NICCOLO MACHIAVELLIHKMDARYusuf Adil EGEL Matbaas ANKARA 1955INICCOLO MACHIAVELLIHKMDARtalyanca aslndan eviren Yusuf Adil EGELYILDIZ MATBAASI Ankara 1955SUNUNiccolo Machiavelli 1469 da Firenze'de dodu.1498 den itibaren Cumhuriyet Hkmetinde kk bir iileri ve Savunma Bakanl olan bir bronun sekreterliinde 14 sene hizmet etti. Medici'lerin 1512 sonlarnda buralara tekrar sahip olmalar zerine vazifeden uzaklatrld.1513 balarnda yeni efendilerine kar gelmek phesi ile ksa bir mddet zindana atld. Sonra Toscana huduttarmdan dar kmamak kaydiyle serbest brakld ve geim skntn yznden Firenze yaknlarnda kendi ky evine ekildi."Hkmdar" bu inzivada yazlmtr.#"Hkmdar" okurken yazld yzylda talya Yarmadas'nn irili ufakl birok prensliklere, cumhuriyetlere ayrldm, bunlarn birbirleriyle devaml sava halindo bulunduklarn, bu savalar neticesinde kk devletlerden bir takmnn yok olduunu, yenilerinin doduunu, el deitirdiklerini, byk devlet hviyeti almaa balam bulunan ispanya ve Fransa'nn bu i kavgalara sk sk kartklarn, nihayet o devirlerde hemen hibir yerde mill ordular bulunmadn hatrlamak faydal olacaktr.*Machiavelli'ntn "Hkmdar" ahlk bakmndan ok tenkid edilmitir. Byk Frederik'in, veliahtl zamannda, yazd ve mellife canavar diyecek kadar sert hcumar ihtiva eden Anti Machiavel adndaki eseri mehurdur.Bu eserdeki insan ve ahlk dnceler, krall zamanndaki icraat ile karlatrlnca, Frederik'in kanaatlerinde samim olmad hkmne vardrabilir. Ancak realitenin insanlar duyduklarndan baka trl davranmaa mecbur edeceini de gz nnde tatmak lzmdr.Ayn msamaha fikriyle, hisler bir tarafa braklarak, vakalar souk ve

tarafsz mantn tahlilinden geirilince neticeler ahlak duygularmz ve ideallerimizi incitirse bu neticeleri karan mahkm etmek doru olur mu?Bu esere, bugnn anlayna gre, bir bakmdan "KTDAR" adm vermek de mmkndr: Usuller yumuatlm ohnakla beraber davranlar, ana hatlariyle, her memlekette ve memleketten memlekete pek az farkldrlar.Bu byle olagelmitir: nsanlk, insanlk idealine henz pek ok uzaktr.#Machiavel'nin bu eseri ne maksatla yazd da hayli tartma konusu olmutur. ou zaman, insanlarn niyeti muhakemelerinde deil, duygularnda belirir. Bu akmdan mellifin maksadm hemen btn kitaba hkim olan mantkta deil, son ksmnn lirizme kaan satrlarnda bulmak mmkndr zannederim.TERCME HAKKINDA NOT: Dil bakmndan eski ile yeni arasnda bocaladm itiraf ederim* Bu konuda henz istikrara varamad unz bir devir iinde ne ok geride kalmak, ne de ileriye doru fazla zorlamak istedim. Yalnz istemek deil, yapamadm da,..Herkesin bildii bir sz vardr: slp ayniyle insandr. Bu dnceyle yazarn slbuna yaklamaya zendim.Bugnk ifade tarz ile tercme etmek daha kolay olurdu. Fakat hi olmazsa ifadede eskilik enisini muhafaza edeyim, dedim. Tabii muvaffak olamadm. Bir tercmede slp aksettirilebilir mi ?Her eit hata muhakkak ki oktur. Az ok kim hata etmez ki..tY, E,IIINCCOLO MACHAVELLDEN HAMETL LORENZO DE' MEDCt'YE (*)Bir hkmdarn tevecchn kazanmak istiyenler, ok defa, malik olduklar eyler arasnda en deerli saydklar, veya, hkmdarn daha ok holandn grdkleri eylerle kendilerini ona tantmay det edinmilerdir; bundan dolay, ok kere, ona atlar, silhlar, srmal kumalar, deerli talar ve ululuuna yaraan buna benzer ssl eyler armaan eddii grlr. Ben de, Hametli Efendim'e kulluumun baz delilleriyle kendimi tantmay arzu ettiim iin, zamanmzda olup bitenler zerindeki uzun tecrbe ile ve eskileri arasz okumak suretiyle byk adamlarn icraat hakknda edindiim bilgiden baka, eyam arasnda, kendime gre, sunacak daha deerli bir ey bulamadm* Bunu> byk zen e, uzun uzadya dnmek ve incelemek suretiyle imdi ufak bir ct haline getirerek, hametli efendim'e gnderiyorum. Bu eseri katlarna sunulacak deerde saymyorsam da, bunca yl iinde ve o kadar sknt ve tehlike

pahasna grp rendiklerimin hepsini ksa bir zamanda anlayabilmek kolayln size salamaktan daha byk bir armaanda bulunamyacam dnerek, ltfen iyi karlanacan umuyorum.() Lorenzo de'Medici (14921519) 1513 den itibaren Firenzede hkmdarlk etmitir.IVBen bu eseri, ok kimsenin kendi eylerini tasvir etmekte ve sslemekte det edindii gibi, uzun cmleler, parlak ve tumturakl szlerle veya zle ilgisi olmayan herhangi bir gzellikle iirip sslemedim; nk istedim ki baka hibir ey esere deer katmasn ve yalnzca bahsin deiiklii ve konunun ciddii onu beendirsin.Yine istemem ki aa halli ve deersiz bir kimse, hkmdarlarn idare tarzlarn mnakaa etmee ve bunlara dzen vermee kalkarsa "kendini beenmi'* saylsn; nk manzara resmi yapanlar dalarn ve yksek yerlerin zelliini kavramak iin nasl alak yerde, ovada; alak yerlerinkini kavramak iin de nasl dalar zerinde yksekte dururlarsa, bunun gibi, halkn tabiatn iyice tanmak iin hkmdar olmak, hkmdarlarnkini tanmak iin de halktan olmak gerektir. Bu kk armaan kendilerine nasl bir duygu ile sundumsa dilerim ki Hametli Efendimiz de onu ayni duygu ile karlasnlar. Onu zenerek okur ve incelerlerse, orada benim son bir dileimi greceklerdir ki, o da, bahtnn ve dier niteliklerinin vadettii ululua efendimizin ulamasdr. Ve ayet efendimiz yksekliinin doruundan bu alak yerlere arasra gzlerini evirirlerse, talihin byk ve srekli bir gadrini ne kadar haksz olarak ektiimi anlayacaklardr.HKMDARTTThttp e / /groups. yahoo.com. group/TTT_I. BLMHKMDARLIKLARIN KA ET OLDUU \ \/VE NASIL ELDE EDLDKLER HAKKINDAinsanlar zerinde hkm srm olan ve sren btn devletler, btn egemenlikler ya cumhuriyet ya hkmdarlk olagelmilerdir.Hkmdarlklar ya babadan kalmadrlar ki "bey" in soyu uzun zamandanberi orada egemendir ya yenidirler.Yeniler de ya btn olarak yenidirler: Milano'nun Francesco Sfcrza () iin olduu gibi; ya onlar ele geiren hkmdarn babadan kalma devletine katlm paralar gibidirler: Napoli Krallmn spanya Kiral iin olduu gibi.Bu yolda elde edilen lkeler ya bir hkmdarn buyruu altnda yaamaa alktrlar, ya hr olmak adetndedirler; hkmdarlar bunlar ya bakalarnn ya kendi silhlariyle, yahut talihin yardm, veya kendi

liyakatleri ile kazanrlar.(*) Milano Cumhuriyetini Venediklilere kar mdafaaya memur kuvvetlerin komutan olan Franceseo Sforza 1450 de kendisini Milano Dukas iln ettirdi.2 HKMDAR

.II. BLMBABADAN KALMA HKMDARLIKLARHAKKINDA1 Cumhuriyetten bahsetmeyi bir yana brakacam; nk ondan, baka bir yerde, (#J uzun uzadya bahsetmitim. Yalnz Hkmdarl goznnde tutacak ve, yukarda yazl rgy rerek, hkmdarlklarn nasl idare olunabeceklerin ve elde tutulabileceklerini mnakaa edeceim.Bunun zerine diyoram ki, babadan kalan ve hkmdarlann soyuna alm olan devletlerin elde tutulmasnda yenilerinde olduundan daha az glk vardr; nk atalarnn dzenini yalnz bozmamak, sonra da, gk ver en aksaklklar karsnda havaya gre dmen kullanmak yeter; o suretle ki, eer bu hkmdar yle byle bir beceriklikte ise, olaanst ve akn bir kuvvet onu elinden almadka, devletinde tutunabilir; mahrum edilse bile, istilc herhangi bir felkete uraynca, onu tekrar elde eder.2 Misl olarak, talya'da, Ferrara Dukas vardr; bu zat 1484 de Venediklilerin ve 1510 da da Papa Giulio'nun saldrlarna, ancak lkesinin kkl sahibi olduu iin kar koyabmitir. nk yerli hkmdar iin fenalk etmeye daha az sebep ve daha, az lzum vardr; bundan dolay da daha ok sevilmesi gerekir; olaanst kusurlar kendisinden nefret ettirmezse uyruu tarafndan, tabi olarak, daha ok(*) Mellifin, "Tito Livio'nun tarih:; ait ilk on kitab hakknda konumalar" eserinde.HKMDARsevilip istenmesi akla yakndr. Ve egemenliin lii ve sreklilii iinde deiiklik yapmak htra ve sebepleri snp gider: un4an dolay ki daima bir deiiklik baka bir deiikliin kurulmasna yarayan balant talar brakr.III. BLMKATIIK HKMDARLIKLAR HAKKINDA1 Fakat glkler yeni hkmdarlkta bulunur. Evvel bir hkmdarlk btn olarak yeni deil de bir bakasnn paras gibi ise ki bu halde btnne birden katk ad verilebilir. bundaki deiiklikler, bata, tekmil ye\i hkmdarlklara has olan tabi bir glkten doar; o da, daha iyi bir hale ulaacaklarna inanarak, insanlarn kolayca efendi deitirmeleridir;

bu inan ise efendilerine kar silha sarlmalarna sebep olur; bunda da aldanrlar: nk, deneme sonunda, durumlarnn daha ktye varm olduunu grrler. Bu da tabi ve her zam cm grlen baka bir zaruretten doar: gerek askerleriyle, gerekse yeni istilnn arkasndan getirdii saysz tedirginliklerle yeni hkmdar, basna geecei halk, her vakit, incitmek zorunda kalr; o suretle ki bu lkeyi igal etmekle zarara urattn herkes sana dman olur; stelik umduklar derecede memnun edemediin ve, onlara kar borlu bulunmakla, zor kullanma yolarna bavurmadn iin sana yardm etmi oanlar da dost olarak elde tutamazsn. nk bir kimse, ordusuyla ne kadar kuvvetli olursa olsun, bir lkeye girmek iin her vakit o lke halknn sevgisine muhtatr. Bu sebeplerle Fransa Kri XII. Louis Milano'yu abucak ald ve, yine, abucakHKMDARkaybetti: lkinde Milano'yu Louis'den geri almak iin Lodovico'nun yalnz kendi kuvvetleri yetmiti; nk Fransa Kiralna kaplan aan halk, inanlarnda ve umduklar gelecekteki iyiliklerde aldandn grnce, yeni Hkmdarn verdii skntlara dayanamaz oldu.2 Ayaklanm memleketlerin, ikinci defa zaptedilince, dafha glkle, elden ktklar ok dorudur; nk ayaklanmay vesile edinen hkmdar, mcrimleri cezalan', irmak, pheli kimseleri arayp bulmak ve en zayf taraflar iin tedbir almak suretiyle, emniyetini salamak iinde daha az ekingen davranr. O suretle ki, Fransa'nn, ilk defa, Mno'yu kaybetmesi iin snr boyunda grlt eden bir Duka Lodovico yetti ise, ikinci defa kaybettirmek iin btn dnyann Fransa aleyhine dnmesi, ordularnn yklm veya italya'dan kovulmu olmas gerekmiti; bu da yukarda sylenen sebeplerden dolaydr. Yine de her iki defasnda Milano Beylii elinden alnd. Birincisinin genel sebepleri hakknda konuuldu; imdi ise ikincisinin sebeplerini sylemek ve, zaptettii lkede Fransa'nn yaptndan daha iyi ekilde tutunabilmek iin, Fransa Kiralnn elinde ne gibi areler bulunduunu ve ayn durumda bulunacak bir bakasnn ne gibi areleri olabileceini gzden geirmek kald.3 imdi diyorum ki, zaptedmek suretiyle igal edilenden daha eski bir devlete katlan bu devletler ya ayn lke ve dildendir, ya deildirler* Byle olduklar zaman, hele hr yasamaa alk deillerse, bunlar elde tutmakta byk kolaylk vardr; ve salam olarak elde tutmak iin evvelce hkmran olan hkmdarn soyunu sndrm olmak yeter; nkHKMDAR 5dier hususlarda, eski yaay artlan muhafaza edilince, det fark olmad iin, insanlar rahata yaarlar: uzun zamandr Fransa ile birlikte yaam olan Burgonya, Bretanya, Gaskonya ve Normandiyann yapt gibi. Bunlarda dilce birtakm ayrlklar olmakla beraber, yine, detleri birdir ve

birbirleriyle kolayca uyuabilirler. Bunlar zapteden de, muhafaza etmek isterse, iki eye dikkat etmelidir: biri eski hkmdarlarnn soyunun snmesine, tekisi de, ne *^ kanunlarn ne vergilerin deimemesine; o suretle ki, ksa zamanda, eski hkmdarlkla tek bir vcut (, tekil etsin. 4 Fakat bir lkeden dilce, dete ve nizamca birbirinden farkl devletler zaptolunduu zaman glk buradadr; bunlar muhafaza iin de byk talihe ve byk maharete ihtiya vardr. En byk ve tesirli arelerden biri de fetheden kimsenin gidip orada oturmasdr. Bu ekil, fethi daha gvenli ve srekli klar: Trk'n Yunanistan (*>, iin yapt gibi; bu devleti elde tutmak iin, uygulad btn dzenlerle birlikte, orada oturmaa gitmemi olsayd onu muhafaza etmesi mmkn olamazd. nk orada oturunca dzensizliklerin douu grlr ve abuk are bulunabilir; orada oturulmazsa, ancak bydkleri ve artk are olmad zaman haberdar olunur. Bundan baka lke memurlarn tarafndan soyulmaz; halk hkmdara yakndan bavurabilmekten faydalanr; bylece halk iyi niyet besliyorsa hkmdarn sevmee, baka niyette ise, ondan korkmaa daha ok frsat bulur. Yabanclardan kim bu devlete saldrmak sterse daha ok dnp ekin(*) Yunanistan sz ile Balkan Yarmadas kastediliyor.6 HKMDARinee mecbur olur; o kadar ki, hkmdar, iinde oturdugu iin, ancak byk glklerle onu kaybedebilir.5 Daha iyi baka bir are de lkenin bir veya iki yerine devletin o lkedeki balantsn tekil edecefc olan gmenler yollamaktr; nk ya bunu yapmak t yaliut, orada, oka silhl kuvvetler bulundurmak, lzmdr. Gmenlerle fazla masraf olmaz; oraya az bir masrafla veya masrafsz gnderilir ve yerletirilir; yeni sakinlere vermek zere kimlerin ev ve tarlalar alnm ise, yalnz onlar zarar grrler; bunlar da o lkenin az bir ksmn tekil ederler; zarar grenlere gelince, daldklar ve fakir kaldklar iin, hi bir zaman ktlk yapamazlar; tekiler ise, bir yandan, zarar grmedikleri iin uslu dururlar, te yandan da, soyulmu olanlarn basna gelen hl kendi balarna da gelir korkusu ile, kusur ilememek kaygusuna derler. Netice olarak diyorum ki, bu gmenler masrafl olmazlar, daha sadktrlar ve halk iin daha az zararldrlar; zarar grenler ise, denildii gibi, teye beriye dalm ve fakir dm olduklar iin, ktlk edemezler. Bundan da unu hatrda tutmal ki, insanlar, ya okanman, veya, sndrlmelidirler; zira insanlar, hafif zararlardan intikam alrlar, ar zararlardan ise intikam alacak halleri kalmaz. Bir insana yaplan ktlk yle olmaldr ki, intikamndan korkmaa yer kalmasn.F&kat gmen yerine asker bulundurulursa, o devletin btn gelirini

muhafzlara harcamak mecburiyetinden dolay, daha ok masraf yaplr; yle ki kaz&n ziyana dner; ordusunun yer ve konak deitirmesi btn halk rahatsz ettii iin, daha ok zarar verir; bu rahatszl herkes duyar ve herkesHKMDAR 7ona dman olur; malp, fakat yuvalarnda kaldklar iin, bunlar zarar verebilecek dmanlardr. Su halde gmenler ne kadar faydal ise, bu muhafzlar her ynden faydaszdrlar.6 Kendisininkinden, sylendii ekilde, farkl bir lkede bulunan bir hkmdar daha az kuvvetli komularnn ba ve koruyucusu olmal, kuvvetlileri zayflatmaa almal, ve kendi kadar kuvvetli bir yabanc hkmdarn, kazara, buralara girmesinden saknmaldr. Ve bir yabancnn, byk ihtiras veya korku dolaysiyle memnun olmayan kimseler tarafndan memlekete sokulmas daima vaki olabilir: nasl ki, eskiden, Etollerin Romallar Yunanistan'a soktuklar grlmtr; ve girdikleri her lkeye onlar sokan orann adamlar olmutur.Dnya dzeni odur ki, kudretli bir yabanc bir lkeye girer girmez, orada, daha az kuvvetli olanlar, kendilerinden kuvvetli olana kar duyulan haset dolaysiyle bu yabanc ile birleirler; o kadar ki, bu az kuvvetlileri kazanmakta hi bir zahmete katlanmas gerekmez; nk, hepsi birden, hemen kend> arzular ile, onun zaptettii devletle bir btn olurlar. Yalnz bunlarn ok kuvvet ve ok nfuz kazanmamalarn dnmee mecburdur; ve btn memlekette, her ite, "Mutlak Hkim" olarak kalmak iin, kendi kuvvetleri ile ve bunlarn yardmiyle, kudretli olanlar kolayca alaltabilir. Bu cihetleri iyi idare edemiyecek olan kimse kazandm abuk kaybeder; kaybetmedii mddete de, orada, saysz zorluklara ve skntlara urar.7 Romallar, zaptettikleri lkelerde, bu cihetlere iyi dikkat etmilerdir: gmenler gndermiler, az kuvvetlileri, kuvvetlerini artrtmadan, tutmular;8 HKMDARkudretlileri alaltmlar ve kudretli yabanclarn orada itibar kazanmalarna meydan vermemilerdir. Misl olarak yalnz Yunanistan eyaletini alyorum: Romallar Aitol'lerle Akhai'leri tutmular, Makedonya Kralln zayflatmlar, Antiokhosru buradan kovmulardr; Akhai'ler veya Aitoller ne yaparlarsa yapsnlar onlara lkelerini geniletmek iin hi bir zaman msaade etmemilerdir; ne Philippos'un kandrmacalan Romallar, kendsini kltmeden, dost olmaa srkleyebilmi, ne de Antiokhos'un kudreti kendisinin o lkede herhangi bir devleti elinde muhafaza etmesine muvafakatlarm salamtr. nk Romallar, bu gibi hallerde, btn akll hkmdarlarn yapmaa mecbur olduklarn yapmlardr: akll hkmdarlar, yalnz halin karklklarna deil, fakat,

gelecek olanlara da dikkat etmek ve, btn maharetleri ile, bunlara kar gelmek mecburiyetindedirler; undan dolay ki, uzak iken grlnce, glklere kolayca are bulunabilir. Fakat yaklancaya kadar beklenirse il zamannda yetimi olmaz; nk hastalk artk tedavi edilmez bir durum almtr.S Bu hl veremlinin haline benzer: hekimlerin deyiine gre, balangta tedavisi kolay, tehisi gtr; fakat zaman getike, balarken tehis olunamyarak tedavi edilmedii iin, tehisi kolay fakat tedavisi g olur. Devlet ilerinde de durum byledir; nk doacak fenalklar nceden grlnce ki bu da ancak aklllara ve uza grenlere vergidir abuk tedavi olunurlar; fakat nceden tannmadklar iin, herkesin tanyabilecei dereceye kadar bymelerine meydan verilince, artk are kalmaz.Bylece, Romallar mahzurlar uzaktan grmekle onlara daima are bulmular ve, bir harpten sakHKMDAR 9nacaz diye, hi bir zaman fenalklarn uzayp gitmesine msaade etmemilerdir; nk bilirlerdi ki harp bertaraf edilmez ancak, bakalarna yarayacak ekilde, geciktirilmi olur. Bundan dolay Philippos ve Antiokhos'a kar, talya'da muharebe vermee mecbur olmamak iin, Yunanistan'da muharebe vermei istediler; o zaman iin her ikisinden de kanmaa muktedir olduklar halde bunu istemediler. Zamanmz bilginlerinin, her gn, dillerinden drmedikleri "zamann nimetlerinden istifade etme" yi de hi sevmediler; bilkis, kndi liyakatleri ve uza grllklerinden faydalanmay tercih ettiler; zira zaman her eyi nne katar ve beraberinde fenalk kadar iyilii, iyilik kadar fenal da getirebilir.9 imdi Fransa'ya dnelim ve yukarda sylediklerimizden herhangi birini yapp yapmadn tetkik edelim. Charles'dan deil fakat, italya'da daha uzunca bir zaman yerler igal ettii iin hareketinin gelimesi daha iyi takip edilebilmi olan bir kimse olarak, Louis'den sz aacam; ve onun, kendisininkinden farkl bir devleti elde tutmak iin yaplmas gereken eylerin nasl aksini yaptn greceksiniz.10 Kral Louis'yi, onun gelmesiyle Lombardiann yarsn kazanmak istiyen Venediklilerin hrs talya'ya soktu. Kiraln bu davrann ayplayacak deilim; nk talya'ya ayak atmak isteyince ve bu lkede doatlan olmaynca, bilkis Kral Charles'in muamelesi sebebiyle btn kaplar kendisine kapanm olduu iin, mmkn olan dostluklar kabule mecbur oldu. teki hareketlerinde hi bir hata islememi olsayd, teebbsnde muvaffak da olacakt. Bylece Kral, Lombardiya'y zaptedince, Charles'in10 HKMDARkaybettii hret ve itibar tekrar kazand: Genova teslim oldu,

Floransa'llar dost oldular; Mantova Markisi, Ferrara Dukas, Bentivogli, Madonna di Furli, Faenza, PesaK), Rimino, Camerino, Piombino beyleri, Lucca'hlar, Pisa'llar, Siena'hlar, her biri, dost olmak iin, karlamaa ktlar. Lombardia'da iki ehir kazanmak iin Kral Louis'yi italya'nn te ikisinin hkimi klan Venedik'liler, ancak o zaman, kararlarndaki deli cr'eti anlayabildiler.11 Kral, yukarda sz geen kaidelere riayet etmi ve ou zayf, kimi Jdliseden, kimi Venedk'lilerden korktuu iin daima kendisi iie birlik olmaa mecbur btn bu dostlar korumu ve savunmu olsayd onun talya'da hret ve itibarn muhafaza etmesi ne kadar kolay olacakt; bunlar vastasiyle et kuvvetli kalanlara kar, kolayca, kendini emniyete alabilirdi Fakat Kral Milaro'ya ayak basar basmaz, Papa Alessandro'ya Romanya'y igal etmesi iin yardm etmek suretiyle, aksini yapt. 3u karar ile, dostlarndan ve kucana atlm olanlardan kendini mahrum ederek, kendi kendini zayflattn ve o kadar byk bir otorite salayan manev kudrete bir o kadar madd kudret de katmak suretiyle kiliseyi daha byk kldn fark edemedi. Ve, bir kere ilk hatay ileyince, bu hatal yolda yrmee mecbur kald: o suretle ki Alessandro'nun hrsna son vermek ve Toscana'ya hkim olmasna engel olmak iin talya'ya gelmee mecbur oldu. Kiliseyi kudretli klmas ve dostlarndan mahrum olmas yetimiyormu gibi, Napoli Krallgma sahip olmak iin buray: spanya Kiral ile paylat; ve kendisi talya'nn birinci mutlak hkimi iken, oraya bir de ortak soktu: bu lkedeki harisler ve kendisinden memnun olmayanlar dayanacak yer bulsunlar diye. Bu kralHKMDAR 11hkta kendisine hara verecek bir kral brakabilecek iken, kendisini kovabilecek bir bakasn yerletirmek iin, onu att.12 Fethetmeyi arzu etmek, muhakkak ki, ok tabi ve alelade bir eydir; ve insanlar muktedir olup bunu ne zaman yaparlarsa, vlecekler, veya, ay iplanmayacaklardr. Fakat, muktedir olmadklar halde, her ne olursa olsun, bunu yapmaa kalkrlarsa ite hata ve ayplanacak ey buradadr. u halde, Fransa, kendi kuvvetleri ile, Napoli'ye saldrabiliyor idi ise, saldrmalyd; bunu yapamyor idi ise onu bakas ile paylamamal idi. Venediklilerle yapt Lombardia paylamas, talya'ya ayak basmasn salad iin, mazur grlebilmise de, ayn zaruretle mazur olmayan Napoli paylamas ii ayplanmaa mstahaktr.Bylece Louis u be hatay ilemiti: kk beylikleri mahvetmi, talya/da bir kudretlinin kudretini artrm, oraya ok kudretti bir yabanc sokmu, talya'ya gelip iinde oturmam, gmenler yerletirmemiti.13 Venedik'lilerin egemenliini kaldrmak gibi altnc hatay ilememi olsayd, bu hatalar, yine, salnda, kendisine zarar vermiyebilirdi: nk

kiliseyi bytmemi, talya'ya spanya'y sokmam olsayd Venediklileri alaltmak akslca ve lzumlu bir i olurdu. Fakat bu ilk kararlar verdikten sonra Venediklilerin kmelerine hi bir zurnan raz olmamalyd; undan dolay ki. Venedikliler kuvvetli bulunduka, bakalarn Lombardia teebbsnden daima uzak tutacaklard; nk, burann egemenliini kendilerine hasretmedike, Venedik'tiler byle bir teebbse raz olmazlar, veya bakalar buray Fran12 HKMDARsa'dan alp Venediklilere vermek istemezlerdi; her ikisine birden atmaa ise hi kimse cesaret edemezdi. Ve bir kimse "Kral Louis bir muharebeden saknmak iin Alessandro'ya Romanya'y, spanya'ya da Napoli Krallm brakt" derse yukardaki muhakeme ile cevap veririm ki bu da: harpten kanmak iin bir karkln gelimesine hi bir zaman msaade edilmemesinin gerektiidir; nk harpten kanlmaz, ancak, kendi zararmza geciktirilir. Ve yine, bz kimseler, nikhnn bozulmasna ve Rouen Arvekinin terfiine karlk, Papa hesabna bu teebbse girimek hususunda Kiraln Papa'ya verdii sz ne srerlerse, buna da hkmdarlarn verdikleri szler ve bu szlerin nasl tutulmas gerektii hakknda ileride syleyeceklerimle cevap veririm.14 u halde Kral Louis memleketler fethetmi ve bunlar muhafaza etmek istemi olan baka kimselerin uyduklar artlardan hi birine uymadndan Lombardia'y kaybetmitir. Bu hi de alacak bir ey deildir; olaan ve akla yakndr. Valentino (Papa Alessandro'nun olu Cesare Borgia'y byle arrlard) Romanya'y zaptettii zaman, Nantes ehrinde, Rouen Kardinaline bu mese'eleden bahsetmitim. Rouen Kardiah talyanlarn harpten anlamadklarn syleyince, ben de, Franszlarn devlet ilerinden anlamadklan cevabn verdim; nk anlasaydlar kilisenin bu kadar kudret kazanmasna, msaade etmezlerdi. Ve tecrbe ile grld ki, italya'da Kilisenin ve spanya'nn kudretli olmasna Fransa sebep olmu, Fransan'n talya'da kmesine de bunlar sebep olmulardr. Bundan da hi bir zaman yanlmayan, veya, nadiren yanlan genel bir kaide kar ki, o da udur: kim ki bakasnn kudretli olmasna sebep olur, kendini mahveder; zira buHKMDAR 13kudret, sebep olan kimsenin ya kuvveti veya mahareti ile meydana gelmitir; bunlarn her ikisi de yeni kudret kazanan iin pheli ve ekinilecek eylerdir.IV. BLMSKENDER TARAFINDAN GAL EDLMOLAN DARA KIRALLIININ SKENDER'NLMNDEN SONRA HALEFLERNE KARI

NE SEBEPTEN AYAKLANMADII HAKKINDA1 Yeni fetholunmu bir devletin elde tutulmasndaki glkler gz nnde bulundurulunca, Byk skender'in, nasl olup da, az zamanda, Asya'nn hkimi olabildiine ve, buray igal eder etmez lnce de, btn bu lkenin ayaklanmas akla yakn grnyorken, buna ramen, haleflerinin onu nasl muhafaza edebildiklerine, ve muhafaza etmekte kendi hrslar neticesinde aralarnda doan glklerden baka gle rastlamadklarna alabilir. Cevap olarak derim ki, insanlarn hatrlayabildii hkmdarlklar iki ayr ekilde idare olunagelmilerdir: ya bir prens ve hepsi de onun kulu olan kimseler tarafndan idare olunurlar ki, bu kullar, hkmdarn ltf ve msaadesiyle vezir olarak o devleti idare etmek iinde yardm ederler veya, bir hkmdar ile beyler tarafndan idare olunurlar ki bu beyler prensin ltf ile deil, fakat, soylarnn eskilii ile bu mevkide bulunmaktadrlar. Bu gibi beylerin kendilerine mahsus lkeleri, kendilerini Efendi olarak tanyan ve onlara, t*bi olarak, bal olan uyruu vardr. Bir hkmdar ile kullar tarafndan idare olunan devletlerde ise hkmdarn otoritesi daha byktr; nk, btn lkesinde, ba olarak tannan kendisinden gayri14 HKMDARkimse yoktur; bakasna itaat edilse bile vezir ve memur olarak edilir; ve ona kar husus bir ballk duyulmaz.2 Bu iki ayr hkmete misl, zamanmzda, "Trk" ile Fransa Kiraldr. Trk'n btn monarisi bir Efendi tarafndan idare olunmaktadr; tekiler onun kullardr; ve lkesini sancaklara ayrarak oraya muhtelif valiler gnderir ve, isteine gre, bunlar deitirir ve yerlerinden oynatr, Fransa Kiral ise, lkesi iinde uyruklar tarafndan tannan ve onlar tarafndan sevilen bir ok eski Bey'lerin ortasmdadr. Bu beylerin kendilerine mahsus imtiyazlar vardr ; Kral, kendini tehlikeye koymadan, bunlar onlarn ellerinden alamaz. Bu devletlerin her birini gzden geiren kimse "Trk" n lkesini zaptetmekte glk, fakat, bir kere malp edilince de elde tutmakta byk kolaylk grecektir. Aksine olarak, baz sebeplerle, Fransa devletini igal etmekte daha ok kolaylk, fakat, elde tutmakta byk glk bulacaksnz.3 "Trk"n lkesini zaptedebilmekteki gln sebepleri o lkenin beyleri tarafndan davet olunamamaktan ve maiyetindekilerinin ayaklanmas ile. teebbsn kolaylaacana mit balanamamasndandr; bu da, yukarda sylenen sebeplerden doar. nk hepsi de, kendi kullar ve ltuf grmleri olduu iin, daha glkle ifsat olunabilirler; ifsat olun sal ar be sylenen sebeplerle halk arkalarndan srleyemiyecekleri iin, onlardan pek az fayda beklenebilir. Bundan dolay "Trk" e kim sal* drrsa onu birlik bulacan dnmeye

mecburdur; ve bu sebeple midini bakalarnn i dzensizliine deil, daha ek, kendi z kuvvetine balamas uygunHKMDAR 15olur. Fakat yeniden ordu dzemiyecek ekilde, bir kere, sava meydannda malp edildi mi, Hkmdar'm soyundan baka ekinilecek bir ey kalmak; bu da yok edilince, bakalarnn halk nazarnda itibar olmad iin korkulacak kimse kalmaz. Ve zaferden evvel galip, onlardan nasl bir ey bekleyemez idi ise, zaferden sonra da, bylece, onlardan korkmamaldr.4 Fransa gibi idare olunan kratlklarda bunun aksi vaki olur; nk kralln baz Bey'lerini kendi tarafna ekmek suretiyle, kolaylkla, oraya girebilirsin; nk memnun olmayanlar ve yenilik istiyenler daima bulunur: bu gibiler, sjenen sebeplerden dolay, sana o lkenin yolunu aabilirler ve sana zaferi kolaylatrabilirler; fakat, sonra, orada tutunabilmek iin, gerek sana yardm edenlerden, gerekse skntya soktuklarndan sonsuz glkler ekersin. Hkmdar'm soyunu sndrmek dahi yetmez, nk, geriye, yeni deiikliklerin bana geen bir takm beyler kalr; bunlar ne memnun etmeye ne ortadan kaldrmaya muktedir olamaynca da, ilk frsatta bu lkeyi kaybedebilirsin.I5 imdi Dara'nmkmin ne biim bir hkmet olduuna bakarsanz, Trk Sultanlnn tpks olduunu grrsnz; ve bunun iin iskender'in ilkin Dara'ya saldrmas ve onu ak sahrada malp etmesi gerekmitir. Bu zaferden sonra, Dara lnce, yukarda sylenen sebeplerle, bu devlet emniyetle skender'e kald. Ve halefleri birlik olsalard burada rahata hkm srebilirlerdi: bu devlette kendilerinin yarattklar kargaalktan baka kargaalk kmad. Fakat Fransa gibi dzenlenmi devletleri bu kdar grltszce elde tutmak mmkn deildir HKMDARRomallara kar spanya'da, Fransa'da ve Yunanistan'da sk sk vukua gelen ayaklanmalar bu memleketlerde bir ok Beylerin bulunmasndan domutur; bu Bey'lerin htras durduu mddete, Romallar, bu lkenin ellerinde kalp kalmayacan daima pheli grdler; fakat, mparatorluun kudret ve sreklilii ile Bey'lerin htras snnce bunlarn gvenli sajib oldular. Ve daha sonra Roma'llar kendi aralarnda savanca, her biri, kurduu hkimiyet derecesinde, bu vilyetlerin bir ksmn beraberinde srkliyebildL Bu vilyetler eski Beyler'in soyu snd iin de, Romallardan bakasn tanmaz olmulard. Btn bu iler gznnde tutulunca, skender'in Asya devletini elinde tutmaktaki kolayla ve, Pyrrhos ile daha bir oklar iin olduu gibi, kazandklarn muhafaza etmekte bakalarnn uradklar glklere almaz. Bu da galibin az veya ok liyakatinden deil, fakat, durumun bakalndan domutur.

V. BLMZAPTOT.UNMADAN EVVEL KEND KANUNLARI LE YAAYAN EHRLERN VEYA HKMDARLIKLARIN NASIL DARE OLUNMALARI GEREKT .HAKKINDA1 Dediim ekilde kazanlan memleketler, kendi kanunlar ile ve hrriyet iinde yaamaa alkn iseler, bunlar elde tutmak iin yol vardr: birincisi yok etmektir; teki yol bizzat gidip oralarda oturmaktr; ncs de vergi almak ve, o memleHKMDAR Tketlerde sana dost olarak oralar muhafaza edecek az kiilik bir hkmet kurmak suretiyle, onlar kendi kanunlar ile yaamakta serbest brakmaktr. nk bu hkmet, buray zapteden hkmdar tarafndan yaratld iin, hkmdarn dostluu ve kuvveti olmakszn ayakta duramyacan bilir, ve onu idame iin, her eyi yapmaa mecbur olur. Ve hr yaamaya alm bir ehir, yok edilmek istenmeyince, herhangi baka bir yoldan ziyade, kendi hemehrileri vastasiyle daha kolay elde tutulur.2 Misl olarak sparta'llar ve Roma'llar vardr, Isparta'hlar Atina ve Thebai'yi, oralarda az kiilik bir hkmet kurmak suretiyle, elde tuttular; bununla beraber bunlar yine kaybettiler. Roma'llar Kapus, Kartaca ve Numanzia'y elde tutmak iin onlar yktlar ve bylece kaybetmediler. Yunanistan', hemen hemen tspartallarn yapt gibi hr klarak ve kanunlarn kendilerine brakarak, tutmak istediler; fakat muvaffak olamadlar, yle ki, muhafaza edebilmek iin bu lkede bir ok ehirleri ykmaa mecbur oldular.3 nk, hakikatte, bir lkeye sahip olabilmek iin onu ykmaktan baka hi bir emniyetli yol yoktur. Ve hr yaamaya alm bir ehri zaptedip de onu ykmayan kimse, kendisinin o ehir tarafndan ykldn beklemelidir. nk ayaklanmada, hrriyet adn ve kendi eski det ve nizamlarn snak olarak kullanr ki, her ikisi de, ne zamann gemesiyle, ne de menfaat karsnda, asla unutulmazlar. Ve ne yaplsa, ne tedbir alnsa, ahalisi birbirinden ayrlmaz veya datlmazca, o ad, o det ve nizam unutmazlar; Floransa'hlar tarafndan esaret alF: 218 HKMDARtna alndktan yz sene sonra Pisa'nn yapt gibi, her frsatta, onlara snrlar. Fakat ehir veya eyaletler bir hkmdarn hkimiyeti altnda yaamaa alk iken slle snnce, bir yandan itaat etmee yatkn olduklar iin, dier yandan eski hkmdarlar ortada olmadndan kendi aralarnda yeni bir hkmdar kartmakta uyuamazlar, hr yaamay bilmezler; yle ki silha sarlmakta daha gevektirler; ve W hkmdar bunlar daha kolaylkla kazanabilir ve emniyet altnda tutabilir. Fakat

cumhuriyetlerde daha ok dirilik, daha ok kin, daha fazla intikam arzusu vardr; gemi hrriyetlerinin htras ne onlar brakr, ne onlara dirlik verir: o suretle ki en iyi yol cumhuriyetleri sndrmek veya gidip oralarda yerlemektir.VL BLMZ SLAHLARLA VE LYAKATLE KAZANILAN YEN HKMDARLIKLAR HAKKINDA1 Gerek hkmdar gerekse devlet bakmndan bsbtn yeni olan hkmdarlklar zerine yapacam konumada ok byk misller sayarsam, kimse amasn; nk insanlar, hemen daima, bakalarnn gemi bulunduklar yoldan yrdkleri ve kendi icraatn taklit ile yrttkleri iin, bakalarnm yolunu tamamiyle tutmak mmkn olmaynca ve taklit ettiklerinin liyakatine bir ey ilve edemeyince ihtiyatl bir insan, daima, byk adamlarn getii yoldan gitmee ve en iyi olanlar taklit etmee mecburdur; t ki kendi liyakati yetiemese bile, hi olmazsa, onlar andrsn, ihtiyatl okular da b'yHKMDAR 19le yapar: vurmak istedikleri yer ok uzak grnnce, yaylarndaki kudretin nereye kadar yetieceini bildikleri iin, nianlann hedeften ok daha yksee alrlar: oklar ile bu kadar ykseklie ulamak iin deil, fakat, bu kadar yksek niann yardm ile hedeflerine varmak iin.' 2 Bylece diyorum ki, tamamiyle yeni olan ve yeni bir hkmdar bulunan hkmdarlklarda, bu yerleri kazanan kimsenin az veya ok liyakatli oluuna gre, bunlar muhafaza etmekte de az veya ok glk vardr. Ve alelade br insan iken hkmdar olmak olay liyakat veya talihi gerektirdii iin, bu iki eyden birinin veya tekisinin bir ok glkleri az ok hafiflettiine hkmolunabilir; bununla beraber talihe daha az balanm olan daha ok tutunur. Baka memleketi olmad iin hkmdarn bizzat gelip burada oturmaa mecbur olmas da kolaylklar dourur.3 Fakat talihten dolay olmayp da z liyakatleri ile hkmdar olanlara gelince, derim ki bunlarn en mkemmelleri Musa, Keyhusrev, Romulus, Theseus ve benzerleridir. Geri, Allann kendisine buyurduu ilerin sadece icracs olduu iin, Musa'dan bahsetmek gerekmezse de, asl Allahla konumaya onu lyk klan yalnz o byk mazhariyeti iin dahi olsa, ona hayran kalnmaldr. Fakat biz Kralhklar fetheden veya kuran Keyhusrev'e ve bakalarna bakalm; hepsini takdire lyik greceksiniz; ve bunlann husus icraat ve dzenleri tetkik edilirse, o kadar byk bir reticiye malik olmu olan Musa'nnklerine aykr grnmezler. Ve hayatlar ile yaptklar incelenirse, bu kimselerin talihin elinden frsattan baka bir eye nail olmadklar grlr; frsat bun

20 HKMDARlara, istedikleri ekle sokabilmek zere, ham maddeyi verdi: bu frsat olmasayd ruhlarndaki liyakat kaybolurdu; ve bu liyakatleri olmasayd, frsat da beyhude atm olurdu.4 Bylece, Musa iin israil milletini Ms'j'da kle ve Msrllarn zulmne uram olarak bulmak gerekti, t, ki bu millet, esaretten kurtulmak ii\ Musa'nn arkasndan gitmee hazr olabilsin.Roma Kiral ve bu vatann kurucusu olmasn istemesi iin Romulus'un Alba'ya smamas, doar domaz terkedilmi olmas lzmd. Keyhusrev'in ranllar Med'lerin hkimiyetinden gayrimemnun, Medleri de, uzun sren sulh t en dolay, gevemi bulmas lzmd. Theseus, Atinallar dalm bulmasa idi, kendi liyakatini gsteremezdi. Bylece bu frsatlar bu adamlan bahtiyar kld; bunlarn mkemmel liyakatleri de bu frsatlar belirtti. Bu sebeple vatanlar ykseldi ve ok bahtiyar oldu,5 Liyakat yolu ile, deminker gibi, hkmdar olanlar hkmdarl zahmetle kazanrlar, fakat kolaylkla ellerinde tutarlar: hkmdarl kazanmakta uradklar glkler, ksmen, kendi devletlerini kurmak ve gvenliklerini salamak iin sokmaa mecbur olduklar yeni nizam ve detlerden doar.Yeni nizamlar sokmaa n ayak olmak kadar ele alnmas g, baarlmas pheli ve idaresi tehlikeli bir ey bulunmad gz nnde tutulmaldr. nk eski nizamlardan kar olanlarn hepsi yeni dzeni kurann dmandr; yeni dzenden faydalanacaklarn hepsi de onun hararet siz mdafileridir. Bu hararet sizlik ise, ksmen, kanunu kendi taraflarnda gren hasmlardan korkulduundan, ksmen de,VHKMDAR 2Vsalam bir tecrbesini grmeden yeni eylere gerekten inanmayan insanlarn inanmazlndan doar. Bundan da u kar ki dman olanlar, hcum frsatn bulduklar her zaman, hararetli partizan olarak saldrrlar; tekiler ise geveke mdafaa ederler; yle ki onlarla beraber tehlikeye dlr^6 Bu noktay iyice incelemek istersek, bu yenilik getirenlerin kendi balarna m i grdklerini, yoksa bakalarnn yardmna m bal olduklarn aratrmak lzmdr; yni, kendi eserlerini yrtmek iin rica etmee mi mecburdurlar, yoksa, zorla i grebilirler mi?Birinci halde sonular daima fena olur ve hi bir eyin arkasn getirmezler; fakat yalnz kendilerine gvenirler ve zorla i grebilirlerse, o zaman nadiren tehlikeye derler.yi silhlanm btn peygamberlerin galip kmalar ve silhszlarn baarszla uramalar bundandr. nk, evvelce sylenen eylerden

baka, milletlerin tabiat deikendir; onlar bir eye^inandrmak kolaydr, fakat bu inanta tutmak gtr. Bunun iin o ekilde tertiplenmek lzmdr ki artk iannadklar zaman zorla inandrmak mmkn olsun.7 Musa, Keyhusrev, Theseus ve Romulus silhsz olsalard, kendi nizamlarna uzun mddet riayet ettiremezlerdi; nasl ki, zamanmzda, Fra Girolamo Savonerola'mn bana ayn ey gelmitir; halk inanmamaya balaynca, kendi yeni nizamlar iinde mahvolup gitti; o ise inanm olanlar inanlarnda sabit tutmak ve inanmayanlar inandrmak aresine malik dedi. Onun iin yukardaker ilerinde b*22 HKMDARyk gle urarlar, btn tehlikeleri de yol boyuncadr, ve liyakatleri ile bunlar yenmeleri icabeder; fakat bir kere yenip sayg ve itibar grmee balaynca, mevkilerine haset edenleri sndrm bulunduklar iin, kudretli, gvenli, itibarl ve bahtiyar kalrlar.S Bu kadar yksek misllere daha kk bir misl katmak istiyorum; fakat yine onlarla mnasebetli olacaktr; ve isterim ki bu misl buna benzer dierleri iin de yetsin; bu da Siracusa'l Hieron'dur. Bu zat sade br vatanda iken Siracusa hkmdar oldu: o da, talihten, yalnz frsata nail olmutu; nk Siracusa'ular ezilmekte olduklarndan onu kendilerine babu setiler; bylece onlara hkmdar olmaa lyik oldu. Daha, husus hayatnda, o kadar faziletli idilfci, ondan bahseden bir yazar yle der: "Hkmdarlk etmek iin bir Kralhktan baka eksii yoktur." (*) Bu zat eski milisleri sndrd, yenisini nizamlad; eski dostluklar brakt, yenilerini edindi; ve kendisine ait askerleri ve dostluklar olduu iin byle bir temel zerine her trl binay kurabdi^yle ki kazanmakta ok, muhafaza etmekte ise az zahmet ekti.vn, blmBAKALARININ SLHLARI VE TALH LEKAZANILAN YEN HKMDARLIKLAR HAKKINDA1 Alelade bir vatanda iken yalnz talih dolay(*) Metinde Ltineeai yazlmtr:"Quod nihil U1 deerat ad regnandum praeter regnum."HKMDARsiyle hkmdar olanlar az zahmetle olurlar, fakat ok zahmet ile tutunurlar; yol boyunca da hibir gle uramazlar, nk oraya uarlar; fakat btn glkler konduklar zaman doar. Bu gibiler de para karlnda, veya, ba yapann ltf ile bir kimse ye bir devlet baland zaman hkmdar olanlardr: lkeyi kendi gvenlii ve an erefi adna muhafaza etsinler diye Yunanistan'da Ionis ve Hellespontos ehirlerinde Dara tarafndan hkmdar yaplan bir oklarna vki olduu, ve yine, askerleri ifsat ederek alelade vatandalktan imparatorlua

ykselen kimselerin imparator yapldklar gibi.2 Bunlar sadece kendilerine ltufta bulunanlarn iradeleri ve talihleriyle yerlerinde kalrlar ki, bu ikisi de istikrarsz ve ok oynak eylerdir. Bu kimseler bu rtbeyi ne muhafaza etmesini bilirler ne de buna muktedirdirler: bilmezler, nk byk maharet ve liyakat sahibi bir (*) kimse deilse, daima halktan bir kimse gibi yaam bulunduu iin, emir ve komuta etmesini bilmesi akla yakn deildir; muktedir deildirler, nk kendilerine dost ve sadk olabilecek kuvvetlere malik deildirler. Bundan baka, birden bire treyen devletler tabiatn abucak doup byyen dier her eyi gibi ilk aksi rzgrla devrilmiyecek ekilde kklere ve dal budaklara malik olamazlar; meer ki, evvelce sylendii gibi, birdenbire hkmdar olanlar talihin kucaklarna att eyi derhal muhafaza etmee kendilerini hazrlamasn bilsinler ve bakalarnn hkmdar olmadan evvel attklar temelleri sonradan atsnlar.{*) Metin byledir: cemiden, birden mfrede atlyor; sonra tekrar cemic dnyor.24 HKMDAR3 Liyakat veya talih ile hkmdar olmak hakknda sylediim bu yollardan her ikisi iin zamanmzdan iki misl zikretmek isterim: bunlar da Francesco Sforza ile Cesare Borgia'dir. Francesco, uygun areler ve byk bir liyakat ile, alelade vatandaken Milano Dukas oldu; ve bin zahmetle kazandm az glkle muhafaza etti. br ynden, halk tarafndan Duka Valentino diye anlan Cesare Borgia devleti babasnn talihi sayesinde kazand; ve, bakasnn silh ve talihinin bahettii devlette kk tutmak iin uza gren ve liyakatli bir kimsenin yapmaa mecbur olduu her eyi yapmasna ve her areye ba vurmasna ramen, yine babasnn talihi ile birlikte onu kaybetti. nk, yukarda sylendii gibi, temelleri nce atmayan kimse, mimarn zahmeti ve binann tehlikesi pahasna olmakla beraber, byk liyakat gstererek sonradan atabilir. Bylece Duka'un btn yaptklar incelenirse, gelecekteki kudreti iin byk temeller att grlr ki, bunlar hakknda sz sylemeyi fazla gryorum; nk bir yeni hkmdara, onun yaptklarnn rneinden daha iyi, hangi tavsiyelerde bulunacam bilemiyorum: ve onun tertipleri kendine faydal olmad ise, kabahat onun deildi; nk bu, olaanst ve byk bir talih aksiliindendi.4 Kendi olu Duka'y byk klmak isteinde, VI. Alessandro iin, nnde ve gelecekte byk glk vard, ilk olarak, Kiliseye ait olmayan hi bir devlette onu hkmdar yapmak imknn gremiyordu; Kiliseye ait olann almaa kalknca da Milano Dukasnn ve Venedik'lilerin buna muvafakat etmiyeceklerini byordu; nk Faenza ve Rimini, oktanberi, Venedik'lilerin himayesi altnda idiler. Bundan baka Italya'daki silhl

kuvvetleri, bilhassa kendileHKMDAR 25rinden faydalanmak mmkn olacak olanlar, Papann byklnden korkmas icabeden kimselerin elinde gryordu; bu kuvvetlerin hepsi de Orsini'ler, Colonna'lar ve hempalarnn elinde olduu iin, bunlara gveni olamazd. Bundan dolay bir ksmna emniyetle hkim ve sahip olabilmesi iin bu nizamn bozulmas ve bunlara ait devletlerin paralanmas lzmd ki, bu da kolay oldu; nk, baka sebeplerden dolay Fransz'lar talya'ya tekrar geirmee yeltenen Venediklileri buldu; bu ie yalnz kar gelmemekle kalmad, Kral Louis'nn eski nikh iini halletmek suretiyle, bunu daha fazla kolaylatrd.5 __ Bylece Kral Venediklilerin yardm ve Allessandro'nun muvafakatiyle talya'ya geti; ve Kral daha Milano'ya varr varmaz Papa, Romagna'ya kar yapaca hareket iin, ondan silhlkuvvetler ald. Kral bu teebbse kendi hret ve itibar bakmndan muvafakat etti. Bylece Duka, Romagna'y zaptedip Colonna'llar malp ettikten sonra, buray muhafaza etmek ve daha ilerisine gitmek isteine iki ey engel oluyordu: biri sadk grnmeyen askerleri, tekisi de Fransa'nn iradesi idi; yani istifade ettii Orsini kuvvetlerinin, ihtiya annda, iten kanmalarndan ve, yalnz kazanmasna engel olmalarndan deil, fakat, kazandklarn dahi elinden almalarndan ve hatt kiraln da ayn muameleyi yapmasndan korkuyordu. Faenza'nn zaptndan sonra Bologna'ya saldrd zaman, bu hcumda gevek davrandklarn grd Orsiniler bunun delilini verdiler. Papa, rbino Dukaln alp Toscana'ya saldrd zaman kiraln da i niyetini anlad: Kral onu bu teebbsten vaz geirmiti. Bunun zerine duka, bir daha, bakasnn silh ve talihine tbi olmamak kararn verdi.i26 HKMDAR /^6 Ve ilk i olarak Roma'daki Orsini ve Colon / na taraflarn zayflatt: bunlarn aszade olan btn/ taraftarlarn, onlara byk maalar tahsis ederek,' kendine asilzade olarak ald; derecelerine gre komutanlklar ve memuriyetlerle ereflendirdi: o suretle ki, birka ay iinde eski partilerine olan sevgileri snd ve tanamiyle dukaya yneldi. Bundan sonra, Colonna'llan datm bulunduu iin, Orsinileri sndrmek frsatn bekledi; bu frsat da uygun ekilde geldi, kendisi de bu frsattan daha iyi ekilde faydaland; nk Orsini'ler, Dukann ve Kilisenin kuvvet kazanmasnn kendi ykllar demek olduunu ge olarak fark edince, Perugia blgesinde Magione'de bir toplant yaptlar. Bu toplantdan, Dukann, Franszlarn yardm ile, hepsinden muzaffer kt Urbino ayaklanmas, Romagna kargaal ve sonsuz tehlikeler dodu,7 Bylece, hret ve itibar avdet edince, ve bir daha tecrbe etmee

mecbur kalmamak iin ne Fransz'lara ne baka yabanc kuvvetlere gvenmediinden, hilelere ba vurdu. Duygularn o kadar iyi gizlemesini bildi ki Orsini'ler, Sinyor Faulo'nun aracliyle, Duka ile bartlar; Duka, n'atlar, para ve atlar armaan ederek PauIoTya gven vermek iin hi bir nezaketi esirgemedi; o derecede ki, saflklar onlar Sinigallia'da Duka'nn eline drd. Bu suretle, bu baslar yok edip taraftarlarn kendine dost kalnca Duka, Urbino Dukahyle birlikte btn Romagna'ya hkim olarak, ve kendi eseri olan refahtan halkn istifadeye baslamasiyle, bilhassa, Romagna'nn dostluunu kazandn ve btn bu milletleri kendisine baladn grerek hkimiyetine iyi temeller atm bulunuyordu.HKMDAR 278 Bu iler zikredilmee ve bakalar tarafndan taklit edilmee lyik olduklar iin, bunlar ir tarafa brakmak istemiyorum.Duka Romagna'y zaptedince, uyruu idare edecek yerde soyan ve birletirecek yerde birbirine dman klacak vesileler veren beceriksiz beyler tarafndan idare edildiini grd; o derecede ki, memleket hrszlklar, kavgalar ve her trl ktlklerle dolu idi. Memleketi saltanatn buyruuna itaatli klmak ve dirlie kavuturmak iin salam bir idare kurmak lzumuna hkmetti. Bu maksat iin le, tam yetki ile tehiz ederek, zalim ve becerikli olan Remiro da Orco'yi oraya tayin etti. Bu zat, ksa zamanda, byk itibar kazanarak Romagna'y birletirdi ve dirlie kavuturdu. Bundan sonra duka, nefreti mucip olur kaygusuyla, bu kadar fazla otoritenin lzumlu olmadna karar verdi ve lkenin ortasna mkemmel bir bakanla sivil bir mahkeme kurdu, ki her ehrin burada kendi avukat bulunuyordu. Eski iddetlerin baz dmanlklar yarattn bildii iin de, halk yattrmak ve her ynden kazanmak iin, baz zulmler yaplmsa bile bunun, kendisinden de, fakat vekinin zalim tabiat in den geldiini gstermek istedi. Ve bu frsattan hemen faydalanarak bir sabah, erkenden, Cesana'da, ehir meydanlnda, yannda bir odun kt ve kanl bir bak olduu halde, vekini ikiye paralatt. Bu manzarann vahilii halk memnun etti, ayn zamanda^ akna evirdi.9 Fakat baladmz noktaya dnelim. Diyorum ki, istedii gibi silhlanmak ve yakn komu olmakla kendisine zarar verebilecek silhl kuvvetlerin byk bir ksmn yoketmek suretiyle kendisini28 HKMDARok kuvvetli ve mevcut tehlikelerden ksmen korunmu gren Duka iin, ftuhatna devam etmek isteyince, yalnz Fransa Kiraln hesaba katmak kahyordu; nk hatasn ge anlayan kiraln buna tahamml etmiyeceini biliyordu. Bu sebeple yeni dostluklar aramaa, Gaeta'y muhasara eden spanyol'lar aleyhinde Fransz'larn Napoli Kralh zerine

yrylerinde'Fransa'ya kar kararsz bir vaziyet taknmaa balad. Maksad da kendisini onlara kar emniyet altnda bulundurmakt ki, AUessandro sa kalm olsayd, bunda da abucak muvaffak olacakt. Hlin olaylar karsnda davran ite byle olmutu.10 Fakat, gelecek olaylara gelince, her eyden evve Papalk makamna yeni gelecek olann kendisine dost olmamasndan ve AUessandro'nun kendisine verdiini yeni Papa'nn geri almaa yeltenmesinden ekinmesi gerekti. Buna da drt ekilde are bulma dnd: evvel, yeni Papa'ya bu frsat vermemek iin, malsz ve mlksz brakt btn beylerin soyunu sopunu sndrmek; ikincisi, evvelce sylendii gibi, Romandaki btn asilzadeleri, onlar vastasiyle Papa'y dizginlyebilmek iin, kendine balamak; ncs Kardinaller hey'etini, mmkn olduu kadar, kendi tarafna ekmek; drdncs de, Papa lmeden, bir ilk saldra tek bana dayanabilecek derecede, nfuz ve kudret kazanmak. Allessandro'nun lmnde bu drt eyden n yapabilmiti; drdncsn de tamamlamak zere idi: nk soyduu beylerden yakalayabildii kadarn ldrm ve pek az kurtulabilmiti; Roma asilzadelerini kendi tarafna kazanm ve Kardinaller hey'etinde de ok fazla taraftarlar olmutu; yeni ftuhata gelince, Toscanarya hkim olmay tasarlam, PeruHKMDAR 29gia ve Piombino'yu esasen zaptetmi, Pisa'y da himayesine alm bulunuyordu.11 Fransa'dan ekinecek bir eyi kalmaynca (Franszlar, spanyollar tarafndan, Napoli Krallndan koulduklar iin filvak onlardan ekinecek bir ey kalmamt; o suretle ki herkes onun dostluunu satn almak mecburiyetinde idi.) Pisa'ya saldrr, bundan sonra, Lucca ve Siena ksmen Floransalara hasetlerinden, ksmen korkudan derhal teslim olurlard; Floransa'llarn ise kurtulu aresi yoktu. Bu ilerde muvaffak olsayd (Papa Alessandro'nun ld sene muvaffak olabilirdi), o kadar kudret ve itibar kazanrd ki, kendi kendine ayakta durabilir ve bakasnn talih ve kudretine deil, kendi kudret ve maharetine gvenebilirdi. Fakat Allessandro, Duka klc syrp ise koyulduktan be sene sonra ld. Olunu da, salam temellere dayanm yalnz bir Romagna devleti ile ve btn dier lkeleri iki kuvvetli dman ordusu arasnda mesnetsiz bir durumda olduu halde, lm derecesinde hasta brakt.12 Duka'da o kadar sert bir azm ve o kadar liyakat vard ki, insanlarn nasl kazanlacaklarn veya kaybedileceklerini o kadar iyi biliyordu ki, ve o kadar ksa zamanda att temeller o derece salamd ki, btn o ordular aleyhinde olmam olsayd, yahut hastalanmasayd, btn glklerin hakkndan gelirdi. Att temellerin salaml undan anlalabilir ki, Romagna kendisini bir aydan fazla bekledi; yar l olduu halde Roma'da

emniyetle oturabildi ve Ballioni, Vitelli, Orsiniler, Roma'ya geldikleri halde, aleyhinde bir ey yapamadlar. Kendi istedii kimseyi Papalk makamna getiremediyse30 HKMDARde, hi olmazsa, kendi istemedii kimsenin Papa olmamasn salad. AHessandro'nun lmnde kendisi shhatte olsayd, her ey kolay olurdu.Babas lnce neler olabileceini dndri ve her eye are bulmu olduunu, fakat, bu lm annda, kendisinin de lm halinde bulunacan hi dnemediini, ikinci Giulio'nun Papala seildii gnlerde bizzat kendisi bana anlatt,13 Bylece, Duka'nn btn yaptklarn toplayp baknca onu nasl muahaze edeceimi bilemiyorum; bilkis, yaptm gibi, talih eseri olarak ve bakalarnn silhlariyle egemenlie erien herkese misl diye gsterilmee lyik buluyorum. nk ruhu byk, niyet ve hedefleri yksek olduu iin baka trl davranamazd; tasarlarna ise yalnzca AHessandro'nun mrnn ksal ve kendi hastal engel oldu. u halde, yeni lkesinde dmanlarna kar gvenliini salamak, dostlar kazanmak, zorla, veya hile ile muzaffer olmak, kendisini halka sevdirmek ve korku ile saydrmak, askerleri arkasndan srklemek ve onlarn saygsn salamak, zarar dokunabilen ve zarar yapmak zorunda olan kimseleri yok etmek, yeni usullerle eski nizamlar yeniletirmek, sert ve iyilik sever, asil ruhlu ve hogrr olmak, sadk olmayan milisleri sndrmek, yenisini kurmak, gnl rzas e iyik, veya, ekinerek ktlk edebilecek ekilde kurallarn ve hkmdarlarn dostluunu muhafaza etmek istiyen bir kimse, Duka'nn yaptklarndan daha taze misaller bulamaz.14 Yalnz Giulio'nun Papa yaplmas iinde muaheze olunabilir; burada fena bir seim yapt; nk, evvelce sylendii gibi, kendisine gre bir Papa yapamaynca, Papa olmasn istemedii kimseHKMDAR 31nin Papa olmamasn salayabilirdi; ve kendisinden fenalk gren, veya Papa olunca kendisinden korkmak mevkiinde kalacak olar kardinallerin Papalna asla muvafakat etmemeli idi. nk insanlar ya korkudan veya dmanlktan fenalk yaparlar. Kendisinden fenalk grenler arasnda San Piero ad Vincula kardinali, kardinal Colonna, San Giorgio kardinali, kardinal Ascanio vard; dierlerinin de, Papa olduklar takdirde, kendisinden korkacak sebepleri vard; Ruen kardinali ile spanyol'lar mstesna: spanyoHar akraba ve minnet altnda olduklar iin; Ruen kardinali ise, Fransa Kr all onu tutmakla kuvvetli olduu iin. Bundan dolay Duka, her eyden nce, bir spanyol'u Papa yapmal idi; buna gc yetmeyince, San Piero ad Vincula kardinalinin det Rouen kardinalinin Papa olmasna rza

gstermeli id. nk byk adamlarda, yeni menfaatlerin eski hakszl ve zararlar unutturacan sanan kimse aldanr. Demek ki, Duka bu seimde yanl yol tuttu, bu da, sonunda mahvna sebep oldu,VIH BLMALAKLIKLA HKMDARLIA ERENLERHAKKINDA1 Liyakat veya talihe hi bir suretle hamledemeksizin, halktan bir kimse iken, iki yolda daha hkmdar olunabilecei iin Cumhuriyetlerden bahsederken bunlardan biri hakknda uzunca muhakeme yrtmek mmkn olmakla beraber bunlar bir tarafa brakmamak gerektiini sanyorum. Bu iki yol da unlardr: ya alak ve kahpe arelerle hkmdarla eriilir; yahut alelade bir yurtta baka yurt32 HKMDARtalarnn yardm ile kendi yurdunun hkmdar olur. Birinci ktan bahsederken, biri eski, dieri yeni, iki misal gsterilecektir; fakat bunlarn doruluu ve hakll hakknda sz amyacam; nk dnyorum ki, bu lzumu duyacak olan bir kimse iin, bunlar taklit etmek yetiir.2 Sicilyal Agatokles yalnz alelade deil, en baya ve alak seviyeden Siracusa Krallna ykseldi. Bir mlekinin olu olan bu adam, mrnn btn basamaklarnda, rezil bir hayat srmt: bununla beraber, rezilliklerine o kadar irade ve beden kudreti katt ki, mis'e kaplanarak derece derece Siracusa'nm kumandan olmaa muvaffak oldu. Bu makama yerletikten sonra, hkmdar olma ve gnl rza siyle kendisine verileni zorla ve bakasna minnet etmeden elinde tutma tasarlad iin, ordusu banda Sicilya'da muharebe eden Kartaca:l Hamilkar ile anlaarak, devleti ilgilendiren ileri mzakere etmek bahanesiyle, bir sabah, Siracusa halkn ve senatosunu toplad; ve verdii bir iaretle btn senatrleri ve halkn en zenginlerini askerlerine ldrtt. Bunlar ldrlnce, halk tarafndan hi bir kar koyma olmakszn, bu ehrin hkmdarln ele geirdi. Kartaca'llar tarafndan iki defa malp eddii ve sonunda sarld halde, yalnz ehri savunabilmekle kalmad, fakat, ordusunun bir ksmm sarlm ehrin savunmasna brakarak dier ksm ile Afrika'ya saldrd ve ksa zamanda Siracusa'y muhasaradan kurtard ve Kartaca'hlar g bir duruma soktu. Bylece, Kartaca'llar onunla anlamaa, Sicilya'y ona brakmaa ve kendileri Afrika ile yetinmee mecbur oldular.3 Bu adamn hayat ve icraatn gzden geirecek bir kimse, talihe hamledebilecei hi bir eyHKMDAR 33gremez, veya, pek az ey grebilir. nk, yukarda sylendii gibi, herhangi bir kimsenin ltf ile deil, fakat bin zahmet ve' tehlike ile

kazand ordudaki mevkii vastasiyle hkmdarla erimiti; sonra da onu birok cr'etli ve tehlikeli arelerle muhafaza etmiti Bununla beraber kendi hemerilerini ldrmee, dostlara hanet etmee, imansz, merhametsiz ve dinsiz olmaa liyakat ve meziyet ad verilmez; bu haller egemenlik kazandrabilir, fakat eref kazandramaz. nk Agatokles'in tehlikelere dp kurtulmasndaki mahareti, aksi talihe dayankh ve onu yenmedeki irade ykseklii gz nnde tutulursa, en iyi bir babudan aa saylmas iin sebep bulunamaz. Bununla beraber sonsuz alaklklariyle birlikte onun yrtc zalimlik ve vahilii en mkemmel insanlar arasnda anlmasna msaade etmez. Bylece, onun talih veya liyakatin dahii olmak szm elde ettikleri, talih ve liyakate hamledilemez.4 Zamanmzda, VI. Allessandro papa iken, Fermo'lu Oliverotto, bir ok seneler evvel, kk yasta babasz kaldndan Giovanni Fogliani adndaki days tarafndan bytlm ve genliinin ilk alarnda, meslekte yetierek milis kuvvetlerinde iyi rtbelere ulamas iin, Paulo Vitelli'nin maiyetinde askerlik hizmetine verilmiti. Sonra Paulo lnce kardei Vitellozzo'nun emrinde hizmet etti; ve, becerikli ruha ve vcuta kuvvetli olduu iin, ok ksa bir zamanda arkadalar arasnda temayz etti* Fakat, maiyette bulunmak kendisine baya grndnden, vatanlarnn kleliini hrriyetinden kymetli sayan bir takm Fenno'lu vatandalarn yardnu ve Vitellozzo'nun himayesiyle, Fermo'yu igs etF: 334 HKMDARmeyi tasarlad. Days Giovanni Fogliani'ye, bir ok seneler gurbette kaldndan, kendisini ve memleketini grmek ve ayn zamanda maln mlkn ylece tanmak istediini yazd. Ancak, yalnzca eref ve itibar kazanmak iin uram olduundan, vaktini beyhude yere harcamadn hemehrileri grsn diye, arkadalarndan ve maiyetinden yz atl ile birlikte erefli bir surette gelmek istiyor ve Fermo 'lular tarafndan merasimle karlanmasnn emredilmesmi rica ediyordu; byle karlanmas yalnz kendi ahsna deil, yetitirmesi olduu iin, daysna da eref verecekti.5 Giovanni de yeenine kar bu nezaket lizmetinde kusur etmedi; Fermo'lulara merasimle istikbal ettirilen Olivorotto evine yerleti. Orada, bir ka gn getikten ve yapaca ihanet iin gerekli olan eyleri dzenledikten sonra, Giovanni Fogliani ile Ferno'nun btn bata gelenlerini davet ettii ok parlak bir len verdi. Yemekler ve byle bir lende det olan dier btn elenceler bitince, Oliveretto, papa Alessandro ile olu Cesare'nin byklnden ve bunlarn teebbslerinden sz aarak, kasden, baz ciddi muhakemeler ileri srd. Bu muhakemelere Giovanni ve bakalar karlk verince, bunlarn daha gizli bir yerde konuulacak eyler olduunu syleyerek, birden bire ayaa kalkt; ve

Giovanni ile dier btn Fermo'lularn da kendisini takip ettikleri br odaya ekildi. Daha oturmaa vakit kalmadan, odann gizli yerlerinden, askerler k verdiler ve, Giovanni ile beraber, hepsini ldrdler.6 Bu kitalden sonra Oliverotto ata bindi, btn beldeyi dolat ve ba hkimi saraynda sard; bylece halk, korkudan, kendisine boyun emek veHKMDAR 35kendisinin hkmdar olarak bana getii bir hkmet kurmak zorunda kald. Memnun olmadklar iin kendisine zarar verebilecek olanlarn hepsi ldrldkten sonra, sivil ve asker yeni dzenlerle yerini salamlatrd; o suretle ki hkmdarl elinde tuttuu bir sene iinde, yalnz Fermo ehrinde gven iinde olmakla kalmyor, btn komularna korku ahni bulunuyordu. Ve, evvelce anlatld gibi, Orsini ve Vitelliler Sinigallia'da Cesare Borgia tarafndan yakalandklar zaman kendi de tuzaa dmemi olsayd, onun da yok edilmesi Agatocles'inki gibi g olurdu; daysn ldrdkten bir sene sonra kendi de yakalanarak maharet ve alaklkta stad olan Vitollozzo ile birlikte yine Sinigalia'da boduruldu.7 Br oklar, deil bulank sava zamanlarnda, bar zamannda bile, zulm ile devleti ellerinde tutamam iken, Agatokles ve baz benzerlerinin saysz ihanetler ve zulmlerden sonra nasl olup da yurtlarnda uzun zaman gven iinde yaayabildikleri, d dmanlardan savunabildikleri, ve hemehrilerinin suikastlarna uramadklar phe ile karlanabilir. Bunun iyi veya fna kullanlm zulmden ileri geldiini zannediyorum, tyi kullanlm zulm (ktle iyi denebilirse), kendini gven altna almak zoru ile bir defa da toptan yaplan ve, sonra, zerinde srar edilmiyen, fakat mmkn olduu kadar uyruun iyiliine evrilen zulmdr. Fena kullanlm zulm ise, balangta az olduu halde, zamanla snecek yerde oalan zulmdr. lk ekle uyanlar Allann ve insanlarn yardm ile (Agatokles iin olduu gibi) kendi durumlarna bir are salayabilirler; tekilerin ise tutunabilmeleri imknszdr.8 Bundan da unu hatrda tutmaldr ki, bir36 HKMDARmemleket zaptedince, bunun fatihi, yaplmas gereken btn zulmleri tasarlamah ve hepsini birden yapmaldr ki, her gn bunlara ba vurmaa mecbur olmasn vet tekrarlamaynca, halka gven verebilsin ve iyilikle onlar kendisine balayabilsin. Ya korkudan, ya ktlkten baka trl yapan, her zaman hanerini elinde tutmaa mecbur olur; daima tazelenen fenalklardan dolay uyruu kendisine gvenmedii iin, kendisi de, hi bir zaman uyruuna gvenemez. Fenalklar hep birden yaplmaldr, t ki az zaman tadlmak suretiyle acs az duyulsun; iyilikler de azar azar yaplmaldr ki, tadna daha iyi varlsn. Ve br hkmdar, her eyden evvel, uyruu ile o suretle yasamaldr ki, iyi veya kt hi bir olay ona tutumunu

deitirtmesin: nk fenalk yapmak lzumu kt zamanlarda gelir, o vakit ise, ktlk yapmak zaman gemitir; yapacan iyilik ise fayda vermez, nk zoraki olduuna hkmedilir ve hi makbule gemez.IX. BLM StVL HKMDARLIK HAKKINDA1 Fakat teki ksma gelerek bir vatanda, alaklkla veya menfur baka bir zorbalkla deil de, br hemehrilerinin yardm ile kendi vatannn hkmdar olduu zaman (buna sivil hkmdarlk denebilir ve ulamak iin ne byk bir liyakat ne de byk bir talih lzmdr; fakat, daha ziyade, talihli bir kurnazlk ister.) diyorum ki bu hkmdarla ya halkn veya byklerin yardmiyle eriilir. nk her ehirde bu iki ayr temayl mevcuttur: bundan u doar ki, halk byklerin tahakkm ve zulmHKMDAR 37,altnda kalmama arzu eder; bykler ise halk tahakkm ve zulm altnda tutmak isterler; bu ayr iki itihadan da, ehirlerde, u neticeden biri meydana gelir: ya hkmdarlk, ya hrriyet veya inzibatszlk.2 Hkmdarlk, taraflardan birine veya tekine frsat dtne gre, ya halkn, yahut byklerin tesiriyle meydana gelir; nk bykler, halka kar koyamy ocaklarn grnce, ar alarmdan birini sivriltmeye balarlar ve onu hkmdar yaparlar; t ki onun glgesi altnda hrslarn doyurabilsinler. Halk da, byklere kar koyamyaean grnce, birini sivriltir vet onun otoritesi ile korunmak iin, onu hkmdar yapar. Byklerin yardm ile hkmdarla ykselen, halkn yardm ile olanndan daha fazla glkle tutunur; nk, kendisine eit gibi grd bir ok kimselerin ortasnda hkmdar olduu iin, istedii gibi bunlara ne kumanda edebilir ne de onlar idare edebilir.3 Fakat halkn istei ile hkmdarla ulaan, bu makamda tek bana bulunur ve etrafnda kendisine itaate hazr olmayan kimse yoktur veya pek azdr. Bundan baka, bykleri namuslu bir surette ve gayriye zarar vermeden memnun etmek kabil olmadjalde, halk memnun etmek mmkndr; nk bykler ezmek, halk ise ezilmemek istedii iin, halkn diledii byklerin dileinden temizdir. Bundan baka dman bir halka kar hkmdar hi bir zaman emniyetini salayamaz, nk halk kalabalktr; byklere kar ise bunlar azlk olduklar iin kendisini koruyabilir. Bir hkmdarn dman olan halktan bekiyebecei en kt ey onun tarafndan terk edilmi olmaktr; fakat dman38 HKMDARolan byklerden yalnz terkedilmi olmaktan deil, fakat, kendisine kar gelmelerinden de korkmaldr; nk, bunlarda daha uza gr ve hilekrlk bulunduundan, kendi selmetleri iin daima evvelden tedbir alrlar ve galip geleceini umduklar kimseden ise faydalanma ararlar. Bundan baka, hkmdar, ayni halkla yaamak zaruretindedir; fakat, her

zaman birini kartp birini indirebildii ve arzusuna gre onlara itibar ve hret verip geriye alabildii iin, bykler olmadan da iini grebilir,4 Bu ciheti daha iyi aklamak iin derim ki, byklerin davranlar, balca, iki trl mtala olunabilir: ya tutumlar ile o ekilde hareket ederler ki her hususta senin talihine balanrlar veya balanmazlar: balananlara ve soyguncu olmayanlara itibar etmeli ve onlar sevmelidir; balanmayanlar ise iki ekilde incelenmelidirler: bunu ya rkeklikten ve tabii yreksizlikten yaparlar ki, bu takdirde bunlardan, bilhassa iyi fikir sahibi olanlardan, istifade etmelisin: nk iyi gnnde sana eref katarlar ve, kt gnnde, onlardan korkacak bir eyin olmaz. Fakat kasden ve hasis sebeplerle bal olmazlarsa bu, senden ziyade, kendilerini dndklerine almettir; hkmdar bunlardan, aktan aa dman imi gibi, saknmal ve korkmaldr; nk daima kt gnde bunlar hkmdar mahvetmeye yardm edeceklerdir.5 Bu sebeple, halkn yardm ile hkmdar olan bir kimse halk kendine dost olarak muhafaza etmelidir; bu ise kolaydr; nk halkn zulm grmemekten baka bir dilei yoktur. Halkn zddna byklerin yardm e hkmdar olan bir kimse ise, her eyden nce, halk kazanmaa almaldr; buHKMDAR 39i de halkn korunmasn kendi zerine almakla kolayca salanr, insanlar fenalk umduklar kimseden iyilik grdkleri vakit, bu, iyilii yapana kar daha ok minnet duyduklar iin, halk hkmdar, kendi yardmlar ile hkmdarla ykselmesi halinde olduundan ziyade, sever; hkmdar da halk bir ok ekillerde kazanabilir; bu ekiller duruma gre deiik olduklarndan kesin bir kaide sylenemez; bu sebeple bundan bahsedilmiyecektir. " (T Yalnz netice olarak unu diyeceim ki, bir hkmdar iin halkn sevgisini kazanmak arttr; baka trl olursa, kt gnlerinde aresiz kalr. Ispartall arn kiral Nabis tekmil Yunanistan'n ve daima muzaffer olmu bir Roma Ordusunun saldrlarina gs gerdi, ve bunlara kar vatann ve devletini savundu: tehlike ba gsterdii zaman pek az kimseye kar kendini emniyete almas yetmiti; fakat halk ona dman olsayd bu yetmezdi. "Halka dayanan bataa dayanr" mehur ata sz ile, bu inancm cerh etmee kimse yeltenmesin; nk halktan bir kimse, dmanlardan veya memurlardan zulm grd zaman, halka dayanr ve onun kendisini kurtaracan umarsa bu ata sz dorudur. Byle bir halde, Roma'da Gracco'lar, ve floransa'da Messer Grigio S cali iin olduu gibi, ou zaman, aldanabilh\ Fakat buna dayanan kimse kumanda etmesini bilen, yrekli, talihsizliklerden korkup asrmayan, dier tedbirlerinde kusur etmiyen ve kendi yrek peklii ve dzenleriyle herkesi cesaretlendirebilen bir hkmdar ise, hi bir zaman halk tarafndan

aldatlm olmayacak ve iyi temellere dayandn grecektir.7 Bu hkmdarlklar, bir halk hkmetinden mutlak bir idareye atladklar zaman, tehlikeye gre*40 HKMDARler; nk bu hkmdarlar ya bizzat kendileri veya memurlar vastasile emir ve komuta ederler. Bu ikinci halde durumlar daha zayf ve daha tehlikelidir; nk, tamamiyle, bu mevkilere getirilmi bulunan bir ksm vatandalarn irade ve tutumlarna bal bulunurlar; bunlar ise, bilhassa kt zamanlarda, ya aleyhe dnmek veya itaat etmemek suretiyle, byk kolaylkla hkmdar devletinden edebilirler. Ve tehlike kt zaman, hkmdar, mutlak otoriteyi eline almak iin ge kalmtr; nk memurlardan emir almaa alm olan yurttalar ve uyruk byle g durumlarda onun emirlerine itaat a yatkn deildirler; ve pheli zamanlarda, hkmdar, gvenebilecei kimseler bulmakta daima ktla urayacaktr. nk byle bir hkmdar, sakin zamanlarda yurttalar devlete muhtaken grd eyler zerine mit balayamaz; nk sakin zamanda herkes koar, herkes vdeder ve, lm uzak iken, herkes onun iin lmek ister; fakat kt gnlerde, devlet yurttalara muhta olduu zaman, o vakit bunu yapacak az kimse bulunur. Ve byle bir tecrbe, ancak bir defa yaplabildii iin, o nisbette tehlikelidir. Bu sebeple akll bir hkmdar vatandalarn, her zaman ve her trl halde, devlete ve kendisine muhta klacak bir yol dnp bulmaldr: bundan sonra yurtdalan kendisine daima sadk olurlar.X. BLMBTN HKMDARLIKLARINKUVVETLERNN NE EKLDELLECE HAKKINDA1 Bu hkmdarlklarn niteliklerini incelerken, baka bir mlhazay gz nnde tutmak gerekHKMDAR 41tir ki o da udur: bir hkmdar, gerektii zaman, kendi kendine yetecek kadar bir devlete malik midir, yoksa, her zaman, bakasnn yardmna muhta mdr? Bu ciheti daha iyi aklamak iin de derim ki, ya insan veya para okluu sayesinde ihtiyaca uygun bir ordu kurabilen ve kendilerine saldracak kim olursa olsun, ona kar bir meydan muharebesi verebilen hkmdarlar, kanaatimce, kendi kendine yeter hkmdarlardr. Ve yine ak sahrada dman karsna kamayan, fakat kale duvarlar arkasna snmak ve bunlar savunmak zorunda kalan hkmdarlar ise, daima, bakasna muhta hkmdarlar diye sayarm. Birinci ktan evvelce bahsedilmiti, ileride de gereine gre bahsedeceiz, kinci k iin ise kendi ehirlerini tahkim ve tehiz etmeyi ve ovay hi hesaba katmama

bu hkmdarlara tavsiye etmekten baka sylenecek bir ey yoktur. Ve kim ki kalesini iyi tahkim eder, ve uyruu ile dier mnasebetlerinde yukarda sylendii ve ileride sylenecei gibi davranrsa, daima ona saldrmakta byk tereddt duyulacaktr; nk insanlar, glk grlen teebbslere her vakit dmandrlar; lkesi iyi tahkim edilmi ve halk tarafndan sevilen bir kimseye saldrmakta ise hi kolaylk grlemez.2 Almanya ehirleri ok bamszdrlar, arazileri azdr imparatora, istedikleri Kaman, itaat ederler, ne ondan ne de" etraflarndaki herhangi bir kuvvetliden korkarlar; nk ylesine tahkim edilmilerdir kit herkes, bunlar zaptetmenin ge ve g olmas lzm geleceini dnr. Zira her birinin uys^un duvar ve hendekleri, bol topusu vardr; umuma mahsus anbarlarmda daima bir sene yetecek kadar iecek, yiyecek ve yakacak saklarlar; bundan baka, hazineye zarar vermeden fukara halk tok tutabil42 HKMDARmek iin, halkn geim vastas olan ve ehrin hayatn ve sinirlerini tekil eden san'atlarda bunlara bir sene iin verecek i bulunur. Ayrca askerlik talimlerine ok itibar ederler ve bunlar bir ok usullerle idame ederler.3 Bylece tahkim edilmi bir ehre malik olan ve uyruunun nefretini kazanmam bir hkmdar taarruza urayamaz; ona saldracak biri ksa bile, kepaze olup ters yzne dner; nk dnya ileri o kadar deiiklikler gsterir ki, bir kimsenin ordusiyle, btn bir sene, bou bouna, bir ehri muhasara etmesine imkn yoktur. Buna kar, "halkn var you darda olur da bunlarn yakldn grrse, sabr tkenir ve uzun sren muhasara ve mal kaygusu halka hkmdarlarn unutturur" diyen olursa yle cevap veririm: Kudretli ve cessur bir hkmdar, uyruuna, yerine gre, felketin uzun zaman srmiyecei midini vererek, bazan dmann vahetiyle onu korkutarak, kimi zaman da ok cr'etkr grnenleri kurnazlkla emniyet altna alarak, her vakit btn bu glkleri yenebilir. Bundan baka dmann, akla yakn olarak, gelir gelmez ve halkn ruhu henz ateli ve mdafaaya istekli bulunduu zaman memleketi yakp ykmas lzmdr; bu sebeple hkmdar bu iten daha az korkmaldr, nk bir mddet sonra, ruhlar souduu zaman, zararlar yaplm, felket olmu bitmitir ve artk are yoktur; o zaman, urunda evleri yanm, mal ve mlkleri harap olmu olmakla kendilerine minnettar olduuna hkmederek, halk hkmdarlarna daha ok balanr. Ve insanlarn tabiati yledir ki, kendilerine yaplan iyikler iin olduu kadar yaptklar iyilikler iin de ballk duyarlar. Bylece meselenin her yn iyice gznnde tutulursa, yiyecek ve saHKMDAR 43vunma aralar bulunduka, muhasara esnasnda batan sona kadar halknn

maneviyatn salam tutmann tedbirli bir hkmdar ijin g olmad meydana kar.XI. BLMDN HKMDARLIKLAR HAKKINDA1 imdi de, yalnz din hkmdarlklar hakknda mtala yrtmek kalyor ki, bunlarda da btn glkler bu hkmdarla sahip olmaktan ncedir; nk bunlar ya liyakat ya talih ile elde edilirler, ve ne biri ne de tekisi olmakszn muhafaza olunurlar; nk bu hkmdarlklar dinin eski ve kklemi nizami arna dayanrlar; bu nizamlar o derece kuvvetli ve o eittendirler ki, yaaylar ve tutumlar nasl olursa olsun, hkmdarlarm daima makamlarnda tutarlar.Yalnz bunlarn devletleri vardr, fakat onlar mdafaa etmezler; tebaalar vardr, fakat onlar idare etmezler; devletleri mdafaa edilmLem olmakla beraber ellerinden alnmaz; tebaalar idare edilmemi olmakla beraber buna aldr etmezler' ve hkmdarlarndan syrlma ne dnrler ne de yapabilirler. Bylece yalnz bu hkmdarlklar emin ve mesutturlar,2 Fakat insan aklnn ermiyecei yksek bir hikmet ile idare edildiklerinden, bunlardan bahse tmiyeceim; nk Allah tarafndan ykseltildikleri ve onun tarafndan tutulduklar iin bunlar mnakaa etmek haddini bilmez ve cr'etkr insanlara yarar. Bununla beraber Papa Alessandro'dam evvel talya hkmdarlar (ve yalnz hkmdar diye anlanlar44 HKMDARdeil, kk olsa dahi, her baron ve bey) dnya ilerinde kiliseyi umursamadklar halde, zamanmzda bir Fransa Kiralnn Kiliseden korktuuna ve Kilisenin bu kiral talya'dan kovabildiin*, Venedik'leri ykabildiine gre, bir kimse Kilisenin dnya ilerinde bu kadar kudrete erimesinin neden ileri geldiini sorup aratracak olursa, sebebini, belli olmakla beraber, tekrar hatrlatma lzumsuz grmyorum:3 Fransa Kiral Charles talya'ya, gemezden evvel bu lke Papa'nm, Venedik'lilerin, Napoli Kiralnn, Milano Duka'snn ve Floransa'hlarn hkm altnda idi. Bu hkmdarlarn esasl iki eye dikkat etmeleri lzmd: biri, bir yabancnn, ordusu ile, talya'ya girmemesi; tekisi de ilerinden hi birinin birden fazla devleti igal etmemesi idi. En ok ekinilen de Papa e Venedikliler idi. Venediklileri uzak tutmak iqin, Ferrara'nn savunmasnda olduu gibi, btn tekilerinin birlemesi gerekti; Papay alkoymak iin ise Roma Baron'larndan faydalanlyordu; nk bunlar Orsini'ler ve Colonnalar diye iki parti olduklar iin daima aralarnda geimsizlik sebepleri bulunurdu; ve papann gz nnde silhlan ellerinden brakmadklar iin Papal zayf ve aciz brakyorlard. Arada srada Sisto gibi cessur bir papa ksa bile, bu papalarn ne talihi ne de bilgileri hi bir

zaman kendilerini bu tacizlerden kurtaramad. Sebep de mrlerinin ksal idi; nk bir papa, ortalama yaad on sene iinde, bin zahmetle partilerden birini azaltabiliyordu; ve faraza, papalardan biri Colonna'lar hemen sndrm olsa, Orsini'Iere dman baka bir papa kyor ve Colonna'lar diriltiyor, fakat Orsinneri yoketmee vakit bulamyordu. Bu da papann dnyev kudretine talya'da az itibar edilmesine sebep oluyordu.HKMDAR 454 Daha sonra VI. Alessandro ka geldi; bu zat, kendisinden nce gelen btn papalar arasnda, para ve kuvvetle bir papann "kendisini ne kadar saydrabileceini gsterdi; ve Valentino Dukas eliyle, Franszlarn talya'ya girmeleri vesilesiyle dukann icraatndan bahis ederken sylediim btn o ileri yapt. Geri niyeti Kiliseyi deil, fakat dukay kuvvetlendirmek idi; bununla beraber, yaptklar Kilise'nin kuvvetlenmesine yarad; Papa ve Duka ldkten sonra dahi Kilise onun hizmetlerinin meyvelerine tevars etti. Bundan sonra Papa Giulio geldi ve Kilise'yi kudretli buldu: btn Romagna zaptedilmi, Roma baronlar sndrlm ve, Alessandro'nun takibatiyle, btn o hizipler bertaraf edilmi bulunuyordu; ayrca Alessandro'dan nce hi bas vurulmam olan para biriktirmek iinde de yolu ak buldu.5 Papa Giulio btn bu ilere devam etmekle kalmad, hz da verdi; ve Bologna'y zaptetmei, Venediklileri yok etmei ve Franszlar talya'dan kovma kafasna koydu, ve btn bu teebbslerinde muvaffak oldu; ve her eyi, herhangi bir kimseyi deil, fakat yalnz Kilise'yi kuvvetlendirme yolunda yapt iin de daha ok vlmee lyktr. Bundan baka Orsini ve Colonna partilerini nasl buldu ise yle brakt; bu partiler, kendi aralarnda karklk karacak vesileler bulunmakla beraber, yine iki sebepten dolay rahat durmaa mecbur oldular: sebeplerden biri onlar korkutan Kilise'nin kudreti, biri de aralarndaki kavgalarn menba olan kendilerine taraftar kardinallarn bulunmamas idi. Ve bu partiler kendilerine taraftar kardinallar bulduka hi bir zaman rahat duramyacaklardr; nk bu kardinallar Roma'da ve tarada ayrl krklerler, baronlar da bunlar mdafaaya mecbur kalrlar; bylece kardi46 HKMDARnallarn ihtirasndan baronlar arasndaki geimsizlikler ve grltler doar.Dediimiz gibi Papa Leone papal ok kudretli bulmutur: ve yle umulur ki, ncekiler papal silhlar ile byk kmlarsa, bu da, iyilii ve bata sonsuz meziyetleriyle daha ok byk ve itibarl klacaktr. (*) BLMMLSN ETLER VE CRETL ASKERLER

HAKKINDA1 Balangta, zerinde muhakeme yrtmei kararlatrdm hkmdarlklarn btn niteliklerinden inceden inceye bahsettikten, arada, iyi ve kt durumlarnn sebeplerini gzden geirdikten ve bir ok kimsenin bu hkmdarlklar ne ekilde elde etmee ve elde tutmaya savatklarn gsterdikten sonra, imdi de, sz konusu ettiim bu hkmdarlklarda vak olabilecek saldrlardan ve savunmalarndan bahsetmek kalyor.Bir hkmdar iin salam temellere malik olmasnn ne kadar lzumlu olduunu, byle olmazsa yklmas icap ettiini evvelce sylemitim. Yeni olsun, eski veya katk olsun, btn devletlerin malik olmalar lzm gelen balca temeller iyi kanunlar ve iyi silhlardr. yi bir ordu olmayan yerde de iyi kanunlar bulunmayaca iin, ve iyi bir ordu bulunan yerde iyi kanunlarn bulunmas gerektii iin, kanunlar zerinde muhakeme yrtmei bir tarafa brakarak, ordudan bahsedeceim.(*) Machiavelli bu satrlar Leone'nin Papala knn ilk aylarnda yazmaktadr.HKMDAR 472 u halde diyorum ki, bir hkmdarn kendi devletini savunmak iin kulland silhl kuvvetler ya kendi z maldr, ya para' ile tutulmu (cretli) tur; ya yardmc, ya katktrlar. Para ile tutulmu olanlar ve yardmclar faydasz ve tehlikelidirler: bir kimse devletini para ile tutulmu kuvvetlere istinat ettirirse, hi bir zaman istikrarl ve gven iinde olamaz; nk bu kuvvetlerde birlik yoktur, bunlar haris, inzibatsz ve sadakatsizdirler; dostlar arasnda kahraman, dman karsnda korkaktrlar; Allahtan korkulan ve insanlara inanlar yoktur; kafi neticeli hcum ne kadar geciktirilirset yenilgi de o nisbette geciktirilmi olur; barta onlar tarafndan, savata da dman tarafndan soyulursun. Bunun da sebebi, aldklar biraz cretten baka onlar sava meydannda tutacak bir ba ve sebep olmaydr ki, bu cret de, senin uruna lmek istemeleri iin yeter bir ey deildir. Sen harp etmedike senin askerin olma pekl isterler, fakat, harp atp geldi mi ya kamak veya ayrlmak isterler.3 Bu sylediklerimize inandrmak iin de ok zahmet gerekmez; nk italya'nn bugnk perianl bir ok seneler sresince para ile tutulmu silhl kuvvetlere dayanm olmasndan baka bir sebepten ileri gelmemitir. Bu kuvvetler bazlarna bir takm ilerlemeler saladlar ve bunlar kendi aralarnda cessur gibi grnyorlard; fakat bir yabanc gelince ne olduklarn meydana koydular. O suretle ki Fransa Kiral Charles iin talya'y tebeirle (*) zaptetmek mmkn oldu. Buna sebep gnahlanmz(*) Bir kt'a, konaklamak iin bir kye geldii vakit ne kadar insan ve

hayvan yerletirilecei evlerin ve ahrlarn kaplarna tebeirle iaret,edilir; muharebesiz oaln bu igale telmih edilmektedir.48 HKMDARdr diyen doru sylyordu; fakat bu gnahlar syleyenin zannettii gnahlar deil, benim anlattklarmdr: ve bunlar hkmdarlara mahsus gnahlar olduu iin cezasn da yine onlar ekmitirler,4 Bu eit silhl kuvvetlerin uursuzluunu daha iyi isbat etmek istiyorum. cretli komutanlar ya deerli kimselerdir veya deildirler; deerli iseler onlara gvenemezsin, nk ya efendileri olan seni tazyik etmek, veya senin niyetinin dnda olarak bakalarn ykmak suretiyle kendilerini byk ve kuvvetli klmaa uraacaklardr; fakat liyakatli deilseler, tabii olarak, seni mahvederler. cretli olsun olmasn silhl kuvvetleri elinde tutan her kimse ayn eyi yapar diye cevap verilirse, bir hkmdarn veya bir cumhuriyetin silhl kuvvetleri nasl kullanmas lzm gelecei ile mukabele ederim: Hkmdar muharebeye bizzat gidip komutanlk vazifesini kendi yapmaldr; Cumhuriyet ise kendi yurtdalarn gndermelidir; ve deerli kmayan birini gnderdii vakit bunu deitirmelidir; deerli karsa, haddi amamas iin, kanunlarla onu balanaldr. Ve yalnz silhl hkmdarlarla cumhuriyetlerin ok byk terakkiler yapt, para ile tutulmu silhl kuvvetlerin ise zarardan baka bir ey yapmad tecrbe ile grlmektedir. Kendi silhl kuvvetleri ile silhlanm olan bir cumhuriyet, yabanc br ordu ile silhlanm olan bir cumhuriyete nisbetle, kendi hemerilerinden birinin boyunduruuna daha glkle girer.5 Roma ve sparta bir ok yz yllar boyunca silhl ve hr olmulardr. Isvire'liler ok silhlanm ve ok hrdrler. Eski zamanlara ait, para ile tutulmu silhl kuvvetlere misal olarak Kartaca'llar vardr ki Romallara kar ilk savalar biHKMDAR 49tince, komutanlar kendi z hemerilerinden olduu halde, para ile tutulmu askerler tarafndan yok edilmelerine kl kalmt. Makedonyal Fip, Epamnondas'n lmnden sonra, Thebai'liler tarafudan ordularuun komutanlgma getirilmiti; bu da zaferden sonra onlar hrriyetlerinden etti* Duka Filippo ldkten sonra Milanolular, Venediklilere kar, Francesco Sforza'y para ile tuttular; bu adam dmanlarn Caravaggio'da yendikten sonra kendi efendileri olan Milanolular sktrmak iin dmanla birleti. Napoli Kraliesi Giovanna'nn cretinde olan Sforza'nn babas ise, gnn birinde, kralieyi ordusuz brakverdi; yle ki, Kralie krallm kaybetmemek iin Aragon Kralnn kucama athnaa mecbur oldu.6 Venedik'lilerle Floransallar, daha eskiden, bu eit silhl kuvvetlerle egemenliklerini artrdklar halde komutanlar kendi kendilerini

hkmdarla ykseltmemiler ve yine onlar savunmularsa, cevap olarak derim ki Floransa'llar bu takdirde tesadfen yardmna mazhar olmulardr; nk ekinebecekleri deerli komutanlardan kimi bir sava kazanmam, kimi muhalefete uram, kalanlar da ihtirasla' rm baka yerlere yneltmilerdi. Sava kazanmam olan Giovanni Aucut idi ki, sava kazanmad iin sadakati de anlalmazd; fakat herkes itiraf eder ki bir zafer kazansayd Floransa'llar onun insafna kalm olurlard. Sforza, karsnda daima, Braccio'nun kuvvetlerini bulmutu; bunlar birbirini kollarlard; bylece Francesco Sforza ihtirasn Lombardia zerine, Braccio ise kilise ile Napoli kralh zerine yneltti* iFakat az zaman evvel olup bitenlere dnelim:F: 450 HKMDARFloransa'hlar ok tedbirli bir adam olan ve halktan bir kimse iken ok byk bir hret ve itibar kazanm olan Paulo Vitelli'yi kendilerine komutan yaptlar. Bu zat Pisa'y zaptetmi olsayd Floransallarn onun tahakkmne boyun emek zaruretinde kalacaklarn kimse inkr edemez; zira dmanlarnn hizmetine girmi olsayd Moransa'llar aresiz kalrlard; kendi yanlarnda alkoyunca da ona itaate mecburdular.7 Elde ettikleri ilerlemeler gz nnde tutulursa Venediklilerin, muharebeyi bizzat kendileri yaptklar mddete, gven ve erefle ii idare ettikleri grlr (bu husus karadaki teebbslere bulamadan nce oluyordu) ki,.bu zamanda iyj silhlanm halk ve asilzadelerimle ok cesaretle dyorlard; fakat karada savamaa balaynca bu yararl braktlar ve talya'daki muharebe detlerine uydular. Karada, ilk genilemelerinde, byk arazileri olmad ve byk itibarlar olduu iin, cretli komutanlarndan fazla korkacak bir sebep yoktu; fakat genileyince (ki bu da Carnignuola zamannda oldu) bu hatann ilk delilini edindiler. nk Venedikliler Carmignuola'nm komutas altnda Milano dukasn malp etmekle kumandanlarmm byk yararlm grmken sonra da savaa kar souk davrandn farkedince, onun emrinde (istemedii iin) artk muzaffer olmayacaklarna ve, kazandklarn tekrar kaybetmemek iin de, onu kovamyacaklarna hkmettiler; kendilerini ondan korumak iin de onu ldrmee mecbur oldular. Bundan sonra Bergamo'lu B^rtalomeo, S. Severino'h Ruberto, Pitigliano kontu gberi komutanlk ettiler ki, bunlarla kazanmaktan ziyade kaybetmekten korkmalar lzmd; nasl ki sonralar Vaila'da byle oldu: bin zahmetle sekizyzHKMDAR 51senede kazandklarnn hepsini bir gnlk savata kaybettiler. nk bu eit silhl kuvvetlerden yalnz yava, ge, clz kazanlar ile ni ve artc kayplar doar. Btn bu misallerle, senelerce cretli askerler

tarafndan idare edilmi olan talya'ya sz getirdiimden, bu kuvvetlerin douu ile gelimesini grerek daha iyi are bulabilmek iin evveliyatndan bahsetmek istiyorum.8 Bilmelisiniz ki, bu son zamanlarda, mparatorluk italya'dan kovulmaa ve papa daha byk dnyev itibar kazanmaa balaynca, talya bir ok devletlere blnd; nk byk ehirlerin bir ou, evvelce, mparatorluun himayesinde olarak bu ehirleri zulm altnda tutan beylere kar silha sarld; Kilise de, dnya ilerinde kendine itibar salamak iin, bunlar destekliyordu; baka bir ok ehirlerde burann halk hkimiyeti ele ald. Bylece, talya, hemen hemen Kilisenin ve bir ok cumhuriyetin elinde kalnca, ve papazlarla bu yurtdalar silh kullanmaa alk olmadklar iin, yabanclar para ile tutmaa baladlar. Bu eit askere itibar kazandran Romagna'l Alberigo da Conio'dr. Bunun yetitirmeleri arasnda, zamanlarnda, btn talya'nn mukadderatna hkim olmu olan Braccio ve Sforza vardr. Bunlardan sonra da zamanmza kadar bu kuvvetlere komutanlk eden dier bir oklar geldi Bunlarn meziyetlerinin neticesi de talya'nn kr al Charles'in aknna uramas, Louis tarafndan soyulmas, Kral Ferdin and tarafndan inenmesi ve svireliler tarafndan erefinin kirletilmesi oldu.9 Bu komutanlarn tuttuklar yol, ilkinr kendilerine itibar kazandrmak iin piyadenin itibarn yok etmek oldu. Bunu undan dolay yaptlar ki, ken52 HKMDARdilerine ait bir devletleri olmad ve san'atlariyle yaadklar iin az piyade kuvveti onlara itibar kazandrmaz, ounu da besliyemezlerdi; bylece yalnz svari ile yetindiler ki, yeter sayda olunca hem iyi cret alyorlar, hem de itibar kazanyorlard, iler o kerteye gelmiti ki yirmi bin kiilik bir orduda iki bin piyade bulunmazd. Bundan baka, savata birbirini ldrmemek, fakat birbirini fidye (*) karl olmakszn esir etmek suretij^le kendilerinden ve askerlerinden zahmeti ve korkuyu kaldrmak yolunda her trl mahareti kullandlar. Geceleyin ne dardakiler kaleye ne de kaledekiler dardakilere saldramazlard. Ordugahlarn drt bir yanma ne hendek ne de engel yaparlard; kn sahra ordughnda oturmazlard. Ve btn bu iler, zahmetten ve tehlikelerden kurtulmak iin, askerlik nizamlarnca mubah ve dediim gibi kendilerince uydurulmu eylerdi: o kadar ki taJya'y kjelie ve erefsizlie srklediler.XIII. BLMYARDIMCI, KATIIKVE YERL ASKERLER HAKKINDA1 Faydasz kuvvetlerin tekisi olan yardmc kuvvetler, kendi ordusu ile sana yardm etmesi ve seni korumas iin kudretli bir hkmdar dvt edildii zaman beraberinde gelen kuvvetlerdir. (Yakn zamanlarda,

Ferrara'ya kar teebbsnde, para ile(*) Can kurtarma akas. Eskiden "Fdyei Necat" eklinde kullanlrd.HKMDAR 53tutulmu askerlerinin deersizliini grerek yardmc kuvvetlere mracaat eden, ve bylece, ordusu ile kendisine yardm edmesi iinde, spanya Kiral Ferdinando ile mutabk kalan Papa Giulio'nun yapt gibi). Bu kuvvetler kendi kendileri iin iyi ve faydal olabilirler, fakat onlar aranlar iin daima zararldrlar; nk sava kaybederlerse malp olduunla kalrsn, kazannca da onlarn esiri olursun.2 Eski tarihler bu gibi misallerle dolu olmakla beraber, Ferrara'y istedii iin kendisini bir yabancnn kucana tamamiyle atmak gibi daha aklszcas tasavvur edilemiyen br karara varan kinci Giulio'nun bu taptaze misalinden ayrlmak istemiyo' rum. Fakat Gulio'nun iyi talihi, yapt kt intihabn meyvelerini toplamamas iin, nc bir vesile yaratt: kendi mttefikleri Ravenna'da malp olunca ve, kendisinin ve bakalarnn dncesi hilfna, galipleri kovalayan svire'liler ortaya knca gerek dmanlarnn gerekse yardmclarnn elinde esir olmaktan kurtuldu: nk dmanlar kamt, galibiyeti ise yardmclarnn silhlar ile deil yabanclarn silhlar ile olmutu.Floransa'hlar, tamamiyle silhsz olduklarndan Pisa'y zapt iin oraya onbin Fransz askeri srdler; bu kararlar ile faaliyet zamanlarnn herhangi birinde olduundan'daha byk bir tehlikeye kendilerini atm oldular.stanbul mparatoru, komularna kar koymak iin, Yunanistan'a onbin Trk koydu; bunlar, muharebe bitince, oradan gitmek istemediler, ki bu da, Yunanistan'n Trkler tarafndan esir edilmesinin balangc oldu.3 Bylece, muzaffer olmama isteyen bir54 HKMDARkimse, para ile tutulmulardan daha tehlikeli olduklar iin, ite bu gibi kuvvetleri kullansn; nk bunlarla felket muhakkaktr; hepsi de birliktirler ve senden bakasna itaata alkndrlar; fakat para ile tutulmu kuvvetler ise, muzaffer olsalar dahi, sana zararl olmalar iin, (hepsi bir btn tekil etmediklerinden t onlar tedarik .edip masraflarn sen dediinden) daha ok zamana ve daha byk frsata ihtiyalar vardr; bu kuvvetlerin bana komutan olarak getirecein bir kimse sana zararl olabilecek kadar bir otoriteyi ksa zamanda kazanamaz Hlsa, cretli askerlerde geveklik, yardmc kuvvetlerde de deerlilik daha tehlikelidir.4 Bundan dolay, akll bir hkmdar, daima, bu gibi kuvvetlerden kanr ve kendi kuvvetlerine ba vurur; bakalarnn kuvvetleriyle kazanlan zaferin gerek bir zafer olmadn bildii iin de, bakalarnn silhlariyle

muzaffer olmaktansa kendi kuvvetleriyle malp olma tercih eder.Cesare Borgia'y ve icraatn misal olarak vermekte hi tereddt etmiyeceim. Bu duka, hepsi de Fransz olan askerleri kullanmak suretiyle, yardmc kuvvetlerle Romagna'ya girdi ve bunlarla mola ve Furlf yi zaptetti. Fakat, sonra, bu kuvvetler kendisine emin grnmedikleri iin, daha az tehliken' olduklarn dnerek, cretli askerlere ba vurdu; ve Orsini ve Vitellileri crete balad. Daha sonra da, i banda, bunlar pheli, sadakatsiz ve tehlikeli bulduu iin, datp yok etti ve kendi kuvvetlerine bas vurdu. Kendi z askerleriyle kendi basma kald zamanki eref ve itibariyle yalnz Franszlara, veya, Orsini'lere ve Vitellf lere dayand zamanki eref ve itibar arasndaki fark gznne getirilince, bu eit kuvvetler arasnda ne gibi bir fark olduu kolaycaHKMDAR 55grlebilir. Byle olunca bu itibar daima artar: kendi j silhl kuvvevtlerinin tam sahibi olduunu herkesin grd zaman kazand byk itibar baka bir vakit gremedi.5 talya'y ilgilendiren ve taze olan misaller?en ayrlmak istemezdim; bununla beraber daha yu;arda adn andm iin Sirakuza'l Hieron'u geeliyeeim. Bu zat, dediim gibi, Sirakuza'llar tarafndan ordularnn basma getirilince, cretli askerlej rin faydal olmadn abucak anlad; nk birlik / komutanlar bizim ttalya'dakiler gibi idi; bunlar ne alkoymann ne de salvermenin mmkn olmadn grnce, hepsini kltan geirdi; bundan sonra da bakalarnn askerleriyle deil kendi kuvvetleriyle savalar idare etti. Kitab kadmin bu konuya uygun bir hikyesini hatrlatmak isterim': meydan okuyan Filistin'li Goliat'a kar gidip dvmek zere Davut kendini ileri srnce, Kral Saul, cesaretlendirmek amaciyle, onu kendi silhlariyle silhlandrd; Davut bu silhlar kuannca bunlarla kendini iyi kullanamyacan ve bunun iin kendi sapan ve ba ile dmann karsna kacan syleyerek Saul'un silhlarn reddetti. Hlsa, bakasnn silhlar ya stnden dklr, ya ar gelir veya skar.6 . Kral XI. Louis'nin babas VII, Charles talihi ve liyakati ile Fransa'y ingiliz'lerden kurtarnca, kendi silhlariyle silhlanmak zaruretini duydu ve lkesinde yaya ve atl snflar kurdu. Daha sonra ise olu Kral Louis yayalar lavetti ve svirelileri para le tutmaa balad; teki krallarn da takip ettii bu hata, bugn fiilen grld gibi, kr allktaki tehlikelerin sebebidir. nk isvire'lilere itibar ve hret kazandrmakla btn kendi kuvvetlerini al56 HKMDARaltt; nk yaya ktalarn tamamiyle datmakta kendi svarilerini yabanc ktalara tbi kld; nji svireliler ile birlikte savamaa alk

olduklar iin, bunlar olmaynca, galip gelebileceklerine ihtimial vermezlerdi. Fransz'larn svire'lilere kar gelemem yileri ve bunlar olmadka da bakalariyle boy liemeyileri bundan ileri gelir. (IBylece Fransz ordular bir ksm z, bir ksmi da cretli olmak zere karma idiler: bu kuvvetler, 1 toplu olarak, sadece yardmclardan ve sadece cret \ lilerden ok iyidirler; z kuvvetlerden ise ok aa \ drlar. Bu maksat iin yukarda sylediim misal kfidir: nk Charles'in kurduu dzen gelitirilmi veya muhafaza edilmi olsayd Fransz krall yenilmez bir halde olurdu. Fakat insanlarn ihtiyatsz l yle bir ie balatr ki, evvelce veremliler iin dediim gibi, balangta iyi grnd iin altnda sakl olan zehrin farkna varlmaz.7 Bylece, bir lkede, ktlkleri doduklar anda farketmiyen kimse, gerekten hakm deildir: hakm olmak ise pek az kimseye vergidir. Roma mparatorluunun yklnn ilk sebebi aranrsa, bunun, yalnzca, Got'lar cretle tutmaa balamas olduu grlr; nk bu balangla Roma mparatorluunun kuvvetleri soysuzlamaa yz tutmutu; ve mparatorluktan eksilen tekmil bu meziyet ve liyakat Got'lara katlm oluyordu.Sontn olarak derim ki, kendi z ordusu bulunmadka hi bir hkmdarlk emniyette deildir; bilkis, kt gnde kendisini imanla koruyacak deerlere malik bulunmad iin, hep talihin oyunca olur.HKMDAR 57Akll kimselerin, daima, kanaat ve hkm u olmutur ki "kendi z kuvvetine dayanlmad halde kuvvetli gibi grnmek kadar kararsz ve emniyetsiz bir ey yoktur/7 (*).z kuvvetler ise ya vatandalardan ya uyruktan teekkl eden, veya, kendi adamlarnla yarattn kuvvetlerdir: kalan hepsi ya cretli ya yardmcdrlar. Yukarda "zikrettiim drt zat tertipleri incelenirse, ve Byk skender'in babas Filip ile bir ok cumhuriyet ve hkmdarlklarn kendilerini nasl silhlandrdklarna ve dzenlediklerine baklrsa, kendi z kuvvetlerini tertiplemek yolunu bulmak kolay olur ki, bu dzenlere ben de tamamiyle gvenirim.XIV. BLtMSLHLI KUVVETLER BAKIMINDANBR HKMDARI LGLENDREN EYLER HAKKINDA1 Bylece bir hkmdarn harpten ve onun dzenleri ile idaresinden gayr amac, dncesi olmamal, kendine, san1 at olarak, baka herhangi bir ey edinmemelidir; nk komuta edene terettp eden tek megale budur. Ve bu o kadar tesirlidir ki, hkmdar olarak doanlar mevkilerinde tutmakla kalmaz fakat, ok defa, halktan olan kimseleri bu dereceye

ykseltir. Buna karlk grlr ki, hkmdarlar, savatan ziyade ss ve elenceyi dndkleri zaman, devletlerini kaybetmilerdir. Bunu kaybettiren ilk sebep de bu san'at ihmal etmektir; kazandran sebep de bu san'atn mtehasss olmaktr.(*) Metinde latincedir: quod nihil Sit tam infirmum aut instabe, quam fama potentiae non sua vi nixa".58 HKMDAR2 Francesco Sforza, silahl kuvvetlere malik olduu iin, halktan bir kimse iken Milano Dukas oldu; oullan ise muharebenin zahmetlerinden kandklar iin, dukalk payesinde ikenf halktan birer kimse oldular. nk silhsz bulunmann getirdii fenalklar arasnda bir de hakir olmak vardr ki, bu, bir hkmdarn aada sylenecei gibi saknmas gereken fena nlerden biridir. Zira silhl bir kimse ile silhsz bir kimse arasnda hi bir nisbet yoktur; ve silhl olann silhsz olana istekle itaat etmesini, ve silhsz olann silhl olan kullar arasnda gvenlik iinde bulunmasn akl almaz. nk birinde