1

MẶT TRAacuteI CỦA KỲ QUAN DI TIacuteCH

(VOtilde HIẾU NGHĨA)

21-05-2011

Hồi nhỏ migravenh rất thiacutech đọc xem thăm viếng caacutec kỳ quan vagrave di tiacutech lịch sử

Nagraveo Angkor Wat Vạn lyacute trường thagravenh Kim tự thaacutep Cheops trong quần thể kim tự

thaacutep Giza đền Taj Mahal Ấn độ

Xacircy một kỳ quan tức lagrave một cocircng trigravenh kiến truacutec vĩ đại đương nhiecircn lagrave rất

tốn keacutem chẳng những về tagravei lực magrave cograven lagrave nhacircn lực maacuteu vagrave nước mắt nữa Tự

nhiecircn migravenh coacute cacircu hỏi những nguyecircn động lực nagraveo khiến những bậc vua chuacutea caacutec

nhagrave quyền quiacute tạo dựng necircn chuacuteng Vagrave mặt traacutei của những kỳ quan nagravey như thế

nagraveo bao nhiecircu lagrave mồ hocirci nước mắt vagrave nhất lagrave đatilde cướp đi bao nhiecircu sinh mạng con

người

Cacircu tratilde lời coacute thể lagrave do NHU CẦU đoacute lagrave trường hợp của VẠN LYacute

TRƯỜNG THAgraveNH Tần Thủy Hoagraveng xacircy để củng cố quyền lực của migravenh vagrave cũng

để chống rợ Hồ quậy phaacute ở phương Bắc Hoặc kecircnh đagraveo PANAMA để thocircng

thương tagraveu begrave giữa hai đại dương

Cacircu tratilde lời coacute thể lagrave do DANH hay biểu tượng của một nền văn minh đoacute lagrave

trường hợp của Thaacutep EIFFEL của Phaacutep điện KREMLI của Nga nhagrave haacutet OPERA

SYDNEY dạng con sograve của Uacutec ANGKOR WAT của Campuchia ĐẤU TRƯỜNG

LA MAtilde chugravea OTOWASAN KYOMIZU của Nhật Kim tự thaacutep CHEOPS Caacutec

LĂNG TẨM của caacutec Vua Nguyễn đaacuteng kể về phương diện tagraven aacutec nhất lagrave Lăng

vua Tự Đức

Cacircu tratilde lời coacute thể lagrave do LỢI lợi iacutech cho du lịch lợi iacutech cho caacute nhacircn như Hagrave

nội 1000 năm Thăng Long

Cacircu tratilde lời coacute thể lagrave do TIgraveNH từ tigravenh cảm nồng nagraven say đắm muốn thể hiện

đối với người yecircu của migravenh như ngocirci đền TAJ MAHAL của Hoagraveng

đế Mocircgocircn Shāh Jahān (gốc Ba Tư lecircn ngocirci năm 1627) trong tiếng Ba Tư Shah

Jahan coacute nghĩa lagrave chuacutea tể thế giới đatilde ra lệnh xacircy noacute cho người vợ yecircu dấu của

migravenh lagrave Mumtaz Mahal VƯỜN TREO BABYLON cũng được gọi lagrave vườn

treo Semiramis lagrave một cocircng trigravenh do vua Nebuchadrezzar II xacircy dựng năm 603

trước Cocircng nguyecircn trong đoacute cacircy được treo trecircn maacutei hiecircn nhằm khuacircy khỏa nỗi

nhớ quecirc hương xứ Medes của bagrave vợ vua Nebuchadnezzar II lagrave Amyitis

2

Trong giới hạn bagravei nagravey chuacuteng ta khocircng bagraven về kiến truacutec của caacutec kỳ quan

hay Di tiacutech lịch sữ nagravey magrave chỉ thử bagraven về caacutei MẶT TRAacuteI của chuacuteng magrave thocirci

VẠN LYacute TRƢỜNG THAgraveNH

Xuất phaacutet từ yacute muốn sống lacircu trăm tuổi vagrave truyền ngocirci đến vạn đời

Tần Thủy Hoagraveng tin thần tiecircn dugraveng bọn phương sĩ muốn tigravem thuốc trường

sinh đặng sống lacircu vui hưởng hạnh phuacutec với quyền cao chức cả Bấy giờ coacute một

người nước Tề tecircn lagrave Từ Phuacutec tacircu rằng ở biển đocircng coacute ba ngọn nuacutei do thần tiecircn cai

quản lagrave Bồng Lai Phương Trượng vagrave Doanh Chacircu ở đấy coacute thuốc trường sinh bất

tử Thủy Hoagraveng mừng lắm begraven cấp nhiều thuyền lớn một ngagraven đồng nam đồng nữ

vagrave lương thực tiền bạc dồi dagraveo để Từ Phuacutec vượt biển tigravem thuốc trường sinh

Nhưng Từ Phuacutec đi đatilde lacircu magrave khocircng thấy về chẳng rotilde đatilde chết chigravem ngoagravei

biển hay khocircng tigravem được thuốc necircn khocircng daacutem về Thủy Hoagraveng noacuteng lograveng begraven sai

một nho sĩ tecircn lagrave Lư Sinh đi tigravem Từ Phuacutec Khocircng tigravem thấy Từ Phuacutec nhưng Lư Sinh

gặp một dị nhacircn ban cho cuốn saacutech trecircn bigravea coacute ghi bốn chữ Thiecircn lục biacute

quyết bảo đem về dacircng cho Thủy Hoagraveng thigrave khỏi tội

Thủy Hoagraveng bảo Lyacute Tư mở ra xem thấy trong saacutech coacute cacircu VONG TẦN

GIẢ HỒ Thủy Hoagraveng giật migravenh bảo

- Cứ như trong saacutech thigrave nhagrave Tần sẽ mất về tay bọn rợ Hồ Ocirci rợ Hồ

Liền sai tướng Mocircng Điềm đem 30 vạn binh đi đaacutenh Hung Nocirc thu lại phần

đất nay gọi lagrave Hagrave Saacuteo Lại sai Mocircng Điềm đem 80 vạn dacircn phu (800000 người) ra

ngoagravei biecircn giới xacircy đắp Vạn lyacute trường thagravenh để đề phograveng rợ Hồ Ngoagravei ra cograven bắt

thecircm dacircn chuacuteng khắp nơi bất luận giagrave trẻ đi phục vụ cho cocircng trigravenh ấy

Việc xacircy dựng trường thagravenh keacuteo dagravei đến mười năm mới tạm hoagraven thagravenh Ở

miền bắc những trận mưa tuyết trắng xoacutea trời đất vagrave caacutei reacutet cắt da khiến cho nước

đoacuteng băng Ở miền tacircy khiacute hậu cực kỳ khắc nghiệt Dacircn phu lao động hết sức cực

khổ ăn uống thiếu thốn quần aacuteo raacutech tả tơi khocircng đủ chống reacutet đau ốm khocircng coacute

thuốc men magrave phải lagravem việc cực kỳ nặng nhọc lại thecircm bị quan quacircn đaacutenh đập

thuacutec eacutep lagravem cho nhanh khiến nhiều người kiệt sức Hagraveng vạn hagraveng vạn người đatilde

bỏ mạng vagrave vugravei thacircy dưới chacircn trường thagravenh Khaacutech qua đacircy sao khỏi liecircn tưởng

đến cacircu thơ bất hủ của thi hagraveo Đỗ Phủ trong bagravei Binh xa hagravenh

Cổ lai bạch cốt vocirc nhacircn thu (xưa nay xương trắng mấy ai nhặt)

Thật vậy trước đống xương đatilde cao bằng đầu ấy biết xương nagraveo lagrave của thacircn nhacircn

migravenh để mang về mai taacuteng

Vạn lyacute trường thagravenh quả lagrave một batildei tha ma kinh khủng một nhagrave tugrave vĩ đại

nhất thế giới trước cocircng nguyecircn Bảo rằng Vạn lyacute trường thagravenh xacircy bằng xương

3

maacuteu của nhacircn dacircn Trung Hoa cũng khocircng phải lagrave ngoa vậy Truyền thuyết kể rằng nagraveng Mạnh Khương vợ của nho sinh Phạm Kỷ

Lương vigrave quaacute yecircu chồng necircn khocircng nề thiecircn sơn vạn thủy đến trường thagravenh tigravem

chồng nhưng khocircng gặp vigrave chagraveng đatilde mục xương ở chốn nagravey từ lacircu Mạnh Khương

nằm phục xuống chacircn trường thagravenh khoacutec loacutec thảm thiết Tiếng nức nở của người

thiếu phụ yecircu chồng ấy đatilde lagravem sụp đổ một đoạn trường thagravenh Cacircu chuyện coacute vẻ

hoang đường nhưng cũng noacutei lecircn nỗi thống khổ của người dacircn phu đi xacircy dựng

trường thagravenh vagrave nỗi đau của thacircn nhacircn họ Người Trung Hoa bảo Trọn một thế hệ đatilde tagraven mạt để cứu nhiều thế hệ sau nhưng liệu coacute cứu được khocircng hay chỉ lagrave lời ngụy biện

Đời Tần coacute những taacutec phẩm truyền khẩu lưu hagravenh rộng ratildei trong dacircn gian kể

về nỗi khổ của người dacircn phu xacircy dựng trường thagravenh Trong truyện Giả Quyecircn

saacutech Haacuten thư coacute viết Bagravei haacutet trường thagravenh đến nay vẫn khocircng dứt (4) do đoacute coacute

thể suy đoaacuten rằng nhacircn dacircn đatilde dugraveng văn chương truyền khẩu để vạch trần chiacutenh

saacutech bạo ngược của nhagrave Tần Coacute một bagravei dacircn ca đời Tần như sau Sinh gaacutei buacute mớm nacircng niu Sinh trai chớ coacute nuocircng chiều uổng cocircng Dưới trường thagravenh thử đứng trocircng Biết bao xương trắng chất chồng lecircn nhau (Vũ Bội Hoagraveng dịch)

4

Mấy cacircu thơ trecircn đacircy lagrave những lời tố caacuteo viết bằng maacuteu vagrave nước mắt (Lịch sử văn

học Trung quốc ndash Bắc Kinh)

Thế magrave mấy năm trước

đacircy vợ chồng tocirci coacute leo lecircn

Vạn Lyacute trường thagravenh nagravey để

xem cảm thấy một cảnh tượng

thật hoagravenh traacuteng đuacuteng lagrave đaacuteng

lưu danh muocircn đời nhưng

khocircng chỉ coacute caacutei hoagravenh traacuteng

ấy magrave cograven coacute hagraveng triệu ldquovạn

cốt khocircrdquo nằm dưới trường

thagravenh nagravey Sự tagraven aacutec của Tagraveu

thật khocircng sao kể xiết từ ngagraven

xưa đến ngagravey nay

ĐỀN TAJ MAHAL

Tāj Mahal lagrave một lăng mộ nằm tại Agra Ấn Độ Hoagraveng đế Mocircgocircn Shāh

Jahān (gốc Ba Tư lecircn ngocirci năm 1627) trong tiếng Ba Tư Shah Jahan coacute nghĩa lagrave

chuacutea tể thế giới đatilde ra lệnh xacircy noacute cho người vợ yecircu dấu của migravenh lagrave Mumtaz

Mahal

Người chịu traacutech nhiệm thiết kế cocircng trigravenh lagrave Ustad Ahmad Lahauri được

coi lagrave kiến truacutec sư chiacutenh Sau khi hoagraven tất ocircng ra lệnh chặt hết tay của những

ngƣời thợ xacircy để khocircng bao giờ họ cograven coacute thể xacircy necircn một ngocirci đền đẹp như thế

nagravey nữa ĐOacute LAgrave MẶT TRAacuteI CỦA TAJ MAHAL

3

maacuteu của nhacircn dacircn Trung Hoa cũng khocircng phải lagrave ngoa vậy Truyền thuyết kể rằng nagraveng Mạnh Khương vợ của nho sinh Phạm Kỷ

Lương vigrave quaacute yecircu chồng necircn khocircng nề thiecircn sơn vạn thủy đến trường thagravenh tigravem

chồng nhưng khocircng gặp vigrave chagraveng đatilde mục xương ở chốn nagravey từ lacircu Mạnh Khương

nằm phục xuống chacircn trường thagravenh khoacutec loacutec thảm thiết Tiếng nức nở của người

thiếu phụ yecircu chồng ấy đatilde lagravem sụp đổ một đoạn trường thagravenh Cacircu chuyện coacute vẻ

hoang đường nhưng cũng noacutei lecircn nỗi thống khổ của người dacircn phu đi xacircy dựng

trường thagravenh vagrave nỗi đau của thacircn nhacircn họ Người Trung Hoa bảo Trọn một thế hệ đatilde tagraven mạt để cứu nhiều thế hệ sau nhưng liệu coacute cứu được khocircng hay chỉ lagrave lời ngụy biện

Đời Tần coacute những taacutec phẩm truyền khẩu lưu hagravenh rộng ratildei trong dacircn gian kể

về nỗi khổ của người dacircn phu xacircy dựng trường thagravenh Trong truyện Giả Quyecircn

saacutech Haacuten thư coacute viết Bagravei haacutet trường thagravenh đến nay vẫn khocircng dứt (4) do đoacute coacute

thể suy đoaacuten rằng nhacircn dacircn đatilde dugraveng văn chương truyền khẩu để vạch trần chiacutenh

saacutech bạo ngược của nhagrave Tần Coacute một bagravei dacircn ca đời Tần như sau Sinh gaacutei buacute mớm nacircng niu Sinh trai chớ coacute nuocircng chiều uổng cocircng Dưới trường thagravenh thử đứng trocircng Biết bao xương trắng chất chồng lecircn nhau (Vũ Bội Hoagraveng dịch)

4

Mấy cacircu thơ trecircn đacircy lagrave những lời tố caacuteo viết bằng maacuteu vagrave nước mắt (Lịch sử văn

học Trung quốc ndash Bắc Kinh)

Thế magrave mấy năm trước

đacircy vợ chồng tocirci coacute leo lecircn

Vạn Lyacute trường thagravenh nagravey để

xem cảm thấy một cảnh tượng

thật hoagravenh traacuteng đuacuteng lagrave đaacuteng

lưu danh muocircn đời nhưng

khocircng chỉ coacute caacutei hoagravenh traacuteng

ấy magrave cograven coacute hagraveng triệu ldquovạn

cốt khocircrdquo nằm dưới trường

thagravenh nagravey Sự tagraven aacutec của Tagraveu

thật khocircng sao kể xiết từ ngagraven

xưa đến ngagravey nay

ĐỀN TAJ MAHAL

Tāj Mahal lagrave một lăng mộ nằm tại Agra Ấn Độ Hoagraveng đế Mocircgocircn Shāh

Jahān (gốc Ba Tư lecircn ngocirci năm 1627) trong tiếng Ba Tư Shah Jahan coacute nghĩa lagrave

chuacutea tể thế giới đatilde ra lệnh xacircy noacute cho người vợ yecircu dấu của migravenh lagrave Mumtaz

Mahal

Người chịu traacutech nhiệm thiết kế cocircng trigravenh lagrave Ustad Ahmad Lahauri được

coi lagrave kiến truacutec sư chiacutenh Sau khi hoagraven tất ocircng ra lệnh chặt hết tay của những

ngƣời thợ xacircy để khocircng bao giờ họ cograven coacute thể xacircy necircn một ngocirci đền đẹp như thế

nagravey nữa ĐOacute LAgrave MẶT TRAacuteI CỦA TAJ MAHAL

4

Mấy cacircu thơ trecircn đacircy lagrave những lời tố caacuteo viết bằng maacuteu vagrave nước mắt (Lịch sử văn

học Trung quốc ndash Bắc Kinh)

Thế magrave mấy năm trước

đacircy vợ chồng tocirci coacute leo lecircn

Vạn Lyacute trường thagravenh nagravey để

xem cảm thấy một cảnh tượng

thật hoagravenh traacuteng đuacuteng lagrave đaacuteng

lưu danh muocircn đời nhưng

khocircng chỉ coacute caacutei hoagravenh traacuteng

ấy magrave cograven coacute hagraveng triệu ldquovạn

cốt khocircrdquo nằm dưới trường

thagravenh nagravey Sự tagraven aacutec của Tagraveu

thật khocircng sao kể xiết từ ngagraven

xưa đến ngagravey nay

ĐỀN TAJ MAHAL

Tāj Mahal lagrave một lăng mộ nằm tại Agra Ấn Độ Hoagraveng đế Mocircgocircn Shāh

Jahān (gốc Ba Tư lecircn ngocirci năm 1627) trong tiếng Ba Tư Shah Jahan coacute nghĩa lagrave

chuacutea tể thế giới đatilde ra lệnh xacircy noacute cho người vợ yecircu dấu của migravenh lagrave Mumtaz

Mahal

Người chịu traacutech nhiệm thiết kế cocircng trigravenh lagrave Ustad Ahmad Lahauri được

coi lagrave kiến truacutec sư chiacutenh Sau khi hoagraven tất ocircng ra lệnh chặt hết tay của những

ngƣời thợ xacircy để khocircng bao giờ họ cograven coacute thể xacircy necircn một ngocirci đền đẹp như thế

nagravey nữa ĐOacute LAgrave MẶT TRAacuteI CỦA TAJ MAHAL

5

ĐỀN ANGKOR

Angkor lagrave một tecircn thường gọi của một khu vực tại Campuchia đatilde từng lagrave

kinh đocirc của Đế quốc Khmer vagrave đatilde phaacutet triển rực rỡ vagraveo khoảng thế kỷ 9 đến thế kỷ

15 Từ Angkor xuất phaacutet từ tiếng Phạn nagara vagrave coacute nghĩa lagrave thagravenh phố

Chiacutenh xaacutec hơn thời kỳ Angkor coacute thể được định nghĩa lagrave thời kỳ từ

năm 802 khi vị vua Hindu Jayavarman II của người Khmer tự xưng vua thiecircn hạ

vagrave thiecircn tử của

Campuchia cho đến

năm 1431 khi người

Thaacutei chiếm được kinh

đocirc của Khmer khiến cho

dacircn cư ở đacircy di cư về

phiacutea nam đến khu

vực Phnom Penh

Phế tiacutech của Angkor

nằm giữa rừng vagrave vugraveng

đất canh taacutec nocircng

nghiệp về phiacutea bắc của

Biển Hồ (Tonle Sap) vagrave

phiacutea nam của đồi Kulen

gần thagravenh phố Xiecircm

Riệp ngagravey nay vagrave lagrave

6

một di sản thể giới của UNESCO

Caacutec ngocirci đền của khu vực Angkor coacute số lượng trecircn 1000 với kiacutech cỡ vagrave higravenh daacuteng

khaacutec nhau mang đậm phong caacutech kiến truacutec Khmer

Luacutec chuacuteng tocirci du lịch qua Thaacutei lan tigravenh cờ tigravem hiểu lịch sử của Thaacutei mới

giật migravenh magrave biết được rằng Campuchia đatilde từng đocirc hộ Thaacutei lan

BẢY KỲ QUAN THẾ GIỚI CỔ XƢA

1- Khu lăng mộ Giza

Kim tự thaacutep Cheops Khu lăng mộ Giza được xacircy dựng vagraveo khoảng thế kỉ 26 trước Cocircng nguyecircn

lagrave một tổng thể gồm 3 kim tự thaacutep với chiều cao đỉnh kim tự thaacutep cao nhất lagrave

14575 m Kim tự thaacutep Cheops trongquần thể kim tự thaacutep Giza do

một Pharaoh Vƣơng triều thứ tƣ tecircn lagrave Khufu xacircy dựng để lagravem mộ cho migravenh

ocircng đatilde huy động hơn 100000 ngƣời lao động trong 30 năm sử dụng hơn 230

vạn phiến đaacute nặng 6 tấn nếu ngagravey nay dugraveng xe lửa chuyecircn chở thigrave cần đến 60

vạn toa xe Độ nghiecircng của caacutec mặt becircn Kim tự thaacutep vagraveo khoảng 515 độ

Chiều cao của mặt nghiecircng lagrave 195 m Bốn mặt của Kim tự thaacutep nhigraven về 4 hướng

chiacutenh bắc chiacutenh nam chiacutenh đocircng vagrave chiacutenh tacircy

Kim tự thaacutep của vua Chephren nằm phiacutea sau kim tự thaacutep của Khufu vagrave phiacutea

trước lagrave kim tự thaacutep của Mycerinus Ba kim tự thaacutep nhỏ hơn ở phiacutea trước được xacircy

cho ba người vợ của vua Mycerinus Những kim tự thaacutep nagravey quay mặt về bốn

hướng chiacutenh Tại đacircy cograven coacute cả tượng nhacircn sư Sphinx nổi tiếng tạc higravenh mocirc

phỏng theo Chephren

7

Kim tự thaacutep lagrave kigrave quan thế giới duy nhất cograven tồn tại hiện nay trong số bảy kigrave

quan thế giới cổ đại

2- Vườn treo Babylon

Vườn treo Babylon-tranh khắc magraveu thế kỉ 16 của Martin Heemskerck

Vườn treo Babylon cũng được gọi lagrave vườn treo Semiramis lagrave một cocircng

trigravenh do vua Nebuchadrezzar II xacircy dựng năm 603 trước Cocircng nguyecircn trong đoacute

cacircy được treo trecircn maacutei hiecircn nhằm khuacircy khỏa nỗi nhớ quecirc hương xứ Medes của

bagrave vợ vua Nebuchadnezzar II lagrave Amyitis

Trong vườn treo coacute một hệ thống đagravei phun nước gồm hai baacutenh xe lớn liecircn

kết với nhau bằng dacircy xiacutech coacute gắn thugraveng gỗ Khi baacutenh xe quay dacircy xiacutech vagrave thugraveng

nước cũng chuyển động đưa nước ở một caacutei bể phiacutea dưới lecircn trecircn cao tưới nước

cho cacircy Để tưới nước cho hoa vagrave cacircy của khu vườn caacutec nocirc lệ phải luacircn phiecircn

nhau đưa nước từ dograveng socircng Euphrates lecircn khu vườn

Vườn treo được sử gia Berossus mocirc tả đến đầu tiecircn năm 270 TCN

3- T ng th n Zeus Olympia

Được xacircy dựng vagraveo năm 470-460 trước Cocircng nguyecircn cao 40 ft rộng 22 ft

tạc higravenh thần Zeus ngồi trecircn ngai vagraveng với lagraven da được lagravem từ ngagrave voi racircu toacutec aacuteo

choagraveng lagravem bằng vagraveng Tay phải cầm tượng thần Victory coacute caacutenh biểu tượng cho

chiến thắng trong caacutec kỳ Thế vận hội tay traacutei cầm vương trượng trang triacute higravenh

chim đại bagraveng bằng kim loại tượng trưng cho quyền lực tối cao của vị vua trong

8

caacutec vị thần Đầu thần Zeus trang điểm vograveng hoa ocircliu Ngai vagraveng lagravem bằng gỗ tuyết

tugraveng vagrave ngagrave Chacircn thần đặt lecircn một ghế lớn Nghệ sỹ thực hiện lagrave Pheidias Tượng thần Zeus ở Olympia tranh khắc gỗ thế kỉ 16

4- N ARTEMIS

Đền thờ thần Artemis tranh khắc gỗ của Martin Heemskerck

9

Đền thờ nữ thần săn bắn Artemis cograven được gọi lagrave đền thờ Diana được xacircy

dựng từ đaacute cẩm thạch bởi kiến truacutec sư Chersiphron vagrave con lagrave Metagenes dagravei

377 feet (115 m) rộng 180 feet (55m) bao gồm 127 cột đaacute ở thagravenh phố

Ephesus (nay thuộc Thổ Nhĩ Kigrave) Đền được bắt đầu xacircy dựng năm 550 TCN trải

qua quaacute trigravenh xacircy dựng lại vagrave mở rộng qua nhiều thời kỳ lần cuối lagrave năm 430

TCN

Năm 356 TCN ngocirci đền bị lửa thiecircu hủy vagraveo đecircm Alexandros Đại Đế chagraveo

đời Một ngocirci đền tương tự được xacircy lại trecircn nền ngocirci đền cũ Năm 262 người

Goth đatilde đốt ngocirci đền lần thứ hai Chỉ phần nền vagrave một số phần khaacutec của ngocirci đền

thứ hai cograven tồn tại đến ngagravey nay Viện bảo tagraveng Anh ở Luacircn Đocircn cograven lưu một số di

tiacutech thuộc ngocirci đền thứ hai

5- LĂNG Mộ CủA MAUSOLUS

Lăng mộ Halicarnassus tranh khắc gỗ của Martin Heemskerck

Lăng mộ được nữ hoagraveng Artemisia II xacircy dựng cho chồng lagrave

vua Mausolus của Caria thuộc khu vực Tiểu Aacute từ năm 353 TCN đến 351 TCN

nhằm tocircn vinh giaacute trị caacutec thế lực cai trị Lăng mộ được xacircy dựng tại thagravenh phố

Halicarnassus thủ đocirc xứ Caria nhờ coacute 1200 lao động lagravem việc miệt magravei trong thời

gian lagrave 17 năm Chiacutenh từ ngocirci mộ vua Mausolus đatilde lagrave nguồn gốc của

từ mausoleum (lăng mộ)

Đến năm 1494 những Hiệp sĩ Thaacutenh Gioan một nhoacutem hiệp sĩ trong

cuộc Thập tự chinh đatilde sử dụng những khối đaacute cẩm thạch của phần nền ngocirci mộ để

xacircy một lacircu đagravei vagraveo năm 1522 Hầu hết caacutec khối đaacute ở đacircy được cắt thagravenh từng

10

mảnh nhỏ để xacircy lacircu đagravei Ngagravey nay lacircu đagravei nagravey vẫn cograven tồn tại với những mảnh đaacute

cẩm thạch được taacutech riecircng khỏi ngocirci mộ của vua Mausolus

6- TƯỢNG THầN MặT TRờI Ở RHODES

Tượng Helios tranh khắc gỗ của Martin Heemskerck

Tượng thần Mặt Trời ở Rhodes lagrave tượng đồng khổng lồ thể hiện vị thần mặt

trời Helios - vị thần bảo hộ của thagravenh Rhodes - đatilde coacute cocircng giuacutep thagravenh phố thoaacutet

khỏi cuộc bao vacircy của vua xứ Macedonia lagrave Demetrios I Poliorcetes vagraveo năm 305

trước Cocircng nguyecircn Theo nhiều giả thiết được đặt tại thagravenh phố Rhodes thủ phủ

của đảo Rhodes Ai Cập tượng được xacircy dựng năm 280 TCN vagrave sụp đổ trong một

trận động đất vagraveo năm 224 TCN Tượng cao khoảng 105 feet (33 meacutet)

7- HẢI ĐĂNG ALEXANDRIA

Hải đăng xacircy dựng dưới thời vua Ptolemy I khaacutenh thagravenh khoảng năm 2001

TCN dưới thời vua Ptolemy II bị sụp đổ hoagraven toagraven năm 1303trong một trận động

đất nghiecircm trọng Ngoại trừ Kim tự thaacutep ở Giza hải đăng lagrave cocircng trigravenh cao nhất

trong thế giới cổ đại Hải đăng đặt ngay lối vagraveo cảng Alexandria gồm 3 tầng chiều

cao khoảng 135 m Bậc dưới cugraveng higravenh vuocircng gồm nhiều phograveng cho bộ phận canh

gaacutec hải đăng thường trực gia suacutec vagrave lương thực Lối vagraveo được tocircn cao đi vagraveo bằng

con đường dốc bắt đầu từ phần nền bao quanh thaacutep Becircn trong bậc higravenh vuocircng thấp

hơn lagrave một vaacutech tường đỡ caacutec phần trecircn của hải đăng người lecircn phần trecircn nagravey bằng

11

con đường dốc xoaacutey trocircn ốc phiacutea becircn trong Bậc ở giữa coacute higravenh baacutet giaacutec phiacutea trecircn

bậc nagravey lagrave phần higravenh trograven coacute tượng thần Zeus (INTERNET)

DANH SAacuteCH 7 KỲ QUAN THẾ GIỚI MỚI

TT Tecircn cocircng trigravenh Quốc gia Địa điểm

1 Khu Di tiacutech Chicheacuten Itzaacute Meacutexico Baacuten đảo

Yucatan

2 Tượng Chuacutea Giecircsu ở Rio

de Janeiro

Brasil Rio de

Janeiro

3 Vạn Lyacute Trường Thagravenh

Trung

Quốc

4 Phaacuteo đagravei Machu Picchu Peru Sườn nuacutei

Andes

5 Thagravenh cổ Petra Jordan

6 Đấu trường La Matilde -

Colosseum Yacute Roma

7 Đền Taj Mahal Ấn Độ Agra

VỀ MỘT VAgraveI KỲ QUAN THẾ GIỚI MỚI

1- KHU DI TIacuteCH CHICHEacuteN ITZAacute

12

Kim tự thaacutep Chichen Itza (Mexico) được xacircy dựng từ thời đế chế Maya vagrave

sau 1 thế kỷ được người Tolcecs xacircy dựng lại Chichen Itzacoacute nghĩa lagrave Tại miệng

giếng của Itza được nối từ giếng tế thần cho đến đền Quetzalcoatl

Chichen Cũ

Chichen Cũ lagrave tecircn hiệu của một nhoacutem cocircng trigravenh ở phiacutea nam khu vực trung tacircm

Noacute gồm Nhoacutem Đầu tiecircn (Initial Series Group) Đền Dương vật (Phallic Temple)

Bệ Rugravea Vĩ đại (Platform of the Great Turtle) Đền Cuacute (Temple of the Owls) vagrave

Đền Khỉ (Temple of the Monkeys)

Những cuộc nghiecircn cứu hiện đại tại Chichen Itza

Năm 1839 nhagrave văn kiecircm nhagrave thaacutem hiểm Hoa Kỳ Benjamin Norman vagrave năm

sau đoacute lagrave John Lloyd Stephens đatilde tới thăm vagrave xuất bản những miecircu tả về caacutec tagraven

tiacutech Chichen Itza Nhiều đoagraven thaacutem hiểm khaacutec đatilde nghiecircn cứu caacutec tagraven tiacutech trong caacutec

thập kỷ sau đoacute Năm 1895 Phoacute latildenh sự Hoa Kỳ tại Yucataacuten Edward H Thompson

đatilde mua Hacienda Chichen gồm cả caacutec tagraven tiacutech Chichen Itza vagrave bỏ ra 30 năm

nghiecircn cứu khảo cổ một caacutech nghiệp dư tại đoacute gồm cả việc khai quật những vật

dụng tại Ao thiecircng

Năm 1924 Viện Carnegie vagrave chiacutenh phủ Mexico đatilde bắt đầu tiến hagravenh dự aacuten

khai quật vagrave khocirci phục keacuteo dagravei 20 năm Dự aacuten của Carnegie do Sylvanus G

Morley chỉ đạo gồm cả việc khocirci phục Đền caacutec Chiến binh

Năm 1961 vagrave 1967 Ao thiecircng đatilde được khai quật một lần nữa lần nagravey dưới

sự chỉ đạo của Viện Nhacircn loại học vagrave Lịch sử Quốc gia (INAH) Mexico Từ những

năm 1980 INAH đatilde khai quật vagrave khocirci phục nhiều cocircng trigravenh khaacutec nữa

VĂN MINH MAYA Người Maya đatilde tiecircn đoaacuten thế giới chấm dứt sự tồn tại vagraveo ngagravey 21 hoặc 23

thaacuteng 12 năm 2012 Ngagravey nay những tiacuten đồ phong tragraveo ldquoSự phi thường 2012rdquo

cũng tin như vậy

13

Người Maya cho rằng trước chuacuteng ta

từng tồn tại ba thế giới khaacutec nhau vagrave mỗi thế

giới đatilde kết thuacutec sự tồn tại bằng thảm họa

Ngagravey hủy diệt cuối cugraveng trong caacutei gọi lagrave lịch

vạn sự của người Maya được đaacutenh dấu bằng

những kyacute hiệu 1219191719 tiacutenh theo lịch

gregorianski sẽ rơi vagraveo ngagravey 11 hoặc 13

thaacuteng taacutem năm 3114 sau cocircng nguyecircn Caacutec

tiacuten đồ phong tragraveo ldquoSự phi thường 2012rdquo cho

rằng người Maya đatilde tiecircn đoaacuten thời gian

trugraveng khớp với thời điểm hủy diệt thế giới

cuối cugraveng trong bốn thế giới tức thế giới

chuacuteng ta đang sống hiện nay Theo lịch

gregorianski sự kiện nagravey sẽ rơi vagraveo năm 2012

THOcircNG ĐIỆP TỪ CAacuteC NGƢỜI ANH MAYA Chuacuteng tocirci muốn gửi một Thocircng Điệp cho caacutec em trong gia đigravenh nhacircn loại

Chuacuteng tocirci noacutei bằng traacutei tim những lời noacutei chacircn thagravenh nhất rằng hiện nay Nhacircn

loại sắp bước vagraveo một thảm họa rất lớn magrave từ trước đến nay chưa hề xảy ra

Trước hết nhacircn loại cần biết rằng tất cả chuacuteng ta đều lagrave anh em một nhagrave

đều lagrave con cugraveng một Mẹ Dugrave chuacuteng ta coacute magraveu da khaacutec nhau mặc quần aacuteo khaacutec

nhau coacute những truyền thống khaacutec nhau tuacircn theo những quan niệm khaacutec nhau

sống trong những điều kiện khaacutec nhau nhưng tất cả chỉ lagrave bề ngoagravei magrave thocirci Becircn

trong chuacuteng ta đacircu hề khaacutec biệt Khi đoacutei chuacuteng ta đều đoacutei như nhau luacutec khaacutet

chuacuteng ta đều khaacutet như nhau chuacuteng ta đều coacute cảm giaacutec vui buồn như nhau Hiển

nhiecircn phải như vậy rồi vigrave chuacuteng ta đều lagrave con cugraveng một Mẹ nhưng tiếc lagrave caacutec em đatilde

Lịch vạn sự của người Maya

14

khocircng chuacute yacute đến điều nagravey vigrave caacutec em đatilde quecircn mất nguồn gốc thiecircng liecircng của caacutec

em rồi Lograveng Mẹ chiacutenh lagrave biển cả vagrave traacutei tim của Mẹ chiacutenh lagrave những datildey nuacutei cao

coacute mặt khắp nơi Nagravey caacutec em đốt rừng phaacute nuacutei đổ đồ ocirc uế xuống biển chiacutenh lagrave

chagrave đạp lecircn thacircn thể của Mẹ đoacute Mẹ lagrave nguồn sống chung vagrave con người khocircng thể

sống magrave khocircng coacute Mẹ Nếu traacutei đất bị hủy hoại thigrave chuacuteng ta sẽ sống ở đacircu

Lograveng caacutec anh vocirc cugraveng đau đớn vigrave caacutec anh thấy rằng traacutei đất đatilde khocirc kiệt rồi

mọi sự sống đang lacircm nguy vagrave thảm họa diệt vong chỉ cograven trong giacircy laacutet Do đoacute

caacutec anh muốn kecircu gọi khẩn thiết rằng hatildey thức tỉnh ngưng ngay những việc coacute

tiacutenh caacutech phaacute hoại đoacute lại nếu khocircng thigrave trễ quaacute mất rồi rsquo (Triacutech Văn minh Maya)

2- Tƣợng Chuacutea Giecircsu ở Rio de Janeiro Tượng Chuacutea Jesu ở Rio de Janeiro Brazil

Tượng cao 38m được dựng trecircn đỉnh nuacutei

Corcovado do nhagrave điecircu khắc Paul Landowski

(người Phaacutep) tạo necircn Được khaacutenh thagravenh vagraveo

ngagravey 12-10-1931 sau 5 năm xacircy dựng bức

tượng đatilde trở thagravenh biểu tượng của thagravenh phố

vagrave tigravenh cảm nồng ấm của người dacircn Brazil

14

khocircng chuacute yacute đến điều nagravey vigrave caacutec em đatilde quecircn mất nguồn gốc thiecircng liecircng của caacutec

em rồi Lograveng Mẹ chiacutenh lagrave biển cả vagrave traacutei tim của Mẹ chiacutenh lagrave những datildey nuacutei cao

coacute mặt khắp nơi Nagravey caacutec em đốt rừng phaacute nuacutei đổ đồ ocirc uế xuống biển chiacutenh lagrave

chagrave đạp lecircn thacircn thể của Mẹ đoacute Mẹ lagrave nguồn sống chung vagrave con người khocircng thể

sống magrave khocircng coacute Mẹ Nếu traacutei đất bị hủy hoại thigrave chuacuteng ta sẽ sống ở đacircu

Lograveng caacutec anh vocirc cugraveng đau đớn vigrave caacutec anh thấy rằng traacutei đất đatilde khocirc kiệt rồi

mọi sự sống đang lacircm nguy vagrave thảm họa diệt vong chỉ cograven trong giacircy laacutet Do đoacute

caacutec anh muốn kecircu gọi khẩn thiết rằng hatildey thức tỉnh ngưng ngay những việc coacute

tiacutenh caacutech phaacute hoại đoacute lại nếu khocircng thigrave trễ quaacute mất rồi rsquo (Triacutech Văn minh Maya)

2- Tƣợng Chuacutea Giecircsu ở Rio de Janeiro Tượng Chuacutea Jesu ở Rio de Janeiro Brazil

Tượng cao 38m được dựng trecircn đỉnh nuacutei

Corcovado do nhagrave điecircu khắc Paul Landowski

(người Phaacutep) tạo necircn Được khaacutenh thagravenh vagraveo

ngagravey 12-10-1931 sau 5 năm xacircy dựng bức

tượng đatilde trở thagravenh biểu tượng của thagravenh phố

vagrave tigravenh cảm nồng ấm của người dacircn Brazil

15

3- Đấu trƣờng La Matilde ndash Colosseum Đấu trƣờng La Matilde được biết đến đầu tiecircn dưới caacutei tecircn Amphitheatrum

Flavium theo tiếng Latinh hoặc Anfiteatro Flavio tiếng Yacute sau nagravey gọi

lagrave Colosseum hay Colosseo lagrave một đấu trường lớn ở thagravenh phố Roma Cocircng suất

chứa luacutec mới xacircy xong lagrave 50000 khaacuten giả Đấu trường được sử dụng cho caacutec votilde sĩ

giaacutec đấu thi đấu vagrave trigravenh diễn cocircng chuacuteng Đấu trường được xacircy dựng khoảng năm

70 vagrave 72 sau Cocircng Nguyecircn dưới thời hoagraveng đế Vespasian Đacircy lagrave cocircng trigravenh lớn

nhất được xacircy ở Đế chế La Matilde được hoagraven thagravenh năm 80 sau Cocircng Nguyecircn dưới

thời Titus với nhiều chỉnh sửa dưới thời hoagraveng đế Domitian[1]

Đấu trường Colosseum vẫn được sử dụng gần 500 năm với những bằng

chứng ghi cheacutep được về trận đấu thế kỷ 6 - rất lacircu sau khi Đế chế La Matilde sụp đổ

năm 476 Ngoagravei sử dụng lagravem nơi đấu của votilde sỹ nơi đacircy cograven được dugraveng lagravem biểu

diễn cocircng chuacuteng tập trận giả trecircn biển săn thuacute kịch cổ điển Cocircng trigravenh nagravey dẫn

dần thocirci được sử dụng lagravem nơi giải triacute thời Trung Cổ Sau nagravey đấu trường được sử

dụng lagravem nhagrave ở cửa hagraveng tocircn giaacuteo phaacutep đagravei

Dugrave hiện nay bị hoang phế nhiều do động đất vagrave nạn cướp đaacute Colosseum vẫn

từ lacircu được xem lagrave biểu tượng của Đế chế La Matilde vagrave lagrave một trong những mẫu kiến

truacutec La Matilde đẹp nhất cograven soacutet lại Đacircy lagrave điểm tham quan hấp dẫn của Roma vagrave vẫn

cograven nhiều liecircn hệ với Nhagrave thờ Cơ Đốc Hằng năm vagraveo thứ saacuteu Phục Sinh Đức

Giaacuteo Hoagraveng vẫn coacute cuộc diễn hagravenh cầm đuốc đến Colosseo

Becircn trong vagrave becircn ngoagravei Colosseum

16

4- Nhagrave haacutet opera Sydney Nhagrave haacutet Opera Sydney lagrave một cocircng trigravenh nhagrave haacutet tại thagravenh phố Sydney Uacutec

Nhagrave haacutet coacute kiến truacutec độc đaacuteo higravenh con sograve hay những caacutenh buồm no gioacute ra khơi

Đacircy lagrave cocircng trigravenh kiến truacutec độc đaacuteo của Sydney noacutei riecircng vagrave nước Uacutec noacutei chung

thu huacutet nhiều du khaacutech đếm thăm

Đacircy lagrave một trong những cocircng trigravenh kiến truacutec tiecircu biểu nhất thế kỷ 20 vagrave lagrave một

trong caacutec địa điểm biểu diễn nghệ thuật nổi tiếng nhất thế giới Tọa lạc tại

Bennelong Point ở bến cảng Sydney gần với cacircy cầu Sydney Harbour cũng nổi

tiếng togravea nhagrave vagrave khu xung quanh tạo necircn một higravenh ảnh nước Uacutec đặc trưng Đacircy lagrave

nhagrave haacutet ballet kịch vagrave sản xuất ca nhạc Nhagrave haacutet nagravey cũng lagrave trụ sở của của Sydney

Theatre Company vagrave Sydney Symphony Orchestra Nhagrave haacutet được Quỹ Opera

House Trust quản lyacute (Quỹ nagravey thuộc Sở Nghệ thuật New South Wales)

Đặc điểm

Nhagrave haacutet Opera tọa lạc trecircn diện tiacutech 18 ha đất Nhagrave haacutet coacute kiacutech thước 183 m

dagravei x 120 m rộng (tiacutenh ở điểm rộng nhất) Kết cấu coacute 580 cột becirc tocircng đoacuteng sacircu 25

m dưới mực nước biển Nguồn điện cung cấp cho Nhagrave haacutet tương đương cocircng suất

cho một thị trấn 25000 dacircn Hệ thống cấp điện coacute tổng chiều dagravei dacircy caacutep 645 km

Maacutei của nhagrave haacutet được lợp bằng 1056 triệu viecircn ngoacutei sản xuất tại Thụy Điển Tuy

nhiecircn nhigraven từ xa maacutei ngoacutei chỉ toagraven magraveu trắng Maacutei ngoacutei coacute đặc điểm tự lagravem sạch

bề mặt Dugrave coacute khả năng tự lagravem sạch vẫn cần phải bảo dưỡng vagrave thay thế định kỳ

Maacutei được thiết kế để gioacute biển coacute thể luồn vagraveo becircn trong

17

5- Kecircnh đagraveo Panama Một chuyến đi của tagraveu thuyền từ New York tới San Francisco qua kecircnh đagraveo

nagravey chỉ vượt qua khoảng caacutech 9500 km (6000 dặm) chưa tới một nửa khoảng

caacutech của hagravenh trigravenh trước đacircy qua mũi đất Horn (22500 km hay 14000 dặm)

Việc xacircy dựng 77 km (48 dặm) chiều dagravei của kecircnh đagraveo đatilde vấp phải caacutec trở

ngại bao gồm bệnh dịch (cụ thể lagrave bệnh sốt reacutet vagrave bệnh sốt vagraveng) cũng như caacutec

vụ lở đất Ước tiacutenh coacute tới 27500 cocircng nhacircn đatilde chết trong quaacute trigravenh xacircy dựng kecircnh

đagraveo

Kể từ khi mở cửa kecircnh đagraveo đatilde thu được thagravenh cocircng to lớn vagrave tiếp tục lagrave

đường dẫn then chốt trong hagraveng hải quốc tế Mỗi năm coacute hơn 14000 tagraveu thuyền đi

qua kecircnh đagraveo mang theo trecircn 203 triệu tấn hagraveng hoacutea Vagraveo năm 2002 noacutei chung coacute

khoảng 800000 tagraveu đatilde sử dụng kecircnh đagraveo

SƠ ĐỒ BỐ TRIacute

Kecircnh đagraveo nagravey gồm coacute 17 hồ nhacircn tạo một vagravei kecircnh nhacircn tạo vagrave đatilde cải tiến cugraveng

hai acircu thuyền Một hồ nhacircn tạo bổ sung hồ Alajuela coacute vai trograve lagravem hồ chứa

nước cho kecircnh đagraveo Sơ đồ bố triacute của kecircnh đagraveo được xem xeacutet trong quaacute cảnh tagraveu

thuyền từ Thaacutei Bigravenh Dương tới Đại Tacircy Dương lagrave như sau

18

Giản đồ kecircnh đagraveo Panama minh họa chuỗi caacutec acircu thuyền vagrave hagravenh lang

Do đặc điểm địa lyacute của khu vực necircn hướng chiacutenh của cung đường lagrave đocircng nam-tacircy

bắc trong khi hướng toagraven thể lagrave từ Thaacutei Bigravenh Dương sang Đại Tacircy Dương lagrave tacircy-

đocircng Mặt khaacutec do mực nước ở Thaacutei Bigravenh Dương thấp hơn so với mực nước ở Đại

Tacircy Dương necircn kecircnh đagraveo cần phải xacircy caacutec acircu tagraveu để tagraveu thuyền qua lại dễ dagraveng

Từ lối vagraveo phao nổi của kecircnh đagraveo tại vịnh Panama tagraveu thuyền đi qua 132

km (82 dặm) tới acircu thuyền Miraflores vượt qua phiacutea dưới cầu Americas

Hệ thống acircu thuyền hai tầng Miraflores bao gồm cả lối vagraveo saacutet tường dagravei

17 km (11 dặm) với tổng độ nacircng lagrave 165 m (54 ft) khi thủy triều trung bigravenh

Hồ nhacircn tạo Miraflores lagrave giai đoạn tiếp theo dagravei 17 km (10 dặm) vagrave nằm

ở độ cao 165 m (54 ft) trecircn mực nước biển

Acircu thuyền Pedro Miguel một tầng dagravei 14 km (0 8 dặm) lagrave phần nacircng lecircn

cuối cugraveng với độ nacircng 95 m (31 ft)lecircn tới mức chiacutenh của kecircnh đagraveo

19

Đường xẻ Gaillard cắt 12 6 km (78 dặm) thocircng qua đường phacircn chia lục

địa tại cao độ 26 m (85 ft) vagrave vượt qua phiacutea dưới cầu Centenario

Socircng Chagres (Riacuteo Chagres) một đường thủy tự nhiecircn được mở rộng bằng

caacutech xacircy đập chắn hồ Gatuacuten chảy về phiacutea tacircy khoảng 85 km (53 dặm) hợp

nhất vagraveo hồ Gatuacuten

Hồ Gatuacuten một hồ nhacircn tạo được tạo ra nhờ xacircy đập Gatuacuten đưa tagraveu thuyền

đi thecircm 242 km (150 dặm) xuyecircn qua eo đất

Acircu thuyền Gatuacuten một acircu thuyền bậc thang ba tầng dagravei 19 km (12 dặm) hạ

tagraveu thuyền trở lại xuống tới mực nước biển

Một kecircnh dagravei 32 km (20 dặm) tạo thagravenh lối đi tới caacutec acircu thuyền từ phiacutea Đại

Tacircy Dương

Vịnh Limoacuten (Bahiacutea Limoacuten) một bến tagraveu tự nhiecircn lớn cung cấp nơi neo đậu

cho một số tagraveu thuyền chờ quaacute cảnh vagrave quatildeng đường đi dagravei 87 km (54 dặm) tới

đecirc chắn soacuteng phiacutea becircn ngoagravei

6- Thaacutep Eiffel Thaacutep Eiffel (tiếng Phaacutep Tour

Eiffel) lagrave một cocircng trigravenh kiến truacutec

bằng sắt nằm trecircn cocircng viecircn Champ-

de-Mars cạnh socircng Seine thagravenh

phố Paris Vốn coacute tecircn nguyecircn thủy

lagrave Thaacutep 300 meacutet (Tour de 300

megravetres) cocircng trigravenh do Gustave

Eiffel cugraveng caacutec đồng nghiệp xacircy dựng

nhacircn Triển latildem thế giới năm 1889

cũng lagrave dịp kỷ niệm 100 năm Caacutech

mạng Phaacutep

Chiều cao nguyecircn bản của cocircng

trigravenh lagrave 300 meacutet theo đuacuteng thiết kế

nhưng cột ăng ten trecircn đỉnh giuacutep thaacutep

Eiffel đạt tới 325 meacutet Từ khi khaacutenh

thagravenh vagraveo năm 1889 thaacutep Eiffel

lagrave cocircng trigravenh cao nhất thế giới vagrave giữ

vững vị triacute nagravey trong suốt hơn 40

năm Ngay từ ban đầu becircn cạnh chức

năng du lịch thaacutep Eiffel cograven được sử

20

dụng cho caacutec mục điacutech khoa học Ngagravey nay thaacutep tiếp tục lagrave một trạm phaacutet

soacuteng truyền thanh vagrave truyền higravenh cho vugraveng đocirc thị Paris

Trở thagravenh biểu tượng của kinh đocirc aacutenh saacuteng thaacutep Eiffel lagrave một trong những

cocircng trigravenh kiến truacutec nổi tiếng nhất toagraven cầu Từ khi khaacutenh thagravenh cho tới năm 2007

thaacutep đatilde coacute hơn 236 triệu lượt khaacutech viếng thăm Riecircng năm 2007 thaacutep Eiffel đatilde

đoacuten tiếp gần 7 triệu du khaacutech giữ vị triacute cocircng trigravenh thu phiacute thu huacutet nhất trecircn thế giới

Địa chỉ chiacutenh thức của thaacutep Eiffel ở số 5 đại lộ Anatole France Quận

7 Paris Nằm becircn socircng Seine thaacutep Eiffel thuộc đường thẳng bắt đầu từ Palais de

Chaillot qua vườn Trocadeacutero vagrave socircng tới Eiffel rồi chạy dọc Champ-de-Mars

đến Eacutecole Militaire vagrave gần như thẳng tiếp tới thaacutep Montparnasse Đacircy đều lagrave caacutec

cocircng trigravenh nổi tiếng của Paris được hoagraven thagravenh trong những giai đoạn khaacutec nhau

Sacircn của Palais de Chaillot becircn cạnh quảng trường Trocadeacutero lagrave địa điểm lyacute tưởng

nhất để ngắm nhigraven thaacutep

7- Điện Kremli

Kremli tại Moskva lagrave một dạng thagravenh quaacutech kiểu Nga (kreml) được biết đến

nhiều nhất Noacute lagrave trung tacircm địa lyacute vagrave lịch sử của Moskva nằm trecircn bờ traacutei socircng

Moskva trecircn đồi Borovitskii lagrave một trong những phần cổ nhất của thagravenh phố

trong thời kỳ hiện nay lagrave nơi lagravem việc của caacutec cơ quan tối cao nhất của chiacutenh quyền

21

Nga vagrave lagrave một trong những kiến truacutec lịch sử-nghệ thuật chiacutenh của quốc gia nagravey Lagrave

một tổ hợp phaacuteo đagravei lịch sử nhigraven ra Quảng trường Đỏ tại Moskva noacute bao gồm caacutec

cung điện Kremli caacutec nhagrave thờ Kremli vagrave phần tường thagravenh Kremli với caacutec thaacutep

Kremli

8- Chugravea Otowasan Kiyomizu

Chugravea Otowasan Kiyomizu lagrave một ngocirci chugravea thờ Quan Acircm nghigraven tay ở thagravenh phố

Kyoto Nhật Bản Caacutei tecircn Kiyomizu coacute nghĩa lagrave thanh thủy (nước thiecircng) vagrave trở

thagravenh tecircn hay được gọi nhất của chugravea Chugravea nagravey lagrave một hạng mục của Di sản văn

hoacutea cổ đocirc Kyoto Hiện nay chugravea Kiyomizu đang được đem ra bầu chọn

(qua Internet vagrave điện thoại) lagravem một trong Bảy kỳ quan thế giới mới

Chugravea được một nhagrave sư phaacutei Phaacutep tướng tocircng lagrave Enchin (phiecircn acircm Haacuten-Việt Diecircn

Trấn Duyecircn Trấn) chủ trigrave xacircy dựng vagraveo năm 778 tức đầu thời kỳ Nara Tuy nhiecircn

chugravea nhiều lần bị chaacutey vagrave những kiến truacutec hiện nay của chugravea được xacircy từ

năm 1633

9- Tƣợng Nữ thần Tự do Tƣợng Nữ thần Tự do (tiếng Anh Statue of Liberty tiếng Phaacutep Statue de la

Liberteacute) tecircn đầy đủ lagrave Nữ thần Tự do soi saacuteng thế giới (La Liberteacute eacuteclairant le

22

monde) lagrave một taacutec phẩm điecircu

khắc theo phong caacutech tacircn cổ

điển kiacutech thước lớn được đặt

trecircn Đảo Liberty tại cảng New

York

Taacutec phẩm do kiến truacutec

sư Freacutedeacuteric Bartholdi thiết kế vagrave

được khaacutenh thagravenh vagraveo ngagravey 28

thaacuteng 10 năm 1886 lagrave một moacuten

quagrave của nhacircn dacircn Phaacutep tặng cho

nước Mỹ Tượng Nữ thần Tự do

coacute higravenh daacuteng một người phụ nữ

mặc aacuteo choagraveng tiecircu biểu

cho Libertas nữ thần tự do của

La Matilde cầm ngọn đuốc vagrave một

tấm bảng nhỏ coacute khắc ngagravey độc

lập của Hoa Kỳ Bức tượng nagravey

đatilde trở thagravenh biểu tượng mẫu

mực của sự tự do vagrave cũng như

của Hoa Kỳ

Lăng Tự Đức

Lăng Tự Đức được chiacutenh vua Tự Đức cho xacircy dựng khi cograven tại vị lagrave một

quần thể cocircng trigravenh kiến truacutec trong đoacute coacute nơi chocircn cất vua Tự Đức tọa lạc trong

một thung lũng hẹp thuộc lagraveng Dương Xuacircn Thượng tổng Cư Chaacutenh (cũ) nay lagrave

thocircn Thượng Ba xatilde Thủy Xuacircn thagravenh phố Huế Luacutec mới xacircy dựng lăng coacute tecircn lagrave

VẠN NIEcircN CƠ sau cuộc nổi loạn Chagravey Vocirci Tự Đức begraven đổi tecircn thagravenh Khiecircm

Cung Sau khi Tự Đức mất lăng được đổi tecircn thagravenh KHIEcircM LĂNG Lăng coacute kiến

truacutec cầu kỳ phong cảnh sơn thủy hữu tigravenh vagrave lagrave một trong những lăng tẩm đẹp nhất

của vua chuacutea nhagrave Nguyễn

Sau khi caacutec quan chuyecircn mocircn về địa lyacute đi coi đất vagrave chọn được vị triacute ở lagraveng

Dương Xuacircn Thượng vua Tự ETHức đatilde ldquochuẩn địnhrdquo đồ aacuten kiến truacutec lăng tẩm theo

sở thiacutech của migravenh vagraveo thaacuteng 101864 Nhưng cograven phải coi ngagravey cho tốt nữa necircn

đến thaacuteng 12 năm ấy mới khởi cocircng xacircy dựng

23

Toagraven bộ cocircng taacutec kiến truacutec lăng tẩm nagravey được dự liệu sẽ thi cocircng trong 6

năm với 3000 liacutenh vagrave thợ vagrave họ sẽ được thay phiecircn về nghỉ 3 thaacuteng một lần

Nhưng viecircn Biện lyacute bộ Cocircng bấy giờ lagrave Nguyễn Văn Chất tacircu xin thực hiện trong 3

năm magrave thocirci Triều đigravenh cử ocircng vagrave thống chế Lecirc Văn Xa ở bộ Binh đứng ra coi soacutec

việc thi cocircng

NỖI LOẠN VAgrave BỊ GIẾT

ETHatilde khocircng được thay phiecircn nhau về nghỉ lại bị cưỡng chế tăng cường sức

lao động đến mức tối đa trong những điều kiện tối thiểu 3000 liacutenh vagrave thợ bất matilden

ấy đatilde nghe theo tiếng gọi nổi dậy của ETHoagraven Trưng ETHecircm 16 rạng ngagravey 1791866

họ dugraveng chiecircu bagravei tocircn phograve Ngũ đại hoagraven tocircn keacuteo về Kinh thagravenh để lật đổ ngai

vagraveng của vua Tự ETHức Những người tham

gia khởi nghĩa phần đocircng lagrave nhacircn cocircng

đang uất hận vigrave bị bắt lao dịch khắc nghiệt

để xacircy dựng Vạn niecircn cơ Họ dugraveng chầy

vocirci - dụng cụ lao động - lagravem votilde khiacute necircn tục

gọi lagrave giặc chagravey vocirci Tuy nhiecircn cuộc đảo

chiacutenh thất bại Cả nhagrave Ưng Đạo đều bị hại

Đoagraven Hữu Trưng vagrave hai người em bị giết

luacutec mới 22 tuổi Cocircng taacutec xacircy lăng bị giaacuten

đoạn thời gian gần một thaacuteng rưỡi đến

ngagravey 26 - 10 - 1866 cocircng việc mới được

tiếp tục cho đến ngagravey hoagraven thagravenh vagraveo

thaacuteng 9 - 1867

Sau vụ binh biến nagravey cugraveng với việc

seacutet đaacutenh điện Hogravea Khiecircm vagraveo thaacuteng 5 Biacutenh

Dần (1866) vua Tự Đức lo sợ đụng chạm

đến oai trời necircn vua phải đổi tecircn Vạn niecircn

cơ thagravenh Khiecircm Cung vagrave viết bagravei biểu trần

tigravenh để tạ tội

Ngagravey nay dacircn gian vẫn cograven ca thaacuten

Vạn Niecircn lagrave Vạn Niecircn nagraveo

Thagravenh xacircy xương liacutenh hagraveo đagraveo maacuteu dacircn

Thợ giatilde vocirci lagravem lăng do chịu đựng mưa nắng nhiều ngagravey vagrave vigrave việc lagravem quaacute nặng

nề necircn đatilde dugraveng chagravey vocirci (dụng cụ lao động) lagravem vũ khiacute nổi dậy chống triều đigravenh

bị tầng lớp quan lại gọi nocircm na giặc chagravey vocirci lagrave vậy

Nỗi khổ cực

24

Nhiều nơi phuacute trọng higravenh oan

Binh kecircu đoacutei raacutech dacircn van khoacute nghegraveo

Tới thăm cocircng sở Vạn niecircn

Lugravea quacircn treo ngược vagraveo miền nuacutei non

Đocirci vai gaacutenh nặng xương mograven

Mocircng trocircn roi đaacutenh nỏ cograven mảnh da

Lụn ngagravey caacutet đaacute xocircng pha

Cả đecircm vocirci quết chẳng tha canh nagraveo

Kẻ thời sức mỏi hơi hao

Người thời mua lấy bệnh đau khocircn lagravenh

Người thời quần aacuteo nửa manh

Miệng thecircm khaacutet nước dạ đagravenh đoacutei cơm

Phaacute tan một cotildei trời Nam

Xương xacircy thagravenh kiacuten maacuteu lagravem hagraveo sacircu

Ocirci đời vua tổ cha Nguyễn Aacutenh

đatilde đaacutenh đacircu thua đoacute bị Vua

Quang Trung đaacutenh đuổi chạy

khắp xứ cầu viện khắp nơi Noacutei

lagrave cầu viện chứ đuacuteng lagrave cotildeng rắn

cắn gagrave nhagrave lạy lục hết Phaacutep đến

Tacircy Ban Nha rồi đến Chacircn lạp

(Campuchia) Xiecircm la (Thaacutei lan)

vagrave Tagraveu (nhờ Mạc Cữu gọi Tagraveu

giuacutep đở) Phải đợi đến anh hugraveng

Nguyễn Huệ yểu vong mới roacuten

reacuten về được lại giết cả họ của

vua anh hugraveng giết man rợ nữ tướng Bugravei Thị Xuacircn vagrave caacutec quan tướng của vua

Quang Trung Nay đến đời chaacuteu vẫn giết người khocircng gớm tay một tay noacute giết

hagraveng trăm ngagraven người đủ mọi sắc dacircn nagraveo bagrave con cật ruột của noacute nagraveo phu xacircy

lăng tẩm nagraveo người cocircng giaacuteo nagraveo sĩ phu Bắc hagrave (trong đoacute coacute THẦN SIEcircU

THAacuteNH QUAacuteT) Trong luacutec dacircn thigrave đoacutei keacutem khổ sở đến cugraveng cực

Thật lagrave

Vạn Niecircn lagrave Vạn Niecircn nagraveo

Thagravenh xacircy xương liacutenh hagraveo đagraveo maacuteu dacircn

KẾT LUẬN

Mọi thagravenh cocircng đều phải được đổi bằng bao nhiecircu lagrave mồ hocirci vagrave nước mắt

25

Thagravenh cocircng cagraveng lớn cocircng trigravenh xacircy dựng hay kỳ quan cagraveng lớn thigrave mồ hocirci vagrave

nước mắt cagraveng nhiều thậm chiacute cograven phải trả giaacute bằng bao nhiecircu sinh linh mạng

sống của dacircn hegraven

Thagravenh quả luocircn luocircn lagrave thuộc về giai cấp thống trị cugraveng căn mạt kiếp khốn

khổ đồ thaacuten thigrave lại luocircn luocircn lagrave thuộc dacircn đen

Thuở nhỏ thấy cả thế giới đều coacute kỳ quan vĩ đại magrave Việt nam migravenh khocircng

coacute begraven mừng thầm lagrave vua quan migravenh rất thương nước thương dacircn khocircng boacutec lột

khocircng cướp sức dacircn Nhưng xem lại lịch sữ thigrave than ocirci cograven hơn thế nữa Nhất lagrave

caacutec triều vua Nguyễn gần đacircy magrave điển higravenh lagrave ocircng vua tagraven aacutec phi nhacircn tiacutenh nhất

lại được quan lại phong kiến bưng biacutet đoacute lagrave vua Tự Đức Khốn khổ cho dacircn Việt

Nam

Về mặt traacutei của những kỳ quan Nghĩa tocirci coacute vagravei vần thơ cảm taacutec sau

MẶT TRAacuteI KỲ QUAN amp DI TIacuteCH

Thagravenh cocircng nagraveo lại khocircng đổi bằng mồ hocirci nước mắt

Kỳ quan Di tiacutech nagraveo lại khocircng maacuteu đổ thịt rơi

Vạn lyacute trường thagravenh nơi chocircn hagraveng triệu triệu dacircn Tagraveu

Để ngagraven năm sau Mao hatildenh diện khoe mẽ đaacuteng tự hagraveo

Coacute biết chăng bao người vợ trẻ con bi lụy

Ocircm goacutec thagravenh magrave khoacutec động đến trời cao

Taj Mahal chặt hagraveng ngagraven caacutenh tay xacircy dựng

Để khocircng thể tạo được cung điện tương tự thứ hai

Vua bảo ldquoPhải chịu đừng phản khaacuteng nạn tai

Do tội aacutec kiếp trước kiếp sau phải đền vậyrdquo

Nhưng aacutec nhất lại vẫn lagrave người Việt

Vừa ngu dốt vừa tagraven aacutec khocircn bigrave

Giết cả thacircn tộc giết người chống đối

Giết ldquothợ chagravey vocircirdquo nơi chốn kinh kỳ

Giết cả ai kia khocircng cugraveng tocircn giaacuteo

Vua Tự Đức mi tội đaacuteng lăng trigrave

Lagravem gương trừng trị lưu truyền hậu thế

Cho người Việt hể hả hưởng sử thi

Viết xong ngagravey 23-05-2011

VOtilde HIẾU NGHĨA

24

Nhiều nơi phuacute trọng higravenh oan

Binh kecircu đoacutei raacutech dacircn van khoacute nghegraveo

Tới thăm cocircng sở Vạn niecircn

Lugravea quacircn treo ngược vagraveo miền nuacutei non

Đocirci vai gaacutenh nặng xương mograven

Mocircng trocircn roi đaacutenh nỏ cograven mảnh da

Lụn ngagravey caacutet đaacute xocircng pha

Cả đecircm vocirci quết chẳng tha canh nagraveo

Kẻ thời sức mỏi hơi hao

Người thời mua lấy bệnh đau khocircn lagravenh

Người thời quần aacuteo nửa manh

Miệng thecircm khaacutet nước dạ đagravenh đoacutei cơm

Phaacute tan một cotildei trời Nam

Xương xacircy thagravenh kiacuten maacuteu lagravem hagraveo sacircu

Ocirci đời vua tổ cha Nguyễn Aacutenh

đatilde đaacutenh đacircu thua đoacute bị Vua

Quang Trung đaacutenh đuổi chạy

khắp xứ cầu viện khắp nơi Noacutei

lagrave cầu viện chứ đuacuteng lagrave cotildeng rắn

cắn gagrave nhagrave lạy lục hết Phaacutep đến

Tacircy Ban Nha rồi đến Chacircn lạp

(Campuchia) Xiecircm la (Thaacutei lan)

vagrave Tagraveu (nhờ Mạc Cữu gọi Tagraveu

giuacutep đở) Phải đợi đến anh hugraveng

Nguyễn Huệ yểu vong mới roacuten

reacuten về được lại giết cả họ của

vua anh hugraveng giết man rợ nữ tướng Bugravei Thị Xuacircn vagrave caacutec quan tướng của vua

Quang Trung Nay đến đời chaacuteu vẫn giết người khocircng gớm tay một tay noacute giết

hagraveng trăm ngagraven người đủ mọi sắc dacircn nagraveo bagrave con cật ruột của noacute nagraveo phu xacircy

lăng tẩm nagraveo người cocircng giaacuteo nagraveo sĩ phu Bắc hagrave (trong đoacute coacute THẦN SIEcircU

THAacuteNH QUAacuteT) Trong luacutec dacircn thigrave đoacutei keacutem khổ sở đến cugraveng cực

Thật lagrave

Vạn Niecircn lagrave Vạn Niecircn nagraveo

Thagravenh xacircy xương liacutenh hagraveo đagraveo maacuteu dacircn

KẾT LUẬN

Mọi thagravenh cocircng đều phải được đổi bằng bao nhiecircu lagrave mồ hocirci vagrave nước mắt

25

Thagravenh cocircng cagraveng lớn cocircng trigravenh xacircy dựng hay kỳ quan cagraveng lớn thigrave mồ hocirci vagrave

nước mắt cagraveng nhiều thậm chiacute cograven phải trả giaacute bằng bao nhiecircu sinh linh mạng

sống của dacircn hegraven

Thagravenh quả luocircn luocircn lagrave thuộc về giai cấp thống trị cugraveng căn mạt kiếp khốn

khổ đồ thaacuten thigrave lại luocircn luocircn lagrave thuộc dacircn đen

Thuở nhỏ thấy cả thế giới đều coacute kỳ quan vĩ đại magrave Việt nam migravenh khocircng

coacute begraven mừng thầm lagrave vua quan migravenh rất thương nước thương dacircn khocircng boacutec lột

khocircng cướp sức dacircn Nhưng xem lại lịch sữ thigrave than ocirci cograven hơn thế nữa Nhất lagrave

caacutec triều vua Nguyễn gần đacircy magrave điển higravenh lagrave ocircng vua tagraven aacutec phi nhacircn tiacutenh nhất

lại được quan lại phong kiến bưng biacutet đoacute lagrave vua Tự Đức Khốn khổ cho dacircn Việt

Nam

Về mặt traacutei của những kỳ quan Nghĩa tocirci coacute vagravei vần thơ cảm taacutec sau

MẶT TRAacuteI KỲ QUAN amp DI TIacuteCH

Thagravenh cocircng nagraveo lại khocircng đổi bằng mồ hocirci nước mắt

Kỳ quan Di tiacutech nagraveo lại khocircng maacuteu đổ thịt rơi

Vạn lyacute trường thagravenh nơi chocircn hagraveng triệu triệu dacircn Tagraveu

Để ngagraven năm sau Mao hatildenh diện khoe mẽ đaacuteng tự hagraveo

Coacute biết chăng bao người vợ trẻ con bi lụy

Ocircm goacutec thagravenh magrave khoacutec động đến trời cao

Taj Mahal chặt hagraveng ngagraven caacutenh tay xacircy dựng

Để khocircng thể tạo được cung điện tương tự thứ hai

Vua bảo ldquoPhải chịu đừng phản khaacuteng nạn tai

Do tội aacutec kiếp trước kiếp sau phải đền vậyrdquo

Nhưng aacutec nhất lại vẫn lagrave người Việt

Vừa ngu dốt vừa tagraven aacutec khocircn bigrave

Giết cả thacircn tộc giết người chống đối

Giết ldquothợ chagravey vocircirdquo nơi chốn kinh kỳ

Giết cả ai kia khocircng cugraveng tocircn giaacuteo

Vua Tự Đức mi tội đaacuteng lăng trigrave

Lagravem gương trừng trị lưu truyền hậu thế

Cho người Việt hể hả hưởng sử thi

Viết xong ngagravey 23-05-2011

VOtilde HIẾU NGHĨA

25

Thagravenh cocircng cagraveng lớn cocircng trigravenh xacircy dựng hay kỳ quan cagraveng lớn thigrave mồ hocirci vagrave

nước mắt cagraveng nhiều thậm chiacute cograven phải trả giaacute bằng bao nhiecircu sinh linh mạng

sống của dacircn hegraven

Thagravenh quả luocircn luocircn lagrave thuộc về giai cấp thống trị cugraveng căn mạt kiếp khốn

khổ đồ thaacuten thigrave lại luocircn luocircn lagrave thuộc dacircn đen

Thuở nhỏ thấy cả thế giới đều coacute kỳ quan vĩ đại magrave Việt nam migravenh khocircng

coacute begraven mừng thầm lagrave vua quan migravenh rất thương nước thương dacircn khocircng boacutec lột

khocircng cướp sức dacircn Nhưng xem lại lịch sữ thigrave than ocirci cograven hơn thế nữa Nhất lagrave

caacutec triều vua Nguyễn gần đacircy magrave điển higravenh lagrave ocircng vua tagraven aacutec phi nhacircn tiacutenh nhất

lại được quan lại phong kiến bưng biacutet đoacute lagrave vua Tự Đức Khốn khổ cho dacircn Việt

Nam

Về mặt traacutei của những kỳ quan Nghĩa tocirci coacute vagravei vần thơ cảm taacutec sau

MẶT TRAacuteI KỲ QUAN amp DI TIacuteCH

Thagravenh cocircng nagraveo lại khocircng đổi bằng mồ hocirci nước mắt

Kỳ quan Di tiacutech nagraveo lại khocircng maacuteu đổ thịt rơi

Vạn lyacute trường thagravenh nơi chocircn hagraveng triệu triệu dacircn Tagraveu

Để ngagraven năm sau Mao hatildenh diện khoe mẽ đaacuteng tự hagraveo

Coacute biết chăng bao người vợ trẻ con bi lụy

Ocircm goacutec thagravenh magrave khoacutec động đến trời cao

Taj Mahal chặt hagraveng ngagraven caacutenh tay xacircy dựng

Để khocircng thể tạo được cung điện tương tự thứ hai

Vua bảo ldquoPhải chịu đừng phản khaacuteng nạn tai

Do tội aacutec kiếp trước kiếp sau phải đền vậyrdquo

Nhưng aacutec nhất lại vẫn lagrave người Việt

Vừa ngu dốt vừa tagraven aacutec khocircn bigrave

Giết cả thacircn tộc giết người chống đối

Giết ldquothợ chagravey vocircirdquo nơi chốn kinh kỳ

Giết cả ai kia khocircng cugraveng tocircn giaacuteo

Vua Tự Đức mi tội đaacuteng lăng trigrave

Lagravem gương trừng trị lưu truyền hậu thế

Cho người Việt hể hả hưởng sử thi

Viết xong ngagravey 23-05-2011

VOtilde HIẾU NGHĨA