MAKROİKTİSAT (İKT209)

Ders 5: Basit Keynesyen Model

Prof. Dr. Ferda HALICIOĞLU

İktisat Bölümü

Siyasal Bilgiler Fakültesi

İstanbul Medeniyet Üniversitesi

1

Derste İncelenen Konular

�Basit Keynesyen model�Toplam planlanan harcama denklemi�Mal piyasasında denge�Çarpan�Tasarruf paradoksu�Otomatik istikrarlandırıcılar�Deflasyonist, enflasyonist açık ve maliye politikası

2

Basit Keynesyen Model

� Basit Keynesyen modelin temel varsayımı genel fiyat düzeyi (P) sabittir. Yani

Veri fiyat düzeyinden firmalar istedikleri kadar ürün üretebilirler. Bu nedenle AS (Aggregate Supply) (toplam arz) eğrisi sonsuz esnektir. Ayrıca bu varsayım nominal faiz oranı, gerçekleşen faiz oranı ve reel faiz oranlarının birbirine eşit olmasını içerir:

3

1PPt =

Y

P

AS

e

ttt rir == )( tt ifI =

Toplam Planlanan Harcama (Toplam Talep)

4

� Bir ekonomide tüm sektörler tarafından alınmak istenen reel GDP’ye (GSYH) toplam planlanan harcama (AE= Agregate Expenditures) denir.

� Kapalı bir ekonomide AE aşağıdaki denklem ile ifade edilir:

C toplam planlanan ve gerçekleşen özel tüketim. Özel

planlanan yatırım ve G gerçekleşen kamu alımları.

Buradaki yatırım kavramı özel konut alımları dışındaki firmaların makine, teçhizat, bina ve arsayı içerdiği kabul edilir.

AE aynı zamanda AD (Aggregate Demand) (Toplam talep olarak da kısaltılmaktadır.

GICAE p ++=

pI

Keynesyen Tüketim Fonsikyonu

5

�

10

)(

0

≤<⇒∆

∆==⇒

+=⇒

=

cY

CcMTE

cYcC

YfC

d

d

Keynesyen Tüketim Grafiği

6

C

�0d

Y1d

Y2

B

F

A E

H

dcYcC +=

0

Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi

7

C

0

A

H

F

E

B

dcYcC +=

0

dYC =

dY1

dY2

dY3

1C

Gelir-Tüketim Mutlak İlişkisi� Keynesyen tüketim eğrisinin 45 derecelik bir açıyla çizilmesi

durumunda, bu doğru üzerindeki her noktada olacağı için otonom tüketim olmayacaktır. Bu durumda mutlak gelir mutlak tüketime eşit olacaktır ve tasarruf olmayacaktır.

� Keynesyen tüketim eğrisinin otonom tüketim katsayısı dikkate alınarak çizilmesi durumunda ise

doğrusu doğrusunu A noktasında kesecektir. Bunun anlamı A noktasına kadar tüketim gelirden yüksek A (aşırı tüketim daha önceki dönem tasarruflarıyla finanse edilmekte veya üretim stokları eritilmektedir) A noktasından sonra ise harcanabilir gelir tüketimden fazla olduğu için tasarruflar artmakta, servet birikimi veya üretim stokları oluşmaktadır.

8

dYC =

dYC =

dcYcC +=

0

Keynesyen Tasarruf Fonksiyonu

9

� Gelirin tüketilmeyen kısmına tasarruf denir. Tasarrufun temel belirleyici değişkeni harcanabilir gelirdir.

� Marjinal tasarruf eğilimi harcanabilir gelirdeki bir birimlik değişmenin tasarruf düzeyinde yarattığı değişmedir.

� Marginal Tüketim Eğilimi (c)+Marginal Tasarruf Eğilimi (s)=1

� Diğer bir deyişle c+s=1

( )

0 1

d

d

S f Y

S sY

SMTE s s

Y

=

⇒ =

∆⇒ = = ⇒ < ≤

∆

Tasarruf Fonksiyonu�

10

dd

d

dd

ddd

YccSsYcS

csscYccS

cYcYS

ScYcYSCY

)1(

)1(1)1(

00

0

0

0

−+−=⇒+−=⇒

−==+−+−=⇒

−−=⇒

++=⇒+=

Tasarruf Grafiğinin Gelir-Tüketim eğrisinden elde edilmesi

11

dcYcC +=

0

dC Y=

dsYcS +−=

0

dY2

dY3d

Y1

dY2

dY1

dY3

C

0c

S

0c−

0

0

A

B

M

N

dYC >

dYC <

0<S

0>S

dY

dY

FG

E

)(a

)(b

D

045

Tasarruf Grafiği� Tasarruf doğrusu tüketim doğrusundan da

türetilebilir.

� Otonom tüketimin karşılığı otonom tasarrufdur. Tüketim artarken tasarruflar azalmaktadır. Tüketimin harcanabilire eşit olduğu noktada ise tasarruflarda harcanabilir gelir eşittir. Dolayısıyla tüketim tasarruflara eşit olur, G noktasında olduğu gibi.

� Marjinal tüketim eğilimi ne kadar düşük ise marjinal tasarruf eğilimi o ölçüde yüksek olur.

� Otonom tasarruf -10 TL’den -6 TL’ye çıkınca (-6>-10) tasarruflar her gelir düzeyinde 4 TL artar. Bu durumda otonom tasarruf miktarı 4 TL yukarı kayar.

12

Keynesyen Yatırım: Planlanan yatırım (harcama)

�

13

biIMYEveyabIiMYE

bIbiIIifI

pp

pp

=∆∆==∆∆=⇒

>>−=⇒=

//1/

0,0)( 00

0I

i

0

1i

2i

A

B

1pI 2pI

biII p −=0

pI

Keynesyen model:Hükümet harcamaları/alımları� Keynesyen kapalı ekonomi modelinde üçüncü en

büyük harcama faktörü hükümet alımlarıdır (G). Hükümet harcamaları teorik olarak gelirden Y (GDP) den bağımsızdır. Bu nedenle hükümet harcamaları otonom hükümet harcamalarına eşittir:

14

0GG =G

0GG =

Y

Keynesyen Toplam Harcama (AE)

�

15

GIcYcAEd

+++= 0

pIII ==

TYYd

−=

tYTT += 0

)10(/ ≤<⇒∆∆= tYTt

Keynesyen Toplam Harcama/Talep�

16

)()1(

)(

0000

00

GIcTcAYtcAAE

GItYTYccAE

++−=−+=

++−−+=

Y

AE

0A

YtcAAE )1(0 −+=

Mal piyasasında denge� Mal piyasasında denge reel GDP’nin (Y)’nin değişme

eğiliminde olmadığı durumda oluşur. Bu noktada stok yoktur. Talebin arzdan yüksek olduğu durumda stoklar azalır tersi durumda ise stoklar artar.

� Keynesyen modelde mal piyasası dengesi toplam planlanan harcamaların (AE) toplam arza (Y’ye) eşit olduğu durumda oluşur.

17

0

00

0

0

)1(1

1

))1(1()1(

)1(

)1(

Atc

Y

tcYAAYtcY

YYtcA

YtcAAE

YAE

−−=

−−=⇒=−−

=−+

−+=

=

Mal piyasasında denge

18

AE

AEY =

0 045

0A

Y

B

1Y2

Y 3Y

E

F

YAE >

YAE <

Mal Piyasasında Denge: Sızıntılar ve ilaveler� Mal piyasasında denge geliri sızıntılar ve ilaveler

yaklaşımı ile de elde edilebilir. Sızıntılar ilavelere eşit olduğunda mal piyasasında denge geliri oluşur.

� Y=C+I+G yerine Y=C+S+G yazıldığında I=S olur.

� Benzer şekilde

19

GITS

GICTSC

AEY

TSCY

TYSC

TYYSCYdd

+=+

++=++

=

++=

−=+

−=⇒+= )(

S+T : sızıntılar I+G : ilaveler

Mal piyasasında denge: sızıntılar ve ilaveler

20

B

S T

I G

GI +

TS +

Y

D

E

F

A

1Y2

Y 3Y

Çarpan� Otonom harcamalardaki bir birimlik değişmenin reel milli

gelir üzerinde yarattığı değişme, çarpan mekanizması ile izlenir.

� Mal piyasasında farklı çarpanlar vardır. Bunlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir:

� 1. Harcama çarpanı

� 2. Transfer ödemeleri çarpanı

� 3. Vergi çarpanı

� 4. İthalat çarpanı (açık ekonomi durumunda hesaplanır)

21

1. Harcama çarpanı� Basit Keynesyen kapalı ekonomik model de otonom

harcamalar toplamı aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:

� Milli gelir dengesi ise aşağıdaki şekilde elde edilmektedir:

Burada harcama çarpanı: olarak bulunur.22

GIcTcA ++−= 000

0

0

0

00

)1(1

1

)1(

)1(

)(

Atc

Y

YtcAY

YAE

YtcAAE

GItYTYccAE

−−=

−+=

=

−+=

++−−+=

)1(1/(1( tc −−

1. Harcama çarpanı

�

23

357100)1.01(8.01/(1)1(1

10 =−−=

−−= xA

tcY

357)1(1

10 =∆

−−=∆ A

tcY

GIcTcA ∆+∆+∆−∆=∆ 000

1. Harcama çarpanı�

24

−−=

∆+∆+∆−∆

∆=

)1(1

1

00 tcGITcc

Yk E

−−=

∆+∆+∆

∆=

)1(1

1

0 tcGIc

Yk E

1. Harcama çarpanı� Otonom harcamalarından birinde bir değişim olduğunda

diğer otonom harcamalar değişmez iken milli gelirdeki degişmeyi harcama çarpanı yoluyla bulabiliriz.

� Burada hükümet harcamaları (G) bir birim arttığında harcama çarpanı yoluyla milli gelirde 2 birimlik bir meydana geleceği öngörülmektedir.

25

1000

=∆=∆=∆ GIc 21

2=

=

∆

∆=

G

Yk E

−−=

∆+∆+∆

∆=

)1(1

1

0 tcGIc

Yk E

1. Harcama çarpanı

� Harcama çarpanını belirleyen temel katsayılar marjinal tüketim eğilimi (c) ve marjinal vergi oranı (t) dir. Marjinal tüketim eğilimi arttıkça çarpan büyür dolayısıyla milli gelir artar. Vergi oranı yükseldikçe çarpan küçülür dolayısıyla milli gelir azalır.

� Örneğin c=0.5 ve t=0.10 iken harcama çarpanı=1.8

((1/(1-0.5(1-0.10))=1.8)

� Örneğin c=0.7 ve t=0.10 iken harcama çarpanı=2.7

((1/(1-0.7(1-0.10))=2.7)

� Örneğin c=0.5 ve t=0.20 iken harcama çarpanı=1.6

((1/(1-0.5(1-0.20))=1.6)

26

1. Harcama çarpanı: detaylı örnek� Bir ekonomide c=0.8, t=0.10 ise nihai marjinal tüketim

eğilimi=0.72 olur:

� Bu ekonomide t=1 döneminde hükümet harcamalarında 100 TL’lik bir artış olduğunda yani ∆G=100. Hükümet harcamalarındaki bu artışın çalışanlara maaş olarak verildiğini kabul edersek, t=1 döneminde çalışanların maaşı ve bu maaşı harcamalarından dolayı tüketimleri artacaktır. Tüketim ise nihai marjinal tüketim miktarında yani 0.72 katsayısı ile orantılı olarak artacaktır. Her harcama diğer kişiler için bir gelir kaynağı olacaktır. Bu geliri elde edenlerde aynı harcama eğilimi katsayısı ile harcamalarını daha sonraki dönemlerde sürdürürler .

� Fakat harcamaların etkisi dönemler geçtikçe azalmaya başlar ve ilk 100 TL’lik hükümet harcamasının etkisi belli bir süre sonlanır. Bu sürece çarpan süreci denir.

27

72.0)10.01(8.0)1( =−=− tc

1. Harcama çarpanı: detaylı örnek

28

Tablo: Çarpan/çoğaltan mekanizması (c=0.80, t=0.10)

Milli gelirdeki artış Hes aplama

Bu dönem Toplam

Dönem 1 100 100 ∆G=100

Dönem 2 72 172

Dönem 3 51 223

Dönem 4 37 260

Dönem 5 26 286

Dönem 6 19 305

Dönem 7 13 318

Dönem 8 9 327

10037.0)1(33 xGtc =∆−

10051.0)1(22 xGtc =∆−

10072.0)1( xGtc =∆−

10026.0)1(44

xGtc =∆−

10019.0)1(55 xGtc =∆−

10013.0)1(66

xGtc =∆−

10009.0)1(77 xGtc =∆−

GtctctctctcYnn

∆−++−+−+−+−+=∆ ])1(.....)1()1()1()1(1[443322

357100)72.01/(1)]1(1/1[ =−=∆−−=∆ xGxtcY

Harcama çarpanı grafiği

29

AE

1AE

2AE

02A

01A

NMAAAG ==−=∆=∆ 10001020

YAE =

045

N

M

tY

H

K L

P

S

1+tY 2+tY stY+ Y

01)1(1

1A

tcYYY tt ∆

−−=−=∆

+

1. Harcama çarpanı: detaylı örnek

� Uyarılmış harcamaların uyarılmış yatırımlara dönüşüp çoğaltan (çarpan) mekanizması sonladığında gelirdeki artış toplamda 357 TL olmuştur. Başlangıçtaki 100 TL’lik hükümet harcaması milli gelir düzeyinde 3.57 katlık bir gelir artışına yol açmıştır.

� Harcama mekanizmasının bu şekilde çalışması için tüm tüketicilerin aynı tüketim eğilimi ile tüketim yapması şarttır. Harcama zincirinin herhangi bir yerde kopmaması gerekir. 30

−−=

∆+∆+∆

∆=

)1(1

1

0 tcGIc

Yk E

57.3)101(8.01

1

10000

357=

−−=

++=Ek

2. Transfer ödemeleri çarpanı

� Transfer harcamaları (TR= Transfer Revenues) bireylere devlet tarafından yapılan karşılıksız ödemeleri (emeklilik maaşı, yoksulluk maaşı, dul ve yetim maaş ödemeleri, gazi ve şehitler için yapılan ödemeler) içerir. Bu harcamaların milli gelir üzerindeki etkisi aşağıdaki çarpan ile hesaplanabilir:

31

−−=

∆+∆+∆+∆

∆=

)1(1

1

00 tcGITRc

YkTR

)()1(1

10TRc

tcY ∆

−−=∆

3. Vergi Çarpanı

�

32

)()1(1

10Tc

tcY ∆−

−−=∆

−−=

∆+∆+∆+∆

∆=

)1(1

1

00 tcGITc

YkT

tYTT += 0GItYTYccY ++−−+= )( 00

4. İthalat çarpanı� Basit Keynesyen denge gelir belirme denklemini kapalı

ekonomi yerine açık ekonomide analiz ettiğimizde dış ticaretin milli gelir üzerindeki etkisini harcamalar (talep) yönünden ithalata (M) bakarak çözümleyebiliriz. İhracat ise bir harcama (yurt içi talep) değişkeni olmadığı için onun çarpanı bu aşamada hesaplanmaz.

� İthalat denklemi şu şekilde kurulur:

� Milli gelir ile doğru orantılı bir ithalat talebi vardır ve (m) marjinal ithalat oranı (eğilimi) olarak belirlenmiştir. Bu denklemde M0 otonom ithalat miktarıdır.

33

YMmvemYMM ∆∆=+= /0

4. İthalat çarpanı� İthalat yurtdışı mallara talep olduğu için yurtiçi geliri

azaltıcı bir rolü vardır, bu nedenle milli gelirden sızıntı olarak kabul edilir.

34

0

0

0

0

0000

0

000

)1(1

1

))1(1(

)1(

)1(

)(

)1(

)()(

Amtc

Y

AmtcY

AmYYtcY

mYYtcAY

MXGIcTcAAEY

mYYtcAAE

mYMXGItYTYccAE

+−−=

=+−−

=+−−

−−+=

−+++−==

−−+=

−−+++−−+=

)()1(1

10M

mtcY ∆−

+−−=∆

Tasarruf Paradoksu� Keynesyen modelde milli gelir talebe (harcamalara) bağlı

olarak değişir.

� Bireylerin tasarruf yapması ve tasarruf miktarlarını artırması iktisaden rasyonel bir davranış olmasına karşın, tüm toplumun tasarruf miktarını artırması otonom tüketim miktarının çarpan katsayısının çarpımı kadar milli gelirde azalmaya yol açar.

� Bu duruma tasarruf paradoksu (paradox of saving-thrift) denir.

� Kısa dönemde tasarrufun teşvik edilmesi bu paradoksa yol açar, fakat uzun dönemde tasarrufa teşvik bu paradoksa yol açmaz. Kişilerin enflasyonist ortamda tasarruf etmeleri durumunda tasarruf paradoksu oluşmaz.

35

Tasarruf Paradoksu Grafiği

36

TS,

TI ,

GI +

2)( TS +

1)( TS +

1Y2Y Y

AB

Mal piyasası A noktasında dengede ve (I+G) sabit ikensızıntılarda (S+T) bir artış olması durumunda örneğintasarrufların artması halinde, (S+T) doğrusu yukarı kayar.Bunun sonucunda mal piyasasında denge B noktasındaoluşur. Bu durumda oluşan gelir (Y2) ise (Y1)’den dahaküçüktür. Hem gelir hemde üretim azalmış olur.

Tasarruf Paradoksu: örnek�

37

357100)1.01(8.01/(1)1(1

10 =−−=

−−= xA

tcY

10

901010000010100

0

000

−=∆

=−=−−−−=

∆+∆+∆−∆=∆

c

GIcTcA

32190)1.01(8.01/(190)1(1

1=−−=

−−= xx

tcY

Otomatik İstikrarlandırıcılar� Hükümet müdahalesi olmadan, otonom

harcamalardaki değişmelerin milli gelir üzerinde yarattıkları azaltıcı etkilere otomatik istikrarlandırıcılar denir.

� Gelir vergileri ve işsizlik sigortası ödemeleri önemli otomatik istikrarlandırıcı değişkenlerdir.

� Örneğin gelir vergisi böyle bir görev üstlenir.

� iken gelire vergisine bağlı harcama çarpanı değeri:

� Eğer vergiler gelirden (Y) bağımsız ise bu durumda vergi oranı t=0 olur. Bu durumda yeni harcama çarpanı: 38

tYTT += 0

)1(1/(11 tckg −−=

)1/(12 ckg −=

Otomatik İstikrarlandırıcılar� Gelir vergisi durumunda c=0.5 ve t=0.10 iken harcama

çarpanı 1.81 olur.

� Otonom vergi (t=0) durumunda ise çarpanın değeri 2 olur.

� Görüldüğü gibi harcama çarpanın değeri gelir vergisinin olmadığı durumda yükseldi. Bu nedenle otonom tüketim miktarında (otonom yatırım, otonom hükümet harcaması gibi) bir değişme durumunda gelir vergisi hükümet müdahalesi olmadan milli geliri azaltıcı bir rol oynamaktadır.

� Bu nedenle otomatik istikrarlandırıcılar milli gelirdeki dalgalanmaları azaltmaya yardımcı olurlar.

39

)81.1)1.01(5.01/(1)1(1/(1( 1 =−−=−−= tckg

)2)1.01(5.01/(1)01(5.01/(1( 2 =−−=−−=gk

Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası� Keynesyen modelde mal piyasasında oluşan milli

gelir düzeyi ile tam istihdam gelir düzeyi birbirine eşit olabileceği gibi ondan küçük veya büyük de olabilir.

� Farklılığın olduğu durumlarda Keynesyen modelde deflasyonist ve enflasyonist açık kavramları analiz edilir.

� Keynesyen modelde tam istihdam düzeyinde toplam planlanan harcama tam istihdam gelir düzeyinden düşükse deflasyonist açık ortaya çıkar (toplam arz toplam talep den yüksek).

� Keynesyen modelde tam istihdam düzeyinde toplam planlanan harcama tam istihdam gelir düzeyinden yüksek ise enflasyonist açık ortaya çıkar (toplam talep toplam arzdan büyük).

40

Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası

41

AE

Y

AEY =

045

01A

1AE

S

L

K

1YFY

2AE

02A

Deflasyonist Açık ve Maliye Politikası� Mal piyasasında ilk denge S noktasında sağlanmıştır. Bu

durumda denge geliri (Y1). Fakat tam istihdam düzeyi milli gelir düzeyi (Yf) ise denge gelir düzeyinden (Y1) yüksektir. Bu durumda Yf-Y1 kadar bir işsizlik oluşur.

� KL arasındaki uzaklık deflasyonist açık olarak tanımlanır. Bu durumda doğal GDP, fiili/gerçekleşen GDP’den büyüktür.

� Keynesyen modelde faiz oranı sabit olduğundan bu oranı değiştirerek (para politikası) ve harcamaları uyararak, deflasyonist açık kapatılamaz.

� Bu açığı kapatmak için genişletici maliye politikası kullanılır. Deflasyonist açık harcanabilir geliri artırarak (gelir vergisinin düşürülmesi veya transfer harcamalarının artırılması ya da kamu harcamalarının artırılması ile kapatılır. Böylece toplam talep AE1 ‘den AE2’ye yükseltilmiş olunur. 42

Enflasyonist Açık ve Maliye Politikası

43

AE

S

Y

045

1AE

YAE =

01A

FY 1Y

N

M

2AE

02A

Enflasyonist Açık ve Maliye Politikası

� Mal piyasasında toplam harcama (talep) ile toplam arzın kesiştiği noktada (S) ilk denge geliri (Y1) oluşmuştur.

� Fakat bu durumda tam istihdam düzeyi gelir (Yf) denge gelir gelirinden (Y1) küçüktür. Yf düzeyinde toplam harcama toplam arzdan büyüktür. Bu nedenle NM arasındaki farka enflasyonist açık denir.

� Bu durumda, fiyatların sabit olduğu yolundaki varsayım geçersiz hale gelir, talep fazlalığı mal fiyatlarının artışına yol açar. Bunu gidermenin yolu daraltıcı ise daraltıcı bir maliye politikası (yani kamu harcamalarını azaltmak, transfer harcamalarını azaltmak ya da vergi oranlarını yükseltmek gibi) uygulamaktır (faiz politikası burada da uygulanamaz). Harcamaların NM kadar azaltılması durumunda veya vergi oranlarının yükseltilmesi ile enflasyonist açık kapatılır.

� Bu durumda yeni toplam talep düzeyi AE1 ‘den AE2’ye düşürülür.

44