lược sử phật giáo việt nam - 제55집 2010 탄반반

- 433 -

Lc s Pht giao Vi t Nam

Thn Vn V n*1)

< >I. Gii thiu khai quat v Pht giao Vit NamII. Lc s Pht giao Vit Nam1. Thi ky du nhp, Pht giao i Bc thuc ln hai (43~544) 2. PHT GIO I HU L NAM (571~602) 3. PHT GIAO I BC THUC TH BA (603~939)4. PHT GIO I NH INH (968~980) V I TIN L (980~l009)5. PHT GIO I NH L (l010~1225)

6. PHT GIO I NH TRN (1225~1400)7. PHT GIO I NH H (1400~1407) N I THUC MINH (1414~1427)8. PHT GIO I HU L (1428~1527)9. PHT GIO THI I NAM BC PHN

TRANH(1528 - 1802)10. PHT GIO TRONG TRIU NGUYN(1802~1945)11. PHT GIO THI CN, HIN I.

Ph t gia o c truy n va o Vi t Nam qua hai nga ng : ng b va ng thu y. ng b thi qua Trung A, n Trung Qu c r i va o Vi t Nam; con ng thu y thi qua Ti ch lan, Indonesia, Ma Lai A va o Vi t Nam. Thi gian u, Ph t gia o c truy n trc ti p va o Vi t Nam t n qua ng thu y. Sau o, theo s h cu a Trung Qu c, Ph t gia o c truy n va o Vi t Nam t Trung Qu c va mang n ng ma u s c Trung Qu c cho ti nga y nay.

Ph t gia o c truy n va o Vi t Nam qua hai nga ng : ng b va ng thu y. ng b thi qua Trung A, n Trung Qu c r i va o Vi t Nam; con ng thu y thi qua Ti ch lan, Indonesia, Ma Lai A va o Vi t

* (), , .

434 55

- 434 -

Nam. Thi gian u, Ph t gia o c truy n trc ti p va o Vi t Nam t n qua ng thu y. Sau o, theo s h cu a Trung Qu c, Ph t gia o c truy n va o Vi t Nam t Trung Qu c va mang n ng ma u s c Trung Qu c cho ti nga y nay.

Sau , Nam triu c vua Ty Sn ni ln, cha Nguyn b mt quyn. Trong my nm tri vic chnh tr trong nc b ri ren, ngoi Bc cha Trnh cng khng gi ngi cho nh L c na. Vua Chiu Thng phi chy sang Trung Hoa, vua Ty Sn thng nht thin h.

Tha ng 4 nm 1975, t nc Vi t Nam c th ng nh t. Theo o, nm 1981, m t Gia o h i Ph t gia o th ng nh t c ra i, Gia o h i na y mang tn la Gia o H i Ph t Gia o Vi t Nam.

Cho n nga y nay, Gia o H i Ph t Gia o Vi t Nam la Gia o H i duy nh t ta i Vi t Nam c Nha nc cng nh n t ca ch pha p nhn va c hoa t ng trong cu ng nh ngoa i nc. T t ca ca c chu a cu ng nh t t ca ca c tng ni Ph t t Vi t Nam nga y nay, v m t ha nh cha nh u thu c Gia o H i Ph t Gia o Vi t Nam.

: Gii thi u kha i qua t v Ph t gia o Vi t Nam, Lc s Ph t gia o Vi t Nam, Thi ky du nh p, PHT GIO I HU L NAM , PHT GIO I NH INH, PHT GIO I NH L, PHT GIO I NH H, PHT GIO THI CN, HIN I.

1981 () . , 3 . (85% ), ( 10%: 2 . (Khmer) ), ( 5%)

L c s Pht giao Vit Nam 435

- 435 -

. 50% . 15,000 45,000 . , , .

. 2 . 198 () () () , (, ?~280) () . 580 3 () (

, Vinitaruci . 1216 19 31 . 829() () . 1221 15 40 . 2() . 3 1069 () () . 13 TRAN NHAN TONG() () . 4 , . . 15 () . 16 () () .

1868 . . 20 . 1952 . . 1954 1958 , 1964

436 55

- 436 -

. 1975 , 1981 . , .

TRAN NHAN TONG(), , , Vinitaruci, , , , .


- 437 -

I. Gii thi u khai quat v Pht giao Vi t Nam

Pht gia o Vi t Nam ngay nay co m t giao hi duy nh t. o la Gia o Hi Pht Giao Vit Nam. V m t truy n th ng tu ha nh, Pht gia o Vit Nam co ca ba truy n th ng Pht gia o :1. Pht giao ai th a : chim a sm khoa ng 85%.2. Pht gia o Nguyn Thuy : Chi m khoa ng 10%. Pht gia o Nguyn Thuy co hai : Pht gia o Nguyn Thuy cua ngi Vit1) va Ph t giao Nguyn Thuy cu a ng i Khmer2).3. Pht giao Kh t si3) : Chi m khoang 5%.

Hin nay, s tin Pht gia o chim hn 50% dn s ca n c (dn s ca nc co khoa ng 80 tri u), co khoa ng 45.000 tu si, 15.000 t vi n trn ca nc.

II. Lc s Pht giao Vi t Nam

1. Thi ky du nhp, Pht giao i Bc thu c ln hai (43 ~ 544)

Pht gia o c truy n va o Vi t Nam qua hai nga ng : ng b va ng thu y. ng b thi qua Trung A, n Trung Quc ri va o Vit Nam; con ng thu y thi qua Tich lan, Indonesia, MaLai A va o Vi t Nam. Th i gian u, Pht gia o c truy n tr c ti p va o Vit Nam t n qua ng thu y. Sau o, theo s h cu a Trung Quc, Pht gia o c truy n va o

1) c sang lp bi ngi Vit vao nm 1957, chu yu hoat ng min Nam va min Trung, khng co ia ban min Bc.

2) Co khoang 2 triu tin Pht giao ngi Khmer, 20.000 tu si va 500 ngi chua cac tinh ng bng sng Cu Long, ni co nhiu c dn Campuchia sinh sng.

3) Pht giao Kht si la mt Pht giao hoan toan mang tinh cht Vit Nam, c T s Minh ng Quang sang lp vao nm 1948 va ia ban hoat ng cung chi min Nam va min Trung, min Bc khng co.

438 55

- 438 -

Vit Nam t Trung Qu c va mang n ng ma u s c Trung Quc cho t i nga y nay.

S sa ch co ghi la i s hin di n cua cac vi cao tng nh nga i Mu T, ngi vi t Mu T Ly hoc lu n ta i Giao Chu va o nm 198; Chi Cng Lng Tip (Kalasivi), ng i dich Pha p Hoa Tam Mui ta i Giao Chu va o nm 255; nga i Khng Tng H i (?~ 280), ng i a xu t gia ta i Giao Chi4) va bin t p b Luc Tp Kinh ; v.v... Chung ta co th k t lu n, Pht gia o c truy n va o Vi t Nam a t th ky II. Thi ky na y Vit Nam v n ang va o th i ky B c thu c l n th hai(43-544), co th no i la m i phi thai ch cha co gi pha t tri n.

2. PHT GIO I HU L NAM (571 ~ 602)

Nm 580, Thin s Ti Ni a Lu Chi (Vinitaruci) (?- 594), la t cu a tam T Tng Xan, sang truy n a o Thin chu a Phap Vn, mi n B c Vit Nam nga y nay, nm 594, Ngai truy n pha p cho t la Phap Hin r i vin tich. Co th no i Ti Ni a Lu Chi la do ng Thi n u tin ta i Vit Nam. Dong Thin nay truy n n Thin s Y Sn (1216), c 19 i, co 31 vi Thi n s.

3. PHT GIAO I BC THUC TH BA (603 ~ 939)

Th i gian na y tuy bi Trung Hoa h nhng Ph t giao Vit Nam cung co nh ng vi cao tng sang Trung Quc giang kinh thuy t phap nh pha p s Phung inh, phap s Duy Gia m.

c bi t, nm 829, Thin s V Ngn Thng (759~826), t cua T Ba

4) Thuc min Bc Vit Nam ngay nay.


- 439 -

ch Trng sang Vit Nam truy n ba a o Thi n. Nm 826, Nga i truy n tm n cho t la Thin s Cam Thanh r i vin tich. Nh v y, Thin phai V Ngn Thng la Thi n pha i th hai c truy n ba ta i Vit Nam, truy n n Thin s ng Thun (1221), c 15 i va co 40 vi Thin s.

4. PHT GIO I NH INH (968 ~ 980) V I TIN L (980 ~ l009)

Nm 970, Vua inh Tin Hoang (968 ~ 980) phong cho Thi n s i th t cua Thin phai V Ngn Thng la Ng Chn Lu la m Tng Th ng va nm sau, 971, phong cho Thi n s la m Khung Vit5) Thai S. Co th no i, giai oa n na y Pht gia o Vit Nam c tri u inh chinh th c cng nhn va Thin s Ng Chn Lu la vi Tng th ng utin cua Vit Nam. Pht giao tr tha nh mt tn gia o cu a dn t c, ba o v dn t c. Trong thi gian nay cung co nhi u vi Thi n s c m i va o cung vua gia ng a o cung nh ban bac vi cc hinh s .

Nm 1008, vua L a i Ha nh sai s sang Trung Quc thinh a i Ta ng Kinh. Phai oan thi nh c b ai Ta ng Kinh mang v . y la l n u tin Pht gia o Vi t Nam thinh c b ai Ta ng Kinh. B ai Ta ng Kinh na y nga y nay khng con.

5) Khung Vit co nghia la giup , bao v nc Vit.

440 55

- 440 -

5. PHT GIO I NH L (l010 ~ 1225)6)

Vi vua sa ng l p nn nha Ly la Ly Tha i T (1010 ~ 1028) la con nui cu a m t vi thi n s cho nn khi ln la m vua ng a tich c c ung h Pht gia o nh cho xy d ng chu a chi n, m i ca c vi cao tng va o tri u gia ng kinh. c bi t, nm 1019, nha vua cho ngi sang Trung Qu c thi nh ai Tang kinh. y la l n th hai Vit Nam thinh a i Ta ng Kinh t Trung Qu c.

Nm 1034, vi vua th hai cu a nha Ly la Ly Thai Tng (1028 ~ 1054) c nha Tng Trung Quc ban t ng a i Ta ng Kinh. y la l n th ba Vit Nam thinh c ai Ta ng Kinh t Trung Quc. Ngoai vi c chinh s, vua th ng tu Thin inh ni Thi n s Thuyn La o va c truy n tm n la m vi Thin s i th ba y cu a Thi n phai V Ngn Thng. Nm 1049, vua Ly Tha i Tng cho xy chu a Din H u hinh nh hoa sen, trn th c Ph t Quan m (chu a na y v n con Ha N i va th ng c goi la chu a Mt Ct. Tuy nhin, chu a na y nga y nay nho hn nga y xa rt nhi u va c xy dng la i va o nm 1954).

L Thnh Tn (l054 ~ l072) l mt ng vua sng o Pht v nhn t

nht. Nhng ma lnh trong cung, ngi thng ngh thng n t phm

v nhng k ngho. Mt nm, tri rt lm, Thnh Tn bo nhng quan hu

cn rng :

"Trm trong cung n mc nh th ny m cn rt, ngh nhng t phm

6) Khi nha Trn (1225-1400) soan ngi nha Ly, hoang t con vua Ly Anh Tng la Ly Long Tng (, Hn ng : /Yi Yong Sang)bo chay ti nan sang Han Quc, tai Tr n Sn (gn Pusan ngay nay). Nm 1232 va 1253, hai ln Ly Long Tng lanh ao qun y lui s tn cng cua Nguyn Mng. Do o, ng c triu inh Cao Ly phong tng la Hoa Sn Tng Qun (Hwasan Sanggun). Ngay nay, tai Hoa Sn co khoang 600 ngi la hu du cua nha Ly Vit Nam va c truyn ti i th 26. Ly Tha Van(ting Hn: ) (1875-1965), Tng Thng u tin cua ai Han Dn Quc la hu du i th 25 cua hoang t Ly Long Tng.


- 441 -

phi giam trong ngc, phi tri buc, cm khng c m n, o khng c m

mc, v li c ngi xt hi cha xong, gian ngay cha r, l rt qu m

cht th tht l thng lm ".

Ni ri ngi truyn ly chn chiu cho t nm v mi ngy cho n hai

ba y . Li mt hm, Thnh Tn ra ng in Thin Khnh xt n, c

ng Thin Cng cha ng hu bn cnh, ngi ch Cng cha m bo cc

quan rng :

Lng Trm yu dn nh yu con Trm vy; Trm v trm h ngu di

lm cn phi ti, Trm ly lm thng lm; vy t ry v sau, ti g cng gim nh bt i

Ngi c lng t bi bc i nh vy; cng l do ngi sng m Pht gio v

trong triu li c nhiu v Thin s hu cn lm ng s cho ngi.

Thin pha i th ba ta i Vi t Nam : Thin phai Thao ng Nm 1069, khi em qun i a nh Chim Thanh, vua Ly Tha nh Tng b t

c vua Chim Tha nh la Ch Cu va nhi u tu binh. Trong s tu binh o , sau na y pha t hin co m t vi Thi n s tn la Thao ng. Vi na y la t cua Thi n s Tuyt u bn Trung Hoa. Vua Ly Tha nh Tng li n phong vi nay la m qu c s, thinh gia ng kinh trong tri u. Nh v y, Ngai Tha o ng tha nh l p dong Thi n th ba Vi t Nam. Th h th hai la vua Ly Thanh Tng. Phai Tha o ng truy n c 5 i, co t ng cng 19 vi Thin s.

Mt c i m Pht giao trong th i ky nay la Pht gia o co pha tr n v i ao gia o, ca c y u t ma thu t, phu thu y c ca c Thin s s dung kha ph bi n.

442 55

- 442 -

6. PHT GIO I NH TRN (1225 ~ 1400)

c i m th i na y : Nho gia o pha t tri n ma nh nhng Pht giao d ng nh v n c tn.

Vi vua u tin cua nha Tr n la Trn Thi Tn (1225 ~ 1258), mt vi vua r t chuyn tm tu hoc a o Thin. Nha vua co la m ba i t a Thin Tng Chi Nam va Kho a H Luc. Ca hai ta c ph m nay v n con lu truy n. Kho a H Luc la m t nghi th c sam h i lu c cn : m t, tai, mui, l i, thn, y, va sa m hi m t nga y sa u th i.

Vi vua th ba i nha Trn la Trn Nhn Tng (1258 ~ 1308) la mt vi anh hung dn t c a hai l n thn chinh c m qun a nh u i qun Mng C xm l c. Sau khi t nc hoa binh, vua nhng ngi la i cho con, xut gia, tha nh l p nn Thi n pha i Tru c Lm. Co th no i y la m t Thi n pha i th t c hinh tha nh Vit Nam nhng c i m cua Thin phai nay la do ngi Vi t, m t vi Thin s t ng la vua sa ng l p, la mt Thi n phai mang m ba n s c dn t c Vit Nam. Nm7) 1308, Thi n S Tr n Nhn Tng truy n tm n la i cho t la Thin s Phap Loa v i bai k nh sau:

Nht thit php b t sanh,

Nht th php bt dit,

Nhc nng nh th gii,

Ch Pht thng hin tin,

H kh lai chi hu.

7) Pht giao Vit Nam trai qua mt thi gian dai, cho ti ngay nay, tuy khng co tng phai ro rang nh cac nc khac nhng phap mn tu tp chinh la nim Pht. Gia th ky 20 co nhng vi tu si xut thn t truyn thng tu tp phap mn nim Pht nhng chuyn tm nghin cu va tu tp Thin, dn dn hinh thanh mt Thin phai khi phuc lai Thin phai Truc Lm. Nh cng lao o ma ngay nay co kha nhiu Thin vin mang tn Truc Lm c thanh lp nh Thin Vin Truc Lm a Lat, Thin Vin Truc Lm Yn T, Thi n vin Truc Lm Ty Thin, v.v... va ngi tu tp theo phap mn Thin nay cung cang ngay cang ng.


- 443 -

i khi ni: Ht thy cc php trong th gian vn khng sanh cung

khng dit. Nu hiu c nh vy th ch Pht thng hin trc mt,

chng c i u, m cng chng c li u c . Sau khi Nga i vin ti ch, Ngai c tri u inh dng tn hiu l : i Thnh Trn Triu Trc Lm u Tnh Tu Gic Hong iu Ng T Pht". Dong Thin Truc Lm

khng nhng truy n da y a o Thin cua Vit Nam ma co n th ng nh t Pht gia o ca n c, tha nh l p cac tr ng Pht hoc gia ng kinh thuy t pha p va c bi t la la m s tng tich cho ch tng, qua n ly tng chung trong nc. Rt ti c, dong Thin Tru c Lm chi truy n c ba i (S T iu Ng Gia c Hoa ng, Nhi T Phap Loa va tam T Huyn Quang), sau o dng nh khng co vi Thi n s nao xut sc ca .

Nm 1298, vua Tr n Anh Tng sai s sang Trung Hoa thinh ai Ta ng Kinh v va cho kh c va n in cung d ng cac chu a trong ca nc. y la l n th t Vit Nam thi nh ai Ta ng Kinh va la l n u tin khc va n in ai Tang Kinh. Rt ti c, k ca ban in va va n kh c in l n na y u khng co n.

c im cua thi na y : Pht gia o co pha tr n ti nh ch t phu thu y cua ao Giao, tinh cht th n chu cu a La t Ma giao. Tu si thi ng nhng chi chu tro ng va o vi c cu ng ba i, khng chuyn tm va o vi c tu t p nghin cu cho nn bi Nho si ln a n.Cho nn nm 1321, tri u inh m khoa thi sach ha ch tng si, hoi v nghia ly Kinh Kim Cang. L nht l nm 1381, triu nh sc i Nam Thin s thng sut Tng chng trong nc i nh gic Chim. n

nm 1396 la i m mt k st hch Tng chng, ngi no d tuyn c l xung va o cc chc Tri cung (coi vic cc cung), Tri qun (coi vic cc n) Tri t (coi vic cc cha).

444 55

- 444 -

7. PHT GIO I NH H (1400 - 1407) N I THUC MINH (1414 ~ 1427)

Nh H ln lm vua cng c hai i trong by nm, th li b nh

Minh sang nh. Nc ta li thuc nh Minh.Nm 1419 quan nh Minh tch

thu ht cc sch v trong nc, cc kinh in nh Pht em v Kim Lng

v t ph cha chin rt nhiu. Nh Minh by gi khng nhng l m

mang Nho hc m thi, li lp ra Tng Cng ty v o K ty coi

nhng vic thuc v o Pht v o Lo. Ri sai cc Tng-gi Tng

Cng ty, cc o s o K ty i truyn ging o Pht v o Lo.

8. PHT GIO I HU L (1428 ~ 1527)

Nh Hu L k t vua Thi T cho n vua Cung Hong cng c 10

i, tr v trong 100 nm chn. Trong 10 i vua y, vua Thi T th khng

ch c vua Thnh Tn v Thi Tn ln tui mi ln lm vua, cn th vua

no cng c t tui c. Nn tri nhng triu vua y, vua th b quyn thn

lung lc, vua th ln ln sinh kiu xa, dm c, khin nc nh khng my

lc c yn.

Pht gio cng v th m khng hng khi ln c na. Nht l hi

trc quan nh Minh tch thu ht kinh in, nn d c nhng bc m

o n u cng khng ly g m nghin cu. Bi th, cc Tng lc y,

nhn lc dn nc c t lp, t tr, d c c duy tr ly o Pht th

chng qua cng l mt s tn ngng theo hnh thc thi.

Thi ny Nho hc tht lm b ch cho vn ha, cc s phu x nhau

vo khoa c, mit mi trong t tng Tng nho, trit l nh Pht khng lm

danh lm li cho ai, tt b b qun.


- 445 -

Vic tu o i vi hng t hc ch thnh mt k quyn nghi theo hnh

thc, vi hng s phu th ch l mt ch ngi no ln n cng danh,

chn nn cuc th,bt bnh vi thi i, ngha l ch nhng ngi ym th

mi tm n tiu dao ngy thng, mn cnh cha am, ting chung cu

k m dt b cuc i bn ngoi thi; ch khng phi l mn hiu gio l

ca Pht m tu hnh, v ng o, ri li em o l ra m gic ng cho k

khc.

Nm 1429, vua L Thi T m mt k kho hch Tng o. Ngi no

trng tuyn th c cha tu hnh, ngi no hng th phi hon tc. Vic

y cng t ra trong s Tng u i Hu L phn nhiu l hng t hc,

tu hnh l ch theo hnh thc khng hiu o gc na. V c kinh in n

u m nghin cu.

Nm 1460, vua L Thnh Tn sc cm cc Tng o khng c qua li

vi nhn dn trong thnh. Nm sau sc cm dn gian khng c lm thm

cha; v nhn dn lc y qu sng tn o Pht, trong mt nm lm khng

bit bao nhiu l cha, nn mi c lnh y.

Bi vy, i Hu L c th gi l thi i Pht gio suy i

9. PHT GIO THI I NAM BC PHN TRANH(1528 ~ 1802)

Nh Hu L lm vua n i vua Chiu Tn, Cung Honh (1516 ~ 1527)

th b Mc ng Dung thon ot. Nh L tuy mt ngi, nhng lng ngi

cn tng nh n cng c ca Thi T, Thnh Tn, cho nn nhiu ngi

li theo ph con chu nh L Trung Hng ln pha Nam, lp ra triu nh

ring vng Thanh Ha, Ngh An chng nhau vi nh Mc, thnh ra

Nam triu v Bc triu hai bn nh nhau nm, su mi nm tri.

446 55

- 446 -

Nh Hu L nh h Trnh gip, dt c nh Mc, tng giang san li

thng nht nh c, ai ng h Trnh vi h Nguyn li sanh lng ganh ght,

gy nn mi th on, ri mi h hng c mt phng, chia nc ra lm hai

mnh : h Nguyn Nam, h Trnh Bc.

Nh Hu L t khi Trung Hng ln, con chu vn gi ngi vua, nhng

quyn chnh tr c h Trnh.

Xt Pht gio n cui i L suy i nh trn nhng n thi i

ny li c c phc hng. Trong Nam ngoi Bc li thm my phi Thin

Tn mi na.

Thin phai Tao ng : Vo khong i L Th Tn (1573 ~ 1599), Bc

c phi To ng, cng l chi phi ca phi B t-ma bn Trung Hoa,

phi y truyn vo bi nh s Tu Tri Gic Nht C; sau ngi Nht C

truyn cho ngi Thy Nguyt, ngi Thy Nguyt truyn cho ngi Tn

in.v.v .. . Nhng nh s Tr tr cc cha Ha Giai, Hm Long,Trn Quc H Ni by gi l theo phi To ng. y la Thin phai th nm Vit Nam.

Thin phai Lin Tn : Vo khong i vua L Hy Tn (1676 ~ 1705),

Bc li c phi gi l phi Lin Tn, do mt v Vng cng nh h Trnh

l Ln Gic Thin s lp ra cha Lin Phi (Bch Mai - H ni). ng

thi s Nguyt Quang cng lp phi y Kin An. Ngi Ln Gic vi ngi

Nguyt Quang cng l t ca ngi Chnh Gic, ngi Chnh Gic l t

ca ngi Minh Lng, ngi Minh Lng l t ca ngi Chuyt Cng

(ngi Trung Hoa) tc l chi phi ca phi Lm T (hin nay nhng chi

phi ca cha Hm Long Bc Ninh, cha Nguyt Quang Kin An u l

chi phi ca phi Lin Tn. Vy H Ni by gi c hai phi Pht gio :

Mt cha B l chi phi ca Lm T, mt na cha Ha Giai l chi


- 447 -

phi To ng).

T nm 1719 n nm 1737, ch thy cc cha lm cha.

Nm 1740, cha Trnh Giang tch thu chung cc cha c binh kh.

Nm 1787), li tch thu cc ng cha c tin

Trong i Hu L cng c mt vi v Cao Tng nh Hu ng Thin s,

Lc H Vin Cnh Thin s, i Thm Vin Khoan Thin s, Hng Hi

Thin s.v.v .

Thi ny, co ng Trnh Hu xng thuyt Nht th, lm sch Tam gio nht nguyn thuyt, gii r ba gio vn ng mt gc. Sch tuy c li cho nhng ngi mun tham hc c ba gio, s tht cho th y Pht giao a suy vi nn cn pha i da vao Nho gia o cu ng nh Lao gia o va ngc la i, Nho gia o va Lao gia o mun da vao Pht giao phat trin.

Pht gio ngoi (Bc) n li lm vo thi k nh n. Trong s

khng thy chp vic g quan h Pht gio na. Cng bi t tnh th

trong nc ri ren, vic chinh chin xy ra lun lun

T khi cha Nguyn Hong vo trn t Thun Ha, th min Nam c

m mang mi phng din. Trong hn 200 nm, h Nguyn i vi Pht

gio ht lng sng thng, no dng cha, no c tng, c chung rt

nhiu. By gi c nhng ngi T Vin Ha thng, Gic Phong Lo t,

v.v...u l ngi Trung Hoa em Pht gio qua truyn b An-nam.

Nm t T (1665), Dng Qun cng Nguyn Phc Tn (1648 - 1687) (sau

truy tn l Thi Tn hong ) li c mt v Thin s ngi Trung Hoa

448 55

- 448 -

em An-nam, ban u trc tch ph Qui Ninh (Bnh sinh) lp cha Thp

Thp Di , sau ra Thun Ha lp cha Quc n truyn chnh phi Lm T

nc ta; y l ngi Th Tn Ha thng, hy Nguyn Thiu.

THIN PHI NGUYN THIU

Nm1665, Ngai Tho Tn, huy Nguyn Thi u, ngi Hng Triu Chu, Qung ng, theo thuyn bun qua An-nam, tr Bi nh i nh, lp cha Thp Thp Di , m trng truyn dy; sau ra Thun Ha lp cha H Trung (thuc huyn Ph Lc nay hy cn), ri ln Xun Kinh (Hu) lp cha Quc n.

Sau ngi li phng mnh c Anh Tn (Nguyn Phc Trng: 1687-1691) tr

v Trung Quc, tm mi cc Danh Tng v cung thnh php tng, php kh.

Ngi v Qung ng mi c Thch Lim Ha thng v cc Danh

Tng khc, cng thnh c nhiu kinh in tng kh em v. Cha Nguyn

lin sc m n truyn gii rt long trng ti cha Thin M. Sau cha

Nguyn sc ban ngi chc Tr tr cha H Trung.

Mt hm ngi lm bnh, hp mn li dn d mi vic v ngi truyn

cho bi k rng :

Tch tch knh v nh,

Minh minh chu bt dung.

ng ng vt phi vt,

Liu liu khng vt khng.

i :

Lng l gng khng chiu bng

Sng trng ngc chng thu hnh


- 449 -

R rng vt khng phi vt

Minh mng khng chng l khng.

Ngi vit xong bi k va ngi yn lng m tch.Ngi mt ngy 19 thng

10 nin hiu Bo Thi th 10 nh L.

Ngi l v T truyn phi Lm T u tin Trung k. Xt trong Lch

Truyn T th ngi Nguyn Thiu ng v i 69, xt v chnh thng

phi Lm T th ngi ng v i 33, m truyn phi Lm T Trung k

th ngi l S t.

THIN PHI LIU QUN

Liu Qun Ha thng : Ngi h L, hy Thit Diu, ngi lng o M,

huyn ng Xun, tnh Ph Yn (Sng Cu by gi). Lc 6 tui, m ci

m, cha em n cha Hi Tn th gii vi ngi T Vin Ha thng.c

by nm th Ha thng tch, ngi ra Thun Ha xin hc vi Gic Phong

Lo t cha Bo Quc. Sau mt nm, nm 1691, ngi phi v phng

dng cha gi, ly ngh kim ci nht. Bn nm sau ph thn mt, nm

1695 ngi li tr ra Thun Ha th Sa-di gii vi ngi Thch Lim Ha

thng. Nm 1697 ngi li th C tc gii vi ngi T Lm Lo Ha

thng (cng l ngi Trung Hoa).

Bt u nm 1699, ngi i tham l khp thin lm, chu bit bao iu kh

khn, m bc. n nm 1702 ngi n Long Sn vo bi yt T Dung Ha

thng cu dy php tham thin. Ha thng dy ngi tham cu :

Vn php qui nht, nht qui h x ?

(Mun php v mt, mt v ch no ?)

Ngi ngy m tham cu 8, 9 nm m cha lnh hi, trong lng t ly

lm h thn.

450 55

- 450 -

Mt hm, nhn c truyn Truyn ng lc n cu : Ch vt truyn tm,

nhn bt hi x? thot nhin ngi c t ng. Nhng v ni sng cch tr,

ngi khng th n ngi T Dung trnh ng c.

n nm 1708, ma xun ngi mi tr ra Long Sn, cu Ha thng n

chng. Ngi bin ti lanh l, lm c ng bin, nh nc v sa rt l ph

hp. Ha thng rt ly lm vui mng , n kh.

Li ch ha duyn ca ngi rt rng, ngi thng ra vo Hu - Ph Yn

ha o lun lun, khng n kh nhc.

Nm 1733, 1734 v 1735, ngi chu li thnh cu ca cc ngi trong Tn

mn, cng cc bc t quan, c s Hu, d bn l ln v i gii n.Qua

nm 1740, ngi tn n Long Hoa phng gii, ri ngi tr v cha Thin

tn.

Thi y Nguyn Cha Ninh Vng rt yu mn o c ca ngi, thng

mi ngi vo cung m o, nhng ngi vn t chi khng vo.

Ma xun nm 1742, ngi li d l gii n cha Vin Thng. Cui

ma thu nm y ngi th bnh, gi mn n m dy rng : "Nhn duyn

ht, ta sp cht vy. Khi y mn u khc, ngi dy rng : Cc

ngi khc m lm g ? Cc c Pht ra i cn nhp Nit-bn; ta nay i

li r rng, v tt c ch, cc ngi khng nn khc v ng nn bun

thm lm.

Cui thng 2, trc khi tch my ngy, ngi ngi dy vng vng, t cm

bt vit bi k t bit rng :

Ngoi by mi nm trong th gii,

Khng khng sc sc thy dung thng.

Ngy nay nguyn mn v ni c,

No phi n cn hi t tng.


- 451 -

Sau khi ngi vit bi k xong, ngi bo mn rng : Sau khi ta i, cc

ngi phi ngh cn v thng nhanh chng, cn phi sing nng tu hc tr

tu, cc ngi hy nn gng ti, ch b qun li ta.

n ngy 22 thng 2 ta, bui mai, sau khi dng nc tr v cc

hu chuyn cng lm l xong, ngi hi n gi, cc tha : gi Mi.

Th ri...ngi vui v th tch.

Vua nghe tin, sc ban bia k, v t hiu l oHnh Thy Chnh Gic Vin Ng Ha Thng .

Ngi l i th 35 ging Lm T chnh tn, khai sn cha Thin Thai

Thin Tn Hu.

Ngi c tc bi k v Php phi rng :

Thit t i o, tnh hi thanh trng.

Tm nguyn qung nhun, c bn t phong.

Gii nh phc hu, th dng vin thng.

Vnh siu tr qu, mt kh thnh cng.

Truyn tr diu l, din sng chnh tn.

Hnh gii tng ng, t ng chn khng.

Dch :

ng ln thc ti, bin th tnh trong,

Ngun tm thm khp, gc c vun trng.

Gii nh cng tu, th dng vin thng,

Qu tr siu vit, hiu thu nn cng.

Truyn gi l mu, tuyn dng chnh tng

Hnh gii song song, t ng chn khng.

Ngy nay, Tng tn Trung k v Nam k hu ht l thuc v

ging Lm T, m ngi l ngic cng khai ha hn ht, hin thnh ra

mt nhnh ln gi l Liu Qun.

452 55

- 452 -

K ra Pht gio v thi cha Nguyn ny, ngoi my ngi chp trn, cn

c nhiu bc Cao Tng khc na, chng qua phi mt thi gian bin lon

Ty Sn,cha chin h nt; nhng ci c th lu li lm s liu cho ngy

nay, u b tiu tan mt ht. Nn by gi ngi nghin cu lch s tm

c du tch ghi li phng danh v th h ca cc ngi cng kh,

hung tm cho r tiu truyn ca mi ngi li cng kh hn na.

Nm 1601, cha Nguyn Hong dng nn cha Thin M.

Nm 1665, cha Nguyn Phc Tn (1648 ~ 1687) sc trng tu cha Thin

M. Nhng ma i n i Minh Vng Nguyn Phc Chu (1691 ~ 1725) cha Thin M mi hon thnh.

Vua l ngi rt st sng cng o Pht, trong mt thi gian di ngi,

bit bao nhiu cha thp bi vua dng nn hay sa li.

Xem vy thy Pht gio thi ny li c c phc hng. Li nhn thy

mt iu: trc ngi Liu Qun th phn nhiu cc Thin s ng trong l

ngi Trung Hoa c.

Pht gio Trung Quc by gi suy i cng l bi trong nc khng

yn, sut mt i vua Cn Long, chng my lc c thi bnh. Nhng bc

Cao Tng thy Tng trong nc ngy mt suy i, nn mi i sang nc

ta gio ha.

C xem khp gii Trung k ngy nay, c bao nhiu cha cn di tch, rt

nhiu l ca cc Thin s ngi Trung Hoa lp ra, thi bit tnh hnh

Pht gio thi y.

Trong triu Nguyn cha, li c my ln i cu kinh, u khng Ba

tng, nhng cng cn b c cht t vo s kinh sch b nh Minh tch

thu.


- 453 -

10. PHT GIO TRONG TRIU NGUYN(1802 ~ 1945)

Sau , Nam triu c vua Ty Sn ni ln, cha Nguyn b mt quyn.

Trong my nm tri vic chnh tr trong nc b ri ren, ngoi Bc cha

Trnh cng khng gi ngi cho nh L c na. Vua Chiu Thng phi

chy sang Trung Hoa, vua Ty Sn thng nht thin h.

Khng bao lu, cha Nguyn Phc Anh mn qun Php v dit c Ty

Sn v lp nn nh Nguyn nht thng, ly nin hiu l Gia Long.

T lc vn nc thay i, Pht gio cng bt u nh n v ln n

suy i, v b tri qua mt trn chin tranh vi Ty Sn, cha chin b ph

hy, Tng chng lon lc, nn d sau khi bnh nh, cng ch cn li

nhng cnh tng s si m thi. T y tr i trong lch s khng thy

chp g cn c mt giai on v vang cho lch s Pht gio na. Di

y l nhng vic ca nh vua i vi Pht gio:

Nin 1815, vua Gia Long sc sa li cha Thin M v triu ngi Mt

Hong vo kinh cp bng Tng Cang.

Nm 1822 vua Minh Ma ng sc cc nh s ngoi tnh n kinh, do b L xt ri ban cp ip. Nm 1826, vua sc lp li cha Thnh Duyn

(nguyn cha Thnh Duyn dng vo i Nguyn Cha Nguyn Phc Chu

(1691 ~ 1725), sau b Ty sn ph hy.

Nm 1844, vua Thiu Tri sc xy chaThin M mt ngi thp ln 7 tng gi l T Nhn thp, nm sau i li l Phc Duyn bo thp. Cng

trong nin hiu y, vua sc lp cha Diu (ch ny nguyn xa l mt

khun vn ca mt ngi v dng Thch-l, tng truyn sau l ph ngi

454 55

- 454 -

, sau khi ln ngi ngi i ph lm cha).

Nm 1849, tri u inh ngh chun cc quan t (cha cng) nh Thin M, Gic Hong.v.v... mi ni u phi c Tng Cang mt ngi ch huy Tng

chng, trng nom cha, u c lng bng chi cp. Nm 18532, vua sc cp

cng in cho cc cha ti kinh nh: Thin M, Diu , Thnh Duyn,

Linh Hu, Long Quang, v cc cha ngoi kinh nh Tam Thai, ng Chu

(QungNam), Khai Tng (Gia nh). Ngoi ra con cp cc khon sc v

cng l nh rm Trung thu, Thnh Th, Vn Th v.v. . . rt nhiu.

Tri cc triu vua, nht l triu vua Thiu Tr, ngi l mt ng vua ht

lng sng phng v rt st sng vi o Pht. Nhng s nghip xy dng

cho Pht gio v thi ny, ngi l ngi ng cho ta chp vo lch s hn

ht. Nhng tht ra Pht gio v thi ny km lm ri, nn d cc triu

vua vn tn ngng sng phng, lm cha c tng m tinh thn Pht gio

vn suy.

n y, t trn vua quan cho n th dn, ai ai cng an tr o Pht l

s cng cp cu o ch khng bit g khc na. V phn ng h ch

trng ng thy ch danh vng chc tc, mc d ng thy y thiu hc

thiu tu. Bi t hi y, lm cho Tng trong nc ln ln sa vo con

ng try lc c bc ru ch, m trc thanh, sc.. Tuy vy, min

Trung ng Bc k v k lut Tng-gi b ngoi cn gi c nghim chnh

i cht, ch nh Trung k phn nhiu th h c v c con mt cch

cng nhin, khng cn y ny, nht l Nam k ng thy, b vi li cng

hn n hn na. Bi vy cc cnh cha trong nc thnh nhng cnh

gia nh ring, khng cn g l tnh cch on th ca mt tn gio na.

trong Tng th nh vy, ngoi tn c s th cng ng ngc a, tin

bng theo cn, t ai l ngi hiu o l.


- 455 -

11. PHT GIO THI CN, HIN I.

u th ky 20, Bc cng c C t Vnh Nghim (Thanh Hanh), T Cc (Phan Trung Th), s c Bng S (Dng Vn Hin); Trung c ngi Tm

Tnh, ngi Hu Php, ngi Phc Hu; Nam c ngi Khnh Ha thnh

thong m trng ging dy. Nh vy, o php cng cn lu li nh hng

cht t.

Vao nh ng nm 1930 cua th ky 20, nh nh hng chn hng Pht gio Trung Hoa m nc ta li c phong tro vn ng chn hng Pht gio.

Nhng ngi khi xng u tin l ngi Khnh Ha v s Thin Chiu

cng cc ngi Tng-gi, c s khc lp thnh Nam k nghin cu Pht hc

hi (1931) Nam. Ri ln n Trung k c ngi Gic Tin, ng L nh

Thm (c s) ban u m o trng cha Trc Lm, mi ngi Phc

Hu cha Thp Thp - Bnh nh lm ch ging; sau ln n nhm c s

lp thnh Pht hc hi (1932); Bc c s Tr Hi cng c Nguyn Nng

Quc v cc ngi i c, c s khc lp Bc k Pht gio Tng hi

(1934).

Ba min u c m o trng c, Bc c trng Tng cha Qun

S, trng Ni cha B- o Bc k Pht gio hi t chc; Trung c

Pht hc vin cha Ty Thin, u tin do cc thy i c v mt nhm

thanh nin trong Sn mn t chc, sau o giao li cho ton th Sn mn qun c; li c Pht hc vin cha Bo Quc do Pht hc hi t chc,

duyn khi thnh lp u tin l thy Ging s Mt Kh, v trng Ni

cha Diu c do mt nhm n c s t chc; trong Nam th c Pht hc

vin do hi Lng Xuyn Pht hc Tr Vinh t chc.

Ngoi ra, hi no cng xut bn tp ch hong dng Pht php;

456 55

- 456 -

Nam c bo T Bi m, Duy Tn; Trung c tp ch Vin m; Bc c

bo uc Tu .v..v Thnh thong li c mt vi v s tr thc v nhng nh

c s, hc gi ngoi cng vit sch truyn b Pht l . . .

Nh ca c phong tra o ch n hng Pht gia o ba mi n ma nm 1951, Tng H i Pht giao Vi t Nam c tha nh l p. y la m t Giao Hi c th ng nh t u tin sau th i ky Phap thu c (1887 ~ 1945). Gia o Hi nay bao gm ca tu vi va c si cua ca ba mi n Nam, Trung, Bc. Tuy nhin, nh c i m cua Gia o H i na y la chi co ca c oan th Pht giao B c Tng tham d, khng co Pht gia o Nam Tng cung nh Pht gia o Kh t Si v a m i c tha nh l p. La i na, y chi th ng nh t trn m t tinh th n, t t ca cac gia o hi tha nh l p nn Tng h i nay v n co n hoa t ng theo t ca ch pha p nhn ring cua mi nh.

Nm 1952, Giao h i Tng Gia Vit Nam, m t Giao h i cua ring tu si cu a kh p ba mi n c tha nh l p. Cung nh Tng h i Pht gia o Vit Nam, nhc i m cu a Giao Hi nay la chi co ca c oa n th Pht gia o Bc Tng tham d, khng co Pht gia o Nam Tng cung nh Pht gia o Kh t Si v a m i c tha nh l p. La i na, y chi th ng nh t trn m t tinh th n, t t ca ca c giao hi tha nh l p nn Gia o h i nay v n con hoat ng theo t ca ch pha p nhn ring cua mi nh. Vic la m u tin cu a Gia o hi la ao tao tng ta i, cu th, C cc thanh nin tng ra n c ngoa i du hoc nh- sau : Bn ng-i sang Nht Bn : Hoa Th ng Thich Tm Gic, Hoa Thng Thich Thanh Ki m8) Bc; Hoa Thng Thich Thin n Trung9); Ho a Thng Thich Nht Lin Nam; Bn vi sang n : Hoa Thng Thich Minh Chu10);

8) Hoa Thng Thich Tm Giac hoc tai trng ai hoc Taisho va Hoa Thng Thich Thanh Kim hoc trng ai hoc Rissho. Nm 1962 hai vi nay v nc (v min Nam) va nm 1964 thanh lp nn chua Vinh Nghim.

9) Hoa Thng Thin n sau khi tt nghip bn Nht, sang My thanh lp chua Pht giao Vit Nam va trng ai hoc ng phng bn Los Angeles.

10) Nm 1964, Hoa Thng Thich Minh Chu v nc va thanh lp nn trng ai


- 457 -

Ho a Th ng Thich Tri Khng Trung, Hoa Thng Thich Phuc Tu va Hoa Th ng Thich Quang B c.

Cac hoa t ng Pht s cu a hai Giao hi trn ang c pha t tri n thi nm 1954, Vit Nam bi chia la m hai phn. Min B c theo con ng cua ang Cng Sa n, theo Lin S va Trung Quc, mi n Nam theo ch T ba n cu a My. Do o , Pht gia o cung bi ngn cach. Nm 1958, ta i mi n Bc, Hi Ph t gia o Th ng nht c tha nh l p. T y cho t i nm 1981, ngoa i B c chi co Giao hi na y la Giao hi duy nh t co t ca ch phap nhn a i din cho Pht gia o ngoa i B c.

Trong Nam, cac Giao hi v n sinh hoa t ring le nh Giao hi Tng gia Nam Vit, Giao hi Tng gia Trung Vit, Giao hi Tng gia Bc Vi t ta i mi n Nam, Giao Hi Kh t si, Gia o Hi Pht gia o Nguyn Thuy, H i Pht hoc Nam vi t,... Nm 1963, chinh quyn Ng inh Di m a n a p Pht gia o. Trc tinh hinh o , t t ca cac gia o pha i hi oa n Pht gia o ta i mi n Nam va mi n Trung tha nh l p Uy Ban Lin Phai Bao V Pht Giao ch ng la i s an a p cua chinh phu Ng inh Dim. Sau khi Chinh phu Ng inh Dim bi sup , t t ca ca c gia o pha i, h i oan t chc a i hi tha nh l p ra mt t ch c Pht gia o. Theo o , nm 1964, Giao H i Pht Giao Vit Nam Thng Nht c tha nh l p. y la t chc th ng nh t Giao hi l n th hai. L n nay co u im hn l n tr c, co s tham gia cu a Pht giao Nam tng cung nh Tinh c si nhng chi co th ng nh t cac gia o pha i Pht giao trong hai mi n Nam va Trung ma thi. Tuy nhin, do a nh hng thi cuc chinh tri lu c by gi, ca c vi la nh a o Giao H i Pht Gia o Vi t Nam cung co hai khuynh h ng khac nhau ro r t i v i hai th ch chinh tri lu c by gi nn nm 1966, Giao Hi Pht Giao Vi t Nam Th ng Nht bi phn chia tha nh hai : Gia o Hi Ph t Giao Vit Nam Th ng Nh t khi n Quang (ly chua n

hoc Van Hanh, trng ai hoc u tin cua Pht giao sau thi Phap thuc.

458 55

- 458 -

Quang la m tru s nn co tn na y), kh i nay phan i s can thi p cua chinh quy n My va o mi n Nam, ku go i i thoa i at c hoa binh. Kh i na y chim ai a s tng ni va Pht t. Kh i th hai la Giao Hi Pht Gia o Vit Nam kh i Quc T (l y chua Vi t Nam Quc T la m tru s nn co tn nay), kh i nay khng pha n i s can thi p cua My va o mi n Nam, ung h chinh quy n mi n Nam lu c b y gi. Kh i nay chi co m t s it tng ni Pht t .

Do s phn chia o , mt s ki m au lo ng xy ra : m nga y 5 tha ng 5 nm 1970, Kh i n Quang cho tng ni va Pht t ti n chi m Vi t Nam Quc T, la m cho ma u va khng it ng i thi t ma ng trong s xm chi m na y nhng kh i n Quang cung khng chi m c Vi t Nam Quc T be n b ng lo ng v i tru s ta i chu a n Quang.

Thang 4 nm 1975, t nc Vi t Nam c th ng nh t. Theo o, nm 1981, m t Gia o hi Pht gia o th ng nht c ra i, Gia o h i nay mang tn la Giao Hi Pht Giao Vit Nam. Co t t ca 9 Gia o H i cua ca ba mi n Bc Trung Nam, ai di n cho ca Tu si va c si, ai di n cho ca ba truy n th ng : B c Tng, Nam Tng va Kh t si tham gia tha nh l p Giao h i. Cu th 9 Gia o hi o la :

1. Hi Pht gio Thng nht Vit Nam 2. Gio hi Pht gio Vit Nam Thng nht 3. Gio hi Pht gio C truyn Vit Nam 4. Gio hi Tng gi Nguyn thy Vit Nam 5. Ban lin lc Pht gio Yu nc 6. Gio hi Thin thai gio Qun Tng 7. Gio hi Tng gi Kht s Vit Nam 8. Hi on kt S si Yu nc Ty Nam B


- 459 -

9. Hi Pht hc Nam Vit Cho n nga y nay, Giao Hi Pht Gia o Vit Nam la Gia o H i duy nh t ta

i Vi t Nam c Nha nc cng nh n t cach pha p nhn va c hoa t ng trong cu ng nh ngoai nc. Tt ca ca c chu a cung nh t t ca ca c tng ni Pht t Vit Nam ngay nay, v m t ha nh cha nh u thu c Giao Hi Pht Gia o Vit Nam./.

460 55

- 460 -

Thn Vn Vn()

1981

85%10%

Khmer

. 5 %50%15.00045.000198?-280580Vinitaruci1216193182912211540106913TRAN NHAN TONG 1516186820


- 461 -

195219541958196419751981

Key Words

, , , , .

: 2010 3 3, : 2010 4 20,: 2010 8 3.

lược sử phật giáo việt nam - 제55집 2010 탄반반

Documents