GIMNAZIJA BUGOJNO

Maturski rad iz psihologije

FAKTORI RAZVOJA INTELIGENCIJEMentor: mr.sci.Jusi Mersiha,prof. Uenik:Karada Dinka

Bugojno,april 2014.god.

SADRAJ stranice

Uvod..............................................................................................................................1

1. ta je inteligencija?....................................................................................................2

1.1. Spearmanova teorija................................................................................................3

1.2. Thurstonova teorija.................................................................................................3

1.3 Naslijee kao faktor intelektualnog razvoja............................................................4

1.3.1. Sternbergova teorija.............................................................................................5

1.3.1.1. Komponentni aspekt.........................................................................................5

1.3.1.2.Iskustveni aspekt................................................................................................5

1.3.1.3.Kontekstualni aspekt..........................................................................................5

1.3.1.4. Sternbergova trijarhina teorija inteligencije...................................................61.3.2. Gardnerova teorija................................................................................................7

1.3.3. Stilovi komuniciranja............................................................................................91.3.3.1. Pasivni stil........................................................................................................10

1.3.3.2. Agresivni stil....................................................................................................10 1.3.3.3. Pasivno-agresivni stil.......................................................................................10 1.3.3.4. Asertivni stil.....................................................................................................10 1.4. Okolina ili geni.......................................................................................................12 1.4.1. Vrste gena koji utiu na intelektualni razvoj djeteta...........................................14 1.4.1.1. Dopaminergiki geni........................................................................................14 1.4.1.2. Kolinergiki geni..............................................................................................14 1.4.1.3. Neurotrofni geni................................................................................................14 1.4.1.4. Geni koji kontroliu neuroplastinost...............................................................14 1.4.1.5. Geni serotoninskog sistema i emocije...............................................................14 1.5. Inteligencija kroz razvojne periode.........................................................................15 1.5.1. Dojenaka dob......................................................................................................15 1.5.2. Predkolska dob....................................................................................................16 1.5.3. Period srednjeg djetinjstva....................................................................................16

UVOD U razradi teme:Faktori razvoja inteligencije,spmenut emo razne pojmove kao to su: -inteligencija

-naslijee-razne teorije kao to su:Sternbergova,Gardnerova,Spermanova,Thurstonova...,stilovi komuniciranja ,vrste stilova komuniciranja. Vidjet emo kako utiu geni a kako okolina na razvoj inteligencije kako svakog djeteta tako i svakog ovjeka. Inteligencija,sama po sebi je jako irok pojam. Ima vie definicija,mada jo ni jedna nije dobila titulu kao osnovna definicija pojma inteligencije. Jedna od osnovnih definicija jeste da je inteligencija mentalna karakteristika koja se sastoji od sposobnosti za uenje iz iskustva, prilagoavanja na nove situacije, razumijevanja i koritenja apstraktnih pojmova, i koritenja znanja za snalaenje u okolini.

U razradi ove teme vidjet emo da veliki uticaj imaju i geni a i okolina na razvoj inteligencije.Upoznat emo se sa razliitim gleditima psihologa. Jedni tvrde da je razvoj inteligencije zasnovan samo na genima,a drugi da veliki uticaj ima i okolina.Saznat emo ta su to zapravo geni i kakav uticaj oni imaju u razvoju inteligencije kod djece. Spomenut emo i inteligenciju kroz razvojne periode.U tom dijelu spomenut emo dojenaku dob,period srednjeg djetinjstva i predkolski period.

11.ta je inteligencija?O postojanju i prirodi inteligencije bilo je vie sporova nego o bilo kom drugom psiholokom pojmu. Iako postoji vie definicija koje se donekle razlikuju, teoretiari se slau u jednom, da je inteligencija potencijal, a ne potpuno razvijena sposobnost.

Sam termin inteligencija potie od latinske rijeci "intellegere" koja znaci shvatiti, razumjeti.

Jedna od definicija inteligencije,kao to je ve navedeno u uvodu, je i ta da je to mentalna karakteristika koja se sastoji od sposobnosti za ucenje iz iskustva, prilagoavanja na nove situacije, razumijevanja i koritenja apstraktnih pojmova, i koritenja znanja za snalaenje u okolini. Ne postoji, meutim, opteprihvaena definicija inteligencije, jer jo uvijek ne postoji opteprihvaena teorija inteligencije, a definicija dolazi tek nakon teorije.

Nije rije o neemu to je opipljivo, ve o konstruktima, naunim pojmovima. Nemogue ih je vidjeti ili dotai, ali ih upoznajemo preko njihovih svojstava i efekata.

Smatra se da ona predstavlja kombinaciju uroenih karakteristika nervnog sistema i razvojne inteligencije, oblikovane iskustvom i uenjem.

Historija nauke nas ui da se pojmovi razvijaju stotinama godina prije nego to se doe do opteprihvaene teorije, ak i kada se od poetka zna da teorije na kojima su oni zasnovani imaju nedostatke. Kao dobar primjer za to moemo navesti i pojam gravitacije, ili primjer toplote gdje fizika i poslije vievjekovnog truda ostaje bez objedinjujue teorije.

Takav je sluaj i sa psihologijom po pitanju inteligencije.

Objedinjena teorija pojavljuje se na kraju, a ne na poetku naunog traganja, i oekivati takvu teoriju prije nego to se ozbiljno oforme pojmovi, znai svako nauno istraivanje unaprijed uiniti nemoguim.

Akademski orijentisani psiholozi su dugi niz godina istraivali sutinu i strukturu inteligencije, odnosno, tragali su za osnovnim elementima intelektualnog funkcionisanja. I ovdje je bio postavljen krajnji cilj svake nauke - iza promjenljivih postignua ispitanika na testovima otkriti stabilne izvore tih postignua. Tako je u psihologiji sposobnosti, primjenom matematiko-statistickog postupka - faktorske analize, zapoela potraga za invarijatnim, za konstantnim, a ova potraga traje i danas.21.1.Spearmanova teorijaSpearman je 1904. zapoeo faktorsko-analitika prouavanja postignua ispitanika i formulisao prvu faktorsku teoriju sposobnosti poznatu kao dvofaktorska teorija ili teorija g - faktora kao osnovnog. Spearman je formulisao zakon o univerzalnom jedinstvu intelektualnih funkcija koji kae da se u svim testovima sposobnosti i u svim kategorijama intelektualne aktivnosti manifestuje jedna opta funkcija, odnosno faktor koji je oznaio simbolom "g" (od general), a sve intelektualne sposobnosti se mogu izraziti kao funkcije dvaju faktora, jednog opteg (g) i drugog, specifinog faktora (s), koji je specifian za svaku pojedinu sposobnost.

Po ovom autoru, "g" faktor je iznos opte mentalne energije, uroen je i nevaspitljiv, dok su specifini faktori, odraz efikasnosti specifine mentalne energije, podloni vaspitnim uticajima; "g" faktor treba razumjeti u kontekstu njegovih neogenetikih zakona (zakon iskustva, zakon odnosa i zakon korelata) koji predstavljaju psiholoku interpretaciju statistiki dobivenog "g" faktora.1.2.Thurstonova teorijaThurstone (1938) je primjenjujui novu faktorsku tehniku (multifaktorsku analizu) koju je sam razvio doao do sedam primarnih faktora inteligencije (to su: S - spacijalna (prostorna) sposobnost, P - perceptivni faktor, N - numeriki faktor, V - verbalni faktor (odnosi se na sposobnost razumijevanja rijei, njihovih odnosa i verbalnog zakljuivanja), M - faktor pamenja, W - verbalna fluentnost (sastoji se u brzom proizvoenju rijei), I - faktor induktivnog), i pri tom negirao postojanje generalnog faktora.

Meutim, Thurstone je nakon ponovljenog istraivanja bio prisiljen da prizna da postoji generalni faktor, kao to postoje i njegove primarne sposobnosti, a Spearman je prihvatio da, pored generalnog faktora zaista postoje dokazi za ono to engleska kola naziva grupnim faktorima.31.3. Naslijee kao faktor intelektualnog razvojaNajvei broj psihologa se slae da naslijee odreuje minimalni i maksimalni domet intelektualnog razvoja, a da sredina i socijalni uslovi utiu na dostizanje krajnjih mogunosti. Kao potvrdu svog shvatanja o odnosu naslijea i sredine na razvoj inteligencije, pristalice nativistikog gledista navode: geneoloke studije, rezultate genetikih ispitivanja koji ukazuju na visoke korelacije izmeu stepena inteligencije i blizine krvnog srodstva (genetika ispitivanja pokazuju da je inteligencija identinih blizanaca u izuzetno visokoj korelaciji (0.90), heterozigotnih 0.60, roditelja i djece 0.55, brae i sestara 0.50; dok je korelacija izmedju osoba koje su odrasle zajedno, a koje nisu u srodstvu, u posjeku 0.30, a ne postoji korelacija izmeu onih koji nisu u srodstvu i rasli su odvojeno. Identini blizanci koji su rasli odvojeno, u razlicitim uslovima, imaju ipak neto niu korelaciju, oko 0.85, kao i nemogunost planskog podizanja intelektualnih sposobnosti kompenzarnim programima '60-tih godina u SAD.

Znaaj, odnosno uticaj, naslijea i sredine su u odnosu 8:2. Socijalne faktore pritom ne treba posmatrati samo u smislu povoljnih uslova za razvoj, ve i sa aspekta usmjeravanja naina intelektualnog ispoljavanja. U odreenoj kulturi se genetskim kodom iz generacije u generaciju prenosi odreena intelektualna orijentacija, te se na primjer, u kulturi bijelaca favorizuju sposobnosti koje su u domenu lijeve hemisfere (verbalne intelektualne funkcije i sl.), a u kulturi crnaca se vei znaaj pridaje sposobnostima koje su u domenu desne hemisfere (manipulativne, muzike i sl.).

Uticaj socijalne sredine je najvei kada je u pitanju sposobnost razumjevanja i snalaenja u socijalnim situacijama.to je intelektualna funkcija manje zavisna od kulture i socijalnih uslova, njen razvoj je bri, bre dostie plafon i bre poinje da opada. Tako asocijativno, a posebno vizuelno pamenje, fleksibilnost miljenja i sposobnost brzog rjeavanja problema, naroito bre promjene direkcije, rastu samo do 14 - 15. godine i ve poslije 20. poinju da opadaju (ove funkcije su najblie onom sto se pretpostavlja da je fluidna, odnosno bioloki data inteligencija). Sa druge strane, one funkcije koje su u velikoj zavisnosti od obrazovanja i iskustva (npr. verbalne sposobnosti) pokazuju znatno duu tendenciju porasta i ne opadaju gotovo do kraja ivota,izuzetak su patoloki sluajevi.

Prema istraivanjima iz (1958) i iz (1970) godine inteligencija se razvija do 24. godine, a ve od 30. poinje da opada u poetku sporo, a posle 50. sve bre.

Iako bi se moglo pomisliti da visoka inteligencija omoguava osobi uspjeh u drutvu, mnogi drugi faktori koji utiu na drutveni uspjeh ine predvianja nepouzdanim. Mehanizmi pretvaranja intelektualne sposobnosti u drutveni uspjeh nisu u potpunosti razjanjeni. Tako, na primjer, postoji vrsta veza izmeu uspjeha u osnovnoj koli i inteligencije, ali nakon toga nije vie mogue predvidjeti uspjeh pojedinaca na temelju inteligencije.Za ovu temu direktno su vezane dvije teorije inteligencije,a to su STERNBERGOVA I GARDNEROVA.

4 1.3.1. Sternbergova teorija

je razvijena krajem 80-ih godina prolog stoljea.Ova teorija poznata je i pod imenom teorija uspjene inteligencije.Naglaava sloenost inteligentnog ponaanja i iznosi vjerovanje da se inteligencija sastoji od tri aspekta procesuiranja informacija:

1.3.1.1. KOMPONENTNI ASPEKT-odnosi se na nain kako ljudi mogu efikasno procesuirati i analizirati informacije,zatim kako mogu primijeniti strategije,sticati znanje,metakogniciju i samoregulaciju.

1.3.1.2. ISKUSTVENI ASPEKT-predstavlja unutranju komponentu inteligencije i manifestira se kroz automatizaciju vjetina i noenje s novim situacijama;

1.3.1.3. KONTEKSTUALNI ASPEKT-odnosi se na prktinu inteligenciju , prilagoavanje vjetina u novom kontekstu.

Prema ternbergu,klju uspjene inteligencije jeste u uravnoteenosti sva tri aspekta.Prema ovoj teoriji,testovi inteligencije preusko su odreeni jer naglaavaju samo prvu vrstu inteligencije. Ova teorija naglaava sloenost intelektualnih ponaanja koja su esto razliita u zavisnosti od konteksta. Naime,djeca se esto koriste razlicitim sposobnostima u koli i u svakodnevnom ivotu,to objanjava kulturoloki uticaj na razvoj inteligencije.

5 1.3.1.4.Sternbergova trijarhina teorija inteligencije:

Komponentni aspektProcesuiranje,analiziranje,primjena strategija,sticanje znanja , metakognicija, samoregulacija.

Iskustveni aspektAutomatizacija vjetina,noenje s novim situacijama

Kontekstualni aspektPrilagoavanje vjetina u novom kontekstu.

Tabela 1:Sternbergova tri aspekta inteligencije Slika 1: Sternberg

61.3.2. Gardnerova teorijaDruga iroko prihvaena teorija o inteligenciji jeste Gardnerova teorija viestruke inteligncije.

Po ovoj teoriji,inteligencija je bio-psiholoki potencijal za obradu informacija koji omoguuje rjeavanje problema i kreaciju proizvoda relativnih za neku kulturu.Ova teorija zagovara stav da inteligencija ukljuuje posebne sposobnosti kao sto su:muzike,vizualno-prostorne,lingvistike,tjelesno-kinestetike,logiko-matematike,interpersonalne i intrapersonalne inteligencije,naturalistike i egzistencionalne.Vrsta inteligencije i posebne sposobnostiVee mogunosti razvoja u oblastima i zanimanjima

Vizualno-prostorna:sposobnost vizualizacije u svom umu i prosudbe u prostoruArhitektura

Verbalno-lingvistika:odnosi se na rijei,izgovorene ili zapisanje,vjetinu govora,uenje pamenjem rijei,lake uenje stranih jezika,razumijevanje sintakse i strukture jezikaNovinari,filozofi,politiari,pjesnici, advokati

Logiko-matematika:sposobnost logikog i apstraktnog razmiljanja.Naunici,ininjeri,lijenici,matematiari, ekonomisti

Tjelesno-kinestetika:sposobnost tjelesnih aktivnostiSportisti,atletiari,plesai,glumci,muziari, vojnici,policajci,hirurzi

Muziko-ritmika:sposobnosti za ritam,muziku i sluh;osjetljivost na zvuk,ritam i muziku;dobar sluh,pjevanje, sviranje instrumenata i komponiranje.Instrumentalisti,pjevai,dirigenti,govornici,pisci,kompozitori

Interpersonalna:interakcija s drugim ljudima;osjetljivi na emocije;sposobnost da sarauju kao dio grupe;vjeti u komunikaciji.Trgovci,politiari,menaderi,uitelji, socijalni radnici

Intrapersonalna:sposobnost introspekcije; intuitivni,povueni, vole raditi sami,mogu predvidjeti svoje reakcije i emocijeFilozofi,psiholozi,teolozi,odvjetnici,pisci

Naturalistika: odnosi se na prirodu;povezanost s prirodom.Biolozi,farmeri,vrtlari

Egzistencijalna: odnosi se na filozofska pitanja ivotaZanimanja povezana s religijom i filozofijom

Tabela 2. Gardnerova teorija viestrukih inteligencija i odgovarajua zanimanja.

7

Po Gardnerovoj teoriji,svaka inteligencija ima jedinstvenu bioloku osnovicu i razliit tok razvoja i krajnju primjenu i svaka osoba ima jedinstvenu kombinaciju spomenutih inteligencija.

Svoju teoriju Gardner je razvio na osnovu podataka o funkcioniranju ljudi s oteenjima mozga,nalaza eksperimentalnih i deskriptivnih istraivanja,psihometrijskih ispitivanja te je stoga Gardnerova teorija osobito korisna za razumijevanje i rad sa djecom s posebnim potrebama,ukljuujui i posebno talentiranu djecu.

Istraivanja o mjerenji koeficijenta inteligencije pokazala su da postoje grupne i individualne razlike u rezultatu meu nekim dijelovima populacije. Utvreno je da postoje razlike meu djecom koja pripadaju razliitim nacionalnim grupama ili ak meu djecom koja pripadaju istoj grupi,ali ive u razliitim ekonomskim uvjetima.Pokuavajui objasniti te razlike,istraivanja su se bavila utvrivanjima faktora koji odreuju koeficijent inteligencije.

Neki od faktora koji su se testovima inteligencije,opservacijama i nalazima istraivanja pokazali kao faktori koji znaajno utiu na razvoj inteligencije kod djece predstavljeni su u narednom pasusu:

Naslijee nasuprot okolinskim uticajima.Veliki broj istraivanja provedenih na studijama srodnika pokazala su da su oko polovina razlika IQ skora kod djece rezultat njihovog genetskog naslijea,iako veliki broj studija posvojenja opet stavlja fokus na okolinske faktore odrastanja kao jednako bitan faktor razvoja.

Kulturni uticaji odnose se na uticaj jednog aspekta okuenja koj moe stimulitajue djelovati na IQ na nain da moe postavljati razliite zahtjeve pred dijete,ili pak dijete ui odreenim stilovima uenja koji mogu vie ili manje podsticajno uticati na njihov intelektualni razvoj.

Slika 2: Slikoviti prikazana Gardnerova teorija

8

Slika 3: Howard Gardner 1.3.3. Stilovi komuniciranja Istraivanja s etnikim manjinama pokazala su da roditelji razvijaju dvije vrste stilova komunikacije u porodicama. U zavisnosti od obrazovanja roditelja i socio-ekonomskog statusa porodica,djeca razvijaju saradniki ili hijerarhijski stil komuniciranja.

Hijerarhijski stil komunikacije blii je stilu komunikacije koji se koristi u kolama i njega uglavnom razvijaju obrazovaniji roditelji. Ovaj stil komunikacije podstie djetetovu samostalnost i samim tim znaajan je faktor razvoja inteligencije.

Navedene grupe faktora koji utiu na razvoj inteligencije ponovo nas vode na zakljuak da se razvoj djece odvija pod uticajem faktora koji se odnose na nasljedne predispozicije i faktora koje moemo svrstati u okolinske faktore. Inteligencija se smatra jednim od aspekata kognitivnog razvoja koji je velikim dijelom nasljedno odreen,meutim nova razumijevanja viestruke inteligencije i istraivanja koja se odnose na uticaj okolinskih a posebno kulturolokih faktora,potcrtavaju znaaj okruenja na razvoj inteligencije. Kad zakljuujemo o inteligenciji,esto se primjenjuju testovi inteligencije,ali se rezultatom dobivenim primjenom testova koristimo vie kao mjernim a manje kao nepromjenjivim i precizno utvrenim kategorijama.Pored ovih osnovnih stilova,razlikujemo jo etiri stila.

9 1.3.3.1.Pasivni stil Pasivni stil karakterizira potrebu da se po svaku cijenu izbjegne povreivanje drugih ljudi. Prednost ovog stila je u tome da se ljudi na vas vrlo rijetko ljute. S druge strane, nikada ne dobijete ono to elite i esto ste preoptereeni zahtjevima drugih. Pasivna osoba ne izraava svoje potrebe, miljenje i osjeanja. Takva osoba sve dri u sebi, te je drugi ne uju i ne priznaju. Problemi ostaju nerjeeni, a elje nezadovoljene. 1.3.3.2. Agresivni stil Agresivna osoba izraava svoje elje, miljenje i osjeanja, ali bez empatikog priznavanja elja, miljenja i osjeanja drugih. Prednost ovog stila je oito u tome to takvi ljudi esto dobiju ono to ele. Meutim, prije ili kasnije ljudi koje pokuavaju zaplaiti i njima manipulirati pronai e nain da im se osvete, bilo direktnom konfrontacijom, ili indirektno time to e ih izbjegavati.1.3.3.3.Pasivno-agresivni stil U svakoj osobi koja dugo pati zbog svoje pasivnosti nagomila se mnogo ljutnje.Pasivno agresivna osoba ne ispoljava svoje elje, miljenje i osjeanja. Meutim, takva osoba izraava agresivnost indirektno. Asertivni stil Biti asertivan znai iskreno i jasno izraavati vlastite elje, miljenje i osjeanja, a u isto vrijeme empatino prepoznavati i potovati elje, miljenje i osjaanja drugih. 1.3.3.4. Asertivni stil Asertivni stil se temelji na uvjerenju da svaka osoba ima pravo: da izrazi svoje miljenje, potrebe i osjeanja; da kae ne; da promijeni miljenje / da se predomisli; da trai pomo u cilju postizanja neega to eli; da se ne osjea krivom; da prui manje od onog to se od nje oekuje.

10

Sada emo se upoznati sa jednim primjerom,tj.kako bi jedan sluaj izgledao iz gledita sva etiri ova stila:Traenje poviice: Suzana ve dvije godine radi kao raunovoa u firmi za trgovinu nekretninama. Iako je posao prihvatila uz usmeno objanjenje da svake godine moe oekivati izvjesnu poviicu, kao i bonus u sluaju izuzetno dobrog poslovanja, ona nije dobila poviicu. Njezino poslovanje je zaista bilo vrlo dobro, to potvruju i odlini evaluacijski izvjetaji. Ostali uposlenici su su dobili poviice. Suzana je odluila zakazati sastanak sa efom. Agresivna Suzana Ovo je neprihvatljivo! Za mene nema poviice; jasno je da vi, sebinjaci, nemate nimalo potovanja prema poslu koji obavljam. Ja jednostavno neu pristati na ovakvo zlostavljanje.

Pasivna Suzana Mislila sam ako bi smo mogli porazgovarati o mome poslu, ako nemate nita protiv. Nadam se da ste zadovoljni s mojim radom. Ja zaista volim raditi ovdje s vama. Ovo je stvarno jedno predivno mjesto. Pasivno-agresivna Suzana Ba sam impresionirana nainom na koji rukovodite firmom. Jasno je da ostvarujete utedu tako to ne dajete poviice osoblju koje ne potujete.

Asertivna Suzana eljela bih da porazgovaram s vama o mojoj poviici ove godine. Vjerujem da je moja uinkovitost bila zadovoljavajua i da je firma ostvarila dobit. Mislim da je u takvim uvjetima davanje poviice sasvim adekvatno. Moram vam rei da sam bila vrlo zbunjena kada nisam primila poviicu.

111.4. Okolina ili geni

Sto se tie okoline i gena,ta je najvanije za razvoj inteligencije,imamo vie gledita,a ona zavise od osoba koje posmatraju to pitanje. Neki misle da na razvoj inteligencije,i uopte razvoj djeteta,vei uticaj ima okolina,to su tzv. Empiristi.

Empiristi, odnosno oni koji vjeruju da nas oblikuje iskljuivo iskustvo, odnosno da uimo i usvajamo znanja i vjetine tek uz utjecaj okoline, u svom su pogledu na razvoj optimisti jer daju priliku svakoj bebi da uz pravu podrku okoline postigne maksimum. S druge strane nativisti smatrajui da je po roenju sve zadano dovode u pitanju korist od bilo kakvih okolinskih poticaja, te time pokazuju pesimistian stav jer se prema njima ne moe puno uiniti, promijeniti, bit e kako j ezapisano u genima.

to bi to znailo za roditelja? Prema prvima, roditelji, odnosno okolina su od najvanijeg utjecaja u prvim godinama ivota, i o roditeljskim poticajima, okolini sve ovisi, dok prema drugima oni nemaju vanost za djetetov razvoj jer je sve ionako ve zapisano u genima, te roditeljima preostaje samo da ekaju da se to i pokae.

Kako to esto i bude, istina je negdje u sredini. Uticaj gena i okoline nije toliko jednostavan da bi ga se moglo opisati kroz ovakvu jednostavnu podjelu.

Jedan od ekstremnih stavova bio je onaj kralja Fredericka II koji je vjerovao da je njemaki jezik boji te je to naumio dokazati odgajajui djecu u tiini uz vjerovanje da e ona sama progovoriti njemaki. Naravno da se navedeno nije dogodilo, a danas se zna da djeca koja nisu izloena govoru do desete ili dvanaeste godine nakon toga teko ili nikako usvajaju bilo koji jezik.

Ono to se o usvajanju jezika ipak zna je da je fleksibilnost za uenje kod beba vidljiva u sposobnosti beba da naue bilo koji jezik, te se na taj nain prilagode okoliu u kojem su roene. Tako bebe do 6 mjeseci starosti uspjeno razlikuju glasove nematerinjeg jezika, a u tome su ak i uspjenije od svojih roditelja. Spremne su nauiti bilo koji jezik. U jednom su istraivanju tako bebe u Kanadi uspjeno razlikovale pojedine glasove unutar hindu jezika, za razliku od njihovih roditelja koji takve razlike nisu uoavali.No, krajem prve godine ivota, bebe vie specijaliziraju svoju percepciju te tako postaju uspjenije u razlikovanju nijansi unutar svoga jezika u odnosu na razlikovanja drugih jezika te se po tim sposobnostima pribliavaju svojim roditeljima....

Prema ovome,vidimo da i geni ali i okolina imaju vaan uticaj u razvoju inteligencije svakog ovjeka.

12

to se moe iz ovoga zakljuiti?

Moe se jednostavno rei da se bebe raaju s ogromnim potencijalom, fleksibilnou da se prilagode razliitim okolinskim uticajima. No, iskustvo odreuje ono to e se zadrati i dalje razvijati. Kroz iskustvo, jaaju one neuralne veze koje su bebi vane ovisno o okolini u kojoj se nalazi. Stoga postoji vrijeme unutar kojega je otvorena mogunost uenja odreenih vjetina, sposobnosti, poput jezika kojemu dijete mora biti izloeno do najvie desete ili dvanaeste godine da bi ga usvojilo. U protivnom, govorne vjetine nee nikada moi biti razvijene vie od rudimentarnih.

Geni su od velike vanosti jer odreuju osnovna naela razvoja, iako utjecaj okoline niti u ovom razdoblju nije zanemariv jer je poznat utjecaj mnogih tetnih faktora (teratogena) na razvoj bebe. Iskustvo nakon roenja je ono koje odreuje koje e se veze meu neuronima zadrati a koje ne, te time usmjerava daljnji razvoj. Moe se rei da geni pruaju graevni materijal, no iskustvo je to koje usmjerava to e od njega nastati.

Adekvatnim iskustvima omoguujemo bebi da u najveoj mjeri iskoristi svoj genetski potencijal. Ono to je odnedavno jasno je da iskustvo ima puno vaniju ulogu nego to se do nedavno mislilo. Novija e istraivanja zasigurno pokazati jo zanimljivih nalaza o meuutjecaju okoline i gena, te detaljnije moi objasniti njihovu interakciju, a do tada na roditeljima je da osiguraju zdravu i poticajnu okolinu za svoju bebu.131.4.1. Vrste gena koji utiu na intelektualni razvoj djetetato se tie samih gena,imamo vie vrsta koji utiu na intelektualni razvoj svake osobe.

To su: geni povezani s pamenjem i panjom dopaminergiki, kolinergiki geni i neurotrofni geni, geni serotoninskog sistema.

1.4.1.1. Dopaminergiki geni

Dopaminergiki geni reguliraju izvrnu panju. Budui da je za funkciju pamenja i panje vaan prijenos ivanih impulsa putem dopamina.1.4.1.2.Kolinergiki geniKolinergiki geni kotroliraju vizualno spacijalnu panju. Kolinergiki receptori reguliraju funkcije mozga u hipokampusu i parijetalnom korteksu. 1.4.1.3.Neurotrofni geniNeurotrofni geni reguliraju radno pamenje. Za radno su pamenje, ini se, bitna dva podruja mozga:

dorzo-lateralni dio prefrontalnog korteksa i hipokampus. Pronaeno je da radno pamenje stimulira DRD1 receptore dopamina u dorzo-lateralnom dijelu prefrontalnog korteksa i hipokampusu, meutim, zasad nema dokaza o povezanosti polimorfizama DRD1 gena s pamenjem. Ipak, identificiran je gen s neuroprotektivnom ulogom, izraen u hipokampusu, koji bi mogao biti kljuan za funkciju pamenja. Funkcija pamenja je,

ini se, povezana sa znaajkom sinaptike plastinosti i plastinosti neurona pa molekule sa sposobnou poticanja brzih promjena u sinapsama mogue moduliraju sposobnost pamenja.1.4.1.4. Geni koji kontroliu neuroplastinost Geni koji kontroliraju neuroplastinost utjeu na kognitivne sposobnosti i procese starenja. Geni s moguim najirim uincima na kognitivne sposobnosti vjerojatno su oni koji kontroliraju zdravlje i plastinost neurona

Iako se uloga serotonina u mozgu vie povezuje s pojavom depresije i stvaranjem emocija, istraivanja

povezuju receptor za serotonin (5-HT2A) sa slabijim kratkotrajnim pamenjem.1.4.1.5. Geni serotoninskog sistema i emocijeJo nije u potpunosti poznato kako nastaju karakter, temperament ili osobnost te na koji nain nastaju odreeni obrasci ponaanja, meutim, niz novijih znanstvenih istraivanja daje smjernice za razumijevanje povezanosti genetikih varijacija, regulacije emocija.

Poznato je da je kljuni neurotransmiter povezan s regulacijom emocija u mozgu serotonin (5-hidroksitriptamin, 5-HT), a poremeaji njegove funkcije pronaeni su u poremeajima raspoloenja ili anksioznim stanjima.141.5. Inteligencija kroz razvojne periode

1.5.1. Dojenaka dob

Danas,nakon toliko istraivanja i ogromnog napretka u saznanjima o kognitivnom razvoju djece,odreivanje inteligencije u dojenakoj dobi ostaje najvei izazov za razvojne psihologe.Poklonici koritenja testova inteligencije koriste se testiranjem inteligencije u nastojanju da predvide budui intelektualni razvoj i postignua. Koeficijent inteligencijeili IQ jeste mjera kojom se rezultat pojedinca na nekom testu inteligencije uporeuje sa rezultatima veeg,reprezentativnog uzorka osoba iste dobi. Testovi za dojenad veinom se sastoje od perceptivnih i motorikih zadataka,oni slabo predviaju kasniju inteligenciju. Zbog toga se rezultati na dojenakim testovima nazivaju razvojnim koeficijentom ili DQ (od engl. developmental quotient),a ne koeficijentom inteligencije. Razvojni koeficijent (DQ) predstavlja opti razvojni rezultat koji se reflektira kroz nivo razvoja u etiri oblasti:

-motorne vjetine:tjelesni balans i sjedenje,

-koritenje jezika

-prilagoena ponaanja

-personalne i socijalne vjetine:hranjenje i oblaenje.

Na osnovu rezultata testova u svim navedenim oblastima donosi se zakljuak o razvojnom nivou djece,uporeujui rezultate djeteta sa rezultatima veeg broja djece istog uzrasta.

Bayleyeva skala dojenakog razvoja vrlo iroko primjenjuje se za djecu uzrasta od 2 do 42 mjeseca (Bayley 1993). Skala se sastoji od dva dijela i to:

-mentalna ljestvica koja sadri zadatke kao to su okretanje prema izvoru zvuka,praenje predmeta...

-motorika ljestvica kojom se procjenjuje gruba i fina motorika.

Ova skala se,dakle, fokusira na mentalne sposobnosti kao to su: ula, percepcije, pamenje, rjeavanje problema,koritenje jezika. Drugi dio skale prati razvoj motornih vjetina a ukupni rezultat slui za procjenu intelektualnih sposobnosti djeteta u dojenakoj dobi.

151.5.2. Predkolska dobMjerenje intelektualnih sposobnosti djece u predkolskom periodu i dalje je izazov za psihologiju. Testovima inteligencije za predkolsku djecu ispituju se brojne verbalne I neverbalne sposobnosti.Rezultati testova inteligencije za djecu u periodu od 5 do 6 godina postaju znaajno bolji pokazatelji kasnijeg intelektualog razvoja i kolskog postignua nego to je to bilo u dojenakoj dobi.Dokazano je da djeca koja odrastaju u toplom i podsticajnom porodinom okruenju,uz roditelje koji pred njih postavljaju razumne zahtjeve za odgovornim po naanjem,postiu bolje rezultate u testovima inteligencije i kasnije u kolskom uspjehu.Dokazano je da se intelektualne sposobnosti djece uopte,pa i u predkolskom periodu,razvijaju pod znaajnim uticajem nasljednih predispozicija kao i okolinskih faktora. Imajui na umu ranije objanjenu tvrdnju da dijete u predkolskom periodu ima vrlo razvijene potencijale za kognitivni razvoj,postavlja se pitanje kako odrastanje djece u loim ekonomskim uslovima utie na razvoj njihovih kognitivnih sposobnosti i kasnije na uspjeh u koli. Ekstremno siromatvo predstavlja vrlo znaajan faktor koji utie na cjelovit razvoj djece,prvenstveno zbog toga to siromatvo znai lou ishranu,neadekvatnu zdravstvenu zatitu,nestimulativno okruenje,smanjene mogunosti za pristup obrazovnim institucijama,socijalnu iskljuenost i vrlo esto nasilje,alkohol i tee bolesti roditelja. Imajui na umu uticaj okruenja na razvoj djece,zakljuujemo da ovakve okolnosti imaju uticaj na razvoj djetetovih intelektualnih sposobnosti. Vodei se ovim saznanjima,mnoge razvijene zemlje organizuju posebne programe za djecu koja dolaze iz siromanih porodica.

U Bosni i Hercegovini ovakvi programi su realizirani od strane nevladinih organizacija uz podrku ministarstva obrazovanja I socijalne zatite,to zni da jo uvijek nisu dio sistema obrazovanja.1.5.3.Period srednjeg djetinjstva-predstavlja period stabilizacije intelektualnih sposobnosti kod djece.

Istovremeno,djeca u ovom periodu pokazuju rezultate u uenju te jedno od vodeih pitanja uz ovaj period jeste da li uspjeh u koli uvijek pozitivno korelira s koesicijentom inteligencije (IQ).

Testovi inteligencije vaan su instrument kojim se koristimo kako bismo mjerili stepen kognitivnog razvoja djece u kolskom periodu. Dodatni razlog za to jeste I injenica da koeficijent inteligencije postaje znaajno stabilniji nakon este godine starosti I tokom srednjeg djetinjstva.

Pitanje da li testovi inteligencije mjere sve aspekte inteligencije i u kolikoj su mjeri tani su pitanja koja vode istraivae ka stalnom usavravanju testiranja inteligencije. Rezultati istraivanja takoe mogu pomoi boljem razumijevanju inteligencije.

16ZAKLJUAK:Rije inteligencija potie od latinske rijei inteligere i znai razumijeti, shvatiti. Ako se pokua razvrstavanje razliitih shvatanja inteligencije, onda bi se moglo uoiti nekoliko aspekta definisanja inteligencije, koji obuhvataju slijedee osobine linosti: mo brzine adaptacije na postojee i novonastale uslove

mo brzog i lakog uenja

mo apstraktnog miljenja

mo brzine osjetljivosti za zadati problem

raunske operacije i shvatanje matematikog problema

sposobnost korienja rijei prilikom govora i pisanja, razumijevanje ideja

mo globalne sposobnosti osobe ukljuujui svrsihodnu primjenu svih naprijed navedenih sposbnosti

U procjenjivanju inteligencije kao sloene psihike funkcije uzimaju se u obzir opta sposobnost linosti (G-faktor ili generalni faktor) i mnoge naroite sposobnosti (S-faktori ili specifini faktori). Inteligencija se ne odreuje samo na osnovu izrazite karakteristike jedne odreene sposobnosti, ako druge opte sposobnosti nisu prisutne. Tada se obino govori npr. o prosjenoj inteligenciji sa posebnom nadarenou za neku odreenu sposobnost. U ovakvim sluajevima se nerijetko sree neto nia inteligencija, nego to bi se moda ak oekivalo. Ovakvo razmatranje podjelom na glavni i na specifine faktore koji odreuju inteligentnost osobe nailazi na kritike autora koji se zalau za multifaktorijalnu teoriju inteligencije, koja u obzir uzima sve relevantne sposbnosti.

Po teoriji o naslijeu razmatra se genetska uslovljenost u razvoju inteligencije. Pritom se navodi veliki znaaj inilaca sredine koji aktiviraju genetsko naslijee i potom razvijaju inteligenciju do stepena odreenog u genetskom kodu jedinke. Do ovih shvatanja dolo se dugogodinjim prouavanjem razvoja inteligencije kod blizanaca koji su iveli u razliitim sredinama zajedno ili odvojeno.

Mjerenje inteligencije se vri primjenom testova inteligencije prilagoenih za odreeni uzrast i populaciju i spada u domen rada psihologa. Rezultat testa je kolinik inteligencije (IQ-Inteligentiae Quotient) koji se dobija dijeljenjem umne (mentalne) starosti dobivene testom (u mjesecima) i dobne ili kalendarske starosti (u mjesecima). Da bi se dobio praktian broj, dobijeni rezultat se pomnoi sa brojem 100. Na kraju,moemo zakljuiti da u razvoju inteligencije veliki uticaj imaju i geni i okolina. 17LITERATURA:

http://www.mefmo.ba/eucenje/claroline/backends/download.php?url=L1pkcmF2c3R2ZW5pX21lbmFkbWVudC9WamV6YmUvS29tdW5pa2FjaWpza2lfc3RpbG92aS5wZGY%3D&cidReset=true&cidReq=SMIMZ (pristupljeno,27.02.2014.) http://www.psihologija.autentik.net/inteligencija_sta_je_inteligencija.php (pristupljeno, 04.03.2014.)

http://www.medri.hr/katedre/Psihijatrija/dokumenti_za_novosti/psiholoskirazvojcovjeka.pdf (pristupljeno,04.03.2014.)http://www.treceoko.novosti.rs/code/navigate.php?Id=182&editionId=28&articleId=150 (pristupljeno,07.03.2014.)http://www.znanostblog.com/inteligencija-sto-nas-necini-briljantnima/ (pristupljeno,17.04.2014.)18