МАК 1-2/2015 • 1

МУЛТИМЕДИЯЛНИ КУЛТУРНО-ПОЛИТИЧНИ ЧАСОПИС ЗА МЛАДИХЧИСЛО 1-2 / ЯНУАР – ФЕБРУАР 2015. / ЦЕНА: 100 ДИНАРИ

03 С.НАДЬ: ТОЛЕРАНЦИЯ

04 К.МАЛАЦКО: ПРИКАЗ СЕРИЇ

05 М.БУИЛА: ПРИКАЗ КНЇЖКИ

06 М.ГАЙДУК: ИНКЛУЗИЯ

07 Я.ВИНАЇ: НЄОСЕТЕНОСЦ

08 Д.БОЛДИШ: БИТКОИН

10 ЗБУЛО ШЕ: ЯНУАР-ФЕБРУАР

11 А.РИМАР: ТАК И НЇЯК ИНШАК

12 М.ЗАЗУЛЯК: БЕЛАВА ПТИЦА

14 С.ИВАН: НОВИ РОК

15 О.РАҐАЇ: ЗАКОН ПРИЦАГОВАНЯ

16 А.ПАПУҐА: ИНТЕРВЮ Д.САБО

18 А.БЕСЕРМИНЇ: ҐЕДЖЕТИ

19 Й.НОҐАВИЦА, С.ЧАПКО: ДЗЕНЬ ЗАЛЮБЕНИХ

20 С.САБАДОШ: ГОДЗИНА ИСТОРИЇ 2

21 С.НЯРАДИ: ПРОЗА

22 Ц.НАДЬ, М. РАМАЧ: ПОЕЗИЯ

23 М.РАМАЧ: ЛИТЕРАТУРНИ ВЕЧАР МЛАДИХ 2014

24 Д.ДУРМАН: СТРИП

“БЕЛАВА ПТИЦА” У МАК-У

Пред вами перше число МАК-у у тим року, а як и сами видзице, дакус зме пременєли його

випатрунок. Вецейфарбови є, на иншаким паперу, а тиж и з новима рубриками, хтори

буду виходзиц у каждим чишлє. Хтори то рубрики, опатьце на шлїдуюцих бокох.

И у тим року вас зоз каждим числом обчекую и додатки. Зоз тим вишли украси хтори

направели хаснователє МНРО “Белава птица” з Кули. Таман маце цо подаровац дакому за

Дзень залюбених.

Кед жадаце помогнуц здруженю “Белава птица”, можеце уплациц пенєж на жиро

рахунок 355-1019982-47, поволанка на число 0802522713, а можеце им помогнуц и зоз

дарованьом средствох за гиґиєну, школского прибору итд.

За конєц, лєм най надпомнєме же нам можеце посилац свойо роботи, як и предкладаня

темох на mak.magazine@gmail.com, лєбо на наш Фейсбук бок (MAK MAGAZINE).

МАК Мултимедиялни културно-политични часопис за младих

issuu.com/mak.magazinemakmagazine.bandcamp.comFacebook: MAK MAGAZINEmak.magazine@gmail.com

Число 1-2/2015януар – фебруар

Директорка:Мартица Тамаш

Oдвичательна редакторка:Мая Зазуляк

Помоцнїци редакторки:Сенка НадьЦецилия Надь

Дизайн и компютерски обробок:Златко Емейди

Лекторка:Блажена Хома Цветкович

Насловни бок:Златко Емейди

Додаток виробели:МНРО “Плава птица” Кула

Видава НВУ “Руске слово” Булевар ошлєбодзеня 81/VII21 000 Нови Сад

Жиро рахунок:160-923244-82Интеза банка, Нови Сад

Друкує “Maxima graf”Петроварадин

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113)

MAK : културно-политични часопис за младих / редакторка Мая Зазуляк. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад :Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm

ISSN 0350-8080

COBISS.SR-ID 15945730

2 • МАК 1-2/2015

СЕНКА НАДЬКОМЕНТАР

ДУМАЦЕ ЖЕ СЦЕ ТОЛЕРАНТНИ?Швидки способ живота, бриґи зоз котрима ше зочуєме кажди дзень, доприноша же бизме менєй часу препровадзовали з людзми, а вецей у виртуалним швеце. Там зме звикли комуниковац лєм з тима хтори нам одвитую, опатраме лєм тото цо нам ше опатра, а шицко цо нам ше нє пачи “хайдуєме”, або висцераме. Єдноставне. Нєт толеранциї, а прецо бизме ю и мали?

За розлику од живота на интернету, реални живот вимага и дакус прилагодзованя. Почитованє, уважованє других, односно толеранция то вироятно найважнєйши компоненти за здрави медзилюдски одношеня. У нєшкайшим чаше ше шицки розруцую зоз поняцом толеранциї, а чи наисце роздумал дахто цо то шицко треба толеровац? Можебуц пре темперамент яки ше приписує Балканцом, гражданє Сербиї и околних державох чувствительни на провокациї, окреме кед слово о националней и вирскей припадносци. Прето поняце

толеранциї часто хасноване, а дакус менєй практиковане. Правда же у предходних деценийох людзе на тих просторох прецерпели страшни ствари, алє то готове. Нїґда ми нє будзе ясне прецо дзепоєдни млади Серби таки “напалєни” на идею же треба мержиц Горватох, або процивно.

Можебуц би було окей буц нагнївани у случаю да вони особнє участвовали у войни, а нє тримац ше того прешвеченя котре им, у ствари, “усадзели” старши, огорчени людзе. Кед нєт о чим роздумовац, будземе ше здогадовац неґативних стварох, а, паля, як зме ше шицки крашнє складали кед нас прешлей яри виляло! Шицки зме дзелєли исти бриґи и нїкому нє пришло на розум преволовац ше на основи националней припадносци. Мержиме Нємцох пре злодїйства котри гитлеровци робели над нашима людзми? Анї нє так барз! Коментаруєме яке то було страшне, алє вони озда богати и моцни, та ше баржей виплаци любиц их, як мержиц.

У Сербиї найвекша дистанца гражданох ґу ЛҐБТ

популациї, гварене з нагоди Медзинародного дня толеранциї, котри ше означує 16. новембра. А як би и нє було, кед свойо радикални становиска о нїх виноша аж и представителє Церкви.

Но, нє шицки ми таки екстремни, алє знова зме анї нє нательо толерантни кельо думаме. Словнїки толкую же толеранция то попущлївосц и сцерпезлївосц ґу иншакому од нас, найчастейше ше дума на розлики у вири и националней припадносци. Тиж так, од кеди ше почало розвивац инклузивне образованє у школох, хвалїме ше же зме толерантни, бо прилапюєме цудзи гендикеп.

Толерантносц треба указац у каждодньових ситуацийох. Кельо раз сце ше єднали, або повадзели зоз пайташами прето же нє мали исте думанє як ви? Каждому поєдинцови праве його одлуки и стил живота найлоґичнєйши, то треба прилапиц и жиц далєй свой живот. Кед сцеце же би ґу вам були толерантни, будзце толерантни и ви ґу другим.

МАК 1-2/2015 • 3

КРИСТИНА МАЛАЦКОПРИКАЗ СЕРИЇ THE 100

ЗА КОГО ЄСТ МЕСТА НА ЖЕМИ?Вше ше баржей опомина людзох же би нє заґадзовали природу и околїско, бо природни богатства єст вше менєй, и лєм питанє кеди цалком нєстаню. Понеже ше о тим вше вецей бешедує, вироятно ше кажде з нас раз опитал: “Цо би було кед би наша планета була така заґадзена же бизме вецей нє могли на нєй прежиц?” Нїхто нє зна одвит на тото питанє, алє велї маю идею як би то могло випатрац.

Єдну з тих идейох можеме видзиц у сериї The 100, у хторей приказани єден з можлївих сценариох. То америцка пост-апокалиптична драма, хтору ше почало приказовац у марцу 2014. року. Заснована є на кнїжки з истим меном.

Серия почина зоз приказованьом живота после нуклеарней войни, хтора ше збула пред 97 роками и висцерала скоро шицок живи швет на планети Жеми. Понеже война зохабела барз вельки пошлїдки на Жеми, и пре барз вельку радияцию, людзе нє мали можлївосц прежиц на Планети.

други бок ше зоз тим нє складал, прето же их сцели покарац за тото же ризиковали їх животи, як кед би нїч нє вредзели.

Алє, як час преходзел, и як вше вецей виглєдовали, обачели же планета Жем вецей нє така як цо була пред нуклеарну войну, и же єст вельо опасносци. Похопели же нє лєм вони прежили войну, алє и два менши ґрупи – “Grounders”, хтори цали час жили на Планети и цалком хабитуовали на радияцию, и друга ґрупа, “Mountain Men”, хтори ше после войни заварли под жем и одтеди нє виходзели на поверхносц. Найвекше питанє, чи тоти три ґрупи можу вєдно жиц и сотрудзовац, чи Планета заш лєм премала за шицких.

Тота серия затераз ма два сезони, алє понеже з кажду епизоду ма вше вецей публики, можлїве же будзе мац ище вельо вецей.

Тото их примушело же би жили на 12 вселенских станїцох, хтори ше вєдно наволовали Арка, на хторей свой дом нашли коло 2 400 людзе.

Пре барз бидни условия и пре швидке нєставанє остатнїх ресурсох води, поживи и воздуху, шицки старши од 18 рокох були покарани зоз шмерцу за гоч хторе криминалне дїло, так же их одруцели до вселени у хторей нїхто нє могол прежиц длужей як даскельо минути.

Кед конєчно нєстали шицки ресурси потребни за живот на Арки, сто тинейджере, хтори дотеди були у гарешту пре даяке виновне дїло и тримало ше их за нєважних, послани на Планету же би дознали чи єст можлївосц ознова жиц на нєй. Тота програма була наволана “Сто”.

После успишного сцигованя на Планету, шицким ше видзело же вона цалком обновена, и же живот на нєй можлїви. Такой на початку ше формовали два боки – єден бок сцел же би ше даяк явело людзом на Арки же ше им поспишело сцигнуц на Жем и же на нєй мож прежиц, а

4 • МАК 1-2/2015

МОЦНА ПРИПОВЕДКА О ТОВАРИШСТВЕ, ГРИШЕНЮ

И ПОКАЯНЮ

МАРИЄТА БУИЛАКОМЕНТАР НА КНЇЖКУ “ЛОВАЦ НА ЗМАЈЕВЕ”

У нєшкайшим чаше интернет нам понука єдноставнєйши и швидши способ доходзеня до информацийох, алє думам же добру кнїжку нє може заменїц анї єден змист на интернету. Прето, кед жадаце пречитац даяку друковану литературу, совитуєм вам же би ваш вибор бул роман “Ловац на змајеве”, автора Халеда Хосеиния, хтори уж даскельо роки єден з найчитанших романох у швеце, та и у нас.

Тот роман приказує велї аспекти чловекового функционованя, од общей политичней ситуациї у держави, прейґ фамелийних одношеньох у традицийних

восточних културох и товаришских одношеньох, котри ше вельо раз найду на тесту витримовносци.

Подїя ше случує у Авґанистану под час вельких нємирох, котри провадза забиваня и страданя нєвиноватих людзох. Главни особи у тей приповедки то двоме хлапци Амир и Хасан, котри ше вельо раз нашли у чежких животних ситуацийох, а зоз їх поступкох можеме вельо научиц, та похопиц цо подрозумює праве товаришство. Вони двоме по походзеню з розличних дружтвених пасмох, а под час дзецинства преходзели през розлични ситуациї и спокуси, нє знаюци же су браца. Нажаль, правда позно дозната и дзепоєдни ствари нє могло виправиц, алє зато Амир находзи други способ на котри змирює свою совисц.

Главни приповедач Амир, з богатого дружтвеного пасма, бешедує о своїм видзеню цалей ситуациї у дружтве и о своїх чувствох, з котрима ше млади хлапец пробує вибориц. То приповедка о нєсебичней любови, гришеню, алє и

покаяню. Барз добре приказани уплїв традицийней восточней култури на живот и справованє жительох у тих жемох.

Роман приказує реалну слику живота, без вельо цензури. Праве прето читачом даєдни експлицитни часци можу наисце буц чежки за читанє, бо приказую нєприємни подїї, алє кажда тота часц ма свой смисел. Вони даваю приповедки чежину, и з тим позитивни аспекти приходза до вираженя. Роман наисце динамични и цага вас на читанє. Константно ше зменюю позитивни и неґативни збуваня, котри вас нє охабяю ровнодушних.

Мойо думанє же тот роман єден з лєпших котри написани у новшим чаше, бо ше наисце розликує и видвоює по своїм змисту од популарних бестселер романох. Нєзвичайни є прето же нам приблїжує восточну културу, котра наисце розлична у одношеню на нашу, и о котрей на тот способ можеме вельо научиц, а конєц романа реалистични и нєтипични за новшу литературу, котру провадзи стоодстотни happy end.

МАК 1-2/2015 • 5

ИНКЛУЗИВНЕ ОБРАЗОВАНЄ ШЕ ОДНОШИ НА МОЖЛЇВОСЦ ШКОЛИ ЖЕ БИ ОБЕЗПЕЧЕЛА КВАЛИТЕТНЕ ОБРАЗОВАНЄ ШИЦКИМ ДЗЕЦОМ, БЕЗ ОГЛЯДУ НА ЇХ РИЖНОРОДНИ ПОТРЕБИ И МОЖЛЇВОСЦИ.

МАРИНА ГАЙДУКИНКЛУЗИВНЕ ОБРАЗОВАНЄ

ИЩЕ ВШЕ НЄДОСЦ РОЗВИТЕ У СЕРБИЇИЩЕ ВШЕ НЄДОСЦ РОЗВИТЕ У СЕРБИЇ

Же би инклузия у образованю була успишно запровадзена, нєобходне прилагодзиц методи роботи у настави, прилагодзиц школски простор, пририхтац дзеци и їх родичох, як и шицких занятих у школи. Окреме важне фахове усовершованє наставного кадру и подзвигованє їх компетенцийох.

Школского 2009/10. року Република Сербия превжала обовязку уводзеня и запровадзованя инклузивного образованя. После єдного рока применьованя инклузивного образованя, у нашей школскей системи замерковани велї проблеми и констатоване же наставни кадер нєдостаточно порихтани за тот процес.

Главни фактор пре котри инклузия ище вше нє прилапена у цалосци, то нєдостаток системней потримовки. Образованє наставного кадру нє ускладзене зоз вимогами котри поставя пракса, Закон о основох системи образованя и воспитаня нє цалком прецизно реґуловани, школски простор нєадекватни, комуникация зоз родичами нєдостаточна – а то лєм часточка факторох котри очежую каждодньове применьованє инклузиї.

Попри тим, у розвитих жемох швета кажде дзецко котре облапене зоз инклузивну програму ма педаґоґийного асистента котри компетентни давац потримовку и помоц у воспитно-образовней роботи. Таки асистент уведзени у Закону о основох системи

образованя и воспитаня и у нашей держави, медзитим, кед школа поглєдує од держави таких асистентох, найчастейше достанє одвит же за його роботу нєт финансийни средства.

И попри шицкого, рошнє число наставнїкох котри видза вредносц инклузиї за шицких школярох у воспитно-образовним процесу. То доказую вельочислени позитивни приклади зоз пракси котри єст вше вецей, а котрим основа добре сотруднїцтво, як школох на локалним уровню, так и дзецох, родичох и наставного кадру.

ТЕРМИН ИНКЛУЗИЯ ПОХОДЗИ ОД СЛОВА INCLUSIO И ЯК ШИРШЕ ПОНЯЦЕ ПРЕДСТАВЯ УКЛЮЧОВАНЄ ОСОБИ (ДЗЕЦКА) ДО ДРУЖТВЕНОГО ЖИВОТА ЗАЄДНЇЦИ У ШИЦКИХ АСПЕКТОХ, БЕЗ ОГЛЯДУ НА ПОЛ, НАЦИОНАЛНУ, АБО ВИРСКУ ПРИПАДНОСЦ, МАЄТНИ, ЛЄБО ЗДРАВСТВЕНИ СТАН, СПОСОБНОСЦИ... ИНКЛУЗИЯ ШЕ, НАСАМПРЕДЗ, ОПЕРА НА ПРИНЦИП ПОЧИТОВАНЯ РОЗЛИЧНОСЦИ И НА ВЕРЕНЄ ЖЕ РОЗЛИЧНОСЦ ЗБОГАЦУЄ ШВЕТ У КОТРИМ ЖИЄМЕ.

Нїхто нє може виберац яки ше народзи, алє кажде може вибрац яки чловек сце постац.

6 • МАК 1-2/2015

МАК 1-2/2015 • 7НC

ОС

ЕТ

ЕН

ОС

Ц ЯКИМ ВИНАЇ ЦУМАЙЗОЗ ЖИВОТА И ИНТЕРНЕТА

ФАКТ1: КАЖДА БУДАЛА МА СВОЙО ДУМАНЄ.ФАКТ2: КАЖДА БУДАЛА ДУМА ЖЕ ЙОГО ДУМАНЄ ЄДИНЕ ПРАВДИВЕ И ТОЧНЕ!

Зоз звекшованьом жительства на Жемовей кулї, пропорцийно ше звекшує и число будалох. У комбинациї зоз затупеносцу медийох и лєнївосцу самостойного роздумованя, тото число досцигло алармантни уровень. Алє, най випаднєм коректни, надалєй их будзем волац нєосетени, гоч вони и далєй тото цо су, будали. Прецо? Цалком єдноставне!

Абсолутно ше складам же кажде треба же би мал свойо думанє, о абсолутно шицким, познатим и нєпознатим, реалним и имаґинарним. Алє, тиж так думам же треба знац буц и чит. А то уж друга приповедка... Якошик, тоти цо маю думанє о шицким, яґод кед би ше пребарз одшмелєли, та тоти други нє можу анї до слова дойсц. А нажаль, таких єст вше вецей. Єдине ришенє котре би було адекватне у таких ситуацийох то плясканє, лєбо трепанє з мокрима новинами по босих ногох. Нажаль, то нєлеґалне. Други способи нєт. Прето же кед ше поцагнєш, нєосетена особа то похопи яґод побиду и ище баржей ше одшмелї. А то нє добре. А кед ше упущиш до дебати зоз таку особу, вона це спущи на свой уровень затупеносци и на таки способ це дотлуче. Ознова нє добре.

На концу, то таке яґод кед ши мертви. Ти кед ши мертви, ти того нєсвидоми и нє завадза ци, церпя лєм людзе коло тебе. Е, исто так и кед ши нєосетени! Да нє повем, глупи... Алє нє повем. И праве пре тото маме звекшованє числа нєосетених и зменшованє числа осетених, котри пре тих перших нє можу анї дойсц до слова. А єст и гевта же “Мудрейши попущує”, но, та так нам и треба. Док мудрейши попущую и сцекаю до своїх дзирох, тоти нєосетени водза главне слово.

Постої єден лїк, лєм думам же є ище вше нє досц випитани, а тиж так нє знам же чи чловечество вообще и порихтане на таку радикалну миру. Досц є екстремни и уключує самостойне роздумованє и розлучованє доброго и нєдоброго на основи власного интелекта, совисци и самосвидомосци, а нє на основи того же чи ше хтошка надзера и “предава молгу”. Нажаль, думам же зме ище за ньго нє порихтани, ище вчас. Або позно...

8 • МАК 1-2/2015

ДАЛИБОР БОЛДИШДЕЦЕНТРАЛИЗОВАНА ВИРТУАЛНА ВАЛУТА

МОЖЕ КИЛУ МАК-У ЗА

У нєшкайшим чаше нєт хто нє чул за нове чудо модерних рахункарох – Биткоин (Bitcoin). Биткоин (Бит-динарчок) то диґитална децентрализована валута, хтору обдумал чловек, або ґрупа людзох “Satoshi Nakamoto” 2009. року у Япону. Велїх людзох збунює думка же постої валута хтора нєопиплїва и нєвидлїва, та им чежко задумац як вона функционує.

ЗАЧ СЛУЖИ И ЯК ФУНКЦИОНУЄ БИТКОИН?

Биткоин ше за шейсц роки, кельо постої, моцно инфилтровал до рижних дружтвох ширцом швета. Исную кафичи, предавальнї, китайски ресторани, авто пияци, квартельни будинки, хтори допущую плаценє з Биткоин-ом. Уж можеме наручиц пицу прейґ интернета и плациц з Биткоин-ом. Можеме резервовац и авионску карту, куповац козметику, плациц уход до кину...

Биткоин функционує по принципу p2p (peer 2 peer) мрежи вецей милиони хасновательох рахункарох, хтори повязани до єдней мрежи прейґ интернета и отримую Биткоин систему у живоце. Цикаве же Биткоин ґенерує вредносц – нї зоз чого! Дакеди єден Биткоин вредзел 30 центи, а нєшка вредзи коло 380 долари. Велька предносц и тота же Биткоин нє поглєдує чловекову интервенцию, алє шицко роби сам.

ПРЕЦО НАСТАЛ БИТКОИН?

Дакеди давно ше жило и без пенєжу. Задумайце чловека

хтори ма капусти, алє нє ма кромплї, а требаю му. Вон мушел найсц дакого хто ма кромплї, а треба му капуста. Очерали капусту за кромплї, и так настала перша робна черанка. Познєйше мудри людзе обдумали пенєж за хтори могли куповац єдни од других и капусту и кромплї. Таки “пенєж” бул даяки ридки монолитни каменчок, або даяка еґзотична школька. З часом ше пенєж почал зявйовац и у иншаких формох, як цо то палїчки, або даяки други предмети направени зоз злата и стрибла.

Тисячи роки познєйше, анї єден чловек вецей нє може жиц без пенєжу. Скоро кажда держава ма свой пенєж. Чловек го каждодньово зарабя, купує з нїм итд. Шицок тот пенєж подлєгує єдней централизованей системи през банки, по хторей цала економия функционує. Централизована система огранїчує шлєбоду хаснователя, контролує пенєж и манипулує зоз нїм, цо на єден способ дїйствовало на розвой нових децентрализованих формох плаценя хтори нєзависни, шлєбодни и ґлобални.

МАК 1-2/2015 • 9

Интернет, як єдинствена шлєбодна ґлобална мрежа, оможлївел стварянє децентрализованей виртуалней валути, Биткоин-а. Цо значи децентрализована виртуална валута? То значи же нєт централного места зоз хторого ше може дїйствовац на Биткоин. Нєт власци, анї банки хтора го може директно контроловац. Биткоин настал як потреба хасновательох интернета за шлєбоду плаценя и одсуство централизованей системи. Потераз нє постояла анї потреба, анї ефективна можлївосц державох же би вплївовали на систему Биткоин-а, цо значи же вон фукнционує без їх законского реґулованя. Кед би держава принєсла закон зоз хторим го забранює, зявел би ше проблем о шлєбоди на интернету и о людских правох. Постої можлївосц злохаснованя анонимносци Биткоин хаснователя, дзе би сама валута була озбильно загрожена з боку держави, або банки, кед би ше за Биткоин, поведзме, прейґ интернета предавало нєлеґални ствари.

ЯК НАСТАВА БИТКОИН?

Биткоин настава зоз, такволаним, “рудареньом” (mining). Задумайце єдну вельку гору по хторей даскельо милиони людзе зоз своїм алатом константно “рударя” глєдаюци драгоцину руду. Кажда кила руди вредзи барз мало, алє як рударе уходза вше глїбше до гори, копанє чежше и компликованше, и кажда кила руди вредзи вецей. На подобним принципу функционує и “рударенє” Биткоин-а. Кажди рахункар хтори ше повяже зоз Биткоин мрежу прейґ своєй апликациї (виртуалного бутєлара) може хасновац свой рахункар же би “рударел” по “гори” глєдаюци Биткоин-и. Кажди з тих рахункарох ше намага, по принципу пробованя и гришки, ришиц єден криптоґрафски проблем. З другима словами, шицки тоти рахункари константно ришую зложени математични проблем. Кед даяки рахункар, гоч дзе на швеце, риши проблем, його хаснователь достава 50 Биткоин-и. По нєшка успишно “вирударене” коло 15 милиони Биткоин-и. Кажди з тих

Биткоин-ох у онлайн меняльньох вредзи коло 380 долари. Циль “вирудариц” ровно 21 милион Биткоин-и, цо би ше по даяких предвидзованьох мало случиц 2030. року и теди би воно було закончене.

ЧИ БУДЗЕМЕ КУПОВАЦ МАК ЗА БИТКОИН?

Правда же ше єден Биткоин динарчок стваря нї зоз чого, алє єдному просековому рахункару нєшка треба и по даскельо роки же би “вирударел” коло 10 Биткоин-и. Кед ше шицки трошки положа на папер, “рударенє” ше обичним людзом нє виплаци. Ту проблем велького трошеня струї, части губеня гардвера и подобне, алє прето можеме купиц Биткоин-и за прави пенєж прейґ рижних онлайн меняльньох. Електронски швет ше намага олєгчац живот обичного чловека. Задумайце, поведзме, кед бисце шлїдуюци раз видзели рекламу за МАК, скенирали бисце QR КОД, з єдним кликом прешлїдзели Биткоин-и и автоматски ше предплацели на шлїдуюце виданє нашого МАК-у!

10 • МАК 1-2/2015

ЖРИДЛО: ИНТЕРНЕТ САЙТИ

ЯНУАР И ФЕБРУАР

ЗБУЛО ШЕ

17.1.1751. – Совитнїк царици Мариї Терезиї и администратор Кральовско-державного Бачкого дистрикту у Зомборе Франц Йозеф де Редл, подписал перши урядови документ – Контракт о насельованю 200 руских грекокатолїцких фамелийох на тедишню пустару Вельки Керестур. Тот датум прилапени за националне швето Руснацох у Сербиї.

25.1.1904. – У Беоґрадзе почали виходзиц дньово новини Политика, чий снователь и перши редактор бул Владислав Рибникар.

27.1.1926. – Анґлийски пренаходзач Джон Лоґи Берд у Лондону першираз явно демонстровал телевизию.

8.1.1935. – Народзени “краль рокенрола” Елвис Присли. Вон обявел 97 плочи и бавел у коло 20 филмох. Умар 1977. року од превелького хаснованя дроґи и алкоголу.

7.1.1943. – У Нюйорку умар Никола Тесла, єден з найпознатших науковцох и пренаходзачох у обласци физики, електротехнїки и радиотехнїки.

14.2.269. – Спалєни на огню римски паноцец и дохтор Валентин, познєйше християнски мученїк святи Валентин. Тот датум ше ширцом швета нєшка слави як Дзень залюбених.

26.2.1936. – Адолф Гитлер у Нємецкей отворел першу фабрику за продукованє “народней превозки”, Фолксваґен.

7.2.1964. – Култни британски рок и поп бенд Битлси, першираз госцовал у ЗАД.

22.2.1987. – Умар Енди Воргол у 58. року живота у Нюйорку. Воргол бул познати маляр, режисер, публициста, ґлумец и найвекша фиґура поп-арту. По походзеню бул Русин з восточней Словацкей.

Велїм ше будзе видзиц же

тот приклад нє потребне

наводзиц, алє наисце часто

даґдзе мож пречитац тото:

НЄЗНАМ

НЄМАМ

НЄСЦЕМ

ПОГРИШНЕ

НЄ ЗНАМ

НЄ МАМ

НЄ СЦЕМ

TOЧНЕ

Велї так пишу: БИ ЗМЕ, БИ СЦЕ а треба:БИЗМЕ, БИСЦЕ

АНА РИМАР

ТАК И НЇЯКИНШАК

Школяре и студенти часто гуторя и так:СЛАВКО МЕ ПИТАЛ ЧИ СОМ ПОРОБЕЛ/А ДОМАШНЇ ЗАДАТОК.

Тото тиж лєм превжата конструкция зоз сербского язика у хторим ше гутори: Професор нас је питао. У руским язику, слово питац значи цошка цалком друге. ЛЕҐИНЬ СЕБЕ ПИТА ДЗИВКУ ЗА ЖЕНУ! ДАЦО ШЕ ДАКОМУ МОЖ ЛЄМ ПИТАЦ АБО ОПИТАЦ, так же би спомнути приклад требало написац, односно гуториц так:СЛАВКО ШЕ МИ ПИТАЛ ЧИ СОМ ПОРОБЕЛА ДОМАШНЇ ЗАДАТОК.

ПРОФЕСОР ҐУБАШ МИ ПРЕДАВА

МАТЕМАТИКУ. ЛЮБИМ ХОДЗИЦ НА ЙОГО

ПРЕДАВАНЯ. Часто мож чуц же студенти

так гуторя, а то погришне. Ту дїєслово

продавати превжате зоз сербского язика

без роздумованя же цо воно значи у

руским язику. Предава ше грушки на пияцу,

а даєден предмет мож лєм ПРЕПОДАВАЦ,

так же би требало повесц так:

ПРОФЕСОР ҐУБАШ МИ ПРЕПОДАВА

МАТЕМАТИКУ. ЛЮБИМ ХОДЗИЦ НА ЙОГО

ПРЕПОДАВАНЯ.

Кед бешеда о дачиїм живоце, часто чуєме и таке:

ЦАЛИ ЖИВОТ ШЕ БАВЕЛ З НАУКУ, ҐЛУМУ И ТАНЦОМ.

Тото тиж конструкция хтора директно превжата зоз сербского язика. Кед ше о тим, як и о предходних прикладох лєм дакус роздума, та мож обачиц же ту цошка нє у шоре. Дзеци ше бавя з бависками, а з науку, ґлуму, танцом итд. ше мож лєм занїмац, так же би требало повесц так:

ЦАЛИ ЖИВОТ ШЕ ЗАНЇМАЛ З НАУКУ, ҐЛУМУ И ТАНЦОМ.

МАК 1-2/2015 • 11

Свидоми зме же уплїв сербского, а остатнї час и анґлийского язика, на руски язик барз моцни. То нормалне, понеже жиєме у штредку дзе сербски урядови язик и стретаме ше з нїм кажди дзень, а цо ше дотика уплїву анґлийского, и то розумлїве, бо ше велї слова з нього пребераю, окреме зоз обласци технолоґиї. Уплїв и преплєтанє язикох, окреме у штредку як цо то Войводина нормални, алє проблем настава теди кед ше слова цудзого походзеня хасную и там дзе нєт потреби, односно кед за нїх маме еквивалентни т. є. одвитуюци слова у своїм язику. Млади Руснаци нє роздумую о тим, та часто уруцую сербски слова там дзе то наисце нєпотребне, а дараз ше ми видзи же то робя и нароком, бо думаю же випадню векши “фаци”. То вец шмишно звучи, односно то нїяк нє звучи анї по руски, анї по сербски. Уж кед маме образованє по руски, и то од оводи по факултет, хаснуйме го так як треба. ;)

12 • МАК 1-2/2015

МАЯ ЗАЗУЛЯКМНРО “БЕЛАВА ПТИЦА” З КУЛИ

ШИЦКИ ЗМЕ РОЗЛИЧНИ, АЛЄ ЄДНАКИШИЦКИ ЗМЕ РОЗЛИЧНИ, АЛЄ ЄДНАКИШИЦКИ ЗМЕ РОЗЛИЧНИ, АЛЄ ЄДНАКИЗ ТИМ ЧИСЛОМ НАШОГО ЧАСОПИСУ ВИШЛИ РИЖНИ УКРАСИ – МЕНДЮШИ, БЕДЖИ, ПРИВЯЗКИ ЗА КЛЮЧИ И МАҐНЕТИ. ЇХ НАПРАВЕЛИ ХАСНОВАТЕЛЄ ЗДРУЖЕНЯ ЗА ПОМОЦ МЕНТАЛНО НЄДОСЦ РОЗВИТИМ ОСОБОМ (МНРО) “БЕЛАВА ПТИЦА” ЗОЗ КУЛИ НА СВОЇХ РОБОТНЬОХ. “БЕЛАВА ПТИЦА” ПОСТОЇ УЖ РОКАМИ, А ДО НЄЙ КАЖДОДНЬОВО ХОДЗА ХАСНОВАТЕЛЄ РИЖНИХ ҐЕНЕРАЦИЙОХ З КУЛСКЕЙ ОПШТИНИ, ДЗЕ ПРЕПРОВАДЗУЮ СВОЙ ДЗЕНЬ И ВЄДНО ФУНКЦИОНУЮ ЯК ЄДНА ЗАЄДНЇЦА. ТОТО ЗДРУЖЕНЄ ЄДНО З НАЙРОЗВИТШИХ ТАКЕЙ ФАЙТИ У НАШЕЙ ЖЕМИ.

Попри дньового пребуваня, у “Белавей птици” ше отримує и индивидуални третмани за наймладших, програма “оддих”, а однєдавна ма вибудовану и хижу за биванє з потримовку, у хторей ше находзи и їх роботня.

– Тоти украси за МАК, хтори углавним виробени з глїни, правели коло 15 хаснователє. Вони каждодньово маю роботнї, на хторих правя рижни продукти – украсни танєри, мисочки, вазни, як и торби, керпари и друге. Тоти продукти предаваю на виставох у рижних местох, алє и у нашей предавальнї и фотокопирнїци

“Птичка”, у хторей и робя даєдни хаснователє и доставаю “джепарац”. За нїх тоти роботнї барз значни пре розвиванє мриї, даєдним и пре моторику, а тиж так и прето же на виставох на хторих предаваю продукти маю нагоду приповедац и упознавац ше з другима людзми, видзиц иншаки штредок – визначує роботни инструктор у “Белавей птици” Тибор Зеленка.

ПРОБЛЕМ НЄ НЄСТАВА КЕД ШЕ ГО ИҐНОРУЄ

“Белава птица” постої од 1996. року, а основали ю родичи особох хтори маю завадзаня у розвою, як и професионалци и други особи хтори на даяки способ мали дотику з тима особами. Медзитим, аж од 2008. року тото здруженє почало функционовац як дньове пребуванє за дзеци и одроснутих, а потим уключовац и други можлївосци. Здруженє тераз ма коло 50 хасновательох, а у дньовим пребуваню их єст 24. Вони кажди дзень до Здруженя приходза на комбию, хтори их збера по шицких местох кулскей општини, а потим их враца дому. За тих хтори нє маю

дзе пребувац, направена и хижа за биванє з потримовку, дзе жию шесцеро хаснователє. У нєй маю право жиц шицки хторим то потребне, медзитим, шицки места уж пополнєти, та би тот простор требало и прешириц.

– Людзе тераз дакус освидоменши як на початку, кед зме почали робиц. И родичи вше баржей приводза дзеци до дньового пребуваня, лєбо на индивидуални третмани, алє ище вше тирва длуго тот процес, док ше вони нє помиря и нє похопя же проблем нє нєстава кед ше го иґнорує – гвари директор “Белавей птици” Марко Кошутич и додава же даєдни хаснователє, попри у їх фотокопирнїци и предавальнї, як и на роботньох, робя и у даскелїх фирмох.

– Углавним ше ми догваряме зоз фирмами хтори би сцели анґажовац даєдних наших хасновательох же би у нїх волонтирали. Мушим припознац же су нє барз заинтересовани. Наприклад, волали зме вецей як 60 фирми на єдну трибину о тим, а пришли лєм пецеро. Од тих пецерих, двойо понукли

можлївосц же би хаснователє у нїх волонтирали. Затераз, вони робя у кафичу, трафики, у фризерским салону, у автомеханїчара, а єдна дзивка у фирми дзе вислугує єдзенє роботнїком. То лєм дзень, лєбо два до тижня, даскельо годзини. Нє вельо, а заш, им то вельо значи – наглашує Кошутич.

Мирослав Виславски з Керестура єден з хасновательох “Белавей птици” уж седми рок. Як гвари, найволї робиц у предавальнї и правиц керпари на роботньох.

– Ми ше у “Белавей птици” дружиме, вєдно славиме родзени днї, шпиваме, правиме винчованки и друге, а кажди дзень маме и физичне. Кед сом дома, любим читац нашо новини, слухац радио, а помагам и родичом – гвари Мирослав.

ПРОБЛЕМ ФИНАНСИЇ

“Белаву птицу” финансую родичи хасновательох и хаснователє, хтори плаца єдну часц цени. Тиж так, финансує ше и з донацийох од фирмох и гражданох, прейґ проєктох, а софинансує ю

Општина Кула. Понеже Општина у тим року прешла на проєктно-програмске финансованє прейґ явних набавкох, а конурс будзе закончени аж у марцу, “Белава птица” за даскельо мешаци нє ма средства хтори иншак мала од Општини, прецо були примушени аж трецини роботнїком дац одкази. Директор Кошутич гвари же ше наздаваю же то лєм дочасове ришенє.

– Шицко то вельо кошта, бо потребне вельке число фаховцох на мале число хасновательох. Наздаваме ше же од марца почнєме ознова функционовац як и потераз. Добре же прешли на таке финансованє, алє думаме же да ше скорей о тим роздумовало, могло ше даяк ришиц финансованє за тоти даскельо мешаци. Ми нє обовязна часц буджету Општини, вона може, а нє муши финансовац таку файту услуги. Медзитим, думам же нашо Здруженє барз значне и же би требали буц свидомши тей значносци. У Општини були розлични власци, и з кажду була иста приповедка – нїхто нє ма нїч процив нашого Здруженя,

алє нїхто нє ма анї вельо за. Вше ми тоти хтори мушиме цагац за рукав – гвари Кошутич.

“Белава птица” уж була блїзко же би достала лиценцу, без хторей од 2016. року нє годно робиц таку файту роботи. Єдно з условийох за єй доставанє то и одредзене число занятих фаховцох, цо вони тераз нє маю. Прето ше врацели даскельо крочаї назадок, гоч шицки други стандарди задоволюю, хтори, як гвари директор, поставени досц високо и требало роки же би ше их витворело. Кед нє годни врациц роботнїкох, од 2016. року буду примушени зменшац и хасновательох, бо иншак нє годни достац лиценцу.

МАК 1-2/2015 • 13

14 • МАК 1-2/2015

СЕНКА ИВАННОВИ РОК

Преславели зме дочек и того Нового року. Уж хто як, алє ше славело. Дахто остал у своїм квартелю зоз найблїзшима, дахто пошол до даякого сучасного диску, а верим же найвецей було таких цо марзли на площох у векших городох, дзе музика, уж яка-така, була задармо. Гласна музика, вельо людзох, добра атмосфера, то шицко цо треба же би ше тоту єдну ноц, за мали пенєж, преславело.

Медзитим, попри добрей забави, то ноц у котрей кажде з нас анализує прешли и прави плани за будуци рок. Анализує свойо успихи, нєуспихи, шицко цо могол зробиц, а нє зробел, цо ше му случело добре, а цо нє, и вец шлїдза плани за тот нови,

можебуц лєпши рок. Плануєме и наздаваме ше лєпшому, бо у природи людзох же би вше сцели цошка вецей и гоч кельо да маю, заш лєм им нїґда нє досц. Розуми ше, єст и таких цо жадаю мали, скромни ствари, людзе котрим мало треба же би були щешлїви.

Углавним ше Нови рок винчує зоз: “Жадам ци вельо здравя, щесца, любови”. То наисце треба же би були найзначнєйши ствари. Алє, тераз ше жиє з якимшик швидким темпом, у котрим нїхто нї на кого нє обраца увагу. Кажде патри лєм на себе, толеранция и гуманосц з каждим дньом помали нєставаю, и як вец людзе да буду щешлїви? Га нїяк. Нє можеце буц щешлїви кед дакому завидзице, осудзуєце и на драги ґу успиху пошпоцуєце ногу другому.

Прето тот Нови рок иснує же би ше можебуц дацо добре знова зявело у людзох, же би их тот новорочни дух дакус врацел на праву драгу и здогаднул на прави и значни ствари за щесце. Треба же бизме ше анализовали, роздумали цо нє було добре,

бо на тот способ рошнєме и дозреваме. Нє було би добре кед бизме стали вше на истим месце и нїч нє меняли. Пременки добри, уча нас же живот може буц лєпши, лєм ше треба дакус потрудзиц.

Особнє ше намагам же бим Нови рок вше дочековала з людзми котрих наисце почитуєм и любим, котри ми помагаю же бим була лєпша особа, и котри вше ту кед ше зяви даяки проблем. З тима людзми войдзем до Нового року щешлїва, полна з добру и позитивну енерґию, и з нїма Нови рок єдноставно нє може почац з неґативнима думками и планами за будучносц. З нїма видзим и похопюєм кельо нам мало треба же бизме були щешлїви.

Наздавам ше же сце Нови рок дочекали зоз своїма наймилшима, котри вам дали тоту нєобходну дозу позитивней енерґиї, а я вам од шерца жадам же би вам ше шицко цо сце задумали и пожадали у тей новорочней ноци и витворело.

МАК 1-2/2015 • 15

ОЛЯ РАҐАЇПОЗИТИВНОСЦ И ОПТИМИЗЕМ

Зоз своїма думками и чувствами прицагуєме случованя до нашого живота. З позитивнима емоциями прицагуєме ище любови, довирия, сцерпеня, шмелосци и самодовирия. Єст рижни способи же бизме ше окружели з позитивнима думками и злєпшали живот, як себе, так и свойому околїску.

Рано кед отвориме очи, часто нє ставаме з дзеку. Роздумуєме о стварох хтори треба поробиц, о шицких обовязкох, планох, програмох и проблемох хтори нас обчекую у наиходзацим дню. Теди чуц лєм чежке здихованє и жаданє же би ше предлужело спац. Таки думки нам випроґрамовали дзень у подлим тону, и ми нацагуєме шиви зависи. То перша ствар хтору треба пременїц.

Станьме рано и дзекуйме, бо дзекованє прекрасни дарунок. Подзекуйме шицкому цо маме, а тиж и новому дню.

Тиж так, треба повесц себе же заслужуєме мац любови, же кажде з нас заслужує шицко цо

себе постави як циль. Обецайме же будземе прилапйовац себе и других, же будземе прилапйовац случованя хтори нас буду провадзиц у тим дню, праве таки яки су, бо су ту з причину.

Прилапме шицко тото змирено и подзековно. На живот будземе патриц з єдного позитивнєйшого боку, зоз здраву миру гумору. Так нам и сами проблеми буду випатрац менши, бо кажди проблем менши кед ше на ньго патри з трезбу главу и през гумор. Закон прицагованя функционує и кед ми нє знаме за ньго, алє кед почнєме буц свидоми того закону, можеме до нашого живота прицагнуц ствари хтори жадаме.

Шицко цо нє жадаме – най за нас будзе цошка цо нє постої. Нє треба роздумовац о таких стварох, нє треба ше од нїх бац, ошлєбодзме ше од страхох. Так ше ошлєбодзиме и од стресу. Треба вериц животу и себе. Жиц у терашнєй хвильки. Кед нє задумуєме будучносц и кед ше нє обтерховюєме зоз прешлосцу, поставаме шлєбодни и отворенши за нови случованя.

Пошвецме увагу стваром хтори любиме и хтори нас виполнюю. Думайме и на себе, видвойме часу на усовершованє, роботу и одпочивок. Нє важне чи ше будземе меняц з того, або гевтого боку, значне лєм почац и твардо одлучиц. Чи то буду даяки нови кнїжки хтори пречитаме, чи пременїме стари звикнуца, почнєме ше здраво костирац, пременїме и злєпшаме одношеня з милима людзми, роздумаме о поступкох и велїх других стварох. Важне одлучиц и вериц до того.

Меняйце свой живот помали, без понагляня, и з уживаньом и радосцу прицагуйце позитивни и красни ствари до свойого живота.

ЗАКОН ПРИЦАГОВАНЯ

16 • МАК 1-2/2015

АСЯ ПАПУҐАРОЗГВАРКА ЗОЗ ДАВОРОМ САБОМ, ГАРМОНИКАШОМ И ПРЕДСИДАТЕЛЬОМ ФОРУМУ МЛАДИХ РУСКЕЙ МАТКИ

МУЗИКА ЯК ПРИРОДНА НАУКА

Давор Сабо з Вербасу рускей явносци уж добре познати як гармоникаш, хтори грає на шицких наших манифестацийох. Член є народного оркестра Руского културного центру (РКЦ) у Новим Садзе, алє го уж длугорочно “жичаю” скоро шицки руски културно-уметнїцки дружтва. Жиє и роби у Новим Садзе як софтверски инжинєр, а други рок як є предсидатель Форуму младих рускей матки.

ОД КЕДИ ГРАЄШ И ЯК ВИПАТРАЛА ТВОЯ МУЗИЧНА ДРАГА?

Давор Сабо: Почал сом ходзиц до музичней школи ище у трецей класи основней школи. Теди зме бивали у Коцуре и путовал сом два раз тижньово до Вербасу на годзини. После законченей нїзшей музичней школи престал сом грац, можебуц и рок и пол, а потим сом почал ходзиц ґу професорови Миронови Сивчови до Руского Керестура, хтори ме дакус “вицагнул” з того школского граня и приблїжел ґу модернєйшому. У исти час сом ше уключел до тамбурового оркестра у Коцуре и ту сом похопел же ми допито грац самому, а же у оркестру вельо интересантнєйше. Ту шицко почало. Як сом ше уписал на Факултет технїчних наукох у Новим Садзе, почал сом грац у РКЦ, тедишнїм РКПД. Од 2003. року сом член народного оркестра РКЦ, провадзим виводзацки фолклор, по потреби дзецински, як и хор “Гармония” и шпивацки ґрупи. Народни оркестер РКЦ нє традицийни, дакус є модернєйши, иновативнєйши и прето ту найволїм грац.

ОКРЕМ ЖЕ ШИ ЧЛЕН РКЦ, ЗОЗ ХТОРИМА ДРУЖТВАМИ ИЩЕ СОТРУДЗУЄШ?

ДС: Нажаль, ситуация при нас нє вше була идеална. Чи пре нєзаинтересованосц, чи прето же гармоника спада ґу компликованшим инструментом, алє велї руски културно-уметнїцки дружтва кобурели зоз гармоникашами. Мало-мало даґдзе захибели кадри. Нє ридко ме волали же бим помогнул, одпровадзел фолклорни, лєбо шпивацки ґрупи на одредзених наступох. Знало буц напарте и нєзґодне кед требало путовац на проби до вецей местох. Алє кед можем, вше помогнєм. Наступал сом зоз дружтвами зоз Дюрдьова, Суботици, Орахова, Шиду, Коцура. Гоч дакеди наисце знало буц напарте, то заш лєм красни хвильки, участвовац на рижних манифестацийох, дружиц ше, упознавац нових людзох. Так сом мал нагоду вельо раз путовац до иножемства зоз рижнима дружтвами. Бул сом у Горватскей, Мадярскей, Румуниї, Польскей, Ческей, Словацкей, и то шицко дзекуюци музики.

МАК 1-2/2015 • 17

ФОТО

: ТАН

Я ЧОВ

С ҐРК

ОВИЧ

ПРЕЦО ПРАВЕ ГАРМОНИКА?

ДС: Опробовал сом ше у граню и на других инструментох, знам грац на клавиятури, алє ми гармоника якошик найлєпше “лєгла”. Я дипломовани инжинєр електротехнїки и рахункарства, робим у фирми РТ-РК (Рахункарска технїка – рахункарски комуникациї) у Новим Садзе як софтверски инжинєр. Вше сом любел природни науки и мал сом ґу нїм прихильносц. Раз сом дзешка чул же математика и музика повязани. То за мнє барз велька правда. Нє мам прихильносци ґу ґлуми, писаню, нє баш знам шпивац. Музику видзим през теорию, кед слухам даяку писню, текст нє чуєм, а базуєм ше лєм на музику. Хто позна теорию музики зложи ше же то природна наука. Одмалючка сом барз любел рахункари и шицко цо вязане за нїх, та и прицисканє ґомбичкох. Вироятно ме праве пре тото и прицагла гармоника. Ґитару барз любим чуц, алє нє и грац на нєй. Кажди инструмент ма свойо прикмети и квалитети, любим слухац кажди инструмент, алє грац найволїм на гармоники.

ОД КЕДИ ШИ АНҐАЖОВАНИ У ФОРУМУ МЛАДИХ РУСКЕЙ МАТКИ?

ДС: Зоз Форумом сом ше стретнул тиж дзекуюци музики. Року 2007. бул Шветови Конґрес Руснацох у Румуниї, а я ишол госцовац на програму з РКЦ. Ту сом направел перши контакт зоз Форумом и кед зме ше врацели до Нового Саду одлучел сом приступиц. Форум 2013. року прецерпел наглу змену ґенерацийох. Члени муша мац од 16 по 31 рок. Велї активни члени виступели, чи прето же наполнєли 31 рок, чи прето же закончели факултети и пошли з Нового Саду, та су тераз пасивнєйши, а младших членох ище нє було вельо. Постояла можлївосц же ше Форум загаши. Предложели ме же бим бул предсидатель и пристал сом. На щесце, то була хвилькова криза хтора превозидзена. Тераз маме нових, наисце активних и амбициозних младих членох. Окрем маскенбалу у РКЦ з нагоди Ноци босоркох, Форум дакеди орґанизовал Медзинародни камп, Дзень залюбених у РКЦ и рижни роботнї. Континуитет затримани, маме медзинародне

сотруднїцтво и проєкти, нє загашели зме ше, напроцив, млада ґарнитура ма нови идеї и плани.

18 • МАК 1-2/2015

АЛЕКСАНДАР БЕСЕРМИНЇСУЧАСНА ТЕХНОЛОҐИЯ

Samsung Gear VR – Virtual Reality headset/“Окуляри” за виртуалну реалносц

Samsung Gear VR – Virtual Reality headset то “окуляри” котри оможлївюю патренє филмох и бавенє бавискох, при чому патрач/бавяч ма чувство як да ше находзи у простору дзе ше филм знїма, односно дзе ше бависко одвива. Самa справа у сущносци лєм якаш файта окулярох хтори, кед ше положи на главу, цалком завераю видне польо особи хтора их хаснує и унапрямує попатрунок през два лєнчи котри служа за фокусированє слики. З другого боку ше кладзе Samsung Note 4 мобилни телефон, хтори комбинуюци податки зоз шицких своїх сензорох, приказує слику хтору особа видзи. Так телефон “чувствує” кадзи особа обраца главу и спрам того обраца и слику хтору особа видзи. У комбинациї зоз слухалками, можлїве направиц и чувство 3D звуку, односно же би обрацанє глави уплївовало на емитованє звуку, цо злєпшує искуство хаснованя тих окулярох. Мал сом нагоду пробовац тот ґеджет на сайме у Берлину и мушим припознац же сом после даскелїх минутох страцел поняце о тим дзе ше находзим.

3D Printing pen/Клайбас за рисованє у простору

Друковаче котри можу друковац у простору постали барз популарни остатнї даскельо роки. Цена им затераз висока, алє як алтернативу мож похасновац клайбас LIX хтори оможлївює писанє у простору. На тарґовищу то хвильково найменши клайбас такей намени. Технолоґия иста як и при даєдних 3D друковачох, окрем того же ви управяце зоз клайбасом, а нє машина. Хаснує ше ABS або PLA филамент (пластика хтора ше хаснує за “рисованє”), а то оможлївює же би ше модели швидко ствардли и нє потребни нїяки дальши обробок.

Skylock/Мудри замчок Єдна ствар котру шицки ношиме зоз собу то телефон. Кед часто вожице бициґлу и замикаце ю од крадошох, тераз то можеце поробиц и без ключа – достаточни вам лєм телефон. Skylock то модерни замчок хтори ше одмика зоз телефоном. Хаснує bluetooth технолоґию хтору нєшка потримує векшина телефонох, а апликация на телефону служи за конфиґурацию и одмиканє замчка. Одмиканє ше може окончиц и кед ше зоз телефоном лєм достаточно приблїжице ґу вашей бициґли. Соларни панели ше хасную за полнєнє батериї. На замчку ше находза и мали ґомбички за одмиканє замчка кед телефон нє при вас. Тиж так, у замчку ше находза и сензори хтори реаґую на дотик, та вас замчок може обвисциц и о тим чи вам дахто руша бициґлу – наприклад крадош. Док вожице бициґлу, тоти сензори тиж так меркую на вас, так же кед случайно спаднєце, замчок прейґ телефона може обвисциц дакого же цошка нє у шоре.

МАК 1-2/2015 • 19

НАЙМЛАДШИ МАКОВЦИЙОВАНА НОҐАВИЦА И САНЯ ЧАПКОДЗЕНЬ ЗАЛЮБЕНИХ

ОЧУВАНЄЛЮБОВИ ИПОЧИТОВАНЯВекшина з нас зна цо то Дзень залюбених, медзитим, нє кажде зна як тото швето настало и кому ше го пошвецує. Єст вецей вариянти преславйованя Дня залюбених, алє значенє того швета вшадзи исте, а то указац любов даєдней особи на даяки окремни способ.

Доказованє любови нє муши буц зоз драгима дарунками. И кед пошлєце символичну винчованку, то будзе цалком досц. Швето залюбених, односно св. Валентин, або св. Трифун походзи ище з часу старих Римянох.

У християнским вереню, тото швето достало назву по єдному паноцови хтори ше волал Валентин. По леґенди, Валентин бул осудзени на шмерц у трецим вику новей ери, прето же покрадзме винчал младих воякох. Тим вояком було забранєне же би ше винчали прето же император Клаудиюс заключел же нєоженєти вояци лєпше воюю од тих котри маю жену и дзеци. Пре тото, наводно, Валентин спалєни 14. фебруара 269. року, а нєодлуга потим, народ го преглашел за святого.

Православни християнє 14. фебруара преславюю св. Трифуна, за котрого веря же бул чудотворец и же лїчел хорих и кармел худобних. По леґенди, вон вилїчел дзивку римского цара, а благо котре достал як награду, подзелєл худобним. Тиж так, по вереню, Трифун одбил одрекнуц ше Исуса под час цара Деция, та го прето осудзели на шмерц и забили зоз мечом 14. фебруара 250. року.

Тото швето, у нєшкайшим чаше, векшина людзох найчастейше преславює так же посила винчованки, лєбо поруки особом котри им знача, або их на даяки способ сцу нєсподзивац.

Найважнєйше же бизме знали поенту преславйованя того дня, а то – же бизме очували любов и почитованє, хторе наисце барз драгоцине.

20 • МАК 1-2/2015

САША САБАДОШДРУГА ГОДЗИНА ИСТОРИЇ

КУЛТУРА, ПОЛИТИКА И ЇХ ДЕРИВАТИ

У єдним з предходних текстох сом бешедовал о своїх попатрункох на културу и културну историю, як и о културней историї нашого малого, алє жилавого народу. У тим чишлє предлужим безкрупулозно виношиц свойо становиска, а можебуц пре тоти становиска здобудзем и даєдного нєприятеля.

У медзивойновей Югославиї, Руснаци по питаню културно- просвитного розвою мали шицки права (ах, тота фурт актуална и нїґда нє забута флоскула!) под условийом же би сами “викеширали” тот мали луксуз. Мож повесц же то було так, алє нє мож повесц же державу нє интересовало цо то гевти Руснаци робя. Зоз архивових документох мож видзиц же державни орґани преферовали проросийски и проправославни Културно-просвитни союз югославянских Русинох (КПСЮР) баржей як проукраїнски и грекокатолїцки ориєнтоване Руске народне просвитне дружтво (РНПД), без огляду, а можебуц праве прето же гевти други мали вельо векшу и розвитшу културну продукцию. Заш лєм, РНПД и його концепт

културного розвою и нєшка уплївує на културни цеки нашей заєднїци.

Власци социялистичного режиму, або популарни юґокомуняри, як их любя волац їх процивнїки, опредзелєли ше финансовац меншинску културу, алє то автоматски значело же контрола тих змистох досц присутна. По моїм думаню, то аж и добра ствар, бо цензура и контрола змисту часто виволую бунт, и креативносц квитнє. Думам же ше таке дацо случело и при Руснацох, бо за тим часом остали одлични приклади барз квалитетней поезиї, прози и драми хтори нє припадали ґу мейнстриму, алє порушали гранїци нашей конзервативней културней системи.

Милошевичов режим, як мутант-верзия социялистичней системи, пробовал зоз зменшованьом финансийох розбиц креативни дух знука меншинских културних заєднїцох. У велькей мири, то ше му и удало, гоч ище вше як рецидиви прешлих часох, людзе пробую на одредзени способ меняц гевту систему хтора давно трокирала.

Як заключенє, направим огляднуце на сучасни период. Терашнї власци декларативно зосцу же би меншини осучаснєли свой културни живот. Я думам же циль того доказац же меншински заєднїци нательо назадни и конзервативни же нє годни тото зробиц и же вони сами себе завру до своєй фолклорно-традиционалистичней клїтинки у хторей сами од себе здохню. Я гварим же бизме требали пробовац радикално рушиц до модернизациї. Ми уж маме досц квалитетних писательох и уметнїкох з алтернативнима прихильносцами. Дриляйме их на ширшу културну сцену и, верце ми, будзе удатне!

Добри приклад израїлски бенд Orphaned Land: тота геви-метал ґрупа, зоз симбиозу досц аґресивного металу и ориєнталних звукох на гебрейским, арабским и анґлийским язику, вецей поробела на планє ширеня розуменя медзи блїзковосточнима народами од гоч хторого политичара, лєбо мейнстрим уметнїка. Вони почитовани и у Израїлу и у арабских жемох. Думам же нам тот приклад вельо гутори.

МАК 1-2/2015 • 21

СЕБАСТИЯН НЯРАДИПРОЗА

...Рушели зме пешо, док за нами ишли вистати пеґазове. Преходзели зме през варош у хторим ше чуствовало мир. Прекрасни древени хижи ше зменьовали коло нас з обидвох бокох малей, цесней улїчки. Людзе були нашмеяни, у центру вароша войско ше рихтало за войну. Младих хлапцох учели руковац з рижнима оружиями. Патрел сом як млади штреляче трафяю чудни страшидла направени зоз старих шматох.

Пришол сом ґу єдному хлапцови, винял сом стрелу, лук знял з плєца, на хторим сом видзел кус праху. Здул сом го, направел себе места, удихнул и штрелєл. Стрела лєцела просто, швидко як блїскавка. Заджобла ше просто до страшидлових першох, док з нього вилєцел густи прах, и фалаток облєчива. Одушевени хлапчик патрел на мнє. Я руцел погляд на моїх товаришох хтори, розуми ше, пошли ґу хлапцом хтори тренирали з мечами и копиями. Елва им поуказовал як ше правилно трима меч и указал свою схопносц з нїм, док Очи пар раз руцел копию, хтора правела слабши витрик за собу. Приблїжел сом ше ґу нїм док людзе одушевено патрели на нас.

“Идземе, даґдзе єсц” – озвал сом ше, док сом у гужви глєдал найкрасше дзивче.“Дзе пойдземе?” – опитал ше Елва.“Причекайце хвильку” – прежубротал сом, док сом з велькима крочаями рушел ґу високей, прекрасней дзивки, хтора намесцала свойо чарни власи. Цмокафова сукня ше єй одлично складала з єй фарбу очох.“Но, най видзиме и тото чудо” – чул ше Елва док ми бул споза хрибта.Нашмеял ме, гоч сом сцел у тей хвильки буц озбильни. Сцигнул сом пред дзивку, попатрел на ню, и жадал цошка повесц, алє сом нє мог, понеже ше ми глас сциснул. Дзивка попатрела на мнє, ошмихла ше.

“Треба вам дацо панє?” – опитала ше ми, док сом збунєто патрел на ню.“Гей, треба ми... Ти... помоц” – пробовал сом єй потолковац, алє сом нє могол зложиц виреченє.“Помали, удихнї. Поведз тераз” – гварела ми дзивка, док уцерала слизи од шмиху.

Удихнул сом, склонєл погляд з нєй. Зложел виреченє у глави,

и з цихим, алє швидким гласом прегварел: “Карчму нам треба, дзе бизме могли и дацо поєсц.” “Карчми нє робя, алє спущце ше по тей главней улїчки и ту увидзице людзох. Рихтаю єдзенє за войско, по князовим розказу” – додала нашмеяна дзивка.“Дзекуєм ци барз крашнє” – подзековал сом дзивчецу, док сом зоз зогнуту главу рушел ґу нашмеяному Елвови и Очийови.

“Цо ши ше так озноєл?” – опитал ше ми нашмеяни Елва.“Горуцо му, випатра” – доруцел Очи, док уцерал слизи зоз своєй мурцавей твари. “Га-га, барз шмишне. Добре же сом и прежил” – прежубротал сом, док сом их водзел долу през гужву рижнородних людзох.“Пахнє цошка” – озвал ше Елва.

Пах бул вше моцнєйши, людзох вше менєй, а дим вше густейши. Ходзели зме швидко, док зме ше з часу на час пооглядали за краснима дзивчатами.“Знал сом же заяц” – гварел одушевено Очи, док патрел на рожень на хторим ше обрацал вельки полупечени заяц...

Виривок з рукопису кнїжки “Рика княза”

РИКА КНЯЗА... (2)

РИСУНОК: ТАРАС ПАПЛАЦКО

ЦЕЦИЛИЯ НАДЬ

МИХАИЛ РАМАЧ

ПОЕЗИЯ

Загашим ше и я

Горка писня

Єден за другим,рука руку нє сцигує.Осушене гарло,ринґишпил у главии хмара шивого диму коло мнє.Замолгавена просторияостава зоз вше менєйшвижим воздухом.Преполнєта пирньовкаи циґарчки сами вискакую з нєй,як проблеми хтори ше громадза.Док ше ґарлукаво и швидко розтреса,я страцена у своїм швеце.Лєм кеди-нєкеди,дотхнє ме розбовчена жирячказоз циґара хтори ше гаши.Запече ме и розбудзим ше.А як по розказу,берем и палїм други.После одредзеного числа загашених циґарох,поставам свидома ирониї...Гей, я горим.Так исто як и тот опиваюци циґар.Вон огранїчени зоз минутами,а я зоз роками.Патрим на новонастату ситуацию.Гистерично скакам и ставам од стола,отверам облак и луфтирам.Швижи воздух ме облїва.Думки поцискуєми починам ше сама зоз собунарату шмеяц.Циґар загашим я.А мнє...?

Рушел бим даґдзе, алє нє мам кадзиу шицким видзим лєм тебе вшадзи.

Ти шицко можеш мац у гарсцита так и з мойого шерца часци.

Рушел бим, бо час лєцироки преходза, вецей зме нє дзеци.

Прешли мешаци, прешли рокитераз мушиме на розлични боки.

З часу на час це ше здогаднємпробуєм рушиц и знова спаднєм

идзем далєй так як треба,знам же любов нє пада з нєба.

Нє важне же ши позабувалашицко нашо цо ши чувала

циґанства муша барз болїцлєм час може шерцо загоїц.

Прейдзем будни длуги ноцибудзем сам шедзиц при Дунаю

придзе ми друга до помоцияґод и ти, гевтого маю...

ФОТО: МАРИЯНА ПАВЛОВИЧ

22 • МАК 1-2/2015

МАК 1-2/2015 • 23

2014 ДЮРДЬОВ

ФОТО: МИХАИЛ РАМАЧ

24 • МАК 1-2/2015

НОЦ У ГОРУЧКИ ПРОФЕСОРА ПАРСОНСА

Професор Фредерик Парсонс нє бул єдини хтори страцел розум преучуюци стародавни и забранєни врачанїни, хтори були детально описани у кнїжки “Страцена жем”, автора Иана Вормана. Єдного дня ше пребудзел на жеми у своєй лабораториї, даскельо уровнї попод свою хижу. При ньому бул лєм

погужвани паперик на хторим писало: “Кед сцеш же бизме ци врацели жену и дзивче, мушиш нам дац резултати твоїх виглєдованьох.” Алє кому? Якого виглєдованя? Парсонс вообще нє паметал же ма

фамелию...

Ходзел длуго през цми конки. Мал упечаток же хтошка патри на ньго. Кеди-нєкеди ше му привидзело же у цмоти видзи силуети хтори го провадза. Чудни звуки приходзели зоз цмоти. Чи то чул рухи своїх

преганячох? Чи то були лєм циви? Теди видзел клїтку и два фиґури зарабровани у нєй. Чи то його жена и дзивче?

Гей! Добре сце?

Клїтку чувало одвратне, шерсцате єство, подобне як маймун. Парсонс зґрабел єдну з велїх цивох хтори ше валяли по жеми, и вдерел жвир хтора ше у истей хвильки звалєла.

Фредерик Парсонс ше пребудзел у своєй посцелї. Била го горучка, бул нє при

себе и требало му часу же би похопел дзе ше находзи. Уровнї под його хижу

були цалком виляти. Як цо и думал, нїч у його хижи нє нагадовало же дакеди

мал жену, лєбо дзивче. Тей ноци спалєл свой прикладнїк “Страценей жеми”, як и велї други, подобни кнїжки, хтори

приношели нєжадани визиї…

Тату?!

Душан Дурман