จลสารลองนาน | Long Nan Bookletจลสารเพอสงเสรมการทองเทยว

ทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชนเมองนาน

แจกฟร | ฉบบท 1 | มถนายน 2556

เยอนเยยมนานเมองเกาทมชวต

จลสารลองนาน

FREE COPYJUNE 2013City Map Inside

Editor Talk

สญลกษณไดรบแรงบนดาลใจมาจากตวอกษรพนเมองทอานวา “นาน” ( ) ภายใตกรอบรปทรงวงรหลายโคงอนไมสมมาตร ซงแสดงถงการหลอมรวมกนของผคน และศลปวฒนธรรม จนเปนเนอเดยวกน ทเปนเอกลกษณเฉพาะเมองนาน กรอบรปนนจงไมใชวงร วงกลม หรอสเหลยมพนฐานทพบเหนไดทวไป

ชอ “ลองนาน” สอความถง ความผกพนกบสายน�านานของคนนาน และยงเปนทมาของฟอนลองนาน ซงเปนศลปะการแสดงดงเดมของเมองนาน “ลองนาน” ยงใหนยยะถง การเขามาคนหาความนาตนตาตนใจในศลปวฒนธรรม ทผานการสบทอดมาอยางยาวนานไดอยางไมรจบจากผมาเยอน ดจดงการลองไปในจนตนาการ ในขณะท “Long Nan” เชอมโยงกบประวตศาสตรอนยาวนานของเมองนาน และศลปวฒนธรรมทมรากฝงลกมาแตอดตชานาน จนผมาเยอนอาจตองใชเวลานานกวาทคดไวในการเขาไปสมผส

ทปรกษา | Adviserบรรณาธการบรหาร | Editor in Chief

กองบรรณาธการ | Editorial Staffภาพถาย | Photograph

ศลปกรรม | Graphic Designers

สรพล เธยรสตร, รศ.ดร. ศกดดา จงแกววฒนาณวทย อองแสวงชยบรรจง อปแกว, สกนยณภทร กนธะวงคณฐพล เรองวทยานสรณวราวธ ธจนะ, ชมพนท ชมภรตน

จลสาร “ลองนาน” เปนจลสารรายสองเดอน จดท�าโดยโครงการ “การจดการทรพยากรทางสถาปตยกรรมและวฒนธรรมในชมชน เพอสงเสรมการทองเทยวบนฐานวฒนธรรมในเขตเมองนาน” ภายใตการสนบสนนจาก ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

Long Nan is a bimonthly magazine. Published by Faculty of Architecture, Chiang Mai University.

www.facebook.com/longnanprojectwww.longnanproject.wordpress.comlongnanproject@gmail.com

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม239 ถนนหวยแกว ต.สเทพ อ.เมอง จ.เชยงใหมโทร: 0 5394 2806, แฟกซ: 05 322 1448www.arc.cmu.ac.th

อนญาตใหใชไดตามสญญาอนญาตครเอทฟคอมมอนส แสดงทมา-ไมใชเพอการคา-อนญาตแบบเดยวกน 3.0 ประเทศไทย

ตดตอโฆษณาหรอรวมสนบสนนโครงการโทร: 08 7496 4142

01 | จลสารลองนาน

หลายปทผานมาน เมองนานโตเรวมาก ตวเลขนกทองเทยวทเขามาเมองนานเพมขนอยางรวดเรว ทพกทไมเพยงพอในชวงปใหมจนนกทองเทยวตองกางเตนทนอนในบรเวณใจเมอง เปนปรากฏการณทแสดงใหเหนวาเมองนานคงตองประสบกบเงอนไขใหมๆ ทมาพรอมกบนกทองเทยวอยางหนไมพน และถาเราลองสงเกตดๆ จะพบวานกทองเทยวทเขามาสวนใหญยงตดกบสถานททองเทยวหลกของเมองเปนหลก จดหมายส�าคญดเหมอนจะเปนวดภมนทร และแหลงทองเทยวอนๆ ในบรเวณใจเมอง เมองนานซงไดชอวา “เมองเกาทมชวต” นาทจะมอะไรทชวนใหนกทองเทยวไดคนหามากกวาแหลงทองเทยวทอปฮตตดหเดมๆ ทนกทองเทยวมกไปกระจกตวรวมกนอย ไมวาจะเปนแหลงทองเทยวทงในระดบเมอง และระดบชมชนทยงไมเปนทรจก อนเปนทรพยากรทางศลปวฒนธรรมทงทจบตองได และจบตองไมได ทชมชนมอยแลวเปนตนทน รวมถงทรพยากรทางสถาปตยกรรม องคประกอบของเมอง และภมทศนเมอง ทตงกระจดกระจายอยทวบรเวณเมองนาน ทรพยากรเหลานเปนตนทนทด ทจะท�าใหเกดการกระจายตวของการทองเทยวไปสบรเวณอนๆ ของเมองนาน เกดการกระจายรายไดททวถงและไปยงชมชนมากขน และทส�าคญทสดเกดการใชทรพยากรตางๆ เหลานนในเชงสรางสรรคจากคนในทองถนทเลงเหนคณคาและความส�าคญของทรพยากรทตนเองเปนเจาของอยมากขน อนจะยงผลใหเกดการใชประโยชน สบทอด เลาตอ หรอปฎบตสบเนอง และสามารถปรบใชทรพยากรใหเกดประโยชนทสอดคลอง กบวถปจจบนตอไปไดอยางเหมาะสม อนเปนสงท “ลองนาน” เสนอตวเปนฟนเฟองตวหนงในกลไกทจะผลกดนใหฝนดงกลาวเปนจรงขนมา เพอใหเมองนานเปนเมองเกาทเทยวไดทงเมอง และทงปตลอดไป

ณวทย อองแสวงชย | บรรณาธการบรหาร

“เมองเกาทมชวต”

Interview

จดขายของเราคอ “นานเมองเกาทมชวต”

สงส�าคญคอเราจะตองไดรบความรวมมอจากชมชน

เมองนานเปนเหมอนจดเรมตนทผมาเยอนจงหวดนานตางแวะมาเยยมชม เมองนานจงเปนเสมอนหนาตา และประตสเมองนาน ลองนานไดรบเกยรตไปสนทนากบ คณสรพล เธยรสตร นายกเทศมนตรเมองนาน ในฐานะพอเมองทดแลความเปนอยของประชาชนใหมสงอ�านวยความสะดวกพนฐานในการด�ารงชวตทไดมาตรฐาน ปลอดภย และสงบสข รกษาสภาพแวดลอมของเมองใหมความสวยงามรนรมยนาอย รวมทงท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม ประเพณในทองถนใหไดรบการปฎบตสบทอดอยางเหมาะสม ซงหลายสวนของความรบผดชอบเกยวของกบการทองเทยว ทก�าลงขยายตวอยางรวดเรวในเขตเมองนานปจจบน

คยกบคณ สรพล เธยรสตร

นายกเทศมนตรเมองนานเรอง - ภาพ : บรรจง อปแกว

Q: เทศบาลเมองนานมบทบาทหนาทรบผดชอบ และชวยเหลอชมชนเกยวกบการทองเทยวอยางไรบาง

เทศบาลมหนาทในการจดการสนบสนนสงเสรมใหเกดการสรางรายไดในชมชน เชนกรณจดรานขายสนคาสงเสรมการทองเทยว

การจดกจกรรมรถรางชมเมอง คนในทองถนเองกจะมหนาทในการดแลสถานทตางๆ ทมความเกยวเนองกบสถานททองเทยวของตน ซงตรงนเราเนนหลกใหชมชนเรมตนดวยตนเอง เพราะท�าใหเกดกระบวนความคดทมาจากคนในชมชนนนๆ และแสดงให

Long Nan Booklet | 02

Interview

เหนถงศกยภาพของความเขมแขงของชมชน และเทศบาลเองกพยายามกระตนใหพวกเขาการตระหนกรในขณะเดยวกนเรากจะเสรมในสงทเขาขาด แลวเรากเชอมโยงกบองคกรอนๆ เปนผบอกกลาว อธบายใหกบนกลงทน หรอหนวยงานอนๆ ทเขามาเกยวของใหพวกเขารวาจดแขงของชมชนเปนแบบน เมอการเชอมโยงเกด ทนเคากอาจจะท�าการสานตอดวยตนเอง เพราะเรากรวาวนหนงหนวยงานทเขามาเกยวของเขากตองมวนยต มวนจบลงไป เมอมวนจบเราจะประคองชมชนตอไปไดอยางไร กโดยการสรางความเขมแขงใหเกดความยงยน ใหเหมอนเปนสงทชมชนไดยดปฏบตมานานจนเกดเปนวสย หรอใหเปนเรองปกตของชมชน

Q: การทองเทยวในเมองนานมการกระจกตวอยในเฉพาะใจกลางเมองซงเปนเขตเมองเกาและถนนสมนเทวราช คดวาประเดนนมขอดหรอขอเสยอยางไรกบคนในพนททมแหลงทองเทยวในตวอ�าเภอเมองนาน แตยงไมมคนพบเหนหรอขาดการประชาสมพนธ

จรงๆ แลวเรองการทองเทยวเปนเรองของผบรโภคเอง ซงพวกเขามสทธทจะเลอกพนทในการทองเทยวเองหลงจากทพวกเขาเสพขอมลแลว แตเราจะเสรมในเรองของพนทอนๆ ขนมา เราตองดปจจยบรบท ตนทนของสถานทดวย ทไหนทชมชนมสวนรวม เชน กรณของ วดมหาโพธ วดพระเกด ทอยทางตอนเหนอ เรากจะน�ารถรางพานกทองเทยวออกไปเทยวชม และเทศบาลเองกพยายามผลกดนและสนบสนนการใชชมชนเขามามสวนรวมในการจดการเพอเพมศกยภาพของพนทอนๆ ดวย เพอทจะกระจายการทองเทยวออกไปใหมากขน

Q: การทองเทยวกบการอนรกษมนขดแยงกนอยหรอไม เมอการทองเทยวกตองมนกทองเทยวเขาไปในชมชน มสอตางๆ เขาไป สงเหลานทานคดวามนจะสงผลกระทบตอชมชนในแงไหนบาง

เรามองเหนวาบางครงในเรองของการทองเทยวมนกท�าใหการอนรกษสญเสยไป ผลกระทบในเชงบวกลบมทงสองดาน แตเราตองรวาจดแขงของเราคออะไร ตวตนของ

เราคออะไร ภาพลกษณของเราคออะไร ถาเรารวาความสามารถในการแขงขนของเราอยในดานไหน เรากจะสามารถรกษามนไวไดโดยทไมถกท�าลาย เรารวาเราคอการทองเทยวเชงอนรกษ เรากตองรกษาตนทนของเราไว และในกลมนกทองเทยวเปาหมายทเราเลอก กเปนกลมทไมไดสรางผลกระทบในเชงลบมากนก เวนแตวาจะมผประกอบการเลอกสนองนกทองเทยวบางกลม เชน ในดานบนเทง หรอเกยวกบเรองภาคกลางคน ซงเราพยายามจะหลกเลยงคนพวกน จดขายของเราคอ “นานเมองเกาทมชวต” ฉะนนสงเหลานนเราพยายามตอตานไมใหเกด สงส�าคญคอ เราจะตองไดรบความรวมมอจากชมชนในการทจะก�าหนดทศทางวาจะกาวไปสจดไหน ซงสงเหลานหนไมพนเรองของการใหองคความรกบชมชน

Q: ทางเทศบาลมมาตรการ มกฎ ขอบงคบ นโยบาย หรอมาตรการสงเสรมการทองเทยวในชมชนอยางไรบาง

เรามนโยบายทไมสนบสนนใหมสถานบนเทงในเขตเทศบาล เราจะเอากฎหมายเทาทมอยเขามาเปนเครองมอในการหาม เชน กรณของการไมออกใบอนญาตในเรองของกจการทอาจจะเปนผลรายตอสขภาพ เชน การเปดเครองเสยงดงๆ ของสถานบนเทงกลางคน ซงเปนกจการทอาจกอใหเกดมลภาวะ ตอนนเราก�าลงยกรางเทศบญญต ในเรองขอหามในการ

กอสรางอาคารประเภทตางๆ บางประเภท การควบคมความสงอาคาร ควบคมสหลงคา ซงก�าลงอยในกระบวนการด�าเนนการอย ตองใชเวลาระยะหนง โดยเราพยายามท�าสงนเพอเปนคมภรในการปกปอง ไปพรอมกบเรองความเขมแขงของชมชนดวย

Q: เทศบาลมการด�าเนนการในการรกษาหรอปองกนในเรองของการทองเทยวอยางไร

เทศบาลเองนอกจากการออกเทศบญญตแลว การสอสาร ประชาสมพนธ ไมวาจะในชองทางของสถานวทย การพบปะพดคย การเชอมโยงกบทางชมชน เพราะการสอสารใหรบรถง ทศทางทควรจะเปน การท�างานรวมกบชมชน การออกไปพบปะและการสรางความคดเหนใหชมชนเตบโต และมวธคด มกรอบแนวคด จงเปนเรองของเทศบาลทจะเปนแรงสนบสนนขบเคลอนในการปกปองภาพลกษณ ตวตนของนาน สรางความภาคภมใจใหคนในชมชน โดยการจดกจกรรมตางๆ ทเปนประโยชน โดยการดงจดเดนของความเปนอตลกษณออกมา แตเราไมไดสนบสนนเรองเงนทงหมดครบถวนจนเพยงพอ เราเหนวาจรงๆ แลวชมชนเองนาจะมสวนรวมในการทจะออกสตางคดวย เพราะสงเหลานเปนเรองทชมชนเคยมมากอนโดยไมตองมงบ แตถาเกดเทศบาลจดการใหทงหมดครงตอไปเกดไมมงบกคงจะไมไดท�า สดทายมนกจะหายไป

03 | จลสารลองนาน

Interview

Q: ทานอยากใหเมองนานถกเขาใจหรอรบรในลกษณะไหนส�าหรบผมาเยอน

มนอยทวาเรานยามค�าวา “เมองเกา” อยางไร ซงหลายคนอาจจะมองในเรองของสถาปตยกรรม มองโครงสรางทเปนอาคาร วด บานเกา เมอพอเราเหนภาพลกษณของสงทเปนสถาปตยกรรมแบบน เรากรแลววานคอเมองเกา แตค�าวามชวต มนมองคประกอบอนเขามาเกยวของกคอ ภาษา การแตงกาย อาหารพนบาน อนหลากหลายของชนเผาตางๆ ไมวาจะเปนชาว ไทยพนเมอง ไทเขน ไทโยนก ไทลอ ทมแมมความแตกตางแตกเกอกลซงกนและกน ซงสงเหลานเขามาหลอหลอมใหเกดศลปะ วฒนธรรม ประเพณ มเรองราว ภมปญญา ในแบบทเปนนาน รวมถงสถาปตยกรรมบาน วดตางๆ เหลานมนเปนตวชใหคนเหนวานคอ “นาน” และเมอเกดความเปนนานขนมาแลว การรกษาใหสงเหลานคงไวตองใสความภาคภมใจเขาไปในตวคนนาน ซงไมใชแคคนทเกดทนานเทานน แตรวมถงคนจากทอนมาอย กระทงคนทเปนลกหลาน เราตองสรางความภาคภมใจในความเปนคนนานใหเกดขน เพราะความภาคภมใจในความเปนคนนาน ท�าใหคนอยากเปนคนนาน และพรอมทจะปกปองอตลกษณ สงทเปนตวตนของพวกเขาเอาไว

Q: ขอส�าคญทนกทองเทยวควรจะเรยนร ศกษา ปรบตวในการเขามาเทยวเมองนานหรอไมอยางไร

ผมวาถาเราสรางภมคมกนใหกบชมชน สรางความคมกนใหกบผประกอบการ สรางภมคมกนใหกบสวนราชการหรอสวนทเกยวของในการทจะรบรสงทเปนจดยนของเรา นกทองเทยวเปนคนทอนเขามา ผมคดวาเขากตองเปนฝายปรบเขาหาเรา และในตอนนกมสอพวกโซเชยลเนตเวรคกวางขวาง มการเลาขาน โพสขอความ ลงรปทเปนขอมลพอสมควร สดทายเขากหาทางเลอกของเขาเอง มนอยทวาเราอยากจะสนองนกทองเทยวขนาดไหน เราจะใหทกอยางทนกทองเทยวตองการมนเปนไปไมได เวลานกทองเทยวมารอยคนอาจจะมคนหนงตองการแบบน แลวคนทตองการเคาพดกบเรา เรากอาจจะคดวาคนทพดนนคอความตองการของ

ทกคนแตมนไมใช ฉะนนการทเราจะสนองตอบตอนกทองเทยวกคนกตาม เราอาจจะตองดภาพรวมของบรบทดานการทองเทยว ซงบรบทของเรากคอการปกปอง การอนรกษ เราเลอกลมเปาหมายแบบน มนกจะเกดกระบวนการทยงยน

รวมมอในชมชนหายไปดวย เพราะฉะนนผมเหนวากตองตระหนกรพอสมควรในเรองของความเขมแขงของชมชน

Q: ทานมองวาหนวยงานทเขามานน สรางปญญาหาหรอมาค�าจน หรอมขอดขอเสยอยางไร และเทศบาลมการรวมมอกบหนวยงานเหลานนหรอการสงเสรมการท�างานอยางไร

หนวยงานตางๆ ทเขามาเหลาน พวกเขามกรอบวธคดทแตกตางกน เขาจะเขาไปคย หรอศกษาชมชนโดยตรง ชมชนบางชมชนกจะมความพรอมและสามารถสะทอนออกมาไดเลย ซงองคความรของชมชนเหลานอาจจะเกดกอน หรอหลงแนวความคดของเทศบาล หรอเกดพรอมกน แลวผมกเชอวาทกหนวยงานทเขามากมความร และวธคดของตวเอง อาจมแนวความคดทแตกตาง แตพอมาถงทนไดลงพนทจรงๆ พวกเขากจะถกหลอมแนวความคดใหเปลยนไป หลายครงทความคดของเขากอาจจะดกวาทเราม เรากตองปรบทศทางของเรา ถาทศทางของเราดกวาเขายอมรบมนกด ซงในตอนนทางเทศบาลเองกพยายามจะดงชมชนเขามารบฟงเพอใหพวกเขามกรอบแนวคด ปจจบนเทศบาลกมแนวความคดตงโครงการ “รอยคลงสมอง” คอ เอาคนทมวธคดแตละดาน มแนวคดแปลกใหมมาชวยเทศบาลคด และท�าการปรกษาหารอกน เทศบาลเองเปนคนท�าเรองงบประมาณ เมอฟงจากชมชนกเกดการสะทอนทางความคด กเกดระบบการจดการออกมา ซงการสะทอนออกไปมนมทงแนวคดทชมชนเอาจากเราไป และทเราเอาของชมชนมาใช มนท�าให เกดจดมงหมายเดยวกนมากขน จากทยนกนอยในคนละมต มองเหนกนคนละมม กเกดการแชรมมมองโดยรอบดานของมต ซงเมอเราไดมองเหนทกมมมองกจะเกดการตดสนใจ ชงน�าหนกจดล�าดบความส�าคญ รถงผลดผลเสย ซงสงเหลานท�าใหเกดการพฒนา และเกดการใชประโยชนจากทรพยากรไดสงสด ท�าใหเราสามารถดงทรพยากรไปอยในจดแขงทเราตองการ

Q: ปจจบนมหลายหนวยงานทเขามาสนบสนน ไมวาจะเปน สกว. อพท. หรอ หนวยงานตางๆ จากภาคนอก รวมทงองคกรเครอขายภาคประชาชน ตรงนทานมองประเดนการท�างานในพนทของหนวยงานเหลานอยางไรบาง

หลายคนเขามาท�างานวจย แนนอนวาผลงานวจยอาจจะเปนประโยชนตอเรา ผมเชอถาพนองประชาชนเกดความมนคงมนกไมไดเกดความเสยหาย หนวยงานเหลานนกอาจจะเหนวาพนทนมศกยภาพ เพราะบอยครงทมหนวยงานเขามาท�า เนองจากพนทมความเขมแขงในการลงมอท�า แตจดออนทเกดขนมากคอ บางหนวยงานใชเงนเปนตวตงมนอาจจะท�าใหเกดการตดนสย บางครงเราคอนขางหนกใจกบเรองของกจกรรมทางสงคม ทบางครงคนในชมชนกถามวามเงนรเปลา ขบวนแหเทานไมพอไมไหว จะตองไดเยอะกวาน สงเหลานผมวาเมอมเงนมาเปนตวตง กจกรรมทเกดจากศรทธากจกรรมทเกดจากความรวมไมรวมมอมนถกบบ มเงนนอยกท�าตามนอย มเงนมากกท�าตามมาก แลวกตองมของตอบแทน ซงสงเหลานท�าใหความ

เราไมไดสนบสนนเรองเงนทงหมด เราเหนวาจรงๆ แลว

ชมชนเองนาจะมสวนรวมดวย เพราะสงเหลานเปน

เรองทชมชนเคยมมากอนโดยไมตองมงบ แตถาเกดจดการใหทงหมดครงตอไปเกดไมมงบกคงจะไมไดท�า สดทายมน

กจะหายไป

Long Nan Booklet | 04

ในอดตชาวเมองนานมกนยมใชเรอในการโยกยายถนฐานไปตามล�าน�านาน กอนทจะมการใชมาตอววตาง และเกวยน ในสมยกอนชมชนทอาศยอยรมสองฝงแมน�านานจะมทาน�าอยทกหมบาน และมเรอเปนพาหนะประจ�าบานเกอบทกหลง ชาวบานจะใชไมตนเดยวมาขดเนอไมออกเปนรปล�าเรอ ปจจบนไมขนาดใหญหาไดยากจงมการตอเรอโดยใชวสดทท�าจากเหลกแทนเสยเปนสวนใหญ

ทกวนนสองฝงล�าน�านานมสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไปมากจากอดต เหนไดชดคอระดบน�าลดลงมากในชวงหนาแลง และบางปน�ากทวมสงเกนจนท�าใหตลงพง แตยงหลงเหลอวถชาวบานและความเปนธรรมชาตทชวนใหเขาไปสมผส

เนองจากล�าน�านานยงไมไดอยในแผนทนกทองเทยวโดยทวไป การหาโอกาสเขาไปการลองเรอชมวถชวตรมแมน�านานจงเปนเรองทยากล�าบาก แตนบวาโชคดทสามชมชนและหนงบานทางตอนเหนอของเขตเทศบาลเมองนานคอ ชมชนมหาโพธ เชยงแขง น�าลอม และบานคงถ ไดรวมมอกน

Feature

การเดนทางชนดหนงทเปนทนยมในหมนกทองเทยว และเปนวถในการเดนทางของผคนมาชานานคอ การสญจรทางน�าเชน การลองแมน�าเจาพระยาทกรงเทพฯ หรอลองแมน�าปงทเชยงใหม การลองล�าน�านานกเปนวถการเดนทางแบบหนงของคนนานในอดตเชนกน สงเกตไดจากชอของการรายร�าพนเมองของคนนานทเรยกวา “ฟอนลองนาน” ฉะนน การลองน�านานจงเปนรากวฒนธรรมหนงทมความส�าคญตอคนนานมาจนถงปจจบน

คง เครองมอจบปลาหาเลยงชพของชาวบาน

05 | จลสารลองนาน

ในการฟนฟการเดนทางในล�าน�านาน เพอเปดเปนเสนทางทองเทยวขนมาใหมส�าหรบผมาเยอนทสนใจในวถชมชนและธรรมชาตขน

ในอดตคนในชมชนทโยกยายมาอาศยรวมกนทรมน�านานมกมอาชพท�าไรท�าสวน เมอเลกจากการงานกมกจะหาปลาโดยการตกคง ซงในบรเวณนบานคงถนมชาวบานท�ากนหลายคนจนตดๆ ตอเนองกนจนถงอกฝงของล�าน�านาน และชดกนมากจนกระทงสามารถเดนจากคงหลงหนงไปยงคงอกหลงหนงได ชาวบานจงเรยกพนทแถบนวา “บานคงถ” ปจจบนการหาปลาโดยวธตกคงในล�าน�านาน แถบจะไมมชาวบานกระท�ากนใหเหนบอยครงนก เนองจากการสรางคงดกปลาตองอาศยความช�านาญและประสบการณในการสรางและการตกคง โดยคงหลงหนงจะประกอบไปดวย จ�า (ยอ) สายใย ขายอ หางคง (เพงพก) และรวกนปลายาวตลอดล�าน�านาน การตคงดกปลาสามารถท�าไดตลอดทงป แตกมบางชวงเวลาทชาวบานไมคอยนยมกระท�ากนคอ ชวงเดอนมนาคม – เมษายน เพราะน�านอยไมคอยมปลาใหญ บางบานกจะหนไปท�าคงตมใชคาหรอผาด�าบงแสงสวาง เพราะเมอ

ชวงเวลาลองเรอทเหมาะสมอยเฉพาะในชวงเดอนพฤศจกายน – เมษายน และอาจมกจกรรมเสรมระหวางการพกเรอเชน การแขงปาหนสะเทนน�า การหาไกรอน การสาธตการหาปลาโดยการหวานแห ตกปลา เปนตน

ภาพวถการด�ารงชวตของชาวบานยงคงปรากฏใหเหน สงเหลานคงด�าเนนอยตลอดไป ถงแมจะมนกทองเทยวเขามาหรอไมกตาม ซงนาจะเปนค�าตอบของการทองเทยวเชงวฒนธรรมทด ทสงทมเสนหดงดดกคอสงทเปนปกตวสยของวถการด�าเนนชวตของผคนในพนทนนๆ ความไมสะดวกสบายตางๆ ตามมาตรฐานของนกทองเทยวผมาจากเมองกลบกลายเปนสงทนกทองเทยวอยากเขามาสมผสในสงทยงไมไดรบการเตมแตงจนเกนพอด เหมอนแหลงทองเทยวอนๆ ทหาไดทวไปทแออดไปดวยนกทองเทยวดวยกนเอง

กรอบแนวคดและความตองการของชมชนทจะพฒนาการทองเทยวโดยชมชน โดยการลองเรอตามล�าน�านาน และความยงยนของกจกรรมนขนอยกบผน�าชมชนและคนในชมชนทจะรวมกนท�างาน โดยเปาประสงคทส�าคญคอ การด�ารงรกษาไวซงคณคาของวถชมชนทพบเหนตลอดเสนทาง ใหคงอยตลอดไป

Feature

ปลาวายเขามาทคงตมจะเหนตวปลาชดเจน กจะท�าใหจบปลาไดงายขน และทส�าคญคอ ชวงเดอนดงกลาวจะม “ไก” หรอสาหรายไก มาตดทยอท�าใหปลาไมเขาคง ปกตชวงฤดน�าหลากปลาจะขนไปวางไขทตนน�า พอน�าลดปลาจะลงมาตามน�ามาหาทอาศยตามวงปลา ซงบรเวณบานน�าลอมและบานคงถเปนวงปลา ท�าใหบรเวณนมปลาคอนขางชกชม เหมาะแกการท�าคงดกปลา การหาปลาดวยวธการตกคงดกปลาถอไดวาเปนวธหาปลาวธหนงทไมท�าใหปลาบอบช�า ไมเจบปวดและไมเกดบาดแผล ปลาทไดจงสดอยเสมอ ปลาทหาไดสวนใหญมกเปนปลาอกา(ปลาเพย) ปลาสวาย ปลาบก ปลากด ปลาไอโกรก(ปลาจอก) และปลาตะเพยน สาเหตหนงทการตคงดกปลาหายไปจากล�าน�านาน เกดจากชาวบานกลวหางคงไปขวางทางน�าไหล และเกรงจะมความผดทไปปลกสรางหางขวางล�าน�า ซงถอเปนการบกรกทดนกรมเจาทา และการสรางหางคงถงแมจะท�าชวคราวไมถาวร แตกตองใชไมเนอแขงล�าตนใหญเปนโครงสราง ในอดตการหาไมมาสรางหางท�าไดงาย กฎหมายยงไมเครงครด ปจจบนไมเรมหายากและมราคาสงขน อกทงไมสามารถไปหาตดเอาตามปาเขาไดเหมอนในอดต การสรางหางคงจงเปนสงทเสอมความนยมลงเรอยๆ แตหากจะมการรอฟนภมปญญาการตคงตกปลากนาทจะเปนไปไดเพราะในล�าน�านานยงมปลาอยพอสมควร เพยงแตอาจตองมการปรบวธการสรางคงโดยใชวสดสมยใหมทเหมาะสม เพอไมใหการสรางคงดกปลาเปนแคการท�าเพอใหนกทองเทยวดอยางเดยว

การทองเทยวชมคงทชาวบานสรางเตรยมไวขนตามลกษณะเดม เพอแสดงใหถงลกษณะทแทจรงของคงและวธการตกคง ซงแสดงใหเหนถงโครงสรางทเรยบงายแตแฝงไวดวยภมปญญาของกอสรางและการใชคงใหเกดประโยชนอยางเชยวชาญ การลองเรอไปตามล�าน�านาน ซงท�าใหเราไดเหนธรรมชาต และการด�ารงชวตทเรยบงายของชาวบานรมสองฝงล�าน�า เราเหนชาวบานปลกผกสองฝงล�าน�า ดกปลา เกบสาหรายไก และด�าขดทรายแมน�าเพอไปขายอยเปนระยะๆ ตลอดการลองเรอ

Long Nan Booklet | 06

เกรดลองนานนกทองเทยวทประสงคจะลอง

เรอในล�าน�านานควรศกษาชวงเวลาทเหมาะสมในการลอง และควรตดตอลวงหนาเพอจะไดทราบจ�านวนคน วน เวลาทชดเจน เพอทางชมชนจะไดเตรยมการไดอยางเหมาะสมกบความตองการ

ตดตอ คณเพลนจต พวงเจรญ โทร 08 1023 4452

Q: สาเหตทคณเพลนจตเรมตนเขามาท�างานเกยวกบชมชน

สงทส�าคญอนดบแรกคอเราตองม “จตเปนสาธารณะ” ซงในตอนแรกเคยมองเหนวาชมชนของเราเปนวถชมชนแบบดงเดมและคดวาชาวบานกใชชวตอยไปวนๆ ไมไดมคณคาอะไร พอเมอไดเขามาเปนผน�าชมชนกไดจดตง “กลมคนรกวด” ขนมากอน เพอใหคนกลมนมาชวยดแลพระพทธรปไมของวด ซง

“บานมหาโพธ” เปนชมชนหนงทกาวมาอยแถวหนาในเรองของการทองเทยวเชงวฒนธรรมของเมองนาน กวาจะมาถงวนนวนทใครทสนใจเรองการจดการชมชน ไมมใครไมรจกหวเรยวหวแรงส�าคญในการขบเคลอนชมชนจากทเคยเงยบเหงา ใหกลายเปนสถานททองเทยวทางวฒนธรรมในชมชนขนมาได “ปาแตว หรอแมแตว” คอ ผน�าหญงทลองนานก�าลงพดถง ผซงลองนานอยากลวงความลบในการจดการชมชนมาใหผอานฟง

People Talk

สงทส�าคญอนดบแรกคอเราตองม

“จตเปนสาธารณะ”

07 | จลสารลองนาน

เปนพระพทธรปทเกาแกและศกดสทธ สมยกอนวดมหาโพธยงเปนวดปด ไมไดเปดใหใครมาเทยวชมเชนตอนน แตเมอกอนกมแบบทเจาอาวาสเปดใหเขาไปดเหมอนกน ถาใครอยากเหน แตกไมไดมการโปรโมทอะไรแบบตอนน จ�าไดวาสมยทปาแตวเปนเดก มคนกรงเทพฯ มาขอซอพระพทธรปพระประธานของวด ชาวบานคดวามนเปนเพยงพระพทธรปไมธรรมดา กตกลงขาย เพราะ

เราจะไดเอาเงนมาหลอพระพทธรปส�ารด ซงในตอนนนคดวาไดพระพทธรปส�ารดกยอมดกวา พอตกลงขายเรากท�าการหลอพระพทธรปใหม แตพอแกะออกมากไมไดสวยอยางทตองการ เรากยายสถานทหลอใหมจากหนาวดเปนทบานมณเฑยร แตตอนทหลอนนกเกดฟาผา คนทก�าลงหลอพระอยกกระเดน แตไมตาย แลวพอชาวกรงเทพฯ จะมายกพระไมไปกเกดพายฝน เกดฟาผาทหลงวดอก ชาวบานกสงสย เลยตดสนใจไมขายแลว และกไมหลอพระพทธรปส�ารดขนมาแทนดวย ตอมากเหนฝรงมาสองกลองดสองสามคน ชาวบานกรบปดวดเพราะกลววาเขาจะมาขอซออก หลงจากนนกปดวดมาโดยตลอดไมใหเขาชมแลว มครงหนงเจาอาวาสไดรบค�าสงจากทานผวาฯ ใหน�าพระพทธรปไมพระประธานนไปใหสมเดจพระเทพฯ ทอดพระเนตร กเรยกใหชาวบานมายกไป แตพอคนหกคนชวยกนยก กยกไมขน กมาเพมอกเปน แปดคน สบสองคน กยกไมขน ทนเจาอาวาสกคดขนไดวาลมไหวบอกกลาวทาน จงไดน�าพานใสดอกไมธปเทยนไปไหวบอกกลาวขออนญาตวา ขอน�าพระพทธรปไมนไปใหเจาฟาเจาแผนดนด เมอดเสรจแลวกจะน�ากลบมาคนตามเดม เมอไหวบอกกลาวเสรจเรยบรอยแลว คนเพยงแค “หกคน” กยกไปไดอยางงายดาย จากนนกเอาไปไวทพพธภณฑสถานแหงชาตใหสมเดจพระเทพฯ ทอดพระเนตร เสรจแลวกน�าทานกลบมาไวตามเดม

เมอไดมาเปนผน�าชมชนกเรมตนดวยชมรมคนรกวดและการเปดวด ในตอนแรกทจะเปดวดบางคนกมปญหา ตอตานกลาวหาวาเราจะเอาพระไปขายกน ไมยอมใหเปด เรากไดมการท�าประชาคม เรยกชาวบานมาเตมวดลงคะแนนเสยงกนวาอยากใหเปดหรอ

ปาแตว เพลนจต พวงเจรญหวหนาบานมหาโพธ ชมชนในเขตเมองนาน

ไมเปด แตคนทไมอยากใหเปดกมแคสามสคน คนสวนใหญยกมอใหเปดได เพราะพวกเราเหนวาถาเปดวด จะมเงนเขาวด เรากจะเอาเงนสวนนมาบ�ารงวดไมตองไปเรยรายเงนจากชาวบาน เพราะทกๆ ปตองมการไปเรยรายเงนเขาวด ซงบางคนกไมมเงนจะให พอเปดวดแลวกมนกทองเทยวหลงไหลเขามาเทยวกน ทนเรากเหนวานาจะมการจดกจกรรมตางๆ มการฟนฟวฒนธรรมควบคไปดวยเพอดงดดนกทองเทยว

Q: นกทองเทยวมาจากไหนในเมอเคยปดวดมากอน

เรากเรมจากการรวบรวมเงนกนในกลมคนรกวด เมอรวบรวมเงนไดกสรางหองน�าขนมา ท�าการปรบปรงหองน�าใหสะอาด มเวรท�าความสะอาดหองน�าในกลมคนรกวด เรามความคดทวา “ความสะอาดเปนรากฐานแหงความดหลายๆ อยาง” ใครมาเทยววดกชนใจ เขาหองน�าไดอยางสบายใจ เพราะหองน�าสะอาด คนทลางหองน�ากมจตใจทสะอาดตามไปดวย

ดงนนเราเรมตนจากเรองของวฒนธรรม ขยายมาในเรองของสงแวดลอมควบคกนไปในปจจบน พอเราท�ามากๆ เขา โครงการตางๆ กเขามา เรมมผมาศกษาดงาน มการบอกเลาปากตอปาก เทศบาลกมการประชาสมพนธให วาชมชนนสะอาด หองน�ากสะอาด ชมชนเปนเมองเกาทมชวตจรงๆ เพราะเราเอาคนทมชวตมาอยวด บานใครมผกพนเมองกเอามาท�าอาหารรวมกนแบงกนกน ซอกแตแคหมกบไกเทานน

Q: มกระบวนการคดทเปนระบบในการจดการในเรองของการทองเทยวในรปแบบนอยางไร

เรมจากการลองผดลองถก คดเองวาบานของเรามของเกาแก หรอมวฒนธรรมประเพณเกาอนไหนทควรรอฟนและควรอนรกษไวหรอไม เราเรมจาก “การออลก” แบบดงเดม ซงกคอการกลอมเดกแบบเกาแลวเอาไปแสดง พอคนเหนกตนตาตนใจ คนเฒาคนแกกน�าตาไหลเพราะไดร�าลกถงเรองเกาเรองหลง ทนเรอง

“การสขวญควาย” กถกรอฟนขน ชาวบานกมความกระตอรอรน อยากทจะแสดงวถชวตแบบดงเดมออกสสายตาประชาชนใหลกใหหลานไดเหน เมอมการแสดงทลานวฒนธรรมขวงเมองนาน บานมหาโพธกแสดงพธสขวญควาย กเปนทประทบใจของคนทมาด

แลวทนตวเองกคดวาเมอประสบความส�าเรจในเรองหนงๆ แลวเรากนาจะมการรอฟนในเรองอนๆ อก กเหนวา เรองการฟอนร�า ฟอนแงน ทมนหายไปแลวกนาจะมการน�ากลบมาอก กลองถามเดกๆ ถามวาสนใจมย ถาท�าไดจะไดสตางคดวยนะ เมอเดกๆ ยอมฝกกไปหาคนเฒาคนแกทเคยฟอนเปน มาสอนเดกๆ ทนเมอเรารอฟนการละเลนเกาๆ ขนมา กมการฝกเดกๆ รนตอรน อยางการตกลองปจากมพอครมณ เปนคนสอน ฟอนลองนานเรากมาคนพบวาแมบวหอมฟอนเปน กเชญมาสอน ฟอนเจง กมแมสมหมายกบพอลงหนานสมปานฟอนเจงเปน กน�ามาสอน ชาวบานหลายคนกสนใจ คนโนนกอยากแสดง คนนกจะรวมดวย ทนกเราเอามารวมดวยกน ท�าการฝกสอนตอๆ กนไป

Q: เรองการทองเทยวกบสงแวดลอมมนเกยวกนอยางไร

มนเปนเรองทคกน เพราะนกทองเทยวนนเขามากมกจะน�าขยะหรอสงทท�าใหบานเราสกปรกเลอะเทอะกคอ นกทองเทยวน�าสงของเหลอใชมาเพมในชมชน แตเรากมวธการของเรา โดยขอใหรถรางทพานกทองเทยวมา ชวยบอกใหนกทองเทยวทราบวาถาเขาน�ากลองโฟม หรอขยะทไมอาจยอยสลาย ไมอาจรไซเคล หรอไมอาจน�าไปใชประโยชนตอได เรากบอกวาคณอยาเอามา ถาเอามาใหคณเอากลบไปทเดม เรากจะไมเหนใครเอาเขามาเลย

Q: มเปาหมายสดทายอยางไรในการดแลจดการเกยวกบชมชนเมอถงวนหนงทเราจ�าเปนตองวางมอจากมนแลว

เราตองสรางทายาท หรอผสบสานอดมการณตอ แตคนทจะมาท�าตรงนตอมนหายาก เขาจะปฏเสธในเรองของการบรหาร

จดการพวกน ไมคอยมใครอยากเปน หวหนาบานมสองวาระ วาระละสองป ซงตอนนปาแตวเปนมาสองวาระแลว ตอไปถาใครกลาอาสามาท�างานตรงน เรากจะชวยสนบสนนอยดานหลง คงไมทงใหเขาท�าเอง ถาใครมาท�าตรงนตอเรากพรอมทจะชวย

Q: แนวโนมของการทองเทยวในเขตเมองนาน คดวานาจะเปนอยางไรบางในอนาคต

ถาเราไมจ�ากดนกทองเทยว หรอไมเลอกนกทองเทยว มนกจะมนกทองเทยวทงทมและไมมคณภาพเขามา ซงเราตองตงรบ ในเรองของการจดการตางๆ ตองมการประชมกบชมชนบอยๆ ชใหเหนขอดขอเสย ขอดคอ เขาเอาเงนมาใหเรา ขอเสยคอ เขาน�าขยะมาดวย เรากมการปรกษากนวา เราควรจะท�าอยางไร จะจ�ากดนกทองเทยวหรอไม ระยะไหนบาง แตในบางครงเรากปฏเสธไมได อยางเชนบางครงนกทองเทยวบอกวาอกสองวนจะมา สามสวนจะมา อาทตยหนงมาสองสามคณะ เราไมวางเลยนเราแยนะ เรากจะขอวาขอขยบออกไปอกหนอยไดมย ทงชวงบาง ซงบางครงสมาชกในชมชนไมไดรบรถงปญหาน กตองหาวธจดการ ตองมการปรบเปลยนวธการคดใหมในการรบนกทองเทยว ปญหาอปสรรคเปนตวส�าคญทจะกระตนใหเราคดใหมท�าใหม

Q: สงทอยากฝากไวอยากฝากถงนกทองเทยว คอคณมาเทยว

ไดแตคณอยาถอ อยาน�าขยะ สงปฏกลทงหลายเขามาในชมชน เพราะนานมการรณรงคเรองสงแวดลอม เชนเรองของโลวคารบอน ตงแตเรมตนนอน การกน การใชชวต ทกอยางตองค�านงถงโลวคารบอนหมด ผประกอบการตองรเรองของโลวคารบอน แมกระทงรานอาหารจะตองมอางดกไขมน รานกวยเตยวกตองใชหมอลวกกวยเตยวทเปนสเตนเลส หามเปนตะกว ทกวนนปาแตวคดวา “มนจะส�าเรจไดถาเราท�าดวยใจ” แลวภาครฐ และภาคเอกชนตองเอากบเราดวย เพราะถาใหเราท�าเองหมดมนกไมได ตองมผสนบสนนดวย

People Talk

Long Nan Booklet | 08

Nan View

09 | จลสารลองนาน

สซดของเรอนไมเกาหลายหลงในเขตเมองนานนน ดงดดสายตาของนกทองเทยวเปนอยางด ท�าหนาทคลายกบเหรยญกลาหาญ ทประกาศตววา ขานนไดผานสงครามมาหลายชวงอายคน มบางทรางกายครบสมบรณด บางทพกลพการไป แตสงทยงคงเหลออยและเปนหวใจทท�าใหเรอนเกายงคงมคณคาแบบเกากคอ ผใชและพนททอยดานในตวเรอน

วถการใชชวตยงมหลายๆ อยางทยงไมเปลยนจากอดต การใชพนทในเรอนจงยงคงสะทอนใหเหนผานทางงานสถาปตยกรรมทเกดขน รปดาน ชองเปดหลายๆ แบบ ยงคงความงามทสอดคลองกบพนทภายใน แมบางหลงอาจจะเปลยนแปลงรปลกษณภายนอกไปเสยหมดแลว แตภายใน กลบยงใหความรสกของเรอนเกาไดเปนอยางด ดงค�าโบราณทเตอนสตเราไมใหมองอะไรเสยแตเพยงภายนอกเพยงอยางเดยว

Cover Story

Long Nan Booklet | 10

เรอง : ปณตา สระวาส |ภาพ : Woodwork Studio

วดน�าลอมเปนวดเกาแกของจงหวดนาน ไมมหลกฐานชดเจนวาสรางมาตงแตสมยใด หากแตชาวบานเลาสบตอกนมาวา เดมทแหงนเปนเกาะกลางหนองน�า ชาวบานไดสรางอารามเปนเรอนไมมงดวยหญาคากลางเกาะแหงนน เมอจลศกราช 1119 (พ.ศ.2300) แลวนมนตพระสงฆจากวดอนมาจ�าพรรษา ตอมาเจามหาพรหมสรธาดา เจาผครองนครนานทรงสรางวหารถวาย แลวเสรจในป พ.ศ. 2434

วหารวดน�าลอม มรปทรงคลายแมไก

บษบกจ�าลอง

พระประธานภายในวหาร

พพธภณฑพระพทธรปไมเกดขนจากการทชมชนท�าโครงการเสนอขอเงนจาก “โครงการพฒนาศกยภาพของหมบาน/ชมชน” (SML) ของรฐบาล ในป 2547 แลวน�ามาสรางพพธภณฑในชมชน ใหเปนสถานทจดเกบโบราณวตถของวดและใชเปนแหลงเรยนรในชมชน โดยไดรบความรวมมอจากบรรดาปราชญทองถน และเจาหนาทจากพพธภณฑสถานแหงชาต นาน ใหความรและค�าแนะน�าตางๆ

ชนบนของศาลาพทกษไทยภายในวด

น�าลอมถกดดแปลงเปนพนทจดแสดง ทนไมเหมอนพพธภณฑวดสวนใหญทจดแสดงขาวของจ�านวนมากหลายชนด หากแตเนนพระพทธไม เอกลกษณโดดเดนของเมองนานและเปนสมบตเกาแกของวด จ�านวนกวา 200 องค พรอมวตถเกยวเนองศาสนาอนๆ อาท คมภรใบลาน หบพระธรรม ปราสาทจ�าลอง ลกษณะการจดแสดงพระพทธรปไมจะวางในตกระจกแปดเหลยม ภายในท�าเปนชนวางลดลนทรงประมด ผชมสามารถเดนชม

ไดโดยรอบ ดานหนาตตดปายค�าอธบายของพระพทธรปไมแตละองค พระบางสวนจดแสดงในประสาทจ�าลองทมลวดลายสวยงาม ความงดงามของพระเจาไมและแสงเงาทสองกระทบ ท�าใหบรรยากาศภายในพพธภณฑแหงนดขรมขลงและสวยงามในขณะเดยวกน

พระพทธรปไมในภาษาพนเมองเรยก

กนวา “พระเจาไม” ในอดตชาวนานทงชนชนปกครองและสามญชนนยมสรางพระไมหรอพระเจาไม เพอสบทอดพทธศาสนา พระเจาไมในพพธภณฑแหงนมหลากหลายพทธลกษณและหลายขนาด มฐานสงเพอจารกขอความ สวนมากบอกค�าปรารถนาของผสราง ระบวนเดอนปทสราง บางองคท�าจากเกสรดอกไม โดยน�าเกสรมาเผาแลวน�ามาปน ภายในเปนโครงเหลก พระเจาไมทกองคทางพพธภณฑไดท�าทะเบยนและบนทกขอมลรายละเอยดไวแลว และท�าใหทราบวาพระเจาไมทนมอายการสราง 200 กวาปมาแลว ตงแต พ.ศ. 2281 ถง 2505

เกรดลองนานพพธภณฑพระพทธรปไมและแหลงเรยนรชมชน วดน�าลอม ต.ในเวยง อ.เมอง จ.นานโทร: 0-4810-1120, 0-5471-068-2เปดทกวน กรณาแจงลวงหนาไมเกบคาเขาชม

ขอมลเพมเตม: ฐานขอมลพพธภณฑทองถนในประเทศไทยศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน)http://www.sac.or.th/databases/museumdatabase/

พพธภณฑพระพทธรปไมและแหลงเรยนรชมชนวดน�าลอม

เนบชาในเมองนานกบสารพดวธการเดนทางแสนสะดวก

งายทสด ประหยดทสด ไมตองเตรยมอปกรณใดๆ แคเตรยมรางกายใหพรอมแลวกกาวขาอออกไปชมเมองเกา

วดเกา กนไดทวนานในแบบใกลชด ทงสถาปตยกรรมและวฒนธรรมทเรยงรายอยรอบตวแบบใกลชดกวาใครคาใชจาย ฟร

เดน เดน เดน

สามลอถบ

นงรถราง

เบอจากการเดนลองมาเทยวโดยสามลอถบในแบบเมองนาน นงอยขางหลงคนขบพรอมเสพบรรยากาศเมองสองขางทาง ชมวถชาวบาน ราวกบเปนเจานายสมยกอน พงพนกดานหลงพลางหยบกลองถายรปมาเกบภาพความทรงจ�าเกๆ อดใจเดยวกชมเมองไปไดทวไมรตวจนตองขอเพมรอบ

นงสามลอผอเมองนาน ตดตอศนยบรการนกทองเทยวโทร. 054-751169 , 054-750247

นงเนบไปกบคณลงถบสามลอแลวแกไมยอมตามใจ ตอนเราขอแวะนอกเสนทางแลวละก จกรยานนแหละคอค�าตอบสดทาย ทจะปลดปลอยอสระในการลดเลาะทวเมองดวยความรวดเรวและไมเหนอยจนเกนไป เกบแรงไวชกภาพสวยๆ แลวกปน ปน ปนใหทวเมองดกวาเยอะ

เชาจกรยานตดตอศนยบรการนกทองเทยวหรอทพกและรานเชาจกรยานทวไป

หากไดลองทง เดน นง ถบ จนทวเมองแลวแตกยงอดสงสยไมได อยากใหมคนมาอธบายประกอบดวย ตองขอแนะน�ารถรางเมองนาน ทม มกคเทศกอาสาสมครทมาชวยคอยบรรยายระหวางนงสบายๆ ในรถราง

ขนาด 46 ทนง อกทงยงไดเจอเพอนรวมทางคนอนๆ ไวคยแลกเปลยนประสบการณดๆ อกดวยอตราคาบรการ ทานละ 30 บาท เหมาบรการ ราคา 500 บาท

(ตดตอศนยบรการนกทองเทยว โทร. 054-751169 , 054-750247)

ขอมลจากส�านกงานประชาสมพนธจงหวดนาน