lÝ luẬn vỀ thỂ loẠi tiỂu thuyẾt trong nghiÊn cỨu,...
TRANSCRIPT
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
NGUYỄN THỊ KIỀU ANH
LÝ LUẬN VỀ THỂ LOẠI TIỂU THUYẾT
TRONG NGHIÊN CỨU, PHÊ BÌNH VĂN HỌC
VIỆT NAM
NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
HÀ NỘI - 2005
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
NGUYỄN THỊ KIỀU ANH
LÝ LUẬN VỀ THỂ LOẠI TIỂU THUYẾT
TRONG NGHIÊN CỨU, PHÊ BÌNH VĂN HỌC
VIỆT NAM
NỬA ĐẦU THẾ KỶ XX
Chuyên ngành: Lý thuyết và lịch sử văn học
Mã số: 50401
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGỮ VĂN
NGỜI HỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS Phạm Quang Long
HÀ NỘI - 2005
Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các
luận điểm, kết quả nêu trong luận án là trung thực và cha từng đợc ai
công bố trong bất cứ một công trình nào.
Tác giả luận án
MỤC LỤC Trang
MỞ ĐẦU……………………………………….…………………. 7
1. Lý do chọn đề tài
……………………………….……………….…
7
2. Lịch sử vấn đề
………………………………….…………..……
8
3. Giới thuyết về khái niệm tiểu thuyết…………..……………… 20
4. Đối tượng nghiên
cứu……………………………………………
20
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
………………………………….……..…
21
6. Phương pháp nghiên cứu
…………………………….…………
22
7. Những đóng góp mới của luận
án………………………………
23
8. Cấu trúc của luận án……………………………….………… 23
Chương 1
NHỮNG TIỀN ĐỀ XÃ HỘI - VĂN HOÁ ẢNH HỞNG ĐẾN
SỰ RA ĐỜI CỦA TIỂU THUYẾT VIẾT BẰNG CHỮ QUỐC
NGỮ
24
1.1. Sự phát triển của môi trờng đô thị và đời sống đô thị ….. 26
1.2. Chữ quốc ngữ và vai trò của nó trong đời sống xã hội
….….
30
1.3. Sự ra đời và phát triển của báo
chí……………………..……
33
1.4. Ảnh hưởng của tiểu thuyết Trung Hoa với sự hình thành
và phát triển tiểu thuyết viết bằng văn xuôi chữ quốc ngữ nửa đầu
thế kỷ XX
37
1.4.1. Tình hình dịch thuật truyện Tàu
…………..…….…………
37
1.4.2. Ảnh hưởng của tiểu thuyết cổ điển Trung Hoa đến sự
hình thành và vận động của tiểu thuyết văn xuôi quốc
ngữ………………
39
1.5. Ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây đến sự hình thành
và phát triển tiểu thuyết văn xuôi quốc ngữ nửa đầu thế kỷ XX
43
1.5.1. Tình hình dịch thuật và những sáng tạo ban đầu trong việc
phỏng tác các tác phẩm tiểu thuyết phương
Tây………………..…………
43
1.5.2. Ảnh hưởng của tiểu thuyết phương Tây đối với tiểu thuyết
văn xuôi quốc ngữ nhìn từ đặc trưng thể
loại……………………..……………
46
1.6. Đội ngũ tác
giả………………………….……..………………
54
1.6.1. Các nhà nho chí
sĩ……………………………..…..………………
54
1.6.2. Nhà nho tài tử……………………………………….…………… 56
1.6.3. Các nhà nho sáng tác văn chơng ở buổi giao
thời……………
57
1.6.4. Những nhà văn - trí thức tân học……………………………… 59
Tiểu kết chương
1…………………………………….……………
62
Chương 2
QUAN NIỆM CHUNG VỀ TIỂU THUYẾTTRONG NGHIÊN
CỨU, PHÊ BÌNH VĂN HỌC VIỆT NAMNỬA ĐẦU THẾ KỶ XX 63
2.1. Khái niệm về tiểu thuyết…………………………………… 63
2.2. Phân loại tiểu thuyết …………………………...…………… 75
2.2.1. Phân loại theo Phạm Quỳnh……………………………………
2.2.2. Phân loại theo Thạch Lam………….……..…………………
2.2.3. Phân loại theo Vũ Bằng ………………..………………………
2.2.4. Phân loại theo Vũ Ngọc Phan………………………………
76
78
78
80
2.3. Quan niệm về nhà văn và nhà tiểu thuyết ………..……… 81
2.3.1. Tài năng và nhân cách………………………….…….………
2.3.2. Dấu ấn tác giả trong quá trình sáng tạo……………...……
2.3.3. Một số khâu cơ bản trong quá trình sáng tác của nhà
văn…
83
91
93
Tiểu kết chương 2………………………………………….…… 97
Chương 3
VẤN ĐỀ HIỆN THỰC VÀ NGHỆ THUẬT
VIẾT TIỂU THUYẾT
99
3.1. Mối quan hệ giữa tiểu thuyết và hiện thực đời sống ……… 100
3.1.1. Khuynh hướng tiểu thuyết tả thực và tả thực xã hội…….…
3.1.2. Khuynh hướng tiểu thuyết tả chân…………………….……
108
115
3.2. Nghệ thuật tiểu thuyết…………………………………...… 121
3.2.1. Xây dựng nhân vật tiểu thuyết …………………………………
3.2.2. Tổ chức cốt truyện của tiểu thuyết ……………………………
3.2.3. Kết cấu tiểu thuyết ………………………………………………
3.2.4. Ngôn ngữ tiểu thuyết……………………………………………
121
139
141
147
Tiểu kết chương 3……………………………………………… 156
Chương 4
VẤN ĐỀ BẠN ĐỌC TIỂU THUYẾT
VÀ PHÊ BÌNH TIỂU THUYẾT
158
4.1. Bạn đọc tiểu thuyết …………………………………..…… 158
4.1.1. Nhà văn và bạn đọc……………………………………….……
4.1.2. Bạn đọc – chủ thể của hoạt động tiếp nhận…………….……
159
156
4.2. Phê bình tiểu thuyết……………………………………..… 166
4.2.1. Cơ sở của phê bình tiểu thuyết…………………………………
4.2.2. Các khuynh hớng phê bình tiểu thuyết……………….………
4.2.3. Đội ngũ các nhà phê bình tiểu thuyết…………………………
166
170
186
Tiểu kết chương 4………………………….…………………… 196
KẾT LUẬN………………………………………………..……….. 197
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………...………
202
MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong công cuộc cách tân và hiện đại hoá văn học dân tộc nửa đầu thế
kỷ XX, bên cạnh những thành tựu về sáng tác, các hoạt động lý luận cũng có
những thành tựu cụ thể, tập trung chủ yếu vào hai thể loại quan trọng là thơ và
tiểu thuyết. Trong đó tiểu thuyết là một thể loại mới mẻ, xuất hiện ở nước ta
đầu thế kỷ XX (Trước đó, trong văn học quá khứ đã có tiểu thuyết, nhưng đó
là loại tiểu thuyết theo quan niệm của văn học trung cận đại, chịu ảnh hưởng rõ
rệt của Trung Quốc) nhưng đã nhanh chóng tỏ rõ sức sống của mình và được
giới nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ giành cho sự
quan tâm thích đáng, bước đầu đưa ra được một số luận điểm quan trọng về
thể loại. Theo thống kê của chúng tôi, trong số 199 bài viết, đầu sách được
sưu tầm trong bộ Tuyển tập nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam từ
1900-1945, có 47 bài viết về thể loại tiểu thuyết. Đây là một con số không
nhỏ đối với một thể loại mới được hình thành trong những năm đầu thế kỷ XX.
Và trong số đó có thể xem bài báo nhiều kỳ Bàn về tiểu thuyết (1921) của học
giả Phạm Quỳnh là một công trình nghiên cứu quy mô và hệ thống đầu tiên về
tiểu thuyết trong văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX. Tiếp sau phải kể đến công
trình nghiên cứu khá công phu Theo giòng của Thạch Lam và Khảo về tiểu
thuyết (1941) của Vũ Bằng. Đây là những cuốn sách tập hợp các bài báo bàn
về một số vấn đề của tiểu thuyết. Ngoài ra, cùng với những công trình trên còn
có những đóng góp của các tác gia khác như Ngô Đức Kế, Đặng Trần Phất,
Bùi Xuân Học, Trọng Khiêm, D.C, Vũ Đình Long, Thiếu Sơn, Trúc Hà, Lệ
Xuân, Vũ Ngọc Phan, Hải Triều, Vũ Trọng Phụng, Trương Chính, Trương
Tửu… Họ cũng lưu tâm bàn về những phương diện khác nhau của tiểu thuyết.
Với những thành tựu đáng kể như vậy, việc nhìn nhận đánh giá lại những
vấn đề lý luận về thể loại tiểu thuyết giai đoạn nửa đầu thế kỷ thiết tưởng là việc
làm cần thiết.
Thực hiện đề tài Lý luận về thể loại tiểu thuyết trong nghiên cứu, phê
bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX, chúng tôi hy vọng có thể dựng
được bộ khung lý thuyết về thể loại tiểu thuyết qua những ý kiến bàn về thể
loại này của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam. Từ đó thấy rõ
được sự vận động của tư duy lý luận về thể loại tiểu thuyết và khẳng định
những đóng góp về mặt lý luận trong nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam
giai đoạn này.
Hơn nữa, hiện nay nhiều người đang quan tâm tới giai đoạn văn học đầu
thế kỷ XX, việc nghiên cứu di sản lý luận văn học giai đoạn này sẽ góp phần
đánh giá lại di sản văn học quá khứ, cụ thể là của giai đoạn 1900-1945 trên tinh
thần đổi mới và cũng góp phần vào việc kế thừa, phát triển của bản thân
chuyên ngành lý luận văn học. Xét rộng ra, công việc giảng dạy lý luận văn
học trong nhà trường, công việc sáng tác của các nhà văn cũng không thể tách
khỏi di sản lý luận văn học quá khứ, bởi nó vẫn hiện diện trong đời sống văn
học hôm nay.
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ
Là một thể loại văn học quan trọng song bản thân sự vận động của nó
cũng như lý thuyết về thể loại rất phong phú nên mấy chục năm vừa qua đã có
rất nhiều công trình chuyên biệt mang tính lý luận viết về thể loại tiểu thuyết.
Tuy nhiên chưa có một công trình nào đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện
và hệ thống các vấn đề lý luận của tiểu thuyết thể hiện qua những tập sách,
những bài nghiên cứu, phê bình xuất hiện trong giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX.
Hầu hết ở các công trình hoặc chỉ tập trung vào đánh giá một trào lưu, một
hiện tượng, một tác giả hay nhóm tác giả tiêu biểu, hoặc nhận diện chung về
tiểu thuyết thể hiện qua một số công trình mang tính chất văn học sử hay
mang tính chất sưu tầm tư liệu. Dưới đây chúng tôi xin điểm qua những công
trình có liên quan đến đề tài luận án. Và để tiện cho việc theo dõi, chúng tôi sẽ
tiến hành chia những công trình này thành hai nhóm:
Nhóm 1: Các công trình nghiên cứu, khảo luận
Nhóm 2: Các bộ sách sưu tầm, biên soạn
a. Các công trình nghiên cứu, khảo luận
Theo dõi tình hình nghiên cứu văn học ở nước ta suốt từ năm 1945 trở lại
đây, chúng tôi thấy rằng:
Từ năm 1945-1954 do những điều kiện đặc biệt của chiến tranh, nên
nghiên cứu văn học ít có điều kiện phát triển.
Nhưng từ sau năm 1954, việc nghiên cứu văn học, trong đó đặc biệt là
giai đoạn văn học đầu thế kỷ XX ngày càng được chú ý nhiều hơn. Song trước
những năm 80 của thế kỷ XX, trong các công trình nghiên cứu, các vấn đề lý
thuyết của thể loại tiểu thuyết được bàn đến mới chỉ ở dạng khái lược, bàn
qua, phần nhiều được khai thác ở khía cạnh mang tính chất tư liệu văn học sử
như cuốn: Việt Nam văn học giản ước tân biên (Phạm Thế Ngũ, 1963) Bảng
lược đồ văn học Việt Nam (Thanh Lãng, 1967), Những bước đầu của báo
chí, truyện ngắn, tiểu thuyết và thơ mới (Bùi Đức Tịnh, 1972), hoặc trực tiếp
bàn đến những vấn đề mang tính lý luận của thể loại tiểu thuyết như: Viết và
đọc tiểu thuyết (Nhất Linh, 1960), Xây dựng tác phẩm tiểu thuyết (Nguyễn
Văn Trung, 1961), Công việc của người viết tiểu thuyết (Nguyễn Đình Thi,
1964), Văn học và tiểu thuyết (Doãn Quốc Sĩ, 1972), Tiểu thuyết Việt Nam
hiện đại (Phan Cự Đệ, 1975)… hoặc đánh giá về một tác gia như: Nam Cao-
Nhà văn hiện thực xuất sắc (Hà Minh Đức, 1961) chứ chưa có chuyên đề đi
sâu nghiên cứu vấn đề lý luận tiểu thuyết từ góc độ lịch sử hình thành, phát
triển, các vấn đề lý luận thể loại… trên cơ sở khảo sát các công trình nghiên
cứu phê bình văn học nửa đầu thế kỷ XX.
Trong Việt Nam văn học giản ước tân biên của Phạm Thế Ngũ (1963)
và Bảng lược đồ văn học Việt Nam của Thanh Lãng (1967) có đề cập đến thể
loại tiểu thuyết. Ở đó, tác giả đã có ý thức chỉ ra con đường phát triển liên tục
từ truyện Nôm đến tiểu thuyết đồng thời chỉ ra những nguồn ảnh hưởng từ văn
học nước ngoài.
Với Bảng lược đồ văn học Việt Nam [71], Thanh Lãng được coi là nhà
nghiên cứu đầu tiên cấu trúc hoá được mô hình của những dạng tiểu thuyết
dịch đương thời và chỉ ra những ảnh hưởng của chúng đến những tiểu thuyết
do nhà văn Việt Nam sáng tác. Ông cho rằng: “Đối với thế hệ 1932-1945, tiểu
thuyết giữ địa vị quan trọng đến nỗi ta có thể coi lịch sử văn học Việt Nam của
thời kỳ này là lịch sử tiểu thuyết”. Qua việc các nhà tiểu thuyết ta hồi đó chú ý
đến vấn đề miêu tả tâm lý, theo ông, tiểu thuyết Việt Nam đã tiến về bề sâu.
Còn trong công trình Việt Nam văn học giản ước tân biên[102], Phạm
Thế Ngũ đã chỉ ra những quan hệ đa dạng giữa tiểu thuyết và những thể ký
trong thời kỳ đầu của văn học mới.
Tuy nhiên, tất cả những vấn đề nêu trên chỉ được trình bày sơ lược mang
tính chất tư liệu văn học sử nhiều hơn.
Cũng với tính chất như vậy, công trình Những bước đầu của báo chí,
truyện ngắn, tiểu thuyết và thơ mới (1972)[153], thông qua việc khảo cứu,
sưu tầm tư liệu, tác giả Bùi Đức Tịnh đã phục hồi địa vị cho những tác phẩm
đầu tiên bị quên lãng (ông gọi đó là những hòn máu bị bỏ rơi) của nền văn
học nước nhà. Riêng với thể loại tiểu thuyết, tác giả đã khẳng định, tiểu thuyết
xuất hiện trước nhất ở miền Nam từ năm 1887 với truyện Thày Lazaro Phiền
của Nguyễn Trọng Quản và tiếp sau đó là hàng loạt truyện của Trương Duy
Toản, Nguyễn Chánh Sắt, Lê Hoằng Mưu. Hơn nữa, ở công trình này, tác giả
còn chỉ ra quá trình hình thành và phát triển của thể loại tiểu thuyết. Ông cho
rằng:
Hình thức phôi thai xuất hiện sớm nhất của tiểu thuyết ở miền Nam
là thơ, tức loại truyện của văn chương cổ điển đội lốt bằng cách lấy cuộc
đời của một nhân vật đương thời làm đề tài. Kế đến là những truyện,
không được gọi thẳng như thế mà thường được đặt nhan đề với những
danh từ ngoại sử hay dị sử lấy đề tài trong lịch sử Việt Nam hay xã hội
Việt Nam đương thời và sau cùng nói đến các tác phẩm được mệnh danh
là tiểu thuyết theo thể thức của tiểu thuyết phương Tây [153, tr.158].
Rất tiếc là trong công trình này, Bùi Đức Tịnh chỉ trình bày nội dung tóm
tắt một số tác phẩm chứ chưa thực sự khảo sát một cách tỉ mỉ sự thay đổi về
hình thức thể loại. Cho nên giá trị của nó cũng chỉ dừng lại ở việc chỉ ra được
sự hình thành và phát triển của thể loại trong những năm đầu thế kỷ XX.
Ngoài những công trình mang tính chất tư liệu văn học sử nói trên, cũng
trong thời gian này, đã có một số công trình trực tiếp bàn đến những vấn đề
mang tính lý luận của thể loại tiểu thuyết. Đó là:
a, Trong Viết và đọc tiểu thuyết, tác giả Nhất Linh có khẳng định lại một
số vấn đề của Thạch Lam trong Theo giòng như:
1. Thành thực là yếu tố quan trọng đầu tiên đối với người cầm bút.
2. Tiểu thuyết cũng phức tạp, lộn xộn, linh động như cuộc đời cả bề rộng
lẫn bề sâu.
3. Cốt truyện không cần lắm, không nên xếp đặt câu truyện quá, việc xảy
ra còn tuỳ theo tâm trạng của nhân vật. Nếu xếp đặt cần phải viết có nghệ
thuật để việc ấy được tự nhiên, nhưng sự thực, đời người có xếp đặt được
đâu. Mà tiểu thuyết lại là thứ sách để tả cuộc đời.
b, Ở cuốn Xây dựng tác phẩm tiểu thuyết [161], tác giả Nguyễn Văn
Trung thông qua sự phân tích cụ thể một số tác phẩm tiêu biểu của một số tác
giả trong và ngoài nước cũng đưa ra được khá tỉ mỉ những quan niệm và kĩ
thuật viết tiểu thuyết. Song những vấn đề được đưa ra và lý giải ở đây hoàn
toàn mang tính chất chủ quan của tác giả. Trong đó, khi nhận xét về cách
phân loại tiểu thuyết của Vũ Ngọc Phan ở bộ Nhà văn hiện đại, ông cho rằng
cách phân chia này là “chỉ xét về nội dung” và “không xác thực lắm”.
c, Trong cuốn Mấy vấn đề nguyên lý văn học [99], Nguyễn Lương Ngọc
đã dành một chương bàn về tiểu thuyết. Đặc biệt khi đề cập đến sự phát triển
cùng quan niệm và tính chất của thể loại tiểu thuyết, tác giả đã dẫn ra một một
vài ý kiến của hai học giả Phạm Quỳnh và Vũ Ngọc Phan để chứng minh cho
những quan điểm của mình về thể loại này.
d, Trong cuốn Những nguyên lý về lý luận văn học (tập 3) – Loại thể
văn học [34] của nhà nghiên cứu Hà Minh Đức có một chương bàn về tiểu
thuyết. Trong đó ở mục Bàn về sự phát triển của tiểu thuyết trong văn học
Việt Nam, từ việc khảo sát sự phát triển của thực tiễn sáng tác tiểu thuyết
những năm đầu thế kỷ đến năm 1960, tác giả đã rút ra những vấn đề về thể loại
như: Xây dựng nhân vật, vấn đề hiện thực, kết cấu, ngôn ngữ và khẳng định sự
vận động của thể loại này theo từng giai đoạn phát triển.
e, Cuốn Công việc của người viết tiểu thuyết [139] của Nguyễn Đình
Thi. Với tư cách là nhà tiểu thuyết, ông đã trình bày khá đầy đủ những vấn đề
cốt lõi của tiểu thuyết (quan niệm, mối quan hệ giữa tiểu thuyết và hiện thực
cuộc sống, nghệ thuật viết tiểu thuyết…). Đây là một cuốn sách của người làm
nghề nói về nghề của mình.
g, Cuốn Văn học và tiểu thuyết [123] của Doãn Quốc Sĩ có ưu điểm là
đã khảo sát kỹ nhiều quan niệm về tiểu thuyết của các nhà nghiên cứu phê bình
tiểu thuyết giai đoạn đầu thế kỷ như: Phạm Quỳnh, Thạch Lam, Vũ Bằng, Vũ
Ngọc Phan…, song điều đáng tiếc những quan niệm này mới chỉ được coi là
chỗ dựa cho những ý kiến riêng của chính tác giả chứ không được nhận xét,
đánh giá một cách khách quan. Nói rõ hơn là ông chỉ viện dẫn những gì phù
hợp với quan niệm của mình mà chưa chú ý đúng mức tới tính khách quan
khoa học của chúng. Ngoài ra ông còn “bỏ qua” không ít luận điểm khác.
h, Công trình Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại [27] của tác giả Phan Cự
Đệ là một công trình dày dặn nhất chuyên biệt về lý luận thể loại trên cơ sở
thực tiễn 70 năm của tiểu thuyết Việt Nam. Với một cách nhìn bao quát, sâu
sắc, tác giả đã khái quát được quá trình hình thành và phát triển của tiểu thuyết
Việt Nam hiện đại và những vấn đề mang tính chất lý luận như: điển hình hoá
trong tiểu thuyết hiện đại, những vấn đề thể loại của tiểu thuyết, lao động của
người viết tiểu thuyết. Có thể nói đây là bức tranh toàn cảnh về nền tiểu thuyết
Việt Nam hiện đại, từ thời kỳ sơ khai đến năm 1975. Song như lời nói đầu tác
giả viết, công trình này có tính chất một chuyên đề lý luận về thể loại dựa trên
cơ sở thực tiễn của tiểu thuyết Việt Nam nên chưa có điều kiện nghiên cứu một
cách đầy đủ và cụ thể từng trào lưu, từng tác giả, từng tác phẩm... trong những
thời kỳ lịch sử nhất định, do vậy những thành tựu nghiên cứu, phê bình thời kỳ
1900-1945 được tác giả quan tâm tới một cách hạn chế.
Đặc biệt, từ sau Đại hội Đảng lần thứ VI (1986), trên đà đổi mới nhiều
mặt của xã hội Việt Nam, tình hình nghiên cứu văn học thực sự bước vào thời
kỳ mới. Giới nghiên cứu văn học đương đại đã coi việc đánh giá lại di sản văn
học quá khứ, nhất là văn học giai đoạn đầu thế kỷ XX, là một trong những
mục tiêu soi sáng quá trình đổi mới tư duy nghiên cứu văn học. Trên thực tế
đã diễn ra nhiều hoạt động khá sôi nổi như tổ chức hàng loạt cuộc hội thảo
khoa học với chủ đề “Giải toả những nghi án văn học” nhằm trả lại giá trị đích
thực cho một số tác giả, tác phẩm và trào lưu văn học quá khứ. Chính vì vậy,
nhiều tác phẩm thuộc loại “có vấn đề” của thời kỳ trước đã được in lại. Nhiều
bài viết, nhiều công trình mới ra đời. Trong đó có một số công trình đề cập
tới thể loại tiểu thuyết giai đoạn đầu thế kỷ XX thông qua việc đánh giá một
trào lưu, một hiện tượng văn học tiêu biểu.
Gần gũi với đề tài của luận án, có thể kể đến công trình Sự hình thành
và vận động của thể loại tiểu thuyết văn xuôi tiếng Việt ở Nam Bộ giai đoạn
cuối thế kỷ 19 đến năm 1932 của Tôn Thất Dụng (1993)[19]. Đây là công
trình nghiên cứu về lịch sử văn học, nhưng trong đó, người viết có nhắc tới
quan niệm về thể loại tiểu thuyết của một số tác giả cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ
XX như: Nguyễn Trọng Quản, Trương Duy Toản, Trần Thiên Trung… Nhìn
chung, công trình này đã đề cập tới một số luận điểm về lý thuyết thể loại tiểu
thuyết trong phê bình, lý luận đầu thế kỷ XX. Nhưng nội dung này chưa phải là
mục tiêu nghiên cứu chính của luận án, do đó các vấn đề lý thuyết thể loại
chưa phải là trọng tâm của công việc khảo sát.
Công trình Quá trình hình thành và phát triển của phê bình văn học
Việt Nam thời kỳ đầu thế kỷ 20 đến năm 1945 [163] của Trần Việt Trung
(1994) là công trình đề cập tới vai trò của hoạt động báo chí, đội ngũ những
nhà văn tham gia hoạt động phê bình văn học. Tuy nhiên, người viết mới chỉ
chủ yếu thiên về hoạt động phê bình giai đoạn 1930-1945 với các tác giả Thiếu
Sơn, Hoài Thanh, Vũ Ngọc Phan, Hải Triều…, còn giai đoạn trước đó chỉ
được đề cập sơ lược. Các vấn đề về lý thuyết thể loại hầu như chưa được chú
ý.
Công trình Lí luận phê bình văn học Việt Nam ba mươi năm đầu thế
kỷ XX của Trần Mạnh Tiến (1996) [151] là công trình đầu tiên đề cập tới
những hoạt động lý luận và phê bình văn học Việt Nam từ năm 1900-1930,
trong đó vấn đề lý luận về thể loại tiểu thuyết qua những công trình nghiên cứu
của các nhà nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam giai đoạn đầu thế kỷ XX
đã được chú ý đề cập tới nhưng còn khái lược và chưa mang tính chất hệ
thống toàn diện. Tác giả chỉ mới bắt đầu chú ý tới vấn đề tiểu thuyết qua quan
niệm, các thành phần, phân loại tiểu thuyết trong một số công trình của các
nhà nghiên cứu phê bình giai đoạn này như: Phạm Quỳnh, Trúc Hà, Thiếu
Sơn, D.C, Lệ Xuân.
Công trình Những vấn đề lý luận văn học giai đoạn 1930-1945 của
Ngô Văn Giá (1996) [141] là công trình đề cập tới những hoạt động lý luận và
phê bình văn học Việt Nam. Trong đó, vấn đề lý luận về thể loại tiểu thuyết
trong nghiên cứu, phê bình thời kỳ này là một trong những vấn đề được đề
cập tới như: quan niệm chung về tiểu thuyết, một số đơn vị nghệ thuật của tiểu
thuyết (nhân vật, cốt truyện, ngôn ngữ )… Song chúng chỉ được trình bày sơ
lược chưa mang tính hệ thống bởi vì như tên gọi của đề tài, tác giả dành sự
quan tâm tới toàn cảnh những vấn đề lý luận của văn học giai đoạn này. Hơn
nữa, tác giả chỉ chú ý đến những quan niệm của những nhà nghiên cứu phê
bình ngoài Mác xít như: Thạch Lam, Vũ Bằng, Thiếu Sơn, Vũ Ngọc Phan.
Bài khảo luận Nhìn lại cuộc tranh luận nghệ thuật 1935-1939 của
Nguyễn Ngọc Thiện (in lần đầu trong cuốn Nhìn lại cuộc tranh luận nghệ
thuật 1935-1939, 1996) đã cố gắng dựng lại toàn cảnh diễn biến cuộc tranh
luận “Nghệ thuật vị nghệ thuật” hay “Nghệ thuật vị nhân sinh”, kết hợp sự
phân tích những quan niệm, những ý kiến thuộc các quan điểm nghệ thuật
khác nhau trong không khí sôi nổi, quyết liệt tranh biện với cái nhìn khoa học,
khách quan và bình tĩnh. Từ đó, người viết đưa ra những đánh giá về ý nghĩa
cuộc tranh luận lớn này, trong sự liên hệ và so sánh các vấn đề lý luận văn học
đã và đang đặt ra đối với văn học Việt Nam hiện đại, nhịp với những chặng
đường đấu tranh của dân tộc Việt Nam.
Bài Khải luận của tác giả Mã Giang Lân (được in lần đầu vào năm 1997,
trong cuốn Tổng tập văn học Việt Nam, tập 24A) là bài viết đề cập tới sự ra
đời và phát triển của thể loại lý luận phê bình nghiên cứu văn học Việt Nam.
Trong đó, tác giả đã dựng lên bức tranh về hoạt động nghiên cứu, lý luận phê
bình văn học trong những thập niên đầu của thế kỷ XX. Ở bài viết này, vấn đề
thể loại tiểu thuyết đã được đề cập tới qua một số lời bàn của các tác giả tiêu
biểu như Phạm Quỳnh, Thiếu Sơn, Hoàng Ngọc Phách, Thạch Lam, Vũ Bằng,
Trương Chính, Hải Triều, Đặng Thai Mai trên một số phương diện (khái niệm,
phân loại, kết cấu, nhân vật, ngôn ngữ ). Tuy nhiên, những vấn đề này được
lướt nhanh để đi tới kết luận chứ không dừng lại để nhận xét, minh chứng một
cách cụ thể.
Trong bài viết Chuyển biến của thể loại tiểu thuyết trong văn học Việt
Nam đầu thế kỷ XX (2001) [74], qua khảo sát ý kiến về tiểu thuyết của 10 nhà
văn, nhà biên khảo từ cuối thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX như Nguyễn Trọng
Quản, Hồ Biểu Chánh, Phạm Quỳnh, Tản Đà, Hoàng Ngọc Phách,Thiếu Sơn,
Nhất Linh, Khái Hưng, Thạch Lam, Đinh Gia Trinh về một số vấn đề hiện
trạng, xu thế, kỹ thuật và nhìn nhận lại một số tác giả, tác phẩm tiêu biểu; tác
giả Bùi Việt Thắng đã đưa ra một số ý kiến đáng tin cậy (tuy còn ít ỏi) để
khẳng định “tiểu thuyết là một thể loại văn học mới rất cần thiết cho sự đổi mới
văn học theo hướng hiện đại hoá”.
Năm 2003, trong lời giới thiệu cho bộ sách Tranh luận văn nghệ thế kỷ
XX [142], nhà nghiên cứu Hà Minh Đức đã phân tích những ý kiến xung quanh
những cuộc tranh luận nghệ thuật 1900-1945. Nhiều ý kiến bàn về thể loại tiểu
thuyết tập trung ở hai cuộc tranh luận “Nghệ thuật vị nghệ thuật” hay “Nghệ
thuật vị nhân sinh” và “Dâm hay không Dâm” thời kỳ 1935-1939 đã được tác
giả nhìn nhận và đánh giá một cách khách quan.
Trong bài viết Các nhà văn Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX nói về văn tự
sự (2001) [160], thông qua việc khảo sát một số ý kiến của nhà văn nước ta
bàn về văn tự sự (tập trung ở tiểu thuyết), tác giả Nguyễn Nghĩa Trọng khẳng
định: tuy mới còn ở mức độ sơ khai nhưng những ý kiến về văn tự sự và tiểu
thuyết nói riêng nửa đầu thế kỷ XX đã đánh dấu một bước phát triển của lý
luận văn học nước nhà. Nó góp phần thúc đẩy sự lớn mạnh của văn xuôi hiện
đại với sự góp sức của những nhà văn tả thực tài năng như: Nguyễn Công
Hoan, Ngô tất Tố, Vũ Trọng Phụng, Thạch Lam, Tô Hoài, Vũ Bằng, Nam
Cao, Nguyên Hồng…Tuy nhiên, phần lớn các ý kiến được đưa ra chủ yếu mang
tính chất điểm qua chứ không chú mục nhận xét đánh giá về kỹ thuật, phân tích
kiến giải lý luận về mặt thể loại trên cái nền đổi mới của tư duy văn học.
Bài viết Sự hình thành và phát triển của tiểu thuyết hiện đại và lý luận
tiểu thuyết hiện đại ở Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX trong quan hệ với tiểu
thuyết và thi pháp tiểu thuyết nước ngoài (Báo cáo khoa học tại Hội thảo
khoa học về văn học so sánh do trường ĐHSP Hà Nội tổ chức tháng 5/2004)
của tác giả Nguyễn Ngọc Thiện đã bàn tới sự hình thành và phát triển của tiểu
thuyết và lý luận tiểu thuyết hiện đại ở nước ta qua thực tiễn sáng tác và tập
trung trong công trình: Bàn về tiểu thuyết (Phạm Quỳnh), Theo giòng (Thạch
Lam), Khảo về tiểu thuyết (Vũ Bằng). Ở những công trình này, mọi vấn đề lý
luận của thể loại tiểu thuyết đã được người viết xem xét và lý giải trong sự so
sánh với những quan niệm của nhà lý luận tiểu thuyết Nga M.Bakhtin. Qua đó
người viết phần nào đã cho thấy sự phát triển của tiểu thuyết cũng như sự vận
động về tư duy lý luận tiểu thuyết trong những thập niên đầu của thế kỷ XX.
Tuy nhiên trên thực tế, ngoài ba học giả được đưa ra, còn có rất nhiều nhà
văn, nhà nghiên cứu, nhà phê bình cũng có những đóng góp đáng kể cho sự
phát triển của khoa nghiên cứu, phê bình văn học nói chung và thể loại tiểu
thuyết nói riêng mà có lẽ do giới hạn về khuôn khổ một tiểu luận chưa thấy tác
giả đề cập tới.
Công trình: Lý luận, phê bình văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX –
1945 của nhóm nghiên cứu Viện Văn học do Nguyễn Ngọc Thiện chủ biên là
tập hợp những bài viết đề cập đến sự hình thành, các giai đoạn phát triển, các
khuynh hướng lý luận phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX. Công
trình đã ghi nhận sự nỗ lực tư duy về văn học thời kỳ hiện đại xung quanh việc
xây dựng lý luận, phê bình trở thành bộ môn khoa học về văn học có lý thuyết
và phương pháp chuyên biệt, phát triển đồng bộ, hoà nhịp với sáng tác, hỗ trợ
yêu cầu thẩm định của công chúng về chất lượng tác phẩm văn chương.
Trong đó, những ý kiến về thể loại tiểu thuyết cũng đã được lưu ý nghiên
cứu, chủ yếu qua một số tác giả thời kỳ này như Phạm Quỳnh, Thạch Lam,
Vũ Ngọc Phan, qua các cuộc tranh luận nghệ thuật, qua 10 gương mặt phê
bình tiêu biểu.
Năm 2004, chuyên luận Phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX
(1900-1945)[167] của Nguyễn Thị Thanh Xuân được ấn hành. Trên cơ sở kết
quả nghiên cứu của một luận án Phó tiến sĩ mà tác giả đã bảo vệ thành công
10 năm trước, công trình này đã khảo sát một cách khá hệ thống, toàn diện
hoạt động phê bình thời kỳ này. Tác giả cũng dành sự chú ý cho phê bình tiểu
thuyết, nhưng do giới hạn của đề tài, vấn đề này không được bàn tới một cách
tập trung, độc lập mà chỉ được nói đến rải rác qua một vài cuộc tranh luận
nghệ thuật, một số bài phê bình tác phẩm tiểu thuyết đương thời và các tác gia
phê bình tiêu biểu.
Cuốn Văn học Việt Nam thế kỷ XX – Những vấn đề lịch sử và lý luận
(do Phan Cự Đệ chủ biên) [30] là một công trình tổng kết văn học Việt Nam
thế kỷ XX dưới ánh sáng của tư duy lý luận Mác xít. Trong đó, ở chương bảy,
với phần viết về hoạt động lý luận phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ
XX, nhà nghiên cứu Trần Đình Sử đã đưa ra những nhận xét về một số nét nổi
bật thuộc quá trình hình thành và phát triển của lý luận phê bình, về tranh luận
văn học, về thế hệ các nhà phê bình. Từ đó, ông khẳng định: “Tuy chất lượng
không đồng đều nhưng các tác giả và công trình phê bình văn học đã đánh
dấu sự trưởng thành mọi mặt từ ý thức tự chủ đến phương pháp và thể loại,
cũng như phong cách cá nhân”[30, tr.117]. Trong đó, lý luận phê bình tiểu
thuyết mới chỉ được đề cập tới thông qua những nhận xét rải rác trong cái nền
và diện mạo chung của lý luận phê bình.
Cũng trong thời kỳ này, ở một số công trình đi sâu vào từng tác gia, tác
phẩm, các gương mặt tiêu biểu trên văn đàn những năm đầu thế kỷ XX như
Phạm Quỳnh, Thạch Lam, Vũ Trọng Phụng, Hải Triều, Nam Cao, Vũ Ngọc
Phan, Nhất Linh, Khái Hưng, Lan Khai…, các nhà nghiên cứu đã nhìn nhận và
đánh giá lại một cách khách quan, chỉ rõ những đóng góp (cũng như hạn chế)
của họ đối với nền văn học nước nhà nói chung và sự phát triển của lý luận
tiểu thuyết nói riêng. Có thể kể đến một số bài viết, công trình cá nhân hoặc
tập thể sau: Học tập nhà văn Vũ Ngọc Phan của Vũ Ngọc Khánh (1992),
Thạch Lam văn chương và cái đẹp của nhiều tác giả (1995), Văn chương và
tác giả của Nguyễn Ngọc Thiện (1996), Hải Triều - nhà lý luận tiên phong
do Nguyễn Ngọc Thiện chủ biên (1996), Văn học trên hành trình thế kỷ XX
của Phong Lê (1997), Nam Cao qua nửa thế kỷ của Hà Bình Trị (2001), Chủ
nghĩa hiện thực Nam Cao của Trần Đăng Suyền (2001), Văn chương tài
năng và phong cách của Hà Minh Đức (2001), Những vấn đề lý luận và lịch
sử văn học do Hà Minh Đức chủ biên (2001), Lan Khai- Tác phẩm nghiên
cứu lý luận và phê bình văn học của Trần Mạnh Tiến (2002)…
b. Các sách sưu tầm, biên soạn
Cũng nhằm mục đích khôi phục lại nền văn học giai đoạn đầu thế kỷ XX,
thời kỳ này xuất hiện nhiều công trình mang tính chất tư liệu đã được biên
soạn rất công phu. Trong đó, các nhà biên soạn, sưu tầm đã tập hợp được
khá nhiều bài nghiên cứu, phê bình về thể loại tiểu thuyết của các tác giả đầu
thế kỷ XX. Đó là:
1, Khảo về tiểu thuyết (1996) của Vương Trí Nhàn [104] là công trình
biên soạn, tập hợp những ý kiến bàn về tiểu thuyết của các nhà văn, nhà nghiên
cứu, phê bình văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX đến 1945.
2, Tuyển tập phê bình nghiên cứu văn học Việt Nam (1900-1945), 5
tập (1997) [141] là bộ tuyển tập bao gồm các tác phẩm lý luận, phê bình và
nghiên cứu văn học của các tác giả giai đoạn đầu thế kỷ. Trong đó có nhiều bài
viết về tiểu thuyết của Phạm Quỳnh, Thạch Lam, Vũ Trọng Phụng, Thiếu
Sơn…
3, Công trình Tổng tập văn học Việt Nam (1997) tập 24A, 24B
[108,109] tuyển những công trình lý luận nửa đầu thế kỷ XX của 37 tác giả
không thuộc nhóm Mác xít như Dương Quảng Hàm, Hoài Thanh, Vũ Ngọc
Phan, Thiếu Sơn, Thạch Lam, Lê Thanh, Trương Chính, Lan Khai, Phạm
Quỳnh…
4, Tổng tập văn học Việt Nam (1997) tập 34 [110] tập hợp những công
trình lý luận nửa đầu thế kỷ XX của các tác giả thuộc nhóm Mác xít như: Hải
Triều, Trần Đình Long, Trần Huy Liệu, Đặng Thai Mai…
5, Bàn về tiểu thuyết (2000) của Bùi Việt Thắng [138] biên soạn tập hợp
những ý kiến bàn về tiểu thuyết từ đầu thế kỷ XX đến nay. Trong đó có những
bài viết của ba tác giả tiêu biểu giai đoạn đầu thế kỷ là Phạm Quỳnh, Thạch
Lam, Vũ Bằng.
6, Tranh luận văn nghệ thế kỷ XX, 2 tập (2003) do Nguyễn Ngọc Thiện
chủ biên [142] tập hợp những bài lý luận phê bình trong 6 cuộc tranh luận nửa
đầu thế kỷ XX, trong đó có nhiều bài phê bình về tiểu thuyết không phải từ góc
độ “đọc sách”, cảm nhận mà từ góc độ lý thuyết phân loại khoa học.
Điểm qua một số công trình nghiên cứu đã ít nhiều đề cập đến các vấn
đề lý thuyết thể loại tiểu thuyết trong văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX có
thể thấy rằng: hầu hết các công trình đều chưa có điều kiện tập trung đánh giá
một cách khái quát, toàn diện về các ý kiến hàm chứa sự khai mở của tư duy
lý luận về thể loại tiểu thuyết trong hoạt động nghiên cứu phê bình nửa đầu thế
kỷ XX (1900-1945). Nhìn chung, các công trình này thường chỉ tập trung vào
đánh giá một trào lưu, một hiện tượng, một số tác gia và tác phẩm tiêu biểu
của họ, hoặc nhận diện chung về sáng tác tiểu thuyết Việt Nam hiện đại. Đa
phần là công trình mang tính chất văn học sử, hay mang tính chất tư liệu tập
hợp những lời bạt, lời nói đầu, những bài báo, tiểu luận phê bình bàn về tiểu
thuyết. Cũng có một số công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề lý luận văn
học vài ba thập niên đầu thế kỷ nhưng chỉ dừng lại ở mức độ lược khảo, vẽ lên
diện mạo chung ghi nhận những thành tựu lý luận văn học trong từng giai đoạn
đó, chứ chưa tập trung đi sâu vào nghiên cứu sự diễn tiến của tư duy lý luận về
thể loại tiểu thuyết xuyên suốt cả một giai đoạn ngót nửa thế kỷ.
Do vậy, từ việc tiếp thu những thành tựu của những người đi trước, tiếp
tục mở rộng và đi sâu trên cơ sở Luận văn thạc sĩ đã được bảo vệ năm 2000,
luận án của chúng tôi với đề tài Lý luận về thể loại tiểu thuyết trong nghiên
cứu phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX cố gắng tập trung tập
hợp và khảo sát một cách có hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản của thể
loại tiểu thuyết qua những ý kiến bàn về thể loại này từ các công trình của các
nhà văn và nhà nghiên cứu phê bình văn học Việt Nam được công bố trong
nửa đầu thế kỷ XX.
3. GIỚI THUYẾT VỀ KHÁI NIỆM TIỂU THUYẾT
Là một thể loại mới được hình thành nên khái niệm “Tiểu thuyết” thời kỳ
này còn chưa được các nhà nghiên cứu, phê bình xác định rõ ràng, mà thường
sử dụng để chỉ tất cả các tác phẩm truyện có dung lượng dài ngắn khác nhau
(được gọi là Đoản thiên tiểu thuyết, Trung thiên tiểu thuyết, hay Trường
thiên tiểu thuyết). Ví dụ như truyện Thày Lazarô Phiền (1887) của Nguyễn
Trọng Quản chỉ dày 32 trang nhưng nhiều nhà văn thời kỳ này đều xem là tiểu
thuyết. Những tác phẩm của Trần Chánh Chiếu, Lê Hoằng Mưu, Nguyễn
Chánh Sắt, Hồ Biểu Chánh… dung lượng chỉ đủ sức một truyện vừa nhưng
vẫn được gọi là tiểu thuyết. Ngay cả tác phẩm Sống chết mặc bay của Phạm
Duy Tốn, chỉ vẹn vẹn có vài ba trang in, nhưng Nam Phong tạp chí năm 1919
khi đăng tải vẫn giới thiệu là tiểu thuyết tả chân. Do vậy khi tiến hành khảo sát,
phân tích những ý kiến của các nhà nghiên cứu, phê bình đầu thế kỷ, chúng tôi
chủ yếu vẫn dựa vào những quan niệm của họ để đảm bảo tính lịch sử của
thuật ngữ và tư duy học thuật.
4. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu chủ yếu trong luận án này là những “văn bản” bàn
đến thể loại tiểu thuyết của các nhà văn, nhà nghiên cứu, phê bình, văn học
giai đoạn đầu thế kỷ XX. Những văn bản đó được khai thác từ những nguồn tư
liệu, từ các ấn phẩm đầu thế kỷ trên các báo như Nông cổ mín đàm, Đông
Dương tạp chí, Đông Pháp thời báo, Nam Phong tạp chí, Hữu Thanh tạp
chí, An Nam tạp chí, Phụ nữ Tân văn và một số sách chuyên khảo của các
nhà văn, nhà nghiên cứu thời đó như Bàn về tiểu thuyết (Phạm Quỳnh), Theo
giòng (Thạch Lam), Khảo về tiểu thuyết (Vũ Bằng)...
Đặc biệt, trước khi nhận đề tài này, chúng tôi đã tham gia biên soạn bộ
Tuyển tập phê bình, nghiên cứu văn học Việt Nam (1900-1945) (xuất bản
năm 1997) nên mọi tài liệu, văn bản giai đoạn này, trong đó có nhiều ý kiến về
tiểu thuyết, chúng tôi đã được tiếp xúc. Ngoài ra, phần lớn những ý kiến bàn
về tiểu thuyết còn được tuyển trong một số bộ sưu tầm, tuyển chọn khác như:
Khảo về tiểu thuyết (Vương Trí Nhàn) và Bàn về tiểu thuyết (Bùi Việt
Thắng)...
5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Trên cơ sở tình hình nghiên cứu nêu trên, với khả năng tư liệu cho phép,
chúng tôi xác định nhiệm vụ của luận án là:
- Tìm hiểu những điều kiện xã hội-văn hoá đã tác động trực tiếp hoặc
gián tiếp đến sự hình thành và phát triển của tiểu thuyết viết bằng chữ quốc
ngữ trong vài thập niên nửa đầu của thế kỷ XX cũng như việc nghiên cứu phê
bình tiểu thuyết Việt Nam hiện đại.
- Tập trung khảo sát và phân tích các ý kiến bàn về tiểu thuyết từ những
quan niệm chung (khái niệm, phân loại, nhà viết tiểu thuyết với tư cách là một
nghệ sĩ kiểu mới thuộc về một quan niệm văn học mới, một nhân cách văn hoá
mới khi cầm bút) đến những vấn đề của thể loại văn học (vấn đề hiện thực,
nghệ thuật viết tiểu thuyết, bạn đọc tiểu thuyết, phê bình tiểu thuyết). Từ đó,
làm rõ sự phát triển về tư duy lý luận thể loại trong giai đoạn nửa đầu thế kỷ
của công cuộc hiện đại hoá nền văn học dân tộc. Nói chính xác hơn, người
viết đặt mục đích phân tích công việc của các nhà nghiên cứu, phê bình, các
học giả, các nhà văn Việt Nam nửa đầu thế kỷ xung quanh việc bàn về chủ đề:
làm thế nào để có thể phát triển một thể loại mới của văn học cần cho quá
trình hiện đại hoá văn học dân tộc trên cơ sở tiếp thu kinh nghiệm nước ngoài,
vừa “là của ta”, “cho dân ta đọc”, góp phần tích cực vào đời sống xã hội lúc
đó. Đây là vấn đề lớn, rất có ý nghĩa không chỉ đối với văn học đương thời
mà còn đối với tiến trình phát triển của xã hội Việt Nam hiện đại.
- Khẳng định và ghi nhận những đóng góp của các nhà văn, nhà nghiên
cứu, phê bình văn học giai đoạn nửa đầu thế kỷ XX đối với quá trình hiện đại
hoá nền tiểu thuyết nước nhà thông qua việc liên hệ với thực tiễn sáng tác,
đương thời đồng thời việc nhìn nhận lại những vấn đề lý luận của thể loại mà
các thế hệ đàn anh đã làm trên tinh thần đổi mới và phát triển của chuyên
ngành lý luận hôm nay.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Với một đề tài thuộc loại hình lý thuyết- lịch sử văn học, trong quá trình
thực hiện luận án, chúng tôi chủ yếu sử dụng những phương pháp nghiên cứu
sau:
- Phương pháp thống kê, phân loại: Các ý kiến bàn về vấn đề tiểu
thuyết được công bố trên sách, báo, tạp chí... đã được chúng tôi thống kê
một cách có hệ thống, trong đó ưu tiên xem xét đánh giá những ý kiến nổi bật,
cơ bản.
- Phương pháp lịch sử cụ thể: Vì những tri thức lý luận văn học giai
đoạn này đang trong quá trình khai mở, chủ yếu được nêu lên qua những lời
bạt, tựa, các tác phẩm phê bình, nghiên cứu văn học, cho nên luận án quán
triệt phương pháp lịch sử cụ thể trong quá trình nhận diện và đánh giá chung.
Các tri thức lý luận văn học được cố gắng “giải mã” như nó vốn có, tránh suy
diễn, gán ghép, hiện đại hoá những điều mà nó không hàm chứa.
Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như
phương pháp so sánh, phương pháp phân tích tổng hợp để làm sáng tỏ
thêm các vấn đề lý luận.
Tất cả những phương pháp trên được vận dụng phối hợp với nhau một
cách linh hoạt để làm bật lên những vấn đề cần nghiên cứu.
7. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
a. Về mặt lý luận
Đây là công trình đầu tiên khảo sát, hệ thống hoá và đánh giá sâu các vấn
đề lý luận của thể loại tiểu thuyết trong mảng nghiên cứu phê bình văn học giai
đoạn nửa đầu thế kỷ (1900-1945). Kết quả nghiên cứu của luận án ít nhiều có
tác dụng làm sáng tỏ thêm một số vấn đề lý luận về thể loại tiểu thuyết trong
giai đoạn văn học này và cho thấy rõ, ngay trong mấy thập kỷ đầu xây dựng
nền văn học quốc ngữ mang tính chất cận hiện đại, các văn nhân và học giả
nước ta đã có nhiều kiến giải về đặc trưng của thể loại và những ý kiến này đã
tạo tiền đề cho sự đổi mới và hiện đại hoá của thể loại ở những giai đoạn sau
của thế kỷ.
b. Về mặt thực tiễn
Chúng tôi hy vọng kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là một tài liệu tham
khảo hữu ích và thiết thực đối với hoạt động nghiên cứu, học tập và giảng dạy
về lý luận văn học và văn học Việt Nam hiện đại.
8. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN
Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung chính của luận án được triển khai
thành bốn chương.
Chương 1. Những tiền đề xã hội- văn hoá ảnh hưởng đến sự ra đời
của tiểu thuyết viết bằng chữ quốc ngữ.
Chương 2. Quan niệm chung về tiểu thuyết trong nghiên cứu phê bình
văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX.
Chương 3. Vấn đề hiện thực và nghệ thuật viết tiểu thuyết.
Chương 4. Vấn đề bạn đọc tiểu thuyết và phê bình tiểu thuyết.
NHỮNG CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1. Nguyễn Thị Kiều Anh (2000), “ Thạch Lam với quan niệm tiểu
thuyết là sự sống”, Diễn đàn văn nghệ Việt Nam (7+8), tr. 34-42.
2. Nguyễn Thị Kiều Anh (2001), “ Nhân vật tiểu thuyết trong quan
niệm của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam ở giai
đoạn đầu thế kỷ XX”, Thông báo khoa học, Đại học Sư phạm Hà
Nội 2 (2), tr. 104-113.
3. Nguyễn Thị Kiều Anh (2003), “Vấn đề ngôn ngữ tiểu thuyết trong
quan niệm của các nhà nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam
nửa đầu thế kỷ XX (1900-1945)”, Thông báo khoa học, Đại học
Sư phạm Hà Nội 2 (1), tr. 60-63.
4. Nguyễn Thị Kiều Anh (2004), “ Vũ Bằng qua những quan niệm về
tiểu thuyết Việt Nam hiện đại”, Tạp chí khoa học, Đại học Sư
phạm Hà Nội ISSN 0868-3719 (2), tr. 50-55.
5. Nguyễn Thị Kiều Anh (2004), “ Phê bình tiểu thuyết Việt Nam nửa
đầu thế kỷ XX ”, Tạp chí khoa học, Đại học Sư phạm Hà Nội
ISSN 0868-3719 (5), tr. 52-58.
6. Nguyễn Thị Kiều Anh (2004), “ Các nhà văn Việt Nam nửa đầu
thế kỷ XX nói về cách đọc tiểu thuyết”, Xuất bản Việt Nam (8),
tr. 31-32 và tr. 41.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đào Duy Anh (1938), Việt Nam văn hoá sử cương, Quan hải tùng thư,
Huế.
2. Quốc Anh (1978), “Nông cổ mín đàm và cuộc thi tiểu thuyết lịch sử văn
học”. Tạp chí Văn học (3), tr.141.
3. Vũ Tuấn Anh - Bích Thu (chủ biên) (2001), Từ điển tác phẩm văn học
Việt Nam (từ cuối thế kỷ XIX đến 1945), Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
4. Aristốt - Lưu Hiệp (1999), Nghệ thuật thơ ca - Văn tâm điêu long, Nhà
xuất bản Văn học, Hà Nội.
5. Lại Nguyên Ân (1984), Văn học và phê bình, Nhà xuất bản Tác phẩm mới,
Hà Nội.
6. Lại Nguyên Ân (1999), 150 thuật ngữ văn học, Nhà xuất bản Đại học
Quốc gia, Hà Nội.
7. Vũ Bằng (1955), Khảo về tiểu thuyết, Phạm Văn Tươi xuất bản, SG.
8. M. Bakhtin (1992), Lý luận và thi pháp tiểu thuyết, Phạm Vĩnh Cư dịch,
Trường viết văn Nguyễn Du, Hà Nội.
9. M. Bakhtin (1993), Những vấn đề thi pháp Đoxtôiepxki, Trần Đình Sử-
Lại Nguyên Ân -Vương Trí Nhàn dịch, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội
10. D.Brewster và J.A.Burrell (1971), Tiểu thuyết hiện đại, Dương Thanh
Bình dịch, Phủ quốc vụ khanh đặc trách văn hoá xuất bản, Sài Gòn.
11. Phan Kế Bính (1930), Việt Hán văn khảo, Nhà in Trung Bắc Tân văn, Hà
Nội.
12. Nguyễn Huệ Chi (1996), Hoàng Ngọc Phách - Đường đời và đường văn,
Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
13. Trương Chính (1939), Dưới mắt tôi, Tân Việt, Hà Nội.
14. Trương Chính (1997), Tuyển tập Trương Chính, tập 1, Nhà xuất bản Văn
học, Hà Nội.
15. Trương Chính (1997), Tuyển tập Trương Chính, tập 2, Nhà xuất bản Văn
học, Hà Nội.
16. Hồng Chương (1982), Phương pháp sáng tác văn học nghệ thuật, Nhà
xuất bản Sự Thật, Hà Nội.
17. Nguyễn Văn Dân (1999), Nghiên cứu văn học - lý luận và ứng dụng, Nhà
xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
18. Trương Đăng Dung (1991), “Văn học dịch và những vấn đề lý luận của
văn học so sánh”, Tạp chí Văn học (1), tr71.
19. Tôn Thất Dụng (1993), Sự hình thành và vận động của Thể loại tiểu
thuyết văn xuôi tiếng Việt ở Nam Bộ từ cuối thế kỷ XIX đến 1932 , Luận
án Phó tiến sĩ, Đại học Sư phạm, Hà Nội.
20. Tôn Thất Dụng (1993), “Thể loại tiểu thuyết trong quan niệm của các nhà
văn Nam Bộ đầu thế kỷ XX”, Tạp chí Văn học (2), tr 36 - 39.
21. Nguyễn Đức Đàn (1968), Mấy vấn đề văn học hiện thực phê phán Việt
Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội
22. Đặng Anh Đào (1992), “Nguồn gốc và tiền đồ của tiểu thuyết”, Tạp chí
Văn học (6), tr 52-54.
23. Đặng Anh Đào (1994), “Văn học Pháp và sự gặp gỡ với văn học Việt
Nam 1930-1945”, Tạp chí Văn học (7), tr1.
24. Đặng Anh Đào (1995), Đổi mới nghệ thuật viết tiểu thuyết phương Tây
hiện đại, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
25. Hoàng Đạo (1939), Mười điều tâm niệm, Nhà xuất bản Đời nay, Hà Nội.
26. Trần Xuân Đề (2000), Tiểu thuyết cổ điển Trung Quốc (tái bản lần thứ 2),
Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
27. Phan Cự Đệ (1974), Tiểu thuyết Việt Nam hiện đại, Nhà xuất bản Đại học
và Trung học chuyên nghiệp, (Nhà xuất bản Giáo dục tái bản lần thứ 2, Hà
Nội, 2000).
28. Phan Cự Đệ (1990), Tự lực văn đoàn, con người và văn chương , Nhà
xuất bản Văn học, Hà Nội.
29. Phan Cự Đệ (1997), Văn học lãng mạn 1930-1945, Nhà xuất bản Giáo
dục, Hà Nội.
30. Phan Cự Đệ (Chủ biên) (2004), Văn học Việt Nam thế kỷ XX, Nhà xuất
bản Giáo dục, Hà Nội.
31. Phan Cự Đệ - Hà Minh Đức (1982), Nhà văn Việt Nam, Nhà xuất bản Đại
học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
32. Trịnh Bá Đĩnh - Nguyễn Hữu Sơn (Sưu tầm, biên soạn) (1999 ), Tạp chí
Tri Tân (1941-1945), Phê bình văn học, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, Hà
Nội.
33. Hà Minh Đức (1961), Nam Cao-nhà văn hiện thực xuất sắc, Nhà xuất
bản Văn hoá, Hà Nội.
34. Hà Minh Đức (1962), Những nguyên lý về lý luận văn học (Tập 3) Loại
thể văn học , Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
35. Hà Minh Đức (1997), Khảo luận văn chương, Nhà xuất bản Khoa học xã
hội, Hà Nội.
36. Hà Minh Đức (2001), Văn chương tài năng và phong cách, Nhà xuất bản
Khoa học xã hội, Hà Nội.
37. Hà Minh Đức (chủ biên) (1993), Lý luận văn học, Nhà xuất bản Giáo dục,
Hà Nội.
38. Hà Minh Đức (chủ biên) (2000), Những vấn đề lý luận và lịch sử văn
học, Viện Văn học, Hà Nội.
39. Hà Minh Đức (chủ biên) (2002), Nhìn lại văn học Việt Nam thế kỷ XX ,
Nhà xuất Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
40. Jose Ortega y Gasset (1996), “Những ý nghĩ về tiểu thuyết”, Ngân Xuyên
dịch, Tạp chí Văn học nước ngoài (số 2)
41. Ngô Văn Giá (1996), Những vấn đề lý luận văn học giai đoạn 1930-
1945, Luận án Tiến sĩ, Trường Đại học Sư phạm, Hà Nội.
42. Bằng Giang (1993), “Truyện Tàu với một số tiểu thuyết gia đầu tiên ở Việt
Nam”, Kiến thức Ngày nay (106), tr 11-16.
43. M.Gorki (1970), Bàn về văn học (2 tập), Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
44. A.R. Grillet (1986), Vì một tiểu thuyết mới, Lê Phong Tuyết dịch, Nhà
xuất bản Hội nhà văn, Hà Nội.
45. N. A. Gulaiep (1982) Lý luận văn học, Nhà xuất bản Đại học và Trung
học chuyên nghiệp, Hà Nội.
46. Trúc Hà (1932), “Lược khảo về sự tiến hoá của quốc văn trong lối viết tiểu
thuyết”, Nam Phong (7).
47. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (1992), Từ điển thuật ngữ
văn học, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
48. Vũ Hân (1975), Văn học Việt Nam thế kỷ XIX tiền bán thế kỷ XX (1800-
1945), Nhà xuất bản Khai Trí, Sài Gòn.
49. Dương Quảng Hàm (1942), Việt Nam văn học sử yếu, Nhà xuất bản Tổng
hợp Đồng Tháp, tái bản 1993.
50. Nguyễn Văn Hạnh (1971), Ý kiến của Lê nin, Văn học - vấn đề và suy
nghĩ, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
51. Nguyễn Văn Hạnh, Huỳnh Như Phương (1999), Lý luận văn học - vấn đề
và suy nghĩ, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
52. Hoàng Ngọc Hiến (1992), Năm bài giảng về thể loại, Trường viết văn
Nguyễn Du.
53. Đỗ Đức Hiểu (1993), Đổi mới phê bình văn học, Nhà xuất bản KHXH và
Mũi Cà Mau.
54. Nguyễn Thái Hoà (2000), Những vấn đề thi pháp của truyện, Nhà xuất
bản Giáo dục, Hà Nội.
55. Nguyễn Xuân Hoà (1998), Ảnh hưởng của tiểu thuyết cổ Trung Quốc đến
tiểu thuyết cổ Việt Nam, Nhà xuất bản Thuận Hoá.
56. Tô Hoài (1960), Một số kinh nghiệm viết văn của tôi, Nhà xuất bản Văn
học, Hà Nội.
57. Tô Hoài (1977), Nghệ thuật và phương pháp viết văn, Nhà xuất bản Văn
học, Hà Nội.
58. Nguyễn Công Hoan (1970), Đời viết văn của tôi, Nhà xuất bản Văn học,
Hà Nội.
59. Nguyễn Công Hoan (1977), Hỏi chuyện các nhà văn, Nhà xuất bản Tác
phẩm mới, Hà Nội.
60. Nguyễn Công Hoan (2003), Với nghề văn, Nhà xuất bản Thanh niên, Hà
Nội.
61. Nguyên Hồng (1970), Bước đường viết văn, Nhà xuất bản Văn học, Hà
Nội.
62. Nguyên Hồng (1978), Những nhân vật ấy đã sống với tôi, Nhà xuất bản
Tác phẩm mới, Hà Nội.
63. Trần Đình Hượu (1995), Nho giáo và văn học Việt Nam trung cận đại,
Nhà xuất bản Văn hoá thông tin, Hà Nội.
64. Trần Đình Hượu - Lê Chí Dũng (1988), Văn học Việt Nam giai đoạn
giao thời 1900-1930, Nhà xuất bản Đại học & Trung học chuyên nghiệp,
Hà Nội.
65. M. B. Kharapchencô (1978), Cá tính sáng tạo của nhà văn và sự phát
triển văn học, Lê Sơn -Nguyễn Minh dịch, Nhà xuất bản Tác phẩm mới,
Hà Nội.
66. Nguyễn Khuê (1974), Chân dung Hồ Biểu Chánh, Lửa thiêng xuất bản,
Sài Gòn.
67. V.Kôginôp (1963), Các loại hình nghệ thuật, Bùi Thế Khánh dịch, Nhà
xuất bản Văn hoá nghệ thuật.
68. V.Kôginôp (1981), “Giá trị thẩm mỹ của tiểu thuyết”, Nguyên Ngọc dịch,
Văn học nước ngoài (10), tr 36-53.
69. M. Kundera (1998), Nghệ thuật tiểu thuyết, Nguyên Ngọc dịch, Nhà xuất
bản Đà Nẵng.
70. Thạch Lam (1942), Theo giòng, Đời nay tái bản , 8/1962, Sài Gòn.
71. Thanh Lãng (1967), Bảng lược đồ văn học Việt Nam, Ba thế hệ của nền
văn học mới (1862-1945)(quyển hạ), Nxb Trình bày, Sài Gòn.
72. Thanh Lãng (1972), Phê bình văn học thế hệ 1932-1945 (tập 1,2 ),
phong trào văn hoá, Nhà xuất bản Khai Trí, Sài Gòn .
73. Thanh Lãng (1995), 13 năm tranh luận văn học, Nhà xuất bản văn học -
Hội nghiên cứu giảng dạy văn học thành phố Hồ Chí Minh.
74. Mã Giang Lân (Chủ biên) (2000), Quá trình hiện đại hoá văn học Việt
Nam 1900-1945, Nxb Văn hoá-Thông tin, Hà Nội
75. Nguyễn Hiến Lê (1975), Mười câu chuyện văn chương, Trí Đăng xuất
bản, Sài Gòn.
76. Phong Lê (1997), Văn học trên hành trình thế kỷ XX, Nhà xuất bản Đại
học Quốc gia, Hà Nội
77. Phong Lê (Sưu tầm, giới thiệu) (1998), Tuyển tập Thạch Lam, Nhà xuất
bản Văn học, Hà Nội.
78. V.I.Lênin (1960), Bàn về văn học nghệ thuật, Nhà xuất bản Sự Thật, Hà
Nội.
79. Mai Quốc Liên - Nguyễn Văn Lưu (chủ biên) (2001), Văn học Việt Nam
thế kỷ XX (quyển 1, tập 1-văn xuôi đầu thế kỷ), Nhà xuất bản Văn học, Hà
Nội.
80. Mai Quốc Liên (chủ biên) (2001), Văn học Việt Nam thế kỷ XX (quyển 1,
tập 2- Văn xuôi đầu thế kỷ), Nxb Văn học, Hà Nội.
81. Mai Quốc Liên (chủ biên) (2001), Văn học Việt Nam thế kỷ XX (quyển 1,
tập 3 - Văn xuôi đầu thế kỷ), Nxb Văn học, Hà Nội
82. Mai Quốc Liên (chủ biên) (2001), Văn học Việt Nam thế kỷ XX (quyển 1,
tập 4 - Văn xuôi đầu thế kỷ), Nxb Văn học, Hà Nội
83. Nhất Linh (1960), Viết và đọc tiểu thuyết, Đời Nay xuất bản, Sài Gòn.
84. Phạm Quang Long (1990), “Tự lực văn đoàn - một kiểu tư duy văn học”,
Tạp chí Khoa học, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (2).
85. Phạm Quang Long (1994), “Một đặc điểm của thi pháp truyện Nam Cao”,
Tạp chí Văn học (6), tr20.
86. Phương Lựu (Chủ biên) (1988), Lý luận văn học (Tái bản lần thứ 4 năm
2004), Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
87. Phương Lựu (1985), Về quan niệm văn chương cổ Việt Nam, Nhà xuất
bản Giáo dục, Hà Nội.
88. Phương Lựu (1989), Tinh hoa lý luận văn học cổ điển Trung Quốc, Nhà
xuất bản Giáo dục, Hà Nội
89. Phương Lựu (1999), Nhìn lại nửa thế kỷ lý luận hiện thực xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam (1936-1986), Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
90. C. Mác - Ăng ghen - Lênin (1977), Về văn học nghệ thuật, Nhà xuất bản
Sự thật, Hà Nội
91. Đặng Thai Mai (1984), Tuyển tập, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
92. Nguyễn Đăng Mạnh (1979), Nhà văn tư tưởng và phong cách, Nhà xuất
bản Tác phẩm mới, Hà Nội.
93. Nguyễn Đăng Mạnh (1990), Vài suy nghĩ về phê bình văn học (in trong
Các vấn đề của khoa văn học), Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
94. Nguyễn Đăng Mạnh (1997), “Quá trình hiện đại hoá của văn học Việt Nam
nửa đầu thế kỷ XX”, Tạp chí Văn học (5), tr16.
95. Hà Mật (2000), “Tiểu thuyết, đặc trưng và khuynh hướng”, Nhà văn (4)
96. Nguyễn Đức Nam (1978), “Mấy vấn đề của lý luận hiện thực xã hội chủ
nghĩa, từ truyện và ký của Nguyễn Ái Quốc những năm 20”, Tạp chí văn
học (3), tr 48.
97. Phương Ngân (tuyển chọn và biên soạn) (2000), Khái Hưng-nhà tiểu
thuyết xuất sắc của Tự lực văn đoàn, Nhà xuất bản Văn hoá-Thông tin, Hà
Nội.
98. Nguyên Ngọc (1991), “Vai trò của văn học dịch trong sự phát triển của
văn học dân tộc”, Tạp chí Văn học (2), tr1.
99. Nguyễn Lương Ngọc (1962), Mấy vấn đề nguyên lý văn học (Tập 2),
Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
100. Phan Ngọc (1992), “Ảnh hưởng của văn học Pháp tới văn học Việt
Nam trong giai đoạn 1932-1940”, Sông Hương, (2), tr 69-72.
101. Phạm Xuân Nguyên (1991), “Phân tích tâm lý trong tiểu thuyết”, Tạp
chí Văn học (2), tr 69-73.
102. Phạm Thế Ngũ (1965), Việt Nam văn học sử giản ước tân biên (tập 3),
Nhà xuất bản Trình bày, Sài Gòn.
103. Nguyễn Tôn Nhan (sưu tầm và biên soạn) (1999), Từ điển văn học cổ
điển Trung Quốc, Nhà xuất bản Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh.
104. Vương Trí Nhàn (sưu tầm và biên soạn) (1996), Khảo về tiểu thuyết,
Nhà xuất bản Hội Nhà văn, Hà Nội.
105. Nhiều tác giả (1983), Số phận tiểu thuyết, Nhà xuất bản Tác phẩm mới,
Hà Nội.
106. Nhiều tác giả (1992), Từ điển thuật ngữ văn học, Nhà xuất bản Giáo
dục, Hà Nội.
107. Nhiều tác giả (1995), Những bậc thầy văn chương thế giới-tư tưởng và
quan niệm, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
108. Nhiều tác giả (1997), Tổng tập văn học Việt Nam (Tập 24A) , Nhà xuất
bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
109. Nhiều tác giả (1997), Tổng tập văn học Việt Nam (Tập 24B) , Nhà xuất
bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
110. Nhiều tác giả (1997), Tổng tập văn học Việt Nam (Tập 34) , Nhà xuất
bản Khoa học xã hội, Hà Nội.
111. Nhiều tác giả (2002), Đổi mới tư duy tiểu thuyết, Nhà xuất bản Hội Nhà
văn, Hà Nội.
112. Vũ Ngọc Phan (1940), Trên đường nghệ thuật, Nhà xuất bản Hà Nội,
in lần 2, 1943.
113. Vũ Ngọc Phan (1942), Nhà văn hiện đại (tập 1), Nhà xuất bản Khoa
học xã hội, tái bản, 1998.
114. Vũ Ngọc Phan (1942), Nhà văn hiện đại (tập 2), Nhà xuất bản Khoa
học xã hội, tái bản, 1998.
115. Vũ Ngọc Phan (1969), “Mấy ý kiến về phê bình tiểu thuyết”, Tạp chí
Văn học (3).
116. Hoàng Phê (chủ biên) (1991), Từ điển tiếng Việt, Nxb KHXH, Hà Nội.
117. Vũ Đức Phúc (1971), Bàn về những cuộc đấu tranh tư tưởng trong
lịch sử văn học Việt Nam hiện đại (1930-1945), Nhà xuất bản Khoa học
xã hội, Hà Nội.
118. Như Phong (1977), Bình luận văn học, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
119. Thế Phong (1959), Lược sử văn nghệ Việt Nam - nhà văn tiền chiến
1930-1945, Nhà xuất bản Vàng Son, Sài Gòn.
120. G.N.Pospelop (Chủ biên) (1985), Dẫn luận nghiên cứu văn học (2
tập), Trần Đình Sử, Lại Nguyên Ân, Lê Ngọc Trà dịch, Nhà xuất bản Giáo
dục, Hà Nội.
121. Kiều Thanh Quế (1942), Phê bình văn học, Tân Việt xuất bản.
122. Phạm Quỳnh (1943), Thượng chi văn tập, 5 tập, Bộ quốc gia giáo dục,
tái bản lần 1, Sài Gòn 1962.
123. Doãn Quốc Sĩ (1975), Văn học và tiểu thuyết, Sáng tạo xuất bản, Sài
Gòn.
124. Trần Đăng Suyền (2001), Chủ nghĩa hiện thực Nam Cao, Nhà xuất
bản Giáo dục, Hà Nội.
125. Trần Đình Sử (1987), Con người trong văn học Việt Nam hiện đại,
một thời văn học mới, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
126. Trần Đình Sử (1996), Lý luận phê bình văn học, Nhà xuất bản Hội
Nhà văn, Hà Nội.
127. Thiếu Sơn (1935), “Hai cái quan niệm về nghệ thuật”, Tiểu thuyết Thứ
Bảy (30).
128. Thiếu Sơn (1935),“Nghệ thuật với đời người”, Tiểu thuyết Thứ Bảy (41)
129. Thiếu Sơn (1938), Phê bình và cảo luận, Nam ký.
130. Thiếu Sơn (1943), Đời sống tinh thần, Đời mới.
131. Thiếu Sơn (2001), Nghệ thuật và nhân sinh, Lê Quang Hưng- sưu tầm
và chỉnh lý, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, Hà Nội.
132. Mộng Sơn (1944), Văn học và triết luận, Đại học thư xã.
133. Mộng Bình Sơn, Đào Đức Chương (1996), Nhà văn phê bình, khảo
cứu văn học Việt Nam 1932-1945, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
134. Nguyễn Minh Tấn (chủ biên) (1981), Từ trong di sản… Nhà xuất bản
Tác phẩm mới, Hà Nội.
135. Lê Thanh (2002), Nghiên cứu và phê bình văn học, Lại Nguyên Ân sưu
tầm và biên soạn, Nhà xuất bản Hội Nhà văn, Trung tâm văn hoá ngôn ngữ
Đông Tây, Hà Nội.
136. Hoài Thanh (1998), Bình luận văn chương, Nguyễn Ngọc Thiện - Từ
Sơn sưu tầm và biên soạn, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
137. Lỗ Tấn (1996), Sơ lược lịch sử tiểu thuyết Trung Quốc, Lương Duy
Tâm dịch, Nhà xuất bản Văn hoá, Hà Nội.
138. Bùi Việt Thắng (2000), Bàn về tiểu thuyết, Nhà xuất bản Văn hoá-
Thông tin
139. Nguyễn Đình Thi (1964), Công việc của người viết tiểu thuyết, Nhà
xuất bản Văn hoá, Hà Nội.
140. Nguyễn Ngọc Thiện (1995), Văn chương và tác giả, Nhà xuất bản
Thanh Niên, Hà Nội.
141. Nguyễn Ngọc Thiện (Chủ biên) (1997), Tuyển tập phê bình, nghiên
cứu văn học Việt Nam (1900-1945), 5 tập, Nhà xuất bản Văn học, Hà
Nội.
142. Nguyễn Ngọc Thiện (Chủ biên), (2001), Tranh luận nghệ thuật thế kỷ
XX, 2 tập, Nhà xuất bản Lao Động, Hà Nội.
143. Nguyễn Ngọc Thiện (Chủ biên), (2005), Lý luận phê bình văn học
Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến 1945, Nhà xuất bản KHXH, Hà Nội
144. Lương Đức Thiệp (1944), Văn chương và xã hội, Đại học thư xã.
145. Bích Thu (Biên soạn và tuyển chọn), (1998), Nam Cao tác gia và tác
phẩm, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
146. Nguyễn Đức Thuận (2005), “Về thuật ngữ tiểu thuyết trên Nam phong
tạp chí”, Nghiên cứu văn học (2), tr117.
147. Phan Trọng Thưởng (1993), “Sự phát triển của tư tưởng lý luận Mác xít
từ thời kỳ mặt trận dân chủ đến đề cương văn hoá 1943”, Tạp chí Văn học
(6).
148. Phan Trọng Thưởng (2000), “Cuối thế kỷ nhìn lại việc nghiên cứu đánh
giá văn chương Tự lực văn đoàn”, Tạp chí Văn học (2)
149. L.Timôfêep (1962), Nguyên lý lý luận văn học, Nhà xuất bản Văn hoá,
Viện Văn học.
150. Hoàng Tiến (2003), Chữ quốc ngữ và cuộc cách mạng chữ viết đầu
thế kỷ XX, Nhà xuất bản Thanh Niên, Hà Nội.
151. Trần Mạnh Tiến (1996), Lý luận phê bình văn học Việt Nam ba mươi
năm đầu thế kỷ XX, Luận án Phó tiến sĩ ngữ văn, Trường ĐHSP Hà Nội 1
152. Trần Mạnh Tiến (2002), Lan Khai - tác phẩm nghiên cứu lý luận và
phê bình văn học, Nhà xuất bản Văn hoá-Thông tin, Hà Nội.
153. Lê Thị Dục Tú (1997), Quan niệm về con người trong tiểu thuyết Tự
lực văn đoàn, Nhà xuất bản KHXH, Hà Nội.
154. Bùi Đức Tịnh (1975), Những bước đầu của báo chí,tiểu thuyết và thơ
mới (1865-1932), Tái bản lần thứ 2, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí
Minh, S 2001
155. Phùng Văn Tửu (1982), “Mấy vấn đề lý luận về chủ nghĩa hiện thực”,
Tạp chí Văn học (6), tr.55.
156. Phùng Văn Tửu (1990), Tiểu thuyết pháp hiện đại những tìm tòi đổi
mới, Nxb KHXH, Hà Nội.
157. Đinh Gia Trinh (1996), Hoài vọng của lý trí, (Đinh Phương Anh, Phạm
Vĩnh Cư tuyển chọn và chú thích), Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội.
158. Hoàng Trinh (1976), Ký hiệu nghĩa và phê bình văn học, Nhà xuất bản
Văn học, Hà Nội.
159. Hoàng Trinh (1986),“Giao tiếp trong văn học”, Tạp chí Văn học (4), tr.
9.
160. Nguyễn Nghĩa Trọng (2001), Các nhà văn Việt Nam nửa đầu thế kỷ
XX, nói về tự sự, Báo cáo khoa học tại hội thảo khoa học về Tự sự học
Trường ĐHSP Hà Nội tổ chức 5/2001.
161. Nguyễn Văn Trung (1965), Xây dựng tác phẩm tiểu thuyết, Nhà xuất
bản Nam Sơn, Sài Gòn.
162. Nguyễn Văn Trung (1987), Những áng văn chương quốc ngữ đầu
tiên, thầy Phiền, Trường đại học sư phạm, Thành phố Hồ Chí Minh.
163. Trần Thị Việt Trung (1994), Quá trình hình thành và phát triển của
phê bình văn học Việt Nam thời kỳ đầu thế kỷ 20 đến năm 1945 , Luận án
tiến sĩ, Đại học Sư phạm, Hà Nội.
164. Trần Ngọc Vương (1998), Văn học Việt Nam dòng riêng giữa nguồn
chung, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
165. Hồ Sĩ Vịnh (1992), “Nhà văn và cá tính sáng tạo”, Báo Văn nghệ, Số
41 (10/1992).
166. Lê Trí Viễn (1987), Đặc điểm lịch sử văn học Việt Nam, Nhà xuất bản
Đại học và trung học chuyên nghiệp, Hà Nội.
167. A. Xâytlin (1968), Lao động nhà văn, Tập 1 năm 1967, Tập 2 năm
1968, Nhà xuất bản Văn học , Hà Nội.
168. Nguyễn Thị Thanh Xuân (2004), Phê bình văn học Việt Nam nửa đầu
thế kỷ XX (1900-1945), Nhà xuất bản Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí
Minh.
TiÕng níc ngoµi
169. М.Вахтин (1975), Вопросы литературы и эстетики,
Художественная литература, Москва.
170. В. Днепров (1989), С единой точки зрения, Советский писатель,
Ленинградское отделение.