marmara...
TRANSCRIPT
Not: Prof. Dr. Alp Esin, "RİSK YÖNETİMİ ve DEĞERLENDİRMESİ" Sunumundan Yararlanılmıştır. 1
RİSK YÖNETİMİ
ve
DEĞERLENDİRMESİ
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
PLANLAMA
RİSK DEĞERLENDİRME
SÜRECİ
RİSK
ANALİZİ
BİLGİ ve
VERİ TOPLAMA
SINIFLANDIRMA
TEHLİKELERİ
TANIMLAMA
DENETİM, İZLEME ve
GÖZDEN GEÇİRME
RAPORLAMA
ÖNLEMLERİ
BELİRLEME
RİSK
DEĞERLENDİRME
Kaynak: RİSK DEĞERLENDİRMESİ TEBLİĞİ
ÖZET Risk Yönetimi Döngüsü...
O L
A S
I L
I K
Ş İ D D E T (Hasar, Zarar)
RİSK = OLASILIK (İHTİMAL) x ŞİDDET (ZARARIN) DERECESİ
RİSK = O x Ş
ÖZET
4
RİSK DEĞERLENDİRMESİ
Bu değerlendirmenin amacı;
a)alınması gereken önlemlerin niteliklerinin saptanması ve
b)eyleme geçme açısından önem ve öncelik sırasına konmasıdır.
Şu dolaylı yararlar da gözden kaçırılmamalıdır:
Kimlerin risk altında olduğu daha net ve geniş çerçeve içinde görülür.
Kuruluşta İSG bilincinin yerleşmesine yardımcı olur.
Kuruluşun İSG uygulamalarının verim ve etkenlik derecesinin gözden geçirilmesine de vesile olur.
5
Riskler konusunda genelleme yapmak
çok yanlıştır. Her risk
değerlendirmesi, “o işin yapıldığı”
yer hatta “yapan kişiler” için
geçerlidir.
"TAŞ YERİNDE AĞIRDIR"
6
İSG Kanunun 10. maddesinde, değerlendirme
sırasında dikkate alınması gereken şu
noktalar belirtilmiştir:
a. Belirli risklerden etkilenecek çalışanların
durumu,
b. Kullanılacak iş ekipmanı ile kimyasal madde
ve müstahzarların seçimi,
c. İşyerinin tertip ve düzeni,
d. Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren
çalışanlar gibi özel politika gerektiren
gruplar ile kadın çalışanların durumu.
Müstahzar: Hazır, huzura getirilmiş
7
Çalışanların sayısı, özel durumları ve kaç
kişinin söz konusu tehlikeye maruz
kaldıkları
İşyeri ve eklentilerindeki çalışma ortamı ve
düzeni
Çalışanların işe göre yeterliği (yaş, sağlık,
bilgi ve deneyim dahil)
İşi yapmada kullanılan yöntemler ve
süreçler
İşyerinin kazalara ilişkin geçmişi
Kestirilemeyen tehlike olasılıkları
8
Bir riskin bilinmemesi mazeret değildir.
Risk değerlendirmesi çalışmalarında elde
edilecek sonuçlar, o işyerindeki İSG’ye
yönelik duyarlılık ile de yakından bağımlı
olmakla birlikte, yasal zorunluluklara
uyulmamış olması kesinlikle bu bağlamda
değildir.
Bir tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve
oluşturabileceği kötü sonucun olasılığı ne
kadar yüksek ise, o tehlikeden doğan risk o
derecede yüksektir.
Yeni mevzuat uyarınca, bir olaydaki işverenin
gereken önlemi almamış olmaktan doğan
sorumluluğu söz konusu riskin derecesine
orantılıdır.
9
Risk değerlendirmesi yapacak kişilerin
gereken yeterlik ve deneyime sahip
olmaları şarttır. Değerlendirmenin
yapıldığı alanı ve yapılan işleri bilen amir ve
çalışanların da değerlendirmede görev
almaları, hem alınması gereken önlemler
konusundaki oydaşlığı kolaylaştırır hem de
değişik önlem seçeneklerinin ortaya
çıkmasında yararlı olur.
10
Değerlendirmeye Nitel ve Nicel
Yaklaşım
Nitel yaklaşım, bazı tanımlara ve
karşılaştırmalara dayalı bir yaklaşımdır. Bir
diğer anlatımla, ortaya çıkabilecek belirli bir
risk olasılığının, bir diğer belirli bir risk
olasılığına göre azlığı veya çokluğudur. Nitel
yaklaşımların doğal olarak öznel olduğu, asla
unutulmamalıdır.
Nicel yaklaşımda, sayısal göstergeler
kullanılarak daha nesnel karşılaştırma
yapılabilir.
11
Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılır?
Değerlendirmenin ilk adımı; tehlikelerin
belirlenmesi ve bunların ortaya çıkma
olasılığının saptanmasıdır. Tehlikenin niteliğinin
belirlenmesinin yanı sıra tehlikenin hangi
şartlarda ortaya çıkacağının da belirlenmiş
olmasının önemlidir.
İkinci adım ise; her bir tehlikenin
oluşturabileceği kötü sonuçların tek tek
belirlenmesi, bunların her birinin olasılığının
kestirilmesi ve bu sonuçların ortaya çıkmasının
önlenmesi veya kötülük derecesinin
azaltmasıdır.
12
"Bir sonucun kötülük derecesinin azaltılması, hiçbir zaman, tehlikeyi ortadan kaldırmanın eşdeğeri değildir"
13
Risk Matrisi Nedir?
Risk değerlendirmesinde
kullanılan nitel yaklaşımın
başlıca aracı “risk
matrisidir”.
Matris; sayılar, simgeler vb.’nin
oluşturduğu sıralar ve
sütunlardan oluşan bir
çizelgedir. İSG
uygulamalarında; matrisin Y
ekseni bir tehlikenin ortaya
çıkma olasılığı ve X ekseni bir
tehlikenin oluşturabileceği
kötü sonucun olasılığı olarak
kabul edilir.
14
RİSK MATRİSİNİN KULLANIMI (Örnek)
Risk matrisi yaklaşımın bir bölüm tanımlanmış
ölçütlere dayalı olmalıdır. Amaç; belirli bir
tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bu tehlikenin
oluşturabileceği kötü sonuçtan hareketle, olası
riskler için alınması gereken önlemler
konusunda da önceliğin belirlenmesidir. Bir
tehlikenin ortaya çıkma olasılığı ve bunun
oluştırabileceği kötü sonucun nicelendirilmesi
ise bir göreceli değerlendirmedir. Çünkü bir
martiste kullanılan olasılık tanımları kavramsal
olarak herkes için aynı değerde olmayabilir.
15
Risk matrisindeki her kutu içindeki değer, riskin
düzeyi ve önceliğinin göstergesi olarak itibar
edilir. Öncelik, sayısal olarak veya harfsel
simgeler biçiminde nitelendirilebilir. Aşağıda,
genelde çok kullanılan 5x5 matrisine dayalı
örnekler verilmiştir.
Sayısal Öncelik
Şekilde, bir tehlikenin ortaya çıkma ve tehlikenin
oluşturabileceği kötü sonucun olasılıkları, 1 den
5 e kadar bir skala üzerinden nicelendirilerek ilk
çizelgede (a) verilmiştir. Kullanılan
nicelendirmenin, ister istemez göreceli olduğu
ortadadır.
OLASILIK SONUÇ
5- Kesin denilebilir 5- Ölümcül
4- Beklenir 4- İşgöremezliğe kadar gidebilecek yaralanma
3- Mümkün 3- Doktor veya hastane gerektirecek yaralanma
2- Uzak olasılık 2- İlk yardım gerektiren yaralanma
1- Çok ender 1- Çok basit yaralanma
17
18 http://www.tezmedikal.com.tr/index.php/hizmetlerimiz/osgb-hizmetleri/risk-analiz-hizmetleri/
19
Yüksek Düzeyde Risk: 15-25
Çalışmalar derhal durdurulup, riski
ortadan kaldıracak veya kabul edilir
düzeye indirecek önlemler alınmalıdır.
Orta Düzeyde Risk: 8-12
Riskler için önlem alınmasına hemen
geçilmeli, çalışmalar asla savsaklanmamalı
ve en kısa sürede sonuçlandırılmalıdır.
Çünkü bu tür riskler, daha yüksek
risklere yol açabilir.
20
Düşük Düzeyde Risk: 1-6
Bu grup içindeki risklerin bazıları “kabul
edilebilir” türden olabilirse de, peşin
hükümlü olunmamalı ve bu tür risklerin
azaltılmasına çalışılmasının yanı sıra, yapılacak
düzgün aralıklı gözlemlerle risk düzeylerinde
bir artma olup olmadığı değerlendirilmelidir.
21
Ölçütlere dayalı biçimde
risklerin gölgelendirilmiş
öncelik dökümü aşağıdaki
matriste verilmiştir
5
5 10 15 20 25
4 4 8 12 16 20
3 3 6 9 12 15
2 2 4 6 8 10
1 1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
OLASILIK
Yüksek düzeyde
risk
Orta düzeyde
risk
Düşük düzeyde
risk
SONUÇ
Harflerle tanımlanan öncelik
Değerlendirme matrislerinde sayısal
değerlerin yerine harfler de kullanılır.
Kullanılan harfler gelişigüzel olmayıp, bunlar
yetkili kuruluşlar tarafından olasılık kuramına
dayalı olarak ortaya atılmışlardır.
5 O O Y Y ÇY
4 D O O Y Y
3 D D O O Y
2 Ö D D O O
1 Ö Ö D D O
1 2 3 4 5
ÇY – Çok Yüksek; Y – Yüksek ; O – Orta ; D - Düşük; Ö – Önemsiz
23
ÇY - Üst yönetimin de katılımı ile derhal
harekete geçilmelidir. Bu tür riskler için
ayrıntılı çalışma hatta inceleme yapılması
gerekebilir.
Y - Üst yönetimin de katılımı ile riskin ortadan
kaldırılması veya azaltılması için bir eylem planı
hazırlanması gerekebilir.
O - Orta düzeydeki amirler tarafından
çözümlenebilir.
D - Alt düzey amirler ve çalışanların katkısı ile
çözüm getirilebilir.
Ö - Risk, zaman zaman kontrol edilme kaydı
ile “kabul edilebilir”.
24
Risk değerlendirmesinin “kutucuklara girilmesi” türünden
basit bir alıştırma olmadığı kesinlikle gözden
kaçırılmamalıdır.
Aşağıda, 5x5 matrisinin 9x9 matrisine dönüştürülerek
açılmasına bir örnek verilmiştir.
9x9 Risk matrisi (OLASILIK)
AS4360 Standardı
Kuruluşun (Incom) tanımı
Simge Tanım % Açılmış tanım
1 A Kesin sayılır 1 90 Kesin sayılır
2 80 Çok olası
2 B Olabilir 3 70 Olabilir
4 60 Beklenir
3 C Mümkün 5 50 Mümkün
6 40 Olabilir de
4 D Olanaksız 7 30 Olanaksız
8 20 Hemen hemen olanaksız
5 E Çok ender 9 10 Çok Ender
5x5 9x9 Risk matrisi (SONUÇ)
AS4360 Standardı
Kuruluşun (Incom) tanımı
Tanım Açılmış tanım
1 Önemsiz 1 Önemsiz
2 Çok basit
2 Basit 3 Basit
4 Sakıncalı
3 Önemsenir 5 Önemsenir
6 Oldukça önemli
4 Önemli 7 Önemli
8 Ağır
5 Vahim 9 Vahim
25
FAALİYET TEHLİKE RİSK
OLASILIK
ŞİDDET
RİSK P
UANI
ÖNCELİK S
IRASI
ÖNLEM
Çevre yerleşim Çevresel gürültü Çevre halkın şikayetleri 2 3 6 3 Gece çalışmaları yapılmaması
Çevre yerleşim Çevresel gürültü Çevre halkın şikayetleri 2 3 6 3
Düzenli gürültü ölçümlerinin yapılarak ilgili birimlere raporlanması
Çevre yerleşim Şantiye çevresinde okul bulunması
Şantiyeye yayaların girmesi
2 5 10 2
Uyarı levhaları ve güvenlik ile engellenmesi, şantiye alanının sınırlandırılması
Çevre yerleşim
Şantiyenin hemen yaya kaldırımının yanında kurulmuş olması
İş makinesi çıkışları 2 5 10 2 Çevre yalıtımı yapılması, uyarı levhalarının asılması
Kazı çalışmaları Zemin çalışmasının yapılmamış olması
Su baskını 3 3 9 3 Su baskını olan yerlere acil çıkış noktaları yapılması
Kazı çalışmaları Ortamdaki kablo ve malzemeler
Elektrik çarpması, malzemelere zarar
3 5 15 2
Kazı işlerinin yapılacağı noktalardaki elektrik kabloları ve diğer malzemelerin uzaklaştırılması
Kazı çalışmaları Toprak kayması İnsanların üzerine gelmesi
2 5 10 2 Kazı Yapılan Bölgelerle Bina Arasına Paplaj Yapılması
26
FARKLI BİR YAKLAŞIM
TEHLİKENİN ORTAYA ÇIKMA OLASILIĞI
OLASILIK AÇIKLAMA
Olanaksız denilebilir Geçmişte hiç rastlanmamış
Beklenir Olması göz ardı edilemez
Olası Olması beklenebilir
Olasılık yüksek Olması kuvvetli
Olasılık çok yüksek Yakın gelecekte beklenebilir
27
TEHLİKENİN OLUŞTURACAĞI KÖTÜ SONUÇ
DEĞERLENDİRME AÇIKLAMA
Önemsiz Kişilere tehlikesi yok
İlk yardımlık Kuruluşun olanakları ile tedavi edilebilecek
basit kesilme, yanık, vb.
Yaralanma Tıbbi müdahale gerekli (on günden az
rapor gerektiren durumlar)
Ağır yaralanma
Tıbbi müdahale gerekli (adli kovuşturma
gerektiren düzeyde yaralanma vb., kısmi
işgöremezlik)
Ölümcül Ölümle sonuçlanma
RİSK ÖNCELİKLERİ
Boyut
Olasılık Önemsiz
İlk
Yardımlık Yaralanma
Ağır
Yaralanma Ölümcül
Olanaksız
denilebilir S S Ö İ İ-D
Beklenir S S Ö İ D
Olası S Ö İ D D
Olasılık
yüksek Ö İ İ D D
Olasılık çok
yüksek İ İ D D D
29
D: risk çok yüksek - Derhal önlem alınması için hemen en yakın amire
veya ilgiliye duyurulacak. Üst yönetim duruma müdahale ederek,
gerektiğinde işi durduracak ve tehlike ortadan kaldırılıncaya veya risk kabul
edilebilir düzeye indirilinceye kadar çalışmalar sürdürülecek.
İ: risk yüksek – İvedilikle ilgililere iletilecek; üst yönetimce, tehlikeyi giderici
veya riski kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar, en geç bir kaç gün
içinde sonuçlandırılacak.
Ö: risk var – Öncelikli durum. Kötü sonuçların önlenmesi için hemen geçici
önlem alınacak (kişisel korunma araçlarının dağıtılması gibi); en yakın
amirlerce, riski kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar en geç bir hafta
içinde sonuçlandırılacak.
S: risk az – Sakıncalı durum. Amirlere veya yetkililere duyurulacak ve riski
kabul edilebilir düzeye indirecek çalışmalar en geç bir kaç hafta içinde
sonuçlandırılacak. _____________________________
† Riskin kabul edilir düzeyde olması yoruma açık olduğundan, yasal sorumluluklar göz önünde tutulmalıdır.
30
Hatırda tutulması gereken nokta; yapılan
belirli bir işten doğan riskin
sorgulandığıdır.
Bu nedenle işin yaptırılış biçimi “olduğu gibi”
tanımlanmalıdır. Örneğin yüksek voltaj
hattında bakım yapmanın riski üzerinde
durulduğunda, bir teknisyenin işi 3-5 dakika
sürebilir. Ancak, bu teknisyen aynı işi daha
sonra tekrar yapmakta ise, risk
değerlendirmesinde temel alınacak
“tehlikeye maruz kalma süresi”, çalışanın
bu tehlikeye maruz kaldığı sürelerin toplamıdır.
100 kez kaza olmamasının olasılığı 0.99100.
Dolayısı ile kaza olasılığı 1- 0.9910= 0.096; 1-
0.99100= 0.63
31
“Şansını iteleme” veya “Olanaksız bir gün
olur”
Koşullar aynı kaldıkça, her tekrar veya
her yeni gün bir yeni başlangıç değildir;
aksine kötü sonuca daha yaklaştırır!
Risk değerlendirmesinin de bazı
riskleri olduğu, asla gözden
kaçırılmamalıdır.
Risk değerlendirmesindeki ana değişkenler
33
Saydamlık ve içtenlik
İnsan etmeninin en önemli değişkenlik ve
belirsizlik kaynağı olabileceğinin göz ardı
edilmemesi
Belirsizliklerin gözden kaçırılmaması ve
üzerlerinde durulması.
Hedef kitle belirlenmeden yapılan risk
değerlendirmeleri eksiktir. Kimlerin risk altında
olduğu çok önemli bir noktadır (çevre de dahil).
34
KABUL EDİLİR / KALINTI RİSK?
Kabul edilir risk, tartarak, bilinçli olarak
kabul edilen risktir. Bu tanımın geçerli olduğu
toplumlarda, kabul edilir riskin
oluşturabileceği kötü sonuç gerçekten
önemsenmeyecek düzeyde olmalıdır.
Kalıntı risk ise, değerlendirilen risklere
karşı önlemler alındıktan sonra geride kalan
risktir. Kabul edilir riskin bilinçli olmasına
karşı, kalıntı risk önlenememiş risktir. Yerine
göre, farkına varılamamış dahi olunabilir.
35 http://www.tezmedikal.com.tr/index.php/hizmetlerimiz/osgb-hizmetleri/risk-analiz-hizmetleri/
Tespit edilen risk – Tedbirler = Kabul edilebilir risk
36
EYLEME GEÇİLMESİ
Gelişen iş sağlığı ve güvenliği anlayışı uyarınca,
riskin ortadan kaldırılması ana amaçtır. Eğer
riskin tümü ile ortadan kaldırılması olası
değilse, riskin olabildiğince azaltılmasının
üzerinde durulmalıdır. İleri ülkelerdeki
hukuksal anlayış, riskin olabildiğince azaltılmasını
şu koşullara bağlamaktadır:
Söz konusu riskin derecesine (büyük risk
söz konusu olduğunda, yapılan işin, gerekli
önlemler alınıncaya kadar, derhal durdurulması
gerekmektedir).
37
Tehlikenin belirlenmesi ve riskin azaltılması
açısından eldeki bilgilerin ne derecede
yeterli olduğuna (işyerince bilinmemesi
özür değildir).
Tehlikenin ortaya konması ve riskin
azaltılması için uygulanabilinecek
yöntemlerin olup olmamasına ve bunların
uygun olup olmadıklarına.
38
Riski azaltmanın iki ana seçeneği vardır:
1. tehlike olasılığını ortadan kaldırmak ve
2. bir tehlikenin doğuracağı kötü sonuçların
boyutunu azaltmak.
Not: Riskin ortadan kaldırılması veya
azaltılmasındaki ana amacın, daima
tehlikenin ortadan kaldırılması olmasının
gerektiği gözden kaçırılmamalıdır.
39
Risklerin kontrolü için yapılması
gerekenlere karar verildiğinde,
bunların nasıl hayata geçirileceği
planlanmalıdır.
1. Yapılacak işler;
2. Zamanlama;
3. Yapılacak işleri kimlerin izleyeceği ve
bunların yapılmasından kimlerin sorumlu
olacağı.
40
Riskleri kontrol etkinliklerinin verimliliği ve
geleceği açısından, kayıt tutmanın çok
önemli yeri vardır. Kayıt tutma, şu açılardan
gerekli ve çok önemlidir:
Nelerin yapıldığının ve yapılmasının gerektiği
daha sağlıklı biçimde görülür;
Yasal mevzuatın gereklerinin ne derecede
yerine getirilmiş olduğu ortaya çıkar.
KONTROLLERİN HİYERARŞİSİ
41
Risklerin kontrolü, tehlikelerin
oluşturabileceği kötü sonuçların
önlenmesi veya kabul edilir düzeyde
azaltılması için yapılan uygulamalardır.
Risk değerlendirmesi, bu bilginin nasıl
kullanılacağı yolunda akılcı kararlara
varamadığımızda, çok az işe yarar.
42
Riskin Algılanması
Risk konusunda uyanıklık çok önemlidir.
Uyanıklık, kişilerin riskleri algılamasına
yakından bağlıdır.
Risk algılaması, kişinin bir riskin özellikleri ve
oluşturabileceği kötü sonuçlar konusundaki
öznel değerlendirmedir.
Riskin kişilerce algılanması, tehlikenin ne gibi
sonuçlar oluşturabileceğinin anlaşılması ve
tartılmasıdır. Bu tartma işleminin bir kefesinde
riskin göze alınmasının sakıncaları, diğer
kefesinde ise alınan riske karşın beklenilen
kazanç yatar.
43
44
Risk algılanmasında eğitimin önemli
rolü vardır ama kültürün olumsuz
yönü olabileceği unutulmamalıdır.
“Cehaletten gelen cüret”, bu
olumsuzluğun halk dilindeki
değerlendirmesidir.
Kişi riski asla koşulsuz kabul etmez.
Kişi risk aldığında, bu kararı,
kesinlikle kendince bir yararla
dengelenmiştir.
Kontrollerin hiyerarşisi
Risklerin kontrolü; bir diğer anlatımla, belirli
hiyerarşi içinde alınabilinecek önlemlerin
etkenlik derecesinin her risk için
değerlendirilmesidir. Risklerin kontrolü süreci,
en yüksek risk durumundan aşağıya doğru
ilerlemelidir. Her risk, “kontrol hiyerarşisi”
açısından da tartılmalıdır.
Bu hatırlatmanın amacı şudur: Daima
ortadan kaldırma ve üst hiyerarşik
düzeydeki önlemler temel alınmalıdır. Bir
riskin daha alt düzeydeki kontrollerle
geçiştirilmesi, sürecin amacına aykırıdır.
45
Kontrollerin hiyerarşik düzeni aşağıdaki sıra iledir:
Tehlikenin ortadan kaldırılması
Tehlikeye yol açan durumun (süreç veya malzeme) yerine daha az tehlikeli olanın konması (yerini alma)
Tehlikeyi azaltan teknik önlemlerin alınması - otomasyon, uzaklaştırma, ayırma ve havalandırma gibi.
Yönetsel önlemlerin alınması - güvenli iş yapma kuralları, dönüşümlü çalıştırma, işyerinin düzenli olması, denetleme, eğitim ve yetiştirme gibi
Kişisel korunma araçlarından yararlanılması.
46
Hiyerarşik sıralama, uygulama açısından, alt
bölümleri olan üç ana düzeye ayrılabilir:
Düzey 1: Tehlikenin ortadan kaldırılması
Tehlikenin ortadan kaldırılması, tehlikeli durumun
farkına varılması ve durumun tehlikeli olduğunun
(en azından bir risk içerdiğinin) kabul edilmesine
bağlıdır. Tehlikenin farkına varılması şu soruların
cevaplarının aranmasını gerektirir:
Tehlikenin kaynağı nedir? (örneğin yüksekte
çalışan bakımcıların düşürdükleri el takımları)
Tehlikeye ne yol açmaktadır? (örneğin
bakımcıların takımları iş elbiselerinin ceplerine
koymaları, çalışırken altlarından diğer çalışanların
geçmesi)
47
Yüksekte çalışanların altından geçenler, o sırada
bir şeyin düşmesi olasılığını uzak gördüklerinden
riski göze alırlar.
Özellikle sağlık riskleri söz konusu
olduğunda, çalışanların tehlikenin farkında
olmasını ve ciddiye almasını sağlamak,
kazalara göre çok daha zordur.
Tehlikeler konusunda üzerinde dikkatle
durulması gereken bir diğer nokta, tehlikelerin
bir süre sonra ortaya çıkabileceğidir.
48
Düzey 2: Riskin azaltılması şunları içerir:
Daha az tehlikesi olan bir yöntemin veya malzemenin kullanılması (çözücü bazlı boyalar yerine su bazlı boyalar kullanılması)
İşi yapış biçiminin değiştirilmesi (bakımcılara takımlarını taşımaları için uygun kutu/çanta verilmesi)
Çalışanların tehlikeden korunması (tehlikeli bölgeye kordon gerilerek, diğer çalışanların yukarıda çalışanların altlarından geçmelerinin önlenmesi, gürültülü çalışan makinenin çevresine ses yalıtımı yapılması)
Teknik yöntemlerin geliştirilmesi
"Önlem, doğrudan veya dolaylı yeni tehlikeler oluşturmamalıdır."
49
50
Düzey 3: Destekleyici nitelikteki kontrollere
başvurulması:
• Yönetsel kontroller ve güvenli çalışma usulleri
• Kişisel korunma araçları
Kontrol seçeneklerin taranması
Eldeki riske en uygun kontrolün belirlenmesi
açısından, seçenekler, kontrollerin hiyerarşisine
uygun biçimde, “yukarıdan-aşağıya” doğru
taranmalıdır.
Sorunun, en üst düzeydeki seçenekle
çözümlenmesi ana amaçtır.
51
52
Ortadan kaldırma ve yerini alma doğrudan
tehlikeye dönük olduklarından, hiyerarşik
sırada daha altta olan önlemlerden, doğal
olarak daha etkili seçeneklerdir. Çünkü bu iki
seçenek dışındaki seçenekler tehlikenin
sürmesine izin vermekte, yalnızca kötü
sonuçlardan korumaya çalışmaktadır.
Çok sayıda kişinin maruz kaldığı tehlikeler
öncelikli olduğundan, önlemler üzerinde
durulurken de aynı anlayışla hareket
edilmelidir.
“Bir sorunun yerine bir diğer sorunu
koymak, çözüm getirmek değildir”
Tehlikeye maruz kalınan sürenin kontrol
altında tutulması, genelde, tehlikenin üzerinde
etkili değildir; ancak kötü sonucun ortaya
çıkması olasılığını azaltır.
Ortamın zarar derecesinin belirli sınırlar altında
olduğu kabul edilerek konulmuş olan süre ile
ilgili kısıtlar, bu sınır aşıldığında geçersiz olur.
53
Daha alt düzeydeki seçeneklere, tehlikenin
tümü ile ortadan kaldırılması olanağının
olmadığı durumlarda yönelinmelidir. Bu
aşamada, birden fazla kontrol seçeneğinin
kullanılmasının da üzerinde durulmalıdır. Kişisel
korunma araçları, ancak diğer önlemleri
desteklemek amacı ile kullanılmalı ve asla kendi
başlarına yeterli önlem sayılmamalıdırlar. Kişisel
korunma araçları gibi güvenlik malzemesinin
kullanılmalarını etkili biçimde denetlemek kadar,
bunların uygunluğunu ve özelliklerini yitirmemiş
olduklarını kontrol etmek de, yönetsel görevler
arasındadır. Genel kural şudur:
54
55
Riskin kaynağını tehlike kaynağı
olmaktan uzak tutma, bu riske maruz
kalabilecek kişileri tehlikenin
kaynağından uzak tutmadan (örneğin
kişisel korunma araçları ile) daha
akılcı ve çoğu kez, daha kolaydır!
Teknik Önlemler
Teknik önlemler; tam-kilitleme, süreç ve
tasarımda değişiklikler yapma, izleme ve
saptama aygıtları kullanma, koruyucular koyma,
havalandırma, filtre etme gibi mühendislik
önlemleridir.
Söz konusu tehlikeler, ancak ve ancak,
mühendislik önlemleri güvenilir biçimde
işletildikçe ortadan kalkar. Bu nedenle,
güvenlik önlemlerinin sürekli izlenmesi ve
çalışır durumda tutulması, güvenliği sağlamanın
temel koşulları arasındadır.
56
Yönetsel Yöntemler
Yönetsel önlemler, yönetim sistemi anlayışı ile risklerin
kontrol edilmesidir. Yönetsel kontrolün temel ilkesi, yapılan
işlerin güvenli biçimde yapılmasının sağlanmasıdır. İşlem
yaprakları ve talimatların büyük önemi vardır. Eldeki bu tür
belgeler:
57
İşin nasıl yapılacağını,
Kimlerin işi yapmaya ve işin yapıldığı alanda bulunmaya
yetkili olduklarını,
İşin gereği olarak kullanılacak araç, makine, tezgah, vb. ile
alet ve takımlara ilişkin gerekleri (süreç ve kontrol
aygıtlarını bakımlı tutarak sistemin tehlike arz etmesini
önlemek dahil),
İşi yapacaklarda aranacak yetiyi (bilgi ve beceri),
Gereken eğitim ve denetimi belirlemelidir.
Yönetsel olarak alınacak önlemlere
aşağıdakiler de eklenebilir:
İşlemlerin düzenlenmesi yoluyla, çalışanların
asgari risk alacak biçimde iş yapmasını
sağlamak – tehlikeli iş yapılan yerleri ayırmak
veya tehlikeli iş yapılan saatleri kaydırmak.
İş yapılan yerlerin temiz, düzenli ve derli toplu
olmasını sağlayarak, sağlığa aykırı gelişmeleri
önlemek (mikrop ve bakterilerin üremesine
uygun ortamlar gibi).
58
59
1. Zararlı ortamsal etmenlerin vücuda
girmesine yardımcı olacak yeme, içme,
çiklet çiğneme, sigara içme, vb.ni belirlenen
yerler dışında yasaklamak.
2. Başkaları açısından tehlikeli olabilecek işleri
(bakım, onarım gibi) diğer çalışanların
çevrede olmadığı saatlere kaydırmak.
Önlemlerin Düzeyi
Geçerli olan mevzuat uyarınca, tehlikelere karşı alınacak önlemler şu
biçimde sıralanmaktadır:
Tehlikeyi ortadan kaldırma, ana fikir ve temel uğraş olmalıdır.
Tehlike önlenemediğinde, daha az tehlikesi olan seçenekler
aranmalıdır (malzeme, madde ve süreç olarak).
Eğer tehlike ne ortadan kaldırılabiliyor ne de tehlike madde ve/veya
sürecin yerine seçenekler bulunamıyorsa, çalışanların korunması son
çare olarak düşünülmelidir. Koruma;
tehlikeli süreç veya maddeyi sarmalayarak,
zararlı maddelerin ortaya çıkmasını ve miktarını yakından
kontrol ederek,
teknik çözümler getirerek/geliştirerek,
yönetsel çözümler getirerek
ve
kişisel korunma araçlarına baş vurarak sağlanabilir.
60
Çözümlerin sürdürülebilirliği çok önemlidir.
Hiç bir çözümün sürekli geçerli olamayacağı
unutulmamalıdır. Bir önlem, özellikle teknik
gelişmeler nedeni ile değerini yitirebilir veya
yeni tehlikeler karşısında etkisiz kalabilir.
Dolayısı ile önlemlerin alınması kadar
sürdürülmesi de çok önemlidir.
61
İster teknik isterse de sosyal gelişmeler sonucu
olsun, yeni ve ortaya çıkmakta olan risklerin
kontrol altına alınabilmesi için, bunların
belirlenebilmesi gerekir.
Belirleme, ancak sistemli bilgi toplama ve
değerlendirme yoluyla riskler sürekli gözetim
altında tutulabildiğinde sağlanır.
İş dünyasında ve yaşadığımız toplumda, ortaya
sürekli yeni durumlar çıkmaktadır. Bunun
sonucunda, hem riskler hem de yeni risklerin
etkilediği kişiler değişmektedir.
62
Alınacak önlem, risklerin ortadan
kaldırılması veya azaltılmasında yeterince
etkili olmalıdır
Önlem, en geniş sayıda çalışanı koruma
altına alabilmelidir
Alınacak önlemlerin hayata geçirilmesi ve
işlerliği, olabildiğince insana dayalı
olmamalıdır.
63
Bakım etkinlikleri konusunda gerçekçi bir
inceleme ve değerlendirme yapılmış
olmalıdır. Önlemlerin sürdürülebilir
olmasında, bakım etkinliklerinin önemli yeri
olmakla birlikte, bakım işleri ağırlıklı olarak
insana dayalıdır.
Önlemlerin sürdürülebilirliği açısından da
maliyetin de üzerinde durulmuş olmalıdır.
64
İşyerlerindekilerin yanı sıra çevre ve toplumun
da artık etkilenenlerin arasında sayılması ve
bunların arasındaki etkileşim, riskleri kontrolünü
zorlaştırmakta ve risklerin etkili biçimde
kontrolü, katılımcılığı zorunlu kılmaktadır. Yeni
mevzuatın getirdiği en önemli yeniliklerde birisi,
işverenlerin yanı sıra, işçileri, işçi temsilcilerini ve
sendikaları da bu yolda daha ağırlıklı katkıya
çağırmasıdır.
65
66
EASH (European Agency for Safety and Health at Work) ödülü koşulları:
Riskler;
Kaynağında kontrol edilmiş olmalıdır,
Gözlenir başarı kazanılmış olmalıdır,
Sonuçlar sürdürülebilir olmalıdır,
Başarı, çalışanların ve yöneticilerin ortaklaşa başarısı olmalıdır,
ve
Üye ülkelere transfer edilebilir ve özellikle de,
KOBİ’ler tarafından uygulanabilir olmalıdır.
67
68
EK OKUMA
72 http://www.tru.ca/its/infosecurity/about/Risk_Analysis.html
73 counterfeitparts.wordpress.com
74 www.gopixpic.com
75
Risklerin belirlenmesi ve analizi
Tespit edilmiş olan tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak
bu tehlikelerden kaynaklanabilecek risklerin hangi sıklıkta
oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve
hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir. Bu belirleme
yapılırken mevcut kontrol tedbirlerinin etkisi de göz önünde
bulundurulur.
Risk Değerlendirme Metodu
Metot olarak genellikle matris temelli metotlar kullanılmaktadır.
Matris metotları 2 boyutlu metotlardır. KİNNEY METODU 3
Boyutlu Risk Değerlendirmesi metodudur. Matris Metotlar genel
olarak proses güvenliği için uygundur. Olabilecek iş kazalarını ve
meslek hastalıklarını tam olarak engellemezler. Ama KİNNEY
METODU 3 boyutlu (OLASILIK*ŞİDDET*FREKANS)
olduğundan dolayı bu konuda son derece uygulanabilir bir
metottur.
http://www.isguvenligi.com/risk-degerlendirmesi.html
76 http://www.isguvenligi.com/risk-degerlendirmesi.html
KİNNEY METODU
RİSK PUANI = ŞANS (OLASILIK) + FREKANS + ŞİDDET