1

LOKALNI AKCIONI PLAN ZA BIODIVERZITET

OPŠTINE SREBRENICA

2

2011

2

2011, Lokalni akcioni plan za biodiverzitet opštine Srebrenica (LBAP)

Pripremili LBAP tim Opštine Srebrenica:

Ilijas Begić, profesor biologije Ekološki inspektor – opština Srebrenica, koordinator tima. Aleksandra Mladenović, magistar bioloških nauka, ekspert/regionalni koordinator za LBAP Viktor Bjelić, projekt menadžer, REC BiH, FO Banja Luka

Muhizin Omerović – opština Srebrenica, član tima; Nedeljko Simić – opština Srebrenica, član tima; Sead Alić -opština Srebrenica, član tima; Muminović Nermina - opština Srebrenica, član tima;

Valentina Gagić – NVO „Sara-Srebrenica“, član tima; Sead Jahić – Turistička organizacija Srebrenica

Dobro došli u biodiverzitet Srebrenice: Azemina Begić- Golubović; mikrobiolog

Prilozi - Životinjske i biljne vrste ekoregiona Srebrenice: Begić Ilijas, Opština Srebrenica, ekološki inspektor

Kulturno istorijsko naslijeđe: mr Mirko Babić, Muzej Semberije, Bijeljina, direktor

Zainteresovane strane/interesne grupe: Jelena i Aleksandar Petrić – “GROSS” Rudnik olova i cinka Sase -Srebrenica; Marica Davidović – AD „GUBER“ Srebrenica; Marko Slijepčević – DNS;

Milorad Milićević – ŠG „DRINA“ Srebrenica; Slaviša Čanić – UNDP/SRRP; Anđeljko Tanasijević –

direktor SŠC Srebrenica; Slađana Grujičić – NVO „Prijatelji Srebrenice“; Dobrila Trifković – direktorica

dječijeg obdaništa „Poletarac“ Srebrenica; Vidosava Nikolić – SDU – odbornica SO Srebrenica; Amila

Efendić – direktorica Kulturnog centra Srebrenica; Radmila Košarac Centar za socijalni rad; Blagomir Jovanović- - Opština Srebrenica (Skelani); Radenko Zečić – „Eko Gradina“ Skelani; jerej Aleksandar Mlađenović – Srpska pravoslavna crkvena opština Srebrenica; Semir Begić – preduzetnik „BES“; Azem Begić poduzetnik „ABINI“; Dragi Jovanović – pomoćnik direktora OŠ „P. P. Njegoš“; Ćamil Duraković – zamjenik načelnika; Mirsad Mustafić – načelnik odjeljenja za urbanizam i stambeno komunalne poslove; Miloš Vukosavljević – načelnik odjeljenja za privredu; Emina Maksumić – opština Srebrenica; Nermin Alivuković - Šef kabineta Načelnika Opština Srebrenica; Miro Pejić – novinar

SRNA; Kristina Ćirković – novinarka Glas Srpske B. Luka; Svetozar Mitrović-načelnik odjeljenja za

društvene djelatnosti i javni servis.

Autorsko pravo: Opština Srebrenica. Ni jedan dio ove publikacije ne smije biti reprodukovan, pohranjen u sistemu pretraživača niti se smije slati u bilo kom obliku, ili bilo kojim putem, elektronski, mehanički, fotokopiranjem, snimanjem ili na bilo koji drugi način bez prethodnog pismenog dopuštenja načelnika opštine ili koordinatora LBAP-a

Dostupno kod: Opština Srebrenica Izjava o odgovornosti: Projekat je u cjelosti usvojen od strane opštinskog paralmenta –Skupštine Opštine Srebenica, tako da stanovišta iznesena u ovom projektu sačinjavaju politiku opštine Srebrenica i zakonski su obavezujuća.

Fotografije; Amir Esed Begić http://wukoljinstan.bosnianforum.com/nacionalni-park-obaloma-drine-n576.htm. Mujo Zimić http://www.facebook.com/group.php?gid=42524144693

Prelom i štampanje: Eko-štamparija Srebrenica

3

Sadržaj

- Predgovor------------------------------------------------------------------------------------------------4

- Pozdravna riječ Načelnika opštine ---------------------------------------------------------------------5

- Odluka Skupštine Opštine Srebrenica o izradi LBAP-a ------------------------------------------------6

Uvod

- Dobro došli u biodiverzitet Srebrenice! ----------------------------------------------------------------7

- Informacije o Biodiverzitetu ----------------------------------------------------------------------------9

- Šta je biodiverzitet-------------------------------------------------------------------------------------10

- Ekosistem-Geobiocenoza – Biogeocenoza ----------------------------------------------------------14

- Odakle sve počinje?/Rio de Žaneiro/ -----------------------------------------------------------------15

- Region Zapadnog Balkana ---------------------------------------------------------------------------16

LBAP

- Lokalno akciono planiranje Srebrenice/ Šta su usluge ekosistema/ -------------------------------17

- Profil opštine Srebrenica ------------------------------------------------------------------------------18

- Revizija – identifikacija Resursa biodiverziteta na prostoru opštine Srebrenica ------------------24

- Pritisci na biodiverzitet Srebrenice/pritisci na faunu sisara/-----------------------------------------30

- Pritisci na faunu riba /vodozemaca/ gmizavaca/-----------------------------------------------------31

- Pritisci na faunu ptica----------------------------------------------------------------------------------32

- Pritisci na faunu Beskičmenjaka-----------------------------------------------------------------------33

- Pritisci na floru ----------------------------------------------------------------------------------------34

- Progradacija šuma plantažiranje/globalni trndovi i projekcije/ -------------------------------------35

VIZIJA SREBRENICE

- Vizija srebrenice --------------------------------------------------------------------------------------38

- Swot analiza /snage/ ---------------------------------------------------------------------------------39

- Prijetnje/problemi/ prilike/ ---------------------------------------------------------------------------40

- Prioritetno operativni cilj ------------------------------------------------------------------------------41

- Strateški ciljevi u narednih pet godina ---------------------------------------------------------------42

- Strateški ciljevi u prvoj godini ------------------------------------------------------------------------44

Odabrani primjeri probiodiverzitetskog poslovanja za prvu godinu

- Pozitivan primjer doprinosa očuvanju biodiverziteta-------------------------------------------------45

- Slučaj 1.------------------------------------------------------------------------------------------------46

- Slučaj 2.------------------------------------------------------------------------------------------------49

- Slučaj 3.------------------------------------------------------------------------------------------------50

- Slučaj 4.------------------------------------------------------------------------------------------------52

- Slučaj 5.------------------------------------------------------------------------------------------------54

- Slučaj 6.------------------------------------------------------------------------------------------------56

- Slučaj 7.------------------------------------------------------------------------------------------------58

Prilozi:

- Ekoregion Srebrenice/Staništa/-----------------------------------------------------------------------59

- Procjene biodivrziteta prema skupinama u BiH ------------------------------------------------------64

- Rezervat biosfere „Drina“ /rezime/-------------------------------------------------------------------65

ŽIVOTINJSKE I BILJNE VRSTE EKOREGIONA SREBRENICE

- Sisari ---------------------------------------------------------------------------------------------------66

- Gmizavci------------------------------------------------------------------------------------------------68

- Vodozemci----------------------------------------------------------------------------------------------69

- Ribe i Bezkićmenjaci-----------------------------------------------------------------------------------70

- Jestivo i ljekovito bilje koje raste na prostoru opštine Srebrenica----------------------------------72

- Konzumne gljive koje pridolaze na prostoru opštine Srebrenica -----------------------------------86

- Literatura ----------------------------------------------------------------------------------------------88

4

Predgovor

Ovaj dokument je pripremljen u okviru projekta:

„Biodiverzitet i usluge ekosistema za lokalni održivi

razvoj u Zapadnom Balkanu (Akcioni planovi za

biodiverzitet u jugoistočnoj Evropi), kojim je rukovodio

Evropski centar za zaštitu prirode, u saradnji sa

Regionalnim centrom za životnu sredinu, a koji je

finansiran od strane Ministarstva spoljnih poslova

Finske“

Slika 1 - Kanjon Drine iznad Crnog Potoka

5

POZDRAVNA RIJEČ NAČELNIKA OPŠTINE SREBRENICE

Uvažene građanke i građani Srebrenice

Uvaženi građani Srebrenice u dijaspori

Uvaženi domaći i međunarodni partneri u zemlji i inostranstvu, Opština Srebrenica je uvijek bila

privlačna kako domaćim, tako i stranim poslovnim ljudima.

Njena privlačnost se ogledala prije svega u bogatstvu rudama, mineralnim ljekovitim vodama i

prirodnim ljepotama.

Kako bi trajno postala još atraktivnija zajednica, opština je, među prvima u BiH (zajedno sa

opštinom Goražde) krenula sa izradom Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet. Ovaj projekat je

rezultat aktivne saradnje sa Evropskim centrom za zaštitu prirode (ECNC), Regionalnim centrom za

životnu sredinu/okoliš za Centralnu i Istočnu Evropu, kancelarija u BiH (REC), saradnjom sa opštinom

Goražde i prekograničnom saradnjom sa opštinama u Srbiji i Crnoj Gori.

Ulaganjem u okolinu stvara se novo područje privredne djelatnosti, u kojem širok krug institucija i

preduzeća opštine Srebrenica može naći poslovni interes.

Cilj samog procesa izrade LBAP-a jeste postizanje zdrave, napredne, otvorene, okolinski efikasne i

zaštićene životne sredine.

Naš cilj ćemo ostvariti na taj način što ćemo dijelove opštine staviti pod prvi stepen zaštite, te time

imati nacionalni park Srebrenica koji će svojim radom osigurati biološku raznolikost koja je do sada i

bila odlika naše opštine.

Sve navedeno ćemo postići, ukoliko zajedničkim snagama budemo se borili da:

- provedemo mjere sanacije i revitalizacije degradiranih prirodnih vrijednosti, - razradimo principe aktivne zaštite i planskog korištenja u skladu sa odredbama međunarodnih

i nacionalnih konvencija, rezolucija, akcionih planova, zakona i dr. dokumenata, - izvršimo naučnu valorizaciju i evidenciju komponenti biodiverziteta, naročito ugroženih biljnih

i životinjskih vrsta i ekosistema, - izvršimo identifikaciju procesa i kategorija aktivnosti koji imaju ili mogu imati značajan

negativan uticaj na očuvanje i održivo korištenje biodiverziteta, - edukujemo lokalno stanovništvo u cilju razvijanja interesa za ograničeno i mudro korištenje

zaštičenih prostornih cjelina i druge aktivnosti koje će osigurati zaštitu biološke raznolikosti na području opštine Srebrenica.

- Dajmo svoj doprinos kao mala lokalna zajednica kontroli klimatskih promjena na globalnom nivou očuvanja planete.

Vaš

Osman Suljić; Dipl. ing. Rudarstva

Načelnik Opštine Srebrenica

6

BOSNA I HERCEGOVINA/БОСНА И ХЕРЦЕГОВИНА

REPUBLIKA SRPSKA/РЕПУБЛИКА СРПСКА

ОPŠTINA SREBRENICA/ОПШТИНА СРЕБРЕНИЦА NAČELNIK OPŠTINE/НАЧЕЛНИК ОПШТИНЕ Odjeljenje za opštu upravu

Одјелјенје за општу управу

Adresa: Srebreničkog odreda bb,

Адреса: Сребреничког одреда бб,

Tel/Тел: 056/445–505, 445–527

Faks/Факс: 056/445–532

E-mail: opstauprava@srebrenica-opstina.org

Web: www.srebrenica-opstina.org

Na osnovu člana 43.Zakona olokalnoj samoupravi (Službeni glasnik RS-a,broj 101/04) i članova 54 i

65. Statuta opštine Srebrenica (Bilten opštine Srebrenica, broj 10/05), Sporazuma između ECNC-

a,REC-a i opštine Srebrenica,Načelnik donosi :

O D L U K U

O izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet - LBAP

Član 1.

Načelnik opštine Srebrenica donosi odluku o izradi Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet

/LBAP/, kako u smislu dokumenta bitnog za održivi razvoj ovog područja, tako i u smislu

kontinuiranog procesa nadgledanja, zaštite i očuvanja biodiverziteta Srebrenice.

Član 2.

Zadužuje se LBAP tim, imenovan od strane Načelnika opštine Srebrenica, da preduzme sve

neophodne aktivnosti na izradi LBAP-a – Lokalnog akcionog plana za biodiverzitet i sve druge

aktivnosti vezane za predmetni postupak.

Član 3.

Odluka stupa na snagu danom donošenja i objaviće se na službenom sajtu opštine Srebrenica.

Dostavljeno: Načelnik opštine

1. Naslovu

2. a/a Osman Suljić

BOSNIA AND HERZEGOVINA

REPUBLIC OF SRPSKA

MUNICIPALITY OF SREBRENICA

MAYOR OF MUNICIPALITY

Department of general administration

Adress: Srebrenickog odreda bb,

Tel: 056/445–505, 445–527

Fax: 056/445–532

Email: opstauprava@srebrenica-opstina.org

Web: www.srebrenica-opstina.org

7

UVOD

Dobro došli!

U BIODIVERZITET

Srebrenice

Ovdje možete naći informacije o biodiverzitetu,

koristi od biodiverziteta i usluge koje pruža za održiv lokalni razvoj kroz probiodiverzitetsko poslovanje,

akcijama preduzetim na podizanju svijesti građana kao i obezbjeđivanju zaštite staništa i vrsta u Srebrenici.

Slika 2.- Potez zvani Grad

8

Pod rukovodstvom LBAP tima, sve zainteresovane grupe aktera na izradi LBAP-a sastavljene od

predstavnika svih institucuja, od lokalne uprave, preko preduzeća, nevladinih organizacija, akadamemskih i naučnih institucija, do pojedinaca-građana Srebrenice, ozbiljno su pristupili izradi strateškog dokumenta LBAP-a svjesni činjenice resursa biodiverziteta u ovoj regiji.

Krajnje studiozno na brojnim sastancima radnog tipa urađena je revizija Biodiverziteta.

Brojni su podaci podhranjeni u mnoga dokumenta, tako da ćemo dati u ovom projektu, između ostalog, i upute na njih. Ovaj projekat je kratak vodići, ili bolje rečeno, koncept velikog broja podataka.

Prioritetno ćemo ovdje dati ekspoze osvrte na reviziju biodiverziteta, našu viziju do koje planiramo doći kroz niz analitičkih koraka i studioznih pristupa, usluga koje nam daje ekosistem, analizom situacije, odrediti prioritete, postaviti ciljeve razmatranjem problema i mogučnosti dati smjernice i kroz probiodiverzitetsko poslovanje ostvariti željenu viziju.

Slika 3.- Slap

9

Informacije o biodiverzitetu

Šta je biodiverzitet? Odakle sve počinje?

Slika 4.- Klis vjećiti stražar između dva sela , Luke i Krušev Dola.

10

Šta je biodiverzitet? (Bios- život; divergere-različitost.) - Po definiciji, biodiverzitet podrazumijeva raznolikost živih organizama koji nastanjuju kopno i vodu, raznolikost unutar različitih vrsta, između vrsta i ekosistema. Ali, biodiverzitet nije samo raznolikost oblika i pojava biljnog i životinjskog svijeta, već i raznolikost funkcija živih organizama. U cilju opstanka naše planete i harmoničnog života čovjeka i prirode, svijet bi trebalo da se usmjeri na dva glavna cilja: očuvanje i korišćenje biodiverziteta. Očuvanje biodiverziteta podrazumijeva konzervaciju i obnavljanje narušenih ekosistema i prirodnih staništa, kao i očuvanje i oporavak biljnih i životinjskih vrsta.

Slika 5.- Poljanice

11

Neophodno je racionalno korišćenje prirodnih dobara i održavanje one prirodne raznolikosti koji odgovara potrebama i težnjama sadašnjih i budućih generacija.

Biodiverzitet se, dakle, ostvaruje kao rezultat evolutivnih procesa, kroz tri osnovna međusobno uslovljena i biološki neraskidiva nivoa:

genetičkom, specijskom

i ekosistemskom.

Najpouzdaniji pokazatelj ugrožavanja biodiverziteta predstavljaju nestale, iščezle ili ugrožene biljne i

životinjske vrste. Najveći uzročnici nestanka pojedinih vrsta su gubitak staništa i loše raspolaganje zemljištem. Statistika pokazuje da je u zemljama u razvoju, od 1960. do 1990. uništeno oko 37 % zemljišta, da je od 1960. do 1990. nestalo gotovo 20% tropskih šuma, da je od 1990. do 1998. isušeno oko 50% močvarnih područja. Zbog sedimentacije i lošeg korišćenja zemljišta, postoji opasnost da, u naredne tri decenije, nestane trećina koralnih grebena… Zato, poznavanje i očuvanje biološke raznovrsnosti predstavlja uslov opstanka Zemlje.

Slika 6.- Igrišnjik

12

Biodiverzitet predstavlja raznovrsnost svih živih bića na planeti Zemlji, odnosno, sveukupnost: gena - genetski biodiverzitet Genetički diverzitet podrazumijeva broj gena, odnosno genetičkih informacija sadržanih u svim pojedinačnim vrstama biljaka, životinja, gljiva i mikroorganizama na Zemlji. Svaka organska vrsta poseduje specifičnu kombinaciju gena koja je neponovljiva i rezultat je dugotrajne evolucije. vrsta - specijski biodiverzitet Specijski diverzitet obuhvata broj organskih vrsta na Zemlji, od nastanka života do danas. Procjenjuje se da na Zemlji postoji izmedju 5 i 80 miliona vrsta, od kojih je danas poznato i opisano oko 1,5 milion vrsta. ekosistema - ekosistemski biodiverzitet Ekosistemski diverzitet označava raznovrsnost staništa i biocenoza, kao i ekoloških procesa kojima se ostvaruju ekosistemi podsredstvom miliona živih bića na Planeti. Prema procijenama Svetske organizacije za zaštitu životne sredine, svakoj četvrtoj vrsti sisara preti istrebljenje, a pred izumiranjem je i 50 % biljaka! Medju najugroženijim vrstama su, između ostalih, majmuni, tigrovi, velike pande, slonovi, nosorozi, tibetanske antilope, morske kornjače, razne vrste krokodila i zmija, papagaji, ždralovi, fazani, kaktusi i orhideje.

Slika 7.- Šarena Bukva omiljeno izletite turista. Iza leđa djevojke je vertikalni usjek oko180m i kanjon Crnog

Potoka. Do izletišta je lako doći autom. Ovo je poznato stanište Mrkog medvjeda. Planina Sušica ,a u pzadini iza planina Tara.

13

U najširem smislu, biodiverzitet označava sveobuhvatnu varijabilnost života: biljaka, životinja, mikroorganizama i gljiva. Biodiverzitet je u stvari biološka raznovrsnost koja označava sveukupnost gena, vrsta i ekosistema na zemlji. Biološka raznovrsnost podrazumijeva raznolikost svih živih organizama koji nastanjuju kopno i vodu. Biodiverzitet nije samo sveukupna raznolikost oblika i pojava biljnog i životinjskog svijeta, već i raznolikost funkcija živih organizama. Očuvanje biodiverziteta je u stvari konzervacija i obnavljanje narušenih ekosistema i prirodnih staništa, kao i očuvanje i oporavak biljnih i životinjskih vrsta. Ekosistem prestavlja sklop interakcija između biodiverziteta, tj. biotičke i nebiotičke kompnente na datom prostoru.

Slika 8.- Pogleda na Borovac

14

EKOSISTEM-GEOBIOCENOZA-BIOGEOCENOZA

Vrhunsko jedinstvo između žive i nežive prirode

Ekosistem je jedan struktrno funkcionalni dio žive i nežive prirode u okviru kojeg je moguća egzistencija i zadovoljenje svih bioloških i socio bioloških potreba živih organizama.

Ekosistem i biodiverzitet nisu i ne mogu biti ogranićeni administrativnim granicama

Svjedoci smo globalnog poremećaja klime, što je uzrokovano povećanjem brojnosti ljudske vrste na planeti i njenoj prirodnoj borbi za biološki opstanak. Povećanje brojnosti vrste ima za posljedicu veće potrebe za hranom što povlači veća uzimanja od planete čime se degradira i osiromašuje ekosistem planete.

Slika 9.- Pogledala

15

Odakle sve počinje? Kako uzimati onoliko koliko je neophodno za egzistenciju a uz obezbjeđenje povrata biodiverzitetu radi njegova obnavljanja? Kako osigurati opstojnost ljudske vrste na planeti zemlji? Kako sačuvati biodivrzitet i kako organizovati održiv razvoj društva? Kako...!?? Niz pitanja na koja su odgovarali državnici na samitu UN iz 200 zemalja svijeta 1992 u Rio De Žaneiru.

Značaj biodiverziteta istaknut je i usvajanjem Konvencije o očuvanju biodiverziteta, 1992. u Rio de

Žaneiru, u Brazilu. Među 168 zemalja, potpisnica Konvencije je i naša zemlja.

Nakon 1992. godine, biodiverzitet je postao simbol opstanka biosfere i razvoja civilizacije na Zemlji

Očuvanje biodiverziteta nema cijenu, odnosno biodiverzitet je neprocijenjiv!

Savjest čovečanstva se okrenula ka razumevanju i prihvatanju osnovnih ekoloških principa i očuvanju

biološke raznovrsnosti

Slika 10.- Ispod Crnog Vrha

16

Region Zapadnog Balkana

je utočište izuzetnom bogatstvu biodiverziteta biljnog i životinjskog svijeta, sa velikim brojem balkanskih, dinarskih i lokalnih endemičnih vrsta dobro očuvanih naročito u daljenim planinskim područjima. Očuvanje mnogih biljnihi životinjskih vrsta je bilo od svjetskog, bilo od evropskog značaja.

Biodiverzitet je pod ozbiljnom prijetnjom u regionu Zapadnog Balkana,naročito u oblasti poljoprivrednog zemljišta, planinskih regiona i obalskih područja. Gubitak biodiverziteta se uglavnom događa zbog promjena u korištenju zemljišta, urbanog širenja, razvoja infrastrukture, stvaranja kiseline, eutrofikacije, pretvaranja travnjaka i grmlja u pustinje, prekomjernog iskorištavanja, pojačavanja i/ili napuštanja poljoprivrede, te klimatskih promjena. Kao rezultat ovoga, više od 700 evropskih vrsta je trenutno ugroženo; 43 procenta vrsta evropskih ptica imaju nepovoljan status očuvanja, a situacija se pogoršala širom regiona od 2000. godine. Priobalna područja, rijeke, te močvare se suočavaju sa većinom prijetnji u kratkom roku; u dugoročnom smislu, ekosistemi planinskih livada su takođe ranjivi. Biodiverzitet je ključna komponenta ovih strategija. Zaštita biodiverziteta i održiv razvoj 21 vijek. Očuvanje biodiverziteta postalo je nova životna filozofija savremenog čoveka Pored riješavanja globalnih pitanja o životnoj sredini i gubitak biodiverziteta. Još jedan važan rezultat koji proizilazi iz Samita u Rio de Žaneiru je Međunarodni sporazum o globalno održivom razvoju nazvan kao Agenda 21.

Slika 11.- Brezije

17

LBAP

LOKALNO AKCIONO PLANIRANJE ZA BIODIVERZITET SREBRENICA Na lokalnom nivou, lokalne zajednice, pod rukovodstvom lokalnih vlasti, moraju razviti Lokalnu

agendu 21 (LA21) strategije održivog razvoja u svojim oblastima. Šta su usluge ekosistema?

Usluge ekosistema su dobiti koje ljudi dobijaju iz ekosistema. To su usluge snabdijevanja životnim namirnicama, regulacije, te kulturološke usluge koje direktno utiču na ljude i prateće usluge koje su potrebne za održavanje ostalih usluga. Mnoge od ovih usluga su čvrsto povezane (primarna proizvodnja, fotosinteza, kruženje hranljivih tvari, te kruženje vode: npr., svi obuhvataju različite vidove istih bioloških potreba

Usluge /Snage Ekosistema dobra ili proizvodi dobijeni iz ekosistema

Usluge/ Snage Podkategorija Definicija Primjeri

Hrana

Usjevi

Stoka

Divlja hrana

Uzgajane biljke

Uzgojene životinje

Lov i ribolov

Žitarice, povrće, voće

Goveda, pilići

Lovna divljać, ribe

Biološke sirovine

Slatke vode

Genetički resursi

Drvna građa Proizvodi i od drveta

Genofond

Namještaj, papir

Vrste ekosistema

Regulacija faktora

životne sredine

Kako na regionalnom

tako I svjetskim nivou

Uticaj ekosistema na

planeti

Flora i Fauna

Regulacija bolesti

Regulacija štetočina

Uticaj ekosistema na

pojavu bolesti i

štetočina

Mikroorganizmi,

organizmi prenosnici

zar.bol.

Rekreacija

Moralne vrijednosti

Primarna proizvodnja

hrane

Rek. Zadovoljstvo

Duhovno opuštanje

Fotosinteza

Šetnja, kamp isl.

Svete rijeke I sl.

Povećanje bio mase

autotrofijom

18

PROFIL OPŠTINE SREBRENICA

Opština Srebrenica se nalazi u istočnom dijelu BiH na 44.1063889⁰N, 19.2969444⁰E. Obuhvata

površinu od 527km², koju naseljava po posljednjem popisu 36 666 stanovnika - popis '91 godine, što ukazuje da je gustina naseljenosti 70st/km². Kako popis stanovništva još nije sproveden u poslijeratnom periodu, precizniji podatci o strukturi stanovništva mogu se dobiti koristeći različite izvore. Naš stav da na prostoru opštine Srebrenice danas živi trećina prijeratnog stanovništva a procentualni odnos Srba i Bošnjaka je oko 59% Srba i 40% Bošnjaka. Oko jedan procenat je ostalih.

Slika 12.- Srebrenica

19

Procenat stanovništva koje živi

u urbanom području je oko

40%, dok 60% ljudi je nastanje-

no u ruralnom dijelu opštine.

U ekonomskom pogledu šire

područje opštine odlikuju usi-

tnjeni poljoprivredni posjedi

koji u večini slučajeva, tradi-

cionalnim načinom korištenja,

nisu mogla obezbjediti egzi-

stenciju stanovništvu pa je zbog

toga veći dio stanovništva

orijentisan na industriju.

Najveći broj zaposlenih je u

rudarstvu, Rudnik olova i cinka i

rudnik Boksita (jamski kopovi).

Na ovim prostorima porodice

kombinovanim djelatnostima

obezbjeđuju egzistenciju.

Tačnije podatke starosne

strukture nemamo, kao ni broja

stanovnika, no, činjenica da su

godine rata zbog genocida i

migracija na ovim prostorima

ostavile velike posljedice,

ukazuju da su prvi povratnici u

Srebrenicu bile starije osobe.

Posljednjih godina primjećeno

je veće interesovanje mladih

ljudi koji traže načine da

realizuju svoje projekte i ostanu

u Srebrenici. Edukacija mladih

ljudi, novi i savremeni prilazi

resursima, koje ova opština ima

su šansa za budućnost, koja je

prepoznata.

20

Šire područje Srebrenice

pripada srednjem gorju (500-

1000m nadmorske visine) na

kojem se teren postepeno izdiže

od sjevero zapada ka jugo-

istoku, tako da na područjima

koje je pokriveno efuzivima

nalaze se strmi obronci, uski

grebeni i uske duboke usječene

doline.

Na terenima izgrađenim od

paleozojskih škriljaca, grebeni

su blago zaobljeni.

Nagibi brdskih terena dostižu

preko 30⁰, dok u višim

planinskim predjelima na

nadmorskoj visini 1350m nagibi

su mnogo izraženiji, forimiraju

brdsko planinske sipare na

krečnjacima, do okomiti

zasječenih kanjona u kanjonu

rijeke Drine vertikalnog usjeka

večeg od 1000m; što ih čini

neprohodnim i svrstava u red

najtežih kategorija terena.

Kako se od Jugoistoka ka

Sjeverozapadu teren spušta sa

visine 1350m do 200m na

krajnjem rubu opštine, dužinom

od oko 50Km; prostor obiluje

izvorištima pitke i mineralne

vode koji u nižim predjelima

prije uticanja u rijeku Drinu

formiraju aluvijalne platoe oko

ušća i same Drine.

21

Diferencijaciju genetičkih siste-

ma i njihovih zajednica determi-

niše gegrafski položaj prostora,

tj. Njegov položaj prema sredo-

zemnom moru, a zatim oro-

grafskim, klimatskim, pedolo-

škim i minerološko-petro-

grafskim faktorima, kako rece-

ntnim tako i istorijskim.

Poseban uticaj na recentno sta-

nje imao je čovjek.

Brojni su faktori uslovili veliku

raznovrsnost genetičkih sistema

na prostoru opštine Srebrenice

gdje imamo pored karakteri-

stičnih elemenata klimatogene

biomske vegetacije brojnih

zajednica –Biocenoza, mnogo

specifičnih geografskih varijanti,

geološko-pedoloških varijanti,

subasocijacija i facijesa.

Kao i više stepene integracije

bioloških sistema preko sveza i

redova do nivoa klase.

22

Kako prostor BiH spada u

Holarktičku biogeografsku

oblast, koja obuhvata Evropu,

največi dio Azije, Sjevernu

Ameriku i sjeverni dio Afrike,

ista je podjeljenja na više pod

oblasti, od kojih se tri prepliću

svojim uticajem na prostoru

opštine Srebrenica, ostavljajuću

pečate,svojih genetičkih siste-

ma kroz singerizam biocenoza

ekološko-biogeografskog raščla-

njenja ovog prostora.

Svaka pod oblast, Eurosibirska-

Boreoamerička, Mediteranska i

Alpska-Visokonordijska, su tri

dobro izdiferencirana područja

koja su podudarna sa svojstve-

nim, klimatskim, geološkim,

pedološkim i reljefnim osobe-

nostima koje karakterišu oso-

bena biogeografska raščla-

njenja.

Imajući i vidu sve navedene

činjenice za očekivati je da na

prostoru opštine Srebrenica ni

jedan genetički sistem koji se

identifikuje ne može iznenadit

već pobuditi veliko intereso-

vanje naučne javnosti.

BiH ima veoma raznolika zemljišta

po zastupljenosti kisela i bazna su u

odnosu 50% :50% sličan odnos je i

na platou opštine Srebrenica jer su

na krajnjem Jugoistoku zastupljena

bazna zemljišta na krečnjaku, za

razliku od Sjeverozapadnih kiselih

tala nastalih na Vulkanskim

eruptivima.

Narodna izreka da u

“Srebrenici nema čega nema“

koja se odnosi na BIODIVERZITET posebno

ljekobilje i gljive nalazi svoju utemeljenost.

23

Topografija je najuticajniji

faktor formiranja tla

Srebreničkog platoa. Pored

specifičnih uticaja klimatskog faktora koji se generalno može posmatrati kao umjereno

kontinrntalna klim u srednjem

gorju a u višim dijelovima je izražena Subplaninska klima, Klimatske karakteristike

područja su specifična i uslovljena brojnim faktorima.

Ljeta su topla sa prosječnom temperaturom vazduha

mjeseca jula 15-20⁰C. Zime su

hladne a temperatura

najhladnijeg mjeseca januara

kreće se od 1-8⁰C. Zime su uglavnom hladne. Trajanje

vegetacijskog perioda u

prosjeku iznosi 170-210 dana sa

prosječnim temperaturama od 16-18⁰C. Prosječne godišnje padavine iznose 870 mm/ m² atmosferskog taloga u obliku

kiše ili snijega. Padavine su ravnomjerno raspoređene tokom godine a izražene su u prolječe i jesen. Srednja godišnja relativna vlažnost je 78% a najmanja je u ljetnom

periodu oko 60%, dok se zimi

kreće i do 85% Visina snijega na pojedinim područjinma dostiže i do 1,8m. Vjetrovi su slabi.

Preovladavaju jugozapadna

vazdušna strujanja i imaju ujedno i najveću brzinu. Maksimalna zabilježena brzina

vjetra zabilježena je iz južnog pravca i iznosila je 100KM/h.

Magle su karakteristične uz dolinu rijeka osobito rijeke

Drine, kao i pojačano strujanje vjetra.

24

Revizija - identifikacija resursa biodiverziteta

distribucija genetičkih sistema na prostoru OPŠTINE SREBRENICA

Čitavo Balkansko poluostrvo, odlikuje se izvanredno velikim bogatstvom i raznovrsnošću živog svijeta koji je svrstava u jedan od najznačajnijih centara biodiverziteta ne samo u Evropi, već i u čitavom zapadnom Holarktiku.

Visok genetički, specijski i ekosistemski diverzitet BiH uslovljava nekoliko faktora: složeni historijski

procesi, specifičan geografski položaj, raznovrsnost klimatskih, orografskih, geoloških, pedoloških i hidroloških faktora. Na relativno malom prostoru balkanskog poluotoka smjenjuju se gotovo svi

kopneni biomi Evrope (tundre, tajge, stepe, listopadne šume, submediteranske i mediteranske šume i makije itd.). Pored toga, brojni azonalni i intrazonalni tipovi ekosistema još više usložnjavaju ekološku i biogeografsku sliku živog svijeta BiH. Zastupljena je i velika raznovrsnost vodenih

ekosistema (bare, močvare, ritovi, potoci, rijeke, jezera, akumulacije, more).

Ukupan broj vegetacijskih klasa konstatovane na prostoru BiH kreće se oko 35, vegetacijskih redova 67, vegetacijskih sveza 125 uključujući i vegetaciju mahovina, jedanaest bioma, tri podoblasti i jedna

oblast. Na horizontalnom i vertikalnom profilu BiH opisano je 383 asocijacije.

Najveći dio prostora opštine Srebrenica karakteriše biom klimatogene vegetacije, sa sjeverne strane na vertikalnom profilu, mezijske bukve Kl. QUERCO – FAGETEA ;

FAGETALIA;

( Fagion moesiacae) 26 400ha. Biom termofilnih liščarsko listopadnih šuma i šikara sa hrastom sladunom i cerom sa južne strane (Quercion confertae-cerris) .

25

Na većim nadmorskim visinama iznad pojasa bukovih šuma

na vertikalnom profilu u klasi tamnih četinarskih šuma i šikara (VACCINIO-PICETEA ); VACCINIO -PICETALIA biom šuma jele i smrče (Piceion abietis) i biom šuma Pančičeve omorike

(Piceion omoricae).

Na vrhu verikalnog profila do kojeg se prostore plato opštine

Srebrenica u klasi reliktnih borovih šuma ERICO-PINETEA;

ERICO-PINETALIA srećemo pojas crnog bora (Pinion nigrae).

u višim planinskim predjelima na nadmorskoj visini 1350m nagibi su mnogo izraženiji, forimiraju brdsko planinske sipare na krečnjacima, do okomiti zasječenih kanjona u kanjonu rijeke Drine vertikalnog usjeka večeg od 900m; što ih čini neprohodnim i svrstava u red najtežih kategorija terena.

Različiti geomorfološki oblici smenjuju se na malim rastojanjima, što je dovelo do formiranja raznovrsnih staništa.

Kanjon rijeke Drine bogat je vegetacijom šibljika i paleontološkim lokalitetima, Rijeka Drina je probojnica, u hidrološkom smislu i pritoka Crni Potok, jer grade usjeke

svijetske vrijednosti.

Od prirodnjačkih uslova - to je bogatstvo flore, faune,

vegetacije i ekosistema, dok malo koji nacionalni park u

Evropi ima toliko historijskih i etnoloških fenomena prostor kanjona rijeke Drine na platou Srebreničke opštine je prostor koji prestavlja vruću

tačku specijskog i ekosistemskog diverziteta.

26

Evidentirano je 37 različitih šumskih zajednica lišćarskog, mješovito četinarskog tipa, kao i 12 livadske zajednice. Mnoge od

njih posebno one sa Pančićevom omorikom, imaju reliktan ili endemoreliktan karakter.

Desna obala rijeke Drine nasuprot Srebreničkom platou planine Sušice je u statusu nacionalnog parka “Tara” od 1981 godine. Sasvim je opravdano što se Tara danas našla na listi područja značajnih za očuvanje ptičijeg svijeta (IBA) i dnevnih

leptira Evrope (PBA), a u toku je njeno uključivanje u međunarodnu listu područja značajnog za očuvanje svijetske

flore (IPA). Polovinom 2004. godine NP Tara je renominovan u

okviru UNESCO-ROSTE programa čovek i biosfera (MAB) za budući Rezervat biosfere i transgranični Park mira između Srbije i Bosne i Hercegovine.

NP “Tara” desna obala rijeke Drine i planina Sušica lijeva obala su jedna nedjeljiva ekosistemska cjelina koju nikakve

administrativno političke granice ne smiju niti mogu podijeliti. Planinski kompleksi Tara i Sušice predstavlja jedan od

najznačajnijih centara specijskog i ekosistemskog diverziteta Balkana i Evrope. Ovaj prostor predstavlja jedinstven primjer

dobro očuvanih šuma na prostoru Jugoistočne Evrope sa brojnim endemičnim i reliktnim vrstama flore i faune.

Svakako da poseban pečat florističkom diverzitetu prostora daje endemo-reliktna vrsta Pančićeve omorike Picea omorika. čije sastojine se nalaze i na lijevoj obali rijeke Drine tj. Platou

Srebreničke opštine.

Lijeva obala rijeke Drine je mnogo interesantnija.Specifičnost

prostora između vrhova Zlovrha (1538), Orlov Kamena

(1517), Šanika (1227), Borovca(1220) i Huma(1026). Na

uskom prostoru između navedenih vrhova prostire se plato Pogledala i malo selo Krušev Do. Ovaj plato je jedinstven primjer u svijetu na kome omorika raste na tresetnom

zemljištu obrazujući tepih livadni prostor.

27

Na relativno malom prostoru zahavaljujući sklopu faktora jasna su prisustva i rasčlanjenja vegetacije koju donose tri podoblasti Eurosibirska, Alpska i Mediteranska. Pa kanjoni

ovih pritoka su zaklonjena mesta i prestavljaju zbegove

(refugione) živog sveta na malim staništima. U njima su minimalna klimatska kolebanja tokom godine tako da su

opstale životne forme u ekstremnim uslovima samo u ovim lokalitetima. Tokom istorijke prošlosti smena ledenog i

međuledenog doba, u doba glacijacije, uništila je bogatu floru Evrope i tako su ovi lokaliteti prestavljali naknadne centre

raseljavanja živog sveta. Neke vrste su opstale i zadržale samo na uskim područjima kanjona i predstavljaju relikte,

žive fosile i endeme.

Neosporno je da je svjetski presedan da desna obala neke

rijeke bude na osnovu stručnih istraživanja i valorizacije pod

prvim, drugim i trećim stepenom zaštite a lijeva plato za eksploataciju drvnog resursa i bezobzirno uništavanje

biodiverziteta ekosistema svjetskog relikta. Takav je slučaj na prostoru Srebreničke opštine. Zašto je to tako?! Ako je Rijeka

Drina granica između dvije države, zašto ovaj endemo reliktni ekosistem ne bi bio Park mira i saradnje između dvije države.

Samo neprohodnost velikog dijela ovog prostora je spasila

biodiverzitet prije njegove neopohodne zaštite prvog stepena. Osim florne biotičke komponente - carstva biljaka, specifične geomorfološke, hidrološke, geološke, pedološke i klimatološke karakteristike, prostoru Sušice takođe daju sveukupne visoke prirodne vrednosti prisutnost velikog broja vrsta iz carstva

gljiva i životinja.

Kanjon rijeke Drine na prostoru opštine Srebrenica je raj nedirnute prirode, planinskih vrhova i bujnih šuma središnjeg toka reke Drine, jedne od najljepših riječnih tokova Evrope. Rijeka Drina je planinska, obimna, zelena, božanstvena, talasasta sa brzacima, protiče i huji kroz pejzaže prelijepih planina, klisura, kanjona, šuma i vrtoglavo čistog vazduha.

Ukročena hidroakumulacijom jezera Peručac u kanjonu srednjeg toka pruža fantastične uslove za razvoj mnogih oblika turizma i raznovrsne naučno istraživačkie opservacije. Na toku reke Drine žeđ namiruju bjeloglavi supovi, rijetki golubovi, jeleni, zečevi, vukovi, medvedi, vidre...

28

Uz kanjon Crnog Potoka pritoke rijeke Drine, nalaze se

stameni planinski vrhovi visine od 700 -1000 metara od nivoa

jezera! Što je drugi kanjon po dubini u Evropi odmah iza Drinine tvornice Tare a treći u Svijetu.

Svojim karakteristikama privlači zaljubljenike u ekstremne sportove u ocuvanoj prirodi.

Na osnovu ekzaktnih podataka utvrđeno je da se na području rijeke Drine nalazi 47 ribljih vrsta svrstanih u 14 familija.

Svaka ova familija naseljava njoj svojstven deo toka.

Specifična endemska vrsta koja naseljava mirni tok rijeke –

akumulaciono jezero je Familija Siluridae naseljava

akumulacije, virove srednjeg i ceo donji tok. Predstavlja

najkrupniju grbljivicu slatkih voda . Predstavnik je Som

(Silurus glanis) Na ovoj hidrakumulaciji primječen su kapitalni primjerci do sada nepoznati svjetskoj javnosti. Familija

Salmonidae zauzima gornji i delimično srednji deo toka. U nju spadaju sledeće riblje vrste: Salmo trutta M. Fario - Potočna pastrmka, Hucho hucho L. – Mladica Drtinski losos endem

Drinskog toka.

Ako se tome pridoda činjenica postojanje kulturno – istorijski

etnoloških fenomena (Municipijuma malvesiatuma u

Skelanima i osam srednjovjekovnih kula gradova) veliki broj

dobro skrivanih (radi sklanjanja u ratnim prilikama) i

stanovnicima tog prostora poznatih neistraženih špilja i pećina, onda ovaj prostor Srebreničke opštine u kanjonu rijeke Drine, ne da ispunjava jedan od četiri kriterija koji je dovoljan da se određeni prostor može proglasiti Nacionalnim parkom, već sva četiri, što malo koji postojeći nacionalni park u svijetu ispunjava.

Oko ušća vodotokova u rijeku Drinu srećemo higrofilne šume johe iz KL. ALNETEA-GLUTINOSAE iz reda ALNETALIA (Alnion

glutinosae). U vegetaciji visokih zelenih požarišta i sječina KL: BETULO-ADENISTYLETEA Red:BETULETALIA srećemo zajednice (Sambuco-Salicion capreae i Betulion verucosae).

Pored nabrojanih klasa na platou opštine Srebrenice prisutno je još petnestak od kojih je bitno spomenuti ovom prilikom vegetaciju u pukotinama stijena KL.ASPLENIETEA RUPESTRIS;

vegetaciju.

sipara KL. THLASPEETEA ROTUNDIFOLII; vegetacija

planinskih rudina KL.ELYNO-SESLERIETEA ; vegetaciju

kserofilnih livada KL. FESTUCO-BROMETEA; vegetacija,

ugaženih staništa, mezofilnih livada, obradivih zemljišnih površina,planinskih rudina, vegetacija brdsko-planinskih

izvorišta i dr.

29

Jasno je iz iznešenog da tip staništa koji čini plato srebreničke opštine kao prepoznatljiv specififikum tj. Grupacije ekosistema sa specifičnim mezo i ekoklimatskim karakteristikama, omogućava raznovrsan biljni pokrov koji

karakterišu mezo i steno endemi, edifikatorskih vrsta, osnovnih proizvođača organske materije.

Na ovom platou evidentirano je veliki broj bijlnih vrsta od

kojih oko 150 endema i više od 200 ljekovitih biljaka.Kako biljni pokrov čini preduslov za naseljavanje životinjskih vrsta na ovom prostoru su zastupljeni invertebrati i vertebrati

karakteristični za spomenute biome.

Iz carstva gljiva bitno je napomenuti da se na ovom prostori

nalaze visokocjenjene konzumne vrste od kojih je bitno

spmenuti: Smrčak Morhella conika, Blagva Amanita caesarea, Crna truba Craterellus cornucopiodes, Lisičarka Chantarellus cibarius, Rujnica Lactarius deligiosus, Vrganj Boletus edulis,

Bukovača Pleurotus ostreatus i mnoge dr. Bogat biodiveritet je prepoznat na prostoru opštine Srebrenica od strane istočnih zemalja, u prvom redu Japana, koji je donirao nekoliko sušara za sušenje ljekovitog bilja, gljiva i šumskog voća, jeste dokaz našeg bogastva, ali i obaveza da se domaćinski ,prije svega, odnosimo prema ovom resursu

prevashodno vodeći računa da ne narušimo balans ekosistema.

30

PRITISCI NA BIODIVERZITET SREBRENICE

Pritisci na faunu sisara Fauna sisara danas trpi brojne pritiske medu kojima su najjaci: Intenzivna konverzija šumskih staništa kroz sječu šuma, intezivno uništavenje šuma izazvano požarištima; Intenzivan lov (naročito „trofejne divljači“); Fragmentacija ekosistema i staništa te presijecanje koridora;

Nizak i neefikasan nivo uspostave ekoloških koridora; Izražen nedostatak prirodne hrane zbog ugrožavanja biljnih vrsta;

Globalne klimatske promjene i kisele kiše; Eutrofikacija i toksifikacija površinskih voda; Trovanja hranom sa otvorenih deponija otpada Miniranost terena, što je tokom posljednjih 15 godina dovelo do velikog stradanja životinja;

Slika 33.

31

Pritisci na faunu riba

Na diverzitet ihtiofaune na prostoru Srebreničke opštine djeluju mnogi faktori: Zagađenost i zagađivanje voda razlicitim polutantima sadržanim u komunalnim i industrijskim otpadnim vodama,

te u vodama iz poljoprivredne proizvodnje u uzvodnom dijelu Rijeke Drine (farme, upotreba pesticida, vještackih fertilizatora, ekostimulcida); Introdukcija vrsta riba, potencijalnih kompetitora autohtonoj ihtiofauni; Sve veca zamucenost voda usljed intenzivne erozije zemljišta, kao posljedica prekomjerne sjece šuma;Kisele kiše usljed lokalne i prekogranicne zagadenosti zraka;Deponiranje enormnih kolicina najrazlicitijeg otpada u priobalnom pojasu rijeka; konverzija prirodnih staništa u priobalnom pojasu usljed neplanske izgradnje objekata; Neuravnoteženi izlov, a naročito u toku reproduktivne sezone; Zbog lokalnih i globalnih uticaja koji uvjetuju direktne promjene u kvalitetu i

kvantitetu staništa, sve više vrsta ihtiofaune karakteriše odredeni stepen ugroženosti. Treba istaknuti status potocne pastrmke (Salmo trutta morfa fario), endemicne vrste mladice (Hucho hucho), To ukazuje na potrebu za procjenom stepena ugroženosti. Pritisci na faunu vodozemaca Nekadašnja slika faune vodozemaca se i u Bosni i Hercegovini u znacajnoj mjeri promijenila. Danas

se cijeni da u Evropi ima 6 ugroženih vrsta vodozemaca, a cak 4 od njih se nalaze na prostorima Bosne i Hercegovine. Tri na prostoru opštine Srebrenice. Osnovni antropogeni pritisci koji mijenjaju kvalitet staništa ovih osjetljivih životinja, a time i njihovu brojnost, su: Proces isušivanja mocvara i bara, kao najvažnijeg tipa staništa za ovu grupu organizama; Zagadenost voda organskim i neorganskim polutantima; Konverzija vlažnih šumskih staništa kroz sjecu uz naglašene promjene hidrotermickog režima; Kisele kiše i efekti globalnih klimatskih promjena; Eutrofikacija, bara i mocvara; Neodrživi izlov nekih vrsta (uglavnom žaba); Trgovina rijetkim i endemičnim vrstama -daždevnjaci); Pritisci na faunu gmizavaca Kao i vecina predstavnika bosansko-hercegovacke faune, tako su i reptili danas veoma ugrožena skupina organizama. Dominantne prijetnje ovoj skupini svijeta divljine u našim uvjetima su: Konverzija staništa; (isušivanjem, sjecom šume, iskrcavanjem, izgradnjom infrastrukture, šumskim požarima) Šumski požar, naročito pojasa termofilnih šuma hrastova.Prekomjerna eksploatacija, narocito viperida, u medicinske svrhe Bezrazložno ubijanje svih vrsta zmija i drugih zmijolikih životinja (narocito guštera); Eutrofikacija bara i mocvara, rijeka, jezera. Trgovina kornjacama i drugim gmizavcima atraktivnog izgleda. Iz ovih razloga mnoge vrste gmizavaca se danas ubrajaju medu ugrožene. 40 % vrsta gmizavaca u Bosni i Hercegovini je u odredenoj mjeri ugroženo, što ukljucujuje cak i endemicne oblike. S obzirom da vecina predstavnika nastanjuje cista staništa, gmizavci se smatraju dobrim indikatorima za procjenu stanja i kvaliteta životne sredine.

Slika 34.-Jezero Peručac, lijeva obala

32

Pritisci na faunu ptica

Na ornitofaunu Srebreničke regije danas djeluju kako globalni tako i lokalni faktori: Intenzivna konverzija mocvarnih staništa kroz procese isušivanja. Uništavanje makrofitske vodene vegetacije i higrofilne vegetacije u vodenom pojasu (Jezera rudničke jalovine Sase); Fragmentacija prirodnih staništa i presijecanje koridora migratornih vrsta; Konverzija šumskih staništa kroz intenzivnu i neselektivnu sjecu; Sve cešca trovanja zagadenom hranom trovanja otpadom sa divljih deponija; Pesticidi i vještacki fertilizatori (povecavaju smrtnost ili onemogucuju process embriogeneze); Neodrživi lov u divljini; Nedovoljna znanja i svijest o pticama kao prenosnicima zaraznih bolesti; Unatoc znatno izmjenjenoj slici pticijeg svijeta na prostoru Bosne i Hercegovine u posljednjih 100

godina, a narocito u ornitološkim rezervatima kao što su Hutovo blato, Bardaca i Livanjsko polje, još uvijek postoji jedinstveni diverzitet ovog svijeta divljine u srednjem toku rijeke Drine koji može privuci pažnju javnosti za razvoj posebnog oblika edukacionorekreacijskog turizma. Posmatranje i

pracenje ptica je oblik turizma koji ima visok potencijal u Bosni i Hercegovini i Srebreničkoj regiji. Neke vrste domestificiranih ptica na prostoru Bosne i Hercegovine imaju razvijene posebne pasmine i

predstavljaju znacajne ali neiskorištene resurse u proizvodnji zdrave hrane. Posebnu pažnji privlači hidroakumulaciono jezero brane jalovišta u Sasama kao prostor odmarališta ptica selica i prostor ptica stanarica.

Slika 35.-Grđenj

33

Pritisci na faunu beskicmenjaka

Zbog rastućeg antropogenog pritiska, slika svijeta beskičmenjaka u Bosni i Hercegovini je sigurno

pretrpjela promjene. Djelovanju različitih formi pritisaka su osobito podložni pripadnici higrofilnih i

hidrofilnih skupina, kao što su rakovi, vodeni insekti, pijavice i mekušci. Refugijimi prostora

Srebrenice su ne istraženi dovoljno, ali svakako prestavljaju specifičan genofond ove skupine. Dominantni pritisci na faunu beskičmenjaka u vodenoj sredini su intenzivna eutrofikacija tekućica

različitim polutantima organske i anorganske prirode; Promjene u osnovnim fizikalnim svojstvima

tekućih voda, kao što je brzina protoka, količina vode, termički i svjetlosni režim usljed podizanja brana i stvaranja veoma dubokih hidroakumulacija. Na ovaj način uništena su prirodna staništa mnogim organizmima dna (bentosa) upravo u kanjonu Drine u kojim su bili razvojni centri i

endemične faune ovih organizama; Značajni poremećaji vodnog režima u izvorišnom dijelu tekućica

zbog sve izraženije konverzije šumskih staništa u sjecine i krčevine, cime se povećavaju procesi

erozije i smanjuju opce rezerve vode u sistemu njenog prirodnog kruženja; Direktni zahvati u dno

mnogih tekućica (eksploatacija pijeska i šljunka), praćeni odlaganjem komunalnog otpada; ilegalno

deponovanje otpada, ukljucujuci štetni i opasni otpad (farmaceutski otpad, razna ulja, akumulatori, punjenja za rashladne uredaje) na obalama rijeka, pa i u samim tekucicama;

Slika 36.-obala Drine

34

Pritisci na floru

Šume obiluju biodiverzitetom: oko 400 vrsta rijetkih biljaka i 200 vrsta rijetkih životinja nastanjuje bosanske šume . Vlasnik 80% šuma je država.Nekih 20% šuma je minirano ili oštećeno ratnim dejstvima i time neupotrebljivo za upravljanje. Nezakonita sječa i izvoz drveta nanosi štetu šumskim

resursima i državnoj privredi. Šumski požari i proljetni vlažni snijeg nanijelu su veliku štetu šumama Srebrenice- izvale i sagorjeli prostori. Šumski sektor ima veoma nisku produktivnost zbog zastarjele

tehnologije, koja dovodi do visokog procenta otpada prilikom sječe i u preradi drveta. Drvna

industrija nije konkurentna na svjetskom traištu. Dva glavna pritiska s kojima se biodiverzitet suočava danas su deforestacija (sječa šume praćena promjenama u

korištenju zemljišta) i degradacija (prorjeđivanje šuma bez promjena u korištenju zemljišta). Još jedan, iako manji problem su pojava kiselih kiša koje su degradirale osjetljive šumske sisteme I pojava zaraznih bolesti ( karcinom kore kestena). Posljedice globalnog otopljavanja mogu takođe imati vrlo negativan uticaj na neke šumske zajednice. Šumski požari su još jedan važan pritisak na šume Pored toga što obezbjeđuju drvo, šume apsorbuju i ugljik, štite riječne slivove, kontrolišu eroziju i predstavljaju stanište za druge biljke i životinje.

Slika 37.- Borije

35

Progradacija šuma-plantažiranje

Plantažne šume obično sadrže samo jednu vrstu drveća, što ih čini vrlo jednostavnim ekosistemima, sa mnogo manjom biološkom raznolikošću. Međutim, plantaže ipak daju zaštitu od poplava i erozije, a u nekim su slučajevima čak i efikasnije kao apsorberi ugljika nego prirodne šume (zato što rastu brže). Plantaže se mogu koristiti kao izvor drveta za industriju, što bi moglo smanjiti pritisak na

prirodne šume Komercijalna sječa sama po sebi ne izaziva deforestaciju direktno; direktni krivac su promjene u korištenju zemljišta koje je prate. U šumama Srebreničke opštine došlo je do blagog porasta u veličini, uglavnom zbog genocida i slabog povratka prijeratnog stanovništva čime je napuštena praksa korištenja marginalnog zemljišta za poljoprivredu, što je omogućilo šumama da se prošire.

Političke opcije

Nekoliko ekonomskih instrumenata su na snazi u OECD zemljama: naplata za sječu, takse na promjenu namjene zemljišta, kao i subvencije za pošumljavanje i održivo upravljanje šumama. Pošto šume veoma dobro apsorbuju ugljik, već postoje inicijative da se stimuliše sađenje plantaža u svrhu borbe protiv globalnog otopljavanja.

Globalni trendovi i projekcije

Svjetska potražnja za drvetom koje nije namijenjeno loženju porast će na 70% do 2020. Očekuje se daljnja sjeća šuma praćeno gubitkom biodiverziteta. Tom problemu se mora dati veliki prostor, u LBAP projektu za Srebrenicu.

Slika 38.-crnogorična šuma

36

37

Slika 47.- Pogled na jezero Peručac; desna obala nacionalni park„Tara“,lijeva plato Srebreničke

opštine planina Sušica

38

VIZIJA SREBRENICE

1. Generisanjem informacije revizije biodiverziteta Srebrenice ukazuju da je nephodno što prije

ovaj prostor Ekoregiona staviti pod poseban vid zaštite i isti proglasiti nacionalnim parkom.

2. Opština Srebrenica, razvijena zajednica, marketinški dobro prestavljena i prepoznata kao turistička destinacija, zaštićenih prirodnih resursa – prvog Stepena zaštite, progradacija zaštićenih vrsta 10 – 20 %, s jasno definisanim strateškim planovima čija je realizacija doprinijela stvaranju kvalitenijeg života svih građana na ovim prostorima.

3. Prepoznata i razvijena strategija, privlačenja građana-povratak, izgradnja lokalne putne

infrastrukture – posebno staze za šetanje, biciklističke staze i sl, razvijeno pčelarstvo, razvijeno stočarstvo, zaštićena izvorišta pitke vode - kao izuzetnih centara biodiverziteta, organizovana

proizvodnja zdrave hrane, razvijen turizam, organizovan uzgoj konzumne ribe na jezeru Perućac, spriječena degradacija zemljišta i eko sistema i vrsta endemičnih, povećan uzgoj voća, pošumljavanje povećano, organizovani sportski i kulturni sadržaji u prirodi, zaštićene autohtone vrste, edukovano stanovništvo. Sanirane divlje deponije, proizvodi se zdrava hrana, povećan standard ruralnog stanovništva, pokrenuti prerađivački kapaciteti u agro industriji, opština prepoznatljiva kao turistička destinacija, lokalni putevi sfaltirani, uređena obala Drine – posebni

na putu Kalimanići – Dobrak.

Slika 48.- Kanjon Drine gdje Drina pravi usjek do 1000m.

39

SWOT ANALAZA

SNAGE

Specifičan genetski, specijski i ekosistemski biodiverzitet - genofond

Postojanje endemoreliktnih vrsta

Veliki broj vrsta iz „Crvene knjige“

Jedinstven pejzažni prostor kanojna rijeke Drine

Jedinstven vodni potencijal Guber voda – lijek voda

Geološka, hidrološka, pedološka obilježja-raznolikost

Postojanje kulturno istorijskih spomenika

Postojanje speleoloških objekata

Tim za izradu LBAP

Podrška lokalne samouprave i entiteta /RS

Prostornim planom/ RS do 2015 predviđen Nacionalni park, i Park biosfere „Drina“.

Međunarodna podrška

Podrška lokalnih privrednih subjekata

Podrška lokalnog stanovništva i dijaspore

Podršla NVO sektora

Slika 49.- Kanjon rijeke Drine iznad Crnog Potoka Slika 50.-pogled na kanjon rijeke Drine ( treći po dubini u svijetu)

40

Izlistane prijetnje Problemi Prilike

Ilegalna trgovina

požari

izlovljavanje

klimatske promjene

tretiranje pesticidima

nekontrolisana sječa

divlje deponije

prekomjerna

eksploatacija

uništavanje prilikom

ubiranja plodova

zagađivanje od strane

privrednih subjekata

otpadne vode

namnožavanje štetnih

biljnih i životinskih vrsta

gubitak pašnjaka usljed

slabog povratka

stanovništva

kontaminacija područja

nekontrolisana gradnja

marketing biodiverziteta i

probiodiverzitestskog poslovanja

stanovništva

Zaštite skloništa - refugijuma endema

finansijski nedostaci pri provođenju

programa

nepostojanje strateških planova

I planova PB. poslovanja

rješavanje problema sekundarnih

deponije

neriješena komunalna infrastruktura

problemi povratka stanovnoštva

dosljednost pri provođenju akcionih

planova

neadekvatna zakonska regulative

nizak nivo ekološke svijesti

uspostavljanje etičkih normative

studentska istraživanja

terenska nastava

naučna istraživanja

zainteresovanost investitora

razvoj eko turizma

školske ekskurzije

klastersko organizovanje

brendiranje proizvoda

marketinška prezentacija

progradacija biodiverziteta

uspostavljanje lokalnih regulativa

kazne za ne poštivanje

proglašavanje nacionalnog parka

agencija koja će se baviti zaštitom

prirode

41

Nakon bodovanja, problema i mogućnosti, isti su rangirani na osnovu čega

se pristupilo postavljanju prioritetno operativnog cilja:

1. Problem/ mogućnost Cilj

Zaštititi refugijume Ekoregiona velike

biodiverzitetske vrijednosti i omogučiti

progradaciju ugroženih vrsta?

Dostavljanje preporuke Ministarstvu u

oblasti zaštite prirode /RS da se prostor

zaštitit prvim stepenom zatite- Nacionalni

park,

Dio teritorije- refugijume neprocjenjivog biodiverziteta

opštine Srebrenica, staviti pod prvi stepen zaštite a širi

prostor proglasiti Nacionalnim Parkom . Tako bi zahvaljući

zakon o NP postigli očuvanje i progradaciju biodiverziteta

na prostoru opštine Srebrenica.

Usvajanje LBAP od strane Skupštine.

Cilj Smijernice

Dio teritorije- refugijume neprocjenjivog

biodiverziteta opštine Srebrenica, staviti pod prvi

stepen zaštite a širi prostor proglasiti Nacionalnim

Parkom . Tako bi zahvaljući zakon o NP postigli

očuvanje I progradaciju biodiverziteta na prostoru

opštine Srebrenica.

Tokom izrade LBAP markirati staništa-refugijume

od posebnog značaja za globalni a time i lokalni

interes.

Usvajanje LBAP-a od strane Skupštine bi znaćilo

postizanje prvog koraka u pravcu zaštite, zaštite

staništa-refugijima ekosistema od lokalnog

interesa.

Nakon usvajanja LBAP dostaviti preporuku za

određvanje zaštičenog područja institucji entiteta

/RS.

Smijernice Šta Ko Kada Resursi/sredstva Uključenje ineteresnih

grupa

Nakon

usvajanja

LBAP dostaviti

preporuku

Ministarstvu

za okoliš /RS

Tražti

detaljne

ekspertne

opservacije

na lokalitetu i

njihovo

LBAP

Tim

ispred

lokalne

uprave.

201O godine U skladu sa zakonom

o zaštiti prirode sve

dalje aktivnosti bi se

finansirale iz buđeta

entiteta RS

Donatori

Sve interesne

grupe lokalne

zajednice koje

su zajedno sa

LBAP timom

učestvovale u

izradi LBAP-a

42

STRATEŠKI CILJEVI U NAREDNIH PET GODINA Naše opredeljenje je ravnomjeran razvoj opštine/općine 1. Strateški cilj: Prostorno-plansko planiranje i ekološki uređena sredina Nacionalnog parka sa

izrađenom Infrastrukturom

Operativni ciljevi 1.1.Stabilzacija mikroklime, pošumljavanje, podizanje plantaža voća 1.2.Izrada prostorno-planske dokumentacije, 1.3.Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svjesti, 1.4.Poboljšanje saobraćajne infrastrukture, 1.5.Elektrifikacija, 1.6.Poboljšanje komunalne infrastrukture, 1.7.Zaštita i korištenje vodenog potencijala, 1.8.Izgradnja porušenih i novih stambeno-poslovnih objekata, 1.9.Protiv minske aktivnosti, 2. Strateški cilj: Razvijen turizam i uspješno promovirano kulturno-istorijsko naslijeđe

Operativni ciljevi 2.1.Izgradnja turističke infrastrukture i ponude, 2.2.Revitalizacija turizma (zdravstveni, vjerski, memorijalni, sportsko-rekrativni), 2.3.Promocija turizma i kulturno-istorijskog naslijeđa, 2.4.Jačanje turističke organizacije i turističkih agencija, 2.5.Obilježavanje i zaštita kulturno-istorijskih spomenika, 2.6.Razvoj privatnog sektora sa turističkim ponudama ,

2.7.Zoniranje lovnih i ribolovnih područja i bilansa stanja divljači, 2.8.Proizvodnja zdrave hrane, i promocija probiodiverzitetskog biznisa

3. Strateški cilj: Razvijena poljoprivreda i ruralno područje Operativni ciljevi

3.1.Razvoj i unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje zdrave hrane,

3.2.Razvoj poljoprivredne infrastrukture, 3.3.Izgradnja prerađivačkih kapaciteta, 4. Strateški cilj: Kreiran sopstveni i regionalni razvoj Operativni ciljevi

4.1.Izgradnja poslovnih zona, 4.2.Efektivno korištenje prirodnih resursa, 4.3.Osnaživanje kapaciteta privrednih subjekata, poslovnih udruženja i organizacija, 4.4.Jačanje saradnje sa relevantnim akterima na lokalnom, regionalnom, entiteskom, državnom i

međunarodnom nivou, 4.5.Zakonska i podzakonska rješenja za podsticaje razvoju i poreske olakšice, 4.6.Poseban ekonomski status,

4.7.Jačanje kapaciteta i uvođenje inovativnih tehnologija,

43

Slika 51.- Desna obala rijeke Drine – Srbija je NP “Tara” lijeva obala – BiH, na kojoj se nalazi

srednjovjekovni grad Đurđevac i Srebrenik obiluje pored, specifična biodiverziteta, stećcima i

kulturno istorijskim spmenicima neprocjenjive vrijednosti, na žalost nije nacionalni park!?

Slika 52.-Memorijalni centar Srebrenica-Potočari; vjerski objekti na području Opštine Srebrenica

44

STRATEŠKI CILJEVI U PRVOJ GODINI

1.Stabilizacija mikroklimatskih promjena, poplave, vjetrovi, požarišta

Operativni ciljevi

1.1. Pošumljavanje, podizanje plantaža voća, čišćenje pašnjaka

1.2. Razvoj i unapređenje primarne poljoprivredne proizvodnje zdrave hrane-

probiodiverzitetskog biznisa(promocija, edukacija distribucija) 1.3. Efektivno korištenje prirodnih resursa,- resursa biodiverziteta (promocija, zaštita, edukacija

,distribucija)

1.4. Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svjesti-edukacija stanovništva 1.5. Jačanje saradnje sa relevantnim akterima na lokalnom, regionalnom, entiteskom, državnom

i međunarodnom nivou, 1.6. Zoniranje lovnih i ribolovnih područja i bilansa stanja divljači, 1.7. Zaštita i korištenje vodenog potencijala, uz progradaciju vrsta 1.8. Izrada prostorno-planske dokumentacije, poslovnih zona

1.9. Osnaživanje kapaciteta privrednih subjekata, poslovnih udruženja i organizacija,

1.10. Razvoj privatnog sektora sa turističkim ponudama ,

Slika 53.

45

Odabran primjer pro-biodiverzitetskog poslovanja

Pozitivan primjer doprinosa očuvanju biodiverziteta-GROSS Gradiška-PJ Srebrenica (Rekultivisani dio brane Jalovišta rudnika olova i cinka)

Prije rekultivacije Posle rekultivacije

46

1. Problem/ mogučnost Cilj

Mikro-klimatske promjene, poplave,

vjetrovi, čista voda, recikliran kisik.

Zasadi, Pančićeve omorike, voća

autohtonih sorti na uništenim voćnjacima

Održiva mreža PBB evropskog

istraživačkog područja.

Mikro-klimatska stabilizacija radi sigurnosti stan. i PBB.

Aktivnija PBB poslovanja i edukacijia stanovništva.

Povečati broj vrste Pančićeve omorike u prirodnom

ekosistemu za 30%

Progradacija autohtonih sorti voća time i biodiverziteta.

Stimulisati povratak na selo dobrom zaradom od PBB.

Promovisati resurse i turističke usluge područja time

privući posjete naučno-istraživačkog karaktera.

Cilj SMART Smijernice

Mikro-klimatska stabilizacija radi sigurnosti stan. i

PBB.

Aktivnija PBB poslovanja i edukacijia stanovništva.

Progradacija ekosistema P. omorike, autohtonIh

sorti voća time i biodiverziteta.

Stimulisati povratak na selo dobrom zaradom od

PBB.

Promovisati resurse i turističke usluge područja

time privući posjete naučno-istraživačkog

karaktera.

Odabrati lokalitet trajnog rješenja eko pijace sa

prodavnicom zdrave hrane, organskim

restoranom, salom za sastanke i prilagoditi

namjeni.

Sprovesti edukaciju zanteresovanih strana o PBB.

Sprovesti tehnička savjetovanja i obučiti personal.

Kreirati distribucione kanale proizvoda PBB.

Umrežiti proizvođaće. Distribucioni kanali.

Aktivnost Šta Ko Kada Resursi/sredstva Uključenje ineteresnih

grupa Organizovati

savjetovanja

o poslovnim

vještina PBB.

Marketingu

Distribuciji

Klasteri

Doprinos

klimatskim

promjenama

zasadima

Pančićeve

omorike i

autohtonog

voća

Poduzetnik/ci

na svojim

posjedima

2011

godine.

Lična ulaganja

i 20 000€ rec

Svi eko

proizvođači

hrane i

sakupljaći

šumskih

plodova i

ljekobilja

47

Slučaj 1.

NN poduzetnik

Šta

Podizanje prvog rasadnika u BiH i zasada Pančićeve omorike s ciljem progradacije vrste

u prirodnom staništu i rasadnika autohtonih sorti voća Edukativni centar - Eko pijaca –

prodavnica zdrave hrane

Veličina Mikro

Lokacija Posjed u Ekosistemu Pančićeve omorike

Budući Ncionalni park ( Prostorni plan/RS do 2015 godine)

Sektor Poljoprivreda

Ekosistem Krčevina – tresetni travnjak nekadašnji refugim Pančićeve omrike

Sporno

Pitanje

Budući Nacionalni park trebaće rasadnik Pančićeve omorike s ciljem progradacije vrste

i očuvanja ekosistema.

Potreban je posjed koji je nekada bio prekriven Pančićevom omorikom na kojem bi se

oformio rasadnik. Također je potreban stručan educiran i iskusan kadar da bi projekat

uspio.

Potreban je proctor za eko pijacu i ponudu proizvoda pbb.

Pristup

Educiran kadar bi zasnovao rasadnik u prirodnom staništu vrste uz stalni

nadzor/monitoring u fazi rasta bilježio dnevni prirast kako bi se došlo do naučno bitnih

spoznaja o vrsti.

Nakon tri vegetacijske godine iz rasadnika bi se u siromašne refugione vrste zasadilo

više stotina sadnica iste.Ostali dio sadnica bi bio izložen tržištu.

Rasadnik bi se svake godine obavezujuće povećavao za 1000 novih sadnica.

Problem

uskog grla

Dovoljan obim potražnje za ovom endemičnom vrstom, omogučio bi sigurnu zaradu i

stabilan održiv povratak ruralnog stanovništva u tom pdručju.

Faktori

uspješnosti

Na osnovu istraživanja i uvažavanja ulaganja u okruženju u projekte turizma,

proizvodnje hrane i novih momenata ( Izvjesnost proglašenja Parka biosfere “Drina” i

nacionalnog parka, u izgradnji dva hotela) marketinški bi projekat bez značajnih

ulaganja bio predstavljen kupcu,tj velikoj izvjesnosti svoje samoodrživosti. Cijena na

tržištu jedne sadnice je faktor zbog kojeg bi mnogi rado ušli u prijekat.

Izvor Priručnik za implementaciju pro-biodiverzitetskih projekata ECNC

Javna rasprava u procesu izrade LBAP i dr

48

2.PROBLEM CILJ

Nizak nivo svijesti o zaštiti i očuvanju biodiverziteta Podići nivo svijesti i

odgovornosti građana o

biodiverzitetu i ukloniti

sekundarne divlje

deponije u ruralnim

zajednicama

CILJ AKTIVNOSTIU

Podići nivo svijesti i

odgovornosti građana

i ukloniti sekundarne

divlje deponije u

ruralnim zajednicama

- formiranje projektnog tima

- organizovanje predavanja i prezentacija u Srebreničkim

Mjesnim zajednicama

- postavljanje eko-tabli sa edukativnim sadržajem

- akcije uklanjanja divljih deponija koje su razbacane po šumskim

i livadskim zajednicama

- javna kampanja i medijska promocija

- saradnja sa institucijama i NVO

Smjernice Šta Ko Kada Resursi/Sred

stva

Uključenje

interesnih

grupa

Do 2012.

smanjiti broj

divljih

deponija po

šumskim i

livadskim

zajednicama i

reducirati

stvaranje

novih

usaglasiti aktivnosti i

ključne aktere

identifikovati

lokacije deponija

organizovati

edukativna

predavanje i javnu

kampanju

organizovati akcije

uklanjanja deponija i

javnu kampanju

vršiti kontinuiranu

promociju

LBAP Tima;

NVO

2011. –

2012.

20.000,00 € ŠG Drina,

Udruženje

lovaca,

Udruženje

ribolovaca,

poljoprivrednici,

NVO, Turistička

organizacija

Srebrenice,

škole, institucije

vlasti,

privrednici,

seoska

domaćinstva,

izletnici, izviđači

49

Slučaj 2. NVO

Šta

Divlje deponije razbacane po šumskim i livadskim zajednicama; Podići nivo

svijesti i odgovornosti građana o biodiverzitetu i ukloniti sekundarne divlje

deponije u ruralnim zajednicama

Veličina Mikro

Lokacija Srebrenica – ruralna područja, šumske i livadske zajednice

Sektor Podizanje nivoa svijesti i odgovornosti

Ekosistem Šume i livade

Sporno pitanje

Širom Srebrenice šume i livade su zatrpane otpadom koji odlažu izletnici, lovci,

turisti, seoska domaćinstva. Nizak nivo svijesti o zaštiti i očuvanju

biodiverziteta doprinosi stvaranju razbacanih odlagališta otpada i

nepovoljnom uticaju na šumske i livadske zajednice. Nivo svijesti treba podići,

a postojeće sekundarne deponije ukloniti kako bi se mogao održati opstanak

livadskih i šumskih zajednica.

Pristup

NVO koja ima iskustvo na polju zaštite životne sredine, biodiverziteta i

provođenju javnih kampanja koje utiču na svijest i odgovornost građana.

Praksa uključivanja građana u izgradnju zajednice i kroz učešće u procesima

donošenja odluka, podižu građansku odgovornost i potiču aktivizan kroz

potenciranje „vlasništva nad problemom“ i insistiranja na lokalnim rješenjima.

Uložiće se napori da se odgovornost građana na polju zaštite i očuvanja

biodiverziteta poveća, i provešće se akcije uklanjanja otpada na području koje

je potencijalni lokalitet za status Nacionalni park, u šumskim i livadskim

zajednicama. Dodatno, naglasak će se staviti na to da biodiverzitet ima korist

od navedenog područja putem promocije lokaliteta, proizvodnje zdrave hrane

i prodaje lokalnih proizvoda, i slično.

Neke od aktivnosti koje bi se provele:

- formiranje projektnog tima

- organizovanje predavanja i prezentacija u Srebreničkim Mjesnim

zajednicama

- postavljanje eko-tabli sa edukativnim sadržajem

- akcije uklanjanja divljih deponija koje su razbacane po šumskim i

livadskim zajednicama

- javna kampanja i medijska promocija

- saradnja sa institucijama i NVO

Problemi uskog

grla

· minirana područja, u koliko su u blizini lokaliteta

· spremnost šire zajednice da se uključi u aktivnosti

Faktori uspješnosti Obezbjeđene učešća većeg broja građana iz svih mjesnih zajednica na

području Srebrenice. Koordinisana akcija.

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

50

Slučaj 3. NVO

Šta Eko turizam u ruralnim područjima

Veličina Mikro

Lokacija Srebrenica – seoska domaćinstva

Sektor Turizam

Ekosistem Očuvanje biodiverziteta – šume, pašnjaci

Sporno pitanje

Širom Srebrenice šume i pašnjaci sa pratećim biodiverzitetom nestaju. Na to,

pored zagađenja, imaju uticaj i zapuštena seoska domaćinstva, te ne

kontrolisana eksploatacija šume. Tim područjima treba gazdovati kako bi se

osigurao njihov opstanak.

Pristup

- NVO kroz svoje projektne aktivnosti, aktivno radi na animiranju

građana da se organizuju kroz sektorska područja koja će unaprijediti

kvalitet života u zajednici i povećati mogućnosti za ostvarivanje

prihoda u okviru porodičnih biznisa. Neophodno je da se zadrži

prirodno okruženje i vrijednosti seoskih područja, jer na taj način

mogu privući brojne turiste. Uložiće se napori da se očuvaju šume,

pašnjaci i autentična prirodna okolina, a zauzvrat će se omogućiti

ostvarivanje prihoda za domaćinstva. Biodiverzitet će imati koristi od

toga, a porodice u ruralnim zajednicama mogu obogatiti turističku

ponudu kroz razvoj seoskog turizma i promociju zdrave, ekološki

proizvedene hrane koju će imati u svojoj ponudi. Domaćinstvima će se

omogućiti obuka i kvalitetna marketinška promocija, te spajanje sa

agencijama i potencijalnim klijentima koji su zainteresovani za ovaj vid

turizma.

Problemi uskog grla · Ekološka svijest na niskom nivou

· Izgrađena infrastruktura do turistički atraktivnih lokacija

Faktori uspješnosti

Povratak tradicionalnim vrijednostima i učešće lokalne zajednice, kao i

predstavnika lokalne vlasti i resornih ministarstava entitetskog i državnog

nivoa.

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

51

Problem/Mogućnost Cilj

Zagađenost rijeke Križevice /Smanjiti zagađenost Čista Križevica

Ugroženost flore i faune / Poboljšati uslove staništa Stanište bogato florom i faunom

Ugroženost stanovništva Srebrenice / Spriječiti

poplave i pojavu zaraznih bolesti

Zadovoljno i sigurno stanovništvo

Cilj Smjernica

Čista Križevica

Stanište bogato florom i faunom

Zadovoljno i sigurno

stanovništvo

U 2011 godini obezbijediti sredstva za realizaciju projekta

Krajem 2011 godine početi realizaciju izradom projektne

dokumentacije

Proljeće 2012 godine započeti realizaciju predviđenih radova, to jest

čišćenje i proširivanja riječnog korita

Jesen 2012 završena realizacija projekta

Nastavak praćenja stanja u koritu rijeke Križevice od strane

ekološkog inspektora i LBAP tima i poduzimanje svih potrebnih

mjera za za zaštitu održivosti projekta

Smjernica Šta Ko Kada Resursi/sred

stva

Uključenost

interesne grupe

Do 2012

godine urediti

korito

Križevice,

smanjiti

zagađenost i

zaštititi floru i

faunu ove

rijeke

Urediti korito

rijeke

čišćenjem

otpada,

proširivanjem

korita i

postavljanjem

znakova

zabrane

zagađivanja

Opština

Srebrenica ,nakon

što obezbijedi

sredstva

potrebna za

realizaciju,angažu

je firmu za

uređenje

korita(proširivanj

e I čišćenje

čvrstog otpada) I

radom

komunalne

policije

obezbjeđuje

kasnije

nadgledanje i

održivost projekta

U 2011 godini

obezbijediti

sredstva i

započeti

realizaciju

projekta a

završiti

projekat u

2012 godini

Obezbjediti

grant

sredstva uz

participaciju

opštine

150.00,00

KM

Interesna grupa

su građani

Srebrenice

,posebno

stanovništvo

koje živi u

neposrednoj

blizini korita

rijeke Križevice i

koje je ugroženo

mogućom

pojavom

zaraznih bolesti

zbog

zagađenosti

rijeke

52

Slučaj 4. Opština Srebrenica

Šta Progradacija biodiverziteta ekosistema rijeke Križevice

Veličina Mikro

Lokacija Opština Srebrenica – tok rijeke Križevice

Sektor Vodoprivreda

Ekosistem Vodeni

Sporno pitanje

Da bi se zaštitila flora i fauna rijeke Križevica, koja je ugrožena obilnim količinama

smeća u koritu rijeke i da bi se zaštitilo lokalno stanovništvo od poplava i mogućih

zaraznih bolesti mora se očistiti i urediti korito Križevice i obnoviti određene vrste

ribe

Pristup NN. firma bi bila angažovana sa svojim ljudstvom I tehnikom da uredi korito rijeke i

u saradnji sa opštinom I građanima prati održivost ovog projekta.

Problemi uskog

grla

Finansijska potpora projektu,imovinsko pravni odnosi I brzina oporavka flore i

faune u Rijeci Križevici

Faktori

uspješnosti

Pronaći sredstva neophodna za realizaciju projekta

Prihvatljivost projekta od strane lokalnih vlasti

Razumijevanje i saradnja građana pri rješavanju imovinskih odnosa

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

53

Cilj Smjernica

Zaštita i korištenje

vodenog potencijala, uz

progradaciju vrste

- Povečati populacije u vodenim resursima

- Predložiti mjere, te ukloniti izvore zagađenja vodenih potencijala u

skladu sa propisima koje nalaže zakon

- Uraditi uputstva stanovništvu kako da iskorištava svoje vodene

potencijale

Smjernica Šta Ko Kada Resursi/sredstva

Uključenost interesne

grupe

Povečanje

populacija u

vodenim

resursima, te

adekvatna

zaštita istih

Identifikacija

zagađenja, te

otklanjanje

istih u skladu

sa zakonskim

propisima,

promocija

vodenih

potencijala i

zaštita istih

kroz umjereno

korištenje

Lokalna

samouprava u

koordinaciji sa

LBAP timom,

stanovništvom i

zainteresovanim

firmama

Naknadno

odrediti

termin

50.000,00 KM Sve

zainteresovane

strane

54

Slučaj 5. NVO

Šta Zaštita i korištenje vodenog potencijala, uz progradaciju vrste

Veličina Velika

Lokacija Srebrenica

Sektor Prehrambena proizvodnja, turizam, akvakultura

Ekosistem Vodeni putevi

Sporno pitanje

Sva područja na zemlji pa tako i vodena traže da se njima upravlja na adekvatan

način kako bi opstala.

Vodene potencijale treba zaštiti, te koristiti u onolikoj mjeri koja ne bi dovela do

uništenja raznolikosti vodenih potencijala, i samim tim pomogla u napretku razvoja

različitih vrsta, a po potrebi i njihovim poribljavanjem

Pristup

Edukacija stanovništva u priobalnim dijelovima kako što bolje iskorite vodene

potencijale koji sui m pristupačni.

Na adekvatan način vršenje promocije bioraznolikosti vodenih potencijala koji se

nalaze u rijekama na području opštine Srebrenica, te traženja modula kako bi se

zaštitile vrste.

Upoznati lokalne vlasti I turističke organizacije kako da na adekvatan način zaštite I

promovišu bioraznolikost vodenih potencijala

Problemi uskog

grla

Spremnost lokalnog stanovništva I vlasti da sačuvaju bioraznolikost svojih vodenih

potencijala

Faktori

uspješnosti

Čest oblik razvoja različitih oblika eko – turizma na području opštine će privući I

zadržati veliki broj turista

Obezbjediti učešće lokalnih vlasti I turističkih organizacija kako bi se podigao nivo

svijesti I dao uvid u važnost vodenih područja

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

55

Cilj Smjernica

Efektno korištenje

prirodnih resursa –

resursa biodiverziteta

(promocija, zaštita,

edukacija, distribucija)

- Educirati stanovništvo i lokalne vlasti u pogledu iskoristljivosti

prirodnih resursa

- Svim potencijalnim turistima podići nivo njihove zainteresovanosti

za iskorištavanje biološke raznolikosti opštine

- Adekvatna distribucija prirodnih resursa kako kroz iskorištavanje

tako i preradu istih

Smjernica Šta Ko Kada Resursi/sredstva

Uključenost interesne

grupe

Edukacija

stanovništva –

kako što bolje

da iskoriste

resurse iz

prirode, te

iste

distribuiraju

Radionice i

edukacija

stanovništva o

hranjivim i

ljekovitim

svojstima

prirodnih

resursa

Lokalna

samouprava u

koordinaciji sa

LBAP timom,

stanovništvom i

zainteresovanim

firmama

Naknadno

odrediti

termin

50.000,00 KM Sve

zainteresovane

strane

56

Slučaj 6 NVO

Šta Efektno korištenje prirodnih resursa – resursa biodiverziteta (promocija, zaštita,

edukacija, distribucija)

Veličina Velika

Lokacija Područje cijele opštine Srebrenica

Sektor Šumarstvo, poljoprivreda

Ekosistem Šume I travnjaci

Sporno pitanje

Sva područja opštine Srebrenica ne uređuju se i ne štite na adekvatan način, i

stanovništvo nije edukovano kako na adekvatan način održati prirodnu ravnotežu.

Stanovništvo nije dovoljno educirano o značaju različitih vrsta u ishrani, spravljanju

čajeva, te prodaji različitih vrsta

Pristup

Članovi LBAP tima ili nekog UG će na adekvatan način educirati stanovništvo kako

što bolje iskoristiti prirodne resurse za sve vidove upotrebe, a da se raznolikost ne

ugrozi.Zainteresovati lokalne vlasti da se obezbjedi što bolje tržište za iskorištavanje

i promociju bioraznolikosti opštine Srebrenica

Problemi uskog

grla

Spremnost stanovništva i lokalnih vlast da doprinese očuvanju zdrave okoline i

boljoj korisnosti različitih vrsta

Faktori

uspješnosti

Stvaranje mreže potrošaćana velikom području kako bi se održao minimalan obim

potražnje

Obezbjeđenje učešća građana i lokalnog stanovništva kako bi se podigao nivo

svijesti i dao uvid u važnost šumskih i poljoprivrednih područja

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

57

Cilj Smjernica

Ekološko uređenje i

razvijanje ekološke

svijesti – edukacija

stanovništva

Edukacija stanovništva po mjesnim zajednicama o značaju održavanja

prirodne ravnoteže

Edukavija mladih u osnovnim i srednjoj školi, te podizanje nivoa

odgovornosti mladih

Štampanje letaka

Organizovanje takmičenja i nagrada za mlade (Organizovanje zajedničke

priredbe i odabir najodgovornije mjesne zajednice kroz dodjelu nagrade

Smjernica Šta Ko Kada Resursi/sredstva

Uključenost

interesne

grupe

Edukacije

stanovništva

Uspostava

kontakata sa

stanovništvom

u mjesnim

zajednicama,

sa direktorima

škola

štampanje

brošura

Lokalna

samouprava u

koordinaciji sa

NVO i LBAP

timom

Naknadno

odrediti

termin

50.000,00 KM Stanovništvo

58

Slučaj 7. NVO

Šta Ekološko uređenje i razvijanje ekološke svijesti – edukacija stanovništva

Veličina Velika

Lokacija Područje cijele opštine Srebrenica

Sektor Ekološke usluge

Ekosistem Svi ekositemi zastupljeni na području opštine

Sporno pitanje

Sva područja opštine Srebrenica ne uređuju se i ne štite na adekvatan način, i

stanovništvo nije edukovano kako na adekvatan način održati prirodnu ravnotežu.

Ne educiranost stanovništva odražava se na kvalitet zraka, vode i zemljišta

Pristup

Pravilnom edukacijom stanovništva po mjesnim zajednicama, mladih u školama i

najmlađih u obdaništu, te izradom i podjelom brošura namjenjenih različitim

uzrastima bi trebala na adekvatan način razviti ekološku svijest svih.

Edukacija kroz nagrađivanje se do sada pokazala uspješnom, te bi različiti vidovi

nagrađivanja kroz lijep pristup svojoj okolini bi dodatno stimulisala stanovništvo i

stvorila obavezu odgovornosti prema životnoj sredini.

Problemi uskog

grla

Spremnost stanovništva da doprinese očuvanju zdrave okoline i boljih uslova života

Faktori

uspješnosti Lijepa za oko i zdrava okolina

Izvor Javna rasprava u procesu izrade LBAP-a

59

Prilozi:

EKOREGION SREBRENICE

Staništa

Na području BiH nalaze se brojni razvojni endemni centri, te centri reliktnosti – refugijumi tercijarne

fore i faune, koja se u specifčnim klimatskim uvjetima održala i do danas. Uzevši u obzir broj vrsta (S) i relativno malu površinu zemlje (A) – S/A odnos – Bosna i Hercegovina spada među najbogatije zemlje u Evropi. Čak 30% ukupne endemične fore Balkana (1.800) vrsta se nalaze u BiH. BiH također raspolaže izuzetno visokim stepenom diverziteta biotopa. Tome doprinosi specifčna orografja, geološka podloga, hidrologija i ekoklima.

Prostor BiH–e pokriva Holarktička biogeografska oblast, čije su tri podoblasti, Eurosibirska-

boreoamerička, Alpska-Visokonordijska i Mediteranska, tri dobro izdiferencirana područja, koja su

podudarna sa svojstvenim, klimatskim, geološkim, pedološkim i reljefnim osobenostima jasno

prostorno razdvojeno izražene sa svojim elementima.

Zahvaljujući, između ostalog, reljefnom sklopu, a prije svega, rijeci Drini – probojnici u

hidrološkom smislu, od juga prema sjeveru, koja je kreirala plato (ekoregion) biodiverzitetskog

suoćenja sve tri podoblasti na prostoru opštine Srebrenica, ( srednji tok rijeke Drine), ostavljeni su

pečati sve tri podoblasti u posebnim refugionima – skloništima, genetičkih sistema kao prezentator-

elemenata datih podoblasti.

GEODIVERZITETSKA obilježja koja prate osobena biogeografska raščlanjenja STANIŠTA, sa

izraženim EKOTONIMA, specifičnog BIOREGIONA, su nametnula singerizam biocenoza ekološko

biogeografskog raščlanjenja na Srebreničkom prostoru, kroz vrijeme adaptacije i postojanja,

stvoren je svjetski jedinstven EKOREGION.

Distribuciju genetičkih sistema na različitim staništima velikog topografskog uticaja kao glavnog

faktora formiranja tala Srebreničkog platoa koja su na Sjeverozapadu kisela nastala na Vulkanskim

eruptivima a na krajnjem Jugoistoku bazna zemljišta na krečnjaku, je unikatno izražena u

refugionima ( skloništima) endemo-reliktne vrste Pančićeve omorike Picea omorika.

Slika 60.

60

Specifičnost prostora između vrhova Zlovrha (1538), Orlov Kamena (1517), Šanika, (1227),

Borovca(1220) i Huma(1026) na uskom prostoru između navedenih vrhova prostire se plato

Pogledala i malo selo Krušev Do.

Ovaj plato je jedinstven primjer u svijetu na kome omorika raste na tresetnom zemljištu obrazujući tepih livadni prostor.

Raznolikost zastupljenih staništa uslovljenih specifičnim sklopom faktora životne sredine, ogleda se i

u vodenoj životnoj sredini.

Prisutna su:

Staništa stajaćih voda: Prirodnih jezera i bara; Izvorišta hladne tvrde mineralne vode; Izvorišta

termalne lijek vode –Gubera; Planinski potoci, rijeke i njihova travnata vegetacija; Planinski potoci

rijeke i njihova drvenasta vegetacija.

Staništa prirodnih i poluprirodnih formacija travnjaka:

Izdubljeni krečnjački travnjaci; Planiniski i predplaninski krečnjački travnjaci; Poluprirodni suhi

travnjaci i površine pod šikarom na krečnjačkoj podlozi; poluprirodne ravnice sa visokim biljem

hidrofilnih zajednica ravnica sa rubovima visokih biljaka od brdovitih do planinskih nivoa; Aluvijalne

livade riječne i jezerske doline; nizijski predplaninski i planinski mezofilni pašnjaci.

Stjenovita staništa i pećine:

Krečnjačka siparišta od škriljavca od brdovitih do planinskih nivoa; Krečnjačke stjenovite padine sa

vegetacijom u procjepima; Silikatne stjenovite padine sa vegetacijom u procjepima; Pečine koje nisu

otvorene za javnost; Polja lave i vulkanskog pepela prirodne iskopine.

Na vertikalnom profile sreću se staništa:

Prelazni karakter klime ovih područja odgovara mješovitom sastavu šumskih biljnih zajednica, raspoređenih u četiri visinska pojasa vegetacije.

Slika 61.

61

Aluvijalne šume Allnus glutinosa; Bjelogoričnih šuma sa širokim lišćem (Quercus,Tilia, Acer,Fraxinus i Ulmus bogata epifitnim boljkama); Šume Luzulo- Fagetum; Predplaninske šume Betula pubescens i šume bogate biljem sa Picea abies; Predplaninske hrastove I hrastovo-grabove šume; Šume padina i siparišta; Termofilne jasena i bjelograbića šume; Taxsus baccata šume; Krečnjačke šume Pinus sylvestris; Jelove šume Abietetum;

Acidofilne Picea šume Vaccinio-Picetalia; Podplaninske Pinus šume na krečnjaku. Šume Picea omorika.

Imajući i vidu sve navedene činjenice za očekivati je da na prostoru opštine Srebrenica ni jedan genetički sistem koji se identifikuje ne može iznenadit već pobuditi veliko interesovanje naučne javnosti.

Po zanimljivosti i bogatstvu prvo mjesto pripada beskičmenjacima sa velikim brojem reliktnih i endemskih vrsta, pogotovu među insektima. Ljeti, na cvijetnim livadama, može se vidjeti mnoštvo raznih vrsta leptira i buba.

Životinjski svijet sisara čine: medvjed, divokoza, srna, vuk, zec, divlja svinja, kuna, lisica, vjeverica, vidra, divlja mačka i druge.

Od više vrsta ptica izdvajamo: suri orao, orao krstaš, soko, jastreb, kobac, sova, jarebica, kamenjarka, i druge.

Slika 62.- Suhodol

62

Na osnovu terenskih opservacija, istraživanja lokaliteta Srebreničke opštine i koncentracije distribuiranih

genetičkih sistema po staništima koja se naslanjaju jedna na druga, pa tako objedinjuju specifičan biodiverzitetski

prostor - ekoregion, povukli smo i obilježili granicu rezervata datog ekoregiona specifičnog biodiverziteta. (Karta

iznad teksta crvena linija pokazuje granici prostora budućeg parka biosfere)

Slika 63.-67.- Izvori Gubera

63

Cjelokupan prostor prestavlja refugion-sklonište endemo reliktnih vrsta. Tokom istorijske prošlosti smijena ledenog i međuledenog doba, u doba glacijacije, uništila je bogatu floru Evrope i tako su ovi lokaliteti prestavljali naknadne centre raseljavanja živog svijeta. Neke vrste su opstale i zadržale samo na uskim područjima kanjona i predstavljaju relikte, žive fosile i endeme. Biodiverzitetska vrijednost ovog prostora bila je prepoznata u dalekoj prošlosti.

Rimljani su omeđili ovaj prostor (na naše veliko iznenađenje nakon analza monitoring podataka)

putnom komunikacijom-(kamena rimska kaldrma), duž koje su izgradili osam srednjovjekovnih kula gradova. Na krajnjem istoku od Municipijuma malvesijatuma u Skelanima do kule Kličevac na zapadu opštine u kotlini rijeke Jadar, kaldrma uvezuje srednjovjekovne gradove: Dzurđevac, Klotjevac, Šubin, Šarampov, Pribićevac, Gornji Srebrenik, Donji Srebrenik i Kličevac. Unutar rezervata nalazi se geološki spomenik prirode „ Velika voda u Klotijevcu“ Guber izvori ( zvanično jedina lijek voda na

prostoru Balkana), pećine Divovac i Divovaća, Kamena dzamija u Slapovićima i mnogo toga nepoznatog široj javnosti.

LBAP projekat ovaj prostor otima od zaborava i ponovo prezentira domačoj i svjetskoj javnosti.

Nakon usvajanja LBAP projekta od strane lokalnog parlamenta Skupštine Opštine Srebrenica i stavljanja datog lokaliteta pod zaštitu od lokalnog interesa, po principu automatizacije LBAP tim i organi jedinice lokalne samouprave nadležne za zažtitu biodiverziteta u lokalnoj zajednici, dužni su

da podnesu

PRIJEDLOG ZA POKRETANJE POSTUPKA ZA PROGLAŠENJE PODRUČJA U NACIONALNI PARK ministarstvu entiteta RS-e da se lokalitete zbog izražene geološke, ekosistemske, pejzažne, biodiverzitetske raznovrsnosti i specifičnosti, prezentira i predloži Narodnoj Skupštini RS–e za

stavljanje pod zaštitu, kao prostor od izuzetne vrijednosti republičkog i međunarodnog značaja, a naj uži dio uz tok rijeke Drine Nacionalnim parkom, kao strogi prirodni rezervat.

Slika 68.- Put prema Guber izvorima

64

Procjena diverziteta u BiH prema skupinama

Broj Skupina

1. 1100 vrsta alga

2. 500 vrsta mahovina

3. 70 vrsta papratnjača

4. 4100 vrsta sjemenača

5. Više od 100 vrsta riba

6. 20 vrsta vodozemaca

7. 35 vrsta gmizavaca

8. 320 vrsta ptica

9. 80 vrsta sisara

10. Oko 10 000 vrsta beskičmenjaka

11. Oko 1400 vrsta gljiva

12. Oko 300 vrsta lišajeva

13. više hiljada nedovoljno poznatih prokariota

Slika 69.- Kanjon rijeke Drine Pogled sa Građenja

65

Rezervat biosfere “ Drina” - Flora i fauna (rezime)

Bogatstvo i raznovrsnost biljnog i životinjskog svijeta sliva Drine i Srednjeg Podrinja, još jedan su od velikih i nedovoljno iskoriščenih potencijala BiH. Ovi predjeli, bez ikakvog preterivanja, spadaju u najljepše dijelove Balkana i odlikuju se prisustvom nekih endemskih i reliktnih vrsta biljaka i životinja. U njemu su do sada registrovane 53 vrste sisara, 153 vrste ptica i preko 1.000 biljnih vrsta, 37 šumske i 12 livadskih asocijacija. Kao kruna, ne samo Sušice i Bosne i Hercegovine, stoji Panciceva omorika, koju karakteriše tridesetak metara visoko, vitko i pravo stablo sa piramidalnom krošnjom i tankom korom crvenosmede boje. Ona je relikt flore Evrope, a ime je dobila po Josifu Pancicu, Uz Drinu i njenu

okolinu, mogu se pronaci i druge biljke koje predstavljaju endemite BiH i Balkana, kao što su: žalosni strupnik, halacija, paštricka obloglavka, bosanska divizma, derventski razlicak ili prijatna kandilka..

Drinu, baš kao i njene pritoke, odlikuje i bogatsvo ribljih vrsta. Zahvaljujuci cinjenici da Drina menja svoj karakter, prelazeci iz planinske u nizijsku reku, u njoj ima i salmonida i ciprinida, narocito u gornjem i srednjem toku.

Od 47 vrsta iz 14 porodica riba, koliko ih ima Drina, u endemicne spadaju; svetlica, i crnka. U slivu Drine živi i jedna endemicna vrsta paukolikih životinja, pseudoskorpija, Chithonius pancici, koja je takode dobila ime po Josifu Pancicu. Nastanjuje pećine Kanjona Crnog Potoka I Drine odlikuje je velika (tercijarna) starost.

U balkanske endemite spada i nekoliko vrsta stonoga, koje, također naseljavaju pecinske lokalitete u Podrinju, od kojih su cetiri tipa takode tercijarni relikti. Od 130 vrsta leptirova koji borave u kanjonu srednjeg toka Drine( Tara – Sušica) čak 40 vrsta je potpuno novo za nauku i boravi samo u ovom kanjonu.

Kako BiH nema Crvenu Knjigu – crveni popisi ugroženih vrsta, podatke koje smo iznijeli i vrste koje nabrajamo su na listi ugroženih iz preko 60% strogo zaštičenih vrsta . Crvena knjiga Evrope. Međunarodna obaveza RS i BiH je da se ovaj prostor zaštiti iznešeni podaci u LBAP-u nisu konačni ali su dovoljni da bi bili alarmantni. Sa jedne strane LBAP služi kao pokazatelj neizmjernog bogatstva živog svijeta, a sa druge kao opomena da se ti prostori nikako ne smiju ugroziti.

66

ŽIVOTINJSKE I BILJNE VRSTE EKOREGIONA SREBRENICE

OD ZNAČAJA ZA ZAJEDNICU ČIJE OČUVANJE ZAHTIJEVA

ODREĐIVANJE POSEBNE OBLASTI ZA OČUVANJE

MAMALIA- SISARI

1. Sciurus vulgaris – Vjeverica

2. Marmota marmota - Alpski mrmot

3. Spermophilus citellus – Tekunica

4. Dryomys nitedula - Šumski puh

5. Muscardinus avellanarius - Puh lešnjikar 6. Glis glis - Obični puh

7. Arvicola terrestris - Vodena voluharica

8. Clethrionomys glareolus - Riđa voluharica

9. Microtus agrestis -Livadska voluharica

10. Microtus arvalis -Poljska voluharica

11. Microtus multiplex -Velika voluharica

12. Cricetus cricetus - Hrčak

13. Apodemus agrarius- Prugasti miš 14. Apodemus flavicollis -Žutogrli miš 15. Apodemus sylvaticus- Šumski miš 16. Apodemus uralensis - Poljski miš 17. Mus muskulus- Domaci miš 18. Rattus norvegicus- Sivi pacov

19. Rattus rattus - Crni pacov

20. Castor fiber – Dabar

21. Lepus europaeus –Zec

22. Erinaceus concolor -Belogrudi jež 23. Crocidura leucodon -Poljska rovčica 24. Crocidura suaveolens -Vrtna rovčica

25. Neomys fodiens - Vodena rovčica

26. Sorex alpinus -Planinska rovčica 27. Sorex araneus - Šumska rovčica

28. Talpa caeca - Slijepa krtica

29. Talpa europaea - Evropska krtica

30. Talpa stankovici - Balkanska krtica

31. Myotis bechsteini -Dugouhi večernjak 32. Myotis capaccinii -Dugoprsti večernjak 33. Myotis emarginatus - Šiljouhi večernjak 34. Myotis myotis - Veliki mišouhi večernjak 35. Myoti mystacinus - Mali brkati večernjak 36. Barbastella barbastellus - Širokouhi ljiljak

37. Pipistrellus pipistrellus - Patuljasti slepi mišić 38. Felis silvestris - divlja mačka

39. Vulpes vulpes – Lisica

40. Canis lupus - Vuk

41. Ursus arctos –Medved

42. Mustela nivalis -Lasica

67

43. Mustela putorius - Mrki tvor

44. Mustela lutreola - Evropska vidrica

45. Vormela peregusna -Šareni tvor 46. Martes foina -Kuna belica

47. Martes martes -Kuna zlatica

48. Lutra lutra –Vidra

49. Meles meles – Jazavac

50. Sus scrofa - Divlja svinja

51. Cervus elaphus – Jelen

52. Family: Bovidae (stoka, antilope, koze i ovce)

53. Rupicapra rupicapra– Divokoza

Slika 83.- Crni Potok pogled sa Trnovca

68

GMIZAVCI

1. Emis orbicularis – Barska kornjača

2. Testudo hermani – Šumska kornjača

3. Anguis fragilis – Slijepić 4. Algiroides nigropunctatus - Mediteranski gušter 5. Darevskia praticola - Šumski gušter 6. Lacerta trilineata – Veliki zelembač 7. Lacerta agilis – Livadski gušter 8. Lacerta viridis - Zelembač 9. Podarcis muralis – Zidni gušter 10. Coronella austriaca - Smukulja

11. Elapha longissima - Bjelica

12. Natrix natrix – Bjelouška

13. Natrik tessallata – Ribarica

14. Zamenis longissimus – Smuk

15. Vipera ammodites – Poskok

16. Vipera berus – šarka

17. Vipera ursinii – Šargan

18. Vipera berus bosniensis – Bosanski šargan

Slika 84.- Klotjevac

69

VODOZEMCI

1. Salamandra salamandra - Šareni daždevnjak

2. Salamandra atra – Crni daždevnjak

3. Lissotriton vulgaris – Mali mrmoljak

4. Triturus cristatus – Veliki mrmoljak

5. Bombina bombina – Crvenotrbni mukač 6. Bombina variageta – Žutotrbi mukać

7. Pelobates fuscus – Obična češnjarka

8. Pelobates syriacus – Balkanska češnjarka

9. Bufo Bufo – Velika krastača

10. Bufo viridis – Zelena krastača

11. Hila arborea – Gatalinaka

12. Rana esculenta – Zelena žaba

13. Rana dalmatina – Šumska žaba

Slika 85.- Hum

70

RIBE

1. Salmo trutta M. Fario - Potočna pastrmka

2. Hucho hucho L. – Mladica 3. Salmo gardner irideus - Kalifornijska pastrmka 4. Thymallus thumallus – Lipljen 5. Chondrostoma nasus L. - Škobalj 6. Leuciscus cephalus L. – Klen 7. Barbus barbus L. – Mrena 8. Rutilus pigus rirgo .- Plotica

9. Abramis bramal- Deverika 10. Cyprinm carpiol - Šaran 11. Tinca tincal L.- Linjak 12. Gobio gobio L.- Krkuša 13. Barbm meridionalis petnyi Heck- Potočna mrena-salača 14. Alburnus alburnus L.- Uklija (zeka) 15. Alburnus bipunctatus - Dvopruga uklija-pliska

16. Carassius duratus gibelio Bloch- Srebrni karaš-babušk-a 17. Aspius aspius L.- Bucov 18. Lesiscus idus L. - Jez 19. Rutilus rutilus- Bodorka 20. Scardinius erithropbhalmus- Crvenperka 21. Perca fluvitalis L.- Grgeč 22. Gymnocephalus cernua L.- Balavac 23. Stizostedion Lucioperca L. - Smuđ 24. Stizostedion volgeusis L.- Smuđ kamenjar 25. Silurus glanis- Som 26. Misgurnus fossilis - Čikov

27. Cobitis taenia L.- Vijuni

Slika 86.- Jezero Peručac kod Sjedaća

71

BEZKIČMENJACI

1. Astacus astacus – Riječni rak

2. Austropotamobius torrentium – Potočni rak 3. Austropotamobius pallipes- Crni rak 4. Armadillidium-Mokrica 5. Agathidium pulchellum-Veslar 6. Bolbelasmus unicornis- Kotrljan 7. Buprestis splendens- Zlatna buba

8. Boros schneideri – Crni potkornjak 9. Scarabaeus sacer- Balegar 10. Boros schneideri- Potkornjak 11. Buprestis splendens- Potkornjak zlatni 12. Carabus hampei- Strižibuba crna

13. Carabus menetriesi pacholei- Srižibuba zlatna 14. Carabus olympiae- Srižibuba zlatnozelena

15. Cerambyx cerdo-Hrastova strižibuba 16. Rosalia alpine-Velika strižibuba 17. Dytiscus latissimus- Gnjurac 18. Graphoderus bilineatus- Veslar 19. Leptodirus hochenwarti- Crvena buba 20. Lucanus cervus- Jelenak

21. Macroplea pubipennis- Smeđa strižibuba 22. Morimus funereus-Strižibuba sa 4 crne taške 23. Pilemia tigrina-Tigrasti potkornjak 24. Bruchus pisorum- Grahov žižak 25. Rhysodes sulcatus- Brazdar 26. Rosalia alpine- Alpski kozlićek

27. Xyletinus tremulicola-Gundelj

28. Od 130 vrsta leptira koji borave u kanjonu srednjeg toka Drine( Tara – Sušica) čak 40 vrsta je potpuno novo za nauku i boravi samo u ovom kanjonu.

29. Baetica ustulata- Popac 30. Ophiogomphus Cecilia-Vilinski konjic 31. Brachytrupes megacephalus-Zrikavac

32. Cordulegaster heros- Vilinski konjic 33. Isophya costata- Zeleni skakavac 34. Isophya stysi-Zelena stjenica 35. Myrmecophilus Sp. 36. Odontopodisma rubripes-Mali skakavac 37. Paracaloptenus caloptenoides- Smeđi skakavac

38. Pholidoptera transsylvanica-Skakavac 39. Stenobothrus –Siparski skakavac 40. Anthrenochernes stellae- Škorpijon

MEKUŠCI

1. Helix pomatia – Vinogradarski puž 2. Ima ih u velikom broju i nedovoljno su ispitani

Slika 87.- Rijeka

72

JESTIVO I LJEKOVITO SAMONIKLO BILJE KOJE RASTE NA PROSTORU

OPŠTINE SREBRENICA 1. Dryopteris filix-mas – Obična paprat, muška paprat, divlja paparat 2. Athyrium filix –femina – Bujadik, ženska navala, sitna navala 3. Matteuccija strihiopteris- Bujadika 4. Pteridium aquilinum- Velika paprat, orlova paparat, gorska paprat 5. Polypodium vulgare – Slatka paprat 6. Adiantim sp – Vilina paprat 7. Equisetum arvense – Konjski rep,preslica ,rastavić 8. Equisetum telmateja – Velika preslica, rastavić 9. Abies alba – Jelka 10. Picea abies- Smrča 11. Picea omorica- Pančićeva omorika

12. Juniperus communis – Smreka, kleka 13. Taxus baccata – Tisa,evropska tisa ( jestiv samo arilus, vanjski dio crvenih boba inaće je sva

biljka otrovna, sjeme, drvo, kora, list) 14. Sagittaria sagittifolia – Vodena strijela

15. Alisma plantago-aquatica – Vodena bokvica 16. Botomus ubmellatus – Divlji zumbul, srčak, vodeni zumbul 17. Potamogeton natans – Vodeni kupus 18. Alium ursinum- Medvjeđi luk, šumski luk, crijemoš 19. Alium victorialis – Divlji luk, zmijski luk 20. Allium suavelones – Mirišljavi luk, purpurni luk, livadski luk

21. Allium rotundrum – Lukovać 22. Allium angulosum – Bridasti luk 23. Allium shoenoprasum- Drobnjak, ptičiji luk 24. Allium sibiricum- Planinski vlasac, planinski drobnjak

25. Allium flavum – Žuti vlasac 26. Poligonatum odoratum – Salamunov pečat, pokosnica 27. Muscari comosum – Šuperasta presličica, vilin luk

28. Ornithogalum umbelatum – Ptičije mlijeko 29. Streptopus amplexifolius - Čepnjak, oštrelj 30. Lilium martagon – Divlji ljiljan, bukov krin, šumski ljiljan

Slika 88.

73

31. Erythronium dens-canis – Košutac, pasji zub, 32. Asparagus off. – Ljekovita šparoga, vilina metla 33. Ruscus aculeatus – Kostrika , veprina 34. Tamus communis – Bljušt 35. Leucojum aestivum – Drijemovac, sunovrat, bijela ljubicaa 36. Leucojum vernum – Proljetni drijemova 37. Crocus biforus – Modri kačun, šavran modri 38. Orchis morio – Divlji krompir, pasja muda, ljubičasti kačun

39. Orchis militaris – Veliki kačun 40. Orchis mackulata – pjegavi kačun 41. Platanthera bifolia – Turski perčin, lisičija muda, dvolist 42. Platanthera chlorantha – Vimenjak 43. Gimnadenia conopea – Vranjak, svračiji luk 44. Anacapmptis piramidalis – Plaštak, vratiželja

45. Arum maculatum –Kozlac ( Kozlac je otrovna biljka otrovna supstanca aroin se razara termičkom obradom, mesnati podanak se kuha…)

46. Acorus calamus – Iđirot. Mirisavi šaš, vodeni božur 47. Lemna minor – Mala sočivica, vodena leća 48. Tipha latifolia – Rogoz, rogozina,šefar trsje. 49. Phragmites communis – Vodena trska,trstika, siričica 50. Secale Silvestre – Divlja raž, šumska raž

51. Hordeum murinum – Divlji ječam, ječmen 52. Setaria glauca – Muharika, Sinje proso 53. Setaria viridis – Zelena muharika 54. Cyperus rotundrus – Gomoljasti šilj, okrugli šilj 55. Shoenoplectus lacustris – Jezerska šašina, šašina 56. Corylus avellana – Lijeska 57. Betula pendula – Breza, obična breza

58. Betula pubescens – Maljava breza 59. Betula lutea – Žuta breza 60. Fagus silvatica – Bukva

Slika 89.

74

61. Castanea sativa - Pitomi kesten, gorski kesten

62. Quercus robur – Hrast lužnjak, dub, 63. Quercus petrae - Hrast kitnjak 64. Quercus farentto – Hrast sladun 65. Quercus Pubescens – Hrast medunac 66. Juglans regia – Orah 67. Humulus lupulus – Hmelj 68. Urtica dioica – Kopriva. Žara, obična kopriva

69. Urtiva urens – Mala kopriva 70. Lamium maculatim – Mrtva kopriva 71. Rumex acetosa – Velika kiselica, kiseljača, kiselo zelje 72. Rumex acetosella – Mala kiselica 73. Rumex scutatus – Rimska kiselica, vlaška kiselica, vrtna kiselica, 74. Rumex nivalis – Sniježna kiselica

75. Rumex alpines – Planinska kiselica 76. Rumex crispus – Štavolj, kovrčava kiselica 77. Rumex pulcher – Livadno zelje 78. Rumex sanguine - Krvava kiselica 79. Rumex hidrolaphatum – Konjska kiselica 80. Rumex patientia – Pitomo zelje, engleski špinat 81. Rumex aquaticus – Vodeni štavolj 82. Oxiria digina – Ruđevica 83. Polygonum persicaria – Veliki dvornik, lisac, ljutača 84. Polygonum lpathifolium – Uzlati dvornik 85. Polygonum hidropiper – Vodeni papar, vodena paprika, lisac 86. Polygonum aviculare – Ptičiji dvornik 87. Polygonum bistorta - Srčenjak 88. Polygonum alpinum – Planinski srčenjak

89. Polygonum cuspidatum – Japanski dvornik 90. Mercuralis annua – Resulja, štir, prosinac,bažanka

Slika 90.

75

91. Mercurialis perennis – Lažna rosulja

92. Chenopodium album – Loboda, bijela loboda, 93. Chenopodium bonus –henricus – Brašnjak 94. Chenopodium polyspermum – Vrtna loboda, baštenska loboda 95. Chenopodium murale – Zidna loboda 96. Chenopodium urbicum – Gradska loboda 97. Chenopodium rubrum – Crvena loboda 98. Chenopodium ambrosioides – Mirišljava loboda, meksički čaj 99. Artiplex hortensis - Pepeljuga, vrtna pepeljuga 100. Artipex hastata - Kopljasta pepeljuga 101. Amarantus retroflexsus – Štir, hrapavi štir 102. Stellaria media – Ptičija trava, mišjakinja,miševina, mišje uho 103. Stellaria nemorum – Šumska mišjakinja 104. Myosoton aquaticum – Mokrica, vučije crijevo, kurijačka crijeva

105. Silene vulgaris – Pušina, pucavac, škripavac 106. Berberis vulgaris – Divlji šimšir, žutikovina, šimširika 107. Caltha palustris – Kaljužnica, žabljak, đurđevsko cvijeće 108. Ficaria verna – Ledinjak, zlatica, proljetna zlatica 109. Clematis vitalba – Povitina pavit, bijela loza 110. Nuphar luteum – Lokvanj,lopoč, blatnik 111. Papaver rhoeas – Mak turčinjak, poljski mak, bula

112. Syisimbrium off. – Divlja slačica, divlja gorušica 113. Rorippa silvestris – Grbak, šumski grbak, žutenica 114. Nasturitum off. – Dragušac, potočarka, krstovnik 115. Armoracia laphatifolia – Hren, ljuti hren, torman 116. Cardamine amara – Gorka režuha 117. Crdamine pratensis – Livadna režuha, divlji hren, livadna ovčica 118. Cardamine trifolia – Trozupka, trolisna režuha

119. Cardamine impatiensis – Šumski hren, nestrpljiva režuha 120. Aliaria off – Češnjeva trava, lučac

Slika 91.

76

121. Lunaria rediviva–Trajna mjesečnica,velika ljubičica, srebrenka, strahinjčica

122. Lunaria anua - Mjesečno zelje, srebrenka, pasuljište 123. Bunias erucago – Repušac, bunijad 124. Hesperis matronalis – Večernica, nočna ljubica,gospin cvijet 125. Dipolotaxis tenuiffolia - Dvoredac, divlji kupus, nadimača 126. Brassica capestris – Repica, vrzina repa, bijela repa 127. Brassica nigra – Gorušica, divlja gorušica 128. Sinapis alba – Bijela gorušica, bijela slačica

129. Sinapis arvensis – Poljska gorušica 130. Raphanus raphanistrim – Poljska repica rodakva 131. Capsella bursa-pastoris – Rusomača, pastirska torbica, hoću-neću 132. Calepina irregularis – Gorušika, lanak 133. Thlaspi arvense – Mošnjak, kravlja trava sitnuša 134. Lepidium sativum – Grbica vrtna, grbica, kreša

135. Lepidium campestre – Poljska grbica, biberika 136. Lepidium gramnifolium –Travnata grbica 137. Lepidium ruderale – Trava od groznice ( ne jestiva je, koristi se za liječenje groznice,

malarije i mokračnog mjhehura, upotrebljava se za tjeranje gamadi) 138. Cardaria draba(Lepidium draba)- Srčanica, turska grbica 139. Dentaria bulbifera - Bradavičnjak, bradavičava režuha 140. Coringia arijentalis – Guščaraica, skupljen, sinjac

141. Viola odorata –Ljubica mirisna, ljubičica 142. Viola arvenssis – Poljska ljubica 143. Malva silvestris – Veliki sljez, šumski sljez, crni šljez 144. Malva neglecta – Sitni šljez 145. Malva alcea –Velika sljezovača, oštrolisni šljez 146. Lavatera thuringiaca – Stola, bjeloružičasti sljez 147. Tilia cordata – Bijela lipa, sitnolisna lipa, kasna lipa

148. Tilia plathiphyllos – Krupnolisna lipa, crna lipa 149. Oxalis acetosella – Zečija kiselica, kisela djetelina, 150. Oxsalis corniculata – Kozji papak

Slika 92.

77

151. Oxalis stricta – žuta zečija kiselica

152. Erodium cicutarium – Čapljan, mačak, živa trava 153. Impatien noli-tangere – Kurjača, netik, prskavac 154. Tropaeolum majus – Dragoljub,dragomilje,kapicinka 155. Ruta graveolens – Rutvica,ruta, sedef, petoprstica 156. Acer pseudoplatanus – Gorski javor, bijeli javor 157. Acer campestr – Klen,makljen, poljski javor 158. Vitis silvestris-vinifera – Šumska loza,podivljala vinova loza

159. Sedum album – Žednjak, bijela tustika 160. Sedum rupestre – Zebrica,kamenjarski žednjak 161. Sedum acre – Ljuti žednjak 162. Sedum maximum – Veliki žednjak, borovnjak,bobovnik 163. Sempervivum tectorum – Čuvarkuća, zečiji kupu,pazikuća, rebrac 164. Ribes alpinum – Alpski ribiz,alpsku grozdić

165. Ribes rubrum – Crvena ribizla, medvjeđe grožđe,boričak 166. Ribes nigrum – Crna ribizla, svib, grozdić 167. Ribes uva-crispa – Ogrozd,kosmača, trnata ribizla ( nezrele bobe mogu izazvati ozbiljna

trovanja, od zrelih boba prave đemovi I vočnih sokova) 168. Chrisoplenium alternifolium – Žutina, obična žutina, pomama, 169. Sorbus aucuparia – Jarebica, smrdikovina, gorska smrdljika 170. Sorbus aria – Mukinja,Mukinja, mukovnica

171. Sorbus chamaespilus – Mukinjica, patuljasta jarebica 172. Sorbus domestica – Oskoruša, oskorušnjak 173. Sorbus terminalis – Brekinja, brekulja,break 174. Sorbus latifolia – Širokolisna oskoruša, širokolisna mukinja 175. Crategus oxyacantha – Crveni glog, glogovac, bijeli trn 176. Crategus monogyna – Bijeli glog, jednokoštčavi glog 177. Cotoneaster intergerima – Dunjarica, petrovčica,rumena dunjarica

178. Cotoneaster tomentosa – Pustenasta dunjarica, skrletna dunjarica 179. Amelanchier ovalis – Kozja jabučica, marela, rušvica 180. Malus silvestris – Divlja jabuka, šumska jabuka

Slika 93.

78

181. Pirus piraster – Divlja kruška, kruška divljaka

182. Prunus mahleb – Rašljeka, magriva. Lularka 183. Prunus avium – Divlja trešnja, crna trešnja, sitnica 184. Prunus spinosa – Trnina, trnavka, divlja šljiva 185. Rosa cananina – Divlja ruža, šipak, divlji šipak, 186. Rosa dska ruža 187. Runus fruticosus – Kupina, crna kupina 188. Rubus caesius – Ostruga, plava kupina

189. Rubus zvorniciensis – Širokolisna ostruga, (endem Srebreničke regije) 190. Rubus idaeus – Malina,maljuga,umanj, sunica 191. Fragaria veska – Šumska jagoda, mamica, pozemljuša 192. Fragaria elatior – Kitnjasta jagoda, kitica, 193. Duchesnea indica – Indijska jagoda, jagodnjača 194. Potentilla anserine – Steža, petoprsta, bezanka, gusja trava,gusjak

195. Geum urbanum – Zečija stopa, blaženak, mitrovica, klinčić 196. Geum rivale – Potočni blaženak, riječni blaženak, grebić 197. Agrimonia eupatoria – Petrovac, turica zmijina trava, kostolom 198. Sanguisorba off. – Krvara, krvokapka, jarčija trava, svitlica 199. Sanguisorba minor – Dinica, zmijska trava,lubeničarka, 200. Achemila vulgris – Gospin plašt, virak, vrkuta, rosnik 201. Filipendula hexsapetalla – Končara, svinjurak, želudovo zelje

202. Filipendula ulmaria – Suručica, medunika, brijestolisna končara 203. Aruncus vulgaris – Suručka, kozja brada, krijes, šumska suručka 204. Trifolium pratese – Crvena djetelinaljača, kravljača 205. Trifolium repens – Bijela djetelina 206. Trifolium hybridum – Barska djetelina 207. Medicago sativa – Lucerka, metljika,velika djetelina 208. Medicago lupulina – Gunjica. Crna vija

209. Lotus corniculatus – Svinđuša, zvjezdan 210. Melilotus off. – Kokotac, konjska djetelina, pšeničica

Slika 94.

79

211. Nelilotus albus – Bijeli koktac, bijeli nokatac, šdraljevina

212. Vicia sativa – Grahorica, grašica 213. Vicia craca – Ptičija grahorica, ljubičasta grahorica 214. Lathirus tuberosus – Graholika, orašak, putnica, vereza 215. Lathirus prathensis – Livadna graholika 216. Lathirus silvestris – Šumska graholika 217. Lathirus sativus – Jari grah 218. Galega off. – Orlovac, ždraljika, orlovi nokti 219. Glycyrrhiza glabra – Sladić, slatki korijen, šečerni korijen ( najnovija istraživanja pokazuju da

glicirizin iz sladića zaustavlja razmnožavanje virusa AIDSA) 220. Ononis spinosa – Zečiji trn, gladiševina,vučitrn 221. Ononis repens – Puzeći livadski zečiji trn 222. Robinia pseudoacacia – Bagrem , bijeli bagrem, kraljevo drvo 223. Lytchirum salicaria – Vrbica, močvarna vrbica

224. Chamaenerion(Epilobium ) angustifolium – Vrbolika,nočurak, svilovina 225. Cornus mas – Drijen, drenovina, drenjina 226. Cornus sanguine – Svibovina, crni drijen, svib 227. Foeniculum vulgare ć Komorač, slatki kopar, morač 228. Karum carvi – Kim, kumijak, kimelj 229. Pimpinella major - Velika bedrenika, biberuša 230. Pimpinella saxsifraga – Mala bedrenika, komoračica

231. Daucus carota – Divlja mrkva, divlja šargarepa 232. Aegopidium podagraria – Sedmolist, kozja noga 233. Angelica archangelika – Anđelika, trubaljka 234. Angelica silvestris – šumska anđelika 235. Apium graveolens – Celer, selen 236. Levisticum off. – Ljupčac, miloduh, selen 237. Ligusticum mutelina –Koprenjak,majčinsko zelje

238. Pastinaca sativa – Pastrnjak, jelinski korijen, mrkvica 239. Meum athamanticum – Štrbac, planinski štrbac, divlji komorač 240. Heracleum sphondylium – Medvjeđi dlan, mečja šapa,blatarica

Slika 95.-

80

241. Anthriscus silvestris – Šumska krasuljic, velika krasuljica

242. Anthriscuc cerefolium – Vrtna krasuljica, kračuljac 243. Coriandrum sativum – Korijandar, živica, korijandula 244. Scandix pectin-veneris – Češljika, igljenjača, češalj 245. Falcaria vulgaris – Srpica, srpuša 246. Eringium campestre – Kotrljan, poljski kotrljan, sikavica 247. Pirola minor – Kruščica, mala kruščica, vrišt 248. Arctostaphilos uva-ursi – Medvjetka, medvjeđe grožđe, medvjeđe uho

249. Vaccinium vitis-idea – Brusnica,crvena borovnica,brušnjača 250. Vac cinium mirtillus – Borovnica, crna jagoda, borovnjača 251. Primula vulgaris – Jagorčevina, jagorčika, ključarica 252. Primula veris – Rani jaglac,proljetni jaglac 253. Primula elatior – Alpski jaglac ( pod posebnom zaštitom u Evropi, zbog opasnosti od

istrebljenja, pojavljuje se kod nas po planinskim čairima, Ljeljen Do i Igršnik) 254. Convolvulvus arvensis – Slak, poljski slak, ladolež 255. Pulmonaria off. – Plučnjak, medunica, dzigeričnjak 256. Simphitum off. – Gavez, veliki gavez, crni gavez, volovski jezik 257. Simphitum tuberosum – Bijeli gavez, šzmski gavez 258. Borago off. – Poreč, krastavica, borač, boražina 259. Echium vulgare – Lisičina, lisičji rep, vučji rep 260. Anchusa off. – Volujak, runjava trava, pačije gnijezdo,rumenilo

261. Phisalis alkekengi – Mjehurica,pogančeva trava,pljuskavac,gospina jagodi 262. Solanum nigrum – Pomočnica, paskvica,pasje zelje 263. Veronica beccabunga – Čestoslavica, potočnik, razgon 264. Veronika off. – Ljekovita čestoslavica, sitna čestoslavica 265. Glechoma hederacea - Dobričica, vrištan trava, mjesečnjak 266. Salvia off. – Šalfija, Slavulja 267. Salvia pratensis – Livadska kadulja, divlja kadulja, kuš livadni 268. Salvia verticillata – Pršljenasta kadulja, trbušac, starac 269. Salvia sclarea – Muškatna kadulja, ivanjsko cviječe, ivanjčica 270. Mentha aquatica – Vodena nana, konjska metvica

Slika 96.

81

271. Mentha piperita –Paprena nana

272. Menta longifolia – Dugolisna nana 273. Menta arvensis – Poljska nana 274. Chalaminta off.- Marulja, divlji bosiljak, gorka metviva 275. Nepta cataraia – Mačja metvica, gorka metvica, potplotuša 276. Marrubium vulgare – Tetrljan, očajnica, marulja, macina trava (biljka sadrži neke supstance

koje reguliraju rad srca) 277. Oruganum vulgare – Mravinac, mekuljica, divlji mažuran, vranilovka

278. Satureja hortensis – Čubar, vrisak, vrijesak 279. Thymus Serphyllum –Majčina dušica,divlji bosiljak, bukovica 280. Melissa off. – Matičnjak, pčeljina trava, melisa, rojevac 281. Stachys palustris – Močvarni čistac, vodena bukvica, barski čistac 282. Lamium maculatum – Pjegava mrtva kopriva,maljava mrtva kopriva 283. Betonica off – Čistac, Planinski čistac, Betonica

284. Lamium purpureum – Crvena mrtva kopriva 285. Lamium album – Bijela mrtva kopriva 286. Prunella vulgaris – Križalina, crnjuša, grkljanka 287. Ajuga reptan – Iva, puzava iva, puzava ivica 288. Plantago major – Veliki trputac, bokvica,široka bokvica, 289. Plantago lanceolata – Uskolisni trputac, kopljasta bokvica, ovčiji jezik 290. Plantago media – Srednji trputac, planinski ptroutac,tepavac

291. Fraxinus excelsior – Jasen, gorski jasen, veliki jasen 292. Fraxinus ornus – Mali jasen, Crni jasen 293. Galium verum – Ivanjsko cviječe, bročika, ivaniva trava, sirištica 294. Galium cruciatum – Dragocvijet,ivanjsko cviječe 295. Galium aparina – Lijepljiva bročika, divlji broč, krpiguz,hvatavac 296. Asperula odorata – Lazarkinja mirisna, lazina trava, divlji broč, valjuga 297. Sambucus nigra – Bazga, crna bazga, zova, crna zova

298. Sambucus ebulus – Abdovina 299. Sambucus racemosa – Crvena zova, planinska zova,divlja zova 300. Viburnum opulus –Šibikovina,kalian, crvena hudika

Slika 97.

82

301. Viburnum lantana – Hudika, can šibikovina,šibika 302. Campanula trachelium – Grozdasti zvončić, koprivasti zvončić 303. Campanula glomeriata – Zbijeni zvončić,gronjasta zvončika 304. Campanula rapunculus – Repušica, zvonce, repast zvončić,sunčac 305. Campanula rapunculoides – Poljski zvončić, veliki zvončić 306. Campanula persicifolia – Breskvolisni zvončić, dobrodeva 307. Phyteuma spicatum – Zečica, kosica , repušac, ljubljenica 308. Phyteuma ovatum – Jajasta zečica

309. Achillea millefolium – Hajdučka trava, hajdučica,kunica 310. Arthemisia abshintium – Pelin, pravi pelin, gorki pelin, vermut, gorčika 311. Artemisia vulgaris – Divlji pelin, crni pelin, komonika 312. Bellis perenis – Tratičnica, krasuljak,katarinčica, bela rada 313. Leucanthemum vulgare – Volovsko oko, volujsko oko, drobnica 314. Tanacetum vulgare –Vratić, povratić, povrata

315. Galinsoga parviflora – Konica,obična Konica, sitnocvjeta Konica 316. Matricaria chamomilla – Kamilica, maternjak, titrica, ljekovita kamilica 317. Galnisoga ciliate – Trepavičasta Konica 318. Inula helenium – Oman, tuščak, veliki ili bijeli oman 319. Calendula arvensis – poljski neven , čutelj poljski ognjac 320. Calendula off- Pravi neven 321. Tussilago farafara – Podbjel, konjsko kopito, lopuh,repušina,repuh

322. Petasites hibridus – Običan lopuh, repuh 323. Petasites albus – Bijeli lopuh 324. Arctium lappa – Čićak, repuh, repušina, lopuh 325. Arctium minus –Mali čićak 326. Arctium nemorosum - Šumski čičak 327. Arctium tomentosum – Maljavi čićak 328. Cirsium oleraceum - Osjak, vodenika

329. Cirsium lanceolatum – Kopljasti osjak, kopljasti ostak 330. Cirsium arvense – Livadski osjak

Slika 98.

83

331. Cirsium palustre – Močvarni osjak

332. Carduus acanthoides – Stričak, veliki badelj, razgranati stričak, pasji stric 333. Onopordon achantium – Kravačac, magareči trn, čkalj, magarečiji čkalj 334. Echinops ritro – Plava sikavica, modra sikavica, bijeli čkalj 335. Carlina acaulis – Kravljak,vilino sito, pupavac 336. Centaurea scabiosa – Veliki različak, kozja brada, gomoljika, zečina 337. Centaurea Montana – Brdski različak 338. Cichorium intybus – Cikoria, konjogriz,vodopija, plava vodopija

339. Taraxacum off. – Maslačak, radič, pogačica, kravlja gubica 340. Leonthodon hispidus – Hrapavi lavlji zub, surjam, goločej 341. Picris hieracoides – Jagušac, grkuša, skrka 342. Hypochoeris radicata – Jastrebljak, mala žutenica, radič, kostriječ 343. Hioseris scabra – Sisava trava, svinjsko zelje, 344. Hipochoeris maculate – Goli jastrebljak, goli radič, livadski mali radič 345. Tragopogon pratensis – Kozja brada, kozobrad, bijeli korijen 346. Tragopogon porrifolius – Lukolsna kozja brada 347. Sonchus oleracheus – Kostriš, mliječac, zečija salata 348. Lapsana kommunis – Ognjičina,vlaška salata,sisavac 349. Mycelis muralis – Salatika, Šumska salatika, hajdučica 350. Cicerbita alpine – Mliječ, planinska ločika,ločika 351. Lactuca perenis – Divlja salata, ločika, 352. Scorsonera hispanika – Crni korijen, španjolski zmijak, zmijina trava

Slika 99.

84

Slika 100.

Slika 101.

85

Slika 102.

Slika 103.

86

KONZUMNE GLJIVE KOJE PRIDOLAZE NA PROSTORU OPŠTINE

SREBRENICA

1. Helvella lacunose – Hrčak jamastonogi 2. Morchella conica – Smrčak praviloredni 3. Morchella esculenta – Smrčak nepravinoredni 4. Mitropchera hybrid – Mitra šubarasta ( Sirova je otrovna nakon kuhanja vodu prosuti) 5. Tuber magnatum – Tartuf bijeli 6. Calvatia caealata – Čelavica trbušasta 7. Licoperdon perlatum – Puhara zrnata

8. Russula virescens – Krasnica raspucana 9. Russula melliolens – Krasnica medomirisna 10. Lactarius deliciosus – Mliječnica ukusna, rujnica

11. Lactarius deterrimus – Mliječnica smrekina 12. Lactarius sanguifuus – Mliječnica krvotočna 13. Lactarius volemus – Mliječnica pastirska 14. Lactarius pergamenus – Mliječnica pergamentna ( Dosta konzumirana gljiva na prostoru

Srebreničke regije, nije bilo nikada slučajeva trovanja!? U literature opisana kao ne jestiva gljiva!?)

15. Boletus edulis – Vrganj pravi 16. Boletus aerus – Vrganj crni 17. Boletus aestivalis – Vrganj ljetni 18. Boletus fechtneri – Vrganj fechtnerov

19. Boletus regius – Vrganj kraljevski 20. Boletus speciosus – Vrganj krasni 21. Boletus erythropus – Vrganj točkastonogi 22. Leccinum aurantiacum – Hrapavac topolin

23. Leccinum griseum – Hrapavac grabov 24. Suilus granulates – Sluzavac zrnatonogi 25. Suillus luteus – Sluzavac prstenast

26. Xerocomus subtomentosus – Baršunovac pustenasti 27. Xerocomus spadieceus – Barčunovac smeđi 28. Xerocomus rubellus – Baršunovac crveni 29. Hygrophorus penarius – Puževica tvrda 30. Hygrophorus rissula – Puževica crvenomrljasta

Slika 104;105.

87

31. Hygrophorus discoideus – Puževica tjemenosmeđa

32. Camarophillus pratensis – Vlažnica livadna 33. Hygroporus leucophaeus – Puževica bjelosmeđa 34. Camarophillus niveus – Vlažnica sniježna 35. Laccaria laccata – Lakovka crvena 36. Clitocybe geotropa – Grlašica martinova 37. Clitocybe glibba – Grlašica grličasta 38. Lepista nuda – Jesenjača modrikasta

39. Tricholoma terreum – Vitezovka siva 40. Tricholoma orrirubens – Vitezovka ružičastolisna 41. Tricholoma columbetta – Vitezovka svilenasta 42. Liophyllum fumosum – Sivuljača dimobojna 43. Calocybe gambosa – Đurđevača svibanjska 44. Pseudoclitocyne cyathiformis – Pupkovača peharasta

45. Collybia confluens – Plosnatica grmolika 46. Marasmius oreades – Pritajnica livadna 47. Flammulina velutipes – Plamenjača zimska 48. Amanita caesrea – Pupavka carska, Blagva 49. Amanita rubescens – Pupavka crvenkasta (sirova je otrovna) 50. Amanita vaginata – Preslica žuta 51. Amanita fulva – Preslica blijedorubna

52. Agaricus arvensis –Pečurka poljska 53. Agaricus campestris – Pečurka livadna, rudnjača 54. Agaricus makrosporus – Pečurka velikospora 55. Macrolepiota prominens – Sunčanica bjelonožna 56. Catharellus cibarius – Lisičica žuta, lisičarka 57. Catharellus cibarius – Lisičica dvobojna 58. Catharellus cinereus – Lisičica pepeljasta

59. Catharellus neglectus – Lisičica bijela 60. Hydnum repandum – Ježevica žuta 61. Pleurotus ostreatus –

Bukovača

Slika 106;107.-

88

LITERATURA

1. G. BECK:Flora Bosne, Hercegovine i Novopazarskog Sandžaka, 1-2, Sarajevo-Beograd ’93 27.

2. R. DOMAC:Mala flora Hrvatske i susjednih područja. Školska knjiga, Zagreb 1973.

3. Lj. GRLIĆ:Naše samoniklo jestivo bilje. Poljoprivredni nakladni zavod, Zagreb 1956.

4. Lj. GRLIĆ:Samoniklo jestivo bilje. Prosvjeta, Zagreb 1980.

5. Lj. GRLIĆ:99 jestivih i otrovnih boba. Prosvjeta, Zagreb 1984.

6. Lj. GRLIĆ: Enciklopedija samoniklog jestivog bilja. August Cesarec, Zagreb 1990.

7. R. LAKUŠIĆ:Planinske biljke. Svijetlost, Sarajevo 1982.

8. J. TUCAKOV:Liječenje čajevima ljekovitog bilja. August Cesarec, Zagreb 1972.

9. B. ROMANO:Gljive,600 gljive naših krajeva. Mladost, Zagreb 1984.

10. K. HAFNER:Svijet Gljiva. Dušević &Kršovnik d.o.o. Rijeka 1997.

11. BANARESCU M. PETRU 1999:The fresch water Fisches of Eerope

12. A. BREHM:Život životinjab Wiena 1990.

13. HADZISELIMOVIĆ R. HAMZIĆ A. Biodifrzitet i biogeografija riba BiH Sarajevo 1999.

Korištene su mnoge brošure, naučno popularni časopisi, internet , kao i fitocenološki snimci sa prostora opštine Srebrenica koordinatora LBAP tima, Ilijasa Begića profesora biologije. Svoj doprinos izradi projekta , pored članova LBAP tima, dali su: Mr. Mirko Babić direktor muzeja -Muzej Semberije, i biolog Azemina Begić.

89

90