MAPPING THE ROUTE FOR ARMENIA AND THE EU COOPERATION WITHIN

ENERGY UNION

Yerevan 2016

EcoTeam Energy and Environment consulting NGO

 

“This publication has been produced with the assistance of the European Union. The contents of this publication are the sole responsibility of EcoTeam and can in no way be taken to reflect the views of the European Union.”

1 

 

Contents

Introduction……………………………………………………………............................   2Energy security, solidarity and trust…………………………………….......................   2European energy market………………………………………………….....................   6Energy efficiency contributing to moderation of demand.........................................   8Decarbonizing the economy………………………………………………................    10Research, Innovation and Competitiveness............................................................   11Conclusions..............................................................................................................   13   LIST OF ACRONIMS AMD     Armenian Dram ANPP    Armenian Nuclear Power Plant CANDU    Canada Deuterium Uranium CC    Combined Cycle CCGT    Combined Cycle Gas Turbine  EaP    Eastern Partnership EBRD    European Bank for Reconstruction and Development EE     Energy Efficiency ENA    Electric Networks of Armenia CJSC  EU    European Union GoA    Government of Armenia HPP    Hydro Power Plant INOGATE   Interstate Oil and Gas Transportation to Europe KfW    Kreditanstalt für Wiederaufbau ("Reconstruction Credit Institute") MOENR  RA  Ministry of Energy and Natural Resources of RA  OPET     Organizations for the Promotion of Energy Technologies PSRC    Public Services Regulatory Commission RE     Renewable Energy RoA     Republic of Armenia SHPP    Small Hydro Power Plant TPP    Thermal Power Plant  USAID    U.S. Agency for International Development VVER     Water‐Water‐Energetic Reactor  VAT    Value Added Tax WB    World Bank MJ    Mega joule (106J) MW    Megawatt (106W) PV    Photovoltaic 1 kWh=3.6MJ 

toe    Tons of oil equivalent 

TWh = 0.086 Mtoe, 1 t o.e. = 41.87 GJ  

Exchange rates used in this paper 

1 USD = 480 AMD (as of September, 2016), 1 Euro = 540 AMD (as of September, 2016) 

2 

 

Introduction

EU relations with Armenia are based on the EU-Armenia Partnership and Cooperation Agreement (1999), which covered also cooperation in the areas of trade, investment, economy. Armenia was included in the European Neighborhood Policy (ENP) in 2004 and in the Eastern Partnership in 2009.The Eastern Partnership (EaP) framework is the basis for the cooperation between Armenia and EU, particularly, in the area of energy. Launched in 2009 EaP confirmed the importance energy in cooperation during Riga summit in 2015.

In 2013, Armenia decided not to sign the Association Agreement with the EU and in 2015 joined the Eurasian Economic Union (EEU) (together with Russia, Belarus, Kazakhstan and Kyrgyzstan). In spite of that Armenia and the EU continue their political and trade talks. On 12 October 2015 EU started the process of negotiations on a new comprehensive agreement with Armenia. The new agreement will replace the current EU-Armenia Partnership and Cooperation agreement. The EU is Armenia's biggest export and import market with around 27 % share in total Armenian exports and imports.

Armenia cooperates with EU through many programs, among them The Energy Flagship Initiative, Eastern Europe Energy Efficiency and Environment Partnership (E5P) etc. The INOGATE program supports the economic convergence of energy markets and the enhancement of energy security within the EaP region.1 At municipal level regional support is provided through the Covenant of Mayors. Armenia joined E5P, a multi-donor fund managed by EBRD to improve energy efficiency and environmental protection in the Eastern Partnership region.

On 25 February 2015 the European Commission adopted Energy Union Strategy 23.The goal of Energy Union is to give EU consumers secure, sustainable, competitive and affordable energy. The Energy Union strategy has five dimensions to reach greater energy security, sustainability and competitiveness: (i) Energy security, solidarity and trust; (ii) Integrated European energy market; (iii) Energy efficiency to moderate demand; (iv) Decarbonizing the economy; (v) Research, Innovation and Competitiveness. Today, the EU imports 53% of the energy it consumes at around EUR 400 billion a year.

Our preliminary researches on the role of Energy Union and its benefits for cooperation between EU and Armenia in the area of energy were reflected in appropriate policy paper dated 20154. Now we attempt to provide more details and perspectives of this cooperation, taking into account latest events and data both on international and local levels.

                                                            1 The international organisation Energy Community has signed a contract with the European Commission to provide 

technical assistance to the Eastern Partnership (EaP) region in the framework of the EU4Energy Programme, which is a 

continuation of the previous regional energy cooperation programme INOGATE. The four‐year initiative covers six 

countries ‐ Moldova, Ukraine, Armenia, Georgia, Azerbaijan and Belarus. 

2 Framework Strategy for a Resilient Energy Union with a Forward‐Looking Climate Change Policy. ENERGY UNION 

PACKAGE, Brussels, 25.2.2015  COM(2015) 80 final. 

3 Roadmap for the Energy Union, Anex1, ENERGY UNION PACKAGE, Brussels, 25.2.2015  COM(2015) 80 final. 

4 Energy Union and Energy Security in EaP countries. Project led by World Experience for Georgia, EaP Civil Society 

Forum, Project funded by European Union, 2015, 82 pp.    

3 

 

2. Energy security, solidarity and trust

Armenia has not its own fossil fuel reserves and imports oil and gas mainly from Russia and, in smaller amount, from Iran. Domestic demand for electricity is completely satisfied with electricity generated at domestic power stations. Total installed capacity of the power system of Armenia is around 4336.6 MW, available capacity due to the condition of the aging equipment is 2589.6 MW. Mainly, electrical energy is produced by Armenian Nuclear Power Plant (ANPP), thermal power plants (TPPs) and hydropower plants (HPPs), including small HPPs. Data on total electricity production and electricity production with regards to types of power plants for 2014-2015 are brought in Table 1. Currently all thermal power stations in Armenia consume imported natural gas for electricity and heat production. Heat energy production in Armenia in 2014 and 2015 was correspondingly 144.9 thousands GJ and 160.0 thousands GJ with rise of 10.4 %. The maximum system load of 1520 MW was registered on December 31, 2012. Number of customers connected to grid was 950,000. The base for perspective development solutions for GoA are researches made in Energy Research Institutes: Armenia Least-cost Energy Development Plan that became available in 2015.

The total installed capacity of thermal power plants (TPP) is 2347 MW. It includes installed capacity of the Hrazdan TPP 1110 MW (available - 370), Yerevan TPP - 550 MW (is not operational now), Hrazdan 5 unit - 445 MW, and Yerevan CCGT - 242 MW. Available total capacity of all TPPS is 1380 MW. Table1. Electricity production in Armenia in 2014-20155

Name of Power Plants 2014 2015 Difference, % mln kWh (%) mln kWh (%) Armenian Nuclear Power Plant 2464.8 (31.8) 2787.7 (35.75) +13.1 Thermal Power Plants 3288.6 (42.4) 2801.2 (35.9) -14.8 Hydropower Plants, including small HPPs

1992.6 (25.7) 2205.6 (28.3) 10.7

Other sources, mln kWh 4.0 (0.05) 3.7 (0.05) -7.5 Total electrical energy, mln kWh 7750.0 (100) 7798.2 (100) +0.6 In spite of commissioning lately of two modern thermal power stations, namely, 242 MW Yerevan Combined Cycle Gas Power Plant (completed in 2011), and 445 MW Hrazdan-5 Combined Cycle Gas Turbine (commissioned in 2011) there is a need for installation additionally TPPS with total capacity of 620 MW starting 2018 since some of TPPs should be shut down by that time.

The first unit (VVER-440/270 reactor) with the installed capacity of 407.5 MW of Armenian Nuclear Power Plant (ANPP) was put into operation in 1976, and the second similar unit with the installed capacity of 407.5 MW - in 1980. Total installed capacity of ANPP was 815 MW. After the earthquake in Spitak on December 7, 1988, the ANPP was stopped for safety considerations in 1989. In 1995, Unit No. 2 with the installed capacity of 407.5 MW

                                                            5 Source: Socio- Economic Situation of RA, January-December 2015. National Statistical Service of the Republic of Armenia, www.armstat.am.

 

4 

 

Fig. 1. Share of ANNP, TPPs, HPPs in total annual electricity production in 2015

was re-commissioned (now available capacity of ANPP is 385 MW). Three options within NPP technologies were investigated for replacement of the old 2nd Unit of ANNP after 2026: VVER-1000 design AES-92 with capacity of 1028MW (most suitable), the Enhanced CANDU 6 (EC 6) with capacity of 670 MW and the several Small Modular Reactor (SMR) designs with capacity of 385 MW, which offer the capability to add nuclear generation capacity in smaller increments although still unproven on a commercial scale.

Large and middle HPPs. Hydropower sector includes Sevan-Hrazdan cascade of HPPs with capacity of 556 MW, and Vorotan Cascade of HPPs with total capacity of 404 MW. Both cascades of HPPS are now privately owned: the first one - by Russian company “International Energy Corporation” CJSC, the second one – by USA based company ContourGlobal.

Small HHPs. As of December 31, 2015, 175 small HPPs were in operation with total capacity of 313 MW with designed average annual electricity production of 857.2 mln kWh. In 2015 actual annual electricity production by small HPPs was 839.9mln kWh providing share of 10.7% in the total amount of annual generation of electricity. Moreover, 37 Small HPPs are under construction with designed capacity of 87 MW and designed annual electricity production of 310 mln kWh. That means that after completion of these small HPPs construction and commissioning there will be totally 212 small HPPs in operation with total capacity of 400 MW and designed annual electricity production of 1.14 bln kWh6. For comparison purposes, in 2007 there were 52 Small HPPs in operation with total capacity of 64.4MW in Armenia.

Excluding small HPPs share of other renewable energy sources in total electricity production is very small. There exists grid connected wind power station “Lori 1” Wind Energy Plant  with installed capacity of 2.64 MW (put in operation in December 2005 under a grant from Iran) and grid connected biogas power plant “Lusakert Biogas Plant” that operated on poultry wastes with installed capacity of 0.85 MW (put into operation in 2008).

                                                            6 RA Public services activity report for 2015, Yerevan, 2016, www.psrc.am 

5 

 

Fig. 2. Solar radiation map of Armenia

In spite of some good examples of PV station installation and operation in Armenia total capacity of all PV stations are less than 200kW. Development of PV stations is hindered by relative high prices on its component and not enough high feed tariffs. There are plans to construct up to 30 MW PV station. In Armenia there favorable climate conditions to develop solar systems (see Fig. 2). According to expert estimates, 2000-3000 m2 of solar water heaters are installed in Armenia. There exists local small scale production of solar water heaters. Many solar heaters are imported from China and lately also from Germany. There are no operational geothermal plants in Armenia, but currently drilling activities are under way focused on exploring possibilities for geothermal plant construction.

 

From time to time one component of security of energy supply i.e. supply of electricity at formidable prices is underestimated in official approaches to energy security of Armenia. While establishing the residential tariffs for electricity, it is necessary to take into account current incomes of different segments of population, especially for such country as Armenia with high level of poverty and ensure differentiated social benefits related with electricity tariffs to population segments with low incomes. As an example, in summer 2015, social tensions among population of Armenia took place as a result of another one raise daytime residential electricity tariffs for sector from 41.85AMD/kWh (8.7 US cent/kWh) to 48.78AMD/kWh (10.1US cent/kWh) and nighttime residential electricity tariffs from 31.85 AMD/kWh to 38.78 AMD/kWh effective since August 01, 2015. Tariffs raise temporary stopped by GoA. Trying to find solution from this situation in September 2015 the GoA decided to subsidize electricity prices for population for one year in the amount of around 7 drams reduced from daytime electricity tariffs of 48.78AMD/kWh and nighttime residential electricity tariff of 38.78 AMD/kWh. Effective since August 01, 2016 daytime residential electricity tariffs became 46.2 AMD/kWh and nighttime residential electricity tariffs – 36.2 AMD/kWh (approved by PSRC)7.

                                                            7 Public Services Regulatory Commission. www.psrc.am 

6 

 

With that the consequences of non-adequate tariff policy when tariffs don't cover the maintenance and operation expenses are one of internal risks from point of energy security indicated in National Energy Security Concept (2013) of RA.  Current scheduled action plan in energy sector for 2014 – 2020 includes extension of Unit 2 of ANPP Design Lifetime for a period of 10 years and construction of Armenia New Nuclear Unit (commissioning is planned for 2026), construction of small HPPs with total capacity of 260 MW to produce additional 300 million kWh of electricity, construction of Lori-Berd HPP with 60 MW capacity (2023), Shnogh HPP with 75 MW capacity (2023), Meghri HPP with capacity 100-130 MW (2020), construction of wind power plants up to 200 MW total capacity, geothermal power plant, PV station up to 30 MW. There is plan to construct second combined cycle unit at the Yerevan TPP with 250-450 MW capacity in 2018. An option to develop electrical transport to connect Yerevan with neighboring cities to decrease the emissions is considered. Also the minimum requirements for energy efficiency and energy saving for the public sector procurement should be established. In the area of regional cooperation it is planning to construct first 350 MW module of B2B substation and connect to 220 kV Alaverdi-Gardabani TL (2015 – 2018), first circuit of 400 kV Hrazdan-Ayrum line and second 350 MW module (2017-2021).

Recommendations

Till 2025 Armenian authorities should concentrate efforts on investments projects of large and middle HPPs mentioned above such as Lori-Berd HPP with 60 MW capacity, Shnogh HPP with 75 MW capacity (2023), Meghri HPP with capacity 100-130 MW (2020), construction of wind power plants up to 200 MW total capacity, geothermal power plant, PV stations up to 80 MW. Potential of small HPPs will be realized shortly. Share of existing all HPPs including small HPPs, can not be increased significantly due to only construction of small HPPs. Total share of all HPPs even reduced within last years. There are no economically justified alternatives to life extension of the existing ANPP through 2026. A new NPP should be constructed by 2027. There is a need for installation additionally TPPS with total capacity of 620 MW starting 2018. It is desirable to utilize also some other computer programs to check and verify the results in received Armenia Least-cost Energy Development Plan. Beside that there exist programs that don’t require so many input data as Markal software. Better tariffs policy regulation, including larger difference between daytime and nighttime tariffs for residential sector, will stimulate introduction of market oriented energy saving appliances.

3. European energy market

Cooperation with European Energy Charter, Sea Economic Cooperation, Power Council of Commonwealth of Independent States (CIS), USAID, Interstate Oil and Gas Transportation to Europe (INOGATE), Horizon 2020, Organization for the Promotion of Energy Technologies (OPET), Green Growth Fund (GGF) will facilitate integration of Armenia into regional energy projects and European energy market. Also is important the support provided on bilateral and multilateral basis. Since 2011 Armenia has observer status of the Energy Community (EnC), hence no obligations to adapt the EU acquis.

7 

 

Armenia cooperates on energy issues with two of its neighbor countries: Georgia and Iran. Currently there is no energy cooperation with Turkey and Azerbaijan as a consequence of conflict around Nagorny Karabakh. During 2015 Armenia imported electrical energy in the amount of 13.7 million kWh from Artsakh, 89 million kWh from Islamic Republic of Iran (IRA), 70.9 million kWh from Georgia and, at the same time, exported electrical energy in the amount of 84.2 million kWh to Artsakh, 1252.9 million kWh - to IRA, 96.5 million kWh - to Georgia.

Regarding the area of regional cooperation between Armenia and Georgia, then it is scheduled to construct first 350 MW module of B2B substation and connect to 220 kV Alaverdi-Gardabani TL (2015 – 2018), first circuit of 400 kV Hrazdan-Ayrum line and second 350 MW module (2017-2021). Funding for projects related with electricity transmission lines connecting Armenia and Georgia will be provided by KfW on commercial basis and agreement was already reached.

There also are scheduled to install third 350 MW module, to construct second circuit of 400 kV Hrazdan-Ayrum line, to construct Iran-Armenia transmission third line and to construct Meghri HPP with EDBI financing.

As a result 400kV electricity transmission lines capacity between Armenia and Georgia will be increased from current 200 MW to 700 MW, and 400 kV electricity transmission lines capacity between Armenia and Islamic Republic of Iran will be increased from current 300 MW to 1000-1020 MW.

Fig. 3. Power system of Armenia.

8 

 

Fig 4. Armenia electricity transmission network8

Armenia can acquire access to European Electricity market through Georgian and Russian transmission lines. Annual maximum capacities of pipelines for natural gas transportation from Russia and Iran are 4.38 and 2.30 billion m3 correspondingly. The cost of natural gas imports from the North (from Russia) has been agreed to 189 USD (143 EUR) for 1,000 m3 before 2018 and then growing according to Russian-Armenian Intergovernmental Agreement. In 2015, GoA announced that the cost of natural gas imports from the North (from Russia) reduced to 165 USD for 1,000 m3 effective since January 01, 2015 (1USD=480 AMD) and was reduced to 150 USD in 2016. Importing gas from the South is at no direct cost, but rather in exchange for electricity exports at a rate of 1 m3 of gas = 3 kWh of electricity (Swap agreement).

For consumers in RA with monthly consumption less than 10 thousands normal m3 of natural gas - the selling price (tariffs) is 146 700 drams (including VAT)/thousand m3 (effective since July 1, 2016). Before that it was 156 000 drams (including VAT)/thousand m3 (effective since July 7, 2013). For consumers with monthly consumption volumes of 10 and more thousands normal m3 of natural gas the selling price of thousand normal m3 of natural gas with heat capacity of 7900 kcal is equal to 257.56 USD (including VAT) expressed in AMD (effective since July 7, 2013). In 2015 Armenia imported a total of 2371.8 billion m3 of natural gas: 2000.6 billion m3 – from Russian Federation, and 371.3 billion m3 - from IRA. Russia accounted for around 84% of Armenian natural gas imports in 2015. In 2015 during the first half of year Armenia not only imported, but also exported natural gas in the amount of 24.7 million cubic meters to the neighboring Georgia earning $6.1 million.

                                                            8 ASSISTANCE TO THE MINISTRY OF ENERGY FOR THE ADOPTION OF TPA IN THE ELECTRICITY NETWORKS OF ARMENIA. A proposal for the regulatory model of the new AM‐GE Interconnection (CWP.01.AM) http://www.inogate.org/documents/ACR_CWP01AM.pdf 

9 

 

Recommendations. Armenia can acquire access to European Electricity market through Georgian and Russian electricity transmission lines. To be competitive Armenia should reduce its technical and commercial losses within distribution companies from current 11-13% to at least two times less i.e. close to figures in European electricity distribution companies. With lifting world sanctions on Iran, its gas can be transported to European Union through gas pipelines located on Georgian territory.

4. Energy efficiency contributing to moderation of demand

The Law “On Energy” of the Republic of Armenia (adopted in 2001) with subsequent revisions is the main governing legislation in the electricity and gas sectors. The Ministry of Energy and Natural Resources of RA (MOENR) has the responsibility to define the policy for the Energy Sector development. The other main entities are the Nuclear Safety Regulation State Committee, the Public Services Regulatory Commission (responsible for setting tariffs), the Operator of the Electric Energy Network, and the Settlement Centre [6]. Energy sector development strategy within the context of the RoA economy development was adopted by the GoA on June 23, 2005 and updated in 2007. The primary objective of the aforementioned strategy is to formulate strategic goals for the development of the energy system in Armenia till 2025. Law on “Energy Savings and Renewable Energy” was adopted in 2004 and the National Program on Energy Saving and Renewable Energy of Armenia was adopted in 2007.

Fig. 5. Total primary energy supply in Armenia for 1990 to 2014 (source www.iea.com)

The Armenian government adopted the National Energy Security Concept in 20139. It envisage fuel diversification mainly through renewables, nuclear power, building up fuel reserves, increasing its electricity generation capacities, improving energy efficiency, diversification of primary energy resources and import/export routes, regional integration and cooperation.

There are plans and targets to replace 1 000 MW nuclear capacity by 2026 and to reach 26% renewable energy share in the country’s energy mix by 2025 (up from 7% in 2012

                                                            9 Energy Security Concept of the RoA, approved by the RoA President on October 29, 2013. 

10 

 

and 1% in 2015). Armenia has adopted renewable energy road map in 2011, largely focused on small hydro plants [4]. In 2015, “Long-term (till 2036) Development Directions of Energy Sector” of RA were presented by MOENR RA and approved.

The fuel energy resource saving potential in the Armenian economy constitutes 1,008 thousand toe. ES in buildings was estimated as 402.00 x 1000 toe and ES in transport sector was estimated as 7.01 x 1000 toe. According to findings from ERI project application of energy efficiency measures could reduce demand in additional thermal capacities up to 180 MW.

5. Decarbonizing the economy

EU is committed by 2030 to least 40% domestic reduction in greenhouse gas emissions compared to 1990. The EU has also set an EU target of at least 27% for the share of renewable energy consumed in the EU in 2030.

Paris agreement opened for signature for one year on 22 April 2016. In September 2016 the Armenian government signed Paris Agreement on Climate Change but it should be still ratified by National Assembly. The EU funded the Clima East project, which focuses on assistance in climate change policy to the ENP countries (Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Moldova, Ukraine). This project has provided expert assistance, which has helped to elaborate recommendations for the future National Adaptation Plan (NAP) of the Republic of Armenia. The Ministry of Nature Protection of RA with the support of the Clima East project organized a workshop in Yerevan on 31 August 2016 dedicated to adapting to Climate Change and the emerging national adaptation strategy of Armenia. Armenia is planning to establish a National Adaptation Plan by 2017/18.

In 2014 in Armenia CO2 emissions from fuel combustion totaled 5.22 million tons while CO2 emissions per capita 1.74 tons/capita and per GDP(PPP) – 0.23 kg CO2/2005 USD. In the world CO2 emissions from fuel combustion totaled 32381 million tons while CO2 emissions per capita - 4.52 tons/capita. CO2 emissions from fuel combustion per capita for OECD countries was 9.36 tons/capita, for China – 6.66 tons/capita. So GHG emissions in Armenia are enough low and it has no obligations to reduce quantities of GHG emissions, but has willingness to make its contributions in the process of decarbonizing its economy. Armenia obliged to reach 20% of primary renewable energy in total balance of energy consumed by 2020 according to its Energy Security Concept (2013). Also share of locally produced bioethanol and biodiesel in total primary fuel balance should be 10% by 2020. The followings programs are immediately related with decarbonization. KfW focuses on developing and maintaining renewable energy resources particularly construction and rehabilitation of SHPPs and financing transmission investments to support regional cooperation. KfW provides financing and advisory support for construction and rehabilitation of privately-owned SHPPs. Under Phase 1, KfW supported 14 SHPPs through several commercial banks. Under Phase 2, KfW supported 20 SHPPs with a total capacity of 45 MW. Phase 3 includes up to EUR 40 million in financing SHPPs. On Fig. 1 is presented share (in %) of all HPPs including small HPPs in total annual electricity generation from 2007 to 2015. Share of small HPPs was in 2015 around 10.7%. To large extent the value of HPPS share is influenced by introduction of 2 new thermal power plants that were put into operation in 2011.

11 

 

3129,4

35,36

39,4

33,5

28,9 28,225,7

28,3

5,2 5,17,1 8,0 7,4 7,2

9,7 8,910,7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

% in

 total electricity production

All HPPs

SHPPs 

Fig. 1 Share (in %) of all HPPs including small HPPs (upper curve) and share (in %) of small HPPs in total annual electricity generation from 2007 to 201510.

In 2016 UNDP in Armenia has received US$ 20 million grant from the Green Climate Fund to increase energy efficiency and reduce costs and CO2 emissions across the country. The grant is the first for the Europe and Central Asia Region, and second on energy efficiency worldwide. The funds will enable the project team to upgrade and insulate external walls, entrances, roofs, ceilings, floors and windows of around 6,000 family apartments and over 150 public buildings, including schools and kindergartens.

6. Research, Innovation and Competitiveness

There are several player enough active in energy research area of Armenia.

In the area of development of energy strategy primary role belongs to Energy Research Institute (ERI) CJSC and Energy Strategy Center of the Ministry of Energy of RA. In 2015 ERI develop and published “Armenia Least-cost Energy Development Plan” (Final Report). “Low emissions Strategies and Clean Energy Development in E&E” with the help and funding from Tetra Tech and USAID. The MARKAL1-Armenia energy planning model was applied in this research for the period up 2036. In 2015, MOENR of Armenia accepted findings of this research as the basis for its activity named “Long-term (till 2036) Development Directions of Energy Sector” of RA. ERI was also involved in development of energy strategy till 2025 (adopted in2005, in 2007 update), energy saving and renewable national program (adopted in 2006) and numerous other activities.

In the area of renewable energy 2 lead organizations unfortunately stopped their activities. Other players have difficulties competing with Chinese companies manufacturing cheaper solar collectors.

Works are implemented also at university level. American University of Armenia, State Engineering University of Armenia and Yerevan State University have enough high potential in this area and have implemented several projects and researches on

                                                            10 From Datasheets of PSRC www.psrc.am 

12 

 

renewables. There exist magister courses on RE sources at these universities. List of some projects and their description can be found in manual below11. Several NGOs are involved in small scale projects implementation. For example with funding from UNDP Small Grant Projects several solar water heater systems were installed in different regions of Armenia). NGOs are also involved in energy policy researches with funding from EaP. The Energy Flagship Initiative, launched in 2010, has three main goals: to facilitate the trade of gas and electricity between the EU and the six Eastern European partner countries (Armenia, Azerbaijan, Belarus, Georgia, Republic of Moldova and Ukraine), to improve energy efficiency and to expand the use of renewable energy sources.

The INOGATE program (see footnote1) supports the economic convergence of energy markets and the enhancement of energy security within the EaP region. At municipal level regional support is provided through the Covenant of Mayors and Sustainable Urban Demonstration Energy projects (SUDEP), as well as through the reinforcement of the Eastern Europe Energy Efficiency and Environmental Partnership (E5P).

Within Covenant of Mayors initiative ten Armenian cities (Aparan, Artik, Ashtarak, Dilijan, Gyumri, Hrazdan, Spitak, Tsakhkadzor, Vayk and Yerevan) have already signed up to this ambitious initiative to reduce CO2 emissions by 20% through the implementation of Sustainable Energy Action Plans.

Armenia Renewable Resources and Energy Efficiency Fund (R2E2 Fund) with funding provided by WB and GEF is another largest player in the area renewable energy and energy efficiency, but its role to large extent is to select and fund organizations that have capacities to realize projects in this area. Info on numerous R2E2 funded projects can be found on their web site www.r2e2.am). Among organizations implementing projects funded of R2E2 are many organizations from EU. R2E2 Fund has organized Energy weeks in Armenia on periodic basis. Among Investors of Green for Growth Fund (GGF) are the EIB, KfW Development Bank, the EBRD, IFC, the European Commission, BMZ, etc. Jointly with or through Armenian banks GGF on commercial basis provides loans for renewable energy (particularly solar water heaters) and energy savings projects. Many expectations in Armenia in the area of Research, Innovation and Competitiveness are connected with Horizon 2020 program. The Agreement on association of Armenia to European Union Framework Programme on Research and Innovation HORIZON 2020 was signed in Brussels on 19 May 2016. Armenia made financial contribution to join this program and expect that returns will be significantly higher taking into account high scientific and technical potential in Armenia that can be proved by number of publications in worldwide scientific and technical journals with high reputations and with high citation indexes. On 3 June 2016, a Horizon 2020 Information Day was held with main focus on Climate Change, SME Instruments and the COSME Programme. The event evoked high interest in the stakeholders’ community and was attended by more than 150 participants representing research institutes, universities, SMEs and industries, agencies and

                                                            11 Sargsyan A. Renewable Energy Use in the World and Armenia. Innovations toward clean technologies. Yerevan. 

2010 (English enlarged updated version) ‐75 p (printed and PDF file).UNDP/GEF/USAAA 

13 

 

associations, NGOs and international organizations. The National Academy of Science (NAS) and the State Committee for Science (SCS) played main role for realizing this initiative. NAS of RA and Science Development Foundation of NAS RA has organized H2020 Workshop and Brokerage Event on Energy on September 29-30, 2016 in Yerevan. Both events are intended for stakeholders, researchers and companies from Armenia, EU countries and countries associated to the EU's Horizon 2020 programme. Conclusions

Currently Armenia completely covers its internal market needs in electricity with power stations located on its territory, with that to operate TPPs all natural gas is imported from Russian Federation and IRA and to operate ANPP nuclear fuels is brought from Russian Federation. To improve its energy security and to achieve mid-term and long-term ambitious goals defined in “Long-term (till 2036) Development Pathways of Energy Sector” Armenia should strengthen its relations with European Union through Energy Union framework. Implementation of the program requires a lot of funding and investments and can be at risk if failed to get them, as, for example, in current situation with ANNP. Corruption risks should be minimized to open the national energy market for investors and allow open and fair competition among them. Improvement of energy efficiency and development of renewable energy resources are priority for EU and, as it was declared, also for Armenia. This common interest gives hopes for successful cooperation between EU and Armenia. Significant efforts should be done to realize this interest not only on words but in practice. Armenian authorities should give more attention and concentrate efforts on search of investments projects of large and middle HPPs mentioned above such as Lori-Berd HPP with 60 MW capacity, Shnogh HPP with 75 MW capacity (2023), Meghri HPP with capacity of 100-130 MW (2020), construction of wind power plants with total capacity of up to 200 MW, geothermal power plant (30MW). We would suggest 80 MW PV station to be constructed instead of planned 40MW PV station. There are no economically justified alternatives to life extension of the existing ANPP through 2026. A new NPP should be constructed by 2027. There is a need for installation additionally TPPS with total capacity of 620 MW starting 2018. Potential of small HPPs will be realized shortly. Share of existing all HPPs including small HPPs, can not be increased significantly due to only construction of small HPPs. Total share of all HPPs even reduced within last years. It is desirable to utilize also some other computer software to check and verify the received results. There exist software programs less developed but they don’t require so many input data as Markal software. Better tariffs policy regulation, including larger difference between daytime and nighttime tariffs for residential sector, will stimulate introduction of market oriented energy saving appliances. In the area of regional cooperation Armenia can acquire access to European electricity market through Georgian and Russian electricity transmission lines. As we have seen,

14 

 

there are national targets of 400kV electricity transmission lines capacity between Armenia and Georgia to be increased from current 200 MW to 700 MW, and 400 kV electricity transmission lines capacity between Armenia and Islamic Republic of Iran to be increased from current 300 MW to 1000-1020 MW. To be competitive on regional energy market Armenia should reduce its technical and commercial losses within electricity distribution companies from current 11-13% to at least two times less i.e. close to figures in European electricity distribution companies. With lifting of world sanctions on Iran its gas can be transported to European Union through Georgian territory and gas pipelines located on it. There exists high scientific and research potential in Armenia in the area of renewables that can be used abroad for developing RE projects and which unfortunately is still not realized enough. Horizon 2020 program and similar programs can serve a good starting point for that. Many expectations in Armenia in the area of Research, Innovation and Competitiveness are connected with Horizon 2020 program. The Agreement on association of Armenia to HORIZON 2020 was signed in Brussels on 19 May 2016.

ԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՀԱՐԵՎԱՆՈՒԹՅԱՆ

ԵՐԿՐՆԵՐԻ ԵՎ ԵՄ-Ի ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ

ՈՒՂԻՆԵՐԸ

ԷՆԵՐԳԵՏԻԿ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄ

ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԶԵԿՈՒՅՑ

Արտաշես Սարգսյան, ֆ.մ.գ.թ.,Էկոթիմ Էներգետիկայի և շրջակա միջավայրի

խորհրդատվական ՀԿ-ի նախագահ

Երևան 2016

1

Բո վ ա ն դ ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն

Նե ր ա ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ………………………………………………………............................

2

էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ո ւ ն , հա մ ե ր ա շ խ ո ւ թ յ ո ւ ն և վս տ ա հ ո ւ թ յ ո ւ ն ……………

3

Եվ ր ո պ ա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա ……………………………………………………….

7

Էն ե ր գ ի ա յ ի պա հ ա ն ջ ա ր կ ի նվ ա զ ե ց ո ւ մ է նե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ե լ ա վ մ ա ն մի ջ ո ց ո վ ............................................................................................

8

Տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն կա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ո ւ մ ած խ ա յ ի ն մա ս ն ա բ ա ժ ն ի նվ ա զ ո ւ մ և հե տա գ ա վե ր ա ց ու մ .………………………………………………...............................................

11

Հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , նո ր ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն .............................

13

Եզ ր ա կ ա ց ո ւ թ յ ո ւ ն ....................................................................................................

14

Հա պ ա վ ո ւ մ ն ե ր ի ցա ն կ ՀԱԷ Կ Հա յ կ ա կ ա ն ատ ո մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն CANDU Կա ն ա դ ա կ ա ն մի ջ ո ւ կ ա յ ի ն էն ե ր գ ա բ լ ո կ (Canada Deuterium Uranium) ՀՑ Հա մ ա կ ց վ ա ծ ցի կ լ ՀՑ Գ Տ Հա մ ա կ ց վ ա ծ ցի կ լ ո վ գա զ ա յ ի ն տո ւ ր բ ի ն (CCGT) ԱԳ Ար և ե լ յ ա ն Գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ո ւն (EaP) ՎԶ Ե Բ Վե ր ա կ ա ռ ո ւ ց մ ա ն և զա ր գ ա ց մ ա ն եվ ր ո պ ա կ ա ն բա ն կ (EBRD) ԷԱ Էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ՀԷ Ց Հա յ ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա կ ա ն ցա ն ց ե ր ԵՄ Եվ ր ո պ ա կ ա ն մ իո ւ թ յ ո ւ ն ՀԿ Հա յ ա ս տ ա ն ի Կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ՀԷ Կ Հի դ ր ո է լ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ԻՆՈ Գ Ե ՅՏ Նա վ թ ի և գա զ ի փո խ ա դ ր ո ւ մ դե պ ի Եվ ր ո պ ա մի ջ պ ե տա կ ա ն

կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ՎՎԿ Վե ր ա կ ա ռ ո ւ ց մ ա ն վա ր կ ա յ ի ն կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն

(Kreditanstalt für Wiederaufbau, KfW) ՀՀ ԷԲ ՊՆ ՀՀ Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի և բն ա կ ա ն պա շ ա ր ն ե ր ի նա խ ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ԷՏ Զ Կ Էն ե ր գ ե տ ի կ տե խ ն ո լ ո գ ի ա ն ե ր ի աջ ա կ ց մ ա ն

կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն (OPET) ՀԾԿ Հ Հա ն ր ա յ ի ն ծա ռ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե րը կա ր գ ա վ ո ր ո ղ հա ն ձ ն ա ժ ո ղ ո վ ՎԷ Վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ Էն ե ր գ ի ա ՀՀ Հա յ ա ս տ ա ն ի Հա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ՓՀ Է Կ Փո ք ր հի դ ր ո է լ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ՋԷ Կ Ջե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ԱՄՆ ՄԶ Գ ԱՄՆ Մի ջ ա զ գ ա յ ի ն զա ր գ ա ց մ ա ն գո ր ծ ա կ ա լ ո ւ թ յ ո ւ ն (USAID) VVER Ջր ա -ջր ա յ ի ն էն ե ր գ ե տ ի կ ռե ա կ տ ո ր ԱԱՀ Ավ ե լ ա ց վ ա ծ ար ժ ե ք ի հա ր կ ՀԲ Հա մ ա շ խ ա ր հ ա յ ի ն բա ն կ (WB) ՄՋ Մե գ ա ջ ո ո ւ լ (106Ջ ) ՄՎտ Մե գ ա վ ատ (106Վտ )

2

ՖԷ Ֆո տ ո է լ ե կ տ ր ա կ ա յա ն 1 տ ն .հ . տո ն ն ա նա վ թ ա յ ի ն հա մ ա ր ժ ե ք

Էն ե ր գ ի ա յ ի մի ա վ ո ր ն ե ր ի փո խ ա կ ե ր պ ո ւ մ 1 կՎտ .ժ = 3,6ՄՋ 1 տ ն . հ . = 41,87 ԳՋ , 1012 Վտ ժ = 0.086 մի լ ի ո ն տ ն . հ . Տա ր ա դ ր ա մ ն ե ր ի փո խ ա ր ժ ե քը 1 ԱՄՆ դո լ ա ր = 480 դր ա մ (2016թ . սե պ տ ե մ բ ե ր ի դր ո ւ թ յ ա մ բ ) 1 եվ ր ո = 540 դր ա մ (2016թ . սե պ տ ե մ բ ե ր ի դր ո ւ թ յ ա մ բ )

3

Նե ր ա ծ ո ւ թ յ ո ւ ն

ԵՄ -ի և Հա յ ա ս տ ա ն ի մի ջ և հա ր ա բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը հի մ ն վ ա ծ են ԵՄ -Հա յ ա ս տ ա ն Գ որ ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ա ն և հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ր ի վր ա , որ ը ստ ո ր ա գ ր վ ե ց 1999թ ․, և կա ր գ ա վ ո ր ո ւ մ է նա և առ և տ ր ի , նե ր դ ր ո ւ մ ն ե ր ի և տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ն ե ր ո ւ մ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը : 2004թ ․-ի ց Հա յ ա ս տ ա ն ը ըն դ գ ր կ վ ած է Եվ ր ո պ ա կ ա ն հա ր և ա ն ո ւ թ յ ա ն քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ու մ (ԵՀ Ք ), իս կ 2009թ ․-ի ց ՝ Ար և ե լ յ ա ն Գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն (Ալ Գ ) ծր ա գ ր ու մ ։ Ալ Գ ծր ա գ ր ի շր ջ ա ն ա կ ն եր ո ւ մ զա ր գ ա ն ո ւ մ է ր Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԵՄ -ի հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ոլ ո ր տ ո ւ մ : 2015թ . Ալ Գ Ռի գ ա յ ի գա գ ա թ ն աժ ո ղ ո վ ը հա ս տ ատ ե լ է էն ե ր գ ե տ ի կ ա յի բն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն կա ր և ո ր ու թ յ ո ւ ն ը :

2013թ . Հա յ ա ս տ ա ն ը չս տ ո ր ա գ ր ե ց ԵՄ -ի հե տ Աս ո ց ա ց մ ա ն Հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր ը , իս կ 2015թ . մի ա ց ա վ Եվ ր ա ս ի ա կ ա ն տն տ ե ս ա կ ա ն մի ո ւ թ յ ա ն ը (ԵԱՏՄ կա մ ԵՏՄ ), որ ի կա զ մ ո ւ մ են ՝ Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ը , Բե լ ա ռ ո ւ ս ը , Ղա զ ա խ ս տա ն ը և Ղր ղ զ ս տ ա ն ը . Այ ն ո ւ ա մ ե ն ա յ նի վ , Հա յ ա ս տ ա ն ը և ԵՄ -ը շա ր ո ւ ն ա կ ո ւ մ են քա ղ ա ք ա կ ա ն և առ և տ ր ա յ ի ն հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը : 2015թ . հո կ տ ե մ բ ե ր ի 12-ին ԵՄ -ի և Հա յ ա ս տ ա ն ի մի ջ և մե կ ն ա ր կ ե ց ի ն բա ն ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ՝ ն որ հա մ ա լի ր հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր մշ ա կ ե լ ո ւ նպ ատա կ ո վ : Նո ր հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր ը կփ ո խ ա ր ի ն ի գո ր ծ ո ղ ԵՄ -Հա յ ա ս տ ա ն Գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ա ն և հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ր ի ն ։ Այ ն ու ժ ի մե ջ մտ ն ե լ ո ւ ց հե տ ո կվ ե ր ա նա այ ն ան ո ր ո շ ո ւ թ յ ո ւ ն ը , որ ն ա ռ կա է այ ս օ ր ԵՄ -ի և Հա յ աս տ ա ն ի հա ր ա բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո ւ մ : Ըն դ գ ծ ե ն ք , որ ԵՄ -ը հա ն դ ի ս ա ն ո ւ մ է Հա յ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր խո շ ո ր ա գ ո ւ յ ն ար տա հ ա ն մ ա ն և նե ր մ ո ւ ծ մ ա ն շո ւ կ ա , որ ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը կա զ մ ո ւ մ է մո տ 27% Հա յ ա ս տ ա ն ի ար տա հ ա ն մ ա ն և նե ր մ ո ւ ծ մ ա ն գո ւ մ ա ր ա յ ի ն ծա վ ա լ նե ր ո ւ մ :

Հա յ ա ս տ ա ն ը հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ մ է ԵՄ -ի հե տ տա ր բ ե ր ծր ա գ ր ե ր ի շր ջ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ , այ դ թվ ո ւ մ «Էն ե ր գ ե տ ի կ կա ր և որ ա գ ո ւ յ ն նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ո ւ ն » (The Energy Flagship Initiative), «Ար և ե լ յ ա ն Եվ ր ո պ ա յ ի էն ե ր գ ա ա րդ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն և շր ջ ա կ ա մի ջ ա վ ա յ ր ի գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ու ն » (E5P) և այ լ ն : INOGATE1 ծր ա գ ի ր ը աջ ա կ ց ո ւ մ է Ալ Գ տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ էն ե ր գ ե տի կ շո ւ կ ա ն ե ր ի տն տ ե ս ա կ ա ն մե ր ձ ե ց մ ա ն ը և էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն բա ր ձ ր ա ց մ ա ն ը : Քա ղ ա ք ն ե ր ի մա կ ա ր դ ա կ ո վ տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն աջ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը տր ա մ ա դ ր վ ո ւ մ է Քա ղ ա ք ա պ ե տ ե ր ի Դա շ ն ա գ ր ի շր ջ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ : Հա յ ա ս տ ա ն ը մի ա ց ե լ է E5P-ին ՝ բա զ մ ա դ ո ն ո ր հի մ ն ա դ ր ա մ , որ ը կա ռ ա վ ա ր վ ու մ է ՎԶ Ե Բ -ի կո ղ մ ի ց ՝ Ար և ե լ յ ա ն գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ա ն տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ էն ե ր գ ա ա րդ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ու ն ը և շր ջ ա կ ա մի ջ ա վ ա յ ր ի պա շ տպա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը բա ր ե լ ա վ ե լ ո ւ ու ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ :

1 Energy community մի ջ ա զ գ ա յ ի ն կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ը պա յ մ ա ն ա գ ի ր է ստ ո ր ա գ ր ե լ Եվ ր ո պ ա կ ա ն հա ն ձ նա ժ ո ղ ո վ ի հե տ տե խ ն ի կ ա կ ա ն աջ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ցո ւ ց ա բ ե ր ե լ ո ւ Ար և ե լ յ ա ն գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ա ն (Ալ Գ ) եր կ ր ն ե ր ի ն EU4 Energy ծր ա գ ր ի շր ջ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ , որ ը շա ր ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն է նա խ ո ր դ տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն էն ե ր գ ե տ ի կ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն INOGATE ծր ա գ ր ի : Քա ռ ա մ յ ա նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը նե ր ա ռ ո ւ մ է վե ց ե րկ ի ր ՝ Մո լ դ ո վ ա , Ու կ ր ա ի ն ա , Հա յ ա ս տա ն , Վր ա ս տա ն , Ադ ր բ ե ջ ա ն և Բե լ ա ռ ո ւ ս :

4

2015թ . փե տ ր վ ա ր ի 25-ին Եվ ր ա հ ա ն ձ ն ա ժ ո ղ ո վ ը ըն դ ո ւ ն ե ց Էն ե ր գ ե տ ի կ Մի ո ւ թ յ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 2 3: Էն ե ր գ ե տ ի կ Մի ո ւ թ յ ա ն նպ ատա կ ն է ՝ ապա հ ո վ ե լ ԵՄ -ի սպ ա ռ ո ղ ն ե ր ի ն ՝ տն ա յ ի ն տն տ ե ս ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն և բի զ ն ե ս կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն , ան վ տ ա ն գ , կա յ ո ւ ն , մր ց ո ւ ն ա կ և մատ չ ե լ ի էն ե ր գ ի ա յ ո վ :

Էն ե ր գ ե տ ի կ Մի ո ւ թ յ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն բո լ ո ր հի ն գ փո խ կ ա պա կ ց վ ա ծ ու ղ ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո վ նա խ ատ ե ս վ ա ծ է ապա հ ո վ ե լ ավ ե լ ի մե ծ էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տա ն գ ո ւ թ յ ո ւ նը , կա յ ո ւ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ը և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Այ դ ու ղ ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր են ՝ (i) էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ո ւ ն , հա մ ե ր ա շ խ ո ւ թ յ ո ւ ն և վս տ ա հ ո ւ թ յ ո ւ ն ; (ii) լի ո վ ի ն ին տ ե գ ր վ ա ծ Եվ ր ո պ ա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա ; (iii) չա փա վ ո ր պա հ ա ն ջ ա ր կ ի նպ ա ս տ մ ա ն ը ու ղ ղ վ ա ծ էն ե ր գ ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ե լ ա վ ո ւ մ ; (iv) տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն կա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ո ւ մ ած խ ա յ ի ն մա ս ն ա բ ա ժ ն ի նվ ա զ ո ւ մ և հե տ ա գ ա վե ր ա ծ ո ւ մ ; (v) հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , նո ր ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն : Այ ս օ ր ԵՄ -ը իր նե ր ս ո ւ մ սպ ա ռ վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յի 53%-ը նե ր մ ո ւ ծ ո ւ մ է և ա յ ն կա զ մ ո ւ մ է տա ր ե կ ա ն 400 մի լ ի ա ր դ ե վր ո :

Էն ե ր գ ե տ ի կ Մի ո ւ թ յ ա ն շր ջ ա նա կ ն ե ր ո ւ մ Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԵՄ -ի հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ոլ ո ր տ ո ւ մ հն ա ր ա վ ո ր օգ ո ւ տ ն ե ր ի նա խ ն ա կ ա ն հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ան ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը բե ր վ ա ծ են 2015թ . հր ա տա ր ա կ վ ա ծ վե ր լ ո ւ ծ ա կ ա ն զե կ ո ւ յ ց ո ւ մ 4: Նե ր կ ա աշ խ ատա ն ք ո ւ մ հա շ վ ի են առ ն վ ո ւ մ վե ր ջ ի ն իր ա դ ա ր ձ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը և ին չ պ ե ս մի ջ ա զգ ա յ ի ն , այ ն պե ս էլ տե ղ ա կ ա ն մա կ ա ր դ ա կ ո վ ձե ռ ք բ ե ր վ ա ծ նո ր տվ յ ա լ ն ե ր ը ՝ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն հե ռ ա ն կ ա ր ն ե ր ն ու իր ա կ ա նա ցմ ա ն ու ղ ի ն ե ր ն ար տա ց ո լ ե լ ո ւ հա մ ա ր :

2. էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ո ւ ն , հա մ ե ր ա շ խ ո ւ թ յ ո ւ ն և վս տ ա հ ո ւ թ յ ո ւ ն

Հա յ ա ս տ ա ն ը չո ւ ն ի ար դ յ ո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն ծա վ ա լ ն ե ր ի հա ն ա ծ ո վա ռ ե լի ք ի սե փ ա կ ա ն պա շ ա ր ն ե ր : Բն ա կ ա ն գա զ ը նե ր կ ր վ ո ւ մ է հի մ ն ա կ ան ո ւ մ Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի դա շ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , իս կ փո ք ր ծա վ ա լ ն ե ր ո վ ՝ Իր ա ն ի Իս լ ա մ ա կ ա ն Հա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց : Էլ ե կ տ ր ա էն ե ր գ ի ա յ ի նե ր ք ի ն շո ւ կ ա ն ամ բ ո ղ ջ ո ւ թ յ ա մ բ բա վ ա ր ա ր վ ո ւ մ է Հա յ ա ս տ ա ն ի տա ր ա ծ ք ո ւ մ կա ռ ո ւ ց վ ա ծ էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ո ւ մ ար տա դ ր վո ղ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ո վ : Էլ ե կ տ ր ա կ ա ն էն ե ր գ ի ա ն ար տա դ ր վ ո ւ մ է Հա յ կ ա կ ա ն Ատ ո մ ա յ ի ն Էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ո ւ մ (ՀԱԷ Կ ), ջե ր մ ա յ ի ն Էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ո ւ մ (ՋԷ Կ ) և հի դ ր ո Էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ո ւ մ (ՀԷ Կ ), այ դ թվ ո ւ մ փո ք ր ՀԷ Կ -եր ո ւ մ . Հա յ ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ե տ ի կ հա մ ա կ ա ր գ ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թյ ո ւ ն ը շո ւ ր ջ 4336,6 ՄՎտ է , տն օ ր ի ն ե լ ի հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , պա յ մ ա ն ա վ ո ր վ ա ծ սա ր ք ա վ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի եր կ ա ր ա տ և շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն ժա մ կ ե տ ո վ 2589,6 ՄՎտ է : 2015թ . Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ ար տա դ ր վ ե լ է 7798,2 մի լ ի ո ն կՎտ ժ էկ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա : 2014թ . և 2015թ .

2 Framework Strategy for a Resilient Energy Union with a Forward-Looking Climate Change Policy. ENERGY UNION PACKAGE, Brussels, 25.2.2015 COM(2015) 80 final.

3 Roadmap for the Energy Union, Anex1, ENERGY UNION PACKAGE, Brussels, 25.2.2015 COM(2015) 80 final.

4 Energy Union and Energy Security in EaP countries. Project led by World Experience for Georgia, EaP Civil Society Forum, Project funded by European Union, 2015, 82 pp.

5

Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ ար տա դ ր վ ա ծ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի տվ յ ա լ ն ե ր ը ըս տ էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ի տե ս ա կ ի բե ր վ ա ծ են Աղ յ ո ւ ս ա կ 1-ու մ : Նե ր կ ա յ ո ւ մ ս բո լ ո ր ՋԷ Կ -ե րը էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա և ջե ր մ ո ւ թ յ ո ւ ն ար տա դ ր ե լ ո ւ հա մ ա ր օգ տ ա գ ո ր ծ ո ւ մ են նե ր մ ո ւ ծ վ ո ղ բն ա կ ա ն գա զ : ՋԵ ր մ ո ւ թ յ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 2014թ . և 2015թ . կա զ մ ե լ 144,9 հա զ ա ր ԳՋ ու 160,0 հա զ ա ր ԳՋ (աճ ը կա զ մ ել է մո տ 10,4%): Էն ե ր գ ա հ ա մ ա կ ա ր գ ի ն որ հե ռ ա ն կ ա ր ա յ ի ն զա ր գ ա ց մ ա ն ու ղ ի ն ե ր ը մի ն չ և 2036թ . ըն դ ո ւ ն ե լ ի ս հա շ վ ի են առ ն վ ե լ Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի գի տ ա հ ե տ ա զ ո տ ա կ ա ն ին ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ կա տա ր վ ա ծ հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ա ն ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր ը 5:

Հա յ ա ս տ ա ն ի բո լ ո ր ՋԷ Կ -եր ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 2347 ՄՎտ է : Այ ն նե ր ա ռ ո ւ մ է Հր ա զ դ ա ն ՋԷ Կ -ի 1110 ՄՎտ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (տն օ րի ն ե լ ի հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը ՝ 370 ՄՎտ ), 550 ՄՎտ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (նե ր կ ա յ ո ւ մ ս չի գո ր ծ ո ւ մ ), Հր ա զ դ ա ն ի 5-րդ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ի ՝ 445 ՄՎտ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , Եր և ա ն ԿՑԳՏ -ի՝ 242 ՄՎտ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո րո ւ թ յ ո ւ ն ը : Բո լ ո ր ՋԷ Կ -եր ի տն օ ր ի ն ե լ ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 1380 ՄՎտ է :

Վե ր ջ ի ն տա ր ի ն ե ր ի ն եր կ ո ւ ժա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ՋԷ Կ հա ն ձ նվ ե լ է ն շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն (220 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ շո գ ե գ ա զ ա յ ի ն ցի կ լ ո վ աշ խ ատ ո ղ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ո վ Եր և ա ն ի ՋԷ Կ -ը (2011թ .) և 440 Մվ տ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ շո գ ե գ ա զ ա յ ի ն ցի կ լո վ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն էն ե ր գ ի ա ար տա դ ր ո ղ «Հր ա զ դ ա ն -5» կա յ ա ն ը (2011թ .)), սա կ ա յ ն ան հ ր ա ժ ե շ տ ո ւ թ յ ո ւ ն կա լր ա ց ո ւ ց ի չ 620 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ նո ր ՋԷ Կ -եր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ը սկ ս ա ծ 2018թ ., հա շ վ ի առ ն ե լ ո վ , որ այ դ ժա մ ա ն ա կ ՋԷ Կ -եր ի մի մա ս ը կդ ա դ ա ր ե ց ն ի իր աշ խ ատա ն ք ը :

Աղ յ ո ւ ս ա կ 1. 2014թ . և 2015թ . Հ Հ -ու մ էլ ե կ ր ա էն ե ր գ ի ա յ ի ար տա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 6

Էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ի ան վ ա ն ո ւ մ ը

2014թ . 2015թ . Տա ր բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , %

մլ ն կՎտ ժ (%)

մլ ն կՎտ ժ (%)

ՀԱԷ Կ 2464,8 (31,8)

2787,7 (35,75)

+13,1

ՋԷ Կ -եր 3288,6 (42,4)

2801,2 (35,9)

-14,8

ՀԷ Կ -եր , այ դ թվ ո ւ մ փո ք ր ՀԷ Կ -եր

1992,6 (25,7)

2205,6 (28,3)

+10,7

Այ լ աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր 4,0 (0,05) 3,7 (0,05) -7,5 Գո ւ մ ա ր ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յի ար տա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն

7750,0 (100)

7798,2 (100) +0,6

5 Armenia Least-cost Energy Development Plan, Contract Number AID-111-G-13-00002. February 2015

6 Հա յ ա ս տ ա ն ի Հա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յ ա ն ազ գ ա յ ի ն վի ճ ա կ ա գ ր ա կ ա ն ծա ռ ա յ ո ւ թ յ ո ւ ն , www.armstat.am.

6

35.75% (1)

35.90% (2)

28.30% (3)

0.37% (4)

ՀԱԷ Կ (1)

ՋԷ Կ -եր (2)

ՀԷ Կ -եր , այդ թվո ւմ փոք ր ՀԷ Կ -եր (3)

Այլ աղբ յո ւրն ե ր (4)

Նկ . 1. 2015թ . ՀՀ -ու մ ար տ ա դ ր վ ա ծ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր ծա վ ա լ ո ւ մ ՀԱԷ Կ -ի , ՋԷ Կ -եր ի և ՀԷ Կ -եր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը

Հա մ ա կ ա ր գ ի առ ա վ ե լ ա գ ո ւ յ ն բե ռ ը ՝ 1520 ՄՎտ գր ա ն ց վ ե լ է 2012թ . դե կ տ ե մ բ ե ր ի 31-ին : Ցա ն ց ի ն մի ա ց վ ա ծ սպ ա ռ ո ղ ն ե ր ի քա ն ա կ ը 950 000 էր :

ՀԱԷ Կ -ի առ ա ջ ի ն էն ե ր գ ա բ լ ո կ ը (VVER-440/270 ռե ա կ տ ո ր ) շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն հա ն ձ ն վ ե ց 1976թ ., իս կ 2-րդ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ը (VVER-440/270 ռե ա կ տ ո ր )՝ 1980թ .: ՀԱԷ Կ -ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 815 ՄՎտ էր : 1989թ . ՀԱԷ Կ -ի շա հ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը դա դ ա ր ե ց վ ե լ էր ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն նկ ա տա ռ ո ւ մ ն ե ր ի ց 1988թ . դե կ տ ե մ բ ե ր ի 7-ի Սպ ի տա կ ի եր կ ր ա շ ա ր ժ ի հե տ և ա ն ք ո վ : 1995թ . վե ր ա գ ո ր ծ ա ր կ վ ե ց 407,5 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ 2-րդ էն ե ր գա բ լ ո կ ը : Այ ժ մ ՀԱԷ Կ -ի հա ս ա ն ե լ ի հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 385 ՄՎտ է : Չկ ա տն տ ե ս ա պ ե ս ար դ ա ր ա ց վ ա ծ այ լ ը ն տ ր ա ն ք ՀԱԷ Կ -ի շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն ժա մ կ ե տ ը եր կ ա ր ա ց ն ե լ ո ւ մի ն չ և 2026թ .:

[4]-ու մ դի տ ա ր կ վ ե լ են 2026թ . հե տ ո ՀԱԷ Կ -ը նո ր ատ ո մ ա կ ա յ ա ն ո վ փո խ ա ր ի ն ե լ ո ւ մի քա ն ի տա ր բ ե ր ա կ ՝ (I) VVER-1000 տի պ ի AES-92 հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ (առ ա վ ե լ նպ ատա կ ա հ ա ր մ ա ր ). (II) ու ժ ե ղ ա ց վ ա ծ CANDU 6 (EC 6) 670 ՄՎտ դր վ ա ծ ք ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ . (III) 385 ՄՎտ դր վ ա ծ ք ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ մի քա ն ի փո ք ր մո դ ո ւ լ ա յ ի ն ռե ա կ տ ո ր ն ե ր (SMR), որ ո ն ց մի ջ ո ց ո վ հն ա ր ա վ ո ր է գո ւ մ ա ր ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը փո ւ լ ե ր ո վ մե ծ ա ց նե լ , սա կ ա յ ն դր ա ն ք դե ռ չե ն օգ տ ա գ ո ր ծ վ ո ւ մ առ և տ ր ա յ ի ն մա ս շ տ ա բ ո վ :

Մե ծ և մի ջ ի ն ՀԷ Կ -եր : Հի դ ր ո է ն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ոլ ո ր տ ը նե ր ա ռ ո ւ մ է 556 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ ՀԷ Կ -եր ի Սև ա ն -Հր ա զ դ ա ն հա մ ա լ ի ր ը և 404 ՄՎտ Որ ո տ ա ն ի ՀԷ Կ Հա մ ա լ ի ր ը : Եր կ ո ւ հա մ ա լ ի ր ն ե ր ը նե ր կ ա յ ո ւ մ ս մա ս ն ա վ ո ր ե ց վ ա ծ են ՝ առ ա ջ ի ն ը պատ կ ա ն ո ւ մ է Ռու ս ա ս տ ա ն ի դա շ ն ո ւ թ յ ա ն International Energy Corporation ՓԲ Ը -ին , իս կ եր կ ր ո ր դ ը ՝ ԱՄՆ -ու մ գր ա ն ց վ ա ծ ContourGlobal-ին :

Փո ք ր ՀԷ Կ -եր : 2015թ . դե կ տ ե մ բ ե ր ի 31 դր ո ւ թ յ ա մ բ շ ահ ա գ ո ր ծ մ ա ն է դր վ ե լ շո ւ ր ջ 313 ՄՎտ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ և շո ւ ր ջ 720 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի մի ջ ին տա ր ե կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ա մ բ 175 փո ք ր ՀԷ Կ : Իր ա կ ա ն ո ւ մ 2015թ . էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի

7

ար տա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը 839,9 մի լ ի ո ն կՎտ ժ էր , ին չ ը կա զ մ եց է էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ար տա դ ր ո ւ թ յ ա ն ըն դ հ ա ն ո ւ ր ծա վ ա լ ն ե ր ի 10,77%: Ավ ե լ ի ն , կա ռ ո ւ ց մ ա ն փո ւ լ ո ւ մ գտ ն վ ո ւ մ են 87 ՄՎտ դր վ ա ծ ք ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ և 310 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի մի ջ ի ն տա ր ե կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ա մ բ 37 Փո ք ր ՀԷ Կ : Այ ս ի ն ք ն ՝ այ ս նո ր Հ Է Կ -եր ի շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն դր վ ե լ ո ւ ց հե տ ո ՀՀ -ու մ կլ ի ն ի 400 ՄՎտ դր վ ա ծ ք ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ և 1,14 մի լ ի ա ր դ կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի մի ջ ի ն տա ր ե կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ա մ բ 212 Փոք ր ՀԷ Կ : Հա մ ե մ ատ ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր նշ ե ն ք որ 2007թ . ՀՀ -ու մ առ կ ա էր 64,4 ՄՎտ ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ 52 փո ք ր ՀԷ Կ :

Նկ . 2. Տա ր ե կ ա ն 1մ 2 հո ր ի զ ո ն ա կ ա ն մա կ ե ր և ո ւ յ թ ի ն հա ս ն ո ղ ա րև ա յ ի ն ճա ռ ա գ ա յ թ մ ա ն գո ւ մ ա ր ա յ ի ն էն ե ր գ ի ա յ ի բա շ խ մ ա ն քա ր տ ե զ ը ՀՀ -ի տա ր ա ծ ք ո ւ մ

Այ լ վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ար տա դ ր ո ւ թ յ ա ն ըն դ հ ա ն ո ւ ր ծա վ ա լ ն ե ր ո ւ մ շա տ փո ք ր է : Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ մի ա կ գո ր ծ ո ղ 2,64 ՄՎտ գո ւ մ ա ր ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ «Լո ռ ի 1» հո ղ մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ը շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն հա ն ձ ն վ ե ց 2005թ . Իր ա ն ի ց ստ ա ց վ ա ծ դր ա մ ա շ ն ո ր հ ի շր ջ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ և Իր ա ն ի մա ս ն ա գ ե տ ն ե ր ի ջա ն ք ե ր ո վ : 0,85 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ «Լո ւ ս ա կ ե ր տ ի կե ն ս ա գ ա զ ի գո ր ծ ա ր ա ն ը » (ԼԿ Գ ) շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն է հա ն ձ ն վ ե լ 2008թ .: Որ պ ե ս հո ւ մ ք ԼԿ Գ -ու մ օգ տ ա գ ո ր ծ ու մ են թռ չ ն ա բ ո ւ ծ ա կ ա ն ֆա բ ր ի կ ա յ ի թա փ ո ն ն ե ր ը : Այ ն մի ա ց վ ա ծ է ցա ն ց ի ն :

Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ առ կ ա է ՖՎ տե ղ ա կ ա յ ա ն ք ն ե ր ի տե ղ ա դ ր մ ա ն և շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն փո ր ձ ը , սա կ ա յ ն դր ա ն ց գո ւ մ ա ր ա յ ի ն հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը չի գե ր ա զ ա ն ց ո ւ մ 200 կՎտ : ՖՎ- տե ղ ա կ ա յ ա ն ք ն ե ր ի զա ր գ ա ց ո ւ մ ը խո չ ը ն դ ո տ վ ո ւ մ է կա յ ա ն ն ե ր ի բա ղ ա դ ր ի չ ն ե ր ի հա մ ե մ ատա բ ա ր բա ր ձ ր գն ե ր ո վ և ոչ բա վ ա կ ա ն բա ր ձ ր էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի գն մ ա ն խթ ա ն ի չ սա կ ա գ ն ե ր ո վ :

8

Ըս տ փո ր ձ ա գ ե տ ի գն ա հ ատա կ ա ն ն ե ր ի ՝ Հա յ աս տա ն ո ւ մ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ է մո տ 2000-3000մ 2 ար և ա յ ի ն ջր ատա ք ա ց ո ւ ց ի չ ն ե ր : Առ կ ա է փո ք ր ծա վ ա լ ի ար և ա յ ի ն ջր ատա ք ա ց ո ւ ց ի չ ն ե ր ի տե ղ ա կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ու ն : Մե ծ թվ ո վ ար և ա յ ի ն ջր ատա ք ա ց ո ւ ց ի չ ն ե ր նե ր կ ր ո ւ մ են Չի ն ա ս տա ն ի ց և այ լ եր կ ր ն ե ր ի ց : Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ չկ ա ն գո ր ծ ո ղ եր կ ր ա ջ ե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն նե ր :

Եր բ ե մ ն էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն բա ղ ա դ ր ի չ ն ե ր ի ց մե կ ը ՝ մա տա կ ա րա րե լ սպ ա ռ ո ղ ն ե ր ի ն էլ ե կ տր ակ ա ն էն ե ր գ ի ա յ ո վ և գա զ ո վ մա տ չ ե լ ի գն ե ր ո վ , ան տ ե ս վ ո ւ մ է : Ս ակ ա գ ն ե ր ը սա հ մ ա ն ե լ ի ս ան հ ր ա ժ ե շ տ է հա շ վ ի առ ն ե լ բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն տա ր բ ե ր հա տ վ ա ծ ն ե ր ի եկ ա մ ո ւ տ ն ե ր ը , հա տ կ ապ ե ս այ ն պ ի ս ի եր կ ր ի հա մա ր , ին չ պ ի ս ի ն Հա յ ա ս տ ա ն ն է աղ ք ա տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ձ ր մա կ ա ր դ ա կ ո վ և ապա հ ո վ ե լ տա ր բ ե ր ա կ վ ա ծ սո ց ի ա լ ա կ ա ն նպ ա ս տ ն ե ր ո վ : 2015թ . ամ ռ ա ն ը Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն շր ջ ա ն ո ւ մ առ ա ջ ա ց ե լ էր լո ւ ր ջ սո ց ի ա լ ա կ ա ն լա ր վ ա ծ ո ւ թ յ ո ւ ն էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի սա կ ա գ ն ե ր ի հե ր թ ա կ ա ն բա ր ձ ր ա ց մ ա ն հե տ և ա ն ք ո վ : 2015թ . օգ ո ս տ ո ս ի 1-ից բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ցե ր ե կ ա յ ի ն սա կ ա գ ի ն ը , որ ն 2014թ . 41,85 դր ա մ /կՎտ ժ (8,7 ԱՄՆ ցե ն տ /կՎտ ժ ) էր , աճ ե ց 9,63 դր ա մ ո վ և կա զ մ ե ց 48,78 դր ա մ /կՎտ ժ (10,1 US ցե ն տ / կՎտ ժ ), իս կ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի գի շ ե ր ա յ ի ն սա կ ա գ ի ն ը ՝ 31,85 դր ա մ / կՎտ ժ -ից աճ ե ց մի ն չ և 38,78 դր ա մ /կՎտ ժ (ՀԾԿ Հ -ի կո ղ մ ի ց սա հ մ ա ն վ ա ծ սա կ ա գ ն ե ր ը ): Սա կ ա գ ն ե ր ի ա յս պի ս ի բա ր ձ ր ա ց ո ւ մ ը բե ր ե ց բո ղ ո ք ի լա յ ն ա ծ ա վ ա լ ակ ց ի ա ն ե ր ի , ցո ւ ց ա ր ա ր ն ե ր ի և ոս տ ի կ ա ն ն ե ր ի մի ջ և բա խ ո ւ մ ն ե ր ի , որ ո շ կե ն տ ր ո ն ա կ ա ն պ ող ո տ ա ն ե ր ո ւ մ եր թ և ե կ ո ւ թ յ ո ւ ն ը դա դ ա ր ե ց վ ե լ էր : Այ ս որ ո շ մ ա ն իր ա կ ա ն ա ց ո ւ մ ը ժա մ ա ն ա կա վ ո ր կա ս ե ց վ ե լ էր ՀՀ կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն կո ղ մ ի ց : 2015թ . սե պ տ ե մ բ ե ր ի ն ՀՀ կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը որ ո շ ե լ էր մե կ տա ր վ ա ըն թ ա ց ք ո ւ մ սո ւ բ ս ի դ ա վ ո ր ե լ բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն կո ղ մ ի ց մե կ ըն տ ա ն ի ք ի կո ղ մ ի ց սպ ա ռ վ ո ղ մի ն չ և 250 կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա ն 9,63 դր ա մ /կՎտ ժ չա փ ո վ : 2016թ . օգ ո ս տ ո ս ի 1-ից բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ցե ր ե կ ա յ ի ն սա կ ա գ ի ն ը 46,2 դր ա մ /կՎտ ժ է , իս կ գի շ ե ր ա յ ի ն սա կ ա գ ի ն ը ՝ 36,2 դր ա մ /կՎտ ժ է :

Նշ ե ն ք նա և որ , հա մ ա ձ ա յ ն ՀՀ էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն ապա հ ո վ մ ա ն հա յ ե ց ա կ ա ր գ ի (ըն դ ո ւ ն վ ա ծ է 2013թ .)՝ ոչ հա մ ա ր ժ ե ք սա կ ա գ ն ա յ ի ն քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն իր ա կ ա ն ա ց մ ա ն հե տ և ա ն ք ո վ վա ռ ե լ ի ք ա է ն ե ր գ ե տ ի կ ռե ս ո ւ ր ս ն ե ր ի գն ա յ ի ն ան հ ա մ ա չ ա փ ո ւ թ յ ա ն դե պ ք ո ւ մ , եր բ սա հ մ ա ն վ ո ղ սա կ ա գ ն ե ր ը չե ն ապա հ ո վ ի նո ր մ ա տ ի վ նո ր ո գ ո ւ մ ն ե ր ի և սպ ա ս ա ր կ ո ւ մ ն ե ր ի իր ա կ ա ն ա ց մ ա ն ծա խ ս ե ր ը հա ն դ ի ս ա ն ո ւ մ է Էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն նե ր ք ի ն սպ ա ռ ն ա լ ի ք ն ե ր ի ց մե կ ը :

Կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը հա ս տ ատ ե լ է էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ոլ ո ր տ ո ւ մ 2014–2020թթ . ժա մ ա ն ա կ ա հ ատ վ ա ծ ի հա մ ա ր գո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ծր ա գ ի ր , որ ը նե ր ա ռ ո ւ մ է ՀԱԷ Կ -ի գո ր ծ ո ղ եր կ ր ո ր դ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ի շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն ժա մ կ ե տ ի եր կ ա ր ա ց ո ւ մ ը 10 տա ր ո վ և Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ նո ր մի ջ ո ւ կ ա յ ի ն էն ե ր գ ա բ լ ո կ ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Ըն դ որ ո ւ մ նո ր ԱԷ Կ -ի շա հ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը նա խ ատ ե ս վ ո ւ մ է 2026թ .: Նախ ատ ե ս վ ո ւ մ է 260 ՄՎտ ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը , որ ո ն ք կա ր տ ա դ ր ե ն տա ր ե կ ա ն լր ա ց ո ւ ց ի չ 300 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա , 60 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Լո ռ ի -Բե ր դ ՀԷ Կ -ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (2023թ .), 75 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Շնո ղ ՀԷ Կ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (2023թ .), 100-130 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Մե ղ ր ի ՀԷ Կ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (2020 թ .), մի ն չ և 200 ՄՎտ

9

ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ հո ղ մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ի , մի ն չ և 30 ՄՎտ եր կ ր ա ջ ե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ի , մի ն չ և 30 ՄՎտ ՖԷ կա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (այ ժ մ ՝ 40ՄՎտ ): Տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն այ ի ն հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ էա կ ա ն հե ռ ա ն կ ա ր ն ե ր ակ ն կ ա լ վ ո ւ մ են Հա յ ա ս տ ա ն ի , Վր ա ս տա ն ի , Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի և ԻԻ Հ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն ցա ն ց ե ր ի մի ջ և ապա գ ա զո ւ գ ա հ ե ռ աշ խ ատա ն ք ի ց : Դր ա ն ո վ հն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն կբ ա ց վ ի նա և եվ ր ո պ ա կ ա ն էլ ե կ տ ր ա հ ա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի ն մի ա ն ա լ ո ւ ն : Հա յ ա ս տ ա ն ի և Վր ա ս տա ն ի մի ջև , ին չ պ ե ս նա և Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԻԻ Հ մի ջ և 400 կՎ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ավ ա ր տ ի ն ՝ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի փո խ ա ն ա կ մ ա ն հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը առ ա ջ ի ն դե պ ք ո ւ մ կա ճ ե ն 200ՄՎտ -ից մի ն չ և 700 ՄՎտ , իս կ եր կ ր ո ր դ դե պ ք ո ւ մ ՝ 300 ՄՎտ -ից մի ն չ և 1000-1020 ՄՎտ , իս կ B2B են թ ա կ ա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ցո ւ մ ը հն ա ն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն կը ն ձ ե ռ ի աշ խ ատ ե ց ն ե լ 4 եր կ ր ն ե ր ի (Հա յ ա ս տ ա ն , Վր ա ս տա ն , Ռո ւ ս ա ս տ ա ն , ԻԻ Հ ) էլ ե կ տ ր ա հ ա մ ա կ ա ր գ ե ր ը զո ւ գ ա հ ե ռ աշ խ ատա ն ք ը ռե ժ ի մ ո ւ մ , ին չ պ ե ս այ ն իր ա կ ա ն ա ց վ ե լ է դե ռ 1960թ ., բա յ ց այ լ կա զ մ ո վ հա ր և ա ն եր կ ր ն ե ր ի հե տ :

Առ ա ջ ա ր կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր

Հա յ ա ս տ ա ն ի իշ խ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն նե ր ը պե տ ք է ավ ե լ ի մե ծ ու շ ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն դա ր ձ ն ե ն և բա զ մ ա պատ կ ե ն ջա ն ք ե ր ը կյ ա ն ք ի կո չ ե լ ո ւ հե տ և յ ա լ նե ր դ ր ո ւ մ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր ը . 60 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Լո ռ ի -Բե ր դ ՀԷ Կ -ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (2023թ .), 75 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Շն ո ղ ՀԷ Կ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (2023թ .), 100-130 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Մե ղ ր ի Հ ԷԿ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (2020 թ .), մի ն չ և 200 ՄՎտ ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ հո ղ մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ի , եր կ ր ա ջ ե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ի , մի ն չ և 80 ՄՎտ ՖԷ կա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը : Փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի պո տ ե ն ց ի ա լ ը մո տ է իր յո ւ ր ա ց մ ա ն ը : Մի ա յ ն փո ք ր ՀԷ Կ -եր կա ռ ո ւ ց ե լ ո ւ հա շ վ ի ն ՀԷ Կ -եր ո ւ մ ար տա դ ր վ ո ղ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն էն ե ր ր ր գ ի ա յ ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը հն ա ր ա վ ո ր չէ էապ ե ս բա ր ձ ր ա ց ն ե լ : ՀԷ Կ -եր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը նո ւ յ ն ի ս կ նվ ա զ ե լ է վե ր ջ ի ն տա ր ի ն ե ր ի ն : Նե ր կ ա յ ո ւ մ ս չկ ա տն տ ե ս ա պ ե ս ար դ ա ր ա ց վ ա ծ այ լ ը ն տ ր ա ն ք գո ր ծ ո ղ ՀԱԷ Կ -ի շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն ժա մ կ ե տ ը մի ն չ և 2026թ . եր կ ա ր ա ց ն ե լ ո ւ : Նո ր ՀԱԷ Կ -ը նա խ ատ ե ս վ ո ւ մ էր կա ռ ո ւ ց ե լ 2027թ .: Ան հ ր ա ժ ե շ տ է տե ղ ա դ ր ե լ նա և լր ա ց ո ւ ց ի չ 620 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ ջե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր սկ ս ա ծ 2018թ . հա շ վ ի առ ն ե լ ո վ , որ որ ո շ հն ա ց ա ծ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ն ե ր ը շա հ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ի ց դո ւ ր ս կբ ե ր վ ե ն :

Ցա ն կ ա լ ի է օգ տ ա գ ո ր ծ ե լ առ կ ա զա ն ա զ ա ն հա մ ա կ ա ր գ չ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր ՝ մի ն չ և 2036թ . զա րգ ա ց մ ա ն նպ ատա կ ա յ ի ն թի ր ա խ ն ե ր ը որ ո շ ե լ ո ւ կա մ ճշ գ ր տ ե լ ո ւ ու ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ : Տե ղ ի ն է հի շ ե ց ն ե լ , որ գո յ ո ւ թ յ ո ւ ն ու ն ե ն ավ ե լ ի պա ր զ ո ւ ն ա կ հա մ ա կ ա ր գ չ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր , որ ո ն ց հա մ ա ր ավ ե լ ի նվ ա զ քա ն ա կ ո ւ թ յ ա մ բ ել ք ա յ ի ն տվ յ ա լ ն ե ր են ան հ ր ա ժ ե շ տ և որ ո ն ց օգ տ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը մե ծ մա ս ո վ ան վ ճ ա ր է :

Ավ ե լ ի կա տա ր յ ա լ սա կ ա գ ն ա յ ի ն քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն կա ր գ ա վ ո ր ո ւ մ ը , այ դ թվ ո ւ մ բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր գի շ ե ր ա յ ի ն և ցե ր ե կ ա յ ի ն սա կ ա գ ն ե ր ի ավ ե լ ի մե ծ տա ր բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը կխ թ ա ն ե ր շո ւ կ ա յ ո ւ մ էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ սա ր ք ա վ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի պա հ ա ն ջ ա ր կ ի աճ ի ն :

3. Եվ ր ո պա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա

10

Հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը Energy Charter, Black Sea Economic Cooperation, ԱՊՀ եր կ ր ն ե ր ի էն ե ր գ ե տ ի կ խո ր հ ո ւ ր դ , USAID, ԻՆՈ Գ Ե ՅԹ (INOGATE), Horizon 2020, Organization for the Promotion of Energy Technologies (OPET), Green Growth Fund (GGF) կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ո ւ մ և ծր ա գ ր ե ր ո ւ մ կհ ե շ տ ա ց ն ի Հա յ ա ս տ ա նի ին տ ե գ ր ո ւ մ ը տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն էն ե ր գ ե տ ի կ նա խ ա գ ծ ե ր ի և եվ ր ո պ ա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա յ ո ւ մ : Կ ար և որ է ն ա և Հա ս յ ա ս տ ա ն ի և Եվ ր ա մ ի ո ւ թ յ ա ն ան դ ա մ պե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի մի ջ և եր կ կ ո ղ մ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը :

2015թ . Հա յ ա ս տ ա ն ը նե ր կ ր ե լ է 13,7 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա Ար ց ա խ ի ց , 89 մլ ն կՎտ ժ է լե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա ` ԻԻ Պ -ից , 70,9 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա ` Վր ա ս տա ն ի ց , մի ա ժ ա մ ա ն ա կ , ար տա հ ա ն ե լ է 184,2 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա դե պ ի Ար ց ա խ , 1252,9 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա ` դե պ ի ԻԻ Պ , 96,5 մլ ն կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա ` դե պ ի Վր ա ս տա ն :

Հա յ ա ս տ ա ն ի և Վր ա ս տա ն ի մի ջ և , ին չ պ ե ս նա և Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԻԻ Հ մի ջ և 400 կՎ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ավ ա ր տ ի ն ՝ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի փո խ ա ն ա կ մ ա ն հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը առ ա ջ ի ն դե պ ք ո ւ մ կա ճ ե ն 200ՄՎտ -ից մի ն չ և 700 ՄՎտ , եր կ ր ո ր դ դե պ ք ո ւ մ ՝ 300ՄՎտ -ից մի ն չ և 1000-1020ՄՎտ , իս կ B2B են թ ա կ ա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը հն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն կը ն ձ ե ռ ի աշ խ ատ ե ց ն ե լ հա մ ա կ ա ր գ ե ր ը սի ն խ ր ո ն ռե ժ ի մ ո ւ մ , ին չ պ ե ս այ ն իր ա կ ա ն ա ց վ ե լ է նա խ ո ր դ տա ր ի ն ե ր ի ն : Դր ա ն ո վ Հա յ ա ս տ ա ն ը կա ր ո ղ է դա ռ ն ա լ ԻԻ Հ և դե պ ի հյ ո ւ ս ի ս եր կ ր ն ե ր ի հա մ ա ր էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի փո խ ա ն ա կ մ ա ն տա ր ա ն ց ի կ եր կ ի ր : Հա յ ա ս տ ա ն ի և Վր ա ս տա ն ի մի ջ և էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի հա ղ ո ր դմ ա ն գծ ե ր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր ո ւ մ ը կա տա ր վ ո ւ մ է KfW բա ն կ ի կո ղ մ ի ց կո մ ե ր ց ի ո ն հի մ ո ւ ն ք ն ե ր ո վ : Վր ա ս տա ն ի և Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ո վ Հ այ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր կա ր ո ղ է մո ւ տ ք բա ց վ ե լ դե պ ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի Եվ ր ո պ ա կ ա ն շո ւ կ ա :

Նկ . 3. Հա յ ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն նե ր ի պա ր զ ե ց վ ա ծ քա ր տ ե զ ը (աղ բ յ ո ւ ր ` http://www.worldbank.org/en/news/video/2016/06/27/electricity-tariff-calculation-for-armenia)

11

Նկ . 4. Հա յ ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի ցա ն ց ը 7

Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի ց և Իր ա ն ի ց գա զ ա տա ր ն ե ր ի բն ա կ ա ն գա զ ի փո խ ա դ ր մ ա ն տա ր ե կ ա ն առ ա վ ել ա գ ո ւ յ ն թո ղ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ը կա զ մ ո ւ մ է հա մ ա պատա ս խ ա ն ա բ ա ր 4,38 մի լ ի ա ր դ մ 3 և 2,30 մի լ ի ա ր դ մ 3: Սկ զ բ ո ւ մ ՝ Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի ց բն ա կ ա ն գա զ ի նե ր կ ր մ ա ն ար ժ ե ք ը հյ ո ւ ս ի ս ա յ ի ն գա զ ա տա ր ո վ սա հ մ ա ն վ ե լ էր 189 ԱՄՆ դո լ ա ր /1000 մ 3 (143 եվ ր ո /1000 մ 3) մի ն չ և 2018թ .: Սա կ ա յ ն 2015 թ . հո ւ ն վ ա ր ի 1-ի ց Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի ց բն ա կ ա ն գա զ ի նե ր կ ր մ ա ն ար ժ ե ք ը հա շ վ ա ր կ ու մ էր 165 ԱՄՆ դո լ ա ր /1000 մ 3 դր ո ւ յ ք ա չ ա փ ո վ : 2016թ . այ ն կա զ մ ո ւ մ է 150 ԱՄՆ դո լ ա ր /1000 մ 3 :

Իր ա ն ի ց նե ր կ ր վ ո ղ բն ա կ ա ն գա զ ի դի մ ա ց իր ա կ ա ն ա ց վ ո ւ մ են էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի մա տա կ ա ր ա ր ո ւ մ ն ե ր ը դե պ ի Իր ա ն ՝ գա զ ի 1 մ 3 դի մ ա ց Իր ա ն ը ս տա ն ու մ է 3 կՎտ ժ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա :

2016թ . հո ւ լ ի ս ի 1-ից ՀՀ -ու մ սպ ա ռ ո ղ ն ե ր ի հա մ ա ր մի ն չ և 10 հա զ ա ր նո ր մ ա լ մ 3 բն ա կ ա ն գա զ ի ամ ս ա կ ա ն սպ ա ռ մ ա ն ծա վ ա լ ն ե ր ի դե պ ք ո ւ մ սա կ ա գ ի ն ը 146,7 դր ա մ /մ 3 է (նե ր ա ռ յ ա լ ԱԱՀ ):

ՀՀ -ու մ խո շ ո ր սպ ա ռ ո ղ ն ե ր ի հա մ ա ր բն ա կ ա ն գա զ ի ամ ս ա կ ա ն սպ ա ռ մ ա ն ծա վ ա լ ն ե ր ի 10 և ավ ե լ ի հա զ ա ր նո ր մ ա լ մ 3 դե պ ք ո ւ մ բն ա կ ա ն գա զ ի 1 հա զ ա ր նո ր մ ա լ մ 3 և 7900 կկ ա լ ջե ր մ ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ա մ բ վա ճ ա ռ ք ի սա կա գի ն ը 257,56 ԱՄՆ դո լ ա ր (նե ր ա ռ յ ա լ ԱԱՀ ) է , ար տա հ ա յ տ վ ա ծ ՀՀ դր ա մ ո վ :

2015թ . Հա յ ա ս տ ա ն ը նե ր կ ր ե լ է 2371,8 մլ ր դ մ 3 բն ա կ ա ն գա զ : Դր ա ն ց ի ց 2000,6 մլ ր դ մ 3 նե ր կ ր ե լ է Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի դա շ նո ւ թ յ ո ւ ն ի ց , իս կ 371,3 մլ ր դ մ 3՝ ԻԻ Պ -ից . 2015թ . Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը բն ա կ ա ն գա զ ի մա տա կ ա ր ար վա ծ ծա վ ա լ ն ե ր ո ւ մ 84% էր : Առ ա ջ ա ր կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր Վր ա ս տա ն ի և Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ո վ Հ այ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր կա ր ո ղ է մո ւ տ ք բա ց վ ե լ դ եպ ի էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի Եվ ր ո պ ա կ ա ն շո ւ կ ա : Տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի առ ք ու վա ճ ա ռ ք ի շո ւ կ ա յ ո ւ մ մր ց ու նա կ

7 ASSISTANCE TO THE MINISTRY OF ENERGY FOR THE ADOPTION OF TPA IN THE ELECTRICITY NETWORKS OF ARMENIA. A proposal for the regulatory model of the new AM-GE Interconnection (CWP.01.AM) http://www.inogate.org/documents/ACR_CWP01AM.pdf

12

դա ռ ն ա լ ո ւ հա մ ա ր Հա յ ա ս տ ա ն ի բա շ խ ի չ ցա ն ց ե ր ը պե տ ք է նվ ա զ ե ց ն ե ն իր են ց տե խ ն ի կ ա կ ա ն և կո մ ե ր ց ի ո ն կո ր ո ւ ս տ ն ե ր ը նե ր կ ա յ ի ս 11-13%-ից առ ն վ ա զ ն եր կ ո ւ ան գ ա մ մո տ ե ն ա լ ո վ նմ ա ն ա տի պ ցո ւ ց ա ն ի շ ի ն Եվ ր ո պ ա կ ա ն բա շ խ մ ա ն ցա ն ց ե ր ո ւ մ : ԻԻ Պ -ի վր ա պատ ժ ա մ ի ջ ո ց ն ե ր ի սպ ա ս վ ո ղ վե ր ա ց ո ւ մ ի ց հե տ ո , վե ր ջ ի ն ի ս բն ա կ ա ն գա զ ը կա ր ե լ ի է նա և փո խ ա դ ր ե լ դե պ ի ԵՄ -ն ՝ Վր ա ս տա ն ի տա ր ա ծ ք ո ւ մ գտ ն վ ո ղ գա զ ա մ ո ւ ղ ի մի ջ ո ց ո վ :

4. Չ ափա վ ո ր պա հ ա ն ջ ա ր կ ի նպ ա ս տ մ ա ն ը ու ղ ղ վ ա ծ էն ե ր գ ա ար դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ու -թյ ա ն բա ր ե լ ա վ ո ւ մ

էլ ե կ տ ր ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն և գա զ ի ոլ ո ր տ ն ե ր ը կա ր գ ա վ ո ր վ ո ւ մ են ըս տ «Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի մա ս ի ն » ՀՀ օր ե ն ք ի (ըն դ ո ւ ն վ ա ծ է 2001թ .) և դր ա մե ջ կա տա ր վ ա ծ փո փ ո խ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և լր ա ց ո ւ մ ն ե ր ի : ՀՀ Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի և բն ա կ ա ն պա շ ա ր ն ե ր ի նա խ ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (ՀՀ Է Բ ՊՆ ) պատա ս խ ա ն ատ ո ւ է էն ե րգ ե տ ի կ ա յ ի բն ա գ ա վ ա ռ ի զա ր գ ա ց մ ա ն ամ բ ո ղ ջ քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր : «Հա յ ա ս տ ա ն ի Հա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յ ա ն տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն զա ր գ ա ց մ ա ն հա մ ա տ ե ք ս տ ո ւ մ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի բն ա գ ա վ ա ռ ի զա ր գ ա ց մ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը » ըն դ ո ւ ն վ ե լ է ՀՀ կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն կո ղ մ ի ց 2005թ . և նո ր ա ց վ ե լ է 2007թ .: Այ դ ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն առ ա ջ ն ա յ ի ն նպ ատա կ ը ՝ սա հ մ ա ն ե լ են ե ր գ ե տ ի կ ոլ ո ր տ ի ռա զ մ ա վ ա ր ա կ ա ն թի ր ա խ ն ե ր ը մի ն չ և 2025թ .: «Էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն և վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի մա ս ի ն » ՀՀ օր ե ն ք ը ըն դ ո ւ ն վ ա ծ է 2004թ . և «Հա յ ա ս տ ա ն ի Հա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յ ա ն էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն և վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ազ գ ա յ ի ն ծր ա գ ի ր » հա ս տ ատ վ ա ծ է 2007թ .:

Նկ .5. 1990թ .-ից մի ն չ և 2014թ . Հա յ ա ս տա ն ո ւ մ առ ա ջ ն ա յ ի ն վա ռ ե լ ի ք ա է ն ե ր գ ե տ ի կ

պա շ ա ր ն ե ր ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տա ր ե կ ա ն սպ ա ռ ո ւ մ ը (աղ բ յ ո ւ ր ՝ www.iea.com)

Ըս տ 2013թ . ըն դ ո ւ ն վ ա ծ էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն հա յ ե ց ա կ ա ր գ ի ՝ Հա յ ա ս տ ա ն ի էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն բն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ կա ր և ո ր վ ե լ է՝ (1) էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի տա ր ատ ե ս ա կ ա ն ա ց մ ա ն , այ դ թվ ո ւ մ մի ջ ո ւ կ ա յ ի ն էն ե ր գ ի ա յ ի

13

օգ տ ա գ ո ր ծ մ ա ն , ապա հ ո վ ո ւ մ . (2) ար դ յ ո ւ ն ա վ ե տ , տն տ ե ս ա կ ա ն և բն ա պա հ պա ն ա կ ա ն տե ս ա ն կ յ ո ւ ն ի ց կա յ ո ւ ն , վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի զա ր գ ա ց մ ան և օգ տ ա գ ո ր ծ մ ա ն հա մ ա ր նե ր դ ր ո ւ մ ն ե ր ի ապա հ ո վ ո ւ մ և էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ե լ ա վ ո ւ մ . (3) եր կ ր ի էն ե ր գ ե տ ի կ հա մ ա կ ա ր գ ի տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն ին տ ե գ ր մ ա ն աջ ա կ ց ո ւ մ :

Նախ ատ ե ս վ ո ւ մ էր մի ն չ և 2026թ . 1000 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ նո ր ատ ո մ ա կ ա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը և հի ն ՀԱԷ Կ -ը շա հ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ի ց դո ւր ս բե ր ո ւ մ ը և վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի մա ս ն ա բ ա ժ ն ի աճ ը մի ն չ և 26%: 2011թ . Հա յ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր մշ ա կ վ ե ց «Վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի զա ր գ ա ց մ ա ն ու ղ ե ց ո ւ ց ա յ ի ն ծր ա գ ի ր », որ ն ու ղ ղ վ ա ծ էր հի մ ն ա կ ա ն ո ւ մ փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի զա ր գ ա ց մ ա ն վր ա : 2015թ . հա ս տ ատ վ ե լ է «ՀՀ էն ե ր գ ե տ ի կ հ ամ ա կ ա ր գ ի եր կ ա ր ա ժ ա մ կ ե տ (մի ն չ ե վ 2036թ .) զա ր գ ա ց մ ա ն ու ղ ի ն ե ր ը » ծր ա գ ի ր ը :

2007թ . Հա յ ա ս տ ա ն ի տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն պո տ ե ն ց ի ա լ ը գն ա հ ա տ վ ե լ է տա ր ե կ ա ն 1 մլ ն . տ ն .հ . չա փ ո վ : Ըն դ որ ո ւ մ , էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն պո տ ե ն ց ի ա լ ը շե ն ք ե ր ո ւ մ 402,00 x 1000 տ ն .հ ., իս կ տր ա ն ս պ ո ր տ ո ւ մ՝ 7,01 x 1000 տ ն .հ .: Հա մ ա ձ ա յ ն վե ր ջ ե ր ս կա տա ր վ ա ծ հե տ ա զ ո տ ո ւ մ ն ե ր ի [4]` էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ձ ր ա ց մ ա ն մի ջ ո ց ա ռ ու մ ն ե ր ի հա շ վ ի ն լր ա ց ո ւ ց ի չ ջե ր մ ա յ ի ն կա յ ա ն ն ե ր ի հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի պա հ ա ն ջ ա ր կ ը կա ր ե լ ի է նվ ա զ ե ց ն ե լ 180 ՄՎտ -ով :

5. Տն տ ե ս ո ւ թ յ ա ն կա ռ ո ւ ց վ ա ծ ք ո ւ մ ած խ ա յ ի ն մա սն ա բ ա ժ ն ի նվ ա զ ո ւ մ և հե տ ա գ ա վե ր ա ծ ո ւ մ

ԵՄ -ը հա ն ձ ն ա ռ ո ւ է 2030թ . իր նե ր ս ո ւ մ ջե ր մ ո ց ա յ ի ն գա զ ե ր ի (ՋԳ ) ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ի առ ն վ ա զ ն 40%-ի կր ճ ա տ մ ա ն ը հա մ ե մ ա տ 1990թ . հե տ : ԵՄ -ը սա հ մ ա ն ե լ է նա և 2030թ . հա մ ա ր վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի ց սպ ա ռ վ ո ղ մա ս ն ա բ ա ժ ն ի 27% թի ր ա խ : Փա ր իզ ի հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր ը բա ց է ստ ո ր ա գ ր մ ա ն հա մ ա ր 2016թ . ապ ր ի լ ի 22-ից մե կ տա ր վ ա ըն թ ա ց ք ո ւ մ : 2016թ . սե պ տ ե մ բ ե ր ի ն Հա յ ա ս տ ա ն ի կա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը ստ ո ր ա գ ր ե ց Կլ ի մ ա յ ի փո փ ո խ ո ւ թ յ ա ն Փա ր ի զ ի հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր ը , սա կ ա յ ն այ ն պե տ ք վա վ ե ր ա ց վ ի Ազ գ ա յ ի ն ժո ղ ո վ ի կո ղ մ ի ց : ԵՄ -ը ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր ո ւ մ է Կլ ի մ ա Արև ե լ ք նա խ ա գ ի ծ , որ ն ու ղ ղ վ ա ծ է ԵՀ Ք եր կ ր ն ե ր ի (Հա յ ա ս տ ա ն , Ադ ր բ ե ջ ա ն , Բե լ ա ռ ո ւ ս , Վր ա ս տա ն , Մո լ դ ո վ ա , Ու կ ր ա ի ն ա ) կլ ի մ ա յ ի փո փ ո խ ո ւ թ յ ա ն քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն մշ ա կ մ ա ն աջ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն ը : Այ ս ծր ա գ ի ր ը տր ա մ ա դ ր ո ւ մ է փո ր ձ ա գ ի տ ա կ ա ն օժ ա ն դ ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն , որ ն օգ ն ո ւ մ է մշ ա կ ե լ ՀՀ -ի Ազ գ ա յ ի ն հա ր մ ա ր վ ող ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն ծր ա գ ի ր ը (NAP): 2016թ . օգ ո ս տ ո ս ի 31-ին ՀՀ բն ա պա հ պա ն ո ւ թ յ ա ն Նախ ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը Կլ ի մ ա Ար և ել ք նա խ ա գ ծ ի աջ ա կ ց ո ւ թ յ ա մ բ կա զ մ ա կ ե ր պ ե լ էր աշ խ ատա ժ ո ղ ո վ Եր և ան ո ւ մ ՝ նվ ի ր վ ա ծ Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ կլ ի մ ա յ ա կ ա ն փո փ ո խ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ն հա ր մ ա ր վ ե լ ո ւ և ձ և ավ ո ր վ ո ղ ազ գ ա յ ի ն հա ր մ ա ր վ ո ղ ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն ը : 2017-2018թթ . Հա յ ա ս տ ա ն ը մշ ա կ ե լ ու է Ազգ ա յ ի ն հա ր մ ա ր վ ո ղ ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն ծր ա գ ի ր :

2014թ . Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ վա ռ ե լ ի ք ի այ ր ո ւ մ ի ց CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը 5,22 մլ ն տո ն ն ա էր , իս կ մե կ շն չ ի հա շ վ ո վ CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը 1,74 տո ն ն ա էր : Մե կ շն չ ի հա շ վ ո վ և մե կ ՀՆԱ -ի մի ա վ ո ր ի հ աշ վ ո վ (PPP) CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը 0,23 կգ CO2/2005 ԱՄՆ դո լ ա ր էր : Աշ խ ա ր հ ո ւ մ CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը վա ռ ե լ ի ք ի այ ր ո ւ մ ի ց կա զ մ ե լ են 32381 մլ ն տո ն ն ա , իս կ մե կ շն չ ի հա շ վ ո վ CO2

14

ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը ` 4,52 տո ն ն ա /շն չ ի ն : Մե կ շն չ ի հա շ վ ո վ վա ռ ե լ ի ք ի այ ր ո ւ մ ի ց CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը ՏՀ Զ Կ եր կ րն ե ր ի հա մ ա ր 9,36 տո ն ն ա /շն չ ի ն էր , Չի ն ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր ՝ 6,66 տո ն ն ա /շն չ ի ն : Այ ն պ ե ս որ , ջե ր մ ո ց ա յ ի ն գա զ ե ր ի ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ բա վ ա կ ա ն ա չ ա փ ցա ծ ր են և նա չո ւ ն ի ՋԳ ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ի քա ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը նվ ա զ ե ց ն ե լ ո ւ պա ր տա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , բա յ ց ու ն ի պատ ր ա ս տա կ ա մ ո ւ թ յ ո ւ ն իր տն տ ե ս ո ւ թ յ ո ւ ն ո ւ մ ՋԳ ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ի քա ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը նվ ա զ ե ց ն ե լ ո ւ ու ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ :

Ըս տ 2013թ . ըն դ ո ւ ն վ ա ծ էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն հա յ ե ց ա կ ա ր գ ի ՝ Հա յ ա ս տ ա ն ը հա ն ձ ն ա ռ ո ւ է 2020թ . սպ ա ռ վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի հա շ վ ե կ շ ռ ո ւ մ ՎԷ Ա -նե ր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը հա ս ց ն ե լ մի ն չ և 20%-ը , ի սկ Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ ար տա դր վ ո ղ կե ն ս ա վ ա ռ ե լ ի ք ի և կե ն ս ա դ ի զ ե լ ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը սպ ա ռ վ ո ղ վա ռ ե լ ի ք ի հա շ վ ե կ շ ռ ո ւ մ հա ս ց ն ե լ մի ն չ և 10%-ը :

Հե տ և յ ա լ ծր ա գ ր ե ր ն ան մ ի ջ ա պ ե ս կա պ վ ա ծ են ՋԳ ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ի կր ճ ա տ մ ա ն հե տ : KfW-ը մի տ վ ա ծ է վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ռե ս ո ւ ր ս ն ե ր ի զա ր գ ա ց մ ա ն ը , մա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ա ն և վե ր ա կ ա ռ ո ւ ց մ ա ն ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա ն ը , ին չ պ ե ս նա և տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր ան հ ր ա ժ ե շ տ էլ ե կ տ ր ա հ ա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի նա խ ա գ ծ ե ր ի ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա ն ը : KfW-ը ֆի ն ա ն ս ա կ ա ն մի ջ ո ց ն ե ր և խո ր հ ր դ ա տ վ ա կ ա ն աջ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն է տր ա մ ա դ ր ո ւ մ մա ս ն ա վ ո ր ՓՀ Է Կ -եր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ը և վե ր ա կ ա ն գ ն մ ա ն ը : Հա մ ա ձ ա յ ն 1-ին փո ւ լ ի ՝ KfW աջ ա կ ց ե ց 14 ՓՀ Է Կ -եր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ը մի քա ն ի առ և տ ր ա յ ի ն բա ն կ ե ր ի մի ջ ո ց ո վ : Հա մ ա ձ ա յ ն 2-րդ փո ւ լ ի ՝ KfW աջ ա կ ց ե ց 45 ՄՎտ ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ 20 ՓՀ Է Կ -եր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ը : 3րդ փո ւ լ ը նե ր ա ռ ո ւ մ է ՓՀ Է Կ -եր ի ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր ո ւ մ ը մի ն չ և 40 մլ ն եվ ր ո :

Նկ . 6-ու մ բե ր վ ա ծ են 2007թ .-ից մ ին չ և 2015թ . էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տա ր ե կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ա ն հա շ վ ե կ շ ռ ո ւ մ բո լ ո ր ՀԷ Կ -եր ի (վե ր ին կո ր ը ) և փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի (ստ ո ր ի ն կո ր ը ) մա ս ն ա բ ա ժ ն ի տվ յ ա լ ն ե ր ը : 2015թ . փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը շո ւ ր ջ 10,7% էր : Մեծ չա փ ո վ ՀԷ Կ -եր ի մա ս ն ա բ աժ ն ի ար ժ ե ք ի վր ա ազ դ եց եր կ ո ւ նո ր ջե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը , որ ոն ք շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն են հա ն ձ ն վ ե լ 2011թ .:

31 29,4

35,3639,4

33,5

28,9 28,225,7

28,3

5,2 5,17,1 8,0 7,4 7,2

9,7 8,9 10,7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

% in

tota

l ele

ctric

ity p

rodu

ctio

n

All HPPs

SHPPs

15

Նկ . 6. 2007թ .-ից մի ն չ և 2015թ . էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի ըն դ հ ա ն ո ւ ր տա ր ե կ ա ն ար տա դ ր ո ւ թ յ ա ն հա շ վ ե կ շ ռ ո ւ մ բո լ ո ր ՀԷ Կ -եր ի (վե ր ին կո ր ը ) և փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի (ստ ո ր ի ն կո ր ը ) մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը 8

2016թ . ՄԱԶ Ծ -ի հա յ ա ս տ ա ն յ ա ն գր ա ս ե ն յ ա կ ը Կա ն ա չ կլ ի մ ա յ ի հի մ ն ա դ ր ա մ ի ց 20 մի լ ի ո ն դո լ ա ր ար ժ ո ղ ո ւ թ յ ա մ բ դր ա մ ա շ ն ո ր հ է ստ ա ց ե լ էն ե ր գ ե տ ի կ ար դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը բա ր ձ ր ա ց ն ե լ ու և CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ը նվ ա զ ե ց ն ե լ ու նպ ատա կ ո վ : Դր ա մ ա շ ն ո ր հ ը առ ա ջ ի ն ն է Եվ ր ո պ ա յ ի և Կե ն տ ր ո ն ա կ ա ն Աս ի ա յ ի տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ , և եր կ ր ո ր դ ն է աշ խ ա ր հ ո ւ մ էն ե ր գ ա ա րդ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ : Այ դ մի ջ ո ց ն ե ր ը թո ւ յ լ կտ ա ն ար դ ի ա կ ա ն ա ց ն ե լ և ջե ր մ ա մ ե կ ո ւ ս ա ց ն ե լ շո ւ ր ջ 6000 ըն տ ա ն ի ք ի բն ա կ ա ր ա ն ն ե ր ի և ավ ե լ ի քա ն 150 հա ս ա ր ա կ ա կ ա ն շե ն ք ե ր ի , այ դ թվ ո ւ մ դպ ր ո ց ն ե ր ի և մա ն կ ա պա ր տ ե զ ն ե ր ի ար տա ք ի ն պատ ե ր ը , մո ւ տ ք ե ր ը , տա ն ի ք ն ե ր ը , առ ա ս տա ղ ն ե ր ը , հա տա կ ը և պատ ո ւ հ ա ն ն ե ր ը :

6. Հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , նո ր ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն

Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի հե տ ա զ ո տ մ ա ն ոլ ո ր տ ու մ Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ առ կ ա են մի քա ն ի բա վ ա կ ա ն ա չ ա փ ակ տ ի վ կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր : Է նե ր գ ե տ իկ ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն զա ր գ ա ց մ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ առ ա ջ ն ա յ ի ն դե ր ը պատ կ ա ն ո ւ մ է «էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի գի տ ա հ ե տ ա զ ո տ ա կ ա ն ին ս տ ի տ ո ւ տ » ՓԲ Ը -ին և «Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ռա զ մ ա վ ա ր ա կ ա ն կե ն տ ր ո ն » ՓԲ Ը Ի -ին : 2015թ . ՀՀ էն ե ր գ ե տ ի կ հա մ ա կ ա ր գ ի նվ ա զ ա գ ո ւ յ ն ծա խ ս ե ր ո վ զա ր գ ա ց մ ա ն ծր ա գ ր ի մշ ա կ ո ւ մ ը իր ա կ ա ն ա ց վ ե լ է ՄԱՌԿ ԱԼ (MARKAL)-Հա յ ա ս տ ա ն հա մ ա կ ա ր գ չ ա յ ի ն փա թ ե թ ի կի ր ա ռ մ ա մ բ ՝ ԱՄՆ ՄԶ Գ աջ ա կ ց ո ւ թ յ ա մ բ և ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա մ բ ՝ Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի գի տ ա հ ե տ ա զ ո տ ա կ ա ն ին ս տ ի տ ո ւ տ » ՓԲ Ը -ի մա ս ն ա կ ց ո ւ թ յ ա մ բ : ԷԳ Ի -ն մա ս ն ա կ ի ց է Էն ե ր գ ա հ ա մ ա կ ա ր գ ի զա ր գ ա ց մ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն մշ ա կ մ ա ն ծր ա գ ր ե ր ի : ԷԳ Ի -ն նե ր գ ր ա վ վ ա ծ է ր նա և ՀՀ -ի մի ն չ և 2025թ . էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի զա ր գ ա ց մ ա ն ռա զ մ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա ն (2005թ ., 2007թ .), «էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն և վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի ազ գ ա յ ի ն ծր ա գ ր ի » (2006 թ .) մշ ա կ մ ա ն ը :

Վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի և էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ որ ո շ առ ա ջ ատա ր կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը , ցա վ ո ք , դա դ ա ր ե լ են իր ե ն ց գո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յ ո ւ ն ը : Մյ ո ւ ս կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը բա խ վ ո ւ մ են դժ վ ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հե տ ՝ մր ց ել ո վ ավ ե լ ի էժ ա ն և հա ճ ա խ ավ ե լ ի ար դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ար և այ ի ն կո լ ե կ տ ո ր ն ե ր ար տա դ ր ո ղ չի ն ա կ ա ն ըն կ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի հե տ :

Աշ խ ատա ն ք ն ե ր ն իր ա կ ա ն ա ց վ ո ւ մ են նա և հա մ ա լ ս ա ր ա ն ա կ ա ն մա կ ա ր դ ա կո վ : Հա յ ա ս տ ա ն ի ամ ե ր ի կ յ ա ն հա մ ա լ ս ա ր ա ն ը , Հա յ ա ս տ ա ն ի պե տա կ ա ն ճա ր տ ա ր ա գ ի տ ա կ ա ն հա մ ա լ ս ա ր ա ն ը , Եր և ան ի պե տա կ ա ն հա մ ա լ ս ա ր ա ն ը ու ն ե ն բա վ ա ր ա ր նե ր ո ւ ժ այ ս ոլ ո ր տ ո ւ մ , և ար դ ե ն իր ա կ ա ն ա ց ր ե լ է մի շա ր ք ծր ա գ ր ե ր և հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր : Այ դ հա մ ա լ ս ա ր ա ն ն ե ր ո ւ մ մշ ա կ վ ե լ են վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի այ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի վե ր ա բ ե ր յ ա լ մա գ ի ս տ ր ա տո ւ ր ա յ ի դա ս ը ն թ ա ց ն ե ր : Ո րո շ

8www.psrc.am

16

նա խ ա գ ծ ե ր ի նկ ա ր ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը կա ր ե լ ի է գտ ն ե լ ստ ո ր և նշ վ ա ծ բր ո շ յ ո ւ ր ո ւ մ 9 :

Մի շա ր ք հա ս ա ր ա կ ա կ ա ն կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր են նե ր գ ր ա վ վ ա ծ ՎԷ Ա -նե ր ի զա ր գ ա ց մ ա ն ծր ա գ ր ե ր ու մ : Օր ի ն ա կ , ԳԷ Հ /ՄԱԶ Ծ -ի Փո ք ր դր ա մ ա շ ն ո ր հ ա յ ի ն ծր ա գր ե ր ի ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա մ բ մի քա ն ի ար և այ ի ն ջր ա տա ք ա ց ո ւ ց ի չ հա մ ա կ ա ր գ ե ր են տե ղ ա դ ր վ ե լ Հա յ ա ս տ ա ն ի տա ր բ ե ր շր ջ ա ն ն ե ր ո ւ մ : ՀԿ -նե ր ը նե ր գ ր ա վ վ ա ծ են նա և էն ե ր գ ե տ ի կ քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ու մ :

ԷՆԵ Ր Գ Ե Տ Ի Կ ԴՐ Ո ՇԱԿ ԱԿ Ի Ր ՆԱԽԱՁ Ե ՌՆՈ Ւ ԹՅՈ Ւ ՆԸ (The Energy Flagship Initiative) մե կ ն ար կ ե լ է 2010թ .: Ու ն ի եր ե ք հի մ ն ա կ ա ն նպ ատա կ ՝ ԵՄ -ի և Ար և ե լ յ ա ն Եվ ր ո պ ա յ ի վե ց եր կ ր նե ր ի մի ջ և (Հա յ ա ս տ ա ն , Ադ ր բ ե ջ ա ն , Բե լ ա ռ ո ւ ս , Վր ա ս տա ն , Մո լ դ ո վ ա և Ու կ ր ա ի ն ա ) նպ ա ս տ ե լ գա զ ի և էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի առ և տ ր ի , նշ վ ա ծ եր կ ր ն ե ր ո ւ մ բա ր ե լ ա վ ե լ էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ը և ըն դ լ ա յ ն ե լ վե ր ա կա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի օգ տ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը :

INOGATE ծր ա գ ի ր ը (տե ՛ ս 1) աջ ա կ ց ո ւ մ է էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա ն ե ր ի տն տ ե ս ա կ ա ն կո ն վ ե ր գ ե ն ց ի ա յ ի և Ալ Գ տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ա ն բա ր ե լ ա վ մ ա ն ը : Քա ղ ա ք ա պ ե տա ր ա ն ն ե ր ի մա կ ա ր դ ա կ ո վ տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն աջ ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը տր ա մ ա դ ր վ ո ւ մ է «Քա ղ ա ք ա պ ե տ ե ր ի Դա շ ն ա գ ի ր » (the Covenant of Mayors) և Քա ղ ա ք ա յ ի ն կա յ ո ւ ն ցո ւ ց ա դ ր ա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ նա խ ա գ ծ ե ր ի (SUDEP) շր ջ ա ն ա կ ո ւ մ , ին չ պ ե ս նա և «Ար և լ յ ա ն Եվ ր ո պ ա յ ի էն ե ր գ ե տ ի կ ար դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն և շր ջ ա կ ա մի ջ ա վ ա յ ր ի գո ր ծ ը ն կ ե ր ո ւ թ յ ա ն ամ ր ա պ ն դ ու մ » (E5P) ծր ա գ ր ի շր ջ ա ն ա կ ո ւ մ : «Քա ղ ա քա պ ե տ ե ր ի Դա շ ն ա գ ի ր » նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ա ն նե ր ք ո , որ ի հա մ ա ձ ա յ ն քա ղ ա ք ն ե ր ը կա տա ր ե լ ո ւ են CO2 ար տա ն ե տ ո ւ մ ն ե ր ի 20% նվ ա զ ե ց ո ւ մ Կա յ ո ւ ն էն ե ր գ ի ա յ ի գո ր ծ ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ծր ա գ ր ե ր ի իր ա կ ա ն ա ց մ ա ն մի ջ ո ց ո վ , Հա յ ա ս տ ա ն ի 10 քա ղ ա ք ՝ Ապա ր ա ն ը , Ար թ ի կ ը , Աշ տա ր ա կ ը , Դի լ ի ջ ա ն ը , Գյ ո ւ մ ր ի ն , Հր ա զ դ ա ն ը , Ս պի տա կ ը , Ծա ղ կ ա ձ ո ր ը , Վա յ ք ն ու Եր և ա ն ը ստ ո ր ա գ ր ե լ են այ ս նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ա ն տա կ :

Հա մ ա շ խ ա ր հ ա յ ի ն բա ն կ ի և ԳԷ Հ ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա մ բ գո ր ծ ո ղ Հա յ ա ս տ ա ն ի վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի և էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն հի մ ն ա դ ր ա մ ը (R2E2 Fund) և ս մե կ խո շ ո ր դե ր ա կ ա տա ր է վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի և էն եր գ ա խ ն ա յ ո ղ ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ , սա կ ա յ ն նր ա դե ր ը մե ծ չա փ ո վ կա յ ա ն ո ւ մ է այ ս ոլ ո ր տ ո ւ մ կա ր ո ղ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ու ն ե ց ո ղ կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ըն տ ր մա ն ը և ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր մ ա ն ը : Լր ա ց ո ւ ց ի չ տե ղ ե կ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր կա ր ե լ ի գտ ն ե լ իր ե ն ց կա յ ք ո ւ մ www.r2e2.am): R2E2 հի մ ն ա դ ր ա մ ի կո ղ մ ի ց ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր վ ո ղ նա խ ագ ծ ե ր ը իր ա կ ա ն ա ց ն ո ղ կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի շա ր ք ո ւ մ կա ն մե ծ թվ ո վ ԵՄ -ի ան դ ա մ եր կ ր ն ե ր ի կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր : R2E2 հի մ ն ա դ ր ա մ ը պա ր բ ե ր ա բ ա ր կա զ մ ա կ ե ր պ ու մ է Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ է նե ր գ ե տ ի կ ա յ ի շա բ ա թ մի ջ ո ց ա ռ ու մ նե ր :

Green for Growth Foundation հի մ ն ա դ ր ա մ ի (GGF) նե ր դ ր ո ղ ն ե ր ի ց են EIB, KfW զա ր գ ա ց մ ա ն բա ն կ ը , ՎԶ Ե Բ , IFC- ն , Եվ ր ո պ ա կ ա ն հա ն ձ ն ա ժ ո ղ ո վ ը , BMZ, և այ լ ն : GGF գո ր ծ ո ւ մ է հա յ կ ա կ ա ն բա ն կ ե ր ի մի ջ ո ց ո վ , որ ո ն ք կո մ ե ր ց ի ո ն հի մ ո ւ ն ք ն ե ր ո վ տր ա մ ա դ ր ո ւ մ են վա ր կ ե ր վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի (մա ս ն ա վ ո ր ա պ ե ս ար և այ ի ն

9 Renewable Energy Use in the World and Armenia. Innovations toward clean technologies. Yerevan. 2010 (Armenian and English enlarged updated version) -75 p (printed and PDF file). UNDP/GSF/USAAA

17

ջր ատա ք աց ո ւ ց ի չ ն ե ր ի ) և էն ե ր գ ա խն ա յ ո ղ ո ւ թյ ա ն ծր ա գ ր ե ր ի իր ա կ ա ն ա ց մ ա ն հա մ ա ր :

Հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , նո ր ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ոլ ո ր տ ո ւ մ շա տ են ակ ն կ ա լ ի ք ն ե ր կա պ վ ա ծ Horizon 2020 ծր ա գ ր ի հե տ : Հո ր ի զ ո ն 2020 հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և ին ո վ ա ց ի ա յ ի Եվ ր ո պ ա կ ա ն մի ո ւ թ յ ա ն շր ջ ա ն ա կ ա յ ի ն ծր ա գ ր ի ն Հա յ ա ս տ ա ն ի Աս ո ց ա ց մ ա ն հա մ ա ձ ա յ նա գ ի ր ը ստ ո ր ա գ ր վ ե լ է 2016թ . մա յ ի ս ի 19-ին Բր յ ո ւ ս ե լ ո ւ մ : ՀՀ Գի տ ո ւ թ յ ա ն ազ գ ա յ ի ն ակ ա դ ե մ ի ա ն (ԳԱԱ ) և Գի տ ո ւ թ յ ա ն պե տա կ ա ն կո մ ի տ ե ն (ԳՊԿ ) այ ս նա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յ ա ն իր ա կ ա ն ա ց մ ա ն հա մ ա ր մե ծ դե ր ա կ ա տա ր ո ւ մ ու ն ե ց ա ն : Այ ս ծր ա գ ր ի ն մի ա ն ա լ ո ւ հա մ ա ր Հա յ ա ս տ ա ն ը ֆի ն ա ն ս ա կ ա ն նե ր դ ր ո ւ մ ն ե ր է կա տա ր ե լ և ակ ն կ ա լ ո ւ մ է , որ օգ ո ւ տ ն ե ր ը կլ ի ն ե ն զգ ա լ ի ո ր ե ն ավ ե լ ի շա տ ՝ հա շ վ ի առ ն ե լ ո վ Հա յ ա ս տ ա ն ի բա ր ձ ր գի տ ա կ ա ն և տե խ ն ի կ ա կ ա ն պո տ ե ն ց ի ա լ ը , ին չ ի ապա ց ո ւ յ ց ն ե ր ը ար տա ց ո լ վ ա ծ են բա ր ձ ր ռե յ տ ի ն գ ու ն ե ց ո ղ մի ջ ա զ գ ա յ ի ն գի տ ատ ե խ ն ի կ ա կ ա ն ամ ս ա գ ր ե ր ո ւ մ հո դ վ ա ծ ն ե ր ի քա ն ա կ ո վ , և դր ա ն ց վր ա հղ ո ւ մ ն ե ր կա տ ար վ ո ղ (citation indexes) քա ն ա կ ն ե ր ի վր ա :

2016թ . հ ու ն ի ս ի 3-ին կա զ մ ա կ ե ր պ վ ե լ էր Հո ր ի զ ո ն 2020 տե ղ ե կ ա տ վ ա կ ա ն օր , որ ը նվ ի ր վ ա ծ էր Կլ ի մ ա յ ի փո փ ո խ ո ւ թ յ ա ն , ՓՄՁ զա ր գ ա ց մ ա ն գո ր ծ ի ք ն ե ր ի հի մ ն ա հ ա ր ց ե ր ի ն : 2016թ . սե պ տ ե մ բ ե ր ի 29-30-ին ՀՀ ԳԱԱ Գ իտ ո ւ թ յ ա ն զա ր գ ա ց մ ա ն հի մ ն ա դ ր ա մ ը կա զ մ ա կ ե րպ ել էր Էն ե ր գ ե տ ի կ ա յ ի հա ր ց ե ր ի ն նվ ի ր վ ա ծ H2020 սե մ ի ն ա ր ն ե ր (այ դ թվ ո ւ մ Brokerage Event), Եր և ան ո ւ մ : Այ դ ե րկ ո ւ մի ջ ո ց ա ռ ո ւ մ նե ր ը նա խ ատ ե ս վ ա ծ էր Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԵՄ -ն եր կ ր ն ե ր ի շա հ ա ռ ո ւ ն ե ր ի , հե տ ա զ ո տ ո ղ ն ե ր ի և ըն կ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր հա մ ա ր : Եզ ր ա կ ա ց ո ւ թ յ ո ւ ն

Նե ր կ ա յ ո ւ մ ս , Հա յ ա ս տ ա ն ը , իր տա րա ծ ք ո ւ մ տե ղ ա կ ա յ վ ա ծ էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ու մ ար տա դ ր վ ող էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ո վ ամ բ ո ղ ջ ո ւ թ յ ա մ բ ծա ծ կ ո ւ մ է իր նե ր ք ի ն շո ւ կ ա յ ի կա ր ի ք ն ե ր ը և նո ւ յ ն ի ս կ այ ն ար տա հ ա ն ո ւ մ է ար տ աս ա հ մ ա ն : Սա կ ա յ ն ակ ն հ ա յ տ է կա խ վ ա ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ը ար տա ս ա հ մ ա ն յա ն եր կ ր ն ե ր ի ց , քա ն ի որ ՋԷ Կ -եր ո ւ մ օգ տ ա գ ո ր ծ վ ո ւ մ է Ռո ւ ս ա ս տ ան ի Դա շ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց և ԻԻ Հ -ից նե ր կ ր վ ո ղ բն ա կ ա ն գա զ ը , իս կ ՀԱԷ Կ -ի հա մ ա ր մի ջ ո ւ կ ա յ ի ն վա ռ ե լ ի ք ը նե ր կ ր վ ո ւ մ է Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի Դա շ ն ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց : Ավ ե լ ի ն , եր կ ո ւ խո շ ո ր ագ ո ւ յ ն ՀԷ Կ -եր ի հա մ ա լ ի ր ն ե ր ը (Սե վ ա ն -Հր ա զ դ ա ն ՀԷ Կ -եր ի հա մ ա լ ի ր և Ո րո տ ա ն ՀԷ Կ -եր ի հա մ ա լ ի ր ) և Հր ա զ դ ա ն 5 ՋԷ Կ ը հա ն դ ի ս ա ն ո ւ մ են ար տա ս ա հ մ ա ն յ ա ն պե տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի մա ս ն ա վ ո ր կա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի սե փ ա կ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն :

Ի ր էն ե ր գ ե տ ի կ ան վ տ ա ն գ ո ւ թ յ ո ւ ն ը բա ր ե լ ա վ ե լ ո ւ նպ ատա կ ո վ , ին չ ի ն ու ղ ղ վ ա ծ է նա և 2015թ . հա վ ա ն ո ւ թ յ ա ն ար ժ ա ն ա ց ա ծ «ՀՀ էն ե ր գ ե տ ի կ հա մ ա կ ա ր գ ի եր կ ա ր ա ժ ա մ կ ե տ (մի ն չ և 2036թ .) զա ր գ ա ց մ ա ն ու ղ ի ն ե ր ը » ծր ա գի ր ը , Հա յ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր շա հ ա վ ե տ կլ ի ն ի հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ե լ Եվ ր ա մ ի ո ւ թ յ ա ն հե տ Է նե ր գ ե տ ի կ Միո ւ թ յ ա ն շր ջ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ : Ազ գ ա յ ի ն ծ րա գ ր ի իր ա կ ա ն ա ց ո ւ մ ը պա հ ա ն ջ ո ւ մ է մե ծ ծա վ ա լ ն ե ր ի ֆի ն ա ն ս ա վ ո ր ու մ և նե ր դ ր ո ւ մ ն ե ր , և կա ր ո ղ է վտ ա ն գ վե լ դր ա ն ց բա ց ա կ ա յ ո ւ թ յ ա ն դե պ ք ո ւ մ , ին չ պ ե ս , օր ի ն ա կ , նե ր կ ա ՀԱ ԷԿ -ի դե պ ք ո ւ մ : Կո ռ ո ւ պ ց ի ո ն ռի ս կ ե ր ը պե տ ք է նվ ա զ ա գ ո ւ յ ն ի հա ս ց ն ե լ , որ պ ե ս զ ի տե ղ ա կ ա ն էն ե ր գ ե տ ի կ շո ւ կ ա ն նե ր դ ր ո ղ ն ե ր ի

18

հա մ ա ր լի ն ի հր ա պ ո ւ ր ի չ , և նր ա ն ց մ իջ և ապա հ ո վ ել բա ց և ար դ ա ր մր ց ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն :

Էն ե ր գ ա ա ր դ յ ո ւ ն ա վ ե տ ո ւ թ յ ա ն բա ր ե լ ա վ ո ւ մ ը և վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ե տ ի կ ռե ս ո ւ ր ս ն ե ր ի զա ր գ ա ցո ւ մ ը առ ա ջ ն ա յ ի ն խն դ ի ր ն ե ր են և ԵՄ -ն , և Հա յ ա ս տ ա ն ի հա մ ա ր : Այ ս ըն դ հ ա ն ո ւ ր շա հ ը հո ւ յ ս ե ր է առ ա ջ ա ց ն ո ւ մ Եվ ր ա մ ի ո ւ թ յ ա ն և Հա յ ա ս տ ա ն ի մի ջ և հա ջ ո ղ հա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն վե ր ա բ ե ր յ ա լ : Էա կ ա ն ջա ն ք ե ր կպ ա հ ա ն ջ վ ե ն որ պ ե ս զ ի կյ ա ն ք ի բե ր ե լ այ դ հո ւ յ ս ե ր ը և խո ս ք ե ր ի ց ան ց ն ե լ գո ր ծ ե ր ի ն , ստ ա ն ա լ ո վ շո շ ա փ ե լ ի ար դ յ ո ւ ն ք ն ե ր :

Հա յ ա ս տ ա ն ի իշ խ ա ն ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը պե տ ք է ավ ե լ ի մե ծ ու շ ա դ ր ո ւ թ յ ո ւ ն դա ր ձ ն ե ն և բա զ մ ա պատ կ ե ն ջա ն ք ե ր ը կյ ա ն ք ի կո չ ե լ ո ւ հե տ և յ ա լ նե ր դ ր ո ւ մ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր ը . 60 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Լո ռ ի -Բե ր դ ՀԷ Կ -ի շի ն ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը (2023թ .), 75 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Շն ո ղ ՀԷ Կ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւմ ը (2023թ .), 100-130 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ Մե ղ ր ի ՀԷ Կ -ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը (2020 թ .), մի ն չ և 200 ՄՎտ ըն դ հ ա ն ո ւ ր հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ հո ղ մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր ի , եր կ ր ա ջ ե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ի , մի ն չ և 80 ՄՎտ ՖԷ կա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը : Նե ր կ ա յ ո ւ մ ս չկ ա տն տ ե ս ա պ ե ս ար դ ա ր ա ց վ ա ծ այ լ ը ն տ ր ա ն ք գո ր ծ ո ղ ՀԱ ԷԿ -ի շա հ ա գ ո ր ծ մ ա ն ժա մ կ ե տ ը մի ն չ և 2026թ . եր կ ա ր ա ց ն ե լ ո ւ : Նո ր ՀԱԷ Կ -ը նա խ ատ ե ս վ ո ւ մ էր կա ռ ո ւ ց ե լ 2027թ .: Ան հ ր ա ժ ե շ տ է տե ղ ա դ ր ե լ նա և լր ա ց ո ւ ց ի չ 620 ՄՎտ հզ ո ր ո ւ թ յ ա մ բ ջե ր մ ա յ ի ն էլ ե կ տ ր ա կ ա յ ա ն ն ե ր սկ ս ա ծ 2018թ . հա շ վ ի առ ն ե լ ո վ , որ որ ո շ հն ա ց ա ծ էն ե ր գ ա բ լ ո կ ն ե ր ը շա հ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ի ց դո ւ ր ս կբ ե րվ ե ն :

Փո ք ր ՀԷ Կ -եր ի պո տ ե ն ց ի ա լ ը մո տ է իր յո ւ ր ա ց մ ա ն ը : Մի ա յ ն փո ք ր ՀԷ Կ -եր կա ռ ո ւ ց ե լ ո ւ հա շ վ ի ն ՀԷ Կ -եր ու մ ար տա դ ր վ ո ղ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն էն ե ր գ ի ա յ ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը հն ա ր ա վ ո ր չէ էա պ ե ս բա ր ձ ր ա ց ն ե լ : ՀԷ Կ -եր ի մա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը նո ւ յ ն ի ս կ նվ ա զ ե լ է վե ր ջ ի ն տա ր ի ն ե ր ի ն :

Ցա ն կ ա լ ի է օգ տ ա գ ո ր ծ ե լ առ կ ա զա նա զ ա ն հա մ ա կ ա ր գ չ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր ՝ մի ն չ և 2036թ . զա ր գ ա ց մ ա ն նպ ատա կ ա յ ի ն թի ր ա խ ն ե ր որ ո շ ե լ ո ւ կա մ ճշ գ ր տ ե լ ո ւ ու ղ ղ ո ւ թ յ ա մ բ : Տե ղ ի ն է հի շ ե ց ն ե լ , որ գո յ ո ւ թ յ ո ւ ն ու ն ե ն ավ ե լ ի պա ր զ ո ւ ն ա կ հա մ ա կ ա ր գ չ ա յ ի ն ծր ա գ ր ե ր , որ ո ն ց հա մ ա ր ավ ե լ ի նվ ա զ քա ն ա կ ո ւ թ յ ա մ բ ել ք ա յ ի ն տվ յ ա լ ն ե ր են ան հ ր ա ժ ե շ տ և ո րո ն ց օգ տ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը ան վ ճ ա ր է :

Ավ ե լ ի կա տա ր յ ա լ սա կ ա գ ն ա յ ի ն քա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յ ա ն կա ր գ ա վ ո ր ո ւ մ ը , այ դ թվ ո ւ մ բն ա կ չ ո ւ թ յ ա ն հա մ ա ր գի շ ե ր ա յ ի ն և ցե ր ե կ ա յ ի ն սա կ ա գ ն ե ր ի ավ ե լ ի մե ծ տա ր բ ե ր ո ւ թ յ ո ւ ն ը կխ թ ա ն ե ր շո ւ կ ա յ ո ւ մ էն ե ր գ ա խ ն ա յ ո ղ սա ր ք ա վ ո ր ո ւ մ ն ե ր ի պա հ ա ն ջ ա ր կ ի աճ ի ն : Տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ա յ ի ն հա մ ա գո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ էա կ ա ն հե ռ ա ն կ ա ր ն ե ր ակ ն կ ա լ վ ո ւ մ են Հա յ ա ս տ ա ն ի , Վր ա ս տա ն ի , Ռո ւ ս ա ս տ ա ն ի և ԻԻ Հ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն ցա ն ց ե ր ի մի ջ և ապա գ ա զո ւ գ ա հ ե ռ աշ խ ատա ն ք ի ց : Դր ա ն ո վ հն ա ր ա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն կբ ա ց վ ի նա և եվ ր ո պ ա կ ա ն էլ ե կ տ ր ա հ ա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի ն մի ա ն ա լ ու ն : Հա յ ա ս տ ա ն ի և Վր ա ս տա ն ի մի ջ և , ին չ պ ե ս նա և Հա յ ա ս տ ա ն ի և ԻԻ Հ մի ջ և 400 կՎ էլ ե կ տ ր ա կ ա ն հա ղ ո ր դ մ ա ն գծ ե ր ի կա ռ ո ւ ց մ ա ն ավ ա ր տ ի ն ՝է լ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի փո խ ա ն ա կ մ ա ն հզ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ը առ ա ջ ի ն դե պ ք ո ւ մ կա ճ ե ն 200ՄՎտ -ից մի ն չ և 700 ՄՎտ , եր կ ր ո ր դ դե պ ք ո ւ մ ՝ 300ՄՎտ -ից մի ն չ և 1000-1020ՄՎտ , իս կ B2B են թ ա կ ա յ ա ն ի կա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը հն ա ր ա վ ո ր ո ւթ յ ո ւ ն կը ն ձ ե ռ ի աշ խ ատ ե ց ն ե լ հա մ ա կ ա ր գ ե ր ը զո ւ գ ա հ ե ռ ռե ժ ի մ ո ւ մ , ին չ պ ե ս այ ն իր ա կ ա ն ա ց վ ե լ է նա խ ո ր դ տա ր ի ն ե ր ի ն : Դր ա ն ո վ Հա յ ա ս տ ա ն ը կա ր ո ղ է դա ռ ն ա լ ԻԻ Հ և դե պ ի հյ ո ւ ս ի ս եր կ ր ն ե ր ի հա մ ա ր էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի փո խ ա ն ա կ մ ա ն տա ր ա ն ց ի կ եր կ ի ր :

19

Տա ր ա ծ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ էլ ե կ տ ր ա է ն ե ր գ ի ա յ ի առ ք ու վա ճ առ ք ի շո ւ կ ա յ ո ւ մ մր ց ու նա կ դա ռ ն ա լ ո ւ հա մ ա ր Հա յ ա ս տ ա ն ի բա շ խ ի չ ցա ն ց ե ր ը պե տ ք է նվ ա զ ե ց ն ե ն իր են ց տե խ ն ի կ ա կ ա ն և կո մ ե ր ց ի ո ն կո ր ո ւ ս տ ն ե ր ը նե ր կ ա յ ի ս 11-13%-ի ց առ ն վ ա զ ն եր կ ո ւ ան գ ա մ ՝ ին չ պ ե ս դա առ կ ա է Եվ ր ո պ ա կ ա ն բա շ խ մ ա ն ցա ն ց ե ր ո ւ մ : ԻԻ Պ -ի վր ա պատ ժ ա մ ի ջ ո ց ն ե ր ի սպ ա ս վ ո ղ վե ր ա ց ո ւ մ ի ց հ ետ ո , վե ր ջ ի ն ի ս բն ա կ ա ն գա զ ը կա ր ե լ ի է նա և փո խ ա դ ր ե լ դե պ ի ԵՄ -ն ՝ Վր ա ս տա ն ի տա ր ա ծ ք ո ւ մ գտ ն վ ո ղ գա զ ա մ ո ւ ղ ի մի ջ ո ց ո վ :

Հա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ գո յ ո ւ թ յ ո ւ ն ու ն ի բա վ ա կ ա ն ի ն բա ր ձ ր գի տ ա կ ա ն և հե տ ա զ ո տ ա կ ա ն պո տ ե ն ց ի ա լ վե ր ա կ ա ն գ ն վ ո ղ էն ե ր գ ի ա յ ի աղ բ յ ո ւ ր ն ե ր ի ոլ ո ր տ ո ւ մ , որ ը կա ր ե լ ի օգ տ ա գ ո ր ծ ե լ և եր կ ր ի նե ր ս ո ւ մ , և ար տ ե ր կ ր ո ւ մ : Ցա վ ո ք այ ն քի չ է օգ տ ա գ ո ր ծ վո ւ մ ար տ ե ր կ ր ո ւ մ : Horizon 2020 և այ լ նմ ա ն ա տ ի պ ծր ա գ ր ե ր կա ր ո ղ են ծա ռ ա յ ե լ որ պ ե ս ել ք ա յ ի ն կե տ : Հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր , նո ր ա ր ա ր ո ւ թ յ ո ւ ն և մր ց ո ւ ն ա կ ո ւ թ յ ո ւ ն ու ղ ղ ո ւ թ յ ա ն ոլ ո ր տ ո ւ մ շա տ են ակ ն կ ա լ ի ք ն ե ր կա պ վ ա ծ Horizon 2020 ծր ա գ ր ի հ ետ : Հո ր ի զ ո ն - 2020 հե տ ա զ ո տ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի և ին ո վ ա ց ի ա յ ի Եվ ր ո պ ա կ ա ն մի ո ւ թ յ ա ն շր ջ ա ն ա կ ա յ ի ն ծր ա գ ր ի ն Հա յ ա ս տ ա ն ի Աս ո ց ա ց մ ա ն հա մ ա ձ ա յ ն ա գ ի ր ը ստ ո ր ա գ ր վ ե լ է 2016թ . մա յ ի ս ի 19-ին Բր յ ո ւ ս ե լ ո ւ մ :