòm Mả”, mọc đầy đào hoang và trăm trâu.


Phần tro cốt của đồng bào Khmer thì thờ trong chùa hay đặt trong những cái tháp xung quanh sân chùa. Lúc sống 3 sắc dân sống hài hòa trong Sóc mát rượi bóng tre. Lúc chết cũng nằm cạnh nhau bên rừng dầu, dù Việt hay Triều Châu cũng đều thờ Phật, cũng gởi nắm xương tàn chung quanh chùa Khmer. Có thể nói đây là đất “Tây Phương Cực Lạc” để dân làng tìm về sau khi dứt nợ trần.

Mả của ông bà tôi nằm cách chùa vài trăm thước. Chúng tôi ra tay bằng cách rưới nước sơ cho mả ướt. Chú Tư-Viên và Pụ Kren quảy ki cuốc xuống mí ruộng đất ẩm gánh đất lên. Chêt Sênh chỉ huy đám trẻ ban lớp đất mới phủ lên mả, dày hơn gang tay, rồi nện cho chắc, đánh bóng cho láng. Mả Cốn tôi đặc biệt nhứt. Phía sau đầu mả có vành đai hình bán nguyệt, cao gần 2 thước, giồng như cái gối cho Cốn nằm, phía trước thấp hơn, với tấm bia đá mới dựng. Bà nội mất trước nên mả không được nằm kề Cốn, mà ở cách đó không xa. Rồi Chệt Tư lấy từng cọng giấy màu xanh đỏ vàng nâu tím gắn lên nóc mả, gió thổi phập phồng coi rất đẹp.Trong nháy mắt chúng tôi “tân trang” xong 5 cái mả. Lúc đó thì người nhà cũng cộ đồ ăn ra tới. Ông trời cũng vừa lên được hơn tầm. Nắng tháng ba xanh trong. Nguyễn- Du học lóm Tàu viết “Lễ là Tảo Mộ, Hội là đạp Thanh” .Nếu ông mà sống ở đây thì chắc phải ghi lại “ Lễ là tảo mộ, hội là đạp Cát” Tháng ba ở đây chỉ có cát, cát giồng, cát biển và gió biển.

Người lớn cũng có mặt rất đông. Bà Kiểm, Ý hai, Ý ba, Úm

hai, Tỉa sáu, Củ hai, Số Ba, Số Tư…nội ngoại có đủ. Chỉ có Mợ (Má) ở lại giữ nhà. Phần Chệt tôi thì đã lo nhiều thứ trong mấy ngày


qua, hôm nay giao khoán việc lễ lộc cho Chệt Sênh. Ông lại ra tay làm tổng chỉ huy với lục lượng đông hơn.

Quả thật là Tết thứ hai, cúng bái dâng hương ông bà ngay cõi Tây Phương Cực Lạc, quanh quẩn trong rừng dầu u tịch rộng mêh mông, có hơn chục mẫu tây. Một con heo sữa quay đỏ gạch, láng mướt, đặt Năm Thẹo ở ngoài Tha-La làm. Một thúng bún làm từ nửa giạ gạo, bắt con rất đẹp, xây tròn như bún chợ, một nồi nước lèo nhờ Mi-iệng Thưng nấu bằng cá lóc đồng thơm phức. Còn có một xửng bánh bò, bánh ếch, y như Tết. Và hàng chục thứ bánh trái khác. Hia Ba Dệ đi rước Ông Lục cũng sắp tới. Ba tấm đêm rộng được trải ra, trên đó bày biện tô chén, dao thớt, bình trà, ấm nước...

Chệt Sênh , đặt nguyên con heo ngay mả chánh, đặt thêm bánh trái cạnh mô đất như cái nón lá úp ngoài kia, mà ông gọi là Đât Đai, đốt đèn thắp nhang ở đó trước. Rồi đến từng ngôi mộ đốt ñèn, rót nước, thấp nhang khấn vái xong thì tới mọi người luân phiên sắp hàng quỳ gối lạy trước từng cái mả. Bốn Ông lục Khmer đã chuẩn bị, ngồi sẳn trên chiếc đệm dưới bóng cây bù-hút. Lễ lạy mả xong mọi người lại đến ngồi xếp chè-he xoay vòng tròn trên đệm trước mặt Lục, chấp tay trước ngực, mặt nghiêm trang, như đang đối diện với Trời Phật, Ông Bà và Ông Lục. Rồi Ông Lục bắt đầu tụng “Xam mo, Xam but…” để cầu siêu cho người quá vãng, chúc phúc cho gia đình. Giọng tụng của Lục nghe trầm trầm, rền rền, như tiếng đại hồng chung, vằng vặc liên tục nhờ 4 ông thay phiên tiếp sức giữ dòng kinh chảy như suối, nghe vừa huyền bí vừa cuốn hút hồn mình về cõi nào. Sau hơn nửa tiếng tụng niệm thì tới cái mục thỉnh lục “sal”, tức là phần ăn uống. Khi Lục “sal” gần xong, mọi người chuẩn bị nhập tiệc.

Bầu không khí bớt căng, tiếng nói cười giòn giã, bà con hàn huyên tâm sự như đi xa mới về. Người đứng người ngôi đủ chỗ dưới bóng mát cây trăm, cây đào. Tiếng chặt thịt lộp cộp. Tiếng mời mọc vang lên. Nồi nước lèo mắm Bò-Hóc đồng, nêm củ riềng tươi và ngải bún tươi chính gốc, bốc mùi hấp dẫn không chịu được. Nồi được đặt trong thúng trấu. Quê tôi có món món nước lèo bún chánh truyền nấu với cá lóc mà thôi. Ngoài ra không có thịt, huyết, tôm tép gì ráo. Vậy mà nước lèo ngọt vô cùng. Còn ăn thì không cần nước mắm mà chỉ dùng muối ớt, không dùng chanh, giấm gì cả. Ăn độn với thịt quay và chả giò. Rau ghém (lò-bôi) thì chỉ có bắp chuối là số một. Không cần rau thơm, nó sẽ làm mất mùi nguyên chất của mắm


bò-hóc cổ truyền. Mỗi lần có lễ lạc Tết nhứt là đồng bào làm bún. Tất cả đều tự làm tại nhà. Nó là nét đặc thù của Trà Vinh. Tụi tôi leo lên cây đào hái ít trái chín ở tại chỗ, xắc sợi nhỏ trộn chung với ghém bắp chuối, cho tăng thêm khẩu vị. Lấy cái vá quậy sơ, thịt cá bầm cuồn cuộn nổi lên, múc đổ vô tô bún, một lớp cá tụ trên bún tương tự loại riêu. Thịt quay chấm muối ớt xanh. Ăn hết tô này sang tô khác. Phần tôi, bị lây cái ghiền của Chệt tôi, dành bụng ăn bánh bò thịt quay cho đã thèm.

Tiệc tàn lúc trời gần đứng bóng. Trong khi mọi người chuẩn bị cộ đồ về, tôi không quên leo mấy cây đào lộn hột để lặt hột đem về chơi thãy lỗ, rồi nướng ăn chơi. Hồi đó coi thường loại “NUT” này lắm. Bây giờ mới biết quí.

Bữa nay giống y như ngày giỗ. Chệt tôi lảnh phần thờ phụng hương hỏa. Ông rất vui pha chút hảnh diện khi mời được rất đông thành phần gia tộc đến dự. Người Việt sống ở đây cũng có nhiều dịp gần gụi thân mật với người Khmer. Sẽ ăn Tết Khmer vào tháng tư, lễ Ông bà vào tháng chín với bánh tét bánh ếch y như mình. Rồi mình có Tết Đoan Ngọ tháng năm, lễ Vu Lan tháng bảy, Tết trung Thu tháng tám. Mọi người ai cũng có tinh thần khoang dung, cởi mở, hòa hợp, không độc tài gian manh trưởng tộc kiểu Hán len men vô đây. Con người ở đây phấn đấu với đất ruộng với nước sông chứ không đi học để làm quan, làm bác, làm cha thiên hạ, hoặc lo tập mưu lập kế để vắt sức, cướp sức, trá hình cướp của người khác như dân vùng cơm tù sỏi đá. Nhìn vô cái lễ Thanh Minh, đã thấy ngay một trong nét nhân bản của bà con quê tôi. Trong cuộc sống hàng ngày cùng chia cơm sẻ áo. Vui buồn gắn bó với nhau. Chỉ khi nào “trung ương” xuống mới tìm cách định hướng quậy nát cái tình keo sơn có sẳn từ mấy thế kỷ này. Dù sao, cũng may mắn cho tôi đã được sanh ra và lớn lên tại phần đất hiền hòa Sông Cữu. Cám ơn Trời Đất.

L. T. 8/2008 Phụ chú: Có nhiều tiếng xưng hô gốc Khmer hay gốc Triều Châu

được Việt hóa, ví dụ như: Cốn: ông Nội. Pề: bác trai. Úm: Bác gái, tức là vợ của ông Bác. Chệt: Chú , em trai của Ba, đôi khi dùng để gọi cha, Chêt- thím. – Củ: Cậu, tức là em hay anh trai của mẹ. Kiểm: Mợ, tức là vợ của Củ.


Tĩa: Dượng, tức là chồng của Dí hay của Cô. Ý: Dì, tức là em hay chị của má. - Hia: anh. Chế: chị, Số: chị dâu Đặc biệt, con cái của hàng chu bác, hễ ai sanh trước thi làm lớn, chớ không có cái cảnh một anh cháu nôi có vợ con phải kêu đứa bé mới sanh (con của Bác nó) bằng anh, Vài tiếng Khmer: Pụ: Cậu, Chú. Mịa: Dượng. Mi-iệng: Dì. Thơm (thôm): Bác. Tà: Ông. Bòn: anh hay chị. Uôn: em. Lục Tà, Lục bòn..là tiếng dùng để tỏ sự tôn kính người đã từng đi tu. Luc (ông luc). Thêm vô tiếng lục.

Cây bù hút là loại cây giống măng cục, trái chín vàng tròn vo như trái cam, vị rất chua. Bù-hút là tiếng nói trại từ Kh-hút, có nghĩ là màu VÀNG. Còn tiếng Cà Mau là phát âm của tiếng Kh-Mau, tức là màu ĐEN. (Cà Mau Bạc Liêu). Tiếng Ca-hom có gốc là tiếng Kh-Hom, thức la màu ĐỎ.

lÂm thanhtravinhhaingoai.com/nhantai/lamthanhho/02 - coi que coi nho.pdf · ta là biển sáng...

Documents