marselha rescontres · 2019-12-18 · pro fièr, el que nasquèt a marselha e que partiguèt de pas...
TRANSCRIPT
DORSIÈRMarselha
RESCONTRES• Matieu Castel • Vincent Roussel • Marge Galvez
MUSICA• Polifonic System
# 53
- G
eniè
r / F
ebriè
r de
2020
- 5€
EditoDanís Chapduelh Cap Redactor
DIRECTEUR DEPUBLICATIONMichel TAYAC
RÉDACTEUR EN CHEFDanís Chapduelh
RÉDACTEURSSilvan ChabaudCaroline Dufau
MAQUETTISTEElodie Saulnier
IMPRESSION & ROUTAGEGrapho12 Imprimeur(Villefranche-de-Rouergue)
PUBLICITÉ[email protected]
Ont participé à l'élaboration de ce numéro :Cathy Lacroix, Miquèu Pujol, Tristan Gahús, Lisa Gròs, Jacme Taupiac, Emilie Bosc, Cécila Chapduelh, Hervé Terral, Matieu Casanova, Alan Roch, Marie Lavit, Matieu Castel, Matieu Poitavin, Perrine Charteau, Lea Coulanges, Yvon Puech, Melissanda Artús, Joan-Carles Codèrc et Estelle Mazodier.
Lo Diari et lodiari.com sont des publications de l’IEO OPM, association sise 11 rue Malcousinat 31000 ToulouseFRANCE
ISSN 2427-5735 (édition imprimée)ISSN 2610-5683 (édition en ligne) CPPAP : 0221 G 92946
Geneasud.org - © Plan routier de la ville et faubourg de Marseille - Levé par Campen en 1791 et gravé par Denis Laurent en 1808 et colorisé par Eric Vivian en 2015 BNF, Géog. GeC2627.
La vila pus bèla (d’Occitània)
Es la segonda comuna mai poblada de França e la primièra d’Occitània. Es lo tresen airal urban de França e lo primièr d’Occitània. Es la segonda metropòli mai poblada de França e la primièra d’Occitània. Son pòrt es lo primièr de França e logicament d’Occitània. E en mai d’aquò es una de las vilas mai ancianas de França mai d’Occitània...
Ne calguèsse una, Marselha seriá capitala, una autra, diferenta d’aquelas que coneissèm ja, una capitala «excentrica», dins totes los sens del tèrmi. Es ja una ciutat màger, una ciutat-monde, una ciutat-carn e una ciutat-esperit, parièr coma s’enten per las vilassas d’Itàlia, una comparason que tròba lèu sos limits tan l’èime marselhés es unic.
Lo Diari s’estaca dins lo Pòrt Vièlh, s’estanca per carrièras, s’escapa a l’entorn per calancas e rocasses. O fasèm pas solets : nòstres guidas coneisson la vila, i vivon e l’abitan, ne son de còrs batents al mitan de milierats d’autres.
N’i aurà pas pro d’un Diari per agantar tota la sal de Marselha, pasmens la passejada dins las pesadas de Gelu, Jul e McKay, dins las tribunas del Velodròm, dins la musica del Lamparo, dins las activitats de l’Ostau dau País Marselhés, e dins plan d’autras caras qu’ofrís la ciutat, es suava, plasenta e... un pauc rufa tanben.
En barca, gents de marca, anam visitar Marselha !
ABONATZ -VOS A
M'inscrivi a la letra d'informacions del magazine Lo Diari.
Les informations recueillies à partir de ce formulaire font l’objet d’un traitement informatique destiné à l’IEO Midi-Pyrénées – Lo Diari. Conformément à la loi « informatique et libertés » du 6 janvier 1978 modifiée,
vous disposez d’un droit d’accès et de rectification aux informations qui vous concernent.L’abonnement est valable pour six numéros à compter de la réception du paiement.
Tout nouvel abonnement reçu immédiatement avant ou après le bouclage du numéro en cours pourra être reporté en conséquence.
1 - Zone 1 : France Métropolitaine, frais de port inclus ; Zone 2 : DOM-TOM, Union Européenne et Suisse, 4 € de frais de port par an ; Zone 3 : Reste du Monde
(hors Union européenne et Suisse), 6 € de port par an.
Desira soscriure abonament(s) a 25 € cadun, distribuit en zòna1 siá € de pòrt, per un total de € de reglar per chèc a l'òrdre de « IEO OPM ».
Tornar mandar amb vòstre reglament a : IEO OPM - Lo Diari 11, rue Malcousinat 31000 Toulouse
M. Mma Nom/Estructura : Pichon nom :
Adreça :
Còdi Postal : Vila : País :
N° Tel : Email :
abonatz - vos en linha
lodiari.com
Lo
Signatura
6 NUMÈROS25 €
1 AN
1
La cultura, en occitano diariL
ENCARTS PUCLICITAIRES
Réservez dès maintenant votre encart publicitaire dans le magazine Lo Diari pour promouvoir votre évènement, annoncer votre sortie de livre ou faire connaître votre structure.Choisissez votre formule :
LES + DU MAGAZINE
Chaque puclicité sera relayée sur le site lodiari.com (plus de 100 000 visites par an) pour une durée de deux mois (durée équivalente à la sortie d’un numéro) avec une redirection vers votre site internet.Les dates et évènements associés seront également intégrés dans l’agenda en ligne de lodiari.com
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : 4ème de couverture
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : aléatoire
A4 (210 x 297mm - pleine page)Emplacement : page intérieure n°2
A5 (148 x 210mm - demi page)Emplacement : aléatoire
1
3
2
4
CONTACTEZ NOUS [email protected]
09 62 56 09 91
18PAGI
NA
DORSIÈR
Malaterra - Felipe Carrese
Somari
26 • NovèlasManiveta Recòrda• Occitan blosLo fossaire (1)
27 • LiteraturaAubrac
28 • UmorLa corsa lenta dels jorns
29 • Praxis Escrita LiuraMut Sem
30 • Tòca ManetaLo Grand Blau
31 • TV
32 • Edicions
34 • Agenda
6 • 3QAVincent Roussel
7 • LiteraturaRomieg Jumèu
8 • FotomatonMarge Galvez
9 • Clic & Scroll50 ans de borbolh occitan
10 • MusicaCXK
11 • LiteraturaHistoire de l'Occitanie
12 • Per la veirinaentredubèrtaLo Temps de Marselha
13 • BarrutlatgesLa còsta blava
14 • Retrach LiterariProsper Estieu
15 • D'escart e de talveraVictor Gelu
16 • LumeMalaterra
17 • OmenatgeFelipe Carrese
18 • Dorsièr- Marselha- Libre : Banjo, Claude McKay- Entrevista : Matieu Castel- Dins lei tribunas : l'OM- Musica : lo Lamparo
Aqueu Diari assaja de vos dubrir lei pòrtas d’una vila multipla, complèxa, inagantabla. Per aquò faire, donam la paraula a aquelei que vivon a Marselha e tènon la vila au còr ! Son, segur, lei melhors ambassadors de l’antica Massalia...
Malaterra. L’òbra negra de Felipe Carrese, la descurbèm en 2003 sus leis ecrans pichons. La nòta d’intencion explica : « Una dei particularitats d’aqueste projècte originau es qu’una granda partida dei dialògs es parlada en occitan. [...] ». Veguem veire lei promessas de son generic… 16PA
GINA
LUME
Marselha
6 – Lo Diari
3 Questions a...
- 1 - - 3 -- 2 -Presenta-nse l’Ostau dau País Marselhés, aquera associacion basada au quartièr de la Plana, adara carrèra de l’Olivièr. Quin i ès arribat ?
Ai totjorn aguda la question occitana dins un canton de ma tèsta, sensa jamai ausar cabussar. Quora una amiga me diguèt que cercavan un emplegat a l’Ostau, èra coma un present. Viure Marselha coma una vila occitana es fòrça interessant. La mission de l’OPM es de portar la cultura occitana a Marselha, de defendre un punt de vista occitanista. Aquò passa per lo Carnaval de la Plana, de cors d’occitan provençau a gratis, de balètis, de festenaus... Au moment de sa creacion en 2000, lei fondators si sentissián dins un cròs, un decalatge culturau e politic per rapòrt a sa vila e son territòri. La cultura provençala èra complètament estereotipada, coma un vestigi de la borgesiá emplit de luòcs comuns. L’associacion coneguèt d’auts e de bas. I aguèt fòrça passatge dins la còla, una dificultat a si perennizar. Mai l’Ostau capita de recampar, a l’imatge de Marselha, rufa e estacanta.
Be n’ès tanben, artista musician. Qué seré la toa dralha musicau mei estimada ? Qui son los musicaires qui t’inspiran ?
S iáu apass ionat de mus ica improvisada. Mon instrument, es la batariá. Coma vèni dei Bèleis Arts, pensi de n’aguer un apròchi pron singular. En Roergue, siáu estat marcat e fòrça inspirat per Novèl Optic3, per lei marselhés de Dupain, ambe lo Sam Karpienia. Jògui entre autrei dins lo grope Iranhe, ambe Dawid Bouvard, Jacques Sorrentini-Zibjan e Arnaud Fromont. Nòstra musica evòca leis èrsas sus lei rocàs tan coma lei monts d’Auvèrnhe. Marselha es una vila que pren lo temps de far si rescontrar lei gents. La scèna artistica es facha d’un molon de luòcs que ressonan entre elei, de rets agradivas de percórrer.
Caroline Dufau
Qu’ès estat salariat, puish membre actiu de l’estructura. Qu’as podut entrar hens un hialat qui t’èra desconeishut, e ahortir ua consciéncia occitanista. Que’t dises adara « marselhés d’adopcion ». Perqué t’agrada tan, aquera vila foceana ?
I a una vibracion particulara, que te fai rescontrar de monde aisidament. Es una vila cargada d’istòria, de vida underground, ont tot es encara possible. En arribant, siáu estat banhat dins la creativitat dei musicians marselhés, qu’aquel Ostau ne’n sòrt. Me diguèron : « vas veire, Manu Teron1 fai d’atalhièrs de cant ». E puèi as Sam Karpienia2 que ven per beure un còp. Ai lo locau de la batariá a costat dei Massilia Sound System... L’Ostau, es per projectar aquela scèna musicala d’aicí. Es preciós d’èstre testimòni e actor d’aquela vida artistica e politica.
RousselVincent
Lo site de l’Ostau dau País Marselhés : ostau.net
Per seguir los projèctes de Vincent : rousselvincent.wixsite.com
Vincent Roussel, lo mei mar-selhés deus Roergàs, que’ns presenta l’Ostau dau País Marselhés. Fondat en 2000, lo lòc de cultura occitana a Marselha qu’arcuelh concèrts, talhèrs de canta e de musica, cors de lenga, e autes eveniments tà deféner e promóver l’occitanitat d’aquera vilassa provençala. Vincent qu’ei tanben artista musician improvisator, inspirat per ua comunautat artistica locau. Marselha, vila occitana underground on tot ei possible.
1 - Cantaire dau Còr de la Plana, Polifonic System, Gacha Empega... 2 - Cantaire de Dupain, De la Crau, Gacha Empega... 3 - René Duran e Papillion, duò de cant, batariá e percussions
© A
rtis
tide
Sain
t Jea
n
Lo viatge alambicant dau professor GròsdenasRomieg JumèuOccitanIEO edicions - IDECO, 201813,5 x 18 cm - 60 paginas12 €
Lo Diari – 7
Literatura
Romieg Jumèu, escrivan occitan marselhés màger, nos conta aquí lo raconte alambicat del professor Gròsdenas e del jutge Babós. Un dialòg long entre los dos òmes, pendent lo procès del primièr, que poiriá cambiar lor vida a totes dos.
Dins un TGV entre París e Marselha, una revòlta esclata… Tot primièr, lo tren pren de retard per causa d’una meteo fòrça marrida. Amb aquela tempèsta, s’arrèsta mai d’un còp, e l’irritacion dels passatgièrs creis pauc a pauc. Mas es en gara de Valença que la colèra espeta a de bon. Enrabiats, los usatgièrs, mai que mai los de la segonda classa, envasisson lo tren, rauban lo vagon-bar, e mancan de malmenar fisicament un agent de la SNCF sul cai. En mai de tot aquò, lo TGV, en tornar partir, coneis de panas materialas, e deu cambiar d’itinerari, provocant un còp de mai la ràbia dels passatgièrs… Mas una revòlta apareis pas soleta : cal doncas un colpable.
Lo professor Justinian Gròsdenas, passatgièr del TGV, escriu una òbra granda sus l’Empèri roman. L’istorian viu solet, a París, e ensenha al Collègi de França. Quita gaireben jamai la vila. Grand, los uèlhs negres, e la cara expressiva, l’intellectual es plan conegut, reconeissable, e respectat de totes. L’òme es a mand de se far elegir president de l’Union culturala latina a Marselha. Un titre que n’es pro fièr, el que nasquèt a Marselha e que partiguèt de pas res.
Pas vertadièrament lo perfil d’un criminal, encara mens d’un terrorista… Çaquelà, ara, es plan per aquò qu’es interrogat pel jutge Babós. La rason ? Es acusat d’aver menada la revòlta dins lo TGV, e de far partida d’una associacion de malfaitors.
Lo jutge Babós sap qu’aquel procès es pas ordinari. Se vei ben que lo professor Gròsdenas es pas brica un terrorista, mas lo rapòrt de polícia, de segur fòrça exagerat mas sostengut pel procuraire, afirma son implicacion e sa culpabilitat. D’un autre costat, se condemna Gròsdenas, aquel procès alertarà la premsa, e farà de bruch dins tot lo país… Alara li cal èsser just, e subretot, far lo lum sus la vertat.
Gròsdenas sembla un ciutadan onèste e incapable de far de mal a qualqu’un. Viatjava dins aquel TGV cap a Marselha per anar manjar amb lo Primièr Conse. Puèi, l’endeman, aniriá quèrre son títol ultim : son eleccion coma president de l’Union culturala latina. L’òme es pro intelligent, podiá pas sabotar sa carrièra per un incident coma aquel.
Çaquelà, qualques detalhs inter-pèlan lo jutge Babós. Lo professor marselhés a un costat coleric, que minimiza pendent aquel procès. Puèi, d’un autre costat, li agrada d’èsser reconegut e seguit pel monde, coma lidèr. Un pauc pretenciós, Gròsdenas es convençut de tot çò que ditz. Mas la jove vesina de viatge del professor demòra introbabla, coma inexistenta. E puèi, d’ont sortís aquela femna vièlha que li parla lo jutge ? Se’n soven pas brica, e comença d’aver paur de pèrdre un pauc l’esperit…
Alara, entre messorgas averadas, denegacion totala, o benlèu folia passadissa, Babós, aprèp un darrièr gòt de limonada, deurà jutjar.
Emilie Bosc
Lo viatge alambicant dau professor
Romieg Jumèu
Gròsdenas
8 – Lo Diari
Fotomaton
MARGE GALVEZCOMUNICANTA TOT TERREN A TENDÉNCIA CULINÀRIA
Quau ei lo ton percors de vita, qui t’a hèit arribar dinc ací ?
Ai un gost segur per lei lengas e la dubertura ais autrei culturas. Siáu arribada a Marselha en 2000, e ai rescontrat lo Massilia Chourmo. I ai aprés qu’ambe tres còps ren e un pauc de volontat collectiva, si pòdon far de grandas causas. Aquò mi botèt lo pè dedins, faguèri de rescòntres, l’associacion Mic Mac, puei Manivette Records. Mi siáu formada a la comunicacion, a la regia. Aimi charrar, tèissi de lònga de liames que mi fan avançar dins mon trabalh. De fieu en cordura, trabalhèri ambe Guilhem Lopez, puèi leis Ogres de Barback que cercavan quauqu’un per son blòg de virada. Faliá redigir, crear de visuaus, manejar l’interfàcia web... E mai se son pas de musicas qu’escoti, trabalhi per d’estructuras ai valors pròchas dei mieunas, que carrejan una singularitat.
Marselha, qu’i ès installada dempuish vint ans, juste. Qué çò qui’t religa tant ad aquera vila ?
A Marselha, i a una pluralitat que fai que pòs èstre tu. Decides d’èstre marselhés. Que siagues fiu/filha d’italians, d’armenians, qu’agues un accent ponchut... Ti jutjan pas. Siáu nascuda en region parisenca, arribèri en Bocas de Ròse a 9 ans. Aguèri un còp de còr per Marselha. I a pas de juste mitan : aimes ò aimes pas. Ieu, aquò m’arrapèt. Ai sentit un vertadièr apòrt d’una consciéncia militanta : aparar la lenga, obrar per lo collectiu creòle, far lo Carnaval de la Plana... De bèleis accions ciutadanas que condicionan de chausidas. Marselha pausèt lei basas de çò que siáu e vòli èstre.
E l’occitanitat de Marselha, quin s’exprimish ?
Malaisadament, diriáu. Lo fach que i ague fòrça culturas escafa lei culturas. I a fòrça luecs comuns folclorics, e ai l’impression que vivem pas d’a fons nòstra occitanitat. E pasmens es pertot. A l’estadi velodròm, parli occitan ambe de gents, ieu la pichona parisenca ! Marselha a l’occitana, la vivi per aquela consciéncia d’una vila qu’a 2600 ans d’istòria, ben luenh de « nos ancêtres les gaulois ». E son lei marselhés sortits d’autrei culturas que nos fan nos contar e nos bastir.
Qué son las toas autas passions o creacions ?
Diriáu l’OM... e lo manjar ! Siáu vegetariana, tendéncia vegana. M’agrada aquesta quimia magica, aquò me pivèla. Me regali de cosinar per partejar. Ai tanben una passion mai egoïsta : lo pegatge. Per m’amaisar, me pausar, sortir çò qu’ai dins la tèsta. Preni de vièlhs magazines e ne’n fau de composicions folastras, inspiradas deis annadas 60. Es mon exutòri. E ara, expausi.
E quina musica escotas quan e’t lanças hens la creacion visuau atau ?
Proud Mary (Ike & Tina Turner), comença suau e part en fum, coma ieu quand fau de pegatge ! Solèu d’argent (Uèi), pausat e poderós. Even on the Worst Nights (Mixtapes), de punk a rodetas per se brandinejar. Es eclectic !
Caroline Dufau
Marselhesa en charradissas, la Marge Galvez que hè partida de l’equipa de la companhia deu Lamparo. Curiosa, valenta, generosa e creativa, atau las qualitats d’ua hembla qui graseish a crear de qué partatjar en cosina, en imatge et preus internets. Comunicaira a hum, qu’ei estacada a la vila occitano-foceana, que nse’n conta çò qui s’i viu.
Lo Diari – 9
Clic & Scroll
50 ans deborbolh occitan
S’avètz furgat dins sas ricas colleccions de vidèos eissidas dels archius de l’audiovisuau public, s’avètz seguit publicacions de l’esta-bliment suls rets sociaus ont publica nombrosas « pepitas », coneissètz segurament l’INA, Institut Nacional de l’Audiovisuau. D’un autre costat, coneissètz segurament le CIRDÒC, vengut el tanben un institut : l’Institut Occitan de Cultura. Per n’aver consultat un dels 150 000 documents occitans, per n’aver visitat una de las exposicions, o per n’aver crosat le camin sus un eveniment culturau.
L’INA e le CIRDÒC s’encontran sus la comple- mentaritat de las loas colleccions e missions. L’un consèrva las vidèos produsidas per las cadenas publicas e l’autre consèrva de documents audiovisuaus que constituisson pas la màger part de sa colleccion mes que ganhan totun a èsser coneguts. Justadament : le fons documentari de l’INA es mai que mai conegut per las « pepitas » que son las cançons de Brassens, las legendàrias e etilicas intervencions de Gainsbourg, las repartidas de Georges Marchais... Mes demest aquelas « estars » documentàrias, cossi far conéisser las pichòtas pepitas occitanas, testimònis de l’istòria d’una lenga e d’una cultura encara maltractada pels mèdias ? Caliá per aquò la volontat de l’antena de l’INA en Region Occitània e la del CIRDÒC, per fargar un utís de valorizacion e de difusion comun.
L’INA dispausava ja d’un utís web dels bons, sa colleccion de « frescas », permentent de propausar un còrpus documentari jos la fòrma d’una frisa cronologica. Dins aqueste cas la causida se portèt sul periòd le mai contemporanèu, la mai anciana vidèo datant de 1965. Plan pauc de negre e blanc, doncas, per una tematica virada cap a l’idèa d’una cultura viva : « 50 ans de borbolh occitan ». Aqueste « borbolh » sembla plan voler transméter l’idèa d’una cultura e d’una lenga en efervescéncia… çò que foguèt particularament tre las annadas setantas.
La fresca balha atau a véser 80 vidèos, coma tant de peiròtas sus un camin complicat mes passionant, de consultar per tematicas, per la frisa cronologica o per la cartografia. Las tematicas son sens suspresa las qu’an investidas les occitanistas dempuèi totjorn : ensenhament, musica, literatura, fèits de societat e un mai enigmatic « gestes et paroles » que sembla recampar espectacle viu, espòrts e patrimòni immateriau, sens oblidar una petita istòria dels mèdias occitans jos la tematica « audio e vidèo ». La cartografia permet de trobar de vidèos tractant o realizadas a l’entorn d’una vila, e de verificar qu’Occitània tota es plan representada.
Cada vidèo es acompanhada d’un tèxte de mesa en contèxte enriquesit de ligams cap a d’autras vidèos, mai que mai cap a Occitanica, la mediatèca numerica del CIRDÒC. Una transcripcion interactiva permet de trobar, d’un clic dins le tèxte, l’endreit de la vidèo corespondent. Coma cada vidèo es tradusida dins l’una o l’auta lenga, aquò pòt far una ressorsa de mai pels apreneires de la lenga.
Fin finau, la fresca permet de trobar docu-ments interessants, benlèu ja coneguts, mes que balhavan l’impression d’èsser perduts dins un ensemble tròp vaste per n’assegurar la bona visibilitat. Segur que ne mancan de pepitas e cal pas esitar de furgar tanben sul site de l’INA. Mes d’unas vidèos semblan ja en passa de venir novèlas « estars » : Claudi Marti, filmat en 1977, contant son agait sus la situacion ecologica e economica de l’epòca, o encara Robert Lafont presentant Gui Broglia en 1965, o les shiulaires d’Aas...
A cadun de cabussar dins le borbolh per i trobar sas pepitas !
Perrine Charteau
PICHÒTAS PEPITAS E GRANDAS ESTÈLAS
fresques.ina.fr/borbolh-occitan
Dirècte - CXK
10 – Lo Diari
Musica
Octobre de 2019 que mèrca la fin deu compte au revèrs de l’experiéncia Dirècte, deu duò CxK. C per Cortial, Paulin, a la guitarra e au cant, K per Kogane, Dimitri, a la bateria. Cap a cap, lo duò ròck que desplega ua energia musicau feròça e escricada. Qu’arreguitna, que hula, que tira dret e que’n resulta un ròck poderós d’ua musicalitat de las granas, pertocant de sinceritat. Lo disc fisic n’ei pas que lo supòrt sonòr de l’experiéncia : sèt videoclips, filmats en plan-sequéncia lo mei sovent, que’n son lo penent visuau, making of d’un armalh en abranlida hèita de bateria ròck, de pedalas d’efèits, d’apielatge d’amplis e... d’un grop electrogèn.
Deu mes de heurèr enlà, sèt captacions de l’enre-gistrament que sortishón sus la tela. Los internautes qu’an podut descobrir chic a chic l’univèrs deu duò Cortial – Kogane : « es lo paisan de Roèrgue que canta dins lo desèrt californian ». Atau qu’ei tota traçada la filiacion dab lo stoner rock, genre musicau qui tira de cap tau metau, dab baishas pesugas e guitarras saturadas. Lo repertòri CxK que vien perrucar quauques estandards de la tradicion occitana, com Ai vist lo lop o enqüèra Jol pont de Mirabèl. Ua seguida de Borrèias qu’avança, que hala, que s’empòrta tot suu passatge, en un imatge ritmic ipnotic. Que s’ajustan e retrenishen composicions abitadas. 100 ans qu’explòra ua part d’ompra poetica, ua pena, o ua luta qui dura e s’enrasiga, resilienta com un traucacamin. Supèr content que critica la nosta epòca hèita d’Iphone, d’Uber e McDo. Lo wifi que’ns neurish e
ns’estauvia lo besonh de sortir de casa, d’estar en santat tà córrer lo monde, de ns’encontrar los uns los autes. Dirècte que cèrca justament lo parlar franc. Shens uglar, mes en trucar juste.
Plegà’s a las constrentas d’enregistrar en ua presa qu’assadora ua enveja d’imprevisible, en crear e captar çò qui ne’s viu qu’un sol còp. Medishas règlas deu jòc taus envitats : Romain e Matèu Baudoin deu grop Artús que s’ajustan tà un Auròst, enregistrat a la Ferroneria a Juranson (Biarn). La cançon Bolh, filmada a Germ Chez Lily (Vath deth Loron) que grava la collaboracion dab los cantaires lengadocians deu Barrut. En aqueths dus endrets que s’i arcuelhen a residéncias e concèrts, a l’acostumat. Tròp aisit. Lo duò, eth, que’s cèrca lòcs mei sauvatges tau cara e cara : un pont desertat deu costat d’Arlòs, a la termièra enter França e Espanha, un hangar desafectat en Vath d’Aran, o un talhèr de husta avaironés. Ad aqueths encastres susprenents que’s dessenhan las mèrcas d’un dispositiu vededer : lo grop electrogèn qui bronish tà orbir la sequéncia, lo Johann Berger a la presa de son (dejà present tà l’album d’Alidé Sans, Henerècla) qui pareish a l’imatge, lo tròç qui’s clava per un « qu’ei la bona, hilh de p*** ! »... La pasta documentària que balha fòrça au perpaus e cultiva ua relacion privilegiada dab l’espectator·a/auditor·a. Ua sinceritat de las esmaventas que’s desgatja deu tot. Que suslinha a quin punt aqueths dus CxK e s’i son escaduts a hargar un son maishant e sudant, tà ua experiéncia sincèra e shens desviada.
Caroline Dufau
CORTIAL X KOGANE - D i rèc teCXK
Histoire de l’Occitanie (Occitanie, le pays d’une langue)Felip MartelEdicion Yoran Embanner, 201911 x 17 cm448 paginas12 €
Lo Diari – 11
Literatura
Escriure l’Istòria d’Occitània, assajar de tirar un fiu d’Ariana dins lo dedale deis eveniments, dei guèrras, deis afondraments e dei renaissenças, dei revolucions e deis empèris, temptar de trobar una dralha per comprene e traversar lei sègles. D’unei lo faguèron, segur, coma Robèrt Lafònt e son Histoire de l’Occitanie en 1979, mai recentament Jean Sagnes e sa Petite histoire de l’Occitanie, en 2003. La creacion de la region administrativa, en 2016, ven complicar l’afaire, èra donc necite de propausar un novèl obratge. Lei dos sota-títols (un diferent sus la primiera e la darriera de cobèrta) : « le point de vue occitan » e « le pays d’une langue » pausan ben lo quadre. Es donc un estudi vist dempuèi l’espaci occitan e dempuèi lo territòri de la lenga que nos desliura Felip Martel, un agach decentralizat e una vision larga ligats, avant tota causa, non pas a de frontièras fisicas, mai puslèu a l’immensitat d’un imaginari linguistic. « Mèfi ! Una Occitània pòu n’escondre una autra » nos ditz lo tèxte de presentacion, coma per nos convidar a un viatge a travèrs lei rebats, en-delai de la susfàcia, au còr de la complexitat d’Òc. Per nos guidar dins lo laberint istoric, Felip Martel, que fuguèt cercaire au CNRS e professor a l’Universitat de Montpelhièr, capita de debanar un fiu cronologic en quatre partidas. Un primier moment concentrat sus leis originas, la pluralitat d’un territòri dobèrt e organizat entre Ocean e Mediterranea, auturas e baissas, nos esclaira sus lo ròtle determinant
de la romanitat e deis infuéncias divèrsas que fargan lei basas de la lenga d’òc. I aprenèm, entre autre, que la paraula « pantais » ven dau grec (coma « fantasma »), çò qu’es pas sens influéncia sus nòstre biais de somiar l’Istòria occitana ! Lo temps fòrt trébol deis invasions barbaras puèi de l’Empèri carolingian es trachat ambe clartat e precision, çò qu’ajuda a encadenar puèi sus l’edat mejana. Aquela segonda partida fa tombar leis idèas recebudas costumièras sus la civilizacion ideala dau Paratge tot en afortissent leis avançadas e leis especificitats d’aqueu periòde fondator de la cultura occitana. La tresena e la quatrena partidas nos fan avançar, au ritme dei cambiaments de societat e dei borrolaments religiós, politics e filosofics, migratòris, fins a aquela realitat d’ara : l’Occitània viventa e inagantabla que contunha de geinar lei nacionalismes e lei reduccions provincialistas de totei menas. Una tièra de mapas illustradas e de documents vènon completat l’obratge, en annèxe, e nos permeton de mielhs sasir lei nocions abordadas dins lo libre. Regretam pasmens l’image de la primièra de cobèrta, un pauc reductritz, amb un rèiregost de ja vist e reçauput : lo castèu de Montsegur en fons. L’editor breton Yoran Embanner es costumier d’aqueleis illustracions un pauc simplas que, es un vejaire personau, son luenh de rendre compte de la prigondor e de la riquesa dau trabalh de Martel. Mai, coma sovent, fau saupre anar en delai deis imatges…
Silvan Chabaud
(Occitanie, le pays d’une langue)
Felip Martel
Histoire del’Occitanie
GoneGabriel Nigond (1877-1937)Prefaci de Joan Glaudi BraysIllustracion de Charles BichetFrancésEdicions On verra bien, 2019Prumiera edicion en 192013 x 18,5 cm - 206 paginas18 €
12 – Lo Diari
Per la veirina entredubèrta
Qué quò es lo temps de Marselha que ne’n parla la comptina « Plòu mai solelha, quò es lo temps de Marselha, si tot lo monde zo sabiá, tot lo monde corririá ! A fòrça de córrer, se bresa lo morre, a fòrça de galopar, se bresa lo nas » ? Coma totas la comptinas, conta un res de cruautat, un brijon d’esoterisme, e un plenponh d’oximòres. Lo chaud, lo freg, lo solelh, la plueja, lo blanc e lo negre dau ben e dau mau. Una formula iniciatica tot bonament.
Benesida siá questa comptina que me balha la viroleta necessària per restachar lo roman champestrau Gone a un numero de la tematica tant urbana. Queu títol ven pas de l’anglés nimai dau parlar lionés per designar lo dròlle. Aquí quò es lo diminutiu d’Antigone de Jambusse, l’eroïna, dròlla de bona familha que descrueba l’exaltacion au legir de La Nouvelle Heloïse de Rousseau. Dempuei lo granier de son maine de Pignouse en Cruesa, madomaisela Gòna part dins daus somges romantics coma son char Jean-Jacques. Lo monde dau país la disen fòla. Ela se’n trufa plan. A la cròia d’estre mai intelligenta que ilhs, mentre li manca l’experiéncia de la vita. Veiquí donc un chaminament que li demòra de far avant d’estre en capacitat de presar la richesa de son país. Un roman iniciatic tant coma la comptina « Plòu mai solelha ».
Tots los elements trasvists dins questa formuleta son d’alhors tenguts dins Gone. Avem començat de parlar d’oximòres, figura d’estile per excelléncia dau lengatge poetic. Gone, que cercha l’extasi, a plan de rasons de zo trabalhar. « La luna chabís au fons de ton uelh emb un bocin de nivol. Tot lo sacrifici l’i chabís tanben. Quau grand pitit uelh » çò-ditz Gone au chen que ven d’adoptar. Lo narrator la sec dins la poesia mas emb mai de suau « Lo silenci tombava talament pur que los frejoladís daus champs l’entamenavan a pro penas. Lo mormolh de las enclausas, lo chant daus auseus, las bofadas de vent semblavan tanben au silenci. En naut dau vergier, Pignouse se teniá en un sole blòc. »
La cruautat que las formulas enfantinas se n’amusan, Gone l’eissaia tanben. Sas pensadas la geinan « En ieu, las ideas se baten, se braulhan, s’entrepaichan l’unas l’autras » mas a una plan nauta idea de sas capacitats intellectualas au punt de ne’n rabaissar son monde. A vint ans experimenta lo poder que a d’impausar lo patiment a son chen, coma un dròlle zo fariá en arrachant las pautas de las moschas. Podriá estre un personatge completament antipatic. Mas lo narrator nos balha d’acceptar tot çò que se passa sens colera ni patetisme, mas emb lo gost dau detalh per finalament pintrar una tiala d’expression ninòia o faussament ninòia. Dins son chaminament, Gone rencontra, pròva de quò, un paure vielh aclapat de chagrin que passa son temps a chapusar d’un biais empiric de las estatuas de sents per consolacion de son dòu.
Ninòia mas iniciatica es la comptina, parier n’es queu roman que manleva mai que sovent a l’estile de la comptina. Si Gone chanta una chançon que ne’n es clarament una (« Décrochez darrié la porte/Ce rameau de buis bénit/Et mettez-y dans la main/Avec sa faulx et sa bêche/Et ce broc de boisson fraîchement/Pour boire au bout du chemin ! »), l’autor aima tanben plan engrunar daus mots dins la bocha de sos personatges per passar dau forn au molin : « Los rats an trauchat lo celier e rosicat lo lard. Lo bon Joan Jaume los laisset far. Los rats an agotat las provisions de farina e madama de Warens, per los destrusir, demandet a Glaudi Anet quauqua dròga empoisonada. Lo bon Joan Jaume getet la dròga dins lo riu […]. Lo bon Joan Jaume soriguet e s’enfonset dins lo bòsc. Aquí desjunet de pan negre e de gròs vin coma si de sa vita n’aviá jamai desjunat. ». Entau se parla dau filosòfe, que las gens de la nauta an ilhs tanben de las vitas de pita gent. Tant coma las pitas gents son capablas de reflexions de nauta satgessa. Mas, alaidonc, qui es fòu ? Antigòna, coma zo diagnostica lo medecin o los paures innocents coma zo pensa Antigòna? Fau un pauc de tot quò, coma zo disen las comptinas, per bastir un pitit d’òme. E fau tanben un pauc de sorcelariá. Sem en Cruesa, obludam pas. Aquí tanben, tot lo monde z’es ben un pauc : la Gòna que fai realizar daus miracles a la font, mai son monde convençuts que per estre jauventa una nòça deu estre facha emb ‘na raucha coseguda a l’agulha a la man. Fau espandre la rauba davant la pòrta, entre doas plumas de pavan en crotz e un pitit topin de miau. Entau n’es dau temps de Marselha.
Cecila Chapduelh
L O T E M P SD E M A R S E L H A
Lo Diari – 13
© Wikipédia.com : 1 - Ignis / 2 - Roland Darré / 3 - Latreille
Barrutlatges
Marselha es pausada, coma una scèna antica, au còr d’un amfiteatre de pèiras blancas. D’un costat lo massís cauquier de Marselha-Veire e la naissença dei calancas, de l’autre, a l’oèst, la cadena de la Nerta, una autra garriga rocassiera un pauc mens coneguda. Nòstre viatge comença au pè d’aquel espaci escalabrós que cabussa dins la mar, dins lo quartier de l’Estaca, un luec rendut famós per lei filmes de Robèrt Guediguian (Marius et Jeannette, entre autrei) que ne faguèt lo decòr principau de sa creacion. Es dins aqueu pòrt, un ancian vilatjon isolat de pescaires e de teuliers completament transformat per la revolucion industriala, que prenèm lo tren en direccion de Miramàs sus la linha dicha de la « Còsta blava ». Lo camin de fèrre serpenteja davant l’asuèlh de Mediterranèa, quilhat sus sei dètz-e-uèch viaductes. Aquela còsta tira son nom, segur, de la preséncia de la mar, tota pròcha. Lo massís traversat es, en fach, un troç de tèrra entre mar e estanh que, au nòrd, vèn butar contra lei ribas de Berra (un deis estanhs salats lei mai grands d’Euròpa). La linha de tren es un liame vertadièr entre L’Estaca, Niolon, En Suá La Redona, Carri lo Roet, Sausset dei pins, La Corona, Lo Martegue. D’estiu e la dimenjada, es puslèu una linha toristica que permete aisidament de rejónher lei calancas estrechonas per profiechar de seis aigas turquesas. Fòra sason, es un bon mejan d’accedir au despart dau sendier dei doganiers entre Niolon e En Suá que permete de seguir la costièra amb una vista espectaclosa e de se pausar sus lei plajas secretas de l’environa quand la lassiera ven. Leis amators d’exploracion marina podràn esperlongar lo viatge dins lei prigondors mediterranèas que la calanca de Niolon, per exemple, es
un luec reconegut per la cabussada sota marina. Per astre, lo conservatòri dau litorau es lo proprietari principau dei dètz quilomètres de la Còsta blava qu’atirèron mai d’un investissor dins leis annadas d’embetumada generala en Provença. Sus lei bauç auturós senhoreja l’aigla de Bonelli, tan rara e protegida (25 cobles repertoriats en França). L’aucèu plana sus un espandi pron sec de garriga bassa (la seuva d’origina, d’euses e de rores, demòra pasmens dins quauquei combas isoladas). Es dins lo massís de la Nerta, d’alhors, que s’atròba lo vilatge dau Rove pron reputat per sei famosei cabras dau Rove, una raça qu’aurián menada lei fenicians a l’epòca antica e que manquèt de disparéisser a la fin dau sègle XX. L’elevatge d’aquela cabra es un dei mejans lei mai eficaces per luchar contra leis incendis que marquèron durament lo païsatge. Lei còlas qu’enròdan Marselha son d’una beutat particulara, aquelei ròcas blancas banhadas de soleu que s’abausonan dins lo blau infinit de Mediterranèa son un convit au barrutlatge totau. De còps, au virar d’una dralha, sabèm plus se siam en Provença, en Fenicia o en Grècia… Dins lei baumas dau Roet demòran lei sovenirs ancians dei primiers òmes, ai temps de glaciacion, aquelei nomades dau paleolitic que pintrèron l’espeluga negada dicha « cauna Cosquer », de l’autra man dau Lacydon, l’ancian nom gregau dau Pòrt Vièlh. Es tot un sòmi. Lo vonvonejar dau tren que fila sus sei ralhs d’acier vos desvelharà au retorn en gara d’Estaca. L’Estaca, la ben nommada, una Itaca dau sègle XXI per entamenar d’autrei viatges, puèi, dins lo temps e l’espaci.
Silvan Chabaud
En tren, lòng de
LA CÒSTA BLAVA
14 – Lo Diari
Retrach Literari
Dins son poèma A la memoria de Prosper Estieu (Lo Gai Saber, n°185-188, 1940, tornat prene dins Rythmes et cadences), Loïsa Paulin lo saluda a sa mòrt, tanplan coma son « cant de revòlta e de glòria » :
« L’Ange negre a fregat una alaEspandida sul meu païs
Auziràs plus, Terra mairala,Son trefoliment cantadis. »
Fòrça personas, un quarantenat, jonhon lors voses a-n aqueste omenatge... Es dire la plaça qu’ocupèt Estieu dins las letras occitanas e, mai largament, miègjornalas.
Nascut en 1869 a Fendelha, al ras de Castelnòu d’Arri, se morís en 1939 a Pàmias, alprèp de sa filha Mirelha (que lo pairin n’es Antonin Perbòsc). Filh d’un militar de la Navala vengut pichòt agricultor, frequenta un an de temps lo Pichon Seminari de Carcassona, puèi l’Escòla normala d’institutors, en venent un regent sovent mudat : de fach es un contestatari, un « roge » dins la dralha de son mèstre lèu passat, Auguste Fourès. Se definís quitament coma un « libertari qu’a una ama de pagan1 » (Pel 7en centenari d’Elisabet d’Ongria). Alprèp d’un oncle, s’aprenguèt un pauc de latin mai de grèc, çò que li permet d’escriure de Bordons pagans (1899) e de Bordons biblics (1901), plan parnassians de forma.
● Lo militant inlassable de la Causa del Felibritge, emai foguèsse de còps malaisit de « quadrar » ; aital escriu en 1914 :
« Grazis aqueste adiu, ò Frederic Mistral,
Tu qu’ès lo nòstre Omera e lo nòstre Virgili,
E qu’al Temple de Glòria intras pel Grand portal ! » (Subre la mort de Frederic Mistral,
in Las oras cantairas).
L’òbra d’Estieu repausa... dins las bibliotècas. S’agiriá sens cap de dobte de la tornar editar.
Hervé Terral
Dins son òbra tras qu’importanta, maites aspèctes se pòdon destriar :
● La poesia del terrador. Son primièr obratge, Lou Terradou (1895), es una celebracion de las òbras e dels jorns de Lauragués, una glorificacion del campèstre, coma o farà tanben son grand amic Perbòsc, encontrat als obsèquis maçonics de Fourès (1891).
● La defensa d’Occitània. Crèa amb Perbòsc lo jornal Montségur (1896-1904), puèi Occitania (1905) amb lo Catalan Aladern, matritz de l’occitanisme cultural. En 1927, fonda amb l’abat Salvat lo Collègi d’Occitània. Los títols testimònian d’aquelas opcions : Flors d’Occitania (1905), la Canson Occitana (1908), etc. L’òme prenguèt pè dins l’Acadèmia dels Jòcs Florals de Tolosa. Son nacionalisme occitan enebís pas... un nacionalisme francés anti germanic (coma en çò de Fourès) : « Lo biais lo melhor d’èse de bons Francezes, Es d’èse fòrt-e-mòrt de verais Occitans ! » (Als Escolans del Colège d’Occitania).
● Lo folclòre transcrich en vèrses e cançons. (Lo Fablièr occitan, 1930, Lo Flahut Occitan, 1926). Aquel que volguèt en 1911 far dreçar una estatua d’Esclarmonda la catara a Foish acabarà d’escriure de cantics e morirà (çò ditz l’abat Salvat) « dins la patz retrobada ».
(1869-1939)
PROSPER ESTIEU
1 - « Voli, com els [los cantadors] aber afeccion abrazanta, / Ieu, libertari qu’ai una ama de pagan, / Per una tala Rèina e pr’una tala Santa », Los Oras Cantairas, p.196 (id. p. 194)
Lo Diari – 15
D'escart e de talvera
Victor Gelu (1806-1885) qu’a ua plaça e ua placa en centre dera vila de Marselha, e que las s’amerita ! Degus cresasque no a cantat Marselha coma aqueth, eth Marselha deth Vieux-Port, popular, ena sièva vertat cruda. Se balhè era palma deths poètas populars a Gensemin, que fuc per amistat gascona, pr’amor qu’auria debut èster Gelu, filh de mestierau eth tanben, de fornièr (bolangèr), e que tastèc deth mestièr a 15 e quauques ans, quan, son pair mort, agèc de ganha’s era vida, e que farà plan d’autes mestièrs après. Autenticament popular, que coneishèc tot eth monde praube, e que li balhèc era paraula enas sièvas cançons provençalas, que cantava damb gran succès e publiquèc dejà en 1840. Popularitat sense parelhas qu’agèc deth sièu vivent, sense dever ren a degus, pr’amor que refusèc d’entrar en cap d’Escòla, en Felibritge tanplan.
Un aute costat dera sièva inspiracion qu’ei ua fotrala palhardisa, çò que li valerà d’èster condemnat. Tostemps que cantarà eth gormandèr e era fenhantisa, sia provocacion sia modèle de vida ! Contradiccion coma n’avem tots, que fuc meslèu òme avisat e que podia èster tendre, e d’ua grana exigéncia morala, coma ac explican Lafont e Anatole ena sièva inestimabla Novèla Istòria dera Literatura Occitana (tòme II, p. 557-566).
Fauta d’aver eras òbras de Gelu a disposicion, que les emprontarè ua estròfa que citan, exemple entr’autis d’aquera votz tant fòrta :
« Fòra ! Lo sang que nos rèsta a lo bolh !
Fòra ! Sangsucs, qu’avetzla gòrja plena !
Fòra ! Bochiers, gras denòstra codena !
Fòra ! A son torn lo bestiaupren lo foit ! »
Miquèu Pujòl
Cada mestieròt qu’a era paraula, sense masca : mitron, matelòt, mercanda de fruta, escrombaire, veiturèr, desbardaire (de soda caustica), charpentièr, mercanda de peish, tant d’autes, cadun e cadua ena sièva lenga, ena sièva umor, ena sièva « corporeïtat », se gausi díser, que ditz eth maucontentèr dera sièva condicion, era sièva paur de pèrder son trebalh, mes tanben tot eth mau que pensa deths qu’an eth poder. Eth Progrès qu’ei condemnat, pas per Gelu benlèu, mes peths que fè parlar, eth dit « Progrès » qu’ei tot avantatge peths rics, malur peths praubes. No diseram pas qu’eth cançonièr ei reaccionari, eth que s’esfaça darrèr eths personages.
Mes juste que seria de’u díser revolucionari, pr’amor dera sièva denonciacion der’injusticia sociala mes tanben dera guèrra que tantis badavan d’aqueth temps. Que’s cantèren eras cançons de Gelu pendent era « Comuna de Marselha », sòr dera de París. Autant qu’eth govèrnament, Gelu que se’n a damb era Glèisa, qu’a eth tòrt imperdonable de benesir eths que mian guèrras.
VICTOR GELUPoèta de Marselha e deths praubes
16 – Lo Diari
Lume
Malaterra. L’òbra negra de Felipe Carrese, la descurbèm en 2003 sus leis ecrans pichons. La nòta d’intencion explica : « Una dei particularitats d’aqueste projècte originau es qu’una granda partida dei dialògs es parlada en occitan. Aquesta chausida pega au realisme istoric e geografic essenciau a la desmarcha narrativa e artistica dau film, l’istòria se debanant en 1916 dins un mas isolat deis Aups de Nauta Provença ». Veguem veire lei promessas de son generic…
Malaterra, filme occitanista ? Òc. La cançon es compausada per Massilia Sound System. Comic Strip, l’ostau de produccion, es marselhés. Lei coproductors son còrses e provençaus. Lo scenari es escrich a tres mans ambe l’apondon fòrça important d’Eliana Tourtet, jornalista a França Tres per l’emission Vaquí, chausida per l’autenticitat lingüistica. Lo casting es tanben occitanista. L’actor principau, Rogier Pasturèu, jòga Leon Morgon. Escriu de peças per lo teatre de l’Aubatròs a Carpentràs. Lea Coulanges, de la mema tropa, viu de son mestier en Provença. Lo personatge de Batistina es abitada per la chata de l’autor Pèire Pessemesse ; ensenhada dins lo bilingüisme, resta una locutritz naturala. Enfin Felix, jogat per Laurenç Revèst, es un joine que presentava Vaquí. Son d’artistas de l’ombra, professionaus, essenciaus a la societat nòstra, d’una qualitat remirabla, populars au país, mai oblidats per la television franchimanda. Comprenèm la volontat fèra de lei faire trabalhar.
Filme istoric e sensible ? Òc. La chausida dei noms pega a l’istòria. La religion marca lei noms coma Maria-Celesta (es illuminada) ò Leon Morgon quora l’etimologia dau mòt Malaterra anóncia lo malaür. Lei fotografias jaunas sotalinhan una nostalgia istorica. Sepia d’imatges
de carta postala d’una Provença passada. Aquelei fotografias son de Felix. Sei sovenirs presentan un personatge sensible. Lo veirem dessenhar per la seguida. Aqueu sentit de nostalgia passa per la musica trista de Massilia e s’acompanha d’un moviment de camèra lentós, travelling sus una paret onte son placardats aqueleis imatges. Situar la narracion dins l’espaci e dins lo temps, vaquí lo ròtle dau generic. Demest lei cartas postalas e lei fotografias de la paret, vesèm de peluts au front, de canons, d’imatges d’arquiu que servon a mostrar l’autenticitat de la narracion.
Western modèrn ? Segur. Es una òbra de cinèma, utiliza sei còdis. Lo nom dau realizator marca la fin dau generic. Carrese es cinefile. Malaterra es la debuta d’una seria qu’utilizarà una lenga regionala mai, cinematograficament parlant, lo grafisme dau títol dessenhat dins de letras capitalas nos fa pensar ai « wanted » dei westèrns. Capelada. Dins un format pròche dau cinemascòp, fa referéncia au genre per la presa de vista de paisatges bèus onte corron lei chivaus e leis òmes. L’estile american sublima Provença. Es aquesta mescladissa de sensibilitats que nos restarà d’un artista marselhés deis amiras universalas.
Lo generic dau film
MalaterraPer Matieu Poitavin
Lo Diari – 17
Omenatge
Felipe
CARRESEPer Lea Coulanges
L’ai convidat en 2019, Felipe Carrese. Se siam rescontrats un còp a Aubanha per parlar dau mestier de scenarista. Tota la chorma dei cinefiles d’Aurenja li avián reservat una bèla sala de cinèma l’an passat. Una jornada omenatge a Malatèrra, segur, e deviam passar la màger part de sei produccions (ambe Liberata, son filme en còrse). Puei tombèt subran malaut. Quora nos escriguèt qu’èra pas segur de sortir de l’espitau, l’avèm cresegut, èra un òme franc, èra un cineasta mai jogava pas la comèdia. Son darnier scenari èra ben negre, pecaire. L’òme èra un escrivan e un
scenarista flame e lo radier còp qu’avèm discutit, me diguèt son patiment de veire sei projèctes refusats perque èran pas pron parisencs. Avèm retardat la data. Avèm esperat e avèm mancat de coratge per organizar aquela jornada sens eu. Vaquí lo darnier mòt que li escriguère sus son Messenger :
« Adieu Felipe ! Ambe Malaterra, tornas la dignitat au cinèma occitan. Gramací per ton coratge e ta vision en tecnicolor. En tecnicolor. »
Èra lo sièis de mai.
Rescontrère Felipe durent lo casting de son telefilme Malaterra e sabiáu pas encara que me
donariá lo ròtle e encara mens quau podriáu jogar ; m’aviá mandat de dialògs, escrichs en
occitan, e me remembre ben leis aver preparats pron seriosament, emai s’ère una acostumada
de la lenga, l’aviáu jamai parlada sus un empont ò davans una camèra. S’estransina lo comedian
pendent lo casting, soventei fes aquò se passa dins un burèu, dins una proximitat fosca e un
contèxt qu’a pas ren de veire ambe lei situacions dau telefilme. Ben qu’aguèsse de mestier, fasiáu
pas la fièra. Felipe nos a fach jogar aquelei scènas d’un agach doç, benvolent ; pasmens èra un
enjòc dei bèus per eu mai ai pas jamai sentit de tension personala, èra en totala empatia ambe
leis actors. Avèm jogat una mema scèna mai d’un còp e tornamai, me donava d’indicacions, de
jòc, de votz, d’agach, fins a çò que me digue qu’èra bòn per eu. Aviá capitat a me faire oblidar
lo burèu, lo bruch de la carriera, la preséncia de Teiric Aflalou, lo productor. Lo rodatge es
estat d’un bonaür grandaràs, amb una chorma dau tròn de Dieu (ie fau sempre mon
omenatge, un còp de mai, aquí).
Aviáu lo projècte de ie prepausar un scenari d’escriure sus leis alsacians caçats
per lo regime nazi en 1940 (l’istòria de mon paire) mai lo coquin de sòrt es
testard e nos laissèt orfanèus. Felipe èra un realizator biassut, escrivan de
tria e aviá de qualitats autras qu’ignore mai çò que gardarai d’eu es aquela
larguesa dei bèlas, aquela disponibilitat que lo fasiá venir a cada projeccion
de Malaterra dins lei vilatjòts mai luenh, d’un sorrire luminós qu’èra sieu.
NDLR : Felipe Carrese defuntèt lo 5 de mai de 2019.
Per Matieu Poitavin
Lea Coulanges jogava Apolonia dins Malaterra.
Aquí se soven dau realizator Felipe Carrese.
MixtapeMassilia Sound Systemper DJ Kayalik15 €
A La Ciotat (Best of)Moussu T e Lei Jovents15 €
26 – Lo Diari
L'occitan blos
Novèlas
Sovent, quand un lexicografe redigís un diccionari francés-occitan, partís d’una lenga ont i a un mot per una nocion determinada. Per exemple, en francés se ditz sonque le fossoyeur, « L’obrièr que fa la fòssa per i enterrar un mòrt ». Per trobar l’equivalent occitan, i a doás solucions : la primièra es de causir, a vista de nas, lo tèrme pus frequent; la segonda es de portar la parrabastada de tèrmes occitans que correspóndon al sol mot francés le fossoyeur.
Lo mot lo fossaire respond a aqueles tres critèris :
1- Es present dins los diccionaris de Mistral, d’Alibèrt, de Laus, de Bonnaud (ambe la varianta fossiaire), de Goiran (occitan lemosin), de Cantalausa, de Molinièr (occitan del Gavaudan), de Rapin (que pòrta fossaire en primièr).
2- Se pòt dire qu’es present dins l’occitan medieval se consideram que fossièr n’es una varianta.
3- Lo catalan el fosser correspond a l’occitan lo fossièr.
Jacme Taupiac
Cristian Laus, dins son Dictionnaire français-occitan (sortit en 1997) causís una solucion intermediària : per fossoyeur pòrta dos mots : enterraire e tombièr. Cristian Rapin, dins son Diccionari francés-occitan, en 7 volumes, causís la segonda e pòrta 13 sinonimes : fossaire, rebondeire, clotaire, tombaire, tombassièr, tombièr, enterraire, aclapaire, entèrramòrts, aclapamòrts, arrasaire, sotaire. Auriá pogut i ajustar crosaire, cavaire, fossador e aquò auriá fach 16 sinonimes.
Quand vos donatz lo prètzfach de causir un sol tèrme per una nocion donada, res de pus complicat. Cal que siá un mot plan espandit actualament, un mot ja atestat dins l’occitan medieval e un mot lo pus vesin possible del catalan.
Lo fossaire(1)
Seriá impensable de far un numèro sus Marselha sens evocar lo Massilia Sound System, un dels grops d’expression occitana los mai coneguts e populars. Mas nosautres nos anam puslèu estacar a la « frema » amagada darrièr aqueles mascles que tenon l’empont dempuèi 35 ans.
Sufís de parar l’aurelha sus las cançons de Moussu T per n’ausir parlar : Emmanuelle, alias Maniveta, es aquela que maneja lo labèl que pòrta son chafre e es venguda un engranatge essencial dins las creacions de Massilia, Moussu T o Gigi de Nissa.
En 2019 Manivette (lo labèl, pas la persona) festegèt sos 15 ans, amb una serada a l’Espaci Julien de Marselha, e tanben dos albums (CD+vinil) : una mixtape de Massilia per lo DJ del grop, Kayalik, e un best of de Moussu T e Lei Jovents. Se sabètz pas çò qu’es una « mixtape », un ensag de responsa vos es donat tre la debuta, amb un biais de collectatge-trepador a la mòda del Massilia de l’epòca.
A la lèsta : es un seleccion mesclada de pèças « tubescas » classicas e de tròces mens coneguts, encadenats sus un tempo regular. Una cabussada dins l’istòria musicala del grop e una montada d’alhòli de gaireben una ora sens pausa, la banda sonòra perfiècha per serada « Chourmo » !
Lo best of del Moussu e sos joves dona el a escotar un apercebut pichonèl de çò que despleguèron en 6 albums, mas fa plan l’equilibri entre los tubes leugièrs e las tustadas mai engatjadas, sens oblidar la malenconiá poetica que se percep en fons, coma una grua grisa e immobila senhorejant sul pòrt de la Ciotat...
L’un coma l’autre d’aqueles discs poiràn paréisser dispensables, manca pel fanatic absolut, mas complisson lor ròtle primièr : èsser lo present d’anniversari de qualqu’un que compta. Longamai Maniveta !
Lo Diari
Maniveta Recòrda
Contes d'AubracContes reculhits per M.-L.TenèzeEdicion bilingua occitan-francés establida per J. Bru e J. EygunEdicions Letras d’Òc16 x 24 cm368 paginas27 €
Lo Diari – 27
Literatura
D’unes dison que lo reviscol d’Aubrac ven d’aquí.
Çò segur es que, dins las annadas 60, lo CNRS e lo Musèu nacional de las Arts e Tradicions popularas menèron sus Aubrac e sos tres departaments (Avairon, Losèra, Cantal) un programa de recèrcas. L’enquèsta collectiva faguèt venir sul planastèl un vintenat de cercaires dins d’especialitats divèrsas : geografia, geologia, etnologia, etnografia, agronomia, ecologia, economia, lingüistica...
Es aital que, de 1964 a 1966, arribèt Marie-Louise Tenèze (1922-2016), etnològa, especialista, ja, dels contes de tradicion orala e de lor classificacion… que recampèt en francés e en occitan (e mai coneguèsse pas la lenga) de contes, d’istòrias e tradicions… Perqué venián aqueles cercaires sus Aubrac ? Per servar quicòm qu’anava desaparéisser : l’amontanhatge, los masucs, las tradicions… Mas èra pas òra de passar del musèu e del folclòre a l’avenidor ? Los cambiaments, ja, èran aquí…
La totalitat de las enquèstas foguèron publicadas ; la publicacion comencèt en 1970 e s’acabèt en 1986 ; al total uèch tòmes.
Aqueles volums anèron sovent dins las bibliotècas… saique plan sovent i dormiguèron, tranquils. Question : levat qualques excepcions personalas, quantes foguèron sus Aubrac a los aver legits, quantes a los legir uèi ?
Mas l’essencial èra ja fach dins las mentalitats : se tant de cercaires davalavan de París per estudiar la region, aquò èra que i aviá aicí de riquesas. Òm podiá aver l’estima de se, èsser fièrs : se podiá far quicòm !
Tornem als contes e a Marie-Louise Tenèze, mai de cinquanta ans aprèp… Letras d’òc ven de publicar, jol títol Contes d’Aubrac, un pauc mai de cinquanta contes, amb la transcripcion dels enregistraments d’epòca, sens cambiar res ni de qualques francismes, ni d’esitacions o bruches de l’environa sus una pagina ; sus l’autra pagina una revirada mot per mot en francés. Un trabalh d’edicion realizat per Josiane Bru, etnològa que trabalha a l’École des Hautes Études en Sciences Sociales (Centre d’antropologia, Tolosa), una autra especialista dels contes populars…
Çò qu’interessèt Marie-Louise Tenèze son, plan segur, aqueles sovenirs e racontes de tota mena dels ancians d’Aubrac, mas tanben lor biais de contar ; avián una sola consigna : dire pas que çò qu’avián entendut e doblidar çò qu’èra estat legit… Foguèron enregistrats, de còps filmats e fotografiats pendent que contavan.
Aital se pòt comprene melhor la transmission d’una cultura e la plaça de la tradicion orala e de sos contaires.
L’interès d’aqueles Contes d’Aubrac es evident : las istòrias e legendas, los racontes e sovenirs mas encara lo biais de contar, la lenga.
D’unes racontes son coneguts endacòm mai, d’autres prenon una coloracion locala, d’autres encara son del luòc. D’unes, per exemple, parlan de la legenda del lac de Sant Andeòl, de la campana dels perduts o dels monges del monastèri-espital (e pas totjorn a lor avantatge !) sul famós camin de Sant Jaume...
Tot un país, en contant, se conta el meteis.
Yvon Puech
cinquanta contes cinquanta ans aprèp
Aubrac
28 – Lo Diari
Umor
Remarcas atal en passant, amas-sadas dins la vida que vira, jorn après jorn, de setmana en setmana, d’una sason l’autra (encara qué, amb lo rescalfament climatic…) :
• Mosits – Una vendeira de formatge se planhissiá d’unes clients que trapavan lo Ròcafòrt tròp verd e lo morbièr tròp negre. Reprochavan la venda de formatges mosits. Òm se pòt demandar qual es lo mai mosit : lo formatge o lo client ?
• A punt – A la caissa del supermercat, n’aviái per 15,10 € de crompas. Balhèri una bilheta de 20 èuros a la caissièra e li ajustèri 10 centimes en li diguent gentament : « Vos fau l’apunt ». Pensatz que me tornèt sul pic una bilheta de 5 èuros ? Non, piquèt sus sa maquina los 20,10 € per saupre quant me deviá tornar !
• Agulhas – En Anglatèrra, parlan d’enlevar las pendulas amb d’agulhas dels establiments escolars que los joves sabon pas mai legir l’ora d’aqueste biais !
• Manjar o pas – L’autre jorn, passèri a la librariá per crompar unes libres : l’un, una letra dobèrta per desculpabilizar los manjaires de carn ; l’autre per explicar que los Italians coneisson pas brica lo biais de preparar « a la bolonhesa ». Es lo moment que causiguèt un client per telefonar la comanda d’un libre practic sul june. Aquelas manòbras de magrostin m’empacharàn pas de dejunar, de dinnar e de manjar costelons ! Puslèu dimars-gras que quaresma !
• Confusion temporala – Se sap plan que los jogaires de rugbí aiman (aimavan ?) plan levar lo coide del temps de la tresena mièg-temps. Per accelerar las causas, semblariá qu’a XV lo moment de levar lo coide es estat integrat dins lo debanament de la partida. S’i ganha de mai un carton de roge : las cavas de Menerbés, de Corbièras, de Galhac o de Madiran (ad libitum, coma disiá l’autre…) se deurián posicionar sus aqueste mercat novèl.
• Aquesta empega pas brica – Se parla al Govèrn de faire del mes de genièr un mes sens alcòl, sens vin... Tant val l’enlevar del calendièr de l’an ! A la bona vòstra…
Jornalièr Roch
• Lotariá – Aquí un biais supausat eficaç per ganhar sòuses a la lotariá : crompar accions de la Française des Jeux ! T’explican que vas ganhar moneda en butant lo monde a pèrdre d’argent dins tota una tièra de jòcs totes tan pècs los uns coma los autres. Deman, pensar d’anar ensajar de ganhar un canard gras a la quina de la Calandreta…
• Es pas per rire – A una presentacion de la sason artistica dins un territòri audenc (mas poiriá èsser endacòm mai), un grop de musica americana se presentèt en diguent que proposavan res que musicas occitanas. Pareis qu’èra d’umor, mas aquò nos faguèt pas brica rire dins la mesura que dins la programacion (faita per de programators professionals de tria, diguèron) pas l’ombra d’un artista occitan, d’una pèça del país... Ironia e mesprètz son de la meteissa familha !
• Evolucion de l’umanitat – Lo general de Gaulle preniá los Franceses per de vedèls. Lo Jaume Chirac presava de manjar caps de vedèls.
© F
reeP
hoto
s -
Pixa
bay.
com
LA CORSA LENTADELS JORNS
Lo Diari – 29
Praxis Escrita Liura
Autors : La PEL - Melissanda Artús & Joan-Carles Codèrc
Entresenhas :potonorsland.com
1 - World of Diving / 2 - Abzû / 3 - Subnautica
30 – Lo Diari
Tòca-Maneta
© R
afae
l Jav
ier
Pixa
bay.
com
Prenèm de larg, mai de fons ; per ensajar de pegar al tèma, vos perpausi una pichòta passejada aquatica, e mai subaquatica. La Mediterranèa es coneguda per sos luòcs de cabussada sosmarina, e trobaretz d’agéncias per vos vendre botelhas e palmas tot lo long del Golf del Leon. Pasmens vos vau portar un pauc mai luènh que los escuèlhs que trencan la mar blava del costat de la Còsta Vermelha. Daissem dins nòstra esquina los pòrts formiguejants, las plajas calfadas e las madònas protectritz per nos aventurar dins las aigas pregondas, aval ont lo lum clarejant del jorn arriba pas, dins çò qu’apèlan lo « monde del silenci ». Precisi qu’aquel viatge, o farem per la sola fòrça de nòstre esperit, me menaretz pas a ieu aquí dejós o alara vos prometi que m’i ausiretz credar, dins vòstre monde del silenci ! Aürosament per ieu, lo videojòc me permet d’afrontar mas ànsias e ofegaments provocats per la vastitud dels espacis sosmarins.
Començam plan-planet amb lo primièr palièr : World of Diving. Auriái pogut dire Endless Ocean (1 e 2) o Everblue (1 e 2), sos davancièrs, que totes an un pauc lo meteis principi. S’agís de jòcs de simulacion de cabussada sosmarina. Volètz nadar amb de tartugas-laüt e préner d’estelas marinas en fòto ? World of Diving. Es lo jòc que parlarà a l’encòp als afogats de cabussada e a aqueles que se gausan pas lançar mas aimarián tastar lo despaïsament, la descobèrta d’espècias... En sabent qu’es un jòc que ten ara un mòde Realitat Virtuala, perfièch per los qu’aimarián jogar a se far paur al rescontre del grand blanc...
Segond palièr : Abzû. Aquel seguís un pauc la dralha dels jòcs precedents de son creator, Journey e Flower, jòcs muts, poetics e contemplatius. Abzû es una aventura que cèrca mens lo realisme que l’emocion, e prepausa una cabussada onirica e fantastica, mai s’i encontram de bèstias terrèstras, enfin marinas, amb las qualas podèm nadar sens comptar lo temps que passa.
Tresen palièr : Subnautica. Aquí cal acceptar de quitar la Tèrra, es lo prètz per una cabussada de tria, en mai, vist l’estat d’avançament actual de nòstra tecnologia, i a pas que lo videojòc qu’o permete.
Subnautica es un jòc de cabussada per fòrça : i jogam un astronauta que lo vaissèl s’escrachèt sus una planeta complètament recobèrta d’aiga. La tòca e la mecanica principala del jòc es de subreviure, capitar d’espleitar las ressorsas que trobaretz doncas majoritàriament jos la capa blava, per fin d’escapar a aquel monde tròp diferent d’aquel que coneissèm. Subnautica trantalha en permanéncia entre l’esbalausiment e l’orror, que la planeta ofrís tant una flòra pichona e delicata coma una fauna giganta e mortala. Lo jòc capita de far sentir çò que la descobèrta dels fons marins de la Tèrra deguèt far sentir als pionièrs que los explorèron : la vastetat d’aquel monde pròche mas pertant tròp diferent per qu’o suportèssem. Relativizam nòstra plaça d’umans quand, un còp cargat tot lo material, davalam dins l’immensitat prene una bona bofa sens poder res far, puèi remontam, encara estabosits pel tust...
Anem, grana de Jacques Mayol, espèri qu’aquí vos ai donat qualques envejas d’anar véser çò que se passa jos la susfàcia...
Tristan Gahús
Chaspaires de maneta, picanhaires de botons, balhaires de jòia a stick e esportius de canapè, adissiatz !
Lo Grand Blau
Lo Diari – 31
TV
Es un temps per la paraula, un temps per daissar lo temps a la paraula.
Es una entrevista longa que dona al que se tròba fàcia a la camèra lo temps per explicar, per contar. L’emparaulada es tanben per daissar lo temps d’escotar. L’emparaulada es lo contrari de l’urgéncia de l’instant, lo contrapè de çò que dison l’immediatetat.
Sens per aquò causir l’austeritat, es la paraula qu’es al centre de l’imatge. Los mots comptan e los silencis tanben.
Los convidats de L’emparaulada son de monde qu’an escrit, parlat, transmés, ensenhat, aprés ; o tot a l’encòp.
L’objectiu es d’ajudar l’auditor-telespectator a comprene un cami-nament, un engatjament, una òbra, còps que i a, e tot çò que l’environa.
Lo primièr dels « emparaulats » es Joan Larzac. Segur, i a l’òbra literària, mas i a evidentament lo prèire, l’òme de fe, l’òme que coneis e aima l’Orient Mejan, lo Liban, e la Palestina qu’es la tèrra d’aquel « qu’esclaira » sa vida.
Es l’occitanista que visquèt son enfança entre Seta e Roergue. Es lo que revirèt la Bíblia en occitan e que vos dirà, ça que la, « qu’es pas aquò l’òbra de sa vida ».
La segonda « emparaulada » es Maria Joana Verny. Son engatjament per la lenga occitana es conegut, que siá a l’universitat de Montpelhièr o al dintre de la FELCO.
S’interèssa a la lenga ausida dins sa familha sus l’Aubrac, mas que parlèt pas en familha. Professora en licèu e a l’universitat, ditz e tòrna dire que, per ela, lo servici public d’ensenhament es la solucion primièra per la lenga occitana. Se reivindica militanta comunista, en actes e en paraulas.
Es la novèla emission d’Òctele. Una entrevista que dona lo temps per comprene.
Marie Lavit
« Bovina » es lo títol dau film documentari (31 mn) mes en linha sus Occitanica per lo CIRDOC. Es la resulta d’un trabalh collectiu de Tè Vé Òc que recampèt leis imatges de sa còla de rodaires/montaires e fisèt a Miquèu Gravier lo montatge finau.
La Bovina es lo nom que pren-guèron leis afeccionats de la Corsa camarguenca e deis activitats diversas que l’enròdan. Dins Gard, Eraut e Bocas de Ròse, lo buòu es lo rei dei fèstas. Veiretz d’imatges d’uèi subrebèus dau país de Camarga, de la corsa camarguenca e de documents ancians que meton en evidéncia una relacion magica entre l’òme e lo buòu sauvatge.
Dempuèi l ’origina dei temps s’enfrontèron aquelei dos. De traças demòran dins lei baumas rupèstras e dins l’arquitectura romana.
La corsa camarguenca fai partida deis espòrts regionaus. Es un espectacle unenc au monde. Pendant la sason taurina, de març a novembre, lei buòus son menats dins leis arenas. Son en pista per 15 minutas e lei rasetaires, esportius de nivèu naut, leis enfrontan e ensajan de levar leis atributs primats plaçats sus lei banas de l’animau. I a mai de 800 corsas per an. Una vertadièra economia existís a l’entorn de la corsa : abrivadas, bandidas per carrièras, ferradas dins lei manadas (tropèus), nombrosas a l’ora d’ara.
BOVINA
La fèsta votiva recampa la popu-lacion que parteja la « Fe dei buòus », la passion comuna per lo buòu camarga. Lei gardians a chivaus menan lei buòus ais arenas o per carrièra. De filhas se vestisson dau costume d’Arle e son presentas per lei corsas grandas dei finalas. Lo debanament d’aquelei corsas es contrarotlat per la Federacion Francesa de Corsa Camarguenca (FFCC).
Es tot aqueste monde fòrça ric e especiau que podètz trobar dins lo film Bovina.
Lisa Gròs
L'EMPARAUL ADA
32 – Lo Diari
EdicionsLe castèl dels bruchesL’atencion d’un enfant es atirada pels bruches que venon d’un castèl. Cada còp, es un bruch diferent mas, fin finala, se cal pas inquietar. Qual es que s’amaga darrièr ? Pels 4-5 ans.
Julie LégliseTraduccion occitana d’Agnès NègreOccitanÉditions Gamineries5,90 €
Lo cant de las serenasUn libe tàus mainats.“Lavetz, que’m lhevèi a paupas. Un contravent qu’èra obèrt e la lua, enòrma, que m’esclairava lo davant de la frinèsta. Que’m clinèi tà tornar barrar lo contravent quan vedoi ua ombra a quauques mètres. Qu’avoi lo còr qui’s hiquè a batanar. L’ombra que s’apressè.”
Max Cabanes e Michel PiquemalPer Noste, 2019Occitan30 paginas - 22 x 30 cm13 €
Jo MedishaPeus Pirenèus, que i avèva ua hada qui ne coneishèva pas la hèsta de Nadau. Aquera drolleta deus uelhs grans qu’èra beròja com lo dia, sàvia com lo monde e avisada com pas ua. D’aqueth temps qu’èra ua hada com las autas. Que’s desvelhava au primtemps, que s’amusava a l’estiu, que’s cercava ua tuta a l’abòr e qu’i dromiva a l’ivèrn. Un dia, com s’avejava en la soa tuta, que voló anar cuélher los sons amics. Que descobrí çò qu’èra Nadau e que voló aprestar ua hèsta shens sàber çò qui hasèva besonh. Aquera hada que s’aperava Medisha e qu’ètz au punt de seguir lo son camin.
Remesi Boy & Jean-Charles CoudercPer Noste, 2019Occitan44 paginas - 15 x 23 cm13 €
Confidéncias felinasDins sos romans Lo papagai e lo robòt e Lo Professor Cric, Sèrgi Gairal fa parlar un aucèl, un papagai. Dins aqueste, la cata de l’ostal es a l’encòp protagonista e narratritz. Non solament conta sa vida dins una familha que coneis una fin d’annada trebola, mas comenta los eveniments, una tièira d’eveniments problematics de la debuta a la fin. Pus globalament, nos balha son vejaire suls òmes, lors tissas, lors costumas, lor compòrtament entre eles, amb las bèstias, amb la natura, mas tanben lor lengatge, amb de remarcas interessantas sus la lenga, occitana plan segur.
Sèrgi GairalGrelh Roergàs, 2019Occitan146 paginas14 €
Calendrier perpétuel “Se sabiatz mon país”L’associacion CORDAE / La Talvera edita un calendièr perpetual consacrat als 13 departaments de la Region Occitània, que permet de descobrir de causas amagadas : las pesadas del Drac o del Diable, l’esclopada dels gigants, una cova de les Encantades, ua tuta deras Hadas, una cauna de Mitonas o de Salvatjona… Los textòts en francés, occitan o catalan e las fòtos de Dominique Delpoux (entre autres) son una vertadièra invitacion al viatge !
Bilingüe occitan/francés e catalan/francésCORDAE / La Talvera, 2019370 paginas - 21 x 15 cm19 €
Lo Diari – 33
EdicionsDico de Poche / Diccionari de BotgetaOccitan/Francés - Français/OccitanAquel diccionari de pòcha elaborat per Patric Sauzet (agregat de gramatica e doctor en lingüistica) ten un total de 12000 mots e traduccions. Lo vocabulari es aquel de la lenga d’uèi. La prononciacion es indicada en fonetica per las doas lengas. I trobam una presentacion istorica e lingüistica de las doas lengas (de l’occitan en francés e del francés en occitan) tanplan coma maites noms pròpis (toponimes) utiles a aqueles que s’interèssan a la cultura e a la geografia dels paises occitans.
Patrick SauzetYoran Embanner, 2019576 paginas - 8,5 x 12 cm9,90 €
Les Couserannais racontent 39-45Aqueth libe-CD qu’ei dedicat aths que vòn pas desbrembar tant coma aths que vòn aprénguer, comprénguer e transméter un passat pas tan lonh e pr’aquò guaireben amortit. S’eths racondes son pròpis ara gent deth Coserans, era sua portada passa per delà eras termièras… Aqueths testimoniatges dera vita de tot dia pendent era guèrra de 1939-1945 que mos tòcan particularament pr’amor dera proximiat geografica, mès tanben pr’amor dera proximitat afectiva, pr’amor, d’a on que siam, qu’avem totes un parent o un vesin que coneguec aquestes ans. Alavetz anem descobrir aqueres tròçes de vita, aqueths testimoniatges dificiles, de còps mès leugèrs, d’aquera gent deth Coserans que s’ac an pas desbrembat e que mos balhan finalament esper e hame de’n saber mès. Pr’amor que se’n cau brembar, pr’amor que cau comprénguer d’a on venguem, çò que s’a passat, entà saber tà on vam, escotem aqueras « petitas » istuèras que hèn era « grana » Istòria : qu’ei atau que las poiram hèr viver nosautes tanben.
Libre-CD / Bilingüe Occitan-FrancésEth Ostau Comengés, 2019144 paginas - 16 x 24 cm15 €
Negrelum (Noir-Obscur)Per delai l’agach clinic, de còps que i a cinic, se parla aicí tant de la / dau que se morís coma de la / dau que conta. Non pas que conta – s’agís pas de brodar sus una realitat – mas que ditz çò viscut cada jorn, comprés e entreprés a partir de la conoissença, de la relacion intima que liga la-lo que se’n vai e la-lo que lo vei partir. Que liga e que desliga.
Miquèla Stenta - Illustracion de Raphaël SeguraEdicions L’Aucèu libre, 2019Bilingüe francés-occitan108 paginas - 10 x 17,5 cm10 €
CalendauCalendau es una òbra coneguda de Frederic Mistral, plan representativa de son percors. Es un festenal de colors, de sentors, un viatge dins la Provença istorica. Aquela epopèia, Henri Maquet se l’es apropriada, e ne faguèt una creacion musicala polifonica, viva, variada, que seguís la trama e los paisatges de l’istòria contada per Mistral. Aquela creacion a mai d’una votz, mai d’una man, mai d’una pluma, après aver virat coma espectacle, se tròba ara gravada sus disc, enriquida d’un libreton que permet de contunhar la descòberta de l’òbra e de son adaptacion musicala.
CDFrédéric Mistral / Henri MaquetAmb Elsa Bonal, Audrey Peinado, Julie Dischly, Fanny Tuslane, Henri MaquetIndemo, 201915 €
Lo SceleratMèfi al rat scelerat, lo bandit lo mai galafre del país ! Sus sa montura fidèla, pana tot çò que se pòt manjar… Lançat suls camins, viurà d’aventuras pauc ordinàrias. Un conte de capa, d’espada e de pastissons, qu’agradarà segur als dròlles !
DVD (gascon, lengadocian, lemosin)Jeroen JaspaertConta’m, 201927 minutas
34 – Lo Diari
AGENDA 05/01
Florant MercadierBélaye (46)Vivre à Bélaye
05/01ThouxazunHalle Éloi Castaing, Fleurance (32)05 62 06 67 08
Del 09/01 al 13/01San Salvador als Estats Units
Del 09/01 al 10/01Estagi : intonacion dins las musicas occitanasCOMDT, Toulouse (31)Organizat per Le Grand Romé[email protected] / www.comdt.org
Del 11/01 al 12/01Estagi de cant occitan, concèrt e bal amb Mickael VidalSalle du Rouvereau, Saint-Méard (87)Organizat per IEO Lemosin.05 55 32 06 [email protected]
11/01Cors d’occitan nivèl 3Espaci occitan, Pamiers (09)Organizat per IEO Arièja amb Joan Sibille.05 81 06 03 88 / [email protected]
11/01 – 14hEstagi de musica d’Itàlia del Sud + grand balSalle de la Lyre Tonkinoise, Billère (64)Amb Terminal Traghetti.Organizat per Tiss’[email protected]
14/01 – 19hTalhièr-bal dança tradSaint-Roman-de-Codières (30)Amb Cécile Calvet e Mana Serrano. Organizat per Des Racines à la Tête.
14/01Anda-LutzSalle Bérégovoy, Carmaux (81)05 63 38 55 56
Del 15/01 al 19/01Trad’Hivernales 2020Sommières (30)Amb Bernard Lubat, Dahu, Man Encantada, Bresièr, Trencadit, Tant que li Siam...www.tradhivernales.com
15/01Anda-LutzSalle des fêtes, Puygouzon (81)05 63 38 55 56
15/01 – 20h30Café occitanCafé-lecture les Augustes,Clermont-Ferrand (63)IEO 63 - 06 74 33 50 17
25/01Paysages, pas de pays sans âgeSaint-Germain-du-Teil (48)04 66 65 75 75 / [email protected]
25/01 – 21hBal a TornafuèlhaTournefeuille (31)Amb Arredalh.06 88 94 07 96 / 05 61 85 97 32
25/01 – 21hGrand bal folkRousson (30) - Amb La Talvera.Organizat per Los Dançaires Trad.06 33 20 12 02
25/01 – 21hGric de Prat «Aquitània»Le Taillan-Médoc (33)gricdeprat.com
26/01La Fanfare des GoulamasMoussoulens (11)Les Ampélofoliesampelofolies.over-blog.com
26/01 – 14hEstagi de danças tradicionalas «Qualques danças de l’agenés»Salle Marius Petipa, Castanet-Tolosan (31)Amb Lumbrets.05 61 81 83 56
27/01 – 20h30Cafè occitanPub O’Brien, Limoges (87)[email protected] / arrilemosin.free.fr05 55 32 06 44
28/01 e 29/01Malika VerlaguetMontauban (82)
28/01 – 14hLa Rampe TIO «Un bon filh»Théâtre Jérôme Savary,Villeneuve-lès-Maguelone (34)04 67 58 30 19 / [email protected]
31/01CocanhaMaison du Savoir,Saint-Laurent-de-Neste (65)05 62 39 78 [email protected]
31/01La Mal CoifféeEspace Job, Toulouse (31)Dins l’encastre de Détours de Chantwww.detoursdechant.com
31/01Marie CoumesMontbeton (82)
31/01Fèsta de sortida del disc “Lenga d’oliu” de Guilhem Verger e Laurent CavaliéLa Topina, Toulouse (31)latopina.com / 06 15 32 34 [email protected]
16/01Anda-LutzForum, Graulhet (81)05 63 38 55 56
17/01Anda-LutzLe Balcon, Gaillac (81)05 63 38 55 56
17/01 – 20hBal’ocSalle de Vic, Castanet-Tolosan (31)Amb Pimparèla Quartet, Escopissem pas, Xavier Vidal.05 61 81 83 56
18/01Du BartàsLa Meson, Marseille (13)04 91 50 11 61 / [email protected]
Del 19/01 al 29/03Carnaval de LimouxLimoux(11)04 68 31 11 82
21/01Anda-LutzLa Gare, Saint-Juéry (81)05 63 38 55 56
22/01 e 23/01Laurent CavaliéLes bis de Nantes (44)www.bis2020.com
22/01 – 18h30La Rampe TIO «Istòrias»Teatre Na Loba, Pennautier (11)04 67 58 30 19 / [email protected]
23/01Anda-LutzRond point, Labruguiere (81)05 63 38 55 56
24/01Anda-LutzSalle des fêtes, Cagnac-les-Mines (81)05 63 38 55 56
24/01 – 19hTalhièr dança trad e balètiMarguerittes (30)Amb lo grop Osco
25/01 e 26/016ème Nuit de la Bourrée en LimousinSainte-Féréole (19)Amb Sarah Serec, Hervé Capel, Jean-Pierre Champeval, Mathilde Karvaix, Baptiste Delaunay, Maxence Camelin, Thomas Restoin, Chaï, Bresièr, Dominique Meunier, Duo Vargoz, Kabbak...06 61 86 96 [email protected]
25/01 e 26/01Estagi «adobar un tèma tradicional vist d’En Haut»COMDT, Toulouse (31)[email protected] / www.comdt.org
GENIÈR
Lo Diari – 35
FEBRIÈR
Del 01/02 al 26/02Setmanas occitanas del VilafrancatIEO del Vilafrancat / 05 65 29 93 11ieo-del-vilafrancat.blogspot.com
01/02Cocanha+ Artús + Super ParquetLa Maison du Peuple,Clermont-Ferrand (63)04 73 14 48 00
01/02 – 20hBalètiMèze (34)Organizat pel cèrcle occitan de Mesa.04 67 43 67 17
01/02 – 21hConcert e bal tradLa Rouquette (12)Amb Aqueles e Camin Fasèm.IEO del Vilafrancat - 05 65 29 93 11ieo-del-vilafrancat.blogspot.com
01/02 - 21hNadauSalle des fêtes, Villeneuve-Minervois (11)07 67 40 30 51
06/02Cocanha+ Artús + Super ParquetToulouse (31)
07/02Cocanha+ Artús + Super ParquetLa Centrifugeuse, Pau (64)05 59 40 72 93
08/02 e 09/02 – 9h30Estagi de cant amb Albada e concèrtLe Bas-Ségala (12)IEO del Vilafrancat - 05 65 29 93 11ieo-del-vilafrancat.blogspot.com
08/02Du BartàsLa Halle aux Grains, Brioude (43)04 71 74 56 01
08/02Papà Gahús (+ Les Wampas)L’Octav !, Vic-en-Bigorre (65)[email protected] 62 33 74 00adour-madiran.fr/loctav-pole_culture
08/02 – 14h10en festival Vidèo e CinèmaMediatèca Simone Veil, Marguerittes (30)[email protected] / 06 11 35 49 13
08/02 – 17hConcèrt de LizaCentre cultural René Char, Digne (04)04 92 30 87 10
08/02 – 20h30Bal de la CanetaVic-sur-Cère (15)06 22 60 86 30
08/02 – 21hNadauHall d’Occitanie, Lavaur (81)06 86 40 64 59 / 07 81 74 33 55
29/02Cocanha + Artús + Super ParquetBonjour Minuit, Saint-Brieuc (22)02 96 01 51 [email protected]
29/02 - 20h30LaüsaCOMDT, Toulouse (31)[email protected] / www.comdt.org
29/02Fèsta de sortida de l’album “Ton Bal !” (Bal Cance-Courtial)La Topina, Toulouse (31)latopina.com / 06 15 32 34 [email protected]
Dictada Occitana
Lo 24/01- Sant-Juèri (81)
Lo 25/01- Aurenja (84)- Charreç (16)- Foish (09)- Narbona (11)- Rodés (12)- Seteme dei Valons (13)- Soston (40)
Lo 26/01- Briva (19)- Sant Africa (12)
Lo 31/01- Sant Privat lo Vièlh (30)- Pirenèus Hauts (65)
Lo 01/02- Albocàsser (Païses Catalans)- Arle (13)- Barcelona (Païses Catalans)- Carnolas (83)- Castras (81)- Cantal (15)- Coarasa (06)- Drap (06)- Gramat (46)- L'Escarea (06)- La Roqueta (12)- La Ternitat Victor (06)- La Vercantièra (46)- Massiac (15)- Mende (48)- Mentan (06)- Montelaimar (26)- Montalban (82)- Niça (06)- Orlhac (15)- París (75)- Palma (Païses Catalans)- Pelhon (06)- Riom de las Montanhas (15)- Sant Flor (15)- Selhac (19)- Sent-Lis (31)- Sent Savin (65)- Valéncia (Païses Catalans)- Vença (06)
Centre Occitan del País Castré[email protected]
15/02 e 16/02Les Rencontres d’AuvillarAuvillar (82)Amb Juliette Minvielle, Lolita Delmonteil-Ayral, Camille Raibaud, Lionel Dubertrand, Laüsa, Les Chromatiques...La Camba Tòrta - 06 08 63 91 68 [email protected]
15/02Paysages, pas de pays sans âgePiano Tiroir, Balaruc-les-Bains (34)04 67 74 02 02
15/02 – 21hBal TradForum, Graulhet (81)Amb Bassacada.05 63 30 18 24
15/02 – 21hNadauSalle des fêtes, Decazeville (12)06 08 07 79 19
16/12 - 17hSan SalvadorSalle Barrault, Orléans (45)02 38 62 45 [email protected]
Del 17/02 al 19/02Estagi de teatre per los jovesSala Charles Pagès, Vézénobres (30)IEO 30 - 06 28 35 85 67
19/02 – 20h30Soirée occitanasCafé-lecture les Augustes,Clermont-Ferrand (63)IEO 63 - 06 74 33 50 17
Del 20/02 al 23/02Carnaval BiarnésPau (64)
21/02 - 19h30Laurent CavaliéL’Éolienne, Marseille (13)04 91 37 86 89
22/02 – 14h30Estagi de dança de las Valadas occitanas d’ItàliaLa Bastide-l’Évêque (12)IEO del Vilafrancat - 05 65 29 93 11ieo-del-vilafrancat.blogspot.com
22/02 – 19hRepais de guit e bal occitanLescure-d’Albigeois (81)Lescure occitan
22/02 – 21hFestibal des musiques tradLe Bas-Ségala (12)IEO del Vilafrancat - 05 65 29 93 11ieo-del-vilafrancat.blogspot.com
23/02 – 14hEstagi de danças tradicionalas «Traversées d’Ariège»MJC, Castanet-Tolosan (31)Amb Lumbrets.05 61 81 83 56
24/02 – 20h30Cafè occitanLimoges (87)[email protected] / 05 55 32 06 44 arrilemosin.free.fr
www.ofici-occitan.eu
PROFESSOR-A-S : FINANÇAMENT DE FORMACION PER ENSENHAR EN OCCITAN
Professor-a-s deu 1èr e deu 2nd grad de l’academia de Bordèu*, formatz-vos a l’occitan e balhatz de vam au vòste caminament !
Beneficiatz d’ua formacion finançada per l’Ofici public de la lenga occitana, dens l’encastre deu dispositiu ENSENHAR Professor, sus ua annada escolara, per ensenhar la lenga occitana o la vòsta disciplina** en occitan.
* Dispositiu experimentau dens l’academia de Bordèu ** Disciplina non linguistica
OPL
O 2
019
INFÒS & CONDICIONS :WWW.OFICI-OCCITAN.EU
NAUA COMPTAR DE LA DENTRADA 2019-2020 UN MANTIÉN DE SALARI SUS TOTA L’ANNADA DE FORMACION ES ASSEGURAT PER L’EDUCACION NACIONAU.