marmara Ünİversİtesİ teknolojİ fakÜltesİ · tanzimat'tan sonraki ikinci önemli belge...

Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

Makine M“hendisliği

MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ

DERSİN İÇERİĞİ İş g“venliğinin önemi, genel tanımlar, uluslar arası iş g“venliği yönetmelikleri İş g“venliği değerlendirilmesi, Kaza sıklık oranı, Kaza ağırlık oranı gibi genel değerlendirme yöntemlerinin tanımlanması Meslek hastalıklarının tanımı, ilgili yönetmelikler, meslek hastalıkları ile ilgili alınması gereken tedbirler

İş M“fettişliği, iş g“venliği ile ilgili Çalışma Bakanlığı sorumlulukları, kanun ve yönetmelikler. Üretim/İmalat esnasında alınması gereken iş g“venliği önlemleri Patlayıcı maddeler ile ilgili yönetmelikler, patlayıcı maddelerin “retilmesi, taşınması

ve depolanması konusunda ilgili hukuksal değerlendirmelerin yapılması Yangın tipleri, yangın önleme yöntemleri, yangın ile ilgili yönetmelikler, A, B ve C sınıfı yangınlar, önleme yöntemleri Meslek hastalıkları Makine ve imalat sektörlerinde iş g“venliği kuralları ve yönetmelikler

Teknik nezaretcilik, sorumluluk ve y“k“ml“l“kler, Elektrik akımı ve tehlikeleri, elektrikten korunma yöntemleri, elektrik ile ilgili iş g“venliği tedbirleri

Risk analizleri, risk değerlendirmesi Risk Analizi ve değerlendirmesinin örneklerle açıklanması …

İŞ SAĞL)Ğ) VE GÜVENLİĞİ KAVRAM) VE ÖNEMİ

Çalışma ortamında çalışanların sağlığını olumsuz etkileyebilecek risk

etmenlerinden çalışanları korumak, “retimin devamlılığını sağlamak ve verimliliği artırmak için yapılan ve çok disiplinli olarak y“r“t“len çalışmaları ifade eden iş sağlığı ve g“venliği kavramı, sanayinin ve teknolojinin gelişmesine paralel olarak

giderek önem kazanmaktadır. Çağdaş iş sağlığı ve g“venliği yaklaşımında çalışma ortamında tehlike kaynaklarının

belirlenerek sağlık ve g“venlik açısından bir risk değerlendirmesinin yapılması, önleme ve koruma tedbirlerinin belirlenerek uygulanması ve çalışanların

bilgilendirilmesi gerekmektedir.

Bireyin çalışma hayatına atılmadan önce genel sağlık durumu, fiziksel ve psikolojik

kapasitesinin tanımlanması, temel kayıtların tutulması ve testlerin yapılması iş sağlığı ve g“venliği açısından vazgeçilmezdir.

Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

TARİ(İ…

Kaynak: Prof. Dr. A. (akan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZF)RAT, İş G“venliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

İlk insanla başlayan “retim s“reci boyunca “retim teknik ve biçimleri de değişmiştir. Taşın ve toprağın işlenmesi, madencilik tekniklerinin geliştirilmesi, ateşin bulunması, giderek buhar g“c“nden yararlanma olanakları, iş aletlerinin

ve “retim araçlarının gelişiminde önemli etkileri olmuştur. Çalışma/İş yaşamındaki gelişmelerin getirdiği sorunların çöz“m“ için yapılan çalışmalar işçi sağlığı ve iş g“venliğinin gelişiminde de temel unsurlar olmuştur.

Bu nedenle yapılan işle sağlık arasında ilişki kurmanın tarihçesi oldukça eski çağlara dayanmaktadır. Geçmişi anlamak kuşkusuz, hazır zamanı ve geleceği inceleyen sağlık ve g“venlik çalışmalarına yardımcı olur. Zira, sağlık ve g“venlikteki modern gelişmeler ne tek basınadır, ne de bağımsızdır. Bilakis, devamlılığın bir parçasıdır. Halen ayakta bulunan piramitlerden akılda kalan, inşaatı için yeterli iş g“c“n“n sağlanması için, tıbbi servisler kurulmasıydı. Hatta, (Toplam 283 maddeden oluşan M.Ö. 2000'lerde Babil İmparatorluğunun kurucusu Hammurabi (M.Ö.

1819-1950) tarafından hazırlanan Hammurabi Kanunlarında İş Sağlığı ve G“venliği hususunda h“k“mler bulunmaktadır.

TARİ(İ…


Taş s“tunlara yazılı Hammurabi Kanunları Yazıtı "Eğer bir m“teahhidin sağlam yapmadığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibi hayatını kaybederse, m“teahhit öl“m cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin oğlu hayatını kaybetmişse, m“teahhidin oğlu öl“m cezasına çarptırılır; eğer bina sahibinin kölesi hayatını kaybetmişse, m“teahhit aynı değerde bir köleyi bina

sahibine verir. Eğer m“teahhidin sağlam yaptığı bir binanın çökmesi sonucunda bina sahibinin malları hasar görm“şse, m“teahhit binayı yeniden yapacağı gibi, bina

sahibinin t“m zarar ve ziyanını da karşılayacaktır. Bir binanın inşaat kurallarına uyulmadan yapılan bir duvarı yıkılırsa, m“teahhit t“m masrafları kendisine ait olmak “zere o duvarı sağlamlaştırmak zorundadır .

MESLEK (ASTAL)KLAR)N)N TARİ(ÇESİ Çalışanın sağlığı ve çalışma koşulları arasındaki ilişki y“zyıllardır s“rmektedir. Aristotle (M.Ö. 384-222) koşucuların hastalıklarından söz etmiş, gladyatörler için özel diyet tarif etmiştir. Hipoccrates (M.Ö.460-370) kurşun zehirlenmesinin başlıca belirtilerine, Juvenal (M.S. 60-140) ise ayakta

durarak çalışanların varislerine işaret etmiştir. XV ve XVI. y“zyıllarda yaşayan iki hekim; Agricola ve

Paracelsus, meslek hastalıklarının boyutları ve şiddeti konusundaki çalışmalarıyla, madencilerin sosyal durumlarında olumlu değişiklikler sağlamışlardır. Georgius Agricola (1494-1555) De Re Metallica adlı 12 ciltlik kitabında madenci hastalıklarını İsviçreli Paracelsus (1493-1541) On Miners Sickness and

Other Miners Diseases adlı “ç ciltlik kitabında

madencilerde gör“len akciğer hastalıkları ile

madenlerin eritilmesi işlerinde çalışanların sorunlarına ve civaya bağlı olarak gelişen sağlık sorunlarına yer vermiştir. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

Hipoccrates M.Ö. -370)

MESLEK (ASTAL)KLAR)N)N TARİ(ÇESİ İtalyan klinikçisi Dr. Bernardini Ramazzini (1633-

1714) ilk kapsamlı meslek hastalıkları kitabını De

Morbis Artificum Diatriba yazan kişi olarak iş

sağlığının babası olarak g“n“m“zde de anılmaktadır. Ramazzini iş kazası geçiren her hastasına iş koşulları konusunda kapsamlı sorular yöneltirken işyerini ayrıntılı olarak gezip

incelemektedir. Kitapta 53 hastalık ayrıntıları ile tanımlanmaktadır. Kitapta ayrıca meslek hastalıklarından korunma yöntemleri, beslenme,

hijyen ve ergonomi de yer almaktadır. Ramazzini ye göre Sağlığı yitirmek pahasına elde edilen

kazanç, pis-kirli bir kazançtır. Dr. Ramazzini, hasta

muayenesi sırasında Ne iş yapıyorsun? sorusunun yerleşmesini sağlayan hekim olarak tarihe geçmiştir. Thomas Percival (1740-1804) İngiltere de gençlerin çalışma koşulları ve s“releri hakkındaki raporu ile

Çocukların Bedeni ve Manevi Sağlıkları (akkındaki 1802 Kanunu adlı ilk fabrika yasasının çıkışına katkı sağlamıştır.


Dr. Bernardini Ramazzini

(1633-1714)

MESLEK (ASTAL)KLAR)N)N TARİ(ÇESİ Pervical Pott (1714-1788) 1775 yılında baca temizleyicileri arasında, topluma

oranla daha b“y“k sıklıkla gör“len skrotum kanserlerinin başlıca nedenlerinden

birinin yapılan iş olduğunu ortaya koymuştur. Charles Turner Thackrah (1795-1833) İngiltere de meslek hastalıkları ile ilgili ilk kitabı yazmıştır. John Thomas Arlidge (1822-1899) çanak çömlekçilerin hastalıkları ile ilgili çalışmaları s“rd“rm“ş, çini ve toprak “r“nleri “retimiyle uğraşan fabrikalara işyeri hekimi atanmasını sağlamıştır. Bug“n çevre sağlığının kurucusu olarak anılan Edwin Chadwick (1800-1884) 1842 yılında Çalışanların Çevre Sağlığı Koşulları adlı bir rapor hazırlamıştır. Alice

Hamilton (1869-1970) Amerika Birleşik Devletlerinde işçilerin sağlığının korunması ve işyerlerinde y“ksek d“zeyde sağlık gözetimi sağlanmasına önc“l“k etmiş bir hekimdir. F. F. Erisman (1842-1915) Rusya da çevre sağlığı biliminin kurucularından biridir.

B“y“k teknolojik uyanışın gör“ld“ğ“ 18. y“zyılın ikinci yarısında fabrikalarda iş ve çevre koşulları çalışanların sağlığını koruyacak şekilde d“zenlenmemiştir. Genel yaşam koşulları, toplumsal refah, beslenme ve hijyen alışkanlıklarının da etkisi ile bu y“zyılda tarihte hiç gör“lmemiş bir sıklıkta insanlar meslek hastalıkları nedeniyle acı çekmişlerdir. Civa, kurşun zehirlenmesi, solunum sistemi hastalıkları gibi bazı hastalıklar bu dönemde öne çıkmaktadır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

ARA ÖZET


Tarihsel Gelişim

Hipokrat -M.Ö. -370

Kurşun zehirlenmesi, Platon (Eflatun) -M.Ö. -348

Zanaatkarların çalışma koşullarından kaynaklanan sorunları, Aristo –M.Ö. -322

Gladyatör diyeti, Galen –M.S. . y“zyıl (astalıklarda çevre faktör“ MiasmaTeorisi öne çıkan çalışmalardır


Bu dönemde işçilere çeşitli kaynaklardan değişik yollarla sosyal yardımlar yapılmış, ancak yardımlar yasal zorunluluktan değil vakıf ve esnaf kuruluşları aracılığıyla yapılan yardımlar olduğundan s“reklilik kazanamamıştır. Tanzimat'tan sonra bazı girişimler sonucu işçi yararına d“zenlemeler yapılmıştır. Bunlar özellikle Ereğli Köm“r İşletmeleri'nin

Deniz Bakanlığı'na geçmesi ile köm“r ocaklarında çalışan işçilerin çalışma koşullarını d“zenleyen yasalar olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda işçi sağlığı ve iş g“venliği ile ilgili m“cadele 1820'lerde kurulan ilk işletmelerde çalışan işçilerin yaşama ve çalışma koşullarının d“zeltilmesi amacıyla başlamış, ancak, 1850 yılında çıkarılan Polis Nizamnamesi ile bu t“r

etkinlikler engellenmiştir. İşçi sağlığı ve iş g“venliği konusunda ilk çalışmaların başladığı 1850 yıllarında Osmanlı İmparatorluğu'nda, askeri amaçlı “retimlerin yanı sıra, daha çok el tezgahlan olarak gelişmeye başlayan sanayileşme, daha sonraları köm“r ocakları ve madenler, demir

yolu yapımı, t“t“n işletmelerinin katılımı ile s“rm“şt“r.

OSMANL) İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE İŞ SAĞ)L)Ğ) VE GÜVENLİĞİ


Bu dönemde çalışma koşullan oldukça ağır olup, çalışma s“resi g“nde 16 saate kadar akmaktadır. Ayrıca, ağır işlerde kadın ve çocukların çalıştırılması da yaygınlaşmıştır. Bu yıllarda işçiler tezgah başında uyuyup tezgah başında yemek yemek zorunda kalmışlardır. Ereğli (avzası'ndaki köm“r ocaklarında çalışan işçiler kısa s“rede meslek hastalıklarına yakalanmışlar ve giderek artan iş kazalarında yaşamlarını yitirmişlerdir. Fransızlar tarafından işletilen köm“r ocaklarında 16 saat çalışan çevre köylerden gelen işçiler, penceresiz ve sağlıksız barakalarda yatmışlardır. Beslenmeleri de son derece yetersiz olan işçiler, köm“r ocaklarındaki sağlıksa koşullar nedeniyle kısa s“rede köm“r tozlarıın yol açtığı pnomokonyoz hastalığına yakalanmışlardır. Köm“r ocaklarındaki çalışma koşullarının ağırlığı ve çok sayıda işçinin akciğer hastalıklarına yakalanması “retimde d“şmelere neden olmuştur. Üretimi artırmak amacıyla

1865 yılında Madeni (“mayun Nazın Dilaver Paşa tarafından bir t“z“k hazırlanmıştır. Ancak padişah tarafından onaylanmadığı için bir t“z“k niteliği kazanamamış olan Dilaver Paşa Nizamnamesi, çalışma koşullarına ilişkin olarak getirdiği d“zenlemeler yanında, madende bir hekim bulundurulmasını da h“kme bağlamıştır. Köm“r madenlerinde çok sık gör“len iş kazalarına ilişkin olarak ise bir h“k“m getirilmemiştir. 100 maddeden oluşan

Dilaver Paşa Nizamnamesi daha çok “retimin artırılmasına yönelik olmasına karşın, işçi sağlığı ve iş g“venliği ile ilgili ilk yasal belge olması açısından önemlidir.



Tanzimat'tan sonraki ikinci önemli belge olan Maadin

Nizamnamesi, genellikle is g“venliğini ilgilendiren önemli h“k“mler getirmiştir. Bu t“z“ğ“n getirdiği yenilikler ve önemli h“k“mler şunlardır:

İşveren iş kazasının oluşmasını önlemek için gerekli önlemleri alarak iş g“venliğini sağlamak zorundadır.

Kazaya maruz kalanlara veya ailesine mahkeme tarafından h“kmedilecek tazminat işveren tarafından ödenecektir. Kaza, işverenin köt“ yönetim ve denetimi veya gereken önlemlerin

yasalara uygun olarak yerine getirilmemiş olması nedeniyle

meydana gelmiş ise, işveren ayrıca 15-20 altın tutarında daha

fazla tazminat ödeyecektir. Havzada her işveren, diplomalı bir hekim çalıştırmak ve

eczane bulundurmak zorundadır.


Ülkemizde çalışma koşullarını d“zenlemeyi hedefleyen ilk yazılı metin 1865 de yayınlanan ve köm“r madenlerindeki çalışma koşullarını d“zenleyen Dilaver Paşa

Nizamnamesidir.

1930 yılında yayınlanan Umumi (ıfzısıhha Kanunu önemli d“zenlemelerden biri olup çalışma hayatına sağlık ve g“venlikle ilgili d“zenlemeler getirmiştir. Umumi (ıfzıssıhha

Kanunu, halen halk sağlığı, iş sağlığı ve g“venliği alanlarında önemli bir yaptırım aracı olarak kullanılmaktadır. Anayasamız, Borçlar Kanunu ve İş Kanunu; iş hukuku, iş sağlığı ve g“venliği, sosyal g“venlik alanlarında d“zenlemeler içermektedir. Ayrıca iş sağlığı, iş kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili yaptırım g“c“ ve daha iyi uygulamalar için özendirme işlevi olan

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu da unutulmamalıdır. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) 1945 yılında iş kazaları ve meslek hastalığı pirimi

toplayarak bu alanda sosyal g“venlik ihtiyacını karşılamıştır. Bu yıllarda, meslek hastalıkları ile ilgili var olan bilgi eksiği ve kurumun bu alandaki işlevlerini yerine

getirirken diğer devlet hastanelerinden yararlanamaması nedeniyle SSK 1949 yılında ilk

hastanesini İstanbul Nişantaşı Meslek (astalıkları Hastanesi olarak kurmuştur. SSK

sigorta kapsamına hastalık, analık gibi sigorta alanlarını da alınca birçok hastane kurmuş

ve söz konusu hastane de hizmet hastanesine çevrilmiştir.

TÜRKİYE CUM(URİYETİ DÖNEMİNDE İŞ SAĞ)L)Ğ) VE GÜVENLİĞİ


Ülkemizde 1960 yılından itibaren "Benzen"in sebep olduğu kan hastalıkları ve özellikle lösemi sorunu “zerinde çalışmaya başlayan Prof. Dr. Muzaffer Aksoy, 1974'de "Leukemia in Shoeworkers

Exposed Chronically to Benzene" isimli yazısı ile ABD'de benzenin yasal sınır değerinin 1 ppm'e d“ş“r“lmesini sağlamış ve bu önemli buluşu ile d“nya iş sağlığı ve g“venliği literat“r“ne geçmiştir. 1978 yılında Ankara ve İstanbul illerinde iki meslek hastalıkları hastanesi kurulmuştur. Hastanelere teşhis, ilgili sigorta alanlarında sigortacılık kararları (maluliyet belirleme, sigortalılık işlemlerine hak kazanma kararı alabilmenin ve tedavinin yanı sıra kurumu korumak amacıyla

koruyucu sağlık hizmetleri, gezici sağlık hizmetleri ve meslek hastalıkları alanında eğitim

hizmetlerini y“r“tme görevleri verilmiştir. Meslek (astalıkları Hastaneleri, “lkemizde birtakım

ilklere imza atmıştır. İş psikolojisi laboratuvarı, iş hijyeni laboratuvarı, toksikoloji laboratuvarı, gelişkin solunum fonksiyon laboratuvarı, gezici iş sağlığı laboratuvarı olan ilk hastanelerdir. Zengin

laboratuvarlarla donatılan bu hastanelerde çok sayıda, sahaya yönelik, bilimsel çalışma ve araştırma gerçekleştirilmiştir. Meslek hastaneleri diğer SSK hastaneleriyle birlikte 19.02.2005 tarihinde Sağlık Bakanlığına devredilmiştir. Halen “lkemizde bulunan “ç meslek hastalıkları hastanesi nin (Ankara, İstanbul ve Zonguldak) yanı sıra 2008 yılından bu yana devlet “niversiteleri hastaneleri ile 2011 yılından itibaren Sağlık Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri, sigortalının çalışma g“c“ ve meslekte kazanma g“c“ kaybı oranlarının tespitinde esas alınacak sağlık kurulu raporlarını d“zenlemek “zere yetkilendirilmişlerdir. Meslek hastalıkları tıbbi tanılarını koymaya yetkili hastane sayıları artırılarak “lke çapında meslek hastalıkları tanısında beklenen artışa katkı sağlanması amaçlanmıştır.

TÜRKİYE CUM(URİYETİ DÖNEMİNDE İŞ SAĞ)L)Ğ) VE GÜVENLİĞİ


KONUNUN ÖNEMLİ

Kay ak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güve liği Ka u u Kita ı, ISBN 978-975-455-

176-1, Kasım 2012, Ankara.

Kay ak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güve liği Ka u u Kita ı, ISBN 978-975-455-176-1, Kasım 2012, Ankara.

KONUNUN ÖNEMLİ

1995 - TÜRKİYE DE İŞ KAZALAR) VE MESLEK HASTALIKLARI


EUROSTAT VERİLERİNE GÖRE BİNDE ÖLÜMLÜ İŞ KAZASI ORANLARI (2002-2007)

Kay ak: 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güve liği Ka u u Kita ı, ISBN

978-975-455-176-1, Kasım 2012, Ankara.

Kaynak: (http://epp.eurostat.ec.europa.eu)

TÜRKİYE DE KOBİ LER VE İŞ KAZALAR)

Kaynak: Sayılı İş Sağlığı Ve G“venliği Kanunu Kitabı, )SBN -975-455-176- , Kasım , Ankara.

Daha önce iş sağlığı ve g“venliği profesyoneli çalıştırma zorunluluğu olmayan k“ç“k işletmelerin kanun kapsamına alınması, kazaların önlenmesi için hayati önem arz ediyor.

TÜRKİYE DE KOBİ LER VE İŞ KAZALAR)


TEMEL KAVRAMLAR…


İş Sağlığı ve G“venliği İSG : İş kazası ve

meslek hastalıklarının neden oldukları kayıpları en aza indirmek amacıyla, sistemli ve bilimsel araştırmalara dayalı g“venlik önlemlerinin saptanması ve uygulamasına yönelik çalışmalardır. Üç temel amacı vardır;

•Çalışanları Korumak,

•Üretim G“venliğini Sağlamak, •İşletme G“venliğini Sağlamak.

İŞLE İLGİLİ (ASTAL)KLAR)N TAN)M) İşle ilgili hastalıklarda temel etken işyeri dışındadır. İşe girmeden önce var olan veya çalışırken ortaya çıkan herhangi bir sistemik hastalık yapılan iş nedeniyle daha ağır

seyredebilmektedir. Çalışanın uygun işe yerleştirilmemesi ya da sistemik hastalığın

ilerlemesine neden olan etkenlerin çalışma ortamında ortadan kaldırılmaması nedeniyle mevcut hastalığın şiddetlenmesi söz konusudur. Çalışanlar arasında meslek hastalıklarından daha sık gör“len işle ilgili hastalıklar;

kalp hastalıkları, kronik obstr“ktif akciğer hastalıkları, kas iskelet sistemi hastalıkları gibi kronik ve dejeneratif hastalıklardır. Bu hastalıkların oluşumunda birçok faktör rol oynamaktadır. Bazı mesleklerde çalışıyor olmak bazı hastalıklar için riski artıran faktör olabilmektedir. Örneğin, lumbal disk hernisi olan bir kişinin elle taşıma işinde çalışıyor olması nedeniyle kişinin şikayetleri şiddetlenip akut ağrılı disk hernisine dön“şebilecektir. Her elle taşıma yapan kişide disk hernisi olmamasına karşın disk

hernisi olan kişinin uygun olmayan bir şekilde elle taşıma işinde çalıştırılması tabloyu ağırlaştırabilmektedir. Uygun işe yerleştirilmeme nedeniyle Avrupa Birliğinde çalışan

her “ç çalışandan birinde sırt ağrısı problemi bulunmaktadır.

D“nya Sağlık Örg“t“ işle ilgili hastalıkları şu şekilde tanımlamaktadır: Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin, diğer sebepler arasında önemli bir faktör olduğu hastalıklardır. Kısaca çalışma koşulları nedeniyle doğal seyri değişen hastalıklardır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA


MESLEK HASTALIKLARININ TANIMI

Meslek hastalıkları, işyeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile meydana gelen hastalıkların

ortak adıdır. D“nya Sağlık Örg“t“ ve Uluslararası Çalışma Örg“t“ gibi uluslararası kaynaklarda

meslek hastalıkları; zararlı bir etkenle bundan

etkilenen insan v“cudu arasında, çalışılan işe özg“

bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 14. maddesinde Meslek

hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin

niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya

işin y“r“t“m şartları y“z“nden uğradığı geçici veya s“rekli hastalık, bedensel veya ruhsal

öz“rl“l“k halleridir şeklinde tanımlanmaktadır. Meslek hastalıkları etkenle çalışanın ilk temasından 1 hafta ile 30 yıl sonra ortaya çıkabilmektedir.

Meslek hastalığı: Mesleki risklere

maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıklardır. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No:

6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

Meslek (astalığı: Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple

veya işin y“r“t“m şartları y“z“nden uğradığı geçici veya s“rekli, hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir.

Sosyal Sigortalar Kanunun Sağlık İşleri T“z“ğ“ ne göre meslek hastalıkları beş ana

grupta toplanmıştır. Bunlar;

1-Kimyasal nedenlerden olan meslek hastalıkları, 2-Mesleki cilt hastalıkları, 3-Mesleki solunum sistemi hastalıkları, 4-Mesleki bulaşıcı hastalıklar, 5-Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M.

Kemal ÖZF)RAT, İş G“venliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar


İş Kazası: Uluslararası Çalışma Örg“t“

(ILO) tarafından iş kazası planlanmamış ve beklenmeyen bir

olay sonucunda sakatlanmaya ve

zarara neden olan durumdur şeklinde tanımlanmıştır. D“nya sağlık örg“t“ (WHO) ise iş kazasını; önceden planlanmamış, çoğu

zaman kişisel yaralanmalara, makine

araç ve gereçlerin zarara uğramasına, “retimin bir s“re durmasına yol açan

bir olay olarak tanımlamıştır. İş kazası: İşyerinde veya işin y“r“t“m“

nedeniyle meydana gelen, öl“me

sebebiyet veren veya v“cut b“t“nl“ğ“n“

ruhen ya da bedenen özre uğratan

olaylara is kazası denir. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.


Tehlike: Mal, can ve çevre için

potansiyel bir tehlike oluşturan

malzeme, durum veya aktivitenin karakteristiği.

Olay: Bir kazaya yol açan veya bir

kazaya neden olabilecek potansiyeli

olan durum. OHSAS 18002 ye göre hiçbir sağlık bozulması sakatlanma,

hasar veya başka kaybın olmadığı bir

olay ayrıca yakın-ıskalama olarak

da adlandırılır. Olay terimi yakın-ıskalama yı da kapsar.

Risk: İdrak edilmekte olan spesifik

bir tehlikenin gerçekleşme olasılığı ve

tehlikenin sonuçlarını kapsayan

kavram.

Tehlike: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeline tehlike denir.

Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana

gelme ihtimalidir. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

Kaynak: İsmet APAK, «İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ – Sunum»


Risk Değerlendirme: Tehlike potansiyeli

bulunan maddelerle ilgili her t“rl“ bilimsel

bilgi ve malumatın d“zenlenmesi ve analiz

edilmesine yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Daha basit ifadesiyle; problemin

modellenmesi, tehlike değerlendirmesi, tehlikeli maddeye maruz kalma etkilerinin

analizi ve risk tanımlaması gibi ana

kavramlardan oluşan risk analizidir.

Katlanılabilir Risk: Organizasyonun yasal y“k“ml“l“kleri ve İSG politikası çerçevesinde tahamm“l edilebilir d“zeye indirilmiş risk.

Risk Yönetimi: İnsan hayatı ve çevre g“venliği ile ilgili risklerin değerlendirilmesi ve kontrol edilmesine yönelik olarak,

politikalar, tecr“beler ve kaynakların

sistematik olarak uygulanmasıdır. Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve g“venliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya

ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, “retim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer

hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu ifade eder.

Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu

tehlikelerin riske dön“şmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek

derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: 6331, Sayı: 28339, 30 Haziran 2012.

İşyeri: Mal veya hizmet “retmek amacıyla maddi olan ve olmayan

unsurlar ile çalışanın birlikte örg“tlendiği, işverenin işyerinde “rettiği mal veya hizmet ile nitelik yön“nden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örg“tlenen işyerine bağlı yerler ile dinlenme, çocuk

emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer

eklentiler ve araçları da içeren

organizasyondur.

Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki stat“lerine bakılmaksızın kamu veya özel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişiyi ifade eder.

Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: , Sayı: , (aziran .

İşveren: Çalışan istihdam eden gerçek veya t“zel kişi yahut t“zel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşları ifade eder.

Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve g“venliği ile ilgili çalışmalara katılma, çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme,

tekliflerde bulunma ve benzeri konularda çalışanları temsil

etmeye yetkili çalışanı ifade eder.

Destek elemanı: Asli görevinin yanında iş sağlığı ve g“venliği ile ilgili önleme, koruma, tahliye, yangınla m“cadele, ilk yardım

ve benzeri konularda özel olarak görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişiyi ifade eder.

Eğitim kurumu: İş g“venliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek “zere Bakanlıkça

yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşlarını, “niversiteleri ve T“rk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan m“esseseleri ifade eder.

Genç çalışan: Onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış çalışandır. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: , Sayı: , (aziran .

İş g“venliği uzmanı: İş sağlığı ve g“venliği alanında görev yapmak “zere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş g“venliği uzmanlığı belgesine

sahip m“hendis, mimar veya

teknik elemanı ifade eder.

İşyeri hekimi: İş sağlığı ve g“venliği alanında görev yapmak “zere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip

hekimlerdir.

İşyeri sağlık ve g“venlik birimi: İşyerinde iş sağlığı ve g“venliği hizmetlerini y“r“tmek “zere

kurulan, gerekli donanım ve

personele sahip olan birimdir.


Ortak sağlık ve g“venlik birimi:

Kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile T“rk

Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve g“venliği hizmetlerini sunmak “zere

kurulan gerekli donanım ve

personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen

birimlerdir.

İş sağlığı ve g“venliği ile ilgili

riskleri Önleme : İşyerinde y“r“t“len işlerin b“t“n safhalarında iş sağlığı ve g“venliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak

veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin t“m“ bu kapsamdadır. Kaynak: İş Sağlığı ve G“venliği Kanunu, Kanun No: , Sayı: , (aziran .

İş sağlığı ve g“venliği mevzuatındaki Teknik

eleman tanımı: Teknik öğretmen, fizikçi ve

kimyager unvanına sahip olanlar ile “niversitelerin iş sağlığı ve g“venliği programı mezunlarıdır.

İş sağlığı ve g“venliği mevzuatındaki İşyeri hemşiresi tanımı: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı (emşirelik Kanununa göre hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve g“venliği alanında görev yapmak “zere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahip hemşire/sağlık memurunu ifade

eder.


ILO

ILO (International Labour Organization - Uluslararası Çalışma Örg“t“ Sosyal adalet ve uluslararası insan ve çalışma haklarının iyileştirilmesidir.

•İnsan haklarına saygı, •Yeterli yaşam şartları, •İnsanca çalışma koşulları, •İstihdam olanakları, •Ekonomik g“vence,


İŞ GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ VE AMAÇLAR) İş g“venliği kavramında, çalışanların can g“venliği (yani sağlık makine araç ve gerecin, işyerinin, çevrenin, “retilen malın g“venliği yer almaktadır. Bu kapsamdan, iş d“nyasında çalışan çok sayıda

insan, b“y“k miktarlar tutan malzeme, makine, araç ve gereçler (yani para) çevre, ekoloji, iş d“nyası ile ilgisi olmayan milyonlarca insanın hayatı ve mutluluğu anlaşıldığına göre iş g“venliğinin önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle denilebilir ki, bir iş yerinde değil, bir “lkede İş G“venliği varsa orada sağlık ve mutluluk vardır. İş g“venliği yoksa, can kaybı, sakatlık, hastalık, para ve zaman kaybı vardır. O halde söz“n burasında önce iş g“venliği vardır. İş G“venliğinin tanımı ve öneminden anlaşıldığı gibi amaçları şunlardır:

1. Çalışanları korumak,

2. Üretimin g“venliğini korumak,

3. İşletmenin g“venliğini sağlamak, 4. Çevreye zarar vermemek.


İŞ GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ VE AMAÇLAR)

İş g“venliği konusunun ilk sahipleri kuşkusuz devlet, işverenler ve

sendikalardır. Arzu edilen sonuçlara ulaşılabilmesi için bu “çl“n“n

kendilerine d“şen ödevleri en iyi şekilde yerine getirmesi, ayrıca kendi aralarında olumlu bir işbirliğinin t“m koşullarını oluşturmaları gerekir. Öte

yandan, “niversitelerin, araştırma kurumlarının, kitle haberleşme araçlarının, meslek kuruluşlarının ve

bu konuda kurulacak gön“ll“

derneklerin iş g“venliği faaliyetlerine

etkili bir biçimde katılması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenmesi amacına olumlu katkılar

getirebilecektir.


İŞ GÜVENLİĞİNDE SORUMLULUK

İş kazaları ve meslek hastalıklarından korunmak, işçi, iş veren ve devletin işbirliği ile m“mk“nd“r. İşçi: Kendi sağlığı söz konusu olduğundan mesleğine ait bilgi ve beceriler yön“nden

kendini yetiştirmesi, iş g“venliği kurallarına uyması işçinin hem sağlığını koruyacak

hem de mali sorumluluk altına girmesini önleyecektir. Yapılan araştırmalar iş kazalarının %80-90 oranının çalışanların hatasından ve kurallara uymamalarından kaynaklandığını göstermektedir. İşveren: İş yeri sahipleri, iş görenlerin yapılan işin özelliklerine uyan şartları oluşturmak, işçilerin kendi başlarına alamayacakları eğitimleri kendilerine görd“rmek, işçiye ve çevreye karşı kanunların kendilerine y“klediği y“k“ml“l“kleri yerine getirmek durumundadırlar. İş kazalarının %10-20 si yönetim hatalarından

meydana gelmektedir.

Devlet: Devlet iş ve çalışma d“nyasında kanunlara dayanan g“c“ ile yaptırımcı özelliğe sahiptir. Anayasamızın ilgili h“k“mleri ve buna dayanarak çıkarılmış olan

yasa ve yönetmeliklere ilgili olan herkes uymak mecburiyetindedir. Devletin yasal y“k“ml“l“kleri uygulatması yanında, Çalışma Bakanlığı, çalışma hayatını d“zenleyici, rehberlik edici ve eğitici çalışmaları da yerine getirir. İş ve çalışma hayatında gerek iş barışı gerekse iş g“venliği açısından ilgili kuruluşların elbirliği içinde çalışmaları, olumlu sonuçlar verir.


İŞ KAZALAR)

ILO verilerine göre b“t“n öl“mlerin

%3.9 u iş kazası veya meslek hastalığı sonucu olmaktadır. D“nya n“fusunun

%15 i iş kazası veya meslek hastalıklarına maruz kalmaktadır. Halen işsiz olan işg“c“n“n %30 u daha önceki işleri sırasında meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle yeniden iş bulmakta g“çl“k çekmektedir. D“nyada iş kazası ve meslek

hastalıklarına bağlı öl“mlerin dağılımı incelendiğinde mesleki kanserler %32 ile

ilk sırada yer almakta, onun ardından

%23 ile kardiyo-vask“ler hastalıklar

gelmektedir. (astalıkların maliyeti incelendiğinde ise %40 ile kas iskelet

sistemi hastalıkları en çok harcama yapılan hastalık grubu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

İş kazaları: Belli bir zarar ve arızaya

sebep olan, umulmayan, beklenmeyen ve planlanmamış olaylardır. Kazalar g“nl“k hayatın çeşitli yerlerinde gör“lebilirler. İş kazaları, spor kazaları, ev kazaları, trafik kazaları sıkça gör“l“p duyulan kaza t“rlerindendir. Hepsindeki ortak özellik, beklenilmemeleri, umulmamaları ve planlanmamış olmalarıdır. Ülkemizde iş kazaları ve meslek hastalıklarından dolayı her yıl; yaklaşık 1500 kişi ölmektedir.

İŞ KAZALAR)


İŞ KAZALAR)

Avrupa Birliğine “ye “lkelerde iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu yılda; 5500 kişinin hayatını kaybettiği, 75000 kişinin s“rekli çalışamaz duruma geldiği, 149 milyon işg“n“ ve 20 milyar Euro

maddi kaybın meydana geldiği rapor edilmektedir. Avrupa Birliği “lkelerinde iş g“n“ kayıplarının %50-60 ı, stres kaynaklı işle ilgili hastalıklar nedeniyle olmaktadır. AB “lkelerinde çalışanların %22 si çalışma s“relerinin en az dörtte birinde zararlı gaz veya kimyasallara

maruz kalmaktadır. Sosyal G“venlik Kurumu (SGK) istatistiklerine göre 2009 yılında T“rkiye de 64.316 iş kazası olmuş, 429 meslek hastalığı tespit edilmiş, bu iş kazalarının 1.171 i öl“mle sonuçlanmıştır, öl“mle sonuçlanan meslek hastalığı bulunmamaktadır. S“rekli iş göremez

hale gelen 1885 kişiden 217 si meslek hastalıkları nedeni ile iş göremez hale gelmiştir (Grafik 1,2,3) .


İŞ KAZALAR)


Grafik 1. Meslek (astalıklarının dağılımı SGK, -2009)

İŞ KAZALAR)


Grafik 2. Öl“ml“ iş kazası ve meslek hastalıkları vakalarının dağılımı / işçide SGK, -

2009)

İŞ KAZALAR)


Grafik 3. S“rekli iş göremez olan işçi sayılarının dağılımı / . SGK, -2009)

İŞ KAZALAR)N)N OLUŞ NEDENLERİ

İş kazasının meydana gelmesi için, tehlikeli

durumla, tehlikeli davranışın aynı anda bir

arada bulunmaları gerekir. göre bu;

İş Kazası = Tehlikeli Durum + Tehlikeli

Davranış şeklinde matematiksel bir form“l ile yazılabilir. İş kazalarının meydana gelmesine, teknik,

sosyal, psikolojik, fizyolojik etkenler

neden olabilir. Çalışan kişinin kendisi, çalıştığı işyeri, iş yeri arkadaşları, çevresi, kullandığı makine ve malzemeler, araç gereçlerin her biri iş kazasının nedenidir.

Bu sayılanların hepsi birbiri ile etkileşim içinde olan faktörlerdir. Bu faktörleri aşağıdaki şekilde sınıflandırmak m“mk“nd“r. Kaynak: Prof. Dr. A. (akan ONUR ve Yrd. Doç. Dr. M. Kemal ÖZF)RAT, İş G“venliğine Giriş, Önemi, Genel Tanımlar

Kaynak: Emrah G“rer, Temel İş Sağlığı ve G“venliği Eğitimi , ÇASGEM


Kaza Nedenleri ile İlgili Yanlış Gör“şler: . ŞANS)ZL)K . KAÇ)N)LMAZL)K . DİKKATSİZLİK

Kaynak: Emrah G“rer, Temel İş Sağlığı ve G“venliği Eğitimi , ÇASGEM

Kazaların Temel Nedenleri M

• MAN İnsan

• MACHINE (Makine)

• MED)A Ortam, Çevre

• MANAGEMENT Yönetim


1- Malzeme

a- Malzemenin kimyasal ve fiziksel özelliklerinden kaynaklanan faktörler, b- Kullanılan maddelere göre uygun “retim sisteminin seçilmemiş olması, 2- Makine ve teçhizat

a- Malzeme yorgunluğu, b- Koruyucu tedbirlerin alınmaması, c- Makinelerin yanlış seçilmesi veya yanlış kullanılması, 3- Çevre

a- Sıcaklık, nem, aydınlatma, g“r“lt“ gibi fiziki faktörler, b- Mekanik etkiler,

c- Sağlık şartları, 4- İnsan

a- Eğitim ve bilgi eksikliği b- Dalgınlık, dikkatsizlik,

c- İlgisizlik, d“zensizlik, d- Bedenin iş uyumsuzluğu, e- Meleke (Beceri) noksanlığı, f- Aile d“zeni, g- Beslenme yetersizliği


ÖZETLE: İş Sağlığı Ve G“venliğinin (edefleri: Sıfır risk, Sıfır iş kazası, Sıfır meslek hastalığı, Tam g“venli bir iş ortamı olmalıdır.

M“kemmel g“venlik, m“kemmel insanda olduğu gibi ancak

cennette olanaklı olabilir; d“nya “zerinde buna ulaşabilme

şansına sahip değiliz. Bu nedenle, kabul edilebilir d“zeyde riski

içeren g“venliği hedeflemek durumundayız. / Prof. Richard Goss

İş Sağlığı ve G“venliği Çalışmaları 1. Dinamiktir.

2. Eğitimi gerektirir. 3. Parasal yatırımı gerektirir. 4. Örg“tlenmeyi ve organizasyonu gerektirir. 5. Bilim ve teknolojiyi takibi gerektirir.

6. Mevzuat takibini gerektirir.

7. Verimliliği etkiler. 8. Verimli bir yatırımdır. 9. Cezai ve hukuki sonuçları vardır.

İşçi Sağlığı ve İş G“venliğinin Genel Prensipleri

Amerikalı yazar W. HEINRICH herhangi bir

alanda y“r“t“lecek işçi sağlığı ve iş g“venliği çalışmalarının ON PRENSİP “zerinde yapılmasını önermektedir.

Prensip-1

«Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumların Önlenmesi»

Kaza zincirinin “ç“nc“ halkası en zayıf halkadır. İSG birinci ve ikinci halkalarda eğitim ve disiplin yoluyla

etkin sonuç elde edemeyeceğini kabul eder.

İş g“venliği, kazaların önlenmesinde «Tehlikeli Hareket ve Tehlikeli Durumları» d“zeltmeyi hedef

alır.

İŞ GÜVENLİĞİ BİRİNCİ PRENSİBİ

KAZA ZİNCİRİ

Yaralanma

«Zarar-Hasar»

Kaza Olayı

Tehlikeli Hareket

Tehlike Durum

Kişisel Kusurlar

İ sa ı Ta iat Şartları Karşısı da Zayıflığı

«İ sa la İlgili»

Tehlikeli hareket ve durumun

ay ı a da ol ası gerekir. «İSG’ i Hedefi…»

Prensip-2

«İş kazaları ı % ’i i tehlikeli hareket, % ’u tehlikeli duru , % ’si se e i kaçı ıl az ve ili eye

ede dir.»

Bu pre sip iş güve liği ö le leri de, tehlikeli hareket ve tehlikeli duru ları ö e li olduğu u göster ektedir.

İŞ GÜVENLİĞİ İKİNCİ PRENSİBİ

%10 Tehlikeli Durum

İŞ KAZALAR) NEDENLERİ % ORANLAR)

%2 Sebebi Bilinmeyen

%88 Tehlikeli Hareket

İŞ KAZASI

TEHLİKELİ HAREKETLER

1.E iyetsiz çalış a vaziyet al a , 2.Gereksiz şekilde hızlı çalış a, 3.E iyet do a ı ı ı kulla ıl az hele

getirme,

4.Alet ve aki eleri tehlikeli şekilde kulla a, 5.E iyetsiz taşı a, yükle e, istifle e

yapma,

6.Tehlikeli yerlerde çalış a, 7.Şaşır a, kızgı lık, üzgü , telaş, şakalaş a, 8.KKD kullanmama,

TEHLİKELİ DURUMLAR

1.Uygun olmayan KKD,

2.Koruyu usuz çalış a, 3.Kusurlu alet, makine, techizat kullanma,

4.E iyetsiz yapıl ış alet-makineler

5.Yetersiz ve akı sız i a, alet ve aki e

6.Yetersiz ve/veya fazla aydı lat a 7.Yetersiz havala dır a 8.E iyetsiz yö te -şartlar

TE(LİKELİ (AREKETLER – DURUMUNLAR

KKD: Kişisel Koruyucu Donanım

Prensip-3

«Kaza So u u Meyda a Gele ek )ararı Büyüklüğü Kestirile ez, Bu Ta a e Tesadüflere Bağlıdır.»

Bu pre sip İSG’ i yaptığı faaliyetlerdeki a a ı ı ; kazayı hafif atlat ak değil, kazayı eyda a getire

se epleri ortada kaldırıl aya dö ük ol ası gerektiği i söyle ektedir.

İŞ GÜVENLİĞİ ÜÇÜNCÜ PRENSİBİ

OLUŞANZARAR

Kolay a Ö le ir

Ö le e ez Metotlu Çalış ayla Ö le ir

%50 %48 %2

Prensip-4

«Ağır yarala a ya da ölü le eti ele e her kaza ı te eli de uzuv kay ı, yarala a ol aya

ra ak kala olay vardır.»

Bu pre sipte özellikle «ra ak kala» olayları ede leri i iyi i ele esi gerektiği a laşıl aktadır.

İŞ GÜVENLİĞİ DÖRDÜNCÜ PRENSİBİ

(ER KAZAN)N TEMELİNDE / / ORAN)

29 Uzuv Yaral alı Olay

1 Ağır Yarala a / Ölü

300 Yaralanma Meydana

Gelmeyen Olay

(Ramak Kala Olay!)

KAZA

300

29

1

Ölü ül Kaza : 1

Kayıp İş Gü ü Duru u: 30

Tı i Tedavi Duru u : 300

Güve siz Koşullar : 30000

Dikkatsizlik Duru ları : 300000

300

1

29

Prensip-5

«Tehlikeli Hareketleri Nede leri?»

İ sa ö e güve siz koşullar oluştur akta, so rada u koşullar ede iyle kaza yap akta veya eslek

hastalığı a yakala aktadır.

Kaza kusur ora ları ı elirle esi de tehlikeli hareketlerin nedenleri incelenmelidir.

İŞ GÜVENLİĞİ BEŞİNCİ PRENSİBİ

Bilgi ve ustalık yetersizliği

İşçi i ü yesi de ve yaradılışı da gele şahsi kusurları

«dikkatsizlik, lau alilik, u ursa azlık»

Tehlikeli

Hareketlerin

Nedenleri

Fiziki yetersizlikler,

Uygu suz eka ik koşullar

TE(LİKELİ (AREKETLERİN NEDENLERİ

Prensip-6

«Kazalarda Koru a Metodu»

İSG evzuatı ızda yapıla ye i düze le elerle u ko u ge iş ir şekilde ele alı ıştır.

İŞ GÜVENLİĞİ ALTINCI PRENSİBİ

MUHENDİSLİK

REVİZYON İKNA VE TEŞVİK

ERGONOMİ «İŞ-İŞÇİ UYUMU»

Tehlikeli duru ları bilinmesi,

Tehlikeli duru ları analizi,

Ted irleri alı ası,

Tedbirlerin

uygula ası

Gerekli kontrollerin

sağla ası,

Eğiti ve öğreti çalış aları,

Çeşitli yarış aları düze le esi

Uyarı levhaları ve afişler,

Propaganda,

Ödülle dir e ve öze dir e,

Yapıla ak işe uygu işçi te i i ve

çalışa ları iyolojik özellikleri ile

ka iliyetleri e göre makine, tesis ve

aletleri geliştir ek,

KAZALARDAN KORUNMA METODU

DİSİPLİN KURALLARI

İş güve liği i sağla ada e so aşvurula ak çözü

yolu, disiplin

tedbirlerine

aşvurul ası,

Prensip-7

«Kazalarda Koru a Yö te leri ile Üreti ve Kalite Ko trolü Metotları Be zerlik ve Paralellik Arz Eder.»

Bu e zerlik kalite yö eti siste leri de daha et görül ektedir.

İŞ GÜVENLİĞİ YEDİNCİ PRENSİBİ

Prensip-8

«İG İle İlgili Çalış alara, Kurallara ve Alı a ak Ted irlere Üst Düzey Yö eti i Katıl alı ve Soru luluğa

Ortak Ol alıdır.»

İSG çalış aları sade e işyeri de u a açla görevle dirile perso ele sı ırlı kal a alıdır. Özellikle

üste düzey yö eti , orta düzey yö eti İSG desteklemelidir.

İŞ GÜVENLİĞİ SEKİZİNCİ PRENSİBİ

İşyeri

Güvenlik Kültürü

İŞYERİNDE GÜVENLİK KÜLTÜRÜ

Prensip-9

«For e , Usta aşı ve Be zeri İlk Kade e Yö eti iler, Kazalarda Koru ada E Ö de Gele Perso eldir.»

Bu pre sip işçiye e yakı ilk ko trol ele a ı ı iş güve liği i sağla adaki ö e i i, eğiti , teşvik, ik a ve disipli çalış aları ı ha gi seviyede gerekli olduğu a

işaret et ektedir.

İŞ GÜVENLİĞİ DOKUZUNCU PRENSİBİ

Prensip-10

«İG Çalış aları a Yö Vere İ sa i Duyguları Ya ı da, İG’ i Sağla ası da İti i Rol Oy aya Mali Faktör

Vardır.»

1.Güve li ir işlet ede üreti arta ak, aliyet düşe ektir, 2.Kazalarda eyda a gele zarar yapıla öde eleri 5 katıdır,

İŞ GÜVENLİĞİ ONUNCU PRENSİBİ

KAZA ZİNCİRİNİN TEMEL FAKTÖRÜ

Yaralanma

«Zarar-Hasar»

Kaza Olayı

Tehlikeli Hareket

Tehlike Durum

Kişisel Kusurlar

İ sa ı Ta iat Şartları Karşısı da Zayıflığı

«İ sa la İlgili»

Tehlikeli hareket ve durumun

ay ı a da ol ası gerekir. «İSG’ i Hedefi…»

Dikkatsizlik, pervasızlık, asa iyet, dalgı lık, ih al,

ö e se ezlik gi i ya lış ve

gereksiz hareketler.

«)ayıflığı Kişisel Boyutu» İSG İ sa ı Kusurlu Varlık Ka ul Eder.

Yaralanma (zarar veya hasar)

meydana gelmeli

Kaza ı -yarala a/zararı -

meydana gelmesi gerekir

İ sa ta iat karşı da zayıf ol asaydı kazalar ol azdı. «Kazalar ta ö le e ez!»

Kaza zi iri i oluştura halkalarda iri ol adıkça diğeri oluş az ve kaza eyda a gel ez!

İSG KÜLTÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ

1.Düzelt ekte çok koruyu udur! 2.Multidisipli erdir Çok disipli li yapı

3.A ak ilgili tarafları katkısıyla gelişe ilir a) Devlet

b) İşvere ler ve Örgütleri c) Çalışa lar-Sendikalar

İSG KÜLTÜRÜ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN SAĞLANMASI

İŞVEREN

DEVLET

ÇALIŞANLAR

Ü iversiteler Meslek

Örgütleri

ARA – ÖZETLER…

Kaynak: Dr. Fatih Yılmaz, İş Sağlığı ve G“venliği ne Genel Bakış Ve G“venlik K“lt“r“ , İş Sağlığı ve G“venliği Böl“m“, Yıldız Teknik Üniv., Sunum.

İş Sağlığı ve G“venliği • Çok disiplinli (multidisipliner) bir bilim dalıdır. • İlgili tarafların katkısı ile gelişir çalışanlar, devlet ve işverenler ve örg“tleri . • D“zeltmekten ziyade koruyucudur.

D“nya Sağlık Teşkilatının (WHO)

Sağlık Tanımı; Sadece bir hastalık veya

sakatlığın olmayışı değil, aynı zamanda bedensel, ruhsal ve

sosyal yönden tam bir huzur ve

iyilik halidir.

ARA – ÖZETLER…


İş sağlığı ve g“venliği uygulamalarının temel prensibi çalışanların toplu olarak korunmasını sağlamaktır.

İş Sağlığı ve G“venliğinin Çalışmalarının Amacı

Çalışanları Korumak

Üretim G“venliğini

Sağlamak

İşletme G“venliğini

Sağlamak

ARA – ÖZETLER…


Ülkemizde İş Sağlığı ve G“venliği (er yıl . İş Kazası 1500- Öl“m

3500-4000 Malul

ARA – ÖZETLER…


İSG nin Ekonomik Boyutu

İş kazaları ve meslek hastalıklarının sosyal

g“venlik sistemimizde oluşturduğu kayıp yıllık

4 MİLYAR TL dir.

TÜİK in GSMH rakamlarına göre toplam kayıp yılda yaklaşık 35 milyar TL yi bulmaktadır

ARA – ÖZETLER…


ÖNLEMEK ÖDEMEKTEN

DAHA UCUZ

VE

İNSANC)LD)R!

İş g“venliği çalışmaları, temelde riskler ortaya çıkmadan önce önlenmesi çalışmalarını

kapsar.

ARA – ÖZETLER…

Kaynak: Doç. Dr. S. Erhan Deveci, İş Sağlığı ve G“venliği , Fırat Üniversitesi Tıp Fak“ltesi (alk Sağlığı Anabilim Dalı, Ocak – Elazığ, Sunum.

Risk Kavramı Çalışanların sağlığını belirleyen iki temel öğe; bireysel özellikler ve işyeri ortam faktörleridir.

Tehlike genel ve soyut bir kavramdır. Bir ortamda ve işyerinde

bulunan sakıncalı durumlar tehlike oluşturur.

Risk ise belirli koşullarda ve belirli kişiler içindir. Bireyseldir

ve somuttur.

ARA – ÖZETLER…

Kaynak: Doç. Dr. S. Erhan Deveci, İş Sağlığı ve G“venliği , Fırat Üniversitesi Tıp Fak“ltesi (alk Sağlığı Anabilim Dalı, Ocak – Elazığ, Sunum.

Risk Değerlendirilmesi, Risk Yönetimi ve Risk İletişimi Risk, tehlikeli bir durumda olumsuz bir olayın meydana gelmesi olasılığıdır. Sağlığın korunabilmesi için öncelikle sağlığı bozan etmenlerin iyi bilinmesi

gereklidir.

İşyerlerinde sağlık “zerinde olumsuz etkiler yapabilecek çeşitli faktörler bulunduğuna göre, bu faktörlerin neler olduğu ve işyeri ortamında hangi d“zeyde bulunduğu, işyerinde kaç kişiyi etkilemekte olduğu gibi özelliklerin

ortaya konulması gereklidir. İşte bu amaçla yapılması gereken işlemlerin t“m“ne risk değerlendirilmesi (risk assessment) denir.

Bu değerlendirmeler sonucunda işyerinde alınacak önlemler ve bu amaçla yapılması gereken d“zenlemeler ise risk yönetimi (risk management)

olarak adlandırılır.

GÜNÜN SÖZÜ

Ya “mitsizsiniz,Ya da “mit sizsiniz. Ya çaresizsiniz,Ya da çare sizsiniz.

Behcet Necatigil

MESLEK HASTALIKLARI

Ülkeler arasında meslek hastalığı sayılarında farklılık yaratan faktörlerin teknoloji kulanım d“zeyi, riskli iş kollarının yoğunluğu, “lkenin iş sağlığı politikaları, işçi-işveren

ve devletin akılcı ve sorumlu yaklaşımı olduğu söylenebilir.

T“rkiye’de riskli iş kolları gelişmiş “lkelere göre oldukça yoğundur. Çimento sanayi,

madencilik, dokuma sanayi, ak“ “retimi, pestisid ve diğer kimyasalların “retimi T“rkiye’de ilk dikkati çeken riskli alanlardır. T“rkiye de meslek hastalıkları ile ilgili elde

edilen veriler sadece Sosyal Sigortalar Kurumu istatistikleriyle sınırlıdır. Sağlık Bakanlığı istatistikleri içerisinde meslek hastalıkları ile ilgili bilgiye rastlanmadığı gibi hen“z bu t“r bir veri de toplanmamaktadır.

SGK istatistikleri çalışanların t“m“n“ kapsamamakta, işkolu ve hastalık sınıflarına göre

meslek hastalıkları verileri elde edilememektedir. SGK istatistiklerine göre 2009 yılında sigortalı işçi sayısı 9.030.202 dir ve saptanan meslek hastalığı sayısı 429 dur (Grafik 3). Yılda her bin işçi için 0,16 meslek hastalığı saptanmaktadır. Harrington J. M. nin verdiği değer hatırlanacak olursa, bir “lkenin iş sağlığı alanındaki gelişmişlik d“zeyiyle bağlantılı olarak saptanması gereken meslek hastalığı sayısı binde 4-12 arasında olmalıdır. Binde dört değeri temel alınırsa saptayamadığımız meslek hastalığı sayısı 30.000 in, binde on iki rakamı temel alınırsa yılda saptayamadığımız meslek hastalığı sayısı ise 100.000 in “zerindedir.


MESLEK (ASTAL)KLAR)N)N ÖNEMİ

Meslek (astalıklarının Özellikleri Meslek hastalıkları t“m“yle önlenebilir hastalıklardır. Yalnızca tek bir etmenin değil, birçok etmenin bir arada etkilediği olgulardır. Bunlar arasında beslenme,

bireysel duyarlılık veya varyasyonlar, kullanılan ilaçlar, sigara ve alkol alışkanlığı, şişmanlık vb sayılabilir. Meslek hastalıklarının ailevi, sosyal ve toplumsal sonuçları vardır. Meslek hastalıkları tanılarının konulması için özg“n örg“tlenme ve d“zenlemeler gereklidir. Ç“nk“ meslek hastalıkları, ancak bilinçli olarak arandıkları zaman bulunabilirler.

Meslek hastalıklarının, diğer hastalıklardan farklı, kendilerine özg“ tanı ve tarama yöntemleri vardır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Uluslararası Çalışma Örg“t“ (ILO) kurulduğu yıl olan 1919 yılında ilk meslek hastalığı olarak

antraks hastalığını tanımlamıştır. Daha sonra 1925 yılında Çalışanların Tazmini (Meslek (astalıkları Sözleşmesinde (No.18) ilk )LO Meslek (astalıkları Listesi yayınlanmıştır. İlk

listede 3 meslek hastalığı mevcuttur. 18 No lu Sözleşme 1934 yılında gözden geçirilerek 42

nolu Sözleşme ile 10 adet meslek hastalığı tanımlanmıştır. 1964 yılında yayınlanan 121 nolu Sözleşme ekinde ayrı bir meslek hastalıkları listesi yayınlanmıştır. En son olarak 2002 yılında ILO, meslek hastalıkları listesini g“ncellemiş ve 70 adet meslek hastalığını tanımlayarak 194 sayılı Meslek (astalıkları Listesi Tavsiye Kararını yayınlamıştır. Tıbbi ve yasal olarak bir hastalığın mesleki maruziyete bağlı olduğu kesin olarak

kanıtlandığında adı meslek hastalığı olarak tanımlanmaktadır. Bununla beraber bu ilişkiyi ortaya koymak her zaman o kadar kolay olmamaktadır. Meslek hastalıklarının b“y“k kısmı çok faktörl“ bir etkileşim sonucu ortaya çıkmaktadır. İş ve hastalık ilişkisi “ç kategoride tanımlanmaktadır:

1. Meslek (astalıkları (Occupational Diseases): Genellikle tek bir etkenle meydana gelen, özg“n ve kuvvetli bir mesleki ilişkinin ortaya konması ile meslek hastalığı tanısı konur.

2. İşle İlgili (astalıklar (Work Related Diseases): Pek çok etkenin bir arada gör“ld“ğ“, çalışma ortamının rol oynayabildiği, birlikte farklı risklerin de yer aldığı, karmaşık bir

etyolojiye sahip hastalıklardır. 3. Çalışanları Etkileyen (astalıklar (Diseases Affecting Working Populations): İşle ilgili

bir ilinti olmamasına karşın mesleki zararlı etkenlerle ortaya çıkışı artan hastalıklardır. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

Not: Etiyoloji veya neden bilimi, neden olmanın, nedenselliğin, nedenin incelenmesidir.

MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI

Okuma Parçası: Şarbon (Antraks) (astalığın etkeni, Bacillus antracis, sporlanarak çoğalan bir bakteridir. B. antracis, 55

- 60 oC'de 10-15 dk'da inaktif hale gelirken, sporları toprakta, merada ve sularda 50-

60 yıl canlı kalabildiği gibi, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı çok dayanıklıdır. Nemli ısıda, 121 oC'de 15 dk'da, kuru ısıda 160 oC'de 60 dk.'da öl“rler. Antraks sporları, %0.1 sublime içinde 70 saat, %4 potasyum permanganatta 15 dk., %3 formolde 3-4 g“n ve %5 fenolde 2-40 g“n canlılığını koruyabilmektedir. Kurutulmuş halde sporların yıllar boyu saklanması m“mk“nd“r. Doğal koşullar altında soğukkanlı hayvanlar hariç t“m sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar enfeksiyona

yakalanabilirler. Ancak çok koyun, keçi, sığır, manda, deve ve geyikler, daha az olarak

domuz, at ve karnivorlarda gör“l“r. Bulaşma: Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır:

Sindirim yoluyla Bağırsak şarbonu

Solunum yolu ile Akciğer Şarbonu

Deri yolu ile (Deri Şarbonu

Son iki Şarbon t“r“ Meslek (astalığı dır. Derleyen: Dr. Seza ESKİİZMİRLİLER

Kaynak: www.abveteriner.org/Dosyalar/SARBON.doc‎

MESLEK HASTALIKLARININ SINIFLANDIRILMASI Okuma Parçası: Şarbon (Antraks)

(astalığın etkeni, Bacillus antracis, sporlanarak çoğalan bir bakteridir. B. antracis, 55 - 60 oC' de 10-15 dk.' da inaktif hale gelirken, sporları toprakta, merada

ve sularda 50-60 yıl canlı kalabildiği gibi, fiziksel ve kimyasal etkilere karşı çok dayanıklıdır. Nemli ısıda, 121oC' de 15 dk' da, kuru ısıda 160 oC' de 60 dk.' da

öl“rler. Antraks sporları, %0.1 sublime içinde 70 saat, %4 potasyum permanganatta 15 dk., %3 formolde 3-4 g“n ve %5 fenolde 2-40 g“n canlılığını koruyabilmektedir.

Kurutulmuş halde sporların yıllar boyu saklanması m“mk“nd“r. Doğal koşullar altında soğukkanlı hayvanlar hariç t“m sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar

enfeksiyona yakalanabilirler. Ancak çok koyun, keçi, sığır, manda, deve ve geyikler, daha az olarak domuz, at ve karnivorlarda gör“l“r.

Bulaşma:

Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır ;

Sindirim yoluyla Bağırsak şarbonu : Hayvanlarda bulaşma su, yem, ot gibi gıdalarla mikrobun alınması ile olurken, insana bulaşma yolu; iyi pişirilmemiş

etlerin yenmesi ile şekillenir. İnsanlarda toksemi sonu 2- 3 g“n içinde öl“m oluşur. Vakaların %25-75 oranında öl“mle sonuçlanır. Solunum yolu ile Akciğer

Şarbonu : Hayvanlarda nadiren gör“len bu yolla enfeksiyona, insanlarda sıkça rastlanır. (ayvanların deri, kıl,yapağı ve y“n“ ile uğraşan insanlarda gör“l“r.

Dolaşım yetmezliği ve şok sonu 2-3 g“n sonra öl“m oluşur. Öl“m oranı %20 den y“ksektir.

Deri yolu ile (Deri Şarbonu : Deride oluşan çizik, sıyrık ve yaralardan mikrobun girmesi ile olur. İnsanlar, yine hastalıklı kan ve ete temasla mikrobu alırlar.

Bakterinin inkubasyon s“resi 1-10 g“nd“r. Deri enfeksiyonlarında %5-20 oranında öl“me neden olur.

Son iki Şarbon t“r“ Meslek (astalığı dır.

Hayvanlarda Klinik Belirtiler :

Antraks basili, bazı olgularda v“cutta çabuk “reyerek klinik belirti oluşturmadan öl“m oluşturabilir ki, bu seyir sırasında; sendeleme, solunum g“çl“ğ“, ayakta duramama, titreme, halsizlik, titreme ve yere d“şerek kısa s“rede öl“m gör“l“r. Öl“mden önce ve sonra ağız, burun ve an“sten kanlı bir akıntı gelir.

Konakçının direncinin daha y“ksek olması halinde ise; v“cut ısısı artar (40-420C) ve bir s“re aynı d“zeyi koruduktan sonra aniden d“şer ve hayvanlar (3-4

g“n içinde öl“rler. Olguların çoğunda sinirlilik, huzursuzluk, iştahsızlık, asfeksi,önceleri kabızlık sonraları kanlı ishal ve kanlı idrar, deride p“st“ller, gebelerde yavru atmalar, eritrosit sayısında azalma ve şekillerinde bozukluklar gör“l“r. Bu belirtilerin hepsi genellikle bir hayvanda bulunmaz. Sığırlarda

akciğer ve deri antraksı nadirdir.

Ölen hayvanda teşhis, antraxlı hayvanların kadavralarında çok çabuk bir kokuşma gör“l“r. Öl“m sertliği tam değildir veya yoktur. Doğal deliklerden ağız, burun, an“sten siyah renkte kan gelir ve pıhtılaşmaz. Otopsi de en tipik bulgu; dalağın şişkin ve çamur kıvamda olmasıdır.

3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununa göre Antraks ihbarı mecburi hastalıklardan olup, hastalığa yakalanmış hayvanlar tazminatsız olarak

öld“r“l“r ve imha edilir. Kesimlerine m“saade edilmez. (astalıktan ş“phe edilenler 5 g“n m“şahadeye alınır. M“şahade s“resi sonunda hasta oldukları tespit

edilenler tazminatsız olarak öld“r“l“r ve imha edilir. Bulaşmadan ş“pheli hayvanlar masrafları sahiplerine ait olmak “zere 15 g“n karantinaya alınır. Hasta

hayvanlar tazminatsız olarak öld“r“l“r ve imha edilir. (astalıksız hayvanlar m“şahade ve karantina sonunda serbest bırakılır.

Korunma Önlemleri: Antrakstan ölm“ş hayvanların yakılarak veya 2 metre derine göm“l“p “zerine bol sönmemiş kireç tozu serperek ortadan kaldırılması gerekir.

(astalığın merada çıktığı durumlarda mera duyarlı hayvanlara kapatılır, hastalar ayrılır, sağlamlar daha y“ksek yerlere taşınır ve aşılanırlar. (astalık ahırda

çıkmışsa hastalar ayrılır ve gerekirse tedaviye alınır. Sağlamlara aşı uygulanır. T“m ahır malzemesi dezenfekte edilir. Yine hasta hayvanların temas ettiği nakil vasıtaları dezenfekte edilir. Hayvan yemi veya artıkları ve hayvansal maddeler yakılarak imha edilir. Hasta ve hastalıktan ş“pheli hayvanların kesilmesi

ve etlerinin t“ketimi yasaktır. Ölen hayvanlara otopsi yapılmaz.

Bulaşık meralarda otlatılması zorunlu hayvanlara antraks Max Sterne aşısı uygulanır ve aşılamadan 15 g“n sonra bölgenin dezenfeksiyonu yapıldıktan sonra

bu bölgeye gimesine izin verilir. Aşı antrakslı bölgelerde hastalık çıkmadan önce ilkbaharda uygulanır. Bağışıklık 1-2 haftada şekillenir, 6-12 aya kadar

devam eder.

Hayvansal “r“nler y“n, kıl, deri vb.) uygun yöntemlerle sterilize edilir . İnsanda korunma : Bulaşık hayvan “r“nleri ile uğraşan kişiler, uygun elbise, maske ve

eldiven kullanmalı, risk grubundaki insanlar ise, koruyucu antijen ile bağışık hale getirilmelidir.

Derleyen : Dr. Seza ESKİİZMİRLİLER

Kaynak: www.abveteriner.org/Dosyalar/SARBON.doc‎


Meslek hastalığı tanısının konması için önemli olan iki

kriter; özel çalışma ortamı ve/veya aktivitesi ile özel bir hastalık arasında etken-maruziyet ilişkisinin olması ve tanı konan hastalığın söz konusu meslek çalışanlarında toplum ortalamasına göre daha fazla gör“lmesidir. Etken-maruziyet ilişkisinin net bir şekilde ortaya konabilmesi için; klinik ve

patolojik tanıların konması, mesleki anamnez ve iş analizi,

etken ve hastalık ilişkisini ortaya koyan epidemiyolojik

veriler yararlı olmaktadır.

Uluslararası meslek hastalıkları listesine bir hastalığın

eklenmesi için tanımlayıcı kriterler şunlardır:

• Maruz kalma ve etkilenim ilişkisinin g“çl“ ve bilimsel

olarak ispatlanmış olması, • (astalığın belli işlerde veya çalışma alanlarında ortaya çıkması, • Maruz kalan işçi sayısı ile riskin şiddeti arasındaki ilişkinin kuvvetli olması, • (astalığın birçok “lkenin ulusal meslek hastalığı

listesinde yer alması. Kaynak: Mehmet BERK, Dr. Buhara ÖNAL ve Dr. Rana GÜVEN, Meslek (astalıkları Rehberi , Çalışma ve Sosyal G“venlik Bakanlığı, İş Sağlığı ve G“venliği Genel M“d“rl“ğ“ İSGGM , )SBN: -975-455-169- , Matsa Basımevi, Kasım - ANKARA

ILO Meslek (astalıkları Listesinde meslek

hastalıkları “ç kategoride

toplanmaktadır:

1. Ajanlarla meydana gelen

meslek hastalıkları (fiziksel, kimyasal ve

biyolojik),

2. Hedef organ ve

sistemlerin meslek hastalıkları (solunum,

deri, kas iskelet),

3. Mesleki kanserler.

ajan İng. agent (astalık oluşturan veya hastalığı yayan herhangi bir

etken.

Örneğin:

Mikroorganizmalar,

bakteriler, vir“sler


Meslek hastalıkları, neden olan etmenlere göre sınıflandırılabilir: . Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları . . Ağır metaller . . Çöz“c“ler

1.3. Gazlar

. Fiziksel kaynaklı meslek hastalıkları . . G“r“lt“ ve titreşim . . Y“ksek ve alçak basınçta çalışma . . Soğuk ve sıcakta çalışma

2.4. Tozlar

2.5. Radyasyon

. Biyolojik kaynaklı meslek hastalıkları . . Bakteri kaynaklı olanlar

3.2. Virus kaynaklı olanlar

3.3. Biyoteknoloji kaynaklı olanlar. . Psikolojik kaynaklı olan meslek hastalıkları . Ergonomiye özensizlikten kaynaklanan meslek hastalıkları.



Meslek (astalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma S“reci Birçok meslek hastalığı tanısı temel iş sağlığı hizmetleri kapsamında

konulabilir. Ancak birçoğunda uzmanlaşmış mesleki tıp kliniklerine başvurulması gerekmektedir. Her iki durumda da tanıya ait özel bir plan

izlenmektedir:

• (astalığa neden olabilecek maruziyetin tanımlanması, • Özel maruziyetle ilişkili olduğu bilinen klinik bulguların incelenmesi,

• (astalığın olası bir nedeni olarak meslek dışı faktörlerin hariç tutulması, • Meslek hastalığının varlığı veya yokluğu hakkındaki sonuç tanı , • İşyerinde önleyici tedbirler için öneriler oluşturulması, • Meslek hastalıklarının yetkili makamlara bildirilmesi, İşle ilgili hastalıkların tanısının, tazminat açısından kesin bir yasal stat“s“ bulunmamaktadır, fakat önleyici ve kontrol tedbirleri “zerinde önemli bir

etkisi bulunabilir.



İşyeri hekimi meslek hastalığı tanısı alan kişiye hukuki hakları ve hastalığı hakkında bilgi vermeli, psikolojik olarak destek olmalı ve onu koruma altına almalıdır. O g“ne kadarki iş ve işveren ilişkisi ile orantılı olarak meslek hastalığı tanısı alan kişinin, işe devamı veya uzaklaştırma kararına karşı açıkça d“şmanlık, kızgınlık, depresyon gibi psikolojik reaksiyonları olabilmekte ve t“m“yle önlenebilir bir durum olan meslek hastalığına işverenin neden olduğunu d“ş“nebilmektedir.

Meslek hastalığı tıbbi olduğu kadar yasal açıdan da bir sigortacılık tanımıdır. Bu tanı iş risklerinin işveren tarafından yönetilemediği ve çalışanın bu nedenle

fonksiyon kaybına ya da hastalık durumuna uğradığını kanıtlamaktadır. B“t“n

bu nedenlerle, meslek hastalığı tanısı koyacak sağlık birimleri ve ekiplerinin

konuyla ilgili iyi eğitimli ve yasal s“rece hakim olması gerekmektedir.



Meslek (astalıklarının Tıbbi ve Yasal Tanı Koyma S“reci Klinik bulgulara ilaveten kişinin maruziyet bilgisi tanıyı koydurabilir. Yani çalışanın iş ve maruziyet öyk“s“ meslek hastalığı tanısını koymada hayati öneme haizdir.

Meslek hastalığı tanısında kullanılan laboratuar testleri 5 grupta toplanabilir:

Genel sağlık değerlendirmesi: Kan sayımı, akciğer grafisi, EKG, tam idrar analizi.

Maruziyete ait nonspesifik testler: Ortalama korpusk“ler volum, ortalama korpusk“ler hemoglobin konsantrasyonu, eozinofil, karaciğer enzimleri, solunum

fonksiyon testi.

Maruz kalınan ajan veya metabolitlerine ait testler: Toluen maruziyetinde

idrarda hipp“rik asit, inorganik kurşun zehirlenmesinde kanda kurşun analizi yapılması gibi.

Genetik veya alerji testleri: Kronik obstr“ktif akciğer hastalıklarında serum alfa 1

antitripsin eksikliği, hemolitik kimyasallara duyarlıkta glukoz 6 fosfat dehidrogenaz eksikliği, organik madde hiper sensitivitelerinde IgE, IgG bakılması gibi.

Kromozomal değişiklikler: Bazı fiziksel ve kimyasal ajan maruziyetleri

kromozomal değişiklikler yapabilmektedir.


Kavramlar Ortalama Korpusk“ler Hemoglobin Konsantrasyonu: The mean corpuscular hemoglobin

concentration, a measure of the concentration of hemoglobin in a given volume of packed red

blood cells. It is reported as part of a standard complete blood count. Örneğin ortalama korp“sk“ler hemoglobin konsantrasyonu %32 ile 36 arasındadır. Hemoglobin: Kanda solunum organından dokulara oksijen, dokulardan solunum organına ise

karbondioksit ve proton taşıyan protein.

Eozinofil: Eozinofil, eozinofil gran“losit veya asidofil olarak da adlandırılan lökosit h“cresi. Gran“losittir. Parazitlerce oluşturulan enfeksiyonlarla savaşırlar. Sahip oldukları gran“ller "eozin"

isimli boyayı tuttuğu için eozinofil olarak adlandırılmışlardır. Eozinofiller t“m lökositlerin %2.3'“n“ oluştururlar. Ortalama 10-12 μm b“y“kl“ğ“ndedirler. Kandaki değerlerinin sayıca artmasına Eozinofili denir. Eozinofili, allerjik reaksiyonlarda ve paraziter infeksiyonlarda

kendini gösterir. Enzim: Biyolojik katalizor olarak özetlemek m“mk“nd“r. Aslinda kendileri protein olan enzimler,

biyokimyasal tepkimelerin daha hizli gerceklesmesini saglarlar ve kendileri tepkime sonunda

degismeden kalir.

Kronik obstr“ktif akciğer hastalıkları (KOAH): KRONİK kelimesi uzun s“redir devam eden anlamındadır. OBSTRÜKTİF kelimesi tıkayıcı anlamındadır ve bu hastalıkta nefes borularının bronşların tıkandığını göstermek için kullanılır. O halde KOA( ı, uzun s“redir bronşlarda tıkanmaya neden olan bir hastalıktır şeklinde tarif edebiliriz. Bu hastalığın en köt“ yanı, bronşlarda oluşan tıkanmanın bir daha d“zelmemesi ve tedavi olunmaz ise hastalığın sinsice

ilerlemesidir. (astalığın en önemli nedeni SİGARA bağımlılığıdır. (http://www.ailehekimligi.gov.tr)

hemolitik kimyasallar:

Hemoliz: Hemoliz eritrositlerin alyuvarların b“y“k boyutlarda yıkımı. Hemoliz sonucu bir t“r

anemi olan hemolitik anemi oluşur.

http://en.wikipedia.org/wiki/Hemoglobin

http://en.wikipedia.org/wiki/Red_blood_cells





http://en.wikipedia.org/wiki/Complete_blood_count





http://tr.wikipedia.org/wiki/Oksijen

http://tr.wikipedia.org/wiki/Karbondioksit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Proton

http://tr.wikipedia.org/wiki/Protein

http://tr.wikipedia.org/wiki/L%C3%B6kosit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Gran%C3%BClosit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Parazit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Enfeksiyon

http://tr.wikipedia.org/wiki/Gran%C3%BCl

http://tr.wikipedia.org/wiki/Eozin

http://tr.wikipedia.org/wiki/L%C3%B6kosit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Mikrometre

http://tr.wikipedia.org/wiki/Eritrosit

http://tr.wikipedia.org/wiki/Anemi

http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hemolitik_anemi&action=edit&redlink=1



MESLEKİ T)BBİ BAK)M


Uluslararası ticaretten kaynaklanan k“reselleşme ve

rekabetin artması, d“nyanın her yerinde işletmelerde işg“c“ verimlilik beklentilerinin artmasına yol açmaktadır. Ek olarak, meydana gelen demografik gelişmeler çalışanların ortalama yaşının y“kselmesine

neden olmaktadır. Kuruluşların ekonomik başarısı, eğitimli ve deneyimli çalışanların yeteneklerine bağlıdır. Bu nedenle, toplumun nitelikli iş isteğini karşılamak ve ayrıca ekonomik başarının temelini oluşturmak için çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi sosyal ve ekonomik açıdan giderek daha önemli hale gelmektedir. Daha sağlıklı bir iş çevresinin oluşturulması, sadece rekabet avantajı sağlamamakta, aynı zamanda başarılı ticaretin sosyal kabul“n“n bir göstergesi olmaktadır.



Avrupa Birliğinde (AB), işçilerin sağlık ve g“venliğinin uygun şekilde sağlanması, işverenlerin yasal bakım görevlerinin bir parçası olarak

istenmektedir. AB ye “ye çeşitli “lkelerin ilgili yasaları arasında belirgin

farklar olmasına rağmen Konsey Direktifi 89/391/EEC ve ilişkili özel yönergelerde açıklanan ortak bir temel bulunmaktadır. İş, meslek ve sağlıkla mesleki tıbbi bakım etkileşimi bu yönergelerde ele alınmaktadır. Mesleki tıbbi bakımın başlıca amaçları aşağıda yer almaktadır:

• Çalışma koşullarının değerlendirilmesi (risk değerlendirmesi , • Çalışma koşullarının geliştirmesiyle ilgili önerilerin sağlanması, • İşverenleri işle ilişkili sağlık riskleri konusunda bilgilendirme ve

önerilerde bulunma,

• Meslek hastalıkları ve iş ile ilişkili hastalıkların erken tanısı ve korunma,

• Maruziyetler ve riskler açısından bilgileri geliştirme.

EEC: European Economic Community

ECE: Economic Commission for Europe



Bu nedenle mesleki tıbbi bakım, yalnızca çalışanları sağlıklı tutmayı değil, işyerinde sağlığın korunması konusundaki

yenilikleri de getirir. Mesleki tıbbi bakım aracılığıyla, işveren tıbbi bakımın nitelikli uzmanlar tarafından kalite kontrol“ sağlanan koşullar altında

verilmesini ve sonuçların doğru biçimde değerlendirilmesini sağlayarak bakım görevi sorumluluklarını yerine getirdiğini belgeleyebilir.

RİSK DEĞERLENDİRMESİ ve SAĞL)K GÖZETİMİ


İşyerinde sağlık ve g“venliğin sağlanmasının temeli risk değerlendirmesidir. Bu amaçla işveren, sağlık ve g“venlik tehlikelerinin işle ilgili olup olmadığını veya

hangi noktaya kadar işle ilgili olduğunu işe başlarken ve sonrasında belirli aralıklarla değerlendirir. Bu s“reçte, işveren sağlık ve g“venlik uzmanlarından, işyeri hekiminden veya diğer iş sağlığı profesyonellerinden destek alabilir. Prensipte, işverenin her t“rl“

riski en aza indirmesi ve gerekli t“m kurumsal ve kişisel koruyucu önlemleri alması beklenir. Risk değerlendirmesi uygun şekilde belgelenmelidir.

Risk değerlendirme sonucunda t“m koruyucu önlemlere rağmen çalışanlar için

hala önemli bir risk mevcutsa, işyeri hekimi tarafından mesleki tıbbi muayene yapılmalıdır. İşe başlayacak veya devam edecek bir çalışanın mesleki tıbbi muayeneden geçirilmesini gerektiren koşullar ilgili mevzuatla belirlenir. Bu muayeneler, bir kişinin işe uygunluğunu saptamak için yapılan ve mevzuat ile d“zenlenmeyen

veya özel işyeri riskleri ile ilişkili olmayan genel sağlık muayenelerinden oldukça farklıdır. Bununla birlikte bu t“r tıbbi muayeneler, çalışanın sağlığının geliştirilmesi ve işe uygunluğunun s“rd“r“lmesi için bir başlangıç noktası olabilir.



Bir çalışana mesleki tıbbi muayene yapılması gerektiğinde, muayene olup

olmamak veya hekimin sorularını cevaplayıp cevaplamamak çalışanın kendi kararına bağlıdır. Çalışan muayene olmayı kabul etmediğinde, işyeri hekimi işvereni çalışanın işe başlamak veya devam etmek için sağlık durumunun uygunluğu hakkında herhangi bir rapor verilemeyeceği konusunda

bilgilendirmelidir.

Mesleki tıbbi muayeneler, işyeri hekimi tarafından önerilen toplu koruyucu önlemlerden örneğin eğitim toplantılarında işçilere mesleki toksikoloji

konusunda bilgi verilmesi ve önerilerde bulunulması gibi) farklı olarak kişiye yönelik koruyucu girişimlerdir. İş s“reci boyunca özel sağlık risklerine maruz

kalan çalışanın sağlık durumunun gözlenmesindeki amaç, işle ilişkili sağlık sorunlarının erken tanısı ve bir işin kişisel sağlık riskinin artması ile ilişkili olup olmadığının saptanmasıdır. Aynı zamanda, tıbbi muayene ile koruyucu önlemlerin

etkisi kontrol edilebilir ve meslek hastalıklarının kanıtları belgelenebilir.

Toksikoloji: Toksikoloji yani zehir bilim, kimyasallar ile biyolojik sistem arasındaki etkileşimleri, zararlı sonuçları yön“nden inceleyen bilim dalıdır ya da kimyasalların zararsızlık limitlerini belirleyen bilim dalıdır.



İş Sağlığı Profesyonellerinin Sorumlulukları Mesleki tıbbi muayene, doğal olarak bir hekim tarafından yapılmalıdır. Bununla birlikte, doğrudan bir hekim tarafından gerçekleştirilmeyen tıbbi yöntemler en azından hekim denetimi ve sorumluluğu altında gerçekleştirilmeli ve ciddi kalite kontrol“ne tabi tutulmalıdır. Temel

olarak, mesleki tıbbi muayenenin yapılması bir dizi sorumlulukla ilişkilidir. İlk olarak, muayeneyi yapan kişi gerekli araçlara ve diğer gereksinimlere ulaşabilmeli ve uygun niteliklere sahip olmalıdır. İşyeri hakkındaki özel bilgiler de bu kapsamdadır; ideal olan, bilginin işyerindeki kişisel gözlemlerden elde edilmesidir. Muayene öncesi çalışan, planlanan işlem hakkında bilgilendirilmelidir. Muayene kalite kontrol kriterlerini karşılamalı ve mesleki tıptaki en son gelişmelerle uyumlu olmalıdır.



İş Sağlığı Profesyonellerinin Sorumlulukları - devamı Muayene sonrasında çalışana sunulan öneriler özellikle önemlidir. Bu öneriler kişinin özel eğilimlerini göz ön“nde bulundurmalı ve t“m somut sağlık sorunlarına yönelik olmalı, ayrıca iş hijyeni ve sağlıklı davranış biçimi ile ilgili genel önerileri de içermelidir. Ayrıca, iyileşme dönemindeki kişiler işe dönme olasılıkları hakkında bilgilendirilmelidir. Mesleki tıbbi muayene ile ilgili d“zenlemeler, sonuçları işçi ve işverene ulaştırma yöntemiyle ilgili net talimatları içermelidir. Muayene sonuçları ve değerlendirme yazılı olarak kaydedilmeli ve çalışan bilgilendirilmelidir. T“m tıbbi muayenelerde olduğu gibi sonuçlar tıbbi muhakeme kurallarına

tabidir. Bu nedenle, sonuçların işverene iletilmesi ile ilgili açıklama, muayene tarihi ve söz konusu işle ilgili gözlenecek herhangi bir durumla

ilgili detaylar ile sınırlandırılmalıdır. Eğer mesleki tıbbi muayene sonuçları kurum içinde kritik bir duruma ait kanıtlar ortaya çıkarırsa iş sağlığı profesyoneli, bir yandan tıbbi gizliliği gözetirken diğer yandan işvereni bilgilendirmeli ve gerekli önerilerde bulunmalıdır.

MESLEK (ASTAL)KLAR) RE(BERİ


Rehberlerin temelinde, işyeri hekiminin mesleki tıbbi muayeneyi yaparak gereken verileri toplaması, risk değerlendirmesi yapması ve çalışana öneride bulunması yer almaktadır. Rehberler, mesleki tıbbi muayenelerin -tek bir end“stri dalında, bölgesel özellikler ve koşullardan bağımsız olarak- aynı şekilde y“r“t“lmesini ve sonuçların tek bir kriter dizisine göre değerlendirilmesini sağlar. Muayenelerden elde edilen bilgilerin iş sağlığı ve g“venliğinin evrensel gelişimi için kullanımı ancak bu durumda m“mk“n olabilir. Rehberler, sağlık gözetimi için yasal gereklilikleri yerine getiren mesleki tıbbi muayene yaklaşımlarıdır ve en iyi uygulama önerisi olarak anlaşılmalıdır. Tıbbi uzmanlık rehberlerinden farklı olarak bu rehberler, tek bir uzmanlık grubunun

fikirlerini yansıtmamakta, iş sağlığı alanındaki ilgili t“m uzmanlık dernekleri, iş sağlığı bilim uzmanları, iş sağlığı ve g“venliği uzmanları ve devlet temsilcileri arasındaki işbirliğinin

sonucu oluşturulmaktadır. Rehberler ile ilgili kavramın diğer bir karakteristik özelliği sistematik olmasıdır. Rehberlerin açık ve tutarlı yapısı, konusu hangi maruziyet olursa olsun t“m tıbbi muayenelerin aynı prensipleri izlemesini sağlar. Rehberler; muayeneyi yapan kişinin, olgulara uygulanması gereken tıbbi prosed“r“n kısıtlanmadan kalite kontrol“ sağlanan sağlık gözetimini yerine

getirmesi için önemli bir araç işlevi görmektedir. Bununla birlikte, pratikte muayenelerin ne

kadar sıklıkla yapılması gerektiğini belirleyen yasal gereklilikler değildir. Risk değerlendirmesi sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda işyeri hekimi tarafından

karar verilmesi en doğrusudur.

MESLEK (ASTAL)Ğ)NA NEDEN OLAN UNSURLAR

Kaynak: Prof. Dr. A. Hakan ONUR, MESLEK HASTALIKLARI, Sunum – 3

Meslek hastalıkları tıp otoritelerince muhtelif

tasnif metotları ile tasnif edilmektedir. Genel

ve yaygın tasnif şekli aşağıdadır. • Zararlı gazlar ve dumanları (buharlar)

• Alifatik hidrokarbonlar (Metan, etan,

propan, b“tan vb.)

• Halojenli hidrokarbonlar

• Aromatik hidrokarbonlar ve t“revleri • Zararlı tozlar (pnömokonyozlar)

• Metal ve metaloidler

• Kanserojen faktörler (meslek kanserleri)

• Pestisidler

• Fiziksel ajanlar

• İnfeksiyon amilleri (mesleksel enfeksiyon hastalıkları

• Dermatoz amilleri (mesleksel

dermatozlar)

• Plastik maddelerden gelebilecek zararlar

Hidrokarbonlar: Yalnızca hidrojen ve karbon içeren kimyasal bileşik. (idrokarbonlar, molek“llerinin yapısına bağlı olarak “ç ana gruba ayrılırlar. Alifatik hidrokarbonlarda karbon zinciri açıktır. Yani karbon atomları birbirine bir çizgi boyunca bağlanmışlardır. Aromatik hidrokarbonlar ise “ç çift bağ taşıyan en az bir benzen halkası içerirler.

ARA – ÖZETLER…


TE(LİKELİ DAVRAN)ŞLAR

TE(LİKELİ DURUMLAR

İş Kazaları ve Meslek (astalıklarının Nedenleri

ARA – ÖZETLER…


ARA – ÖZETLER…


İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının Nedenleri


Sorumsuz biçimde, görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan g“vensiz çalışmak, Kişisel koruyucu malzemelerin kullanılmaması, Koruyucuların g“venlik donanımlarının işe yaramaz hale

getirilmesi,

Çalışan makineleri durdurmadan işe devam etmek, bakım, onarım, ayar vb. yapmak,

ARA – ÖZETLER…



• Tehlikeli hareketler (Raflara tırmanma, y“ksekten

atlama, koşma, malzemeyi fırlatma, vs.)

• G“vensiz istifleme ve yerleştirme, • G“venli malzeme yerine g“vensiz olanı kullanma.


ARA – ÖZETLER…


ÖNEMLİ NOT: Tehlikeli

Davranış/lar/

İnsandan Kaynaklanmaktadır!

ARA – ÖZETLER…


İş Kazaları ve Meslek (astalıklarının Nedenleri Tehlikeli Davranışların Nedenleri • Eğitim, bilgi ve tecr“be eksikliği, • Fiziksel yetenek uyumsuzluğu, • İş veya vardiya değişimine uyum sağlayamama, • Yorgunluk,

• Ayrıca; tembellik, dikkatsizlik, acelecilik, bencillik, umursamazlık, korku, çekingenlik, endişe, sabırsızlık, heyecan, vb.

ARA – ÖZETLER…



TE(LİKELİ DURUMLAR

• Kişisel koruyucuların temin edilmemesi veya yeterli koruma sağlamaması, • Kaygan, zayıf, arızalı zemin ve döşeme, • Yetersiz aydınlatma, • Yetersiz havalandırma, • G“vensiz çalışma metotları, g“vensiz planlama vb.

ARA – ÖZETLER…


Tehlikeli Durumlar İçin Alınması Gereken Önlemler

Ergonomik

usullere uyma

Disiplin

M“hendislik Çalışmaları Eğitim

ARA – ÖZETLER…


İş Kazaları ve Meslek (astalıklarının Nedenleri Disiplin

Kendisine tebliğ edildiği halde İş G“venliği ve Sağlığı ile ilgili kurallara uymayan, kendini, çalışanları ve işletmeyi tehlikeye atacak tehlikeli davranış ve hareketlerde bulunan personelin,

4857 sayılı İş kanunun 25. maddesine göre iş hakkı tazminatsız olarak feshedilir.

ARA – ÖZETLER…


İş Kazaları ve Meslek (astalıklarının Nedenleri • 4857 Sayılı İş Kanunu Madde 25/ i. İşçinin kendi isteği veya savsaması y“z“nden işin g“venliğini tehlikeye d“ş“rmesi, işyerinin malı olan veya

malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya

ve maddeleri otuz g“nl“k “cretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede

hasara ve kayba uğratması. • 25/h. İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine

hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi.

Disiplin

ARA – ÖZETLER…


BİR İŞ YERİNDE EĞER İŞ GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİ AL)NMAM)ŞSA

GEÇİCİ İŞ GÖREMEMEZLİK SAKATLIK ÖLÜM

(ASARS)Z NETİCE İş kazası

Çalışma ortamında HASAR

İNSAN

SAĞL)Ğ) AÇ)S)NDAN

ÇEVREYE ZARAR

ARA – ÖZETLER…


İSG Sistemini Tehdit Eden Unsurlar

TEKNİK UNSURLAR

İNSANİ UNSURLAR

DİĞER UNSURLAR

ARA – ÖZETLER…



• İş Yerindeki Makine ve Tezgahların Yanlış Planlanması, • Yetersiz Aydınlatma, • Yetersiz )sınma, • Koruyucusuz Makine,

• Kişisel Koruyucu Eksikliği, • Kaygan veya P“r“zl“ Zemin

TEKNİK UNSURLAR

ARA – ÖZETLER…



Bilgisizlik,

İşe Uyumsuzluk, Tehlikeyi Önemsememe, İhmal, Tedbirsizlik,

Bakım Yetersizliği, Yorgunluk,

Disiplinsizlik, İşi Ciddiye Almama,

Moral Bozukluğu,

İNSANİ UNSURLAR

Fiziki Rahatsızlık, Gerekli Eğitimlerin Verilmemesi, Yeterli Teknik Eleman Bulunmaması, İş Böl“m“n“n Olmaması, Yetki ve Sorumlulukların Belli Olmaması, G“venlik ile İlgili Yönetim (ataları, Üç“nc“ Şahısların Etkisi.

ARA – ÖZETLER…



• Kimyasal Etkenler Katı, Sıvı, Toz, Buhar • Fiziksel Etkenler Titreşim, G“r“lt“, Nem, )sı, )şık, Basınç • Ergonomik Etkenler • Biyolojik Etkenler Bakteri, Vir“s, Mantar • Psikolojik Etkenler Monoton Çalışma, Aşırı İş Y“k“ • Psiko-Sosyal Etkenler İnsanın Çevresi İle Olan İlişkisi

DİĞER UNSURLAR

KORUYUCU DONANIMLAR


Kişisel koruma malzemeleri; iş g“venliği tekniği ve mevcut standartlara rağmen yok edilemeyen tehlikelere karşı kişisel olarak korunmak için kullanılması gereken araçlardır. Çalışanı, y“r“t“len işten kaynaklanan, sağlık ve g“venliği etkileyen bir veya

birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya

tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmış t“m alet, araç, gereç ve cihazları, ifade eder.

KORUYUCU DONANIMLAR


Kişisel Koruyucu Donanımlar KK) Nelerdir? • Gözl“k • Y“z Siperi • Maske • Baret • Eldiven Çelik Eldiven, Yanmaz • İş Ayakkabısı • İş Elbisesi • Emniyet Kemeri vs.

KORUYUCU DONANIMLAR


Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması (akkında

Yönetmelik Madde: 8

İşveren, işçilerin kişisel koruyucu donanımları uygun şekilde kullanmaları için her t“rl“ önlemi alacaktır. İşçiler de kendilerine verilen kişisel koruyucu donanımları aldıkları eğitime

ve talimata uygun olarak kullanmakla y“k“ml“d“r.

İKAZ ve UYAR) İŞARETLERİ


• Yasak Bildiren İşarettir • Örnek Sigara İçmek Yasaktır • G“venlik Bilgisi

İkaz veren İşaretlerdir • Örneğin, Acil Durum Kapısı

• Zorunluluk Bildiren İşarettir • Örneğin, Gözl“k Takmak Zorunludur

UYARI

İŞARETLERİ

• İkaz işaretleridir

• Örneğin, Taşıyıcı Araç Kullanımları



K)RM)Z): Yasak Bildiren İşaretler



MAVİ: Zorunluluk Bildiren İşaretler



SAR): İkaz Bildiren İşaretler



YEŞİL: G“venlik Bildiren İşaretler

İŞLETMELERDEKİ TE(LİKE KAYNAKLARI

Kaynak: İsmet APAK, «İŞ SAĞL)Ğ) VE GÜVENLİĞİ – Sunum»

A-MEKANİK TE(LİKE KAYNAKLAR)

P“r“zl“, engebeli veya kaygan işyeri zemini (areketli araç ve makineler

(areketli makine parçaları Keskin, y“zeyi çıkıntılı malzeme ve parçalar

Sıcak veya soğuk y“zeyli malzeme ve parçalar

Y“ksekte çalışma ve tırmanma noktaları El aletleri

Y“ksek basınç basınçlı kap veya hatlar

Kaldırma ve taşıma araçları vinçler, forkliftler

Sabit ve seyyar merdivenler

Uygun olmayan korkuluklar

Asansörler personel ve y“k

Alçak ve dar geçitler

(atalı istifleme

Malzeme d“şmesi veya yuvarlanması Taşma, dök“lme ve saçılmalar


B-FİZİKSEL TE(LİKE KAYNAKLAR) Çalışma ortamında; Termal konfor sorunları ısı, nem, sıcaklık, havalandırma

G“r“lt“

Titreşim el, kol ve t“m v“cut titreşimi

Uygun olmayan ve yetersiz aydınlatma

)şınlar iyonize, noniyonize UV, )R. , mikro dalga ve lazer ışınları

Alçak veya y“ksek basınç

Elektromanyetik alan

vs.


C-KİMYASAL TE(LİKE KAYNAKLAR) Sıvılar asitler, bazlar, çöz“c“ler

Gazlar yanıcı, yakıcı, boğucu, narkotik

Katılar

- Tozlar (organik, inorganik)

- Metaller (duman, buhar)

Ç-BİYOLOJİK TE(LİKE KAYNAKLAR)

Vir“sler

Bakteriler

Parazitler

Taşıyıcılar

Mantarlar


D- ELEKTRİK KAYNAKL) TE(LİKELER

Elektrik tesisatı yangın

Elektrikli araç ve aletler elektrik çarpması

Statik elektrik parlama, patlama, çarpılma

E- YANG)N TE(LİKELERİ

Tutuşma

Yanma

Parlama

Patlama


ÜRÜN KAYNAKL) TE(LİKELER:

Ambalaj “zerinde eksik ya da yanlış bilgilendirme; • Tanıtıcı uygun etiketlemenin yapılmaması • Taşıma şartlarının bildirilmemesi • Depolama şartlarının bildirilmemesi

Kullanıcı için Malzeme G“venlik Bilgi Kartları nın hazırlanmaması,

Uluslararası standart ve normlara uygun olmaması.


ÇAL)ŞANLARDAN KAYNAKLANABİLECEK TE(LİKE NEDENLERİ

Kişisel özellikler

Psiko-sosyal faktörler

Eğitim eksikliği Koordinasyon eksikliği İletişim eksikliği Zihinsel yetersizlik

Fiziksel yetersizlik

Davranış bozuklukları Zararlı alışkanlıklar

Yaş, cinsiyet

İŞYERİNDE SAĞL)K RİSKLERİ


Fiziksel Etkenler

G“r“lt“, Titreşim, Aydınlatma, )sı ve nem, )şınlar, Basınç değişimleri,

GÜRÜLTÜ

Y“ksek d“zeyde g“r“lt“n“n

etkisinde kalan kişilerde, y“ksek

kan basıncı oluştuğu ve bu

durumun kalıcı olduğu yapılan gözlemlerle kanıtlanmış bulunmaktadır. Uykusuzluk g“r“lt“n“n neden olduğu rahatsızlıkların en önemlilerindendir. Ek olarak; g“r“lt“n“n migren, “lser, kalp krizi, dolaşım bozuklukları t“r“nden rahatsızlıklara neden olabileceği ileri s“r“lmekle birlikte,

kulakta yaptığı tahribat dışında bu t“r hastalıklarla doğrudan ilişkisi kanıtlanmış değildir.


GÜRÜLTÜ

1. İnsanlar “zerinde olumsuz etki yapan ve hoşa

gitmeyen seslere g“r“lt“ denir.

2. G“r“lt“ şiddeti desibel olarak ölç“l“r. 3. İşyerlerinde çalışanların “zerinde, fizyolojik

etkiler bırakan ve iş verimini olumsuz yönde

etkileyen sesler olarak tanımlanabilir.

Desibel Skalaları A skalası: İnsan kulağının işitmelerinde

B skalası: Telefon şirketlerince kullanılır

C skalası: T“m seslerde kullanılır

Her 3 dB lik artışda, ses iki kat artar.

Her 10 dB lik artışta, ses on kat artar.

G“r“lt“ ölç“mleri için yasal dayanak;

G“r“lt“ Yönetmeliği İşçi Sağlığı ve İş G“venliği

T“z“ğ“ şeklindedir.

Bu mevzuatlara göre sınır değerleri; Maruziyet sınır değerleri : dB (A)

En y“ksek maruziyet etkin değerleri : dB (A)

En d“ş“k maruziyet etkin değerleri : 80 dB (A) şeklindedir.


GÜRÜLTÜ


GÜRÜLTÜ

Dört makinenin g“r“lt“ seviyeleri aşağıda verilmiştir. Bu ortamda çalışan işçinin ne kadarlık bir g“r“lt“

maruziyetinde kalacağını hesaplayınız.

A makinası 86 dBA

B makinası 86 dBA (A makinası ile aynı

C makinası 82 dBA

D makinası 78 dBA Çizelge 10.1 sayfa 212 deki ver. İki makine arasındaki fark 0 dBA ise o

zaman 3 dBA eklenir. Yani aynı g“r“lt“ seviyesinde 3 dBA eklenir ve

A ve B nin bileşkesi 89 dBA olur.

A-B nin C ile Farkı 89-82 = 7 dB dir. Çizelgeden 7 dB için 0,8 lik dB eklenir.

A-B-C 89,8 dB olur.

A-B-C nin D makinesi ile 89,8 – 78

=11,8 = 12 dB olur. 12 dB için 0,2 dB

eklenir. bileşke ses (A-B-C-D) = 89,8 + 0,2 =

90 dBA bulunur.


GÜRÜLTÜ


GÜRÜLTÜ Örnek uygulama

Çizelge . Tesiste Ölç“len Zaman Dilimlerindeki G“r“lt“ d“zeyleri

90 dBA; 2+2 = 4 saat

95 dBA; 1+0,5 = 1,5 saat

75 dBA; 0,5 saat (ihmal)

85 dBA; 1 saat

Toplam 8 saat


GÜRÜLTÜ Örnek uygulama D= Vardiyadaki toplam g“r“lt“ maruziyeti doz - İzin verilen sınır y“zdesi Ci= i seviyesi g“r“lt“ye maruz kalma s“resi Ti= i seviyesi g“r“lt“de izin verilen maksimum maruz kalma s“resi n= Gözlenen farklı g“r“lt“ seviyelerinin sayısı Buna göre dBA t“m vardiyada maruziyet olduğunda

Uygulamadaki ölç“mlere bakılırsa;

%93,75 %100 den k“ç“k olduğu için izin verilen sınır değeri aşmamıştır. Buna rağmen

%93,75 %50 den b“y“k olduğu için 85 dBA lik ağırlıklı 8 saatlik ortalama) sınırı aşılmıştır.


Yer ve konumlara göre g“r“lt“ d“zeyleri

• Hava basıncındaki dalgalanmaların kulaktaki

etkisinden ileri gelen fiziksel

bir duygu olarak ta tanımlanabilir. • Genç ve sağlıklı bir kulak 16 Hz

ile 20.000 Hz frekanslar arasındaki seslere uyum sağlar

yani bu aralıktaki sesleri

duyabilir. • G“r“lt“ seviyesi 80 desibelin altına d“ş“r“lmeye çalışılmalıdır. • Ortamdaki g“r“lt“ 80 desibelin altına d“ş“r“lemezse kulak koruyucuları kullanmalıdır.

SES

TERMAL KONFOR

İnsan v“cudu çalışma sonucu ısı “retir. İnsan sağlığı ve yaşamı için gerekli

temel koşullardan biri v“cudun sıcaklığının normal d“zeyde tutulmasıdır. Termal konfor şartlarının temel prensibi v“cuttaki ısı dengesinin korunmasıdır. Diğer bir tanımlama ile v“cutta kaybedilen ısı ile kazanılan ısı arasında denge sağlanmasıdır.

Termal Konfor Bölgesine Etki Eden Faktörler;

Ortam sıcaklığı Ortamın nem durumu [Mutlak Nem: g/m³ ; Bağıl Nem; y“zde oranı]

Termal radyasyon

Hava akım hızı Yapılan işin niteliği Çalışanların giyim durumu

Çalışanların yaşı ve cinsiyeti

Çalışanların beslenmesi

Ortam Sıcaklığı Y“ksek Sıcaklık

Mutlak nem: 1 m³ hava içinde bulunan nemin g

olarak ağırlığına mutlak nem denir. Su buharı miktarı hacim itibariyle hiçbir zaman havanın

%4 “n“ aşmaz.

Bağıl (Nisbi) nem: Belirli bir sıcaklıktaki hava

k“tlesinin içinde bulunan nem miktarının, o

sıcaklıkta alabileceği en fazla nem miktarına

oranına bağıl nem denir. Bağıl nem havada

bulunan nemin y“zde cinsinden değeridir. Bağıl nem havanın neme doyma oranını verir. http://www.cografyatutkudur.com/nem/nemlilik.html

İşyeri ortamında, ortam sıcaklığı ve ortamda bulunan kişilerin sıcaklık algısı ortamın nem d“zeyinden ve hava akımından etkilenir. Ayrıca radyan ısı kaynağının varlığı da sıcaklık algısını değiştirebilir. Ortamın nemli oluşu sıcağın ve soğuğun etkisini arttırıcı rol oynar. Hava akımı ise havayı soğutur. Bu nedenlerle işyerinde sadece termometre ile yapılan sıcaklık ölç“mleri tek başına yeterli değildir. Nem, hava akım hızı ve radyan ısı ölç“lmesi de gerekir. Ortamdaki nem ve hava akım hızı da dikkate alınarak yapılan değerlendirmeye Etkin Sıcaklık , buna ek olarak radyan ısıyı da dikkate alarak yapılan değerlendirmeye D“zeltilmiş Etkin Sıcaklık denir.

Esin A. K“rkç“, İlknur Çakar, Serap Zeyrek, «İŞyerlerinde Aydınlatma».

AYDINLATMA Aydınlatma öncelikle, yapılan is ve işlemlerde t“m detayın gör“lebilmesi için

gereklidir. İş sağlığı ve g“venliği acısından ise aydınlatmanın işin uygulanan

kalite standartlarının gerektirdiği şekilde yapılmasını ve hata oranlarının azaltılmasını sağlamasının yanında is kazalarının önlenmesinde de b“y“k bir

etkisi bulunmaktadır. Aydınlatma acısından uygun çalışma ortamı sağlanırken m“mk“n olduğu ölç“de g“n ısığından faydalanılmalıdır. Bunun m“mk“n olmadığı durumlarda g“n ısığı ve yapay aydınlatma sistemleri birlikte, dengeli olarak kullanılmalıdır. Aydınlatma Siddeti (Illuminance): Bir y“zeye d“sen ışık miktarına aydınlatma

siddeti denir. Aydınlatma şiddetinin birimi l“kst“r. 1 l“ks = 1 l“men/ m2 l“men l“minesans akı birimidir) Aydınlatma şiddeti açık havada g“nd“zleri 2.000-100.000 l“ks arasında, geceleri

ise 50-500 l“ks arasında değişmektedir.


AYDINLATMA

TS EN 12464 nolu )sık ve )sıklandırma - İs Mahallerinin Aydınlatılması - Böl“m

1: Kapalı Alandaki İs Mahalleri standarttında belirtilen işyerlerindeki bazı alanlarda ve islerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri aşağıdaki tabloda

verilmektedir.

Tablo 1. İşyerlerinde bazı alanlarda ve islerde gerekli aydınlatma şiddeti değerleri Aydınlatma Şiddeti l“ks

Koridorlar ve depolama alanları 100

Ofis çalışmaları 500 Y“zey hazırlama ve boyama 750

Montaj, kalite kontrol ve renk kontrol“ 1000


AYDINLATMA

L“minesans: L“minesans bir y“zey tarafından yansıyan ya da emilen ışık miktarıdır. Birimi Kandela cd/m2 dir.

Tablo 2. L“minesans Değerleri

65 watt g“c“ndeki floresan bir lambanın l“minesans değeri 10.000 cd/m2 dir.


AYDINLATMA

G“n ışığı (Daylight): İşyerlerinde g“n ışığından m“mk“n olduğu ölç“de

faydalanmak gerekmektedir. G“n ışığının insanlar “zerinde birçok olumlu etkisi bulunmaktadır. Bir neden, yapay aydınlatmaya göre daha fazla aydınlatma şiddetine ulaşılmasıdır. G“neşli bir g“nde açık havada aydınlatma şiddeti 100.000 l“ks, gölgede ise 10.000 l“ks olmaktadır. Yapay aydınlatma ile ise işyerlerinde genellikle 500 l“ks civarı aydınlatma şiddetine ulaşılmaktadır. G“n ışığı yapay aydınlatmaya göre daha iyi renk yansıtmaya sahiptir.

Aydınlatma ve Kaza:

Amerikan Ulusal G“venlik Konseyinin raporuna göre köt“ aydınlatma t“m iş kazalarının %5 inin sebebidir ve bu oran köt“ aydınlatmadan kaynaklanan göz yorgunluğu ile birlikte değerlendirildiğinde iş kazalarının %20 sine ulaşmaktadır.

RADYASYON

DÜŞÜK yada YÜKSEK BAS)NÇ

TİTREŞİM

ELEKTROMANYETİK ALANLAR

vb.

Bu fiziksel faktörlerin sağlık “zerine olumsuz etkileri uzun zamandır

bilinmektedir. Ölç“mler yapılıp gerekli teknik önlemler alınmalıdır.

NOT: Ölç“mlerin tekrarlanma periyodu bulunmamaktadır. Fakat proseste

veya çalışma yerinde herhangi bir değişiklik yapıldığında ölç“mler

tekrarlanarak raporlanır.

KİMYASAL FAKTÖRLER Bug“n sanayide çok fazla sayıda kimyasal kullanılmaktadır. Kimyasallar işyeri ortamında iki fiziksel halde bulunurlar. 1- Katı Toz

2- Gaz Toz ve Gaz Ölç“mlerine İlişkin Mevzuat

Elde edilen veriler aşağıdaki yönetmelik ve t“z“klere göre değerlendirilir. Kanserojen ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik

Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve G“venlik Önlemleri (akkında Yönetmelik

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler (akkında T“z“k

İşçi Sağlığı ve İş G“venliği T“z“ğ“

Mutajen: Biyolojide canlı organizmaların DNA veya RNA gibi h“cresel bilgi ve yönetim zincirlerinin molek“ler yapısını değiştirerek söz konusu organizmanın doğal olarak beklenen seviyenin çok “zerinde mutasyona uğramasına sebep olan

fiziksel veya kimyasal etmenlerdir.

1- Katı Kimyasallar TOZLAR

Genel anlamda çeşitli b“y“kl“kteki katı taneciklerin hava veya başka bir gaz ile karışım haline TOZ denir. Solunabilen tozların tane b“y“kl“ğ“ 60 mikronun altındadır.

Özellikle 5 mikrondan k“ç“k zerrecikler, boyutlarına ve t“rlerine bağlı olarak akciğerlerin derinliklerine kadar ulaşabilir. Akciğer dokularına zarar verir ve çeşitli mesleki akciğer hastalıklarına yol açabilir. Tozların sağlık açısından en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır. Takip: Ortamda toz ölç“mleri yapılmalı ve çalışanların biyolojik kontrolleri yapılmalıdır.

Tozlar değişik gruplar altında toplanabilir.

Organik Tozlar

Bitkisel maddelerin oluşturduğu organik tozlar

Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar

Anorganik /İnorganik Tozlar

Fibrojenik tozlar

Toksik tozlar

Kansorojen tozlar

Radyoaktif tozlar

Alerji yapan tozlar

İnert tozlar

Toz Ölç“mleri

Prosesten çıkan toz tespit edilir

ve çalışma ortamındaki miktarı özel cihazlarla belirlenir.

Genellikle ölç“m sonucu

mg/m3 cinsinden tespit edilir.

Gazlar ve Buharlar

Boğucu Gazlar

Basit Boğucu Gazlar

Havadaki oksijenin yerini alarak

veya oksijenin konsantrasyonunu yaşam için yeterli olmayacak bir

seviyeye d“ş“rerek boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara

karbondioksit, metan, etan,

propan, b“tan, hidrojen ve azot örnektir. Kimyasal Boğucu Gazlar

V“cutta kimyasal reaksiyonlara

girmeleri ile boğucu etki gösterirler. Bu tip gazlara

karbonmonoksit, hidrojens“lf“r ve hidrojensiyan“r örnektir.

Tahriş Edici Gazlar

Asidik özellikleri ve suda çöz“n“rl“kleri sebebiyle solunum

sistemi “zerinde tahriş edici etki gösterir. Amonyak, k“k“rtdioksit, fosgen, klor, azot oksitleri ve asit buharları bu gruba girerler.

Sistematik Etki Gösteren Zehirli

Gaz ve Buharlar

V“cudun belirli sistemleri “zerinde toksik etkisi yapan gaz ve buharlardır. Akciğer zarları “zerine tesir eder veya doğrudan dolaşıma girerler. Arsin, karbons“lf“r bu gruba girerler.

GAZLAR)N ÖLÇÜMÜ

Prosesten kaynaklanan

kimyasal gazların ölç“lerek

tespit edilmesi amaçlanır.

Narkotik Buharlar

Maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku

hali verirler. Dikkatin dağılmasına

sebep olduğundan kaza riskini artırır. Benzin, toluen, trikloretilen bu gruba

girerler.

Çöz“c“ler

Çöz“c“ler, hem buharlarının solunması ile işçilerin sağlığı “zerinde olumsuz etkilere yol açmakta, hem de deri temasıyla end“striyel dermatitlere yol açabilmektedirler. Bazı çöz“c“ler ise

deri yoluyla emilerek v“cutta toksik

etkiler göstermektedir. Fenol,

nitrobenzen bu gruba girerler.

Primer Tahriş Ediciler

Deri hastalıklarının %80 i bu tip

maddelerden ileri gelirler.

Temas edilmesi halinde deri y“zeyinin yağını alarak dış

etkilere karşı korunmasız hale

getirirler. Sert sabun, deterjan,

asit ve alkeliler, reçineler, reçine yağları bu gruba girerler.

Allerjen Maddeler

Deri hastalıklarının %20 si bu t“r maddelerle temas sonucu

olur. Azot boyaları, köm“r katranı t“revleri bu gruba örnektir.

İrritan gazlar:

Deri ve mukoza “zerinde

irritan etkiye sahiptir.

Örnek: K“k“rtdioksit, Azot

oksitler, Amonyak vb.

3-Biyolojik Tehlikeler Bazı çalışma ortamlarında parazitler ve

mikroorganizmalar bulunabilir dericilik, hayvancılık ve tarım işleri gibi. Bu risklere bağlı olarak çeşitli rahatsızlıklar oluşabilir. şarbon, burusella, hepatit, t“berkiloz vb.

4- Psikososyal Tehlikeler Çalışanlar arası ilişkilerin iyi olmadığı bir çalışma ortamı kişilerin sağlığını bozar.

5-Ergonomik Tehlikeler Çalışma çevresinin çalışana uygun olmadığı durumlarda iş kazaları ve meslek hastalıklarının ortaya çıkması kaçınılmazdır. Ergonomik koşulların sağlanması ve

takibinin yapılması çok önemlidir.

marmara Ünİversİtesİ teknolojİ fakÜltesİ · tanzimat'tan sonraki ikinci önemli belge...

Documents