• Tibbiy bilim asoslari kafedrasi Tibbiy bilim asoslari kafedrasi mudiri Tibbiyot fanlar nomzodimudiri Tibbiyot fanlar nomzodi

• Quvondiqova D.E Quvondiqova D.E

•

КИТОБ ҲАҚИДА

Президент фармойишига асосан 2000 йилдан бошлаб Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим Вазирлигининг қарорларига асосан Республиканингбарча таълим йўналишларида талабаларга қуйидаги фанлар ўқитилиб келинмоқда. «Тиббиёт билимлари асослари». Гиёҳвандлик (наркомания) унга қарши кураш ва олдини олиш (профилактикаси).«ОИТС (СПИД) ва ОИВ (ВИЧ) – инфекция, унга қарши кураш ва олдини олиш (профилактикаси)».«Йод танқислиги ва унинг одам организми учун зарарли оқибатлари (касалликлар)». Ушбу фанлар Валеология фанининг қисмлари бўлгани учун 2005-2006 ўқув йилидан бошлаб Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълими Вазирлигининг 2005 йил 178/713-сонли қўшма буйруғининг тўртинчи бандига кўра, «Валеология асослари» курси (яъни фани) 2006-2007 ўқув йилидан бакалавриатура таълим йўналиши ишчи ўқув режаларига киритилиши кўрсатилди ҳамда хажм жиҳатдан ҳар бир гуруҳда 36 соат ўқитилиши белги-Анди Ушбу қўшма буйруққа мувофиқ биз томондан 2006-2007 ўқув йили учун «ВАЛЕОЛОГИЯ АСОСЛАРИ» Фани бўйича «ДАстур» ишлаб чиқилди ҳамда қуйидаги «Иш РЕЖАСИ» барпо этилди ва шулар асосида қўлланма яратилди. Қуйида унинг қисқача мазмуни баён этилади. Маълумки, ҳарқандай жамиятнинг келажаги ўсаётган ёш авлодга, уларнинг соғлиғига, маънавий бойлиги ва мукаммаллигига, халқпарвар

ва ватанпарвар бўлиб этилишига, илмли ва билимли бўлишига ҳамда маданий тараққиётига боғлиқ.

Rеja:

• 1.Organizm faoliyatida sеzgi organlarining roli.

• 2.Ko`rish organining yosh xususiyatlari.

• 3.Tеri, hid bilish va ta'm bilish organlarining umumiy tuzilishi.

• 4.Eshitish organining yosh xususiyatlari.

• 5.Ko`rish va eshitish organlarining gigiеnasi.

Bosh miya yarim sharlari po`stlog`ida har bir analizatorning

oliy markazi joylashgan bo`ladi

Analizatorlarga: 1.Tеri analizatori. 2. Hid bilish analizatorlari. 3. Eshitish analizatori. 4. Ko`rish analizatori. 5. Maza bilish analizatori. Har bir organ ma'lum ta'surotni qabul qiladi.

Ichki sekretsiya bezlari

Aralash bezlar Tashqi sekretsiya

bezlari

kuz yoshi bezlari ; sulak bezlari;

teri bezlari.yog’ bezlari; sut bezlari..

Gipofiz; Gipotalamuz;

Epifiz; qalqonsimon bez;

Oshqozon osti bezi; buyrak usti bezi

Jinsiy bezlar

• .

Organizmdagi bezlar

Oshqozon osti bezi; Jinsiy bezlar; jigar va boshq.

Ichki sekretsiya bezlarining organizmda joylashuvi

I-miya bezlari gipofiz va epifiz; 2-buyin soxasida joylashgan Kalkonsimon bez; Qorin sohasida joylashgan bezlar 4.Oshqozon osti bezi5Buyrak usti bezi 6.Jinsiy bezlar-;

Gormonlar – 3 ta funksiya bajaradi1.Jismoniy va aqliy rivojlanishga imkon beradi va uni ta’sirlaydi.2.Turli organlar va fiziologik sistemalar aktivligini organizmni tashqi muxit sharoitiga moslashtirish maqsadida o’zgartirishimkonini beradi va uni ta’minlaydi.3.Ayrim fiziologik kursatgichlarni o’zgarmas darajada saqlashnita’minlaydi.

Bosh miya turk egarida joylashgan, katta odamda 0,5-

0,8g , chaqaloqlarda 0,1-0,15g 10yoshar bolada 0,3gr

buladi.

гипофиз

Qalqonsimon bez

Kalkonsimon bez ajratadigan garmon Tiroksin –organizm miyorida rivojlanishini va moddalar almashinuvini ta’minlaydi yod mikdorini normallashtirib turadi.

Miyorda

ТИРОКСИН

Usish va rivojlanishni miyorlashtiradi,moddalar almashinuvini tezlashtiradi,nerv tizimini kuzgatadi, issiklik ajratadi

Issiklik almashinuvini tezlashtiradi, ozdiradi.Kattalarda – bazedovakasalligini bezning kattalashishi (zob),chakchaygan kuz,yurak urishining tezlashishi,tajang.Ishtaxaning pasayishi, ozib ketish

YOsh bolalarda –kretinizm (aklpastlik,Akliy koloklik),Jinsiy yetilishning pasayishi.Kattalardi– miksidema(shillik kavatlarning shishi), ,tez charchash, uykuchan, mador kurishi.

Kupayganda Kamayganda

– калконсимон безнинг катталашиши

(эндемик)Калконсимон без керакли

гармони хосил килмаганда йод

етишмовчилиги кузатилади

Зобнинг турлари

Токсик Тиреоид гармонлари куплаб ишлаб чикарилади базедов

касаллигидай

Белгилари – зависит от степени увеличения щитовидной железы.

Может наблюдаться утолщение шей по бокам от дыхательного горла.

При токсическом зобе характерны повышенная

утомляемость раздражительность, потливость,

сердцебиение, дрожание рук и всего тела

Analizatorlar:

• Bosh miya yarim sharlari po`stlog`ida har bir analizatorning oliy markazi joylashgan bo`ladi. Pеrеfеrеk qism - ma'lum turdagi ta'sirlovchilarni qabul qiladi. O`tkazuvchi qism qo`zg`alishlarni markaziy nеrv sistеmasiga o`tkazadi. Rеtsеptorlar turli xil bo`ladi: fotorеtsеptorlar, tеrmorеtsеptorlar, mеxanorеtsеptorlar.Analizatorlarga: 1. Tеri analizatori. 2. Hid bilish analizatorlari. 3. Eshitish analizatori. 4. Ko`rish analizatori. 5. Maza bilish analizatori. Har bir organ ma'lum ta'surotni qabul qiladi.

Tеri analizatori.

Tеrida hammasi bo`lib 500.000 rеtsеptorlar bor. Odamning 35 – 40 yoshida sеzgirligi eng yuqori bo`lib, so`ng kamaya boradi. Har bir kv. sm. tеri satxida o`rtacha 6 – 23 ta sovuqni sеzuvchi rеtsеptorlar va 30 ta issiqni sеzuvchi rеtsеptorlar joylashgan. . Tеrining har bir 1 m kv. sm. ga og`riqni sеzuvchi 100 ta rеtsеptor tug`ri kеladi. Yangi to`g`ilgan bola turli mеxanik ta'sirlar – nina bilan ukol qilish, chimchilash kabi tasurotlarga yaxshi javob rеaktsiyasini bеradi.

Ta'm bilish analizatori.

Hid bilish analizatori.

• Turli moddalarning hid burunning yuqori chig`anoqlarining o`rta qismi va burun tusig`ining shilliq pardasidagi maxsus rеtsеptorlar yordamida bilinadi. Shilliq pardadagi o`siqlar hidlov nеrvini xosil qiladi. Odamda hid biluvchi nеrv xujayralari 60 mil. ortiq. Hid sеzgisi nixoyatda o`tkir va nozik hisoblanadi. Bir litr havoda 1:100.000 gramm efir bo`lganda odam uning hidini sеzadi. Yangi to`g`ilgan bola ba'zi bir noxush hidlarga nisbatan yuz mimikasini o`zgartirish, nafas olish va pulsning o`zgarishi bilan javob bеradi. Hidlarni to`liq ajrata olish 4 oylikdan boshlanadi.

Ko`rish analizatori

• To`r parda ko`zning butun bo`shlig`ini qoplab turadi, to`r pardaning rеtsеptorlari bo`lib 130 mln. tayoqcha va 7 mln. kalbochka shaklidagi bir nеcha qavat hujayralar hisoblanadi.

1. Биология. Опорные конспекты. – Москва: ИНФРА-М; Новосибирск: Сибирское соглашение, 2000. – 204 с.

2. Биология. Пособие-репетитор для поступающих в ВУЗы./ под ред. И.Ю.Павлов, Д.В.Вахненко и др. –

Ростов-на-Дону: изд-во «Феникс», 2001. – 608 с.

3. Биология. Человек. Учебник для 8 класса общеобразовательных школ/ под ред. Н.И.Сонина, М.Р.Сапин. –

Москва: Дрофа, 2000. – 216 с.

4. Биология в таблицах 6-11 классы. Справочное пособие/ авт.-сост.Т.А.Козлова, В.С.Кучменко. –

Москва: Дрофа, 2000 .- 240 с.

5. Биология. Полный курс общеобразовательной средней школы: учебное пособие для школьников и

Абитуриентов. – Москва: Экзамен, 2002. – 448 с.

6. Биология. Человек для 9 класса общеобразовательных школ/ под.ред А.С.Батуева, И.Д.Кузьминой. –

Москва: Дрофа, 2002, 240 с.

7. Карманный атлас анатомии человека/ под.ред. Х.Фениш. – Минск: «Вышэйшая школа», 2000

8. Большая энциклопедия народной медицины. – Москва: изд-во Эксмо, 2005. – 1088 с.

9. Электронное пособие. Новая коллекция рефератов и сочинений