Luchtvaart 2010

Ruud Vos

De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976

Onder eindredactie van Henk Heiden

Fotoʼs: © fabrikanten, tenzij anders aangegeven.

ISBN 978 90 6013 490 0

© Copyright 2009, uitgeverij de Alk bv, Alkmaar, HollandE-mail: info@alk.nl - Website: www.alk.nl

2

Inhoud

Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

Eerste vluchten augusus 2008 - september 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Nieuwe vliegtuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Ontwikkelingen grote luchtvaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Ontwikkelingen kleine luchtvaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Ontwikkelingen helikopters . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Ontwikkelingen militaire luchtvaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Ontwikkelingen in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Het jaar in cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137

Overzichten orders / leveringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2009 . . . . . . . . 146

Adverteerders:BAFA (5)Breitling (omslag 4)Koninklijke Luchtmacht (3)

DE LUCHTMACHT.ÉÉN TEAM. ÉÉN TAAKWERKENBIJDELUCHTMACHT.NL

BELEEF DE WERELD VAN DE HELIKOPTERVLIEGER

4

Voorwoord

De luchtvaartwereld is onder invloed van de economische recessie in ampereen half jaar tijd als een blad aan een boom omgekeerd. Tussen september2008 en maart 2009 tekende zich daarbij een omslag af die gevolgen had vooralle luchtvaartsectoren. Bij de grote luchtvaartmaatschappijen kelderde bij-voorbeeld de vraag naar transport van luchtvracht in korte tijd met tientallenprocenten. Het passagiersvervoer toonde eveneens een gestaag dalende lijn.Ook zakelijke passagiers lieten het in toenemende mate afweten. De conse-quenties vertaalden zich hier in een scherpe daling naar de vraag van zaken-vliegtuigen, oplopend tot een afname van ruim 30 procent in de eerste helftvan 2009.

De kleine luchtvaart werd nog harder getroffen door de malaise en zag deafleveringen zelfs teruglopen met bijna 60 procent (zie hiervoor het hoofdstukHet luchtvaartjaar in cijfers). Hoewel de situatie zich in het vroege najaar van2009 enigszins leek te stabiliseren, durfde niemand een voorspelling te doenwanneer het omslagpunt zou plaatsvinden. Een geluk bij dit ongeluk is echter,dat de ontwikkelingen niet stil zijn komen te staan. Wat overduidelijk blijkt uitde inhoud van dit jaarboek.

Op de omslag van deze editie van het luchtvaartjaarboek prijken bijvoorbeeldvier luchtvaartuigen die bestemd zijn voor Nederlandse afnemers. Zo ontvinghet Korps Landelijke Politie Diensten (KLPD) in juli 2009 de eerste twee van intotaal zes bestelde EC135-helikopters. De aankomst ervan werd op 21 juli2009 gefotografeerd door Ralph Blok (zie ook pag.3). Vier dagen later arri-veerden opnieuw twee EC135ʼs die bij de KLPD de Bo-105 gaan aflossen.

Op de komst van de derde en vierde C130-Hercules (kleine foto rechtsboven)voor de Koninklijke Luchtmacht (KLu) zal nog even gewacht moeten worden.De KLu wist beslag te leggen op twee C-130ʼs die ooit bij de US Navy dien-den. De vliegtuigen worden bij Marshall Aerospace in het Britse Cambridgegemoderniseerd en onder meer uitgerust met een nieuwe cockpit. De Embraer E-190LR van KLM cityhopper (KLc) is inmiddels een wat beken-dere verschijning aan het worden op Schiphol. KLc bestelde in eerste instantietien toestellen, maar zette in 2009 nog eens zeven opties om in een order. Hetafgebeelde toestel is de eerste voor KLc bestemde E-190LR die begin novem-ber 2008 werd afgeleverd. De Braziliaanse toestellen gaan de Fokker 100 eneen deel van de Fokker 50-vloot vervangen. Nieuwkomer Amsterdam Airlines (kleine foto rechtsonder) zag de vloot in 2009groeien van één naar drie vliegtuigen. De toestellen werden daarbij getooidmet een nieuw beeldmerk omdat het oude sterk deed denken aan dat vanAmerican Airlines. Als alles meezit prijkt dit ʻAAʼ-beeldmerk eind 2010 op zesAirbus A320ʼs van de luchtvaartmaatschappij.

Op 1 juni2009 haaldede Ameri-kaanse presi-dent Obamaeen streepdoor de reke-ning, door hethele US101project af teblazenwegens forsbudgetover-schrijdingen.

Eerste vluchtenseptember 2008 - augustus 2009

22 september 2008: US101De eerste productiehelikopter (PP-1, alias US101) van een consortiumbestaande uit Lockheed Martin, AgustaWestland en Bell Helicopter Text-ron voerde op 22 september de eerste 40 minuten durende vlucht uit, inhet Britse Yeovil bij de aldaar gevestigde fabriek van AgustaWestland. DeUS101 is de Amerikaanse variant van de succesvolle EH101 van Agusta-Westland. PP-1 werd vervolgens begin oktober 2008 in een C-17 naar hetU.S. Naval Air Station in Patuxent River getransporteerd. De U.S. Navyhad Team US101 uitgekozen als leverancier van de ʻMarine Oneʼ die moetgaan dienen als presidentieel vervoermiddel. In totaal ging het om eenserie van 31 helikopters waaraan een prijskaartje van 1,7 miljard dollarhangt. De eerste US101 ʻOval Office in the Skyʼ zou in 2009 in gebruikworden genomen, waarna eind 2014 alle 31 helikopters geleverd zoudenmoeten zijn. Op 1 juni 2009 haalde de Amerikaanse president Obama ech-ter een streep door de rekening, door het hele project wegens forse bud-getoverschrijdingen af te gelasten. Als pleister op de wond mag nog moge-lijk een kleine serie van vijf VH-71ʼs gebouwd worden. De VH-71 isafgeleid van de AW-101 transporthelikopter. Het contract voor de bouwvan een groot aantal ʻMarine Onesʼ werd in 2005 in de wacht gesleepttoen Lockheed Martin en de Europese vliegtuigbouwer AgustaWestlandeen consortium van Sikorsky en Eurocopter aftroefden.

1 oktober 2008: DeHavilland Canada DHC-6 Twin OtterDe vernieuwde DeHavilland Canada DHC-6 Twin Otter vloog op 1 oktober2008 voor het eerst. Hernieuwde belangstelling leidde in het voorjaar van2008 onder meer tot een bestelling voor drie DHC-6 Twin Otter Series400ʼs voor de het parachuteteam ʻGolden Knightsʼ van de U.S. Army,waardoor het orderboek nu meer dan veertig toestellen bevat. De Series400 Technology Demonstrator krijgt een digitale Honeywell Primus Apex-cockpit en P&WC PT6A-34 turbopropmotoren. Het toestel wordt gebouwduit aluminium. Rompdelen als neussectie, deuren en stroomlijnkappen zijnechter van kunststof. Een Twin-Otter kan twintig passagiers en twee pilo-ten vervoeren. De Series 400 haalt een kruissnelheid van 337 km/u, bijeen maximaal bereik van 1.435 kilometer. De nieuwste variant kost 3,95miljoen dollar. Het toestel zal bij Viking Air Limited in het Canadese Victo-ria worden geproduceerd. Het bedrijf heeft sinds 2005 zowel de ontwerpenals productierechten in handen van vrijwel alle DeHavilland-vliegtuigen.

15 november: Sikorsky CH-148 CycloneHet eerste prototype van de Sikorsky CH-148 Cyclone voor de Canadesestrijdkrachten maakte op 15 november 2008 de eerste vlucht. Het nieuwetoestel wordt geschikt gemaakt voor onderzeebootbestrijding, aanvallentegen oppervlaktedoelen en SAR-missies. Daarnaast zal het transportta-ken krijgen. De Cyclone krijgt fly-by-wire besturing en een systeem datzorgdraagt voor het automatisch opvouwen van de hoofd- en staartrotor-bladen. Voor operationele taken wordt een 360° radar aangebracht, akoe-stische apparatuur en een forward-looking infrared sensor. De CH-148 iseen doorontwikkelde S-92. Canada bestelde in totaal 28 CH-148ʼs ter ver-vanging van de Sikorsky H-3 Sea Kings.

Hernieuwdebelangstellingvoor de DHC-6 TwinOtter Series400 leidde inde loop van2008 tot hetopstarten vande seriepro-ductie

7

De CH-148 Cyclone is een doorontwikkelde Sikorsky S-92.

De ARJ21-700 is het eerste door Commercial Aircraft Corporation of China (COMAC) ontworpen engebouwde verkeersvliegtuig voor regionaal gebruik.

Er zijninmiddels honderdexemplarenvan de nieu-we SikorskyS76-Dbesteld.

28 november 2008: ARJ21-700Het eerste door Commercial Aircraft Corporation of China (COMAC) ont-worpen en gebouwde regional jet verkeersvliegtuig, de ARJ21-700, startteeind november 2008 voor de eerste vlucht. Het vliegtuig werd eind 2007voor het eerst aan het publiek getoond, en is afgeleid van de DC-9. DezeARJ21 wordt uitgerust met General Electric CF34-10A motoren. Het 20miljoen dollar kostende toestel krijgt een bereik van 3.700 kilometer en kanzeventig tot negentig passagiers vervoeren. Er zijn 208 ARJ21ʼs bestelddoor hoofdzakelijk Chinese ondernemingen. De Amerikaanse leasemaat-schappij GECAS bestelde er echter ook vijf met een optie op nog eenstwintig. De eerste leveringen starten na certificatie in de tweede helft van2010. COMAC overweegt een drietal nieuwe varianten: de ARJ21-900 (95tot 105 passagiers), de ARJ21F met een vrachtcapaciteit van 10.150 kilo-gram en de ARJ21B, een zakenuitvoering met plaats voor twintig passa-giers.

9 februari 2009: Sikorsky S-76DHet prototype van de nieuwe Sikorsky S-76D vloog op 9 februari 2009voor het eerst (een jaar later dan gepland) en zal worden voorzien van eenVIP-interieur. Ook zijn voorzieningen aangebracht om het geluid in decabine terugdringen. De S-76D krijgt volgens de fabriek een grotere nutti-ge lading en een groter bereik dan de S-76+ en S76++, de best verkopen-de helikopters bij Sikorsky. De D-versie heeft kunststoffen rotorbladen, eenstillere staartrotor, een ijsprotectiesysteem (Rotorcraft Icing ProtectionSystem, RIPS) en twee nieuwe Pratt & Whitney Canada PW210 DualFadec-motoren van elk 1017 pk. Sikorsky heeft gekozen voor een nieuwecockpit met geïntegreerde avionica. Deze zal geleverd worden door Tha-les in de vorm van een zogenoemde TopDeck-cockpit. Informatie uit het systeem wordt getoond op vijf grote beeldschermen. Nieuw is ook het

De Terrafugiais een vliegen-de auto metinklapbarevleugels.

Flight Management System (FMS) dat met cursorbediening geactiveerdwordt. De S-76D moet in productie-uitvoering een kruissnelheid halen van287 km/u bij een bereik van 817 kilometer. Het toestel wordt zowel Ameri-kaans als Europees gecertificeerd. De eerste leveringen moeten in de loopvan 2010 plaatsvinden. Er zijn honderd bestellingen genoteerd.

5 maart 2009: Transition Roadable AircraftNa een hopje van 37 seconden op 5 maart 2009 op Pittsburgh Internation-al Airport en een korte inspectie, volgde nog diezelfde dag de eerste vluchtvan deze opmerkelijke vliegende auto: de Terrafugia Transition RoadableAircraft met inklapbare vleugels die na de landing zo de weg op kan. Devleugels van de Transition kunnen in 30 seconden worden uitgevouwen ofdichtgeklapt. Het opvallende composieten voertuig wordt zowel in de luchtals op de weg aangedreven door een 100 pk sterke Rotax 912S-motor. Na de landing wordt de propeller automatisch weggeklapt. De bestuur-der/piloot heeft de beschikking over een conventioneel autostuur en eenstick voor de besturing als er gevlogen wordt. Opvallend zijn de vier voet-pedalen. De twee buitenste bedienen de richtingroeren, de twee binnenstezijn het rem- en gaspedaal. In de ʻauto modusʼ wordt de aandrijving ver-zorgd middels tandriemen en een aan het Rotax-blok gekoppelde continuevariabele transmissie die beide voorwielen aandrijft. Rondom zijn schijf-remmen gemonteerd. In de testperiode na de eerste vlucht werd gekekennaar zaken als stabiliteit, manoeuvreerbaarheid en het gedrag van de vier-wieler tijdens starts en landingen. De vluchten worden uitgevoerd met eenzogenoemde ʻproof of concept versieʼ van de Transition Roadable Aircraft.Terrafugia gaat in de tweede testfase gebruik maken van een Betaversie,waarin de ervaringen uit de eerste fase zijn verwerkt. Het toestel krijgt eenbereik van ruim 800 kilometer bij een kruissnelheid van ongeveer 200km/u. De Terrafugia kost 194.000 dollar en is vanaf 2011 leverbaar.

27 april 2009: Boeing P-8A Poseidon MMADe P-8A Poseidon Multi Mission Maritime Aircraft (MMA) die op 27 april2009 voor het eerst vloog, borduurt voort op de Boeing 737-800 NextGeneration. Er zijn 108 Poseidons besteld door de Amerikaanse marineom de sterk verouderde P-3C Orions te vervangen. Door de snel toene-mende problemen aan de airframes van de Orion ziet de Navy het liefstdat de eerste tien MMAʼs in 2010 worden geleverd, gevolgd door twaalf enveertien in respectievelijk 2011 en 2012. Boeing heeft inmiddels kleine ont-werpaanpassingen doorgevoerd. In plaats van winglets bij het eerste ont-werp, zal de P-8A MMA worden uitgerust met zogenoemde ʻrakedʼ wing-tips. Deze licht naar achteren gebogen vleugeltips zorgen voor een lagerbrandstofverbruik en groter vliegbereik. Boeing denkt bovendien dat oppatrouillehoogte (3.000-4.600 meter) winglets gevoeliger zijn voor ijsvor-ming dan ʻrakedʼ wingtips. De kunststoffen wingtips worden bij Stork Fok-ker gebouwd en bestaan voor meer dan 50 procent uit carbon fibre reinfor-ced plastic (CFRP). Er zijn vijf prototypes in aanbouw. De P-8A Poseidonkrijgt een bij een kruissnelheid van 789 km/u een bereik van meer dan2200 kilometer. Ook is de eerste exportorder voor het toestel binnen.Begin januari 2009 bestelde India acht P-8I varianten voor long-rangemaritieme verkenning en onderzeebootbestrijding. Het eerste toestel moetbinnen 48 maanden na ondertekening van het contract geleverd worden;de overige zeven uiterlijk in 2015.

9 april 2009: Epic EscapeDe nieuwe eenmotorige Epic Aircraft Escape koos op 9 april 2009 voor heteerst het luchtruim. Deze kleinere uitvoering van de Epic LT biedt plaatsaan vijf personen. De Escape is uitgerust met een 1000 pk sterke turbo-

De BoeingP-8A Posei-don MMAgaat de verouderdeP-3C Orionvervangen.

11

prop en is volledig uit koolstofvezel gemaakt. Epic voorspelt een kruissnel-heid van maximaal 675 km/u bij een vliegbereik van ruim 3.300 kilometer.Epic Aircraft biedt modellen als de eenmotorige LT en Escape (turboprops)of Victory (een eenmotorige very light jet) in eerste instantie aan als zelf-bouwproject, maar is van plan deze ook te certificeren. De vliegtuigen wor-den onder fabrieksbegeleiding in het Epic Customer Build Center in Bend(Oregon) als ʻowner-buildʼ in elkaar gezet. Eind september 2009 verkeerdeEpic in ernstige financiële problemen en was het niet duidelijk of de fabriekzou overleven.

7 mei 2009: Kubicek Aircraft M-2 ScoutDe uit Tsjechië afkomstige Scout is de moderne metalen versie van dehouten Benes-Mraz Skaut uit 1948. De M-2 Scout, zoals het nieuwe toe-stel genoemd wordt, is een tweezitter die wordt aangeboden in zowel deLSA- als MLA-versie. Het vliegtuig heeft een Rotax 912 ULS-motor dievoorzien is van een driebladige kunststoffen propeller die op de grond ver-stelbaar is. In standaarduitvoering heeft de Scout een dubbele besturing,want de fabrikant hoopt het vliegtuig ook als lestoestel te kunnen verko-pen. De Scout haalt een kruissnelheid van 220 km/u en kan 20 (LSA) tot30 kilo (MLA) bagage meenemen.

13 mei 2009: GweduckAan deze door Ben Ellison ontworpen Gweduck amfibie is meer dan twin-tig jaar intensief gewerkt. Het toestel biedt plaats aan twee piloten en vierpassagiers. De twin is opgebouwd uit composietmateriaal en heeft tweeLycoming, IO-540 motoren in de vleugels die het toestel een kruissnelheidgeven van 250 km/u bij 65% motorvermogen. De Gweduck krijgt een nutti-ge lading van ruim 800 kg en heeft een brandstofvoorraad van bijna 380liter. (Fotoʼs James Schoeggl)

De Epic Esca-pe haalt eenkruissnelheidvan 675 km/u.

12

18 mei 2009: ʻChineseʼ Airbus A320De eerste in China op de Final Assembly Line China (FALC) in Tianjingeassembleerde A320 vloog voor het eerst op 18 mei 2009. In de kleurenvan Dragon Aviation maakte het toestel een ruim drie uur durende vluchtvanaf Tianjin International Airport. Het vliegtuig werd eind juni 2009 tijdenseen ceremonie overgedragen aan leasemaatschappij Dragon AviationLeasing, die het vliegtuig verhuurt aan Sichuan Airlines. Airbus produceertde A320 in Toulouse en de A319 in Hamburg. De fabrikant wilde in 2009 alelf vliegtuigen in China bouwen, oplopend tot 48 in de volgende jaren.FALC is een joint venture van Airbus en het Chinese consortium van deTianjin Free Trade Zone en de China Aviation Industry Corporation. DeCivil Aviation Administration of China (CAAC) heeft inmiddels ook eendoor Thales gebouwde A320 Full Flight Simulator (FFS) vrijgegeven voorde opleiding in China. De simulator is ondergebracht bij het Hua-Ou Avia-tion Training Centre in Beijing. Dit centrum is een joint venture van Airbusen de China Aviation Supplies Holding Company.

De metalenM-2 Scoutwerd ooit alshouten Skautaangeboden.

De Gweduckis een kunst-stoffen toestelwaaraan meerdan twintigjaar isgebouwd.

13

3 juni 2009: Lancair EvolutionDe nieuwe Lancair Evolution heeft een zescilinder Lycoming TEO-540-AiE2 zuigermotor voor het brandschot, waarmee het toestel op 3 juni 2009voor het eerst vloog. Dankzij 350 pk motorvermogen is een kruissnelheidmogelijk van 500 km/u. De Lycoming aangedreven variant kost vliegklaarongeveer 600.000 dollar. Lancair International kondigde de komst van hettoestel aan tijdens de EAA Venture 2008 in het Amerikaanse Oshkosh. DeEvolution is een variant op de eerste versie die een 925 pk sterke Pratt &Whitney PT6 turbopropmotor heeft. Volgens Lancair krijgt de benzineva-riant een drukcabine voor vluchten tot 8.543 meter. De bouwkit wordt gele-verd met botsenergie absorberende stoelen, AmSafe Aviation airbag seat-belts en een ballistic recovery-parachutesysteem. Daarnaast kan hetEnhanced Vision System-100 van Max-Viz als optie worden aangeschaftdat gebruik maakt van een infraroodcamera. Hiermee wordt het zicht voorpiloten tijdens marginale weersomstandigheden aanmerkelijk verbeterd.De beelden worden op het primaire flight display getoond.

Deze voorSichuan AirlinesbestemdeA320 is deeerste in ChinagebouwdeAirbus.

De LancairEvolutionwordt gele-verd als tur-boprop en inbenzine-uit-voering.

4 juni 2009: Advanced Composite Cargo AircraftMet de eerste vlucht van 87 minuten van het Advanced Composite CargoAircraft (ACCA) prototype zijn onderzoekers van de Amerikaanse lucht-macht en Lockheed Martin er naar eigen zeggen in geslaagd een toestelte maken dat gebouwd is volgens een nog niet eerder gebruikt productie-procedé. Aan de eerste vlucht is bijna tien jaar ontwikkelingswerk voorafgegaan. Het toestel is echter niet ontworpen als prototype voor een kleinvrachtvliegtuig of een andere vliegtuigvariant, maar als bewijs dat hetmogelijk is om met behulp van composietmaterialen een gecertificeerdvliegtuig te bouwen. De ACCA is een aangepaste tweemotorige Dornier328JET, waarbij de gehele aluminium romp achter de cockpit vervangen isdoor een variant van koolstofvezel. Ook de staartsectie werd bij de ACCAopgebouwd uit kunststof. De romp kon daardoor breder en sterker wordendan het origineel. De onderzoekers zagen zich daarbij voor de opdrachtgeplaatst om de motoren, de vleugels, het landingsstel en de elektrischeen hydraulische systemen passend in het nieuwe model te krijgen. Doorde gevolgde bouwwijze nam het aantal benodigde onderdelen dramatischaf: driehonderd kunststoffen onderdelen tegen drieduizend metalen bij hetoriginele toestel. Ook het aantal verbindingsstukken verminderde sterk:van dertigduizend naar vierduizend. Uiteindelijk mikken de onderzoekersop vliegtuigconstructies die slechts 10 procent van de componenten bevat-ten in vergelijking met conventioneel gebouwde vliegtuigen.

De Acca iseen experi-menteel vlieg-tuig dat nietin productiewordt geno-men.

15

De ‘MSONE’vliegt voor heteerst op 10juni 2009. Hetranke toestelbiedt plaatsaan tweeinzittenden,en is speciaalontwikkeldvoor de Ame-rikaansemarkt.

16

10 juni 2009 MySky MS-1De MS-1 van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant MySky is speciaal ontwik-keld voor de Amerikaanse LSA markt. Het volledige kunststoffen toestelweegt leeg 323 kg, en is opgebouwd uit composietmaterialen en koolstof-vezels. De ʻMSONEʼ biedt plaats aan twee personen die achter elkaar zitten intandemopstelling, en wordt aangedreven door een luchtgekoelde zescilin-der Jabiru 3300 motor met een cilinderinhoud van 3.314 cc. De 120 pkmotorvermogen vertaalt zich in een maximale snelheid van 222 km/u (demaximaal toegestane snelheid in de Light Sports Arcraft klasse). Het maxi-male vliegbereik ligt rond de 1.200 kilometer waarbij met een tankinhoudvan ruim negentig liter meer dan vijf uur onafgebroken kan worden gevlo-gen. Het toestel kan op verzoek worden uitgerust met een volledig digitalecockpit en een automatische piloot.

12 juni 2009: Skyspark Alpi Aviation 300Sinds 12 juni 2009 worden in Turijn testvluchten uitgevoerd met een dooreen elektromotor aangedreven vliegtuig. Drijvende kracht achter het pro-ject is Skyspark, een joint venture van het bedrijf Italiaanse bedrijf DigiSkyen de Turin Polytechnic University.Het vliegtuig, een door Skyspark aangepaste tweepersoons Alpi Aviation300, bereikte tijdens de vluchten de geplande topsnelheid van 250 km/u.De vloeistofgekoelde elektromotor levert daarbij een piekvermogen van100 pk en wordt door accuʼs gevoed. Op de kruissnelheid van 350 km/uvolstaat 80 pk vermogen. De accuʼs leveren daarbij voldoende stroom vooreen vluchtduur van 35 minuten. De vluchten waren bedoeld om alle elektri-sche systemen van het toestel te testen. En dat ter voorbereiding op deplaatsing van drie gekoppelde brandstofcellen van elk 20 kW/27,2 pk laterdit jaar. Wanneer deze ingebouwd zijn, mikt Skyspark op een topsnelheidvan 300 km/u en een kruissnelheid van 250 km/u. De brandstofcellenmoeten voldoende stroom gaan leveren voor een vluchtduur van een uur.

De Skyspark iseen door eenelektromotoraangedrevenAlpi Aviation300.

De YuneecE430 heefteen elektro-motor van 54 pk.

21 juni 2009: Yuneec E430De in China gebouwde Yuneec E430 is het eerste door Yuneec Interna-tional gebouwde vliegtuig dat door een elektromotor van 54 pk wordt aan-gedreven. De elektromotor wordt gevoed door zes batterijen. Hiermee kantwee uur gevlogen worden. Het opladen van de batterijen duurt drie uur.De volledig kunststoffen Yuneec E430 biedt plaats aan twee personen.Met het toestel zijn inmiddels snelheden bereikt van 150 km/u. De E430kan desgewenst ook worden uitgerust met tien batterijen waardoor demaximale vliegduur toeneemt tot 2,5 uur. Hoewel het toestel in China ge-bouwd wordt, is er sprake van een Britse importeur die de Yuneec E430 ineerste instantie onder de regels van de Amerikaanse federale luchtvaart-autoriteiten (FAA) wil laten certificeren. De E430 kost 89.000 dollar.

2 juli 2009: Hercules C-130De eerste van twee door de Koninklijke Luchtmacht extra bestelde C-130ʼsvloog op 2 juli 2009 voor het eerst bij Marshall Aerospace in Cambridge.Het toestel (de G988) voerde een twee uur durende testvlucht uit waarbij750 km werd afgelegd. Ook het tweede toestel (de G781) zal binnenkortmet vliegtests beginnen. Beide vliegtuigen deden tot 1991 dienst bij de USNavy. Daar waren de C-130ʼs uitgerust conform de EC-130Q standaardvoor maritieme elektronische oorlogsvoering. Marshall vervangt bij beideC-130ʼs de analoge cockpit door een digitale glazen variant. Ook wordende cabines conform de laatste veiligheidsvoorschriften ingericht.

4 juli 2009: Belite AircraftBelite Aircraft is een nieuwe speler op de Amerikaanse S-LSA markt metde 254 Classic Kit. Het is een tweezitter in de ultralichte klasse die voldoetaan de FAR Part 103. Het lichtgewichtje wordt in Wichita (Kansas) ge-bouwd. De vleugelsteunen, ribben en hoofdligger zijn van koolstofvezel.Standaard aanwezig in het cockpitpaneel is een houder voor het opbergenvan een Garmin 496 GPS. Belite claimt een ongehinderd uitzicht naar ach-teren door de bijzondere cockpitvorm. De Belite maakte op 4 juli 2009 haareerste vlucht waarbij een overtreksnelheid van 44 km/u werd genoteerd.Het vliegtuig wordt aangedreven door een 28 pk sterke MZ-34 motor dieeen kruissnelheid van 87 km/u mogelijk maakt. Een 45 pk sterke MZ-201motor is als optie leverbaar. Als volledige bouwkit kost de Belite 34.995dollar.

Nederlandheeft tweeextra C-130’sbesteld die inEngeland wor-den aange-past.

18

9 juli 2009: Antares DLR-H2Een tot Antares DLR-H2 verbouwde Antares-motorzwever vloog op 9 juli2009 voor het eerst met een door brandstofcellen aangedreven motor. Hettoestel is ontwikkeld in opdracht van het Deutsches Zentrum für Luft- undRaumfahrt (DLR). Volgens het DLR kan de DLR-H2 zelfstandige starts uit-voeren dankzij een uitermate efficiënt aandrijvingssysteem. De Duitseonderzoeksinstelling gebruikt in het toestel een motorcontroller die span-ningsverschillen aankan tussen 188 en 400 volt. De DLR-H2 kan eenkruissnelheid halen van 170 km/u bij een vliegbereik van 750 kilometer eneen maximale vluchtduur van vijf uur. De brandstofcellen zijn onderge-bracht in aparte gestroomlijnde containers onder de vleugels.

De Belite iseen sport-vliegtuigje datkopers zelf inelkaar moetenzetten.

De AntaresDLR-H2 is eenaangepastemotorzwever.

De e-Spyderwordt aange-dreven dooreen elektro-motor.

20

19 juli 2009: Flightstar e-SpyderDe Amerikaanse vliegtuigbouwer Flightstar heeft haar Spyder ultralightvliegtuig uitgerust met een 20 kW/16,8 pk sterke elektromotor. Flightstartoonde het prototype tijdens de Aero 2009 in Friedrichshafen in april 2009.Het toestel is opgebouwd uit aluminium, koolstofvezel en verchroomdeijzeren buizen. De 20 kW/26,8 pk elektromotor, motorcontroller en tweelichtgewicht lithiumbatterijen zijn door het Chinese Yuneec ontwikkeld. Dee-SPyder krijgt een topsnelheid van ongeveer 90 km/u.

3 augustus 2009: Bombardier Global Express XRS Global VisionTijdens de eerste vlucht van ruim drie uur werd op 3 augustus 2009 metde Global Express XRS een hoogte bereikt van 5.181 meter en een snel-heid van 636 km/u. Het toestel is op zich niet nieuw, maar de cockpit wel.Die is gebaseerd op de Rockwell Collins Proline Fusion-cockpit, maar iszodanig verbeterd dat Bombardier er de naam Global Vision aan gaf. Devier beeldschermen in de cockpit hebben een diameter van 38 cm en zijn groter dan gebruikelijk, terwijl er ook verschillende toepassingen voorʻsynthetic visionʼ beschikbaar komen. Daarnaast integreert Bombardier inde cockpit het Head-up Guidance System, een zogenoemd MultiScanweerdetectiesysteem en het Bombardier Enhanced Vision System. GlobalVision moet vervolgens niet alleen de werkdruk voor piloten verlagen,maar ook een bijdrage leveren aan een beter omgevingsbewustzijn. Denieuwe cockpit komt beschikbaar voor zakenjets van het type Global 5000en Global Express XRS.

15 augustus 2009: Avcen T-100 JetpodDe Britse luchtvaartondernemer Michael Robert Dacre is op 15 augustusin Maleisië omgekomen tijdens de eerste vlucht met de tweemotorige Jet-pod. Het toestel was uitgerust met twee 13,3 kN sterke turbofans en ont-

De nieuwe Global Express XRS krijgt een uitermate geavanceerde cockpit.

De Avcen Jetpod zou meerdere functies kunnen vervullen.

Bij de Sharkzitten inzit-tenden achterelkaar in hettoestel.

22

wikkeld voor een kruissnelheid van 560 km/u en een bereik van 1.500 kilo-meter. Het toestel bood plaats aan een piloot en zeven passagiers. Avcenwilde de Jetpod in 2010 in serieproductie nemen. De Jetpod is ontworpenom passagiers snel binnen stedelijke gebieden te kunnen vervoeren. Hettoestel zou sneller en stiller moeten zijn dan helikopters en werd daaromVery Quiet Short Take Of and Landing (VQSTOL) genoemd en zou binnen125 meter moeten kunnen starten en landen. De snelle vliegende taxi zouin het bijzonder het vliegverkeer in drukke stedelijke gebieden moeten ont-lasten. Avcen rekende bijvoorbeeld voor, dat een trip van London-Heath-row naar de binnenstad van Londen niet meer dan 4 minuten zou vergen.

19 augustus 2009 Shark Aero Sport-SharkDe Shark van de Tsjechische vliegtuigbouwer Shark Aero is een volledigkunststoffen toestel. De romp en vleugels zijn van glas- en koolstofvezelgemaakt. De inzittenden van de Shark zitten niet naast, maar achter elkaarin een zogeheten tandemopstelling. Het toestel komt er in eerste instantiein Sport-Shark uitvoering voor de Amerikaanse S-LSA markt met vast lan-dingsgestel.De eerste Shark, die op 19 augustus 2009 voor het eerst vloog, is 6,7meter lang en heeft een spanwijdte van 7,9 m. De tankinhoud bedraagt100 liter waarbij de fabrikant uitgaat van een brandstofverbruik van vijftienliter per gevlogen uur.De voor Europa bestemde microlight uitvoering krijgt een intrekbaar lan-dinggestel en een spanwijdte van 9,2 m.Beide varianten krijgen een 100 pk sterke Rotax motor waarmee kruis-snelheden mogelijk zijn van respectievelijk 290 km/u (Shark) of 222 km/u(Sport-Shark).

Nieuwe vliegtuigen

ATR CorporateATR biedt zowel de nieuwe ATR42-600 als de ATR72-600 aan in Corpora-te-uitvoering. Bij dit toestel kan gekozen worden uit twee interieurversies.In de eerste versie kunnen dertig passagiers mee, waarbij zich in het voor-ste gedeelte van het toestel een VIP-lounge bevindt voor acht passagiers.In de andere uitvoering kunnen negentien passagiers mee in tweegescheiden lounges. De ATR72 600 Corporate wordt leverbaar met eenVIP-lounge voor zes passagiers voorin het toestel en 32 zakenklasstoelenin het achterste cabinegedeelte. Volgens ATR verbruiken de Corporatestijdens een trip van 500 km minder brandstof dan turboprops of middelgro-te en grote zakenjets. Een voordeel is ook dat 900 meter baanlengte vol-staat. Daardoor kan tot een kwart meer vliegvelden worden aangedaandan met zakenjets mogelijk is.Het vliegbereik van ATRʼs ligtrond de 3.000 kilometer. Eenonbekende klant uit Azerbeidz-jan bestelde de eerste Corpo-rate. ATR levert een fabrieks-nieuwe Corporate-versie vanaf17 miljoen dollar.

De ATR42-600 Corpora-te is afgeleidvan de even-eens nieuweATR72-600.Het toestelkomt beschik-baar met ver-schillendeinterieurva-rianten.

De BA609SAR is een til-trotor diewordt aange-boden voorzoek- en red-dingsactiesboven zee.

24

BA609 SARAgustaWestland heeft een BA609 SAR-variant (Search and Rescue) ver-der ontwikkeld. BA in de aanduiding staat voor Bell/Agusta die in dit pro-ject samenwerken. Deze tiltrotor is volgens de fabrikant uitstekend ge-schikt voor reddingsmissies op meer dan 500 km uit de kust. Door de snel-heid van het toestel van ruim 500 km/u en het grote bereik van minimaal1.300 km (met extra tanks tot 1.800 km) is de tiltrotor in de helft van debenodigde tijd ter plaatse dan een helikopter. In SAR-uitvoering kunnen ertot zes geredden mee. Het toestel kan ook vliegen als er sprake is van ijs-vorming. BA levert de SAR-versie met alle reddingsattributen, waarondereen ʻhoistʼ (takel), reddingsmand en EHBO-materiaal. Daarnaast is hettoestel geschikt voor Forward Looking Infrad Red (FLIR) en is de cockpitop Night Vision Goggles (NVG) voorbereid. Er zijn meer dan tachtigBA609ʼs in civiele uitvoering besteld door ongeveer veertig afnemers uittwintig landen. De BA609 biedt plaats aan twaalf passagiers.

BBJ ConvertibleBoeing komt met een variant van de Boeing Business Jet, de BBJ Conver-tible. De BBJ C kan in acht uur tijd worden omgebouwd van zakenjet naarvrachttoestel. Met het oog daarop wordt standaard een grote vrachtdeuraangebracht. Volgens Boeing is het toestel niet alleen interessant vooroverheden, maar ook voor rijke privépersonen met paarden of muziek-groepen met veel instrumenten. Het toestel komt in het laatste kwartaalvan 2011 op de markt.

De BBJ Convertible is het vierde model in de Boeing Business Jet-reeks.

De Silent Eag-le is de laatstevariant in deF15-reeks.

26

Boeing F-15 Silent Eagle De F-15 Silent Eagle (F-15SE) is de nieuw-ste variant van de bekende tweemotorigeF-15. Het toestel heeft niet alleen een spe-ciale coating om moeilijker zichtbaar te zijnvoor vijandelijke radar, maar ook een nieu-we ontworpen staartsectie. Met nieuw ont-worpen brandstoftanks is tevens bereikt datwapens niet langer onder, maar in het vliegtuig mee kunnen. VolgensBoeing kunnen air-to-air raketten (AIM-9 en AIM-120) maar ook kleinereair-to-ground wapens (Joint Direct Attack Munition en Small DiameterBomb) intern meegenomen worden. Nieuw zijn ook een Digital Flight Con-trol System, een BAES Digital Electronic Warfare System (DEWS) en deRaytheon Advanced Electronic Scanning Array (AESA) radar. Het eersteprototype moet in 2010 vliegen.

Bombardier Learjet 85Bombardier toonde in 2009 een mockup op schaal 1:1 van de nieuweLearjet 85. Het toestel biedt niet alleen opvallend veel (hoofd)ruimte, maarook een aansprekend interieur. Zo is de drankenkast voorzien van een rol-luik. Een slim concept waardoor niemand zijn hoofd meer stoot. De cockpitis ʻcleanʼ en ʻstate of the artʼ. Bombardier introduceerde de nieuwe Learjet-variant eind 2007 als Learjet NXT maar hernoemde het toestel later totLearjet 85. De ʻ85ʼ gaat plaats bieden aan acht passagiers, krijgt een maxi-mum snelheid van Mach .82 en een non-stop bereik van 5.556 kilometer.Het vliegtuig wordt uitgerust met Rockwell Collinsʼ nieuwste versie van dedigitale Pro Line Fusion-cockpit en twee Pratt & Whitney PW307B-turbo-fans. Bij de ontwikkeling van het nieuwe vliegtuig besloot Bombardier deDuitse vliegtuigbouwer Grob Aerospace te betrekken vanwege de daarbestaande ervaring in het werken met composietmaterialen. Hoewel Grob

begon aan de bouw vande eerste drie prototypesin het Duitse Tussenhau-sen-Mattsies, ging de fa-brikant vervolgens in 2008failliet. Bombardier moestdaarom op zoek naar eennieuwe rompfabrikant enbesloot de romp uitein-delijk zelf te gaan bouwenin de nieuwe Mexicaansevestiging in Querétaro.

Embraer KC-390 Embraer brengt een nieuw militair transportvliegtuig op de markt: de KC-390 en heeft voor de ontwikkeling van het door twee straalmotorenaangedreven toestel een overeenkomst gesloten voor de levering van 23KC-390ʼs met de Braziliaanse luchtmacht. De officiële lancering van het KC-390 programma vond in april 2009 plaatstijdens de Latin America Aero and Defence beurs. Embraer positioneert deKC-390 tussen de C-27J Spartan van Alenia en de C-130J Super Hercules

De Learjet 85heeft eenopvallendruim uitge-voerd, lichtinterieur.(Foto’s RuudVos)

27

van Lockheed Martin. De KC-390 wordt in tegenstelling totdeze toestellen niet aange-dreven door turbopropmoto-ren, maar door straalmoto-ren. De KC-390 krijgt eenkruissnelheid van 850 km/uen is daarmee sneller dan deC-27J en C-130J. Het laad-vermogen zal 19 ton bedra-gen bij een vliegbereik van5.900 kilometer. Ter vergelij-king: de C-27J kan 11,5 tonvracht vervoeren. De KC-390zal ook worden gebruikt als tanker of voor Medical Evacuation (MEDE-VAC)-missies. Het toestel wijkt op belangrijke punten af van de variant dieEmbraer in 2007 introduceerde.

Embraer Legacy 500Zowel de nieuwe Embraer Legacy 450 als 500 gaat plaats bieden aannegen tot twaalf passagiers. De 450 krijgt met vier passagiers een vliegbe-reik van 4.260 km; de 500 bij een zelfde aantal passagiers 5.560 km bij eenkruissnelheid van 871 km/u op 13.500 meter. Beide vliegtuigen krijgen fly-by-wire, een Rockwell Collins Pro Line Fusion-cockpit en HTF7500E turbo-fans van Honeywell. Honeywell levert tevens het Audio/Video en CabineManagement System, terwijl BMW Group Designworks USA voor de inte-rieurinrichting gaat zorgen. Embraer verwacht overigens dat de zakelijkeluchtvaartmarkt pas over zes jaar weer op het niveau van 2008 uitkomt.

De in 2009geïntrodu-ceerde Embraer KC-390 wijktop belangrijkepunten af vande eronderafgebeelde C-390 uit2007.

28

De Embraer Legacy 500 moet in 2011 op de marktkomen.

In 2009 toerde Embraer langs luchtvaartbeurzenmet een cabinemockup op schaal 1:1. (Foto RuudVos)

FFACDe Amerikaanse vliegtuigfabrikant FreightFeeder Aircraft Corporation (FFAC) heefteen nieuwe techniek ontwikkeld waardoorzowel het brandstofverbruik als de uitstootvan schadelijke uitlaatgassen met bijna dehelft vermindert. FFAC heeft voor haar zoge-noemde ʻGreen Technologyʼ patent aange-vraagd. Het door FFAC ontwikkelde Automa-tic Flat Rate System (AFRS) leidt tot een

halvering van het brandstofverbruik vergeleken met oudere turbopropvlieg-tuigen. Ook komt de geluidsproductie bijna 15 procent lager uit, terwijl 40pocent minder CO2 zal worden uitgestoten. FFAC zal het AFRS toepas-sen in de Freighter Feeder 5000. Dit toestel wordt momenteel gebouwd.De FF5000 krijgt twee Pratt & Whitney Canada PW150A-motoren met eenmaximale vermogensafgifte van 5.071 pk. Met een kruissnelheid tussen463 en 504 km/u krijgt de FF5500 een bereik van 4.000 km met een ladingvan ruim 16 ton. FFAC werd eind 2007 opgericht nadat een groep inves-teerders de productierechten had overgenomen van Utilicraft AerospaceIndustries. Kort na de overname werd het ontwerp van het nieuwe vracht-

29

vliegtuig aangepast om grotere containers te kunnen vervoeren. De Britseluchtvrachtmaatschappij MK Airlines wordt daarbij de eerste Europeseklant voor de FF5000. MK bestelde tien van deze toestellen en nam eenoptie op nog eens vijf stuks. Het aantal door FFAC verkochte vliegtuigenligt rond de zestig.

Gulfstream G250De Amerikaanse zakenjetfabrikant Gulfstream werkt op twee verschillendelocaties aan twee nieuwe zakenjets: de super-midsize G250 en de G650.Beide vliegtuigen moeten voor het eind van 2009 vliegen en in 2011 op demarkt komen. De G650 wordt in Amerika gebouwd, de G250 in Israël. DeGulfstream G250 werd eind 2008 in Amerika geïntroduceerd en volgt de

De FF5000krijgt ultra-efficiëntemotoren.

De GulfstreamG250 wordtals super-mid-size zakenjetaangeprezen.

30

G200 op. Het vliegtuig krijgt een 33 kN sterke Honeywell HTF7250G-tur-bofan. De G250 krijgt daarmee een maximaal bereik van 6.300 kilometer.Hierdoor kan het toestel met vier passagiers bij een snelheid van Mach .82de afstand tussen Londen en New York en Londen en Dubai non-stopoverbruggen op een hoogte van 13.724 meter. De G250 krijgt een geïnte-greerde Rockwell Collins PlaneView 250-cockpit, een head-up display eneen EVS II infrarood camerasysteem. Gulfstream claimt voor het toestelde grootste cabine in de mid-size klasse: 7,87 meter lang, 2,18 meterbreed en 1,90 meter hoog. Het toestel biedt plaats aan acht passagiers enkrijgt negentien ovale ramen. Israel Aerospace Industries (IAI) op BenGurion International Airport gaat het vliegtuig bouwen, waarna het wordtovergevlogen naar Gulfstreams ʻCenter of Excellenceʼ in Dallas (Texas)voor de afbouw en inrichting. Aan het toestel hangt een prijskaartje van 24miljoen dollar. De G250 moet in 2009 voor het eerst vliegen en in 2011gecertificeerd zijn.

Gulfstream G650De in maart 2008 aangekondigde G650 is bestemd voor de ultra langeafstand. Het toestel krijgt een ʻultra largeʼ-cabine met een breedte van 2,59meter en een stahoogte van 1,96 meter. Voor de aandrijving zorgen tweeRolls-Royce BR725-turbofans die een topsnelheid van Mach .92 mogelijkmaken op een vlieghoogte van 15.545 meter. Het toestel krijgt uitzonderlijkgrote ramen van 71,1 bij 50,7 centimeter. In de tweede helft van 2009moet de G650 voor het eerst vliegen, waarna certificering in 2011 volgt.De G650 gaat 59 miljoen dollar kosten. Gulfstream heeft inmiddels een

De G250wordt bij IAIin Tel Avivgebouwd.

31

De G650wordt hetnieuwe vlag-genschip vanGulfstream.Het toestelkost 64,5 mil-joen dollar.

simulatievlucht uitgevoerd. De fabrikant bouwde met het oog hierop eenIntegration Test Facility die bestaat uit een mockup op schaal 1:1 vanzowel de cockpit als de cabine. Bij Gulfstream in Savannah (Georgia) zaleen nieuwe assemblagelijn geopend worden, waar vanaf 2012 jaarlijksachttien G650ʼs kunnen worden gebouwd. De G650 zal in vergelijking metde huidige G450 en G550 bijna de helft minder onderdelen bevatten.Nederland is via Stork Aerospace betrokken bij het ontwerp en de produc-tie van de composieten staart en gelijmde romppanelen van de GulfstreamG650.

HBC Hawker 450XPDe Hawker 450XP volgt bij de Hawker Beechcraft Company (HBC) de populaire XP400 op. De 450XP krijgt een van de grotere 900XP afgeleide cabine, een digitale Rockwell Collins Pro Line 21-cockpit en het nieuwe Rockwell Collins Venue geïntegreerde cabinemanagementsysteem. Het nieuwe toestel biedt plaats aan achtpassagiers.

De Hawker 450 XP gaat depopulaire XP400 aflossen.

HBC koos voor brandstofefficiënte Pratt & Whitney Canada PW535D-mo-toren die 10 procent meer vermogen leveren dan die in de XP400. Daar-door ligt de kruissnelheid met 780 km/u bijna 14 km/u hoger. Het toestelkrijgt met twee piloten en vier passagiers een bereik van ruim 2.960 kilo-meter. De eerste vlucht moest in 2009 plaatsvinden. De certificatie staatgepland voor midden 2010.

HBC King Air 350iDe King Air 350 lijkt op de bekende tweemotorige turboprop, maar is aande binnenkant volledig opgewaardeerd. HBC heeft de cabine opnieuw ont-worpen en het geluidsniveau aan boord teruggebracht van 82 naar 78 dB.Meer beenruimte, nieuw ontworpen stoelen, LED-verlichting en elektroni-sche ʻblinderingʼ van de ramen moeten tot meer passagierscomfort leiden.De 350i wordt uitgerust met het geïntegreerde Rockwell Collins VenueCabin Management System (CMS). Dit CMS ondersteunt meerdere toe-passingen: DVD, CD, MP3-speler, Apple iPod, Sony PlayStation Xbox360, laptopcomputers en dataopslag via USB-sticks. Presentatie van degegevens vindt plaats door middel van zwenkbare lcd-schermen met eendiameter van 39 centimeter. De King Air 350i kan een piloot en negen pas-sagiers vervoeren over een afstand van maximaal 3.000 kilometer bij eenkruissnelheid van 550 km/u. De eerste leveringen van de 350i worden in2009 en 2010 verwacht, na certificering door respectievelijk de Amerikaan-se FAA en de Europese EASA.

HBC King Air C90GTx De King Air C90GTx is de achtste variant van de in 2003 geïntroduceerdeKing Air C90. HBC introduceerde de GTx in het vroege najaar van 2009.Het vernieuwde toestel heeft winglets voor betere klimprestaties en minderbrandstofverbruik. De tweemotorige turboprop is afgeleid van de in 2008

De King Air350i heeft een nieuwontworpencabine.

33

geïntroduceerde C90GTi. Vergeleken met dat toestel, kan de GTx bedui-dend meer lading meenemen. Ook is het bereik met 370 km toegenomentot 2.400 kilometer. De GTx haalt kruissnelheden tot 500 km/u en is uitge-rust met een digitale Rockwell Collins Pro Line 21-cockpit, Doppler-weer-radar en een geavanceerd GPS-systeem.

Lockheed Martin Hercules C-130XL Lockheed Martin heeft de eerste informatie vrijgegeven over een mogelijkeopvolger van de C-130 Hercules. Het nieuwe toestel kan binnen vijf jaarontwikkeld worden, waarbij de bestaande Hercules C-130J als uitgangs-punt genomen wordt. Door de romp van dit toestel te vergrotenkan het laadvermogen van de XL uitkomen op ruim 27 ton, 8 ton meer dan de maximale belading van de huidige C-130J. Lockheed Martin wil met de XL een alternatief bie-den voor de Amerikaanse strijdkrachten die behoeftehebben aan tactischetransportvliegtuigenwaarmee grote voertui-gen door de lucht vervoerdkunnen worden.

Lockheed Martin studeert op een op-volger van de C130J Hercules.

Winglets eneen hogerstartgewichtmoeten demarktpositievan de KingAir C90GTiversterken.

34

Spectrum Freedom JetDe Amerikaanse vliegtuigfabrikant Spectrum Aeronautical heeft de romp-sectie van de nieuwe mid size S-40 Freedom Jet klaar. Deze tweemotori-ge zakenjet biedt plaats aan zeven passagiers en twee piloten in een cabi-ne met stahoogte. Het toestel moet eind volgend jaar gecertificeerd zijn,waarna begin 2011 de eerste leveringen plaatsvinden. De Freedom Jetwordt uitgerust met twee GE-Honda HF 120-turbofans die elk 9,3 kN ver-mogen leveren. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 815 km/u. Hetvliegtuig krijgt een bereik van 4.170 km op een vlieghoogte van 13.716meter. De 6,2 miljoen dollar kostende S-40 is een grotere uitvoering vande S-33 Independence waarmee Spectrum in 2005 debuteerde. Het proto-type van de S-33 verongelukte echter in 2006 als gevolg van verkeerdgemonteerde besturingsorganen. Na dit ongeval besloot Spectrum eerstde grotere S-40 te ontwikkelen.

Tecnam P2008 Tecnam koos bij de nieuwe P2008 voor een kunststoffen romp met vleu-gels uit traditioneel vliegtuigaluminium. De romp wordt in de vestiging inhet Spaanse Zaragossa vervaardigd, waarna het geheel overgebrachtwordt naar het Italiaanse Capua voor de eindassemblage. De romp en ver-ticale staartgedeelte zijn gemaakt van carbon fiber. Dankzij de overname

De nieuweSpectrum S-40 FreedomJet wordtgeheel inkunststof uitgevoerd.

35

van het Spaanse Composite Aeronautic Group (CAG) in 2008 kreeg Tec-nam de mogelijkheid kunststoffen vliegtuigonderdelen te vervaardigen. Hetnieuwe toestel krijgt de grootste cabine in zijn klasse, wordt ultrastil engaat een uitstekend zicht vanuit de cockpit bieden. Tecnam brengt het toe-stel op de markt als Microlight Aircraft (MLA) voor de Europese markt enals Special Light Sport Aircraft (S-LSA) voor Amerika. Tecnam geeft voorhet zeer strak ogende toestel een kruissnelheid op van 225 km/u bij 75procent motorvermogen en een vliegbereik van 1.278 kilometer. De over-treksnelheid van hoogdekker komt bij 72 km/u te liggen. Dat het toestel ineerste instantie voor de Amerikaanse S-LSA markt is ontwikkeld, blijkt uithet maximale startgewicht van 600 kg. Als de specificaties tijdens testsbevestigd worden, vliegt de P2008 na 185 meter en staat het toestel na delanding binnen 150 meter weer stil. De P2008 krijgt een lengte van 6,93 m,wordt 2,46 m hoog bij een spanwijdte van 8,80 meter. De tweepersoonscockpit wordt 1,2 m breed en 1,1 m hoog. Als het aan Tecnam ligt, wordtde cockpit ʻstate of the artʼ: een geïntegreerde glass cockpit met primair(PFD) en multifunctioneel display (MFD).

UAC MS-21-200De Russische United Aircraft Corporation (UAC) bundelt de krachten vanYakovlev, Tupolev, Irkut, Sukhoi en Ilyushin. Gezamenlijk werkt de groep aaneen nieuw type verkeersvliegtuig met een enkel gangpad, de MS-21-200.MA-21 staat in het Russisch voor ʻVliegtuig van de 21ste eeuwʼ. Het con-tract voor de ontwikkeling van het toestel dateert al uit 2008. Sukhoi magde composietvleugels ontwikkelen en bouwen. Het toestel zal voor onge-veer de helft uit composietmaterialen bestaan. Omdat de MS-21-200 ookvoor exportdoeleinden wordt ontwikkeld, zal het toestel niet alleen mettwee Aviadvigatel PS-14 motoren leverbaar zijn. Er wordt ook nadrukkelijk

De TecnamP2008 heefteen kunststof-fen romp enaluminiumvleugels.

36

gekeken naar andere motorleveranciers zoals Pratt & Whitney, Rolls-Roy-ce en Snecma/CFM International. De MS-21-200 gaat plaats bieden aan150-162 passagiers. Het vliegbereik is 5.000 kilometer. De spanwijdte enlengte worden 35,9 m; de hoogte zal 11,5 m bedragen. Er bestaan ookplannen voor een MS-21-300 (5.000 km, 198 passagiers) en een MS-21-400 (5.500 km, 230 passagiers). Het toestel moet in 2014 voor het eerstvliegen en vanaf 2016 leverbaar zijn. Gemikt wordt op een stuksprijs van35 miljoen dollar. UAC claimt dat het toestel 15 procent minder brandstofzal verbruiken dan een vergelijkbare Airbus of Boeing. Ook de operatione-le kosten zouden zoʼn 15 procent lager uitkomen.

Viking DHC-3 Turbo OtterViking Air Limited voert sinds 2008 de DHC-3 Turbo Otter. Bij het ver-nieuwde model is de originele Pratt & Whitney Wasp R-1340 negencilinderradiaalmotor vervangen door een moderne PT6A turbopropvariant van 750pk, eveneens van Pratt & Whitney. Onderdeel van de modificaties aan hettoestel zijn tevens een nieuwe propeller en kunststoffen motorbeplating.

De MS-21-200krijgt naarkeuze Russi-sche of Wes-terse motoren.

De DHC-3Turbo Otter isdankzij de tur-bopropuitvoe-ring opnieuwleverbaar.

De Guardian400 is eenmissievariantvan de DHCTwin Otter(zie hoofdstukEerste vluch-ten).

38

De fabrikant levert panoramische cockpitramen en een grotere brandstof-tank als optie. Door de aanpassingen aan het toestel ligt het maximalestartgewicht nu rond de 4.000 kilogram. De Turbo Otter kan naar keuzeworden uitgerust met een vast landingsstel, drijvers, skiʼs of drijvers metintrekbaar onderstel. Het toestel mag zowel overdag als ʼs nacht op zicht(VFR) of op instrumenten (IFR) vliegen.

Viking Guardian 400 Twin OtterDe sinds 2008 bij Viking Aircraft leverbare DHC-6 Series 400 volgt de lij-nen van de laatst leverbare DHC-6 Series 300, waarvan er meer dan acht-honderd zijn geleverd. De nieuwe Guardian 400 is een maritieme variantvan de Twin Otter Series 400 die een vliegduur aankan van tien uur dank-zij een grotere brandstoftank. Het toestel wordt ingericht voor SAR-missiesen maritieme patrouilletaken. Ook wordt de Guardian uitgerust met For-ward Looking Infra Red, elektro-optische voorzieningen en een digitalecamera. Een digitale kleurenradar is optioneel. De Twin Otter kan op ver-zoek worden uitgerust met drijvers of skiʼs en biedt plaats aan twee piloteneen operationele bemanning van vier. Onder de vleugels zijn vier ophang-punten aangebracht voor het vervoer van externe lading. Viking Air Limitedverwierf in 2005 zowel de ontwerpen als de productierechten voor alle DeHavilland-vliegtuigen, met uitzondering van de Dash 8 die door Bombar-dier Aerospace wordt geproduceerd.

Ontwikkelingen grote luchtvaart

Airbus

Airbus 40 jaarAirbus vierde op 29 mei 2009 de veertigste verjaardag van de A300. Op29 mei 1969 werd een contract getekend door Frankrijk en Duitsland voorde gezamenlijke ontwikkeling van de A300, Europaʼs eerste grote tweemo-torige straalverkeersvliegtuig voor de middellange afstand. In oktober 1972maakte het toestel de eerste vlucht. Air France bestelde in 1971 als eersteklant zes A300B2ʼs, gevolgd door het Spaanse Iberia dat in december vandat jaar vier A300ʼs bestelde. In mei 1974 kwam de A300 in dienst bij AirFrance. Nieuwere versies volgden niet lang daarna in de vorm van deA300B4 en A300B4-600. Ook het Beluga-transportvliegtuig is van de A300afgeleid. De in 1980 geïntroduceerde A310 bleek eveneens een schot inde roos. In totaal leverde Airbus 822 A300ʼs en A310ʼs af, waarvan er inmei 2009 nog ruim 620 in gebruik waren. Pakketvervoerder FedEx nam in2007 de laatst geproduceerde A300 in ontvangst.

A320Airbus is met het eerste prototype van de A320 op zoek naar de bestdenkbare wingletconfiguratie. De vliegtuigbouwer zocht daarvoor opnieuwcontact met het Amerikaanse Aviation Partners dat winglets aan het toe-stel bevestigde. In 2007 voerde Airbus ook al proeven uit met winglets. Op

De AirbusA300 werdtussen 1974en 2007gebouwd.

39

basis van deze testinformatie werd een nieuwe evaluatie gestart. Airbusonderzoekt nu verder of de winglets tot meer besparingen leiden. A320ʼszijn overigens standaard voorzien van wing fences die de weerstand verla-gen.

Cabine A320Bestaande gebruikers van de A320 krijgen de mogelijkheid de passagiers-cabine te moderniseren. Na deze ʻretrofitʼ is sprake van een EnhancedCabin, zoals deze standaard in nieuwe A320ʼs wordt geïnstalleerd. HetDuitse Condor gaat als eerste Airbus-klant gebruik maken van deze moge-lijkheid, en zal twaalf A320ʼs vanaf het vierde kwartaal 2009 laten aanpas-

Winglets ver-beteren deprestaties enverlagen hetbrandstofge-bruik.

De vernieuw-de cabinevoor de A320-serie van Air-bus is efficiën-ter, ruimer,lichter enbespaart zelfsgewicht.

40

sen. Condor laat tegelijkertijd een nieuw Cabin Intercommunication DataSystem en in-flight entertainment systeem installeren. De Enhanced Cabinheeft onder meer een 10 procent grotere opbergruimte in de bagagebak-ken. Speciale verlichting en nieuwe materialen leveren niet alleengewichtsbesparing op, maar geven de cabine ook een modernere uitstra-ling.

A330/340 c/n 1000Airbus leverde in het vroege najaar van 2009 het duizendste vliegtuig uitde A330/A340-serie af. Dit vliegtuig, een A330-300, was bestemd voorThai Airways. Er waren op dat moment meer dan 1.400 A330/A340ʼsbesteld. Airbus introduceerde deze vliegtuigfamilie zoʼn twintig jaar gele-den. De viermotorige A340-200 was in 1993 het eerste toestel dat vandeze serie in gebruik werd genomen. Later volgden de langere A340-300en de tweemotorige A330-300 en A330-200. De A340-500 en A340-600,met een grotere capaciteit en groter vliegbereik, maakten begin dit decen-nium hun intrede. Terwijl de orderportefeuille van de A340 langzaam maarzeker opdroogt, verkopen de A330-200 en A330-300 nog altijd uitstekend.

Airbus leverdede vijfhon-derdste A321af. Het toestelis afgenomendoor Air Fran-ce. Door derecessie ver-laagde Airbusde maandpro-ductie in 2009voor de heleA320-familevan 36 naar32 stuks.

Er zijn meer dan 1.100 vliegtuigen besteld in de A330/A340-reeks van Airbus.

A330-200FDe in 2007 geïntroduceerde vrachtuitvoering van de tweemotorige A330-200, de A330-200F, moet maximaal 64 ton vracht over een afstand van7.400 km, of 69 ton over een afstand van 5.930 km gaan vervoeren. Inmid-dels is de eerste ontwerpaanpassing al doorgevoerd: het neuswiel van deA330-200F zal niet in de romp, maar in een blister onder de neus wordenweggeborgen. Daher-Socata gaat Airbus helpen bij de ontwikkeling enbouw van de neus van de A330-200F. De nieuwe neussectie wordt ge-maakt van een ʻkunststoflegeringʼ. Socata is al sinds 1997 betrokken bijrompdelen voor de passagiersvariant van de A330. Het van de A330-200afgeleide toestel moest in de tweede helft van 2009 vliegen en begin 2010in dienst treden. Midden 2009 stonden bij Airbus 65 orders in de boekenvan negen maatschappijen. Een A330-200F kost gemiddeld 184,2 miljoendollar.

De vrachtuit-voering vande A330-200is in 2007geïntrodu-ceerd. In deloop van 2009moest het toe-stel vliegen.

A350 XWBEind 2008 werd het definitieve ontwerp van de A350XWB ʻbevrorenʼ enkon alles in gang worden gezet om het toestel daadwerkelijk te gaan pro-duceren. Airbus investeerde met het oog op de ontwikkeling van de A350XWB in een nieuwe fabriek in Toulouse. Met de voorbereidingen voor ditbouwwerk is in januari 2009 begonnen. De faciliteit krijgt een oppervlaktevan 74.000 m2 en vergt een investering van 140 miljoen euro. Wanneerdeze productielijn in gebruik is, zal werk worden geboden aan duizendmensen. Airbus streeft ernaar het productieproces dusdanig te stroomlij-nen, dat de bouw van een nieuwe A350 30 procent korter duurt dan eenvergelijkbaar tweemotorig vliegtuig. Dit alles met het oog op de voorgeno-men indiensttreding van het toestel in 2013.

Om het milieu zo weinig mogelijk te belasten gaat Airbus het sloopafvalvan de gebouwen opnieuw gebruiken die voor de nieuwe fabriek moetenwijken. Ook zal een geavanceerd systeem worden ontwikkeld om zo effi-ciënt mogelijk met energie om te springen, terwijl zonnepanelen op dedaken voor elektriciteit zullen zorgen. In het nieuwe gebouw worden ruweA350ʼs afgeleverd. Het testwerk en de inrichting van de cabine zal plaats-vinden in de aangrenzende productiehallen van de A330 en A340. DeA350 XWB (Xtra Wide-Body) komt in eerste instantie in drie versiesbeschikbaar: A350-800 (270 passagiers), A350-900 (314 passagiers) enA350-1000 (350 passagiers). Het toestel krijgt nieuwe Rolls Royce TrentXWB-motoren waarmee het 15.400 km kan overbruggen bij een snelheidvan Mach .89. In de zomer van 2009 waren door meer dan dertig klantenin totaal 495 A350XWBʼs besteld. Een A350-800 kost gemiddeld 208,7miljoen dollar. De versies 900 en 1000 staan voor gemiddelde prijzen vanrespectievelijk 240,6 en 269,6 miljoen dollar in de boeken.

AirAsia Xbestelde in2009 tienA350 XWB’s.

Airbus heeftinmiddels detweede test-romp voor deA350 XWBklaar. De 18meter langekunststoffenrompsectiezal wordengebruikt voorvermoeid-heidstests enhet bepalenvan gevoelig-heid voorschade.

Het totalecomplex voorde productievan de A350XWB krijgteen opper-vlakte van7,4 hectare.

44

Toch leed ook Airbus in 2009 onder de malaise. De fabrikant kreeg daar-om van de Britse een lening van 394 miljoen euro voor de verdere ontwik-keling van de A350 XWB. De lening moest leiden tot het veiligstellen van1.200 banen bij de Britse Airbus-tak en van nog eens 5.000 bij toeleve-ringsbedrijven.

A380Airbus leverde in 2007 en 2008 in totaal dertien A380ʼs af. Naar verwach-ting worden in 2009 veertien toestellen afgeleverd, terwijl er achttien ge-pland waren. Airbus wijt de lagere cijfers aan de slechte economischeomstandigheden waardoor verschillende luchtvaartmaatschappijen lietenweten de A380 graag later te ontvangen. In 2010 rekent de fabrikant opeen productie van twintig A380ʼs. Air Austral uit La Réunion bracht begin2009 de orderscore op 200 en tekende als eerste luchtvaartmaatschappijeen intentieverklaring voor twee A380ʼs in high density-uitvoering met plekvoor 840 passagiers. Air Austral wil het toestel inzetten op de drukke routetussen La Réunion en Parijs. Airbus rekent klanten voor, dat bij een derge-lijke bezetting het brandstofverbruik niet meer bedraagt dan twee liter perpassagier per honderd afgelegde kilometers. Singapore Airlines (SIA) ont-ving in februari 2009 de miljoenste passagier in de A380. SIA nam als eer-ste luchtvaartmaatschappij in oktober 2007 de A380 in ontvangst. In 2009volgde Air France als eerste Europese luchtvaartmaatschappij.

Geared TurbofanAirbus en motorfabrikant Pratt & Whitney (P&W) hebben een A340-600uitgerust met de nieuwe ʻPurePowerʼ PW1000G (Geared Turbofan). Vol-gens P&W zal zowel het brandstofverbruik als de geluidsproductie van dittype lager uitvallen dan bij andere motoren. Het motortype werd eerder ditjaar al onder een Boeing 747SP uitgeprobeerd. De testvluchten met deAirbus A340 duren tot eind 2008

Air Austral wilA380’s in highdensity-uit-voering metplaats voor840 passa-giers.

45

Airbus voerde in 2008 proeven uit met een nieuwe Geared Turbofan-motor.

Antonov An-148BDe Russische luchtvaartmaatschappij GTK Rossiya Airlines (Russia) namin de zomer van 2009 de eerste van zes geleaste Antonov An-148 regionaljets in ontvangst en zet dit toestel sinds september 2009 in op lijnvluchten.Het toestel wordt gebouwd bij de VASO-fabriek in Voronezh. Ook elderswordt het toestel gebouwd. Bij Antonov in Kiev werden de eerste twee pro-totypes gebouwd. Een daarvan is inmiddels ingericht voor passagiersver-voer en overgedragen aan AeroSvit dat er sinds juni 2009 lijnvluchten meeuitvoert tussen Kiev/Borispol en Kharkov. De in 2004 geïntroduceerdetweemotorige An-148B kan maximaal tachtig passagiers vervoeren en isgeschikt voor het gebruik vanaf luchthavens met onverharde banen. Decockpit telt vijf LCD-schermen en is op ʻwesterse standaardʼ gebracht. Hettoestel wordt bestuurd door middel van fly-by-wire. Het vliegbereik bedaagt3.600 km bij een kruissnelheid van maximaal 870 km/u. Antonov gaat uitvan een marktvraag van ongeveer 200 vliegtuigen in verschillende uitvoe-ringen tot 2015. Begin september 2009 stonden er zoʼn zestig definitievebestellingen in de orderboeken.

Boeing

737 ClassicGE Aviation gaat voor de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij SouthwestAirlines circa 150 Boeing 737 Classics uitrusten met een nieuwe digitalecockpit. Met behulp van het geavanceerde SDS-6000 (beeldschermen meteen diameter van 39 cm die onder meer gekoppeld zijn aan het flightmanagement systeem) gaan de Classics voldoen aan de vereisten voorRequired Navigation Performance. Ook kunnen de toestellen daarna Con-tinuous Descent Approaches uitvoeren met bijna stationair draaiende

De An-148Bvan ‘Rossya’biedt plaatsaan 68 passa-giers in tweeklassen.

46

motoren. De nauwkeurig geplande vluchten leiden zowel tot verminderingvan brandstofgebruik als tot minder CO2-uitstoot en minder geluidsover-last. De eerste omgebouwde 737 moet in 2011 geleverd worden. In deClassic-reeks (lopend tot en met de 737-500) zijn sinds de ingebruiknamevan het toestel in 1968 meer dan 4.300 737ʼs afgeleverd. De laatste Clas-sic, een 737-400 voor Czech Airways, rolde in oktober 1999 van de band.

Interieur Boeing 737NGBoeing komt eind 2010 met een ander interieur voor de 737 NG-varianten(Next Generation). Die nieuwe binnenkant moet, meer dan nu het geval is,een ruimtelijk gevoel oproepen door het aanbrengen van veel rondingen,grote raamlijsten en blauwe verlichting in het plafond. Nieuw zijn ook degroter uitgevallen bagagebakken, speakers boven iedere stoelenrij enbeter vindbare knoppen voor de leeslampjes. Eind 2010 zullen in iedergeval FlyDubai, Continental Airlines, Norwegian Air Shuttle (dat een 737met constructienummer 6.000 in ontvangst nam), Malaysia Airlines, GOLAirlines, Lion Air en TUI Travel London met de nieuwe cabine worden uit-gerust. Boeing wil bovendien in 2011 737ʼs afleveren die 2 procent minderbrandstof verbruiken dan de huidige varianten. De fabrikant wil dit berei-ken door aanpassingen aan het airframe (één procent) terwijl motorbouwerCFM moet zorgen voor het andere procent.

Alle 150Boeing 737Classics vanSouthwestAirlines krij-gen een nieu-we cockpit.

47

Continental Airlines heeft de eerste van dertig bestelde 737-900ER’s ter gelegen-heid van haar 75ste verjaardag in een kleurenschema uit 1947 gespoten. Het sche-ma heeft binnen Continental de bijnaam ‘The Blue Skyway’.

Biofuel 747-300Japan Airlines (JAL) heeft in januari 2009 een van de vier Pratt & Whit-ney-motoren van een Boeing 747-300 gedurende anderhalf uur gevoedmet een mengsel van traditionele kerosine (50%) en biobrandstof (50%).Het door JAL gebruikte mengsel wordt gerekend tot de tweede generatiebiobrandstoffen en bestond uit een mengsel van olie die gewonnen is uitde planten huttentut (84%), jatropa (<16%) en algen (<1%). Voor devlucht was de betreffende motor niet aangepast en werd deze onderweguitgeschakeld en opnieuw gestart. Ook werden acceleratieproeven uit-gevoerd, gevolgd door het snel terugbrengen van het motorvermogen.Volgens Boeing en JAL vormen de gebruikte grondstoffen geen bedrei-ging voor de wereldvoedselketen.

Een 747-300 van Japan Air-lines voerde een succesvol-le test uit met biobrandstof.

Linker pagina:Boeing heeftvoor de 6.000stekeer een Boeing737 afgeleverd.Het toestel wasbestemd voorleasemaatschap-pij ILFC, dat hetvliegtuig ver-huurde aan deNoorse prijs-vechter Norwe-gian Air Shuttle.Norwegianbeschikt over 39exemplaren enheeft nog 42NG’s besteld.

Inzetjes:De Boeing 737NG krijgt in2010 een cabinedie ruimtelijkeren lichter over-komt. Verschil-lende maat-schappijenwillen de nieu-we cabine ookin bestaandevliegtuigen.

49

Winglets Boeing 767Austrian Airlines is de eerste Euro-pese luchtvaartmaatschappij die ge-bruikmaakt van deze nieuwe wing-lettechnologie en heeft vier vliegtui-gen uit haar Boeing B767-vloot aan-past. Omdat Austrian Airlines in eenvroeg stadium een akkoord bereikteomtrent deze aanpassingen, genietde Oostenrijkse maatschappij nu dui-delijk een concurrentievoordeel tenopzichte van de concurrentie. Drievan haar vliegtuigen werden al inmei 2009 aangepast. Ook Air NewZealand laat de vijf in haar vlootactieve 767-300-ERʼs bij AviationPartners voorzien van blendedwinglets. De opstaande vleugeluit-einden zijn 3,4 m hoog. De maat-schappij heeft uitgerekend dat dewinglets zullen leiden tot eenbrandstofbesparing van 6 miljoen li-ter per jaar, resulterend in vermin-dering van 16.000 ton luchtveront-reiniging. Austrian heeft ook als eerste zogenoemde Zonal Dryers geïn-stalleerd die bij CTT Systems in Zweden zijn ontwikkeld. Door dezetoepassing kan condensvocht dat tijdens een vlucht ontstaat, eenvoudigverwijderd worden. Iedere passagier ademt ongeveer 100 gram water peruur uit, die in de vorm van condens neerslaat op de ijskoude romp van hettoestel. Het systeem is in staat per keer ongeveer 200 kg wasemvocht teverwijderen. Volgens Air New Zealand levert dit op jaarbasis een brand-stofbesparing op van 320.000 liter en 800 ton minder luchtverontreiniging.

Boeing 747-8FHoewel de eerste Boeing 747-8F bijna een jaar later zal worden geleverddan voorzien, heeft Boeing in de loop van 2009 alles in het werk gesteldom het toestel in 2009 vliegend te krijgen. De assemblage van het voorsterompdeel van de nieuwe 747-8 Freighter is voltooid. In april 2009 werd deeerste set vleugels (die elk 41 meter lang zijn) samengesteld. Later datjaar is de vleugel van het nieuwe vrachtvliegtuig met het middelste romp-deel verbonden. Dit 12 meter lange rompdeel werd bovenop de centerwing box geplaatst tijdens de eindassemblage van het vliegtuig. Vervol-gens werden het voorste en achterste rompdeel met de centersectie vande 747-8F verbonden. Door onder meer de 5,6 meter langere romp kan de747-8F 16 procent meer lading aan, dan de huidige 747-400F die ruim 112ton vracht kan vervoeren. Het nieuwe toestel krijgt een maximaal bereikvan 8.288 km bij een kruissnelheid van maximaal 988 km/u. In combinatiemet nieuwe motoren levert dat een vliegtuig op dat zuiniger is en verderkan vliegen dan de huidige generatie 747´s.

Verschillendeluchtvaart-maatschappij-en voorzienhun ouderevliegtuigenvan brandstof-besparendewinglets. AirNew Zealandrustte haar vijf767-300ER’suit met deze3,4 meterhoge voorzie-ning.

50

De eerste747-8Fkrijgt in2009gestalte.Het toestelmoet eind2010 bijlaunchcustomerCargoluxwordenafgeleverd.

Tijdens deeerste vluchtwerd in maart2009 de nieu-we GEnx-motor voor de747-8F tot opeen hoogtevan ruim 12kilometergetest.

52

Motorproducent GE is inmiddels begonnen met vliegproeven met de nieu-we GEnx-2B turbofan voor de Boeing 747-8. Deze -2B is afgeleid van deGEnx-1B die speciaal voor de Boeing 787 Dreamliner is ontwikkeld. Deovereenkomst tussen beide motoren is groot. Bijna 80 procent LineReplaceble Units van de onderdelen van de GEnx-2B is identiek aan dievan de Genx-1B. Tijdens de eerste vijf uur durende vlucht werd mediomaart 2009 de motor tot op een hoogte van ruim 12 kilometer getest. Deturbofans krijgen een motorvermogen tussen 233 en 334 kN. Voorafgaandaan de eerste vlucht werd tijdens de start een piekvermogen vastgesteldvan 316 kN. GE voert in totaal veertig vergelijkbare vluchten uit, om debetrouwbaarheid van de GEnx-2B vast te stellen. Inmiddels heeft GE al400 motoren aan toekomstige gebruikers van de 747-8I en 8F verkocht.Boeing lanceerde de 747-8 eind 2005, na orders van Cargolux en NipponCargo Airlines. Later volgden AirBridgeCargo Airlines, Atlas Air, CathayPacific, Dubai Aerospace Enterprise, Emirates SkyCargo, Guggenheim enKorean Air. Hiermee was de orderscore in juli 2009 opgelopen naar 78.Voor de passagiersversie, de 747-8, noteerde Boeing in drieënhalf jaar tijd28 orders.

787 Dreamliner Boeing lanceerde de 787 Dreamliner in april 2004 en liet het toestel op ʻ0708 07ʼ voor het eerst naar buiten rollen. De productie van de Dreamlinerlag in 2008 twee maanden stil door stakingen. Prototype ZA001 zou eindjuni 2009 voor het eerst vliegen, vrij snel gevolgd door prototype ZA002.Door een oplopende reeks tegenslagen, bleef de lang verwachte eerstevlucht uit. Begin september 2009 was duidelijk dat een nieuwe datum voor

de eerste vlucht niet gegeven kon worden. De zesde vertraging op rij wasdaarmee een feit. Aanleiding was de noodzaak de zogenoemde verbindin-gen van de ʻside-of-bodyʼ-secties aan beide zijden van het toestel te ver-sterken omdat tijdens tests rompdelen losraakten. Hoewel het om relatiefkleine onderdelen gaat, vergt de noodzakelijke modificatie meer tijd danvoorzien, omdat deze onderdelen op moeilijk te bereiken plekken in dezogenoemde wingbox van het toestel zitten.

VoorbereidingenTijdens een groot aantal tests waren alle boordsystemen al in bedrijf, waar-bij de piloten meerdere scenarioʼs langsliepen. Deze varieerden van nor-male vliegomstandigheden tot noodsituaties. De tests bestonden uit enkelehonderden gesimuleerde situaties waarbij gekeken werd of onder meer debesturingsorganen, instrumenten en stroomvoorziening naar behoren func-tioneren. Ook werden de motoren gestart en taxiproeven uitgevoerd omhet remsysteem te testen. Hoewel alles naar behoren functioneerde, werdbesloten af te zien van de eerste vlucht eind juni. Ondanks dat uitstel,wordt achter de schermen alles in gereedheid gebracht voor de seriepro-ductie. Toeleverancier Spirit AeroSystems, die verantwoordelijk is voor devoorste rompsectie, motorophangingpunten en vleugelonderdelen, gaat er-van uit dat Boeing in 2012 maandelijks tien 787ʼs aflevert.

TestprogrammaDirect na de eerste vlucht gaat Boeing een uitgebreid certificatietraject inwaarbij met zes vliegtuigen 24 uur per dag testvluchten en systeemtestszullen worden uitgevoerd om de nieuw gestelde deadline voor de levering

Het eersteprototype van de 787Dreamlineris in fantasie-kleuren ges-poten.

53

Het tweede testtoestel van de Dreamliner is in de kleuren van launch customer All Nippon Airlinesgespoten, maar zal niet aan ANA worden geleverd.

Het derde prototype heeft een vereenvoudigd blauwwit schema dat ook bij de overige drie Dreamli-ner-prototypes zal worden toegepast. De nieuwe kleurstelling is niet alleen goedkoper, maar is ooksneller aan te brengen. De toestellen blijven in deze uitmonstering rondvliegen tot ze bij klanten afge-leverd worden.

van de eerste Dreamliner aan All Nippon Airways (ANA) in februari 2010 tekunnen realiseren. De vertragingen hebben er in ieder geval toe geleid dateen aantal luchtvaartmaatschappijen hun orders aanpasten of er eenstreep doorhaalden. Zo gaf eind juni 2009 het Australische Qantas te ken-nen geen 65 maar in totaal 50 Dreamliners te willen afnemen. Vijf daarvankunnen nu naar ANA in Japan dat begin juli besloot het aantal orders uit tebreiden van 50 naar 55. Uiteindelijk nam het aantal bestellingen in 2009met 60 af. Begin augustus 2009 stonden er bij Boeing in totaal 850 Dream-liners in de orderboeken, besteld door 56 opdrachtgevers.

55

De volledig kunststoffen ‘wingbox’ van de 787 is onderwor-pen aan de zwaarst denkbaretests die uiteindelijk leiddentot destructie van het kriti-sche vleugelonderdeel. Detest maakt onderdeel uit vanhet certificatieproces. Ook devleugels worden aan extremebelasting onderworpen.

Begin juni 2009 werd het 1.100ste exemplaar van de in 1996 geïntroduceerde ERJ 145-serie afgele-verd. Het toestel, een van de ERJ 145 afgeleide Legacy 600 zakenjet, was inmiddels ook al het 160steexemplaar van deze in 2002 geïntroduceerde zakelijke variant.

Embraer leverde medio december 2008 de vijfhonderdste E-Jet af. Het toestel, een E-170, was be-stemd voor Air France Regional (AFR), de regionale dochtermaatschappij van Air France-KLM. VoorAFR was het de vijftigste Embraer. Naast zes E-190’s en drie E-170‘s werd gevlogen met de ERJ 145(28) en de ERJ 135 (9). Aan het eind van het tweede kwartaal van 2009 stonden bij Embraer 882orders en 794 opties voor de E-Jet in de boeken. De E-familie is wereldwijd in gebruik bij ruim vijftiggebruikers.

Embraer

Emb 110 BandeiranteEmbraer heeft ter gelegenheid van de eerste vlucht met de Emb 110 Ban-deirante het tweede prototype van binnen en buiten tot ʻnieuwstaatʼ geres-taureerd. De eerste vlucht met het prototype Emb-100 vond op 22 okto-ber 1968 plaats. Het tweede prototype vloog op 16 oktober 1969, en wasbestemd voor de Braziliaanse luchtmacht waar het de typeaanduiding YC-95 kreeg (op de foto het voorste vliegtuig). Tussen 1972 en 1992 zijner in totaal 498 Bandeirantes gebouwd, waarvan er nu nog meer dan 300vliegen. Het toestel kan twee piloten en 21 passagiers vervoeren over eenafstand van 1.964 km bij een kruissnelheid van 340 km/u.

Embraer heeftin 2008 hettweede proto-type van deEmb 110Bandeirantelaten restaure-ren. Het toe-stel werd vanaf 1972twintig jaargeproduceerd.

57

CBA 123Ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van de Braziliaanse fabri-kant, heeft een groep van 36 techniekstudenten in opdracht van Embraerhet tweede prototype van de CBA 123 gerestaureerd. Het toestel zal in hetluchtvaartmuseum van Rio de Janeiro tentoon worden gesteld. De CBA123 (een afkorting van Cooperation Brazilië-Argentinië) werd in 1987gelanceerd en werd later Vector genoemd. Het tweemotorige vliegtuig, datplaats zou moeten bieden aan negentien passagiers, heeft een zoge-noemde pusher prop-opstelling waarbij de propellers zich achter de moto-ren bevinden. Het eerste prototype vloog op 18 augustus 1990. Toen ech-ter bleek dat er geen markt voor het toestel was, werd het project in 1955uiteindelijk beëindigd. Een deel van de voor de Vector ontwikkelde techno-logieën is later toegepast in het ERJ-145 verkeersvliegtuig.

Emb 121 XinguDertig jaar geleden werd het bewijs van luchtwaardigheid uitgereikt voorde tweemotorige Embraer 121 Xingu. Ter gelegenheid hiervan en de vie-ring van de veertigste verjaardag van Embraer, mocht een groep techniek-studenten het prototype van de Xingu restaureren. Het betreffende toestelvloog op 22 oktober 1976 voor het eerst. Embraer bracht het sindsdien tot105 geleverde productie-exemplaren. Hiervan vliegt nog steeds een grootaantal. De Xingu kan negen passagiers en twee piloten over een afstandvan ruim 2.200 km vervoeren bij een kruissnelheid van ruim 460 km/u.

DC-8 buiten gebruikPakkervervoerde United Parcel Service (UPS) voerde begin mei 2009 delaatste commerciële vlucht uit met een DC-8 freighter. De negen nog actie-ve vliegtuigen zijn inmiddels buiten dienst gesteld vanwege de misluktebesprekingen in 2008 waarbij DHL haar Amerikaanse activiteiten via ABX

De CBA 123was ondanksde vooruit-strevendevormgevinggeen geslaagdconcept.

58

De Emb 121 Xingu kreeg in 1979 het bewijs van luchtwaardigheid en vliegt sindsdien nog steeds.

De DC-8 heeft nu ook haar langste tijd als vrachtvliegtuig gehad.

Nieuwe pro-pellers verlen-gen de levens-duur van deMetroliner.

60

Air aan UPS wilde overdoen. UPS wilde de DC-8 oorspronkelijk tot 2013vliegend houden, maar besloot de toestellen uit te faseren. Daarbij werdonderzocht wat er met de 44 resterende DC-8ʼen moest gebeuren: ver-koop, sloop en verkoop van nog bruikbare onderdelen of recycling. De DC-8ʼen van UPS zijn 38 tot 42 jaar oud. De eerste commerciële vlucht methet toestel werd op 1 februari 1988 gemaakt van Louisville naar Milwau-kee. Bij elkaar vlogen de vliegtuigen sinds 1998 in totaal 3.274.304 uur,waarbij 1.424.634 starts en landingen werden gemaakt. Van de in totaal556 geproduceerde DC-8ʼen blijven er na het uitfaseren bij UPS wereld-wijd nog 87 over.

Regional Express De Duitse charteroperator Regional Air Express heeft de eerste met nieu-we kunststoffen propellers aangedreven Metroliner in gebruik genomen.Deze propellers zijn door de Europese luchtvaartautoriteit EASA vrijgege-ven voor operationeel gebruik. De propellers zijn gemaakt van composiet-vezels. Vergeleken met de metalen varianten leiden de composietvarian-ten tot 50 procent minder geluid in de cockpit. Ook het omgevingsgeluid isaanmerkelijk lager, terwijl het propelleronderhoud sterk afgenomen is.Regional Air Express verzorgt met vier Metroliners zakencharters. Hetbedrijf beschikt over vijf vliegtuigen waarin vijf tot negentien passagiersvervoerd kunnen worden. De Duitse fabrikant MT-Propeller wil met denieuwe propeller inspelen op de vervangingsvraag bij de nog ongeveer350 luchtwaardige Swaeringen SA 227 Metroʼs.

Sukhoi Super Jet 100-95Binnen een jaar na de eerste vlucht van de Sukhoi Super Jet 100 (SSJ100-95) op 19 mei 2008, heeft de Russische fabrikant al 122 orders voordit nieuwe verkeersvliegtuig, waaronder tien voor het Italiaanse ItAli Airli-nes. Ook het Hongaarse Malev bestelde er in 2009 dertig, terwijl de Russi-sche leasemaatschappij Avialeasing er eveneens 24 wil. Het toestel is uit-gerust met SaM 146-motoren van PowerJet, waarin NPO Saturn en hetFranse Snecma participeren. Afhankelijk van de uitvoering kan de SSJ 78-98 passagiers vervoeren. Voor de SSJ-100 geldt een bereik van 2.950 kmbij een snelheid van Mach .78. De SSJ-100 kost 27,8 miljoen dollar. Hettoestel is in de loop van 2009 aan de tand gevoeld door testpiloten van deEuropese luchtvaartautoriteit EASA om de SSJ-100 te certificeren. Tijdensfamiliarisatievluchten werden verschillende tests uitgevoerd, waaronderhet vliegen op een enkele motor. Naar verwachting zal het toestel eind2009 het Russische typecertificaat ontvangen. Launch customer Aeroflotwil het eerste toestel direct daarna inzetten op lijndiensten tussen Moskou,Chelyabinski en Astrakhan waar de Super Jet de Airbus A319 gaat aflos-sen. Begin april 2009 werd ook de joint venture tussen Alenia Aeronauticaen Sukhoi geformaliseerd. Alenia krijgt na een investering van 138 miljoeneuro, 51 procent van de aandelen in handen. Het meerderheidsbelang inSuperJet International moet zich hier vertalen in het op de markt zettenvan het vliegtuig in Europa, Amerika en Japan en in logistieke ondersteu-ning. Sukhoi ziet voor de SSJ-100 tot 2027 een marktpotentieel van meerdan duizend vliegtuigen.

Sukhoi ver-kocht in 2009maar liefst 56nieuwe SSJ100-95’s. Hettoestel werdvoor het eerstgedemon-streerd in hetbuitenland tijdens deParis Airshow2009. (FotoMarina Lystseva)

Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart

Blue Line MD83 ExecutiveDe Franse charteroperator Blue Line heeft twee MD-83ʼs laten ombouwentot VIP-variant die plaats bieden aan 54 passagiers. De MD-83 Executiveshebben een interieurindeling waarbij passagiers in drie zogenoemde ʻclubseating areasʼ worden vervoerd. De stoelen zijn volledig instelbaar enbeschikken over veel beenruimte met een eigen entertainment system. Inhet voorste gedeelte van het toestel bevindt zich een ʻstate roomʼ met zesstoelen die tevens als bed kunnen dienen. Het toestel kan zeven uur onaf-gebroken vliegen met een kruissnelheid van 880 km/u. Naast beide deExecutives voert Blue Line ook twee MD-83ʼs in zogenoemde ʻBi Classʼ-uitvoering met variabele cabine-inrichting (20 business class en 110 eco-nomy of 36 business class en 70 economy of 52 business class en 19 eco-nomy). Blue Line beschikte al over een Fokker 100 in VIP-uitvoering.

Cessna

Cessna Citation Encore 500Cessna staakte in de loop van 2009 de productie van de Citation Encore500. Ook werden de productieplannen over de hele linie naar beneden bij-gesteld. Van de oorspronkelijk 535 geplande zakenjets werden er in 2009nog 375 geproduceerd. Door dit besluit zullen minder vliegtuigen in de Cita-tion Jet-reeks worden gebouwd. Ook zullen er minder zakenjets van hettype Sovereign en Citation X worden afgeleverd. Cessna was daarnaastvoornemens om in 2009 in totaal 125 Caravans en 565 kleinere vliegtuigente bouwen. Volgens de fabriek gaat het ontwikkelingswerk aan de nieuweCJ4 gewoon door. De marktintroductie van Cessnaʼs vlaggenschip CitationColumbus wordt echter met minimaal een jaar uitgesteld tot 2015.

De Franseoperator BlueLine bouwdetwee MD-83verkeersvlieg-tuigen om totzakenvariant.

62

Cessna XLSEen Citation XLS heeft een reeks geslaagde landingen gemaakt opQamdo Bangda Airport in Tibet. Met een hoogte van 4.334 meter is ditʻs werelds hoogst gelegen vliegveld. De vluchten werd uitgevoerd doorhet China Flight Inspection Center, de vliegende divisie van de Chine-se luchtvaartautoriteiten. De XLS voerde in totaal vijf starts en landin-gen uit, waarbij de op het vliegveld aanwezige navigatiehulpmiddelenwerden getest. Het vliegveld is moeilijk aanvliegbaar vanwege turbu-lentie en hoge bewolking. China beschikt over zeven Cessna Citationswaaronder vijf van het type XLS. Daarnaast beschikken de Chinezenover een Citation VI en een Citation X. Cessna leverde tot op hedenmeer dan 600 vliegtuigen af in de serie Excel/XLS/XLS+.

De Cessna Citation Encoreis in 2009 uitproductie genomen.

Qamdo BangdaAirport in Tibetis met een hoog-te van 4.334meter ’s wereldshoogst gelegenluchthaven.

64

Citation Columbus exitIn april 2009 stelde Cessna onder invloed van de economische recessiede ontwikkeling van de nieuwe tweemotorige Columbus-zakenjet vooronbepaalde tijd uit. Vier maanden later werd het programma van dit inter-continentale zakenvliegtuig definitief beëindigd. Door het afblazen van hetprogramma ziet Cessna zich genoodzaakt 50 miljoen dollar aan aanbet-alingen terug te storten. Bovendien had de fabrikant voor de Columbus al50 miljoen dollar gestoken in de ontwikkeling van onder meer gereed-schappen. Het nieuwe Large Cabin Concept dat in de loop van 2007 demodelnaam Columbus 850 kreeg, zou plaats gaan bieden aan tien perso-nen in een cabine van 1,85 m hoog en een breedte van 2,08 meter.Gemikt werd op een intercontinentaal bereik van 7.400 km bij een snelheidvan 904 km/u. De bouw van het nieuwe toestel zou een investering vergenvan 780 miljoen dollar en uiteindelijk ook vierduizend nieuwe directe enindirecte banen opleveren.

Eerste Cessna XLS+ afgeleverdCessna leverde in december 2008 de eerste nieuwe ʻmid-sizeʼ CitationXLS+ zakenjet af. De marktintroductie van de tweemotorige jet vond inoktober 2006 plaats. De Citation XLS+ volgde de in 2004 geïntroduceerdeCitation XLS op, die op haar beurt de in 1998 op de markt gebrachte Cita-

Het nieuwe Large Cabin Concept van Cessnawordt niet verder ontwikkeld. (Cockpitfoto RuudVos)

tion Excel verving. Van de XLS en Excel zijn in totaal bijna 680 vliegtuigenverkocht die gezamenlijk meer dan 1,5 miljoen uur gevlogen hebben. De XLS+ heeft een digitale Rockwell Collins Pro Line 21-cockpit, sterkerePratt & Whitney Canada turbofan en een aangepast exterieur en interieur.De neus van het toestel doet denken aan de Citation X en Citation Sove-reign. Het vliegtuig biedt plaats aan twee piloten en twaalf passagiers,stijgt op binnen 1.085 meter en staat na 843 meter weer stil. De XLS+kruist met 817 km/u bij een bereik van ruim 3.440 kilometer. Cessnaʼsorderboek telt meer dan tweehonderd bestellingen voor het 12,32 miljoendollar kostende toestel. Op dezelfde dag waarop Cessna de eerste XLS+afleverde, werd de duizendste voor een Europese klant bestemde Citationafgeleverd. Dat was een XLS oude stijl, bestemd voor de Turkse charter-operator Bonair. Sinds de marktintroductie van de tweemotorige Citationsin 1969 zijn er meer dan 5.400 afgeleverd.

De CessnaXLS+ biedtplaats aanmaximaaltwaalf passa-giers en tweepiloten.

65

De DassaultFalcon 7X isstil genoegvoor starts enlandingen opLondon CityAirport.

66

Dassault Falcon 7XDe driemotorige Dassault Falcon 7X voldoet aan de criteria voor starts enlandingen op London City Airport (LCY), en mag daardoor vanaf dit vlieg-veld opereren. Voorafgaand aan deze toestemming werden gedurendeeen half jaar meerdere testvluchten uitgevoerd, waarvan de laatste in okto-ber 2008. De Dassault Falcon 7X bleek in de testpraktijk tijdens starts enlandingen evenveel geluid te maken als veel kleinere turbopropvliegtuigen.Voor een start of landing op LCY in het financiële hart van Londenbeschikken vliegtuigen over een startbaan van 1.319 meter, terwijl vooreen landing 1.199 meter beschikbaar is. Door de strenge geluidseisen gel-den bovendien strikte naderingsprocedures. Zo moeten vliegtuigen tijdensde landing een naderingshoek aanhouden van 5,5 graden terwijl 3 gradenstandaard is voor naderingen op andere vliegvelden.

Falcon c/n 2000Dassault heeft medio 2009 de tweeduizendste Falcon afgeleverd. Het toe-stel, een tweemotorige Dassault Falcon 2000LX, werd in ontvangst geno-men door het Turkse industrieconglomeraat Koç Holding. Dit toestel isafgeleid van het populaire 2000EX-model en voorzien van winglets. De2000LX is daardoor ten opzichte van haar voorgangster efficiënter en klimtook sneller. De LX kan de kruishoogte op 12.500 meter een minuut eerderbereiken dan de EX, die er 19 minuten over doet. De kruissnelheid ligtrond de Mach .80. De maximaal af te leggen afstand (met zes passa-giers) is 7.410 km, vergeleken met 7.040 km bij de Falcon 2000EX. Reizigers kunnen daardoor rechtstreeks afstanden als Londen-New York,Parijs-Almaty of Oslo-Dubai vliegen. Sinds de introductie van de Dassault

Falcon Mystère 20 in 1965, zijn door de tweeduizend Falcons meer dan 14miljoen vlieguren gemaakt. Sindsdien ontwikkelde Dassault zeventien ver-schillende Falcon–varianten die hun weg vonden naar afnemers in 67 lan-den.

Daher-Socata TBM 700/850Daher-Socata leverde in 2009 het vijfhonderdste exemplaar uit de TBM-reeks af. Socata begon in 1979 met de eerste leveringen van de eenmotori-ge turboprop. Het in speciale kleuren gespoten toestel, een TBM 850, werdin ontvangst genomen door een Amerikaans echtpaar dat een oude TBM700 omruilde voor de nieuwere versie. De TBM 850 werd in december 2005geïntroduceerd als opvolger van de tot dan gevoerde TBM 700 met 700 pksterke motor. Het toestel biedt plaats aan vijf passagiers en een piloot.

De tweemo-torige Das-sault FalconLX is dezeventiendetypevariantin de Falcon-reeks.

67

In 2009 werd voor de TBM 850 een met leerbekleed afsluitbaar chemisch toilet als optie opde markt gebracht.

Daher-Socata ontwikkelde een geavanceerde si-mulator voor de TBM 850.

De TBM 850 heeft een 850 pk sterke PWC PT6A-66D schroefturbinewaarmee kruissnelheden tot 592 km/u mogelijk zijn, bij een maximaalbereik van 2.813 kilometer. Dankzij de opgewaardeerde motor kan deTBM 850 in 18 minuten na de start de toegestane kruishoogte bereikenvan 9.449 meter. Sinds de gedeeltelijke overname door Daher in januari2008 is Daher-Socata in staat jaarlijks zestig TBM 850ʼs af te leveren, demaximale productiecapaciteit. Een nieuw exemplaar kost bijna 3 miljoendollar. Daher ontwikkelde en bouwde in samenwerking met de Amerikaan-se simulatorfabrikant SimCom een geavanceerde vluchtsimulator voor deTBM 850. Dit ʻflight training deviceʼ is voorzien van een geavanceerd Redi-fun Raster XT-zichtsysteem met een zichthoek van 172 graden. De simu-lator is uitgerust met de geïntegreerde Garmin G1000-cockpit die in demeest recente versie van de TBM 850 wordt toegepast. Door het geavan-ceerde hoge resolutie zichtsysteem is het volgens Daher-Socata mogelijkom bijna natuurgetrouwe vliegomstandigheden na te bootsen.

Dornier 328 VIPHet Duitse 328 Support Service verwierf in januari 2006 de typecertificatenvoor zowel de Dornier 328Jet als de 328Turboprop en onderhoudt sinds-dien de wereldwijde vloot van meer dan tweehonderd vliegtuigen. Deonderneming biedt werk aan 120 medewerkers op Oberpfaffenhofen Air-port nabij München. 328 Support Service breidde vanwege de te verwach-ten marktvraag haar activiteiten in 2009 uit van service en onderhoud naarcabine-inrichting en ombouw. Het Britse CTM design zou met het oog hier-op in totaal drie 328Jets herinrichten tot VIP-vliegtuig met plaats voor tienpassagiers. 328 Support Services voorzag al een 328Jet van het Oosten-rijkse Welcome Air van langeafstandstanks.

De TBM 850is een popu-lair toestel datvaak gebruiktwordt voorzakelijke doel-einden dooreigenaar-pilo-ten.

68

Ook werd het toestel uitgerust met zesVIP Quick Change Seats en drie medivacstations die plaats bieden aan vijf bran-cards. Het toestel kan daardoor zowelvoor ambulancevluchten als charters wor-den ingezet. Ook werd een 328Jet omge-bouwd tot VIP-variant voor Cirrus Avia-tion.

Eclipse Aviation geschiedenisSchuldeisers van Eclipse Aviation hebben begin 2009 het faillissementaangevraagd van deze Amerikaanse vliegtuigfabrikant die de EA500 verylight jet (vlj) bouwde. De 850 medewerkers werd ontslag aangezegd. Ophet moment van de faillissementaanvraag stonden 28 EA500ʼs op de pro-ductielijn, waarvan er zeven bijna gereed waren. Als oorzaak voor het fail-lissement werden vertragingen in de financieringsonderhandelingen doorovernamekandidaat Eclipse Jet Aviation genoemd. Eclipse Aviation werdonder de naam Eclipse Jet Aviation midden januari 2009 overgenomendoor de Nederlandse zakenman Roel Pieper via diens investeringsmaat-schappij Etirc die in 2009 echter failliet ging

Om te voorkomen dat de onderdelenvoorraad opdroogde, richtte de Ame-rikaanse airtaxi operator Linear Air een nieuwe onderneming op: EclipseServices and Support, Lineair Air probeerde hiermee de luchtwaardigheidvan de geleverde EA500ʼs veilig te stellen. Gelijktijdig werd de oprichtingvan New Eclipse Acquisition bekendgemaakt. Oprichter Phil Friedman ver-

De Dornier328Jet is eengewild toesteldat steedsvaker wordtomgebouwdvan verkeers-vliegtuig totluxe zakenjet.

69

moedde over voldoende fondsen te kunnen beschikken om de EA500opnieuw in productie te nemen. Hij ging uit van een doorstart in 2011waarbij jaarlijks honderd EA500ʼs zouden worden geproduceerd tegen eenstuksprijs van 2,4 miljoen dollar. Tot die tijd wilde hij eigenaren van deEA500 de helpende hand bieden bij het upgraden van de cockpit van hunvlj, of het verkopen van het toestel. Friedman werd bijgestaan door devoormalig financieel directeur van Eclipse Aviation.

Later diende zich ook Eclipse Aerospace aan, dat een bod uitbracht van40 miljoen dollar. Dit bedrijf van de Amerikaanse ondernemers Mason Hol-land en Mike Press wilde zich eveneens gaan toeleggen op het onderhouden opwaarderen van de EA500. Het duo verzekerde zich van de steun vanvoormalige medewerkers van Eclipse Aviation. Medio augustus 2009 werdbekend dat Eclipse Aerospace de enige bieder was voor de failliete boedelwaarna Holland en Press de fabriek in handen kregen voor 28 miljoeneuro. In een later stadium wordt mogelijk de productie van de EA500opnieuw gestart.

Door het faillissement werd ook de Europese EASA-certificatie opgeschort,waardoor het bewijs van luchtwaardigheid verviel. Hierdoor mocht er nietmeer met Europees geregistreerde EA 500ʼs worden gevlogen. Dit verbodhad geen technische achtergrond, maar een financiële omdat de certificatie-rekeningen niet waren betaald. Eclipse Aviation leverde in totaal 259 twee-motorige toestellen af, waarvan 161 in 2008. Het bedrijf had een orderporte-feuille van meer dan duizend vliegtuigen.

EAC SJ30In juni 2008 nam Emirates Investment & Development Company (EAC) uitDubai een belang van 80 procent in de Sino Swearingen Aircraft Corpora-

De toekomstvan de EA500is nog langniet zekergesteld na deovername vande faillieteboedel doorEclipse Aeros-pace.

70

tion (SSAC). Niet lang daarna werd de naam gewijzigd in Emivest Aeros-pace Corporation (EAC). De overige 20 procent bleef in handen van EdSwearingen, de bedenker van de SJ30, en een investeringsmaatschappijuit Taiwan. EAC maakte in de loop van 2009 een begin met de seriepro-ductie van de tweemotorige SJ30-zakenjet. Het toestel is bestemd vooreen niet nader genoemde afnemer. Emivest wilde in 2009 in ieder gevalzes SJ30ʼs afleveren en de productie daarna opvoeren naar vijftig per jaar.De SJ30 is een van de snelste zakenvliegtuigen van dit moment. Het toe-stel is uitgerust met twee Williams FJ44-2A turbofans waarmee op eenvlieghoogte van 14.935 m een kruissnelheid van 890 km/u kan wordengehaald bij een vliegbereik van 4.630 kilometer. Het toestel werd al eind2006 gecertificeerd, maar er zijn nog maar twee toestellen afgeleverd.Emivest investeerde meer dan 150 miljoen dollar in de fabriek om de pro-ductie op gang te brengen. Er is sprake van een orderboek voor 295SJ30´s waarvan er 159 zijn besteld door het Britse Action Aviation. Eennieuwe SJ30 kost ruim 7 miljoen dollar.

Embraer

Phenom 100De Phenom 100 van Embraer is op 9 december 2008 gecertificeerd doorde Braziliaanse luchtvaartautoriteiten. Op 12 december van dat jaar volgdeook het FAA-typecertificaat, waarna het toestel in serieproductie kon wor-den genomen. Het EASA-certificaat volgde in de tweede helft van 2009.Kort voor de jaarwisseling werd het eerste toestel afgeleverd bij de eersteafnemers, het Amerikaanse echtpaar James en Elizabeth Frost. Tijdenscertificatievluchten werd duidelijk dat de Phenom 100 beter presteert eneen groter bereik heeft dan aanvankelijk gedacht. Ging Embraer oorspron-

Er zijn sindsde certificatievan de SJ30 in2006 nogmaar drie toe-stellen afgele-verd. Emivestwil daarinveranderingbrengen.

71

De EmbraerPhenom 100is zowel inLatijns-Ameri-ka, Noord-Amerika alsEuropa gecer-tificeerd.

72

kelijk uit van een maximale kruissnelheid van 704 km/u, nu wordt 723 km/uaangehouden. Het bereik blijkt met 2.182 km 40 km verder te liggen danoorspronkelijk gedacht. De Phenom 100 biedt plaats aan zes personen enkost 3,6 miljoen dollar. Een EASA-gecertificeerd exemplaar kost 80.000dollar meer. Het vliegtuig heeft een maximaal startgewicht van 4.750 kg,bij een nuttige lading van 1.535 kilogram. Embraer had in 2009 meer danachthonderd bestellingen voor de in 2005 geïntroduceerde de Phenom100 en de iets grotere Phenom 300. Hiervan waren er honderd bestemdvoor afnemers in Latijns-Amerika, waaronder ook zeventig Braziliaanseklanten.

Phenom 300Embraer heeft in 2009 vier Phenom 300 prototypes ingezet in de aanloopnaar de certificatie van deze tweemotorige zakenjet. Embraer mikte op decertificatie van het toestel voor eind 2009 na een testprogramma van1.400 uur. Twee testvliegtuigen werden gebruikt voor vliegaangelegenhe-den, de andere twee voor het testen van avionica en interieur. Eerderevoorspellingen leken daarbij uit te komen: 833 km/u op 13.716 m bij eenvliegbereik van ruim 3.300 kilometer. Het interieur is evenals bij de kleine-re Phenom 100 ontworpen door BMW Group Designworks uit Amerika.Een nieuwe Phenom 300 kostte in 2009 7,61 miljoen dollar.

OnderhoudNayak Duitsland is het eerste onderhoudsbedrijf dat service gaat verlenenaan Embraerʼs Phenom 100 en 300. Nayakʼs vestiging in Keulen biedtdaarbij de mogelijkheid voor een volledig onderhoudsprogramma, inclusiefroutine-inspecties, gepland en ongepland onderhoud en reparaties aan airframe, motoren, avionica en andere systemen. Daarnaast is er een 24/7bezetting en een mobiel Aircraft On Ground-team dat direct op eventueleklachten kan reageren. In Keulen worden tevens reserveonderdelen op-

geslagen. Het in Dublin ge-huisveste JetBird zal point-to-point privé-jet service inEuropa aanbieden met dePhenom 100. De eerste tienPhenom 100ʼs gaan vanafKeulen vliegen en zullen door Nayak worden afgehandeld en onderhou-den. JetBird verwacht in 2013 met honderd vliegtuigen te opereren.

Nieuwe productiefaciliteitenEmbraer sloeg in december 2008 in Florida de eerste paal voor een nieu-we productielijn op Melbourne International Airport. Hier moeten vanaf2010 maandelijks tot acht Phenom-zakenjets van de band rollen. Embraerzal in Melbourne ook een zogenoemde Executive Jets Customer Centerbouwen waar toekomstige klanten van een Phenom, Legacy of Lineagehet interieur met behulp van 3D-technologie virtueel kunnen bepalen. Degekozen inrichtingsmaterialen kunnen vervolgens bekeken worden in eenshowroom. Ook wordt een nieuwe hal worden ingericht voor het spuitenvan de vliegtuigen. De nieuwe fabriek moet in 2011 werk bieden aan mini-maal tweehonderd medewerkers. Embraer investeert ruim 50 miljoen dol-lar in deze productiefaciliteit. In de zomer van 2009 werd in het PortugeseEvora de eerste paal geslagen voor een fabriek waar Embraer complexe

Embraer voer-de in 2009certificatie-vluchten uitmet vijf Phenom300’s. Tweeervan warenvolledig inge-richt. Het toe-stel biedtplaats aannegen passa-giers.

73

composiet romponderdelen en componen-ten gaat bouwen. De fabriek krijgt eenoppervlakte van 15.000 m2 en moet in2011 operationeel zijn. Embraer investeert48 miljoen euro in het Portugese complex.

Embraer Lineage 1000De Ebraer Lineage 1000 is kort voor de jaarwisseling 2008/2009 doorzowel de Braziliaanse luchtvaartautoriteiten als de Europese luchtvaartau-toriteit EASA gecertificeerd. De 41 miljoen dollar kostende Lineage 1000kan met acht passagiers ruim 8.050 km overbruggen. Bij vier passagierskan nog 300 km verder worden gevlogen. Embraer introduceerde het toe-stel tijdens de EBACE 2008 en heeft meer dan twintig orders. Het eerstetoestel werd in 2009 afgeleverd.

Pilatus PC-12 c/n 900Pilatus Aircraft leverde in 2009 de negenhonderdste PC-12 af. Het toestel,een PC-12NG, was bestemd voor een Amerikaanse klant. Volgens deZwitserse vliegtuigbouwer is een ware run op het toestel ontstaan sindshet in Next Generation-uitvoering is uitgerust met een digitale HoneywellPrimus Apex-cockpit en een vernieuwde, sterkere Pratt & Whitney CanadaPT6A-turboprop. Ook het nieuwe door BMW Group Designworks USA,ontworpen interieur blijkt veel klanten aan te spreken. Het Phoenix PoliceDepartment heeft als eerste Amerikaanse politiedienst bij Pilatus een een-motorig PC-12 Spectre-vliegtuig besteld. De Spectre is een missievariantvan het populaire PC-12 NextGen-zakenvliegtuig. De in 2006 geïntrodu-ceerde PC-12 NG is uitgerust met een digitale Primus Apex-cockpit en eendrukcabine. Het toestel is inmiddels een verkoopsucces. De maximalejaarproductie van ongeveer honderd vliegtuigen is ondanks de recessieuitverkocht tot eind 2011.

De Lineage isafgeleid vande Embraer E-190 waar-mee ook KLMcityhoppervliegt. Dezakenvariantheeft echtereen uitermateruime en luxe cabine. (CabinefotoRuud Vos)

74

Project PhoenixProject Phoenix nam in 2009 de eerste voor een klant omgebouwde Bom-bardier CRJ200 in ontvangst bij interieurspecialist Flying Colors. Het toe-stel was bestemd voor Ritz Pacific uit Macau die het toestel gaat inzettenvoor VIP-charters. De CRJ200 biedt plaats aan vijftien passagiers en waseerder in gebruik bij het Amerikaanse Independence Air. Het vliegtuigheeft extra brandstoftanks aan boord die een non-stop bereik geven vanmeer dan 4.800 kilometer. Tevens is sprake van inflight entertainment entoegang tot internet en satelliettelefonie. De ombouw en herinrichting vaneen CRJ200 vergt maximaal tien maanden. Project Phoenix biedt het toe-stel aan voor 17,9 miljoen dollar. De vliegtuigen worden vervolgens onder-houden door geautoriseerde Bombardier Service Centers.

Project Phoenix laat oudere BombardierCRJ200-verkeersvliegtuigen ombouwen totzakenvliegtuig. Door de gunstige prijs ensnelle leveringstijden is de vraag ernaargroot.

De Pilatus PC-12 NextGen is eenverkoopsuc-ces voor deZwitsersevliegtuigbou-wer.

Ontwikkelingen kleine luchtvaart

Austro Engine AE 300 Diamond Aircraft Industries heeft sinds janu-ari 2009 het EASA-certificaat op zak voorde door haar ontwikkelde AE 300-diesel-motor. Er stonden op dat moment 27 DA42Twin Star NGʼs op de productielijn die metde nieuwe motor zouden worden uitgerust.Dit toestel werd in de loop van 2009 gecertifi-ceerd; zie elders in dit hoofdstuk. Diamond be-sloot tot versnelde ontwikkeling en certificatie vanhet 170 pk sterke Austro Engine AE 300-dieselbloknadat de Duitse motorfabrikant Thielert AircraftEngines (TAE) in 2008 in de problemen was ge-raakt. De Oostenrijkse vliegtuigbouwer investeerdebijna 48 miljoen euro in de nieuwe motor die in 42 maanden werd ontwik-keld. Hiervoor werd een nieuwe onderneming opgericht (Austro Engine)waarin werd samengewerkt met MB Tech en Bosch General AviationTechnologies. Behalve voor de DA42 NG zal de AE 300 ook worden aan-geboden voor de DA40 en DA50 Magnum. Ook zal het motorblok voor deDA42 MPP (Multo Purpose Platform) worden aangeboden. Het AustroEngine-blok kan ook als vervangingsblok worden gebruikt voor met TAECenturion 2,0-motoren uitgeruste Diamond-vliegtuigen.

Centurion Aircraft EnginesDe Duitse dieselmotorfabrikant Centurion Aircraft Engines heeft van deRussische luchtvaartautoriteiten een aanvullend typecertificaat gekregenvoor het gebruik van Russische TS-1 vliegtuigbrandstof in Centrurion 2,0-dieselmotoren. TS-1 is de Russische benaming voor kerosine die in vrijwel

Het nieuweAustro Engine

AE 300-dieselblok

is 170pk

sterk.

Centurion Air-craft Engines isde voortzet-ting van denog steeds nietovergenomenDuitse motor-fabrikant TAEdie met de die-selmotor in deluchtvaartdebuteerde.

alle Oostbloklanden verkrijgbaar is. Door de Russische toestemming is het150 pk sterke Centurion 2,0-dieselblok nu in meer dan zestig landengecertificeerd. Centurion Aircraft Engines is een voortzetting van de nogsteeds niet overgenomen Duitse vliegtuigmotorbouwer Thielert AircraftEngines (TAE). Deze leverde sinds begin 2007 ongeveer duizend motor-blokken van het type Centurion 2,0 aan verschillende vliegtuigfabrikantenwaarmee meer dan driehonderdduizend uur gevlogen is. Het motorblok iseen doorontwikkeling van de Thielert 135 TDi waarmee TAE in de lucht-vaart debuteerde.

CESSNA

Opnieuw prototype C162 verongelukt Het tweede prototype van de nieuwe Cessna C162 SkyCatcher is mediomaart 2009 tijdens een testvlucht verongelukt. Het toestel kwam in eenoncontroleerbare vliegstand terecht, waarna de piloot besloot de aanboord aanwezige reddingsparachute te activeren. Bij de landing raakte deC162 ernstig beschadigd nadat het toestel door de wind over de grondwerd meegesleept. De piloot raakte niet gewond. Het verongelukte toestelwas het zogenoemde ʻproduction-conformingʼ-prototype met dezelfdetechnische specificaties als de SkyCatchers die in serie zullen wordengebouwd. In september 2008 verongelukte het eerste prototype van deC162 onder vergelijkbare omstandigheden. Cessna besloot na dit ongevalde staartsectie aan te passen. De C162 SkyCatcher is ontwikkeld voor dein Amerika populaire Light Sport Aircraft (LSA) klasse. Er waren midden2008 ruim achthonderd exemplaren besteld. Cessna hoopte ondanks bei-de incidenten het toestel na certificatie in de loop van 2009 te kunnen leve-ren.

Cessna laat deC162 in Chinabouwen. Heteerst Chinesetoestel verlietop 17 septem-ber 2009 defabriek in Shenyang.

Cessna 400 Corvalis TTCessna heeft het Europese typecertificaat voor de 400 Corvalis TT (TwinTurbo) in huis. Tevens is een aantal productaanpassingen doorgevoerd,waaronder een nieuwe plaats voor het zuurstofsysteem (van de vleugelsnaar de staart). Om de prijs en daarmee ook het gewicht te drukken, kanhet standaard aanwezige airconditioningssysteem bij aankoop van het toe-stel worden weggelaten. De 400 Corvalis TT is een van de snelste privé-vliegtuigen van dit moment. Het toestel biedt plaats aan vier personen dieover een afstand van 2.315 km vervoerd kunnen worden bij een snelheidtot maximaal 435 km/u. In een poging de kosten verder te drukken, beslootCessna in de loop van 2009 de productie van het toestel te verplaatsenvan Bend (Oregon) naar de hoofdvestiging in Wichita (Kansas).

Cirrus Aircraft

Cirrus VisionMedeoprichter Alan Klapmeier van het Amerikaanse Cirrus Aircraft onder-nam een mislukte poging om de productie- en verkooprechten van de een-motorige Cirrus Vision SF 50 personal jet los te weken uit het concern. Hijwilde het vliegtuig in eigen beheer rond 2012 op de markt brengen. Klap-meier had inmiddels een team geformeerd en bereidde een overnamebod

De Cessna350 en 400kregen eind2008 eennieuwe naam:350 Corvalisen 400 Corvalis TT.

De eenmoto-rige CirrusSF50 Visionblijft voorlo-pig gewoonbij Cirrus Aircraft.

voor. Naar verluidt was het Amerikaanse Merrill Lynch bereid de overnamete financieren. Begin augustus 2008 werd die poging afgeblazen en verlietAlan Klapmeier de onderneming. Cirrus heeft een orderportefeuille voormeer dan 400 Visions. Het toestel stond eerder bekend als ʻThe Jetʼ.

EVS voor CirrusCirrus Aircraft heeft het Max-Viz EVS-600 multi-sensor systeem geïntrodu-ceerd voor de met Garminʼs Synthetic Vision Technologie (SVT) uitgerusteSR20- en SR22-varianten. Hierbij kunnen infraroodopnames zichtbaarworden gemaakt op het ʻMulti Functional Displayʼ (MFD) tijdens taxiën,start, klimmen, onderweg, de nadering en de landing. Doordat EVS-600ook wolken zichtbaar maakt, kunnen ijsvorming, turbulentie en onweeronderweg vermeden worden. Het EVS-600 is beschikbaar als optie vooralle nieuwe SR20 en SR22 en Turbo Perspective-varianten en kan ook alsretrofit geleverd worden. Voorwaarde is dat de schermdiameter van hetGarmin MFD 30 cm bedraagt. De montage en het gebruiksklaar makenvergen niet meer dan twee uur. Nieuw is ook de SR20 Perspective metGarmin SVT in plaats van de bekende Avidyne Entregra FlightMax-scher-men. Anders dan bij de SR22 zal de SR20 Perspective leverbaar wordenmet S-Tec autopilot. De SR20 Perspective komt er in S, GS en GTS-uit-voering

Dankzij hetMax-Viz EVS-600 multi-sen-sorsysteem isklein wild inhet donker opde startbaante zien.

79

Diamond Aircraft Industries

Diamond DA42 NG Sinds medio juni 2009 heeft Diamond Aircraft Industries van de Europeseveiligheidsorganisatie EASA het certificaat op zak voor de DA42 NewGeneration (NG). Het toestel wordt aangedreven door twee in eigenbeheer ontwikkelde Austro Engine AE-300 motoren die elk 170 pk leveren.De DA42 NG werd binnen elf maanden ontwikkeld en heeft niet alleennieuwe motoren, maar ook een automatische piloot en een digitale cockpitmet het Garmin Synthetic Vision System. Vergeleken met eerdere versiesheeft de NG-variant ook een hoger maximaal startgewicht. Van de diesel-varianten van de DA42 zijn wereldwijd inmiddels meer dan vijfhonderdexemplaren afgeleverd. Het merendeel hiervan is uitgerust met TAE 2,0-dieselmotoren. De Oostenrijkse fabrikant besloot overigens onder invloedvan de economische recessie de marktintroductie van de D-Jet uit te stel-len tot 2010. Circa 40 procent van de 800 in Oostenrijk werkzame mede-werkers kreeg ontslag aangezegd. Bij de Canadese vestiging in London(Ontario) verdwenen begin 2009 al 150 van de 800 werkplekken.

Missievariant DA42Diamond heeft van de EASA in 2009 ook het typecertificaat ontvangenvoor de Diamond DA42 Multipurpose New Generation (MNG). Dit toestelis een voor speciale missies afgeleide variant van de DA42 Twin Star. DeDA42 MNG is uitgerust met een automatische piloot en twee nieuweAustro Engine-motoren die 12 dB minder geluid produceren dan Centurion2,0-dieselmotoren die eerst werden toegepast. Het toestel is een zoge-noemd Multi Purpose Platform (MPP) dat voor verschillende missies kanworden ingezet. De DA42 MPP heeft bij een kruissnelheid van 255 km/ubij 60 procent motorvermogen een bereik van meer dan 1.250 kilometer.Door het aanbrengen van extra brandstoftanks kan het toestel meer dan1.900 km non-stop vliegen of tot ruim twaalf uur patrouilleren. De Britseluchtmacht (RAF) kocht er drie en maakt tot volle tevredenheid gebruikvan de tweemotorige dieselmotor aangedreven vliegtuigen. De toestellenvoltooiden zonder noemenswaardige problemen bijna tweeduizend uur

Met de DA42NG kan Dia-mond Aircraftook op motor-gebied inspe-len op de on-zekere situatiebij de Duitsemotorfabri-kant Centu-rion AircraftEngines.

80

aan missies boven Irak. De Britten kochten de DA42 MPP om er in oor-logsgebied verkenningsmissies mee uit te voeren. Ook werden de toe-stellen ingezet als vliegend communicatieplatform. Met het oog hieropzijn de MPPʼs onder meer voorzien van een FLIR Systems STAR Safi-re III-camera. Tevens beschikken de toestellen over videoapparatuurwaarmee onder alle omstandigheden scherpe opnames gemaakt kun-nen worden. Diamond Airborne Sensing is verantwoordelijk voor hetaan de man brengen van de missievarianten en verwachtte in de loopvan 2009 zes vervolgorders van de Britten. Diamond verkocht in 2008zeventien DA42 MMPʼs en hoopte er in 2009 ongeveer 35 te verkopen.

Onbemande DA42ʼsDe Amerikaanse onderneming Aurora Flight Sciences ontwikkelt opbasis van de DA42NG een zogenoemd Optional Piloted Vehicle (OPV).Wanneer het systeem geïnstalleerd is, kan het toestel in onbemandestaat 26 uur onafgebroken patrouilleren in een straal van ruim 1.850km vanaf de thuisbasis. De DA42M-OPV wordt multifunctioneel en kandaardoor naar keuze bemand of onbemand worden ingezet. Wanneer

Diamond Aircraft biedt ver-schillende missie-varianten van deDA42 aan.

De DiamondDA42 NG kan alsUAV ‘Oz’(Hebreeuws voor‘moedig’) ookingezet wordenals onbemandverkenningsvlieg-tuig datautonoom vliegtof op afstandbediend wordt.

De DA42Twin StarL360 kan ook wordenuitgerust metAustro-EngineAE300-moto-ren.

82

de omstandigheden het toelaten, kan het toestel met bemanning zeventienuur onafgebroken patrouilleren. Het toestel komt in het derde kwartaal2010 beschikbaar voor de markt. Aurora Flight Sciences is gespecialiseerdin de ontwikkeling en bouw van onbemande vliegtuigen. In Israël voerdeIsrael Aeronautics Defense Systems (IADS) vrijwel gelijktijdig proeven uitmet een onbemande DA42. Dit toestel krijgt een maximaal startgewichtvan 2.000 kilogram. Het kan op 9.150 m met een nuttige lading van 400 kgtot 28 uur in de lucht blijven bij een kruissnelheid van 351 km/u.

DA42 Twin Star L360 De nieuwe Diamond Twin Star L 360 is door de Canadese luchtvaartauto-riteiten medio 2009 gecertificeerd. Het toestel is de benzinevariant van dedoor dieselmotoren aangedreven DA42 NG. De L360 is speciaal ontwik-keld voor de Noord-Amerikaanse markt. Het toestel is voorzien van twee180 pk sterke Lycoming-benzinemotoren met tegengesteld draaiende pro-pellers en een grotere cockpitkap. Het vliegtuig wordt geleverd met eentwee-assige automatische piloot, Garmin G1000-cockpit, brandstofinjectie,de mogelijkheid onder ijsvormende omstandigheden te vliegen en eenkruissnelheid van ruim 330 km/u. Door aanpassingen aan de romp is spra-ke van minder weerstand en dus minder verbruik. Nieuw is ook hetPowerFlow exhaust system. De L360 - de L verwijst naar de twee Lyco-ming-motoren van elk 180 pk - kost bijna 600.000 dollar.

Flight DesignDe Duitse vliegtuigfabrikant Flight Designheeft speciaal voor de Amerikaanse LightSports Aircraft (LSA) markt haar aldaarzeer goed verkopende CTLS-versie aan-

gepast voor gebruik door mindervalide piloten. De stuurkolom bestaat bijhet toestel uit een gefixeerd rechter gedeelte met een push-to-talk buttonen een schakelaar voor de gashendelcommandoʼs. Met het linker gedeeltevan de stuurkolom wordt bij een voorwaartse beweging rechts roer gege-ven; achterwaarts wordt links roer gegeven. Ook wordt hiermee het neus-wiel bestuurd. Een 8 kg zware kunststoffen houder kan in tien minutenonder de romp worden bevestigd. Er kan tot 30 kg gewicht in mee. Vol-gens Flight Design handig voor het geval er een rolstoel mee moet. DeCTLS is gecertificeerd voor snelheden tot 218 km/u.

HBC Beech Bonanza G36Hawker Beechcraft Company (HBC) heeft in samenwerking met motorfa-brikant Teledyne Continental Motors en brandstofproducent Swift Enterpri-ses geslaagde proefvluchten uitgevoerd met een door alternatieve brand-stof aangedreven Beech G36 Bonanza. De proeven moeten leiden tot een vervanger voor loodhoudende 100 LL vliegtuigbenzine. Volgens Swift

83

De Duitse fabrikant Flight Design heeft haarpopulaire CT aangepast voor gebruik doormindervalide piloten.

wordt de nieuwe brandstof ongeveer de helft goedkoper en even betrouw-baar als de traditionele loodhoudende variant. Technici van HBC slaag-den er in de zomer van 2009 in een autolanding uit te voeren met eenG36 Bonanza die voorzien was van experimentele fly-by-wire besturing.Het toestel had een Rockwell Collins Athena 411 aan boord dat verschil-lende gegevens met elkaar combineerde om de landing mogelijk temaken. Rockwell Collins heeft met Athena 411 al de nodige ervaringopgedaan met onbemande vliegtuigen.

MistralG300De Amerikaanse motorproducent Mistral Engines gaat de marktintroductievan haar uit vier varianten bestaande G-serie vliegtuigwankelmotoren eenhalf jaar tot negen maanden opschorten, ondanks een extra kapitaalin-jectie. Daarna worden de certificatie-werkzaamheden hervat voor de 300pk sterke Mistral G300 die in de loopvan 2010 op de markt moet komen.Mistral Engines werkt al enige tijd aaneen serie vloeistofgekoelde wankel-motoren. De G staat hier voor Gas-oline, Mogas, Avgas en ethanol. Deblokken worden geleverd met hetzogenoemde Digital Engine Manage-ment systeem. De G-serie wordt le-verbaar met twee of drie rotors: G-200

Volgens Mistral zijnwankelmoto-ren als deG300 (links)tot 30 procentgoedkoper ingebruik zijndan vergelijk-bare benzine-varianten(rechts).

84

Hawker Beechcraft Company voerde in 2009 verschillende proeven uit met een G36 Bonanza. Zovloog het toestel op alternatieve brandstof en werden er zogenoemde autolandingen mee uitgevoerd.

De MooneyOvation2 GXis een van desnelste sport-vliegtuigen.

85

(twee rotors, 200 pk), G-200TS (turbocharged, twee rotors 230 pk), G-300(300 pk, drie rotors) en G-360TS (turbocharged, drie rotors 360 pk). Defabrikant stelt dat wankelmotoren tot 30 procent goedkoper in gebruik zijndan vergelijkbare benzinevarianten. Bovendien wegen de motorblokkenminder en zijn ze erg stil. De fabrikant verwacht na certificatie van de G-serie binnen vijf jaar 1.500 motorblokken te verkopen.

Mooney Ovation2 GXDe Mooney M20R Ovation2 GX is door de Europese luchtvaartautoriteitEASA gecertificeerd. Het toestel heeft een 280 pk sterke TCM TSIO-550-G motor met driebladige Harzell-propellor. Daarmee is volgens Mooneyeen topsnelheid mogelijk van 356 km/u op een vlieghoogte van 6.096meter. Bij een kruissnelheid van 320 km/u wordt een vliegbereik gehaaldvan 3.441 kilometer. Met optionele langeaftandstanks neemt het bereikzelfs toe naar 4.445 kilometer. De luxe uitgevoerde 2GX wordt standaardgeleverd met een digitale Garmin G1000- cockpit.

Paradise P-1S De Braziliaanse Paradise P-1S (Special) is een metalen hoogdekker diegeschikt is gemaakt voor gebruik door mindervalide piloten. Het toestelheeft een bestuurbaar neuswiel, dubbel uitgevoerde rempedalen, een soli-de landingsstel en stroomlijnkappen op de wielen. Het vliegtuig wordt gele-verd met zonnescherm, GPS, kunstmatige horizon, radio, transponder,leren bekleding en een 1,1 m brede geïsoleerde cabine en achterin 0,85m3 bagageruimte. Een in elkaar gevouwen rolstoel past er probleemloos

in, mede dankzij een extra brede deur. DeP-1S heeft een 100 pk Rotax 912-blok dateen driebladige propeller aandrijft. Daar-mee is een kruissnelheid mogelijk van 184km/u bij een vliegbereik van ruim 900 kilo-meter.

Piper AircraftDe Amerikaanse vliegtuigfabrikant PiperAircraft is in 2009 door eigenaar AmericanCapital verkocht aan de investeringsmaat-schappij Imprimis uit Brunei. De nieuwe eigenaar wil de positie van PiperAircraft in zowel bestaande als nieuwe markten versterken, en mikt metname op een verdere positionering de eenmotorige PiperJet in Azië. Impri-mis ziet kansen in de Aziatische regio vanwege de aldaar verwachte aan-

De ParadiseP-1S isdankzij eengrote deuren vracht-ruimtegeschiktvoor hetvervoerenvan een rol-stoel.

De Matrix is voor Piper Aircraft een bestseller. (Foto Ruud Vos)

trekkende vraag naar vliegtuigen door vliegscholen en privé-personen. Deinmiddels 72 jaar oude fabriek produceerde in 2009 nog zeven verschillen-de modellen: de Warrior III, Arrow, Seminole, Seneca V, Matrix, MalibuMirage en Meridian. Nieuw is ook de eenmotorige PiperJet die plaats biedtaan vijf tot zes personen. De fabriek van Piper in Vero Beach zal door denieuwe eigenaar niet worden ontmanteld of verplaatst. Piper introduceerdein de achterliggende decennia 160 modellen waarvan er in totaal 150.000van geproduceerd zijn; 90.000 hiervan zijn nog steeds luchtwaardig. Hetmerk wordt wereldwijd vertegenwoordigd door 38 dealers en 65 service-centra. In Nederland is Aero Service met een vestiging op onder meerLelystad Airport erkend Piper-dealer en onderhoudscentrum.

Tecnam P2006TDe nieuwe tweemotorige Tecnam P2006T is door de Europese luchtvaart-autoriteit EASA in de zomer van 2009 gecertificeerd. De nieuwe tweemo-torige metalen hoogdekker heeft een intrekbaar landingsstel en biedtplaats aan vier personen. Dankzij twee 90 pk Rotax-motoren zijn kruissnel-heden mogelijk van ruim 270 km/u. Met een brandstofcapaciteit van 200liter komt het bereik daarbij tussen 1.130 en 1.315 km te liggen. Het toe-stel wordt uitgerust met een Garmin G950 digitale cockpit. Deze nieuwecockpit is een tussenmodel en wordt gevoerd naast de 900GX (ontworpenvoor niet gecertificeerde zelfbouwvliegtuigen) en de bekende G1000. Hetgrote verschil is hier het ontbreken van een automatische piloot. DeP2006T vliegt sinds september 2007. Het toestel biedt plaats aan vier per-sonen. Door het gebruik van winglets nam de spanwijdte toe van 10.6 naar11.4 meter. De nuttige lading bedraagt 420 kilogram.

De TecnamP2006T is eeneenvoudig tevliegen hoog-dekker. (FotoRuud Vos)

87

Ontwikkelingen helikopters

AgustaWestland Da VinciAgustaWestland gaat voor Swiss Rega elf Augsta Grand-helikopters om-bouwen tot Da Vinici-varianten. Swiss Rega heeft tevens opties genomenop vier extra helikopters. Voorafgaand aan de order hebben Swiss Rega,Aerolite (medische inrichting cabine) en AgustaWestland de nadere ont-werpdetails vastgesteld. De Da Vinci krijgt een digitale autopilot (AutomaticFlight Control System). Nieuw is ook een geavanceerd Electronic FlightInstrument System met geïntegreerd Flight Management System, 3D Syn-thetic Vision & Terrain Awareness Warning System, een Radio Manage-ment System voor zowel communicatie als navigatie, een Euronav V digi-tale map en een Enhanced Vision System. De helikopter wordt ge-certificeerd voor single pilot VFR-vluch-ten en krijgt een op Night Vision Gogglevoorbereide cockpit. Swiss Rega wil denieuwe helikopters inzetten voor red-dingswerk in de bergen en ambulance-vluchten. De Da Vinci-varianten moetenuiteindelijk de AgustaWestland A109K2-helikopters aflossen die sinds 1989 bijSwiss Rega in gebruik zijn.

De Da Vinci is ontworpen voor reddingswerkin de Zwitserse Alpen.

AgustaWestland AW159AgustaWestland heeft de naam bekend gemaakt van de nieuwe tweemo-torige helikopter die voor de Britse strijdkrachten wordt ontwikkeld. Hettoestel werd aangeduid als Super Lynx, maar zal nu als AW159 wereldwijdop de markt worden gezet. De AW159 wordt gezien als opvolger van deLynx en zal in november 2009 voor het eerst vliegen. Vanaf 2014 wordt deheli geleverd. Groot-Brittannië bestelde in december 2008 in totaal 62AW159ʼs, te verdelen over de landstrijdkrachten (34) en marine (28). Dehelikopter zal worden ingezet voor transporttaken, verkenningsmissies enmaritieme aanvalstaken. AgustaWestland werkt bij de realisatie van de AW159 samen met SelexGalileo, GKN Aerospace, General Dynamics UK, Thales UK, GE Aviationen LHTEC. De laatste onderneming, Light Helicopter Turbine Engine Com-pany, is een samenwerkingsverband tussen Rolls-Royce en Honeywell.De Britten duiden de helikopter aan als AW159 ʻLynx Wildcatʼ. In totaalzullen drie ʻWildcatsʼ worden ingezet tijdens 650 vlieguren, voorafgaandaan certificatie. Twaalf bestaande Britse Lynx AH Mk.9-helikopters wordenversneld voorzien van nieuwe CTS800-4N motoren die 36 procent meervermogen leveren dan de huidige. De eerste vier upgrades moeten in2009 geleverd worden, de overige acht in 2010. In 2015 moeten de huidi-ge Lynx-helikopters zijn afgelost.

De AW159werd oor-spronkelijk als FutureLynx gepre-senteerd.

89

De Bell 429Global Ranger is een ‘mediumlight twin’die ondermeer ontwik-keld is voorambulance-taken.

Samenwerking AWAgustaWestland en het Russische Oboronprom Corporation gaan een 50-50 joint venture sluiten om in Rusland een nieuwe AW139 eindassemblage-lijn te starten. Dit onder voorbehoud van goedkeuring door beide regerin-gen. Als goedkeuring volgt, zullen vanaf 2011 civiele AW139ʼs in Ruslandgebouwd worden. De mogelijke eerste afnemer is het Russische UTAir dateen intentieverklaring tekende voor de levering van 35 tot 49 AW139ʼs dievanaf 2011 over een periode van vijf tot zeven jaar geleverd moeten worden

Bell 429 Global Ranger gecertificeerd De Canadese luchtvaartautoriteiten hebben aan helikopterfabrikant Bell Heli-copter het typecertificaat overhandigd voor de nieuwe tweemotorige Bell 429Global Ranger. Bell heeft 301 orders voor de Global Ranger die bijna 4,9 mil-joen dollar kost. De Bell 429 Global Ranger is een ʻmedium light twinʼ. Dehelikopter wordt het nieuwe paradepaardje van Bell. Als vliegende ambulan-ce kunnen er twee patiënten en twee verpleegkundigen mee. In civiele uit-voering biedt het toestel plaats aan twee piloten en negen passagiers. Dehelikopter heeft een nuttige lading van 1.175 kilogram. Bell mikt op multifunc-tionaliteit: ruime cabine, vlakke laadvloer en de mogelijkheid een ʻsling hookʼ

te monteren waarmee onder het toe-stel 1.000 kg vervoerd kan worden.Ook de aanwezigheid van een lier(hefvermogen van 600 kg) vergroot deinzetbaarheid. Twee Pratt & WhitneyCanada PW207D1 turboshaftmotoren

van elk 730 pk verlenen de 429 een kruissnelheid van 278 km/u bij eenmaximaal vliegbereik van 682 kilometer. De maximale missieduur bedraagt2,5 uur.

Bemanning Apache bestuurt AH-6Boeing heeft geslaagde proeven uitgevoerd met een op afstand bestuurdeonbemande helikopter. Het toestel, een AH-6 Little Bird, werd daarbijgecontroleerd door een operator in een AH-64D Apache Block III-helikop-ter. De tests vormen onderdeel van het zogenoemde Unmanned Aircraft System-programma. Binnen het uitmeerdere fases bestaande programma gaan onbemande helikopters uit-eindelijk een rol spelen tijdens oorlogsmissies. Op deze manier hoopt hetAmerikaanse leger de overlevingskansen voor bemande helikopters tevergroten. De onbemande helikopters fungeren daarbij als vooruitgescho-ven observatiepost en sturen videobeelden via een datalink naar de bege-leidende helikopters.

Eurocopter StylenceDe nieuwe EC145 Stylence is een samentrekking van ʻStyle en Silenceʼ .De lichte tweemotorige helikopter is ingericht als vliegend zakenkantoormet satelliettelefoon en toegang tot internet. Zakelijke passagiers kunnenzich hier in stijl en stilte van hun taken kwijten. Na de presentatie van deeerste EC130 Stylence in 2003, volgden ook de EC120, EC130, AS350B2/B3 en AS 355 NP. De EC145 is inmiddels de vijfde Eurocopter in dezeuitvoering. Er zijn inmiddels vijf EC145 Stylences besteld. Bij bijna 20 pro-cent van de verkoop van Eurocopter gaat het om zakenvarianten. Alleen alin 2008 werden 150 zakelijke varianten besteld.

Eurocopter Bleucopter De Bleucopter van Eurocopter is een conceptmodel dat aan moet tonendat het ook voor helikopters mogelijk is het milieu minder te belasten. Deaandrijving wordt verzorgd door een zescilinder Mercedes-Benz V-6 turbo-dieselmotor die aangepast kan worden aan verschillende soorten brand-

De Little Birdis een onbe-mande ver-kennings-helikopter.

91

Eurocopter heeft verschillende zakenuitvoeringenin haar programma. De Stylence werd er in 2008aan toegevoegd.

De Bleucopter is een conceptmodel dat voorzienis van een dieselmotor.

stof. De motor heeft een hoge compressie (16:1), een roetfilter en tweekatalysatoren. Hierdoor is een brandstofbesparing mogelijk tot 40 procenten behoort ook 40 procent minder uitstoot van CO2 tot de mogelijkheden.De uitstoot van NO en NO2 wordt bij de nieuwe technologie zelfs gehal-veerd. De technologie is ontwikkeld voor kleine helikopters, maar Eurocop-ter sluit niet uit dat deze ook toepasbaar is voor grotere modellen. Volgensde fabrikant gaan de huidige ontwikkelingen dusdanig snel, dat eenomslagpunt niet ondenkbaar is waarbij moderne turbodiesels even lichtworden als de gangbare turboshaftmotoren.

Eurocopter-KUH SurionEurocopter en Korea Aerospace Industries hebben het protype gepresen-teerd van de nieuwe Surion Korean Utility Helicopter (KUH). Het contractvoor de ontwikkeling ervan werd in juni 2006 getekend en voorziet in deontwikkeling, bouw en levering van 245 middelzware transporthelikoptersvoor de Zuid-Koreaanse strijdkrachten. De multifunctionele Surion wordtontwikkeld in het kader van het Korean Helicopter Program (KHP) en moetbegin 2010 voor het eerst vliegen en vanaf 2012 geleverd worden. Hettweemotorige toestel krijgt een maximaal startgewicht van 8,7 ton en gaatplaats bieden aan twee piloten en elf passagiers. Er wordt gemikt op eenkruissnelheid van 240 km/u bij een missieduur van maximaal twee uur.Voor zelfverdediging worden twee mitrailleurs ingebouwd, terwijl tevensvoorzieningen worden aangebracht voor ʻfriend or foeʼ-identificatie. Euro-copter levert naast de tandwielkasten en rotormast ook de automatischepiloot voor de Surion. Tevens stelt de fabrikant technische expertisebeschikbaar. Korea voorziet naast de eigen behoefte ook een exportmarktvoor driehonderd Surions.

Eurocopter en KoreaAerospaceIndustrieswerken samenbij de ontwik-keling enbouw van eenmiddelzwaretransportheli-kopter.

Eurocopter Armed Scout 645 EADS North America heeft een samenwerkingscontract getekend metLockheed Martin voor de ontwikkeling van de nieuwe Armed Scout 645bewapende verkenningshelikopter. Het toestel zal worden aangebodenaan de Amerikaanse strijdkrachten. De Scout 645 wordt een bewapendeversie van de tweemotorige Eurocopter EC145 en aangeboden naast deeveneens van de EC145 afgeleide UH-72 Lakota light utility helicopter(LUH). De Amerikaanse strijdkrachten bestelden al 128 UH-72ʼs. Voor debewapende versie geldt als eis dat het toestel bij volledige bewapeningeen vliegduur moet hebben van minimaal drie uur. De helikopter moetbovendien in staat zijn bij hoge temperaturen te opereren op een hoogtevan zoʼn 1825 meter. Lockheed zal voor de Scout een vuurleidingssys-teem ontwikkelen dat niet alleen doelen kan volgen, maar dat tevensgekoppeld kan worden aan nachtzichtapparatuur. Eurocopter besloot hettoestel te ontwikkelen nadat de Amerikaanse overheid een eerder contractmet concurrent Bell Helicopter voor de levering van 522 ARH-72 Arapaho-helikopters had ontbonden wegens zeer forse kostenoverschrijdingen.

K-MaxKaman Aerospace Corporation mag in opdracht van Team K-MAX voor deAmerikaanse mariniers eind 2009 proeven uitvoeren met een onbemandeK-Max helikopter. Lockheed Martin wordt hierbij ingeschakeld voor het ver-zorgen van een datalink tussen grondstation en helikopter. Het toestelmoet voor de marine aantonen dat het in staat is troepen en vracht naarhooggelegen en afgelegen gebieden te transporteren. De helikopter moet

De ArmedScout 654 isafgeleid vande EurocopterEC145.

94

De K-Maxheeft contra-roterenderotors en kanmeer dan zijneigen gewichtaan vrachttransporteren.

De R66 biedtplaats aan vijfpersonen.

95

in staat zijn in een periode van 24 uur in totaal10 ton vracht af te leveren op locaties die bijna300 km van het startpunt liggen. De K-Max kanruim 3.000 kg lading vervoeren bij een eigengewicht van ruim 2.500 kilogram. Met de K-Maxmet contraroterende hoofdrotors is sinds 1994meer dan 244.000 uur gevlogen. De Amerikaan-se mariniers besloten tot nieuwe proeven nadatin 2008 al gebleken was dat een onbemande K-Max autonoom tot twee maal toe een externelading van 1.500 kg op een afgelegen positiewist te bezorgen.

Robinson R66Robinson heeft de gegevens voor de nieuweRobinson R66 met Rolls-Royce RR300-turbos-haft bijgesteld. De RR300 levert geen 300 maarmaximaal 270 pk tijdens de start en geen 240maar 225 pk continu. De helikopter is 20 cm bre-der dan de R44, terwijl ook de rotordiameter met20 cm is toegenomen. De R66 biedt plaats aanvijf personen, tegen vier in de R44. Opmerkelijkis dat Robinson nog geen prijs heeft vastgesteldvoor de R66. Evenmin worden orders geaccep-teerd. Hoewel Robinson in 2008 meer helikop-

ters leverde dan ooit tevoren, en er nu achttien R-varianten per week defabriek verlaten, is ook hier gesneden in de kosten. Ruwweg 10 procentvan de 1.250 medewerkers is ontslag aangezegd. Het aantal te produce-ren R-22ʼs is inmiddels teruggebracht van vier naar twee per week.

Rotorway Eagle 300TDe Eagle 300T wordt volgens RotorWay International de trainer van detoekomst. Deze nieuwe tweezitter werd tijdens de EAA AirVenture Osh-kosh 2009 gelanceerd en moet begin 2010 voor het eerst vliegen. De Eag-le krijgt een Rolls-Royce RR300-B1 turboshaft die tijdens de start 300 pklevert en 240 pk continu. Het compacte turbineblok weegt krap 80 kg, is54,6 cm breed en 95,5 cm lang. Rotorway gaat uit van een kruissnelheid van 204 km/u, een lading van 499kg en 303 liter brandstof, waarmee dan twee uur gevlogen kan worden. DeRR300 is ook door Robinson uitgekozen om de nieuwe vijfpersoons R66aan te drijven. Om niet om motorblokken verlegen te hoeven zitten, heeftRotorway met Rolls-Royce een contract getekend dat de levering vanRR300 turboshafts tot 2017 garandeert. Rotorway heeft in totaal 2.400 zelf-bouwhelikopters verkocht naar afnemers in 52 landen. De 300T zal echterniet als bouwkit geleverd worden. Rotorway wil het toestel certificeren.

Russian Helicopters Mi-34S2 SapsanRussian Helicopters gaat in samenwerking met de Franse motorproducentTurbomeca een nieuwe lichte multifunctionele helikopter ontwikkelen. Hettoestel, de Mi-34S2 Sapsan (Russisch voor ʻSlechtvalkʼ) gaat plaats bie-den aan vijf personen, en moet eind 2011 op de markt komen. Volgens defabrikant wordt het toestel twintig procent goedkoper in gebruik zijn danvergelijkbare helikopters.De Sapsan krijgt een enkele Franse Turbomeca Arrius 2F turboshaft motorvan 504 pk. Bij een kruissnelheid van 220 km/u wordt uitgegaan van eenvliegbereik van 850 kilometer. Kopers kunnen kiezen uit Russische ofWesterse avionica. Het toestel gaat ondgeveer ongeveer een miljoen dol-lar kosten

RotorWaygaat de Eagleniet als bouw-kit aanbieden,maar certifi-ceren.

96

Er wordt tevens een benzinemotor aangedreven variant ontwikkeld, devierpersoons Mi-34S1. Dit toestel krijgt een 365 pk sterke motor, een kruis-snelheid van 195 per uur een vliegbereik van 610 km. De zuigervariantgaat ongeveer zeshonderdduizend dollar kosten.Russian Helicopters Joint Stock Company (JSC) is een in 2006 opgerichtsamenwerkingsverband van de helikopterproducenten Kazan, Mil Moscowen Kamov. Ook toeleveringsbedrijven maken deel uit van ditverband uit deRussische Federatie.

Sikorsky X2LTHVolgens Sikorsky is de nieuwe LTH uitermate geschikt voor militaire mis-sies vanwege het geringe geluidsprofiel en de mogelijkheid om onder ʻhotand highʼ-omstandigheden een breed scala aan missies uit te voeren.Sikorsky denkt daarbij aan luchtsteun aan grondtroepen, verkenningen enmedische taken. Ook wordt een onbemande versie van de X2 overwogen.De X2 Technology Light Tactical Helicopter krijgt evenals zijn civiele zusjeeen LHTEC T800-801 turboshaft die oorspronkelijk ontwikkeld werd voorde niet in productie genomen Boeing/Sikorsky RAH-66 Comanche. Demotor drijft een zesbladige propeller aan de achterzijde van het toestelaan. De X2 is onder meer uitgerust met fly-by-wire en inmiddels in staateen kruissnelheid aan te houden van meer dan 450 km/u. Sikorsky kondig-de de komst van de X2 in 2005 aan. Het bijzondere toestel vloog voor heteerst op 27 augustus 2008. De X2 Technology Demonstrator maakt sindsjuni 2009 gebruik van de pusher prop aan de achterzijde van het toestel.

Het ontwerpvoor de Mi-34S2 Sapsan komtbij Edag Desgin van-daan, eenDuits bedrijfdat ooksamenwerktmet Airbus enautofabrikantMercedes.

97

Met de civiele versie van de X2 is in 2009 voor het eerst een horizontale vlucht gemaakt. De X2wordt mogelijk ook geleverd als lichte gevechtshelikopter (onder).

Die inschakeling markeerde een nieuwe fase in het testprogramma waarbijhet toestel voorwaarts snelheid moet maken. Tijdens twee runs die bij elkaar een uur duurden, werd een voorwaartsesnelheid bereikt van 96 km/u. Het uiteindelijke doel is een kruissnelheidvan 463 km/u of hoger.

Schiebel S-100Boeing en de Oostenrijkse UAV helikopterfabrikant Schiebel Industriesgaan gezamenlijk de door Schiebel ontwikkelde S-100 Camcopter produ-ceren en in de markt zetten. De onbemande helikopter kan verschillendeladingen vervoeren of worden uitgerust met een gestabiliseerd camerasys-teem. Het toestel zal aan de UAV-divisie van Boeings worden toegevoegden daar UAVʼs gezelschap gaan houden zoals de A160T Hummingbird,ScanEagle, SolarEagle en MQ-X. De S-100 kan autonoom vooraf gepro-grammeerde vluchten uitvoeren vanaf de start tot en met de landing. Hettoestel kan ook tot een afstand van 200 km vanaf de grond bestuurd wor-den. De UAV heeft een maximale vlieghoogte van circa 6.000 meter.

De Oosten-rijkse fabri-kant Schiebelgaat metBoeingsamenwerkenop het gebiedvan onbeman-de helikop-ters.

99

Ontwikkelingen militaire luchtvaart

Aérophile Aero30paraDe Franse ballonfabrikant Aérophile introduceerde een nieuw type kabel-ballon dat gebruikt kan worden als platform voor oefensprongen door para-chutisten. De door de Europese veiligheidsorganisatie EASA gecertificeer-de Aero30para is inmiddels in gebruik als oefenplatform bij het leger vanJemen. Het systeem bestaat uit een verrijdbaar platform, een met 6.000m3 helium gevulde kabelballon en een mand waarin dertig parachutistenvervoerd kunnen worden. De ballon bereikt een hoogte van meer dan 330meter. Volgens Aérophile is het gebruik van de ballon ecologisch verant-woord omdat er bijna geen gas wordt verspild. Ook kan volgens de fabri-kant fors worden bespaard op de exploitatiekosten. Wanneer gebruikgemaakt wordt van een vliegtuig, kost het droppen van zestig parachutis-ten per uur ongeveer 15.000 euro. De Aero30para kan 120 parachutistenper uur laten springen tegen een all-in bedrag van 500 euro. Het in 1993opgerichte Aérophile verkocht meer dan 50 kabelballonnen in ruim 25 lan-den. De ballonnen zijn vooral populair bij be-zoekers van attractieparken en zijn onder meerte zien in Disneyland Parijs (PanoraMagique),het André Citroën-park (Air de Paris) en LosAngeles (Great Park).

De Aérophile Aero30para wordt in de markt gezet alsmilieuvriendelijk en betaalbaar oefenalternatief.

Afghaanse luchtmachtAlenia Aeronautica moderniseert in opdracht van de Amerikaanse lucht-macht achttien G222 tactische transportvliegtuigen. De toestellen zijnbestemd voor het Afghan National Army Air Corps, de Afghaanse lucht-macht die opnieuw opgebouwd wordt. Twee van deze toestellen wordeningericht voor VIP-vervoer. De G222ʼs zijn afkomstig van verschillendekrijgsmachtonderdelen en zijn tussen 1977 en 1986 gebouwd. De vliegtui-gen krijgen onder meer nieuwe systemen en avionica. Ook worden nieuweautomatische piloten geïnstalleerd en worden beschermingsmogelijkhedentegen raketten aangebracht.

Airbus A330 MRTTDe Airbus Military A330 MRTT (Multi Role Tanker Transport) voerde in deloop van 2009 succesvolle tests uit met het nieuwe Cobham 905E-tank-systeem. Dit systeem is een verbeterde versie van de Cobham 907E datdoor Canada en Duitsland wordt gebruikt in hun A310 MRTTʼs. De 907-variant kan tot 1.600 liter per minuut door een tot 27,4 meter lange uitrol-bare slang transporteren. De tests werden uitgevoerd met een F/A-18Avan de Spaanse luchtmacht. De volgende stap is het testen van het starreAdvanced Aerial Refuelling Boom System dat onder meer gebruikt zalworden voor het bijvullen van grote en kleine vliegtuigen van de lucht-machten van Frankrijk, Portugal en Spanje. Airbus had in 2009 in totaal 28orders voor de A330 MRTT ontvangen. Het toestel is besteld door Austra-lië (3), Engeland (14) en de Verenigde Arabische Emiraten (3). Saoedi-Arabië bestelde in eerste instantie drie MRTTʼs, maar breidde die order in

De lucht-macht vanAfghanistankrijgt achttiengemoderni-seerde G222-transport-vliegtuigen.

101

juli 2009 uit met nog eens drie toestellen. Ook de US Air Force wil het toe-stel, maar de onderhandelingen over deze megaorder zijn nog steeds nietafgerond omdat concurrent Boeing bezwaar tegen de aanbestedingspro-cedure aantekende.

Airbus A400MDe nieuwe TP400 turboprop van Europrop International voor de AirbusA400M draaide midden december 2008 ruim een uur proef onder de vleu-gel van een C-130 van het Britse Marshall Aerospace. Hierbij werd demotor belast tot ongeveer een derde van de maximale vermogensafgiftevan 11.000 pk. Tijdens de vlucht werden op een hoogte van 2.440 metersnelheden bereikt tot 305 km/u. Voorafgaand aan de eerste vlucht had demet een achtbladige propeller uitgeruste TP400 al 2.100 uur op de grondproefgedraaid. De vlucht vormde het begin van een vijftig uur durend vlieg-programma waarbij zowel het beschikbare motorvermogen stapsgewijswordt opgevoerd, als de gevlogen hoogte. Na uitvoerige analyse van deeerste vlucht werd medio januari 2009 het testvluchtprogramma hervat.Helaas verloopt het A400-programma voor EADS Military verre van voor-spoedig en zal de eerste A400M niet voor 2012 geleverd worden. Metname de ontwikkeling van de TP400-motor loopt flinke vertraging op. De

102

De van de A330-200 afgeleide MRTT heeft eenmissiebereik van 14.800 kilometer. Het toestelhaalt een kruissnelheid van 880 km/u op eenvlieghoogte van 12.600 meter.

TP400 is een product van Europrop waarin het Britse Rolls Royce en hetFranse Snecma samenwerken. Vooral de ontwikkeling van het FADEC(Full Authority Digital Engine Control) en ongewenste motortrillingenbelemmeren de voortgang. Sinds de lancering van het toestel in 2003 zijner in totaal 192 A400Mʼs besteld door Frankrijk, België, Luxemburg, Duits-land, Spanje, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, Zuid-Afrika en Maleisië. Hettoestel moet met een lading van 30 ton een afstand van 4.500 km kunnenoverbruggen.

De A400Mwerd eind2007 aan hetpubliek gepre-senteerd.

103

De Europrop TP400 werd bij het Britse bedrijf Marshall Aerospace aan tests onderworpen.

Amerikabesteldezeven extra C-27 Spartansbij L-3 Com-munications.

104

C-27 SpartanL-3 Communications mag aan het Amerikaanse Ministerie van Defensiezeven extra C27-J Spartans leveren in het kader van het Joint Cargo Air-craft-programma. L-3 vormt samen met Alenia Aeronautica, Rolls Royce,Honeywell en Dowty een consortium dat verantwoordelijk is voor de gefa-seerde levering van mogelijk 78 Spartans aan de Amerikaanse luchtmachten landmacht. Hiervan zijn er inmiddels twee geleverd. De Spartan heefteen maximaal startgewicht van 31,8 ton en kan 11,5 ton lading vervoeren.Als troepentransportvliegtuig biedt het toestel plaats aan 68 militairen entwee loadmasters. In medevac-uitvoering kunnen 36 patiënten mee opstretchers en zes verpleegkundigen. Bij een maximaal toegestaan startge-wicht volstaat een baanlengte van 580 meter. Het vliegbereik ligt rond1.850 kilometer. De maximale kruissnelheid ligt op 580 km/u.

M-346 voor UAEDe Verenigde Arabische Emiraten (UAE) hebben bij Alenia Aermacchi 48M-346 Master Advanced Jet Trainers besteld. De vliegtuigen moeten van-af 2012 geleverd worden. Onderzocht wordt of de M-346ʼs in Abu Dhabigeassembleerd kunnen worden. De UAE bestelden tevens vier Boeing C-17ʼs en twaalf Lockheed Hercules C-130 Jʼs.

AT-802U Air TruckHet Amerikaanse Air Tractor probeert de AT-802U Air Truck aan de mante brengen voor bewapende missies. De Texaanse producent belooft veel:een missieduur van tien uur, een 1.600 pk sterke Pratt & Whitney CanadaPT6A-67F turboprop en een maximaal startgewicht van 7.260 kg waardoorer 3.720 kg aan bewapening mee kan. De Air Truck is afgeleid van de Air

Tractor waarvan er inmiddels enkele honderden als gewasbeschermings-vliegtuig of brandblusser zijn verkocht. In tegenstelling tot de civiele variantheeft de AT-802U een gepantserde cockpit. Het toestel biedt daarnaastplaats aan twee personen.

105

De Verenigde Arabische Emiraten bestelden 48 M-346 trainers bij Alenia Aermacchi.

De bewapende AT-802U Air Truck is afgeleid van een sproei- annex brandblusvliegtuig.

Boeing

CH-47F ChinookIn 2009 bestelde de Canadese regering bij Boeing vijftien CH-47F Chinookhelikopters die tussen 2013 en 2014 geleverd moeten worden. De vijftienChinooks zijn besteld in het kader van het Canadese Medium-to-Heavy LiftHelicopter-programma. De heliʼs worden uitgerust met 4.733 pk sterkeHoneywell turboshaft-motoren en zijn in staat ruim 9.500 kilo vracht te ver-voeren. Ook de luchtmacht van Egypte was voornemens zes extra Chin-ooks te bestellen.

Boeing C-17 Globemaster IIIDe Amerikaanse luchtmacht mag vijftien extra C-17 Globemaster IIIʼs aan-schaffen. Hierdoor lijkt de werkgelegenheid voor de vijfduizend medewer-kers van de C-17 productielijn tot eind 2010 gewaarborgd. De order was alin juni 2008 door president Bush en het congres bekrachtigd, maar nogniet geformaliseerd. Boeing Integrated Defence Systems heeft alles in hetwerk gesteld extra orders in de wacht te slepen. Dit resulteerde in eenbestelling van twee C-17ʼs door Qatar en een order voor drie C-17ʼs doortien NAVO-lidstaten. De C-17 kan zwaar materieel als helikopters en tanksvervoeren en heeft een laadvermogen van 77 ton. Het viermotorige toestelheeft een vliegbereik van bijna 4.500 km en kan een kruissnelheid halenvan ruim 800 km/u.

NAMA C-17 Globemaster III Boeing leverde eind juli 2009 de eerste van drie NATO Airlift ManagementAgency (NAMA) C-17 Globemaster IIIʼs af. Het toestel arriveerde eind juli2009 op Pápa Air Base in Hongarije. Onder de twaalf landen die deelne-men aan NAMA bevindt zich ook Nederland dat voor 500 vlieguren teken-de. De andere landen binnen NAMA zjn de Verenigde Staten (1000 uur),Zweden (550 uur), Noorwegen (400 uur), Roemenië (200 uur), Polen (150uur), Finland (100 uur), Bulgarije (65 uur), Slovenië (60 uur), Hongarije (50uur), Estland (45 uur) en Litouwen (45 uur). Door het terugtreden van Let-land (45 uur) en mogelijk ook Tsjechië (40 uur), en de onzekere Italiaanse

Canadabestelde in2009 vijftienCH-47F Chinook helikopters.

106

deelname (300 uur), bedraagt de gezamenlijke participatie geen 3.500maar 3.165 uur. De 335 resterende vlieguren worden daardoor mogelijkbestemd als ʻprogramme contingency flight hoursʼ, waardoor de deelne-mende landen naar rato extra vlieguren kunnen opeisen.

Boeing F/A-18F Super HornetDe eerste voor de Australische luchtmacht bestemde F/A-18F Super Hor-net vloog op 22 juli 2009 voor het eerst. Het toestel voerde een testvluchtuit vanaf de vestiging van Boeingʼs Integrated Defense Systems. Australiëbestelde in totaal 24 Super Hornets. Het eerste toestel werd op 11 juli2009 symbolisch overgedragen. De vliegtuigen worden uitgerust met eenbij Raytheon gebouwde APG-79 Active Electronically Scanned Array-radar. De vliegtuigen moeten eind 2011 geleverd zijn. Boeing leverde intotaal 395 F/A-18E/Fʼs aan de Amerikaanse marine. Australië is tot op

heden het enige land buiten Amerika datde Super Hornet bestelde.

De Ameri-kaanse lucht-macht bestel-de in 2009vijftien extraC-17 Globe-master III’s.De NAVOontving in2009 drie toe-stellen voorgezamenlijkgebruik doortwaalf landen.

De voor Australië bestemde Super Hornet tij-dens de afleveringsceremonie en tijdens deeerste vlucht.

De lucht-macht vanJapan beschiktinmiddelsover drie KC-767J tank-vliegtuigen.

De BoeingCH-46 SeaKnight is eenoudgediendebij de Ameri-kaanse mari-ne.

108

Boeing KC-767JBoeing leverde een derde KC-767J tanker bij Boeingʼs Japanse partnerItochu af. Hier zal het toestel worden afgebouwd tot airtanker. Het toestelis bestemd voor de Japan Air Self-Defense Force die in 2008 al twee KC-767Jʼs ontving. Japan bestelde in totaal vier airtankers bij Boeing. Devliegtuigen zijn afgeleid van de 767-200 passagiersversie en worden voor-zien van een Remote Aerial Refueling Operator II-systeem. Boeing voerdeop hetzelfde moment uitgebreide tests uit met twee KC-767 tankers voorde Italiaanse luchtmacht. Deze beide vliegtuigen moesten in de loop van2009 geleverd worden

Boeing CH-46 Sea Knight Op 27 juli 1964 maakte de Boeing CH-46 Sea Knight de eerste vlucht,waardoor deze helikopter in 2009 de 45ste verjaardag vierde. Er werden624 toestellen gebouwd, waarvan er in 2009 nog 168 in actieve dienstwaren bij het U.S. Marine Corps, waarmee al meer dan 3 miljoen uur gevlogen is. De gemiddelde leeftijd van de actieve vloot was daarbijvijfendertig jaar. Toch heeft deCH-46 zijn langste tijd gehad enwordt de heli geleidelijk vervan-gen door de MV-22 Osprey-tiltro-tor. Het toestel met de bijnaamʻPhrogʼ werd ontwikkeld als mid-delzware transporthelikopter meteen nuttige lading van bijna 3ton. De CH-46 heeft twee 1.870pk sterke General Electric T58-GE-16 turboshaftmotoren. Daar-mee kan een kruissnelheid wor-den behaald van 265 km/u bijeen missiebereik van bijna 300kilometer.

HBC T-6De Hawker Beechcraft Company (HBC) heeft een belangrijke avionicaupgrade doorgevoerd bij haar T-6 turboproptrainer die onder meer vliegtbij de US Navy, US Air Force, de luchtmacht van Griekenland en bij deNAVO Flying Training in Canada. De upgrade bestaat uit het aanbrengenvan een glass cockpit met multi-function-displays en backup-instrumenten,een heads-up-display en een hands-on-throttle-and-stick functionaliteit.Geïntegreerde avonicacomputers moeten elementaire wapentraining mo-gelijk maken waarmee air-to-air en air-to-groundmissies kunnen wordengeoefend. HBC is er alles aan gelegen de T-6 zo goed mogelijk voor dedag te laten komen. De US Navy is voornemens meer dan 260 T-6´en tekopen ter vervanging van de verouderde T-34 vloot. Ook de luchtmachtvan Israël maakt gebruik van de T-6. Het toestel staat daar te boek alsEffroni. De Effroni vervangt er de Fouga Magister (alias Zukit). Om deIsraëlische T-6 vloot vliegwaardig te houden, is een onderhoudscontractvan vijf jaar met Elbit Systems gesloten.

HBC King Air 350ER De Amerikaanse luchtmacht nam de eerste van 23 King Air 350ERʼs inontvangst. De King Air 350ER (Extended Range) kan missies vliegen vanruim zeven uur op een afstand van meer dan 180 km uit de kust. Het toe-stel kan daarbij op een hoogte van 10 km vliegen bij een kruissnelheid van555 km/u, maar ook langzaam op geringe hoogte. Dankzij grotere brand-stoftanks en een hoger startgewicht kan de MC12-W, zoals de King Air350 bij de militairen te boek staat, ruim zeven uur onafgebroken patrouille-ren op 200 km van het vaste land. In MC-12 uitvoering krijgt de King Airelektro-optische en infrarood videoapparatuur die informatie kan doorlin-ken naar grondtroepen. De vliegtuigen zullen onder meer boven Irak enAfghanistan worden ingezet. De bestaande order voor de 23 vliegtuigenkon mogelijk oplopen tot 39 stuks eind 2009.

De US Navy isvoornemensmeer dan 260HBC T-6’ente kopen ter vervangingvan de verou-derde T-34vloot.

109

Een HBC King Air 350ER kan missies vliegen van ruim zeven uur op een afstand van meer dan 180 kmuit de kust.

Helicopter Flight Training Services nam de eerstevan vier geavanceerde NH90-simulators in gebruik.

Toekomstige bemanningen van bijvoorbeeld dezevoor Finland bestemde NH90 worden in Duitslandgetraind.

NH90De Franse strijdkrachten hebben in 2009 in totaal 22 extra NH90 TTH-heli-kopters besteld. De order is een vervolg op een in 2007 gesloten contractvoor twaalf tactische transporthelikopters. Alle voor Frankrijk bestemdetoestellen worden bij Eurocopter gebouwd. Door de order heeft Frankrijk intotaal 61 NH90-varianten besteld, waaronder 27 NH90 NFH-uitvoeringenvoor de Franse marine. Voor de NH90 zijn in totaal 23 verschillende type-varianten ontwikkeld. In basisuitvoering kan 10 ton vracht worden vervoerdbij een kruissnelheid van 300 km/u. Het toestel biedt plaats aan twee pilo-ten, twee loadmasters en achttien militairen. In totaal waren er in 2009door veertien landen 529 NH90-varianten besteld. Daarvan waren er in hetnajaar van 2009 in totaal 25 afgeleverd; vijftig andere zijn in aanbouw opde vijf productielijnen. Om toekomstige bemanningen te trainen, nam Heli-copter Flight Training Services (HFTS) in 2009 de eerste van vier NH90-simulators in gebruik in het Noord-Duitse Bückeburg. HFTS (een consorti-um van CAE, Eurocopter, Thales en Rheinmetall Defence Electronics)werd in december 2004 opgericht nadat de Duitse regering besloot 488miljoen euro te investeren in het ontwerpen en bouwen van vier full-mis-sion simulators voor trainingscentra in Bückeburg, Fassberg en Holzdorf.De simulators zullen niet alleen door de Duitse strijdkrachten wordengebruikt, maar kunnen ook gehuurd worden door andere gebruikers vande NH90. Finland en Zweden hebben met het oog hierop inmiddels con-tracten getekend voor de training van NH90-bemanningen.

EC725Het Franse Ministerie van Defensie wil vijf extra EC725-helikopters dievanaf eind 2010 geleverd moeten worden. Frankrijk bestelde eerder veer-tien EC725ʼs die sinds december 2006 worden ingezet voor NAVO-mis-sies in Afghanistan voor onder meer evacuatie van gewonden, reddings-

Zowel Frank-rijk (vijfextra), Mexico(zes) als Bra-zilië (vijftig)‘gaan’ voor deEC725.

De EmbraerSuper Tucanois onder meerin gebruik bijde luchtmachtvan Brazilië.

112

operaties en humanitaire missies. Ook Mexico en Brazilië willen de EC725en bestelden er in 2009 respectievelijk zes en vijftig. Eurocopter gaat inhet verlengde hiervan met de Braziliaanse dochteronderneming Helbraseen EC725-vluchtsimulator inrichten. Deze wordt in 2011 in gebruik geno-men, en is bedoeld voor training van piloten van de Braziliaanse en Mexi-caanse luchtmacht. In totaal waren er tot en met augustus 2009 doorzeventien landen 151 orders geplaatst voor de civiele EC225, dan wel demilitaire EC725. De EC725 is de meest recente versie van de EurocopterCougar. Deze tweemotorige helikopter heeft een hoofdrotor met vijf bladenen is in staat om 11 ton vracht te vervoeren bij een maximale vluchtduurvan vijfenhalf uur.

Embraer Super TucanoDe Dominicaanse Republiek heeft acht Embraer Super Tucano turbopropsbesteld die zullen worden ingezet voor bewapende grensverkenning en destrijd tegen drugstransporten. Eerder bestelden Chili (25) en Columbia (12)de Super Tucano, terwijl de Braziliaanse luchtmacht er inmiddels 23 ingebruik heeft. Ook Ecuador bestelde 24 Super Tucanoʼs. Dit land gaat devliegtuigen inzetten voor de opleiding van piloten en het uitvoeren vangrenspatrouilles. Onderdelen van de order zijn tevens logistieke onder-steuning, vliegtraining en het leveren van vliegsimulators. In totaal zijn er169 exemplaren besteld door vijf Latijns-Amerikaaanse landen.

Lancair SynergyDe Colombiaanse luchtmacht heeft bij de Amerikaanse kitfabrikant LancairInternational 25 eenmotorige Synergies gekocht. Deze vliegtuigen zullenworden ingezet voor de elementaire vliegopleiding. De deal kwam totstand na twee jaar intensief overleg. De Colombiaanse luchtmacht wildevanaf augustus 2009 in samenwerking met de Colombian Aviation IndustryCorporation en Lancairʼs Colombiaanse partner SudAir Corporation maan-delijks een Synergy in elkaar zetten. In een later stadium moeten dit ermaandelijks twee worden. De van de Lancair Legacy FG afgeleide Syner-gy kan een kruissnelheid van 360 km/u halen. Het kunststoffen vliegtuigkost in kitvorm 47.000 dollar. Een afgebouwd exemplaar komt na installa-tie van de 200 pk motor en de benodigde instrumenten uit op een bedragtussen 130.000 en 250.000 miljoen dollar. Van het toestel zijn enkele hon-derden exemplaren verkocht aan zelfbouwers.

Lockheed Martin

F-16 autolandingEen Lockheed Martin F-16 Fighting Falcon maakte een geslaagde auto-matische landing op Edwards Air Force Base. De fabrikant maakte bij deproef gebruik van een VISTA/F-16 (Variable Stability In-flight SimulatorTest Aircraft). Voorafgaand aan de landing configureerde een piloot van deTest Pilot School de vluchtcomputer in de automatische landingsmode,waarna alle handelingen tijdens de naderingsfase en de feitelijke landingautomatisch werden uitgevoerd. De resultaten moeten leiden tot inzichten

De lucht-macht vanColombia gaatzelf lichtetrainingsvlieg-tuigen inelkaar zetten.

113

die van belang zijn voor de operationele inzetbaarheid van zowel bemandeals onbemande gevechtsvliegtuigen. Er zal in de toekomst een reeks test-vluchten worden gemaakt waarbij de F-16 onder variërende weersomstan-digheden op verschillende vliegvelden ʻautolandingenʼ gaat uitvoeren.

C-5M Super Galaxy Lockheed Martin leverde medio december 2008 de eerste van in totaal 52volledig gemoderniseerde C-5M Super Galaxyʼs bij de US Air Force af. Infebruari 2009 werden opnieuw twee toestellen afgeleverd. De Amerikaan-se luchtmacht wil met het drietal operationele ervaring opdoen. De moder-nisering van de strategische ʻheavy lifterʼ verloopt gefaseerd. In de eerstefase worden de vliegtuigen uitgerust met digitale cockpits. Lockheed Mar-tin heeft inmiddels 63 C-5ʼs voorzien van een dergelijke cockpit die erinmiddels 45.000 uur mee gevlogen hebben. In de tweede fase worden bij52 vliegtuigen ook de motoren vervangen. De C-5M Super Galaxyʼs krij-gen F108-GE-100 turbofans die zijn afgeleid van de civiele GE CF6-80C2.Ze leveren elk 282 kN stuwkracht, 44,5 kN meer dan de huidige motor.Volgens Lockheed Martin worden de ombouwkosten in de praktijk terug-verdiend, omdat de vliegtuigen door de ingrepen zuiniger en minder onder-houdsgevoelig worden en zeker tot 2040 meekunnen.

Een F-16 kanmet de nodigehulpmiddeleneen gepro-grammeerdelanding auto-matisch uit-voeren.

LockheedMartin mag52 C-5MGalaxy’sombouwentot SuperGalaxy

F35-B Een short take-off/vertical landing (STOVL) prototype van de F-35BJoint Strike Fighter (JSF) is in het najaar van 2009 tijdens testvluchtenvoor het eerst in de lucht bijgetankt. Tijdens die vluchten werd op ver-schillende vlieghoogtes contact gemaakt met het begeleidende KC-130J tankvliegtuig. Daarbij werd getankt bij snelheden tussen 370 en460 km/u. Lockheed Martin maakte hiervoor gebruik van het tweedeprotype van de F-35B. Het was voor het eerst dat hiervoor een van deC-130 Hercules afgeleid KC-130J tankvliegtuig werd gebruikt. Met denormaal startende en landende F35A zijn ook verschillende tankvluch-ten uitgevoerd waarbij meer dan 55 ton brandstof werd ingenomen.Hierbij zette de Amerikaanse luchtmacht het KC-135 tankvliegtuig in.

F-35CDe eerste F-35C Lightning II voorde Amerikaanse marine is eind juli2009 in het Texaanse Fort Worthvan de band gerold. Het toestel isspeciaal ontwikkeld voor operatiesvanaf vliegdekschepen. Vóór eind2009 moet de F-35C voor heteerst vliegen. Het toestel is de der-de versie van de JSF. Naast destandaard F-35A, is er ook nog deF-35B. Dit toestel kan gebruikmaken van zeer korte startbanenen is in staat om verticaal te lan-den. De eerste F-35C (alias CF-1)was het negende F-35 testvlieg-tuig dat de fabriek verliet.

Een van de C-130 Herculesafgeleid KC-130Jtankvliegtuig tij-dens tankproe-ven met de F-35B.

De F-35C kan inde toekomst van-af vliegdeksche-pen starten en erop landen.

115

Daher-Socatamaakte deTBM700/850geschikt voor mili-taire taken. Met hetoog hierop is eenintrekbare observa-tiecamera onder destaart gemonteerd.Het geheel kan bin-nen een half uurgemonteerd of ver-wijderd worden. Deoperator krijgt eenplekje in de cabine.

Sentinel R Mk 1Raytheon leverde de vijfde en laatste Sentinel R Mk 1 aan de RoyalAir Force af in Waddington. Daarmee werd het contract over de leve-ring van Airborne Stand-Off Radar (ASTOR)-systemen aan het BritseMinisterie van Defensie voltooid. Behalve de vijf vliegtuigen leverdeRaytheon zes tactische grondstations, twee operationele grondstationsen een uitgebreide ondersteunende infrastructuur. Het ASTOR-sys-teem verschaft een grondobservatieplatform door gebruikmaking van

een dual-mode radar-systeem met ʻmoving tar-getʼ-indicator. Het sys-teem wordt door de Brit-se troepen onder meergebruikt in Afghanistan.

De Raytheon Sentinel R Mk 1 is afgeleid van een zakenvliegtuig voor de ultralange afstand.

Een van de intotaal 51door Boeingaan TurkishAirlines gele-verde Boeing737-800NG’s tijdensde afleveringin Seattle. Debrandstofbesparendewinglets wor-den na aan-komst in Turkije doortechnici van Turkish Airlinesaan het toe-stel beves-tigd.

Ontwikkelingen in Nederland

Ongeval vlucht TK 1951 Op woensdag 25 februari 2009 werd Nederland opgeschrikt door eenongeval met vlucht TK 1951 van Turkish Airlines. Het toestel verongeluktedie dag tijdens de nadering bij Schiphol. De Boeing had 128 passagiers enzeven bemanningsleden aan boord. Bij het ongeval kwamen negen perso-nen om het leven (5 passagiers en 4 bemanningsleden) en raakten 80passagiers gewond. De Boeing was onderweg van Istanbul naar Schiphol en zou om 10.40 uurop Schiphol op de Polderbaan landen. Na een probleemloos verlopenvlucht werd de nadering ingezet met ingeschakelde automatische piloot.Hierbij deed zich op 1950 voet een onregelmatigheid voor met de linkerradiohoogtemeter: het toestel zou zich niet op een hoogte van 1950 voetmaar op een hoogte van -8 ft (-2,44 m) bevinden. Omdat de Polderbaanzich onder de zeespiegel op een hoogte van -11 ft (-3 m NAP) bevindt,ʻdachtʼ het systeem dat het toestel bijna geland was waarna het automati-sche gashendelsysteem nog minder gas gaf. Hoewel deze fout door de bemanning werd opgemerkt, werd er in eersteinstantie niet op gereageerd. Pas toen het toestel door een te lage snel-heid in een overtreksituatie kwam en er op een hoogte van 460 ft (140meter) ʻstick shakerʼ (het trillen van de stuurknuppel) optrad, gaf debemanning vol vermogen. Dit gebeurde echter te laat waarna het toesteldoorzakte en de staartsectie als eerste de grond raakte gevolgd door derest van het toestel. De snelheid bedroeg op dat moment ongeveer 175km/u. Na ongeveer 150 meter kwam het toestel tot stilstand in drassigakkerland. De staartsectie brak af en de Boeing scheurde ter hoogte vande business class.

Het KorpsLandelijkePolitiedien-sten ontvingin 2009 zesEC135’s. (FotoKLPD)

Uit analyse van de gegevens van de black box bleek later dat het hoogte-meterprobleem zich tijdens de laatste 25 geregistreerde vlieguren tweekeer eerder had voorgedaan.Een Boeing heeft een linker en een rechte radiohoogtemeter waarbij delinker is gekoppeld aan de automatische piloot.Als gevolg van het ongeval deed de Raad voor Veiligheid een waarschu-wing uitgaan naar Boeing waarin extra aandacht werd gevraagd voor eenonderdeel van de pilotenhandleiding van de Boeing 737. Hierin wordtgesteld dat, wanneer de radiohoogtemeter(s) niet werken, de daaraangekoppelde automatische piloot en het automatische gashendelsysteemniet mogen worden gebruikt voor nadering en landing.ʼ

EC135 voor KLPD ...Het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) nam in de tweede helft van2009 zes Eurocopter EC135ʼs in ontvangst. Het contract voor deze heli-kopters werd eind november 2007 getekend. De Nederlandse EC135ʼs zijnuitgerust met Fadec gecontroleerde Pratt and Whitney Canada PW206B2-motoren die elk 419 kW leveren. Hiermee zijn kruissnelheden mogelijk tot256 km/u. Met volle tanks ligt het bereik bij 620 km, overeenkomend meteen missieduur van ruim drie uur. De EC135ʼs zijn uitgerust met voor poli-tietaken geschikte avionica. De helikopters worden in Duitsland geprodu-ceerd.

… en AW139Nederland bestelde eind 2007 ook twee tweemotorige Agusta WestlandAW139's. De eerste AW139 arriveerde medio oktober in Nederland. Demiddelzware helikopter is aangeschaft voor de landelijke politietaken. Van-wege de grote actieradius krijgt de AW139 ook een taak bij het toezicht opde Noordzee. Door de specifieke uitvoering is het toestel tevens geschiktvoor de inzet van antiterreureenheden van de Dienst Speciale Interventies(DSI).

De AW139 kan vijftien passagiers vervoeren en is uitgerust met twee P&WPT6C-67C motoren van elk 1697 pk. Het maximaal startgewicht bedraagt6.500 kg. De helikopters van Italiaanse makelij hebben een vliegbereik van740 km en kunnen een topsnelheid van 310 km/u bereiken. Het toestelheeft een vijfbladige hoofdrotor, een vierbladige staartrotor en een intrek-baar landingsgestel. De lengte van het toestel is 16,65 m, de breedte13,80 m en de hoogte 4,95 m.De KLPD beschikt na de vlootvernieuwing over acht helikopters en drievleugelvliegtuigen van het type Cessna 182. De zeven oude helikoptersvan het type Bo-105, waarvan de eerste dateert uit 1974, worden na 35jaar trouwe dienst afgestoten.

AIS AirlinesMet de aankoop van een Jetstream 32 turboprop is de eerste stap gezetnaar een nieuwe Nederlandse luchtvaartmaatschappij: AIS Airlines. AISwil de Jetstream inzetten onder wetlease-contracten waarbij de vliegtuigenmet bemanning aan derden worden verhuurd. De BAE Jetstream 32 kannegentien passagiers en twee piloten vervoeren over een afstand van ruim1.260 km bij een kruissnelheid van ruim 420 km/u. Ook werd er onder-zocht of er vanaf Lelystad lijndiensten gestart kunnen worden. Opmerkelijkis dat de Jetstream ook zal worden ingezet bij AIS Flight Academy op Lely-stad Airport. De vliegschool wil afstappen van de bij vliegopleidingen ge-bruikelijke training op tweemotorige zuigervliegtuigen. In plaats daarvanwordt de opleiding omgebogen naar tweemotorige turboprops. Studentenzullen daardoor de opleiding verlaten met een typebevoegdheid voor turbi-nemotoren. De in 2004 opgerichte vliegschool beschikt over een oplei-dingsvloot van veertien vliegtuigen, waaronder twee tweemotorige turbo-props: een Beechcraft King Air 90 en een King Air 300.

Midden okto-ber 2009 namde KLPD ookde eerste vantwee middel-zware AW139helikopters inontvangst.(Foto Agusta-Westland).

119

AircraftConversionsAircraftConversions op Schiphol-Oost heeft vijf Fokker50Freighters ver-kocht aan het Zweedse Amapola dat een optie nam op nog eens vijf stuks.De Fokkers krijgen een 15,45 meter lange laadruimte met een inhoud vanongeveer 60 kubieke meter. Beide vliegtuigen moesten in januari 2009geleverd worden. Amapolaʼs onderhoudstak zou vervolgens de overigedrie conversies zelf uitvoeren met door AircraftConversions geleverdeombouwkits. Wanneer de vijf opties worden uitgeoefend, zullen hiervooreveneens ombouwkits worden geleverd. AircraftConversions leverde sindsdecember 2008 ook drie voor de Italiaanse vrachtvervoerder MiniLineromgebouwde Fokker50ʼs af. MiniLiner bestelde in juli 2008 vijf extravrachtvliegtuigen, na een eerdere order voor vier in 2007. De onderneminguit Bergamo nam in 2007 al twee Fokker50Freighters af die oorspronkelijk

Er is veelvraag naar totFokker50FreightersomgebouwdeF50’s.

Opleiden nieuwe stijl. AIS Flight Academy doet het met turboprops.

bestemd waren voor MagicBird Cargo Airlines. In het orderboek voor Air-craftConversions stonden in het najaar van 2009 tien vaste bestellingen envijf opties. Er vlogen eind augustus 2009 drie Fokker50Freighters bij hetItaliaanse MiniLiner en twee bij Amapola, dat onder meer pakketvluchtenvoor de Zweedse posterijen verzorgt. AircraftConversions beschikt overeen nieuw ʻProduction & Installation Centreʼ op Front Range Airport in hetAmerikaanse Denver.

Amsterdam AirlinesDe in 2008 gestarte luchtvaartmaatschappij Amsterdam Airlines ontving inde zomer van 2009 een tweede Airbus A320. Dit toestel was voorzien vaneen nieuw beeldmerk, ontworpen om eventueel verwarring met het beeld-merk van American Airlines te vermijden. Voor het najaar van 2009 waseen derde A320 voorzien. In de beginperiode werden de weekends gevuldmet zogenoemde wetlease-vluchten voor luchtvaartmaatschappijen zoalshet Tunesische Nouvelair. Amsterdam Airlines vloog in 2008 hoofdzakelijkin het Middellandse Zeegebied, en stationeerde haar enige A320 driemaanden op Milaan Malpensa Airport. In de eerste maanden van 2009zette Amsterdam Airlines de A320 in voor chartervluchten verspreid overEuropa. Dankzij een jaarcontract met Nordcaps, een militair samenwer-

kingsverband van Noord-Europese landen, kon vervol-gens frequent gevlogen worden tussen verschillendeNoord-Europese landen en Afghanistan. De vluchtenvertrokken vanaf vliegvelden in Oslo, Kopenhagen,Vasteras (Zweden) en Pori (Finland) voor troepen-vervoer naar de militaire zones in Kabul en Mazar ISharif.

AmsterdamAirlines kreegin 2009 eennieuw beeld-merk.

Inzet:De AirbusA320’s vanAmsterdamAirlines zijnuitgerust meteen ElectronicFlight Bag(EFB). Der-halve is erweinig totgeen papiermeer in decockpit. (Foto PieterVoeten)

Dutch Flight AcademyDe Dutch Flight Academy (DFA) op Groningen Airport Eelde nam in 2009een nieuwe geavanceerde vliegsimulator in gebruik die een exacte kopieis van de cockpit van een Boeing 737-800NG. Bij de DFA wordt de simula-tor onder meer ingezet om studenten als team te leren samenwerken in decockpit van een modern verkeersvliegtuig. Ook kan de simulator wordengebruikt door gebrevetteerde piloten die hun vaardigheden op peil willenhouden of van vliegtuigtype moetenen veranderen. De DFA-simulatorwerd gebouwd bij Sim Industries uit Sassenheim. Dit Nederlandse bedrijfbouwt onder meer bewegende full flight simulators voor gerenommeerdepilotenopleiders wereldwijd. De DFA beschikt over elf opleidingsvliegtuigen waaronder drie door diesel-motoren aangedreven Diamond DA42 Twin Stars. In de loop van 2009voegde de vliegschool ook drie Piper Archers aan de vloot toe. Hiermeeworden vanaf de Duitse luchthaven Leer-Papenburg lesvluchten verzorgd.

Fokker ServicesStork Fokker, onderdeel van Stork Aerospace, mag voor Boeing IDS(Integrated Defense Systems) het achterdeel van de Boeing ChinookCH47F produceren. Bij deze productie worden de Stork Fokker-vestigin-gen in Papendrecht en Hoogeveen betrokken. Ook zullen vijftien andereNederlandse bedrijven als toeleverancier gaan fungeren. Fokker Servicesheeft daarnaast in samenwerking met Messier-Dowty voor de Fokker 100

De DutchFlight Acade-my op Gro-ningen Air-port Eeldenam in 2009een geavan-ceerde simu-lator ingebruik.

122

De GeocopterGC-201 UASis een onbe-mande obser-vatiehelikop-ter. (FotoRuud Vos)

123

een verbeterd landingsstel ontwikkeld dat wordt geproduceerd bij Héroux-Devtek. De eerste onderstellen moeten in 2010 beschikbaar komen.

Nieuwe fabriek Fokker ElmoFokker Elmo, opende een nieuwe fabriek voor vliegtuigbekabelingssyste-men in het Turkse Izmir. Hier zullen bekabelingsystemen worden geprodu-ceerd voor klanten van Fokker Elmo zoals Boeing, EADS/Airbus, Lock-heed Martin en AgustaWestland. De fabriek heeft de benodigdekwaliteitscertificering (AS9100) en zal naar verwachting binnen vijf jaarwerkgelegenheid bieden aan 300 tot 500 mensen. Het contract voor defabriek, die in de ʻAegean Free Zoneʼ in Izmir staat, werd in 2007 onderte-kend.

Geocopter GC-201 UASDe Geocopter GC-201 UAS kreeg in 2009 een voorlopig bewijs van lucht-waardigheid. De helikopter heeft een maximaal startgewicht van 100 kg,een nuttig lading van 30 kg en een missieduur tot vier uur. Het toestelletjestijgt met een snelheid van 20 m/s naar een maximale vlieghoogte vanruim 1.800 meter. Groot is de 201 niet: de lengte bedraagt 2,9 m en dehoogte 90 centimeter.

Tijdens deaflevering vande Embraer190 voerdenBraziliaansekinderen eendansje op.(Foto RuudVos)

KammAirHet op Rotterdam Airport gevestigde KammAir ontving in 2009 haar volle-dige vliegvergunning. Met dit Air Operator Certificate (AOC) mag KammAiralle mogelijke vliegdiensten door geheel Europa uitvoeren. Vooralsnogricht het bedrijf zich op chartervluchten met passagiers en koeriersdien-sten met vracht en pakketten in een gebied van ongeveer 800 km rondRotterdam. KammAir beschikt voorlopig over één vliegtuig, de veelzijdigeAustralische GA8 Airvan, een eenmotorig achtpersoons zogeheten ʻlightutility aircraftʼ. Het vliegtuig is oorspronkelijk als bushvliegtuig ontworpen.

KLMDe aflevering op 7 november 2008 van de eerste van tien bestelde Embar-keer E-190ʼs in het Braziliaanse Sao José dos Campus voor KLM cityhop-per (KLc), vormde de opmaat voor een vlootvernieuwingsprogramma datrond 2015 afgerond moet zijn. Het gaat hier onder meer om de vervangingvan twaalf Fokker 50ʼs, 26 Fokker 70ʼs en de vijf resterende Fokker 100ʼs.Het eerste type dat op de nominatie voor vervanging staat, is de Fokker50, gevolgd door uitfasering van de Fokker 70 in de periode 2012-2016.De vliegtuigen zullen vervangen worden door toestellen die plaats biedenaan zeventig tot tachtig passagiers. In het midden blijft, of dit jets dan welturboprops worden. Van de twintig Fokker 100ʼs vliegen alleen de vijfʻjongsteʼ exemplaren na 2010 nog voor KLc. Het merendeel is dan vervan-gen door de tien E-190ʼs en vijf Fokker 70ʼs afkomstig van Air Regional. Inde loop van 2009 zette KLM zeven van in totaal elf opties voor de E-190om in een order. Deze Embraers gaan bij KLc de Fokker 50ʼs versneldaflossen. Ondanks de malaise in de luchtvaartindustrie slaagde KLM er in2009 in om alle vijftien Fokker 100ʼs te verkopen.

De moderne cockpit van de Embaer E-190. Het toestel heeft een vliegbereik van ruim 4.400 km bijeen kruissnelheid van Mach .82.

De zeventien bestelde E-190’s bieden elk plaats aan 100 passagiers in een 2+2 cabine die 25,76 mlang en 2,74 m breed is.

De eerste Embaer E-190 voor KLM cityhopper bij de fabriek in SãoJosé dos Campos. Het toestel heeft een spanwijdte van 28,72 m eneen lengte van 36,24 meter. (Foto’s Ruud Vos)

Bij CAE in Hoofddorp is sinds april 2009 een LevelD Full Flight Simulator (FFS) van de E-190 ingebruik. De komst ervan was een uitkomst voorpiloten van onder meer KLC en Air Regional. Voorheen moesten toekom-stige E-190 piloten voor simulatortraining uitwijken naar Finland of Zwitser-land. De bewegingen van de ultramoderne CAE E-190 FFS worden metelektromotoren opgeroepen. Feitelijk is het een series 7000 FFS met Tro-pos 6000 toepassing. Hierbij wordt een Google Earth-achtige ʻsceneryʼ ophet scherm geprojecteerd, waardoor de simulator nog meer aan realiteitwint.

De simulator van de E-190 is een exactekopie van de echteEmbraer-cockpit.(Foto’s Ruud Vos)

De F50’s van KLM cityhopper worden versneld afgelost. (Foto QAPS)

Ook andere vlootonderdelen van KLM zijn aan vervanging toe. Zo moetende oudere Boeing 737-300 (10) en 737-400 (13) voor 2013 vervangen zijndoor modernere vliegtuigen. KLM had in 2009 nog een order voor elf 737ʼsstaan. In het ʻlong haulʼ-segment moeten in de periode 2012-2020 de MD11ʼs (10) en de Boeing 747ʼs (22 stuks, waaronder zeventien 747 Combiʼs)uitgefaseerd worden. Kandidaten zijn hier de Boeing 777-300ER, de Boeing787 Dreamliner en de A350 XWB van Airbus. Wanneer KLM en Air Franceovergaan tot een gezamenlijke bestelling, zit hier een mogelijke order vanzeventig tot negentig vliegtuigen in de pijplijn. In welk tempo de vliegtuigenzullen worden besteld en vervangen, hangt af van de marktsituatie.

Martinair KLM is sinds 31 december 2008 volledig eigenaarvan Martinair. KLM en de Deense rederij A.P. Mol-ler-Maersk kwamen overeen dat de laatste haarbelang van 50 procent in Martinair op die datumaan KLM had verkocht. KLM bezat al jarenlang eenbelang van 50 procent in Martinair en wilde met deovername haar strategische positie verstevigen,haar netwerk uitbreiden en de dienstverlening aande klant vergroten.

Uniform in de prijzen Het nieuwe uniform van Martinair won in 2008 deeerste prijs in de categorie Representative Corpo-rate tijdens de Corporate Fashion Awards 2008.Naast de prijs in de categorie Representative Cor-porate Wear, won Martinair ook nog de algemeneprijs voor beste bedrijfskleding. Erny van Reijmers-dal ontwierp de uniformen en McGregor is verant-woordelijk voor de productie.

De bedrijfs-kleding voorhet cabine-personeelvan Marti-nair viel in2008 in deprijzen.(Foto CapitalPhoto)

127

Ter gelegenheid van de negentigste verjaardag van KLM werd een Boeing 737 in een ‘retro-kleurstel-ling’ gespoten. (Foto KLM/Ben Ullings)

JetNetherlandsJetNetherlands nam eind december 2008 een nieuwe Citation CJ3 in ont-vangst. De CJ3 werd bij aankomst op traditionele wijze begroet door debrandweer op het platform van Schiphol-Oost. Het toestel kan zeven pas-sagiers vervoeren over een afstand van ruim 3.470 km bij een kruissnel-heid van ruim 770 km/u op 13.716 meter. Een maand later volgde de eer-ste van twee Piaggio P180 Avanti IIʼs. De Piaggio II heeft een digitaleRockwell Collings Pro Line 21-cockpit en is voorzien van Pratt & WhitneyPTA-66B turbofans waarmee kruissnelheden mogelijk zijn tot 745 km/u opFL 350 (9.144 meter). Bij een kruissnelheid van 575 km/u bedraagt hetnon-stop bereik met een piloot en vier passagiers maximaal 3.332 kilome-ter. JetNetherlands sloot begin 2009 overigens een partnerschap met ClubMed, een reisorganisatie met tachtig all-inclusive Club-dorpen verspreidover de gehele wereld.

Zakenjetope-rator Jet-Netherlandsvoegde in2009 zoweleen Cessna Citation CJ3(foto boven)als een Piag-gio Avanti IIturboprop(foto onder)aan de vloottoe.

Bikkair exitBikkair vliegt niet langer. Het in 2008 door Leendert en Bas Bikker opge-richte luchttaxibedrijf had uitstel van betaling aangevraagd. Als oorzaakwerd de financiële crisis genoemd, waardoor financiering van de geplandegroei onmogelijk werd. Bikkair wilde in 2012 een vlootomvang bereikenvan ruim honderd very light jet. Op het moment van stoppen beschikte deonderneming over twee Cessna Citation Mustangs.

Sky-TaxiEen van de twee Mustangs van het failliete Bikkair werd overgenomendoor Sky-Taxi.nl. Sky-Taxi opende tegelijkertijd een extra kantoor op Rot-terdam Airport. Sky-Taxi en Hertz Autoverhuur ontwikkelden daarnaasteen nieuw deur-tot-deur concept. Hierbij kan een klant via Sky-Taxi een

zakenjet huren waarbij op de eindbe-stemming een huurauto klaar staat voorhet laatste gedeelte van de reis. Hetconcept werd in de markt gezet als Sky-Taxi ʻRent A Carʼ (Powered by Hertz).Sky-Taxi biedt inmiddels haar dienstenaan met een tweetal Citation Mustangs.

Jet Center Groningen Airport Eelde Groningen Airport Eelde heeft sinds juni2009 een eigen General Aviation Termi-nal. De opvang en afhandeling van zake-lijk vliegverkeer is daarbij in handenGroundACE. De terminal heeft eigenparkeerplaatsen bij het gebouw. Behalveover afhandelings- en kantoorgebouwen,beschikt de Terminal van Air ChartersEurope ook over een vliegtuighangar enis er een apart platform voor het parke-ren van zakenvliegtuigen. GroundeACEis een dochteronderneming van Air Char-ters Europe.

Sky-Taxi.nlbiedt zakelijkluchtvervoeraan met tweeCessna CitationMustangs.

Na Amster-dam en Rot-terdam heeftnu ook Groningeneen eigen Jet Center voorgebruik doorzakenreizi-gers.

129

Solid aiRSolid aiR uit Eindhoven voegde medio januari 2009 een Dassault Falcon2000EX EASy aan haar vloot toe. Het toestel heeft een bereik van 6.000km bij een maximale snelheid van 890 km/u, en kan tien passagiers ver-voeren in alle denkbare luxe. In juli 2009 volgde een Bombardier Challen-ger 850 waarmee intercontinentale vluchten mogelijk zijn. Dit toestel werddoor Solid aiR in opdracht van een klant besteld. De Challenger is uitge-rust met luxe stoelen, zes bedden, een boordkeuken en een uitgebreidinflight entertainment. De cockpit wordt bemand door twee piloten. Methet toestel is een kruissnelheid mogelijk van 819 km/u. Met vijftien passa-giers ligt het vliegbereik rond 6.000 kilometer. Het toestel is afgeleid vanhet Bombardier CRJ200-verkeersvliegtuig. Solid aiR verplaatste in 2009ook een deel van de beschikbare capaciteit naar de Duitse luchthavenMünster-Osnabrück. In eerste instantie werden daar twee vliegtuigengestationeerd. Als reden werd aangevoerd dat er op deze luchthavengeen bedrijf voor zakelijke luchtvaart was gevestigd. Solid aiR had al ves-tigingen op Eindhoven, Amsterdam en het Duitse Niederrhein.

Onderdak voor Concorde Het Nederlandse bedrijf De Boeruit Alkmaar bouwde een zogehe-ten ʻAll Weather Hallʼ voor deConcorde die sinds 2003 op hetthemapark van de luchthaven vanManchester tentoongesteld wordt.De hal voor de Concorde heefteen oppervlakte van bijna 2.200m2 en meet op het hoogste punt15 meter. De voorzijde wordt vrij-wel volledig voorzien van glaspa-nelen, waardoor bezoekers ookvan buitenaf zicht hebben op hettoestel. De bouw van de hangarwas onderdeel van een groterproject om het themapark op deluchthaven verder te ontwikkelen.

De nieuweChallenger 850van Solid aiRwordt welkomgeheten doorde Eindhovensebrandweer.

Het Nederland-se bedrijf DeBoer uit Alk-maar bouwdevoor deze Brit-se Concordeeen representa-tief museaalonderkomen.

130

Luchthavens Nederland

Doorstart Twenthe De regio Twente is het meest gebaat bij een nieuwe, compacte luchtha-ven. Dat zegt Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM), een samenwerkings-verband van de gemeente Enschede, de provincie Overijssel en het Rijk.Gedacht wordt aan een luchthaven met een capaciteit van maximaal 1,2miljoen passagiers per jaar. Dit levert de grootste bijdrage aan de econo-mie en extra werkgelegenheid (maximaal 2.700 banen). Een deel van hetluchthaventerrein wordt ingevuld met bedrijven, woningen en groenvoor-zieningen.

Luchtcentrum HoogeveenʻVliegveld Hoogeveenʼ heet sinds maart 2009 ʻLuchtsportcentrum Hooge-veenʼ. Eind maart werd dit bekend gemaakt door de Hoogeveense wet-houder Betty Poutsma. Zij deed dit door bij de ingang van het vliegveldeen bord met de nieuwe naam te onthullen. Volgens de voorzitter van deStichting Vliegveld Hoogeveen, Henny van Koot, staat de nieuwe naamsymbool voor het nieuwe elan waarmee de gebruikers van het vliegveld detoekomst tegemoet zullen treden. Men wilde een nieuwe start maken naalle kritiek die er, met name vanuit de VVD-fractie, in de Hoogeveensegemeenteraad op het vliegveld werd geuit. Hoewel deze fractie nadien tij-dens een informatieavond eiste dat de gemeente de erfpacht opzegt, wildede raad eerst meer informatie over nieuwe regels die samenhangen metmogelijke bebouwing in de omgeving van het vliegveld. De VVD ging daar-op in gesprek met de provincie Drenthe. Binnen de oorspronkelijke plan-nen zou het opzeggen van de erfpacht leiden tot sluiting van het vliegveldin 2013.

Groeivisie Schiphol Begin oktober 2008 kwam de zogenoemde Alderstafel met een adviesover de ontwikkeling van Schiphol op middellange termijn. Hierin adviseer-den de deelnemende partijen, binnen de afgesproken milieugrenzen, voorverdere groei van de Mainport Schiphol en een duurzame ontwikkeling vande omgeving. De aanbevelingen gingen uit van een volumebegrenzing eneen selectief gebruik van Schiphol voor mainport-gebonden verkeer totmaximaal 510.000 starts en landingen. Regionale luchthavens als Eindho-ven en Lelystad krijgen daarbij een opvangfunctie voor het accommoderenvan vooral chartervluchten en prijsvechters tot mogelijk 70.000 extra vlieg-bewegingen per jaar. Lelystad Airport was blij met de uitkomsten, maarsprak tegen dat de luchthaven 30.000 vluchten per jaar kan verwerken.Binnen de Planologische Kernbeslissing mogen in 2015 ruim maximaalnegenduizend starts en landingen uitgevoerd worden door grote verkeers-vliegtuigen: vijfduizend Boeing 737ʼs, drieduizend Fokker 50ʼs en duizendEmbraer E 190ʼs.

Ontwikkelingen Lelystad AirportHoewel Lelystad Airport sinds december 2008 officieel een luchthaven vannationaal belang is, beschikt het vliegveld niet over verkeersleiding en isdaarom voor zakelijk vliegverkeer nog te beperkt in haar mogelijkheden.

131

Inmiddels heeft de luchthaven op verzoek van de gemeente Lelystad ookeen blauwdruk laten ontwikkelen waarmee de gemeente het bestem-mingsplan kan wijzigen. In het oog springend zijn niet alleen een grootaantal nieuwe hangers en een groter platform. maar ook een geprojecteer-de Fixed Base Operator (FBO). Nieuw zijn eveneens het Holland AviationHouse (informatie, educatie, evenementen en museumfunctie) en de Lely-stad Airport Academy (campusachtige met onderwijs op MBO- en HBO-niveau en training voor luchtvaarttechnisch gerelateerde en dienstverle-nende vakken). In het najaar van 2009 werd in omringende gemeentenzoals Dronten, Zeewolde en Harderwijk nog steeds heftig gediscussieerdover de plek van de toekomstige aan- en uitvliegroutes.

QAPS verhuist naar Lelystad Het Nederlandse vliegtuigonderhoudsbedrijf QAPS (Quality Aircraft Pain-ting Service) gaat op Lelystad Airport een grote hangar bouwen. QAPS wilhier het exterieur en interieur van vliegtuigen gaan verzorgen in een ultra-modern onderkomen. Het gebouw wordt 50 meter lang en 37 meter breed,waardoor de Fokkers 50, 70 en 100 of de ATR 42 en ATR72 zonder pro-blemen onder handen genomen kunnen worden. De luchthaven kan dezetoestellen zonder verlengde startbaan nu al ontvangen. QAPS mikt voorlo-pig op een spuitcapaciteit van dertig tot veertig vliegtuigen per jaar, waar-onder ook zakenjets. De komst betekent een uitbreiding van de werkgele-genheid op Lelystad Airport met ruim 10 procent. Het bedrijf telt veertigmedewerkers en verwacht de komende jaren verder te groeien. De bouwvergt een investering van ongeveer 6 miljoen euro. QAPS is tot de feitelij-ke verhuizing gevestigd in de voormalige hallen van Fokker Aircraft opSchiphol-Oost, maar de daar gebruikte hangars zouden eind 2009 verdwij-nen.

Rotterdam Airport Minister C. Eurlings (Verkeer en Waterstaat) heeft Rotterdam Airport for-meel én officieel gecertificeerd. Het certificaat vormde de bekroning van

Lelystad Airport liet opverzoek vande gemeenteLelystad eennieuweblauwdrukvan de lucht-haven ontwik-kelen. (Illus-tratie LelystadAirport)

132

een diepgaande controle (een zogenoemde audit) waarbij alle bedrijfspro-cessen van Rotterdam Airport door de overheid op basis van wettelijkevoorschriften op hun deugdelijkheid werden beoordeeld. De conclusie luid-de dat de operationele bedrijfsvoering op Rotterdam Airport op een profes-sionele, nauwgezette manier vorm en inhoud wordt gegeven. De luchtha-ven voldeed daarmee aan nationale en internationale wet- en regelgevingvoor wat betreft een zorgvuldige en veilige luchthavenexploitatie.

Honderd jaar Nederlandse luchtvaartOp zaterdag 27 juni 2009 was het honderd jaar geleden dat boven Etten-Leur de eerste gemotoriseerde vlucht in Nederland plaatsvond. Tevensbestond Seppe Airport op die datum 60 jaar. Ter gelegenheid van beidejubilea werd op Seppe een airshow georganiseerd. Op de Open Dagenvan de Luchtmacht werd op de vliegbasis Volkel een replica van de Wright

Flyer getoond en (heel) laag voorgevlogen. Tevens werd in Etten-Leur een landmark onthuld van de Wright Flyer die de eerste

gemotoriseerde vlucht boven Nederland maakte. Ter gelegen-heid van dit eeuwfeest organiseerde het Nationaal Lucht-vaart-Themapark Aviodromein juli en augustus 2009 dezogenoemde BankGiro Lote-rij Airtour. Een omvangrijkevloot historische vliegtuigenkoos daarbij het luchtruim en

trok twee maanden lang in deweekeinden door Nederland.

De komst vanhet Neder-landse vlieg-tuigonder-houdsbedrijfQAPS (Quali-ty AircraftPainting Servi-ce) leidt tothoogwaardigewerkgelegen-heid op Lely-stad Airport.(Foto QAPS)

133

Ter gelegenheid van 100 jaar luchtvaart in Nederland werd nietalleen een beeldmerk ontworpen (Foto Stichting 100 jaar lucht-vaart) ... maar werd ook een monument (‘landmark’) opgericht inEtten-Leur. (Foto Henk Heiden)

Jacht op de DC-8Het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome wil opnieuw een histo-risch KLM-vliegtuig aan de collectie toevoegen in de vorm van een DC-8-55F uit 1966. Het veertig jaar oude toestel is, voor zover bekend, het enigeovergebleven exemplaar van de in totaal 24 DC-8ʼen die KLM in dienstheeft gehad. Het gaat om de voormalige Hans Christian Andersen (PH-DCZ); de korte uitvoering van het verkeersvliegtuig die tussen 1970 en1981 door KLM gebruikt werd. Van 1981 tot augustus 2001 werd het toe-stel door het Britse MK-Airlines ingezet als vrachtvliegtuig. Sindsdien staathet toestel met slechts een enkele motor te verkommeren op de Britseluchthaven Manston-Kent. Volgens de Aviodrome kan het vliegtuig echtervan de slopershamer worden gered. Voor deze DC-8 werd door de Avio-drome een spectaculair transport voorbereid dat het vliegtuig via de wegen per zeeschip via de Noordzee naar Lelystad moet brengen. Voor dehele operatie was in totaal 400.000 euro nodig. Ondanks een toezeggingvan 250.000 euro van het VSB-fonds en de hulp van een groot aantalenthousiaste particulieren die 30.000 euro bijeenbrachten, was er in hetnajaar van 2009 nog sprake van een gat van meer dan 120.000 euro datgedicht moest worden.

Ook Natio-naal Lucht-vaart-ThemaparkAviodromezorgde meteen armadavan histori-sche vliegtui-gen voor denodige aan-dacht. (FotoAviodromePersfoto)

134

De komst van de PH-DCZ naar Nederland is onzeker. (Foto Aviodrome Persfoto).

Meteor voor AviodromeEen eertijds door Fokker gebouwde Gloster Meteor Mk VIII I-187 (“fake”beschilderd als de “I-147”) is toegevoegd aan de museumcollectie van deAviodrome. Deze uitbreiding was mogelijk dankzij een donatie van Meteor-kenner Aart van Wijk die een vierdelig naslagwerk over de geschiedenis vande Nederlandse Gloster Meteors samenstelde. Het toestel werd in februari2009 overgebracht van Hoogeveen naar Lelystad.

Militair

F16 Zes voormalig Nederlandse F-16ʼs zijn eind juli 2009 vanaf de vliegbasisLeeuwarden naar Jordanië vertrokken. De toestellen waren in 2007 doorDefensie verkocht als gevolg van bezuinigingen. Voorafgaand aan het ver-trek werden onder verantwoordelijkheid van Nederlandse vliegers acceptatie-vluchten uitgevoerd. Eind mei 2009 kocht Chili 18 F-16 Midlife Update jacht-vliegtuigen van Nederland. Deze vliegtuigen moeten in 2010 geleverdworden. In 2006 kochten de Chilenen al eenzelfde aantal Nederlandse F16ʼs.

NH90Sinds juli 2009 bevindt zich op Maritiem Vliegkamp de Kooy een NH-90 heli-kopter voor trainingsdoeleinden. Het is een Italiaanse fabriekshelikopter die

In 2009werd dezeGlosterMeteor Mk VIII toe-gevoegdaan de col-lectie vande Aviodro-me. (Fotovia Aart van Wijk)

135

tijdelijk ter beschikking werd gesteld om Nederlandse piloten en techniciop te leiden in afwachting van de komst van der eerste NH90 eind 2009.De NH90 gaat vanaf eind 2009 tot 2014 de Westland Lynx (21 stuks) ende Agusta Bell 412 (drie stuks) aflossen.

ApachesDe in gebruik zijnde Apache Longbow helikopters worden opgewaardeerdtot een Block II-variant. Met het oog hierop worden 29 moderniseringskitsgeleverd met een waarde van 180 miljoen dollar. Na aanpassing beschik-ken de helikopters over verbeterde communicatieapparatuur. De Neder-landse Apaches werden tussen 1999 en 2002 geleverd. Van de toestellendie bij 301 Squadron op Gilze-Rijen zijn gestationeerd, zijn er vijf perma-nent in Afghanistan. Daar werden in 2007 en 2008 meer dan 4.500 vliegu-ren tijdens 2.000 missies geboekt.

Sluiting SoesterbergVliegbasis Soesterberg, de bakermat van de militaire luchtvaart in Neder-land, sloot op 31 december 2008 na 95 jaar haar poorten nadat in 2003 inhet kader van bezuinigingen werd besloten de basis op te heffen. Soester-berg was de oudste vliegbasis van Nederland waar op 1 juli 1913 deLuchtvaart Afdeling werd opgericht. Ook de luchtmacht van de VerenigdeStaten vloog veertig jaar vanaf Soesterberg. Het publiek kon in juni 2009afscheid nemen tijdens ʻHello Goodbye Soesterbergʼ. Hiervan maaktenmeer dan 13.000 mensen gebruik. De basis werd nadien overgedragenaan de provincie Utrecht die het voormalige defensieterrein opnieuw gaatinrichten. Zo zal er het nieuwe Nationaal Defensie-museum gehuisvestworden. Een deel van de voormalige vliegbasis wordt teruggegeven aande natuur.

Nederlandkreeg in 2009een NH90 teleen voor hettrainen vantechnici enbemanningen.

136

Het jaar in cijfers

Krimpende markt De overkoepelende vereniging van fabrikanten van lichte vliegtuigen enzakenjets, de General Aviation Manufacturers Association (GAMA), ver-strekt ieder kwartaal cijfermatig inzicht in de leveringen van de bij haaraangesloten vliegtuigfabrikanten. In het vierde kwartaal van 2008 gavende meeste producenten daarbij al aan dat de markt onder invloed van deeconomische recessie in rap tempo aan het krimpen was. Het aantal afge-leverde vliegtuigen voor de kleine en zakelijke luchtvaart nam in 2008 voorhet eerst in vijf jaar af. Vergeleken met 2007 bedroeg de afname over dehele linie 7,1 procent doordat het totale aantal afgeleverde toestellen daal-de van 4.272 naar 3.969.Daarbij begon zich een drama af te tekenen onder de leveranciers van zui-germotor aangedreven vliegtuigen. In 2007 werden hiervan door deGAMA-leden nog 2.675 exemplaren afgeleverd, in 2008 waren dat er nogmaar 2.119, bijna 21 procent minder. Opmerkelijk was in 2008 wel degroei van 16,5 procent bij de afleveringen van een- en tweemotorige turbo-props: van 459 in 2007 naar 535 in 2008. Ook de leveringen van zakenjetssteeg in 2008, namelijk met 14,6 procent naar 1.315 (1.138 in 2007).

Daarna ging het snel bergafwaarts. In het eerste halfjaar van 2009 beland-den de meeste leveringen ruim in de min en kelderden zelfs met 45,9 pro-cent vergeleken met dezelfde periode in 2008. Het aantal afgeleverdevliegtuigen bedroeg 1.037 tegen 1.918 in dezelfde periode van 2008. Degrootste klappen vielen opnieuw bij de kleine eenmotorige vliegtuigen.Hiervan werden in de eerste helft van 2009 maar 434 exemplaren afgele-verd, tegen 1.034 een jaar eerder. Dat komt neer op een afname van maarliefst 58 procent. Ook de zakenjets ontkwamen niet aan de malheur. In heteerste halfjaar van 2009 werden 421 zakenjets afgeleverd, tegen 663 eenjaar eerder (-37.9%). Hoewel de leveringen van een- en tweemotorige tur-boprops in 2008 nog een vrolijk beeld vertoonden, gingen ook hier in 2009de panelen aan het schuiven: van 221 naar 191, een min van 13,6 pro-cent.

De gevolgen lieten zich in financieel opzicht niet moeilijk raden: de omzetvan de GAMA-leden kelderde met 22,7 procent van 11,99 naar 9,26 mil-jard dollar. In een reactie hierop paste iedere fabrikant het productiesche-ma aan. Ook werd diep in de kosten gesneden, onder meer door perso-neel te ontslaan waardoor in de hele sector minimaal twintigduizend banenverloren zijn gegaan. Bij welke producenten de klappen precies vielen isop de volgende paginaʼs van dit jaarboek te lezen.

137

Grote luchtvaartOok bij de leveranciers van verkeersvliegtuigen vielen rake klappen. Tallo-ze luchtvaartmaatschappijen besloten hun bestelde vliegtuigen later af tenemen. Of ze besloten de orders af te blazen, dat over de hele linie tottientallen minder bestelde verkeersvliegtuigen leidde. Toch lijken hier degevolgen minder ernstig dan bij de kleine en zakelijke luchtvaart. De ʻgrotejongensʼ hebben een enorme ordervoorraad waardoor ze nog wel eenaantal jaren kunnen doorproduceren. Toch kondigden zowel Airbus alsBoeing aan de productie licht te verlagen.

Dat de ontwikkelingen snel konden gaan, bleek bijvoorbeeld bij het Cana-dese Bombardier dat in 2009 te maken kreeg met een gevoelig orderver-lies. Door het intrekken van de vergunning van het Italiaanse MyAir.comverdampte een in 2006 geplaatste order voor de levering van negentienCRJ900ʼs. Na vier leveringen besloot de Italiaanse luchtvaartmaatschappijhet resterende deel om te zetten in een nieuwe order voor vijftien nieuwontwikkelde CRJ1000ʼs. Midden augustus viel echter het doek voorMyAir.com en moest de order geschrapt worden, waardoor het totaal aan-tal bestelde CRJ1000ʼs afnam tot 49. Amper een week later ging JetRepublic failliet. De Portugese aanbieder van vliegtuigen in deeleigendomhad bij Bombardier een order geplaatst voor 25 Learjet 60XR-zakenvlieg-tuigen met een optie op nog eens 85 stuks.

Voor de luchtvaartmaatschappijen lage de zaken niet veel anders. De bijde IATA aangesloten bedrijven zagen zich geconfronteerd met een tot 9miljard dollar oplopend verlies in 2009. Dat vertaalde zich in aanname-stops, gedwongen ontslagen, het inkrimpen of opheffen van routenetwer-ken en het tijdelijk ʻopleggenʼ van delen van de vloot. Eind augustus 2009stond bijvoorbeeld een op de acht vliegtuigen tijdelijk opgeslagen in eenwoestijn of elders werkloos aan de grond. Bij KLM werd piloten gevraagdhand- en spandiensten op de grond te verlenen. Ook bij NetJets Europe,een aanbieder van zakenvliegtuigen in deeleigendom, moest een oplos-sing bedacht worden voor de wegzakkende vraag naar zakelijk luchtver-voer. Om hier de noodzakelijke 60.000 manuren te besparen (300 volledi-ge pilotenbanen) ging meer dan de helft van de 1.050 piloten akkoord meteen opmerkelijk compromis: gedurende een periode vier jaar ʻom en omʼvliegen. In het eerste jaar een normaal rooster, in het tweede jaar niet vlie-gen, in het derde jaar opnieuw vliegen, in het vierde jaar weer aan degrond. Gedurende deze periode ontvingen de vliegers zo 60 procent vanhun laatst verdiende salaris.

138

139

Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af teorders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren

juni 2006 juni 2007 juni 2008 juni 2009

AirbusA318 90 100 91 83 -8 15A319 1258 1566 1609 1528 -81 523A320 2.468 3.008 3.750 3.989 239 1840A321 545 653 722 768 46 239A300 561 561 0 0 0A310 260 260 0 0 0A330-200/300 574 786 975 1022 47 397A340-200/300 389 394 386 384 -2 18A350 100 228 379 493 114 493A380 159 165 192 200 8 184Subtotaal 6.404 7.721 8104 8.467 363 3709

ATRATR 42 399 416 419 424 5 21ATR 72 409 484 539 574 35 146Subtotaal 808 900 958 998 40 167

AVIC (China)ARJ 121 90 90 0 90

Boeing717-200 155 155 0 0 0 0737-600 70 69 69 69 0 0737-700 1313 1310 1502 1545 142 543737-800 1815 2207 2889 3072 83 1403737-900/900ER 118 221 294 299 5 191757 0 0 0 0 0767 969 1011 1011 1036 25 61777 849 973 1084 1106 28 314747-400 696 694 694 685 -11 2747-8 19 87 105 105 0 105787 Dreamliner 360 637 896 850 -46 850Subtotaal 6.317 7.339 8544 8767 226 3469

BombardierCRJ100/200 943 NB NB NB NBCRJ440 86 NB NB NB NBCRJ700/701 277 264 306 306 0 44CRJ705/900 133 233 278 322 44 94CRJ1000 38 39 74 35 74Cseries 50 50 0 50Q100 299 299 0 0 0 0Q200 100 100 105 105 0 1Q300 246 258 267 267 0 3Q400 185 251 304 347 43 12Subtotaal 2.269 1.443 1.349 1.471 122 278

140

Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af teorders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren

juni 2006 juni 2007 juni 2008 juni 2009

EmbraerERJ130/140/145 915 915 0 0 0 12Embraer 170 144 155 186 193 7 33Embraer 175 22 106 134 135 1 15Embraer 190 253 362 431 443 12 209Embraer 195 32 32 96 111 15 71Subtotaal 1.366 1.570 847 882 35 340

Sukhoi AircraftSukhoi SSJ 100 72 126 54 126

AntonovAn-148-100 30 130 100 127

MJETMitsibushi MRJ 15 15 0 15

Bron: SpeedNewsFabrikanten

Turbopropvliegtuigen blijven door hun economisch rendement onveranderd populair. Hier de Bom-bardier Q400 van Air Berlin die er van dit type negen in gebruik heeft.

141

Leveringen Zakenvliegtuigen

2006 2007 2008 Eerste helft 2008 Eerste helft 2009

AirbusACJ CorporateJet 10 12 9 6 2 (-4)

AvcCraft AviationDornier 328JET/Envoy 3 0 0 0 0 0

Boeing Business JetsBBJ 12 7 3 2 1BBJ 2 1 0 1 0 0BBJ 3 2 0 0Totaal 13 7 6 2 1 (-1)

BombardierLearjet 31A 0 0 0 0 0Learjet 40/40XR (combi met 45/45XR) 26 0 0 0Learjet 45/45 XR 30 57 48 26 22Learjet 60 15 23 26 16 5Challenger 300 55 51 60 31 19Challenger 604/605 29 35 44 23 24Global 5000 18 0 0 0 0Global Express/XRS 22 48 52 27 31CJ 859/870/890 18 12 17 11 3Totaal 213 226 247 134 104 (-30)

Cessna Aircraft208 Caravan I 8 11 12 12 8208B Caravan IB 59 68 89 29 33Citation Mustang 1 45 101 34 67525 CJ1 0 0 0 0 0525 CJ1+ 25 34 20 10 9525A CJ2 1 0 0 0 0525A CJ2 + 36 44 56 25 13525B C3J 73 78 88 46 19550 Citation Bravo 18 0 0 0 0560 Citation Encore/Encore+ 12 23 28 15 2560XL Citation Excel 0 0 0 0 0560XLS Citation XLS 73 82 72 37 5560XLS Citation XLS+ 0 0 8 0 19680 Sovereign 57 65 77 38 14750 Citation X 12 17 16 8 5Totaal 375 467 567 254 194 (-60)

DassaultFalcon 50EX 5 2 1 1 0Falcon 2000 6 1 0 0 0Falcon 900C 0 0 0 0 0Falcon 900EX 0 0 0 0 0Falcon 900DX 4 10 4 3 1Falcon 900 EX Easey 16 1 19 10 8Falcon 2000DX 3 2 1Falcon 2000EX 0 33 0 0 0Falcon 2000EX Easy 30 16 24 11 3Falcon 2000 LX 0 0 4Falcon 7X 6 21 7 9Totaal 61 69 72 34 26 (-8)

142

Leveringen Zakenvliegtuigen

2006 2007 2008 Eerste helft 2008 Eerste helft 2009

Eclipse AviationEclipse 500 1 98 161 112 0 (-112)

EmbraerLegacy Executive 27 36 36 16 7Phenom 100 2 0 21Lineage 1000 0 0 1Totaal 38 16 29

Fairchild DornierEnvoy3 0 0 0

GulfstreamGulfstream 100 0 0 0 0 0Gulfstream 150200 42 59 68 32 15Gulfstream 300 0 0 0 0 0Gulfstream V 71 79 88 44 42Totaal 113 138 156 76 57 (-19)

PiaggioP.180 Avanti 19 0 0 0 0P.180 Avanti II 4 21 30 13 11Totaal 23 21 30 13 11 (-2)

PilatusPC-12 90 92 97 35 44

Quest Aircraft CompanyKodiak 100 1 7 3 9

Hawker Beechcraft (Raytheon)Beech King Air C90B/GT 53 13 66 36 19Beech King Air B200 42 9 54 23 18Beech King Air 350 46 6 52 20 14Beech 1900D Airliner 0 0 0 0 0Premier I/IA 23 15 31 21 7Hawker 400XP 53 7 35 14 4Hawker 750XP, 0 0 23 6 7Hawker 800XP 8 0 0 0 0Hawker 850XP 56 10 15 5 1Hawker 900XP 0 0 50 23 16Hawker4000 0 0 6 1 4Totaal 228 60 332 149 90 (-59)

Sino Swearingen/EmivestSJ30-2 1 1 0 0 0

Daher-Socata (Socata)TBM 700 0 0 0 0 0TBM 850 42 46 60 24 15 (-9)

The New Piper AircraftPA-46-500TP Meridian 49 53 52 20 14 (-6)

Bron: GAMA AERO 2008/2009

De financiële crisis tekende zich het heftigst af bij de kleine luchtvaart. Hier was in de eerste helftvan 2009 sprake van een afname van maar liefst 58 procent ten opzichte van dezelfde periode in2008.

De financiële crisis leidde niet alleen tot aanhoudende negatieve publiciteit over het gebruik vanvliegtuigen voor zakelijke doeleinden, maar ook tot een ingezakte markt voor zakenjets. De afleverin-gen (en daarmee ook de vraag) kelderden in de eerste helft van 2009 met bijna 38 procent.

144

Leveringen Zuigervliegtuigen

2006 2007 2008 Eerste helft 2008 Eerste helft 2009

Adam AircraftA 500 4 3 0 0 0

Alpha Aviation160 A 5 13 1 1 0

American ChampionAdventurer 7GCAA 6 0 2 1 0Aurora 7ECA 2 4 3 1 1Champ 7EC 1 21 7 2 0Super Decathalon 8KCAB 21 23 24 12 7Citabria Explorer 7GCB 16 8 8 6 3Scout 8GCBC 14 8 10 6 4Totaal 60 70 28 15 (-13)

Aviat AircraftA-1B Husky 0 0 0 0 0S-2C Pitts 0 0 0 0 0Husky Pup 0 0 0 0 0Totaal 0 0 0 0 0

Cessna Aircraft172 Skyhawk 87 133 55 23 7172S Skyhawk SP 322 240 228 101 48182 Skylane 140 161 109 51 9T182 Skylane Turbo Skylane 187 140 105 58 21206 Stationair 25 20 17 10 0T206 Stationair Turbo St 104 111 95 35 18Cessna 350/350 Corvalis 1 14 6 1Cessna 400/400 Corvalis TT 1 110 40 23Totaal 865 807 733 324 127 (-197)

Cirrus DesignCirrus SRV 6 10 7 6 0Cirrus SR20 150 112 115 59 17Cirrus SR22 565 588 427 174 104Totaal 721 710 549 239 121 (-118)

Diamond AircraftHK 36 0 0 0 0 0DA20 55 58 69 39 8DA40 150 232 154 110 63DA40 TDI 70 nb nb nb nbDA42 Twin Star 163 181 85 62 17Totaal 438 471 308 211 88 (-123)

Gippsland AeronauticsGA8 Airvan 20 17 19 12 6 (-6)

Lancair /CAMColumbia 300 LC-40 0 0 0 0 0Columbia 350 39 34 0 0 0Columbia 400 146 118 0 0 0Totaal 185 152 0 0 0

Liberty AerospaceXL-2 29 38 33 20 9 (-11)

145

Leveringen Zuigervliegtuigen

2006 2007 2008 Eerste helft 2008 Eerste helft 2009

Maule AirM-4-180V 7 5 0 0 0MXT-7-180/180 A 1 12 6 5 0MX-7-180 A 4 0 0 0 0MX-7-180B/180 C 3 6 4 3 0M-7-235B 6 6 3 3 0M-7-235C 2 0 4 0 1MT-7-235 9 2 6 4 1M-7-260/260C 6 4 4 1 3M-7-420 AC 0 0 1 1 0M-8-235 0 1 0 0 0Totaal 38 36 28 17 6 (-11)

Mooney AircraftBravo/M20 Bravo GX 5 1 0 0 0M20R Ovation2/Ovation DX 0 0 21 9 1M 20 Ovation GX 63 20 0 0 0M20S Eagle2 0 0 0 0 0M20TN Acclaim 7 58 44 24 4Totaal 75 79 65 33 8 (-25)

Pacific Aerospace CompCT/4E Airtrainer n.b n.b nb n.b n.bPAC 750XL n.b 10 15 6 6Totaal n.b 10 15 6 6

Hawker BeechcraftBeech Bonanza A36/G36 80 15 63 31 16Beech Bonanza B36TC 0 0 0 0 0Beech Baron 58/B58G 38 4 40 21 8Totaal 118 19 52 24 (-28)

SocataTB 9 Tampico 0 0 0 0 0TB 10 Tobago 0 0 0 0 0TB 200 Tobago 0 0 0 0 0TB 20 Trinidad 0 0 0 0 0TB 21 Trinidad 0 0 0 0 0Totaal 0 0 0 0 0

OMF AircraftSymphony 160 5 0 0 0 0

Piper AircraftPA-28-161 Warrior III 19 27 23 6 2PA-28-181 Archer III 29 16 7 5 0PA-28R-201 Arrow 5 8 1 0 0PA-32R-301 Saratoga II HP 10 0 0 0 0PA-32R-301T Saratoga II TC 37 39 12 5 0PA-32-301FT6X 10 12 0 0 0PA-32-301FT6XT 11 0 0 0 0PA-34-220T Seneca V 26 22 27 12 2PA-44-180 Seminole 11 14 24 12 2PA-46-350P Malibu Mirage 31 30 21 10 4PA-46R-350T Matrix 0 0 101 48 21Totaal 189 168 216 98 31 (-67)

Quarz Mountain AerospaceQMA 11 E 11 0 0

Tiger AircraftTiger 3 0 0 0 0

Bron: GAMA-AERO 2009

Registratie Luchtvaartuigtype Constructienummer Eigenaar

PH-AAG Bombardier CL-600-2B19 7763 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-AAN Cameron Cockerel-130 4650 A.J. Barends, EnschedePH-AAX Airbus Ind A320-231 430 Amsterdam Airlines B.V., Schiphol-RijkPH-AAY Airbus Ind A320-232 527 Amsterdam Airlines B.V., Schiphol-RijkPH-ABB Piper PA-38-112 38-82A0005 Flevo Aviation B.V., LelystadPH-ABH Cameron N-120 4088 Met de Wind mee V.o.F., Ede GldPH-ABM Cessna 172 36540 A. Emmerzaal, AngerenPH-ABP Lindstrand LBL 77A 87 A.H.M. van Houdt, DelftPH-ABR Ultramagic M-65-C 65/146 Ad Ballon B.V., BredaPH-ABS Thund/Colt 90A 2383 F.R.W.G. Rongen, Sint AnthonisPH-ACC Cessna 340A 340A0794 Van Straten Wiekenkamp Airservice B.V.,

ʻs-GravenhagePH-ACE Beechcraft 300 FA-80 Air Charters Europe B.V., EeldePH-ACG Fokker S.11.1 6279 A.J. Dros, SassenheimPH-ACH Reims F152 F15201838 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-ACI Cessna T303 T30300236 AIS Activa B.V., LelystadPH-ACK Lindstrand LBL 260A 496 Ad Ballon B.V., BredaPH-ACM Cessna 172P 17275454 E.J. van Wijk, Sint MaartensvlotbrugPH-ACT Cessna 172M 17267244 Act Integrale Personeelsdiensten, MaassluisPH-ACV DynʼAero S MCR CLUB 76 A.E. Auperlé, HeenvlietPH-ACW Velocity 173 FG DM0066 M.A.G. Weijenberg, DoornPH-ACX Diamond-C DA20-A1 10008 BETAV B.V., MontfoortPH-ADE Reims F172M F17201118 Zeeland Air B.V., ArnemuidenPH-ADV Schroeder Fire Balloons G 405 City Ballooning V.o.F., AmersfoortPH-AED New Piper PA-28-181 2843089 De Landingsbaan B.V., BarneveldPH-AEE New Piper PA-28-181 2843076 A.W. Vos, ArnhemPH-AFB Cameron A-210 10635 City Ballooning V.o.F., AmersfoortPH-AFK SOCATA-GA TB 9 182 P. Uzunovic, BrusselsPH-AFN Cameron A-180 4344 E.H. Bosman, ʻs-HertogenboschPH-AFP P 170 S 20 H.M. Reyers, EpsePH-AFS Fokker S.11.1 6205 St. Fokker Four, MaarssenPH-AFT SOCATA-GA TB 20 2204 F.E.A. Aviation B.V., GoorPH-AGP Lindstrand LBL 120A 924 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-AGT Cameron A-415 4726 Haven Management B.V., HarfsenPH-AHQ Boeing 767-383 24477 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-AHW Thund/Colt 90A 1494 Ad Ballon B.V., BredaPH-AHX Boeing 767-383 24847 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-AHY Boeing 767-383 24848 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-AIJ Piper PA-34-200T 34-7870029 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-AIL SMarchetti S.208 4-232 Props & Planes B.V., LoosdrechtPH-AIS SOCATA-GA TB 9 1260 AIS Activa B.V., LelystadPH-AJA BX-2 CHERRY NVAV-101 D.J.A. Smit, AmsterdamPH-AJB Piper PA-36-285 36-7560040 Bogaerds Cord B.V., SwifterbantPH-AJC BX-2 CHERRY 67 J.E.M. Cortenraad, RansdaalPH-AJD Piper PA-34-220T 3448044 ABAB Algemeen Bouw Advies Bureau B.V.,

Spijk-GorinchemPH-AJH Brändli BX-2 CHERRY 199 A.C. van der Hulst, GeleenPH-AJK Robinson R22 BETA 1738 A. Jansen Beheer B.V., KootwijkerbroekPH-AJL Robinson R44 II 12543 Flight Services B.V., RotterdamPH-AJM DynʼAero S MCR-ULC 141 H.F. van Rees, OverslagPH-AJR Robinson R44 1192 Flight Services B.V., RotterdamPH-AJT Cameron Z-105 10873 A.J. Troost B.V., Emmeloord

146

Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2009

PH-AKJ Cessna 177RG 177RG1019 Uniwest Group B.V., TeugePH-ALI Reims F150M F15001161 Polder Aviation B.V., LelystadPH-ALJ Tecnam P2002-JF 99 D.A. van den Brink, HilversumPH-ALQ Schroeder Fire Balloons G 1257 F. de Hoop, ScharsterbrugPH-ALW Reims F172M F17201226 SAS Beheer B.V., TeugePH-AMB Reims F172N F17201921 Wings over Holland B.V., LelystadPH-AMD Europa AL Europa TG 322 N.T. Groot, WognumPH-AMI Cirrus SR20 1341 C.T.M. Aviation B.V., HoogmadePH-AML Cessna 182R 18267739 M.C. Vriezen, Bosch En DuinPH-AMM Cameron Z-140 10499 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-AMS Lindstrand LBL 150A 328 G.A. Zoet, Nederhorst Den BergPH-ANF Piper PA-28RT-201 28R-8018004 J.A.H. Wessels, VlaardingenPH-ANH Reims F172P F17202244 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-ANJ Cessna 150M 15077028 Ruber Acia Aviation Academy, GroningenPH-ANO Cessna 560XL 560-5745 JetNetherlands B.V., SchipholPH-ANP Diamond-C DA20-A1 10272 Vliegsport Avia Noord, EeldePH-ANR Rans S-6S 12991352S R.W. Turk, HoevelakenPH-ANV Cirrus SR22 2889 Leverco B.V., ApeldoornPH-AOA Airbus SAS A330-203 682 KLM N.V., AmstelveenPH-AOB Airbus SAS A330-203 686 KLM N.V., AmstelveenPH-AOC Airbus SAS A330-203 703 KLM N.V., AmstelveenPH-AOD Airbus SAS A330-203 738 KLM N.V., AmstelveenPH-AOE Airbus SAS A330-203 770 KLM N.V., AmstelveenPH-AOF Airbus SAS A330-203 801 KLM N.V., AmstelveenPH-AOH Airbus SAS A330-203 811 KLM N.V., AmstelveenPH-AOI Airbus SAS A330-203 819 KLM N.V., AmstelveenPH-AOK Airbus SAS A330-203 834 KLM N.V., AmstelveenPH-AOL Airbus SAS A330-203 900 KLM N.V., AmstelveenPH-APA Piper PA-18-135 18-3814 M. van Hemert, SchijndelPH-APE Reims FRA150L FRA15000247 H.R.J. Conens, EeldePH-APP Ultramagic M-160 160/41 Roza Ballonvaarten V.o.F., RaamsdonkPH-APR Gulfstream G-164B 204B Bogaerds Cord Holding B.V., SwifterbantPH-AQQ Cameron N-120 3562 H.M. Paulusma, LelystadPH-ARC SOCATA-GA TB 10 12 C.J. Visser, ApeldoornPH-ARJ Cessna 150M 15078911 Bogaerds Cord Holding B.V., SwifterbantPH-ARK FUJI FA-200-160 FA-200-174 Ö. Satir, LelystadPH-ARR Cameron N-120 11145 R.J. den Boer, WaddinxveenPH-ART Lancair 360 246 A.H. Beekmans, GemertPH-ARV ARV ARV1 Super 2 15 M. Wijnschenk, LelystadPH-ASD APEX DR 400/140 B 2590 St. Vliegmaterieel Hoeven, RoosendaalPH-ASE SAN DR 1050 142 Twin-Air B.V., AmsterdamPH-ASK Ultramagic M-130 130/22 A.G. ter Horst, EnschedePH-ASY Cessna 172P 17275551 H.J. Meinders, AlmerePH-ATH Lindstrand LBL 69A 351 C. van Helden, Oud TurnhoutPH-ATM Beechcraft 200 BB-123 Skyline Aviation B.V., Den HelderPH-ATN Cameron Z-350 10354 Haven Management B.V., HarfsenPH-ATT Schweizer 269C S1787 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-ATW Reims F172N F17201802 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-AUL Europa AL Europa XS TG 591 P.H.M. Ramaker, EibergenPH-AUW Cameron Peacock-90 3054 A.J. Troost B.V., EmmeloordPH-AVB Reims F172P F17202185 Vliegclub Teuge, TeugePH-AVF Reims F172P F17202212 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-AVT Piper PA-28-181 28-7990075 Vliegclub Teuge, TeugePH-AWI Reims F172M F17201343 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-AWS Lindstrand LBL 310A 686 Ad Ballon B.V., BredaPH-AXO Cameron N-133 4112 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-AXS Beechcraft E90 LW-297 Axess Aviation B.V., BarneveldPH-AYA Schroeder Fire Balloons G 1051 A.J.W.M. van Maarschalkerwaard, Leunen

147

PH-AYF Ultramagic M-145 145/02 B.P. Bakker, ZeistPH-AYS Cameron O-105 4996 St. Fasna Ballooning, VaassenPH-BAD Reims F172M F17201284 Star Beheer V.o.F., BrummenPH-BAF Schroeder Fire Balloons G 1042 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-BAW SOCATA-GA TB 9 1470 P.A. Goevaers, VeldhovenPH-BAZ Cameron N-145 4363 B. Spierenburg, Laren GldPH-BBN Ultramagic N-180 180/62 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-BBW Cameron N-105 3612 P. Haven, IdskenhuizenPH-BCF SkyStar Kitfox Classic IV c-95120133 T. van der Heijden, Bergen NhPH-BDA Boeing 737-306 23537 KLM N.V., AmstelveenPH-BDC Boeing 737-306 23539 KLM N.V., AmstelveenPH-BDD Boeing 737-306 23540 KLM N.V., AmstelveenPH-BDN Boeing 737-306 24261 KLM N.V., AmstelveenPH-BDO Boeing 737-306 24262 KLM N.V., AmstelveenPH-BDP Boeing 737-306 24404 KLM N.V., AmstelveenPH-BDR Boeing 737-406 24514 KLM N.V., AmstelveenPH-BDS Boeing 737-406 24529 KLM N.V., AmstelveenPH-BDT Boeing 737-406 24530 KLM N.V., AmstelveenPH-BDU Boeing 737-406 24857 KLM N.V., AmstelveenPH-BDW Boeing 737-406 24858 KLM N.V., AmstelveenPH-BDY Boeing 737-406 24959 KLM N.V., AmstelveenPH-BDZ Boeing 737-406 25355 KLM N.V., AmstelveenPH-BEA SOCATA-GA TB 9 1130 Target Flight Systems B.V., EnschedePH-BEC Piper PA-28RT-201T 28R-8131041 Bogaerds Cord Holding B.V., SwifterbantPH-BEG Piper PA-28-181 28-7890419 R.J. de Winter, AmstelveenPH-BEM CzechACWor SportCruiser 08SC215 F.W.J.M. van Pelt, TilburgPH-BEO Thund/Colt 90A 2038 M.J. Verhaaf - Geurts, BrummenPH-BES Thund/Colt AX9-120 S2 10227 B.E. Sprik, VeendamPH-BEY Piper PA-25-235 25-4173 C.A.M.M. Neidt, RoosendaalPH-BFA Boeing 747-406 23999 KLM N.V., AmstelveenPH-BFB Boeing 747-406 24000 KLM N.V., AmstelveenPH-BFC Boeing 747-406BC 23982 KLM N.V., AmstelveenPH-BFD Boeing 747-406BC 24001 KLM N.V., AmstelveenPH-BFE Boeing 747-406BC 24201 KLM N.V., AmstelveenPH-BFF Boeing 747-406BC 24202 KLM N.V., AmstelveenPH-BFG Boeing 747-406 24517 KLM N.V., AmstelveenPH-BFH Boeing 747-406BC 24518 KLM N.V., AmstelveenPH-BFI Boeing 747-406BC 25086 KLM N.V., AmstelveenPH-BFK Boeing 747-406BC 25087 KLM N.V., AmstelveenPH-BFL Boeing 747-406 25356 KLM N.V., AmstelveenPH-BFM Boeing 747-406BC 26373 KLM N.V., AmstelveenPH-BFN Boeing 747-406 26372 KLM N.V., AmstelveenPH-BFO Boeing 747-406BC 25413 KLM N.V., AmstelveenPH-BFP Boeing 747-406BC 26374 KLM N.V., AmstelveenPH-BFR Boeing 747-406BC 27202 KLM N.V., AmstelveenPH-BFS Boeing 747-406BC 28195 KLM N.V., AmstelveenPH-BFT Boeing 747-406BC 28459 KLM N.V., AmstelveenPH-BFU Boeing 747-406BC 28196 KLM N.V., AmstelveenPH-BFV Boeing 747-406BC 28460 KLM N.V., AmstelveenPH-BFW Boeing 747-406BC 30454 KLM N.V., AmstelveenPH-BFY Boeing 747-406BC 30455 KLM N.V., AmstelveenPH-BGA Boeing 737-8K2 37593 KLM N.V., AmstelveenPH-BGB Boeing 737-8K2 37594 KLM N.V., AmstelveenPH-BGC Boeing 737-8K2 30361 KLM N.V., AmstelveenPH-BGD Boeing 737-7K2 30366 KLM N.V., AmstelveenPH-BGE Boeing 737-7K2 30371 KLM N.V., AmstelveenPH-BGF Boeing 737-7K2 30365 KLM N.V., AmstelveenPH-BGG Boeing 737-7K2 30367 KLM N.V., Amstelveen

148

PH-BGV Europa AL Europa 264 B.G. Veldhuizen, LoosdrechtPH-BHB Schroeder Fire Balloons G 837 Firma v.d. Broek Ballon, HandelPH-BIA Cameron A-300 11275 B. Spierenburg, Laren GldPH-BIB Cameron AX10-150 S2 4684 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-BIS SOCATA-GA TB 9 1257 AIS Activa B.V., LelystadPH-BIT Reims F172N F17201863 Newflying PH-BIT Ltd., Dublin 18PH-BIZ Ultramagic N-210 210/50 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-BJB Lindstrand LBL 120A 804 J.B.M. ten Brummelhuis, JourePH-BJX Piper PA-25-235 25-2592 C.A.M.M. Neidt, RoosendaalPH-BKB Thund/Colt 21A 1251 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-BLE St.V.V. Blériot XI NVAV-78 St. Vroege Vogels, LelystadPH-BLN Lindstrand LBL 105A 114 J.A.H.T. van Bommel, SomerenPH-BMK Cameron Z-160 10545 A.G. ter Horst, EnschedePH-BNK Beechcraft F33C CJ-140 Aerotuijp B.V., VolendamPH-BOE Thund/Colt AX7-77 S1 1969 F.C. Oudkerk, EindhovenPH-BOM Cameron AX10-210 S2 5132 Oordt Adventures B.V., TeugePH-BON Aviat A-1 1212 Amsterdamsche Club voor Zweefvliegen,

AalsmeerPH-BOS Piper PA-28-151 28-7615375 PH Bos v.o.f., StellendamPH-BOV Cameron N-105 4675 Vevo Ballooning, VogelwaardePH-BPB Boeing 737-4Y0 24344 KLM N.V., AmstelveenPH-BPC Boeing 737-4Y0 24468 KLM N.V., AmstelveenPH-BPM Lancair 360 747 B.P.M. van Egmond, Oude-TongePH-BPR Lindstrand LBL 105A 113 M.H.A.M. van den Heuvel, EindhovenPH-BPS AMD-BA Mystère-Falcon 20 F5 321 JetNetherlands B.V., SchipholPH-BQA Boeing 777-206 33711 KLM N.V., AmstelveenPH-BQB Boeing 777-206 33712 KLM N.V., AmstelveenPH-BQC Boeing 777-206 29397 KLM N.V., AmstelveenPH-BQD Boeing 777-206 33713 KLM N.V., AmstelveenPH-BQE Boeing 777-206 28691 KLM N.V., AmstelveenPH-BQF Boeing 777-206 29398 KLM N.V., AmstelveenPH-BQG Boeing 777-206 32704 KLM N.V., AmstelveenPH-BQH Boeing 777-206 32705 KLM N.V., AmstelveenPH-BQI Boeing 777-206 33714 KLM N.V., AmstelveenPH-BQK Boeing 777-206 29399 KLM N.V., AmstelveenPH-BQL Boeing 777-206 34711 KLM N.V., AmstelveenPH-BQM Boeing 777-206 34712 KLM N.V., AmstelveenPH-BQN Boeing 777-206 32720 KLM N.V., AmstelveenPH-BQO Boeing 777-206 35295 KLM N.V., AmstelveenPH-BQP Boeing 777-206 32721 KLM N.V., AmstelveenPH-BRB Cameron Z-105 10427 A. de Hond, Oosterhout NbPH-BRD New Piper PA-28-181 2843494 B Bird Air B.V., BennebroekPH-BRG CzechACWor CH 601 XL 2866577 F. van den Berg, NieuwegeinPH-BRT SOCATA-GA TB 9 125 E.M. Schuurs, GroenekanPH-BSA Cessna 172S 172S8387 Aero-Club Maritime, Den HelderPH-BSD Schroeder Fire Balloons G 1118 H.A.G. van Bommel, SomerenPH-BSF Cessna 172N 17272710 A.H. Beekmans Management B.V., GemertPH-BSM Cessna 182Q 18266773 A.J.A. Ruijgrok, WassenaarPH-BSU Cessna 208B 208B0957 St. Blue Sky Aerial Services, ʻs-GravenhagePH-BSX Reims F177RG F177RG0095 A.H. Beekmans, GemertPH-BSY Cameron N-105 3001 Brunings B.V., BilthovenPH-BTA Boeing 737-406 25412 KLM N.V., AmstelveenPH-BTB Boeing 737-406 25423 KLM N.V., AmstelveenPH-BTD Boeing 737-306 27420 KLM N.V., AmstelveenPH-BTE Boeing 737-306 27421 KLM N.V., AmstelveenPH-BTF Boeing 737-406 27232 KLM N.V., AmstelveenPH-BTG Boeing 737-406 27233 KLM N.V., AmstelveenPH-BTH Boeing 737-306 28719 KLM N.V., Amstelveen

149

PH-BTI Boeing 737-306 28720 KLM N.V., AmstelveenPH-BVA Boeing 777-306ER 35671 KLM N.V., AmstelveenPH-BVB Boeing 777-306ER 36145 KLM N.V., AmstelveenPH-BVC Boeing 777-306ER 37582 KLM N.V., AmstelveenPH-BVD Boeing 777-306ER 35979 KLM N.V., AmstelveenPH-BVL Reims F172N F17201868 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-BVM Cameron A-300 10341 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-BVT Piper PA-28-181 2890086 Vliegclub Teuge, TeugePH-BWA Beechcraft A36 E-2581 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BWE Beechcraft A36 E-2615 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BWG Beechcraft A36 E-2619 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BWK Kubicek BB30N 82 Silverstar Management Care B.V., VaassenPH-BWR Reims F150H F150-0365 SAS Beheer B.V., TeugePH-BXA Boeing 737-8K2 29131 KLM N.V., AmstelveenPH-BXB Boeing 737-8K2 29132 KLM N.V., AmstelveenPH-BXC Boeing 737-8K2 29133 KLM N.V., AmstelveenPH-BXD Boeing 737-8K2 29134 KLM N.V., AmstelveenPH-BXE Boeing 737-8K2 29595 KLM N.V., AmstelveenPH-BXF Boeing 737-8K2 29596 KLM N.V., AmstelveenPH-BXG Boeing 737-8K2 30357 KLM N.V., AmstelveenPH-BXH Boeing 737-8K2 29597 KLM N.V., AmstelveenPH-BXI Boeing 737-8K2 30358 KLM N.V., AmstelveenPH-BXK Boeing 737-8K2 29598 KLM N.V., AmstelveenPH-BXL Boeing 737-8K2 30359 KLM N.V., AmstelveenPH-BXM Boeing 737-8K2 30355 KLM N.V., AmstelveenPH-BXN Boeing 737-8K2 30356 KLM N.V., AmstelveenPH-BXO Boeing 737-9K2 29599 KLM N.V., AmstelveenPH-BXP Boeing 737-9K2 29600 KLM N.V., AmstelveenPH-BXR Boeing 737-9K2 29601 KLM N.V., AmstelveenPH-BXS Boeing 737-9K2 29602 KLM N.V., AmstelveenPH-BXT Boeing 737-9K2 32944 KLM N.V., AmstelveenPH-BXU Boeing 737-8BK 33028 KLM N.V., AmstelveenPH-BXV Boeing 737-8K2 30370 KLM N.V., AmstelveenPH-BXW Boeing 737-8K2 30360 KLM N.V., AmstelveenPH-BXY Boeing 737-8K2 30372 KLM N.V., AmstelveenPH-BXZ Boeing 737-8K2 30368 KLM N.V., AmstelveenPH-BYA Beechcraft 58 TH-1609 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BYB Beechcraft 58 TH-1613 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BYC Raytheon 58 TH-1922 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BYD Raytheon 58 TH-1836 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-BYN Cameron N-133 10403 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-BYR Cameron A-400 4762 Haven Management B.V., HarfsenPH-BZN FUJI FA-200-180AO FA-200-278 Aerotuijp B.V., VolendamPH-CAE Diamond DA 40 D D4.145 Wings over Holland B.V., LelystadPH-CAN Cessna 150M 15076686 Aero Noord B.V., HoogeveenPH-CAP Cameron N-133 4018 A.G. ter Horst, EnschedePH-CAQ Ultravia Pelican PL 686 A.P. Kitselaar, HeerlenPH-CBB Reims F152 F15201782 Flight Center Lelystad B.V., LelystadPH-CBD Reims F152 F15201791 R. Hijmans, Anna PaulownaPH-CBF Reims F152 F15201799 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-CBG Reims F152 F15201803 Aero-Club Maritime, Den HelderPH-CBN Reims F172N F17201985 Cantonair Holland B.V., HilversumPH-CBO Ultravia Pelican PL 689 J.A.G. van den Boogaard, CastricumPH-CCA SOCATA-GA TB 20 2059 Chr. J.A.J. van den Akker Beheer B.V., NuenenPH-CCC Colt 90A 982 Ad Ballon B.V., BredaPH-CCD Diamond DA 42 42332 Llevantavia S.L., FelanitxPH-CDA Lindstrand LBL 160A 1254 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg

150

PH-CDL Piper PA-34-220T 34-8233053 Cordial Beheer en Registergoederen B.V., Winschoten

PH-CDS Cessna 152 15279972 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-CEC Diamond DA 40 40331 P.A. Wijnand, Schin Op GeulPH-CGC Dornier 228-212 8183 Commandant der Luchtstrijdkrachten, BredaPH-CGN Dornier 228-212 8181 Commandant der Luchtstrijdkrachten, BredaPH-CGR Cirrus SR20 1960 R.H.A. van Vledder, MaarssenPH-CHC Robinson R44 II 10268 Coolen-Huijbregts B.V., HeythuysenPH-CHH Cameron N-133 10353 Ballooning Company V.O.F., LoenerslootPH-CHT Dassault Falcon 2000EX 40 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-CIJ Cessna 680 680-0185 Cartier Europe B.V., AmsterdamPH-CIO Reims F172N F17201556 VIG/CB Group B.V., AlmeloPH-CIS SOCATA-GA TB 9 1397 AIS Activa B.V., LelystadPH-CJC New Piper PA-28-181 2843595 Charlie Juliet Charlie B.V., HilversumPH-CJI Cessna 560XL 560-5128 Uniwest Group B.V., TeugePH-CJO SOCATA-GA TB 20 795 J. Wind, MiddelburgPH-CKA Boeing 747-406F 33694 KLM N.V., AmstelveenPH-CKB Boeing 747-406F 33695 KLM N.V., AmstelveenPH-CKC Boeing 747-406F 33696 KLM N.V., AmstelveenPH-CKD Boeing 747-406F 35233 KLM N.V., AmstelveenPH-CLC Cameron A-140 4322 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-CLZ SOCATA TBM700 C2 299 Alibrent B.V., ʻs-GravenhagePH-CMB Cameron A-120 4017 G. Härle, EnschedePH-CMC Beechcraft F33A CE-1598 Centaurus B.V., LelystadPH-CMK Cessna T206H T20608726 Meijer Beheer B.V., KruiningenPH-CML Thund/Colt 120A 2277 St. Ad Ballon, BredaPH-CMW Cessna 525 525-0613 Uniwest Group B.V., TeugePH-COA Cessna 140 14737 P. Standaart, Den BurgPH-COL Lancair 320 399 J.C. Jones, MauguioPH-COM Piper PA-30 30-279 Dutch Airline Pilots Aero Club, HeemskerkPH-COP SOCATA-GA TB 10 2113 Regionale Politie Noord-Brabant Zuid Oost,

EindhovenPH-COU Cessna 172M 17267385 Handelsonderneming Evama Apeldoorn B.V.,

Hoog SoerenPH-COW Ultravia Pelican PL 649 R. van Gastel, RosmalenPH-CRE Murphy Rebel 629 R W. Loomans, LommelPH-CRI CriCri MC 15 NVAV-130 H. van Haarlem, LelystadPH-CRJ Vanʼs RV-6A 23773 J.T. van Wijk, NieuwegeinPH-CRM DynʼAero S MCR 4S-2002 37 L.C.A.H. van den Broek, BredaPH-CRS Cirrus SR20 1092 Cirrus Exploitatie VoF, PapendrechtPH-CRT Lindstrand LBL 120A 442 G.A. Zoet, Nederhorst Den BergPH-CRW Cameron A-315 11097 Haven Management B.V., HarfsenPH-CSL DHavilland DH-82A 86609 A.J.P. Reijntjes, Nieuwerkerk ad IJsselPH-CUY Schroeder Fire Balloons G 919 J.E.H. Boon, KerkradePH-CVH FlyBaby 1B 3 R.C. van Haarlem, LelystadPH-CVT Cessna 172P 17275333 Vliegclub Teuge, TeugePH-CVW Robinson R22 BETA 3975 A.F.C. van Westerop, HeilooPH-CWT Lindstrand LBL 150A 974 I. Visser, FrederiksoordPH-CZM Cameron A-400 10164 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-DAC DAC RangeR 1 V.O.F. Dutch Aeroplane Company (DAC),

DordrechtPH-DAH Kubicek BB85Z 569 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-DAI Diamond DA 40 D D4.135 St. DA 40 Flyers, PurmerendPH-DAJ Cameron N-133 10082 A.J. Barends, EnschedePH-DAN CzechACWor SportCruiser 08SC149 D.F.J. De Brandt, GrimbergenPH-DAY Ultravia Pelican PL 637 W. Bron, DrachtstercompagniePH-DBO Lancair 360 245 D.W. de Boer, OppenhuizenPH-DBV Thund/Colt AX9-120 S2 2209 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-DCX Cameron N-133 4649 Rien Jurg Promotions B.V., Hengelo

151

PH-DDL Cameron Z-120 10636 A.J. Troost B.V., EmmeloordPH-DDZ Douglas DC-3C-S1C3G 19754 AllPlanes B.V., SchipholPH-DES Cessna 182P 18263920 Paracentrum Zeeland B.V., ArnemuidenPH-DEZ Cessna 501 501-0279 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-DFA Diamond DA 42 42088 DFA Holding B.V., EeldePH-DFB Diamond DA 42 42229 DFA Holding B.V., EeldePH-DFC SOCATA-GA TB 10 1586 DFA Holding B.V., EeldePH-DFD Diamond DA 42 42370 DFA Holding B.V., EeldePH-DFE SOCATA-GA TB 10 1069 DFA Holding B.V., EeldePH-DFI Mooney M20K 25-0104 Hangaar B.V., BloemendaalPH-DFJ SOCATA-GA TB 10 1588 DFA Holding B.V., EeldePH-DFW SOCATA-GA TB 10 1585 DFA Holding B.V., EeldePH-DGY Mooney M20K 25-1145 Handelsonderneming Evama Apeldoorn B.V.,

Hoog SoerenPH-DHC DHC DHC-2 Mk.I 965 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-DHM Cameron N-133 3892 H.A.M. Achterberg, HaaksbergenPH-DHN Cameron Z-250 11046 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-DHT SkyBalloon 120-24 155 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-DIA Cameron A-140 4796 M.R.M. Kruseman, ArnhemPH-DIB Schweizer 269C S1612 Swanenberg Heli Services B.V., SchaijkPH-DID Ultramagic M-145 145/19 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-DIX Pilatus PC-12/45 309 Din-Air B.V., BudelPH-DJB Schroeder Fire Balloons G 819 Action Ballooning Joure V.o.F., JourePH-DJO Thunder AX6-56Z 398 Skyline / Betuws Ballon Team V.o.F.,

Kerk AvezaathPH-DKE Reims F152 F15201832 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-DKF Reims F172P F17202124 A.H. Beekmans, GemertPH-DKG Cessna 172P 17275386 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-DKH Cessna 172P 17275655 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-DKI Partenavia P.68C 297 Lammers Industries B.V., BudelPH-DKJ Reims F150M F15001347 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-DKM Cessna 152 15281025 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-DLA Reims FR172K FR17200608 C. van Linden, ZoerselPH-DLB Cameron A-200 10484 G.J.W.M. Masselink, VlaardingenPH-DLK DHavilland DH-82A 85030 M.I.M. Schermer Voest, SoesterbergPH-DLN Piaggio P.180 II 1175 JetNetherlands B.V., SchipholPH-DLY Cameron N-120 4603 J. Palte, SoestPH-DMQ Bombardier DHC-8-315 567 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMR Bombardier DHC-8-315 569 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMU Bombardier DHC-8-315 568 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMV Bombardier DHC-8-315 570 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMW Bombardier DHC-8-315 573 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMX Bombardier DHC-8-315 574 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DMZ Bombardier DHC-8-315 582 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DON Cessna 172P 17274985 Norvold International B.V., SoesterbergPH-DOO Ultravia Pelican PL 692 S.L. Lampers, BurgumPH-DOS Thunder AX7-77Z 449 Ad Ballon B.V., BredaPH-DOT Lindstrand LBL 150A 773 J.A. Struijk, RotterdamPH-DPC Cessna 172RG 172RG0369 Uniwest Group B.V., TeugePH-DRI St.V.V. DR-1 152-17 St. Vroege Vogels, LelystadPH-DRK Cessna 560XL 560-5258 JetNetherlands B.V., SchipholPH-DRL Beechcraft A36 E-1784 Transal Aero Services B.V., ArnemuidenPH-DRN SOCATA-GA TB 10 1135 H.J.M.M. van Doorne, MierloPH-DRS Cessna 560XL 560-5792 JetNetherlands B.V., SchipholPH-DRT Piper PA-28-181 28-8490055 Dutch-Roll B.V., AmersfoortPH-DSG Cessna 172S 172S10705 L.S. Verwelius, HuizenPH-DST Ultramagic N-300 300/28 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., Breda

152

PH-DTR Lancair 320 603-320-349 R. Leeman, EpePH-DTS Diamond DA 42 42204 Wings over Holland B.V., LelystadPH-DTT Cameron Z-150 10957 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-DUB Piper PA-28R-200 28R-7435139 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-DUC Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2069 R.S. van Dijk, AquamarinePH-DUK Cessna 185 185-0046 Wings over Holland B.V., LelystadPH-DVA Lindstrand LBL 105A 343 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-DVB Cameron A-140 4354 Wilco Air B.V., OotmarsumPH-DVT SOCATA-GA TB 10 2062 De Vries - Dekker Beheer B.V., MonnickendamPH-DVW Reims FR172H FR17200342 F.A. Kettenis, Bergen Op ZoomPH-DWB Cameron A-105 2134 K.J.D. Barends, LosserPH-DWD Mediterran VM-1 Esqual-C E-180037 D.F.A. de Winter, BonheidenPH-DWW Robinson R44 II 10776 Wikselaar Satelite Trading B.V., HarskampPH-DXA Bombardier DHC-8-315 586 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DXB Bombardier DHC-8-315 589 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DXC Bombardier DHC-8-315 590 Denim Air B.V., HoofddorpPH-DYE Cessna 550 550-0927 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-DYN Cessna 550 550-0928 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-DZB Kubicek BB60N 323 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-EAG Euro-Enaer EE10 4 TU Delft Faculteit Lucht- en

Ruimtevaarttechniek, DelftPH-EAH Piper PA-28-181 28-7990445 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-EAM Reims F172N F17201602 Vliegclub Schiphol, Cp SchipholPH-EAR Cameron C-80 3600 St. Oordt Ballooning, MaastrichtPH-EBF St.V.V. DR-1 155-17 St. Vroege Vogels, LelystadPH-ECC Pilatus PC-12/45 107 Elas Professional Services Network B.V.,

ValkenswaardPH-ECD Eurocopt-F EC 120 B 1169 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-ECE Eurocopt-F EC 120 B 1005 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-ECI Cessna 525 525-0321 Ypsilon B.V., BredaPH-ECJ Eurocopt-F EC 130 B4 3604 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-ECL Cessna 525A 525A-0054 Exact Nederland B.V., DelftPH-ECN A.P.Robin R 1180 TD 228 M. Hagels, Hengelo OvPH-ECR Eurocopt-F EC 120 B 1024 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-ECU Thund/Colt 120A 2055 G.A. Zoet, Nederhorst Den BergPH-ECZ Eurocopt-F EC 130 B4 3624 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-EDB ProTech PT-2 1164 E.J.R. de Bisschop, Oud-HeverleePH-EDD Piper PA-28-161 28-8116202 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-EDE Cameron Z-160 10584 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-EDH Piper PA-24-250 24-3361 A.W. Grandia, AmsterdamPH-EDM Dassault Mystère-Falcon 900 188 Jet Management Europe B.V., SchipholPH-EEL Cameron O-90 3356 Parkstad Ballooning, VeendamPH-EGC Piper PA-34-220T 34-8133115 J.T. van der Pal Beheer B.V., AlkmaarPH-EGG Cameron Egg-120 11098 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-EGO Cameron A-140 4325 E. Oordt, ZwollePH-EHN Reims F172M F17201186 Rainbow Aviation V.o.F., EindhovenPH-EHV Cessna 172M 17264973 Rainbow Aviation V.o.F., EindhovenPH-EIB Ultramagic F30-EGG 39843 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-EIJ SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3141 B.G. Veldhuizen, LoosdrechtPH-EIN 3-i Sky Arrow 1450 L 053/01 Makelaars- en Taxateurskant. in Onr. Goed.

Brunings B.V., BilthovenPH-EIT Cessna 182Q 18267231 Mastenbroek Aeroskill B.V., BosschenhoofdPH-EJM Cameron O-105 3723 Noord Veluws Ballonteam V.o.F.,

Oosterwolde GldPH-EKM Cameron A-105 4687 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-ELA DynʼAero S MCR CLUB 213 M. Prekatsunakis, AmstelveenPH-ELB DynʼAero S MCR CLUB 364 M.M.D. van Eeghen, Bloemendaal

153

PH-ELI Robinson R44 656 Lelykopters B.V., LelystadPH-ELP Eurocopt-D EC135 T2 370 ANWB Medical Air Assistance, UtrechtPH-ELS Cameron V-77 538 R.W. Wiegers, SoestPH-ELT Christen A-1 1131 St. Belang Zweefvliegers Terlet, ArnhemPH-EMG SkyStar Kitfox Series 5 Vixen V9411-0021 A.L. Bijkerk, OosterwijkPH-EMJ Cessna 172R 17281159 Aviation Management Maastricht B.V.,

Maastricht-AirportPH-EMK Cessna 172R 17281163 Aviation Management Maastricht B.V.,

Maastricht-AirportPH-EMR Cameron A-105 4784 Hardbrass Partners B.V., BarneveldPH-EMS Eurocopt-D EC135 T2 374 ANWB Medical Air Assistance, UtrechtPH-END Bolkow BO 208 515 C.A.J. van Andel-Konings, RaamsdonksveerPH-ENG Bolkow BO 208 510 H.J.M.M. van Doorne, MierloPH-ENH Lindstrand LBL 105A 844 Skyline / Betuws Ballon Team V.o.F.,

Kerk AvezaathPH-ENJ Piper PA-18-135 18-2540 E. Elbertsen, RijenPH-ENR Cameron Z-69 10588 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-ENS Thund/Colt 105A 1435 Ad Ballon B.V., BredaPH-EPH Ultramagic N-250 250/48 G. Pals, Ter ApelPH-EPO Piper PA-28-181 28-7990557 W.J. Zoet, ʻs-GravenhagePH-EPS Ultramagic N-210 210/52 G. Pals, Ter ApelPH-EPY Lindstrand LBL 150A 722 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-EQU Eurocopt-F EC 155 B1 6708 Eques Asset B.V., AmsterdamPH-EQV Stod.Hamil GLASAIR II RG 1072 F.F.H. Versteeg, AmsterdamPH-ERD CEA FDR 250 T 08M-4 H.L. Leuters, MünsterPH-ERH Ultravia Pelican PL 688 E.R. van Helden, KapellenPH-ERK Beechcraft F33A CE-909 N.M. Wagenaar, BlaricumPH-ERM Piper PA-28-181 2843659 Pharmair B.V., SoestPH-ESB SOCATA-GA TB 10 2117 J.H. van der Panne, DiemenPH-ESD SOCATA-GA TB 20 2205 Devoort B.V., LelystadPH-ESE SOCATA-GA TB 20 2202 SICI S.r.l., RomaPH-ESG Lindstrand LBL 210A 963 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-ESH Lindstrand LBL 120A 745 A.H.M. van Houdt, DelftPH-ESV Cameron O-140 10062 E.R. Smit, VeendamPH-EUA Agusta AW139 31072 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-EUB Eurocopt-F EC 155 B1 6802 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-EVE Cameron N-120 3903 M.M.Y. Hoogeslag - Willems, OotmarsumPH-EVF Reims F152 F15201770 B.W.O. Shair Ali, Den HelderPH-EVR Eurocopt-F EC 120 B 1293 Coolen-Huijbregts V.O.F., HeythuysenPH-EVY Dornier 328-100 3095 Elas Professional Services Network B.V.,

ValkenswaardPH-EWK Tecnam P 92-J 11 Special Air Services B.V., TeugePH-EZA EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000224 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-EZB EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000235 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-EZC EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000250 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-EZD EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000279 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-EZE EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000288 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-EZF EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000304 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-FAI Fairchild 24R9 R9-418 St. Vroege Vogels, LelystadPH-FAM Piper PA-28RT-201T 28R-8031123 A.C. Vliegschool Teuge B.V., TeugePH-FAS WD Fascination D4 E 51 Peeme Aviation B.V., DorstPH-FCB Cameron A-415 10843 M.R.M. Kruseman, ArnhemPH-FCH SOCATA-GA TB 9 1300 P.T.B. Santegoeds, WeertPH-FDT Cameron A-300 10556 Sky Promotions B.V., TilburgPH-FEA SOCATA-GA TB 20 1920 Weijers Beheer B.V., EpePH-FEG Lindstrand LBL 150A 1209 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-FHB New Piper PA-46-500TP 4697282 Faber Halbertsma Holding B.V., Eck En WielPH-FHG New Piper PA-46-350P 4636022 Twinroofs B.V., Amsterdam

154

PH-FIF Cessna 182T 18282031 Dokter F. Schol BVBA, ZoerselPH-FIN Cameron Z-180 11189 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-FIS Cessna 525 525-0514 KNSF Flight Services B.V., AmstelveenPH-FJK Cessna 525B 525B-0291 JetNetherlands B.V., SchipholPH-FLD Diamond DA 40 D D4.168 St. DA 40 Flyers, PurmerendPH-FLE Reims F172N F17201553 H. Veldkamp, EnkhuizenPH-FLF Cessna 337B 337-0669 Flying Focus Castricum B.V., BussumPH-FLG Piper PA-19 18-1445 J.L. Pfundt, BaarnPH-FLH Piper PA-19 18-2013 Flying Focus Castricum B.V., BussumPH-FLI Piper PA-18-150 18-8109049 Flying Focus Castricum B.V., BussumPH-FLK Diamond-C DA20-A1 10280 St. Katana Flyers, PurmerendPH-FMM Cirrus SR22 1832 Alibrent B.V., ʻs-GravenhagePH-FRJ Schroeder Fire Balloons G 396 F. de Hoop, ScharsterbrugPH-FSB SOCATA TBM700 N 358 Air Frans B.V., Hengelo OvPH-FTO Cessna 172RG 172RG0546 Aero Noord B.V., HoogeveenPH-FUK Cameron Z-105 10385 Oordt Adventures B.V., TeugePH-FUT Velocity 173 RG F02RG-001 J.T. Mitteregger, WienPH-FVD Robinson R44 II 11905 Delon Air B.V., Ter AarPH-FVZ Robinson R44 1111 EBAG Helicopters B.V., EdePH-FWJ Lindstrand LBL 150A 896 J. Jonkman, AkmarijpPH-FZG Fokker F27 Mark 050 20202 Denim Air B.V., HoofddorpPH-FZH Fokker F27 Mark 050 20210 Denim Air B.V., HoofddorpPH-GAW Reims F172E F172-0083 R.A.B.M. Kunneman, AlmerePH-GAZ Piper PA-18-135 18-3537 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-GBA Piper PA-18-150 18-7909047 PA 18 B.V., OudewaterPH-GBH Cameron A-300 11049 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-GBT Lindstrand LBL 150A 687 Flying Balloon Compagnie B.V., OudehaskePH-GCJ Mediterran VM-1 Esqual-C E180039 C.R. James, YbactonPH-GCT Mudry CAP10B 12 I. de Pellegrini, MoenaPH-GDR Ultramagic N-180 180/88 L.E. Dijkstra, NietapPH-GEN Piper J3C-65 12893 A.C. Witte, WerkhovenPH-GEO Reims F172N F17201837 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-GES Europa AL Europa XS 391 K. de Geus, Sint MaartenPH-GGD Cameron Condom-105 11037 Sky Promotions B.V., TilburgPH-GGG Piper PA-28RT-201T 28R-8131186 R. Schildmeijer, AmsterdamPH-GGN Cameron N-133 4976 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-GHJ Cameron O-105 3777 Air Fun B.V., ʻs-HertogenboschPH-GID Robinson R44 II 11084 Rotavisie B.V., BarneveldPH-GIN FUJI FA-200-180 FA-200-255 W.C. Hartgers, AmsterdamPH-GIS SOCATA-GA TB 9 1386 AIS Activa B.V., LelystadPH-GJA Lindstrand LBL 25A 342 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-GLG SOCATA-GA TB 20 1907 Alphatronics Holding B.V., Nijkerk GldPH-GLT Gr.Lakes 2T-1A-2 6710J-342 H.J. Afink, EnschedePH-GMZ Cameron Z-140 10231 F.A. Snijders, ManderPH-GOG Cameron Van Gogh-110 10269 G.A. Zoet, Nederhorst Den BergPH-GOM RAF RAF 2000 GTX SE H2-97-8-300 G.K. Gombault, AndijkPH-GOZ Aviat A-1 1211 Gooise Zweefvliegclub, HilversumPH-GPI Lindstrand LBL 120A 664 G. Pals, Ter ApelPH-GPP Lindstrand LBL 210A 653 G. Pals, Ter ApelPH-GPS Kubicek BB45N 279 G. Pals, Ter ApelPH-GPU Cameron N-90 3934 A.G. ter Horst, EnschedePH-GPW Ultramagic N-250 250/18 G. Pals, Ter ApelPH-GRA Reims F150L F15001006 Polder Aviation B.V., LelystadPH-GRB Fokker S.11.1 6211 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-GRD Cameron A-300 10975 A.J. Barends, EnschedePH-GRF Lindstrand LBL 105A 639 L.E. Dijkstra, NietapPH-GRG AGAC AG-5B 10174 G. Hulshoff, Monnickendam

155

PH-GRH Cessna 172P 17274269 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, Rijen

PH-GRN Kubicek BB70Z 364 R.H.G. Kleinsmit, GoingarijpPH-GRV Cameron A-250 10974 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-GRW Cameron Z-600 11263 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-GRX Cameron A-300 10976 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-GRY Fokker S.11.1 6280 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-GRZ Cameron A-300 10693 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-GSB Kubicek BB70Z 437 H. Velthoven, Capelle aan den IJsselPH-GSP Cameron A-210 10138 City Ballooning V.o.F., AmersfoortPH-GSY Diamond DA 40 40060 G.C. van der Schans, De HoefPH-GSZ DynʼAero S MCR SPORTSTER 161 O. Groesz, HuizenPH-GTI SOCATA-GA TB 20 2026 F.C.J.A. Haarman, OosteindPH-GTM Ultramagic M-105 105/54 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-GTN Cameron Z-140 11232 J. Wessels, Hengelo OvPH-GTS Cirrus SR20 1765 F.J.H. Geelen, Beek Gem MontferlandPH-GUD Piper PA-34-220T 3449374 ABAB Algemeen Bouw Advies Bureau B.V.,

Spijk-GorinchemPH-GUE Cameron A-300 10882 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-GVB Cessna 172S 172S8231 G.P.A.M. Voorbraak, MeerlePH-GWJ Thund/Colt 105A 2210 G. Wijnja, JourePH-GWW Ruschmeyer R 90-230 RG 14 Speedbird Aviation B.V., RotterdamPH-GYS Reims F172N F17201871 St. Vliegmaterieel Schiphol, AmsterdamPH-GZC Bellanca 8GCBC 344-80 Gilzer Luchtvaartclub “”Illustrious”“, Ed GilzePH-HAN Lancair 360 248 B.M. Gréselle, MeudonPH-HAR Thund/Colt 56B 2573 H.A.F.M. de Greeff, GravePH-HBB SOCATA-GA TB 20 1079 Garage Helpman B.V., GroningenPH-HBC Augsburg K-630/1-Ri 9886 F.E. Demenint, Rijswijk ZhPH-HBH Hughes 269C 1100986 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HBR Viking DragonFly Mark II 124 G.N. Zandstra, GroenloPH-HBW Cessna 172S 172S8113 Helmak Services B.V., HaaftenPH-HCG Reims FR172J FR17200400 AirVan B.V., HelmondPH-HCV Lindstrand LBL 120A 507 ZOZ Advertising en Ballooning B.V., WernhoutPH-HCW Reims F172M F17201011 W.G.J. Bennink, MijdrechtPH-HDB Cameron N-105 4610 Klepper Ballooning B.V., HardenbergPH-HDV Ultramagic N-355 355/04 R.W. Wiegers, SoestPH-HDW KB-2 NVAV-76 R. Ensing, HengeveldePH-HEB Ultramagic N-250 250/52 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-HEC Cameron Z-120 10425 E.L. Perina, ScheemdaPH-HED Eurocopt-F EC 120 B 1068 Flying Thorn B.V., EindhovenPH-HEE Cameron Z-105 11193 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-HEW Robinson R44 785 R.J. Everett, Sproughton IpswichPH-HFR Lindstrand LBL 105A 137 Ballonclub Veendam, VeendamPH-HGD Ultravia Pelican PL 678 C. Mulder, CulemborgPH-HGG Raytheon B36TC EA-683 Verwelius Holding B.V., AmsterdamPH-HGL Sequoia F.8L Falco 1 G.J. van Breukelen, De MeernPH-HGO Reims F152 F15201701 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-HGR Cameron Z-275 11248 M.R.M. Kruseman, ArnhemPH-HHA Schweizer 269D 14 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HHB Schweizer 269D 16 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HHC SNIAS AS 355 F1 5049 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HHF Schweizer 269D 22 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HHJ SNIAS AS 355 F2 5356 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HHK Bell Textr 206L-1 45456 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HII Ultramagic M-105 105/164 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-HIL Cessna 150L 15075161 W. van Duin, EemnesPH-HIO Cameron N-133 3484 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-HIS SOCATA-GA TB 9 1293 AIS Activa B.V., Lelystad

156

PH-HJG SOCATA-GA TB 20 1922 Scenair V.o.F., Wijk Bij DuurstedePH-HKM Piper PA-34-200T 34-8070079 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-HLD Cessna 172M 17265860 E.K. Belderok, OostburgPH-HLE Cessna 152 15283822 E.K. Belderok, OostburgPH-HLF Cessna 182P 18264085 E.K. Belderok, OostburgPH-HLI Cessna 172S 172S8751 E.K. Belderok, OostburgPH-HLM Piper PA-34-200T 34-7770393 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-HLR APEX DR 400/140 B 2595 E.K. Belderok, OostburgPH-HMA Cessna 550 550-0972 Heerema Vliegbedrijf B.V., ʻs-GravenhagePH-HMG Cameron A-250 11111 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-HMK Reims F172N F17201836 Chagall Veeningen B.V., VeeningenPH-HOG Fokker S.11.1 6275 St. Fokker Four, MaarssenPH-HOH Colt 105A 760 Ad Ballon B.V., BredaPH-HOI Fokker S.11.1 6282 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-HOJ Schroeder Fire Balloons G 1049 Abacus Ballooning B.V., LarenPH-HOK Fokker S.11.1 6272 St. Fokker Four, MaarssenPH-HOL Fokker S.11.1 6270 St. Fokker Four, MaarssenPH-HOO Cameron N-105 10064 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-HOS Cameron Nissan Micra 2883 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-HOV Thund/Colt AX7-77 S1 1768 A.H. ten Dam, LoenerslootPH-HPC Thund/Colt 69A 2567 Ad Ballon B.V., BredaPH-HPY Schroeder Fire Balloons G 1107 Fun Balloons B.V., Cadier En KeerPH-HRJ Cameron O-105 10837 J.W. van der Kolk, DedemsvaartPH-HRK Piaggio P.180 II 1120 Rotterdam Private Air B.V., RotterdamPH-HRN Cameron N-120 4761 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-HSA Boeing 737-8K2 34171 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HSL Cameron V-77 2495 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-HSS Boeing 737-83N 32348 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HST Boeing 737-83N 32576 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HSW Boeing 737-8K2 37160 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HTD Cameron A-140 3190 A.H. ten Dam, LoenerslootPH-HUB SOCATA-GA TBM700 A 127 Flying Thorn B.V., EindhovenPH-HUW Schroeder Fire Balloons G 1202 F.D. Verhaaf, PannerdenPH-HVB Eurocopt-D EC135 T2+ 811 ANWB Medical Air Assistance, UtrechtPH-HVD Bolkow BO 208 C 616 H.J.M.M. van Doorne, MierloPH-HVE Zenith CH 601 HDS 2614194 H. van Essen, TerschuurPH-HVH SNIAS AS 355 F1 5215 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HVP Reims F150M F15001194 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-HWH Agusta AB206B 8076 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-HYM Cameron N-105 4341 H.A.M. Achterberg, HaaksbergenPH-HZA Boeing 737-8K2 28373 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZB Boeing 737-8K2 28374 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZC Boeing 737-8K2 28375 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZD Boeing 737-8K2 28376 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZE Boeing 737-8K2 28377 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZF Boeing 737-8K2 28378 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZG Boeing 737-8K2 28379 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZI Boeing 737-8K2 28380 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZJ Boeing 737-8K2 30389 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZK Boeing 737-8K2 30390 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZL Boeing 737-8K2 30391 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZM Boeing 737-8K2 30392 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZN Boeing 737-8K2 32943 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZO Boeing 737-8K2 34169 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZV Boeing 737-8K2 30650 Transavia Airlines C.V., Schiphol-Centrum

157

PH-HZW Boeing 737-8K2 29345 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZX Boeing 737-8K2 28248 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-HZY Boeing 737-8K2 30646 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-IAB Cameron N-180 3981 H.T. Kleinsmit, JourePH-IAC Cameron N-145 3979 H.T. Kleinsmit, JourePH-IAD Cameron N-210 4059 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-IAE Cameron C-80 4032 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-IBF Cameron A-315 10761 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-IBL P 220 S 467 L.L.C.M. Philippe, Santa Cristina DʼArPH-IBU SOCATA-GA RALLYE 235 E 13125 H.J. van der Zande, OldenzaalPH-ICN Piper PA-32R-301 32R-8013004 Blom Holding B.V., DelftPH-ICR Thund/Colt 120A 2309 Ad Ballon B.V., BredaPH-IDA Piper PA-31-350 31-7852160 Norsk Flytjeneste AS, UllensakerPH-IDR Lindstrand LBL 150A 652 L.E. Dijkstra, NietapPH-IEJ Kubicek BB42Z 268 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-IEN Europa AL Europa XS TG 305 R. van Essen, DeldenPH-IGH Schroeder Fire Balloons G 654 Beheerland B.V., WestervoortPH-IHO Cameron N-133 4080 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-IIB Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1467 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-IIH Cameron Inverted Balloon-105 11240 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-IIS SOCATA-GA TB 9 1373 AIS Activa B.V., LelystadPH-IJF MC/W Hassa MW 77 1 B. Stuiver, OdoornPH-IKE Lindstrand LBL 105A 675 I. Visser, FrederiksoordPH-ILC Dassault Mystère-Falcon 900 161 Jet Management Europe B.V., SchipholPH-ILS SOCATA-GA TB 10 530 Jetstream Aviation B.V., Zuid-ScharwoudePH-ILZ Cessna 560 560-0145 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-IMR Mooney M20K 25-0817 W.J. Josephus Jitta, Hoorn NhPH-INS Scamp NVAV-25 H.G. Tjoa, HoofddorpPH-INT Cameron N-77 1386 E. van Nus, DieverPH-IRE Cameron O-120 4336 T. Brouwer, BrummenPH-IRL CzechACWor SportCruiser 07SC053 A.V. Grant, TramorePH-IRO Reims F172M F17201088 SAS Beheer B.V., TeugePH-ISA ATR ATR 42-500 532 Interstate Airlines B.V., Maastricht-AirportPH-ISF CzechACWor SportCruiser 09SC254 C. von Hammel, CloppenburgPH-ISL Reims F172M F17201018 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-ISS Schroeder Fire Balloons G 1131 Special Balloon Services V.o.F., LeusdenPH-ITH Ultramagic M-130 130/48 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-ITS Thund/Colt 69A 1317 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-JAC Piper PA-28-161 28-8416130 A.C. Vliegschool Teuge B.V., TeugePH-JAG Rav.Europe S 60 A E-130 J.B.M. ten Brummelhuis, JourePH-JAI Europa AL Europa XS TG 460 T.E. Weert, HeerhugowaardPH-JAJ Glasair Sportsman 2+2 7294 N.J. Nanninga, ʻs-GravenhagePH-JAP Piper PA-25-260 25-3811 A.R. Tjon Tjauw Liem, DinteloordPH-JAS Cessna 208 20800226 Paracentrum Texel B.V., De CocksdorpPH-JAX HawkBeech C90GTi LJ-1913 L.S. Verwelius, HuizenPH-JBB Reims F172M F17200971 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-JBC Reims F172M F17200960 B.E.J. Antonius, ApeldoornPH-JBF Reims F172N F17201757 Chagall Veeningen B.V., VeeningenPH-JBG Reims F172P F17202072 St. Oordt Ballooning, MaastrichtPH-JBH Reims F172M F17201182 J.J.W.M. Jacobs, BallumPH-JBI Cessna R172K R1722969 W.N.H. Iding, AppelternPH-JBJ Piper PA-34-220T 3433157 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-JBL Cameron N-120 2256 P. Kok, BronkhorstPH-JBT Ultramagic N-180 180/85 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-JBY Cessna U206F U20603230 B.D. Rienks, Oosterend NhPH-JCH Fokker F28 Mark 0070 11528 KLM cityhopper B.V., Luchthaven Schiphol

158

PH-JCT Fokker F28 Mark 0070 11537 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-JDL Ruschmeyer R 90-230 RG 10 SPS Flight Service B.V., ʻs-HertogenboschPH-JDM Reims F150M F15001391 J.F. van Tilburg Holding B.V., SchiedamPH-JDR Ultramagic N-250 250/42 L.E. Dijkstra, NietapPH-JEF Cameron N-56 397 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-JEG Cirrus SR22 1415 Ing. Gerritse Holding B.V., BrummenPH-JEJ FUJI FA-200-180AO FA-200-253 P.H.E. Venema, UrkPH-JEL Cameron N-77 2199 R.W. Wiegers, SoestPH-JER SOCATA-GA TB 20 2180 R.W.J. Gielissen, VeldhovenPH-JFB Sequoia F.8L Falco 1228 J.F. Brouwer, ChonburiPH-JFC Robinson R44 II 10127 Coolen-Huijbregts B.V., HeythuysenPH-JFH Cessna P210N P21000726 Westerheide Management en Consultancy B.V.,

ArnhemPH-JFK APEX DR 400/140 B 2591 Teuge Aviation B.V., TeugePH-JFP Cessna 182Q 18267446 FL140 Parachutisme Rhone Alps, LyonPH-JFS Pilatus PC-12/45 477 Eurofilters Holding N.V., OverpeltPH-JGB A.P.Robin DR 400/160 2302 Transal Aero Services B.V., ArnemuidenPH-JGN ICP MXP-740 “Savannah” 01-03-51-05 F. Hemm, SchwabachPH-JGW Europa AL Europa XS TG 206 J.G.W. Heijboer, UlicotenPH-JHS Rans S-6S 06981239 S J.H. Salden, WognumPH-JIS SOCATA-GA TB 20 617 AIS Activa B.V., LelystadPH-JJH Cameron N-133 4548 B.S. Zonneveld, DiepenveenPH-JJK Glasair Sportsman 2+2 7137 Two Socks B.V., NumansdorpPH-JJM Reims F152 F15201673 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-JKG Diamond DA 40 40073 Gebroeders Geukes B.V., GoudaPH-JKJ Cameron O-105 4397 H. Velthoven, Capelle aan den IJsselPH-JLA Cameron A-180 10666 Haven Management B.V., HarfsenPH-JLG Cameron N-133 4987 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-JLK Diamond DA 40 D D4.165 Pilotel B.V., DelftPH-JLM Ultravia Pelican PL 580 C.M. Le Noble, AmsterdamPH-JLW Cameron N-105 2252 City Ballooning V.o.F., AmersfoortPH-JMB Piper PA-28RT-201T 28R-7931061 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-JMP Cessna 208B 208B0583 St. Nationaal Parachutisten Centrum Teuge,

TeugePH-JMS Reims F182Q F18200168 C.J.M. Bertens, EschPH-JNA Cessna 172P 17275773 Kroonduif Air B.V., RotterdamPH-JNE Cessna 525A 525A-0242 JetNetherlands B.V., SchipholPH-JNJ Lindstrand LBL 180A 128 Ad Ballon B.V., BredaPH-JNP Cessna 172N 17267803 Special Air Activities B.V., TeugePH-JNX Cessna 560XL 560-5641 JetNetherlands B.V., SchipholPH-JNY Cameron A-300 11258 Sky Promotions B.V., TilburgPH-JOE Cessna 425 4250168 Kuiken N.V., EmmeloordPH-JOL Cameron Z-210 10367 Sky Promotions B.V., TilburgPH-JON Lindstrand LBL 240A 691 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-JOP Viking DragonFly Mark II 210 J.F. Lievers, VinkeveenPH-JOU Colt 77A 1089 J. Bosma, HeerenveenPH-JOY Thund/Colt AX7-77 S1 922 F.R. Schweppe, Breukelen UtPH-JPH Rav.Europe RX 8 E-401 Haven Management B.V., HarfsenPH-JPO Reims F172N F17202010 Aero Noord B.V., HoogeveenPH-JPR Lancair 360 SFB2001-442 L. Abresch, Oude-TongePH-JRM New Piper PA-32R-301T 3257164 Business Wings V.o.F., DordrechtPH-JSA Cessna 182N 18260367 T.K. van der Meulen, Oostwold ScheemdaPH-JSH Cameron N-105 4383 A.J. Troost B.V., EmmeloordPH-JSP Mooney M20J 24-1269 J.H. Kloppenburg, AlmerePH-JUR Piper PA-32R-301T 32R-8229033 Culimarque Holding B.V., LeidschendamPH-JVB Cessna 152 15280786 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-JVD SOCATA-GA TB 20 2052 Thebe B.V., PapendrechtPH-JVJ Cameron A-105 3396 P. Barlo, GroenekanPH-JVK Thund/Colt 120A 1618 Ad Ballon B.V., Breda

159

PH-JVO Reims FA150K FA15000041 S.J.M. Wernars, LemmerPH-JVR Cameron N-133 2989 T.A.J. Wahle, JourePH-JWF Pilatus PC-7 520 J.W. van der Flier, SchildePH-JWG Schroeder Fire Balloons G 1149 St. Ballonteam Limburg, SwalmenPH-JXJ Fokker F27 Mark 050 20232 Denim Air B.V., HoofddorpPH-JXK Fokker F27 Mark 050 20233 Denim Air B.V., HoofddorpPH-JXN Fokker F27 Mark 050 20239 Denim Air B.V., HoofddorpPH-KAC Cessna 172M 17262999 SAS Beheer B.V., TeugePH-KAD Reims F172N F17201532 Flight Center Lelystad B.V., LelystadPH-KAI Slingsby T67M-200 2038 Test & Training Centre De Gouden Standaard

B.V., BosschenhoofdPH-KAJ Slingsby T67M-200 2039 Test & Training Centre De Gouden Standaard

B.V., BosschenhoofdPH-KAU Slingsby T67M-200 2040 Test & Training Centre De Gouden Standaard

B.V., BosschenhoofdPH-KAX Piper PA-28-181 2890001 KLM Aeroclub, LelystadPH-KBA Cessna 172P 17275109 KLM Aeroclub, LelystadPH-KBB Raytheon C90A LJ-1718 AirKub B.V., LelystadPH-KBE Cameron N-105 4066 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-KBX Fokker F28 Mark 0070 11547 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KBY Cessna 172R 17280482 Robij Onroerend Goed B.V., BudelPH-KCA MDC MD-11 48555 KLM N.V., AmstelveenPH-KCB MDC MD-11 48556 KLM N.V., AmstelveenPH-KCC MDC MD-11 48557 KLM N.V., AmstelveenPH-KCD MDC MD-11 48558 KLM N.V., AmstelveenPH-KCE MDC MD-11 48559 KLM N.V., AmstelveenPH-KCF MDC MD-11 48560 KLM N.V., AmstelveenPH-KCG MDC MD-11 48561 KLM N.V., AmstelveenPH-KCH MDC MD-11 48562 KLM N.V., AmstelveenPH-KCI MDC MD-11 48563 KLM N.V., AmstelveenPH-KCK MDC MD-11 48564 KLM N.V., AmstelveenPH-KDF Reims F150L F15001111 H.J. Strating, ValkenswaardPH-KDN Reims F172N F17201735 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, EeldePH-KED Piper PA-23-250 27-7305116 Bastien Air SARL, ParisPH-KGJ Eurocopt-F EC 120 B 1265 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-KHV Beechcraft D18S A-904 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-KIS Christen A-1 1109 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-KLA Piper PA-18-150 18-1582 Special Air Activities B.V., TeugePH-KLD Fokker F28 Mark 0100 11269 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-KLE Fokker F28 Mark 0100 11270 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-KLG Fokker F28 Mark 0100 11271 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-KLI Fokker F28 Mark 0100 11273 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-KLJ BX-2 CHERRY 182 W. Timmermans, HulselPH-KLS Cameron Z-160 11001 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-KLU Noorduyn Harvard Mk.II 14-664 J.W. van der Flier, SchildePH-KMR Gippsland GA8 GA8-05-084 KammAir B.V., DelftPH-KNE Piper PA-18-135 18-3825 Vliegclub Teuge, TeugePH-KNF Piper PA-18-135 18-3826 A.P.J. Bogaerds, DrontenPH-KNG Piper PA-18-135 18-3816 D. Kampen, VeldhovenPH-KNL Piper PA-18-135 18-3849 A.P.J. Bogaerds, DrontenPH-KNY Lindstrand LBL 150A 479 J. Bosma, HeerenveenPH-KOK Cameron Z-225 10998 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-KON Ultramagic S-160 160/33 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-KOX CzechACWor SportCruiser 08SC104 R.A. Strietzel, Bad KöstritzPH-KPD Piper PA-32RT-300T 32R-7887236 K.G. Sandström, TavelsjöPH-KPR Beechcraft A36 E-3012 A.R. Koch, AmsterdamPH-KRC Cessna 180K 18052799 S.J. Beaty, FinedonPH-KRI Reims F172G F172-0218 SAS Beheer B.V., Teuge

160

PH-KRN Cessna 182Q 18265228 M. Sanders B.V., AmsterdamPH-KRS RndRobinsn KR-2S 471 M.J.J.M. Driessen, MeerloPH-KTS Wörner NL-STU/1000 1046 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-KUB Kubicek BB85Z 341 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-KVG Fokker F27 Mark 050 20211 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KVH Fokker F27 Mark 050 20217 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KVI Fokker F27 Mark 050 20218 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KVK Fokker F27 Mark 050 20219 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KWC Lindstrand LBL 150A 625 H.A.F.M. de Greeff, GravePH-KWN Cessna 182T 18282029 G.A. Kok, BilthovenPH-KWW Cameron Z-150 10264 A.G. ter Horst, EnschedePH-KXH Fokker F27 Mark 050 20249 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-KXM Fokker F27 Mark 050 20252 Denim Air B.V., HoofddorpPH-KXN Fokker F27 Mark 050 20254 Mass Holding N.V., MijdrechtPH-KXR Fokker F28 Mark 0100 11410 Aircraft Financing and Trading B.V., AmsterdamPH-KXX Fokker F27 Mark 050 20262 Mass Holding N.V., MijdrechtPH-KZA Fokker F28 Mark 0070 11567 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZB Fokker F28 Mark 0070 11562 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZC Fokker F28 Mark 0070 11566 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZD Fokker F28 Mark 0070 11582 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZE Fokker F28 Mark 0070 11576 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZF Fokker F28 Mark 0070 11577 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZG Fokker F28 Mark 0070 11578 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZH Fokker F28 Mark 0070 11583 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZI Fokker F28 Mark 0070 11579 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZK Fokker F28 Mark 0070 11581 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZL Fokker F28 Mark 0070 11536 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZM Fokker F28 Mark 0070 11561 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZN Fokker F28 Mark 0070 11553 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZO Fokker F28 Mark 0070 11538 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZP Fokker F28 Mark 0070 11539 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZR Fokker F28 Mark 0070 11551 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZS Fokker F28 Mark 0070 11540 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZT Fokker F28 Mark 0070 11541 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZU Fokker F28 Mark 0070 11543 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZV Fokker F28 Mark 0070 11556 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-KZW Fokker F28 Mark 0070 11558 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-LAB Cessna 550 550-0712 St. Nationaal Lucht- en

Ruimtevaartlaboratorium, AmsterdamPH-LAG Piper PA-28-181 28-8090296 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-LAK Lindstrand LBL 180A 611 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-LAP Schroeder Fire Balloons G 1282 St. “Houdt de ballon in de lucht”, Bz MontfortPH-LAV Schroeder Fire Balloons G 1247 Firma v.d. Broek Ballon, HandelPH-LAW Cessna T310R 310R0096 Holding Y.E. Slagboom B.V., TeugePH-LAZ Ultramagic N-300 300/37 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-LBL Lindstrand LBL 69A 315 Skyline / Betuws Ballon Team V.o.F.,

Kerk AvezaathPH-LBR Cessna 208 20800101 Tessel Air B.V., De CocksdorpPH-LCG Dassault Mystère-Falcon 900 143 Jet Management Europe B.V., SchipholPH-LCN Ultravia Pelican PL 684 K.J. Hollebeek, VlaardingenPH-LCT Cameron A-140 4732 St. Kool Balloon, De BiltPH-LEF Cessna 182Q 18267283 Bogaerds Cord Holding B.V., SwifterbantPH-LEI Schroeder Fire Balloons G 1245 Special Balloon Services V.o.F., LeusdenPH-LEN Reims F172N F17201619 Aerophoto Schiphol Aviation B.V.,

Schiphol-OostPH-LFA Cessna 172P 17274058 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-LFB Cessna 172P 17275363 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold Scheemda

161

PH-LFC FUJI FA-200-160 FA-200-181 AIS Activa B.V., LelystadPH-LFF Lindstrand LBL 180A 319 R.G.K. Tibbert, HellevoetsluisPH-LGR Vanʼs RV-6 1 H.J. van der Zouw, UtrechtPH-LGW New Piper PA-34-220T 3449107 AirSeppe B.V., RijenPH-LIK Piper J3C-65 11990 W. Portier, Alphen NbPH-LIM Schroeder Fire Balloons G 1152 A.P.H. Kurvers, ZutendaalPH-LIN Cessna 172H 17256239 J.A. van der Linden, GoesPH-LIV Lindstrand LBL 150A 607 Sky Promotions B.V., TilburgPH-LKA Cameron A-275 10553 Haven Management B.V., HarfsenPH-LKM Schroeder Fire Balloons G 1133 Puttenboorbedrijf L. Kurstjens V.o.F., MontfortPH-LLL Pilatus PC-6/B2-H4 954 H.J. Heijst, AmsterdamPH-LLP Cameron N-120 4902 Wilco Air B.V., OotmarsumPH-LLU Piper PA-34-200 34-7450185 R.D. Aalbers, ArnhemPH-LLV APEX DR 400/500 44 S.A. Voermans, AmsterdamPH-LLY Cessna T182T T18208871 Condor Flight B.V., OosterhoutPH-LMA Fokker F27 Mark 050 20118 Amapola Flyg AB, StockholmPH-LMB Fokker F27 Mark 050 20119 Amapola Flyg AB, StockholmPH-LMJ Reims FA150L FA15000112 Beheermaatschappij P.J. van den Akker BV,

HeeschPH-LMT Fokker F27 Mark 050 20192 Denim Air B.V., HoofddorpPH-LNC Lancair 360 677 C. Heijning, Laren NhPH-LNE Fokker F28 Mark 0100 11322 Mass Jet Lease B.V., MijdrechtPH-LOB Europa AL Europa XS TG 394 J.J. van Heeswijk, KaatsheuvelPH-LOV Cameron A-210 11234 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-LOX Thund/Colt 105A 2341 Ad Ballon B.V., BredaPH-LPH Eurocopt-F EC 120 B 1256 H.P.L. Metals B.V., Sint AgathaPH-LPO Reims F172M F17201500 Test & Training Centre De Gouden

Standaard B.V., BosschenhoofdPH-LPT Cameron Can-120 10086 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-LRM Piper PA-18-135 18-3131 J. van Peppen, ʻs-GravenhagePH-LSK Noorduyn Harvard Mk.II 14-641 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-LSV Dassault Mystère-Falcon 50 315 Flying Service N.V., DeurnePH-LUK Schroeder Fire Balloons G 993 W.C.D. Remmelink, BellingwoldePH-LUS Luscombe 8A 1863 St. Vroege Vogels, LelystadPH-LUU Reims F172L F17200861 PH-LUU B.V., KlaaswaalPH-LUV Cameron Heart-120 4639 Sky Promotions B.V., TilburgPH-LUX New Piper PA-46-350P 4636011 Luxajet B.V., Noordwijk ZhPH-LVS Jabiru Jabiru SK 121 B. Meyer, PurmerendPH-LXJ Fokker F27 Mark 050 20270 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-LXK Fokker F27 Mark 050 20271 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-LXP Fokker F27 Mark 050 20276 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-LXR Fokker F27 Mark 050 20277 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-LXT Fokker F27 Mark 050 20279 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-LYN Lindstrand LBL 105A 1068 J. Bosma, HeerenveenPH-LYS Kavanagh B-105 B105-286 R.H.G. Kleinsmit, GoingarijpPH-LZN Cameron A-415 10664 Haven Management B.V., HarfsenPH-MAA Eurocopt-D EC135 T2+ 532 ANWB Medical Air Assistance, UtrechtPH-MAD Cameron Z-77 11166 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-MAJ Thund/Colt Flying Windmill 1625 J. Bosma, HeerenveenPH-MAN CzechACWor SportCruiser 09SC252 M.J.J. Aldenhuijsen, AlmerePH-MBK FUJI FA-200-160 FA-200-226 B. van der Sluijs, AmsterdamPH-MBL Piper PA-31-350 31-7405428 Target Flight Systems B.V., EnschedePH-MBS Beechcraft C23 M-1968 C.P.C. van Goethem, GasseltePH-MBV Reims F172N F17201849 Sky Service Netherlands B.V., TeugePH-MBW FUJI FA-200-160 FA-200-286 Avalanche B.V., BilthovenPH-MCG Boeing 767-31A 24428 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCH Boeing 767-31A 24429 Martinair Holland N.V., Schiphol-Centrum

162

PH-MCI Boeing 767-31A 25312 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCJ Boeing 767-33A 25535 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCL Boeing 767-31A 26469 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCM Boeing 767-31A 26470 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCP MDC MD-11F 48616 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCR MDC MD-11F 48617 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCS MDC MD-11F 48618 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCT MDC MD-11F 48629 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCU MDC MD-11F 48757 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCW Boeing MD-11F 48788 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MCY MDC MD-11F 48445 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MDB Cessna 172K 17258604 H.P. Vermaas, Loenen Aan De VechtPH-MDF Reims F172N F17201842 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MDL Reims F172N F17202024 Lion Air B.V., RotterdamPH-MDW Piper PA-32RT-300 32R-7885186 J.A. Budie, HuizenPH-MDY Mudry CAP 21 17 St. Aerobatic Aviation, VogelenzangPH-MEC Piper PA-38-112 38-79A0764 A.H. Beekmans, GemertPH-MED GLC 55C 136 Interstate Airlines B.V., Maastricht-AirportPH-MEE Cameron A-140 10630 Haven Management B.V., HarfsenPH-MEG AGAC AG-5B 10171 J.E. Eskes, DoetinchemPH-MEL Cameron N-145 10813 A.J. Troost B.V., EmmeloordPH-MEX Cessna 650 650-0217 Solid-aiR Holding B.V., EindhovenPH-MFT HOAC DV 20 20155 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., HilversumPH-MFX Cessna 650 650-0240 Solid-aiR Holding B.V., EindhovenPH-MGA SAN DR 1050 868 H.G. Teijgeler, UtrechtPH-MGJ Piper PA-28RT-201T 28R-7931139 M. Piras, GatticoPH-MGP Cameron Z-160 11181 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-MGZ Lindstrand LBL 105A 591 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-MHE Piper PA-32R-301 32R-8013089 J.M.S. Eenhoorn, ReeuwijkPH-MHM Cessna 560XL 560-5781 JetNetherlands B.V., SchipholPH-MID Robinson R44 II 11403 I.H. Smit, DoetinchemPH-MIJ KR-2S 6898 H.G. Mijling, VenrayPH-MIM Cameron A-180 10959 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-MIS SOCATA-GA TB 10 739 AIS Activa B.V., LelystadPH-MJB Piper PA-28R-201 28R-7837227 Partim Air B.V., GorinchemPH-MJN Fokker F28 Mark 0100 11291 Mass Holding N.V., MijdrechtPH-MJP Fokker F28 Mark 0100 11505 Mass Jet Lease B.V., MijdrechtPH-MJS Beechcraft A23A M-1077 H.E.C. Peeters, BorsbeekPH-MJV Lindstrand LBL 120A 435 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-MJW Europa AL Europa XS 182 W. Hietbrink, EibergenPH-MKH Fokker BV F28 Mark 0100 11242 Fokker Services B.V., HoogerheidePH-MKO Kubicek BB45N 415 M.P. Rouwendal, TilburgPH-MLK SOCATA-GA TB 20 2036 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLL SOCATA-GA TB 20 2038 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLM Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1444 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-MLN New Piper PA-44-180 4496166 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLO SOCATA-GA TB 10 2087 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLQ SOCATA-GA TB 10 2155 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLR SOCATA-GA TB 10 2184 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

LelystadPH-MLS SOCATA-GA TB 10 2188 Martinair Vestiging Vliegveld Lelystad B.V.,

Lelystad

163

PH-MMB Schroeder Fire Balloons G 1003 M. Minnesma, JourePH-MMC Schroeder Fire Balloons G 1236 M. Minnesma, JourePH-MMD Schroeder Fire Balloons G 1200 M. Minnesma, JourePH-MMG Schroeder Fire Balloons G 780 R.T. Hoenderdaal, MaartensdijkPH-MMH Schroeder Fire Balloons G 805 M. Minnesma, JourePH-MMM Cessna 177B 17702528 R. de Weger, HilversumPH-MMN Cameron Z-160 10864 A.G. ter Horst, EnschedePH-MMO Cameron Z-160 10863 A.G. ter Horst, EnschedePH-MNL Cameron Z-160 11252 Van Hooft Personenauto Schijndel B.V.,

SchijndelPH-MNM Cameron Z-150 10381 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-MOI Cameron C-80 4469 H.B.J. Habers, GeesPH-MOM Cirrus SR20 1090 Cirrus Europe B.V., EeldePH-MOP Beechcraft F33A CE-1169 H. van Oorschot, SimonshavenPH-MOT Scintex CP-1315 C3 915 F. Pot, KapellePH-MPB SkyBalloon 120-24 139 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-MPP Boeing 747-412SF 24061 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MPQ Boeing 747-412SF 24975 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MPR Boeing 747-412SF 24226 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MPS Boeing 747-412SF 24066 Martinair Holland N.V., Schiphol-CentrumPH-MRA Cessna 172M 17266964 A.F.M. Snijders, LuganoPH-MRB Gener Avia F.22 B 14 Wings over Holland B.V., LelystadPH-MRC Gener Avia F.22 C 8 A.C. Vliegschool Teuge B.V., TeugePH-MRD Cessna P210N P21000388 Laurentius B.V., BarendrechtPH-MRE Piper PA-31-350 31-7652083 Aviation Charters B.V., VlaardingenPH-MRG Gener Avia F.22 C 23 Teuge Aviation B.V., TeugePH-MRO Cessna 421C 421C0478 Gouden Arend B.V., MiddelburgPH-MRV SOCATA-GA TB 20 2132 M.R.J. Vorstenbosch, Hamont-AchelPH-MSE Mooney M20J 24-3359 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-MSF Schroeder Fire Balloons G 1316 Van Harten Ballonbeheer B.V., BarneveldPH-MSI Cessna 172P 17275726 P.G.J. van Tilburg, NistelrodePH-MSX Cessna 650 650-0134 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-MTD Cameron N-133 3837 A.H. ten Dam, LoenerslootPH-MUS HOAC DV 20 20149 E. Lam, HoutenPH-MVR Robinson R44 1057 Wibo Vastgoed B.V., UtrechtPH-MVV Cameron Z-210 10424 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-MXX Cameron Z-160 10791 Roza Ballonvaarten V.o.F., RaamsdonkPH-MYF Lancair 360 244 A.M.E. Vervaeke, Harelbeke - HulstePH-MYX Cessna 650 650-7117 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-NAM CzechACWor SportCruiser 07SC047 M.O.M. Vijverberg, OverijsePH-NAT SMAN Petrel O 55 J. Piepers, Capelle aan den IJsselPH-NBB Cameron O-120 11142 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-NBC Thund/Colt AX8-90 S2 3632 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-NCD APEX DR 400/140 B 2610 Onroerend Goed A. Dijkshoorn B.V., GeervlietPH-NCE ERCO 415-D 4765 R.J. Maatman, DoetinchemPH-NCW SOCATA-GA TB 20 2061 St. SKYLARKS, Noordwijk ZhPH-NDA Piper PA-12 372153 Schreiner Air Leasing B.V., WassenaarPH-NDD SOCATA-GA TB 20 2207 Thebe B.V., PapendrechtPH-NDK Dassault Mystère-Falcon 900 175 Solid-aiR B.V., EindhovenPH-NEH Auster J5B 2932 D. de Ruiter, WolphaartsdijkPH-NEL Ultramagic S-130 130/50 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-NEN Cessna 195 7496 D. de Ruiter, WolphaartsdijkPH-NET Taylor AOP Mk.V 1416 C.A.J. van Andel-Konings, RaamsdonksveerPH-NFK Cameron A-250 10690 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-NFR Schroeder Fire Balloons G 1163 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-NGK Taylor AOP Mk.III TAY-6111 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-NGN Cameron A-530 10170 Haven Management B.V., Harfsen

164

PH-NHN Lindstrand LBL 210A 763 Windpassenger Lda., ParedePH-NIC Cessna P210N P21000440 J. Vlasveld, ZwanenburgPH-NIE Brady Nieuport 28 C1 1 St. Vroege Vogels, LelystadPH-NIJ Cameron A-160 4819 H.A.M. Achterberg, HaaksbergenPH-NLB New Piper PA-34-220T 3449020 Servicios Aereos La Plana, Sociedad Limitada,

CastellonPH-NLV Cameron A-415 10918 Haven Management B.V., HarfsenPH-NLZ Swearingen SA226-TC TC-277 St. Nationaal Lucht- en

Ruimtevaartlaboratorium, AmsterdamPH-NMD Cameron Z-160 10511 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-NNN CzechACWor SportCruiser 08SC159 J. Verroen, HilversumPH-NOD Reims F150M F15001165 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-NPT Reims F172N F17201641 Aviation Management Maastricht B.V.,

Maastricht-AirportPH-NRA Piper PA-38-112 38-80A0092 J.W. Westerhof, EindhovenPH-NSC APEX DR 400/140 B 2611 Onroerend Goed A. Dijkshoorn B.V., GeervlietPH-NVK Cessna 340A 340A1018 Dotahur SL, ValenciaPH-NWG Gyroflug SC01 B-160 S 40 M.T.A.J. Nijdam, VredenPH-NYK Lindstrand LBL 150A 897 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-NYN Thund/Colt 77A 4674 J.E. Weidema, AmsterdamPH-NZD Sikorsky S-61N 61489 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZS Sikorsky S-76B 760325 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZT Sikorsky S-76B 760326 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZU Sikorsky S-76B 760329 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZV Sikorsky S-76B 760336 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZW Sikorsky S-76B 760381 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-NZZ Sikorsky S-76B 760316 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-OAG Cameron A-105 3624 G. Härle, EnschedePH-OAL Piper PA-31 31-7812037 Vredestein-Hill B.V., RotterdamPH-OBE Schroeder Fire Balloons G 1009 Excellent Ballooning B.V., LarenPH-OCA Schroeder Fire Balloons G 342 C.J.F. Pauw, Cadier En KeerPH-OEF Cameron C-80 4182 H.T. Kleinsmit, JourePH-OEI Piper J3C-65 17360 H.E. ter Reehorst - Korsman, MaarssenPH-OEK Cameron N-100 4339 Ruif Ballooning V.O.F., VaassenPH-OEM Lindstrand LBL 105A 365 F.T.W. Kastelijn, TilburgPH-OEV Ultramagic M-160 160/46 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-OFA Fokker F28 Mark 0100 11246 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFB Fokker F28 Mark 0100 11247 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFC Fokker F28 Mark 0100 11263 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFD Fokker F28 Mark 0100 11259 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFE Fokker F28 Mark 0100 11260 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFF Fokker F28 Mark 0100 11274 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFG Fokker F28 Mark 0100 11275 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFH Fokker F28 Mark 0100 11277 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFI Fokker F28 Mark 0100 11279 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFJ Fokker F28 Mark 0100 11248 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFK Fokker F28 Mark 0100 11249 KLM cityhopper UK Limited, UessexPH-OFL Fokker F28 Mark 0100 11444 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-OFM Fokker F28 Mark 0100 11475 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-OFN Fokker F28 Mark 0100 11477 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-OFO Fokker F28 Mark 0100 11462 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-OFP Fokker F28 Mark 0100 11472 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-OHE Cameron A-210 4425 G.J. Oudenampsen, Laren GldPH-OHI Cameron Inverted Balloon-78 4078 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-OHM SOCATA-GA TB 9 1834 R. Modhvadia, AchelPH-OIH Cameron Inverted Balloon-78 3485 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-OII Cessna 182P 18262722 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold Scheemda

165

PH-OIN Cameron N-100 4261 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-OJO Cameron C-80 3921 H. Rotman, HarfsenPH-OKE Hughes 269C 930241 N.R.G. van der Meer, AlmerePH-OLE Schroeder Fire Balloons G 1059 Excellent Ballooning B.V., LarenPH-OLL SOCATA-GA TB 20 1244 G.P.J. den Hollander, VleutenPH-OMA Piper PA-25-235 25-8056002 C.A.M.M. Neidt, RoosendaalPH-OME Thund/Colt 77A 1354 S. Fortuin, RhedenPH-OMI RndRobinsn KR-2S 7318 A. Weerts, VenrayPH-ONG Thund/Colt 105A 1858 H.T. Kleinsmit, JourePH-OOK Thunder AX7-77Z 463 E.H. Bosman, ʻs-HertogenboschPH-OOL Ultramagic M-65-C 65/166 Excellent Ballooning B.V., LarenPH-OOM Cirrus SR20 1977 A.W.M. van den Heuvel, WinssenPH-OOR Cameron N-105 2972 Vebufa International B.V., BarneveldPH-OOY BX-2 CHERRY NVAV-92 B.J. Kroes, OoijPH-OPA Stampe SV 4 B 1202 Twin Wing Aerobatics Holland B.V.,

WageningenPH-OPC Piper PA-28RT-201T 28R-8331031 DFA Holding B.V., EeldePH-ORJ Cessna 510 510-0025 AllPlanes B.V., SchipholPH-OSD Beechcraft 76 ME-341 Ö. Satir, LelystadPH-OSS Schroeder Fire Balloons G 793 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-OTH Piper PA-31-350 31-7552075 Fugro Aerial Mapping B.V., LeidschendamPH-OTJ Cessna T207A 20700590 Fugro Aerial Mapping B.V., LeidschendamPH-OTK Reims F172N F17201963 St. Nationaal Luchtvaartthemapark Aviodrome,

LelystadPH-OTO Schweizer 269C S1889 Rotavisie B.V., BarneveldPH-OUN Cameron A-140 10117 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-OUQ Vickers Spitfire Mk IX CBAF IX.1732 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-OWA Lindstrand LBL 180A 569 Ad Ballon B.V., BredaPH-OXY Ultravia Pelican PL 683 I.A. Nijstad, WeespPH-PAC Reims F182Q F18200118 Cretan Sky Diving Aero Club, CretePH-PAD Piper PA-28-181 28-8090316 St. Rotterdam Aviation, RotterdamPH-PAL DynʼAero S MCR 4S-2002 4 M. Bavdaz, OegstgeestPH-PAM Cameron N-133 4291 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-PAP Cameron N-133 11077 Van Leeuwen Autobedrijf B.V., WaddinxveenPH-PAU Stod.Hamil GLASAIR II RG 1065 F.M. Wachter, LoosdrechtPH-PAW Piper PA-25-260 25-2203 Eindhovense Aero Club/KLu ZW Combinatie,

NuenenPH-PAZ Cessna T182T T18208081 True North Rentals B.V., OudenboschPH-PBA Douglas DC-3C-S1C3G 19434 AllPlanes B.V., SchipholPH-PBB Stinson L-5B 3401 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-PBJ Schroeder Fire Balloons G 1021 M. Minnesma, JourePH-PBL Cessna 172M 17267417 Flying Focus Castricum B.V., BussumPH-PBN Cameron A-180 4234 Haven Management B.V., HarfsenPH-PBR WAR FW-190 369 P.B. Ruiter, HeetenPH-PBW Cessna T182T T18208537 Sky Adventure Waalwijk B.V., KaatsheuvelPH-PBY CVAC 28-5ACF 300 St. Exploitatie Catalina PH-PBY, LelystadPH-PCA Diamond DA 40 D D4.275 M.M.C.P. Wellens, LoosdrechtPH-PCF Cessna U206G U20605691 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-PCI Cameron N-120 3606 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-PCT Cessna U206F U20602337 M. Westenberg, AmstelveenPH-PCV FUJI FA-200-180AO FA-200-271 A. Ruska, AmsterdamPH-PDA Aquila AT01 AT01-180 J.A. Kilpatrick, Loenen Aan De VechtPH-PDL Piper PA-18-150 18-8276 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-PDN Cessna 182P 18262694 Duinair B.V., Wormerveer

166

PH-PEF SOCATA-GA TB 9 1832 C.J.M.A.L. de Peffer, GoirlePH-PEJ Cessna 172P 17275401 I.J. van Maldegem, KortgenePH-PEP Aviat S-2B 5251 Wings over Holland B.V., LelystadPH-PER Schroeder Fire Balloons G 144 Henkel Nederland B.V., NieuwegeinPH-PGH Zenith CH 601 HDS 569566 P.C.M. Goorden, RosmalenPH-PGM Ultramagic N-180 180/57 J.A.C. van Herk, HaarenPH-PGP Pitts S-2A 2186 Wings over Holland B.V., LelystadPH-PHE Piper PA-28RT-201T 28R-8331022 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-PHX Christen A-1 1130 C.M. Struik, WolphaartsdijkPH-PHY Schweizer 269C S1668 A.M. Prince, ZonnemairePH-PHZ Schweizer 269C S1384 A.M. Prince, ZonnemairePH-PIE Piper PA-28RT-201T 28R-8031165 Aviation Management Maastricht B.V.,

Maastricht-AirportPH-PIG SOCATA-GA TB 20 1053 Nooyen Roosters B.V., DeurnePH-PIM Cessna R172K R1722376 A.H. Creaser, JheckingtonPH-PIN Thund/Colt 120A 2326 H.T. Kleinsmit, JourePH-PIX Swearingen SA226-T T-267 Aerodata Remote-Sensing B.V., BredaPH-PJB Piper PA-28-235 28-7110004 J.B. Pie, HoevelakenPH-PJH Rav.Europe FS 83 A E-198B Haven Management B.V., HarfsenPH-PJL Cessna 172P 17275586 Polder Aviation B.V., LelystadPH-PJR Cirrus SR20 1933 J. Ruitenschild, ZeewoldePH-PJT SOCATA-GA TB 10 1462 Jung Holding B.V., HarlingenPH-PJW Cameron Z-140 10386 Sky Promotions B.V., TilburgPH-PKB Cameron A-140 4775 P. Barlo, GroenekanPH-PLC Ultravia Pelican PL 690 Friesland Aviation B.V., VisvlietPH-PLG Piper PA-28-181 28-8190138 Special Air Activities B.V., TeugePH-PLK SOCATA-GA GY-80-180 239 H.G. van Dorp, Den Ham OvPH-PMA SOCATA-GA TB 20 2160 Aviation Service Europe B.V., MoergestelPH-PME SOCATA-GA TB 10 188 Peeme Aviation B.V., DorstPH-PNA Partenavia P.68B 38 Wings over Holland B.V., LelystadPH-PND Lindstrand LBL 180A 1176 I. Visser, FrederiksoordPH-PNG Pilatus PC-12/47E 1121 H.J. Heijst, AmsterdamPH-POJ CzechACWor SportCruiser 06SC017 J.L. Bron, DrachtenPH-POM Thund/Colt 90A 1932 Met de Wind mee V.o.F., Ede GldPH-PON Ultramagic N-180 180/24 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-POP Europa AL Europa 157 R.M. Zeelenberg, AmsterdamPH-POS BX-2 CHERRY 117 G. Post, DoornspijkPH-PPG Cirrus SR20 2014 P.M.A.M. Tijburg, Wijk Bij DuurstedePH-PPJ Kubicek BB42Z 251 J.G. Echtermeijer, Hengelo OvPH-PPL Kubicek BB30N 184 J.G. Echtermeijer, Hengelo OvPH-PPP Piper PA-28RT-201T 28R-7931020 Kempenaars Beheer B.V., ʻs-HertogenboschPH-PPR Kubicek BB37N 453 J.G. Echtermeijer, Hengelo OvPH-PPS Cessna 208B 208B0773 Blue Skies Aviation B.V., EchtPH-PPV Kubicek BB45Z 659 J.G. Echtermeijer, Hengelo OvPH-PPW Piper PA-18-135 18-3812 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-PRM Piper PA-44-180 44-7995279 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-PRT Cameron N-133 3978 Sky Promotions B.V., TilburgPH-PRW Mooney M20K 25-0741 V.O.F. PRW Aviation, KlundertPH-PSC Piper PA-18-135 18-3827 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-PSI N.American P-51D 122-40965 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-PTB Cameron O-105 11069 T. Brouwer, BrummenPH-PTS Cirrus SR20 1418 P.H. Scholtens, VeendamPH-PUB Cameron A-275 11290 Oordt Adventures B.V., TeugePH-PUC Cameron N-133 4602 A.G. ter Horst, EnschedePH-PUK Thund/Colt 31A 1254 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-PUL Aero-Desig PULSAR XP 252 G. Spitzer, Lautertal - Coburg

167

PH-PVG Reims F172M F17201473 SAS Beheer B.V., TeugePH-PVH Cameron A-250 10155 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-PVO Cameron N-120 3883 Ad Ballon B.V., BredaPH-PWA Vanʼs RV-8 80836 M. de Ferranti, Bnewbury - BerksPH-PWP Vanʼs RV-7A 72167 A.J. de Brie, KatwoudePH-PXA Eurocopt-D EC135 P2+ 760 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-PXB Eurocopt-D EC135 P2+ 784 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-PXC Eurocopt-D EC135 P2+ 795 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-PXF Eurocopt-D EC135 P2+ 809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-PYL Lancair 360 609 J. Bruinier, LelystadPH-RAB Diamond DA 40 D D4.162 St. Rotterdam Aviation, RotterdamPH-RAC Diamond DA 40 D D4.163 St. Rotterdam Aviation, RotterdamPH-RAD Diamond DA 40 D D4.161 St. Rotterdam Aviation, RotterdamPH-RAF Thund/Colt 90A 2554 Ad Ballon B.V., BredaPH-RAI Cameron N-145 2338 St. Kool Balloon, De BiltPH-RAJ Cessna 421C 421C0457 Lowlands Air Inc., AmsterdamPH-RAP Lancair 360 266 P.F. Kenney, AmsterdamPH-RAY Denney Acf Kitfox Mk IV 1411 T.J. Volkeri, ZierikzeePH-RBC Eurocopt-F EC 120 B 1069 Van der Most Beheer B.V., SlagharenPH-RBG Ultramagic M-145 145/40 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-RBV Ultramagic M-160 160/48 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-RCF Reims F172N F17202034 Avia Noord, EeldePH-RCM SOCATA-GA TB 20 1451 E.J.R. van der Meer, VeldhovenPH-RCV SOCATA-GA TB 10 1318 A.J.G. Lemmen, SomerenPH-RDA Cameron V-77 2358 Wilco Air B.V., OotmarsumPH-RDD Cameron A-300 3710 J.H. Fokken, Oosterwolde FrPH-RDE Colt 77A 1076 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-RDF Cameron N-120 3567 R. Fokken - Dopper, Oosterwolde FrPH-RDJ Lindstrand LBL 210A 828 R. de Jong, RhedePH-REG Kubicek BB42Z 427 B.S. Zonneveld, DiepenveenPH-REK Brändli BX-2 CHERRY 157 E.L.M. Oomen, WernhoutPH-REM Cameron N-105 4758 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-REP CzechACWor SportCruiser 08SC172 P.J.T. Mombers, MeisePH-RER New Piper PA-28-181 2843255 H.J. Scheiwe, LohmarPH-RES Reims F172N F17201597 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-REY Cameron A-140 4992 Ballooning Adventure V.o.F., EnschedePH-RFA Cameron A-105 3382 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-RIC Mudry CAP10B 2 H. Martens, WaddinxveenPH-RID Cessna 680 680-0212 Cartier Europe B.V., AmsterdamPH-RIJ Schroeder Fire Balloons G 911 M. Minnesma, JourePH-RIN Reims F150M F15001365 Luchtvaartbedrijf De Kempen B.V., BudelPH-RIS Eurocopt-F EC 130 B4 4215 KNSF Flight Services B.V., AmstelveenPH-RJC Schroeder Fire Balloons G 869 A.P.H. Kurvers, ZutendaalPH-RJL Robinson R22 BETA 4237 Logjes Beheer B.V., ZaandamPH-RJU Cameron A-105 10958 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-RKC Cameron A-340HL 11254 Sky Promotions B.V., TilburgPH-RKF Lindstrand LBL 150A 1167 R.H.G. Kleinsmit, GoingarijpPH-RKG Cameron A-180 4997 R.H.G. Kleinsmit, GoingarijpPH-RKJ Kubicek BB60Z 426 R.H.G. Kleinsmit, GoingarijpPH-RLA SAAB 91D 91367 St. Levende Oude Luchtvaart, BergenPH-RLD SAAB 91D 91370 F.T.W.M. van Ierssel, BredaPH-RLY Cessna 402B 402B1231 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-RMC Schroeder Fire Balloons G 507 W.C.D. Remmelink, BellingwoldePH-RMD New Piper PA-32R-301T 3257281 R. Dijkstra Air B.V., AmstelveenPH-RNC SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3177 Luchtvaartbedrijf Ben-Air B.V., HilversumPH-RNG Beechcraft 1900D UE-70 Orange Aircraft Leasing B.V., SassenheimPH-RNW Cameron V-90 2909 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-ROB Piper PA-18-150 18-7910 R.T. Heinen, Anna Paulowna

168

PH-ROC Cameron Frog-90 4101 H.T. Kleinsmit, JourePH-ROD Piper PA-46-350P 4636443 J. Vlasveld, ZwanenburgPH-ROF Kubicek BB37N 289 Action Ballooning Joure V.o.F., JourePH-ROK Cameron A-120 4113 Intersoft N.V., DuffelPH-RON Schroeder Fire Balloons G 1171 Beheerland B.V., WestervoortPH-ROS Lancair Super ES ES-054 FB G. Post, DoornspijkPH-ROY Cameron A-180 3980 City Ballooning V.o.F., AmersfoortPH-RPB Reims F172H F172-0568 A. Osterholt, AmsterdamPH-RPH Cessna 182R 18267808 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPI Cessna 182R 18267809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPJ Cessna 182R 18267833 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPR MBB BO 105 C S356 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPS MBB BO 105 C S355 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPV MBB BO 105 CB S-249 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPW MBB BO 105 CB S-250 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPX MBB BO 105 CBS-4 S-425 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPY MBB BO 105 CBS-4 S-544 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RPZ MBB BO 105 CBS-4 S-777 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-OostPH-RRR Piper PA-28-181 28-8290156 Vliegclub Twente, EnschedePH-RSA Cessna 560XL 560-5110 Uniwest Group B.V., TeugePH-RSM Schroeder Fire Balloons G 1218 AeroVentura Ballooning B.V., MaastrichtPH-RTD Lindstrand LBL 150A 840 I. Visser, FrederiksoordPH-RTF Cameron Z-140 10363 R.U. de Groot, WestbroekPH-RTK Lindstrand LBL 90B 750 B.M.M. Sebregts, GilzePH-RTR Robinson R22 BETA 3177 Wikselaar Satelite Trading B.V., HarskampPH-RTT Cameron Z-140 10275 Sky Promotions B.V., TilburgPH-RTV Schroeder Fire Balloons G 591 TROS, HilversumPH-RUB Beechcraft A36 E-2719 Exploitatiemaatschappij Waterland B.V.,

Egmond Aan ZeePH-RUD Reims F150M F15001163 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-RUN SkyBalloon 160-24 119 J.A. Oranje, PoppelPH-RUT Lindstrand LBL 150A 344 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-RVA van As B8-MRR RVA 001 R. van As, ArnemuidenPH-RVB van As Commander Elite (side by side)RVA 002 R. van As, ArnemuidenPH-RVC van As Parsons II RVA 003 R. van As, ArnemuidenPH-RVF Farrington Twinstarr TS98-018 R. van As, ArnemuidenPH-RVG Piper PA-28-181 28-8390024 A.R. Tjon Tjauw Liem, DinteloordPH-RVH CP-328 NVAV-75 R.C. van Haarlem, LelystadPH-RVK Schroeder Fire Balloons G 1362 Beheerland B.V., WestervoortPH-RVN Vanʼs RV-9A 91073 L.M. Verhoeven, VeghelPH-RVP Vanʼs RV-7A 70501 Aviation Facilities Lelystad B.V., PijnackerPH-RVS Partenavia P.68B 98 Holding Y.E. Slagboom B.V., TeugePH-RWB Cameron N-90 920 I. Visser, FrederiksoordPH-RWJ SOCATA-GA TB 9 1839 R.W.J. Gielissen, VeldhovenPH-RWL SOCATA-GA TB 9 1268 Ruwila B.V., BergenPH-RWW Cameron O-105 1447 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-RYF Hughes 269C 1050444 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-RYM Cameron A-140 3705 J.H. Fokken, Oosterwolde FrPH-SAA Piper PA-44-180 44-95010 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SAB Cessna 172R 17280959 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SAC Piper PA-28R-201 28R-7837299 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SAE Piper PA-44-180 44-7995179 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SAF Piper PA-44-180 44-7995327 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SAL Cameron A-275 10724 W.J. van Beers, ZwartsluisPH-SBB Ultramagic N-180 180/67 Ad Ballon B.V., BredaPH-SBL Schroeder Fire Balloons G 982 D.J. Wendt, LeusdenPH-SBM Reims F172N F17201637 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-SBR Europa AL Europa XS TG A168 Tribussy B.V., RoosendaalPH-SCA Cameron Z-140 11260 St. Boschʼ Ballongezelschap, Vught

169

PH-SCC Ultramagic N-180 180/70 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-SCT Piper PA-28-161 28-8116119 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-SCX Cessna 152 15282148 Handelsonderneming Evama Apeldoorn B.V.,

Hoog SoerenPH-SDN Piper PA-28R-200 28R-7535192 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SEK Lindstrand LBL 150A 163 Silverstar Management Care B.V., VaassenPH-SEL Cessna 172P 17274194 Flying View, RotterdamPH-SER Piper PA-18-150 18-1772 C.A.M.M. Neidt, RoosendaalPH-SEW Robinson R22 BETA 4131 Wikselaar Satelite Trading B.V., HarskampPH-SFK Cirrus SR22 2287 Judeska Holding B.V., HuissenPH-SFT Piper PA-28-161 28-8416119 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-SGB Slingsby T67C 2077 KLM Luchtvaartschool B.V., EeldePH-SGE Slingsby T67C 2083 K. Stoter, GroningenPH-SGF Slingsby T67C 2087 E.J.L. Griez, SpaPH-SGG Slingsby T67C 2099 J. Niestadt, Castelnau DʼAnglesPH-SGH Slingsby T67C 2100 I.M. King, DelfzijlPH-SHK Agusta AB139 31030 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SHL Agusta AB139 31041 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SHN Eurocopt-F EC 155 B1 6735 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SHO Eurocopt-F EC 155 B1 6739 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SHP Agusta AW139 31099 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SHQ Agusta AW139 31134 CHC Helicopters Netherlands B.V., Den HelderPH-SIB Cameron N-105 2939 Parkstad Ballooning, VeendamPH-SIM Thunder AX7-77Z 884 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-SIR Reims F172M F17201263 S. Riedstra, HuizenPH-SIS Cameron N-90 2551 A.M. van der Meer, AlmerePH-SJK Cameron Z-56 11316 Aerostat Ballonvaarten, MoordrechtPH-SKB Reims F172N F17201549 Luchtvaartbedrijf Ben-Air B.V., HilversumPH-SKC Reims F172N F17201673 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., HilversumPH-SKE Cessna 172P 17274730 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., HilversumPH-SKF Cessna 150M 15078927 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-SKG Cessna 152 15285168 Aero Center Teuge B.V., HaaftenPH-SKJ Cessna 172M 17266607 A.A.J. Zantman, RotterdamPH-SKN Cessna 172M 17265655 Oscar Luchtvaartbedrijf B.V., HilversumPH-SKY DynʼAero S MCR 4S 1 W. Kooij, HuizenPH-SLA Cessna 180J 18052637 J. Midavaine, TeugePH-SLK Cessna 182T 18282070 Take Off Promotions B.V., MaarheezePH-SLO Fokker S.11.1 6281 R. Sloots, VarsseveldPH-SLR Cessna 172N 17271965 Alwinair B.V., NoordwijkPH-SLT Lindstrand LBL 180A 1162 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-SMA Reims F172H F172-0506 SAS Beheer B.V., TeugePH-SMF Schroeder Fire Balloons G 452 St. Ballonteam Limburg, SwalmenPH-SMR Cameron A-300 10507 Sjaak Struijk B.V., RotterdamPH-SND Cameron Z-160 10578 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-SNE Piper PA-28-180 28-7505181 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SOD Thund/Colt AX7-77Z 1112 F.E. Demenint, Rijswijk ZhPH-SOL Cessna 525 525-0417 Solid-aiR Holding B.V., EindhovenPH-SOP Sopwith Type 9901 (Replica) 3 St. Vroege Vogels, LelystadPH-SOX Dornier 328-100 3060 Victor Rijssen B.V., RijssenPH-SPC Grob G 115 8044 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SPD Grob G 115 8078 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SPF Piper PA-28RT-201T 28R-8531006 Exploitatie Arrow Seppe B.V., DelftPH-SPH Grob G 115 8024 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SPI Cessna 182S 18280065 A. Buijtendijk, Den HelderPH-SPK Cameron Z-120 10307 J.L.M. van Hoesel, ʻs-Hertogenbosch

170

PH-SPL Ultramagic S-160 160/44 S.T.A. van den Dungen, SchijndelPH-SPN Fokker NVF Spin III 5365 St. Nationaal Luchtvaartthemapark Aviodrome,

LelystadPH-SPV Grob G 115 8041 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SPZ APEX DR 400/140 B 2597 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-SRN Piper PA-28-151 28-7615053 J.M. Stevens, EindhovenPH-SRU Piper PA-28-161 28-7816485 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SSZ A.P.Robin DR 400/180 1112 St. Sleepvliegen Zeeland, MoerkapellePH-STL Cessna U206G U20604266 Parachutisten Centrum Midden Nederland,

HilversumPH-STN Cessna 172R 17280929 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STP Cessna 172R 17280928 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STQ Reims F152 F15201468 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STS Cessna 172R 17280332 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STT Cessna 172S 172S8898 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STU Cessna 172R 17281009 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STV Mudry CAP10B 89 St. Aerobatics Unlimited, OegstgeestPH-STW Cessna 172R 17280158 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STX Cessna 172S 172S9292 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STY Piper PA-28RT-201T 28-31036 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-STZ Cessna 172R 17280246 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-SUE Robinson R44 1748 Helicon B.V., Bergen Op ZoomPH-SUU Schroeder Fire Balloons G 924 Firma v.d. Broek Ballon, HandelPH-SVE A.P.Robin DR 400/120 1499 R.T.L. Arkell, ArchignyPH-SVG Piper PA-28-161 28-8616055 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVH Piper PA-28-161 2841300 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVI Piper PA-28-161 28-8416075 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVL AvionRobin DR 400/120 2379 Transal Aero Services B.V., ArnemuidenPH-SVM AvionRobin DR 400/120 2388 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVN Robin R 2160 343 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVP New Piper PA-28-181 2843102 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVQ CAB DR 400/160 2555 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVR Diamond DA 40 D D4.180 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVT APEX DR 400/140 B 2622 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVU APEX DR 400/140 B 2623 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-SVW Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2037 G.J.L. Reynaerts, HannutPH-SVX Piper PA-31T2 31T-1166004 Holding Y.E. Slagboom B.V., TeugePH-SVY Piper PA-31T 31T-8020041 Holding Y.E. Slagboom B.V., TeugePH-SWI Cameron N-120 3039 G.A. Zoet, Nederhorst Den BergPH-SWN Cessna 414A 414A0420 H.S. Swen, Santpoort-ZuidPH-SWP Cessna 208B 208B1124 St. Nationaal Parachutisten Centrum Teuge,

TeugePH-SYD Piper PA-28RT-201 28R-8018094 St. Rotterdam Aviation, RotterdamPH-SYS Cameron A-105 2432 Ballooning Company V.O.F., LoenerslootPH-TAJ P 220 S 166 A.J. Jacobs, Niel Bij AsPH-TAK Diamond DA 42 42190 Nederlands Centrum voor Interim-

Management B.V., LeidschendamPH-TAM Ultramagic N-210 210/30 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-TAP Ultramagic N-180 180/60 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-TAT Slepcev Storch Mk.4 49 A.J. Jacobs, Niel Bij AsPH-TBE Cameron Z-210 10830 Sky Promotions B.V., TilburgPH-TBI Cameron Z-105 10582 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-TBR Noorduyn Harvard Mk.II 14A-808 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-TCM Tecnam P2002-JF 43 F.C.P. Werneke, WeespPH-TCN Piaggio P.180 1089 Plano Di Volo B.V., UtrechtPH-TDE Diamond DA 40 D D4.106 Wings over Holland B.V., LelystadPH-TDG Diamond DA 40 D D4.219 Wings over Holland B.V., Lelystad

171

PH-TDI Diamond DA 40 D D4.146 St. DA 40 Flyers, PurmerendPH-TDM Mooney M20M 27-0057 F.H. Schouten, BrissagoPH-TDR Tecnam P 92-J 12 T.M. de Ruiter, ElimPH-TEB SOCATA-GA TB 10 393 AIS Activa B.V., LelystadPH-TEC Tecnam P 92-JS 17 Senga Flight B.V., LelystadPH-TEE Colt AX7-77 (ʻGolf Ballʼ) 384 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-TEJ P 180 S NVAV-80 A.J. Jacobs, Niel Bij AsPH-TES Tecnam P 92-JS 31 Koos Schoenmaker Engineering B.V.,

VenhuizenPH-TEV Cessna 500 500-0086 Uniwest Group B.V., TeugePH-TEX Reims F172M F17201010 Tessel Air B.V., De CocksdorpPH-TEY Gyroflug SC01 B-160 S 25 A.J. Jacobs, Niel Bij AsPH-TFA Boeing 737-8K5 35100 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-TFB Boeing 737-8K5 35149 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-TFC Boeing 737-8K5 35146 TUI Airlines Nederland B.V., RijswijkPH-TFS SOCATA-GA TB 200 1445 Target Flight Systems B.V., EnschedePH-TGA Reims F150M F15001394 Stella Aviation Charter B.V., TeugePH-TGB Reims F152 F15201742 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, EeldePH-TGC Cessna 182R 18268401 Parachutisten Centrum Midden Nederland,

HilversumPH-TGD Cessna 152 15285960 Aero Noord B.V., HoogeveenPH-TGF Piper PA-28-181 28-8590011 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, EeldePH-TGH Cessna 172P 17275457 Noord Nederlandse Aero Club Eelde, EeldePH-TGM Reims F172N F17201887 SAS Beheer B.V., TeugePH-TGV Reims F172N F17201640 Star Beheer V.o.F., BrummenPH-THB Robinson R22 BETA 2333 VIG/CB Group B.V., AlmeloPH-THE CriCri MC 15 NVAV-131 A.J. Jacobs, Niel Bij AsPH-THO CzechACWor CH 601 XL 2923188 T.W. Relling, UtrechtPH-THS Cessna 172N 17272193 K. Mulder, YdePH-TIB Thund/Colt 105A 2223 H.J. Verhoeff, DreumelPH-TIG Lindstrand LBL 310A 769 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-TIJ Cameron N-105 3206 Aero East Ballooning B.V., EibergenPH-TIL Piper PA-32-260 32-833 M. van Til, GroetPH-TIM A.P.Robin DR 400/180 2311 Tihold B.V., LeidschendamPH-TIN Diamond DA 40 D D4.205 F.G. Tinbergen, BoxtelPH-TIR Ultramagic M-65-C 65/97 J.H. Fokken, Oosterwolde FrPH-TJA SOCATA TBM700 N 428 Rembrand van Rijn V.o.F., EindhovenPH-TMA Thund/Colt AX8-105 S2 1987 G.J.W.M. Masselink, VlaardingenPH-TMH Piper PA-38-112 38-79A0261 A. Breslin, Co. LaoisPH-TML Zenith CH 601 HD 2609446 J.J.M. Vlaar, HelmondPH-TMS Schroeder Fire Balloons G 1264 J.A.H.T. van Bommel, SomerenPH-TNC Thund/Colt 120A 1523 Ad Ballon B.V., BredaPH-TNS Kubicek BB20XR 709 B. Stuiver, OdoornPH-TOF Piper PA-25-260 25-7405573 T.K. van der Meulen, Oostwold ScheemdaPH-TOH Cameron A-210 10960 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-TOK Piper PA-18-135 18-3604 Aero Service B.V., LelystadPH-TOL Cessna 172M 17263133 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-TOO Cessna U206G U20606258 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-TOP Piper PA-18-150 18-8257 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-TOR Piper PA-25-260 25-4960 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-TRG Cessna 172S 172S9801 H.M. van Soest, NeerpeltPH-TSL Schroeder Fire Balloons G 1064 AeroVentura Ballooning B.V., MaastrichtPH-TSN Diamond DA 42 42017 Twin Star Netherlands Ltd., RotterdamPH-TTY Ultravia Pelican PL 687 L.F.M. Berretty, Waalre

172

PH-TUA Ultramagic T-210 210/59 F.A. Kohnen, AachenPH-TVB Piper PA-31 31-408 Zeeland Air B.V., ArnemuidenPH-TVW Piper J3L-65 3307 A.J. van Werkhoven, OisterwijkPH-TWK Cessna 172S 172S8533 Vliegclub Twente, EnschedePH-TWM Cessna 172P 17275859 Vliegclub Twente, EnschedePH-TWP Piper PA-28RT-201 28R-7918215 Satellite Aviation B.V., WassenaarPH-TWR KB-2 1006 A.G.W. Davis, ʻs-GravenhagePH-TWT SOCATA-GA TB 20 459 H.J.F. Geenen, HelmondPH-TWY Reims F172M F17201513 Senga Flight B.V., LelystadPH-TWZ Christen A-1 1110 Twentsche Zweefvlieg Club, GoorPH-TXA Cessna 510 510-0111 AirField Holding B.V., HilversumPH-TXI Cessna 510 510-0050 AllPlanes B.V., SchipholPH-TXL Cessna 172P 17275067 Noordkop Aviation V.o.F., Anna PaulownaPH-TYD Piper PA-28-140 28-7325421 F.J. Hoens, EindhovenPH-TYG DHavilland DH-82A 82535 St. Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht,

RijenPH-TYN Cameron N-210 10027 H.T. Kleinsmit, JourePH-TYR Cameron N-77 2267 J.H. Fokken, Oosterwolde FrPH-TZC Piper PA-18-135 18-3839 J.H.G. Kuipers, HarbrinkhoekPH-UCI Piper J3C-65 13351 A. Daams, LoosdrechtPH-UCS Piper J3C-65 13228 J.H.A.M. Beerens, Den Hout NbPH-UEY Agusta AB204B 3035 R.T. Heinen, Anna PaulownaPH-UGB Cameron Z-150 10815 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-UGO SkyStar PULSAR III P98010548 P.H. van der Voort, WoubruggePH-UGS Piper PA-28-161 28-7916340 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-UHC Cameron N-105 1980 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-UII Cameron Onion-105 10265 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-UKK SOCATA TBM700 N 372 E.S. Management B.V., RoggelPH-ULH Revolution MINI-500 146 E. Meijns, WormerPH-ULN Tecnam P 92-J 6 W. Nedermeijer, ErmeloPH-ULP Eurocopt-D EC135 T2 376 ANWB Medical Air Assistance, UtrechtPH-UNA Kubicek BB45N 499 Silverstar Management Care B.V., VaassenPH-UNN Eurocopt-F EC 120 B 1310 Coolen-Huijbregts V.O.F., HeythuysenPH-UNX Cameron Unox-110 4323 Dutch Ballooning B.V., AmersfoortPH-URK Piper PA-31 31-478 Business Express B.V., UrkPH-URS CzechACWor SportCruiser 08SC121 J. Verroen, HilversumPH-USA Cessna 172P 17274718 J.G.J. Philipsen, HelenaveenPH-USB Cessna 172S 172S10720 Unisign B.V., PanningenPH-USC Cessna 172N 17273517 Aero-Club Maritime, Den HelderPH-USG Cameron N-145 10003 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-USH HOAC DV 20 20024 ZME V.o.F., UtrechtPH-USI HOAC DV 20 20072 Holding Wings Lelystad B.V., LelystadPH-USJ HOAC DV 20 20139 Wings over Europe B.V., LelystadPH-USK Diamond DA 40 40057 Wings over Holland B.V., LelystadPH-USL Diamond DA 40 40078 J. Valk Beheer B.V., WervershoofPH-UUB Robinson R44 739 Anti Gravity B.V., TubbergenPH-UUU SOCATA-GA TB 9 919 R.K.K.M. Hoenderop, TielPH-UVE Cameron Z-150 10956 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-UVO Cameron Spaceship-110 4041 J.H. Fokken, Oosterwolde FrPH-UWL Cessna 421C 421C1234 Zurenborgh Beheer B.V., HeilooPH-VBA AeroAdvent Aventura II 12 J.P.W. Boekhoorn, WassenaarPH-VBB Kubicek BB30Z 407 W.J. van Beers, ZwartsluisPH-VBG Dassault Falcon 2000EX 5 JetNetherlands B.V., SchipholPH-VBH Lindstrand LBL 240A 525 Ad Ballon B.V., BredaPH-VBN Lindstrand LBL 310A 807 Sky Promotions B.V., TilburgPH-VBO Cameron O-105 4310 R.T. Hoenderdaal, MaartensdijkPH-VBQ Lindstrand LBL 317S 505 Sky Promotions B.V., Tilburg

173

PH-VBV Cameron V-90 3028 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-VBW Cameron 140A 4396 Marberts Ballonteam Barneveld B.V., ApeldoornPH-VBX Ultramagic T-210 210/46 Sky Promotions B.V., TilburgPH-VCF SOCATA-GA TB 10 784 AIS Activa B.V., LelystadPH-VCS Schroeder Fire Balloons G 1083 A.P.H. Kurvers, ZutendaalPH-VCY Piper PA-18 18-3785 J.M. Voeten, RoosendaalPH-VDB Schroeder Fire Balloons G 72 M.J.M. van den Broek, HandelPH-VDC Cessna T210M 21062368 C.A.J. van Andel-Konings, RaamsdonksveerPH-VDL Cessna 182T 18282134 Aviation Charters B.V., VlaardingenPH-VDS Mooney M20K 25-1001 Almedzo Beheer B.V., LeendePH-VES Reims F172P F17202063 G.J.M. Hofstee, HoogeveenPH-VFA Piper PA-28-161 2841360 Vliegclub Flevo, LelystadPH-VFB Piper PA-28-161 2841361 Vliegclub Flevo, LelystadPH-VFC Piper PA-28-161 2841314 Vliegclub Flevo, LelystadPH-VGA Cessna T303 T30300157 M.H.A. Brinkman Beheer B.V., EmmenPH-VGC Cessna 172N 17271277 G.H. van der Bie, BussumPH-VGH DynʼAero S MCR 4S-2002 24 J.P. Dias da Silva, PortoPH-VGN Cameron Z-140 10371 Rien Jurg Promotions B.V., HengeloPH-VGO Cameron A-140 4525 Wilco Air B.V., OotmarsumPH-VHA Tecnam P2002-JF 30 Victor Hotel Alpha B.V., HilversumPH-VHC Tecnam P2002-JF 31 Victor Hotel Charlie B.V., HilversumPH-VHD Tecnam P2002-JF 64 Cantonair Holland B.V., HilversumPH-VHG Cameron Z-105 4752 Beheermaatschappij Van Helvoort B.V., GemertPH-VIA Cameron Z-160 11264 G. Härle, EnschedePH-VII Vanʼs RV-7 71681 A.T. van ʻt Veld, VeenendaalPH-VIN BX-2 CHERRY 039/NVAV 121 J.H. Zier, ʻs-GravenhagePH-VIP Cameron C-100 10629 Haven Management B.V., HarfsenPH-VKA Piper PA-44-180 44-8095027 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-VKB Reims F150J F150-0451 A.F.L. van Kaam - Borm, VeldhovenPH-VKL Ultravia Pelican PL 685 L.M. Verhoeven, VeghelPH-VLH Revolution MINI-500 145 G. Wolfshohl, NeubörgerPH-VLK Piper PA-28-181 28-7890268 Cirrus Europe B.V., EeldePH-VLT Cameron Z-315 10266 De Hot-Leemans B.V., BredaPH-VMA Piper PA-32R-301T 32R-8129098 R.K. Jacobson, WassenaarPH-VMS DHavilland DH-82A 3318 M.R. van der Straaten, Hendrik Ido AmbachtPH-VMV SOCATA-GA TB 20 1923 ACTIBAC, MaizieresPH-VNK Cameron Z-120 10585 B. Stuiver, OdoornPH-VNL Ultramagic N-210 210/60 Ad Ballon Ballonvaarten B.V., BredaPH-VOC Cameron N-105 4800 A.G. ter Horst, EnschedePH-VOP Cessna 172R 17280808 T. Vermeulen, AmsterdamPH-VOS Reims F150L F15001092 C. Stevens, WerkendamPH-VPA Piper PA-34-200 34-7250182 Listo Aviation, DiemenPH-VPI Evans VP-1 NVAV0027 R. van As, ArnemuidenPH-VRD Cameron N-105 2005 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-VRM Cameron N-145 11277 T.A.J. Wahle, JourePH-VRW Reims F150K F15000071 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-VSF Reims F172L F17200877 Panther Aviation B.V., StellendamPH-VSN Reims F152 F15201714 Aero Noord B.V., HoogeveenPH-VSP Reims F172N F17201951 Expair Holding B.V., RoosendaalPH-VSQ APEX DR 400/140 B 2581 St. Vliegmaterieel Hoeven, RoosendaalPH-VSR Reims F172P F17202041 Uniwest Group B.V., TeugePH-VSS Reims F172P F17202199 E. Amrani, Bergen Op ZoomPH-VSX New Piper PA-28-181 2890231 St. Vliegmaterieel Hoeven, RoosendaalPH-VSY New Piper PA-28-161 2842018 St. Vliegmaterieel Rotterdam, RotterdamPH-VTF Cameron N-105 4314 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-VTW Piper PA-32R-301T 32R-8129089 J.F. Martinez Cabanero, Betera

174

PH-VUT Thund/Colt AX10-180 S1 3646 Sjaak Struijk Sport en Spel Promotie V.o.F., Rotterdam

PH-VVB Commander 114B 14622 F.P. van Boven, KapellenPH-VVD Reims F150M F15001372 M.E.M. van Hoorn, SchildePH-VVK Ultramagic N-250 250/53 Ballonvaartcentrum Van Manen B.V., BarneveldPH-VVV CzechACWor SportCruiser 08SC179 E.A. Kreunen, ZoetermeerPH-VYF Cameron C-100 4357 Haven Management B.V., HarfsenPH-VZS Thund/Colt 105A 1888 H.T. Kleinsmit, JourePH-VZV Reims F172N F17201797 Csavargo Andor B.V., OdoornerveenPH-WAA Reims F172L F17200818 T.K. van der Meulen, Oostwold ScheemdaPH-WAI Reims F172M F17200961 S.M.J. ten Bruggenkate, LeiderdorpPH-WAU Ultramagic N-250 250/26 J.A. Oranje, PoppelPH-WBF Cameron N-120 3820 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-WBN Cameron N-120 4604 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBO Kubicek BB40Z 702 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBP Kubicek BB60Z 701 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBR Cessna 175C 17557033 C.E.G. Goezinne, HoofddorpPH-WBU Cameron Z-425LW 11178 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBX Ultramagic N-425 425/01 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBY Kubicek BB37N 464 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WBZ Kubicek BB51Z 471 Rob Wiegers Ballonvaart B.V., SoestPH-WCJ Lindstrand LBL 180A 150 G. Wijnja, JourePH-WCK Ultravia Pelican PL 677 C.L. Ouwersloot, OegstgeestPH-WCU Piper PA-28R-201T 28R-7703094 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-WDR Piper PA-18-135 18-3852 Superwings B.V., BussumPH-WDY Pitts S-1S Well4Q2 F.M. van Houten, Sint MaartenPH-WEB Cameron Z-140 10574 J.L.M. van Hoesel, ʻs-HertogenboschPH-WEE Cessna 152 15280083 Aero Center Teuge B.V., HaaftenPH-WEN Hughes 269C 470591 Vliegbedrijf Tom van der Meulen B.V.,

Oostwold ScheemdaPH-WEO Cameron O-77 3093 St. Boschʼ Ballongezelschap, VughtPH-WFG Cameron N-90 2389 A.G. ter Horst, EnschedePH-WGL Cirrus SR20 1212 AirSeppe B.V., RijenPH-WGN Cameron N-105 4492 Westfalen Gassen Nederland B.V., DeventerPH-WIJ Cameron Z-133 4817 St. Fasna Ballooning, VaassenPH-WIN Cameron N-77 2885 Excellent Ballooning B.V., LarenPH-WJB Ultramagic M-105 105/29 St. Kool Balloon, De BiltPH-WJH Cameron Z-160 10546 A.G. ter Horst, EnschedePH-WJK Robinson R44 1157 A. Jansen Beheer B.V., KootwijkerbroekPH-WJW Robinson R44 93 Helicon B.V., Bergen Op ZoomPH-WKA SOCATA-GA TB 10 1027 F.W.N. Verhoef, LoosdrechtPH-WKB Piper PA-28-181 2843664 B.V. Chemische Fabriek Rijswijk Holding,

WassenaarPH-WLC Cameron A-120 3722 Ad Ballon B.V., BredaPH-WLD Cameron A-105 4776 R.U. de Groot, WestbroekPH-WLE Cameron O-105 10166 H.A.M. Achterberg, HaaksbergenPH-WLF Cameron O-105 10229 Van Leeuwen Autobedrijf B.V., WaddinxveenPH-WLW Robinson R44 II 11638 Helicon B.V., Bergen Op ZoomPH-WMA Reims F172P F17202064 Ventura Film Distributors B.V., GeldropPH-WMV Schroeder Fire Balloons G 1105 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-WOU Piper PA-28-181 28-8190243 J. van der Woude, Ouddorp ZhPH-WRS Cameron N-90 4394 Future Fun Ballooning B.V., SinderenPH-WRW Eurocopt-F EC 120 B 1277 Heli Holland Holding B.V., Emmer CompascuumPH-WSF Piper PA-28-140 28-7325019 KN Singles and Twins Aviation

Consultants B.V., LelystadPH-WUR 3-i Sky Arrow 650 TCNS CNS024 Alterra B.V., Wageningen

175

PH-WVL Rans S-10 1192150 W.A.J. van Lieshout, AmsterdamPH-WVM Thund/Colt 105A 1516 Ad Ballon B.V., BredaPH-WVO Cessna 172P 17274784 KLM Aeroclub, LelystadPH-WWF Lindstrand LBL 77A 595 I. Visser, FrederiksoordPH-WWL Schroeder Fire Balloons G 1229 Willems Project- en Woningstofferingen B.V.,

GronsveldPH-WWS Schroeder Fire Balloons G 1160 Willems Project- en Woningstofferingen B.V.,

GronsveldPH-WXA Fokker F28 Mark 0070 11570 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-WXC Fokker F28 Mark 0070 11574 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-WXD Fokker F28 Mark 0070 11563 KLM cityhopper B.V., Luchthaven SchipholPH-WYN Cessna 177B 17702310 H. Broersma, KootstertillePH-XDR Schroeder Fire Balloons G 1357 H.A.G. van Bommel, SomerenPH-XII Pilatus PC-12/45 550 De Hondert Margen B.V., De LierPH-XJB Diamond DA 40 D D4.113 St. Fly40 Zeeland, ArnemuidenPH-XMR CzechACWor SportCruiser 08SC195 R. Michl, PlattlingPH-XPI Piper PA-31-350 31-7752187 Bravo Zulu (Malta) Limited, FlorianaPH-XRA Boeing 737-7K2 30784 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRB Boeing 737-7K2 28256 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRC Boeing 737-7K2 29347 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRD Boeing 737-7K2 30659 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRE Boeing 737-7K2 30668 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRV Boeing 737-7K2 34170 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRW Boeing 737-7K2 33465 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRX Boeing 737-7K2 33464 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRY Boeing 737-7K2 33463 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XRZ Boeing 737-7K2 33462 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-XXL Cameron O-105 2187 T. Brouwer, BrummenPH-XXS Europa AL Europa XS TG A190 A.H. van den Berg, SonPH-YAN Lindstrand LBL 150A 1214 J. Bosma, HeerenveenPH-YBC Lindstrand LBL 150A 1087 P. Kooistra, Sint NicolaasgaPH-YCM Brändli BX-2 CHERRY 164 L.M.C. Schoenmakers, OisterwijkPH-YMC Cirrus SR20 1539 YouFly B.V., ʻs-GravenhagePH-YNC Cameron Z-150 11175 Ballooning Company V.O.F., LoenerslootPH-YOO DynʼAero S MCR 4S 83 Menerga Energie Systemen Nederland B.V.,

WarmondPH-YOY DynʼAero S MCR CLUB 397 Menerga Energie Systemen Nederland B.V.,

WarmondPH-YRD Schroeder Fire Balloons G 967 L.E. Dijkstra, NietapPH-YTS Raven S-55A E-124 J.B.M. ten Brummelhuis, JourePH-YYY Cameron N-105 2838 M. van Dijk, KootwijkerbroekPH-YZR Lindstrand LBL 310A 570 Ad Ballon B.V., BredaPH-ZAN Kubicek BB45Z 509 Van Harten Ballonvaarten B.V., BarneveldPH-ZCR Piper PA-18-135 18-3865 J.J. Veldt, SlootdorpPH-ZCT Piper PA-18-135 18-3859 Rainbow Aviation V.o.F., EindhovenPH-ZFP Fokker F28 Mark 0100 11396 Fokker Services B.V., HoogerheidePH-ZFT Fokker F28 Mark 0070 11559 Fokker Services B.V., HoogerheidePH-ZLA Reims FA150K FA15000007 MDA Aviation Ltd., AshbournePH-ZOK Lindstrand LBL 105A 735 S. Clement, AlkmaarPH-ZOM Boeing 737-8HX 29677 Transavia Airlines C.V., Schiphol-CentrumPH-ZOZ Thunder AX7-77Z 794 R. van Gameren, WernhoutPH-ZSC Cameron Z-105 10294 Greetzz V.o.F., EindhovenPH-ZSL SkyBalloon Sky 25-16 138 Van Harten Ballonbeheer B.V., BarneveldPH-ZUI Cameron A-180 11124 Aerostat Ballonvaarten, MoordrechtPH-ZVC Piper PA-18-135 18-3855 Zuidhollandse Vliegclub, RijnsburgPH-ZVN Cameron A-210 10631 Haven Management B.V., HarfsenPH-ZZF Cessna T207A 20700747 Paracentrum Hoogeveen, HoogeveenPH-ZZY SOCATA-GA M.S. 893 E 12704 M.L.B. Warriner, Uhelston

176