lm kimia 10 mirela shkurt 2019 elona · zbatimi i programit bëhet duke respektuar parimet e...

KLIKONI KËTU

www.mediaprint.al

042251614

Libër mësuesi

Kimia 10

Autore: Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

Titulli: Libër mësuesi - Kimia 10

Autore: Irena KotobelliEglantina MetajAishe Karaj

Drejtuese botimi: Anila Bisha

Redaktore: Nisela Meçi

Dizajni: Mirela Ndrita

Kopertina: Arben Hamzallari

Shtëpia Botuese Mediaprint ISBN 978-9928-08-265-7 Botimi i parë, 2016Botim i përmirësuar, 2019Shtypi: Shtypshkronja Mediaprint

Libër mësuesi Kimia 10 3

Përmbajtja Hyrje 5 Hartimi i planit vjetor 7 Tabela përmbledhëse e programit 12 Plani mësimor vjetor 13 Planifikimi tremujor për periudhën Shtator-Dhjetor 17 Planifikimi tremujor për periudhën Janar-Mars 24 Planifikimi tremujor për periudhën Prill-Qershor 30 Planifikim i orëve 35 Ide për mësimdhënien 163 Teste 186


Hyrje

Libri i mësuesit Kimia 10 vjen në mbështetje të Librit të nxënësit Kimia 10 dhe Librit të

ushtrimeve Kimia 10. Libri i mësuesit Kimia 10 u jep mësuesve modele mësimesh të mbështetura

në metoda bashkëkohore, në përputhje të plotë me kurrikulën e re dhe të realizueshme gjatë

procesit mësimor.

Ky tekst synon të jetë sa më pranë mësuesve:

për të kuptuar dhe zbatuar më mirë metodologjinë e planifikimit vjetor të programit lëndor;

për t’u mundësuar standarde për të menaxhuar me fleksibilitet planin sipas nevojave;

për të arritur një mësimdhënie dhe mësimnxënie të suksesshme bashkëkohore;

për të arritur rezultate sa më të vlefshme në fushën e shkencës së kimisë, duke realizuar

lidhjen midis kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës me anë të situatave të të

nxënit;

Libri i mësuesit Kimia 10 përmban:

Plan vjetor;

Plane tremujore;

Plan‐ditarë për tema të caktuara;

Mënyra e zhvillimit të punëve praktike.

I. Hartimi i planit vjetor dhe planeve tremujore është moment shumë i rëndësishëm në

punën e çdo mësuesi. Zbatimi i kurrikulës së re me bazë kompetencat është një tjetër sfidë e

radhës për ju. Studimi dhe zbërthimi i programit është hapi i parë që do t’ju orientojë për të

siguruar rezultate maksimale të të nxënit gjatë gjithë procesit mësimor.

Për t’ju ndihmuar sado pak në punën tuaj fisnike, në këtë tekst do gjeni një zbërthim të

detajuar të programit për lëndën Kimia 10, shoqëruar me hartimin e detajuar të planit vjetor dhe

planeve tremujore, ku janë organizuar temat mësimore në periudha tremujore, duke respektuar

të gjitha formatet e dhëna nga institucionet përkatëse për kurrikulën. Rubrika më e veçantë në

këto formate është ‘’Situata e të nxënit’’. Hartimi i saj kërkon kohë, imagjinatë, përkushtim, dhe

njohje shumë të mirë: të rezultateve të të nxënit që mësuesi synon të arrijë në orën mësimore, të

nxënësve dhe aftësive të tyre, të materialeve burimore që do të jenë në funksion të realizimit të

njohurive etj.

Sa më sipër, mund të themi se dëshira, pasioni, hulumtimi, vlerësimi nga ana e mësuesit

do çojë në hartimin e një situate të nxëni sa më efektive në favor të të nxënit. Për planin e parë

tremujor ato janë të përgatitur për ju.

Ju mund të vëzhgoni me kujdes gjithçka të paraqitur dhe të vlerësoni se sa janë të

përshtatshme për ju këto situata.

II.Në pjesën e tretë të këtij teksti mësimor do të gjeni 20 modele ditarësh që janë hartuar

për tremujorin e parë mësimor. Çdo Planifikim i orës është në përputhje të plotë me formatet e

përcaktuara. Hartimi i çdo modeli është mbështetur në të nxënit me situata.

Të nxënit me situata përfshin pjesëmarrjen e nxënësve në detyra që janë të ngjashme me

zbatimet në jetën reale1. Nëse e vendosim nxënësin në një situatë të jetës reale ku të

ndërveprojë me individë të tjerë, atëherë ai nxë.

1Të nxënit me situata, kompetenca dhe situata e të nxënit ( IZHA)


Përmes situatave të të nxënit, nxënësit janë në gjendje të zhvillojnë aftësitë dhe t’i përdorin

ato saktësisht.

Përmes situatave të të nxënit, nxënësit fitojnë përvoja që i zbatojnë gjatë gjithë jetës.

Të nxënit me situata përfshin përdorimin në shkallë të lartë të teknologjisë, pasi ajo krijon

mundësitë e zëvendësimit të demonstrimeve praktike.

Një moment tjetër i rëndësishëm në hartimin e ditarëve model është përcaktimi i

rezultateve të nxënit sipas kompetencave kyçe dhe kompetencave të fushës

Rezultatet e të nxënit për çdo kompetencë kyçe janë trajtuar në pjesën e parë të këtij teksti

(si të hartojmë planin vjetor), si dhe në fillim të çdo plani tremujor, kështu që nuk është parë e

arsyeshme që të paraqiten në çdo plan‐ditar.

Rezultatet e të nxënit për çdo kompetencë të fushës janë paraqitur në planet tremujore dhe më e

rëndësishmja është paraqitja e tyre në plan‐ditar duke respektuar programin mësimor.

Jo më pak i rëndësishëm për hartimin e një plan‐ditari është edhe përcaktimi i koncepteve

kyçe dhe burimeve të domosdoshme për një orë mësimore. Hartimi i tyre është i domosdoshëm

për të synuar rezultate sa më të larta të nxëni.

Metodologjia e përdorur në këto modele ditarësh është e pasur me teknika dhe metoda që

nxitin veprimtaritë me në qendër nxënësin. Metodologjia e përdorur është në funksion të situatës

së të nxënit. Kjo është arsyeja pse është shumë e rëndësishme zgjedhja e teknikës së duhur në

fillim të situatës dhe në vazhdim të saj. Duhet të theksohet fakti që nuk ka një strukturë fikse;

situata e të nxënit synohet të shtrihet gjatë gjithë orës mësimore, po ashtu edhe metodologjia.

Duke pasuar parasysh këtë fakt, është menduar që trajtimi metodologjik të organizohet në

përgjithësi sipas këtyre hapave:

Veprimet në situatë;

Trajtimi i mëtejshëm i situatës;

Përfundimi i situatës.

Siç u përmend më sipër, meqë situata e të nxënit shtrihet gjatë gjithë orës mësimore,

sikurse edhe metodologjia, çdo hap pune është i shoqëruar me një teknikë të caktuar

mësimdhënie, si për shembull:

Veprimet në situatë / Përmbledhje e strukturuar

Trajtimi i mëtejshëm i situatës / Veprimtari mendim i drejtuar

Përfundimi i situatës / Hartë koncepti

Këto ditarë përfshijnë dhe rubrikën “Vlerësimi i situatës” që mund të realizohet nga

mësuesi ose nga vetë nxënësit në formën e vetëvlerësimit. Në përfundim synohet të përcaktohet

se sa e kuptojnë dhe e realizojnë nxënësit situatën e të nxënit, cilat janë llojet e kompetencave

kyçe apo të fushës që ata kanë përfituar, çfarë qëndrimesh dhe vlerash personale fiton nxënësi

për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin, çfarë qëndrimesh dhe vlerash fiton në fushën e

komunikimit për jetën, shkencën, përdorimin e teknologjisë etj.

Në përfundim të ditarëve gjendet rubrika “Punë e pavarur dhe detyrë shtëpie”.

Modelet e ditarit përmbajnë trajtimin e temave të reja mësimore, trajtimin e disa

veprimtarive praktike, si dhe orë ushtrimesh ose përsëritje. Orët e tjera të veprimtarive praktike

që nuk janë paraqitur si orë mësimore, mund të jepen nga mësuesi si punë të pavarura për detyrë

shtëpie. Të gjitha veprimtaritë praktike janë të përmbledhura në pjesën e fundit të këtij teksti

mësimor.


Hartimi i planit vjetor Plani vjetor lëndor hartohet në përputhje me dokumentet kurrikulare.

Plani vjetor lëndor hartohet dhe zbatohet duke marrë parasysh fleksibilitetin e kurrikulës.

Plani vjetor lëndor hartohet duke u mbështetur në formate orientuese.

Që të hartosh planin vjetor dhe ato tremujore në lëndën e KIMISË X, një mbështetje absolute për

mësuesin është programi mësimor i miratuar nga MASH dhe të gjitha dokumentet kurrikulare

që shoqërojnë këtë program.

Në kurrikulën e re me bazë kompetencat, kurrikula e shkencës ndihmon në zhvillimin e

kompetencave që u shërbejnë individëve në aspektin personal, social, ekonomik dhe që lidhen

me çështje lokale, kombëtare dhe globale. Kompetencat që zhvillon fusha e shkencave të natyrës,

kontribuojnë në të gjitha shkallët në arritjen e kompetencave kyçe në funksion të të nxënit gjatë

gjithë jetës.

Përmbajtja lëndore konceptohet si mjet për realizimin e kompetencave kyçe dhe atyre të fushës

nëpërmjet formësimit të situatave të të nxënit.

Situatat e të nxënit janë situata që lidhen me kontekstin e të nxënit.

Ato mund të jenë situata në mjedise të mbyllura ose të hapura, brenda shkollës ose jashtë saj.

Roli i mësuesit në mësimdhënien përmes situatave është ai i udhëheqësit e i lehtësuesit gjatë

nxënies aktive të nxënësit.

Fusha e shkencave natyrore integron:

njohuri,

shkathtësi,

qëndrime e vlera (nëpërmjet lëndëve fizikë, kimi, biologji.)

Zbatimi i programit bëhet duke respektuar parimet e gjithëpërfshirjes në aspektin gjinor, etnik,

kulturor, racor, fetar, të paaftësive dhe nevojave të veçanta të nxënësve.

I. Qëllimet e fushës:

zhvillojnë njohuritë dhe konceptet bazë për formimin shkencor në fushën e shkencave të

natyrës;

zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë dhe mjedisit;

zbulojnë lidhjet e varësisë ndërmjet botës së gjallë, jo të gjallë dhe mjedisit;

zhvillojnë aftësitë shkencore, mendimin kritik dhe krijues;

zbatojnë njohuritë dhe aftësitë shkencore në mënyrë analitike, kritike dhe krijuese në

problemet që kërkojnë zgjidhje dhe marrje vendimesh;

vlerësojnë kontributin e shkencës dhe teknologjisë për mirëqenien e njeriut dhe shoqërisë;

ndërgjegjësohen për të bashkëvepruar me mjedisin në mënyrë të përgjegjshme dhe konsensuale;

përshkruajnë proceset natyrore në kohë dhe hapësirë;

përshkruajnë burimet energjetike;

përdorin teknologjinë e informacionit dhe të komunikimit si mjet për sigurimin dhe

komunikimin e informacionit;

shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e

mjedisit;


shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e qëndrueshëm si dhe në ruajtjen dhe mbrojtjen e

mjedisit.

II. Lidhja e kompetencave kyçe me kompetencat e fushës:

KOMPETENCAT KYÇE KOMPETENCAT E FUSHËS

III. Kompetencat zhvillohen përmes tematikave të përbashkëta të fushës

Tematikat e përbashkëta të fushës janë elemente të rëndësishme të programit të fushës së

shkencave natyrore, sipas të cilave strukturohet përmbajtja lëndore dhe integrimi

konceptual i secilës prej lëndëve brenda fushës, në funksion të zhvillimit të kompetencave.

Tematikat e përbashkëta në fushën e shkencave të natyrës për shkallën e pestë janë:

Tematikat Diversiteti

Ciklet

Sistemet

Ndërveprimet

Energjia

Shkallëzimi dhe matja

Modelet

Strukturimi i programit mbi rezultatet e të nxënit për kompetencë në secilën lëndë dhe në

tematika të përbashkëta të njëjta për të gjitha lëndët e fushës, ndihmon në planifikimin dhe

zhvillimin e situatave të të nxënit dhe lehtëson vlerësimin e nxënësit për kompetencat kyçe.

IV. Çdo fushë ka rezultatet e saj të të nxënit që u përkasin zhvillimit të kompetencave kyçe.

Rezultatet e të nxënit të kompetencave kyçe që realizohen nëpërmjet fushës së shkencave të

natyrës për shkallën 5 janë:

KOMPETENCA I

Kompetencaekomunikimitdhe

etëshprehurit

KOMPETENCA II

Kompetencaetëmenduarit

KOMPETENCA III

Kompetencaetënxënit

KOMPETENCA IV

Kompetenca për jetën,

sipërmarrjen dhe mjedisin

KOMPETENCA V

Kompetencapersonale

KOMPETENCA VI

Kompetencaqytetare

Kompetenca 1: Identifikimi i problemeve dhe

zgjidhja e tyre

a) Përcakton problemin

b) Zhvillon një plan veprimi

c) Analizon rezultatet

d) Zbaton planin e veprimit

Kompetenca 2: Përdorimi i mjeteve, objekteve

dhe procedurave shkencore

a) Vendos çështjet shkencore në kontekstin e

duhur

b) Kupton parimet shkencore mbi të cilat

ngrihet çështja

c) Vendos lidhjen mes shkencës dhe

teknologjisë

d) Formon një opinion për çështjen

Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën dhe

terminologjinë e shkencës

a) Shkëmben informacionin shkencor dhe

teknologjik

b) Interpreton mesazhet shkencore dhe

Rezultatet e

të nxënit


KOMPETENCA I:

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit (Nxënësi komunikon në mënyrë efektive)

Nxënësi:

shprehet përmes një forme të komunikimit për një temë të caktuar në një material

(prezantim) prej 200 fjalësh dhe veçon çështjet kryesore;

diskuton në grup në mënyrë konstruktive, në gjuhë amtare apo në gjuhë të huaj, në

kohëzgjatje jo më shumë se 10 minuta, duke dhënë dhe duke marrë informacion për një

temë të caktuar nga fushat mësimore ose nga jeta e përditshme;

përdor drejt strukturën dhe rregullat standarde të drejtshkrimit të gjuhës amtare në

kontekste dhe forma të ndryshme të shkrimit, si: ese, e‐mail (postë elektronike), letër

formale dhe joformale etj.;

prezanton një projekt artistik, humanitar, eksperimentues etj. nga fusha të ndryshme

mësimore, të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke përdorur

në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera;

përdor TIK‐un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në

jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e

detyrave shkollore.

KOMPETENCA II:

Kompetenca e të menduarit(Nxënësi mendon në mënyrë krijuese)

Nxënësi:

prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të

klasifikimit të informatave për fusha të ndryshme mësimore apo për një temë të caktuar;

krahason të paktën tri burime të ndryshme të informimit për trajtimin e temës së njëjtë,

argumenton saktësinë, rrethanat, gjen ngjashmëritë dhe dallimet, duke u bazuar në

kriteret e përcaktuara më parë;

harton një detyrë me tekst, apo krijon një situatë logjike nga jeta e përditshme, e cila

përmban një mesazh që kërkon zgjidhje matematikore apo një problem shkencor, duke u

bazuar në njohuritë paraprake dhe prezanton mënyrën/procedurën e zgjidhjes së

problemit para të tjerëve;

modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë (në klasë, apo jashtë saj) për një temë të

caktuar nga një fushë mësimore;

gjykon vërtetësinë e një rezultati të dhënë (p.sh.: rezultatin e një detyre nga matematika,

shkencat, shoqëria, mjedisi etj.) i cili mund të jetë gjetur me zbatimin e formulave të

njohura ose me përdorimin e procedurave të caktuara dhe nxjerr përfundime për

vërtetësinë e gjykimit të dhënë;

prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar;

krijon një vepër artistike me pamje dy dhe tredimensionale me mesazhe nga një fushë

mësimore dhe shpjegon para moshatarëve hapat e ndjekur për krijimin e veprës;

simulon një situatë për marrjen e një vendimi për jetën e vet ose zgjidhjen e një problemi

me interes shoqëror, lidh vendimin me pasojat në mënyrë të përgjegjshme dhe e

prezanton gjatë një debati me moshatarë në një kohëzgjatje të caktuar.


KOMPETENCA III:

Kompetenca e të nxënit(Nxënësi mëson për të nxënë)

Nxënësi:

demonstron shkathtësi funksionale në lexim, në shkrim, në matematikë, në jetën e përditshme,

në përmbushjen e kërkesave të ndryshme për kryerjen e një detyre apo aktiviteti;

shfrytëzon në mënyrë efektive përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të

ndryshme në jetën e përditshme apo gjatë kryerjes së ndonjë detyre, aktiviteti, në ndonjë

fushë të caktuar mësimore;

parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi apo

detyre të një teme të caktuar;

zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme;

përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), me jo më pak se 900 fjalë,

me qëllim të vetëvlerësimit të përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar;

shfrytëzon në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë informative dhe burime të tjera të

informimit për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar;

paraqet idetë personale para të tjerëve për mënyrën e zhvillimit të një aktiviteti të

caktuar, duke dhënë mendime të argumentuara për rezultatet e pritura (në formë skice,

grafiku, vizatimi, shkrimi, vepre artistike etj.);

shfrytëzon në mënyrë të pavarur udhëzimet e dhëna nga ndonjë burim informacioni për të

kryer një veprim, aktivitet, detyrë, ose për të zgjidhur një problem që kërkohet prej tij. Vlerëson

vetë performancën dhe rezultatin e arritur, duke iu referuar qëllimeve fillestare (p.sh. burime të

informacionit në libër, revistë, enciklopedi, internet, hartë, grafik, skicë, partiturë muzikore etj.

KOMPETENCA IV:

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin (Nxënësi kontribuon në mënyrë produktive)

Nxënësi:

përgatit, prezanton, drejton dhe merr pjesë në një fushatë të informimit të qytetarëve për

një fushë apo temë të caktuar, duke u mbështetur në ide të reja;

demonstron shprehi organizative në punët individuale dhe në ekip përmes situatave

reale, duke menaxhuar potencialin individual dhe atë të grupit;

harton një projekt me faza të menaxhuara mirë (individualisht ose në grup) duke

shkëmbyer, konsultuar dhe informuar të tjerët si dhe duke identifikuar dhe vlerësuar

burimet njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme.

KOMPETENCA V:

Kompetenca personale (Nxënësi bën jetë të shëndetshme)

Nxënësi:

analizon përparësitë dhe dobësitë personale;

merr pjesë ose udhëheq një grup pune që bashkëpunon me përfaqësues të komunitetit për të

ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit të cilët kanë probleme shëndetësore,

sociale, ekonomike etj. Më pas, raporton me gojë ose me shkrim për përvojat personale.

bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur shëndetin dhe

mirëqenien nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme.


KOMPETENCA VI

Kompetenca qytetare (Nxënësi përkushtohet ndaj të mirës së përbashkët)

Nxënësi:

paraqet në forma të ndryshme të të shprehurit mënyrën e funksionimit të mjedisit të vet

shoqëror në nivel lokal dhe me gjerë;

demonstron shembuj konkret të mbrojtjes së mjedisit natyror dhe atij të krijuar nga njeriu në

aktivitete të jetës së përditshme në shtëpi, në klasë, në shkollë dhe në komunitet;

propozon alternativa se si të gjithë qytetarët mund të kontribuojnë në mënyra të

ndryshme për këtë proces;

diskuton me të tjerët apo në një formë tjetër të të shprehurit paraqet interesin personal për

çështje publike, shoqërore, historike, natyrore etj., dhe jep propozime për zgjidhjen e

ndonjë problemi në komunitet e më gjerë në një fushë të caktuar.

KOMPETENCA VII:

Kompetenca digjitale (Nxënësi përdor teknologjinë për të nxitur inovacionin)

përdor mjetet digjitale dhe mjediset informative;

përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema

mësimore nëpërmjet vizualizimeve të filmuara apo të animuara;

gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri

burimesh;

zhvillon aftësitë krijuese, duke zbatuar njohuritë e marra në shkencën kompjuterike dhe

mediat digjitale;

diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e individit,

shoqërisë apo komunitetit; tregohet më i pavarur në procesin e mësimdhënies.

HARTIMI I PLANEVE TREMUJORE

Të tria kompetencat e fushës së shkencave natyrore lidhen me njëra‐tjetrën dhe zhvillohen së

bashku përmes tematikave të përbashkëta të fushës duke u zbërthyer në program në

njohuri/aftësi, shkathtësi/procedura, qëndrime/vlera.

1. Diversiteti 2. Ndërveprimet

Njohuri /aftësi

Shkathtësi /procese

Qëndrime /vlera


V. TABELA PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT (SHKALLA 5, KIMI X –XI )

TEMATIKAT

KIMI

Diversiteti

Natyra e lëndës

Struktura e atomit

Struktura dhe vetitë e lëndës

Lidhjet kimike

Shkalla e grimcimit dhe vetitë e lëndës

Sistemi periodik

Nxjerrja e metaleve

Identifikimi i joneve dhe gazeve

Struktura dhe lidhjet e karbonit

Kimi organike

Seritë homologe, përfshirë alkanet, alkenet, alkoolet dhe acidet karboksilike

Industria kimike

Shkenca e tokës dhe atmosferës

Ndërveprimet

Simbolet kimike, formulat dhe barazimet kimike

Stekiometria

Përqendrimi i tretësirave

Acidet, bazat dhe kripërat

Reaksionet redoks

Elektroliza e përbërjeve jonike në gjendje të shkrirë dhe tretësirë ujore

Termokimia

Radha e aktivitetit të metaleve

Kinetika kimike

Ekuilibri kimik

Prodhimi bujqësor dhe përdorimi i azotit, fosforit dhe kaliumit në plehrat kimike

Rendimentit atomik dhe rendimenti i reaksionit kimik

Reaksionet e thjeshta të alkaneve, alkeneve dhe alkooleve

Komponimet e karbonit si lëndë djegëse dhe lëndë e parë

Polimeret


PLANI MËSIMOR VJETOR: KLASA X

FUSHA: SHKENCAT E NATYRËS

LËNDA: KIMI

32 2 = 72 ORË VJETORE

Shpërndarja e përmbajtjes lëndore për realizimin e kompetencave

Tematikat

Shtator ‐Dhjetor

Janar ‐ Mars

28 orë

Prill –Qershor

20orë

DIVERSITETI

24 orë

24 orë

2.1.

Gjendjet e lëndës dhe ndryshim

et

fizike që pësojnë ato.

2.2.

Substan

cat e pastra dhe përzierjet

2.3.

Veprimtari praktike 1

Ndërtimi i lakores së ftohjes

2.4.

Ndarja dhe pastrim

i i substan

cave

2.5.


Distilimi i përzierjeve

2.6.

Kromatografia

2.7.

Elementet dhe komponim

et në

reaksionet kim

ike

2.8.

Teoria atomike

2.9.

Modeli kinetik i lëndës

2.10. Struktura e atomit

2.11. M

ënyra e vendosjes së elektroneve në

atom

3.1.

Tabela periodike

3.2.


Prova për të dalluar metalet nga

jometalet

3.3.

Prirjet në grupe

3.4.

Prirjet përgjatë një periode

3.5.

Ushtrime 1


3.6.

Lidhja kim

ike në elem

entet kim

ikë

3.7.

Lidhja kim

ike në komponim

et

3.8.

Form

ulat kim

ike të elementeve dhe

komponim

eve

3.9.

Kristalet m

etalike dhe aliazh

et

3.10. K

ristalet jonike dhe molekulare

3.11. Ushtrime 2

3.12. V

lerësim portofoli

3.13. Test

NDËRVEPRIMET

10 orë

4.1.

Reaksionet dhe barazim

et kim

ike

4.2.

Shkrimi i reaksioneve kim

ike

4.3.

Llojet e reaksioneve kim

ike

4.4.

Një vështrim m

bi reaksionet red

oks

4.5.

Elektroliza dhe përcjellshmëria

elektrike

4.6.


Përcjellshmëria e lëngjeve dhe

tretësirave ujore

4.7.

Elektroliza në tretësirë ujore

4.8.


Elektroliza e tretësirës së klorurit të

natriumit dhe sulfatit të bakrit (II)

NDËRVEPRIMET

18 orë

4.9.

Reaksionet që zh

villohen në elektroda

Ushtrim

e 1

5.1.

Çfarë është një acid

5.2.

Tretësirat acide dhe alkaline

5.3.

Oksidet e m

etaleve dhe jometaleve

5.4.

Reaksionet e acideve në jetën e

përditshme

5.5.


Dëftuesit universal dhe matja e peashit

5.6.

Alkalet dhe bazat

5.7.

Reaksionet karakteristike të acideve

5.8.

Përsëritje


5.9.


Reaksioni midis një acidi dhe një alkali

5.10. Acidet dhe bazat në an

alizat kim

ike

5.11. Kripërat

5.12. Përgatitja e kripërave të tretshme

5.13. Përgatitja e kripërave të patretshme

5.14. Veprimtari praktike 5

Përgatitja e kristaleve të sulfatit të

bakrit dhe të jodurit të plumbit

5.15. Acidet dhe alkalet e forta dhe të

dobëta

5.16. Ushtrim

e 2

5.17. Vlerësim portofoli

5.18. Test

NDËRVEPRIMET

10 orë

6.1.

Masat relative atomike dhe e

form

ulës

6.2.


Bashkëveprimi i copave të

mermerit me një acid

6.3.

Moli dhe form

ula kim

ike

6.4.

Moli dhe barazim

et kim

ike

6.5.

Ushtrim

e 1

6.6.

Llogaritjet me pjesëmarrjen e

gazeve

6.7.

Molet dhe kim

ia e tretësirave

6.8.


Përcaktimi i përqendrimit të një

tretësire të acidit klorhidrik

6.9.

Ushtrim

e 2

6.10. Përsëritje

6.11. Ciklet natyrore dhe burimet

6.12. Atm

osfera, gazet e ajrit

6.13. Ndotja e atmosferës

6.14. Ngrohja globale dhe efekti serë


DIVERSITETI

10 orë

6.15. Detet dhe lumenjtë

6.16. Korja e tokës, cikli i gurit

gëlqeror

6.17. Veprimtari praktike 3

Zbërthimi termik i karbonatit të

kalciumit

6.18. Përsëritje

6.19. Vlerësim portofoli

6.20. Test


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN: SHTATOR – DHJETOR

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe

Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit:

Shpreh mendimin e tij për një temë të caktuar me gojë ose me shkrim, si dhe në forma të tjera të

komunikimit.

Kompetenca e të menduarit:

Përzgjedh dhe demonstron strategji të ndryshme për zgjidhjen e një problemi duke paraqitur

rezultate të njëjta.

Kompetenca e të nxënit:

Përzgjedh të dhëna nga burime të ndryshme ( libra, revista, udhëzues, fjalorë, enciklopedi ose

internet), të cilat i shfrytëzon për realizimin e temës/detyrës së dhënë dhe i klasifikon ato burime

sipas rëndësisë që kanë për temën.

Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin:

Bashkëvepron në mënyrë aktive me moshatarët dhe të tjerët (pavarësisht statusit të tyre social,

etnik etj.).

Kompetenca qytetare:

Zbaton dhe respekton rregullat e mirësjelljes në klasë, shkollë etj. dhe mban qëndrim aktiv ndaj

personave të cilët nuk i respektojnë ato.

Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës

Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre:

Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon, analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces

apo problem dhe zbaton teknika të përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi.

Përdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore:

Vendos çështjet shkencore në kontekstin e duhur, përdor, formon një opinion për çështjen.

Komunikimi me gjuhën dhe terminologjinë e shkencës:

Shkëmben informacionin shkencor dhe kimik, interpreton në gjuhën e kimisë mesazhet

shkencore dhe teknologjike, krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.


Nr.

Tematika Temat mësimore

Situatë e

parashikuar e

të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e nxënësve

Vlerësimi

Burimet

1

DIVERSITETI

‘Bota jonë’

Material film

ik

A)Metoda interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse.

‐Lexim

, përmbledhje n

ë

dyshe.

‐Përvijim

i i koncepteve.

‐Grupet e ekspertëve

B)Teknika dhe metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike brenda

dhe jashtë klase

‐Metoda integruese

‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C)Teknika që zhvillojnë

mendimin kritik dhe krijues

‐Brain storm

ing

‐Karrigia e nxehtë

‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga term

at

Vlerësim diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore.

‐Intervistë m

e një listë

treguesish.

‐Vetëvlerësim m

e listë

kontrolli.

Vlerësim për të nxënë:

(Vlerësim form

ues)

‐Vlerësimi i përgjigjeve

me gojë

‐Vlerësimi i punës në

grup

‐Vlerësim m

es nxënësish

‐Vlerësimi i aktivitetit

gjatë debateve në klasë

‐Vlerësimi i detyrave të

shtëpisë

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një listë

treguesish

‐Vëzhgim m

e një listë të

Teksti i

nxënësit për

klasën e 10.

Materiale nga

interneti.

Materiale nga

encikloped

itë

Revista

Tekst nga

fusha të tjera

Slide/

materiale të

krijuara nga

mësuesit

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

2 ‘Bota jonë ‘

Foto të ndryshme

3 ‘N

ë laborator‘

4 Një pasdite çaji

5 ‘ Në laborator ‘

6

Kap. II Vetitë e lëndës (10 orë)

Gjendjet e lëndës dhe

ndryshim

et fizike që pësojnë ato

Substan

cat e pastra dhe

përzierjet


Ndërtimi i lakores së ftohjes

Ndarja dhe pastrim

i i

substan

cave


Distilimi i përzierjeve

Kromatografia

Kromatografia

7 Elementet dhe kompozimet në

reaksionet kim

ike

material film

ik.

Elementet ’blloqe

ndërtuese’ të

Universit ≈

Qeliza’tulla e

jetës’

8 Teoria atomike

Teoria mbi

atomin në

video‐projektor

9 10

Modeli kinetik i lëndës

Struktura e atomit

‘’Krishtlindje’’

Material film

ik

‘Struktura e

atomit‘

NDË

RVEP

RIME

11

Kap. III Elementet dhe

komponimet (14 orë)

Mënyra e vendosjes së

Mikrotrupat dhe


parap

rakë

‐INSERT

‐D/D

/M

‐Harta e koncepteve

‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lirë

‐Shkrim i shpejtë

‐Empatia

plotë treguesish

‐Prezantim m

e gojë ose

me shkrim

‐Projekt kurrikular

Vlerësimi i të nxënit:

(vlerësimi përmbledhës)

‐Test për një grup

temash të caktuara

‐Test në përfundim të një

kohe të caktuar

‐Vlerësim i portofolit

ndryshme

laboratorike

Lap

ustila

Letra m

e

ngjyra,plasteli

në

Letër form

at

A4

12

13

NDËRVEPRIMET

makrotrupat

Material film

ik

‘’Lap

si ‘’

14

elektroneve në atom

Tabela periodike


Prova për të dalluar metalet nga

jometalet

Prirjet në grupe

Situate

problemore

Një pyetje

15

Shkrim i lire

16

Prirjet përgjatë një periode

Ushtrim

e 1

Krijon një

situatë

problemore

17

‘Ura lidhëse’

18

Lidhja kim

ike në elem

entet

kim

ikë

Lidhja kim

ike në komponim

et

19

Material film

ik

‘’Lidhja kim

ike’’

Pyetje për

diskutim

20

Form

ulat kim

ike të elementeve

dhe komponim

eve

Kristalet m

etalike dhe aliazh

et

Foto të

ndryshme

21

Kristalet jonike dhe molekulare

‘ Foto të

ndryshme

22

Ushtrim

e 2

Krijon një

situatë

problemore

23

24

Vlerësim portofoli

Test


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e parë: SHTATOR –DHJETOR

Njohuritë dhe konceptet

TEMATIKA / DIVERSITETI

Natyra e lëndës

Gjendjet e lëndës

Ndryshimet e gjendjes së lëndës

Pastërtia e substancave dhe ndarja e tyre nga përzierjet

Proceset e filtrimit, kristalizimit,distilimit të thjeshtë dhe distilimit të thyesuar

Kromatografia

Teknika për përftimin e substancave të pastra

Aftësitë dhe proceset

Nxënësi:

përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të të ngurtave, lëngjeve dhe gazeve duke u

bazuar në ndarjen e grimcave, strukturën e tyre dhe llojet e lëvizjes;

përshkruan ndryshimet e gjendjes bazuar në dukuritë e shkrirjes, vlimit, avullimit, ngrirjes,

kondensimit dhe sublimimit;

përshkruan trysninë dhe temperaturën e një gazi sipas lëvizjes së grimcave të tij;

shpjegon ndryshimet e gjendjes bazuar në teorinë kinetike;

tregon kuptimin e lëvizjes së çrregullt të grimcave (atome, molekula apo jone në një pezulli të

njohur si lëvizje brovniane, si provë për modelin kinetik grimcor të lëndës;

përshkruan dhe shpjegon difuzionin dhe varësinë e shpejtësisë së difuzionit nga masa molekulare;

shpjegon kuptimin e konceptit substancë e pastër, dallimet ndërmjet përdorimit të

përditshëm dhe atij shkencor të termit “pastërti”;

shpjegon që shumë materiale të dobishme formohen nga përzierjet;

përshkruan, shpjegon dhe jep shembuj për proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit të

thjeshtë dhe distilimit të thyesuar;

tregon se kromatografia përfshin një fazë të palëvizshme dhe një fazë të lëvizshme dhe se

ndarja varet nga shpërndarja ndërmjet dy fazave;

interpreton kromatografinë, sugjeron metodat kromatografike për të dalluar substancat e

pastra nga substancat e papastra;

sugjeron teknika të përshtatshme të pastrimit të substancave të caktuara;

përdor të dhëna të pikës së vlimit për të dalluar substancat e pastra nga ato të papastra.

Qëndrimet dhe vlerat

Nxënësi:

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi lëvizjen brovniane bazuar në goditjet e rastësishme

midis molekulave;

është i përgjegjshëm gjatë zbatimit në kushte laboratorike të proceseve të filtrimit,

kristalizimit dhe distilimit për përftimin e substancave të pastra;

tregon interes për të mbledhur informacione për rëndësinë praktike jo vetëm të kromatografisë

për të dalluar substancat e pastra nga ato të papastra, por edhe të teknikave të tjera.




Struktura e atomit

Modeli i atomit

Masa atomike relative

Mbështjella elektronike

Izotopet


Nxënësi:

përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e ngarkuar pozitivisht e rrethuar nga

elektronet e ngarkuara negativisht, me rreze bërthamore shumë më të vogël se ajo e atomit

dhe me shumicën e masës në bërthamë;

tregon përmasat tipike të atomeve dhe molekulave të vogla;

përshkruan zhvillimin e modelit të atomit në kohë të ndryshme;

përcakton ngarkesën relative dhe masën relative të protoneve, neutroneve dhe elektroneve;

njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe elektroneve në atomet dhe jonet, kur jepet

numri atomik dhe numri i masës së izotopeve;

dallon atomin dhe jonin e një elementi, duke bërë bilancin e protoneve dhe elektroneve;

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kanë të njëjtë numrin e protoneve, por të

ndryshëm numrin e masës;

kupton se izotopet kanë veti të njëjta sepse kanë të njëjtin numrin e elektroneve në shtresën

e jashtme të tyre.


Nxënësi:

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi modelet e ndryshme atomike;

tregon dhe vlerëson qëndrimet shkencore siç janë kreativiteti dhe mendja e hapur në

krijimin e modeleve për të shpjeguar natyrën themelore të gjërave dhe gatishmërinë për të

rishqyrtuar modelet ekzistuese;

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi përdorimin mjekësor dhe industrial të izotopeve

radioaktive si p.sh. përdorimet e karbonit‐14 në arkeologji.

përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar elementet dhe për të

parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre;

shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën periodike përcaktohet nga shpërndarja

e elektroneve në atomet e tij dhe nga numri i tij atomik;

shpjegon sipas izotopeve si ndryshon rregulli i propozuar nga Mendelejevi;

përdor emrat dhe simbolet e 20 elementeve të para, grupet IA, VIIA dhe VIIIA, si dhe disa

elemente të tjera të zakonshme nga Tabela Periodike për shkrimin e formulave dhe

balancimin e barazimeve kimike;

shpjegon se reaktiviteti i elementeve është i lidhur me shpërndarjen e elektroneve në atomet


e tyre dhe numrin atomik përkatës;

analizon mbi bazën e strukturës atomike, periodat dhe grupet A dhe B në tabelën periodike;

komenton grafikë të ndryshimit të rrezes atomike, potencialit të jonizimit, afrisë për

elektronin dhe elektronegativitetin.


TEMATIKA/ DIVERSITETI

Sistemi periodik

Metalet dhe jometalet

Grupi I A

Grupi VIIA

Grupi VIIIA

Metalet kalimtare


Nxënësi:

përshkruan tabelën periodike si një sistem klasifikimi dhe parashikimi i vetive të

elementeve;

përshkruan metalet dhe jometalet dhe shpjegon dallimet midis tyre në bazë të vetive të

tyre;

përshkruan vetitë kimike të metaleve si p.sh. bashkëveprimin e tyre me acidet e holluara

dhe me oksigjenin;

shpjegon se pozicioni i metaleve dhe jometaleve në tabelën periodike përcakton strukturën

elektronike të atomeve të tyre dhe numrin atomik;

parashikon vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A;

përshkruan gazet e plogëta si elemente të grupit VIIIA, gaze monoatomike jo reaktive dhe e

shpjegon këtë në bazë të strukturës së tyre elektronike;

shpjegon se si vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A përcaktohen nga shtresa e

jashtme elektronike e atomeve të tyre dhe parashikon si ndryshojnë vetitë e elementeve

brenda grupeve nga lart poshtë;

parashikon reaksionet e mundshme dhe reaktivitetin e mundshëm të elementeve nga

pozicioni i tyre në tabelën periodike;

përshkruan vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare pikën e shkrirjes,dendësinë,

reaktivitetin, formimin e joneve me ngarkesa të ndryshme dhe përdorimin si katalizatorë

dhe ilustron me shembuj duke iu referuar disa prej përfaqësuesve të metaleve kalimtare.


TEMATIKA /DIVERSITETI

Lidhjet kimike

Lidhja jonike

Lidhja kovalente

Lidhja metalike



Nxënësi:

përshkruan dhe krahason natyrën dhe formimin e lidhjeve kimike në: komponimet jonike,

molekula të thjeshta, struktura kovalente me përmasa të mëdha, polimeret dhe metalet;

shpjegon lidhjet kimike bazuar në forcat elektrostatike dhe formimin e çifteve të

përbashkëta elektronike;

përshkruan formimin e lidhjes jonike midismetaleve dhe jometaleve;

përshkruan strukturën kristalore të përbërjeve jonike si një vendosje të rregullt të alternimit

të joneve pozitive dhe negative;

ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje jonike dhe me lidhje kovalente;

përshkruan kufizimet e modeleve grafike të lidhjeve kimike;

shpjegon se vetitë e një numri të madh të lëndëve kimike përcaktohen nga lloji i lidhjes

kimike që ato përmbajnë; fortësia e lidhjeve të tyre nga forcat ndërmolekulare dhe mënyra e

formimit të lidhjeve kimike duke identifikuar që vetë atomet nuk shfaqin këto veti;

përshkruan lidhjen metalike si një rrjetë kristalore të joneve pozitive në një ʺdet elektroneshʺ

dhe përdorin këtë për të përshkruar përcjellshmërinë elektrike dhe petëzimin e metaleve;

shpjegon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit në përbërjet jonike dhe kovalente

bazuar në forcat tërheqëse.


TEMATIKA /NDËRVEPRIMET

Simbolet, formulat dhe barazimet kimike

Simbolet kimike

Formulat kimike

Barazimet kimike


Nxënësi:

përdor simbolet kimike për të shkruar formulat e elementeve dhe komponimeve të thjeshta

jonike dhe kovalente;

nxjerr formulën empirike të një komponimi nga numrat relative të atomeve të pranishme,

ose nga një model ose diagram dhe anasjelltas;

përdor emrat dhe simbolet e elementeve dhe komponimeve të thjeshta, si dhe parimin e

ruajtjes së masës për shkrimin e formulave dhe barazimin e reaksioneve dhe

gjysmëreaksioneve kimike;

përdor formulat e joneve të thjeshta për të nxjerrë formulën e një komponimi dhe barazon

reaksionet.


Nxënësi:

demonstron bashkëpunim dhe qëndrim etik gjatë punës në grup dhe diskutimeve.


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN: JANAR – MARS




komunikimit.










etnik etj.).



personave të cilët nuk i respektojnë ato.



Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon, analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces,





Shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik, interpreton mesazhet shkencore dhe

teknologjike krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.


Nr.

Tematika

Temat mësimore

Situate e parashikuare të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

Burimet

Kap.IV Reaksionet kimike (10 orë)

1

NDËRVEPRIMET

Reaksionet dhe barazim

et

kim

ike

A)Metoda

interaktive,

bashkëvepruese,

gjithëpërfshirëse.

‐Lexim përmbledhje

në dyshe

‐Përvijim

i i

koncepteve


B)Teknika dhe

metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda

eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike

brenda dhe jashtë

klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C)Teknika që

zhvillojnë mendimin

kritik dhe krijues

‐Brain storm

ing

Vlerësim

diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore

‐Intervistë m

e një

listë treguesish

‐Vetëvlerësim m

e

listë kontrolli

Vlerësim për të

nxënë:

(Vlerësim

form

ues)

‐Vlerësimi i

përgjigjeve me

gojë.

‐Vlerësimi i punës

në grup.

‐Vlerësim m

es

nxënësish.

‐Vlerësimi i

aktivitetit gjatë

debateve në klasë.

‐Vlerësimi i

detyrave të

shtëpisë.

Teksti i nxënësit

për klasën e 10.

Materiale nga

internet.

Materiale nga

encikloped

i.

Revista

Tekst nga fusha

të tjera.

Slide/ m

ateriale

të krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

Lap

ustila

2 Shkrimi i reaksioneve

kim

ike

3 Llojet e reaksioneve

kim

ike

4 5 6

Fjala që përdoret në Kinë për ‘’KIM

INË’’

përkthehet ‘’studim

i i ndryshim

it’’

Si mendoni ju? Të studiosh kim

inë do të

thotë të studiosh ndryshim

in?

Jepen disa ndryshim

e kim

ike dhe kërkohet që

nxënësit t’i përshkruajnë me fjalë dhe ndoshta

me form

ulë kim

ike.

Mësuesi/ja vendos në tavolinat e nxënësve

disa substan

ca dhe kërkon prej tyre që t’i

vënë në bashkëvep

rim.

Është detyrë e nxënësve të shkruajnë

reaksionin kim

ik dhe të përpiqen të thonë

çfarë lloji reaksioniështë.

A m

und ju të dalloni një reaksion red

oks nga

një reaksion joredoks?Si?

A ka rëndësi elektriciteti në jetën tonë, si

mendoni ju, p

se?

Empatia në laborator!

7 8

A e dini se m

inerale të ndryshme prodhohen

me an

ë të elektrolizës?

‘Elektroliza në videoprojektor’

https://sites.google.com/site/meesimeinterakt

ivengakimia/home/elektroliza

9

Një vështrim m

bi

reaksionet red

oks

Elektroliza dhe

përcjellshmëria elektrike


Përcjellshmëria e lëngjeve

dhe tretësirave ujore

Elektroliza në tretësirë

ujore


Elektroliza e tretësirës së

klorurit të natriumit të

përqendruar dhe sulfatit të

bakrit (II)

Reaksionet që zh

villohen

në elektroda

D/D

/M/


10

NDËRVEPRIMET

Ushtrime 1

‘Tabela e pyetjeve‘

Nxënësit përgatisin pyetjet dhe ja drejtojnë


‐VLD/VMLD

‐Parashikim nga

term

at parap

rakë

‐INSERT

‐D/D

/M


‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lirë


‐Empatia

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një

listë treguesish

‐Vëzhgim m

e një

listë të plotë

treguesish

‐Prezantim m

e

gojë ose m

e

shkrim


Vlerësimi i të

nxënit:

(vlerësimi

përmbledhës)


temash të

caktuara.

‐Test në

përfundim të një

kohe të caktuar.

‐Vlerësim i

portofolit

Letra m

e ngjyra,

plastelinë

Letër form

at A

4

11

njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.

Kap. V Acidet, bazat dhe kripërat (18 orë)

Çfarë është një acid

Para nxënësve vihen foto të produkteve të

12

Tretësirat acide dhe

alkaline

13

Oksidet e m

etaleve dhe

jometaleve

14

Reaksionet e acideve në

jetën e përditshme

15

16


Matja e peashit

Alkalet dhe bazat

17

ndryshme ushqim

ore. K

ërkohet prej tyre të

tregojnë se çfarë natyre kan

ë këto produkte

acide ap

o bazike

Shkrimi i shpejtë, pa ndalur dorën për tre

minuta. Shkruani sa më shumë form

ula kim

ike

për acidet dhe bazat që ju njihni.

Jepen një grup oksidesh. D

uke shfrytëzuar

njohuritë e m

ëparshme grupojini d

he shkruani

reaksionet e përfitimit të tyre.

A e dini se lulet e borës janë me ngjyrë blu

kur rriten në tokë acide dhe me ngjyrë rozë

kur rriten në tokë me natyrë bazike? Si

mendoni ju, p

se? Material në video‐projektor

A duhet të dim

ë peashin e produkteve që

përdorim në jetën e përditshme?

Ishte një m

brëmje e bukur, Ana dhe Jona

shijuan çdo ushqim dhe kaluan m

omente

shumë të bukura m

e shoqërinë e tyre. Papritur

Jona po ndjente se stomaku i saj ishte tepër i

rëndë. M

enjëherë Ana i p

ërgatiti një lëng m

e

limon dhe pak sodë buke. Si m

endoni ju, a

veproi mirë Ana? Pse? Çfarë efekti ka lëngu i

përgatitur m

e limon dhe sodë buke?

Imagjinatë e drejtuar

18

19

Reaksionet karakteristike

të acideve

Përsëritje


Reaksioni midis një acidi dhe

një alkali

Titullim

i acido‐bazik


20

NDËRVEPRIMET

Acidet dhe bazat në

analizat kim

ike

21

22

Kripërat

Përgatitja e kripërave të

tretshme

23

Përgatitja e kripërave të

patretshme

24

Je në laborator duhet të etiketosh disa shishe

të cilat janë me preparate të pan

johur. A

mund ju të realizoni diçka të tillë? Si? Kush

do t’ju vinte në ndihmë?

Empatia

U jep m

undësinë nxënësve të shkruajnë sa

më shumë reaksione për form

imin e

kripërave.

Mësuesi/ja m

e ndihmën e nxënësve zh

villon

disa eksperim

ente ku vë në bashkëveprim

metale me kripëra dhe okside të ndryshme.

Çfarë vini re?

Një ditë kim

ist

25

26

Diskutojm

ë dhe i bëjmë pyetje njëri‐tjetrit

27

28


Përgatitja e kristaleve të

sulfatit të bakrit dhe të

jodurit të plumbit

Acidet dhe alkalet e forta

dhe të dobëta

Ushtrim

e 2

Vlerësim portofoli

Test


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e dytë: JANAR – MARS


TEMATIKA / NDËRVEPRIMET

Reaksionet redoks

Numri i oksidimit

Reaksionet e oksido/reduktimit


Nxënësi:

përkufizon oksidimin dhe reduktimin bazuar në dhënien ose marrjen e

oksigjenit,identifikon substancën që oksidohet dhe atë që reduktohet;

përcakton oksidimin dhe reduktimin bazuar në dhënien ose marrjen e elektroneve;

identifikon agjentët oksidues dhe reduktues në një reaksion redoks;


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione mbi agjentët oksidues si p.sh. përdorimi i

bikromatit të kaliumit për të provuar sasinë e alkoolit te shoferët etj.



Elektroliza e përbërjeve jonike në gjendje të shkrirë dhe tretësirë ujore


Nxënësi:

shpjegon elektrolizën si ndarje të një përbërjeje jonike, të shkrirë ose tretësirë ujore gjatë

kalimit të rrymës elektrike;

përshkruan elektrolizën me anë të joneve të pranishme në tretësirat ujore dhe reaksioneve

në elektroda;

tregon që metalet ose hidrogjeni formohen në katodë dhe jometalet formohen në anodë

gjatë elektrolizës duke përdorur elektroda inerte;

përcakton produktet e elektrolizës në përbërjet dyjare jonike në gjendje të shkrirë;

Përshkruan rregullat e shkarkimit të joneve të ngjashme në elektroda në elektrolizën e

tretësirave ujore, përshkruan veshjen e metaleve dhe përdorimet veshjes elektrolitike;


Nxënësi:





Acidet, bazat dhe kripërat


Nxënësi:

shpjegon se acidet veprojnë me disa metale dhe me karbonatet dhe parashikon produktet e

barazimeve kimike duke u nisur reaktantët e dhënë;

identifikon se acidet formojnë jonet hidrogjen kur ata treten në ujë dhe tretësirat e bazave

përmbajnë jone hidroksid;

tregon që pH përdoret për të matur aciditetin dhe alkalinitetin relativ;

përshkruan asnjanësimin si bashkëveprim të acideve me baza për të formuar kripë dhe ujë;

argumenton se asnjanësimi mund të përgjithësohet si bashkëveprim i joneve hidrogjen me

jonet hidroksid për të formuar ujin;

përdor dhe shpjegon termat “i holluar” dhe “i përqendruar” që kanë të bëjnë me sasi të

substancave, si dhe “i dobët” dhe” i fortë” që kanë të bëjnë me shkallën e jonizimit të

acideve;

tregon se përqendrimi i joneve hidrogjen rritet 10 herë, vlera e pH në një tretësirë ulet 1

herë, përshkruan neutralitetin, aciditetin dhe alkalinitetin si pasojë e përqendrimit të joneve

hidrogjen në vlerën numerike të pH;


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione përmbi ndikimin e ndryshimeve të pH në

shëndetin e njeriut si:

o ndryshimi i pH në gjak, në lëngjet e stomakut etj.,

o rëndësinë e kontrollit të aciditetit në tokë.


PLANIFIKIMI TREMUJOR PËR PERIUDHËN: PRILL – QERSHOR




komunikimit.










etnik etj.) për realizimin e një aktiviteti të përbashkët (projekti/aktiviteti në bazë klase/shkolle apo

jashtë saj).



personave, të cilët nuk i respektojnë ato.



Identifikon, përshkruan, vlerëson, zhvillon, analizon të dhënat në lidhje me një dukuri, proces,





Shkëmben informacionin shkencor dhe teknologjik, interpreton mesazhet shkencore dhe

teknologjike krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike.


Nr.

Tematika

Temat mësimore

Situate e parashikuare të nxënit

Metodologjia dhe

veprimtaritë e

nxënësve

Vlerësimi

Burimet

Kap.VI Kimia sasiore (10 orë)

NDËRVEPRIMET

Masat relative atomike dhe e

form

ulës

A)Metoda

interaktive,

bashkëvep

ruese,

gjithëp

ërfshirëse.

‐Lexim përmbledhje

në dyshe.

‐Përvijim

i i

koncepteve


B)Teknika dhe

metoda të

hulumtimit

‐Hetim

i dhe zbulimi

‐Metoda

eksperim

entale

‐Zbatim

e praktike

brenda dhe jashtë

klase


‐Studim

i i rastit

Puna me projekte

C)Teknika që

zhvillojnë mendim

in

kritik dhe krijues

‐Brain storm

ing


‐VLD/VMLD

Vlerësim

diagnostikues:

‐Vlerësim për

përdorimin e

term

inologjisë

shkencore

‐Intervistë m

e një

listë treguesish

‐Vetëvlerësim m

e

listë kontrolli

Vlerësim për të

nxënë:

(Vlerësim form

ues)

‐Vlerësimi i

përgjigjeve me gojë.

‐Vlerësimi i punës në

grup.

‐Vlerësim m

es

nxënësish.

‐Vlerësimi i

aktivitetit gjatë

debateve në klasë.

‐Vlerësimi i detyrave

të shtëpisë.

‐Vetëvlerësim

‐Intervistë m

e një

listë treguesish.

‐Vëzhgim m

e një

Teksti i nxënësit

për klasën e 10.

Materiale nga

internet.

Materiale nga

encikloped

i.

Revista

Tekst nga fusha

të tjera.

Slide/ m

ateriale

të krijuara nga

mësuesit.

Modele të

detyrave nga

nxënësit

Mjete të

ndryshme

laboratorike

Lap

ustila

Letra m

e ngjyra,

plastelinë

Letër form

at A

4

2

Ku ndryshojnë nxënësit e një klase? A

mund të rendisni disa karakteristika? Po

molekulat dhe atomet a ndryshojnë nga

njëri‐ tjetri? Argumentoni përgjigjen tuaj.

A keni dëgjuar ndonjëherë për m

ermerin?

Çfarë dini për të? A ja dini form

ulën

kim

ike?

3

Vep

rimtari praktike 1

Bashkëvep

rimi i copave të

mermerit m

e një acid

Moli dhe form

ula kim

ike

A ka lidhje m

idis rap

ortit në masë të

atomeve dhe form

ulës kim

ike të një

komponim

i?

4 Moli dhe barazim

et kim

ike

5 6

Ushtrim

e 1

Llogaritjet me pjesëmarrjen e

gazeve

Shkruan

i dhe interpretoni reaksione të

ndryshme kim

ike!

Tabela e pyetjeve

Brain storm

ing

7 Molet dhe kim

ia e tretësirave

Nxënësit listojnë lloje të ndryshme

tretësirash që gjejnë përdorim në jetën e

përditshme

8 Vep

rimtari praktike 2

Përcaktimi i përqendrimit të

një tretësire të acidit klorhidrik

Parashikim m

e term

at parap

rakë

9 Empatia

10

11

12

13

Ushtrim

e 2

Përsëritje

Ciklet natyrore d

he burimet

Atm

osfera, gazet e ajrit

Ndotja e atmosferës

Ngrohja globale dhe efekti

sere

Material ne video‐projektor

Shkrim i lirë

Toka dhe burimet e saj

Shkrimi i shpejtë

Brain stroming

Çfarë dim

ë ne për ndotjen?

14

R

S

ICiklet natyrore d

he burimet

Koha ka ndryshuar, tem

peraturat kan

ë


‐Parashikim nga

term

at parap

rakë

‐INSERT

‐D/D

/M


‐Diagrami i Venit

‐Ese, shkrim i lire


‐Empatia

listë të plotë

treguesish.

‐Prezantim m

e gojë

ose m

e shkrim.


Vlerësimi i të nxënit:

(vlerësim

përmbledhës)


temash të caktuara.

‐Test në përfundim

të një kohe të

caktuar.

‐Vlerësim i

portofolit

15

Detet dhe lumenjtë

16

Korja e tokës, cikli i gurit

gëlqeror

ndryshuar, vendet e ngrohta po shikojnë

borën dhe vendet e ftohta janë ngrohur

më shumë se ç’duhet. Si mendoni ju,pse

ndodhin të gjitha këto?

Mendo diskuto në grup

Para çdo grupi vendos foto që tregojnë

dete, liqene, lumenj, oqeane, ujëra të

ndenjura. N

xënësit kan

ë për detyrë t’i

grupojnë ato sipas karakteristikave të tyre

d/d/m

17

Një pyetje?

18

19

Një situate nga jeta

Vep

rimtari


20

Vep

rimtari praktike 3

Zbërthim

i term

ik i karbonatit

të kalciumit

Përsëritje

Vlerësim portofoli

Test


Rezultatet e të nxënit për tremujorin e tretë: PRILL – QERSHOR



Stekiometria

Ligji i ruajtjes së masës dhe interpretimi sasior i barazimeve kimike

Moli. Vëllimi molar i gazeve

Njehsime stekiometrike në lidhje me molin, masën, reaktantin kufizues, vëllimin e

gazeve.


Nxënësi:

tregon dhe përdor ligjin e ruajtjes së masës;

shpjegon shembuj të ndryshimeve të vëzhguara në masë në sisteme të hapura gjatë një

reaksioni kimik dhe i sqaron ato duke përdorur modelin e grimcave;

llogarit masat e substancave të veçanta mbështetur në barazimet e reaksioneve kimike;

tregon dhe përdor numrin e Avogadros dhe përkufizimin e molit;

shpjegon si masa e një substance të dhënë është e lidhur me numrin e moleve të saj dhe e

anasjella;

argumenton stekiometrinë e një barazimi lidhur me masat e reaktantëve dhe të

produkteve dhe shpjegon ndikimin e reaktantit kufizues të reaksionit;

përdor barazimet kimike për të llogaritur masat e reaktantëve dhe të produkteve;

shpjegon si masa e substancës së tretur dhe vëllimi i tretësit janë të lidhura me

përqendrimin e tretësirës;

përshkruan lidhjen midis masës molare të gazeve dhe vëllimit të tyre dhe anasjelltas, si

dhe njehson vëllimet e gazeve që marrin pjesë në reaksione, duke përdorur vëllimin molar

të gazit në kushte normale temperature dhe trysnie (22.4 litër/mol);


Nxënësi:

demonstron bashkëpunim dhe qëndrim etik gjatë punës në grup dhe diskutimeve



Përqendrimi i tretësirave


Nxënësi:

përshkruan si përqendrimi i një tretësire në mol/litër është i lidhur me masën e substancës

së tretur dhe vëllimin e tretësirës;

përshkruan lidhjen ndërmjet vëllimit të tretësirës së një substance me përqendrim të njohur

dhe vëllimit të tretësirës së një substance tjetër që bashkëveprojnë plotësisht me njëra‐


tjetrën;


Nxënësi:




Shkenca e tokës dhe atmosferës

Përbërja dhe evoluimi i atmosferës që nga formimi i saj

Dioksidi i karbonit dhe metani‐ gazet që shkaktojnë efektin serë

Ndotësit atmosferik të zakonshëm dhe burimet e tyre

Burimet ujore në tokë dhe përfitimi i ujit të pijshëm


Nxënësi:

interpreton dhe përshkruan të dhënat që tregojnë si është krijuar atmosfera e pasur me oksigjen;

përshkruan efektin serë si pasojë e bashkëveprimit të rrezatimit me lëndën;

vlerëson të dhënat për ndryshimet klimatike si pasojë e veprimtarisë njerëzore, duke

përfshirë rritjen e përqendrimit të dioksidit të karbonit në atmosferë si pasojë e djegies së

hidrokarbureve;

përshkruan ndikimet e mundshme të rritjes së nivelit të dioksidit të karbonit dhe metanit në

ndryshimet klimatike dhe si këto ndikime mund të shmangen;

përshkruan burimet kryesore të monoksidit të karbonit,dioksidit të squfurit, oksideve të

azotit në atmosferë dhe shpjegon pasojat që shkaktohen nga rritja e sasisë së këtyre

substancave;

përshkruan metodat bazë për rritjen e përftimit të ujit të pijshëm duke zbatuar teknika të

pastrimit të tij, përfshirë trajtimin e mbetjeve, të ujërave nëntokësore dhe ujërave të kripura.


Nxënësi:

tregon interes për të mbledhur informacione

o mbi rëndësinë e atmosferës,

o shtresës së ozonit në tokë;

argumenton teknika të përshtatshme të trajtimit të ujit të pijshëm.


TREMUJORI I PARË

PLANIFIKIM I ORËS Nr. 1

Fusha: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi Shkalla: 5 Klasa: X

Tema mësimore: Gjendjet e lëndës dhe ndryshimet fizike që pësojnë ato

Situata e të nxënit

“Bota jonë” – Në video‐projektor prezantohet një material filmik mbi planetin Tokë, malet,

fushat dhe lumenjtë që e përbëjnë atë, si janë të ndërtuar ato, si kanë ndryshuar ato në vite e

shekuj.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/1‐gjendjet e lëndës

Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore:

Nxënësi:

Dallon tri gjendjet e lëndës në objekte të ndryshme.

Jep të dhëna mbi shumëllojshmërinë e tyre.

Përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të lëndëve në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë.

Përcakton kushtet në të cilat një lëndë shndërrohet nga njëra formë në tjetrën.

Përshkruan ndryshimet e gjendjes bazuar në dukuritë e shkrirjes, vlimit, avullimit, ngrirjes,

kondensimit dhe sublimimit.

Ndërton dhe regjistron të dhënat në një diagram.

Fiton aftësi për të grupuar dhe shndërruar lëndë të ndryshme në kushte të zakonshme ose

laboratorike.

Burimet:

teksti i kimisë, klasa X; foto të

ndryshme të lëndëve në

gjendje të ndryshme;

informacion nga interneti,

dokumentar; video –

projektor, CD; fletë formati.

Lidhja me fushat e tjera ose

me temat ndërkurrikulare:

fizikën, gjeografinë, mjedisin,

gjuhën dhe komunikimin,

TIK‐un.

Fjalët kyçe

Lëndë; Gjendje e ngurtë;

Gjendje e lëngët; Gjendje e

gaztë; Ndryshim fizik;

Shkrirja, ngrirja, vlimi,

avullimi kondensimi dhe

sublimimi

Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve

I) Veprimet në situatë / Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të

interesave të nxënësit. Siguron burimet e domosdoshme për fillimin e orës së mësimit. Verifikon

përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të rezultateve të të nxënit. Kërkon vëmendje

gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Insiston në faktin se është një temë e rëndësishme dhe

duhet shumë kujdes nga ana e tyre. Kërkon bashkëpunim në grup, përgjegjësi maksimale dhe

prezantim sa më të saktë të gjetjeve të tyre.

II) Mendo /shkëmbe mendim /puno në grup

Ndahet klasa në grupe me katër ose pesë nxënës ( mund të punojnë dhe në dyshe ).

Ndërkohë materiali filmik përsëritet herë pas here dhe i jep mundësi nxënësve të hulumtojnë

dhe të vëzhgojnë më me kujdes burimin kryesor të informacionit. Nga secili grup kërkohet që

duke shfrytëzuar edhe burimet e tjera (tekstin, videon, informacionet nga interneti apo edhe


dijet e marra në vite të konkludojnë mbi:

materien,

shumëllojshmërinë e saj,

gjendjet në të cilat ajo ekziston,

shndërrimet që pëson ajo.

Për grupe të ndryshme janë përgatitur fleta pune të ndryshme.

Fleta e punës nr 1: lënda dhe gjendjet e saj.

Fleta e punës nr 1: veçoritë dhe tiparet për secilën gjendje të lëndës.

Fleta e punës nr 1: proceset që shoqërojnë ndryshimin e lëndës dhe kushtet në të cilat

realizohen këto ndryshime.

III) Përvijimi i koncepteve

Ç’përfaqëson për ju lënda dhe në sa forma e gjejmë atë?

Cilat janë veçoritë fizike për secilën gjendje të lëndës?

Gjendja e ngurtë Gjendja e lëngët Gjendja e gaztë

‐ Zë një vëllim të caktuar

‐ Dendësi të lartë

‐ Ka formë të caktuar

‐ Nuk rrjedh

‐ Zë një vëllim të caktuar

‐ Dendësi mesatare

‐ Nuk ka formë, merr

formën e enës ku hidhet

‐ Rrjedh me lehtësi

‐ Nuk ka një vëllim të

caktuar

‐ Dendësi e vogël

‐ Nuk ka formë, merr

formën e enës

‐ Rrjedh me lehtësi

A e ndryshon gjendjen fizike lënda?Cilat janë këto ndryshime?Cilat janë kushtet në të cilat ndodhin këto

ndryshime?

Ç’përfaqëson pika e shkrirjes, e ngrirjes, e vlimit, e kondensimit?

Fleta nr. 3 i jep përgjigje këtyre pyetjeve:

Ndryshimet në gjendjen fizike të substancave

Ndryshojnë vëllimin dhe gjendjen e lëndës

T (temperatura)

P (trysnia )

Lënda: Pjesë përbërëse e substancave dhe materialeve në Univers.

o Ka masë

o Zë një vëllim të caktuar

ngurtë:

mal, shkëmb,

metal, dru....

gaztë:

avuj uji, gazet e

djegies, smogu....

lëngët:

ujë, lumenj,

llavë...

Fleta nr. 1

Fleta nr. 2


shkrirja & ngrirja sublimimi vlimi avullimi &

kondensimi

‐ p.sh: temperatura në të cilën një substancë kalon nga

gjendja e ngurtë në të lëngët

‐ p.sh. temperatura në të cilën një substancë kalon nga

gjendja e lëngët në të ngurtë

‐ p.sh. dhe p.ng. është në vlerë të njëjtë për të njëjtën

substancë dhe e matur në

trysni konstante

‐ Kalimi i një

substance nga

gjendja e ngurtë

drejt e në

gjendjen e gaztë

ose në të kundërt

nga gjendja e

gaztë drejt e në të

ngurtën.

‐ p.v: temperatura në të cilën një

substancë kalon

nga gjendja e

lëngët në të gaztë

‐ Sa më e ulët të

jetë pika e vlimit

të një substance

aq më volatile

është ajo.

‐ ndodhin në mjedise të

hapura

‐ ndodhin në interval

temperaturash

‐ varen nga sipërfaqja e

kontaktit

Vlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme

për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me lëndën, gjendjen dhe shndërrimet e saj.

Detyrat dhe puna e pavarur: Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe

detyra në shtëpi. Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;

pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi;

realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.


Fusha: Shkencat e natyrës Lënda: Kimi Shkalla: 4 Klasa: X

Tema mësimore: Substancat e pastra dhe përzierjet


“Bota jonë” – Para nxënësve paraqiten foto të substancave të ndryshme që tregojnë substanca

në gjendje të pastër ose përzierje. Duke shfrytëzuar dijet dhe burimet e ndryshme të

informacionit nxënësi duhet të veçojë se cila substancë është e pastër dhe cila përzierje dhe të

japë arsyet përkatëse pse realizon këtë ndarje.


Nxënësi:

Koncepton drejt shprehjet substancë e pastër dhe përzierje.

Përshkruan lloje të ndryshme substancash të pastra dhe përzierjesh.

Tregon ndikimin e papastërtive në një substance të pastër.

Ndërton lakoren e ftohjes dhe të ngrohjes për një substance të pastër dhe të papastër.

Bën dallimin midis aliazheve dhe tretësirave.

Diskuton mbi rolin e substancave të pastra dhe përzierjeve në jetën e përditshme.


Burimet:

teksti i kimisë; foto të substancave

të ndryshme; postera, diagrame

të lakoreve të ftohjes dhe

ngrohjes; fleta formati A4;

lapustila me ngjyra; ngjitëse



fizikën, mjedisin, gjuhën dhe

komunikimin, TIK‐un.

Fjalët kyçe

Substancë e pastër;

Përzierje; Lakore e

ngrohjes; Lakore e ftohjes;

Tretësirat; Aliazhe


I) Veprimet në situatë: Mendo/shkëmbe mendim / puno në dyshe

Mësuesi prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit në përmbushje të

interesave të nxënësit. Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Kërkon që

nxënësit të organizohen në dyshe. Çdo grup pajiset me fotot e përgatitura më parë. Kërkohet

nga secila dyshe të përcaktojë se cila foto parqet një substancë të pastër dhe cila një përzierje.

Përfaqësuesit e secilit grup vendosin në mënyrë të organizuar në tabelë fotot sipas

karakteristikave të tyre. Secili përfaqësues tregon pse fotoja përfaqëson për të një substancë të

pastër apo përzierje.

Substancë e pastër (vetëm një përbërës) Përzierje ( më shumë se një përbërës )

Fotot….. Fotot…..

II) Ditar dypjesësh

Mësuesi i jep secilës dyshe fletë pune të përgatitura më parë.

Fleta e punës do të japë informacion të plotë mbi substancat e pastra dhe përzierjet dhe do të

ketë pamje të tillë.

Fleta nr. 1

Koncepti Komenti

Substanca të pastra

Fleta nr. 2

Koncepti Komenti

Përzierjet

Kërkon nga secila dyshe plotësimin e fletës së punës, duke shfrytëzuar të gjitha burimet e

informacionit si dhe fotot e paraqitura gjatë situatës së të nxënit. I jepet mundësia nxënësve të

lexojnë mësimin për të bërë komentet e duhura në mënyrë individuale ose në dyshe.

Lihet në dispozicion të tyre koha e duhur. Vëzhgohet me kujdes puna e gjithsecilit.

Komentet e tyre lexohen dhe interpretohen nga nxënës të ndryshëm, më pas hidhen në tabelën e

mëposhtme së bashku me ndihmën e mësuesit. Forma përfundimtare e fletëve të punës do të jetë:

Fleta nr. 1

Koncepti Komenti

Substanca të

pastra

Ka vetëm një përbërës.

S’ka papastërti.


Ka pikë shkrirje dhe vlimi të përcaktuar.

Pika e shkrirjes dhe e vlimit të një substance ndihmon për të

përcaktuar gjendjen e lëndës.

Prania e papastërtive në një substancë:

o zvogëlon pikën e ngrirjes dhe shkrirjes

o rrit pikën e vlimit (p.sh. uji i detit )

o shkrirja, ngrirja apo vlimi ndodhin në interval temperaturash.

Për substancat e pastra mund të ndërtojmë lakoret e ngrohjes apo

ftohjes.

Lakoret tregojnë se kur shkrin një substancë e ngurtë apo vlon një lëng,

temperatura qëndron e pandryshuar derisa mbaron i gjithë procesi.

Shembuj substancash të pastra:

bakër, hekur, ujë i distiluar, alkool, amoniak, kripëra, acide, baza, okside...

Fleta nr. 2

Koncepti Komenti

Përzierje Ka më shumë se një përbërës (ngurtë, lëngët, gaztë).

Kanë papastërti.

S’kanë pikë shkrirje apo vlimi të përcaktuar.

Për përzierjet mund të ndërtojmë lakoret e ngrohjes apo ftohjes

gjithashtu.

Lakoret tregojnë se kur shkrin një përzierje p.sh. dylli, procesi nuk

realizohet në një vlerë të vetme temperature.

Përzierjet mund të jenë:

homogjene / një fazë / nuk dallohet me sy të lirë.

o tretësirat: tretës + substancë e tretur

o aliazhet: bashkimi i metaleve në gjendje të shkrirë

heterogjene / faza të veçuara/dallohen me sy të lirë.

Shembuj përzierjesh:

kripë me ujë, alkool me ujë, sheqer me kafe, oriz me misër, rërë me

zhavorr, benzina me ujë, naftë me benzen etj.

III) Organizues grafik

Ç’përfaqëson për ju lënda dhe në sa forma e gjejmë atë? A e ndryshon gjendjen fizike lënda, cilat janë këto

ndryshime? Ç’janë substancat e pastra, po përzierjet? Si lidhen këto koncepte me njëra tjetrën?

Lihet koha e domosdoshme që nxënësit në grupe të mbledhin të tëra konceptet në një skemë

grafike që mund të jetë e tillë:



Situata quhet e realizuar kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup dhe arrijnë të zgjedhin

formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje substancat e

pastra dhe jo të pastra

Detyrat dhe puna e pavarur:

Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.



Tema mësimore: Veprimtari praktike: Ndërtimi i lakores së ftohjes


“Në laborator” – Ftohja e ujit të pastër, ujit të deti dhe dyllit.


Nxënësi:

Shfaq aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe materialeve në laborator.

Kryen me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.

Mban shënim vrojtimet, matjet dhe bën vlerësimet përkatëse.

Interpreton dhe vlerëson vrojtimet dhe të dhënat eksperimentale.

Mjetet e punës:

gotë kimike (250 cm3); gota kimike

të vogla; 2 provëza kronometër; 2

termometra me përzierës (‐10 deri

1100C); substanca A dhe B



Gjuhën dhe komunikimin;

TIK‐un; Matematikën; Fizikën;

Mjedisin

Siguria

Pajisja e nxënësve me

syze gjatë

eksperimentit.


I)Veprimet në situatë: Imagjinatë e drejtuar

Kërkoj nga nxënësit që të imagjinojnë sikur ndodhen në një laborator në ditën e parë të punës dhe nga

substanca jo të pastra dy ose më shumë sub. të pastra përzierje

substanca të pastranuk mund të ndahen më tej kanë p.sh; p.vl; dhe p.ng të caktuar

substanca të thjeshta metalet

jometalet

substanca të përbëra acidet, bazat,

përzierje heterogjenevaj dhe ujë përzierje homogjene

tretësirat dhe aliazhet

Lënda

substancë


shefi u vihet detyrë të ndërtojnë lakoren e ftohjes për substanca të ndryshme.

Nxënësit organizohen në grupe pune. Sigurojnë mjetet e domosdoshme për të filluar

eksperimentin.

II) Trajtimi i situatës: Veprimtari në grup

‐ Në një gotë 250 cm3 ngrohni ujin për ta përdorur si banjëmari. Temperatura duhet të jetë rreth 900C.

‐ Vendosni provëzat në banjëmari. Secila prej tyre ka mostrën e ngurtë brenda.

‐ Kur masa e ngurtë në provëza shkrin, vendosen termometra që zhyten në masën e shkrirë.

‐ Hiqni provëzat nga banjëmaria dhe i fusni të mbështeten në gotën bosh.

‐ Vrojtoni temperaturat çdo minutë deri sa temperatura të arrijë 400C. Mbani shënimet përkatëse.

‐ Ndërtoni një grafik ku në boshtin e abshisave vendoset koha e leximit, ndërsa në boshtin e

ordinatave temperatura.

Grupe të ndryshme mund të marrin në studim substanca të ndryshme

III) Pyetje për diskutim: Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi: Si u ndjetë në këtë rol?A patët vështirësi në përdorimin e mjeteve laboratorike? A arritët në

matje të sakta që në provën e parë? A u përputhën njohuritë tuaja teorike me ato që ju arritët gjatë

eksperimentit? A patët vështirësi në ndërtimin e grafikut?

Vetëvlerësimi i situatës (si është ndërtuar grafiku)

Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon këto pika kontrolli:

Kujdes! Për secilën nga pikat e mëposhtme mund të ndjekim një sistem vlerësimi.

Nëse grafiku është ndërtuar vërtet mirë. 2 nota

Nëse janë bërë përpjekje dhe patën pjesërisht sukses. 1 notë

Nëse nuk u tentua të ndërtohej grafiku ose nuk u arrit. 0 notë

Pikat e kontrollit Nota

Ndërton grafikun me vizore dhe përdor tërë gjerësinë e lartësinë e letrës milimetrike për ndërtimin e boshteve x dhe y.

Përdor shkallën e duhur për boshtet x dhe y.

Emërton të dy boshtet dhe vendos njësitë në mënyrë korrekte.

Vendos në grafik çdo pikë eksperimentale me precizon dhe me korrektësi

Për çdo pikë eksperimentale përdor një kryq ose një rreth të vogël.

Ndërton një vijë të qartë, të vetme, duke kaluar sa më pranë pikave.

Mënjanon pikat që duken se janë jo normale kur ndërtohet vija.

Shuma e

pikëve

12‐14 Shkëlqyeshëm!

10‐11 Mirë!

7‐9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.

5‐6 Mjaftueshëm. Provoni të ndërtoni të njëjtin grafik duke përdorur një fletë te re

milimetrike.


1‐4 Mjaft keq! Lexoni përsëri kriteret dhe provoni të ndërtoni të njëjtin grafik.



Tema mësimore: Ndarja dhe pastrimi i substancave


’’Një pasdite çaji ’’ – Rajna ka ftuar shoqen e vet Yllkën për të pirë një çaj së bashku në shtëpinë e

saj. Pasi flasin dhe diskutojnë me njëra tjetrën, Rajna merr çajnikun dhe i servir asaj çajin duke e

kaluar përmes një kulluese ngjyrë ari. Në bisedë e sipër nuk vënë re që Hana dhe Emilia, dy vajzat

e tyre kanë përzier gjithçka në dollapin e ushqimeve, miellin me orizin, ujin me vajin, ujin me

uthullën etj. A do mundet Rajna të veçojë këta përbërës nga njëri tjetri në përzierje? Si?


Nxënësi:

Sqaron idenë se ndryshimi i vetive fizike tek substancat e ndryshme është një mundësi për

t’i ndarë ato nga njëra‐tjetra.

Përshkruan proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit të thjeshtë dhe distilimit të thyesuar.

Shpjegon dhe jep shembuj mbi proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit të thjeshtë dhe

distilimit të thyesuar.

Ilustron brenda mundësive një ose disa nga proceset e ndarjes dhe pastrimit të substancave.

Burimet:

Teksti i kimisë; ‘Tekst i

përgatitur’; Përzierje të

ndryshme; Mjete të ndryshme

laboratorike; Video –projektor



Fizikën; Gjuhën dhe

komunikimin TIK‐un;

Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Filtrimi; Centrifugimi;

Dekantimi; Kristalizimi;

Distilimi i thjeshtë; Distilimi i

thyesuar; Kromatografia


I) Veprimet në situatë ‐ Diskutojmë së bashku

Nxënësit punojnë në grupe dhe fillimisht mundohen t’i përgjigjen pyetjeve: Çfarë të dhënash na

jep situata?Çfarë duhet të gjejmë për të zgjidhur këtë situatë?

Nxënësit diskutojnë në lidhje me situatën dhe evidentojnë konceptet kimike të njohura dhe të

panjohura deri tani. Përpara tyre shtrohet pyetja: Si mund të ndahen dhe pastrohen substancat nga

njëra‐tjetra në një përzierje?

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari e drejtuar

Në vazhdim të analizës për situatën e të nxënit, mësuesi prezanton rezultatet e të nxënit në

përmbushje të interesave të nxënësit për temën “Ndarja dhe pastrimi i substancave”.

Nxënësit organizohen në grupe. Çdo grup ka në tavolinën e punës enë me përzierje të

ndryshme. Mbi faqet e enës janë vendosur etiketa që tregojnë përbërësit e çdo përzierje.

Kripë dhe rërë

Vaj me ujë

Pluhur hekuri dhe tallash druri

Pluhur hekuri me ujë

Kripë dhe ujë


Vaj me naftë dhe alkool

Rërë me alkool

Duke shfrytëzuar mjetet laboratorike mbi tavolinat e punës, si dhe tekstin mësimor ata

përpiqen të veçojnë përbërësit në këto përzierje. Pas disa përpjekjeve ata do të mund të gjejnë

disa metoda praktike për ndarjen e substancave. Të gjitha të dhënat që merren nga

eksperimenti hidhen në tabelën përkatëse.

Kripë dhe

rërë Vaj me ujë

Pluhur

hekuri dhe

tallash druri

Pluhur

hekuri me

ujë

Kripë dhe

ujë

Vaj me

naftë dhe

alkool

Rërë me

alkool

Shtojmë

ujë.

Filtrojmë

Lihet

përzierja në

qetësi

Përdorim një

elektromagnetFiltrim

Avullim.

Kristalizim

Nuk

mundën Filtrim

Kripa tretet

në ujë

Kanë

dendësi të

ndryshme

Hekuri ka

veti

magnetike

Hekuri nuk

tretet në ujë

Kripa tretet

në ujë

Lëngjet

kanë pika

vlimi të

ndryshme

Rëra nuk

tretet në

alkool

Konkluzion! Për të zgjedhur metodën e duhur për ndarjen e një përzierjeje duhet të dimë:

Llojin e përzierjes.

Substancën për të cilën ne jemi të interesuar në përzierje.

III) Hartë koncepti

Nxënësit në punë në grup shfrytëzojnë të gjitha informacionet e marra deri në këtë moment.

Synimi i tyre është të japin informacionin e duhur për ndarjen e përzierjeve. Analizojnë të

dhënat që morën nga eksperimentet e bëra më parë. Përshkruajnë kë përzierje mundën të

ndanin dhe kë jo. Të gjitha të dhënat e marra i hedhin në letër në formën e një ‘harte koncepti’

Synojnë që në këtë tabelë të hedhin llojin e përzierjeve dhe mënyrat e ndarjes së tyre.

Në fund të punës tabela mund të ketë një pamje të tillë:

Përzierje Metoda e ndarjes

1. sub. e ngurtë + sub. e ngurtë

kripë dhe rërë

pluhur hekuri dhe tallash

druri

rërë me ar

jod me brom

Bazohen në vetitë fizike të substancave

Tretja në ujë

Vetitë magnetike

Densiteti

Sublimimi

2. sub e ngurtë + lëng

Pezulli

Bazohen në faktin që sub. e ngurtë është e patretshme

Dekantimi

Filtrimi

Centrifugimi

3. lëng + lëng Bazohen në faktin që janë të patretshme te njëra‐tjetra.

Dekantim

Hinkë ndarëse


4. sub e ngurtë e tretshme në

lëng

Bazohen në faktin që janë të tretshme te njëra‐tjetra.

Avullimi veçohet sub. e ngurtë

Kristalizimi

Distilimi ‐ veçohet lëngu sepse ka pikë vlimi më

të ulët se sub. e ngurtë

5. dy (ose më shumë) lëngje të

përzier bashkë.

Bazohen në vlerat e ndryshme të pikave të vlimit të

lëngjeve. Lëngu me pikë vlimi më të ulët (më volatil),

distilon i pari

Distilimi i fraksionuar

6. tretësirë e dy (ose më shumë)

sub. të ngurta në lëng

Bazohen në faktin që janë të patretshme te njëra‐tjetra.

Kromatografia

Tregon praninë e substancave të ngurta në lëng (ndotja)

Vlerësimi i situatës Situata quhet e realizuar kur:

nxënësit punojnë sipas detyrave në grup

arrijnë të përdorin saktë mjetet laboratorike

i japin përgjigje të gjitha pyetjeve që u shfaqën në situatën fillestare

Detyrat dhe puna e pavarur


Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit;





Tema mësimore: Veprimtari praktike: Distilimi i përzierjeve


“Në laborator” – Në video‐projektor jepet një material filmik që tregon se si disa studentë po

punojnë me distilimin e përzierjeve të ndryshme


Nxënësi:

Tregon aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe materialeve.

Realizon me shumë kujdes të gjitha veprimtaritë.

Vrojton me kujdes të gjithë ecurinë e eksperimentit.

Analizon dhe arrin në konkluzione.

Burimet:

mbajtëse dhe pjatë me shumë gropëza; llambë

me alkool; kokë distilimi termometër; enë

reaksioni dhe ngrohëse përzierje bojë/ujë; tub

Lidhja me fushat e tjera

ose me temat

ndërkurrikulare:

Gjuhën dhe

Siguria

Pajisja e nxënësve

me syze gjatë

eksperimentit.


distilimi dhe sfera të vogla qelqi; vaj silikon;

gotë kimike për mbledhjen e distilatit; lëndë

djegëse, etanol; granula që hidhen në fundin e

enës vluese

komunikimin; TIK‐un

Matematikën; Fizikën


I) Veprimet në situatë ‐ Parashikimi nga termat paraprakë

Mësuesi synon që në këtë fazë të ngacmojë imagjinatën e nxënësve dhe të fillojnë sa më këndshëm

veprimtarinë praktike. I jep nxënësve disa fjalë dhe kërkon prej tyre që të hedhin në letër një

tregim, paragraf, ide ku të përdorin këto shprehje. I jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur

shkrimin e tyre. Fjalët e dhëna nga mësuesi mund të jenë: Përzierje, laborant i ri, incident,

eksperiment, keqkuptim

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari në grup

Mësuesi orienton nxënësit të organizohen në grupe. Merr informacionin e duhur nga nxënësit

në lidhje me distilimin e thjeshtë dhe atë të fraksionuar Informon nxënësit se do të zhvillohen

dy eksperimente:

1. Veçimi i tretësit nga tretësira me anë të distilimit të thjeshtë

2. Ndarja e një përzierje lëngjesh me anë të distilimit të fraksionuar (lëngje me pika vlimi të

ndryshme )

‐ Përzierja që do ndahet është bojë shkrimi dhe ujë.

‐ Montojnë aparatin si në figurë.

‐ Mbushin gjysmën e enës së brendshme me bojë

dhe shtoni kokrriza vlimi.

‐ Ena e jashtme e madhe mbushet me vaj silikoni

në mënyrë që niveli të mos jetë më i lartë se

niveli i pjesës së poshtme të enës së

brendshme. Shtohen disa kokrriza për vlim.

‐ Bashkoni të dy enët me kokën plastike që është

e fiksuar tek mbajtësja.

‐ Mbusheni tubin e distilimit me rruaza qelqi dhe bashkoni këtë me termometrin dhe kokën.

‐ Ngroheni enën e madhe duke përdorur llambën me alkool.


Situata quhet e realizuar kur:

• Nxënësi përdor me kujdes mjetet laboratorike

• Ndërton saktë aparatin e distilimit.

• Kryen me saktësi hap pas hapi të gjitha veprimet në eksperiment.

• Jep konkluzione të sakta në lidhje me eksperimentin.


Përshkruani çfarë ndodhi kur ngrohët tretësirën e bojës.

Sa i pastër është uji që ju prodhuat? Jepni sqarime.

Tregoni çfarë do të shihni nëse uji në gotën kimike avullohet.

Propozoni një mënyrë për ta bërë mostrën e ujit më të pastër.




Tema mësimore: Kromatografia


‘’Kromatografia – dokumentar ’’

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/1‐kromatografia


Nxënësi:

Interpreton kromatografinë.

Tregon se kromatografia përfshin një fazë (substancë) të palëvizshme dhe një fazë

(substancë) të lëvizshme.

Përshkruan se ndarja e substancave varet nga shpërndarja ndërmjet dy fazave.

Sugjeron metodat kromatografike për të dalluar substancat e pastra nga substancat e papastra.

Tregon interes për të mbledhur informacione për rëndësinë praktike jo vetëm të

kromatografisë por edhe të teknikave të tjera.

Burimet:

teksti i kimisë; përzierje të dy ose më

shumë substancave të ngurta në

lëng; mjete të ndryshme

laboratorike; video –projektor; CD

Lidhja me fushat e tjera ose me

temat ndërkurrikulare:

Gjuhën dhe komunikimin; TIK‐

un; Matematikën; Fizikën

Fjalët kyçe

Kromatografi; Faktor

i mbajtjes


I) Veprimet në situatë ‐ Përvijimi i të menduarit ( harta e mendjes )

Mësuesi paraqet para tyre një dokumentar filmik që jep të dhëna për ’’Kromatografinë ’’.Synon

që nxënësit të ngacmojnë sa më shumë imagjinatën e tyre. Kërkon një vëmendje absolute gjatë

shikimit të dokumentarit. Kërkon nga nxënësit që të munden të regjistrojnë sa më shumë

informacion në memorien e tyre. Materiali jepet disa herë në mënyrë që nxënësit ta përpunojnë

më mirë atë.

Nxënësit në këtë moment:

mund të hartojnë pyetje drejt mësuesit

mund t’i drejtojnë pyetje njëri‐tjetrit

mund të diskutojnë me njëri‐tjetrin

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Organizues grafik

Mësuesi organizon nxënësit në grupe. Secili grup shfrytëzon me kujdes informacionin në

dokumentar, tekstin mësimor dhe internetin. U jepet nxënësve koha e duhur për të përpunuar

të gjithë materialin. Mendimet dhe idetë e tyre i hedhin në letër formati. Secila dyshe vendos në

këndin e duhur materialin përkatës. Pasi merren të gjitha mendimet, ato së bashku me mësuesin

hidhen në dërrasën e zezë


masa e përshkruar nga substancaRf faktori i mbajtjes identifikon një substancë të caktuar

masa e përshkruar nga fronti i tretësit

“Substanca të ndryshme kanë vlera të ndryshme të Rf, për substanca në gjendje të pastër

këto vlera janë madhësi konstante dhe zbulojnë identitetin e substancave.”

III) Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi: Ç’është kromatografia?

Nxënësi: Metodë për ndarjen e substancave në një përzierje.

Mësuesi: A ka rëndësi kromatografia? Pse?

Nxënësi: Po, ka shumë rëndësi sepse analizon substancat e pranishme në tretësirë si dhe jep të

dhëna mbi pastërtinë e tyre.

Mësuesi: Ku përdoret ajo, ku gjen zbatim në jetën e përditshme?

Nxënësi: Kromatografia gjen shumë zbatime në jetën e përditshme:

Gjen zbatim në analizat e molekulave të rëndësishme në biologji.

Gjen zbatim për ndarjen e tretësirave të substancave ngjyruese.

Kromatografia në letër përdoret si test për të kontrolluar pastërtinë e një substance:

o Në industrinë kimike

o Në industrinë ushqimore

o Në industrinë farmaceutike

N.q.s. Rf eks =Rf teorike substanca do jetë plotësisht e pastër!


Situata quhet e realizuar:

kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup

identifikojnë çështjet kryesore në materialin filmik

2) analizon substancat e pranishme në

tretësirë

3) tregon nëse një tretësirë është e ndotur

mbi vijën e hequr hidhet pak nga tretësira që do analizohet

Kromatografia

kromatografia në letër

Ka teknika të ndryshme 1) metodë për ndarjen e një përzierje që ka

substanca të ngurta në lëng

në letrën kromatografike, në pjesën fundore vendoset një vijë me laps

vendoset letra kromatografike në një tretës nga ana që e kemi vijëzuar,

tretësi (uji ose tretës organik) duhet të jetë poshtë vijës së hequr

substancat ndahen sipas aftësisë që kanë për t’u tretur në tretësin e dhënë

tretësi zhvendoset lart edhe përbërësit zhvendosen duke u ndarë

substanca më e tretshme lëviz më shpejt lart, substanca e

patretshme do qëndrojë në vend aty ku u hodh pika

procesi ndërpritet në momentin pak para se tretësi të arrijë fundin

e sipërm të letrës

matet distanca e përshkruar nga tretësi dhe substanca


arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe

idetë e tyre në lidhje me kromatografinë

sjellin informacion të plotë mbi rëndësinë praktike të kromatografisë


Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:






Tema mësimore: Elementet dhe komponimet në reaksionet kimike


Elementet ‘’blloqe ndërtuese’’të Universit ≈ Qeliza ‘’tulla e jetës’’

Sot njihen më shumë se 100 elemente, por pjesa më e madhe e Universit përbëhet nga H2 92% dhe

He 7%. Elementet e tjera zënë vetëm 1% të Universit. Është kjo pjesë e elementeve që duke u

bashkuar e kombinuar së bashku formon Tokën. Nga 94 elemente të zbuluara në natyrë vetëm tetë

prej tyre përbëjnë 98% të kores së Tokës, nga të cilët Si dhe O2 të kombinuara së bashku në formën e

shkëmbinjve silikat zënë ¾ e kores së tokës. Pra a kemi të drejtë të vendosim një shenjë

paralelizmi midis elementeve kimike nga njëra anë dhe qelizës nga ana tjetër?


Nxënësi:

Tregon se elementet kimike janë pjesë e Universit.

Jep informacion mbi llojshmërinë e elementeve kimike.

Bën dallimin midis një elementi dhe një komponimi kimik.

Analizon si substancat bashkëveprojnë për të formuar komponime kimike.

Bën dallimin midis formimit të një përzierjeje dhe formimit të një komponimi.

Burimet:

teksti i kimisë; substanca të

pastra, sub. të papastra; foto të

tokës, Universit; video‐projektor;

CD të përgatitura




Shkencat shoqërore Fizikën;

Gjeografinë

Fjalët kyçe

Element kimik; Komponim

kimik; Ndryshim kimik

(reaksion kimik);

Ndryshim fizik


I) Veprimet në situatë ‐ Veprimtari e drejtuar

Mësuesi prezanton para nxënësve rezultatet e të nxënit në lidhje me elementet dhe komponimet

në reaksionet kimike. Siguron burimet e domosdoshme për fillimin e orës së mësimit. Udhëzon

një nga nxënësit për të lexuar materialin: ’Elementet janë ‘’blloqet ndërtuese’’ të Universit’.

Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin


nga nxënësit të ‘’situatës së të nxënit’’. Kërkon bashkëpunim në grup, përgjegjësi maksimale

dhe prezantim sa më të saktë të gjetjeve të tyre.

II) Veprimtari praktike / Hartë koncepti

Nxënësit organizohen në grupe dhe fillimisht mundohen t’u përgjigjen pyetjeve:

Çfarë të dhënash na jep situata?Çfarë duhet të gjejmë për të zgjidhur këtë situatë?Si organizohen

elementet në përzierje?Si organizohen elementet në komponime kimike?Pse janë elementet ‘’blloqet

ndërtuese’’ të Universit.

Secili grup merr nga mësuesi fletë pune të përgatitura më parë. Kërkon nga secila dyshe

plotësimin e fletës së punës, duke shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit.

Çdo fletë pune e paplotësuar do të ketë një pamje të tillë:

Fleta e punës e paplotësuar!

Kujdes! Fleta e punës mund të shkruhet në dërrasën e zezë dhe nxënësit të punojnë në mënyrë

individuale për plotësimin e saj.

Nxënësve u lihet në dispozicion koha e nevojshme. Pasi diskutojnë me njëri‐tjetrin, kryejnë

plotësimin e tabelës. Në fund fleta e punës do të ketë një pamje të tillë:

Fleta e punës e plotësuar!

Substanca Substanca jo të të pastra pastra

Lënda

Përzierje

Formimi i komponimeve Formimi i përzierjeve

Çfarë përfaqëson një përzierje?............. Çfarë përfaqëson një komponim?

A është e njëjtë gjithmonë përbërja e komponimit të ri? Si janë vetitë e komponimit të ri? A mund të ndahet ky komponim në gjëndjen fillestare?

bashkohen


III) Përmbyllja e situatës ‐ Insert

I jep mundësinë nxënësve të përforcojnë njohuritë e marra me anë të teknikës ‘insert’.

Detyra realizohet nëpërmjet një tabele. Tabela do të ketë formë të tillë. Nxënësit plotësojnë me (+)

mundësinë që ka lënda për t’u shndërruar gjatë proceseve të ndryshme dhe duke i analizuar këto

dukuri të përcaktojnë nëse janë kimike apo fizike.

homogjene

- Substancat thjesht përzihen, nuk ndodh reaksion kimik. - Përbërja e përzierjes mund të jetë e ndryshme. - Vetitë e substancave në përzierje ruhen të njëjta. - Substancat në përzierje mund të veçohen me metoda të tilla si: filtrimi, avullimi, ose

- Substancat bashkëveprojnë kimikisht, formohet një komponim i ri. - Përbërja e komponimit të ri është gjithmonë e njëjtë. - Vetitë e komponimit të ri janë shumë të ndryshme nga elementet që e përbëjnë atë. -Komponimi nuk ndahet me lehtësi në elementet përbërëse

Reaksion shpërbërjeje:

Gjelbër pluhur zi

Bardhë gri avuj kafe (ndodh vetëm duke zbatuar rrymë) Reaksione bashkimi:

Formimi i tretësirave Kripë me ujë Pluhur hekuri me pluhur squfuri Sheqer me ujë Formimi i aliazheve Bakër me hekur (bashkohen kur janë në gjendje të lëngët pra të shkrirë )

lëngët

gaztë ngurtë

Substanca Substanca jo të të pastra pastra

Lënda Elementet

Përzierje

Formimi i komponimeve Formimi i përzierjeve

Komponimet

bashkohen

heterogjene

Ndryshim Reaksion


Një ose dy

substanca

Përzihen Shpërbërje Bashkim Dukuri

kimike

Dukuri

fizike

Karbonat

kalciumi

+

Hekuri dhe

oksigjeni

Kripë dhe ujë

+ + Tretësirë e

kripës në ujë

Pluhur hekuri

dhe pluhur

squfuri

Vera dhe

uthulla

Qumësht dhe

ujë

Karbonat

bakri

Magnezi dhe

oksigjeni

Nxënësit punojnë për një kohë relativisht të shkurtër në plotësimin e tabelës. Disa prej tyre

lexohen para klasës.

Konkluzion! Elementet janë ‘’blloqet ndërtuese’’ të Universit ashtu si qeliza është ‘tulla e jetës’’.

Janë pikërisht këto elemente që duke u kombinuar dhe bashkuar me njëra tjetrën formojnë

komponime te reja të cilat nuk mund të kthehen lehtësisht në gjendjen fillestare.



formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në lidhje me

elementet, komponimet, ndryshimet fizike dhe ndryshimet kimike.


Në varësi të klasës dhe nxënësve që mësuesi ka, vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:







Tema mësimore: Teoria atomike


“Teoria mbi atomin në video‐projektor”. Mësuesi u kërkon nxënësve që në fund të orës të

krijojnë një vijë të drejtë duke u vendosur njëri pas tjetrit në mënyrë kronologjike sipas evolimit

të teorisë mbi atomin.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/struktura‐atomike‐teoritee‐

e‐hershme‐atomike


Nxënësi:

Jep konceptin mbi atomin dhe molekulën.

Shpjegon teorinë atomike sipas secilit shkencëtar.

Përshkruan në evoluim ‐ zhvillimin e modelit të atomit në kohë të ndryshme.

Tregon ç’janë grimcat subatomike.

Përshkuan secilën prej grimcave subatomike.

Burimet:

teksti i kimisë; foto të

atomeve të ndryshme;

video –projektor; CD


temat ndërkurrikulare

Gjuhën dhe komunikimin; Shkencat

shoqërore; Fizikën; TIK‐un:

Fjalët kyçe

Teoria atomike; Molekulë;

Simbol kimik; Grimca

subatomike; Teoria kinetike

Metodologjia dhe veprimtaritë

I) Veprimet në situatë ‐ Alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi paraqet para nxënësve një dokumentar filmik që jep të dhëna për ‘’Teorinë atomike ‘’.

Kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni. Realizon me

nxënësit teknikën e ‘’alfabetit të njëpasnjëshëm‘’. Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka

përgatitur për secilin nxënës një fletë pune. Fleta e punës përmban shkronjat e alfabetit të

vendosura në një tabelë. Secili nxënës shkruan në tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër,

të cilën e dëgjuan në materialin filmik ose që ndoshta kanë pasur njohuri apo informacion më parë.

Pasi secili plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë

zinxhir për rreth 5’.

Në fund tabela ndoshta do të kishte një pamje si më poshtë:

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit.

A

Atom

Anodë

Asnjanës

B

Bërthamë

atomike

G

Grimca pozitive

Grimca negative

O

Oksigjen

P

Protone,

Pandashëm

D

Xhon Dalton

Demokriti

E

Element

Elektron

Eksperiment

R

Radhërford

T

Teoria atomike

Tomson

U

Ujë

K

Komponime

Katoda

L


Gj DH S

Simbol kimik

M

Modeli i

atomit

N

Neutrone,

Ngarkesë

J

Sh

Shkencëtar

Shkencë

Z

Zbulim i

elektronit

V

Vogël

G

Grimcë

H

Hidrogjeni

F

Forma e

ndryshme

Fletë ari

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Empatia (UNË JAM)

Nxënësit zgjedhin një nga shkencëtarët që panë në materialin filmik dhe e vënë veten në

pozicionin e tyre në ato vite. Kështu, nxënës të ndryshëm do të përfaqësojnë figura të

ndryshme. Ata duke u ngritur në këmbë prezantohen para klasës:

Unë jam Xhon Dalton. Unë jam Demokriti.

Unë jam Tomsoni. Unë jam Radhërfordi

Duke përpunuar të gjithë informacionin e nevojshëm secili prej tyre do të japë më pas një

informacion të detajuar mbi veten dhe arritjet e tij në ‘’Teorinë atomike ‘’.

Unë jam Radhërfordi!

Pasioni im është studimi i lëndës dhe ndërtimit të saj.

Jam mbështetur në studimet e mia tek të gjithë autorët e tjerë.

Vlerësoj shumë mendimet e fundit të dhëna nga Tompsoni.

Kohët e fundit në laboratorin tim në Mançester kam eksperimentuar duke bombarduar një

fletë të hollë ari me rreze.

Si konkluzion:

Më 1909 munda të përcaktoj mënyrën e vendosjes së grimcave në atom.

Duke analizuar të dhënat e eksperimentit unë mendoj që në qendër të atomit vendosen

grimcat subatomike pozitive duke formuar bërthamën, rreth saj hapësira e atomit zihet

kryesisht nga elektronet që janë grimca subatomike negative.

Bërthama e atomit është shumë e vogël dhe pothuajse përcakton të gjithë masën e atomit.

Në vitin 1932 u zbuluan neutronet grimca subatomike pa ngarkesë.

Unë jam Xhon Dalton!

Kam punuar shumë mbi teorinë atomike.

Udhërrëfyesi im ka qenë Demokriti.

Teoria e tij nuk ka marrë vëmendjen e duhur.

Mendoj të sjellë në vëmendje teorinë e Demokritit duke e pasuruar atë më tej.

Pas një pune të gjatë kam arritur në konkluzionin se:

një element përbëhet nga atome të të njëjtit lloj,

atomi është i pandashëm,

elemente të ndryshme kanë atome me përmasa dhe masa të ndryshme,

atomet janë grimcat me të vogla që marrin pjesë në një reaksion kimik,

atomet e elementeve të ndryshme kombinohen për të formuar molekulat e komponimeve,

unë propozoj që çdo element duhet të ketë një simbol të veçantë, formë kimike të të

shkruarit.


Unë jam Demokriti!

Unë jam Demokriti një filozof i vjetër grek.

Pasioni im janë shkencat e natyrës.

Gjatë studimit të lëndës dhe vetive të saj kam arritur në konkluzioni se:

Grimca më e vogël e lëndës është atomi (që rrjedh nga greqishtja e vjetër (at+omos i

pandashëm).

Çdo lëndë është e përbërë nga atomet e saj (uji atome uji, guri nga atome guri,

shkumësi nga atome shkumësi).

Atomi është i pandashëm.

Unë jam Tompson!

Pasi studiova teorinë e Demokritit dhe Daltonit mbi atomin mendova se diçka nuk shkonte

ashtu siç duhej.

Eksperimenti im synon kalimin e rrymës elektrike në gaze të rralluara.

Ky eksperiment pasuroi akoma më tej teorinë e Daltonit.

Si konkluzion unë mendoj se:

Atomi nuk është grimca më e vogël e lëndës

Atomet janë të përbëra nga grimca të ndryshme që quhen grimca subatomike.

Në 1897 zbulova elektronin dhe protonin që janë grimcat përbërëse të atomit duke

kaluar rrymë elektrike në gaze të rralluara.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përvijimi i koncepteve

Nxënësit vendosen në radhë dhe plotësojnë mendimin mbi evoluimin e atomit.

Demokriti / Xhon Dalton / Tompson / Radhërford

Konkluzion! element atome të të njëjtit lloj materia lënda substanca komponime atome të llojeve të ndryshme Atomi është grimca më e vogël e lëndës që ndahet në protone,neutrone dhe elektrone.


Situata quhet e përfunduar kur nxënësit krijojnë vijën e drejtë duke u vendosur njëri pas tjetrit

në mënyrë kronologjike sipas evoluimit të teorisë atomike.




Tema mësimore: Modeli kinetik i lëndës


‘Krishtlindje’ – Ishte Krishtlindje. Si çdo vit Ejona me shumë entuziazëm dhe plot dashuri po

bënte pazaret e fundit. Gjithçka ishte shumë e bukur, festa e Krishtlindjes ndihej kudo, njerëz të

veshur gëzueshëm dhe me plot ngjyra i shikoje në çdo cep të qytetit. Dritat shumëngjyrëshe,

zbukurimet e Krishtlindjes dhe aromat e pafund që vinin nga të katër anët i jepnin jetë dhe

gjallëri edhe skutave më të errëta të këtij qyteti. Nata e krishtlindjeve erdhi, e gjithë shtëpia

rrezatonte, aromat e këndshme të ushqimeve bashkoheshin dhe krijonin lidhje me esencat

karakteristike të qirinjve aromatikë duke i dhënë magjinë marramendëse e të munguar shtëpisë

së saj. Pasi u bind se çdo gjë ishte ashtu si duhej u ul të shijonte gjithçka në pritje të miqve të saj

duke menduar se nuk do të donte kurrë t’i mungonin qetësia, bukuria, shijet dhe veçanërisht

aromat e asaj nate. Ajo e dinte shumë mirë që për sa kohë që qirinjtë vezullonin dhe ushqimet

ishin akoma të ngrohta dhoma do ishte si një kopsht me lule shumëngjyrëshe. Si mendoni ju, a

kishte të drejtë Ejona?


Nxënësi:

Shpjegon ndryshimet e gjendjes bazuar në teorinë kinetike.

Përshkruan vetitë dhe strukturën dalluese të substancave në gjendje të ngurtë, të lëngët dhe të

gaztë duke u bazuar në llojet e lëvizjes.

Përshkruan trysninë dhe temperaturën e një gazi sipas lëvizjes së grimcave të tij.

Tregon kuptimin e lëvizjes së çrregullt të grimcave (atome, molekula apo jone në një pezulli

të njohur si lëvizje brovniane, si provë për modelin kinetik grimcor të lëndës.

Përshkruan dhe shpjegon difuzionin dhe varësinë e shpejtësisë së difuzionit nga masa

molekulare.

Burimet:


ndryshme; video –projektor;

CD; sistem periodik




Zhvillimin e qëndrueshëm; TIK‐

un; Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Teoria kinetike; Lëvizje

molekulash; Hapësirë

ndërmolekulare; Difuzion;

Lëvizje Brovniane


I) Veprimet në situatë ‐ Studim rasti /njohja me situatën

Nxënësit punojnë në grupe dhe fillimisht mundohen t’i përgjigjen pyetjeve:

Çfarë të dhënash na jep situata? Çfarë duhet të dimë për të zgjidhur këtë situatë?Kujt i dedikohet prania

e aromave të ndryshme në ambientet tona?A mund ta emërtojmë procesin e përhapjes së aromave?

II) Hedhja e hipotezës

Nxënësit organizohen në grupe. Nxënësit në grupe duke shfrytëzuar me kujdes informacionin në

situatë, tekstin mësimor, dijet nga mësimet e kaluara si dhe dijet e marra ndër vite, analizojnë:

Dimë që çdo lëndë në çfarëdo gjendje të jetë ajo ka një ndërtim kimik të caktuar pra përfaqësohet nga një element kimik ose bashkim elementesh në formën e përbërjeve që nga


ana e tyre përfaqësojnë molekulat.

Vetë molekulat janë bashkim i atomeve të cilët janë të përbëra nga grimca më të vogla, protone, neutrone, elektrone.

Gjithë aromat,esencat, shijet që na erdhën nëpërmjet situatës së fillimit duhet t’i dedikohen lëvizjes së grimcave!

Për të vërtetuar hipotezën duhet të dimë:

Si janë të organizuara grimcat në të tria gjendjet e lëndës?

Cilët faktorë ndikojnë në lëvizjen e grimcave në secilën gjendje?

Ç’është procesi i lëvizjes së grimcave?

III) Vërtetimi i hipotezës

Nxënësit japin përgjigjet e pyetjeve përkatëse:

Pyetja 1.Si janë të organizuara grimcat në të tria gjendjet e lëndës?

Gjendja e ngurtë Gjendja e lëngët Gjendja e gaztë

Grimcat janë:

Të vendosura pranë.

Të vendosura në mënyrë të

rregullt.

Nuk mund të lëvizin lirshëm.

Rrotullohen rreth

pozicioneve të tyre.

Grimcat janë:

Të vendosura pranë

njëra‐tjetrës.

Të vendosura në mënyrë

të çrregullt.

Mund të lëvizin lirshëm.

Grimcat janë:

Të shpërndara dhe larg

njëra tjetrës

Tërësisht të çrregullta

Lëvizin në mënyrë të

çrregullt.

Pyetja 2. Cilët faktorë ndikojnë në lëvizjen e grimcave në secilën gjendje?

Temperatura: ‐ Me rritjen e temperaturës, rritet energjia e lëvizjes mesatare të grimcave.

‐ Me rritjen e temperaturës, grimcat fitojnë më shumë energji dhe lëvizin

më shpejt.

‐ Me rritjen e temperaturës, grimcat do të zënë më shumë hapësirë si

rrjedhojë

trupat e ngurtë do bymehen

tek lëngjet do të ndodhë avullimi (grimcat do dalinnga sipërfaqja).

‐ Me rritjen e temperaturës, mund të ndodhë që grimcat të fitojnë

energjinë e mjaftueshme për të

prishur forcat që i mbajnë ato bashkë në strukturë; kështu,

tek trupa e ngurtë ndodh shkrirja dhe tek lëngjet vlimi.

Trysnia: Nuk ndikon tek substancat në gjendje të ngurtë

Tek substancat në gjendje të lëngët apo të gaztë sa më e madhe të jetë

përplasja e grimcave në muret e enës aq më e madhe është trysnia.

Pyetja 3. Ç’është procesi i lëvizjes së grimcave Difuzion

Difuzioni shpjegohet me anë të natyrës fluide (të rrjedhshme) të lëndëve.

Difuzion është procesi në të cilin grimcat e lëndëve fluide lëvizin nga vendi me përqendrim më


të madh në vendin me përqendrim më të vogël.

Difuzioni mund të ndodhë në lëngje: shpërhapja e grimcave të substancës së ngurtë në lëng.

Difuzioni mund të ndodhë në gaze:

gazet difuzojnë dhe mbushin gjithë vëllimin e enës, difuzioni tek gazet ka rëndësi pasi

mundëson ‘nuhatjen’ nga njeriu të aromave të këndshme apo të pakëndshme’’.

gaze të ndryshme difuzojnë me shpejtësi të ndryshme, grimcat më të rënda lëvizin më

ngadalë se grimcat më të lehta për të njëjtën temperaturë, molekulat më të mëdha

difuzojnë më ngadalë se molekulat më të vogla.

Lëvizja Brovniane është lëvizja e molekulave të gazit të cilat goditen në mënyrë të padukshme edhe nga grimcat e ajrit.

Konkluzion! Hipoteza e hedhur nga nxënësit është e saktë, prania e aromave dhe esencave të ndryshme i dedikohet dukurisë së difuzionit që lidhet me teorinë kinetike të lëndës. Vlerësimi i situatës

Situata konsiderohet e realizuar, nëse nxënësit:

punuan sipas detyrave dhe roleve në grup.

shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit.

zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me teorinë kinetike, lëvizjen Brovniane

kuptuan situatën dhe dhanë zgjidhjen e duhur.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.

Ato mund të jenë:

detyrë e pavarur për ndonjë temë të caktuar;






Tema mësimore: Struktura e atomit


https://sites.google.com/site/mesimeinteraktivengakimia/home/1‐struktura‐e‐atomit


Nxënësi:

përshkruan atomin si një grimcë me bërthamën e ngarkuar pozitivisht të rrethuar nga

elektronet e ngarkuara negativisht, me rreze bërthamore shumë më të vogël se ajo e atomit

dhe me shumicën e masës në bërthamë

përcakton ngarkesën relative dhe masën relative të protoneve, neutroneve dhe elektroneve


njehson numrin e protoneve, neutroneve dhe elektroneve në atome kur jepet numri atomik

dhe numri i masës së izotopeve

tregon se izotopet e atomeve të të njëjtit element kanë të njëjtë numrin e protoneve, por të

ndryshëm numrin e masës

tregon interes të mbledhë të dhëna mbi përdorimin mjekësor dhe industrial të izotopeve

radioaktive si p.sh. përdorimet e karbonit‐14 në arkeologji.

Burimet:

teksti i kimisë; video

–projektor; CD; foto




Shkencat shoqërore; Fizikën; TIK‐

un

Fjalët kyçe

Grimca subatomike; Masë atomike

relative; Numri atomik; Numri

masës; Izotope; Radioaktivitet;

Radioizotop


I) Veprimet në situatë ‐ Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të

interesave të nxënësit. Kërkon vëmendje gjatë paraqitjes së situatës së të nxënit. Kërkon organizimin

e nxënësve në grupe. Përfaqësuesit e secilit grup bëjnë një përmbledhje të informacionit që marrin

nga materiali filmik. Secili grup harton pyetjet të cilave duhet t’i jepet përgjigje gjatë kësaj ore

mësimore. Pasi diskutohen nga të gjithë bashkë synohet në këto pyetje kryesore:

Si është ndërtuar atomi?Ç’mund të themi për numrin atomik?Ç’mund të themi për numrin e masës?

Ç’janë izotopet, sa lloj izotopesh kemi?

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Ditar dy pjesësh!

Nxënësit e secilit grup do trajtojnë njërën nga pyetjet e hartuara më sipër. Për secilin grup

përgatiten fleta pune. Çdo fletë do të ketë një tabelë ku nga njëra anë është pyetja/ koncepti

dhe nga ana tjetër komenti në lidhje me të. Nxënësit plotësojnë kolonën “komente” dhe duke

shfrytëzuar të gjitha burimet e informacionit japin përgjigjet për pyetjet përkatëse. Mendimet e

nxënësve nga grupe të ndryshme pasi diskutohen dhe përpunohen më tej paraqiten në

dërrasën e zezë në formë të tillë:

Grupi i parë

Pyetja Komenti i nxënësve

Ndërtimi i

atomit

Atomi është elektroasnjanës

o Në qendër ndodhet bërthama ku vendosen protonet (+) dhe neutronet

(pa ngarkesë), rreth saj në orbita rrethore lëvizin elektronet

o masa e protoneve = masa e neutroneve, elektronet thuajse pa masë

(1/1840 masës së protonit)

o Bërthama shumë e vogël në krahasim me hapësirën elektronike.

Atomi është shumë i vogël.

o Për të parë atomet e arit në një shufër duhet që të realizohet një

zmadhim 100 milion herë.

Masa e një atomi mund të krahasohet me masën e një atomi tjetër

o Si njësi standarde shërben atomi Karbon C. Masa e karbonit është 12

herë më e rëndë se masa e një atomi H. Kështu:

o Masa atomike relative e një elementi tregon sa herë më i rëndë është ky atom ndaj 1/12 pjesë të masës së atomit karbon.


Grupi i dytë


Numri

atomik

Numri i protoneve që ndodhet në bërthamë quhet ndryshe numri atomik

dhe shënohet me Z:

Numrin e protoneve

Numrin e elektroneve

Ngarkesën pozitive të bërthamës

P.sh. 19Z K 19 protone në bërthamë (+19)

19 elektrone nëpër orbita (‐19)

19r rn p n e

Bashkësia e atomeve me Z të barabartë përfaqëson një element kimik

11Z Na 11r rn p n e (bashkësia e atomeve Na, formojnë elementin Na)

6Z C 6r rn p n e (bashkësia e atomeve C, formojnë elementin C )

Grupi i tretë


Numri i masës

Shuma e numrit të protoneve dhe neutroneve që ndodhen në bërthamë

jep numrin e masës dhe shënohet me A

Duke shënuar:

A numri i masës

Z numri atomik

N numri i neutroneve

A = Z + N

P.sh. 12Z Mg

N=12

A=?

Grupi i katërt


Izotopet Atomet që kanë numër atomik ( Z) të njëjtë por numër mase të

ndryshëm (pra numër neutronesh të ndryshëm ) janë izotope.

Skematikisht izotopet paraqiten kështu AZ

X

p.sh. Hidrogjenit i njihen tre izotope: 11H 2

1H 31H

hidrogjen deuterium tritium

Izotopet e një elementi kanë veti të njëjta kimike sepse kanë strukturë të

ngjashme elektronike, por kanë veti të ndryshme fizike sepse

ndryshojnë masat e atomeve.

Mund të kemi:


o izotope natyrale

o izotope artificiale (tritiumi)

o izotope radioaktive

kanë bërthama të paqëndrueshme

ka mungesë ekuilibri midis neutroneve dhe protoneve

zbërthehen në mënyrë spontane duke emetuar rrezatim

shpërbërja radioaktive është spontane, është proces bërthamor jo

reaksion kimik dhe nuk

ndikohet nga temperatura as nga fakti nëse izotopi është element

i lirë apo pjesë e një komponimi

(tritium, karboni‐14, uraniumi 235 )

Izotopet radioaktive kanë një përdorim të gjerë në ditët e sotme.


Nxënësit realizojnë lidhjen midis koncepteve të marra A, Z, N dhe izotop. Kjo lidhje realizohet

shumë thjeshtë me anë të një tabele. Në funksion të kësaj ndërtohet një tabelë e tillë:

Elementi Simboli A Z Nr. i

protoneve

Nr. i

neutroneve

Nr. i

elektroneve AZ

X

ALUMIN 13 14

KARBON 12

13

14

6

P 31 15

SQUFUR 16

Na 2311Na

KLOR 17 18

20



kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup,

kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit,


idetë në lidhje strukturën e atomit,

treguan interes mbi sjelljen e njohurive mbi përdorimin e mjekësor dhe industrial të

izotopeve radioaktive.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi. Ato mund të

jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e punës;



Shënim: Duke pare sa të rëndësishme janë izotopet sot, rekomandohet punë e pavarur

hulumtuese mbi izotopet radioactive




Tema mësimore: Mënyra e vendosjes së elektroneve në atom


‘ Makrotrupat dhe mikrotrupat’ – Para nxënësve paraqiten foto të sistemit tonë diellor, të

galaktikave të tjera në Univers si dhe foto të ndryshme që japin informacion mbi ndërtimin e

atomit. Duke shfrytëzuar dijet e tyre të deri tanishme nxënësit në varësi të faktit se çfarë

paraqesin këto foto pohojnë nëse janë apo jo të ngjashme këto dy sisteme dhe pse.


Nxënësi:

Jep të dhëna mbi teorinë e thjeshtuar të Nils Bohrit të vitit 1913.

Tregon si përcaktohet shpërndarja e elektroneve në atome nëpër shtresa elektronike.

Realizon shpërndarjen e elektroneve nëpër shtresa elektronike për 20 elementet e para të

sistemit periodik.

Sjell gjetje origjinale në lidhje me paraqitjen e modelit atomik.

Burimet:

teksti i kimisë; video –

projektor; CD; Foto;

revista ose enciklopedi




Shkencat shoqërore; Fizikën; TIK‐

un; Gjeografinë

Fjalët kyçe

Orbita elektronike; Shtresa

elektronike; Nivele energjetike;

Shpërndarje elektronike;

Konfigurim elektronik


I) Veprimet në situatë ‐ Diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi: Paraqet para tyre situatën dhe rezultatet e të nxënit. Synon që nxënësit të ngacmojnë

akoma më shumë imagjinatën e tyre në lidhje me atomin dhe strukturën e tij. Synon të

diskutojë me nxënësit rreth situatës deri sa të marrë një përgjigje pozitive: po mikro dhe makro.

Organizon nxënësit në formulimin e pyetjeve mbi ‘ teorinë atomike ‘. Disa nga pyetjet që mund

të formuloheshin nga nxënësit do të ishin: Ç’është atomi?Si ka evoluar mendimi mbi atomin? Cili

ishte filozofi i parë që hodhi idenë mbi atomin? Cilat ishin idetë e Daltonit, Tompsonit dhe Radhërfordit

mbi atomin?A ka masë atomi, ku është përqendruar ajo, pse? Cilat janë grimcat subatomike të atomit, si

janë vendosur ato në atom? Ç’janë izotopet? Sa lloj izotopesh kemi?Cilët kanë më shumë përdorim në

fusha të ndryshme të jetës?

Pasi i përgjigjen pyetjeve të hartuara njëri‐tjetrit, nxënësit pyesin mësuesin:

A është plotësuar mendimi mbi atomin? Kush luajti rol të rëndësishëm në përmbylljen e mendimit mbi

atomin?Si organizohet shpërndarja e elektroneve në atom?

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari dhe lexim i drejtuar

Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat u

shërbejnë për trajtimin e pyetjeve të hartuara. Secili grup hulumton në këto burime në lidhje me

vazhdimin e teorisë mbi atomin dhe mënyrën e shpërndarjes së elektroneve në atom.

Organizojnë informacionin në lidhje me atomin. Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i diskutojnë ato

në grup dhe midis grupeve. Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e marra dhe të

përpunuara paraqiten në tabelë.


Modeli sipas Nils Bohrit Shpërndarja e elektroneve në atom

Evoluoi më tej mendimin mbi atomin duke

shpjeguar si janë të organizuar elektronet në

atom:

Elektronet në atom vendosen në orbita

rrethore përreth bërthamës.

Orbitat e elektronit ndryshe quhen shtresa

elektronike ose nivele energjetike.

Çdo shtresë ka një energji të caktuar dhe

një largësi të caktuar nga bërthama.

Çdo shtresë ka një numër të caktuar

elektronesh.

Shpërndarja e elektroneve në atom ka një

rregullsi të caktuar.

Shtresa e parë dy elektrone

Shtresa e dytë tetë elektrone

Shtresa e tretë tetë elektrone

III) Përmbyllja e situatës ‐ Diagram i Venit

Nxënësit tashmë analizojnë pyetjen kryesore: Pse është i ngjashëm atomi me sistemin tonë diellor?

Të dy këto sisteme janë të përbëra nga pjesa qendrore bërthama /dielli.

Ndërsa tek sistemi diellor janë planetët që lëvizin rreth diellit, tek modeli atomik janë

elektronet që lëvizin rreth bërthamës.

Ashtu si plantët kanë një largësi të caktuar nga dielli edhe elektronet kanë një largësi të

caktuar nga bërthama

Pse është i ndryshëm atomi nga sistemi ynë diellor?

Ndërsa atomi është sistem i mikrotrupave, sistemi diellor është sistem i makrotrupave.

Ndërsa për mikrotrupat e kemi të vështirë të përcaktojmë vendndodhjen dhe shpejtësinë e

lëvizjes së elektronit nëpër orbita, për makrotrupat (planetët) ne mund të përcaktojmë edhe

vendndodhjen edhe shpejtësinë.



kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup,

kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit,


idetë në lidhje strukturën e atomit,

treguan interes për sjelljen e njohurive mbi përdorimin mjekësor dhe industrial të

izotopeve radioaktive,

dhanë përgjigje të sakta mbi situatën e të nxënit.



Ato mund të jenë:

pyetje dhe detyra pas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose tek fletorja e punës;






Tema mësimore: Tabela periodike


Gruponi! Duke vlerësuar njohuritë tuaja të deritanishme unë do isha shumë kurioze në qoftë se ju

do të mundeshit që me aftësitë dhe njohuritë tuaja te deritanishme të mund të gruponit elementet

me numër atomik nga 1‐20. Kam besim tek ju dhe përkushtimi juaj.

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/8‐tabela‐periodike‐dhe‐

vetitee‐kimike‐tee‐elementeve


Nxënësi:

Përshkruan tabelën periodike si një sistem për të klasifikuar elementet dhe për të

parashikuar përdorimin dhe vetitë e tyre.

Interpreton ndërtimin e tabelës periodike me perioda të gjata duke u bazuar në parimin e

qëndrueshmërisë dhe ligjit periodik.

Shpjegon se vendndodhja e një elementi në tabelën periodike përcaktohet nga shpërndarja

e elektroneve në atomet e tij dhe nga numri i tij atomik.

Përshkruan pozicionin e metaleve, jometaleve, metaloideve, metaleve kalimtare dhe gazeve

të plogët në sistemin periodik.

Percepton lidhjen dhe dallimet midis elementeve kimike duke u bazuar në vendndodhjen

në tabelë në perioda dhe grupe A, B.

Burimet:

teksti i kimisë; video –projektor; CD;

foto të elementeve kimike; sistem

periodik;substanca të ndryshme

kimike, metale dhe jometale;

informacione nga interneti etj.




Fizikën; TIK‐un; Shkencat

shoqërore

Fjalët kyçe

Grupe; Perioda;

Metale; Jometale;

Metaloid; Elemente

kalimtare; Gaze ideale


I) Veprimet në situatë ‐ Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi:Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të

interesave të nxënësit. Verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të

rezultateve të të nxënit. Orienton nxënësit për zgjedhjen e një elementi kimik nga gjithsecili prej

tyre. Vëzhgon strategjitë që përdor nxënësi për analizën, organizimin, përpunimin dhe

prezantimin e informacionit. Vëzhgon shkallën e pjesëmarrjes së nxënësit në zgjidhjen e

situatës dhe përpjekjet e tyre për nxjerrjen e konkluzioneve.

Si përfundim! Nxënësit grupohen sipas ngjashmërive që ata shfaqin

Grupimet e mundshme do të ishin

Nxënësit tregojnë se u grupuan në atë mënyrë sepse kanë numër të njëjtë me elektrone në

H

Li

Na

Mg

Ca

B

Al

F

Cl

He

Ne

Ar


shtresën e jashtme. Nxënësit mund të ngatërrojnë pozicionin e He meqë ka dy elektrone në

shtresën e jashtme prandaj është detyrë e mësuesit që të bëjë orientimet përkatëse.

Nxënësit sjellin në kujtesë Mendelejevin dhe Sistemi Periodik, kjo ishte rruga në të cilën ai

punoi për të hartuar Sistemin Periodik.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari mendim i drejtuar

Mësuesi paraqet para nxënësve në video‐projektor materialin në lidhje me SP (vazhdon

situata e të nxënit).

Para tyre tani mund të shtrohen këto pyetje: Cila është historia e Sistemit Periodik?Si është ndërtuar

Sistemi Periodik?Çfarë thotë ligji periodik i formuluar nga Mendelejevi? Cilat janë blloqet kryesore,çfarë

veçorish kanë? Cilat janë grupet kryesore?

Nxënësit, të ndarë në grupe, identifikojnë burimet e ndryshme të informacionit të cilat u

shërbejnë për trajtimin e situatës. (tabela periodike, informacione teorike, videon, foto të

elementeve të ndryshme kimike.)

Hulumtojnë në këto burime, secili grup, në lidhje me: historinë, zbulimin e SP, vetitë fizike dhe

kimike të elementeve të ndryshme, emrin, simbolin kimik, konfigurimin elektronik dhe vendin

që zënë këto elemente në Tabelën Periodike.

Organizojnë informacionin në lidhje me 20 elementet e para, vetitë, përdorimet dhe pozicionin e

tyre në SP. Bëjnë një përpunim të informacionit për t’ju përgjigjur pyetjeve të radhës.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Organizues grafik

Pas punës në grupe, diskutimit të ideve dhe bashkëpunimit me mësuesin, nxënësit organizojnë

të gjitha informacionet e tyre në disa fleta pune të hartuara dhe të dhëna më parë nga mësuesi.

Nxënësit formulojnë ligjin periodik: ‘’vetitë e elementeve dhe të substancave që ato formojnë

përsëriten dhe ndryshojnë në mënyrë periodike ‘’

Në fund, fleta e punës mund të kishte një pamje të tillë:

Kolona vertikale: GRUPET 8A dhe 8B Elemente brenda një grupi kanë numër të

njëjtë elektronesh në shtresën e jashtme Kolona horizontale:periodat

Elementet e një periode kanë të njëjtë shtresën e jashtme elektronike (7 perioda)

Grupet kryesore IA, --------VIIIA



Situata quhet e realizuar kur nxënësi:

• Punon sipas detyrave në grup.

• Parashikoi vendosjen e elementeve kimike në Tabelën periodike dhe vetitë e tyre duke u

bazuar në konfigurimin elektronik të shtresës së jashtme.

• Interpretuan ndërtimin e tabelës periodike bazuar në parimin e qëndrueshmërisë dhe ligjin

periodik.

Analizuan mbi bazën e strukturës atomike periodat dhe grupet A, B në tabelën periodike.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi. Ato mund të

jenë: pyetje dhe detyra pas temës së mësimit ose në fund të kapitullit; pyetje dhe detyra nga

fletorja e punës, pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi; realizimi i veprimtarive

praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore etj.



Tema mësimore: Veprimtari praktike: Prova për të dalluar metalet nga jometalet


’’Lapsi’’ – Ditë e bukur vere, një grup të rinjsh po shëtisnin me motobarkë buzë detit Jon. Ishin

shumë të lumtur, gjithçka ishte perfekt. Papritur dallgët filluan të shtoheshin dhe era të rriste

shpejtësinë e saj. Ata nuk po mund më të komandonin varkën e tyre. Koha kalonte, stuhia bëhej

me e fortë, dhe ata largoheshin gjithnjë e më shumë nga bregu deri sa erdhi një moment që nuk

po e shihnin më. Mes ulërimave dhe frikës një dallgë e madhe i përplas dhe e shikojnë veten në

brigjet e anës tjetër, në mes të askundit aty ku nuk mund të krijonin asnjë lloj kontakti. Kaloi dhe

pak kohë dhe stuhia ra, duhej të ktheheshin, hipën në barkë por motori nuk ndizej, “nuk punon

sistemi elektrik” tha dikush, “është shkëputur lidhja”. Të gjithë po kërkonin në varkë dhe rreth

bregut mos gjenin atë që ju duhej por më kot. Papritur njëra nga vajzat heq kapësen e flokëve

dhe e vendos aty ku u shkëput lidhja por më kot nuk funksionoi, në moment ‘’gjeniu’’ i grupit

tha: Unë kam një laps, e di që duket budallallëk por e mora për të hedhur ndonjë ide në letër. A

mund ta provojmë?. Mori lapsin e mprehu në të dyja anët dhe e vuri si urë lidhëse tek qarku

elektrik dhe çuditërisht të gjithë ata që ishin mosbesues u zhgënjyen! Pse? Si mendoni ju?


Nxënësi:

Shfaq aftësi në përdorimin e teknikave, aparateve dhe materialeve.

Planifikon me kujdes eksperimentin dhe vrojtimet.

Kryen dhe mban shënim vrojtimet dhe matjet gjatë eksperimentit.

Interpreton dhe vlerëson vrojtimet dhe të dhënat eksperimentale.

Burimet:

bateri 6V ose burim rryme i vazhduar;

llambë ndriçimi tela dhe kapëse krokodil;




Siguria

Kujdes gjatë

shfrytëzimit të


mostrat metalike p.sh.: magnez, zink,

kallaj, hekur, nikel, squfur, grafit, tunxh

dhe aliazh ngjitës (kallaj –plumb)


shoqërore

burimit të rrymës

elektrike


I) Trajtimi i situatës Veprimtari e drejtuar

Mësuesi paraqet para tyre rezultatet e të nxënit në këtë orë mësimore. U jep të dhëna për

mënyrën si është hartuar situata këtë herë. Njëri prej nxënësve lexon pjesën ‘’Lapsi’’.Me këtë

pjesë synon që nxënësit të ngacmojnë sa më shumë imagjinatën e tyre. Kërkon nga nxënësit të

formulojnë pyetje rreth pjesës së lexuar.

Pse lapsi e mbylli qarkun elektrik?Kujt ia dedikon këtë aftësi?Pse nuk funksioni me copën e drurit?

Dëgjohen me kujdes të gjitha përgjigjet e nxënësve.

II) Veprimet në situatë: Punë në grupe

Nxënësit organizohen në grupe sipas dëshirës. Synimi kryesor i tyre është të dallojnë metalet

nga jometalet. Prova kryesore që nxënësit realizojnë në grup është ‘’përcjellshmëria elektrike ‘’.

Secili grup ndërton një qark të thjeshtë elektrik ku ka një llambë ndriçimi. Energjia e qarkut

sigurohet nga bateritë.

Për të arritur qëllimin kryesor secili grup bën disa prova për të vrojtuar praktikisht se cila

nga substancat e dhëna e përcjell rrymën elektrike!

Substancat që mund kontrollohen përfshijnë dhe natriumin, merkurin dhe fosforin. Interesante

është kontrolli i një lapsi i mprehur nga të dy anët. Provohet si pjesa e jashtme prej druri, ashtu

dhe pjesa e “plumbit”.

III) Pyetje për diskutim:

Secili grup ka në tavolinën e punës një tabelë me të gjitha elementet që do të përfshihen në

eksperiment. Në tabelë nga secili grup do të përcaktohet kush e përcjell dhe kush jo rrymën

elektrike. Jepen shpjegimet përkatëse për secilin rast.

Elementi A e përcjell rrymën elektrike Pse?

Magnez

Zink

Kallaj

Hekur

Druri

Aliazh ngjitës (kallaj‐plumb )

Laps

Laps i mprehur në të dyja anët

Natrium

Kapëse flokësh plastike

Kapëse flokësh metalike




Kur nxënësit kuptojnë situatën dhe ngrenë pyetje të sakta rreth saj.

Kur nxënësit organizojnë shumë mirë punën brenda grupit.

Kur përdorin shumë mirë mjetet laboratorike.

Kur analizojnë dhe japin përgjigje të sakta për të gjitha dukuritë.

Kur janë të interesuar që të lidhin këto njohuri me jetën e përditshme.



Tema mësimore: Prirjet në grupe


Situatë problemore: Pyetje?Pavarësisht faktit që elementet e një grupi janë të ngjashëm sepse

kanë numër të njëjtë me elektrone në shtresën e jashtme, a ndryshojnë vetitë e elementeve

brenda një grupi? Pse?


Nxënësi:

Parashikon se si vetitë e elementeve të grupeve IA, VII A, VIII A përcaktohen nga shtresa e

jashtme elektronike e atomeve të tyre.

Përshkruan vetitë e elementeve të Grupeve IA, VII A, VIII A.

Shpjegon si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda grupeve nga lart poshtë.

Tregon mbi rolin rëndësishëm të rrezes në ndryshimin e vetive brenda grupit nga lart poshtë.

Përshkruan gazet e plogët si elemente të grupit VIIIA, gaze monoatomike jo reaktive duke ju

referuar strukturës së tyre elektronike.

Burimet:


projektor; CD Foto;

Sistem periodik;

Lapustina, fleta formati





shoqërore

Fjalët kyçe

Metale alkalin (alkalin –tokësor

); Halogjene; Gaze të plogët

(ideal); Reaktivitet (veti kimike);

Reaksion


I) Veprimet në situatë ‐ Mendo diskuto në grup

Nxënësit organizohen në grupe. Dëgjojnë me kujdes pyetjen kryesore. Nxënësit diskutojnë dhe

shfrytëzojnë vetëm njohuritë e deritanishme në lidhje me sistemin periodik. Disa fleta pune të

përgatitura më pare ju jepen atyre.

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME

Grupi i VIIA Grupi i VIIA Grupi i VIIIA


Të gjitha grupet punojnë mbi të njëjtin fletë pune. Pasi punojnë nëpër grupe, fleta e punës e

plotësuar nga grupe të ndryshme do mund të kishte pamje të tillë.

KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME

Grupi i IA Grupi i VIIA Grupi i VIIIA

Li janë metale alkalinë.

Na kanë një e‐ në shtresën

e jashtme.

K kanë një elektron

valentor,

Rb kanë valencën I

Cs formojne jone positive

Fr. Me ‐1 e‐ = Me 1

formojnë okside bazike.

japin baza te forta

janë elektropozitivë

nga lart poshtë rrezja

rritet, dhe vetitë e

mësipërme vinë duke u

forcuar

janë jometale.

janë kripëlindës.

kanë 7e‐ në shtresën e jashtme.

Kanë shtatë elektrone

valentore.

Paraqesin disa valenca

I,III,V,VII

(me përjashtim të fluorit që

paraqet vetëm një valencë)

Formojnë molekula diatomike

F2,Cl2,Br2,I2.

Formojnë okside acide.

Formojnë lidhje kovalente të

pastër.

Formojnë jone negative. Jme +1 e‐ = Jme ‐1

Jodur, klorur, bromur Aftësia

për të marrë elektrone nga lart

poshtë zvogëlohet

janë gaze

quhen gaze idealë

kanë 8 elektrone në

shtresën e jashtme

nuk janë aktive

nuk formojnë as jone

pozitive as jone negative

nuk shfaqin valenca

nuk shfaqin asnjë lloj vetie

II) Trajtimi i situatës ‐ Veprimtari dhe punë në grupe

Pasi diskutuan karakteristikat e përgjithshme të grupeve IA, VIIA, VIIIA nxënësit të

organizuar në grupe synojnë të zgjidhin situatën e të nxënit Paraprakisht ata mendojnë

hartimin e disa pyetjeve kryesore, si p.sh.

Cilat janë vetitë fizike të elementeve të këtyre grupeve. A janë reaktive këto elemente nga pikëpamja kimike. A

janë të gjithë të ngjashëm në vetitë e tyre. Si ndryshojnë këto veti në grup në drejtimin nga lart poshtë.

Nxënësit organizohen midis tyre. Grupe të ndryshëm punojnë me pyetje të ndryshme.

Në këtë moment nxënësit shfrytëzojnë të gjitha burimet e mundshme të informacionit; njohuritë e

marra në vite,SP, tekstin, material filmik, foto etj. Për çdo paqartësi vjen në ndihmë mësuesi.

Secili grup organizon informacionin në fleta formati. Grupe të ndryshëm punojnë me lapustilë

me një ngjyrë të caktuar. Në fund të tëra përgjigjet e tyre organizohen në një tabelë të vetme që

mund të shkruhet nga mësuesi në dërrasë. Një përfaqësues nga secili grup plotëson kolonën

përkatëse të kësaj tabele në dërrasën e zezë me shkumës me ngjyrë.

VETITË FIZIKE / VETITË KIMIKE



Tabela numër 1

VETITË FIZIKE


‐ janë të butë,priten lehtë me

thikë dhe ruhen në enë me

vajguri

‐ kanë shkëlqim metalik,

ngjyre te argjendte

‐ shkrijnë në temperatura të

ulëta

‐ kanë dendësi më të vogël se

uji

‐ kanë pikë vlimi të ulët

‐ janë në gjendje të ngurtë dhe formojnë rrjeta

kristalore

‐ përcjellin mirë nxehtësinë

dhe elektriciteti

‐ janë në gjendje të ndryshme

fizike:

‐ fluor gaz reaktive me

ngjyrë të verdhë të zbehtë

‐ klori gaz me ngjyrë të

gjelbër të zbehtë

‐ bromi lëng me ngjyrë të

kuqe të forte

‐ jodi substancë e ngurtë dhe formon Kristale me ngjyrë

gri, avuj ngjyrë vjollcë

‐ digjen me flakë të

ndryshme.

‐ janë të gjithë helmues.

‐ pikat e vlimit rriten.

‐ u zbuluan në vitin 1890 ‐ i pari u zbulua Heliumi

‐ i fundit u izolua si gaz Radoni.(1909)

‐ të gjitha gazet ideale janë pjesë e atmosferës, 1%

‐ nga gaze inerte—gaze

idealë

‐ kanë pika vlimi dhe shkrirje

shumë të ulët

‐ Përdorimet:

He – në balonat fluturuese

Ar – gaz për ë mbushur

llambat për ndriçim

Ne – shumë i përdorshëm

për ndriçim

Gaze të ndryshme japin

ngjyra të ndryshme

Tabela numër 2

VETITË KIMIKE

Grupi i IA Grupi i VIIA

Jane shume aktive.

1‐Veprimi me ujin

i vrullshëm

i

vrullshëm

me

shpërthim

2‐Veprimi me O2

3‐Veprimi me HCl

4‐Veprimi me jometalet

Kujdes!

Në drejtimin nga lart poshtë këto veti në

grupin e IA vijnë duke u forcuar.

Janë jometalet më aktivë të SP

1‐Veprimi me metalet.

(Al i ngrohur më pare

kur kalohet në një rrymë gazi klor, metali do

çlirojë dritë dhe do formohet kripa)

(pluhur Al me pluhur I në

prani të disa pikave ujë, reaksion egzotermik,

shoqërohet me avuj ngjyrë vjollcë)

2‐Veprimi me jometalet.

3‐Veprimi me hidrogjenin.

4‐Veprimi me oksigjenin.

2 2 2 32 3 2Cl O Cl O

5‐Veprimi me ujin.

(ujë i kloruar )

Reaksione zëvendësimi njëfish, tregojnë për

shkallën e aktivitetit të metaleve.


Franciumi, ( Fr) metali më aktiv i SP

Është shumë radioaktv dhe shumë i

rrallë.

2

2 2

2 2

?

2 2

2 2

Cl KF

Cl KBr KCl Br

Cl KJ KCl J

Kujdes!

Në drejtimin nga lart poshtë këto veti në grupin e

VIIA vijnë duke u dobësuar.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Parashikim nga termat paraprakë

Për të realizuar një mbyllje sa më të këndshme të orës së mësimit, mësuesi ju jep nxënësve disa

fjalë: Sistemi periodik, nxënës, laborator, njohuri, aktivitet (kimik)

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë ti përdorë në një shkrim të shkurtër. Shkrimi mund të jetë,

një paragraf, një tregim, një ese….., nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas

dëshirës atë që mund të bëjnë më mirë. Ju jepet koha e mjaftueshëm për të realizuar detyrën e

dhënë. Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.

Konkluzion! Vetitë e elementeve brenda një grupi pavarësisht se kanë numër të njëjtë

elektronesh valentore, kanë aktivitet të ndryshëm kimik që varet nga pozicioni i tyre në

Sistemin Periodik.



Punon sipas detyrave në grup.

Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë brenda grupeve duke u bazuar në

pozicionin e tyre në Sistemin Periodik

Përshkuan karakteristikat e përgjithshme të elementeve të grupeve IA,VIIA, VIIIA.

Përshkuan me fjalë vetitë fizike të elementeve të grupeve IA,VIIA, VIIIA

Shpjeguan me anë të reaksioneve kimikë vetitë kimike të elementeve të grupeve IA,VIIA, VIIIA

Vërtetuan parashikimin e tyre mbi ndryshimin e vetive brenda në grup për elementet e

grupeve IA,VIIA, VIIIA.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi:

Ato mund të jenë:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës,






Tema mësimore: Prirjet përgjatë një periode


Shkrim i lirë. Shkolla ka qenë elementi më i rëndësishëm në formimin tuaj. Si do të gjykoni ju

mbi ndryshimet që keni pësuar ju dhe shokët tuaj nga klasa e parë në klasën e dhjetë. Nga ana

tjetër si mendoni ju, a ka ndryshime midis nxënësve të së njëjtës klasë ose nxënësve që ndodhen

në të njëjtin paralel.

A mund të vini një shenjë paralelizmi midis ndryshimeve të tilla dhe ndryshimeve që pësojnë

vetitë e elementeve në grupe dhe perioda? Jo, pse? Po, pse?


identifikon konceptet rreze atomike, elektronegativitet, afri për elektronin dhe potencial

jonizimi

tregon ndryshimin e vetive të elementeve brenda periodës (dhe ne grup)

parashikon reaktivitetin e mundshëm të elementeve brenda një periode.

përshkruan vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare pikën e shkrirjes, dendësinë, reaktivitetin,

formimin e joneve me ngarkesa të ndryshme dhe përdorimin e tyre si katalizatorë.

Burimet:


projektor CD; Sistem

periodik; Fleta formati





shoqërore

Fjalët kyçe

Periodë; Metale kalimtarë; Rreze

atomike; Elektronegativitet; Afri

për elektronin; Potencial

jonizimi


I) Veprimet në situatë ‐ Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi prezanton para nxënësve “situatën e të nxënit”.

Shkolla ka qenë elementi më i rëndësishëm në formimin tuaj. Si do të gjykonit ju mbi ndryshimet që keni

pësuar ju dhe shokët tuaj nga klasa e parë në klasën e dhjetë. Nga ana tjetër si mendoni ju, a ka ndryshime

midis nxënësve të së njëjtës klasë ose nxënësve që ndodhen në të njëjtin paralel. A mund të vini një shenjë

paralelizmi midis ndryshimeve të tilla dhe ndryshimeve që pësojnë vetitë e elementeve në grupe dhe

perioda? Jo, pse? Po, pse?

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Disa prej tyre mund të thonë JO, dhe disa të

tjerë mund të mendojnë Po. Është detyrë e mësuesit t’i japë diskutimit drejtimin e duhur.

Kujdes! Diskutimi duhet të zhvillohet me dy drejtime kryesore:

A) Krahasimi i ndryshimeve të elementeve në grupe me ndryshimet që kanë pësuar nxënësit në

vite që mund të jenë, ndryshime fizike, ndryshime në nivelin e njohurive, ndryshime në

mënyrën se si e kuptojnë dhe e perceptojnë jetën, shoqërinë mjedisin. Këto mund të jenë në

nivelin rritës ose zbritës.

B) Krahasimi i ndryshimeve të elementeve brenda një periodë me ndryshimin e natyrave dhe

karakteristikave të nxënësve të një klase apo një paraleli të tërë. Ndryshimet e nxënësve mund të

jenë) në nivelin e njohurive (pra ata variojnë nga nxënës të mirë, shumë të mirë, të shkëlqyer), në

fushat ku janë më të talentuar ose të aftë (grupi i letrarëve, i matematicienëve, i artistëve, i


sportistëve, gjeografëve) në mënyrën e të sjellurit (të qetë, aktiv, shumë aktiv).

II) Trajtimi i situatës ‐ Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Në vazhdim të diskutimit mësuesi për të arritur në konkluzione t e duhura harton për nxënësit

disa pyetje: Si është ndërtuar sistemi periodik?

Nxënësi. SP është i ndërtuar nga kolona vertikale (grupet 8A dhe 8B ) dhe kolona horizontale

(periodat).

Sa blloqe elementesh mund të shohim në SP?

Nxënësi: Në SP mund të shohim katër blloqe elementesh, që janë:

blloku i metaleve

blloku i jometaleve

blloku i metaleve kalimtarë

blloku i lantanideve dhe aktinideve

Kush janë grupet kryesore të SP?

Nxënësi: Grupet kryesorë të SP janë grupet A, janë tetë grupe A dhe secili grup shënohet me

numër romak.

Çfarë të dhënash na jep numri i grupit dhe numri i periodës?

Nxënësi: Numri i grupit tregon:

Numrin e elektroneve në shtresën e jashtme.

Numrin e elektroneve valentore.

Valencën maksimale në lidhje me oksigjenin.

Ndërsa numri i periodës tregon numrin e shtresës së jashtme elektronike të elementeve.

A mundet që vetëm duke njohur pozicionin e elementeve në SP të japim karakteristikat kryesore të këtyre

elementeve?

Nxënësi: Po sigurisht mjafton themi gr. IA, dhe ne mund të listojmë ose të japim shumë të

dhëna për këtë grup...etj.

Si ndryshojnë vetitë e elementeve brenda një grupi?

Nxënësi Nga lart poshtë vetitë elementeve (dhe të përbërjeve që ato formojnë) të grupeve të

ndryshme ndryshojnë dhe nuk janë të njëjta pavarësisht se kanë të njëjtin numër

elektronesh në shtresën e jashtme

Po vetitë e elementeve të një periode a shfaqin ndryshime kur kalojmë nga e majta në të djathtë në SP?

Nxënësi: Edhe vetitë e elementeve brenda një periode ndryshojnë nga veti metalike, në metale

kalimtarë, në metaloide dhe më pas në veti jometalike.

Kush ndikon në ndryshimin e këtyre vetive?

Nxënësi: Në ndryshimin e vetive të elementeve në SP një rol të rëndësishëm kanë:

Rrezja atomike

Potenciali i jonizimit

Afria për elektronin

Elektronegativiteti

Çfarë përfaqësojnë këto madhësi?

Nxënësi: ‐ Rrezja atomike përfaqëson gjysmën e gjatësisë së lidhjes midis dy atomeve.


‐ Potenciali i jonizimit shpreh sasinë e energjisë që çlirohet gjatë largimit të një

elektroni nga atomi dhe shënohet me I.

‐ Afria për elektronin tregon sasinë e energjisë që merret gjatë marrjes së një elektroni

në atom dhe shënohet me A.

‐ Elektronegativiteti është aftësia e elementeve për të tërhequr drejt vetes çiftin

elektronik të përbashkët. Elektronegativiteti shprehet si shumë e potencialit të

jonizimit me afritë për elektronin.

Si ndryshojnë këto veti në Sistemin Periodik?

Nxënësi: Të gjitha këto veti variojnë në mënyra të ndryshme.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Organizues grafik i analogjisë

Ju jepen nxënësve një fletë pune në të cilën ata duhet të organizojnë të gjitha konceptet e deritanishme.

Fleta e punës do të kishte pamje të tillë:


Situata quhet e realizuar kur nxënësit:

• Punon sipas detyrave në grup.

• Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë brenda një grupi në Sistemin

Periodik.

• Parashikuan ndryshimin e vetive të elementeve kimikë në periodë në Sistemin Periodik.

Vetitë metalike forcohen Rrezja rritet (I) Potenciali i jonizimit zvogëlohet (A)Afria për elektronin zvogëlohet En=I+A, En zvogëlohet Janë elektropozitivë

Veti metalike metale kalimtarë metaloide jometale gaze inerte

1

2

3

4

5

6

7

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA IA

IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB Metale kalimtare Janë të rëndë dhe të fortë Kanë dendësi të lartë Kanë pikë shkrirje dhe vlimi të lartë Shfaqin më shumë se një valencë Formojnë komponime me ngjyra Mund të formojë më shumë se një lloj joni p.sh.,

Vetitë jo metalike forcohen. Rrezja zvogëlohet. (I) Potenciali i jonizimit rritet (A)Afria për elektronin rritet En=I+A, En rritet Janë elektronegativë.

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA VIIIA IA

IIIB IVB VB VIB VIIB VIIIB IB IIB

1

2

3

4

5

6


• Përshkuan karakteristikat e përgjithshme të elementeve të metaleve kalimtarë.

• Përshkuan me fjalë vetitë fizike të elementeve.

• Realizuan lidhjen midis ndryshimit të vetive të elementeve në grupe dhe në perioda me

konceptet mbi rrezen atomike, potencialin e jonizimit, afrinë për elektronin dhe

elektronegativitetin.

• Vërtetuan parashikimin e tyre mbi ndryshimin e vetive të elementeve në grup dhe në

periodë gjithashtu.



Ato mund të jenë:




realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore...etj.



Tema mësimore: Lidhja kimike tek elementet kimike


“Ura lidhëse” – Shiu kishte ditë që nuk pushonte, sa vinte dhe gjithnjë bëhej më i fortë dhe i

furishëm. I gjithë qyteti ishte në një kaos të vërtetë, të gjithë ishin të shqetësuar, në qoftë se do

vazhdonte me këtë intensitet kush e di se çfarë mund të ndodhte. Papritur në rrugën kryesore u

shfaq një rrymë shumë e madhe dhe e fortë uji, e cila e ndau qytetin në dy pjesë komplet të veçuara

nga njëra tjetra. Kaluan ditë, koha u qetësua, shirat pushuan por ajo rrymë e madhe uji ngeli aty,

dukej sikur natyra kishte luajtur shumë ashpër, një lumë në mes të qytetit ishte më e pa imagjinuara

që mund të ndodhte. Qyteti ishte ndarë më dysh, ishin ndarë familje, qytetarë, shokë, miq, të

dashur, ishin ndarë fëmijët e kopshteve dhe shkollave, ishin ndarë institucionet e ndryshme, zyrat,

administratat, pra ishte veçuar dhe shkëputur gjithçka. Ashtu të ndara dy gjysmat e qytetit

s’mund të ekzistonin, s’mund të ishin të lumtura, duhej patjetër të bashkoheshin, duhej patjetër të

krijonin mënyra komunikimi. Ishte domosdoshmëri që të dyja anët e qytetit të kontribuonin në të

njëjtën mënyrë, me të njëjtën forcë, duhej të vendosnin “urën lidhëse” që gjithçka të kthehej në

normalitet, që gjithçka të funksiononte dhe të ekzistonte. Çfarë përfaqëson për ju “ura lidhëse” nga

ana kimike. Cilat grimca nuk mund të qëndrojnë te veçuara në hapësirë por kanë nevojë të

kombinohen më tej...? A janë këto grimca atomet, si organizohen ato më tej, në sa lloj mënyrash?


Nxënësi:

Koncepton drejt shprehjen” lidhje kimike”.

Identifikon llojet e lidhjeve kimike tek elementet kimike, metalet dhe jometalet.

Identifikon llojet e lidhjeve kimike tek komponimet kimike.


Përshkruan lidhjen metalike tek metalet si një rrjet kristalore tё joneve pozitive në një ʺdet

elektroneshʺ në funksion të përcjellshmërisë elektrike dhe petëzimit të metaleve.

Përshkruan lidhjen kovalente tek jometalet si lidhje me anë të çifteve të përbashkëta elektronikë

Ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje kovalente.

Analizon llojet e lidhjeve lidhjet kimike bazuar në forcat elektrostatike dhe mënyrën e

formimit të çifteve tё përbashkëta elektronike.

Shpjegon se vetitë e një numri të madh të lëndëve kimike përcaktohen nga lloji i lidhjes

kimike që ato përmbajnë, mënyra e formimit, fortësia e lidhjeve si dhe nga forcat

ndërmolekulare duke identifikuar që vetë atomet nuk shfaqin këto veti.

Burimet:


projektor; CD; Sistem

periodik; Fleta formati,

plastelinë,fije shkrepëse,

lapustila





shoqërore

Fjalët kyçe

Lidhje kimike; Lidhje metalike;

Lidhje kovalente jopolare;

Lidhje kovalente polare; Lidhje

jonike; Çift i përbashkët

elektronik; Jon



Mësuesi prezanton nxënësve “situatën e të nxënit”, kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë

imagjinatën për të perceptuar në mënyrën e duhur gjithçka që ata do dëgjojnë. Nxënësit dëgjojnë

me vëmendje të gjithë materialin. Fillojnë të diskutojnë në lidhje me pjesën dhe situatën që shtrohet

aty. Përpiqen të japin përgjigje për pyetjen kryesore që shtrohet në material duke risjellë në kujtesë

njohuritë e tyre në kimi. Mendimet dhe përgjigjet janë të formave të ndryshme, ata dëgjojnë dhe

respektojnë mendimin e gjithsecilit. Diskutime mbyllen me një konkluzion të përbashkët:

“Ura lidhëse” nuk është gjë tjetër veçse simbol i lidhjes kimike, ashtu si atomet nuk mund të qëndrojnë të

veçuar por me anë të elektroneve valentore bashkohen për të formuar molekula, ashtu edhe pjesët e ndara të

qytetit nuk mund të funksiononin të veçuar, që gjithçka të ishte e qëndrueshme duhej të sigurohej komunikimi

me anë të urës lidhëse. Kjo urë lidhëse krijohet si rezultat i bashkëveprimit midis atomeve tek lidhja kimike, apo

bashkëveprimit midis qytetarëve tek dy gjysmat e qyteteve.

II) Trajtimi i situatës ‐ Diskutimi i njohurive paraprake

Mësuesi prezanton nxënësve ‘’rezultatet e të nxënit ‘’në përmbushje të interesave të tyre. Në

përputhje me këto rezultate të nxëni ai harton disa pyetje rreth konceptit mbi lidhjet kimike.

Ç’janë lidhjet kimike? ‐‐‐Forcat që mbajnë atomet të bashkuara në molekula.

Sa lloj lidhjesh kimike njihni?‐‐‐Lidhjen kovalente të pastër, kovalente polare dhe jonike.

Ç’është lidhja kovalente e pastër?‐‐‐Lidhja kovalente e pastër është lidhja që realizohet midis dy

atomeve të njëjtë me anë të çifteve elektronikë të përbashkët p.sh. .

Ç’është lidhja kovalente polare?‐‐‐Lidhja kovalente polare është lidhja kimike që realizohet midis

dy atomeve të ndryshëm me anë të çifteve elektronike të përbashkët p.sh.

Ç’është lidhja jonike?‐‐‐Lidhja jonike është lidhje që realizohet midis joneve p.sh.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përvijimi i koncepteve /Hartë koncepit

Mësuesi falënderon nxënësit për përgjigjet e dhëna dhe i orienton ata për më tej. Mësuesi citon:

Lidhjet kimike mund t’i grupojmë edhe në mënyrë tjetër.

Duam të dimë prej jush:


Si mund ti grupojmë ndryshe lidhjet kimike

Si organizohen në molekula atomet e metaleve metalet, po atomet e jometaleve.

Cilat janë lidhjet kimike tek komponimet kimike.

Mësuesi paraqet në tabelë një skemë të thjeshtë për lidhjet kimike. Në këtë skemë synohet të

përmblidhet informacioni për lidhjet kimike tek elementet dhe komponimet. Nxënësit në grupe

pajisen me fleta pune që do të kishin të njëjtën strukturë si skema në tabelë.

Skema në fillim do të kishte pamje të tillë.

Secili grup punon në mënyrë të pavarur për të organizuar sa më saktë të dhënat.Ata i

kushtojnë rëndësi përshkrimit dhe mënyrës së ndodhjes të secilës lidhje kimike. Do ishte

shumë interesante paraqitja në hapësirë e lidhjes metalike dhe kovalente. U kërkohet nxënësve

që duke shfrytëzuar imagjinatën dhe mjetet e punës, (letra të bardha, lapustila, plastelinë,

kunja shkrepësesh) të modelojnë disa lloj përbërjesh kimike (kryesisht ato me lidhje kovalente).

Ju jepet nxënësve koha e nevojshme për të realizuar modelet e lidhjeve dhe skemën gjithashtu.

Të gjitha grupet tregojnë modelimet e tyre. Në fund një përfaqësues nga secili grup prezanton

para klasës informacionin e përmbledhur.

Skema përfundimtare në tabelë pas diskutimit në klasë do të ishte:

Skema përfundimtare

Lidhja kimike tek komponimet Lidhja kimike tek elementet

Lidhja kovalente: Lidhja metalike:

Lidhja kimike

Lidhja kovalente polare Metalet Jometalet

Lidhja jonike

Lidhja kovalente e pastër:-Midis dy atomeve të njëjtë, me anë të çifteve elektronike të përbashkëta. -Dy jometale të njëjtë, En o -Molekula apolare. -Çifti vendoset në mes dhe i takon njëkohësisht të dy atomeve. -Çdo atom kontribuon me një elektron -P.sh:

( një lidhje ) ( një lidhje )

O:: O (dy lidhje ) ( tre lidhje )

Jometale si C dhe Si nuk formojnë molekula të thjeshta. Ato ekzistojnë si struktura molekulare gjigante që lidhen me lidhje kovalente.

Lidhja metalike: -Metalet pak elektrone në shtresën e jashtme. -Çdo metal humbet elektrone. -Atomet kthehen në jone pozitivëndëkohë elektronet janë të shumtë, të lirë dhe quhen të lëvizshëm. -Bërthama nuk ndryshon PRA: Strukura e metalit, jone pozitivë të bashkuar të rrethuar nga një det elektronesh të lëvizshme të cilët janë te delokalizuar, i takojnë të gjithë joneve njëkohësisht. -Përcjellshmëria elektrike e metaleve i dedikohet elektroneve të lira.

Lidhja kimike tek komponimet Lidhja kimike tek elementët

Lidhja kimike

Lidhja kovalente polare Metalet Jometalet Lidhja jonike




Analizuan me shumë kujdes situatën e të nxënit

Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup në lidhje me situatën e të nxënit.

Argumentuan pse kuptimi mbi “urën lidhëse” është paralel me lidhjen kimike.

Treguan si formohet lidhja metalike tek metalet dhe lidhja kovalente tek jometalet.

Ndërtuan diagrame të substancave të thjeshta me lidhje kovalente të pastër (H2, O2, Cl2)

Bën dallimin midis lidhjes metalike tek metalet dhe lidhjes kovalente tek jometalet.



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit ose nga fletorja e punës;


realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore... etj.



Tema mësimore: Lidhja kimike tek komponimet


https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/lidhja‐kovalente(I,II)

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/lidhja‐jonike(I,II)

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/2‐5‐lidhja‐metalike


Nxënësi:

Identifikon llojet e lidhjes kimike tek komponimet kimike (kavalente polare dhe jonike)

Përshkruan formimin e lidhjes kovalente polare tek komponimet kimike

Përshkruan formimin e lidhjes jonike midis metaleve dhe jometaleve.

Shpjegon formimin e lidhjes jonike bazuar në transferimin e plotë të elektroneve.

Ndërton diagrame të substancave të thjeshta me lidhje kovalente polare dhe jonike

Bën dallimin midis një joni të thjeshtë dhe një joni poliatomik.

Krahason natyrën dhe formimin e lidhjeve kimike në komponimet jonike, komponimet kovalente

me molekula të thjeshta, struktura kovalente me përmasa të mëdha, polimerёt dhe metalet.

Shpjegon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit në përbërjet jonike dhe kovalente

bazuar në forcat tërheqëse

Burimet:

teksti i kimisë;video –projektor;

CD; Sistem periodik; Fleta

formati, plastelinë, fije

shkrepëse, lapustila





shoqërore

Fjalët kyçe

Lidhje kovalente polare;

Lidhje jonike; Jon i thjeshtë;

Jon poliatomik




Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon situatën e të nxënit, në përmbushje të interesave

të nxënësit.Siguron burimet e domosdoshme për fillimin e orës së mësimit. Paraqet para

nxënësve materialin filmik qe jep informacion për “lidhjen kimike”. Duke parë materialin

filmik nxënësit mund të hartojnë disa pyetje:

Cilat janë lidhjet kimike në komponimet kimike?Si realizohet lidhja kovalente në komponimet kimike?

Si realizohet lidhja jonike në komponimet kimike? Ku qëndrojnë dallimet midis llojeve të ndryshme të

lidhjes kimike?A mund të veçoni se cilat substance kanë lidhje kovalent apo jonike?A ndikon natyra e

lidhjes në vetitë fizike të substancave të caktuara?

Mësuesi verifikon përzgjedhjen dhe kuptimin nga nxënësit të situatës dhe të rezultateve të të

nxënit. Kërkon nga nxënësit që të shfrytëzojnë më së miri këtë burim informacioni. Nxënësit

organizohen në grupe duke shkëmbyer mendime dhe nxjerrë konkluzione përkatëse.

II) Trajtimi i situatës ‐ Mendo, shkëmbe mendim, puno në grup /Hartë koncepti

Nxënësit organizojnë të dhënat mbi lidhjen kovalente dhe jonike në fletë pune të përgatitur nga

ata vetë.

Grupi i parë: Përshkruan lidhjen kovalente dhe modelon disa përbërje kovalente.

Lidhja

kovalente

‐ Realizohet me anë të çifteve elektronikë të përbashkët

‐ Midis dy atomeve të ndryshëm ( të dyja jometale ) 1.7En

‐ Secili çift formohet duke kontribuar secili atom me një elektron.

‐ Marrin pjesë dy atome me shumë elektrone në shtresën e jashtme.

‐ Çifti zhvendoset pjesërisht drejt elementit më elektronegativ.

‐ Molekula polarizohet drejt elementit më elektronegativ H Cl

;

;

;

Grupi i dytë: Përshkruan lidhjen jonike dhe modelon disa komponime joni

Lidhja

jonike

‐ Realizohet me anë të transferimit të elektroneve midis një metali dhe një jometali

‐ Gjatë transferimit formohen jone pozitivë dhe negativë.

Metalet japin elektrone formojnë gjithmonë jone pozitivë

Jometalet marrin elektrone dhe formojnë jone negative.

‐ Dy atomeve që kanë ndryshim të madh në numrin e elektroneve në shtresën

e jashtme 1.7En

‐ Çifti zhvendoset plotësisht drejt elementit më elektronegativ, formohen

jonet

P.sh:

‐ Komponimet jonike mund të përmbajnë

Jone të thjeshta ‐ një lloj atomi p.sh:


Jone poliatomikë ‐ grup atomesh që lidhen me lidhje kovalente

Qëndrueshmëria realizohet si pasojë e tërheqjes midis joneve me shenjë të kundërt.

Grupi i tretë: Përshkruan vetitë fizike të komponimeve jonike dhe kovalente.

Vetitë fizike

Komponimet kovalente Komponimet jonike

‐ Në temperaturën e dhomës janë në gjendje

të lëngët ose të gaztë

‐ Kanë pika të shkrirje dhe vlimit të ulëta.

‐ Janë të tretshëm në tretës organikë si:

(etanol, metilbenzen ) shumë pak të

tretshëm në ujë.

‐ Nuk e përcjellin rrymën elektrike.

‐ Në temperaturën e dhomës janë në gjendje të

ngurtë me strukturë kristaline. (jonet pozitive

dhe negative vendosen në mënyrë të rregullt

në rrjetën kristalore dhe qëndrojnë pranë njëri‐

tjetrit.

‐ Kanë pika të shkrirje dhe vlimit të larta.

‐ Janë të tretshëm shpesh në ujë, nuk treten në

tretësa organikë.

‐ E përcjellin rrymën elektrike.

Grupi i katërt: Tabelë krahasuese ku jepen të katër lidhjet kimike

Lidhja kimike në elementet Lidhje kimike në komponimet

Lidhja metalike

(midis metaleve )

Lidhja kovalente

jopolare

(midis jometaleve )

Lidhja kovalente

polare

( midis jometaleve)

Lidhja jonike

(midis një metali dhe

një jometali)

‐ Metalet pak

elektrone në shtresën

e jashtme.

‐ Çdo metal humbet

elektrone

‐ Atomet kthehen në

jone pozitivë

ndërkohë elektronet

janë të shumtë, të

lirë dhe quhen të

lëvizshëm.

‐ Bërthama nuk

ndryshon

PRA:

‐ Struktura e metalit,

jone pozitivë të

bashkuar të rrethuar

nga një det

elektronesh të

lëvizshme të cilët

janë te delokalizuar,

i takojnë të gjithë

joneve njëkohësisht.

‐ Realizohet me anë të

çifteve elektronikë të

përbashkët

‐ Midis dy atomeve të

njëjtë (të dyja jometale

)

‐ Secili çift formohet

duke kontribuar çdo

atom me një elektron

‐ Marrin pjesë dy

atome me të njëjtin

numër elektronesh në

shtresën e jashtme.

En o

‐ Molekula polare.

‐ Çifti vendoset në

mes dhe i takon

njëkohësisht të dy

atomeve.

O:: O

‐ Realizohet me anë

të çifteve elektronikë

të përbashkët


ndryshëm (të dyja

jometale )

‐ Secili çift formohet

duke kontribuar çdo

atom me një elektron.

‐ Marrin pjesë dy

atome me shumë

elektrone në shtresën

e jashtme. 1.7En

‐ Molekula

polarizohet pjesërisht

Çifti zhvendoset

pjesërisht drejt

elementit më

elektronegativ.

‐ Realizohet me anë

të joneve.


ndryshëm (metal me

jometal).

‐ Jonet formohen nga

transferimi i

elektroneve nga

metali tek jometali.

‐ Dy atomeve që kanë

ndryshim të madh në

numrin e elektroneve

në shtresën e jashtme.

1.7En

‐ Molekula shume e

polarizuar, formohen

jonet

‐ Çifti zhvendoset

plotësisht drejt

elementit më

elektronegativ.


‐ Përcjellshmëria

elektrike e metaleve

i dedikohet

elektroneve të lira.

Formojnë struktura

gjigante metalike

Jometalet –lidhje

kovalente

Molekula të thjeshta Molekula gjigante Jometalet i gjejmë

edhe si atome të

veçuara (gazet ideale)

Komponimet

jometalike me lidhje

kovalente formojnë:

molekula të thjeshta struktura gjigante molekulare

Komponimet jonike

formojnë

Struktura gjigante jonike

Konkluzion! “ Natyra e lidhjes kimike është një e vetme dhe nuk ka ndryshime parimore në

mekanizmin e formimit të lidhjeve kovalente, kovalente polare dhe jonike. Lidhjet kimike

dallohen vetëm nga shkalla e polarizimit të resë elektronike të përbashkët. Kur polarizimi

mungon (dy atome të njëjtë) lidhja është kovalente e pastër kur polarizimi është i vogël (dy

jometale), lidhja quhet kovalente polare dhe kur polarizimi është i madh(metal dhe jometal

lidhja quhet jonike. Atomet e elementeve që marrin pjesë në lidhje kimike synojnë

gjithmonë të arrijnë strukturën e gazeve të plogët që ndodhen më afër tyre në SP.’’

III) Përmbyllja e situatës ‐ Shkrimi i shpejtë

Nxënësit organizohen në grupe dhe listojnë substanca që shfaqin lidhje kimike të llojeve të

ndryshme. Grupi që liston më shumë substanca shpallet fitues.

Lidhje

metalike

Lidhje kovalente e

pastër

Lidhje kovalente

polare

Lidhje jonike

Na, Fe,K..... H2,Cl2, N2...... HCl,OF2, PH3, HI..... NaCl, MgO,.......



Punuan sipas detyrave dhe roleve në grup.

Shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit.

Kuptuan situatën dhe analizuan shumë mirë atë.

Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup

Zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë në

lidhje me lidhjen kimike tek komponimet kimike

Duke parë të tëra lidhjet kimike së bashku krahasuan dhe treguan cila prej tyre është më e

fortë dhe pse?

Ndërtuan dhe modeluan lidhje kimike të llojeve të ndryshme për elemente ose komponime

kimike.



Ato mund të jenë:


pyetje dhe detyra nga fletorja e punës;


realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si tema mësimore …..etj




Tema mësimore: Formulat kimike të elementeve dhe kompozimeve


A ka rëndësi përdorimi i simboleve kimikë, po, jo, pse?


Nxënësi:

Përdor simbolet kimike për të shkruar formulat e elementeve dhe komponimeve tё thjeshta

jonike dhe kovalente.

Realizon lidhjen midis koncepteve valencë dhe ngarkesë e jonit.

Zbaton me përpikmëri rregullën e kryqit në shkrimin e formulave jonike dhe kovalente që

kanë një atom qendror.

Respekton valencën në shkrimin e formulave kimike kovalente poliatomike

Përmbledh të gjitha rregullat për shkrimin e oksideve, acideve, bazave, dhe kripërave.

Fiton aftësi në shkrimin e formulave kimike

Burimet:

teksti i kimisë; skeda me formula të

ndryshme; tabela të gatshme, /tabak

letre; Lapustila me ngjyra; Sistem

periodik




Fizikën; TIK‐un; Mjedisin

Fjalët kyçe

Valence; Atom

qendror; Okside;

Acide; Baza; Kripëra


I) Përshkrimi i situatës ‐ Rrjet diskutimi

Shtron para nxënësve pyetjen: A ka rëndësi njohja e simboleve të elementeve kimike?

Organizon me nxënësit një diskutim të gjerë rreth kësaj pyetje. Nxënës të ndryshëm mbrojnë

mendimin pro/kundër. Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë. Është e rëndësishme të

argumentojnë mendimin e tyre.

A ka rëndësi njohja e simboleve të elementeve kimike?

PRO KUNDËR

Çdo objekt ka një emër

Është më lehtë të komunikosh

Është më lehtë t’i njohësh

Është më lehtë t’i shkruash, ti ndash,

Lehtëson veprimet …

Lehtëson shkrimin e reaksioneve kimikë etj.

Më mirë fjalët se sa simbolet

alumin, hekur,bakër

Nuk ngatërrohemi me shkurtimet

Janë shumë simbole, si mbajmë mend …

II) Veprimet në situatë ‐ Veprimtari mendim i drejtuar

Nxënësit organizohen në grupe (mund të punojnë edhe në dyshe). Sjellin në kujtesë informacionin

mbi substancat e pastra dhe përzierjet. Në këtë moment ata duhet t’i përgjigjen disa pyetjeve:

Kush bën pjesë në substancat e pastra? ‐ Substanca të pastra janë ato substanca që nuk ndahen më tej.

Ç’janë substancat e thjeshta?‐ Janë substanca të përbëra vetëm nga një lloj atomi (elementet)


Ç’janë substancat e përbëra? ‐ Janë substanca të përbëra nga dy ose më shumë lloje atomesh.

(komponimet)

Kush bën pjesë tek substancat e përbëra? ‐ Në këto substanca bëjnë pjesë oksidet acide, oksidet bazikë,

acidet, bazat dhe kripërat.

Të organizuar në grupe duke shfrytëzuar të gjitha burimet e mundshme të informacionit

nxënësit sjellin njohuritë mbi emërtimin e substancave të përbëra Grupe të ndryshëm japin

informacion për një grup të caktuar përbërjesh.

Grupi i parë: Emërtimi i oksideve acidë dhe bazikë

METALET (okside bazike ) JOMETALET (okside acide )

2x I I

xM O 2x II

xJM O

IA IIA IIIA IVA VA VIA VIIA

2 1I IIM O

2 2II IIM O ≈ II IIM O

CuO

2 3III IIM O

Al2O3

Fe2O3

Mn2O3

2 2II IIJM O

2 4IV IIJM O

CO

CO2

2 3III IIJM O

2 5V IIJM O

P2O3

P2O5

II IIJM O

2IV IIJM O

3VI IIJM O

SO

SO2

SO3

2I IIJM O

2 3III IIJM O

2 5V IIJM O

2 7VII IIJM O

J2O; J2O3; J2O5;J2O7

Grupi i dytë: Emërtimi i bazave:

EMËRTIMI I BAZAVE

Grupi i tretë: Emërtimi i hidroacideve.

EMËRTIMI I

HIDROACIDEVE

I IH F Ac + fluor + hidrik

I IH Cl Ac + klor + hidrik I IH Br Acidi + rrënja + hidrik Ac + brom + hidrik

I IH J Ac + jod + hidrik

2I IIH S Ac + sulf + hidrik

Grupi i katërt: Emërtimi i oksiacideve.

EMËRTIMI I OKSIACIDEVE ( )

Acid +rrënja +ik

2 4

VIH S O 2 3IVH S O 3

V OHN 2IIIHN O 3 3

IIIH P O 2 3IVH C O

24SO 2

3SO 3NO 2NO 34PO 3

3PO 23CO


Valencë e lartë

Acid +rrënja +or

Valence e ulët

Acid

Sulfurik

Acid

Sulfuror

Acid

Nitrik

Acid

Nitror

Acid

Fosforik

Acid

fosforor

Acid

Karbonik

Grupi i pestë: Emërtimi i kripërave

EMËRTIMI I KRIPËRAVE

: Kripërat e

hidroacideve

Rrënja(X) +ur

+metali

: Kripëra të oksiacideve

Rrënja +at +metali ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐Rrënja +it +metali

NaFNaClNaJNaBr

2Na S

2MgF

2MgCl

2MgJ

2MgBr

MgS

3AlF

3AlCl

3AlJ

3AlBr

2 3Al S

2 4Na SO

4CaSO

2 4( )Al SO

Sulfate

2 3Na SO

3CaSO

2 3( )Al SO

Sulfite

3NaNO

3( )Ca NO

3 3( )Al NO

Nitrate

2NaNO

2( )Ca NO

2( )Al NO

Nitrite

3 4Na PO

3 4( )Ca PO

4AlPO F

osfate

3 3Na PO

3 3( )Ca PO

3AlPO

Fosfite

Karbon

ate

Kujdes! Në të gjitha emërtimet e përbërjeve një rol shumë të rëndësishëm ka valenca e

elementeve e cila nga ana sasiore është e barabartë me numrin e elektroneve valentore në

shtresën e jashtme të elementit.

Nxënësit duke bashkëpunuar në grup, duke kërkuar ndihmën e mësuesit dhe duke shfrytëzuar

burimet e informacionit përfundojnë punët në grupe. Grupet e nxënësve mund të këmbejnë në

këtë moment punën e tyre me punën e grupeve të tjera. Secili grup merr parasysh edhe mendimet

e grupeve të tjera dhe bën rregullimet e fundit. Në fund secili grup prezanton para klasës punën e

realizuar. Kur gjithçka është prezantuar tabelat mund të vendosen në vende të dukshme në

ambientet e klasës për të shërbyer si material ndihmës për punën e nxënësve

II) Përmbyllja e situatës ‐ Rendit grupo emërto

Mësuesi ju jep nxënësve një grup përbërjesh kimike. Ju jepet detyrë që ti grupojnë dhe

klasifikojnë sipas karakteristikave specifike. Gjithçka është përgatitur nga mësuesi më parë në

fleta pune, fletët e punës janë të njëjta për të gjitha grupet:

Fletë pune

Janë dhënë këto përbërje kimike:

2 3 4 2 2 2 2 3 2 5 3, , , , , , , , ( ) , , ,Na O KF H PO SO K S CO MgO CaCl Al OH P O NaCl AlCl ,

2 7 2 3 2 4 2 2 3, , , , , , , , ( ) , , , .HCl NaOH KI Cl O CaO Al S H SO KOH Ca OH HI FeO Al O

Identifikoni dhe gruponi këto përbërje kimike në varësi të karakteristikave sipas tabelës:

Acide H‐X/ H‐OX Baza M‐OH Kripëra Me –X / M‐OX Okside MxOy


Janë vetë nxënësit ata që vlerësojnë njëri‐tjetrin dhe vetëvlerësojnë veten.





Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup


lidhje me lidhjen kimike tek komponimet kimike

Emërtuan praktikisht përbërje të ndryshme



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit; pyetje dhe detyra

nga fletorja e punës; pyetje dhe detyra të hartuara nga vetë mësuesi.



Tema mësimore: Kristalet metalikë dhe aliazhet


“Identifiko dhe veço” (shtrihet në dy orë ) ‐ Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme

që tregojnë: Kristale metali, metale, enë kuzhine, gozhda, monedha metalike, duralumin, tela të

shtyllave elektrike, çelik, grafit, diamant, kuarc, çekiç, gozhdë, tunxh,...etj.


Nxënësi:

Identifikon të gjitha llojet e strukturave të ngurta.

Shpreh mendimin mbi grimcat përbërëse të çdo strukture të ngurtë.

Përshkruan si organizohen këto grimca në kristal tek metalet dhe aliazhet.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përpunohen, petëzohen, telëzohen.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përcjellin rrymën elektrike.

Realizon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit nё kristalet metalike dhe aliazhet

bazuar në ndërtimin e tyre.

Shpreh interes për të përvetësuar njohuritë mbi përdorimet në jetën e përditshme të

kristaleve metalike dhe aliazheve.

Burimet:


projektor; foto të hedhura

në power‐point; pineska





shoqërore

Fjalët kyçe

Struktura metalike; Struktura

jonike; Struktura molekulare

të thjeshta; Struktura

molekulare gjigante; Aliazhe



I) Veprimet në situatë ‐ Brain storming

Nxënësit shikojnë në video –projektor një material të përgatitur në power‐point. Materiali

përmban thjesht foto të objekteve të ndryshme që janë të ndërtuara nga materiale të ndryshme.

Nxënësit në heshtje vrojtojnë me kujdes të gjitha fotot e paraqitura duke u përpjekur të marrin

sa më shumë informacion prej tyre. Mësuesi zhvillon me nxënësit teknikën “Brain storming”.

Mësuesi shkruan në dërrasën e zezë vetëm fjalën “Foto”. Me anë të pyetjeve të njëpasnjëshme

përpiqet të marri sa më shumë informacion nga nxënësit. Nxënës të ndryshëm japin përgjigje të

ndryshme. Të gjitha përgjigjet e tyre shkruhen në tabelë pa i paragjykuar dhe komentuar.

Në fund të teknikës tabela mund të kishte një pamje të tillë.

II) Trajtimi i situatës ‐ Veprimtari e drejtuar

Prezanton rezultatet e të nxënit dhe propozon veprimtarinë që do zhvillojnë në përmbushje të

interesave të nxënësit.

Nxënësit organizohen në grupe. Kanë për detyrë të grupojnë sipas karakteristikave të gjitha

fotot që ata panë në video‐projektor. Për ta realizuar sa më mirë grupimin e fotove, çdo grup ka

në tavolinën e punës të gjitha fotot e printuara. Për t’ju ardhur në ndihmë nxënësve mësuesi i

orienton nxënësit duke ju thënë:

Në të gjitha fotot kishim objekte ose materiale në gjendje të ngurtë,ju duhet ti gruponi

në varësi të strukturës që ato kanë. Para se të veproni po ju ndihmoj duke ju informuar

se substancat e ngurta shfaqen në katër forma strukturore:

1. Struktura metalike gjigante.

2. Struktura jonike.

3. Struktura molekulare gjigante.

4. Struktura që përmban molekula të thjeshta.

Vetëm në këtë moment nxënësit mund të studiojnë me kujdes fotot, të shfrytëzojnë njohuritë

dhe burimet e ndryshme të informacionit për të realizuar grupimin e duhur. Fotot vihen me

pineska në vendet përkatëse që janë caktuar në tabelën e zezë. Nxënësit edhe mund të gabojnë

në gjykimet e tyre por gjithçka do lihet për tu kontrolluar më vonë.

Struktura

metalike

Struktura

jonike

Struktura molekulare

gjigante

Struktura që përmban molekula

të thjeshta

Vendosen fotot

tela bakri monedha hekuri

enë kuzhine kripëra të ndryshme

tela tensioni

metale të ndryshëm

kanë strukturë të ndryshme dru alumini

grafit

kristale diamanti

janë të gjitha në gjendje të ngurtë

janë të përbëra nga grimca (atome, molekula, jone)

Foto


Tabelat me fotot përkatëse lihen të paprekura deri në orën tjetër në të cilën do të zgjidhet situata.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Vëzhgim i detajuar

Për të kuptuar ndoshta gabimet në mënyrën se si nxënësit kanë grupuar fotot duhet një

informacion i plotë mbi strukturat e substancave të ngurta.

Nxënësit të organizuar në grupe japin në fillim në formën e një harte koncepti njohuritë mbi

strukturat metalike dhe përshkruajnë veçoritë e kristaleve metalike dhe aliazheve.

Strukturat metalike

Kristale metalike Aliazhet

Metalet → formojnë lidhje metalike

‐ Kanë strukturë kristaline, në formë kokrrizash.

‐ Sa më e vogël sipërfaqja e kokrrizës aq më i

rëndë dhe i fortë është metali.

‐ Atomet largojnë e– dhe formojnë jone.

‐ Shtresat e joneve lëvizin në raport me njëra‐

tjetrën pa shkaktuar thyerje apo copëzim.

‐ Metalet petëzohen, telëzohen, përthyhen pa u

thyer (përpunohen në të nxehtë).

‐ Jonet e atomeve të metalit janë të vendosura në

një “det elektronesh”.

‐ Elektronet kanë strukturë të shlokalizuar, lëvizshmëria e elektroneve siguron përcjellshmërinë

e nxehtësisë dhe rrymës elektrike.

‐ Kanë dendësi të lartë (paketim i ngjeshur, jone të ngjeshur).

‐Forcat e lidhjes metalike janë shumë të mëdha,

prandaj këto kristale janë shumë të fuqishme.

Nga bashkimi i metaleve me veti të

ndryshme formohen “aliazhet”.

‐ Metalet përzihen në gjendje të shkrirë.

‐ Aliazhi më i fortë se metalet që e

formojnë.

‐ Në një aliazh, prania e metaleve si

papastërti vështirëson rrëshqitjen e

joneve gjë që e bën më të fortë por më

të thyeshëm aliazhin

‐ Aliazhe të ndryshëm kanë përdorime

të ndryshme.

1. Monedha metalike aliazh (Cu +Ni )

2. Duru alumin (Al + 0.4% Cu dhe

metale të tjerë) shumë i fortë, i lehtë dhe

i përdorshëm në industrinë e

aeroplanëve.

3. Tunxh (70%Cu +30%Zn )

4. Çelik i butë (Fe +0.3%C )

5. Bronz (Cu + 10% Sn )


Situata do të quhej e realizuar vetëm në fund të temës pasardhëse ku do të përmbyllet

mendimi për strukturat e substancave të ngurta

Nxënësit vlerësohen për përgjegjësinë dhe seriozitetin në të cilën kryejnë veprimtaritë.




Tema mësimore: Kristalet jonike dhe molekulare


“Identifiko dhe veço” Për të gjithë nxënësit përgatiten foto të ndryshme që tregojnë: Kristale

metali, metale, enë kuzhine, gozhda, monedha metalike, duralumin, tela të shtyllave elektrike,

çelik, grafit, diamant, kuarc, çekiç, gozhdë, tunxh,...etj.

(Vazhdon e njëjta situatë të nxëni edhe në këtë orë )

Material filmik


Nxënësi:

Identifikon të gjitha llojet e strukturave të ngurta.

Shpreh mendimin mbi grimcat përbërëse të çdo strukture të ngurtë.

Përshkruan si organizohen këto grimca në kristal tek kristalet jonike dhe molekulare

Informon mbi disa veti fizike karakteristike të kristaleve jonike dhe molekulare.

Shpjegon se pse këto struktura mund ose jo të përcjellin rrymën elektrike.

Realizon dallimet në pikën e shkrirjes dhe pikën e vlimit nё kristalet metalike, aliazhet,

kristalet jonike dhe molekulare.

Shpreh interes për të përvetësuar njohuritë mbi përdorimet në jetën e përditshme të

kristaleve jonike dhe molekulare.

Burimet:


projektor; CD; Sistem

periodik; Fleta formati,

lapustila me ngjyra



Gjuhën dhe komunikimin; Fizikën;

TIK‐un; Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Kristale jonike; Kristale

molekulare; Diamanti;

Grafiti; Kuarci


I) Trajtimi i situatës ‐ Vëzhgim i detajuar /Hartë koncepti

Në vazhdim të trajtimit të strukturave të substancave në gjendje të ngurtë nxënësit organizohen

menjëherë në grupe. Secili grup pajiset me fleta pune të përgatitura më pare.

Fleta numër 1

Kristalet jonike

Fleta numër 2

Strukturat molekulare

Struktura molekulare gjigante Struktura të molekulave të

thjeshta

Grafiti Diamante Kuarci

Ata fillojnë të organizojnë idetë dhe informacionin në lidhje me strukturat molekulare dhe

strukturat jonike. Nxënësit, në grupe marrin informacionin e nevojshëm dhe e përpunojnë atë

duke e hedhur më pas në fletët e punës.


Fleta numër 1

Kristalet

jonike

Kristale jonike formojnë përbërjet jonike.

Janë struktura të përbëra nga jone pozitive (+) dhe negative (–)

Tek NaCl, një kation pozitiv i Na+ rrethohet nga gjashtë jone klorur Cl– dhe

e kundërta.

Janë elektrikisht elektroasnjanëse.

Janë kristale të forta por shumë më të thyeshëm se sa kristalet metalike.

Shtresat nuk rrëshqasin ndaj njëra tjetrës, ndodh afrimi i joneve me të njëjtën

ngarkesë prandaj ndodh thyerja, si pasojë e forcave shtytëse.

Thyerja ndodh edhe për shkak të tretjes në ujë, molekulat polare të ujit

bashkëveprojnë si me jonet pozitive ashtu dhe me jonet negative.

Kristalet jonike të tretura në ujë e përcjellin rrymën elektrike, sepse jonet e

tyre lëvizin në tretësirë.

Kristalet jonike edhe në gjendje të shkrirë e përcjellin rrymën elektrike.

Fleta numër 2

Strukturat molekulare

Struktura molekulare gjigante

makromolekula

Struktura të

molekulave të

thjeshta

Grafiti(C) Diamanti(C) Rëra dhe

Kuarci(SiO2)

Këto struktura i

gjejmë:

‐‐Midis elementeve

jometalike

‐‐Midis komponimeve

kovalente

Kanë pika shkrirje dhe

pika vlimi të ulëta.

Molekulat rrinë

bashkë për shkak të

forcave të dobëta të

bashkëveprimit ndër

molekular.

Me ngrohje këto

kristale copëtohen

përsëri.

Molekulat mund të

lëvizin lirshme vetëm

se ato nuk janë të

ngarkuara elektrikisht.

Nuk e përcjell rrymën

elektrike në gjendje të

ngurtë dhe të lëngët.

‐Lidhje të forta

kovalente.

‐Atomet e karbonit

janë organizuar

ndryshe.

‐Çdo atom karbon

lidhet me tre

karboni.

‐Është i ndërtuar nga

shtresa të sheshta

hegzagonale ku çdo

shtresë është një

molekule gjigante

dypërmasore.

Ka pikë shkrirje të

lartë.

Forcat midis

shtresave të dobëta,

ato rrëshqasin pa

vështirësi prandaj lë

gjurmë

(plumbi i lapsit).

Ka elektrone të lira,

‐Lidhje të forta

kovalente që shtrihen

në të gjitha drejtimet.

‐Çdo atom karboni I

lidhur me katër

atome të tjerë.

‐Atomet kanë

strukturë tetraedrike.

‐Ka pikë shkrirje

shumë të lartë.

‐Është shumë i fortë,

përdoret si prerës i

xhamave.

‐Lidhjet kovalente

nuk janë fleksibël

prandaj janë më të

thyeshëm se

strukturat metalike.

‐S’ka elektrone të lira,

sepse të gjitha

elektronet e shtresës

së jashtme përdoren

për formimin e

E ngjashme me

diamantin.

Strukturë

tetraedrike.

Është shumë i fortë.

Pikë shkrirje të lartë.

Është qëndrueshme

falë lidhjeve

kovalente.


prandaj grafiti e

përcjell rrymën

elektrike.

lidhjes kovalente.

‐Diamanti jometal

tipik, nuk e përcjell

rrymën elektrike.

II) Përmbyllja e situatës ‐ Diskutojmë së bashku

Nxënësit diskutojnë së bashku mbi të gjitha informacionet e fituara. Shpeshherë në këto

diskutime ndërhyn edhe mësuesi. Nxënës, përfaqësues nga të gjitha grupet prezantojnë fletët e

tyre të punës. Në këto diskutime nxënësit aftësohen të vlerësojnë njëri tjetrin dhe të

vetëvlerësojnë veten e tyre.

Kujdes! Momenti më i rëndësishëm në këtë debat është diskutimi i fotove të vendosura një orë

më pare në tabelat përkatëse. Edhe në qoftë se mund të jenë bërë gabime në pozicionimin saktë

të fotove në orën e pare mësimore, pas informimit të plotë nga ana e nxënësve gjithçka do jetë

më e qartë. Vetëm në këtë moment situata do të quhej e zgjidhur. Për të realizuar një

përfundim sa më interesant të orës mësimore në projektor vendoset një material filmik mbi

strukturën e diamantit,grafitit, kuarcit dhe kristaleve jonike dhe metalike. Si përfundim!

Vetitë e substancave janë të lidhura fort me llojin e strukturës së saj.



Punuan, diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme sipas detyrave të caktuara në grup.

Shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit..


lidhje me strukturat e substancave në gjendje të ngurtë.

Arritën të zgjidhnin me sukses situatën e të nxënit.



pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit, në fund të kapitullit, nga fletorja e punës ose

të hartuara nga vetë mësuesi.

Punë e pavarur hulumtuese për një temë të caktuar

Struktura jonike Komponime jonike, përbëhen nga jonet. Jonet organizohen në struktura gjigante. Të tretura ose në gjendje të shkrirë përcjellin rrymën elektrike. Kanë pika shkrirje dhe vlimi shumë të larta.

Strukturat metalike gjigante: -kristalet metalike dhe aliazhet. -janë përcjellës të rrymës elektrike dhe nxehtësisë. -metalet përpunohen, aliazhet jo. Kanë pika shkrirje dhe vlimi të larta.

Struktura që përmban molekula të thjeshta

Molekulat lidhen me forca të dobëta. Nuk e përcjellin rrymën elektrike. Kanë pika shkrirje dhe vlimi të ulëta.

Struktura molekulare gjigante( makromolekula) Diamanti, grafiti, kuarci. Kanë struktura të ndryshme Diamante dhe kuarci tetraedër, grafiti jo shtresa hegzagonale. Diamante dhe kuarci se përcjellin elektricitetin, garfiti po. Kanë pika shkrirje shumë të larta.

Strukturat në substancat në gjendje të ngurtë janë katër:


TREMUJORI I DYTË


Fusha: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi Shkalla: 5 Klasa: X

Tema mësimore: Reaksionet dhe barazimet kimike


Fjala që përdoret në Kinë për “KIMINË” përkthehet “studimi i ndryshimit”. Si mendoni ju? Të

studiosh kiminë do të thotë të studiosh ndryshimin?


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet dukuri kimike dhe dukuri fizike.

Liston dukuri të ndryshme fizike apo kimike.

Evidenton dallimet midis një ndryshimi fizik dhe një ndryshimi kimik.

Burimet:

teksti i kimisë, klasa X;informacion

nga interneti; video –projektor, CD;

fletë formati, lapustila;



gjuhën dhe

komunikimin,TIK‐un.

Fjalët kyçe

Reaksion kimik; Barazim

kimik; Ndryshim fizik;

Ndryshim kimik


I) Veprimet në situatë ‐ Situatë problemore

Mësuesi prezanton para nxënësve ‘situatën e të nxënit’: Fjala që përdoret në Kinë për “KIMINË”

përkthehet “studimi i ndryshimit” Si mendoni ju? Të studiosh kiminë do të thotë të studiosh

ndryshimin?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme:

Po kjo është e drejtë, të studiosh kiminë do të thotë të studiosh ndryshimin.

Kimia studion ndryshimin e lëndës.

Kimia studion mënyrën e bashkëveprimit të substancave me njëra‐tjetrën.

Ndryshimet mund të jenë fizike ose kimike.

Ndryshimet kimike shprehen me anë të reaksioneve kimike.

Reaksionet kimike janë të shumëllojshme, nga më të thjeshtat deri në më të ndërlikuarat.

II) Mendo /shkëmbe mendim /puno në grup

Mësuesi organizon nxënësit në grupe. Për secilin grup janë përgatitur fletë pune. Secili grup

duke u mbështetur në ato që u thanë në fazën e parashikimit, në njohuritë e mëparshme dhe në

njohuritë e tekstit plotëson fletën e punës. Mësuesi ka përgatitur dy fletë pune:

Fleta e punës nr 1: Ndryshimet fizike

Fleta e punës nr 2: Ndryshimet kimike

Nxënësve u lihet koha e duhur në dispozicion dhe më pas merren mendimet e tyre. Nxënës të

ndryshëm nga secili grup prezantojnë në tabelë punën e tyre.

Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë:


Ndryshimet fizike Ndryshimet kimike

‐ Ndodhin si pasojë e ndryshimit te

trysnisë, temperaturës apo vëllimit.

‐ Substancat e pranishme mbeten kimikisht

të njëjta.

‐ Nuk formohen substanca të reja.

‐ Ndryshimet fizike shpesh janë të

kthyeshme.

‐ Ndodhin si pasojë e bashkëveprimit të një

ose më shumë substancave me njëra–tjetrën.

‐ Substancat e pranishme ndryshojnë

kimikisht.

‐ Gjatë ndryshimit kimik formohen substanca

të reja.

‐ Ndryshimet kimike nuk janë të kthyeshme.

‐ Shoqërohen me çlirim ose thithje energjie.

III) Insert

Mësuesi u jep mundësinë nxënësve të përforcojnë njohuritë e marra me anë të teknikës së ‘insertit’.

Kjo teknikë do të realizohet me ndihmën e një tabele ndihmëse të cilën mësuesi e ka përgatitur

më parë. Për 5 minuta nxënësit do të plotësojnë me (+),(‐) mundësinë që ka lënda për t’u

shndërruar. Duke i analizuar këto dukuri të përcaktojnë nëse janë kimike apo fizike.

Objekt

/send

Trysnia

ulet

T

Rritet

Djegie Tretje

(ujë )

Shkrirje Acid Dukuri

kimike

Dukuri

fizike

druri + + ‐ ‐ + + +

gjalpi

bakri

vera

uji

letra

qumësht

Kujdes! Plotësimi i tabelës do të fillojë me komandën e mësuesit dhe do të ndërpritet

gjithashtu me komandën e mësuesit.

Në fund dëgjohen dhe analizohen disa prej punimeve të nxënësve. Vlerësohet, kujtesa, saktësia,

mprehtësia në shkrimet e tyre.


Situata quhet e realizuar kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për

të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me ndryshimet fizike dhe kimike, reaksionet dhe

barazimet kimike.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi.Ato mund të

jenë: pyetje dhe detyra mbas temës së mësimit ose në fund të kapitullit; pyetje dhe detyra të

hartuara nga vetë mësuesi; realizimi i veprimtarive praktike të ndryshme që nuk janë trajtuar si

tema mësimore etj.




Tema mësimore: Shkrimi i reaksioneve kimike


Jepen disa ndryshime kimike dhe kërkohet që nxënësit t’i përshkruajnë me fjalë dhe ndoshta

me formulë kimike.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë reaksione të ndryshme kimike.

Përshkruan me anë të formulave kimike reaksione të ndryshme kimike.

Kthen një reaksion kimik në barazim kimik.

Bën dallimin midis një reaksioni dhe barazimi kimik.

Burimet:

teksti i kimisë; postera, foto

që tregojnë bashkëveprime të

ndryshme; fletë formati A4,

lapustila me ngjyra; ngjitëse.



gjuhën dhe

komunikimin,TIK‐un.

Fjalët kyçe

Simbol kimik Formulë kimike

Substanca të thjeshta

Reaksion kimik

Barazim kimik



Mësuesi synon të kujtojë disa prej koncepteve kryesore. U drejton nxënësve disa pyetje:

Çfarë studion kimia?A mund të themi që kimia ndryshe identifikohet me fjalën ndryshim? Sa lloj

shndërrimesh kemi?Kur kemi një ndryshim kimik?Po një ndryshim fizik?Cilët janë pjesët përbërëse të

një reaksioni kimik?A mund të shkruani ndonjë reaksion kimik?

Nxënës të ndryshëm japin përgjigje dhe plotësojnë njëri‐tjetrin.

II) Punë në grupe

Mësuesi organizon nxënësit në grupe pune me tre ose katër veta. Secilit grup i jepet situata të

ndryshme në lidhje me ndryshimet kimike, reaksionet dhe barazimet kimike.

Disa situata të mundshme mund të jenë

Secili grup punon në lidhje me situatën e vet duke shfrytëzuar njohuritë e mëparshme dhe të

dhënat që jep teksti. Lihet në dispozicion të nxënësve koha e duhur dhe vëzhgohet me kujdes

puna e gjithsecilit.

Situata nr. 1 Hekuri në prani të

oksigjenit të ajrit

ndryshket.

A është ky një ndryshim

kimik?

Shkruajeni këtë ndryshim

me fjalë dhe formulë

kimike.

Situata nr. 2 Hidrogjeni me oksigjenin

bashkëveprojnë vrullshëm

dhe formojnë ujin.

Reaksioni shoqërohet me

çlirim energjie.

Shkruani reaksionin kimik

dhe kthejeni në barazim

kimik.

Situata nr. 3 Magnezi digjet me flakë të

ndritshme në prani të

oksigjenit.

Shkruani reaksionin kimik

me fjalë dhe formulë

kimike.

Shndërroni reaksionin në

barazim kimik.


III) Diagrami i Venit

Mësuesi duke synuar që të përmbylli mendimin mbi reaksionet dhe barazimet kimikë kërkon

që tregojnë ndryshimet dhe ngjashmëritë midis reaksioneve dhe barazimeve kimike.

Reaksionet kimike Barazimet kimike

Tregon një ndryshim kimik.

Prishen disa lidhje dhe krijohen disa lidhje të

tjera.

Reaktantët dhe produktet

Shprehet me fjalë dhe formulë kimike.

Tregon një ndryshim kimik.

Prishen disa lidhje dhe krijohen disa lidhje të

tjera.

Reaktantët dhe produktet

Shprehet me fjalë dhe formulë kimike.

Nuk shënohet energjia që shoqëron

ndryshimin kimik.

Numri i atomeve të secilit lloj në të dyja anët

e reaksionit nuk është i barabartë.

Hidrogjen + oksigjen→ujë

H2 +O2→H2O

Shënohet energjia që shoqëron ndryshimin

kimik.

Numri i atomeve te secilit lloj në të dyja anët

e reaksionit është i barabartë.

2H2 +O2 = 2H2O çlirohet energji



formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me reaksionet

dhe barazimet kimike.





Tema mësimore: Llojet e reaksioneve kimike


Mësuesi/ja vendos në tavolinat e nxënësve disa substanca dhe kërkon prej tyre që t’i vënë në

bashkëveprim. Është detyrë e nxënësve të shkruajnë reaksionin kimik dhe të përpiqen të thonë

çfarë lloji reaksioni është.


Nxënësi:

Liston lloje të ndryshme reaksionesh kimike.

Koncepton me fjalë të gjitha llojet e reaksioneve kimike.

Sjell shembuj të llojeve të ndryshme të reaksioneve kimike.

Shkruan me formulë kimike të gjitha llojet e reaksioneve kimike.

Mjetet e punës:

gotë kimike,

provëza; llambë me



gjuhën dhe komunikimin;

Fjalët kyçe

Reaksione të sintezës; Reaksione të

shpërbërjes; Reaksione të djegies;


alkool; substanca të

ndryshme

TIK‐un; matematikën;

fizikën; mjedisin

Reaksione të këmbimit; Reaksione të

asnjanësimit; Reaksione oksido‐

reduktimi


I) Veprimet në situatë ‐ Mendo, vepro në grup

Mësuesi organizon nxënësit në grupe. Duke vendosur mjetet dhe preparatet kimike para çdo

grupi prezanton situatën e të nxënit.

Secili grup ka për detyrë që duke analizuar substancat e dhëna:

të mendojë për eksperimentin që do të kryejë;

të shkruajë reaksionin kimik me formula kimike;

të evidentojë me ndihmën e mësuesit se çfarë lloj reaksioni është.

Grupi i parë: hekur dhe squfur ose alumin dhe jod

Grupi i dytë: oksid merkuri, llambë me alkool, shkrepëse, (në mungesë karbonat kalciumi)

Grupi i tretë: acid nitrik dhe hidroksid kaliumi (oksid kaliumi)

Grupi i katërt: nitrat argjendi dhe klorur natriumi

Grupi i pestë: zink dhe sulfat bakri

Grupi i gjashtë: magnez, qiri, letër, sheqer, shkrepëse, llambë me alkool

Kujdes! Të gjithë nxënësit duhet të kenë parasysh rregullat e sigurimit teknik në laborator.

II) Trajtimi i situatës ‐ Veprimtari praktike në grup

Mësuesi/ja kërkon nga secili grup që duke u bazuar në punën e fazës së parë të veprojnë duke

realizuar eksperimentet përkatëse. Secili grup realizon me përgjegjshmëri eksperimentin e

duhur dhe me ndihmën e mësuesit shkruajnë reaksionin kimik me formulë kimike dhe

përpiqen të evidentojnë llojin e këtij bashkëveprimi.

Grupi i parë:

hekur + squfur → alumin dhe jod

Fe + S→ FeS Al + I2→ AlJ3

Konkluzion! Të dyja këto reaksione janë reaksione sinteze ose bashkimi dhe në përgjithësi

shoqërohen me çlirim energjie.

Grupi i dytë:

oksid merkuri dhe nxehtësi karbonat kalciumi dhe nxehtësi

HgO + nx → Hg +O2 CaCO3+nx → CaO + CO2

Konkluzion! Të dyja këto reaksione janë reaksione SHPËRBËRJE dhe në përgjithësi

shoqërohen me thithje energjie.


Grupi i tretë:

Acid nitrik dhe oksid kaliumi acid nitrik dhe hidroksid kaliumi

HNO3 + K2O →KNO3+ H2O HNO3 + KOH →KNO3+ H2O

Konkluzion! Të dyja këto reaksione janë reaksione ASNJANËSIMI ku gjatë bashkëveprimit

të acideve me bazat formohet kripë dhe ujë.

Grupi i katërt:

Nitrat argjendi dhe klorur natriumi

AgNO3 + NaCl→↓Ag Cl + H2O

Konkluzion! Ky reaksion është një reaksion PRECIPITIMI gjatë të cilit bashkëveprimi

shoqërohet me formim precipitati.

Grupi i pestë:

Zink dhe sulfat bakri

Zn + CuSO4→ ZnSO4 +Cu

Konkluzion! Ky reaksion është një reaksion KËMBIMI/ ZËVENDËSIMI gjatë të cilit një

element më aktiv, ka aftësi të këmbejë/zëvendësojë në një komponim të tretur, një element më

pak aktiv.

Grupi i gashtë:

magnez me nxehtësi sheqer dhe nxehtësi

Mg + O2→MgO C6H12O6→CO2 + H2O

Konkluzion! Të dyja këto reaksione janë reaksione DJEGIEJE.

III) Hartë koncepti

Mësuesi përgatit për nxënësit një hartë koncepti nëpërmjet të cilës synon të përmbledhë

njohuritë e marra.

Reaksionet kimike

Reaksion

sinteze

Reaksion

shpërbërje

Reaksion

asnjanësimi

Reaksion

precipitimi

Reaksion

këmbimi

Reaksion.

djegie

magnez

sulfat bakri

zink

Formohet precipitat

KOH

HNO3

K2O

HNO3




Tema mësimore: Një vështrim mbi reaksionet redoks


A mund të dalloni një reaksion redoks nga një reaksion joredoks? Si?


Nxënësi:

Përshkruan reaksionin redoks në bazë të numrave të oksidimit.

Tregon dallimet midis një reaksioni redoks dhe një reaksioni joredoks.

Shkruan gjysmëreaksionin e oksidimit dhe të reduktimit.

Koncepton me fjalë oksidimin, reduktimin, agjentin oksidues dhe agjentin reduktues.

Paraqet transferimin e elektroneve në një reaksion redoks.

Burimet:

Teksti i kimisë; Video–

projektor; Letra formati,

lapustila



Fizikën; gjuhën dhe


Fjalët kyçe

Numër oksidimi; Reaksion

oksido‐reduktimi; Oksidim;

Reduktim; Agjent oksidues;

Agjent reduktues



Mësuesi prezanton nxënësit me situatën e të nxënit.

Kërkon që nxënësit të përcaktojnë numrat e oksidimit të të gjitha elementeve në reaksionet

kimike dhe të shkruajnë gjendjet e lëndës (l, ng, g, aq ) për secilën substancë.

2 2 3Fe O Fe O

2 2Zn HCl ZnCl H

3 2 2NH N H

2NaOH HCl NaCl H O

2 2( )CaO H O Ca OH

2 3 2 2H SO SO H O

Në secilën fletë pune paraqet dy grupe reaksionesh.

Duke i grupuar nxënësit në dyshe ose në grup u jep mundësi që të fillojnë menjëherë nga puna

për përcaktimin e numrave të oksidimit dhe vendosjen e gjendjeve të lëndës.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Unë pyes ju përgjigjeni

Në vazhdim të diskutimit mësuesi /ja pyet:

A i përcaktuat numrat e oksidimit në të gjitha reaksionet kimike?

Pasi dëgjon mendimet e nxënësve mësuesi/ja me ndihmën e tyre plotëson tabelën

0 3 22 2 3

oFe O Fe O

0 1 1 2 1 02 2Zn H Cl Zn Cl H

3 1 0 03 2 2N H N H

1 1 1 1 1 1 1 22Na OH H Cl Na Cl H O

2 2 1 2 2 12 2( )Ca O H O Ca OH

1 4 2 4 2 1 22 4 2 2H S O S O H O

Mësuesi/ja: Çfarë vini re? Si do quhen këto reaksione kimikë?


Nxënësi/ja: Vëmë re se ka dy grupe reaksionesh, reaksione në të cilat nuk ndryshon numri i

oksidimit dhe reaksione në të cilat ndryshon numri i oksidimit. Reaksionet të cilat shoqërohen

me ndryshim të numrit të oksidimit quhen reaksione redoks ose reaksione oksido–reduktimi

Mësuesi/ja: Çfarë ndodh në një reaksion redoks, le të marrim një shembull 0 1 1 2 1 0

2 2Zn H Cl Zn Cl H

22oZn e Zn oksidim, agjenti reduktues 022 2H e H reduktim, agjenti oksidues

Mësuesi/ja: A ka rëndësi numri i elektroneve që jepen dhe merren gjatë reaksionit redoks?

Po është e rëndësishme që në një reaksion redoks numri i elektroneve të dhëna nga agjenti

reduktues gjatë procesit të oksidimit të jetë i barabartë me numrin e elektroneve të marra nga

agjenti oksidues gjatë procesit të reduktimit.

oZn 2e 2Zn

2H 2e 02H

Kujdes! Është e rëndësishme të themi që oksidimi dhe reduktimi janë dy procese të lidhura

fort midis tyre, pa oksidim s’ka reduktim dhe anasjelltas pa reduktim s’ka oksidim. Në një

reaksion redoks duhet do t’i kemi të dyja këto gjysmë reaksione.

III ) Përvijimi i koncepteve

Përcaktoni gjendjet e lëndës për substancat në reaksionet e mëposhtme:

Cu+ HNO3→Cu(NO3)2 + H2

Zn + CuSO4→ZnSO4 + Cu

Tregoni cili nga reaksionet e mëposhtme është redoks:

CaO +H2O →Ca(OH)2

HCl + NaOH →NaCl + H2O

Fe + O2→Fe2O3

Shkruani gjysmëreaksionet e oksidimit dhe reduktimit në rastet e mëposhtme:

KMnO4 →K2O + MnO2+H2O


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit:

Arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë

në lidhje me reaksionet redoks, oksidimin, reduktimin, agjentët oksidues,reduktues....etj.

Punojnë sipas detyrave në grup.

Respektojnë dhe vlerësojnë punën e njëri‐tjetrit.









Tema mësimore: Elektroliza dhe përcjellshmëria elektrike


A ka rëndësi elektriciteti në jetën tonë? Si mendoni ju?Argumentoni përgjigjen tuaj.


Nxënësi:

Përshkruan me fjalë përcjellshmërinë elektrike.

Liston substancat me natyrë të ngurtë që e përcjellin rrymën elektrike.

Liston substancat e tretura që e përcjellin rrymën elektrike.

Argumenton pse disa substanca e përcjellin e disa të tjera jo elektricitetin.

Jep të dhëna mbi rëndësinë elektricitetit në jetën tonë.

Burimet:

mbajtëse dhe pjatë me

shumë gropëza; llambë

me alkool



gjuhën dhe komunikimin; TIK‐

un; fizikën

Siguria

Përcjellshmëri elektrike

përcjellës; izolues; elektrolit;

joelektrolit



Mësuesi/ja u prezanton nxënësve situatën e të nxënit: A ka rëndësi elektriciteti në jetën tonë? Si

mendoni ju?Argumentoni përgjigjen tuaj.

Nxënës të ndryshëm sjellin argumente dhe fakte nga jeta jonë e përditshme ku argumentojnë

pse vërtet elektriciteti është pjesë e rëndësishme e jetëve tona.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Hartë koncepti

Mësuesi orienton nxënësit të organizohen në grupe dhe u jep atyre disa fletë pune të përgatitura më

parë.


Substancat e ngurta Substancat e lëngëta

Metalet dhe aliazhet Jometalet Elektrolit Joelektrolit

Nxënësit e secilit grup punojnë në mënyrë të pavarur dhe hedhin të dhënat në fletën e punës.

Të gjitha grupet prezantojnë punën e tyre, në tabelë.

Është detyrë e mësuesit të përmbledhë të gjitha të dhënat në një tabelë të vetme që mund të

kishte formë të tillë:


Substancat e ngurta Substancat e lëngëta

Metalet dhe aliazhet Jometalet Elektrolit Joelektrolit

‐përcjellin shumë mirë

elektricitetin.

Nuk e

përcjellin

‐përcjellin shumë mirë

elektricitetin.

‐nuk e përcjellin

elektricitetin.


‐kanë elektrone të lira.

‐përcjellës elektrikë janë

ato substanca që

përcjellin elektricitetin

por që gjatë procesit nuk

pësojnë ndryshim kimik.

‐quhet përcjellshmëri

metalike.

elektricitetin.

Bën përjashtim

grafiti.

Quhen ndryshe

izolues.

‐kanë jone të lira.

‐ përcjellin elektricitetin

duke pësuar ndryshim

kimik ose shpërbërje

kimike gjatë

ELEKTORIZËS.

Quhet ndryshe

përcjellshmëri elektrolitike.

‐nuk kanë jone të

lira.

‐janë në gjendje të

ngurtë ose të

patretshme.

III) Parashikimi nga termat paraprakë

Mësuesi synon që në këtë fazë të ngacmojë imagjinatën e nxënësve për të përforcuar më tej

njohuritë e marra. U jep katër fjalë dhe kërkon prej tyre që me to, të krijojnë një tregim, ese,

situatë që sigurisht të ketë lidhje me ato që ata mësuan. Ai synon që shkrimet të ndërthurin

anën artistike me atë shkencore. Mësuesi u jep nxënësve kohën e duhur për të paraqitur

shkrimin e tyre dhe dëgjon disa prej punimeve të tyre. Fjalët e dhëna nga mësuesi mund të

jenë:elektricitet; situatë e vështirë; projekt; tolerant


Situata quhet e realizuar kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, kanë kuptuar shumë

mirë situatën e të nxënit, arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë

informacionin dhe idetë në lidhje elektricitetin dhe përcjellshmërinë elektrike.





Tema mësimore: Veprimtari praktike 1 – Përcjellshmëria e lëngjeve dhe tretësirave ujore


Empatia në laborator!


Nxënësi:





Burimet:

Teksti i kimisë; Elektroda grafiti,

llambë, përcjellës; CuCl2 (aq), NaCl(sh),

tretësirë sheqeri dhe etanol




TIK‐un; fizikën

Siguria

Përdor dorashka dhe

syze për t’u mbrojtur



I) Veprimet në situatë ‐ Veprimet në situatë: Empatia

Mësuesi /ja organizon fillimin e veprimtarisë me anë të një loje.

Të gjithë nxënësit duke risjellë në kujtesë atë çfarë ata dinë për përcjellshmërinë elektrike

praktikojnë teknikën e EMPATISË.

Mësuesi/ja shkruan në tabelë: Unë jam...........një elektrolit!

Nxënës të ndryshëm mund të sjellin koncepte dhe shprehje të ndryshme qe lidhen me elektricitetin.

II) Trajtimi i situatës Diskutim dhe veprimtari në grup

Mësuesi/ja u bën me dije nxënësve se ata do të kryejnë një veprimtari ku të tregojnë se cila nga

substancat e përcjell apo nuk e përcjell rrymën elektrike. Kjo veprimtari do të zhvillohet në disa

aparate të veçanta që do të ndërtohen nga ata vetë.

Secili grup do të bëjë provën për të katërta substancat e dhëna, për të evidentuar nëse e

përcjellin apo jo rrymën elektrike.

Aparati që do të ndërtojnë nxënësit është paraqitur në foton e mëposhtme.

Secili grup me kujdes ndërton aparatin si në figurë dhe më pas bën provën për secilën substancë.

Vetëvlerësimi i situatës

Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon këto tregues.


Nëse aparati ndërtohet saktë dhe eksperimenti kryhet. 3 nota

Nëse bëhen përpjekje dhe nxënësit kanë pjesërisht sukses. 2 notë

Nëse nuk u tentua të veprohej dhe nuk u arrit rezultat. 0 notë


Njohin materialin teorik.

Ndërtojnë aparatin për zhvillimin e eksperimentit.

Evidentojnë saktë substancat që e përcjellin ose jo elektricitetin.

Bashkëpunojnë dhe ndërveprojnë në punën në grup.


9‐ 10 Mirë!

Llamba tregon nëse substanca e

përcjell apo jo rrymën elektrike.

Substanca provë

Anoda

Katoda (‐)

Shufra grafiti



5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!


Plotësimi i veprimtarisë në fletoren përkatëse.



Tema mësimore: Elektroliza në tretësirë ujore


A e dini se minerale të ndryshëm prodhohen me anë të elektrolizës?


Nxënësi:

Koncepton me fjalë elektrolizën.

Përshkruan me fjalë ndërtimin e elektrolizierit.

Shkruan saktë gjysmëreaksionet kimike në elektroda.

Jep të dhëna mbi rëndësinë e elektrolizës në industri.

Burimet:

teksti i kimisë; Kripëra në

gjendje të shkrirë apo tretësirë

ujore; Lapustila, letër A4



gjuhën dhe komunikimin; Tik;

fizikën

Fjalët kyçe

Elektrolizë; Anoda; Katoda;

Oksidim; Reduktim;

Gjysmëreaksione


I) Veprimet në situatë ‐ Alfabeti i njëpasnjëshëm

Mësuesi /ja prezanton tek nxënësit situatën e të nxënit: A e dini se minerale të ndryshëm prodhohen

me anë të elektrolizës?

Nxënës të ndryshëm japin mendimin e tyre, disa thonë PO, e të tjerë JO

Duke respektuar mendimet e nxënësve dhe informacionet e tyre ajo zhvillon me ta një lojë të

shpejtë që quhet ‘alfabeti i njëpasnjëshëm‘. Me anë të kësaj loje nxënësit do shkruajnë në një alfabet

të përgatitur më parë nga mësuesja gjithçka që ata dinë apo kanë dëgjuar për elektrolizën.

I jepet secilit nxënës një kopje e alfabetit të njëpasnjëshëm e paplotësuar.

Pasi secili e plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë

zinxhir për rreth 5minuta. Në fund fleta e punës mund të ketë një pamje të tillë.

A

Anodë

Anione

Aktiv

B

Burim

rryme

T

Tretësirë

O

Oksidim

H

Hidrogjen

E

Elektroda

Elektrolit

R

Reaksion

Radhë aktivit

P

Platini

Përcjellës

Gj

Gjysmë

reaksion

J

Jone pozitivë

jone negativë


Elektrolizier

Energji

Reduktim Përcjellshmëri metalike

Përcjellshmëri

elektrolitike

L

Lëvizje e drejtuar

K

Katodë

Katione

P

Produkt elektrolize

G

Q

Qark i jashtëm

Qark i

brendshëm

Sh

Shkrirë

Shpërbashkim

Shkarkohet

Z

Zink

V

Volt

N

Y

II) Veprimtari praktike ‐ ditar dy pjesësh

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Përgatit fleta pune për secilin grup.

Secila fletë pune përmban një pyetje, e cila kërkon përgjigje nga nxënësit.

Grupi 1

Elektroliza e

ZnSO4(aq)

Komenti përkatës

Grupi 2

Elektroliza e

CaCl2(aq)

Komenti përkatës

Grupi 3

Elektroliza e

PbBr2(sh)

Komenti përkatës

Nxënësit duke punuar me tekstin dhe duke u bazuar në njohuritë e mësimit të kaluar japin

përgjigjet përkatëse. Ata orientohen për gjithçka që mund të kenë të paqartë.

Në fund nxënës të ndryshëm paraqesin punët e tyre.

Grupi 1

Elektroliza e

ZnSO4(aq)

Komenti përkatës

K 2,H Zn Në katodë veçohen jonet Zn.

A 2, 4OH SO Në anodë jonet OH sepse japin e‐ më me lehtësi.

A(+) K(‐)

ZnSO4→Zn2+ + SO42‐

H2O→ H+ + OH‐


22 4 2K Zn e Zn

2 24 4 2A OH e H O O

Grupi 2

Elektroliza e

CaCl2(aq)

Komenti përkatës

K H+, Ca2+Në katodë veçohen jonet më aktiv të cilat janë jonet H+.

ACl‐, OH Në anodë veçohen jonet Cl‐ si më pak aktive.

22 2K H e H

22 2A Cl e Cl

2 22 2H Cl H Cl

Grupi 3

Elektroliza e

PbBr2(sh)

Komenti përkatës

K Pb2+

A 2Br

K(‐): Pb2++ 2e‐ →Pb

A(+): 2Br – ‐2e‐→Br2


Mësuesi /ja së bashku me nxënësit realizon një sintezë të elektrolizës.

Elektroliza procesi që shndërron energjinë elektrike në kimike

Elektroliza ndodh në elektrolizier

Elektrolizieri është i ndërtuar nga:

‐ Qarku i jashtëm (lëvizje e drejtuar e elektroneve)

‐ Qarku i brendshëm (lëvizje e drejtuar e joneve,Jonet pozitive drejt katodës jonet

negative drejt anodës

‐ Dy elektroda anoda (+) oksidimi, Katoda (‐) reduktimi

Elektroliza mund të ndodhë:

në elektrolit në gjendje të shkrirë;

në elektrolit në tretësirë ujore.

A(+) K(‐)

PbBr2(sh)→Pb2+ + 2Br‐

A(+) K(‐)

CaCl2→Ca2+ + 2Cl‐

H2O→ H+ + OH‐


Gjatë elektrolizës në gjendje të shkrirë (elektroda inerte):

në katodë depozitohen jonet pozitivë

në anodë depozitohen jonet negative

Gjatë elektrolizës në tretësirë ujore (elektroda inerte):

në katodë depozitohet H2, kur shkon një metal aktiv dhe hidrogjeni

në katodë depozitohet metali, kur shkon hidrogjeni dhe një metal kalimtar

Është e rëndësishme që të dimë që në katodë joni është më aktiv.

Në anodë depozitohet jonet negative që janë më pak aktiv në radhën e aktivitetit ose kanë më

pak jone oksigjen.


Bazohet në aktivizimin e tyre në orën e mësimit.

Saktësinë në aftësinë e të shkruarit të gjysmëreaksioneve në elektroda.

Shkrimin saktë të reaksionit të përgjithshëm.


Ushtrimet 4.11; 4.13 f aqe 112



TEMA MËSIMORE: Veprimtari praktike 2. Elektroliza e tretësirës së klorurit të natriumit të

përqendruar dhe sulfatit të bakrit (II)


Elektroliza në video‐projektor

https://sites.google.com/site/meesimeinteraktivengakimia/home/elektroliza


Nxënësi:





Burimet:

teksti i kimisë; video‐projektor;

lap top; elektroda grafiti, bateri,

përcjellës; NaCl(c), CuSO4



gjuhën dhe komunikimin; fizikën;

TIK‐un

Siguria





Mësuesi /ja u paraqit nxënësve një material në video‐projektor në lidhje me elektrolizën,

mënyrën e ndodhjes së saj.


Nxënësit vëzhgojnë me kujdes materialin që u jepet për t’u orientuar më tej në punën e tyre. Në

qoftë se ka pyetje dhe paqartësi i diskutojnë dhe u japin përgjigje para se të fillojnë

veprimtarinë praktike.

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe, secili grup në tavolinën e tij të punës ka të gjitha

mjetet e nevojshme për zhvillimin e eksperimentit.

II) Trajtimi i situatës ‐ Veprimtari praktike në grup

Mësuesi /ja diskuton me nxënësit në lidhje me elektrolizën.

Do të zhvillohen dy eksperimente

Eksperimenti 1: Elektroliza e klorurit të natriumit të përqendruar

Aparati që do të ndërtojnë nxënësit do ketë një ndërtim të tillë.

Secili grup me kujdes ndërton aparatin si në figurë dhe më pas realizon elektrolizën.

Eksperimenti 2: Elektroliza e sulfatit të bakrit (II)




Nëse aparati ndërtohet saktë dhe eksperimenti kryhet. 3 nota

Nëse bëhen përpjekje dhe nxënësit kanë pjesërisht sukses. 2 notë

Nëse nuk u tentua të veprohej dhe nuk u arrit rezultat. 0 notë



Ndërtojnë aparatin për zhvillimin e elektrolizës.

Shkruajnë gjysmëreaksionet në elektroda.




9‐ 10 Mirë!


5‐6 Mjaftueshëm.

1‐4 Mjaft keq!



Tema mësimore:Reaksionet që zhvillohen në elektroda


Rezultatet e të nxënit të kompetencave të fushës sipas temës mësimore

Nxënësi:

Evidenton jonet që drejtohen drejt elektrodave.

Shkruan saktë gjysmëreaksionet e elektrolizës për substanca të ndryshme në gjendje të

shkrirë apo të tretur.

Evidenton dallimet midis elektrolizës në tretësirë ujore të përqendruar ose të holluar.

Burimet:

teksti i kimisë; interneti;

lapustila, letra me ngjyra.

Lidhja me fushat e tjera ose me temat

ndërkurrikulare:

gjuhën dhe komunikimin; TIK‐un;

shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Elektroda; Katione;

Anione


I) Veprimet në situatë ‐ Di/

Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën e mësimit: Reaksionet që zhvillohen në elektroda.

Diskuton me nxënësit në lidhje me temën. Harton pyetje në lidhje me elektrolizën dhe rastet e

ndodhjes së saj. Duke marrë të gjitha mendimet e dhëna nga nxënësit, ndërton tabelën e

mëposhtme në dërrasën e zezë duke plotësuar kolonën “Di”.

Di Dua të di Mësova

‐Elektroliza është procesi që shndërron

energjinë elektrike në kimike.

‐Elektroliza ndodh në elektrolizier.

‐Elektroliza mund të ndodhë:

Në elektrolit në gjendje të shkrirë.

Në elektrolit në tretësirë ujore.

‐Gjatë elektrolizës në:

Anodë‐ndodh gjithmonë oksidimi i

joneve të metaleve

Katodë –ndodh gjithmonë reduktimi

i joneve hidrogjen ose i joneve të

metaleve.


II) Trajtimi i situatës/Dua të di

Në këtë moment mësuesi/ja pyet: Çfarë doni të dini më tepër për elektrolizën?

Të gjitha pyetjet e dhëna nga nxënësit vendosen në kolonën Dua të di/


‐Elektroliza është procesi që shndërron

energjinë elektrike në kimike.

‐Elektroliza ndodh në elektrolizier.

‐Elektroliza mund të ndodhë:

Në elektrolit në gjendje të shkrirë.

Në elektrolit në tretësirë ujore.

‐ Gjatë elektrolizës në:

Anodë‐ndodh gjithmonë oksidimi i

joneve të metaleve

Katodë –ndodh gjithmonë reduktimi i

joneve hidrogjen ose i joneve të

metaleve.

‐A ndikon përqendrimi i

substancave në veçimin e

joneve në elektroda?

‐A ka rregulla për

veçimin e joneve në

elektroda?

‐ Cilat janë ato?

‐A ka rëndësi elektroliza

në jetën e përditshme?

III) Përmbyllja e situatës ‐ Mësova më shumë

Mësuesi/ja u jep mundësinë nxënësve që të lexojnë me kujdes tekstin në mënyrë individuale

ose në dyshe. Çdo dyshe ka një fletë pune ku paraqitet struktura e tabelës D/D/M.

Pasi u lë në dispozicion kohën e duhur, mësuesi/ja kontrollon dhe vëzhgon si është plotësuar

tabela nga secila dyshe.

U jep mundësinë të gjithë nxënësve për të dhënë mendimet e tyre.

Nxënësit diskutojnë të gjithë së bashku dhe plotësojnë bashkë me mësuesin tabelën në dërrasën

e zezë.

Në fund tabela duhet të ketë një pamje të tillë.


‐Elektroliza është

procesi që shndërron

energjinë elektrike në

kimike.

‐Elektroliza ndodh në

elektrolizier.

‐Elektroliza mund të

ndodhë:

Në elektrolit në

gjendje të shkrirë.

Në elektrolit në

tretësirë ujore.

‐ Gjatë elektrolizës në:

Anodë‐ndodh

‐A ndikon

përqendrimi i

substancave në


elektroda?

‐A ka rregulla për


elektroda?

‐ Cilat janë ato?

‐A ka rëndësi

elektroliza?

‐Po, përqendrimi i substancave ndikon në

veçimin e joneve në elektrolizë.

p.sh:

Elektroliti Produkti në A(+) Produkti në K(‐)

HCl(c) 2Cl‐→Cl2+2e‐ 2H+ + 2e‐→H2

HCl(H) 4OH‐→2H2O+O2+4e‐ 2H+ + 2e‐→H2

‐Po, ka disa rregulla për veçimin e joneve në

elektroda:

1. Gjatë elektrolizës së substancave në gjendje

të shkrirë:

Në katodë depozitohet metali, ndërsa në

anodë jonet e mbetjes acide p.sh:


gjithmonë oksidimi i

joneve të metaleve

Katodë –ndodh

gjithmonë reduktimi i

joneve hidrogjen ose i

joneve të metaleve.


Cu Cl2(sh) 2Cl‐→Cl2+2e‐ Cu2+ + 2e‐→Cu

2. Gjatë elektrolizës së substancave në tretësirë

ujore

‐ Në katodë depozitohet H2, kur shkon një

metal aktiv dhe hidrogjeni.

‐ Në katodë depozitohet metali, kur shkon

hidrogjeni dhe një metal kalimtar.

‐ Në anodë depozitohen jonet negative që janë

më pak aktive në radhën e aktivitetit ose kanë

më pak oksigjene p.sh:


MgBr2 (aq) 2Br‐→Br2+2e‐ 2H+ + 2e‐→H2

CuCl2(aq) 2Cl‐→Cl2+2e‐ Cu2+ + 2e‐→Cu

ZnSO4(aq) 4OH‐→2H2O+O2+4e‐ Zn2+ + 2e‐→Zn

3. Elektroliza ka shumë përdorim në jetën e

përditshme

‐ Në përftimin e metaleve në industri;

‐ Veshjen e një metali me një metal tjetër—

veshje elektrolitike;

‐Pastrimin e xeherorëve të mineraleve të

ndryshme.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme

për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me elektrolizën dhe rastet e ndodhjes së saj.


Në varësi të klasës dhe nxënësve që ka, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi, ato

mund të jenë:



Nga përvoja:

Teknika D/D/M është shumë efikase dhe e kuptueshme e për nxënësin.




Tema mësimore: Ushtrime


Tabela e pyetjeve. Nxënësit përgatisin pyetjet dhe ja drejtojnë njëri‐tjetrit sipas grupeve përkatëse.


Nxënësi:

Shpjegon me fjalë konceptet kryesore.

Shkruan me fjalë dhe formulë lloje të ndryshme reaksionesh kimike.

Realizon dallimin midis një reaksioni kimik dhe barazimi kimik.

Liston substancat që kanë përcjellshmëri metalike dhe elektrolitike.

Përshkruan të gjitha rastet e ndodhjes së elektrolizës.

Shkruan gjysmëreaksionet që ndodhin në elektrodat prej grafiti.

Burimet:


–projektor; lapustila

me ngjyra, letër A4,




fizikën; TIK‐un

Fjalët kyçe

Reaksion kimik; Barazim kimik;

Reaksion këmbimi; Reaksion sinteze;

Reaksion shpërbërje; Reaksion djegie;

Reaksion asnjanësimi; Reaksion

precipitimi; Përcjellshmëri elektrolitike;

Përcjellshmëri metalike; Elektrolizë


I) Veprimet në situatë ‐ Punë në Grupe /Parashikimi

Mësuesi/ja synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabele të cilën do ta quajmë: “tabela e

pyetjeve”

Nxënësit organizohen në grupe. Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë të

hartojë të paktën tre pyetje në lidhje me reaksionet dhe barazimet kimike, llojet e reaksioneve

kimike, përcjellshmërinë elektrike, elektrolizën....etj. Nga anëtarët e grupit pyetjet pikëzohen

me 1, 2, 3, 4, 5. Pasi u jepet gjithë koha e duhur, kërkohet që përfaqësuesit e çdo grupi të

vendosin pyetjet e tyre në një format të përgatitur më parë dhe të quajtur Tabela e Pyetjeve.

Kur nuk ka më pyetje nga ana e nxënësve kalohet në fazën tjetër të orës mësimore.

TABELA E PYETJEVE

Grupi 1 Pyetjet

Grupi 2Pyetjet

Grupi 3Pyetjet

Grupi 4Pyetjet Grupi 6

Pyetjet

Grupi 5 Pyetjet



Mësuesi/ja u tregon nxënësve se përgjigjet e pyetjeve do të realizohen nga nxënësit e një grupi tjetër.

Kombinohen nxënësit e grupeve:

Grupi 1 ‐‐ Grupi 6 Grupi 2‐‐Grupi 5 Grupi 3‐‐Grupi 4

Mësuesi sqaron më tej: nxënësit e grupit 1 do t’iu përgjigjen pyetjeve të grupit 6, ndërsa grupi 6

do i përgjigjet pyetjeve të grupit 1. Në këtë mënyrë do veprojnë edhe grupet e tjera

Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për t’u njohur me pyetjet dhe për të përgatitur përgjigjet.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Marrëdhënie Pyetje‐Përgjigje

Në këtë moment do të përgjigjen të gjitha grupet me radhë duke filluar nga dyshja e parë.

Grupi 6 bën pyetjet ndërsa anëtarët e grupit 1 japin përgjigjet, më pas ndërrojnë rolet.

Mësuesi/ja mban shënim pikët për përgjigjet e nxënësve në secilën dyshe. Pikët vendosen nga

vetë nxënësit. Në fund do të shpallet edhe grupi më i mirë


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit janë të aftë të formulojnë dhe t’iu përgjigjen pyetje në

mënyrë të qartë dhe të saktë.

Nga përvoja:

Hartimi i pyetjeve nga ana e vetë nxënësve është një moment shumë i rëndësishëm që forcon

logjikën dhe arsyetimin tek nxënësit.

Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të dëgjoni me

vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të dhënat.



Tema mësimore: Çfarë është një acid?


Para nxënësve vihen foto të produkteve të ndryshme ushqimore, kërkohet prej tyre të tregojnë

se çfarë natyre kanë këto produkte acide apo bazike


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet, acide, alkale, indikator, pH.

Përshkruan me fjalë evoluimin e konceptit mbi acidet.

Evidenton të gjithë indikatorët.

Jep të dhëna mbi pH dhe vlerat e ndryshimit të tij.

Burimet:


produkteve të ndryshme

ushqimore; lapustila dhe letra

me ngjyra




fizikën; TIK‐un

Fjalët kyçe

Acide; Acide organike; Acide

minerale; Alkale; Indikator;

Indikator universal; PH



I) Veprimet në situatë ‐ Evidento dhe grupo në dyshe.

Mësuesi/ja u parqet nxënësve ‘situatën e të nxënit‘. Organizohen nxënësit në grup dhe çdo grup

pajiset me foto të produkte të ushqimore që mund të kenë natyrë acide ose bazike. Duke

shfrytëzuar njohuritë e deri tanishme nxënësit grupojnë fotot sipas veçorive përkatëse duke

argumentuar zgjedhjet e tyre.

Konkluzion! Të gjitha produktet ushqimore kanë në përbërje të tyre substanca që u japin

veti acide apo bazike, lëngjet që vijnë nga frutat dhe agrumet kanë veti të theksuara acide

dhe kanë shije të thartë ndërsa lëngjet që vijnë nga zarzavatet dhe perimet kanë më shumë

natyrë bazike.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari dhe lexim i drejtuar

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe (në klasa të mëdha në tre rreshta). Duke shfrytëzuar të

gjitha njohuritë e marra deri tani kërkon nga nxënësit që duke iu referuar tekstit t’iu përgjigjen

disa pyetjeve: Ç’janë acidet, çfarë dini për to? Çfarë janë indikatorët? Ç’mund të themi për to? Ç’është

pashi? Si ndryshojnë vlerat e tij?

Të gjitha pyetjet shkruhen në tabelë dhe secili grup punon në mënyrë të pavarur për pyetjen e

caktuar. Të gjitha përgjigjet e nxënësve shkruhen në tabelë dhe në fund tabela do të kishte një

pamje të tillë:

Ç’janë acidet, çfarë dini për

to?

Çfarë janë indikatorët,

ç’mund të themi për to?

Ç’është peashi, si ndryshojnë

vlerat e tij?

Janë përbërje kimike që kanë

në strukturën e tyre H.

Shpesh njihen si substanca

me shije të thartë.

Kanë veti gërryese.

Lakmusin e kthejnë në ngjyrë

rozë.

I grupojmë në:

A. organike HCOOH

CH3COOH

A. inorganike H2CO3

HNO3

H2SO4

I grupojmë në:

A. të dobëta HCOOH

CH3COOH

H2CO3

H3PO4

Quhen ndryshe edhe

indikatorë acido‐bazikë.

Ndryshojnë ngjyrën në

varësi të llojit të tretësirës.

Japin informacion nëse

mjedisi është acid, bazik,

asnjanës.

Lakmuesi

Fenolftaleinë

Metiloranxh

Dëftuesi universal është një

përzierje dëftuesish, merr

ngjyra që ndryshojnë në

varësi të vlerave të pH.

Madhësi kimike që jep të

dhëna për mjedisin.

Tregon nëse mjedisi është

acid, bazik, asnjanës.

Vlerat e pH 1‐‐‐‐‐14

N.qs. pH < 7 ‐‐‐‐mjedisi acid.

N.q.s. pH=7 ‐‐‐‐mjedisi asnjanës.

N.q.s. pH> 7 ‐‐‐‐mjedisi bazik.

Mënyra më e saktë për matjen

e pH është përdorimi i një pH‐

metër i cili përdor elektrodë

për matjen e pH.


A. të forta HF

HNO3

H2SO4

III) Përforcimi ‐ Brain storming

Mësuesi/ja për të realizuar përforcimin e njohurive kërkon nga nxënësit që të realizojnë‘brain‐

storming’ në dyshe për ‘acidet ‘.

Të gjitha mendimet e tyre hidhen në tabelë



për të përcjellë informacionin dhe idetë në lidhje me acidet dhe natyrën e tyre.


Në varësi të klasës dhe nxënësve që ka, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi, ato

mund të jenë:





Tema mësimore: Tretësirat acide dhe alkaline


Shkrimi i shpejtë, pa ndalur dorën për tre minuta shkruani sa më shumë formula kimike për

acidet dhe bazat që ju njihni


Nxënësi:

Koncepton me fjalë acidet dhe bazat.

Liston veçoritë kryesore të acideve dhe bazave.

Argumenton kur një tretësirë është e holluar apo e përqendruar.

Shije të thartë Hidroacide

Kanë hidrogjen Oksiacide

Në përbërje të ushqimeve

I zbulojmë me indikator

Acide inorganike

Acide organike

Veti gërryese

Acide të dobëta dhe të forta

Uthulla, lëngu i limonit, lëngu i rrushit kanë veti acide

Acid


Burimet:

teksti i kimisë; lapustila,

letra me ngjyra



gjuhën dhe komunikimin; TIK‐un;

shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Tretësirë acide; Tretësirë

bazike; Tretësirë e holluar;

Tretësirë e përqendruar


I) Veprimet në situatë ‐ Shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja u prezanton nxënësve ‘situatën e të nxënit‘.

Kërkon nga nxënësit që për tri minuta pa ndalur dorën të shkruajnë sa më shumë formula

kimike të acideve apo bazave.

Të gjithë nxënësit pa ndaluar dorën në letër formati me ngjyra shkruajnë formula kimike të

acideve dhe bazave.

Në fund të gjithë ngrenë duart lart dhe tregojnë punën e tyre, ai ose ajo nxënëse që ka shkruar

saktë edhe më shumë formula shpallet fitues.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Organizues grafik i analogjisë

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe u jep atyre fleta pune të përgatitura më parë. Çdo

fletë pune do të kishte të njëjtin format për krahasimin midis tyre.

Acidet Bazat

Pas punës së gjithsecilit të dhënat hidhen në tabelë dhe konkluzioni përfundimtar mund të ishte ky:

Acidet Bazat

Kanë elementin H.

Tretësirat acide formohen kur një acid tretet

në ujë.

Tretësirat acide rrisin përqendrimin e joneve

H+ në tretësirë.

Përcjellin elektricitetin.

I japin lakmuesit ngjyrë të kuqe.

Kanë pH < 7.

p.sh

HCl‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐H+(aq) dhe Cl‐(aq)

HNO3 ‐‐‐‐‐ H+(aq) dhe NO3‐(aq)

H2SO4 ‐‐‐‐‐‐‐‐‐ H+(aq) dhe SO42‐(aq)

Kanë grupin OH.

Tretësirat bazike formohen kur një bazë tretet

në ujë.

Tretësirat bazike rrisin përqendrimin e joneve

OH‐ në tretësirë.

Përcjellin elektricitetin.

I japin lakmuesit ngjyrë blu.

Kanë pH > 7

P.sh

NaOH ‐‐‐‐‐‐‐Na+ (aq) dhe OH‐(aq)

KOH ‐‐‐‐‐‐‐ K+(aq) dhe OH‐(aq)

Ca(OH)2 ‐‐‐‐‐‐ Na+(aq) dhe OH‐(aq)

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përforcimi /Loja me top

Mësuesi/ja organizon përforcimin me anë të një loje:

Hapi 1: Harton pyetjen: Ç’janë acidet?

Hapi 2: Hedh topin duke ja drejtuar njërit prej nxënësve.

Hapi 3: Nxënësi që ka topin në dorë duhet t’i përgjigjet pyetjes.

Hapi 4: Ja hedh topin një shoku/shoqeje tjetër, duke i bërë pyetjen përkatëse.

Loja përsëritet disa herë zinxhir për të siguruar pjesëmarrjen e sa më shumë nxënësve dhe për


të përforcuar njohuritë e marra.



Veprojnë shumë mirë në situatë.

Komunikojnë shumë mirë në grup.

Janë të saktë dhe kreativ në përgjigjet e tyre





Tema mësimore: Oksidet e metaleve dhe jometaleve


Jepen një grup oksidesh. Duke shfrytëzuar njohuritë e mëparshme grupojini dhe shkruani

reaksionet e përfitimit të tyre.


Nxënësi:

Koncepton me fjalë oksidet acide, bazike, asnjanëse dhe amfoterë.

Shkruan reaksionet e formimit të oksideve të ndryshme.

Analizon mjedisin që formohet mbas tretjes së këtyre oksideve në ujë.

Burimet:

Teksti i kimisë; Letra të

bardha; Lapustila




TIK‐un

Fjalët kyçe

Okside bazike; Okside acide;

Okside asnjanëse; Okside

amfoterë


I) Trajtimi i situatës ‐ rendit, grupo, emërto

Mësuesi kërkon nga nxënësit që të grupohen në dyshe. Përgatit disa fleta pune për secilën

dyshe. Në secilën fletë pune paraqet një grup oksidesh acide dhe bazike.

Nga secila dyshe kërkon:

o të grupojnë oksidet në acide dhe bazike.

o të shkruajnë reaksionet e përfitimit të tyre.

U jep mundësinë nxënësve të punojnë për rreth 10 minuta. Dëgjon me kujdes dhe bën vërejtjet

e duhura për secilin grup. Reaksionet e përfitimit të oksideve shkruhen edhe në tabelë

2CO ,MgO , 2 3Fe O ,

2SO , ZnO, Cl2O3

N2O3, CaO, K2O

Ba0, Br2O5, SO SO3, CuO,MgO.

P2O5, CO,Cl2O5


Oksidet bazike Oksidet acide

(bashkëveprimi i metaleve me O2) (bashkëveprimi i jometaleve me O2)

2 2Mg O MgO ‐‐digjet me flakë të bardhë

2 2Ca O CaO ‐‐digjet me flakë të kuqe

2 24 2Na O Na O ‐‐ digjet me flakë të verdhë

2 2 34 3 2Fe O Fe O ‐‐ digjet me shkëndija të

verdha

2 2C O CO ‐‐digjet me flakë të kuqe

2 2S O SO ‐‐digjet me flakë blu

2 2 54 5 2P O P O ‐‐ digjet me flakë të

verdhë

Vazhdon më tej në fazën e ndërtimit të njohurive.

II) Veprimet në situatë ‐ Organizues grafik

Në tabelë shkruan një hartë koncepti të pa plotësuar në formën e një organizuesi grafik.

Është detyrë e nxënësve që të bëjnë plotësimet e duhura. Në fund harta do të kishte një pamje të tillë:

Kujdes!

1. Oksidet asnjanëse janë okside të jometaleve me vlera të pH 7.

2. Oksidet amfotere janë okside të metaleve që kanë natyrë të dyfishtë dhe sillen edhe si acide

edhe si baza p.sh:

Al2O3 + HCl →Al(OH)3 + H2O

Al2O3 +NaOH →Na3 AlO3 +H2O

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përforcimi / Reflekto, Reflekto, Reflekto

Mësuesi/ja thekson faktin që është e rëndësishme për nxënësin që të dinë oksidet, emërtimet

dhe gatitjen e tyre. Për të reflektuar më tej dhe përforcuar njohuritë mësuesi/ja zhvillon me

nxënësit një grup ushtrimesh:

USH. 1: Emërtoni oksidet e mëposhtme: CaO, K2O, P2O5, Al2O3, CO, MgO, N2O5...

USH. 2: Gruponi oksidet e mëposhtme në varësi të karakteristikave që ato kanë:

Na2O,CaO, K2O, H2O, P2O5, Al2O3, CO, MgO, N2O5, Fe2O3, NO, Cl2O3

USH. 3: Shkruani reaksionet e përfitimit të:

5 oksideve bazike

5 oksideve acide

3 oksideve asnjanëse

3 oksideve amfoterë

Okside asnjanëse

CO,NO, H2O

Okside acide

N2O3, Br2O5,

Cl2O5, SO3

Okside bazike

MgO. CaO, K2O

Okside amfoterë

ZnO, Al2O3

Okside të jometaleve Okside të metaleve

Oksidet




Kur nxënësit kuptojnë situatën dhe ngrenë pyetje të sakta rreth saj.

Kur nxënësit organizojnë shumë mirë punën brenda grupit.

Kur analizojnë dhe shkruajnë saktë reaksionet kimike.



Tema mësimore: Reaksionet e acideve në jetën e përditshme


A e dini se lulet e borës janë me ngjyrë blu kur rriten në tokë acide dhe me ngjyrë rozë kur

rriten në tokë me natyrë bazike? Si mendoni ju? Pse? Material në video‐projektor


Nxënësi:

Liston disa nga reaksionet karakteristike të acideve në jetën e përditshme.

Shpjegon përbërjen kimike të substancave antiacide.

Përshkruan rolin e antiacideve në tretje dhe dhimbjet e kokës;

Tregon si pastrohen çajnikët në jetën e përditshme.

Argumenton si realizohet asnjanësimi i tokave me natyrë acide apo bazike.

Burimet:

teksti i kimisë; video–

projektor; Lapustila, fleta

formati




TIK‐un; shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Antiacide; qumështi i

magnezit; alka seltzer;

smërç


I) Veprimet në situatë ‐ Veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi/ja prezanton nxënësit me situatën e të nxënit. Në video‐projektor do të paraqitet një

material i cili jep informacion mbi disa zbatime në praktike (jetën e përditshme ) të acideve dhe

bazave. Nxënësit shikojnë dhe dëgjojnë me kujdes, duke u përpjekur të marrin sa më shumë

nga materiali i paraqitur. Pasi përfundon materiali në video –projektor, mësuesi/ja u drejtohet

nxënësve me fjalët:

A e dini se lulet e borës janë me ngjyrë blu kur rriten në tokë acide dhe me ngjyrë rozë kur

rriten në tokë me natyrë bazike? Si mendoni ju? Pse?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme, synohet të vihet në dukje që toka duhet të

ketë një pH të caktuar, që duhet të jetë as shumë acid dhe as shumë bazik.


Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura i prezanton nxënësit me

rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

Çfarë janë substancat antiacide dhe cili është roli i tyre? Si pastrohen enët metalike nga smërçi?Si


rregullohet peashi i tokave për të siguruar prodhimtari të lartë?

Nxënësit organizon në grupe (ose rreshta në klasë), dhe secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja shkruan në tabelë pyetjet përkatëse në formën e një harte koncepti të vetme.

Pyetja 1 Pyetja 2 Pyetja 3

Çfarë janë substancat

antiacide dhe cili është roli i

tyre?

Si pastrohen enët metalike

nga smërçi?

Si rregullohet peashi i tokave

për të siguruar prodhimtari

të lartë?

Mësuesja u lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.

Në fund tabela mund të kishte një pamje të tillë:


Çfarë janë substancat

antiacide dhe cili është roli i

tyre?

Si pastrohen enët metalike

nga smërçi?

Si rregullohet ph i tokave

për të siguruar prodhimtari

të lartë?

Substancat antiacide janë

substanca që nuk kanë efekte

toksike në trupin e njeriut Si

të tilla mund të përmendim:

1. Qumështi i Magnezit

2. Alka‐Seltzer

Qumështi i Magnezit

përmban Mg(OH)2

Alka –Seltzer, përmban

NaHCO3 dhe acid citrik

Roli i antiacideve:

‐Përdoren për të asnjanësuar

efektet e mostretjes në

stomak për shkak të tepricës

së HCl.

‐ Përdoren për të lehtësuar

dhimbjet e kokës.

Kur kripërat janë me shumicë

në ujin e pijshëm uji quhet i

fortë.

Kripërat depozitohen dhe

kalojnë në formë të

patretshme që quhet smërç

Kjo masë mund të largohet

me anë të trajtimit me acid,

me fortësi të mjaftueshme për

të bashkëvepruar me kripën e

karbonatit të kalciumit.

Kujdes!

Acidi nuk duhet të jetë

shumë i fortë sepse mund të

dëmtojë metalin.

Toka mund të jetë acide ose

bazike.

Tokat me përmbajtje të lartë

torfe apo minerale kanë prirje

të jenë acide.

Tokat e zonave të pasura me

gur gëlqeror, ose ndryshe

tokat e bardha janë bazike.

Kur toka është acide trajtohet

me gëlqere, pra bëhet

gëlqerëzimi i tokës.

Kur toka është bazike

trajtohet me torfë ose mbetje

të lëndëve organike.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Parashikim nga termat paraprakë

Për të ngacmuar sa më shumë imagjinatën e nxënësve, mësuesja zhvillon me nxënësit teknikën

e parashikimit me terma paraprakë. U jep nxënësve disa fjalë si p.sh.: prodhim, eksperiment,

aktivitet (kimik), alkalin.

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë t’i përdorë në një shkrim të shkurtër që mund të jetë, një

paragraf, një tregim, një ese.

Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më

mirë. U jepet koha e mjaftueshme për të realizuar detyrën e dhënë.

Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e përgatitur.


Vlerësimi i situatës:


nxënësit kuptojnë situatën dhe shfrytëzojnë atë për përvetësimin e materialit.

nxënësit organizojnë shumë mirë punën brenda grupit.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi: 5.20; 5.22 fq 129



Tema mësimore: Veprimtari praktike 3 ‐ Matja e peashit të substancave që përdoren në shtëpi


A duhet të dimë pH e produkteve që përdorim në jetën e përditshme?


Nxënësi:





Burimet:

teksti i kimisë; qumësht, lëng limoni, uthull,

lëng frutash, lëng brokoli, salcë domate;

provëza, lëngu i lakrës së kuqe




fizikën; TIK‐un

Siguria

Përdor me

kujdes mjetet

laboratorike



Mësuesi/ja organizon me nxënësit një diskutim mbi acidet, bazat, indikatorët dhe peashin

Ç’janë acidet? Ç’mund të themi për to? Ç’janë bazat, cilat janë disa prej veçorive të tyre?Cilat janë

ndryshimet midis acideve dhe bazave? Si i zbulojmë acidet dhe bazat në laborator?Ç’janë indikatorët? Sa

lloj indikatorësh kemi?Ç’është pH?Si ndryshojnë vlerat e pH në varësi të mjedisit?

Mësuesi /ja në këtë moment shtron para tyre pyetjen: A duhet të dimë pH e produkteve që përdorim

në jetën e përditshme?

Konkluzion!Është e rëndësishme për organizmin tonë njohja sa më e mirë e pH të të gjitha

produkteve që përdorim në jetën e përditshme për të siguruar një shëndet sa më të mirë.

II) Trajtimi i situatës ‐ Veprimtari praktike

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. U bën me dije se detyra e tyre do të jetë të zbulojnë pH

për secilën nga produktet e marra në laborator. Secili grup pajiset me mjetet e tij të punës.

Si indikator universal kemi përgatitur lëngun e lakrës së kuqe i cili në mjedis acid apo bazik

merr ngjyra të ndryshme respektivisht:


Në mjedis acid ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ngjyrë të kuqe

Në mjedis bazik ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐ngjyrë lejla

Në mjedis asnjanës ‐‐‐‐‐‐‐ngjyrë jeshile

Secili grup merr provëzat dhe pasi hedh një sasi të caktuar substance shton në to lëngun e

lakrës së kuqe në rolin e dëftuesit

qumësht lëng limoni lëng brokoli lëng frutash uthull salcë domate

(acid ) ( acid ) (bazik ) (acid ) (acid ) (bazik )




Përdor me saktësi indikatorin për përcaktimin e pH. 2 nota

Bëhen përpjekje nga nxënësit të cilët kanë pjesërisht sukses. 1 notë

Nuk tentohet të bëhet ndonjë përpjekje. 0 notë


Njohin materialin teorik mbi acidet dhe bazat.

Njohin materialin teorik mbi pH dhe indikatorët.

Përdorin me kujdes mjetet laboratorike.

Evidentojnë saktë pH e substancave të dhëna.



8‐ 9 Mirë!


4‐5 Mjaftueshëm.

1‐3 Mjaft keq!



Tema mësimore Alkalet dhe bazat


Ishte një mbrëmje e bukur, Ana dhe Jona shijuan çdo ushqim dhe kaluan momente shumë të

bukura me shoqërinë e tyre. Papritur Jona po ndjente se stomaku i saj ishte tepër i rëndë.

Menjëherë Ana i përgatiti një lëng me limon dhe pak sodë buke. Si mendoni ju, a veproi mirë

Ana? Pse? Çfarë efekti ka lëngu i përgatitur me limon dhe sodë buke?



Nxënësi:

Tregon dallimin midis bazave dhe alkaleve.

Liston veçoritë kryesore të bazave /alkaleve.

Shkruan formulat kimike të bazave kryesore.

Argumenton mbi rëndësinë e përdorimit të alkaleve në jetën e përditshme.

Burimet:


projektor; lapustila, letra

formati


ndërkurrikulare:


Tik‐un

Fjalët kyçe

Alkale; Baza; Antiacid;

Asnjanësim



Mësuesi/ja duke patur parasysh që tema e mësimit të ditës mbështetet në njohuritë e marra nga

nxënësit në mësimet e kaluara duhet të ngacmojë sa të jetë e mundur imagjinatën e tyre. Për të

realizuar këtë ai ju lexon nxënësve një material të shkurtër.

Ishte një mbrëmje e bukur, Ana dhe Jona shijuan çdo ushqim dhe kaluan momente shumë të bukura me

shoqërinë e tyre. Papritur Jona po ndjente se stomaku i saj ishte tepër i rëndë. Menjëherë Ana i përgatiti

një lëng me limon dhe pak sodë buke. Si mendoni ju, a veproi mirë Ana? Pse? Çfarë efekti ka lëngu i

përgatitur me limon dhe sodë buke?

Nxënësit diskutojnë të lirë me njëri‐tjetrin, këmbejnë mendimet e tyre dhe përpiqen që të arrijnë

në një konkluzion të vetëm. Mësuesi/ja vetëm ndjek me kujdes debatin e tyre dhe në momente

të caktuara përpiqet që t’i japi këtij debati drejtimin e duhur.

Si përfundim: Për të ndihmuar tretjen është e rëndësishme që të ndihmojmë stomakun për të

krijuar një mjedis asnjanës. Duke qenë se me anë të ushqimeve ne mund të rritim shumë

aciditetin në stomak, lëngjet me sodë buke (alkaline) dhe pak limon (acide) ndihmojnë në tretje.

Si pasojë e bashkëveprimit të tyre në ujë çlirohet gazi karbonik (shkuma që formohet) i cili

ndihmon tretjen. Formohet hidrogjen karbonati i natriumit i cili asnjanëson acidin në stomak.

II) Trajtimi i situatës ‐ Marrëdhëniet pyetje‐përgjigje

Mësuesi /ja shtron para nxënësve disa pyetje: Cilat substanca quhen baza?Cilat substanca quhen

alkale?Cilat janë disa prej vetive të bazave? Cilat janë disa prej vetive të alkaleve?

1. Cilat substanca quhen baza?

Nxënësi: Baza janë të gjitha substancat që kur treten në ujë formojnë tretësira me pH > 7, rrisin

përqendrimin e joneve OH‐ dhe i japin lakmusit ngjyrë blu.

2. Cilat substanca quhen alkale?

Nxënësi: Në qoftë se shumica e bazave janë të patretshme në ujë, një pjesë e vogël e bazave

treten në ujë dhe formojnë grupin e alkaleve.

3. Cilat janë disa prej vetive të bazave?

Nxënësi: Bazat:

Të gjitha japin reaksione asnjanësimi.

Janë okside dhe hidrokside të metaleve.

Janë kryesisht të patretshme në ujë.


4. Cilat janë disa prej vetive të alkaleve?

Nxënësi: Alkalet:

Janë baza të tretshme në ujë.

Ndjehen të rrëshqitshme në ujë.

Ndjehen të rrëshqitshme në lëkurë, përdoren për larjen e yndyrave.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Dy të vërteta dhe një gënjeshtër

Mësuesi/ja organizon një lojë me nxënësit. Kërkon nga nxënësit të listojnë tre karakteristika për

bazat duke theksuar faktin se një nga këto karakteristika do të jetë e gabuar. Është detyrë e

nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut.

P.sh: Mësuesi thotë se bazat janë substanca që kanë pH më të madh se shtatë, ngjyrosin

lakmusin në rozë dhe rrisin përqendrimin e joneve OH‐.

Kristi plotëson se është e vërtetë që bazat janë substanca që kanë pH më të madh se shtatë dhe

rrisin përqendrimin e joneve OH‐, por lakmuesin e ngjyrosin në blu.

Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.



për të përcjellë informacionin, idetë në lidhje me bazat dhe alkalet.



Tema mësimore: Reaksionet karakteristike të acideve




Nxënësi:

Liston të gjitha reaksionet karakteristike për acidet.

Përshkruan me fjalë të gjitha bashkëveprimet.

Shkruajnë reaksionet dhe barazimet kimike për të gjitha reaksionet karakteristike të acideve.

Burimet:

teksti i kimisë; provëza, acide,

baza, metale të ndryshëm,

karbonate të metaleve; lapustila

dhe fleta me ngjyra




fizikën; Tik‐un

Fjalët kyçe

Bashkëveprim; Acide;

Baza; Kripëra; Okside

bazike/acide



Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Secili grup ka në dispozicion disa substanca.

Duke shfrytëzuar imagjinatën, substancat dhe mjetet e punës që do të vendosen në tavolinat e

punës të çdo grupi, nxënësit do të vendosin vetë për eksperimentin që ata do të realizojnë.


Para çdo grupi do të vendosen këto elemente.

Grupi 1‐‐ natrium(në enë me vajguri ) dhe acid klohidrik

zink dhe acid nitrik

Grupi 2‐‐ acid klorhidrik dhe hidroksid natriumi

acid sulfurik dhe hidroksid kalciumi

Grupi 3‐‐ acid klorhidrik dhe karbonat natriumi

acid sulfurik dhe karbonat kalciumi


Mësuesi/ja orienton nxënësit për të filluar punën brenda grupit. Brenda çdo grupi fillon puna

për realizimin e eksperimenteve të menduara prej tyre. Në fund nxënësit e çdo grupi

prezantojnë punimet e tyre.

Grupi 1—Natrium dhe acid klorhidrik Bashkëveprimi i acideve me metalet

Magnez dhe acid nitrik Metal +acid →kripë dhe hidrogjen

Na(ng) + HCl (aq)→NaCl(aq) + H2(g)↑ Mg (ng)+ 2HNO3(aq)→Mg(NO3)2(aq) +H2(g)↑

Grupi2—Hidroksid natrium dhe acid klorhidrik Bashkëveprimi i acideve me bazat

Hidroksid kalciumi dhe acid sulfurik bazë +acid →kripë dhe ujë

NaOH(aq) + HCl (aq)→NaCl(aq) + H2O(aq) Ca(OH)2(aq)+ H2SO4(aq)→CaSO4(aq) +H2O(aq)

Grupi 3 – Karbonat natrium dhe acid klohidrik Bashkëveprimi i acideve me karbonatet e metaleve

Karbonat kalciumi dhe acid sulfurik karbonat metali +acid →kripë +ujë + dioksidkarboni

Na2CO3 (aq) + HCl (aq)→NaCl(aq) + H2O(aq)+CO2(aq) CaCO3(aq)+ H2SO4(aq)→CaSO4(aq) +H2O(aq) +CO2(aq)

III) Përmbyllja e situatës ‐ Shkrimi i shpejtë

Në ketë moment mësuesi/ja u drejtohet nxënësve me fjalët: “Për tre minuta pa ndalur dorën ju

do shkruani atë çfarë ju mbani mend nga acidet, vetitë e tyre, reaksionet karakteristike.....etj.

Në fund të orës disa prej tyre lexojnë shkrimet e tyre.



H2SO4

CaCO3

HCl

Na2CO3

H2SO4

Ca(OH)2

HCl

NaOH

HNO3

Mg

HCl

Na


Realizuan eksperimentet në grup.

Bashkëpunuan dhe respektuan njëri‐tjetrin brenda grupit.

Përdoren shumë mirë mjetet laboratorike.

Diskutuan në lidhje me shkrimin dhe plotësimin e reaksioneve kimike.

Nga përvoja:

Në orë të tilla ku nuk mungon asnjëherë shpirti i garës, ku nxënësit janë pjesë e drejtpërdrejtë e

orës së mësimit, është e drejtë që të respektosh dhe vlerësosh të gjithë veprimtarinë, mendimet

dhe përgjigjet e nxënësve.



Tema mësimore: Veprimtari praktike 4. Reaksioni midis një acidi dhe një alkali


Titullimi acido‐bazik


Nxënësi:





Burimet:

teksti i kimisë; acid klorhidrik, hidroksid

natriumi, fenolftaleinë; provëza, gota

kimike, cilindër i shkallëzuar




Fizikën; TIK‐un

Siguria

Përdor syze

mbrojtëse



Mësuesi/ja organizon me nxënësit një diskutim mbi veprimtarinë e ditës:

Cilat janë mjetet e punës për veprimtarinë praktike? Çfarë do të vrojtohet gjatë këtij eksperimenti?

Cilat janë hapat e punës në të cilat do të kalojë zhvillimi i eksperimentit?Çfarë do të thotë për ju shprehja

titullim acido‐bazik?


Mësuesi /ja organizon nxënësit në grupe. U bën me dije nxënësve se detyra e tyre do të jetë të

vrojtojnë, ndryshimin e pH dhe temperaturës gjatë bashkëveprimit të një acidi me një bazë ose

e kundërta të një baze me një acid. Secili grup pajiset me mjetet e tij të punës. Zhvillimi i

eksperimentit nga secili grup kalon në disa etapa

Hapi 1: 10 cm3 NaOH (aq)


Hapi 2: ngjyrë rozë, mjedis bazik, pH>7

Hapi 3:

Hapi 4: .

Hapi 5 1. Ndërtohet një grafik ku në boshtin x vendoset vëllimi i HCl në boshtin y vendoset

temperatura.

2. Shkruhet reaksioni kimik


Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon këto tregues:

Për çdo tregues kur realizohen:

Shumë mirë 2 pikë

Mirë 1 pikë

Aspak mirë 0 pikë


Njohin materialin teorik mbi asnjanësimin.

Njohin hapat e punës për zhvillimin e eksperimentit.


Evidentojnë saktë vlerat e pH në fillim dhe në fund të eksperimentit.

Evidentojnë ndryshimin e ngjyrës si pasojë e pranisë së indikatorëve.

Evidentojnë vlerat e ndryshimit të temperaturës.


12‐ 14 Shkëlqyeshëm!

10‐ 11 Mirë!

7‐ 9 Fillim i mirë por keni nevojë të përmirësoheni pak.

5‐ 6 Mjaftueshëm.

1‐ 4 Mjaft keq!

Shtohet HCl duke filluar 1cm3‐‐‐‐‐20cm3

Ngjyra shkon drejt zbardhjes, temperatura ndryshon

Termometër për matjen e temperaturës

NaOH, fenolftaleinë




Tema mësimore: Acidet dhe bazat në analizat kimike


Jeni në laborator dhe duhet të etiketoni disa shishe të cilat janë me preparate të panjohura. A

mund ju të realizoni diçka të tillë? Si? Kush do t’ju vinte në ndihmë?


Nxënësi:

Jep informacion mbi analizën cilësore dhe analizën sasiore.

Tregon mënyrën e zbulimit të karbonateve dhe disa joneve të metaleve;.

Shkruan me anë të reaksioneve kimike të gjitha reaksionet e zbulimit (reaksionet test).

Burimet:

teksti i kimisë; acide, baza,

kripëra letra me ngjyra,

lapustila;




TIK‐un

Fjalët kyçe

Analizë cilësore;

Analizë sasiore;

Precipitat


I)Veprimet në situatë ‐ Diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja u lexon nxënësve situatën e të nxënit: Je në laborator dhe duhet të etiketosh disa shishe të cilat

janë me preparate të panjohura. A mund ju të realizoni diçka të tillë? Si? Kush do t’ju vinte në ndihmë?

Nxënës të ndryshëm japin mendime të ndryshme:

Disa nxënës thonë PO, ne mund të zbulojmë substanca të ndryshme në qoftë se dimë reaksionet

test. Disa nxënës mund të thonë JO, ne nuk mund të bëjmë analiza të tilla kimike sepse si kemi

njohuritë e duhura.

Konkluzion! Analiza kimike e substancave të panjohura në laborator u jep përgjigje dy pyetjeve:

1. Cila është substanca që po analizohet?

2. Sa është përqendrimi i kësaj substance?

Ndryshe reaksionet me anë të të cilave zbulojmë substancat e ndryshme quhen ’reaksionet

test’ dhe shoqërohen me ndryshime që mund të shihen me sy të lirë.

II) Trajtimi i situatës/Veprimtari e drejtuar nga mësuesi

Mësuesi/ja u bën me dije nxënësve se tema e re do të përmbajë ‘reaksionet test’ për:

Zbulimin e karbonateve

Zbulimin e joneve të mbetjeve acide

Zbulimin e joneve të metaleve të kripërave

Organizohen nxënësit në grupe dhe secili grup merr një detyrë të caktuar:

Grupi i parë Grupi i dytë Grupi i tretë

Zbulimi i karbonateve Zbulimin e joneve të mbetjeve

acide

Zbulimin e joneve të metaleve të

kripërave

Të gjitha grupet pajisen me mjetet e punës dhe kryejnë eksperimentet me ndihmën e mësuesit,

mbajnë shënimet e duhura dhe shkruajnë reaksionet kimike. Të gjitha rezultatet e tyre hidhen


në tabelë së bashku me mësuesen. GRUPI I PARË

Zbulimi i karbonateve

Karbonatet bashkëveprojnë me acidet dhe çlirojnë dioksid karboni, p.sh:

Na2CO3 + HCl→NaCl + H2O+CO2↑

MgCO3 + HCl→MgCl2 + H2O+CO2↑

Në qoftë se mbi një copë guri, shtohen disa pika uthull dhe copa e gurit shkumëzon

atëherë guri është gur gëlqeror.

CaCO3 + CH3COOH →(CH3COO)2Ca+ H2O+CO2↑

GRUPI I DYTË

Zbulimin e joneve të mbetjeve acide

Bashkëveprimi i

Jonet Cl‐: NaCl + AgNO3→ NaNO3 + ↓AgCl –precipitat me ngjyrë të bardhë

Jonet SO42‐: Na2SO4 +BaCl2→ NaCl + ↓BaSO4 – precipitat me ngjyrë të bardhë

GRUPI I TRETË

Zbulimin e joneve të metaleve të kripërave

Bashkëveprimi i kripërave me alkale për të formuar baza të patretshme

Jonet Cu2+: CuCl2 + KOH → KCl +↓Cu(OH)2 –Precipitat me ngjyrë blu

Jonet Fe2+: Fe SO4 + KOH → K2 SO4 + ↓Fe(OH)2 –Precipitat me ngjyrë të gjelbër

Jonet Fe3+: Fe Cl3 + NaOH → Na Cl + ↓Fe(OH)3 –Precipitat me ngjyrë kafe në të kuqe

Jonet Cr3+: Cr Cl3 + NaOH → Na Cl + ↓Cr(OH)3 –Precipitat me ngjyrë të gjelbër në gri.

Specifike:

↓Ca (OH)2; ↓Al(OH)3; ↓Zn(OH)3; të treja precipitate me ngjyrë të bardhë

III) Përmbyllja e situatës ‐ Alfabeti i njëpasnjëshëm

Për të realizuar këtë teknikë, mësuesi ka përgatitur për secilin nxënës një fletë pune. Fleta e

punës përmban shkronjat e alfabetit të vendosura në një tabelë. Secili nxënës shkruan në

tabelën e alfabetit një term, një fjalë, një emër që sigurisht ka lidhje me temat e fundit.

Pasi secili e plotëson, e këmben alfabetin me shokun ngjitur dhe ky veprim përsëritet disa herë

zinxhir për rreth 5’.

Lexohen me zë para klasës termat apo konceptet për çdo shkronjë të alfabetit. Në fund tabela

ndoshta do të kishte një pamje të tillë.

A

Acid

Alkal

Antiacid

Asnjanësim

Aktivitet

B

Bazë

G

Grup

O

Okside bazik

Okside acid

Okside

amfoterë

Okside

asnjanës

P

Produkt

PH

D

Dëftues

E

R

Reaksion

Reaksion test

T

Tretësira ac

Tretësira

bazike

F

Fenolftaleinë

K

Kripë

L

Lakmues

Lakra e kuqe


M

N I

Indikator

Interpretim

SH

Z

V


Situata do të quhej e realizuar kur nxënësit të kenë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit dhe

janë të përgjegjshëm e bashkëpunues me njëri‐tjetrin.


Hulumtoni se si mund të zbuloni substanca të ndryshme në internet.



Tema mësimore: Kripërat


Empatia


Nxënësi:

Koncepton me fjalë kripërat.

Përshkruan disa nga karakteristikat kryesore të kripërave.

Tregon mënyrën e klasifikimit të kripërave.

Argumenton mbi rëndësinë e kripërave në jetën e përditshme.

Burimet:

teksti i kimisë; Fletë

formati, lapustila me

ngjyra




TIK‐un

Fjalët kyçe

Kripëra; Kripëra të

hidratuara; Kripëra

anhidër; Ujë kristalizimi


I)Veprimet në situatë ‐ Empatia

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për substanca

që kanë përmendur orët e fundit mësimore.

Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….! Do synohet që të jenë disa lloj shkrimesh.

Unë jam një kripë …! Unë jam një bazë …!Unë jam një antiacid….!

Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive.

II) Trajtimi i situatës ‐ Organizues grafik

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që në formë skematike sipas dëshirës të përpiqen të përmbledhin

njohuritë mbi kripërat. Paraqitjet dhe punimet e nxënësve mund të jenë të ndryshme. Duke vlerësuar

punën e gjithsecilit mësuesi duhet të japë konkluzionet përfundimtare në lidhje me kripërat.


III) Përmbyllja e situatës ‐ Tryeza rrethore

Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë

rrumbullake). Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe

laps dhe kërkon të shkruajë një kripë çfarëdo. Pasi plotësohet nga nxënësi i parë, letra paloset

dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të vazhdueshme derisa të mbarojnë të gjithë personat e

grupit. Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe lexon të gjitha shënimet e

paraqitura në letër.



Janë përfshirë gjatë gjithë orës së mësimit.

Komunikojnë shumë mirë në grup.

Janë të saktë dhe kreativë në përgjigjet e tyre.

Nga përvoja:

Gjatë zbatimit të teknikave të mësimdhënies duhet të jeni të kujdesshëm që të dëgjoni me

vëmendje të gjitha mendimet e nxënësve dhe të menaxhoni shumë mirë të gjitha të dhënat.



Tema mësimore: Përgatitja e kripërave të tretshme


Shkruani sa më shumë reaksione për formimin e kripërave.


Nxënësi:

Koncepton me fjalë kripërat e tretshme.

Liston disa nga mënyrat e gatitjes së kripërave të tretshme.

Shkruan reaksionet karakteristike për këto raste.

Janë komponime jonike.

Rrjedhin nga acidet.

Përbëhen nga metali dhe mbetja acide.

Shumë minerale i kemi në formën e kripërave.

Luajnë rol të rëndësishëm në jetën tonë.

I domosdoshëm për jetën

I rëndësishëm nga pikëpamja biologjike

Si lëndë e parë për industrinë

Kripëra të

patretshme

Kripëra të

tretshme

Kripëra të hidratuara

CuSO4 5H2O –blu

CoCl2 6 H2O—rozë

MgSO4 7H2O‐ e bardhë

Kripërat

NaCl


Burimet:

teksti i kimisë; fleta formati,

lapustila me ngjyra


ndërkurrikulare:

gjuhën dhe komunikimin; fizikën; TIK‐un

Fjalët kyçe

Kripëra të tretshme


I)Veprimet në situatë ‐ Shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja duhet t’iu jap mundësinë nxënësve të shkruajnë për rreth tre minuta pa ndalur

dorën sa më shumë reaksione për formimin e kripërave.

Ajo orienton nxënësit që nuk ka rëndësi mënyra e ndërtimit të fjalive, por rëndësi ka fakti që të

shkruajnë pa ndalur dorën.

Kujdes! Shkrimi do të fillojë me komandën e mësuesit dhe do të ndërpritet gjithashtu me

komandën e mësuesit. Në fund nxënës të ndryshëm shkruajnë në tabelë reaksionet kimike


Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Secili grup ka në tavolinën e

tij të punës mjetet dhe preparatet e caktuara kimike

Nga secili grup kërkohet që:

Të përshkruajë hapat për përftimin e një kripe;

Të zhvillojë eksperimentin/ të gatisë kripën;

Të shkruajë me fjalë dhe formulë reaksionin kimik;

Të tregojë çfarë kripe formohet;

Hapat për gatitjen e kripërave të tretshme janë:

Bashkëveprim i substancave.

Largimi i substancës së ngurtë që nuk ka bashkëvepruar (sepse merret me tepri).

Avullimi i filtratit.

Kur arrihet pika e kristalizimit (fillojnë kristalet) ndërpritet ngrohja.

Tretësira e përqendruar ftohet dhe lihet të formohen kristalet. Kristalet më pas filtrohen,

lahen me ujë të distiluar, pastaj thahen.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përmbledhje e strukturuar

Për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive, mësuesi/ja përmbledh atë çfarë u studiua gjatë

orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj….

Ajo kërkon që në formën e një loje që pasohet nga njëri nxënës te tjetri, të përmbledhin me fjalët

e tyre atë çfarë mësuan për kripërat e tretshme. Nxënës të ndryshëm e realizojnë përmbledhjen

në mënyra të ndryshme, ka rëndësi që asnjëri prej tyre mos të paragjykohet por të vlerësohet

për mendimin e dhënë

Kripërat e

tretshme Acid me karbonat

HCl + Na2CO3→NaCl + H2CO3

Acid me metal të ngurtë

Na + HCl →NaCl + H2

Acid me bazë

NaOH + HCl →NaCl + H2O







lidhje me kripërat e tretshme.





Tema mësimore: Përgatitja e kripërave të patretshme


Mësuesi/ja me ndihmën e nxënësve zhvillon disa eksperimente ku vë në bashkëveprim metale

me kripëra dhe okside të ndryshme. Çfarë vini re?


Nxënësi:

Koncepton me fjalë kripërat e patretshme.

Liston disa nga mënyrat e gatitjes së kripërave të patretshme.

Shkruan reaksionet karakteristikë për këto raste.

Burimet:

teksti i kimisë; fletë formati,

lapustila me ngjyra




TIK‐un

Fjalët kyçe

Kripëra të patretshme;

Barazim jonik; Jone

spektatore


I)Veprimet në situatë ‐ Diskutojmë së bashku

Mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura i prezanton nxënësit me situatën problemore /

eksperimentin. I njeh ata me mjetet e tij të punës. Thekson faktin se ai do të zhvillojë një

eksperiment të thjeshtë dhe kërkon që të gjithë nxënësit të jenë të vëmendshëm.

Është detyrë e tyre që të shpjegojnë dukurinë e vënë re dhe të shkruajnë me fjalë dhe formulë

reaksionin kimik të ndodhjes së këtij eksperimenti.

Pa humbur kohë mësuesi/ja kryen eksperimentin:

Mësuesi /ja vepron me kujdes dhe u jep mundësi nxënësve që të shikojnë secilin eksperiment.

AgNO3

NaCl

BaCl2

Na2SO4

CaCO3

H2SO4


II) Trajtimi i situatës ‐ Unë pyes ju përgjigjeni

Mësuesi/ja orienton nxënësit që në formën e një loje, njëri të bëjë pyetjen tjetri t’i përgjigjet

Disa nga pyetjet mund të ishin: Çfarë vutë re në secilin eksperiment? Çfarë lloj kripe u formua, pse?

A mund të shkruani reaksionin kimik? A mund të shkruani skemën jonike? Cilat janë jonet spektatore?

Pse?


Mësuesi/ja duke synuar në përforcimin e mëtejshëm të njohurive jep tre ushtrime, nga një për

secilin grup.

Shkruani reaksionin dhe barazimin jonik për formimin e BaSO4.

Shkruani reaksionin dhe barazimin kimik për formimin e Fe(OH)2.

Shkruani reaksionin dhe barazimin kimik për formimin e Ca CO3.

Grupi 1:

Shkruani reaksionin dhe barazimin jonik për formimin e BaSO4.

BaCl2 (aq) + H2SO4 (aq)→2HCl (aq) + ↓BaSO4 (ng)

Ba2+ +2Cl‐ + 2H+ + SO42‐→ 2H+ +2Cl‐ + ↓BaSO4 (ng)

Ba2++ SO42‐→↓BaSO4 (ng)

Grupi 2:

Shkruani reaksionin dhe barazimin jonik për formimin e Fe(OH)2.

FeCl2 (aq) + 2NaOH(aq)→2NaCl (aq) + ↓Fe(OH)2(ng)

Fe2+ +2Cl‐ + 2Na+ + 2OH ‐→ 2Na+ +2Cl‐ + ↓Fe(OH)2(ng)

Fe2++2OH ‐→↓Fe(OH)2(ng)

Grupi 3:

Shkruani reaksionin dhe barazimin jonik për formimin e Ca CO3.

CaCl2 (aq) + Na2CO3(aq)→2NaCl (aq) + ↓ Ca CO3 (ng)

Ca2+ +2Cl‐ + 2Na+ + CO32‐→ 2Na+ +2Cl‐ + ↓ Ca CO3 (ng)

Ca2+ ++ CO32‐→↓ Ca CO3 (ng)






lidhje me përftimin e kripërave të patretshme

Arritën të zgjidhnin me sukses situatën e të nxënit.






Tema mësimore: Veprimtari praktike 5 ‐ Përgatitja e kristaleve të sulfatit të bakrit


Një ditë kimist!


Nxënësi:





Burimet:

teksti i kimisë; acid sulfurik, oksid

bakri; provëza, gota kimike, cilindër i

shkallëzuar




Fizikën; TIK‐un

Siguria

Përdor syze

mbrojtëse


I) Veprimet në situatë ‐ shkrimi i lirë

Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën ‘’ një ditë kimist’’. U jep kohën e nevojshme nxënësve për

të shkruar rreth temës së paraqitur. Në fund lexohen disa prej krijimeve më të mira, dhe

kalohet menjëherë në veprimtari praktike


Mësuesi /ja organizon nxënësit në grupe. Duke u mbështetur në njohuritë e marra mbi gatitjen

e kripërave të tretshme, secili grup pasi pajiset me mjetet e punës fillon veprimtarinë. E gjithë

veprimtaria e tyre duhet të ndjekë të gjithë hapat e përcaktuar.

Hapi 1:

Hapi 2:

Hapi 3: 2gr CuO

Pas bashkëveprimit, tretësira filtrohet dhe filtrati avullohet

Hapi 4:

filtrati është me ngjyrë blu dh vlohet për 2‐3 min

ujë i ngrohtë

15 cm3H2SO4(aq)/ 2mol/dm3

ujë i valuar në një çajnik

(provëza me ujë vendoset në një gotë kimike )

15 cm3H2SO4(aq)/ 2mol/dm3


Hapi 5 Vendosim tretësirën në një enë të pastër dhe të thatë dhe vërejmë formimin e

kristaleve.





Mirë 1 pikë

Aspak mirë 0 pikë


Njohin materialin teorik mbi kripërat e tretshme.



Përgatisin kristalet e sulfatit të bakrit.



7‐ 8 Mirë!


3‐ 4 Mjaftueshëm.

1‐ 2 Mjaft keq!





Diskutojmë dhe i bëjmë pyetje njëri‐tjetrit.


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet kryesore të temave të fundit.

Liston acidet dhe bazat kryesore.

Grupon acidet dhe bazat në elektrolitë të fortë dhe të dobët.

Përshkruan karakteristikat kryesore të acideve, bazave dhe kripërave.

Shkruan reaksionet karakteristike të acideve.

Shkruan reaksionet e formimit të kripërave të tretshme dhe të patretshme.

Burimet:

teksti i kimisë; video –projektor;

CD; Sistem periodik; Fleta

formati, lapustila me ngjyra




TIK‐un; Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Acide; Baza; Alkale;

Kripëra; Antiacide



I) Trajtimi i situatës ‐ Punë në grupe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe me jo më shumë se katër nxënës. Në grupe nxënësit

hartojnë pyetje të ndryshme në lidhje me reaksioni kimik, barazimin kimik, acidet, bazat,

kripërat, fortësinë dhe karakteristikat e tyre. Nxënësit kanë jo më shumë se pesë minuta kohë

për të formuluar pyetjet. Pyetjet hidhen në një letër të madhe të bardhë dhe më pas vendosen

në tabelë. Pyetjet e njërit grup i bëhen grupit tjetër. Janë nxënësit ata që do të diskutojnë dhe

vlerësojnë njëri‐tjetrin.


Mësuesi /ja synon që duke komunikuar bashkë me nxënësit të realizojë punimin e disa

ushtrimeve. Paraprakisht mësuesi/ja ka përgatitur disa ushtrime.

Ushtrimi 1: Jepen një grup përbërjesh kimike dhe gruponi ato sipas karakteristikave që kanë.

Ushtrimi 2: Shkruani formulat kimike të pesë acideve të forta dhe pesë acideve të dobëta.

Ushtrimi 3: Shkruani formulat kimike të pesë bazave të forta dhe pesë bazave të dobëta.

Ushtrimi 4: Shkruani reaksionet e bashkëveprimit të acidit klorhidrik me:

Hidroksid kalciumi

Oksid bakri

Magnez

Sulfat natriumi

Ushtrimi 5: Ktheni reaksionet në barazime kimike. Për secilin rast tregoni llojin e reaksionit kimik:

o

o

o

o

Ushtrimi 6: Shkruani reaksionet e formimit të disa kripërave të tretshme dhe të patretshme.

Klorur natriumi

Sulfat bakri

Sulfat bariumi

Klorur argjendi

Synohet që këto ushtrime të punohen në mënyrë individuale nga të gjithë. Pasi u lihet kohë e

mjaftueshme për të punuar ushtrimet e dhëna, nxënës të ndryshëm me radhë do punojnë

ushtrimet në tabelë. Punohet në fillim ushtrimi 1:‐‐‐‐‐ janë disa nxënës që çohen në tabelë për

këtë ushtrim, ushtrimi 2 ‐‐‐‐…..e kështu me radhë.




Diskutuan dhe dhanë mendime të vlefshme në grup.

Zgjodhën formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin dhe idetë

në lidhje me reaksionet, acidet, bazat, kripërat.

Nga përvoja:

Në orë të tilla ka shumë rëndësi punimi me intensivitet i sa më shumë ushtrimeve kimike.


TREMUJORI I TRETË



Tema mësimore: Masat relative atomike dhe e formulës


Ku ndryshojnë nxënësit e një klase? A mund të rendisni disa karakteristika të tyre? Po

molekulat dhe atomet a ndryshojnë nga njëri‐ tjetri? Argumentoni përgjigjen e tyre.


Nxënësi:

Koncepton me fjalë masën atomike relative (Ar) të një atomi.

Përshkruan me fjalë masën molekulare relative të molekulës (Mr).

Llogarit në mënyrë matematike masën molekulare relative të formulave të ndryshme kimike.

Përcakton sasinë në përqindje të elementeve të substancave të ndryshme.

Burimet:

teksti i kimisë, klasa X;informacion

nga interneti; video –projektor, CD;

fletë formati, lapustila;



gjuhën dhe komunikimin,TIK‐

un.

Fjalët kyçe

Masë atomike relative;

Masë molekulare

relative



Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. U drejtohet atyre me fjalët:

Ku ndryshojnë nxënësit e një klase? A mund të rendisni disa karakteristika të tyre? Po molekulat dhe

atomet a ndryshojnë nga njëri‐ tjetri? Argumentoni përgjigjen e tyre.

Nxënësit përfshihen në diskutim mbi situatën e dhënë. Ata sjellin argumente të ndryshme për

të mbrojtur mendimin Pro ose Jo në lidhje me pyetjen e shtruar nga mësuesi

Është detyrë e mësuesit të dëgjojë me kujdes të gjitha mendimet dhe të synojë t’i japë

diskutimit drejtimin e duhur.

Konkluzion! Njerëz të ndryshëm kanë karakteristika të ndryshme, ata dallojnë nga gjatësia,

masa trupore, ngjyra e lëkurës, sjellja.....e shumë veçori të tjera.

Të njëjtën gjë mund të themi edhe për molekulat apo atomet, molekula të ndryshme kanë

atome të llojeve të ndryshme me masa të dallueshme nga njëra‐tjetra.

II) Trajtimi i situatës ‐ Mendo /shkëmbe mendim /puno në grup

Në vazhdim të diskutimit mësuesi/ja për të marrë njohuritë e duhura i prezanton nxënësit me

rezultatet e të nxënit në formën e disa pyetjeve.

Ç’ përfaqëson masa atomike e një atomi, po masa relative e tij? Ç’ përfaqëson masa relative e formulës

kimike, si llogaritet ajo? Si gjendet përqindja në masë e një elementi në një përbërje kimike?

Nxënësit organizohen në grupe ku secili grup merr njërën nga pyetjet.

Mësuesi/ja shkruan në tabelë pyetjet për secilin grup.



Ç’ përfaqëson masa atomike

e një atomi, po masa relative

e tij?

Ç’ përfaqëson masa relative e

formulës kimike, si llogaritet

ajo?

Si gjendet përqindja në masë

e një elementi në një përbërje

kimike?

U lë nxënësve në dispozicion kohën e duhur dhe ndjek me kujdes punën e gjithsecilit grup.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Hartë koncepti

Secili grup përfundon punën e tij dhe informacioni mund të paraqitet në karton të madh me ngjyra

ose edhe direkt në tabelë. Mbas gjithë diskutimeve tabela në fund mund të kishte një pamje të tillë:

Ç’përfaqëson masa atomike e

një atomi, po masa relative e

tij?

Çfarë është masa relative e

formulës kimike? Si llogaritet

ajo?

Si gjendet përqindja në

masë e një elementi në një

përbërje kimike?

Masa atomike relative

(krahasuar)

‐shënohet me Ar

‐atome të ndryshëm kanë masa

të ndryshme

‐ masa e një atomi është shumë

e vogël dhe nuk mund të matet

drejtpërdrejt p.sh:

masa e 1 atomi H=1.7x10‐24g

‐Për të gjetur masën relative

maten masat e atomeve në

raport me njëri–tjetrin, duke

zgjedhur një atom standard

‐Si substancë standarde merret

izotopi i karbonit me masë 12

Masa atomike relative është

masa mesatare e atomeve të një

elementi që gjendet në natyrë,

ku si shkallë matjeje përdoret

një atom karboni‐12, i cili e ka

masën saktësisht 12 njësi.

Masa molekulare relative (e

krahasuar)

‐shënohet me Mr

‐ Masën relative të formulës e

gjejmë duke mbledhur masat

atomike relative të të gjitha

atomeve të pranishme në

molekule.

Formula NaCl

1Na; 1 Cl

1Ar [Na] dhe 1Ar[Cl])

Mr NaCl = (1 × 23.0) + (1 × 35.5)

= 58.5

Formula H2SO4

2H; 1S; 4O,

2Ar [H]; 1 Ar[S]; 4 Ar[O];

Mr = (2 x1)+(1x16)+4x16)

= 98.0

Nëse substanca përbëhet nga

molekula të thjeshta, kjo

masë quhet masa relative

molekulare.

Llogaritja e përqendrimit

në masë

% (masë) = mx/mp x 100

‐PSH:

Gjeni përqendrimin e azotit

te nitrati i amoniumit.

Formula NH4NO3

2N; 4 H; 3O

2Ar [N]; 4Ar[H]; 3Ar[O]

Mr NH4NO3 =

(2×14.0) +(4×1)+ (3X16) = 80

%N= mN/mpx100

= 28/80X100

=35%



Punojnë sipas detyrave në grup.

Parashikojnë drejt masën e krahasuar të një atomi dhe të një molekule duke i krahasuar ato

me njësinë atomike të elementit karbon.

Përcaktojnë praktikisht masat molekulare dhe molare të përbërjeve të ndryshme dhe gjejnë

sasitë në përqindje të elementeve të ndryshme në një përbërje kimike.






Tema mësimore: Veprimtari praktike 1 ‐ Bashkëveprimi i copave të mermerit me një acid


A keni dëgjuar ndonjëherë për mermerin? Çfarë dini për të? A ja dini formulën kimike?


Nxënësi:





Burimet:

Teksti i kimisë; Copa mermeri,

acid klorhidrik, acid sulfurik,

acid nitrik



Gjuhën dhe komunikimin; TIK‐un;

Fizikën

Siguria





Mësuesi/ja organizon fillimin e veprimtarisë me anë të situatës së të nxënit. E fillon orën

mësimore duke iu drejtuar pyetjet: A keni dëgjuar ndonjëherë për mermerin? Çfarë dini për të? A ja

dini formulën kimike?

Të gjithë nxënësit përpiqen të sjellin ide dhe mendime në lidhje me pyetjet e drejtuara nga

mësuesi. Disa prej mendimeve të tyre mund të ishin:

Mermeri ka përdorim në jetën e përditshme si dekorues për ambiente të ndryshme.

Mund të jetë ngjyra‐ngjyra.

Është i ngurtë, me shkëlqim, nuk pritet apo copëtohet lehtë.

Formula kimike e tij është CaCO3, që ndryshe ne e njohim si guri gëlqeror.

II) Trajtimi i situatës ‐ Punë në grupe

Mësuesi /ja organizon nxënësit në grupe dhe për secilin grup ka përgatitur disa copa mermeri

dhe një lloj acidi. Çdo grup ka për detyrë të kryejë, vrojtojë dhe mbajë shënimet përkatëse për

ndodhjen e bashkëveprimit. Në fund secili grup shkruan reaksionin kimik dhe interpreton

arritjet. Do të kryhen tre eksperimente:

Eksperimenti 1: Veprimi i mermerit me acid klorhidrik të holluar

Eksperimenti 2: Veprimi i mermerit me acid sulfurik të përqendruar

Eksperimenti 3: Veprimi i mermerit me acid nitrik të holluar


Situata quhet e realizuar kur nxënësi realizon këto tregues


Nëse kryejnë dhe japin konkluzione të sakta për bashkëveprimin kimik. 2 pikë

Nëse bëhen përpjekje por suksesi është i pjesshëm. 1 notë


Nëse nuk bën përpjekje dhe nuk arrin rezultatet. 0 notë



Përdorin me kujdes mjetet dhe preparatet kimike.

Shpjegojnë dukuritë e vëna re.

Shkruajnë reaksionet kimike me fjalë dhe formulë kimike.

Kthejnë reaksionet në barazime kimike


7‐ 8 Mirë!


3‐4 Mjaftueshëm.

1‐2 Mjaft keq!


Plotësimi i veprimtarisë në fletoren përkatëse



Tema mësimore: Moli dhe formula kimike


A ka lidhje midis raportit në masë të atomeve dhe formulës kimike të një komponimi?


Nxënësi:

Përcakton raportet në masë të atomeve në molekula të ndryshme.

Përshkruan me fjalë çfarë është moli i një substance.

Tregon lidhjen midis molit dhe numrit të Avogadros.

Gjen praktikisht numrin e moleve për substanca të ndryshme.

Bën dallimin midis formulës molekulare dhe formulës empirike.

Mjetet e punës:

Teksti i kimisë; Lapustila

dhe kartonë me ngjyra



Gjuhën dhe komunikimin; TIK‐

un; Matematikën

Fjalët kyçe

Moli; Mol/atom; Mol/molekulë;

Numri i Avogadros; Formula

empirike; Formula molekulare



Mësuesi /ja organizon fillimin e veprimtarisë me anë të ‘situatës së të nxënit’. E fillon orën

mësimore duke ju drejtuar një pyetje: A ka lidhje midis raportit në masë të atomeve dhe formulës

kimike të një komponimi?


Të gjithë nxënësit përpiqen të sjellin ide dhe mendime në lidhje me këtë pyetje. Disa prej

mendimeve të tyre mund të ishin:

Raporti në masë për substanca të ndryshme është i ndryshëm.

H20 ‐‐‐‐‐2H dhe 1O ‐‐‐‐raporti në masë 2 me 16

NH3‐‐‐‐‐‐1N dhe 3H‐‐‐‐‐raporti në masë 14 me 3

Duke ditur raportin në masë të substancave mund të përcaktojmë formulat kimike të

elementeve dhe e kundërta.

Raporti në masë midis atomeve në një molekulë është gjithmonë i njëjtë pavarësisht sesa

molekula mund të kemi p.sh UJI ‐‐‐H2O ‐‐‐2 me 16, pavarësisht nga numri i molekulave

të ujit, ky raport do të jetë gjithmonë i njëjtë 2 me 16.

Konkluzion! Për të realizuar sa më mirë lidhjen midis formulave kimike dhe raporteve në

masë të elementeve futet koncept i ’molit’.

II) Trajtimi i situatës ‐ Ditar dy pjesësh

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Secili grup trajton një nga konceptet e dhëna nga

mësuesi në formën e ditarit dy pjesësh. Ndjek me kujdes punën e nxënësve i ndihmon dhe i

orienton për të dhënë përgjigjet e duhura.

Moli

Llogaritja e numrit të

moleve

Formula empirike dhe

molekulare

Në fund tabela do të kishte një pamje të tillë.

Moli

‘’njësia‘’ standarde e ‘’sasisë’’ së një substance konsiderohet masa

relative e formulës së substancës, e shprehur në gram.

Kjo njësi është moli

‐ Përdoret për të matur sasitë e elementeve dhe komponimeve të

ndryshme.

‐ 1 mol →6.02 x1023—Konstantja e Avogadros‐me simbol N.

‐ 1 mol i një substance ka masë të barabartë me masën

relative të formulës të shprehur në gram.

Llogaritja e

numrit të moleve

Sa mole ujë ndodhen në 36 gramë H2O?

Mr(H2O) = 2 +16=18

Masa molare e H2O =18g/mol

n=m/M

n = 36gr/18gr/mol

n = 2 mole


Formula

empirike dhe

molekulare

‐ Formula empirike e një përbërjeje është raporti më i

thjeshtë i numrave të elementeve të pranishëm në një

molekulë ose formula njësi e një përbërjeje.

‐ Formula molekulare e një përbërjeje tregon numrin total të atomeve për

çdo element të pranishëm në një molekule.

- Formula për një substancë jonike është gjithmonë

formula empirike e saj.

‐ Për molekulat e thjeshta inorganike, shpesh, formula

empirike dhe ajo molekulare është e njëjtë.

‐ Molekulat organike shpesh kane formula molekulare

dhe empirike të ndryshme.

‐ Formula empirike gjendet duke përcaktuar masën në gram të çdo

elementi në monstër, kjo mund të realizohet duke u nisur nga të dhënat:

‐‐në përqindje për secilin element

‐‐në masë për secilin element

‐‐në litra për secilin element

III ) Pyetje për diskutim ‐ Reflekto, reflekto, reflekto

Mësuesi/ja duke synuar që konceptet të përforcohen më tej në lidhje me molin dhe numrin e

Avogadros jep disa ushtrime të thjeshta.

1. Jepen formulat kimike: Na2O, NO2, SO2. Shkruani raportet në masë për secilën prej tyre.

2. Sa mole NH3 ndodhen në 34 gramë NH3?

3. Sa është masa në gram e 5,2 moleve Na2SO4?

4. Gjeni formulën empirike dhe molekulare e një përbërje që ka këtë përbërje në masë:

38.7%C; 9.7%; 51.6% O

Nxënësit punojnë ushtrimet në mënyrë të pavarur dhe më pas diskutojnë në grup.



Punojnë shumë mirë në dyshe dhe janë të aftë të lexojnë dhe përpunojnë informacionin.

Konceptojnë me fjalë molin dhe numrin e Avogadros.

Duke shfrytëzuar të dhënat dhe informacionet gjejnë praktikisht numrin e moleve të

substancave të ndryshme.

Respektojnë dhe vlerësojnë njëri‐tjetrin në punën në dyshe.






Tema mësimore: Moli dhe barazimet kimike


Shkruani dhe interpretoni reaksione të ndryshme kimike!


Nxënësi:

Shkruan barazime të ndryshme kimike.

Interpreton çfarë të dhënash jep një barazim kimik.

Përshkruan ligjin e ruajtjes së masës.

Llogarit rendimentin dhe pastërtinë e substancave në bashkëveprime të ndryshme.

Burimet:

Teksti i kimisë;

Lapustila dhe

kartonë me ngjyra



Fizikën; Gjuhën dhe


Fjalët kyçe

Ligji i ruajtjes së masës; Reaksion kimik

Barazim kimik; Substancë kufizuese;

Stekiometri; Rendimenti i reaksionit



Mësuesi/ja shkruan në tabelë një barazim kimik:

Mg + 2HCl→MgCl2 +H2

Nxënësit lexojnë me kujdes barazimin kimik dhe më pas me radhë japin mendime të ndryshme:

Në një barazim kimik kemi reaktantët dhe produktet.

Magnezi dhe acidi janë reaktantët, kripa dhe hidrogjeni janë produktet.

Barazimi kimik na lejon interpretim molar dhe molekular.

Mund të ndërtohen disa raporte;

Mg + 2HCl → MgCl2 + H2

1 mol 2 mole 1 mol 1mol

24 gr 2 36.5gr 95 gr 2 gr

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Lexim i drejtuar

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Harton për të tre pyetje /ushtrime të cilat i hedh në

tabelë në një formë të tillë.

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3

Ligji i veprimit të masave Njehsime stekiometrike Rendimenti dhe pastërtia e

substancave

U lë në dispozicion nxënësve të gjithë kohën e nevojshme. Kërkon që duke lexuar informacionin t’iu

japë përgjigje pyetjeve të kërkuara. Mësuesi/ ja vetëm drejton dhe vrojton punën e tyre.

III) Përmbyllja e situatë ‐ Hartë koncepti

Mësuesi/ja merr mendimet nga secili grup dhe plotëson tabelën kryesore në formën e një harte

koncepti. Pasi plotësohet tabela do të kishte një përmbajtje të tillë.


Ligji i veprimit të

masave

Ligji i veprimit të masave thotë se masa e reaktantëve është e barabartë

me masën e produkteve në një barazim kimik.

CaCO3 = CaO + CO2

1 mol 1 mol 1 mol

100gr = 56gr + 44gr

100gr = 100gr

Njehsime

stekiometrike

Çfarë sasie oksid alumini formohet kur 9.2gr alumin vepron plotësisht me

oksigjen të gaztë:

4Al + 3O2 = 2Al2O3

9.2 gr x gr

Hapi 1: Gjejmë numrin e moleve

n=m/m

n(Al) =9.2gr/27gr

n(Al) = 0.34 mole

Hapi 2: Gjejmë sa mole oksid alumini janë formuar

Nga barazimi:

4mole Al ‐‐‐‐‐‐‐‐‐2 mole Al2O3

0.34mole ‐‐‐‐‐‐‐‐‐x mole Al2O3

X = 0.17 mole Al2O3

Hapi 3: Gjejmë masën në gram të kësaj sasie

0.17mole = m/102gr /mol

m = 0.17 mole X 102gr/mol

m = 17.3 gr Al2O3

KUJDES! Në stekiometri substancat në sasi më të vogël përcaktojnë

produktin e reaksionit.

Rendimenti dhe

pastërtia e

substancave

Rendimenti në % = sasia eksperimentale / sasinë teorike

Nga nxehja e 12,4gr karbonat bakri, u formua vetëm 7 gr oksid bakri. Sa

është rendimenti në përqindje?

CuCO3 = CuO + CO2

1 mol 1 mol 1 mol

124 gr 80 gr

12,4 x gr

x= 8 gr ‐‐‐sasia e pritshme

7gr ‐‐‐‐‐sasia eksperimentale

Rendimenti në % = 7/8= 87.5 %

% e pastërtisë = sasia e substancës së pastër / sasinë e substancës së papastër

10.15 gr bakër i papërpunuar ka 9.95 gr bakër. Sa është pastërtia në %


% e pastërtisë = sasia e sub së pastër / sasinë e sub së papastër

% e pastërtisë = 9.95gr / 10.15=98.3%



nxënësit punojnë sipas detyrave në grup.

arrijnë të sjellin përgjigje të sakta dhe të ndërveprojnë në grup.

respektojnë dhe vetëvlerësojnë punën e njëri‐tjetrit.







‘’Tabela e pyetjeve’’


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet kryesore të temave të fundit.

Përcakton masat molare të përbërjeve të ndryshme.

Argumenton lidhjen e molit me formulën kimike.

Gjen praktikisht formulat empirike dhe molekulare për të dhëna të caktuara.

Kryen njehsime stekiometrike.

Përcakton rendimentin apo pastërtinë në përqindje për substanca të caktuara.

Burimet:

Shkumësa;

Lapustila dhe

kartonë me

ngjyra

Lidhja me fushat e

tjera ose me temat

ndërkurrikulare:

Gjuhën dhe

komunikimin; TIK‐un;

Matematikën

Fjalët kyçe

Masa atomike relative; Masa molekulare relative;

Moli, numri i Avogadros; Formula empirike

Formula molekulare Ligji i ruajtjes së masës;

Substancë kufizuese; Stekiometri; Rendimenti i

reaksionit


I) Veprimet në situatë ‐ Tabela e pyetjeve

Mësuesi /ja synon që me ndihmën e nxënësve të krijojë një tabele të cilën do ta quajmë “tabela e

pyetjeve‘’.

Organizohen nxënësit në grupe. Pasi diskutojnë brenda grupit, çdo grup ka për detyrë të

hartojë të paktën tre pyetje në lidhje me masën atomike të krahasuar, masën molekulare të

krahasuar, masën molare, molin, numrin e Avogadros, formulat kimike, njehsimet

stekiometrike, rendimentin. Orientohen nxënësit që të mund të formulojnë edhe ushtrime në

lidhje me këto koncepte. Të gjitha pyetjet e grupeve, formojnë ‘’TABELËN E PYETJEVE ‘’.


TABELA E PYETJEVE

Grupi 1 Grupi 2 Grupi 3 Grupi 4

1. Sa është masa

molare e H3PO4?

2. Interpretoni ligjin

e veprimit të

masave për

reaksionin:

N2 +3H2=2NH3

3. Sa gram oksid

bakri formohen nga

bashkëveprimi i 3.2

gr bakër me

oksigjenin?

1. Sa mole ndodhen në

80 gram NaOH?

2. Sa është masa

molare e Al2(SO4)3

3. Nga nxehja e 12,4gr

karbonat bakri, u

formua vetëm 7 gr

oksid bakri.

Sa është rendimenti

në përqindje?

1. Sa është masa

molare e FeCl2?

2. Jepet barazimi

kimik:

Na2O + H2O=2NaOH

Si zbatohet ligji i

veprimit të masave?

3. Sa mole ujë

ndodhen në 54 gr

ujë?

1. Një xeheror i bakrit

me masë 10.8 gr ka

në përbërje vetëm 8.2

gr bakër të pastër. Sa

është përqindja e

pastërtisë?

2. Sa është masa në

gram e 2,2 moleve

Na2SO4?

3. Sa mole hidrogjen

do përftohen nga

veprimi i 4,6 gr

natrium me acidin

klorhidrik?

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Diskutojmë së bashku

Mësuesja u tregon nxënësve se përgjigjet e pyetjeve të një grupi do të të realizohen nga nxënësit

e një grupi tjetër. Kombinon:

Grupi 1→ Grupit 2

Grupi 2→ Grupit 3

Grupi 3→ Grupit 4

Grupi 4→ Grupit 1

Çdo grupi i lihet koha e domosdoshme për t’ju përgjigjur pyetjeve të hartuara nga shokët e

tyre. Mbasi marrin të gjithë kohën e domosdoshme tre përfaqësues nga secili grup japin

përgjigjet në tabelë. Vetë nxënësit do shpallin se cili grup ishte më i saktë me përgjigjet e dhëna.



Janë të aftë të formulojnë dhe t’ju përgjigjen pyetjeve në mënyrë të qartë dhe të saktë.

Bashkëpunojnë shumë mirë në grup dhe respektojnë mendimin e njëri‐tjetrit.



Nga përvoja:

Hartimi i pyetjeve nga ana e vetë nxënësve është një moment shumë i rëndësishëm që forcon

logjikën dhe arsyetimin tek nxënësit dhe duhet të aplikohet sa më shpesh në orë të ndryshme

mësimore.




Tema mësimore: Llogaritjet me pjesëmarrjen e gazeve


Brain storming


Nxënësi:

Shpreh me fjalë ligjin e Avogadros.

Tregon vëllimin që zënë gazet në temperaturë dhe trysni normale.

Shkruan lidhjen që ekziston midis vëllimit molar të gazeve dhe numrit të moleve.

Kryen njehsime stekiometrike duke shfrytëzuar vëllimin molar të gazeve.

Burimet:


projektor; lapustila dhe

kartonë me ngjyra


ndërkurrikulare:

Gjuhën dhe komunikimin; TIK‐un;

Matematikën; Fizikën

Fjalët kyçe

Ligji i Avogadros;

Vëllimi molar i gazeve


I) Veprimet në situatë‐ Brain storming

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. Në qendër të tabelës, shkruan fjalën

‘’gaze’’. Kërkon nga nxënësit që të shprehen lirshëm rreth çdo mendimi që ju vjen për gazet

duke organizuar në këtë mënyrë një Brain stroming. Të gjitha mendimet e nxënësve hidhen në

tabelë. Në fund tabela mund të ketë një pamje të tillë.

Kujdes! Vëllime të njëjta gazesh në kushte të njëjta temperature dhe trysnie kanë një numër

i barabartë grimcash/molekulash. Ndryshe ky pohim njihet si Ligji i Avogadros

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Veprimtari praktike në grup

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup i jep një situatë problemore. Duke shfrytëzuar

tekstin dhe informacionet e mëparshme ata përpiqen t’ju japin zgjidhje situatave të dhëna.

Grupi i parë Grupi i dytë

Si lidhet vëllimi molar i gazeve me numrin e

moleve? Jepni shembuj.

Sa mole azot zënë 11,2 litra në kushte

normale?

Njehsoni vëllimin e 0.40 mol azot të matur në

Cili është vëllimi i SO2 që prodhohet nga

bashkëveprimi i 8 gr squfur me oksigjenin?

Zënë një vëllim të caktuar Shumë substanca në SP janë gaze

Molekulat shumë larg njëra‐tjetrës Ngjishen

Shumica e gazeve nuk

shihen me sy të lirë Lëvizin në mënyrë kaotike

Gjendje e lëndës

Substanca të ndryshme zënë vëllime të ndryshe

Gaze


kushte Normale (KN)

Zgjidhja Zgjidhja

Në kushte normale:

1 mol i çdo gazi zë vëllimin 22.4 l dhe quhet

vëllim molar

n= vëllimin e substancës /vëllimin k.n

Sa mole azot zënë 11,2 litra në kushte

normale?

Vk.n (në dm3) = 22,4.0 dm3

Vsub = 11.2 dm3 /mol

n= vëllimin e substancës /vëllimin k.n

n=11.2dm3/ 22.4dm3/mol =0.5 mole

Shkruajmë barazimin kimik

S + O2 = SO2

1mol 1 mol 1 mol

22.4l 22.4 l 22.4 l

32gr 32 gr 64 gr

Hapi i 1:Gjejmë numrin e moleve të squfurit

n=m/M n =8/32 = 0.25 mole

Hapi i 2:gjejmë numrin e moleve të oksidit

të squfurit

1 mol S ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐1 mol SO2

0.25mole S ‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐X mole SO2

x= 0.25 mole SO2

Hapi i 3:Gjejmë vëllimin molar të oksidit

squfurit

n =Vs/Vk.n Vs= n x Vk.n

Vs = 0.25 mole x 22.4 l

Vs = 5.6l

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përforcimi / tryeza rrethore

Mësuesi/ja ndan klasën në disa grupe në varësi të rreshtave (ose i vendos në formë

rrumbullake). Vendos në secilin grup një nxënës që do të fillojë lojën i pari, i jep një letër dhe

laps dhe kërkon të shkruajë një pohim çfarëdo që ka të bëjë me mësimin e ditës. Pasi plotësohet

nga nxënësi i parë, letra paloset dhe i jepet shokut pasardhës në mënyrë të vazhdueshme derisa

të mbarojnë të gjithë personat e grupit. Në fund të kësaj loje nxënësi i fundit hap letrën dhe

lexon të gjitha shënimet e paraqitura në letër.



bashkëpunojnë në grup, janë aktiv, diskutojnë dhe japin mendime.

kryejnë me saktësi veprime matematikore gjatë zgjidhjes së ushtrimeve të ndryshme me

vëllimin molar të gazeve.


Në varësi të klasës dhe nxënësve, mësuesi vendos për pyetje dhe detyra në shtëpi




Tema mësimore: Molet dhe kimia e tretësirave


Nxënësit listojnë lloje të ndryshme tretësirash që gjejnë përdorim në jetën e përditshme.


Nxënësi:

Përshkruan tretësirat si përbërje homogjene.

Grupon tretësirat në të ngopura, të pangopura dhe të mbingopura.

Koncepton me fjalë dhe formulë përqendrimin në masë, në përqindje dhe molar.

Përshkruan procesin e titullimit në laborator.

Argumenton pse titullimit është i rëndësishëm në përcaktimin e përqendrimit të një acidi apo baze.

Burimet:

teksti i kimisë;

foto të atomeve të

ndryshme


ose me temat

ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Tretësira; Tretësirë e ngopur; Tretësirë e

pangopur; Tretësirë e mbingopur;

Përqendrim i tretësirave; Përqendrim në

përqindje dhe molar; Titullimi acido –bazik



Mësuesi/ja pyet nxënësit nëse kanë informacion mbi tretësirat. Kërkon që të listojnë dhe të

sjellin sa më shumë lloje tretësirash.

Nxënës të ndryshëm sjellin tretësira të ndryshme:

Tretësira e sheqerit me ujë

Tretësira e kripës së gjellës në ujë

Tretësira e miellit me ujë

Uthull me ujë......etj.

Konkluzion! Në të gjitha rastet elementi kryesor në një tretësirë është uji i cili luan rolin e

tretësit universal. Për të ditur sasitë e substancave që përzihen është e nevojshme të njihet

përqendrimi i tretësirave.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Organizues grafik

Mësuesi/ja paraqet para nxënësve një organizues grafik që duhet të plotësohet nga vetë nxënësit.


Nxënësit bashkë me mësuesin plotësojnë me kujdes fletën e punës.

Fleta e punës në fund mund të kishte një pamje të tillë:

III) Përmbyllja e situatës ‐ Punë në grupe

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe dhe secilit grup i jep një ushtrim për të zgjidhur.

Grupi i parë Grupi i dytë

Ushtrimi 1

Njehsoni numrin e moleve të substancës së

tretur në 40 cm3 tretësirë ujore acid nitrik me

përqendrim 0.2 mol dm‐3;

Ushtrimi 2

Në 250gr tretësirë të sulfatit të natriumit

treten 50 gram kripë. Sa do të jetë përqendrimi

në përqindje?

Grupi i tretë Grupi i katërt

Ushtrimi 3

Njehsoni masën e sulfatit të bakrit(II) të

dehidratuar, që ndodhet në 55 cm3 të një

tretësire me përqendrim 0.20 mol dm3

Ushtrimi 4

Sa molare është tretësira kur në 4 litra të saj

treten 160gr NaOH?

Sasia e substancës së tretur

mund të matet në dy mënyra

C= m sub së tretur / V

Përqendrim në masë

Shprehet si gramë për

decimetër kub tretësirë

Përqendrim molar

Shpreh numrin e moleve

për decimetër kub

Tretësirat

Përbëhen nga substanca e tretur dhe tretësi

Matetsasia në mole

Vëllimi tretësirës në dm3 Matet masa në gram

Vëllimi tretësirës në dm3

Sasia e substancës së tretur

mund të matet në dy mënyra

C=

Përqendrim në masë Përqendrim molar

Tretësirat

Përbëhen...................................................................

Matet

Vëllimi tretësirës në dm3

Matet

Vëllimi i


Mësuesi/ja duke ndjekur me kujdes punën e nxënësve i ndihmon dhe i orienton që të zbatojnë

sa më mirë formulat kimike për zgjidhjen e ushtrimeve. Në fund përfaqësues të grupeve

zgjidhin ushtrimet në tabelë. Tabela do të kishte një pamje të tillë.

Grupi i parë Hapi 1 Ndryshojmë cm3 në dm3:

= 40 / 1000 = 0.04 dm3

Hapi 2 Gjejmë numrin e moleve:

Numri i moleve = C(mol dm3) × V (dm3)

= 0.2 (mol dm3 x 0.04(dm3)

= 0.08 mole

Ushtrimi 1

Njehsoni numrin e moleve

të substancës së tretur

në40 cm3 tretësirë ujore

acid nitrik me përqendrim

0.2 mol dm3;

Grupi i dytë C% =10%; mt =200gr; MH2O =50gr

Hapi 1: Gjejmë sa gramë substancë e tretur ndodhet në 200 gr

tretësirë 10%

11

% 10 200% 100 20

100 100t

t

C mm xC m gr

m

Hapi 2: Gjejmë përqendrimin në përqindje pas shtimit të ujit

C%=

Ushtrimi 2

Në 250gr tretësirë të

sulfatit të natriumit treten

50 gr kripë. Sa do të jetë

përqendrimi në përqindje?

Grupi i tretë Hapi 1: Ndryshojmë cm3 në dm3:

= 55 / 1000 = 0.055 dm3

Hapi 2: Gjejmë numrin e moleve:

Numri i moleve = C(mol dm3) × V (dm3)

= 0.20 (mol dm3 x 0.055(dm3)

= 0.011 mole

Hapi 3: Gjejmë masën në gram:

Masa (g) = numri i moleve × M

= 0.011 mole × (63.5 + 32.1 + (4 × 16.0) gr/mol

= 1.8 g

Ushtrimi 3

Njehsoni masën e sulfatit të

bakrit(II) të dehidratuar, që

ndodhet në 55 cm3 të një

tretësire me përqendrim 0.20

mol dm3 sulfat bakri (II)

Grupi i katërt Hapi 1: Gjejmë numrin e moleve.

1604

40 grmol

m grn mole

M

Hapi 2: Gjejmë përqendrimin molar

41

4mol

litwrM

n moleC

V litra

Ushtrimi 4

Sa molare është tretësira kur në

4 L të saj treten 160gr NaOH?

Mësuesi/ja në fund të orës mësimore pyet nxënësit për titullimin. A keni dëgjuar ndonjëherë

fjalën titullim, po asnjanësim?

Të gjithë nxënësit pranojnë faktin që titullimi është një koncept i ri për ta, por jo asnjanësimi.


Asnjanësimi është procesi i bashkëveprimit të një acidi me një bazë.

Mësuesi /ja:

Titullimi acido‐bazik është asnjanësimi në kushte laboratorike dhe përdoret për të gjetur

përqendrimin e saktë të një tretësire.

Kur arrihet pika e asnjanësimit me anë të një indikatori ne mund të dallojmë ndryshimin e ngjyrës.

Kur arrihet pika e asnjanësimit n A = n B

Është shumë e rëndësishme të theksohet që titullimi acido –bazik në laborator kërkon një

kujdes dhe një saktësi shumë të madhe.

Titullimi përdoret për të përcaktuar përqendrimin e një acidi ose baze.


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, janë të saktë në

zgjidhjen e ushtrimeve, bashkëpunojnë dhe respektojnë njëri‐tjetrin.



Tema mësimore: Veprimtari praktike 2 ‐ Përcaktimi i përqendrimit të një tretësire të acidit

klorhidrik


Parashikim me termat paraprakë


Nxënësi:





Burimet:

Teksti i kimisë; Acid klorhidrik,

hidroksid natriumi; Gotë kimike,

pipetë, fenolftaleinë.




TIK‐un; Fizikën

Siguria




I) Veprimet në situatë ‐ Parashikim me termat paraprakë

Mësuesi /ja organizon fillimin e veprimtarisë me anë të ‘’situatës së të nxënit’’. Organizon me

nxënësit teknikën e ‘’parashikimit me terma paraprakë’’. U jep nxënësve disa fjalë: Stomak,

Restorant, Ngacmues, Zgjidhje ideale, Neutralizoj

U jep nxënësve kohën e duhur për të shkruar me këto fjalë një tregim të shkurtër, një paragraf

apo një ese. Kur koha mbaron, dëgjohen disa nga punimet kryesore të nxënësve.

Mësuesi /ja në këtë moment përforcon idenë se në këtë veprimtari praktike do zhvillohet

praktikisht një reaksion asnjanësimi.


II) Trajtimi i situatës ‐ Diskutojmë së bashku

Mësuesi /ja shtron para nxënësve disa pyetje në lidhje me titullimin /asnjanësimin

Çfarë dini për asnjanësimin apo titullimin acido‐bazik?Pse përdoret në laborator asnjanësimi acido‐

bazik?Si e kuptojmë praktikisht që arrihet pika e asnjanësimit?Çfarë ndodh me numrin e moleve kur

arrihet pika e asnjanësimit? Pse themi që ky reaksion kërkon saktësi shumë të madhe në laborator?

Nxënësit diskutojnë dhe japin përgjigje për të gjitha pyetjet e dhëna.

Si përfundim gjatë asnjanësimit në laborator është e rëndësishme që:

Të përdorni me shkathtësi mjetet laboratorike

Të keni saktësi në matjen e vëllimit të harxhuar gjatë asnjanësimit

Të kapni me sy të lirë pikën e titullimit duke u mbështetur vetëm te dëftuesit

Të kryeni me saktësi veprimet matematikore në llogaritjen e përqendrimit

II) Përmbyllja e situatës ‐ Punë në grupe

Mësuesja organizon nxënësit në grupe. Secili grup ka të njëjtat mjete dhe preparate kimike.

Në fund grupet krahasojnë rezultatet me njëri‐tjetrin dhe shikojnë a kanë arritur në rezultat të

njëjtë. E gjithë veprimtaria e tyre duhet të ndjekë të gjithë hapat e përcaktuar.

Hapi 1: Në një enë konike hidhet 25.0 cm3 tretësirë acid klorhidrik

Hapi 2: Me anë të një pipete të shkallëzuar shtojmë NaOH me përqendrim të njohur 0.200 mol dm‐3:

Hapi 3: Kapet pika e titullimit sapo shikon refleksin e ngjyrës rozë në enën ku ndodhet acidi.

25.0 cm3 e një tretësire acid klorhidrik asnjanësohet me 15. cm3 NaOH me përqendrim 0.200 mol dm‐3:

Njehsoni përqendrimin në mol dm3 të tretësirës së HCl

Kthejmë: 25.0 cm3→ 25/1000= 0.0250 dm3

15 cm3→ 15 /1000= 0.015 dm3

Hapi 1: Shkruhet reaksioni kimik dhe kthehet në barazim kimik

NaOH + HCl = NaCl + H2O

Hapi 2: Gjejmë numrin e moleve të acidit:

Numri i moleve = C (mol dm‐3) × V (dm3) = 0.200(moldm‐3)x 15.10/1000 dm3

= 0.200(moldm‐3) x 0.015 dm3 = 0.00302 mole

Hapi 3:Gjejmë përqendrimin e NaOH në mol dm‐3

CB = nA /VB = 0.0032 mole/ 0.0250dm3 = 0.128mole/ dm3

Hapi 4: Përcaktohet përqendrimi i acidit duke parë që vëllimi i bazës është 15dm3.

NaOH, 0.200 mol dm‐3: (15 cm3)

Fenolftaleinë

25 cm3 HCl

25 cm3HCl






Mirë 2 pikë

Aspak mirë 0 pikë


Njohin materialin teorik mbi asnjanësimin.



Përcaktojnë saktë pikën e titullimit.

Gjejnë përqendrimin e acidit që do asnjanësojnë.


10 – 12 Mirë!


5‐ 8 Mjaftueshëm

1‐ 4 Mjaft keq!





Empatia


Nxënësi:

Përcaktojnë vëllimin molar të substancave të ndryshme.

Kryejnë veprime stekiometrike me molin, vëllimin molar të gazeve dhe përqendrimin.

Llogarit përqendrimin e substancave të ndryshme.

Burimet:


ndryshme; lapustila

dhe letra me ngjyra




Zhvillimin e qëndrueshëm;

TIK‐un

Fjalët kyçe

Ligji i Avogadros; Vëllimi molar i

gazeve; Tretësira; Përqendrim i

tretësirave; Përqendrim në

përqindje; Përqendrim molar;

Titullimi acido –bazik


I) Veprimet në situatë ‐ Empatia

Mësuesi/ja këtë fazë të fillimit të orës mësimore e realizon me anë të eupatisë. Të gjithë nxënësit


në mënyrë të pavarur nga njëri‐tjetri për pesë minuta shkruajnë për një fjalë, koncept, titull që

ka lidhje me konceptet e marra orët e fundit p.sh:

Unë jam.... moli!Unë jam....një acid!Unë jam..titullimi!

Unë jam....një gaz!Unë jam.....një tretësirë!Unë jam.....!

U lihet nxënësve koha e duhur për të shkruar dhe më pas lexohen disa prej punimeve më të mira

II) Trajtimi i situatës ‐ Grupet e ekspertëve

Mësuesi /ja përgatit disa fleta pune që përmbajnë ushtrime të ndryshme dhe organizon me

nxënësit një veprimtari me të ndërruar vendet. Ndan klasën në grupe me nga katër nxënës secili

grup. Brenda çdo grupi numëron nga 1 tek 4, ku çdo numër i korrespondon një eksperti. Eksperti

me numër 1është përgjegjës për ushtrimin 1, eksperti 2 për ushtrimin 2, e kështu me radhë.

Ushtrimet për secilin ekspert janë:

Ushtrimi 1:

Të shkruhet formula kimike e oksidit të squfurit kur dihet që në një mol të tij ka 6.02x1023

atome squfur dhe 18.06 x 1023 dm3 oksigjen.

Ushtrimi 2:

Njehsoni numrin e moleve të substancës së tretur në20 cm3 tretësirë ujore acidi sulfurik me

përqendrim 0.2 mol dm3.

Ushtrimi 3:

Sa molare është tretësira kur në një vëllim prej 2,5 L të saj treten 148 gr Ca(OH)2?

Ushtrimi 4:

Cili është vëllimi i hidrogjenit që prodhohet nga bashkëveprimi i 2,4 gr magnez me acidin

sulfurik?

Në këtë moment në tavolinën e parë duhet të mblidhen vetëm 1 shat; në të dytën vetëm 2‐shat;

dhe në të tretën vetëm 3‐shat. Secili grup duhet të jetë përgjegjës për pyetjen e tij. Diskutohet në

grup për zgjidhjen e secilit ushtrim dhe më pas secili ekspert do të kthehet në grupin bazë.

Përfaqësues të ekspertëve shkruajnë në tabelë zgjidhjet përkatëse p.sh, eksperti me numrin 1

jep përgjigjen e ekspertit 3, eksperti me numër 2 jep përgjigjen e ekspertit 4.etj.

Në përfundim, janë vetë nxënësit që vlerësojnë punët e njëri –tjetrit.



punuan sipas detyrave dhe roleve në grup;

shfrytëzuan shumë mirë burimet e informacionit;

Ishin të saktë në zgjidhjen e ushtrimeve të dhëna.

Nga përvoja

Teknika e grupit të ekspertëve është një teknikë relativisht e vështirë për t’u zbatuar por shumë

efikase në shkëmbimin e ideve.




Tema mësimore: Përsëritje


Material në video‐projektor


Nxënësi:

Përshkruan vëllimin molar të gazeve.

Tregon se çfarë janë tretësirat dhe si grupohen ato.

Shpreh me formulë kimike të gjitha llojet e përqendrimit.

Llogarit matematikisht përqendrime të ndryshme.

Burimet:

teksti i kimisë;

video –projektor




Shkencat shoqërore; Fizikën

Fjalët kyçe

Ligji i Avogadros; Vëllimi molar i

gazeve; Tretësira; Tretësirë e ngopur, e

pangopur, e mbingopur;Përqendrim i

tretësirave; Titullimi acido –bazik


I) Veprimet në situatë ‐ Veprimtari dëgjim i drejtuar

Mësuesi /ja prezanton nxënësit me “situatën e të nxënit”. Në video‐projektor jepet një material

në të cilën flitet për tretësirat, llojet e tyre, përqendrimin e substancave dhe asnjanësimin në

laborator. Nxënësit dëgjojnë dhe vëzhgojnë me vëmendje materialin e dhënë, më pas

diskutojnë rreth tyre.

II) Trajtimi i situatës ‐ Tabela e pyetjeve

Mësuesi /ja kërkon nga nxënësit që të organizohen në grupe. Secili grup ka për detyrë të hartojë

3‐4 pyetje të cilat do vendosen në tabelën e pyetjeve.

Tabela vendoset në një kënd të klasës.

Sa është vëllimi molar i një gazi?

Çfarë thotë ligji i Avogadros?

Çfarë janë tretësirat, si i grupojmë ato?

Çfarë shpreh përqendrimi i tretësirave dhe sa lloj përqendrimesh kemi?

A mund të llogarisim përqendrimin e tretësirave të ndryshme?

Çfarë është asnjanësimi?

Kur arrihet pika e asnjanësimit acido‐bazik?

Çfarë janë indikatorët?

II) Përmbyllja e situatës ‐ Unë pyes ju përgjigjeni

Mësuesi/jau kërkon nxënësve që të ndahen në dy grupe të mëdha. Në formën e një konkursi,

njëri grup i bën pyetje grupit tjetër. Mësuesi/ ja menaxhon të gjithë konkursin duke pikëzuar

pyetjet dhe duke vlerësuar së bashku me nxënësit nëse përgjigjet do jenë apo jo të sakta. Në

fund shpallet grupi fitues.




kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, kanë kuptuar shumë mirë situatën e të nxënit,


idetë në lidhje me tretësirat dhe përqendrimin.





Tema mësimore: Ciklet natyrore dhe burimet


Shkrim i lirë. Toka dhe burimet e saj


Nxënësi:

Koncepton me fjalë shprehjet kryesore të temës mësimore.

Liston burimet kryesore të planetit tokë.

Përshkruan mënyrën e funksionimit të cikleve në natyrë.

Dallon burimet natyrore të rinovueshme nga ato të parinovueshme.

Liston sa më shumë lloje burimesh të rinovueshme dhe të parinovueshme.

Burimet:


–projektor; Foto;

revista ose

enciklopedi


ose me temat

ndërkurrikulare:


shkencat shoqërore; TIK‐un;

gjeografinë

Fjalët kyçe

Burime natyrore; Burime të rinovueshme;

Burime potencialisht të rinovueshme;

Burime të parinovueshme; Cikli i ujit;

Cikli i karbonit; Cikli i azotit


I)Veprimet në situatë ‐ Shkrim i lirë

Mësuesi/ja orienton nxënësit rreth “situatës së të nxënit”. Shkruan në tabelë temën ‘’toka dhe

burimet e saj’’. Të gjithë nxënësit në mënyrë të pavarur shkruajnë rreth temës së dhënë. Në

fund lexohen disa nga punimet e nxënësve.

II) Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Lexim përmbledhje në dyshe

Mësuesi/ja synon në marrjen e njohurive mbi ciklet në natyrë dhe burimet natyrore. Për këtë

realizon teknikën ‘lexim përmbledhje në dyshe ‘. Mësimi ndahet në paragrafë ku nxënësit në

dyshe njëri bën pyetjen, tjetri përmbledh me fjalët e veta.

Paragrafët përkatës janë katër:

Paragrafi 1:

Cikli i ujit në

Një nxënës bën pyetjen—tjetri jep përgjigjen

1. Kush e vë në lëvizje këtë cikël?


natyrë 2. Cili është itinerari i lëvizjes së ujit?

3. A ndërpritet cikli i ujit ndonjëherë?

4. Cilat janë përdorimet e ujit në jetën e përditshme?

Paragrafi 2:

Cikli i karbonit në

natyrë


1. Pse është i rëndësishëm karboni në jetën tonë?

2. Kush është burimi i karbonit në ciklin e tij?

3. Si largohet dioksidi i karbonit nga atmosfera?

4. Si kthehet dioksidi i karbonit në atmosferë?

5. Si ekuilibrohet sasia e dioksidit të karbonit në atmosferë?

Paragrafi 3:

Cikli i azotit në

natyrë


1. Pse është i rëndësishëm azoti në planetin tokë?

2. Si e marrin bimët azotin?

3. Cilat janë proceset që formojnë ciklin e azotit në natyrë?

Paragrafi 4:

Burimet natyrore


1. Ç’kuptojmë me burime natyrore?

2. Si i grupojmë ato?

3. Kur kemi një burim të rinovueshëm dhe jo të rinovueshëm?

Për secilin paragraf mund të aktivizohet më shumë se një dyshe.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Përmbledhje e strukturuar

Mësuesi/ja për të përmbyllur me anë të dy ose tre fjalive përmbledh atë çfarë u studiua gjatë

orës së mësimit, ku u synua më fort, pse ishin të rëndësishme etj. Kërkon që në formën e një loje

që pasohet nga njëri nxënës te tjetri, ata të përmbledhin me fjalët e tyre atë çfarë mësuan për

ciklin e ujit, azotit dhe karbonit, si dhe burimet natyrore në tokë. Nxënës të ndryshëm e

realizojnë përmbledhjen në mënyra të ndryshme, ka rëndësi që asnjëri prej tyre mos të

paragjykohet por të vlerësohet për mendimin e dhënë.



Diskutojnë qartë dhe rrjedhshëm mbi konceptet e marra gjatë mësimit të ditës.

Respektojnë, bashkëpunojnë dhe komunikojmë shumë mirë me njëri‐tjetrin.

Nga përvoja:

Organizimi i lojërave mësimore në përmbyllje të saj motivon dhe rrit interesin e nxënësit për

orën e mësimit




Tema mësimore: Atmosfera, gazet e ajrit


Shkrimi i shpejtë


Nxënësi:

Liston të gjitha gazet e atmosferës;

Tregon rëndësinë e secilit gaz në atmosferë;

Përshkruan si mund të prodhohen gazet në përbërje të ajrit.

Burimet:

teksti i kimisë; interneti;

foto të ndryshme


ndërkurrikulare:

gjuhën dhe komunikimin; fizikën; TIK‐un

Fjalët kyçe

Atmosferë; Gaze;

Distilim


I) Veprimet në situatë ‐ Shkrimi i shpejtë

Mësuesi/ja prezanton para nxënësve situatën e të nxënit. Kërkon prej tyre që pa ndalur dorën të

shkruajnë për “atmosferën”. Secili nga nxënësit do të shkruajë ato që ka lexuar, mësuar, apo

studiuar edhe në lëndët e tjera për atmosferën. Në fund dëgjohen disa prej punimeve të nxënësve.

Mësuesi/ja u tregon nxënësve se tema e ditës do jetë “atmosfera dhe gazet e saj”.

II)Trajtimi i mëtejshëm i situatës ‐ Empatia

Mësuesi/ja kërkon nga nxënësit që duke e vënë veten në vendin e parë të flasin për gazet që

janë në përbërje të ajrit. Shkrimi i tyre do të fillojë me fjalët: UNË JAM…….!

Do synohet që të jenë vetëm tre lloj shkrimesh ose nxënësit mund të orientohen sipas rreshtave

në klasë dhe të thonë:

Unë jam azoti …! Unë jam oksigjeni …! Unë jam dioksidi i karbonit ….!

Nxënës të ndryshëm zgjedhin një prej këtyre mundësive. ( Zgjedhja mund të realizohet edhe

sipas rreshtave). U lihet në dispozicion koha e duhur për të përshkruar veten e tyre.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Parashikimi me terma paraprakë

Mësuesi/ja për të realizuar një mbyllje sa më të këndshme të orës së mësimit u jep nxënësve

disa fjalë:Jetë; Dioksid karboni; Ëndërr; Vullnet

Kërkon nga secili prej tyre që këto fjalë t’i përdorë në një shkrim të shkurtër. Shkrimi mund të

jetë, një paragraf, një tregim ose një ese. Nxënësit shfrytëzojnë imagjinatën e tyre dhe sjellin

sipas dëshirës atë që mund të bëjnë më mirë. U jepet koha e mjaftueshme për të realizuar

detyrën e dhënë. Pasi përfundojnë nxënës të ndryshëm lexojnë para shokëve materialin e

përgatitur.



Nxënësit bashkëpunojnë në grup, janë aktiv, respektojnë mendimet e njëri‐tjetrit, sjellin

informacionin e ri në një mënyrë shumë të saktë.




Tema mësimore: Ndotja e atmosferës


Brain stroming. Çfarë dimë ne për ndotjen?


Nxënësi:

Liston llojet kryesore të ndotjes;

Tregon mbi llojet e gazeve që ndihmojnë në formimin e ‘shiut acid’;

Përshkruan pasojat që sjell në mjedis “shiu acid”;

Argumenton se si mund të zvogëlohet ndikimi i “shiut acid” në mjedis.

Burimet:

Teksti i kimisë; Materiale

nga interneti; Lapustila

dhe letra me ngjyra




fizikën; TIK‐un

Fjalët kyçe

Ndotje; Shiu acid; Smog

fotokimik; Konvertues katalitik


I) Trajtimi i situatës ‐ Brain storming

Mësuesi/ja organizon me nxënësit një Brain‐storming në të gjithë klasën. Mësuesi u drejton

nxënësve pyetjen:

Çfarë ju vjen në mendje kur dëgjoni fjalën ‘ndotje‘?

II) Veprimet në situatë ‐ Veprimtari e drejtuar

Mësuesi/ja organizon nxënësit në tre grupe të mëdha dhe harton për to tri pyetje kryesore.

Pyetja 1. Cilat janë gazet që ndihmojnë më shumë në formimin e shiut acid?

Pyetja 2. Çfarë problemesh shkakton ‘’shiu acid‘’?

Pyetja 3. Si mund të zvogëlohet ndikimi i shiut acid?

Të tria pyetjet mësuesi mund t’i shkruajë në tabelë ose ua jep nxënësve si fleta pune.

Ndotja e ajrit të atmosferës

Cilat janë gazet që ndihmojnë më

shumë në formimin e shiut acid?

Çfarë problemesh

shkakton ‘’shiu acid‘’?

Si mund të zvogëlohet

ndikimi i shiut acid?

Brenda secilit grup nxënësit punojnë dhe shkëmbejnë mendimet. Prezantojnë gjetjet e tyre dhe i

zvogëlimi i sasisë së oksigjenit në ajër Problem që kërkon zgjidhje

Shumë i përhapur në ditët e sotme

ndotje nga uji

dëmtojnë mjedisin

ndotje e ajrit, tokës

zhvillimi i industrisë

shkatërron botën e gjallë

djegia e mbeturinave të ndryshme

ndotja mund të jetë edhe akustike

Shkak për sëmundje të ndryshme

Ndotje


diskutojnë ato në grup dhe midis grupeve. Në fund të këtij procesi të gjitha informacionet e

marra dhe të përpunuara paraqiten në tabelë së bashku me ndihmën e mësuesit

III) Përmbyllja e situatës ‐ Imagjinatë e drejtuar

Mësuesi/ja për të përmbyllur mësimin realizon me nxënësit teknikën e ‘’imagjinatës së

drejtuar’’. U kërkon të gjithë nxënësve të mbyllin sytë dhe të imagjinojnë një zonë të ndotur

dhe një zonë jo të ndotur, mund të sjellin për të përshkruar edhe zonën ku banojnë. U lë

nxënësve rreth pesë minuta kohë dhe pastaj kërkon të lexohen disa prej punimeve të tyre.



Arrijnë të zgjedhin formën dhe gjuhën e përshtatshme për të përcjellë informacionin, idetë

në lidhje me ndotjen, llojet e ndotjes, burimet, pasojat që sjell ndotja si fenomen.

Janë seriozë dhe të përgjegjshëm gjatë grumbullimit dhe përpunimit të informacionit.

Respektojnë dhe dëgjojnë njëri‐tjetrin.



Tema mësimore: Ngrohja globale dhe efekti serë


Koha ka ndryshuar, temperaturat kanë ndryshuar, vendet e ngrohta po shikojnë borën dhe

vendet e ftohta janë ngrohur më shumë se ç’duhet. Si mendoni ju,pse ndodhin të gjitha këto?


Nxënësi:

Liston gazet që shkaktojnë ‘efektin serë’ dhe ‘ngrohjen globale’.

Përshkruan ‘efektin serë ‘ dhe ‘ngrohjen globale’.

Tregon dëmet që sjell ‘ngrohja globale’ dhe ‘efekti serë‘.

Përshkruan si mund të zvogëlohet ‘efekti serë’ dhe ai i ‘ngrohjes globale’.

Burimet:

teksti i kimisë; lapustila, fleta

formati, letra me ngjyra;

video‐projektor


ndërkurrikulare:


Shkencat shoqërore

Fjalët kyçe

Ngrohje globale;

Efekti serë



Mësuesi/ja prezanton ‘situatën e të nxënit‘. U lexon nxënësve një situatë dhe kërkon që ata të

shfaqin mendimin e tyre: Koha ka ndryshuar, temperaturat kanë ndryshuar, vendet e ngrohta po shikojnë

borën dhe vendet e ftohta janë ngrohur më shumë se ç’duhet. Si mendoni ju, pse ndodhin të gjitha këto?

Të gjithë nxënësit dëgjojnë me kujdes dhe japin mendimin e tyre në lidhje me situatën e dhënë.

II) Trajtimi i situatës ‐ Mësim i përqendruar mbi argumente

Mësuesi/ja grupon nxënësit në dyshe. Secilës dyshe i jep fletë pune të përgatitura më parë.


Çdo fletë pune do të ketë një listë elementesh. Nxënësit do të punojnë pikërisht në përputhje

me këtë listë të elementeve.

Fleta e punës:

Pyetja Cilat janë gazet që shkaktojnë ‘ngrohjen globale’ dhe

‘efektin serë’?

Përgjigjja

Problemet që shkaktojnë këto

efekte:

Arsyeja

Pse ndodh kështu

Provat

III) Përmbyllja e situatës ‐ Marrëdhënie pyetje‐përgjigje

Mësuesi/ja në këtë fazë të orës mësimore shtron para nxënësve disa pyetje dhe merr prej tyre

përgjigjet përkatëse. Disa nga pyetjet e hartuara mund të ishin: A mund të flasim për ndotje në vendin

tonë? Sa lloj ndotjesh kemi? Cilat janë gazet e atmosferës që shkaktojnë dukurinë e ‘shiut acid’? Cilat gaze

janë përgjegjëse për ‘ngrohjen globale’ dhe ‘efektin serë’?Cilat janë problemet qe shkakton shiu acid në mjedis,

po ‘ngrohja globale’ dhe ‘efekti serë‘?Si mund ne të zvogëlojmë efektin e këtyre dukurive në mjedis?


Situata quhet e realizuar, kur nxënësit punojnë sipas detyrave në grup, respektojnë, vlerësojnë

dhe gjykojnë punën e njëri–tjetrit.



Tema mësimore: Detet dhe lumenjtë


Mendo diskuto në grup. Para çdo grupi vendos foto që tregojnë dete, liqene, lumenj, oqeane,

ujëra të ndenjura. Nxënësit kanë për detyrë t’i grupojnë ato sipas karakteristikave të tyre.


Nxënësi:

Identifikon burimet kryesore të ujit;

Liston disa nga domosdoshmëritë e të pasurit të ujit;

Tregon pse ndonjëherë uji mund të jetë edhe i dëmshëm;

Përshkruan disa nga mënyrat e pastrimit të ujit të ndotur.

Burimet:

teksti i kimisë; Foto;

lapustila, fleta formati


ndërkurrikulare:

gjuhën dhe komunikimin; fizikën; TIK‐un; gjeografinë

Fjalët kyçe

Uji



I) Veprimet në situatë ‐ Mendo diskuto në grup

Mësuesi/ja prezanton nxënësit me ‘situatën e të nxënit‘: Para çdo grupi vendos foto që tregojnë

dete, liqene, lumenj, oqeane, ujëra të ndenjura. Nxënësit kanë për detyrë t’i grupojnë ato sipas

karakteristikave të tyre.

Nxënësit vëzhgojnë me kujdes fotot dhe mund t’i grupojnë të gjitha fotot në foto të:

Ujërave të ëmbla ‐ lumenjtë dhe liqenet

Ujërave të kripura ‐ detet dhe oqeanet

II) Trajtimi i situatës ‐ Hartë koncepti

Mësuesi/ja organizon nxënësit në grupe. Çdo grup pajiset me fletë pune të përgatitura që më

parë nga mësuesi. Fleta e punës mund të ishte e tillë:

Detet dhe lumenjtë

Detet ‐ ujë i kripur Lumenjtë ‐ ujë i ëmbël

Në këtë moment orienton nxënësit që duke shfrytëzuar njohuritë e marra deri tani në lëndën e

kimisë si dhe tekstin të përpiqen të sjellin informacion duke plotësuar hartën e konceptit. U lë

në dispozicion kohën nevojshme dhe ndjek me vëmendje punën e secilit grup.

Në fund harta e konceptit mund të ishte plotësuar në këtë mënyrë:

Detet dhe lumenjtë

Detet ‐ ujë i kripur Lumenjtë ‐ ujë i ëmbël

Ndodhet kryesisht në dete dhe oqeane.

Nuk është i pijshëm.

Sasi shumë e madhe uji.

Nuk është i përshtatshëm për përdorim.

Ka sasi të madhe kripe.

Disa vende të botës uji i detit me anë të

shkripëzimit është kthyer në ujë të

pijshëm.

Ndodhet kryesisht në lumenj dhe liqene.

Është i pijshëm.

Sasi e vogël uji në planet, më pak se 3% e sasisë

totale të ujit.

Është shumë i përshtatshëm për përdorim të

përditshëm.

Nuk ka sasi të madhe kripe.

Kujdes! Pavarësisht se sa i domosdoshëm është uji në jetën e përditshme, nuk mungojnë

rastet kur uji mund të jetë i dëmshëm sepse mund të jetë përgjegjës për shkaktimin e

sëmundjeve të ndryshme, kjo sepse uji mund të jetë i ndotur.

Ndotja e ujit mund të vijë nga disa faktorë:

Plehrat kimike me bazë nitratet, të përdorura në tokat bujqësor me reshjet kalojnë në lumenj

dhe sjellin rrezik në përdorim.

Shkarkimi i lëndëve toksike dhe të dëmshme në lumenj.

Ujërat e zeza të patrajtuara dhe mbetjet e kafshëve që mund të derdhen në lumenj

Përdorimi i ujit për ftohje në industri sjell ngrohjen e ujit që shkarkohet në lumenj për pasojë

sjell uljen e sasisë së oksigjenit të tretur.

III) Përmbyllja e situatës ‐ Dy të vërteta një gënjeshtër

Mësuesi/ja informon nxënësit se do zhvillojnë lojën “dy të vërteta një gënjeshtër“. Kërkohet që


nxënës të ndryshëm të listojnë tre karakteristika për ujin dhe karakteristikat e tij. Është detyrë e

nxënësve të tjerë të gjejnë gabimin e shokut. Loja p.sh, mund të nisi në këtë mënyrë nga vetë

mësuesi/ja.

Mësuesi thotë: UJI I KRIPUR

Nuk gjen përdorim në jetën e përditshme

Ka sasi të madhe kripe

Zë një përqindje të vogël në planetin tokë

Elja plotëson

Pohimi i parë dhe i dytë është i vërtetë por pohimi i tretë jo, sepse uji i detit zë 97 % të të gjithë

ujit në planetin tokë.

Ky veprim do të përsëritet disa herë nga nxënës të ndryshëm.



Punojnë sipas detyrave në grup, bashkërendojnë punën, vlerësojnë dhe respektojnë përgjigjet e

njëri‐tjetrit.


IDE PËR MËSIMDHËNIEN

Për të gjitha temat mësimore

Tema 1 Hyrje: Ciklet natyrore dhe burimet

Libri i nxënësit seksioni 1.1 (faqe 1‐5)

Ide si të mësohet

Kapitulli i parë shërben për të treguar rëndësinë e studimeve kimike në fusha të ndryshme.

Ligjet e kimisë janë universale dhe lidhen me ekzistencën e Tokës dhe shumë aspekteve të jetës

në të. Fleta e punës 1.1 “Rëndësia e kimisë” trajton në këndvështrime të ndryshme, duke vënë

theksin se si kimia ndikon në jetët tona.

Ciklet e burimeve që zhvillohen në Tokë nga të cilat cikli i karbonit, cikli i ujit dhe cikli i azotit janë

më të rëndësishmit në këtë program. Njohuritë për ciklet lidhin idetë e rëndësishme të

transformimeve kimike, ndryshimet e gjendjes fizike dhe të natyrës së burimeve të Tokës. Bëhet

dallimi i rëndësishëm ndërmjet burimeve të rinovueshme dhe jo të rinovueshme. Cikli i karbonit ka

rëndësi të veçantë, duke i dhënë rëndësi reaksioneve të fotosintezës dhe frymëmarrjes dhe rolit që

luajnë ato në ruajtjen e ekuilibrit të përbërjes së atmosferës – duke e lidhur më pas me temën 2.

Demonstrimi i fotosintezës duke përdorur Elodean si shembull të bimëve nënujore (ose ndonjë bimë

tjetër që lëshon oksigjen) mund të jetë i përshtatshëm. Për hollësira të një eksperimenti të tillë shihni:

http://www.practicalbiology.org/areas/intermediate/energy/photosynthesis/investigation

Keqkuptimet dhe krijimi i koncepteve të gabuara

Në këtë temë mund të ketë shumë pak keqkuptime, meqenëse është më shumë një temë hyrëse

ku theksohet se ligjet e kimisë janë universale. Për shembull, formula e ujit është e njëjtë,

pavarësisht nëse gjendet në akujt e Antarktidës, apo në unazat e Saturnit. Gjithashtu, është me

rëndësi të krijohet një kuptim i ekuilibruar i rolit të kimisë në botën moderne.

Ide për detyra shtëpie

Fletë pune 1.1 Rëndësia e kimisë

Fletë pune 1.5 Kimia e shtresave të Tokës.

Tema 2 Atmosfera

Seksioni 1.2 në libër (faqe 5‐10)

Ide si të mësohet

Përshkruhet përbërja e ajrit të pastër dhe të thatë. Diskutohet origjina dhe natyra e formave të

ndryshme të ndotjes atmosferike, veçanërisht të shiut acid dhe ngrohjes globale. Përshkruhet

distilimi i fraksionuar i ajrit të lëngët.

Jepen të dhëna lidhur me përbërjen e ajrit të pastër dhe të thatë dhe ide për shtresën e hollë të

atmosferës që mbulon sipërfaqen e tokës. Mund të diskutohet lartësia e kësaj shtrese “të

hollë” si dhe të përmendet shtresa e ozonit (edhe pse nuk është pjesë e programit). Mund të

bëhen krahasime me planetë fqinjë, me qëllim që të theksohet rëndësia e pranisë së oksigjenit

të atmosferës. Ruajtja e ekuilibrave të oksigjenit dhe dyoksidit të karbonit mund të diskutohet


e lidhur me fotosintezën dhe frymëmarrjen. Mund të kryhet demonstrim praktik i vlerësimit

të përqindjes së oksigjenit në ajër duke kaluar në mënyrë të përsëritur të njëjtën sasi ajri mbi

një pllakë bakri të nxehtë (Puna praktike 1.1 Vlerësimi i sasisë së oksigjenit në ajër).

Jepet ideja e ndotjes atmosferike, duke përdorur shembuj nga lëshimi i gazeve tek makinat e

transportit dhe termocentralet.

Diskutohen format e ndryshme të ndotjes dhe pasojat. Përfshihen shiu acid e ngrohja globale.

Ka mjaft burime informacioni nga interneti, adresat jepen në CD‐ROM. Shoqata Mbretërore e

Kimistëve në Angli ka botuar një libër për punët praktike lidhur me ndryshimet klimatike, që

është mjaft i dobishëm dhe mund të merret nga interneti:

http://www.rsc.org/Education/Teachers/ClimateChange/index.asp

Diskutohen efektet e formave të ndryshme të ndotjes atmosferike dhe veprimet që duhen për

rehabilitim, si përdorimi i teknologjive të reja, p.sh., zëvendësimi i karburanteve fosile me

hidrogjenin. Kjo lidhet me temën 4.

Diskutohet distilimi i fraksionuar i ajrit, për të përftuar gaze të pastër.


Në këtë temë ka pak fusha ku mund të krijohen keqkuptime, si p.sh dallimi i veçorive të

problemeve mjedisore dhe bashkimi i tyre pa i lidhur me specifikat e çdo rasti. Ndaj merr rëndësi

sqarimi dhe ndarja sipas veçorive të problemeve mjedisore. Ky problem mund të shkaktonte te

nxënësi mos interesim. Ka raste ku mund të lidhen njohuritë e fushave të ndryshme për trajtimin

e çështjeve të ndryshme mjedisore.


Duke u mbështetur në materiale nga interneti, mund të ndërtohet një debat në klasë.

Ushtrimi 1.2 Ndotja atmosferike, industria dhe transporti

Ushtrimi 1.4 Gazet në ajër

Fletë pune 1.4 Çfarë ndodh me dyoksidin e karbonit?

Fletë pune 1.7 Distilimi i ajrit të lëngët

Fletë pune 1.9 Katalizatorët e makinave

Fletë pune 1.2 Djegia

Përdorimi i Ushtrimit 1.1 Ngrohja globale dhe efekti serë nga libri i punës. Ky është një ushtrim

që përdor të dhëna numerike e që mund të shtrihet nga vizatimi me dorë i grafikëve deri te

përdorimi Excel ose “Analiza Grafike” për ndërtim grafikësh dhe për të bërë diskutimin e të

dhënave.

Tema 3 Detet dhe lumenjtë


Ide si të mësohet

Përshkruani proceset që kanë të bëjnë me pastrimin e ujit për përdorim shtëpiak dhe industrial, si dhe

trajtimin e ujërave të zeza.

Uji dhe përdorimi i tij në botën moderne ka rëndësi të jashtëzakonshme për planetin tonë. Është

rritur shumë problemi i ndotjes nga një anë dhe rritja e popullsisë nga ana tjetër, që kërkon ujë të

pastër e të freskët. Diskutohet cikli i ujit dhe metodat e sotme për pastrimin e ujit për përdorim

shtëpiak dhe industrial, si dhe metodat që përdoren për trajtimin e ujërave të zeza. Diskutimi


mund të shtrihet edhe për rrugët e reja të shkripëzimit të ujit. Duhet trajtuar rëndësia e furnizimit

me ujë për qëllime vaditje në bujqësi.

Punë praktike 1.2 Substancat kimike në ujin e detit ofrojnë për nxënësin një mundësi për tu

futur në disa teknika dhe praktika standarde të rëndësishme. Kjo lidhet dhe me Fletën e

punës 1.10 Acidifikimi i oqeaneve.


Fushat që lidhen me burimet e ujit, ndotjen dhe ciklin e ujit krijojnë mundësinë për të diskutuar

gjerësisht problematikën e ujit për të siguruar furnizim të popullsisë me ujë të pastër, por edhe

trajtohen idetë e ndryshimit të gjendjes fizike të ujit në ciklin e ujit. Kimia e oqeaneve jep gjithashtu

një hyrje për të diskutuar tretshmërinë si të substancave të ngurta ashtu edhe të gazeve.


Fletë pune 1.10 Acidifikimi i oqeaneve

Ushtrimi 1.3 Pastrimi i ujit domosdoshmëri.

Tema 4. Korja e Tokës

Në libër seksioni 1.4 (faqe 14‐18)

Ide si të mësohet

Përshkruhet rëndësia e dobia e burimeve minerale duke sjellë si shembull gurin gëlqeror.

Trajtohet hidrogjeni si një burim energjie i të ardhmes si dhe celulat me hidrogjen.

Guri gëlqeror është një mineral shumë i dobishëm dhe ai përdoret për prodhimin e shumë e

shumë produkteve që përdoren gjerësisht. Cikli i gurit gëlqeror ka rëndësi për të marrë

njohuri kimike formuese (Punë praktike 1.3 Shpërbërja termike e karbonatit të kalciumit).

Puna praktike 1.3 ofron për nxënësin një mundësi për të njohur teknika praktike standarde të

rëndësishme.

Më përpara është trajtuar nevoja për burime energjie alternative dhe hidrogjeni ofron një

mundësi për të ardhmen. Përdorimi i hidrogjeni te makinat shtron disa çështje të

rëndësishme, por fut edhe disa ide të rëndësishme kimike që lidhen me reaksionet

ekzotermike apo me prodhimin e energjisë elektrike, duke u nisur nga reaksionet kimike.

Puna praktike 1.4 Fuqia e hidrogjenit‐ jepen përparësitë dhe nxiten nxënësit për të kryer

kërkime (në internet) dhe prezantojnë aftësitë në një fushë ku mund të kenë prirje.

Punë praktike 1.5 Përdorimi i energjisë diellore dhe i fuqisë së hidrogjenit ofron njohuri të

reja në elektrokimi dhe në fuqinë (energjinë ) që krijohet nga reaksioni ndërmjet hidrogjenit

dhe oksigjenit. Demonstrimi mund të realizohet në mënyrë spektakolare. Mund të trajtohet

dhe ndryshimi ndërmjet prodhimit të energjisë elektrike (celula galvanike ) dhe përdorimit të

energjisë elektrike për të zbërthyer komponimet kimike (me elektrolizë).


Në këtë temë ekuacionet kimike jepen kryesisht me fjalë. Ekuacionet kimike të plota mund të

futen kur këto tema nxënësi i ka asimiluar mirë. Theksojmë se programi nuk parasheh kërkesa

për të ditur ekuacionet që zhvillohen tek celulat me hidrogjen.

Kujdes duhet bërë në terminologjinë që përdoret tek cikli i gurit gëlqeror. Duhen njohur apo bërë

dallimet ndërmjet termave gur gëlqeror, gëlqere, oksid gëlqere dhe ujë gëlqereje.



Punë praktike 1.4 Fuqia e hidrogjenit‐ përparësitë dhe përgatitja e klasës për diskutim/ debat/

prezantim.

Ushtrimi 1.5 Hidrogjeni si lëndë djegëse

Fletë pune 1.3 Përdorimi i hidrogjenit‐energji e pastër

Fletë pune 1.8 Celulat me lëndë djegëse

Kapitulli 2 Natyra e lëndës

Mbulohen nga temat 1; 2.2; 3.1; 3.2.1; 4.1

Tema 1. Gjendjet e lëndës


Rreth mësimit

Hyrje për gjendjet e lëndës, ndryshimet e gjendjes dhe terminologjia që përdoret.

Hyrje për gjendjet e lëndës‐ mund të fillohet me pyetjet: Si shihet planeti Tokë nga hapësira?

Në çfarë formash ekziston uji në Tokë? Ndryshimi i gjendjes së ujit realizohet duke

ndryshuar temperaturën dhe trysninë.

Tregoni disa gjendje fizike të substancave, si galiumi që shkrin kur vendoset në dorë,

sublimimi i jodit, ose akulli i thatë (dyoksid karboni i ngurtë). Përdorni një fikës zjarri të

mbushur me dyoksid karboni për të treguar se ai ekziston në formë të lëngët në

temperaturën e dhomës, kur ndodhet në trysni të lartë.

Ndërtoni një lakore të ftohjes (Puna praktike 2.1) si eksperiment në klasë.


Duhet bërë kujdes sepse nxënësit shpesh harrojnë se ndryshimi i gjendjes fizike ndodh edhe kur

ndryshohet vetëm trysnia (temperatura ruhet e pandryshuar). Ndonjëherë, nxënësit kanë vështirësi me

idenë se një substancë mund të ekzistojë në të tri gjendjet, në varësi të kushteve. Hidrogjeni në koren e

gjigantëve të gaztë Saturni dhe Jupiteri ndodhet në formë të ngurtë.

Idetë për detyra shtëpie

Pyetjet në libër 2.1 deri 2.5 dhe pyetjet 1 dhe 3 tek Pyetjet e fundit të kapitullit.

Fletë pune 2.1 Gjendjet e lëndës

Ushtrimi 2.1 Ndryshimi i gjendjes fizike

Të shkruhet një raport për Punën praktike 2.1. Ndërtimi i grafikut të ftohjes jepet detyrë shtëpie.

Sqarimi i ndryshimit të gjendjes në lidhje me modelin kinetik jepet në Fletën e punës 2.3

Gjendjet e lëndës dhe modeli kinetik.

Tema 2. Ndarja dhe pastrimi i substancave


Rreth mësimit

Tregohen metoda të ndryshme ndarjeje bazuar në vetitë fizike. Diskutohen idetë e pastërtisë

kimike, duke përfshirë dhe kromatografinë.


Futet ideja se ndryshimi i vetive fizike tek substancat e ndryshme është një mundësi për t’i

ndarë ato nga njëra‐tjetra. Ka një sërë punësh praktike që mund të kryhen: Punë praktike 2.2

Ndarja e kripës së zakonshme nga rëra; Punë praktike 2.3 Distilimi i përzierjeve; Punë

praktike 2.4 Studimi i ngjyruesve ushqimor me anë të kromatografisë. Punët praktike me

distilim realizohen në nivel mikro. Demonstrohet dhe përdorimi i hinkave ndarëse.

Idetë e pastërtisë kimike duhet të lidhen dhe me precizonin e temperaturave të vlimit dhe të

shkrirjes kurse metoda kromatografike shërben për të analizuar pastërtinë. Mund të kryhet

kromatografia e ngjyruesve ushqimor. Nxënësi duhet të dijë se çfarë përfaqëson vlera e Rf

dhe ta matë atë në praktikë në letër kromatografike.

Ndarja e aminoacideve me kromatografi dhe përdorimi i agjentëve zhvillues jepen në punën

praktike 11.6

Efekti që shkakton papastërtia në temperaturat e vlimit dhe të shkrirjes mund të ilustrohet

duke tretur kripë gjelle në ujë.

Koncepti i elementeve dhe komponimeve duhet futur këtu së bashku me idenë e simboleve

kimike të elementeve. Mund të demonstrohet përcaktimi i pikës së shkrirjes së një trupi të ngurtë.

Tregojuni nxënësve një përzierje rëre me kripë dhe pyetini ata për mënyrën si mund ti

ndajnë. Apo si mund të heqin manikyrin nga thonjtë apo një njollë boje, tretësi që duhet të

përdorin.


Kjo temë është praktikë, nuk ka keqkuptime.


Pyetjet 2.6‐2.10 në libër dhe pyetjen 4 në Pyetjet e fundit të kapitullit

Fletë pune 2.2 Ndarja e përzierjeve

Përdorimi i kromatografisë në analizën e përzierjeve

Fletë pune 2.6 Rregullat e tretshmërisë! Është një ushtrim që ka të bëjë me shqyrtimin e të

dhënave dhe interpretimin e grafikëve. Mund të jepet detyrë shtëpie.

Tema 3. Atomet dhe molekulat


Rreth mësimit

Shpjegoni gjendjet e ndryshme të lëndës në lidhje me lëvizjen e grimcave. Futet ideja e atomit

dhe koncepti i elementeve dhe komponimeve.

Këtu jepet koncepti se e tërë lënda është e përbërë nga grimca të vogla dhe më pas trajtohet

koncepti i atomeve dhe molekulave. Trajtohet lëvizja e grimcave për gjendjet e ndryshme fizike

të lëndës. Ka rëndësi të theksohet organizimi i ndryshëm i grimcave për tri gjendjet fizike të

lëndës.

Përdorni konceptin e modelit kinetik për të shpjeguar si ndodh ndryshimi i gjendjes. Kur

diskutohet formimi ose prishja e forcave tërheqëse midis grimcave merr rëndësi të madhe

roli i ndryshimit të energjisë. Ky diskutim lidhet me lakoren e ftohjes e cila u trajtua më parë.

Procesi i difuzionit – shpërndarja e grimcave në një substancë të lëngët ose të gaztë (substancë

fluide) duhet të diskutohet. Veprimtaria praktike 2.5 Shqyrtimi i difuzionit ku përdoret amoniak

dhe acid klorhidrik mund të kryhet nga nxënësit, duke përdorur një pajisje të vogël, por vlen që


ky eksperiment të përdoret edhe me pajisje të madhësisë normale. Ky eksperiment është mjaft

impresionues, meqë shihet me sy nga nxënësi dhe është i thjeshtë për tu kryer.

Shembuj të tjerë të thjeshtë që mund të përdoren janë parfumet (era e tyre), lëvizja e

dyoksidit të azotit të gaztë ose avujve të bromit dhe bojërave në ujë. Mund të përdoret

gjithashtu aromatizuesi i mjedisit. Për këtë një xham sahati brenda dhomës spërkatet me

aromatizues dhe studentët që qëndrojnë në një distancë nga ku u lëshua aroma llogaritin

kohën, që u duhet të ndjejnë aromën e lëshuar. Qeskat e çajit të zhytura në ujë të ngrohtë dhe

të ftohtë e të fiksuara me një thupër qelqi ilustrojnë shpejtësinë e difuzionit për temperatura

të ndryshme.

Lëvizja e grimcave sub‐mikroskopike demonstrohet nëpërmjet lëvizjes Brovniane dhe kjo

mund të tregohet në mikroskop duke përdorur celulën me tym.

Në CD‐ROM dhe në libër jepet një adresë interneti, ku tregohen pamjet e atomeve me mikroskop

skanuese në tunel. Këto imazhe janë mjaft të dobishme për të ngjallur interes tek nxënësit.


Një gabim praktik që shpesh nxënësit bëjnë në vizatimin e skemave, është vendosja e grimcave

në një lëng në distancë nga njëra‐tjetra, kur në fakt grimcat në lëng janë mjaft pranë njëra‐tjetrës.

Problemi më i rëndësishëm konceptual këtu është që kemi të bëjmë me grimca submikroskopike

dhe krijimi i një ideje se çfarë ndodh me to. Ndaj merr rëndësi krijimi i një ideje pamore se çfarë

ndodh me këto grimca. Shoqata e kimistëve Amerikanë ka botuar kohët e fundit pamje që kanë

të bëjnë me ndryshimin e gjendjes fizike të lëndës. Këto mund të shihen në adresat e mëposhtme:

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/solids/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/liquids/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/dissolving/

http://www.inquiryinaction.org/chemistryreview/states_of_matter/

Demonstrimi i lëvizjes Brovniane është mbresëlënës dhe ka rëndësi historike (Ishte Anjshtaini që

shkroi artikullin e parë për këtë temë). Megjithatë, nxënësit mund të kenë vështirësi për të krijuar

ide për lëvizjen sekondare të grimcave që shkaktohet nga lëvizja e grimcave të tjera të

padukshme.


Pyetjet 2.11 deri 2.15 në libër dhe 2, 5 dhe 8 në pyetjet e fundit të kapitullit

Fleta e punës 2.5 Lëvizja e grimcave ka të bëjë me lëvizjen Brovniane, e cila është e re në program.

Ushtrimi 2.3 Difuzioni, tretshmëria dhe ndarja nga libri i punëve ka të bëjë me këto fenomene

që japin propozimet fillestare për natyrën e grimcave të lëndës.

Nxënësit duhet të përgatitin një raport të shkruar lidhur me Veprimtarinë praktike 2.5

Vrojtimi i difuzionit, ku të përfshihen dhe përgjigjet për pyetjet në fletën e veprimtarisë

praktike.

Tema 4. Struktura e atomit


Rreth mësimit

Diskutohet struktura e atomit në lidhje me bërthamat që rrethohen nga elektronet që lëvizin në

orbita. Trajtohet ndryshimi i grimcave subatomike dhe ideja e izotopeve.


Synimi këtu është të familjarizohet nxënësi me strukturën subatomike të atomit dhe natyrën e

tre grimcave subatomike që trajtohen në program. Modeli i atomit që trajtohet është ai i një

bërthame qendrore me elektronet që lëvizin në orbita që kanë vlera të ndryshme energjetike.

Trajtohen grimcat subatomike në lidhje me masat e tyre relative, ngarkesat e tyre elektrike

dhe vendit ku ndodhen në atom. Numri i masës dhe numri atomik që specifikojnë përbërjen

e çdo atomi duhet të kuptohen e të përkufizohen. Theksoni që përderisa një atom është

elektrikisht asnjanës, numri atomik është gjithashtu sa numri i elektroneve në atom. Merr

rëndësi të theksohet se ky numër përcakton dhe pozicionin e elementit në Tabelën Periodike.

Prania e izotopeve duhet trajtuar, duke u ndalur te ngjashmëria kimike, por që dallohen nga

ndryshimet e masave midis atomeve të të njëjtit element. Radioaktiviteti trajtohet në mënyrë

të kufizuar, por nxënësit duhet të dinë një përdorim të radioizotopeve në industri si dhe në

mjekësi si dhe përdorimit të uraniumit në stacionet ku prodhohet energji.

Trajtoni si janë elektronet të organizuar në atom dhe ndaluni në 20 elementet e parë (deri te

kalciumi), meqë nxënësit do të pyeten në provim për këto. Sqaroni lidhjen ndërmjet

organizimit të elektroneve dhe pozicionit në Tabelën Periodike.


Përsëri këtu vështirësia qëndron tek përfytyrimi i fenomeneve pasi janë dukuri që ndodhin në

nivele submikroskopike. Për të ndihmuar jepen adresa në internet (CD‐ROM dhe libër).


Pyetjet 2.16 deri 2.19 në libër dhe pyetja 6 në pyetjet e fundit të kapitullit.

Ushtrimi 2.5 Struktura e atomit

Fleta e punës 2.4 Struktura e atomit

Veprimtaria praktike 2.6 Zbulimi i strukturës së atomit ka të bëjë me kërkimin ne internet të

historisë së zhvillimit të strukturës së atomit deri sa u arrit në një model modern. Kjo bëhet

objekt diskutimi në klasë.

Tema 5. Konfigurimi elektroneve në atom


Rreth mësimit

Diskutoni si janë të organizuar elektronet në atom për 20 elementet e para (deri te kalciumi). Filloni të

shpjegoni lidhjen midis organizmit të elektroneve dhe pozicionit në Tabelën Periodike.


Nxënësit do të krijojnë përfytyrime të ndryshme për atomin, disa nxënës që kanë bërë shkollat në

vende të tjera do të kenë njohuri për modelet atomike me shtresa s, p, d,f dhe për momentin

duhet të përshtaten me modelet më të thjeshta. Një ide që mund të keqkuptohet nga nxënësi

është “mbushja”e shtresës së jashtme. Kjo është e vështirë kur shtresa e tretë mund të mbushet

me 18 elektrone. Ku është e mundur të shmanget fjala “mbushet plotësisht”dhe më mirë të flitet

për organizimin më të qëndrueshëm të elektroneve.


Pyetjet 2.20 deri 2.23 në libër dhe pyetja 7 në fundin e kapitullit.

Ushtrimi 2.6 në librin e punës Organizimi me ndikim më të madh, jep pyetje lidhur me

organizimin e atomit për modelin që eksperimentoi Geiger‐ Marsden.


Kapitulli 3 Elementet dhe komponimet

Mbulojnë programin Seksionet: 3.2; 4.1; 9

Tema 1. Seksionet në libër 3.1 (faqe 55‐60)

Rreth mësimit

Nxirrni në dukje natyrën e një elementi dhe dallimin midis metaleve dhe jo metaleve.

Trajtoni me nxënësit konceptin e elementit duke u mbështetur tek idetë që ata kanë nga lëndët e

tjera.

Filloni të futni idenë e klasifikimit të elementeve duke diskutuar ndryshimet midis metaleve

dhe jo metaleve. Theksoni se përdorimi i përcjellshmërisë elektrike është një mënyrë për të

dalluar metalet nga jo metalet (Veprimtaria praktike 3.1 Prova për metalet dhe jo metalet).

Lidhni mënyrën si janë organizuar elementet në Tabelën Periodike me masën atomike,

strukturën, kalimi nga elementi më i lehtë, hidrogjeni tek elementet më të rënda. Shënojmë se

elementet në pjesën e poshtme të Tabelës janë bërë nga njeriu (janë elemente artificial). Theksoni

karakterin universal të Tabelës periodike‐ këto janë elementet nga të cilat është i përbërë universi.

Tregoni idetë që e çuan Mendelejevin në ndërtimin e Tabelës Periodike, se elementet mund të

grupohen më tej bazuar në vetitë fiziko kimike dhe se këto lidhen me konfiguracionin

elektronik. Trajtoni tre grupet kryesore që nxënësit duhet të fiksojnë mirë‐ 1. metalet alkaline

2. halogjenët dhe gazet ideale dhe 3. Metalet transitore.

Nxënësit të njohin format e Tabelave Periodike që janë në internet.


Ky kapitull ka shumë pak mundësi për keqkuptime, ndonëse duhet bërë kujdes me aliazhet (p.sh.

Çeliku), që edhe pse janë metale, nuk janë elemente të veçanta, por janë përzierje elementesh. Thekso

rëndësinë e elektroneve të shtresës së jashtme për të përcaktuar se në cilin grup bën pjesë një element.

Thekso se në Tabelën Periodike grupet janë kolonat vertikale dhe periodat janë rreshtat.


Jepni si detyrë projekte të shkruara për një element ose grup elementesh, duke u mbështetur

te Tabelat Periodike që janë në internet.

Kryeni Ushtrimin e librit 3.1 Modelet periodike në vetitë e elementeve dhe lidheni këtë me Fletën

e punës 3.2 Modelet në Tabelën Periodike.

Përdorni Fletën e punës 3.1 për të ndihmuar nxënësin që të zhvillojë ide lidhur me Tabelën

Periodike –kjo mund të bëhet si ushtrim në grup.

Fleta e punës 3.8 Tabela Periodike e elementeve siguron një kënd në historinë e zhvillimit të

tabelës, ndërsa Ushtrimi 3.2 Katër periodat e para, prezantojnë më tej ide për modelet në tabelë.

Mund të përdoren pyetjet 3.1 deri 3.5 të librit si dhe pyetjet 1 dhe 2 të Pyetjeve në fund të

kapitullit.

Fleta e punës 3.6 Tabela Periodike fjalëkryq jep një mundësi për përsëritje.

Tema 2. Prirjet në grupe


Rreth mësimit

Kjo temë diskuton aktivitetin në metalet dhe jo metalet.


Trajtoni prirjet në Tabelën Periodike‐ kalimi në drejtim horizontal nga metalet te jo metalet

dhe në drejtimin vertikal lidhur me aktivitetin që çon në krijimin e modelit diagonal në lidhje

me aktivitetin në tabelë.

Disa grupe janë mjaft të rëndësishme në lidhje me programin që po diskutojmë, ku metalet

alkaline dhe halogjenët janë ilustrues të rëndësishëm të tendencave që shfaqin elementet në

lidhje me vetitë metalike dhe jo metalike, kur zhvendosemi nga lart poshtë në grupe apo nga

majtas djathtas në perioda. Duhet trajtuar se tek metalet alkaline aktiviteti rritet nga lart poshtë,

të thuhet natyra e gazit që lirohet, kur vepron me ujin si dhe natyra e tretësirës që përftohet.

Reaksionet me zëvendësim të halogjenëve mund të përdoren si eksperiment në klasë.

Gazet ideale dhe vetitë e përgjithshme të metaleve kalimtare duhet gjithashtu të trajtohen.

Tendencat dhe vetitë karakteristike të këtyre grupeve duhet të përdoren për të nxitur aftësitë

e nxënësve në parashikimin e vetive të elementeve të tjerë.


Ka pak ide të trajtuara në këtë temë që mund të sjellin ndonjë vështirësi. Ka rëndësi që të mbahet

mend tendenca e kundërt për sa i përket aktivitetit të metaleve dhe jo metaleve në grupet e tyre.

Aspekt tjetër i rëndësishëm është që nxënësit duhet të kenë siguri në nxjerrjen e përfundimeve

duke u nisur nga shembujt e njohur për të kaluar tek rastet më pak të njohura, mbështetur në

prirjet që paraqesin vetitë e elementeve brenda grupeve.


Përdorni ushtrimin 3.3 Prirjet tek halogjenët nga libri i punës për të ilustruar gradualitetin në

vetitë e grupit të VII, një fushë që trajtohet edhe te Fleta e punës 3.13 Tabela Periodike: halogjenët.

Plotësoni Fletën e punës 3.9 Ideal dhe inert! Dhe Fletën e punës 3.11 Vetitë e gazeve ideale për të

shqyrtuar vetitë e Grupit të elementeve VIII/0.

Mund të përdoren pyetjet 3.6 dhe 3.9 të librit si dhe pyetja 3 te fund i kapitullit.

Shkruani një përmbledhje ku përshkruhet aktiviteti i metaleve alkaline duke u nisur nga

tabela dhe duke dhënë me fjalë ekuacionet që vihen re.

Tema 3. Prirjet përgjatë një periode


Rreth mësimit

Jepni një prirje tjetër që vihet re tek Tabela Periodike‐ ndryshimet horizontale nga metalet tek jo

metale, e cila kur lidhet me prirjet vertikale të aktivitetit, krijon një model të vetive përgjatë

tabelës. Veçanërisht thekso se vija e shkallëzuar e treguar në tabelë, që shënon ndarjen e

metaleve nga jo metalet dhe ndryshimin e tipit të lidhjeve tek elementet.


Studentët kanë tendenca që të shohin ndarjen ndërmjet metaleve dhe jo metaleve në mënyrë shumë

strikte. Vlen të diskutohet ndryshimi gradual i vetive – rasti i aluminit vlen të përmendet.


Tendencat përgjatë tabelës periodike janë trajtuar në Fletën e punës3.7 Tendencat në Tabelën

Periodike dhe Fletën e punës 3.12 Perioda e tretë.

Fleta e punës 3.14 Elementet e mesit të tabelës

Pyetjet 3.10 dhe 3.15 të librit dhe pyetja 4 në Fundin e kapitullit


Tema 4. Lidhja kimike tek elementet dhe komponimet

Seksioni 3.4 i librit (faqe 65‐75)

Rreth mësimit

Jepni tipat e ndryshëm të lidhjes kimike dhe si përfshihen elektronet në lidhjen kimike.

Moment kyç është të bëhet i qartë dallimi midis tipave të ndryshëm të lidhjeve që mund të

ekzistojnë midis atomeve. Një mënyrë është të fillohet me lidhjen në strukturat e elementeve,

duke e lidhur këtë me pozicionin e elementit në Tabelën Periodike, duke arritur që të kryhet

dallimi midis metaleve dhe jo metaleve.

Diskutimi i lidhjes metalike mund të jetë relativisht i shkurtër dhe ndaluni në përshkrimin e

joneve metalike të vendosur në rrjetin (strukturën) metalik, të rrethuar nga elektronet e

lëvizshëm. Lidheni këtë përshkrim me vetitë fizike karakteristike të shfaqura nga metalet;

vetitë elektrike, termike, vetitë për tu përpunuar etj.

Më tepër hollësira kërkohen kur diskutohet formimi i lidhjeve kovalente në molekulat e

thjeshta, të tilla si hidrogjeni apo klori. Koncepti i një lidhjeje të vetme kovalente, ku

elektronet janë të përbashkët ka rëndësi të madhe. Diskutimi i elementeve lejon të futet ideja

e lidhjeve kovalente të shumëfishta.

Pasi janë diskutuar molekulat e thjeshta të elementeve, është e mundur të kalohet tek

molekulat e komponimeve molekulare të thjeshta dhe të ilustrohet si formohen ato.

Përdorimi i modeleve molekulare ndihmon nxënësin të përfytyrojë se si formohen strukturat.

Strukturat gjigante kovalente trajtohen në këtë pjesë, por ritrajtohen edhe më vonë.

Dallimi që ruhet i qartë në këtë fazë është se lidhjet kovalente midis atomeve kanë të bëjnë

me elemente që paraqesin veti jo metalike. Ndërsa elementet metalike formojnë lidhje tjetër‐

lidhje jonike.

Diskutimi i lidhjes jonike kalon përsëri nga rastet e komponimeve të thjeshta binare, tek

komponimet më komplekse, duke përfshirë dhe ato që përmbajnë komponime në trajtë

jonesh. Ka rëndësi ideja e balancimit të ngarkesave në mënyrë që ngarkesa shumare të jetë

zero, meqë e aftëson nxënësin të realizojë kombinime korrekte të joneve në një komponim.


Kjo temë përfshin disa ide komplekse, veçanërisht po të kemi parasysh se janë dukuri që

ndodhin në nivel mikroskopik e janë të vështira të përfytyrohen. Përdorimi dhe familjarizimi me

paraqitjen e skemave të lidhjeve ka rëndësi dhe duhet praktikuar shumë. Në mënyrë të

ngjashme, modelet molekulare (shih Veprimtarinë praktike 3.3 Modelimi i lidhjeve tek substancat

kovalente) dhe lidhjet e tyre me pamjet që jepen nga interneti janë mjaft të vlefshme për nxënësin,

që të përfytyrojë çiftet e përbashkëta të elektroneve, apo transferimin nga një atom tek tjetri.


Ushtrimi 3.4 Lidhja kimike tek molekulat e thjeshta dhe ushtrimi 3.6 Lidhja në molekulat kovalente

Fletë pune 3.3 Lidhja kimike dhe Fletë e punës 3.10 Kristalet jonike mbulojnë dy tipat kryesorë

të lidhjeve tek komponimet.

Pyetjet 3.16 deri 3.22 dhe pyetjet 5 dhe 6 në Pyetjet e fundit të kapitullit.


Tema 5. Formulat kimike të elementeve dhe komponimeve


Rreth mësimit

Futni idenë e valencës dhe shkrimit të formulave kimike

Ideja e fuqisë së kombinuar të valencës mund të jetë e përshtatshme për tu theksuar, meqë ajo

mund të zbatohet pa ju referuar tipit të lidhjes në një komponim‐ mund të shihet thjesht si

numri i lidhjeve që një atom mund të formojë. Zbatimi i kësaj ideje praktikohet në një sërë

shembujsh me qëllim që ajo të fiksohet.

Lidhja midis valencës dhe pozicionit në tabelën periodike ka rëndësi, meqë ajo i jep nxënësit

një mënyrë për të mbajtur mend numrat që marrin pjesë në lidhje.

Sapo të fitohet siguria, vazhdohet me lidhjet ndërmjet metaleve dhe jo metaleve, ku ato

marrin pjesë në tipa të ndryshëm të lidhjeve jonike apo kovalente.

Ka disa njohuri që duhet thjesht të mësohen nga nxënësi, si fakti që disa elemente ekzistojnë

në natyrë si molekula diatomike dhe formulat e disa komponimeve jonike.


Kjo është një fushë shumë komplekse dhe për nxënësit përdoren dhe skema vizuale.


Ushtrimi 3.9 Prodhimi i oksidit të magnezit‐ një përshkrim sasior se si formulat shkruhen

duke u nisur nga të dhënat praktike.

Plotësoni Fletën e punës 3.4 Shkrimi i formulave kimike dhe Fleta e punës 3.15 Formulat e

komponimeve jonike si praktikë për të gjetur formulat.

Pyetjet 3.23 deri 3.26 paraqesin interes si ushtrim.

Tema 6. Metalet, aliazhet dhe kristalet


Rreth mësimit

Trajtoni strukturën e kristaleve metalike, jonike dhe gjigante kovalente, përfshirë dhe aliazhet.

Diskutimi këtu duhet bërë lidhur me tipat e ndryshëm të strukturave, kështu që tiparet e

ndryshme të strukturave lidhen qartë me vetitë fizike që kanë llojet e kristaleve (rrjetet e

tyre). Modelet e tipave të ndryshëm të rrjeteve janë me interes për të theksuar ndryshimet që

vihen re ndërmjet strukturave dhe vetive.

Paraqitja e tipave të ndryshëm të rrjeteve ka rëndësi sepse nxënësi ka nevojë të aftësohet për

të njohur strukturat e ndryshme. Ka disa shembuj që duhet të nxirren në pah si struktura e

një aliazhi, ndryshimi i strukturave të diamantit dhe grafitit dhe ngjashmëria e strukturës së

oksidit të silicit (IV) me diamantin. Veprimtaria praktike 3.4 Modelimi i strukturës kristaline

metalike dhe 3.5 Aliazhet e çuditshëm! Janë të përshtatshëm për të dhënë ide për strukturën e

rrjetit të metaleve dhe manipulimit të vetive që kanë aliazhet.


Kjo temë ka nevojë të ketë ilustrime vizuale (me skema). Ajo nuk paraqet vështirësi konceptuale.

Lidhja midis strukturës dhe vetive fizike do të jetë me rëndësi për të dalluar ndërmjet llojeve të

rrjeteve kristaline.



Ushtrimi 3.7 Natyra e rrjeteve (strukturave ) jonike dhe Ushtrimi 3.8 Rrjetet molekulare gjigante

Fleta e punës 3.5 Lidhja dhe struktura kristaline

Pyetjet 3.27 deri 3.33

Tema 1. Reaksionet dhe ekuacionet kimike

Paragrafi 4.1 në librin e nxënësit (fq. 89–91)

Rreth mësimit

Kjo është një hyrje në teorinë e shndërrimeve kimike – formimit të substancave të reja – në

kontrast me shndërrimet fizike.

Fokusi i këtij paragrafi hyrës nuk është veçse aspekti kryesor i reaksioneve kimike: pra, formimi i

substancave të reja. Dallimi me ndryshimet fizike është se, pavarësisht se sa spektakolare mund

të jenë, substancat e përfshira mbeten të pandryshuara.

Është e mundur që të lëvizësh nga kjo pikë e fillimit për të diskutuar më tej mbi idenë se në një

reaksion kimik atomet janë thjesht ʹndryshim partnerëshʺ – pra, prishje e kombinimeve të vjetra

dhe formimi i kombinimeve të reja.


Mund të ketë disa koncepte të pasakta dhe pse shembuj të veçantë mund të jenë keqinterpretuar

dhe kanë nevojë për shpjegime.


Fleta e punës 4.1 Njohja e reaksioneve kimike

Ushtrimi 4.1 Reaksionet kimike kryesore

Në këtë kontekst, janë të rëndësishme të trajtohen pyetjet 4.1 deri 4.3 në librin e nxënësit dhe

pyetja 1 në fund të kapitullit.

Tema 2. Ekuacionet dhe reaksionet kimike

Paragrafi 4.2 (Fq. 91‐94) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Të futet koncepti i ligjit të ruajtjes së masës ‐ në një reaksion, atomet thjesht ndryshojnë mënyrën

në të cilën ata kombinohen ‐ balancimin e ekuacioneve. Një ekuacion paraqitet si një përmbledhje

e një ndryshimi kimik.

Qëllimi këtu është përfshirja e dy formave të ekuacioneve që nxënësit do të hasin në këtë

kurs. Të dyja këto ndërtojnë idetë kryesore të paraqitura më parë. Ekuacionet me fjalë

rrjedhin nga ideja e elementeve/komponimeve të pranishme në një përzierje reaksioni, të cilat

rikombinohen duke formuar substanca të reja. Ekuacionet kimike të balancuara e zhvillojnë

më tej këtë ide, në atë që elementet e pranishme dhe rikombinimet e tyre janë qartësisht të

evidentuar në formulat e paraqitura.

Koncepti i balancimit buron nga nevoja për të llogaritur të gjitha atomet e përfshira.

Diagramet dhe / ose modelet molekulare mund të përdoren me përparësi për të paraqitur

ndryshimet që ndodhin. Rruga që duket më e suksesshme në këtë rast është ajo e përsëritjes

progresive, me përfshirjen e shembujve të ndryshëm, të cilët mund të bëhen më kompleksë

me kalimin e kohës. Në të njëjtën kohë duhet të futet dhe terminologjia e substancave


bashkëvepruese dhe e produkteve, por që është më e lehtë të kuptohet në krahasim me disa

nga shembujt kompleksë të balancimit të reaksioneve.


Edhe pse kuptimi themelor i një reaksion kimik mund të jetë relativisht i drejtpërdrejtë, siç është

përdorimi i ekuacioneve me fjalë, teknika e balancimit të ekuacioneve duket se krijon probleme

për disa nxënës. Siç u përmend më herët, çelësi është krijimi i besueshmërisë në trajtimin e disa

shembujve më pak të ndërlikuar, përpara rritjes së nivelit të vështirësisë.


Fleta e punës 4.2 Balancimi i ekuacioneve kimike

Pyetjet 4.4 dhe 4.5 në librin e nxënësit.

Tema 3. Llojet e reaksioneve kimike

Paragrafi 4.3 (fq. 94‐99) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Vëzhgimi i llojeve të reaksioneve kimike të rëndësishme. Përkufizimi i reaksioneve redoks

bazuar në transferimin e oksigjenit. Diskutimi i përkufizimeve të tjera të reaksioneve redoks

Qëllimi këtu është të demonstrohet, ose ti kërkohet nxënësve të përmendë, disa nga llojet e

ndryshme të reaksioneve kimike.

Kjo mund të bëhet mjaft interesante për nxënësit dhe mund të përdoret për të shpërndarë

trajtimin ʹteorikʹ të punës mbi ekuacionet kimike.

Mund të përfshihen të gjithë llojet kryesore të reaksioneve, por fokusi është vendosur në

çështjen e rëndësishme të përkufizimeve të ndryshme të reaksioneve të oksidimit dhe

reduktimit; këtu duhet të fokusohemi në përkufizimin e dhënë bazuar në humbjen ose

fitimin e oksigjenit. Përsëri, ka hapësirë të mjaftueshme për shembuj praktikë për të

ndihmuar përforcimin e ideve. Termat ʹagjent oksidues dhe ʺagjent reduktuesʹ duhet të

vendosen me kujdes kur paraqitet një reaksion redoks i përgjithshëm.


Shumica e përkufizimeve për llojet e ndryshme të reaksioneve janë të qarta, madje edhe duke

marrë parasysh faktin që disa reaksione mund të futen në disa kategori. Idetë më komplekse

këtu kanë të bëjnë me përkufizimin e procesit të oksidim‐reduktimit si dhe përdorimit të termave

ʺagjent oksiduesʺ dhe “agjent reduktuesʺ.


Fleta e punës 4.3 Llojet e ndryshme të reaksioneve kimike dhe Fleta e punës 4.8 Llojet e

reaksioneve kimike.

Ushtrimi 4.2 Veprimi i nxehtësisë mbi karbonatet e metaleve dhe Ushtrimi 4.4 Reaksionet me

zhvendosje të halogjenëve.

Për këtë qëllim, janë të rëndësishme pyetjet 4.6 deri 4.8 si dhe pyetjet 2,3,4 në Fund të

kapitullit dhe pyetja 7 nga Libri i nxënësit.

Reaksionet fotokimike të halogjenureve të argjendit janë diskutuar në Fletën e punës 4.5 Kimia e

filmit ndërsa Ushtrimi 4.5 Enët me vetëngrohje, ngrohësit e duarve dhe paketat ftohëse demonstrojnë

disa përdorime të reja të reaksioneve kimike.


Tema 4. Një vështrim më nga afër i reaksioneve, veçanërisht i reaksioneve redoks.

Paragrafi 4.4 (fq. 100‐102) në librin e nxënësit.

Rreth mësimit

Zgjeroni përkufizimin e termit redoks bazuar në humbjen ose fitimin e elektroneve dhe në

ndryshimin e gjendjes së oksidimit.

Përdorimi i gjendjes së oksidimit këtu është mjaft i kufizuar, por i rëndësishëm në emërtimin

e komponimeve të ndryshme.

Përfshini në diskutimin tuaj testet për, dhe përkufizimin e, agjentëve oksidues dhe reduktues.

Reaksionet me zhvendosje të halogjenëve janë të dobishme, ndërsa reaksioni i termitit ofron

një demonstrim spektakolar.


Idetë më komplekse këtu kanë të bëjnë me përkufizimet e ndryshme të proceseve të oksido‐

reduktimit dhe zbatimin e tyre në shembuj të veçantë. Është e rëndësishme që paraqitja e

shembujve të ndryshëm të jetë e qartë.


Pyetjet 4/9 dhe 4.10 në librin e nxënësit

Fleta e punës 4.7 Reaksionet redoks të rëndësishme

Tema 5. Elektroliza

Paragrafi 4.5 (fq. 102–112) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Të paraqitet përcjellshmëria e komponimeve jonike në gjendje të shkrirë, ose në tretësirë ujore. Të

theksohet se elektroliza çon në dekompozimin e komponimit.

Përdorimi i energjisë elektrike për të sjellë ndryshime kimike është një koncept i rëndësishëm.

Kushtet në të cilat zhvillohet elektroliza dhe dallimi ndërmjet elektrolizës dhe përcjellshmërisë

elektrike të metaleve, duhet të paraqitet në mënyrë të qartë.

Për elektrolizën përdoret një terminologji e veçantë, terma të cilat duhet të jenë të përkufizuara qartë.

Prezantoni idetë thelbësore duke përdorur shembujt të drejtpërdrejtë të elektrolizës së

komponimeve jonike të shkrira. Demonstrimi i elektrolizës së bromurit të plumbit mund të jetë i

dobishëm në dhënien e një shembulli eksperimental që mbahet mend lehtë, ndërsa përdorimi i

animacioneve mund të jenë shumë të dobishme për të shpjeguar ndryshimet që ndodhin në

elektroda.

Zgjedhja e shembujve të caktuar për diskutim dhe radha sipas të cilës ata paraqiten janë të

rëndësishme për të shmangur konfuzionin ndërkohë që nxënësit punojnë me shembuj më të

ndërlikuar në këtë temë.


Vështirësia kryesore këtu është në të kuptuarit e proceseve të shkarkimit të joneve në elektroda. Në

këtë kontekst, përdorimi i animacioneve është shumë i dobishëm. Është gjithashtu e rëndësishme që

idetë themelore të këtyre proceseve të jepen duke përdorur shembujt më pak të komplikuar përpara

sesa të kalohet në shembujt më kompleksë. Vlen të përmendet se shembujt e përdorur në faqet

kryesore do të jenë ato ku produktet mund të identifikohen drejtpërdrejtë nga emri i komponimit që

do të elektrolizohet (madje edhe në tretësirë).



Pyetja 5 e Fundit të kapitullit dhe Pyetjet 4.11 deri 4.14 në librin e nxënësit

Lëvizja e joneve drejt elektrodave është trajtuar në ushtrimin 4.6 Lëvizja e joneve

Ushtrimi 4.3 Natyra e elektrolizës dhe Ushtrimi 4.7 Prodhimi dhe shpërbërja e klorurit të bakrit.

Puna e laboratorit 4.2 Kërkime në rrjet për ekstraktimin e aluminit është një punë e cila mund

të ndiqet nga diskutime dhe prezantime nga nxënësit në klasë.

Ndërgjegjësimi për pasojat ekonomike dhe mjedisore të kërkesës shumë të lartë për energji për

zhvillimin e elektrolizës është e rëndësishme këtu (dhe lidhja me nevojën për riciklimin e

aluminit dhe disponueshmërinë e energjisë hidroelektrike).

Tema 6. Një vështrim nga afër i reaksioneve në elektroda

Paragrafi 4.6 (fq. 113‐114) në librin e nxënësit

Rreth mësimit

Diskutoni shkarkimin e joneve në elektrodat dhe aplikimet kryesore të elektrolizës.

Fokusi këtu është në reaksionet e veçanta që ndodhin në elektroda gjatë elektrolizës ‐

shembuj të caktuar të rëndësishëm janë theksuar nga pikëpamja e oksidimit dhe reduktimit

dhe e produkteve të ndryshme të formuara.

Demonstrimi i përshkruar në Fletën e punës 4.4 Një elektrolizë shumëngjyrëshe ‐ Demonstrimi

është një shembull i dobishëm për tu mundësuar nxënësve të shikojnë kompleksitetin e një

shembulli që ka një përdorim industrial. Kjo mund të pasohet nga një punë eksperimentale e kryer

nga nxënësit (punë laboratori 4.3 Elektroliza e tretësirës së përqendruar të klorurit të natriumit).

Aplikimi i veshjes elektrolitike është një përdorim i rëndësishëm i elektrolizës dhe mund të

përmblidhet në një seri rregullash të thjeshta.


Përsëri, vështirësia kryesore këtu është në të kuptuarit e proceseve të shkarkimit të joneve në

elektroda. Në këtë kontekst, përdorimi i animacioneve është shumë i dobishëm.

Sugjerime për detyrat e shtëpisë

Plotësoni pyetjet në fletën e punës 4.4 Një elektrolizë shumëngjyrëshe – demonstrim e ndjekur

nga demonstrimi.

Të kompletohet Puna e laboratorit 4.4 Galvanizimi i bakrit me nikel me kërkime në rrjet mbi

dobinë e galvanizimit. (Veshja elektrolitike)

Tema 1. Çfarë është një acid?

Paragrafi 5.1 (fq 119‐123) Libri i nxënësit

Rreth mësimit

Kjo temë dhe ajo pasuese paraqesin një hyrje të përgjithshme të idesë se çfarë është një acid si

dhe karakteristikat e thjeshta të acideve.

Qëllimi i këtyre seancave hyrëse është për të futur konceptet e sistemeve acid‐bazë, nocionin

e dëftuesve dhe shkallës së pH‐it si dhe të rishqyrtojnë njohuritë që studentët mund të kenë

fituar nga kurset e mëparshme shkencore.


Në këtë kapitull ka shumë pak vështirësi apo koncepte të pasakta.



Pyetjet 5.1 deri 5.7 në Librin e nxënësit

Fleta e punës 5.1 Aciditeti dhe Alkaliniteti

Tema 2. Tretësirat acide dhe alkaline

Paragrafi 5.2 (fq. 124‐125) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Zgjeroni idetë e sjelljes acid‐bazë, nocionin e dëftuesve dhe shkallën e pH‐it. Eksploroni dobinë e

dëftuesve një ngjyrësh si metiloranzhi dhe lakmuesi si dhe përdorimet e Dëftuesit Universal në

vlerësimin e pH të një tretësire.


Pika kryesore e cila mund të shkaktojë problem, nëse nuk është theksuar, është natyra e shkallës

së pH dhe fakti se shkalla punon nga qendra, ku vlera neutrale është 7. Kështu, sa më e

përqendruar tretësira e një acidi aq më i ulët është pH.


Përdorni Fletën e punës 5.2 Reaksione të acideve dhe bazave dhe Fletën e punës 5.5 Acidet dhe

Alkalet për të zhvilluar konceptin e një acidi dhe një baze (alkali).

Pyetjet 5.8 deri 5.12 në Librin e nxënësit dhe pyetja 3 e Fundit të Kapitullit.

Fleta e punës 5.6 Shkalla epH është e dobishme në zhvillimin dhe kuptimin e shkallës së pH

dhe mund të lidhet edhe me Fletën e punës 1.10 Acidifikimi i oqeaneve, në të cilën gjithashtu

trajtohet natyra e shkallës së pH.

Tema 3 Oksidet e metaleve dhe oksidet e jometaleve

Paragrafi 5.3 (fq 125‐127) në Librin e nxënësit.

Rreth mësimit

Këtu duhet të trajtohen dukuritë e oksideve bazike, amfotere dhe acide.

Karakteristikat e oksideve acide dhe bazike mund praktikisht të demonstrohen në mënyrë të

dobishme në klasë duke djegur mostra të një sërë elementeve në cilindrat me oksigjen të gaztë.

Këtu mund të trajtohet edhe koncepti i oksideve amfotere dhe oksideve neutrale.

Ideja e sjelljes amfotere më vonë mund të lidhet me testet analitike për disa jone metalesh.


Koncepti bazë i oksideve acide dhe bazike është relativisht i thjeshtë, por ai i oksideve amfotere

mund të krijojë keqkuptime dhe ka nevojë për një shpjegim të qartë dhe demonstrim praktik ‐ lidhja

me shembuj nga testet analitike mund të jetë e dobishme në këtë rast.


Pyetjet 5.13 deri 5.19 në Librin e nxënësit dhe pyetja 5 në Fund të kapitullit.

Tema 4. Reaksionet acide në jetën e përditshme



Rreth mësimit

Përhapja dhe përdorimet e përditshme të acideve dhe alkaleve është gjithashtu e rëndësishme

për të lidhur kiminë me përvojat e përditshme të nxënësve – mund të kërkohet që nxënësit të

sjellin një koleksion të produkteve të supermarketit dhe medikamenteve që jepen pa recetë.

(Puna e laboratorit 5.3 Matja e pH të substancave për përdorim të përditshëm dhe Puna e laboratorit5.4

Krahasimi i efikasitetit të tabletave të ndryshme antiacide).

Puna e laboratorit 5.3 përmban gjithashtu një shënim shtesë ku nënvizohet një eksperiment i

mundshëm i asnjanësimit të një acidi me gëlqere të shuar ose pluhur guri gëlqeror – si një

hyrje për përdorimin e gëlqeres së shuar për asnjanësimin e tokave acide në bujqësi/

hortikulturë.

Eksperimente të thjeshta mund të kryhen edhe midis lëngjeve të frutave dhe produkteve të

mësipërme. Nëse ju premton koha, në klasë mund të kryhet një eksperiment për ekstraktimin e

një dëftuesi nga lakra e kuqe apo ndonjë bimë tjetër (Puna e laboratorit 5.1 Ekstraktimi i një dëftuesi

nga lakra e kuqe). Këta dëftues mund të krahasohen me dëftuesit njëngjyrësh si metiloranzhi,

fenolftaleina dhe lakmuesi si dhe me dëftuesin Universal. Zona e ngjyrave që jep lakra e kuqe në

pH‐e të ndryshme mund të përdoret si një mjet për vlerësimin e pH të një tretësire.


Kjo është një pjesë e kursit e cila përmban një numër të konsiderueshëm ushtrimesh praktike të

cilat ndihmojnë për të kuptuar më mirë konceptet e ndryshme.


Këtu mund të përdoren pyetjet 5.20 deri 5.22 nga Libri i Nxënësit.

Ushtrimi 5.3 Antiacidet dheFleta e punës 5.7 Tabletat Antiacide mbulojnë pjesën ku trajtohet

përdorimi i hidroksideve dhe karbonateve të ndryshme për të qetësuar problemet nga mostretja

acide.

Në Ushtrimin 5.4 Fikset e zjarrit dhe Ushtrimin 5.5 Dekalcifikimi i makinave të kafesë në Librin e

Ushtrimeve diskutohen zbatimet praktike të kimisë së acideve dhe bazave.

Tema 5. Alkalet dhe bazat

Paragrafi 5.5 (fq. 129–131) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Jepni përkufizimin për dallimin ndërmjet një alkali dhe një baze.

Përmbajtja e këtij paragrafi na njeh me natyrën e bazave dhe nën‐ndarjen e disa

komponimeve që shpesh quhen alkale.

Këtu mund të trajtohet natyra e alkaleve si baza të tretshme si dhe roli i tretësirës së

hidroksidit të natriumit në analizat kimike.


Survejimi fillestar i llojeve të komponimeve që janë baza dhe i nëngrupit të tretshëm të tyre, i

njohur si alkalet, në përgjithësi është i lehtë për tu kuptuar dhe mund të përforcohet më pas nga

një sërë punësh praktike për studentët

Sugjerime për detyrat e shtëpisë

Pyetjet 5.23‐5.26 në Librin e nxënësit.


Tema 6. Reaksionet karakteristike të acideve


Rreth mësimit

Diskutoni reaksionet karakteristike të acideve me metalet, bazat dhe karbonatet.

Reaksionet karakteristike të acideve me metalet, alkalet dhe karbonatet mund të jenë subjekt i

praktikave mësimore të dobishme, ku nxënësit inkurajohen të punojnë në mënyrë të sigurt si

dhe të regjistrojnë me kujdes vrojtimet e kryera (shiko Punën e laboratorit 5.5 Reaksioni

ndërmjet një acidi dhe një alkali dhe eksperimente të tjera të thjeshta praktike nga të cilat

formohet hidrogjen dhe dyoksid karboni). Shkrimi i ekuacionit me fjalë dhe atij të balancuar

me simbole për këto reaksione shërben për të përforcuar njohuritë e marra në punët e

mëparshme.

Puna praktike mbi reaksionet e asnjanësimit mund të përfshijë futjen e procesit të titullimit

dhe dukurive termokimike për të përcaktuar pikën e asnjanësimit.


Kjo është një pjesë e kursit e cila përmban një numër të konsiderueshëm ushtrimesh praktike të

cilat ndihmojnë për të kuptuar më mirë konceptet e ndryshme.


Pyetja 4 e Fundit të Kapitullit dhe pyetjet 5.27‐5.29 në Librin e nxënësit

Ushtrimi 5.1 Reaksionet e acideve dhe bazave – asnjanësimi dhe Ushtrimi 5.7 Termokimia – hetimi

i asnjanësimit të një acidi nga një alkal

Fleta e punës 5.4 Reaksionet e acideve

Tema 7. Acidet dhe alkalet në analizat kimike


Rreth mësimit

Mund të theksohet roli i acidit klorhidrik të holluar si test për një karbonat dhe, meqenëse

tani është përfshirë në programin mësimor, mund të përmendet dhe reaksioni paralel i

sulfiteve me një acid për të dhënë dyoksid squfuri.

Këtu është i rëndësishëm edhe testi me ujin e gëlqeres për dyoksidin e karbonit, si për vetë

gazin por edhe si pjesë e testit të karbonatit.

Mund të përfshihet edhe roli i tretësirës alkaline të hidroksidit të natriumit dhe amoniakut në

analizat kimike.

Testi i kripërave të amoniumit përfshin zhvendosjen e një alkali të dobët nga një alkal i fortë,

siç është hidroksidi i natriumit.


Këto janë teste praktike që mund të përfshihen si pjesë e strategjisë së zhvillimit dhe kuptimit të

testeve analitike, të cilat janë pjesë shumë e rëndësishme e trajtimeve praktike të kursit.

Rreth mësimit



Tema 8. Kripërat


Rreth mësimit

Prezantoni idenë e kripërave si derivate të acideve të ndryshme. Theksoni lidhjen mes acideve

më të përdorshme dhe emrave (dhe formulave) të kripërave të formuara prej tyre.

Jepni shembuj të përdorimeve të rëndësishme të kripërave të caktuara, veçanërisht të atyre të

klorurit të natriumit.


Ka disa keqkuptime që mbizotërojnë në këtë hyrje kryesore për këto lloj komponimesh.


Pyetja 5.33 në Librin e nxënësit dhe pyetja 1 në Fund të kapitullit.

Në Ushtrimin 5.2 Llojet e kripërave në Librin e Ushtrimeve theksohen llojet e kripërave të

formuara nga acide të ndryshme.

Rëndësia historike dhe praktike e kripës së zakonshme është theksuar në Fletën e punës 5.3

Rëndësia e kripës.

Tema 9. Përgatitja e kripërave të tretshme


Rreth mësimit

Në temat e ardhshme, diskutoni mënyrat e ndryshme për përgatitjen e kripës duke përfshirë dhe

metodat e titullimin dhe precipitimit.

Kjo është një pjesë shumë praktike e kursit, që fokusohet në metodat e ndryshme të përgatitjes së

kripërave nga reaksioni midis një acidi dhe një reagjenti të përshtatshëm. Metodat e ndryshme

mund të trajtohen në mënyrë sistematike për të theksuar përshtatshmërinë e një metode të

veçantë për një rast të veçantë.

Studentët duhet të jenë të qartë për zgjedhjen e acidit që do të përfshihet në prodhimin e një

kripe të veçantë – kështu për shembull, acidi nitrik gjithmonë do të prodhojë një nitrat.

Është e rëndësishme të theksohen dhe shpjegohen hapat e procedurës së metodave të ndryshme

ashtu si edhe vizatimi i skemave të aparateve që përdoren në punët praktike të caktuara.

Keqkuptimet dhe konceptet e pasakta që hasen më shpesh

Ka pak vend për koncepte të gabuara në këtë temë. Studentët duhet të jenë të vetëdijshëm për

procedurat e përfshira dhe të jenë të kujdesshëm në vizatim e skemës së aparaturave që përdoren

në teknika të ndryshme.


Pyetjet 6 dhe 7 në Fund të kapitullit dhe Pyetjet 5.34 deri 5.38 në Librin e nxënësit.

Nxënësit mund të praktikojnë interpretimin e rezultateve të titullimit duke përdorur

Ushtrimin 5.6 Analizimi i rezultateve të titullimit.

Tema 10. Përgatitja e kripërave të patretshme



Rreth mësimit

Duhet të demonstrohet përgatitja e një kripe të patretshme nëpërmjet precipitimit dhe kjo

procedurë duhet të kryhet nga studentët.

Ka mundësi për të diskutuar dhe rishikuar rregullat e tretshmërisë së kripërave.

Duhet të praktikohet llogaritja e formulës së një kripe nëpërmjet sasisë së precipitatit të

formuar.

Keqkuptimet dhe konceptet e pasakta që hasen më shpesh

Ideja se disa kripëra janë të patretshme si dhe njohja e metodave të përgatitjes së tyre është e

thjeshtë, por studentët mund të kenë vështirësi për të kujtuar se cilat kripëra janë të patretshme si

dhe metodën e llogaritjes.


Ushtrimi 5.8 Nxjerrja e formulës nëpërmjet reaksioneve të precipitimit

Pyetja 5.39 në Librin e nxënësit.

Tema 11. Acidet dhe alkalet e forta dhe të dobëta

Paragrafi 5.11 (fq. 143–147) Libri i nxënësit

Rreth mësimit

Puna mbi acidet dhe alkalet mund të zgjerohet duke diskutuar për natyrën dhe dallimin midis

acideve (dhe alkaleve) të forta dhe të dobëta, duke futur idenë e jonizimit të pjesshëm. Koncepti i

jonizimit të pjesshëm të një molekule kovalente duhet të jetë shpjeguar ndërkohë, kur është diskutuar

mbi natyrën e ujit. Këto ide mund të lidhen edhe me një diskutim mbi reaksionet e prapësueshme.

Pasojat praktike të të qenit një acid i dobët janë ilustruar në Punën e laboratorit 10.4 Reaksionet

acide të acidit etanoik, ku ky acid është krahasuar me acidin klorhidrik në një seri reaksionesh.

Mund të përdoren përkufizime më të sofistikuara të acideve dhe bazave.


Vështirësitë konceptuale lindin kur diskutohet mbi temën e acideve / alkaleve të dobëta dhe të

forta. Demonstrimi praktik i dallimeve midis tretësirave, për shembull, të acidit klorhidrik dhe

acidit etanoik janë të rëndësishme për të treguar ndryshimet e vërteta ndërmjet një acidi të fortë

dhe të dobët (Puna e laboratorit 10.4 Reaksionet acide të acidit etanoik).


Pyetjet 5.40 deri 5.46 në Librin e Nxënësit dhe pyetja 2 në Fund të kapitullit.

Kapitulli 6 Kimia sasiore

Paragrafët e programit mësimor që mbulon: 4.1; 4.2

Tema 1. Analizat dhe formulat kimike


Rreth mësimit

Qëllimi i këtij materiali ka të bëjë me konceptin e masës relative atomike dhe masës relative të

formulës. Kjo e fundit mund të llogaritet nga e para, gjë që do të kërkohet të bëhet nga studentët,

duke pasur të dhënë formulën ose ndonjë diagram skematike të një molekule.


Kjo mënyrë mundëson llogaritjet e përbërjes në përqindje të një komponimi. Këto koncepte

mund të praktikohen duke përdorur shembuj të ndryshëm.

Mund të kryhen llogaritje të tjera me reaksionet, si për shembull, lidhja ndërmjet përcaktimit të

masës së produktit nëpërmjet njohjes së masës së substancave bashkëvepruese – në këtë rast

studenti duhet të përdorë këtë raport edhe për sasi të ndryshme të substancave bashkëvepruese.


Meqenëse këtu nuk ka asnjë diskutim në lidhje me molin, vështirësitë do të lidhen me faktin se sa i

sigurt është nxënësi në trajtimin e llogaritjeve aritmetike dhe në përdorimin e proporcionalitetit.


Ushtrimi 6.1 Llogaritja e masës së formulës dhe Ushtrimi 6.2 Kuptimi i raporteve në kimi

Fleta e punës 6.1 Raportet kimike

Pyetjet 6.1 deri 6.4 në Librin e nxënësit dhe pyetja 2 në Fund të kapitullit

Tema 2. Moli dhe formula kimike


Rreth mësimit

Të futet koncepti i molit si një mënyrë për të numëruar atomet / molekulat. Në mënyrë praktike,

kjo mund të diskutohet në kuptimin e të qenit ʹmasa në gram e formulës” së një substance, por

një ndihmë në formimin e koncepteve i jep nxënësve një shpjegim më të arsyeshëm në

përdorimin e tij. Zbatimi i formulës kimike mund të fokusohet duke përdorur të dhëna nga një

eksperiment, i tillë si ai i prodhimit të oksidit të magnezit nga sasi të njohura magnezi (shih

Punën e laboratorit 6.2 Gjetja e përbërjes së oksidit të magnezit).

Diskutimi i formulës empirike dhe formulës molekulare fillon nga sa më sipër dhe është

pikënisja që tregon rëndësinë e konceptit të molit.


Kjo është një fushë komplekse dhe analogjia e numërimit të monedhave në banka apo makinat e

biletave, janë shembuj të dobishëm në këtë rast. Çelësi është paraqitja në mënyrë sistematike e

shembujve të ndryshëm dhe krijimi i një kornize për trajtimin e llojeve të pyetjeve që do të bëhen.

Kështu mund të ndërtohet besimi dhe mund të shpërndahet një pjesë e misterit (enigmës).


Fleta e punës 6.2 Moli dhe formula kimike

Ushtrimi 6.3 Llogaritja e përmbajtjes në përqindje të elementeve në një komponim si dhe e formulës kimike.

Fleta e punës 6.5 Formula empirike dhe Fleta e punës 6.6 Dehidratimi i kristaleve të klorurit të

bariumit janë një praktikë e dobishme për lloje të veçanta të problemeve.

Pyetjet 6.5 dhe 6.6 në Librin e nxënësit dhe pyetjet 3 dhe 5 në pyetjet në Fund të kapitullit.

Puna e laboratorit 6.5 Interpretimi i të dhënave që lidhen me tretshmërinë e substancave të ngurta

dhe gazeve në ujë ndihmojnë në trajtimin e llojeve të ndryshme të të dhënave që lidhen me

përqendrimin dhe interpretimin e grafikëve.

Tema 3. Moli dhe ekuacionet kimike



Rreth mësimit

Zgjeroni idetë mbi dobinë e molit për të pasqyruar rëndësinë e tij në ekuacionet kimike ‐ faktin se një

ekuacion tregon jo vetëm atë që është prodhuar në një reaksion, por edhe se çfarë sasie formohet nga

secili produkt. Ekuacioni përcakton raportet midis substancave bashkëvepruese dhe produkteve.

Përdorni shembuj për të përforcuar këtë ide ‐ shpërbërja termike e karbonatit të kalciumit është

një moment i mirë për të filluar pasi ʹnumratʹ janë të favorshëm.

Paraqisni idenë se llogaritje të tilla mundësojnë kryerjen e llogaritjeve edhe në rastet kur ndonjë

nga substancat vepruese është në sasi më të madhe, si dhe llogaritjen e parametrave të

rëndësishëm (sidomos në industri dhe në kërkime shkencore) siç është rendimenti në %.


Në këtë kapitull nuk ka rrezik për të krijuar koncepte të pasakta të veçanta ‐ studentët që deri tani e

kanë përvetësuar këtë temë zakonisht mund tʹi kuptojnë zbatimet në reaksionet kimike dhe ekuacionet

tyre.


Fleta e punës 6.3 Masat bashkëvepruese

Në Librin e Ushtrimeve, plotësoni ushtrimet që vijojnë: Ushtrimi 6.5 Gjetja e masës së 5 cm

shirit magnezi, Ushtrimi 6.7 Trekëndëshat e llogaritjeve dhe Ushtrimi 6.8 Shkallëzimi!

Pyetja 6.7 në Librin e nxënësit dhe pyetjet 4 dhe 6 në Fund të kapitullit.

Tema 4. Llogaritjet me përfshirjen e gazeve

Pyetja 6.4 (fq. 165–166) në Librin e nxënësit

Rreth mësimit

Koncepti i molit mund të zgjerohet për gazet ‐ vëllimi molar i një gazi është një koncept i

dobishëm dhe relativisht e thjeshtë, pasi ai ka vetëm një vlerë. Kujtoni studentët që ky numër do

tu jepet në fund të Tabelës Periodike që ata do të marrin në çdo provim.


Ndonjëherë studentët e kanë të vështirë të kuptojnë se vëllimi molar i një gazi është i njëjtë për

çdo gaz dhe si rrjedhim mund ti bëjnë llogaritjet më të vështira se sa janë. Studentët mund të

kenë vështirësi me raportet bashkëvepruese.


Fleta e punës 6.4 Llogaritje me përfshirjen e gazeve dhe tretësirave

Pyetjet 1 dhe 7 e Fundit të Kapitullit në Librin e nxënësit.

Ushtrimi 6.6 Vëllimet bashkëvepruese të gazeve

Tema 5. Molet dhe kimia e tretësirave

Paragrafi 6.5 (f.q. 166–170) në Librin e nxënësit

Sugjerime për mësimdhënien

Koncepti i molit mund të zgjerohet për të ndihmuar në përcaktimin përqendrimit të tretësirave

dhe si rrjedhim edhe raporteve sipas të cilave ato bashkëveprojnë me njëra‐tjetrën. Kjo është e

rëndësishme në kontekstin e procesit të titullimit dhe ofron mundësi për zgjerimin e punës

praktike në ndihmë të përforcimit të zbatueshmërisë së konceptit të molit (Shih punën e

laboratorit 6.4 Përcaktimi i përqendrimit të tretësirës së acidit klorhidrik).


Mbështesni zhvillimin e këtyre ideve me punë praktike dhe zhvilloni strategji për të punuar me

llogaritjet me mënyrën hap pas hapi.


Llogaritjet në lidhje me titullimin mund të jenë të vështira dhe për këtë arsye duhet të trajtohen

në mënyrë sistematike. Është e rëndësishme të theksohet se, shpesh në provim, pyetjet mbi molet

është e këshillueshme të jenë të ndara në mënyrë sistematike në struktura të veçanta që

ndihmojnë nxënësin në zgjidhjen e tyre. Kjo mund ti sugjerohet nxënësit, por ata duhet të jenë në

gjendje të kryejnë llogaritjet e plota sipas dëshirës.



Ushtrimi 6.4 Llogaritje me pjesëmarrjen e tretësirave


Testi A

1. Uji ndodhet në natyrë në gjendje: 1 pikë

a. të lëngët

b. të ngurtë

c. të gaztë

d. të tria (a + b + c)

2. Procesi i kundërt i ngrirjes është: 1 pikë

a. vlimi

b. shkrirja

c. kondensimi

d. avullimi

3. Ndarja e dy lëngjeve që nuk treten tek njëri‐tjetri bëhet me anë të: 1 pikë

a. vlimit

b. kondensimit

c. hinkës ndarëse

d. filtrimit

4. Ndryshimi i gjendjes së lëndës nga e ngurtë në të gaztë quhet: 1 pikë

a. avullim

b. kondensim

c. sublimim

d. shkrirje

5. Atomi është grimcë me ngarkesë: 1 pikë

a. pozitive

b. negative

c. elektromagnetike

d. asnjëra nga këto

6. Masa e atomit është e barabartë me masën e: 1 pikë

a. protoneve

b. neutroneve

c. protoneve + neutroneve

d. elektroneve

7. Izotopet e një elementi ndryshojnë nga numri: 1 pikë

a. atomik

b. i elektroneve

c. i masës

d. asnjëra prej tyre

8. Njëra nga substancat e mëposhtme është e thjeshtë: 1 pikë

a. metani

b. amoniaku

c. hidrogjeni

d. kripa e gjellës

9. Plotëso fjalinë e mëposhtme: 1 pikë

Elementet përbëhen nga atome dhe............... për të formuar molekula ose të një elementi

ose...................

10. Në temperaturën 0oC uji: 1 pikë

a. avullon

b. ngrin

c. shkrin

d. vlon

11. Jometalet karakterizohen nga: 1 pikë

a. rreze e madhe

b. afri për e‐ e vogël

c. veti oksiduese

d. veti reduktuese

12. Lidhja jonike kryhet: 1 pikë

a. me çifte të përbashkëta elektronesh

b. me dhënie dhe marrje elektronesh

c. nga jometalet me njëri‐tjetrin

d. në lidhje metalike


13. Cila nga formulat është e gabuar? 1 pikë

a. MgCl2

b. CaO

c. HNO3

d. CaNO3

14. Emërto përbërjet e mëposhtme. 4 pikë

a. Na2SO4 ________________________________________

b. HNO3__________________________________________

c. Fe(OH)3_______________________________________

d. CuO __________________________

15. Shkruaj barazimin kimik të veprimit të kalciumit me O2. 4 pikë

a. me fjalë

b. me anë të simboleve dhe formulave kimike

c. Gjej sasinë e Ca që vepron me 16 gram O2.

16. Përcakto tipin e lidhjeve në përbërjet e mëposhtme: 3 pikë

a. HCl

b. NaOH

c. O2

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24

Nota 4 5 6 7 8 9 10


Testi B

1. Ndryshimi i gjendjes së lëndës nga e gaztë në të lëngët quhet: 1 pikë

a. kristalizim

b. kondensim

c. avullim

d. vlim

2. Ndryshimi i gjendjes nga e gaztë në të ngurtë dhe anasjellas quhet: 1 pikë

a. ngrirje

b. distilim

c. sublimim

d. filtrim

3. Procesi i kundërt i shkrirjes është: 1 pikë

a. ngrirja

b. kondensimi

c. sublimimi

d. avullimi

4. Ndarja e një substance të patretshme nga një lëng bëhet nëpërmjet: 1 pikë

a. sublimit

b. avullimit

c. filtrimit

d. hinkës ndarëse

5. Atomi përbëhet nga: 1 pikë

a. protonet dhe neutronet

b. elektronet

c. bërthama dhe elektronet

d. neutronet

6. Numri atomik është i barabartë me numrin e: 1 pikë

a. neutroneve

b. protoneve + neutroneve

c. protoneve

d. protone dhe elektroneve

7. Izotopet e një elementi kanë të barabartë: 1 pikë

a. numrin atomik

b. numrin e neutroneve

c. numrin e masës

d. asnjërën prej tyre

8. Uji është një substancë: 1 pikë

a. e thjeshtë

b. e përbërë

c. e përzier

d. asnjëra prej tyre

9. Plotëso fjalinë e mëposhtme: 1 pikë

Elektronet janë të vendosura............... që kanë distanca të ndryshme.....................

10. Në temperaturën 1000C uji: 1 pikë

a. vlon

b. shkrin

c. avullon

d. ngrin

11. Metalet karakterizohen nga: 1 pikë

a. rreze e vogël

b. potencial jonizimi i vogël

c. veti reduktuese

d. veti oksiduese

12. Lidhja kovalente kryhet: 1 pikë

a. me çifte të përbashkëta elektronesh

b. me dhënie dhe marrje elektronesh

c. me lidhje metalike

d. brenda të njëjtit metal


13. Cila nga formulat është e saktë? 1 pikë

a. AlSO4

b. Mg2O

c. NaOH

d. HCO3

14. Emërto përbërjet e mëposhtme 4 pikë

a. Ca(NO3)2_________________________________________

b. Ca(OH)2__________________________________________

c. CO2________________________________________________

d. H2S____________________________

15. Shkruaj barazimin kimik të veprimit të magnezit me klorin: 4 pikë

a. me fjalë;

b. me anë të simboleve dhe formulave kimike.

c. Gjej sasinë e klorit që vepron me 126 gram magnez.

16. Përcakto tipin e lidhjeve në përbërjet e mëposhtme. 3 pikë

a. NaCl

b. H2

c. H2O

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24

Nota 4 5 6 7 8 9 10


Grupi A

1. Shkruaj me fjalë dhe formula veprimin e natriumit me ujin. 2 pikë

Rregullo barazimin kimik. 2 pikë

2. Plotëso fjalinë e mëposhtme:

Reaksioni kur nga një substancë e vetme formohen dy ose më shumë substanca

quhet............... 1 pikë

3. a) Klasifiko reaksioni e mëposhtëm

Fe + CuSo4 = FeSO4 + Cu 1 pikë

b) Përcakto procesin e oksidimit, agjentin reduktues. 2 pikë

c) Përcakto procesin e reduktimit, agjentin oksidues. 2 pikë

4. Gjatë elektrolizës së CuSO4 në ujë, shkruaj reaksionin që ndodh:

a. në anodë 1 pikë

b. në katodë 1 pikë

c. reaksionin e përgjithshëm 1 pikë

5. Tretësira acide e ka pH 1 pikë

a) 1 b) 7 c) 9 d) 14

6. a) Shkruaj reaksionin e formimit të një oksidi bazik me fjalë dhe formula. 1 pikë

b) Shkruaj bashkëveprimin e tij me ujin me fjalë dhe formula. 2 pikë

7. Shkruaj dy alkale 2 pikë

8. Shkruaj një reaksion asnjanësimi me fjalë dhe me formula ndërmjet një oksidi acid dhe një

baze. 2 pikë

9. Plotëso barazimin kimik për reaksionin: 2 pikë

Mg + MgSO4 +

10. Listo katër kripëra, nga një për secilin acid: 4 pikë

HNO3 ___________________________________________________

HBr __________________________________

H2SO4 __________________________________________________

H3PO4 __________________________________

Pikët 1 – 7 8 – 11 12 – 15 16 – 19 20 – 22 23 – 25 26 – 28

Nota 4 5 6 7 8 9 10


Grupi B

1. Shkruaj me fjalë dhe formula reaksionin e veprimit të kalciumit me ujin. 2 pikë

Rregullo barazimin kimik. 2 pikë


Reaksioni kur nga veprimi i dy ose më shumë substancave formohet një e vetme

quhet..................... 1 pikë

3. a) Klasifiko reaksionin e mëposhtëm 1 pikë

4K + O2 = 2K2O

b) Përcakto procesin e oksidimit, agjentin reduktues. 2 pikë

c) Përcakto procesin e reduktimit, agjentin oksidues. 2 pikë

4. Gjatë elektrolizës së NaCl në ujë, shkruaj reaksionin që ndodh.

a. në anodë 1 pikë

b. në katodë 1 pikë

c. reaksionin e përgjithshëm 1 pikë

5. Tretësira bazike e ka pH 1 pikë

a) 3 b) 5 c) 7 d) 12

6. a) Shkruaj reaksionin e formimit të një oksidi bazik me fjalë dhe formula. 2 pikë

b) Bashkëveprimin e tij me ujin me fjalë dhe formula. 2 pikë

7. Shkruaj dy baza. 2 pikë

8. Shkruaj një reaksion asnjanësimi me fjalë dhe me formula, ndërmjet një oksidi

bazik dhe një acidi. 2 pikë

9. Plotëso barazimin kimik për reaksionin: 2 pikë

NaOH + NaCl +

10. Listo katër kripëra, nga një për secilin acid. 4 pikë

H2SO4 ____________________________________________________________________

HNO2 ____________________________________________________________________

HCl ______________________________________________

H2S ______________________________________________

Pikët 1 – 7 8 – 11 12 – 15 16 – 19 20 – 22 23 – 25 26 – 28

Nota 4 5 6 7 8 9 10


Grupi A

1. Gjej përqindjen e elementeve, bakër, oksigjen dhe squfur në përbërjet e sulfatit

të bakrit CuSO4. 4 pikë

2. Nga veprimi i amoniakut me klorurin e hidrogjenit formohet klorur amoni.

a. Shkruaj reaksionin me formula kimike. 1 pikë

b. Gjej sasinë e klorurit të amonit që formohet nga veprimi i 6,8 gramëve amoniak

me klorurin e hidrogjenit. 2 pikë

3. a) Shkruaj reaksionin e veprimit të magnezit dhe acidit klorhidrik me fjalë dhe

me simbole dhe formula kimike. 2 pikë

b) Rregullo barazimin kimik. 1 pikë

c) Gjej vëllimin e hidrogjenit të çliruar nga veprimi i 2,4 gramëve magnez

me klorurin e hidrogjenit. 2 pikë

d) Interpreto ligjin e ruajtjes së masës. 2 pikë

4. Gjej përqendrimin e tretësirës së formuar nga tretja e 4 gramëve kripë në 16 gramë ujë.

3 pikë


Raporti i masës së dhënë të një substance me masën molare të saj jep................. 1 pikë

Përqendrimi molar i një tretësirë shprehet me......... 1 pikë

Moli është njësia e sasisë së lëndës që përmban sa............. grimca. 1 pikë

Masa e substancës që hyn në reaksion është e barabartë me.......... 1 pikë

Tretësira formohet nga substanca që tretet............. 1 pikë

6. Gjej masën e 3 moleve amoniak. 2 pikë

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24

Nota 4 5 6 7 8 9 10


Grupi B

1. Gjej përqindjen e elementeve, natrium, oksigjen dhe azot në përbërjet NaNO3. 4 pikë

2. a) Shkruaj reaksionin e djegies së oksidit të karbonit me oksigjenin me fjalë

dhe formula. 2 pikë

b) Interpreto ligjin e ruajtjes së masës. 2 pikë

c) Gjej vëllimin e dioksidit të karbonit që formohet nga djegia e 56 gramëve

oksid karboni me oksigjenin. 2 pikë

d) Rregullo barazimin kimik. 1 pikë

3. a) Shkruaj reaksionin e veprimit të oksidit të kalciumit me ujin me formula. 1 pikë

b) Gjej sasinë e hidroksidit të kalciumit që formohet nga veprimi i 11,2 gramëve

oksid kalciumi me ujin. 2 pikë

4. Gjej përqendrimin molar të tretësirës së hidroksidit të kaliumit të formuar

nga tretja e 60 gramëve të tij me 0,5 litra. 3 pikë

5. Plotëso fjalitë e mëposhtme:

Raporti i sasisë eksperimentale me atë teorike jep.............. 1 pikë

Përqendrimi me masë i një tretësirë shprehet me......... 1 pikë

Një mol i çdo gazi në temperaturë dhe trysni normale zë një vëllim........ 1 pikë

Barazimi kimik shpreh numrin e moleve që bashkëveprojnë.............. 1 pikë

Substanca që gjendet me shumicë në një tretësirë është............. 1 pikë

6. Gjej numrin e moleve në 100 gramë NaOH. 2 pikë

Pikët 1 – 6 7 – 9 10 – 12 13 – 15 16 – 18 19 – 21 22 – 24

Nota 4 5 6 7 8 9 10

CIP Katalogimi në botim BK Tiranë

Kotobelli, Irena

Kimia 10 : libër mësuesi / Irena Kotobelli, Aishe Karaj,

Eglantina Metaj ; red. Nisela Meçi. – Tiranë : Mediaprint, 2016

...196 f. ; 207x284 cm.

ISBN 978-9928-08-265-7

I.Karaj, Aishe II.Metaj, Eglantina

1.Kimia 2.Tekste për mësuesit 3.Tekste për shkollat e mesme

54 (072) (075.3)

lm kimia 10 mirela shkurt 2019 elona · zbatimi i programit bëhet duke respektuar parimet e...

Documents