เกรดประวตศาสตรและการเมอง วาดวยปรางคขอม ปราสาทเขมร และศลปะลพบร

รศ. ดร.รงโรจน ธรรมรงเรอง

รศ. ดร.ศานต ภกดคา บรรยายเนAองในกจกรรมเสวนาวชาการ “คนกบโบราณสถาน”

จดโดย ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน) และ สานกฝร Aงเศสแหงปลายบรพทศ

วนทA 18 พ.ย. 2559 ณ ศนยมานษยวทยาสรนธร

แนวคดหลกของการเสวนา

• หลกฐานทางศลปกรรมและภาษาเปนหลกฐานแสดงความสมพนธทางการเมองและทางวฒนธรรมระหวางดนแดนไทยกบกมพชา

• แตละชวงเวลาทAแตกตางกนมนยยะทางความสมพนธทAแตกตางกนดวย

ทAมาทAไปในชAอเรยก

• เขมร

• ขอม

• ลพบร

• ปญหาทางวชาการจากชAอเรยก

“คแมร – แขมร – เขมร”:  ทมาและความหมาย

• หลกฐานท*เรยก “ชาวกมพชา” วา “เขมร” ซ* งเกาแกท*สดท*พบในปจจบนคอศลาจารกเขมรสมยกอนพระนคร มอายราวพทธศตวรรษท* ๑๒ ไดแกศลาจารก Ka 64 ซ* งเปนศลาจารกสมยกอนพระนครพบท*บานเมลบ (เมลบ) ตาบลโรกา อาเภอเปยเรยง จงหวดไพรแวง อยทางทศตะวนออกของกรงพนมเปญ ประมาณ ๕๐ กโลเมตร มกลาวถง ทาสชาวเขมรโบราณไวดงขอความในบรรทดท* ๑๓ วา

• “(๑๓) ก#ม เกมร โฆ โต ๒๐. ๒๐. ๗ เทร ส ๒...”  • คาวา “เกมร (kmer)” ในภาษาเขมรโบราณสมยกอนพระนคร ตรงกบคาวา “เขมร (khmer)” ในภาษาเขมรสมยพระนคร เม*อรวมความหมายของคาวา “ก4ม เกมร” แลวจงนาจะแปลวา “ขารบใช (ท;เปน) ชาวเขมร” แสดงวาชาวเขมรเรยกตวเองวา “เกมร (kmer)” มาตYงแตพทธศตวรรษท* ๑๒

• ในเวลาตอมาคาวา “เกมร (kmer)” ในภาษาเขมรสมยกอนพระนครไดม

ววฒนาการทางเสยงทาใหเสยง “ก (k)” ในภาษาเขมรสมยกอนพระนคร

กลายเปนเสยง “ข (kh)” ในสมยพระนคร ดวยเหตนYคาวา “เกมร (kmer)”

จงกลายเปนคาวา “เขมร (khmer)” ในภาษาเขมรสมยพระนคร และมการ

ใชคานYในศลาจารกอยางนอยจานวน ๒ หลก คอ จารก K. 366 กลาวถง

“ไต เสา เขมร” อนหมายถง “ขารบใชหญง เสา (ช:อเฉพาะ) ท:เปนชาว

เขมร”

คำวา “เขมร”  ในจารกปราสาทบนทายฉมาร

● แตหลกฐานทชดเจนทสดสำหรบการใชคำวา “เขมร” เปนคำทชาวเขมรสมยพระนครเรยกตวเอง คอ ขอความทปรากฏในศลาจารกปราสาทบนทายฉมาร  (K.  227)  จารกหลกนสรางในรชสมยพระเจาชยวรมนท ๗ พทธศตวรรษท ๑๘ ทปราสาทบนทายฉมาร ตำบลถมอปวก เมองเสยมราบ เขยนดวยอกษรเขมรโบราณพทธศตวรรษท ๑๘ ภาษาเขมรโบราณจำนวน ๒๙ บรรทด มขอความตอนหนงวา  

●  “...บนทลใหมราชพธ ณ เสดจนำชาวเขมร (อนกเขมร)  ทง ๔ ผซงไดทำการรบเพอรกษาความมนคง มจำนวน ๗๘ ตำบลไปยงกมพชเทศ แลวประสาทแกนกสญชกทงสองโอยนาม “อำเตง” และสถาปนารป”  

● ดงนนจงอาจสนนษฐานไดวาในอาณาจกรกมพชาสมยพระนคร ชาวกมพชาโบราณเรยกตวเองวา “เขมร (khmer)” หรอ “อนก – เขมร” ซงแปลวา “ชาวเขมร”

จารกปราสาทบนทายฉมาร

จาก “เขมร”  ส “แขมร”●   ตอมาในสมยหลงพระนครภาษาเขมรมความเปลยนแปลงแตกตางไปจากภาษาเขมรสมยพระนครมาก ทงในดานระบบเสยงพยญชนะและสระ ดงนนคำวา “เขมร  (khmer)” ในภาษาเขมรโบราณจงเปลยนเสยงสระ “เ (e)” เปนสระ “แ (ae)” และไมออกเสยงเสยงพยญชนะทาย “ร (r)”    

● ดงนนคำนในภาษาเขมรสมยหลงพระนครจงออกเสยงวา “แคมร  (khmaer)” และเขยนวา “แขมร” ดงทปรากฏในภาษาเขมรปจจบนและปรากฏความหมายในพจนานกรมฉบบพทธศาสนบณฑตยวา “แขมร น.  คนทเกดหรออยในดนแดนกมพชา และอยในอำนาจกฎหมายเขมร”  

● คำวา “เขมร” ทใชในภาษาไทยจงเปนคำซงมทมาเดยวกบคำวา “แขมร  (ออกเสยงวา แคมร)” เพยงแตคำวา “เขมร” ซงใชในภาษาไทยนนเปนคำทรบมาจากคำศพทภาษาเขมรโบราณสมยพระนครซงรวมสมยกบสโขทยและอยธยา สวนคำวา “แขมร  (ออกเสยงวา แคมร)” ซงใชในภาษาเขมรปจจบนเปนคำทมการเปลยนแปลงทางเสยงและรปเขยนมาจากคำวา “เขมร”  ในภาษาเขมรโบราณสมยพระนคร

จาก “กโรม”  ส “โกรม”  และ “ขอม”●คำวา “โกรม” นนปรากฎหลกฐานในภาษาเขมรโบราณเขยนวา “กโรม  (karom)” ซงภาษาเขมรปจจบนใชวา “โกรม   (kraom)”   คำวา “กโรม  (karom)”  ในภาษาเขมรโบราณม ๒ ความหมายคอ  

● “กโรม   (karom)”  ความหมายท ๑ แปลวา “ลงไปตำ,  ใต,  ภายใต ตำกวา,  ลง,  ผตำกวา” คำนพบในจารกเขมรโบราณทงสมยเมองพระนครหลายหลก เชน จารก K.  561  ใชวา “ก กโร” แปลวา “ทาสผหญง กโรม (อาจหมายถงผอยทางใต)”  จารก K.  927  ใชวา “โละ กโร ตนล” แปลวา “ลใตถนน”  

●  “กโรม  (karom)”  ความหมายท ๒ แปลวา “ประเทศ,  ดนแดน,  เขต,  ดน,  แผนดน” พบในจารกเขมรโบราณหลายหลกเชน จารก K.426  ใชวา “ทรง กโรม จกา” แปลวา “สวน เขต ไร”  จารก K.  904  ใชวา “โอย กโร ต มรตาญ” แปลวา “ใหทดนแกมรตาญ   (ตำแหนงขนนางเขมรสมยเมองพระนคร)   จารก K.  720  ใชคำวา “ทนป...โตย กโร โผง” แปลวา “ทำนบ...โดยทดนผอง”

ศลปวฒนธรรมเขมรในดนแดนไทยเก6ยวกบการเมองจากกมพชาหรอไม

• อยางไรควรเก6ยว

• อยางไรไมควรไมเก6ยว

ถาเปดทอง บรรมย

พระเจามเหนทรวรมน ศาสนสถานกบการขยายอานาจ

ถาภหมาไน อบลราชธาน

ดอนขมเงน รอยเอด

การขยายอำนาจสตะวนตก• ในเวลาตอมา กษตรยกมพชาโบราณไดขยายอาณาเขตไปจนครอบคลมตอนเหนอของเทอกเขาพนมดงรก ซงไดแกบรเวณอสานใตของไทยในปจจบน และเปนดนแดนเดมของอาณาจกรเจนละบก หลกฐานทางดานศลาจารกทพบในประเทศไทยหลายหลกแสดงถงความสมพนธระหวางอาณาจกรกมพชาโบราณซงมศนยกลางอยทเมองพระนคร กบบรเวณตอนเหนอของเทอกเขาพนมดงรก  

• อาณาจกรกมพชาเรมขยายอำนาจมาทางทศตะวนตก โดยเฉพาะเขามาในลมแมนำเจาพระ –  ปาสก ซงมศนยกลางอยทเมองลพบร ในรชกาลของพระเจาสรยวรมนท ๑ ดงปรากฏหลกฐานวาศลาจารกพระราชโองการของพระเจาสรยวรมนท ๑ พบทศาลสงหลายหลก

• รชกาลพระเจาสรยวรมนท ๑ นเอง ทอาณาจกรกมพชาโบราณซงมราชธานอยทพระนครศรยโศธรประ ขยายอำนาจอทธพลทางการเมองเขามายงฟากตะวนออกของลมแมนำเจาพระยา อนมศนยกลางอยทเมองละโว หรอลพบร (สรกโลว หรอ โลวทยประ)    

• ดงปรากฏหลกฐานสำคญทพบใหมคอ ศลาจารก K.1198   (Ka.18)   ซงกลาวถงพระเจาสรยวรมนท ๑ ยกทพมาตเมองละโว (จารกเรยกวา “ลวประ”)   ศลาจารกนมทงทเปนภาษาเขมรโบราณและภาษาสนสกฤต แตขอความจารกในสวนทเปนภาษาสนสกฤต มความทสำคญตอนหนงแปลวา

เพราะความเสอมแหงกลยค เมองลวประ (ลพบร)  กลายเปนปา  

ปรากฏความพงพนาศไปทว ความงดงามทงหมดมลายหายไป  

เกลอนกลนไปดวยสตวปาทงหลายมเสอโครงเปนตน  

ดนากลวยงกวาปาชาทเผาศพ

• เนอความทปรากฏในศลาจารกหลกน มความสอดคลองกบหลกฐานทางโบราณคดทพบโดยเฉพาะทเมองละโว แสดงใหเหนถงความสมพนธอนตอเนองระหวางอาณาจกรกมพชาโบราณกบรฐซงเดมเคยเปนสวนหนงของอาณาจกรทวารวด นอกจากนยงหลกฐานในจารกของอาณาจกรกมพชาโบราณหลกอนๆ ซงพบในบรเวณเมองลพบร เชน จารกทศาลสง หลกท ๑ -­‐  ๒ (หรอจารกหลกท ๑๙ – ๒๐)   จารกดวยตวอกษรเขมรโบราณพทธศตวรรษท ๑๖ เปนภาษาเขมรโบราณ

• หลกฐานเหลานแสดงใหเหนวา แมบางครงดนแดนฟากตะวนออกของลมแมนำเจาพระยาจะเปนอสระจากอาณาจกรกมพชาโบราณ สลบกบการตกอยภายใตการปกครองของอาณาจกรกมพชาโบราณ ดงปรากฏหลกฐานคอภาพสลกกองทพเมองละโวในกระบวนทพพระเจาสรยวรมนท ๒ ทระเบยงปราสาทนครวดดานทศใตปกตะวนตก แตอทธพลทางศาสนา ความเชอ สถาปตยกรรม ศลปวฒนธรรม รวมทงภาษาทใชในบรเวณลมแมนำเจาพระยา นาจะมความสมพนธกบวฒนธรรมของอาณาจกรกมพชาโบราณโดยตรง

เสนทางระหวางอสานลาง -­‐  เมองพระนคร• เสนทางทใชในการเดนทางเขามาในลพบรปรากฏหลกฐานวานาจะเปนเสนทางเดยวกบทปจจบนเรยกวาถนนของพระเจาชยวรมนท ๗  

• พระเจาชยวรมนท ๗ ไดทรงสรางถนน (นาจะสรางเพมเตมจกเดมทมอยแลว)  พระองคยงไดสรางอโรคยศาลา (โรงพยาบาล)  และธรรมศาลา (ทพกคนเดนทาง)   ไวตามเสนทางนเพอใหเปนทพกแกคนเดนทางทมาจารกแสวงบญอกดวย ความสำคญของเสนทางโบราณสายนคอ เปนเสนทางทสะดวกเนองจากเปนถนนทมการสรางอยางด และตดตรงจากเมองพมาย (ปจจบนอยในเขตจงหวดนครราชสมา)  เขาสเมองพนมรง (ปจจบนอยในเขตจงหวดบรรมย)  แลวมงตรงไปสเมองพระนครศรยโศธรประในประเทศกมพชา ดงปรากฏหลกฐานในศลาจารกปราสาทพระขรรควา “...จากเมองหลวงไปยงเมองวมาย (ม)  ทพกพรอมดวยไฟ ๑๗ แหง...”

แนวถนนพระเจาชยวรมนท 7

ทางเกวยนโบราณบนเขาพงเหย ซงกนระหวางทราบภาคกลางกบทราบสงโคราช

เชงเขาพงเหย ตำแหนงทพบศลาจารก

ลพบรสมยสรยวรมนท 2

พระกมรเตงอญ ชยสงหวรมน นำพลละโว

พระเจาชยวรมนท 7  กบลพบรพทธศตวรรษท ๑๘ รชกาลพระเจาชยวรมนท ๗ อาณาจกรกมพชาโบราณม

ความเจรญรงเรองถงขดสด จารกปราสาทพระขรรคกลาววา พระเจาชยวรมนท ๗ ไดสรางพระชยพทธมหานาถแลวพระราชทานไปใหเมองตางๆ ๒๓ แหง ในจำนวนนมนามของเมอง ซงศาสตราจารยยอรช เซเดส สนนษฐานวานาจะอยในบรเวณภาคกลางของประเทศไทย คอ  

             (๖๘)   ลโวทยปร สวรณ-­‐                                ปร ศมภวปฏฏนม  

ชยราชปร จ ศร-­‐       ชยสหปร ตถา     (๖๙)   ศรชยวชรปร ศร-­‐       ...      จากขอความในจารกเมองเหลานไดแก ลโวทยประ สวรรณประ ศมภวปฏฏนะ

ชยราชประ ศรชยสงหประ ศรชยวชรประ     ลโวทยประ สนนษฐานวานาจะหมายถง ลพบร

นฤปตนทรวรมน ผครองเมองลพบร• การทปรากฏรายชอเมองเหลานในจารกปราสาทพระขรรคกมไดหมายความวา อาณาจกรกมพชาโบราณจะเขามามอำนาจครอบครองหรอควบคมเมองเหลานอยางเดดขาด หากแตนาจะเปนเพยงการควบคมในลกษณะการยอมรบอำนาจทางการเมองเทานน เมองเหลานนยงสามารถปกครองตวเอง เพยงแตยอมรบอำนาจกษตรยของอาณาจกรกมพชาโบราณ

• ยกเวนเมองโลวทยประ หรอ เมองละโว ซงปรากฏหลกฐานวาพระเจาชยวรมนท ๗ โปรดใหพระโอรสพระนามวา “นฤปตนทรวรมน”มาปกครอง

รปฉลองพระองคพระเจาชยวรมนท 7 ปราสาทพมาย  

รปฉลองพระองค ?

พระเจาชยวรมนท 7 วดพระพายหลวง  

ศาสนสถานกบการขยายอานาจ

ของพระเจาชยวรมนทF 7

การขยายอานาจและเผยแผพทธศาสนาผา

นอโรคยศาลา

ตาเมอนโตจ

กสนตรตน

บานโคกเมอง

หนองบวราย

ตาเมอนโตจ

บานโคกเมอง

หนองบวราย

สระกำแพงนอย

พระกาฬ พระยม

ลพบร เพชรบร

ราชบร เมองสงห

นยยะของศาสนสถานในภาคกลางและภาคตะวนตก

มรดกวฒนธรรมเขมรในสมยอยธยาตอนตนสะทอนอะไร

พระปรางควดพระศรรตนมหาธาต ลพบร

กอนอยธยา 100 ป เปนตนแบบใหปรางคอยธยา

ความสมพนธระหวางกรงศรอยธยาตอนตนกบเขมร

• กรงศรอยธยา หรอ กรงศรอโยธา เปนรฐทเกดขนจากแควนละโว หรอ เมองโลวทยประเดม ซงปรากฏหลกฐานวาพระเจาชยวรมนท ๗ โปรดใหพระโอรสพระนามวา “นฤปตนทรวรมน” มาปกครองทวาหลงจากสมยพระเจาชยวรมนท ๗ เปนตนมา อาณาจกรกมพชาโบราณไดเสอมอำนาจลงดวยปจจยตางๆ ทงจากภายนอกและภายใน ละโวจงแยกตวเปนแควนอสระ ตอมาจงมการรวมตวกบแควนสพรรณภมซงเดมเปนแควนทมชอปรากฏในศลาจารกหลกท ๑ (ศลาจารกพอขนรามคำแหง)   วาเปนเมองในพระราชอาณาเขต

• ดวยเหตนกรงศรอยธยาจงเกดจากฐานอำนาจเดมของ “ละโว”   ซงมความสมพนธทางเครอญาตกบเมองพระนครศรยโศธรประของกมพชา และปรากฏการกลาวถงในตำนานของลานนาเรยกแควนละโววา “กมโพชรฐ”   เชน ชนกาลมาลปกรณ ดงวา สมเดจพระรามาธบดท ๑ (พระเจาอทอง)   ทรงเปนกษตรยของเมองอโยชฌประ (อโยธยา)  เสดจมาจากแควนกมโพชรฐ (ละโว)

• นอกจากนความทรงจำหรอการรบรของอยธยาทเกยวเนองกบเมองพระนครศรยโศธรประ หรอ เมองพระนครหลวง ยงปรากฏหลกฐานสบเนองมาจนถงสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย ดงเชนในพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบฟานฟลต ทกลาววา พระเจาอทองเปนผสรางเมองพระนครหลวง “...พระองคจงทรงสรางเมองขนแหงหนงแลวดวยศลาแลง ทรงขนานนามวา นครหลวง พงศาวดารเกาของสยามยนยนวาเมองดงกลาวสรางดวยความประณตงดงาม และใชฝมอยงนก ซงไมมมนษยใดจะพงสรางขนได...”

• คำสงทมอบใหของทตไทยไปโปรตเกสเมอ ค.ศ.  ๑๖๘๔ พ.ศ.   ๒๒๒๗ ในรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช กมการกลาวถงตำนานเกยวกบตนกำเนดของกรงศรอยธยาไว โดยกลาววา หากไดรบคำถามเกยวกบกษตรยโบราณและสงกอสรางโบราณของสยาม

• ใหตอบถงกษตรยโดยอางลงมาต6งแตสมเดจพระปทมสรยนรนสสวร

บพตร...(Sommedethia Ppra Pattarma Souria Naaranissavoora

Boppitra Seangae)(พระปทมสรยวงศ?) ซF งเปนผสรางเมองชยบร

มหานคร? ใน พ.ศ. ๑๓๐๐ และกษตรยทFครองราชยสบมาอกสบพระองค

ตอมาสมเดจพระยโศธรธเรนทร เทพราชอต (Sommedethia

Prayasouttora Ttarrena Ttepperaraacchaatti) (พระเจายโศธรวรมน?) ผ

สรางเมองยโศธรนครหลวง (Yassouttora Nacoora Louang) และกษตรย

๑๒ พระองค ทFครองราชยทFนFน

• ตอมาเมอกษตรยสมเดจพระพนมไชยศรมเหศวรนทธราชบพตร เสดจไปประทบในสโขทย และในป พ.ศ.   ๑๗๓๑ พระองคสรางเมองเพชรบร ทนมกษตรยครองราชยมาสพระองค เปนเวลา ๑๖๓ ป ในทสดสมเดจพระรามาธบดบพตร (พระเจาอทอง)  ผสรางพระนครของสยามในป พ.ศ.  ๑๘๙๔ ซงปจจบนเปนเมองหลวงของอาณาจกรและเรยกวา กรงเทพพระมหานครศรอยธยา และพระองคครองราชยมา ๒๗ ป ดงนนจงมกษตรย ๕๐ พระองค ใน ๙๖๒ ป...

• ลา ลแบร ราชทตฝร-งเศสไดบนทกไวใน “จดหมายเหต ลา ลแบร ราชอาณาจกรสยาม” ราว พ.ศ. ๒๒๓๑ ซ- งกลาววา

• “ปฐมบรมกษตรยของชาวสยามน6นทรงพระนามวา พระปฐมสรยเทพนรไทยสวรรณบพตร (Pra Poathonne Sourittep pennaratui sonanne bopitra) (พระปทมสรยวงศ?) พระมหานครแหงแรกทFเสดจข6นเถลงถวลยราชสมบตน6น ชFอวา ไชยบรมหานคร (Tchàï pappe Mahànacôn) ซFงขาพเจาไมแจงวาต6งอยทFไหน เมFอเสดจข6นเถลงราชยน6นพระพทธศาสนยกาลลวงแลว ๑๓๐๐ พรรษา นบตามศกราชสยามและมพระมหากษตรยสบสนตตวงศตอมาอก ๑๐ ชFวกษตรย องคสดทายทรงพระนามวา พญาสนทรเทศมหาราชเทพ (Ipoïa Sanne Thora Thesma Teperat) (ยโศธรเทศมหาเทพราช?)ยายพระนครหลวงมาสรางราชธานใหมทFเมองธาตนครหลวง (Tasôo Nacorà Loüang) (ยโศ (ธร) นครหลวง?)...”

• การขยายอำนาจเขาไปยงเมองพระนคร จงอาจเปนความคดเรองการแยงชง “เมองพระนครศรยโศธรประ”  ซงเปนสญลกษณของ “พระนครของบรรพบรษ”  และ “ศนยกลางจกรวาล”  ในลกษณะเดยวกนกบทเคยเกดขนมาแลวเมอพระเจาสรยวรมนท ๑ และสรยวรมนท ๒ ไดเคยยกทพจากหวเมองเขาไปแยงชงราชสมบตในเมองพระนคร  

• ดงนนการทำสงครามระหวางกรงศรอยธยาจงอาจไมไดเปนการสงครามในลกษณะเดยวกบทกรงศรอยธยาทำสงครามกบสโขทยหรอลานนา แตเปนการแยงชงอำนาจกนระหวางพระราชวงศ ซงเครอญาตสวนหนง (สายละโว)   ไดมาสถาปนากรงศรอยธยา (สมเดจพระรามาธบดท ๑ พระเจาอทอง)   กบเครอญาตทสบสายปกครองเมองพระนครศรยโศธรประในกมพชา

วดพระศรรตนมหาธาต ลพบร  เปรยบเทยบปราสาทพมาย

และพนมรง

แผนผง วดพระศรรตนมหาธาต ลพบร

แผนผงวดพทไธสวรรยสบตอจากวดพระศรรตนมหาธาต ลพบร

ทำไมพระมหาธาตของเมองในลมนำภาคกลางจงทำทรงปรางค

อยธยา

ราชบร

สพรรณบร

เพชรบร

มหาธาตอยธยาใชหนสรางมนยยะหรอไม

มหาธาตเชลยง

มหาธาตพษณโลก

เจดยทรงปรางคศาสนาและการเมอง  

ของอยธยาตอสโขทย

วดจฬามณการจำลองแบบและนยยะทางการเมองผานรปแบบ

เจดย

เปรยบเทยบวดจฬามณ กบ  

วดพระศรรตนมหาธาต ลพบร

เจดยสงหลอม ลงกาวงศผสมผสานเขมร

วดธรรมกราช

วดแมนางปลม

• จารกขนศรไชยมงคลเทพ

จารกขนศรไชยราชมงคลเทพ• “...สมเดจพระอนทรามหาบรมจกรพรรดธรรมกราชเปนเจาใหขนศรไชยราชมงคลเทพ...เอาจตรงคชางมารพลไปโจมจบพระนครพมายพนมรง...เปนราชเสมาแลราบทาบดงพระมโนสากลปแลจงจะละพระราชเสาวนยหาขนศรไชยราชมงคลเทพแดฝงมวยลกขนทงหลาย เอาชางมารพลถอยคนมา...มาลเถงเมสบรธานจรดบรรณศาลาประดษฐาสลาประสสนไวจงเปนเกยรตยศสบบดลพระราชอาชญาวาขนศรไชยราชมงคลเทพเอกมนตรพเสส...”

จารกขนศรไชยราชมงคลเทพ กบความสมพนธอยธยา –  อสานใต –  กมพชา

• จากขอความในจารกและพระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบปลกของหอพระสมดวชรญาณ แสดงใหเหนวา เสนทางการเดนทางจากอยธยาไปตเมองพมายพนมรง (รวมถงการเดนทางไปเมองพระนครศรยโศธรประ)   จำเปนตองเดนทางจากอยธยาขนไปทางลพบรจากนนจงขามชองเขาทดงพญากลางไปยงชยภมแลววกลงมาทางนครราชสมาจากนนจงเดนทางไปยงพมาย พนมรง และเขาไปเมองพระนคร

พระราชพงศาวดารกรงเกา ฉบบหลวงประเสรฐฯ

• ศกราช ๗๙๓ กนศก (พ.ศ. ๑๙๗๔)  สมเดจพรบรมราชาเจาเสดจไปเอาเมองนครหลวงได แลทานจงใหพระราชกมารทาน พรนครอนทเจา เสวยราชสมบต ณ เมองนครหลวงนน ครงนนทานจงใหพรญาแกว พรญาไท แลรปภาพทงปวง มายงพรณครศรอยทธยา ๚๛

• หลงจากกรงศรอยธยาสามารถตเมองพระนครไดแลว ไดพยายามปกครองเมองพระนครในลกษณะของเมองลกหลวง ดวยการแตงตงสมเดจพระอนทราชา (พระนครอนทร)  พระโอรสสมเดจพระบรมราชาธราชท ๒ ซงเดมนาจะครองเมองสพรรณบรมากอนใหเปนกษตรยครองเมองพระนคร  

• นอกจากนยงมการกวาดตอนพระราชวงศกมพชา สงศกดสทธ รปเคารพ ตลอดจนพราหมณ ขนนางราชสำนก และครอบครวเชลยสงครามเขามาตงบานเรอนอยบรเวณรอบกรงศรอยธยาอกดวย  

• ครนตอมาเมอสมเดจพระอนทราชาสนพระชนม สมเดจพระบรมราชาธราชท ๒ จงโปรดใหเจาพญาแพรก ซงครองเมองแพรกศรมหาราชาไปเสวยราชยในนครหลวงแทน แตภายหลงถกเจาพญาญาตพระราชวงศกมพชาลอบปลงพระชนม และตงตวเปนกษตรยกมพชาแทน

พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยา ฉบบสมเดจพระพนรตน

• ๏ ศกราช ๗๘๓ ปฉล ตรณศก สมเดจพระบรมราชาธราชเจาเสดจไปเอาเมองพระนครหลวงได ทานจงใหเอาพญาแกวพญาไทแลครอบครวกบรปพระโครปสงหสตวทงปวงมาดวย ครนถงพระนครศรอยทธยาจงใหเอารปสตวทงปวงไปบชาไว ณะ วดพระศรรตนมหาธาตบาง ไปไวหนาพระบนชณสงหบา(ง)

เปรยบเทยบสงหอยธยา

กบสงหเขมรเมองมณฑเลสงหสำรด  

ในฐานะวตถแสดงบารม?

ประวตศาสตรความสมพนธในสมยสมเดจพระนเรศวร

วดวหารตะก;ว เมองอดงค วดขนอน บางบาล

เจดยไตรตรงค อดงค วดไชยวฒนาราม

พระเจาปราสาททองกบทศนะตอกมพชา

พระเจาปราสาททองสรางเมองพระนครทอยธยา

• ในศกราช ๙๙๒ ปมะเมย โทศก   (พ.ศ.   ๒๑๗๓)     แลทบานสมเดจพระพนปหลวงนน พระเจาอยหวใหสถาปนาสางพระมหาธาตเจดย มพระระเบยงรอบ และมมพระระเบยงนนกระทำเปนเมรทศ เมรราย อนรจนา และกอปดวยพระอโบสถ พระวหาร การบเรยน แลสางกฎถวายพระสงฆเปนอนมาก เสรจแลวใหนามชอวดไชยวฒนาราม เจาอธการนนถวายพระนามชอพระอชตเถร ราชาคณะฝายอรญวาส ทรงพระราโชทศถวายนจภตพระกลปะนาเปนนรนดรมไดขาด

พระเจาปราสาททองสรางเมองพระนครทอยธยา

• ละศกราช ๙๙๓ ปมแม ตรณศก (พ.ศ.  ๒๑๗๔)  ทรงพระกรณาใหชางออกไปถายหยางพระนครหลวง และปราสาทกรงกำพชประเทศเขามาใหชางกระทำพระราชวง เปนทประทบรอนตำบลรมวดเทพจนท สำหรบขนไปนมสการพระพทธบาท จงเอานามเดมซงถายมาใหชอวา พระนครหลวง  

• ๏ ศกราช ๙๙๔ ปวอก จตวาศก (พ.ศ.  ๒๑๗๕)  ทรงพระกรณาสางพระมหาปราสาทองคหนงสบเบดเดอนเสรจ ใหนามวา ศรยศโสธรมหาพมานบนยงค ในเพลากลางคนสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระสบนนมตรวา สมเดจอำมรนทราธราชเสดจลงมานงแทบพระองคไสยาศน ตรสบอกวา ใหตงจกรพยหะแลวสมเดจอำมรนทราธราชหายไป

ปราสาทนครหลวง

ใหชางไปถายอยางพระนครหลวง

และปราสาทกรงกมพชาประเทศ

ประเดนการเมองการปกครอง  

สมยพระเจาปราสาททองกบกมพชา

ประเดนการจำลอง/  เคลอนยายสงศกดสทธ

ปราสาทนครวด พระบาทบรมวษณโลก

ปราสาทนครหลวง

ปราสาทนครวด

ปราสาทนครหลวง

ปราสาทนครวด

พระทนงศรยโสธรมหาพมานบรรยง /  พระทนงจกรวรรดไพชยนมหาปราสาท

นามและการประดบเลยนแบบจากปราสาททเมองพระนคร

ลานหนาพระราชวงเมองพระนคร

พระทนงจกรวรรดไพชยนต

ลานหนาพระราชวงเมองพระนคร

วดไชยวฒนาราม ปรางคใหญองคสดทายในสมยอยธยา กบความเปนพระเจาจกรพรรดของพระเจาปราสาททอง

ประวตศาสตรความสมพนธสมยตนกรงรตนโกสนทร

• เหตททำใหความสมพนธระหวางวรรณคดไทย – เขมรในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนมมากเนองจากในชวงเวลาดงกลาวมพระราชวงศกมพชาเขามาพงพระบรมโพธสมภารหลายพระองค โดยเฉพาะในสมยรชกาลท ๒ – ๔ ของไทย ทสำคญคอ พระองคเอง  (เมอขนครองราชยทรงพระนามวา สมเดจพระนารายณราชาธราช)  พระองคจนท  (เมอขนครองราชยทรงพระนามวา สมเดจพระอทยราชาธราช)  พระองคดวง  (เมอขนครองราชยทรงพระนามวา สมเดจพระหรรกษรามาอศราธบด)  และพระองคราชาวด  (เมอขนครองราชยทรงพระนามวา สมเดจพระนโรดม)

ความสมพนธระหวางกรงรตนโกสนทร -­‐  กรงอดงค

เมองละแวก อดงค พนมเปญ

เขาพระราชทรพย เมองอดงคมชย

อมรนทรวนจฉย  -­‐  เทวาวนจฉย

พระทนงเทวาวนจฉย

• ตามหลกฐานทางประวตศาสตรกษตรยเขมรทง ๔ พระองค เคยเขามาประทบในกรงรตนโกสนทรเปนเวลานานกอนจะไดรบสถาปนาออกไปเปนกษตรยกมพชา เชน สมเดจพระหรรกษรามาอศราธบด เคยประทบอยในประเทศไทยเปนเวลากวา ๒๕ ป หรอแมแตสมเดจพระนโรดมพรหมบรรกษ (พระองคราชาวด)   กเคยผนวชอยวดบวรนเวศ ในสมยรชกาลท ๔ และพระราชวงศเขมรทง ๒ พระองคนเองทนาจะมบทบาทมากทสดเกยวกบการรบอทธพลวรรณคดไทยไปปรบแปลงเปนวรรณคดเขมร

• ดวยเหตนในสมยกรงรตนโกสนทรตอนตนวฒนธรรมของกรงรตนโกสนทรจงยอนกลบเขาไปในกมพชาหลายดาน ทงในดานวฒนธรรมทางภาษา วรรณคด ศลปกรรม สถาปตยกรรม นาฏศลป ฯลฯ

วดอรณราชวราราม

คตจกรวาลในพทธศาสนาอนสมบรณ

รากฐานจากอยธยา  ไมใชรากฐานจาก

กมพชา

นยยะความหมายในพระราชประสงคของรชกาลท6 ๔

• พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว นอกจากจะทรงคนเคยกบเจานายเขมร เชน

สมเดจพระหรรกษอศราธบด (พระองคดวง) ตDงแตกอนขDนเสวยราชยสมบตแลว

พระองคยงทรงสนพระทยเกGยวกบประเทศกมพชาอยมาก ไมวาจะเปนดานการเมอง

ในประเทศกมพชา เหนไดจากทGทรงพระราชนพนธเรGองเกGยวกบประเทศเขมรไว

หลายเรGอง เชนเรGองแผนดนเขมรเปน ๔ ภาค ในประชมพระราชนพนธรชกาลทG ๔

ภาคปกณณกะ ภาค ๑ เปนตน

• พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวยงสนพระราชหฤทยในศลปวฒนธรรม

และโบราณสถานเขมรดวยเชนกน ดงในป พ.ศ. ๒๔๐๒ พระองคโปรดใหพระ

สพรรณพศาลออกไปเลอกหาปราสาทหลงเลกๆ ทGพอจะรDอมาปลกไวในกรงเทพฯ

(ทGวดปทมวนาราม) และเพชรบร (ทGเขามหาสวรรค)ไวเปนพระเกยรตยศได

• “…ทรงพระราชดารวา ปราสาทศลาเมองเขมรมมากนก ถาปราสาทยอมๆ

รDอมาทาไวทGเขามหาสวรรคปราสาท ๑ วดปทมวนปราสาท ๑ กจะเปน

เกยรตยศไปภายหนา

• จงโปรดฯ ใหพระสพรรณพศาล ขนชาตวชาออกไปเทGยวดทGเมอง

หลวงพระนครธม พระนครวด เมองพทไธสมน

• ขนชาตวชากลบเขามากราบทลวา ไดไปดหลายแหงทGวทกตาบลแลว ทGเมองอGนๆ มอยแตปราสาทใหญๆ ทDงนDน จะรDอเอาเขามาเหนจะไมได

ปราสาทผไทตาพรหมอยทGเมองนครเสยมราฐ มอย ๒ ปราสาทสง ๖ วา

พอจะรDอเอามาได

• จงโปรดฯ ใหมตราออกไปเกณฑคนเมองบตบอง เมองนครเสย

มราฐ เมองพนมศก ใหพระสพรรณพศาลไปรDอปราสาทผไทตาพรหม

แบงเปน ๔ ผลดๆ ละ ๕๐๐ คนใหแบงเปนกองชกลากบาง กองสงบาง…

• หลงจากไดพระสพรรณวศาลและขนชาตวชาเรGมการบวงสรวงเพGอจะรDอปราสาทผไทตาพรหมในวนทG ๒๘ เมษายน ๒๔๐๓ พอเรGมรDอกมชาว

เขมรประมาณ ๓๐๐ คนออกจากปา (แสดงวาปราสาท ผไทตาพรหมนาจะ

ตDงอยในปา) มาฆาพระสพรรณพศาลและพรรคพวกตายไปหลายคน

ยกเวนแตไพรไมถกทาราย

• ฝายเจาพระยาอภยภเบศร บอกใหพระยาอานภาพไตรภพเจาเมองนครเสยมราฐเขามากราบทลวา ไดเกณฑคนและกรมการใหพระสพรรณพศาลแลวไปตงพลกรรมบวงสรวง ไดลงมอรอปราสาท เมอ ณ วนเดอน ๖ ขน ๙ คำ (ตรงกบวนเสารท ๒๘ เมษายน)    

• มเขมรประมาณ ๓๐๐ คน ออกมาแตปา เขายงฟนพวกรอปราสาท ฆาพระสพรรณพศาลตายคน ๑ พระวงตายคน ๑ บตรพระสพรรณพศาลตายคน ๑ ไลแทงฟนพระมหาดไทยพระยกระบตร เจบปวยหลายคน แตไพรนนไมทำราย แลวหนเขาปาไป

• ไดทรงทราบใตฝาละอองธลพระบาทแลว จงรบสงใหมตราออกไปใหพระยาอภยภเบศร พระยาอานภาพไตรภพ ชำระเอาผรายรายนใหได  

•   แลวเกณฑใหพระยาอภยภเบศรรอปราสาท ๑ พระยาอานภาพไตรภพรอปราสาท ๑ ใหเอาเขามาใหจงได  

•   ทานเสนาบดทราบดงนน เขาชอกนทำเรองราวถวายวา ปราสาทศลาทเมองเขมรนน กษตรยแตโบราณใหทำไวเพอจะใหเปนเกยรตยศตดแผนดนอย ของอนนกชานานมาจนไมทราบวาทำมาไดกรอยกพนป ถาจะไปรอลง คนทกวนนกำลงทจะยกรอกไมไหว ศลากอน ๑ กใหญๆ ถารอลงแลวเอาเขามาปรบปรงทำขนไมได กจะเสยพระเกยรตยศไปอก ขอพระราชทานใหทรงพระราชดำรกอน  

•   ไดทรงทราบเรองราวแลวกรบสงใหงดการนนเสย แตผรายนนใหสบสวนเอาตวใหได

ปรางคแดง  กบการถายแบบปราสาทเขมร

ถายแบบดวยศรทธา  หรอถายแบบดวย

โกรธา

☑☒

• หลงจากเกดกรณนLข Lนพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงอาจจะทรงชลอเร;องเก;ยวกบปราสาทหนเขมรไปช;วคราว

• จนถงป พ.ศ. ๒๔๑๐ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวจงโปรดใหพระสาม

ภพพายเดนทางไปถายแบบปราสาทนครวดเพ;อจะมาสรางจ าลองไวใน

กรงเทพมหานคร ความวา

• “…และเมGอ ณ เดอน ๓ แรม ๑๓ คา ปขาล อฐศก (ศกรทG ๒๑ กมภาพนธ)

โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพระสามภพพายออกไปถายแบบปราสาททG

พระนครวด จะจาลองทาขDนไวในวดพระศร รตนศาสดาราม เพ;อจะใหคนทLง

หลายเหนวาเปนของอศจรรย ทาดวยศลาทLงสLนไมมส;งไรปน

• พระสามภพพายกลบมาถงกรงเทพมหานคร ณ วนเดอน ๗ ขน ๙ คำ (องคารท ๑๑ มถนายน ๒๔๑๐)  กราบทลวาไดถายรปปราสาทและพระระเบยงเขามา  

• พระนครวดนนมค ๓ ดาน กวาง ๑๐ วา ลก ๓ ศอก ดานยาวๆ ๒๖ เสน ดานสกดยาว ๒๔ เสน  

• คนนซเขอนกรอบเขอนเปนศลามลายจำหลกลงไปจนในนำ พนปากคเขาไปขางใน ๗ วา มกำแพงรอบ ๓ ดาน พนกำแพงเขาไป ๓๐ วาถงพระระเบยงมประตดานละ ๓ ประตๆ กลางเปนยอดปราสาท ประต ๒ ขาง ประตยอดเปนจตรมข

• พระระเบยงชDนทG ๑ หนหนามาขางนอกยาว ๔ เสน ๑๒ วา พDนสง ๗ ศอก ศลาปพDนยาวศอกคบ หนาใหญ ๑๘ นDว หนานอย ๑๔ นDว กวางรวมใน ๖ ศอกคบ ขGอกวาง ๖ ศอก ผนงสง ๗ ศอก หนา ๑ คบ ๑๘ นDว เสาในประธานสง ๗ ศอก หนา ๒๐ นDว ๔ เหลGยม มบวปลายเสาเปนลกแกวเดGยว หลงคาสง ๓ ศอกคบ เฉลยงกวาง ๔ ศอก เสาเฉลยงสง ๓ ศอกคบ หนา ๑๖ นDว ๔ เหลGยม มบวลกแกว ปลายเสาหองละ ๕ ศอก ขGอขดหนา ๑๖ นDว ๔ เหลGยม

• ผนงระเบยงสGดานๆ ขางหนาสลกเปนเรGองรามเกยรตg ดานขางตะวนออกสลกเปนกระบวนพลมาแหกษตรย ดานขางตะวนตกสลกเปนทะเลและมเกาะและสตวในทะเลตางๆ ดานหลงสลกเปนกระบวนแหพลชาง

• ระเบยงดานหนามประตใหญ ๓ ประต หลงคาเปนจตรมขเฉลยงรอบ มประตเลกในระหวางประตใหญอก ๒ ประต ชานตDงแตระเบยงชDนตนถงชDน ๒ กวาง ๑ เสน ๖ วา ประตมมยอดเปนปราสาท

• ระเบยงชDน ๒ ยาว ๒ เสน ๑๖ วา พDนสง ๑๑ ศอก ศลาปพDนยาว ๑ ศอกคบ หนาใหญ ๑๘ นDว หนานอย ๑๔ นDว กวางรวมใน ๖ ศอกคบ ขGอกวาง ๘ ศอก เสาในประธานสง ๖ ศอกคบ หนาใหญ ๒๐ นDว ๔ เหลGยม มบวลกแกวปลายเสา สพานทบปลายเสาหนาใหญ ๒๐ นDว หนานอย ๘ นDว ลวดลกแกวยาวหองละ ๕ ศอก

• เฉลยงกวาง ๓ ศอกคบ มเสา ๔ เหลGยม สง ๓ ศอก หนา ๑๖ นDว มสพานทบปลายเสาหนาใหญ ๑๖ นDว หนานอย ๖ นDว ลวดลกแกวหองละ ๕ ศอก มลกมะหวดรบสะพานหองระยะหางกน ๑๔ นDว ขGอขดหนาใหญ ๑๖ นDว ๔ เหลGยม มประตหลงคาเปนจตรมข

• ทGมมทDง ๔ ทาเปนปรางคเรยกวาปราสาท มบนไดขDนไปจากพDนมประตเขาไปในปราสาท แลวออกหลงปราสาท ตDงแตระเบยงชDน ๒ มาถงพระระเบยงชDน ๓ กวาง ๙ วา

• พระระเบยงชน ๓ หนหนาเขา ยาว ๑ เสน ๑๗ วา พนสง ๕ วา ๑ ศอก ขอกวาง ๘ ศอก ศลาปพนเทากนกบชนท ๒ กวางรวมใน ๖ ศอกคบ เฉลยงเทากนกบชนท ๒ มประตกลางประต ๑ ทง ๔ ดาน หลงคาเปนจตรมข มมมพระระเบยงทำเปนปราสาท มยอดปรางคในระหวางกลาง ๗ ศอก สง ๑๕ วา  

• มประตและบนไดขนไปจากพนทง ๔ ปราสาท มประตออกจากปราสาทเขาไปปราสาทใหญ หลงคาพระระเบยงเอาศลายาว ๒ ศอก หนาใหญ ๑ ศอกเศษ หนานอยกำมา ๑ ทบเหลอมกนขนไปประจบเปนอกไก พนหลงคาสลกเปนลกฟก เอาศลาแผนยาวๆ ทบหลงเหมอนอยางทบหลงคา ไมมสงไรรบขางลางกอยไดทง ๓ ชน ดวยเปนของหนก

• ถดพระระเบยงเขาไปมลานกวาง ๑๐ วาถงองคปรางค เขมรเรยกวาปราสาท ฐานกวาง ๑๑ วา สง ๑๙ วา ๒ ศอก มในรวมขางในทหวางมม ๔ ดาน กวาง ๗ ศอกคบ ตรงกลางนนกอตน หนากระดานสลกเปนลายเขมรกลบขนน สลกเปนครฑเปนเทวดา ตงพระพทธรปไวในหวางมข ทง ๔ มขๆ ละองค  

• รวมตงแตแผนดนขนไปจนถงพระระเบยง ๓ ชน สง ๑๐ วา องคปรางคใหญนนสง ๑๙ วา ๒ ศอก ตลอดยอดสง ๑ เสน ๙ วา ๒ ศอก ยอดตางหาก แตยอดหามไมจะสงเทาไรไมร  

• คและกำแพงดานหลงนนทำคางไวหรอประการใดไมแจง ทวางอยนนไมมภเขาและอะไรตดเนองกน จะเวนไวทำอะไรตอไปอกกไมเหนปรากฏ เหนมแตพลบพลาตดพระระเบยงเขาไว ดขางหลงกเหนเปนระเบยง ๒ ชน  

• จงโปรดฯ ใหชางกระทำจำลองตามแบบทถายเขามานน ขนไวในวดพระศรรตนศาสดารามจนทกวนน

นครวดจำลองพระราชอำนาจของกษตรยราชวงศจกรเหนอแผนดน

กมพชา

• ปราสาทนครวดจ าลองสรางเสรจในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เม-อคราวฉลองพระนครครบรอบ ๑๐๐ ป ในป พ.ศ. ๒๔๒๕

• ดงปรากฏใน “ค ากราบบงคมทลรายงานการ บรณะวดพระศรรตนศาสดาราม” ของสมเดจพระเจานองยาเธอ เจาฟาจาตรนตรศม กรมพระจ กรพรรดพง ศ ซ- งทรงก ล าว ในพระ อ โบสถวดพระศรรตนศาสดาราม เม-อวนศกรขVน ๑ คา เดอน ๖ ปมะเมย ๑๒๔๔ หลงบรณะปฏสงขรณวดพระศรรตนศาสดารามสาเรจลง มความตอนหน-งวา “...หมอมเจาประวช ทารปพระนครวดหลอดวยปนทาใหมท3งส3น...”

สถานทบรรจพระอฐ  สมเดจฯเจาฟายคล

ทฆมพร  กรมหลวงลพบรราเม

ศร  

เปรยบเทยบ  ปรางคสาม

ยอด  ปราสาทนคร

วด

หอพระจอม

เปรยบเทยบ  ประตเมองนคร

ธม

หอพระจอม เปรยบเทยบปราสาทพมาย

เปรยบเทยบปราสาทพมายหอพระจอม

หอพระจอม  ปราสาทพมาย

หอพระจอม เปรยบเทยบกบ  

ปราสาทพมาย

สรปและเสนอแนะ