me-6old.eqe.ge/uploads/grifireba/grifirebulebi_2011/chveni...me-6 klasimaswavleblis wigni mzia...

me-6 klasi

maswavleblis wigni

mzia surgulaZenino mindaZevaJa neiZenino eremaSviligiorgi mSvenieraZeekaterine sumbaTaSviliTamar uzunaSvilinino mamalaZe

grifi mieniWa 2011 wels saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros s.s.i.p erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris mier.

2 3

Cveni saqarTvelo, me-6 klasi. maswavleblis wignisagani: Cveni saqarTvelo

gamomcemeli: Sps “logos presi”

avtorebi: mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, nino eremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili, Tamar uzunaSvili, nino mamalaZe

mTavari redaqtori: la Sa be raia redaqtori: ekaterine sumbaTaSvili garekanis dizaini: diana rusitaSvili

grifis miniWebis weli: 2011

ISBN 978-9941-418-27-3

Sps “logos presi” ilia WavWavaZis gamziri 15a, Tbilisi 0179 tel. 91-51-01www.logospress.ge

© Sps “logos presi”, 2011 © mzia surgulaZe, nino mindaZe, vaJa neiZe, nino eremaSvili, giorgi mSvenieraZe, ekaterine sumbaTaSvili, Tamar uzunaSvili, nino mamalaZe, 2011

es gamocema daculia saqarTvelos kanoniT saavtoro da momijnave uflebebis Sesaxeb. gamocemis romelime nawilis reproducireba, kopireba an gadacema meqanikuri Tu eleqtronuli formiT akrZalulia gamomcemlobis werilobiTi nebarTvis gareSe.

Our Georgia, 6th grade. Teacher’s Book

Mzia Surguladze, Nino Mindadze, Vazha Neidze, Nino Eremashvili, Giorgi Mshvenieradze, Ekaterine Sumbatashvili, Tamar Usunashvili, Nino Mamaladze

Published by Logos Press Ltd15a, Chavchavadze Ave., 0179, Tbilisi, Georgiatel.: +995 32 915101www.logospress.ge

4 54 5

Sinaarsi

I. Cveni saqarTvelo, V_VI klasebis seriis erTiani koncefcia 5

moswavlis wignebi 5maswavleblis wigni 5

II. programa sazogadoebriv mecnierebebSi 6zogadi nawili 6ZiriTadi midgomebi 8

III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo, sagnobrivi standarti 12

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT 12

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi da maTi indikatorebi 13

IV. Sefaseba sazogadoebriv mecnierebebSi 18Sefasebis mizani 18Sefasebis ori tipi 18 moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris) sistema 20

oficialuri statusis mqone niSnebi 21semestruli niSnis Semadgeneli nawilebi 21Sefasebis komponentebi sazogadoebriv mecnierebebSi 21

Semajamebeli davalebis komponenti 22Semajamebeli davalebis savaldebulo minimaluri raodenoba 23

gamocdis tipebi 23niSnebis gamoangariSebis wesi 24safexuris daZleva 25moswavleebis akademiuri miRwevebis aRiareba 25

specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm) moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba 26

skolis mier misaRebi gadawyvetilebebi SefasebasTan dakavSirebiT 26

V. Sefasebis rubrikis nimuSebi 26prezentaciis Sefasebis rubrika 26proeqtis Sefasebis ganzogadebuli rubrika 27

referatis Sefasebis rubrika 28diskusiis Sefasebis rubrika 28Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi istoriaSi 29

referatis Sefasebis rubrika 29Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi 31

VI. meTodikis ZiriTadi orientirebi 32swori leqsikis gamoyeneba 32kavSirebi sagnebs Soris 32aqcenti mravalmxriv perspeqtivaze 32aqcenti pirovnuli Rirsebebis ganviTarebaze 32

disciplina 32moswavleTa daswreba 32daswrebis aRricxva 33specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm) moswavleebis daswreba da gacdenebi 33

gakveTilis dagegmva 33gakveTilis, Temis, Tavis Sejameba 33

VII. gakveTilebis scenarebSi gamoyenebuli interaqtiuli meTodebi 34

blumis taqsonomia 35

VIII. Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis ruka 36

IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da savarjiSoebis pasuxebi 42

X. Tavebis Semajamebeli savarjiSoebis pasuxebi 69

XI. bibliografia 72

XII. internet-resursebi 79

4 54 5

moswavlis wignebi V-VI kla se bis sa xel mZRva ne lo e bi “Cve ni sa qar Tve-lo” erTiani seriis farglebSi age bu lia mxa reT-mcod ne o bi Ti prin ci piT. mos wav le ga ec no ba ge og-ra fi u li da is to ri u li mec ni e re be bis im Zi ri Tad cne bebs da me To debs, rom le bic da ex ma re ba gak-ve Ti le bis aT vi se ba Si, mar ti vi sa az rov no da va le-be bis da mo u ki deb lad Ses ru le ba Si, _ ma ga li Tad, mo wo de bu li ma sa lis aR we ra- sis te ma ti za cia- Se da-re baSi, ad gi lis /mov le nis siv rcu li/ dro u li ko-or di na te biT gan sazR vraSi da sxv.

V klas Si mos wav le ga ec no ba sa qar Tve los mra-val fe ro van lan dSafts, bu neb riv re sur sebs da zo ga dad zo na lu ri me ur ne o be bis gan ma pi ro bebel ga re mos, ra mac, sxva faq to re bTan er Tad, xe li Se-uwyo sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li mxa-re e bis (kuTx e e bis) Ca mo ya li be bas.

cal ke ul kuTx es V kla sis sa xel mZRva ne lo-Si eZR vne ba cal ke Te ma. yo vel maT gan Si Se su lia ge og ra fi u li da is to ri u l-eTnografiuli Te-ma ti kis gak ve Ti le bi, rom le bic mos wav les Se saZ-leb lo bas mis cems er Ti a no ba Si aRiq vas ga re mo da ada mi a ni, ga ec nos kuTx is mde ba re o bas, sazR vrebs, ha vas, bu neb riv re sur sebs da ma Ti aT vi se bis is to-ri as kuTx i saT vis tra di ci ul sa sof lo- sa me ur neo da xe los nur dar geb Tan, ase ve Ta na med ro ve sa me-war meo saq mi a no bas Tan kav Sir Si. mos wav les war-mod ge na Se eq mne ba mo sax le o bis tra di ci ul yo fa- cxov re ba ze; sa zo ga do eb ri vi cxov re bis da ma re gu-li re bel ada Teb ze; sa xal xo da sa o ja xo dRe sas wa-u leb ze, maT re li gi ur xa si aT ze; aR zrdis we seb ze da spor tis sa xe o beb ze; Ta na med ro ve de mog ra fi-ul vi Ta re ba ze; sxva das xva eT ni kur da re li gi ur jgu feb Tan Ta nacx ov re bis ga moc di le ba ze.

V klasis sa xel mZRva ne lo mos wav les da ex ma re ba Se i mec nos cal ke u li kuTx is Ta vi se bu re ba, amas Ta-na ve da i na xos maT So ris mud mi vad ar se bu li eko-no mi ku ri da kul tu ru li kav Si re bi, Se a fa sos su-li e ri da ma te ri a lu ri faq to re bis (sar wmu no e bis, vaW ro ba- xe los no bis, gze bis) mniS vne lo ba kuTx e Ta in teg ra ci is pro ce si saT vis. kuTx is is to ri is gad-mo ce mi sas Se ir Ce va ise Ti ma ga li Te bi, rom le bic mos wav les ga u ad vi lebs V klas Si da iwy os, xo lo VI-Si ga iR rma vos ise Ti cne be bis ga az re ba, ro go-ri ca a: sa zo ga do e ba, sa xel mwi fo, po li ti ku ri mar-Tvis sis te ma, sa zo ga do eb ri vi fe ne bi da jgu fe bi. upi ra te sad VI klas Si mos wav le ga ec no ba ga mor Ce-ul is to ri ul pi rebs, ma Ti saq mi a no bis mniS vne lo-

bas kuTx i sa da mTli a nad Cve ni sam Sob los is to-ri ul cxov re ba Si. war su lis moR va we Ta Ser Ce vi sas gaT va lis wi ne bu li iq ne ba sa moR va weo sfe ro, ma Ti saq mi a no bis mniS vne lo ba sa er To erov nu li (po li-ti ku ri, su li e ri, sa zo ga do eb ri vi) da sa mo qa la qo Ri re bu le be bis Seq mna- ga dar Ce ni saT vis.

sa qar Tve los is to ri u li kuTx e e bis lo ka lur Ta vi se bu re beb Tan er Tad sa xel mZRva ne lo eb ma un-da uC ve nos kuTx e Ta ga nu yof lo ba, Ti To e u li kuTx is ad gi li da gan sa kuT re bu li ro li er Ti a ni sa qar Tve los kul tu rul da po li ti kur cxov re-ba Si, ga aZ li e ros mos wav le Si er Ti a ni sam Sob los aR qma da mo qa la qe ob ri vi so li da ro bis gan cda. gak ve Til Ta kon kre tu li Te ma ti ka da da va le be bi Se far de bu li iq ne ba am ri gis amo ca neb Tan.

V-VI kla se bis “Cve ni sa qar Tve los” sag nob ri vi prog ra mis moTx ov nis gaT va lis wi ne biT — V klas Si ar iq nas ga mo ye ne bu li dro is xa zi — ga mom cem lo-bam da av tor Ta jguf ma mi zan Se wo ni lad mi iC ni es V kla sis sa xel mZRva ne lo Si wi na plan ze iyos wa-mo we u li sa qar Tve los kuTx e e bis ga re mos Tan da eT nog ra fi ul Ta vi se bu re beb Tan da kav Si re bu li sa kiTx e bi, is to ri i sa da sa mo qa la qo ga naT le bis Te ma ti ka ki ZiriTadad VI kla sis sa xel mZRva ne lo-Si aisaxos. amiT, er Ti mxriv, Ta vi dan iq ne ba aci-le bu li is to ri is mi To lo gi za ci is ara sa sur ve li Se de gi, rac bu neb ri vad moh yve bo da is to ri u li faq te bi sa da mov le ne bis is to ri u li dro is gan mowy ve tiT, epo qa lu ri kon teq stis ga re Se war mod-ge nas, xo lo, me o re mxriv, es sa Su a le bas mis cems mos wav les, mi i Ros cod na Tan mim dev ru lad, mar-ti vi dan rTu lis ken svlis prin ci piT: kuTx e e bis ga re mo sa da eT nog ra fi is sa in te re sod gac no ba iq ne ba er Tgva ri Se sa va li, rom lis mi za nia in te re-si ga uR vi vos mos wav les momdevno klasebSi Ta vi si qvey nis war su li sa da dRe van de lo bis Se sas wav lad, sa zo ga do e bis gan vi Ta re bis is to ri is ukeT ga sa ge-bad.

maswavleblis wignimaswavleblis wignSi mocemulia yvela tipuri gakveTilis scenari. maTi Sed ge ni sas Cve ni mi za ni iyo gak ve Ti li mos wav li saT vis sa in te re so da sa-xa li so gag ve xa da. da va le be bis Sed ge ni sas ga viT-va lis wi neT mos wav le Ta in te re se bi da asa kob ri vi Se saZ leb lo be bi da mos wav lis gak ve Ti liT da sa in-te re seb lad Se ve ca deT ga mog ve ye ne bi na in te raq-ti u li swavlebis me To de bis sxva das xva for ma.

I. Cve ni sa qar Tve lo, V-VI kla se bis sa xel mZRva ne lo e bis er Ti a ni kon cef cia

6 76 7

1.1. zo ga di na wi li

a) Se sa va li

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sag nob riv jguf Si ga er Ti a ne bu lia mo mij na ve dis cip li ne bi - is to-ri a, ge og ra fi a, sa mo qa la qo ga naT le ba, sa mo qa la-qo Tav dac va da usaf rTxo e ba. sa qar Tve los zo ga-di ga naT le bis sis te ma Si maT sak van Zo ad gi li uWi-ravT. isi ni xels uwy o ben in for mi re bu li, aq ti u ri da pa su xis mgeb lo bis grZno bis mqo ne mo qa la qis aR-zrdas. aw vdi an mos wav les in for ma ci as mSob li u ri ga re mos Se sa xeb. ga na pi ro be ben mis pat ri ot da hu-ma nur ada mi a nad Ca mo ya li be bas. amas Tan, aR niS nu li sag ne bis swav le bas ga dam wyve ti mniS vne lo ba aqvs mos wav li saT vis sa mo qa la qo kom pe ten ci e bis Se mu-Sa ve bi sa da sa zo ga do e ba Si sa mo qa la qo kul tu ris dam kvid re bi saT vis. zo ga di ga naT le bis sa mi ve sa-fe xur ze (dawy e bi Ti, sa ba zo da sa Su a lo sko la) es sag ne bi is wav le ba ko or di ni re bu lad mos wav lis asa kob ri vi Ta vi se bu re be bi sa da Se saZ leb lo be bis gaT va lis wi ne biT. sas wav lo pro ce si age bu lia mem-kvid re o bi To bi sa da uwy ve to bis prin cip ze.

b) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis miz ne bi da amo ca ne bi

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le bis mi za ni a:• mos wav les cod na Ses Zi nos is to ri is, ge og ra fi

is, sa mar Tlis, eko no mi kis, po li ti ki sa da sxva sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa fuZ vleb Si.

• da ex ma ros mos wav les sam ya ros erT mTli a no bad aR qma Si da gan sazR vros sa qar Tve los ad gi li mim di na re pro ce seb Si.

• xe li Se uwy os mos wav lis pat ri o tad da pa su xismgeb lo bis mqo ne mo qa la qed Ca mo ya li be bas.

• xe li Se uwy os mos wav lis Ta vi su fal pi rov ne bad da sa zo ga do e bis srul fa so van wev rad Ca mo ya li-be bas.

• da ex ma ros mos wav les hu ma nu ri msof lmxed ve lobis Ca mo ya li be ba Si.

• axal gaz rdebs ga mo u mu Sav deT mtki ce ne bis yo fa, ga nu vi Tar deT eq stre ma lur si tu a ci eb Si Se uc-dom lad da usaf rTxod moq me de bis una ri, Se eZ-loT ur Ti er Tdax ma re ba, sa ku Ta ri da gver diT myo fis si cocx lis ga dar Ce na sxva das xva sa xis sa-gan ge bo vi Ta re ba Si.

cod nasa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bi xels uwy obs cod nis Se Ze nas, rac au ci le be lia mo zar dis Ta vi su fal pi rov ne bad da pa su xis mge bel mo qa la qed Ca mo ya-li be bi saT vis. sxva das xva sa zo ga do eb riv mec ni e re-be bis Ses wav la ex ma re ba mos wav les, rom msof lio kon teq stSi ga i az ros sa ku Ta ri qvey nis sa xel mwi-fo eb ri vi, kul tu ru li, eko no mi ku ri da po li ti-ku ri in te re se bi. imav dro u lad, mos wav lem un da

II. sagnobrivi prog ra ma sa zo ga do eb riv mec ni e re beb Si

ico des, ra bu neb riv ga re mo Si cxov robs, ra zi a ni Se iZ le ba mi a ye nos ga re mos ada mi a nis ama Tu im moq-me de bam, ro gor Se i nar Cu nos da da ic vas bu neb ri-vi ga re mo. swo red, sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis Ses wav liT uvi Tar de ba mo zards cod na pi rad, oja-xur da sa zo ga do eb riv cxov re ba Si da mo u ki de bel ga dawy ve ti le ba Ta mi Re ba- gan xor ci e le bis Se sa xeb. dRe van del di na mi kur, eT ni ku rad da kul tu ru-lad mra val fe ro van sam ya ro Si sa zo ga do e bis fun-qci o ni re bi saT vis gan sa kuT re bul mniS vne lo bas iZens ur Ti er TSe mec ne ba. swo red, sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis Ses wav li sas xde ba im cod nis mi Re-ba, rac ex ma re ba mos wav les ada mi a nis uf le be bis dac va sa da pi rov ne bis pa ti vis ce ma Si, sa ku Ta ri da sxvi si TviT myo fa do bis Se sa nar Cu ne ba Si.

mos wav lem, asa kis Se sa ba mi sad, cod nis na bij -na bij aT vi se bis gziT, un da ico des Tu ra aris po li ti ku ri sis te ma, ka no ni, ro go ri po li ti ku ri sis te me bi ar se bobs; un da ga ac no bi e ros sa ku Ta ri pa su xis mgeb lo be bi da uf le be bi de mok ra ti u li sa-zo ga do e bi sa da ka no nis uze na e so bis wi na Se; un da ic nob des ada mi a nis uf le ba Ta dac vis sa er Ta So ri-so Car Co ebs, ada mi a nis uf le ba Ta dac vis me qa niz-meb sa da sa Su a le bebs sa qar Tve lo Si da a.S.

mos wav le un da ac no bi e reb des Tavs, ro gorc sa-ku Ta ri oja xis, sa zo ga do e bis, sas ko lo Te mi sa Tu kla sis, sa me ze ob lo Te mis, re fe ren tu li jgu fis (iq ne ba es eT ni ku ri Tu re li gi u ri um ci re so ba Tu sa ti tu lo na cia da a.S.), qar Tu li sa zo ga do e bis wev rad; ic nob des sa ku Ta ri qvey nis, sa zo ga do e bi sa da re fe ren tu li Te mis kul tu ras; sa qar Tve lo-Si Tu msof li o Si mcxov re bi sxva sa zo ga do e be bis kul tu ras; iaz reb des, ras niS navs zrun vis eTi ka da ra tom aris is Ri re bu li da a.S.

mos wav le na bij -na bij, sa fe xu reb ri vad, un da ga ec nos Ta vi si qvey nis eko no mi ku ri mdgo ma re o-bis Zi ri Tad as peq tebs: Sro mi sa da sa mom xma reb lo ba zars, mi ni ma lur xel fass da msyid ve lo bi Tu-na ri a no bas da a.S.; SeZ le bis dag va rad, un da iyos in for mi re bu li mom xma reb lis uf le beb sa da mo-va le o beb ze, pa su xis mgeb lo bi Ti da eTi ku ri mox-ma re bis mniS vne lo ba sa da prin ci peb ze; gam Wvir va-lo bis mniS vne lo ba ze da a.S.

mos wav lem un da na bij -na bij, sa fe xu re ob ri-vad Se iT vi sos cod na iseT sfe ro eb ze, ro go ri caa mdgra di gan vi Ta re ba, ga re mos dac va, cxov re bis jan sa Ri we si, si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vis sa Si Si si tu a ci e bis Se fa se ba, sa gan ge bo vi Ta re beb-Si moq me de ba, in di vi du a lu ri da ko leq ti u ri dac-vis sa Su a le be bis ga mo ye ne ba, da za ra le bul TaT vis eqi mam de li ga da u de be li dax ma re bis aR mo Ce na; un-da Se ig rZnos sa ku Ta ri qvey nis ad gi li; re gi o nis kav Si ri ev ro pa sa da msof li o Si mim di na re pro ce-seb Tan; un da ga ac no bi e ros yve la am pro ce sis ur-Ti er Tkav Si ri; un da ga ac no bi e ros ka cob ri o bis, ro gorc msof li os er Ti a ni sa zo ga do e bis wi na Se mdga ri po li ti ku ri, eko no mi ku ri, ga re mos dac vi-Ti da so ci a lu ri ga mow ve ve bi.

6 76 7

am pro ces Si igu lis xme ba, rom mos wav les in-for ma ci is da uf le bis pa ra le lu rad uvi Tar de ba spe ci fi ku ri da zo ga di unar -Cve ve bi, uya lib de ba ma Ral zne ob ri vi Ri re bu le be bi.

kon kre tu li Te ma ti ka/ sa kiTx e bi/ kon cef ci e bi gaS li lia Ti To e u li kla si sa da sag nis prog ra mis Si na ar sSi. aR niS nu li cod nis Se Ze na iT va lis wi nebs ara mxo lod sag nob riv spe ci fi ka sa da uwy ve to bas, ara med mos wav le Ta asa kob riv Se saZ leb lo bebs.

unar -Cve ve bimSob li u ri qvey ni sa da msof li os mniS vne lo va-ni is to ri ul -ge og ra fi u li mov le ne bis Ses wav lis pro ces Si mos wav les un da ga nu vi Tar des Sem de gi una re bi:• siv rce Si ori en ta cia• in for ma ci is mo po ve ba da or ga ni ze ba• ko mu ni ka cia• swav lis una ri• kvle va• Se moq me de bi Ti una ri• faq te bi sa da mov le ne bis is to ri u li

in ter pre ta cia• Tval sa Ci no e be bis ga mo ye ne ba da Seq mna• ge og ra fi u li mov le ne bis, pro ce se bi sa da

ka non zo mi e re be bis gav rce le bis dad ge na• Ta nam Srom lo ba• sa mo qa la qo po zi ci is Se mu Sa ve ba,

kri ti ka da dac va• to le ran to ba• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis ga az

re ba da sxva das xva sa kiTx ebs So ris kav Si re bis dad ge na

• pi rov nu li da sa zo ga do eb ri vi prob le mis gadaW ra

• sa zo ga do eb ri vi si tu a ci e bi sa da pro ce se bis mode li re ba

• si cocx li sa da jan mrTe lo bi saT vis sa Si Si si tua ci e bis Se fa se ba

• sa gan ge bo vi Ta re beb Si moq me de ba

da mo ki de bu le be bi mos wav le un da aRi zar dos ma Ral zne ob riv Ri re-bu le beb ze da fuZ ne bu li da mo ki de bu le be biT:• ada mi a nis Rir se bi sa da uf le be bis pa ti vis ce ma• Ta nag rZno ba da mzrun ve lo ba • sam Sob los siy va ru li• prin ci pu lo ba da mo qa la qe ob ri vi si ma ma ce • ke Til sin di si e re ba da Sro mis moy va re o ba• Ta nas wo ro ba • to le ran to ba• sa mar Tli a no ba da ka no nis pa ti vis ce ma • usaf rTxo, jan mrTe li cxov re bis we sis ga zi are ba;

• ada mi a nis si cocx lis xel Se u xeb lo ba da mis janmrTe lo ba ze zrun va;

• sa xel mwi fo sa da mi si gmi re bi sad mi pa ti vis ce ma.

g) sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis swav le ba sxva das-xva sa fe xur ze

dawy e bi Ti sa fe xu risko lis dawy e biT sa fe xur ze sa zo ga do eb ri vi mec-ni e re be bis da mo u ki de be li Ses wav la iwy e ba V kla-si dan. mos wav le e bi ori wlis gan mav lo ba Si Se is-wav li an kurss “Cve ni sa qar Tve lo”. am sag nis Tvis re ko men de bu li sas wav lo dat vir Tva yo vel wli u-rad gan sazR vru lia 3 kvi re u li sa a TiT.

2-wli a ni sas wav lo kur si “Cve ni sa qar Tve lo” mos wav les ex ma re ba sa ku Ta ri qvey nis mra val mxri-vad da nax va sa da mis da mi siy va ru lis gaR rma ve ba-Si.

am asak Si mos wav le eb ma un da ga i Ta vi son, rom Ta vad isi ni sa zo ga do e bis sxva wev re bis msgav sad sa qar Tve los mo qa la qe e bi ari an. maT un da ga i az-ron, rom sa qar Tve los mo qa la qe ebs sa er To ga-re mo, war su li, aw myo da mo ma va li aer Ti a nebT da rom dRe van de li sa qar Tve lo, ro gorc sa xel mwi-fo, maT er Ti a no bas efuZ ne ba.

kur sis far gleb Si, V kla si dan bav Svi iwy ebs: is to ri is sa kiTx e bis Ses wav las, ge og ra fi is sa-fuZ vle bi sa da Zi ri Ta di me To de bis da uf le bas - sxva das xva is to ri ul -ge og ra fi u li in for ma ci is asax vis gra fi ku li sa Su a le be bis (ru ka, glo bu si, cxri li, di ag ra ma, gra fi ki, fo to, sqe ma tu ri na-xa ti da sxva) ga mo ye ne bas, ec no ba sa mo qa la qo sa-zo ga do e bi saT vis da ma xa si a Te bel Zi ri Tad prin ci-pebs.;

sas wav lo kur sis cen trSia ada mi a ni, uSu a lod mis gar Se mo ar se bu li sam ya ro da sa qar Tve lo Si ma Ti ur Ti er Tkav Si ris xan grZli vi is to ri a.

dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze mos wav le ec no-ba sa ku Tar qve ya nas, mis mxa re ebs, ad gi lebs, rom-leb sac war sul Si mom xda ri sxva das xva sa in te re so am ba vi, pi rov ne ba da kul tu ris Zeg li ukav Sir de-ba. es ga aR vi vebs mos wav lis cno bis moy va re o bas war su lis mi marT da ymaw vi lebs gan sxva ve bu li da gan cal ke ve bu li in for ma ci is er Ti a nad aR qma- ga az re bas ga u ad vi lebs. asa kob riv Ta vi se bu reb ze day rdno biT iwy e ba sxva das xva au ci le be li cne be-bis gar kve va, rac mom dev no sa fe xur ze mos wav lis cno bi e re ba Si ga mok ve Ti lad gam Tli an de ba mi si sam Sob los cne bad. yo ve li ve ze moT xse ne bu li Se-is wav le ba mxa reT mcod ne o bi Ti prin ci pis ga mo ye ne-biT.

mxa reT mcod ne o bis prin ci piT sam Sob los is to-ri i sa da ge og ra fi is Ses wav li sas, bav Sve bi ga ar-kve ven, rom sa qar Tve los er T-er Ti Zi ri Ta di ma-xa si a Te be li mi si bu neb ri vi, eT ni ku ri, re li gi u ri da kul tu ru li mra val fe rov ne ba a.

V-VI kla seb Si mos wav le e bi sa qar Tve los is to-ri is um niS vne lo va nes sa kiTx ebs ga ec no bi an. mas-wav leb lis dax ma re biT bav Sveb ma un da SeZ lon sxva das xva - so ci a lu ri, eko no mi ku ri, po li ti ku-ri, kul tu ru li - kuTx iT da a kav Si ron sa qar Tve-los war su li da Ta na med ro ve o ba. in for ma ci is mi Re bi saT vis maT sxva das xva sa xis wya ro e bi un da mi va wo doT, rac am asa kis Tvis Se sa fe ri si siR rmis

8 98 9

gan sji sa da wvdo mis sa Su a le bas mis cems. Se de gad, mos wav le e bi ima sac aR mo a Ce nen, rom war su li sxva-das xva per speq ti vi dan Se iZ le ba iq nes da na xu li da ga ge bu li.

mos wav le un da ic nob des Ta vis sacx ov re bel ga re mos, sa qar Tve los Rir sSe sa niS nav ad gi lebs, mis mra val fe ro van kul tu ras, bu neb riv pi ro bebs, bu neb riv re sur seb sa da eko no mi kis gav rce le bul dar gebs.

mos wav le e bi ec no bi an Tu ro go ri gav le na aqvs war suls aw myo ze da ga re mo pi ro bebs ada mi a ne-bis ga dawy ve ti le beb ze, ro gor cxov rob da xal xi ad re, ro gor iReb dnen ga dawy ve ti le bebs, ro gor Sro mob dnen da omob dnen, ra yo fi Ti Ta vi se bu-re be bi axa si a Teb daT da a. S. am in for ma ci is Se-Ze nas Tan er Tad, ymaw vi lebs uvi Tar de baT dro is Seg rZne ba. isi ni Tan da Tan SeZ le ben mniS vne lo va ni is to ri u li Tu ge og ra fi u li mov le ne bis qro no-lo gi ur Car Co Si moq ce vas.

isi ni Tval naT liv da i na xa ven ada mi an Ta ga moc-di le bis mra val fe rov ne bas. mos wav le e bi SeZ le ben ga i az ron rac uk ve icod nen, an ax la ga i ges sa ku-Tar Tav ze, ro gorc pi rov ne ba ze, mo qa la qe sa da sa zo ga do e bis wev rze.

mos wav le eb ma un da ga i az ron ra aris eri da sa-xel mwi fo, ro gor iq mne ba igi dro sa da siv rce Si, ro gor aris war mod ge ni li igi ymaw vil Ta uSu a lo ga re mo Si, maT yo vel dRi ur cxov re ba Si. mos wav le-eb ma un da Se is wav lon Zi ri Ta di ter mi ne bi da cne-be bi, rom le bic qve moT aris mo ce mu li:

1. is to ria - sa ga ni da mi za ni, wya ro e bi, in ter-pre ta ci a, uwy ve to ba da cvli le ba;

2. ge og ra fia _ ru ka; te ri to ri a, sazR vre bi, ad mi nis tra ci u li da na wi le ba, mxa re, re gi o ni, bu-neb ri vi ga re mo, re li e fi, hid rog ra fi a, kli ma ti, flo ra, fa u na, bu neb ri vi re sur se bi, mo sax le o ba, da sax le be bi, eko no mi kis dar ge bi,, kav Si ri bu ne ba sa da ada mi ans So ris, ga re mos dac va;

3. dro _ qro no lo gi a, war su li, aw myo, mo ma va-li, ka len da ri, dro is er Te u le bi, ad re/ gvi an, is-to ri u li epo qa/ pe ri o di;

4. siv rce _ bu neb ri vi ga re mo, ad gi li, te ri-to ri a, bu neb ri vi da an Tro po ge nu li lan dSaf ti _ da sax le bis ti pe bi da fun qci e bi;

5. eko no mi ka _ sa sof lo da sa qa la qo me ur ne o ba, vaW ro ba, fu la di ur Ti er To be bi da ko mu ni ka ci e bi: gze bi, tran spor ti: sax me le To, sam di na ro, sazR-va o, sa ha e ro; mo bi lu ri, fos ta, el -fos ta;

6. mec ni e re ba _ ga naT le ba, aR mo Ce na, ga mo go ne-ba, pro fe si a, dak vir ve ba, kvle va, da sa bu Te ba, mec-ni e ru li az ris gan vi Ta re ba;

7. kul tu ra _ ar qi teq tu ra, dam wer lo ba, tra-di ci a, wes -Cve u le ba, ada Ti, fol klo ri, mec ni e re-ba;

8. re li gia _ ri tu a li, mi To si, RvTis msa xu re ba, rwme na;

9. eri _ pi rov ne ba, oja xi, wi nap re bi, sa zo ga do-e ba/ fe ne bi da mi si wev re bi, qce vis nor me bi, we se bi, mo sax le o ba _ So ba do ba/ mok vda vo ba, bu neb ri vi ma-te ba, um rav le so ba /um ci re so ba, sqe sob riv -a sa kob-ri vi struq tu ra;

10. sa xel mwi fo _ mo qa la qe, mmar Tve lo ba da mi-si for me bi, po li ti ka, ka no ni, usaf rTxo e ba, kon-fliq ti da Ta nam Srom lo ba, wes ri gi, sa mar Ta li, sim bo li ka;

”Cve ni sa qar Tve los” stan dar tiT gaT va lis wi-ne bu li Se de ge bis mi saR we vad sa zo ga do eb ri vi mec-ni e re bis mas wav le be li swav le bis mra val fe ro van mid go mebs un da flob des, ra Ta sag nis Ses wav li sas mos wav le eb ma efeq tu rad aiT vi son mniS vne lo va ni cne be bi, ga ni vi Ta ron unar -Cve ve bi da uf ro mom za-de bu le bi aR moC ndnen sa ba zo sa fe xu ris Tvis.

Zi ri Ta di mid go me bi:

cne be bis Ses wav lasa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis sa ba zo da sa Su a lo sa fe xu reb ze swav la mxo lod mos wav lis sa Ta na do mom za de bis pi ro beb Sia Se saZ le be li. rTu li so ci-a lu ri, kul tu ru li da po li ti ku ri mov le ne bis Ses wav la da ga az re ba Se uZ le be li a, Tu mos wav le e-bi ar ic no ben Zi ri Tad sa ba zi so cne bebs.

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis Tvis mniS vne lo-va ni cne be bi mTe li kur sis man Zil ze ga az re bu lad, mra val mxri vad un da da mu Sav des. es war ma te bu lad mi iR we va am cne be bis re a lur cxov re bas Tan, pi rad ga moc di le ba sa da ga re mos Tan da kav Si re biT. ma Ti mra val mxri vi da mu Sa ve ba mos wav le e bis mi er sa qar-Tve los war su lis sxva das xva ma ga li Te bis gac no-biT, Sem dgom ma Ti ga az re bi Ta da maT So ris sxva-das xva sa xis kav Si re bis dad ge niT mo xer xde ba. siR-rmi se u li Ses wav lis Se de gad mos wav le e bi SeZ le ben nas wav lis sxva das xva kon teq stTan adap ti re bas.

dawy e bi Ti sa fe xu ris am etap ze bav Sve bi swav-lo ben mar ti vi ge og ra fi u li kvle vis Ca ta re bas. Se sa ba mi sad, da va le be bis da geg mvi sas Sem de gi ori-en ti re bi un da iyos gaT va lis wi ne bu li:

wya ro eb sa da /an Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba - in for ma ci is mo Zi e ba /aT vi se ba/ gad mo ce mis sxva-das xva sa Su a le be bis ga mo ye ne ba.

gak ve Ti lis Ca sa ta reb lad mas wav le be li un da iye neb des mra val fe ro van wya ro eb sa da Tval sa-Ci no e bebs. es Se iZ le ba iyos sa xel mZRva ne lo eb Si ar se bu li sxva das xva sa xis wya ro e bi, mas wav leb lis mi er Te mis Se sa ba mi sad mom za de bu li, mos wav lis mi er Seq mni li da Seg ro ve bu li ma sa la, do ku men tu-ri Tu mxat vru li fil mi; sa o ja xo fo to al bo me bi, do ku men te bi, mi mo we ra, Zve li niv Te bi (mag. sa mu-Sao ia ra Ri, Tu Zve li te le fo nis apa ra ti). wya ro-eb sa da Tval sa Ci no e beb Tan mu Sa o ba xde ba ro gorc sak la so oTax Si, ase ve kla sis ga re Tac, ma ga li Tad, mu ze u meb Si, sko lis ezo Si.

ze moT aR we ri li Zi ri Ta di sa in for ma cio wya-ro e bi ise un da iyos Ser Ce u li, rom mos wav le ebs nel -ne la ga nu vi Tar deT kiTx vis sa ba zi so una re bi (Si na ar sis ga mo ta na, sak van Zo sa kiTx e bis ga mo cal-ke ve ba pa ra le le bis mo Zi e bi sa da das kvne bis ga mo-ta nis Tvis). bav Sve bi un da ga er kvnen, rom „wa kiTx va“ teq sti sac Se iZ le ba da fo to su ra Tis an niv Ti sac. es yo ve li ve in for ma ci is mo Zi e bas gu lis xmobs.

8 98 9

Sem deg etap ze mos wav le e bi mi Re bu li in for ma-ci is Se da re ba/ kla si fi ci re ba ze mu Sa o ben mag.:• cxri lis an ba ra Te bis sa Su a le biT aj gu febs beW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na med ro ve eleq-tro nu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis ga mo go ne-be bis Se de gebs;

• ru kis dax ma re biT cxril Si aj gu febs qa la qebs sa qar Tve los mxa re e bis mi xed viT;

• ada rebs er Tma neTs sa xel mwi fo mmar Tve lo bis sxva das xva for mas da ir Cevs, mi si az riT mis Tvis mi sa Rebs;

• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o nire bis Tvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maT mniS vne lo ba ze.

• am asak Si un da Ca e ya ros sa fuZ ve li, ase ve, moswav le e bis unars, Ta vad ga mo xa ton vi zu a lu rad in for ma cia (gra fi ki, cxri li, na xa ti). mos wav le-Ta mo na wi le o biT Seq mni li Tval sa Ci no e be bis ga-mo ye ne ba sas wav lo re sur sad zrdis mos wav le Ta mo ti va ci as.

si mu la ciaze moT Ca moT vli li sa ba zi so cne be bis kar gad ga-sa ge bad mos wav le e bi saT vis sak ma od sa in te re so da na yo fi e ri iq ne ba si tu a ci u ri an pro ce sis si mu la-ci is teq ni kis ga mo ye ne ba. • mas wav leb lis dax ma re biT Ta nak la se leb Tan er

Tad mos wav le dgams sak la so speq takls ga mor-Ce ul sa xel mwi fo moR va we ze; msje lobs speq tak-lSi gad mo ce mu li is to ri u li faq te bis Se sa xeb (mag.: ~pa ta ra ka xi~)

• mo na wi le obs kon kre tu li re sur sis ara ra ci o nalu rad ga mo ye ne bis si mu la ci ur Ta ma Seb Si, mag.: sa a xal wlo naZ vis xe e biT an bzo ba ze tye Si moW-ri li bziT vaW ro ba).

• am gva ri aq ti vo be bi da ex ma re ba bav Svebs prob lemis /cne bis de kon struq ci a sa da Sem deg er Ti an, ga az re bul aR qma Si. si mu la ci is er Ter Ti for-maa ase ve ro lu ri Ta ma Se bi. ro lu ri Ta ma Se bi sas mos wav le e bi ga i Ta ma Se ben sxva das xva si tu a ci as, sa dac sxva das xva da in te re se bu li mxa re e bis an pi rov ne be bis per speq ti vi dan aR we ren mov le nas, pro cess an cne bas.

msje lo ba/ ga az re ba am eta pi saT vis da geg mi li sa var ji So e bi da aq ti vo-be bi un da efuZ ne bo des met -nak le bad uk ve aT vi se-bul in for ma ci as, mag.:• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wi

le is to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwi-fo Ro nis Zi e bebs. gan sazR vravs maT Se de gebs;

• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la ze mniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kur moR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a-Tebs maT;

• Ca moT vlis oms (Tav dac vi Ti, dam pyrob lu ri), axa si a Tebs mis Se de gebs;

• msje lobs ga dam wyve ti brZo le bis, ga mo Ce ni li me fe e bi sa da sxva cno bil is to ri ul pir Ta moR-va we o bis Se sa xeb.

Ta nag rZno ba da ga Ta vi se ba/ em pa tiawar su lis si mu la ci ur re kon struq ci as Tan er Tad gan sa kuT re biT sa xa li so da na yo fi e ria ga sa Ta vi-se be li sa var ji So e bis Se mo ta na yo vel dRi u ri yo-fis, wes -Cve u le be bis aR we ri sas, rac sa Su a le bas mis cems mos wav le ebs ara mar to ga i az ron ara med Se ig rZnon war sul Si mcxov re bi ada mi a ne bis mo ti-va ci e bi, sur vi le bi, oc ne be bi. ma Ti Tva liT da i-na xon sam ya ro, ga ni ca don sxva epo qis ada mi a ne bis cxov re ba.

mos wav le Ta sa Ta na do or ga ni za cia _ so ci a lu ri da sa ko mu ni ka cio unar -Cve ve bis mra val mxri vi gan vi-Ta re bis Tvis au ci le be li ele men ti a.sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mas wav le bel ma kla-sis or ga ni ze bi sas, ma ga li Tad jgu fu ri mu Sa o bi-sas, mos wav le ebs mis ces Se saZ leb lo ba er Tob li-vad ga dawy vi ton da sa xu li amo ca ne bi, mo ir gon gan sxva ve bu li ro le bi: ne bis mi er mos wav les un da eZ le o des sa Su a le ba sxva das xva dros iyos pre zen-ta to ri an li de ri. Tu ki mos wav le aris kar gi pre-zen ta to ri, es ar niS navs imas, rom mas yo vel Tvis un da eva le bo des jguf Si Ca ta re bu li sa mu Sa os war dge na.

Ri re bu le be bis gan vi Ta re baada mi a ni da sa zo ga do e ba _ mi mar Tu le bis Se de ge-bis mi saR we vad mniS vne lo va nia ma Ti gan xil va mos-wav lis pi rad ga moc di le ba ze day rdno biT. oja xi-sa Tu mSob li u ri mxa ris ma ga li Te bis gan xil viT. mas wav le bel ma sas wav lo pro ce si un da war mar Tos ise, rom mos wav le ebs ga nu vi Ta ros ada mi a nis Rir se-bis, Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis pa ti vis ce ma. am Ri re bu le beb ze day rdno biT xe li un da Se uwy os mos wav le e bis eTi ku ri da pa su xis mgeb li a ni qce vis Ca mo ya li be bas. Ri re bu le be bi vi Tar de ba ada mi a nis, mo qa la qis uf le ba- mo va le o be bis swav le bis gziT, rac ey rdno ba Cve ni qvey nis kul tu rul mem kvid re-o bas, tra di ci ebs. sa mo qa la qo Ri re bu le be bis Ca-mo ya li be biT ga nu vi Ta ros sam Sob los siy va ru li. ga mo i ye nos ise Ti wya ro e bi, rom le bic mos wav le ebs da a fiq rebs aq tu a lur sa kiTx eb ze da ga nu vi Ta rebs po zi ti ur da mo ki de bu le bebs.

klas ga re Se mu Sa o ba _ ori en ti re bu lia in for ma ci-is sxva das xva sa Su a le biT mo Zi e bis una ris gan vi Ta-re ba ze.am asa kob riv jguf Tan, sag nis spe ci fi ki dan ga mom-di na re, au ci le be lia da i geg mos klas ga re Se sa mu-Sa o e bi. es ad vi lad gan sa xor ci e le be li a, rad gan mos wav le Ta uSu a lo (o jaxs, ubans, qu Cas, sko las, Tems...) ga re mos exe ba. sko lis ga reT mos wav le ebs un da da e va loT awar mo on dak vir ve be bi (mag. tran-spor tis moZ ra o ba ze, ar qi teq tu ra ze), mo i Zi on sa Wi ro in for ma cia in ter vi us sa xiT, lo ka lu ri is to ri e bis Seg ro ve ba gva ris ge ne a lo gi a ze, Tu qu Cis, sof lis, qa la qis Se sa xeb da a.S. ga a ke Ton azom ve bi mar Sru tis Tu sqe mis Se saq mne lad, Seq-mnan Ca na xa te bi. am gva ri aq ti vo be bi sag nis Ses wav-las uf ro sa xa li sos gax dis, xo lo cod nis mi Re-bis gze bi uf ro efeq tu ri iq ne ba.

10 1110 11

da sa xe le bu li me To du ri mid go me bi ara mar to ze-pi rad, ara med we ri lo bi Tic Se saZ loa gan xor ci-el des.

d) sag ne bis swav le bis or ga ni ze ba _ dawy e bi Ti sa fe-xu ri

I, II, III da IV kla seb Si sa qar Tve los is to ri is, ge og-ra fi i sa da sa mo qa la qo aR zrdis ele men te bi Se dis sxva sas wav lo sag neb Si (qar Tu li ena da li te ra-tu ra, bu ne bis mety ve le ba, es Te ti ku ri da Sro mi Ti aR zrda, ma Te ma ti ka).

V-VI kla seb Si sa qar Tve los is to ri a, ge og ra fia da sa mo qa la qo aR zrda is wav le ba in teg ri re bu li sa xiT.

I - IV kla seb Si sa mo qa la qo Tav dac vi sa da usaf-rTxo e bis sa kiTx e bi in teg ri re bu lia bu ne bis mety-ve le bi sa da fi zi ku ri ga naT le bis /spor tis (Sem-dgom Si spor ti) sas wav lo prog ra meb Si; Tum ca, IV klas Si er Ti se mes tris gan mav lo ba Si, ja mu rad 12 sa a Ti spe ci a lu rad ga mo yo fi lia sag ni saT vis ”moZ-

swav le bis mi mar Tu le be bi sag ne bi sa da kla se bis mi xed viT

მიმართულებები ჩვენი საქართველო ისტორია გეოგრაფია სამოქა ლაქო

განათლება

სამოქა ლაქო თავდაცვა და უსაფრთხოება

დრო და სივრცე 5-6 7, 8, 9,10 7-11 7-8

გარემო და ეკონომიკა 5-6 7, 9, 11, 12 7-11 7-8

სახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა 5-6 7-9, 11-12 7-8

კულტურა და რელიგია 5-6 7-9, 11-12 7-8

ადამიანი და საზოგადოება 5-6 7-9, 11,12 7-8

გარემო და სოციალური სისტემები 8 7- 11

პიროვნული განვითარება 9-10

მდგრადი განვითარება 9-10

თვითმმართველობა და მმართველობა 9-10

ისტორიული ინტერპრე-ტაცია და კვლევა 10

კომუნიკაცია 10 12გეოგრაფიული კვლევა 12

პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა 4, 8, 12

საგანგებო ვითარებებში უსაფრთხო ქცევის საფუძვლები

4, 8, 12

გადაუდებელი ექიმამდელი დახმარება 12

ra o bis usaf rTxo e ba” (re ko men de bu lia sas wav lo wlis me o re se mes trSi);V-VI kla seb Si sa gan Si Se ma va li Te ma ti ka in teg-ri re bu lia bu ne bis mety ve le bis, sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bi sa spor tis sas wav lo prog ra meb Si.

e) sag ne bis swav le bis mi mar Tu le be bis aR we ra (V-VI kla se bis Tvis)

erov nul sas wav lo geg ma Si gan sazR vru lia yo ve-li kla sis an sa fe xu ris bo los sas wav lo pro ce sis Se de ge bi da mos wav lis mi er ma Ti miR we vis in di ka-to re bi. Se de ge bi daj gu fe bu lia mi mar Tu le be bis mi xed viT. Ti To e u li mi mar Tu le ba asa xavs sag nis swav le bis Zi ri Tad da niS nu le bas da efuZ ne ba erT an ram de ni me dis cip li nas. is to ri is X da ge og ra-fi is XII kla se bis stan dar tis mi mar Tu le be bi gan-sazR vru lia kvle vi Ti da sa ko mu ni ka cio unar -Cve-ve bis Se sa ba mi sad.

sa zo ga do eb ri vi mec ni e re be bis mi mar Tu le ba Si “dro da siv rce” ga er Ti a ne bu li Se de ge bi pir vel

10 1110 11

rig Si mos wav les dro sa da siv rce Si ori en ti re bis unars sZens.

mi mar Tu le ba dro da siv rce gam Wo lia ge og-ra fi a Si. es mi mar Tu le ba aer Ti a nebs ge og ra fi i-saT vis iseT mniS vne lo van Te meb sa da unar -Cve vebs, ro go re bi caa ru kis kiTx va, Tval sa Ci no e be bis ana-li zi, in ter pre ta cia da Seq mna; ase ve te ri to ri e-bis, ge og ra fi u li mde ba re o bis gan sazR vra; ge og-ra fi ul ga re mos, ge o lo gi ur dros, ge og ra fi u li mov le ne bis, pro ce se bi sa da ka non zo mi e re be bis gav rce le bis cod nas.

is to ri is Sem Txve va Si mos wav le euf le ba iseT fun da men tur cne bebs, ro go re bi caa dro is er Te-u le bi, ad re/ gvi an, war su li, aw myo, mo ma va li, qro-no lo gia (m.S. ge oq ro no lo gi u ri wel TaR ricx va), wel TaR ricx va, pe ri o di za ci a, sa u ku ne, aTas wle-u li, ka len da ri, is to ri u li epo qe bi/ pe ri o de bi, epo qa da re gi o ni.

ga re mo da eko no mi kami mar Tu le bis “ga re mo da eko no mi ka” mi za nia mos-wav les da a na xos bu neb ri vi ga re mo sa da eko no mi-kis mniS vne lo ba ada mi an Ta sa zo ga do e bi saT vis. es mi mar Tu le ba aer Ti a nebs bu neb ri vi ga re mos, bu-neb ri vi re sur se bis, mo sax le o bis, eko no mi kis dar-ge bis gac no bi e re bi sa da Ses wav li sa ken mi mar Tul Se de gebs. mos wav les sa Su a le ba eZ le va ga ac no bi-e ros ge og ra fi u li faq to re bis ur Ti er Tkav Si ri da ur Ti er Tda mo ki de bu le ba. ama ve mi mar Tu le ba Si gam Wo la daa war mod ge ni li ga re mos dac vi Ti cno bi-e re bis Ca mo ya li be be bis ken mi mar Tu li Se de ge bi.am mi mar Tu le ba Si ga er Ti a ne bu li Se de ge bi mos wav-les aZ levs sa Su a le bas aRiq vas eko no mi ki sa da bu-neb ri vi faq to re bis ur Ti er Tgav le na. ga ac no bi e-

ros am kav Si re bis cva le ba do ba dro sa da siv rce Si da ka non zo mi e re be bi.

sa xel mwi fo mmar Tve lo ba da po li ti ka am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les sa Su a le ba mis-ces ga ac no bi e ros sa xel mwi fos ra o ba da fun qci-e bi. aRiq vas po li ti ku ri pro ce se bis mniS vne lo ba da zo ga di ka non zo mi e re be bi. da ex ma ros mos wav les is to ri u li faq te bis gan zo ga de ba Si.

kul tu ra da re li gia am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos de-da mi wa ze ada mi a nis Seq mni li kul tu ru li mem kvid-re o bis mra val fe rov ne ba da da ex ma ros mis kla si-fi ci re ba Si. xe li Se uwy os mas is to ri u li epo qe bi da mxa re e bi ga nas xva vos maT Tvis da ma xa si a Te be li eT nog ra fi u li yo fi sa da kul tu ris miR we vebs sa-fuZ vel ze. da ex ma ros mos wav les re li gi is ra o bi sa da mniS vne lo bis gan sazR vra Si. war mod ge na Se uq-mnas msof li o Si ar se bu li re li gi u ri sis te me bis mra val fe rov ne ba ze.

ada mi a ni da sa zo ga do e ba am mi mar Tu le bis mi za nia mos wav les da a na xos, rom is to ri is mTa var Se moq meds ada mi a ni war mo ad gens, ro mel sac Ta vi si uf le be bi da sa zo ga do e bis wi-na Se gar kve u li val de bu le be bi ga aC ni a. ada mi an-Ta sa zo ga do e ba sxva das xva so ci a lu ri fe ne bis gan Sed ge ba. mos wav lem un da ico des Tu ro go ri iyo sxva das xva is to ri ul epo qa Si sxva das xva so ci a lu-ri fe nis ada mi a ne bis uf leb ri vi mdgo ma re o ba da sa zo ga do eb riv cxov re ba Si ma Ti Car Tu lo bis xa-ris xi.

12 1312 13

III. V-VI klasi, Cveni saqarTvelo

sagnobrivi standarti

ori wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:

დრო და სივრცესახელმწიფო მმართველობა და პოლიტიკა

გარემო და ეკონომიკა

ადამიანი და საზოგადოება

კულტურა და რელიგია

საზ. მეც.V-VI. 1. მოსწავლეს შეუძლია რუკების კითხვა და გამოყენება.

საზ. მეც.V-VI.6. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში საქართველოში არსებული მმართველობის ფორმები.

საზ. მეც.V-VI.10. მოსწავლეს შეუძლია ჩამოთვლოს საქართველოს მოსახლეობის მახასიათებლები.

საზ. მეც.V-VI.15. მოსწავლეს შეუძლია ამოიცნოს სხვადასხვა ნიშანი და პირობა, რომელთა მიხედვითაც ადამიანი ამა თუ იმ საზოგადოებას მიაკუთვნებს თავს.

საზ.მეც.V-VI.20. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს საქართველოში არსებული რელიგიები.

საზ. მეც.V-VI. 2. მოსწავლეს შეუძლია გამოიყენოს და შექმნას ინფორმაციის გადმოცემის სხვადასხვა საშუალება (ცხრილი, გრაფიკი, ფოტო, სქემა, ჩანახატი).

საზ. მეც.V-VI.7. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს საქართველოს ისტორიის გამორჩეული პიროვნებები, რომლებიც ქვეყნის მმართ-ვე ლობაში მონა-წილეობდნენ.

საზ. მეც.V-VI.11. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს საქართველოს გეოგრაფიულ ობიექტები დასახლებების ტიპებთან.

საზ. მეც.V-VI.16. მოსწავლეს შეუძლია შეადაროს სხვადასხვა საზოგადოებები მათთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებებისა და წესების მიხედვით.

საზ. მეც.V-VI.21. მოსწავლეს შეუძლია განასხვავოს კულტურის სხვადასხვა კომპონენტები და განიხილოს მათი ურთიერთკავშირი

საზ. მეც.V-VI. 3. მოსწავლეს შეუძლია შეადგინოს სქემატური რუკები.

საზ. მეც.V-VI.8. მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს პიროვნებებისა და სხვადასხვა სოციალური ფენის როლზე საქართველოს ისტორიაში.

საზ. მეც.V-VI.12. მოსწავლეს შეუძლია დაახასიათოს მხარე ბუნებრივი რესურსების მიხედვით და იმსჯელოს მათ მნიშვნელობაზე.

საზ. მეც.V-VI.17. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს ადამიანის ღირსების, თავისუფლებისა და თანასწორობის დაცვა სხვადასხვა ეპოქაში.

საზ.მეც.V-VI.22. მოსწავლეს შეუძლია აღწეროს საქართველოს მოსახლეობის კულტურათა მსგავსება-განსხვავებების გამოვლინებები და განიხილოს შესაბამისი მიზეზები.

საზ. მეც.V-VI.4. მოსწავლეს შეუძლია განმარტოს და გამოიყენოს ქრონოლოგიუ-ური ერთეულე-ბი (წელიწადი, საუკუნე, ათასწლეული) და წელთაღრიცხვის სისტემა (ძველი და ახალი ერა).

საზ. მეც.V-VI.9. მოსწავლეს შეუძლია შეადაროს ომისა და მშვიდობის შედეგები მოსახლეობისათვის საქართველოს ისტორიის სხვადასხვა პერიოდში.

საზ. მეც.V-VI.13. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა ბუნებრივი რესურსების რაციონალურ და მრავალმხრივ გამოყენებაზე.

საზ.მეც.V-VI.18. მოსწავლეს შეუძლია განასხვავოს ბავშვის უფლება-მოვალეობები სხვადასხვა საზოგადოებაში.

საზ.მეც.V-VI.23. მოსწავლეს შეუძლია იმსჯელოს მოგზაურობებისა და ვაჭრობის მნიშვნელობაზე.

საზ. მეც.V-VI.5. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს ისტორიული ფაქტები შესაბამის ეპოქებთან.

საზ. მეც.V-VI.14. მოსწავლეს შეუძლია მსჯელობა კომუნიკაციების განვითარებაზე უძველესი დროიდან დღემდე.

საზ.მეც.V-VI.19. მოსწავლეს შეუძლია დააკავშიროს კანონიერება და მშვიდობიანი თანაარსებობა.

12 1312 13

qarTlis dedaqalaqad

Tbilisis gamocxadeba

daviT aRmaSeneblis

gamefeba

pirveli qarTuli wignis dabeWdva

mi mar Tu le ba: dro da siv rce

saz. mec.V-VI. 1. mos wav les Se uZ lia ru ke bis kiTx va da ga mo ye ne ba. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• am JRav nebs ru ke bis le gen dis cod nas; • amo ic nobs sa qar Tve los mo sazR vre qvey neb sa da msxvil ge og ra fi ul obi eq tebs;• iye nebs po li ti kur ru kas /at lass da amo ic nobs sa qar Tve los mxa re eb sa da sam xa reo cen trebs;• ru ke bis dax ma re biT ga ni xi lavs sa qar Tve los sazR vre bis cvli le bebs sxva das xva is to ri ul epo qa Si;• uC ve nebs gzebs, rom le bi Tac sa qar Tve lo ukavSir de ba ga re sam ya ros (mag. Sa vi zRvis sa Su a le-biT); • gan sazR vravs da mo i Zi ebs ko or di na te bis sa Su ale biT ge og ra fi ul obi eq tebs ru ka ze; • ar Cevs da iye nebs sa Wi ro in for ma ci as Te ma tu ri ru ke bi dan.

saz. mec.V-VI. 2. mos wav les Se uZ lia ga mo i ye nos da Seq-mnas in for ma ci is gad mo ce mis sxva das xva sa Su a le ba (cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• kiTx u lobs da iye nebs gra fi keb sa da cxri leb Si mo ce mul in for ma ci as;• ada rebs sxva das xva sa Su a le biT gad mo ce mul infor ma ci as ra i me niS niT (mag. wle bis, an far To bis mi xed viT);• ax dens sxva das xva sa Su a le be bi dan mo po ve bu li in for ma ci is kla si fi ci re bas;• er Ti ti pis sa Su a le biT mo ce mul in for ma ci as aj gu febs er Ti an ori niS nis mi xed viT; • is to ri ul an ge og ra fi ul in for ma ci as war moad gens sxva das xva sa Su a le be biT.

saz. mec.V-VI. 3. mos wav les Se uZ lia Se ad gi nos sqe ma-tu ri ru ke bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• av sebs sa qar Tve los kon tu rul ru kebs (re li efis for me bi, hid rog ra fi u li obi eq te bi, mxa re e bi da da sax le be bi, xu roT moZR vru li Zeg le bi);• ad gil ze ata rebs mar tiv azom vebs da aR niS navs obi eq tebs ad gi lis geg ma ze; • mSob li u ri mxa ris ru kis Sed ge ni sas mas ze asa xavs au ci le bel ele men tebs - sa Ta u ri, le gen da, sim bo-lo e bi, ho ri zon tis mxa re e bi.

saz. mec.V-VI.4. mos wav les Se uZ lia gan mar tos da ga-mo i ye nos qro no lo gi u ri er Te u le bi (we li wa di, sa-u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricx vis sis te ma (Zve-li da axa li era).Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ufar debs dro is er Te u lebs er Tma neTs (mag. aTaswle u li - 10 sa u ku ne; sa u ku ne - 100 we li da a. S.);• iye nebs ter mi nebs Zve li era /a xa li era, Cvens wel TaR ricx vam de/ Cve ni wel TaR ricx viT, Zve li

ori wlis bo los mi saR we vi Se de ge bi da ma Ti in di ka to re bi

wel TaR ricx viT/ axa li wel TaR ricx viT, qris te-So bam de/ qris te So bi dan;• dro is xaz ze (ska la ze) aR niS navs kon kre tul isto ri ul Ta ri Rebs an is to ri ul pe ri o debs.

saz. mec.V-VI.5. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros is-to ri u li faq te bi Se sa ba mis epo qeb Tan. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa xe lebs mniS vne lo van is to ri ul faq tebs;• asa xe lebs im sa u ku ne sa da aTas wle uls, ro melsac mi e kuT vne ba kon kre tu li Ta ri Ri; • ga nas xva vebs kon kre tul is to ri ul mov le nas prin ci piT - ad re da gvi an; mag.:

mi mar Tu le ba: sa xel mwi fo mmar Tve lo ba da po li ti ka

saz. mec.V-VI.6. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos sxva-das xva is to ri ul epo qa Si sa qar Tve lo Si ar se bu li mmar Tve lo bis for me bi. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis sxva das xva ti pis mmar Tve lo bis siste mis Zi ri Tad ma xa si a Teb lebs; maT aR mniS vnel ter mi nebs da swo rad iye nebs maT;• ada rebs er Tma neTs mmar Tve lo bis sxva das xva for mas.

saz. mec.V-VI.7. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos sa-qar Tve los is to ri is ga mor Ce u li pi rov ne be bi, rom-le bic qvey nis mmar Tve lo ba Si mo na wi le ob dnen.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis sxva das xva dros moR va we is to ri ul pi rebs, gan sazR vravs maT rols mmar Tve lo ba Si; • ga nas xva vebs er Tma ne Ti sa gan mmar Tve lebs epo qebis mi xed viT ;• Ca moT vlis da axa si a Tebs mmar Tve lo ba Si mo na wile is to ri ul pir Ta mi er ga ta re bul sa xel mwi fo Ro nis Zi e bebs. ga moT qvams sa ku Tar mo saz re bas maT Se de geb ze;• dro is ska la ze aR niS navs, mi si az riT, yve la ze mniS vne lo van oTx (an xuT) qar Tvel po li ti kur moR va wes uZ ve le si dro i dan dRem de da axa si a Tebs maT.

saz. mec.V-VI.8. mos wav les Se uZ lia im sje los pi rov-ne be bi sa da sxva das xva so ci a lu ri fe nis rol ze sa-qar Tve los is to ri a Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ir Cevs war su lis sa zo ga do e bis er TerT so cia lur fe nas da aR wers am fe nis Tval sa Ci no war-

14 1514 15

mo mad gen lis yo vel dRi ur cxov re bas (mag. gle xi, az na u ri, va Wa ri, xe lo sa ni, mec ni e ri da a.S.);• epo qis Se sa ba mi sad asa xe lebs sxva das xva ga mo Cenil pi rov ne bas, gan sazR vravs maT so ci a lur sta-tuss (mag: me fe, va Wa ri, mo na di re, ban ki ri, mi waT-mflo be li, pre zi den ti, mec ni e ri da a.S.). saz. mec.V-VI.9. mos wav les Se uZ lia Se a da ros omi sa da mSvi do bis Se de ge bi mo sax le o bi saT vis sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri od Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis omis sa xe o bebs (Tav dac vi Ti, dampyrob lu ri), axa si a Tebs maT Se de gebs;• asa xe lebs mSvi do bi a ni xer xe biT mi Re bul ga dawyve ti le bebs sa qar Tve los is to ri a Si. mis da de biT da uar yo fiT Se de gebs. kon tu rul ru ka ze aR niS-navs sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri o dis brZo le bis ad gils (mag. did go ris, ba si a nis, gar ni-sis, krwa ni sis da a.S.);• ada rebs sxva das xva epo qis sa qar Tve lo Si omis war mo e bis we sebs (da mo ki de bu le ba tyve Ta, daW-ril Ta da da Ru pul Ta mi marT. msje lobs we se bi sa da ka no ne bis dac vis au ci leb lo ba ze omis dros); • mo i po vebs in for ma ci as bu ne ba Si omiT ga mow veul eko lo gi ur cvli le beb ze (wya li, ha e ri, ni a da-gi, tye); cvli le be bis Se de gebs war mo ad gens cxri-lis an na xa tis (pla ka tis) sa xiT.

mi mar Tu le ba: ga re mo da eko no mi ka saz. mec.V-VI. 10. mos wav les Se uZ lia Ca moT va los sa-qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb le bi. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le: • ad gens kav Sirs bu neb riv ma te bas, So ba do ba sa da mok vda o bas So ris;• kla sis an lo ka lu ri ga re mos mo na ce me bis mi xedviT axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis sqe sob-riv da asa kob riv struq tu rebs; • asa xe lebs sa qar Tve lo Si mcxov reb eT ni kur da re li gi ur um ci re so bebs; • ru kis dax ma re biT aR wers sa qar Tve los mo sax leo bis eT ni kur da re li gi ur mra val fe rov ne bas; • ga moT qvams sa ku Tar azrs mig ra ci is Se saZ lo mize zeb ze da moh yavs Se sa ba mi si ma ga li Te bi (mag. bu-neb ri vi pi ro be bi, eko lo gi a, ome bi)• Ca moT vlis sa qar Tve los sxva das xva re gi o neb Si gan vi Ta re bul me ur ne o bis ti pebs.

saz. mec.V-VI.11. mos wav les Se uZ lia da a kav Si ros sa-qar Tve los ge og ra fi u li obi eq te bi da sax le be bis ti peb Tan.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• fo to su ra Tis an ru kis ga mo ye ne biT aR wers sxvadas xva te ri to ri is Tvis da ma xa si a Te bel pe i zaJs (mag. mTe bi, tye e bi, da sxva);• as xva vebs sa qar Tve lo Si gav rce le bul sacx ov rebe li sax lis ti pebs;• ukav Si rebs sax le bis ar qi teq tu ras ge og ra fi ul ga re mos;

• as xva vebs sxva das xva ti pis da sax le bebs da msjelobs kon kre tul ge og ra fi ul ga re mo Si ma Ti ga-Ce nis mi ze zeb ze (mag. ra tom aar se ben qa la qebs mdi-na re e bis na pi reb ze, ra tom gvxvde ba Zve li na sax la-re bi mi u val ad gi leb Si);• sa qar Tve los kon tu rul ru ka ze aR niS navs sxvadas xva ti pis da sax le bebs (qa la qi, da ba, so fe li);• asa xe lebs sxva das xva da sax le bis fun qci o ni rebis Tvis au ci le bel pi ro bebs; msje lobs maT mniS-vne lo ba ze;• er Tma neTs ada rebs sa ku Ta ri da sxva da sax le buli pun qtis bu neb riv pi ro bebs.

saz. mec.V-VI.12. mos wav les Se uZ lia da a xa si a Tos mxa-re bu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da im sje los maT mniS vne lo ba ze.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• ada rebs sxva das xva ge og ra fi ul ga re mo Si ar sebul or sa mo sax los da ad gens maT So ris gan sxva-ve bas (ma sa la, ar qi teq tu ra); • ad gens sa qar Tve los sxva das xva re gi on Si mo pove bu li bu neb ri vi re sur se bis nus xas;• ad gens im bu neb ri vi re sur se bis nus xas, rom lebic ga mo i ye ne ba mis qa laq sa Tu so fel Si da aR niS-navs maT kon tu rul ru ka ze;• ir Cevs ro me li me bu neb riv re surss da msje lobs mis mniS vne lo ba ze re gi o nis gan vi Ta re bis Tvis;• bu neb riv re sur sebs akav Si rebs qvey nis (re gi onis) sa me ur neo saq mi a no bas Tan.

saz. mec.V-VI.13. mos wav les Se uZ lia msje lo ba bu neb-ri vi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga mo-ye ne ba ze.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• aj gu febs er Ti ma sa lis gan dam za de bul niv Tebs (mag., Ti xis gan mzad de ba qo Ta nic da agu ric);• ga mo sa xavs re sur se bis sa xec vli le bas mo po ve bidan mox ma re bam de (mag. xor ba li- fqvi li- pur -fun-Tu Se u lo ba);• msje lobs sa qar Tve los /mi si ro me li me re gi onis ze da pi ru li wyle bis mra val fe rov ne ba ze, maT mniS vne lo ba ze da Se de gebs war mo ad gens mis Tvis sa sur ve li for miT;• msje lobs wylis re sur sis ra ci o na lur ga mo yene ba ze da da bin Zu re bis Ta vi dan aci le bis gzeb ze;• asa xe lebs tyis ga mo ye ne bis gan sxva ve bul sa xeebs; • ga mo yofs tyiT sar geb lo bis ga re mo saT vis usafrTxo for mebs;• ad gens mox ma re bis sag nebs, ro mel Ta me o ra di gada mu Sa ve baa Se saZ le be li.

saz. mec.V-VI.14. mos wav les Se uZ lia msje lo ba ko mu-ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRem-de. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• er kve va ima Si, Tu ra da de bi Ti cvli le be bi mo uta na dam wer lo bis ga mo go ne bam ka cob ri o bas;

14 1514 15

• aj gu febs beW dvis, kom pi u te ris an sxva Ta na medro ve eleq tro nu li sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis ga mo go ne be bis Se de gebs;• dro is ska la ze aR niS navs tran spor tis sxva dasxva sa xe o bis ga mo go ne bas da mis gan vi Ta re bas;• Ca moT vlis tran spor tis sa Su a le bebs, msje lobs maT da niS nu le ba ze sxva das xva ga re mo Si; moh yavs ma ga li Te bi.

mi mar Tu le ba: ada mi a ni da sa zo ga do e ba

saz. mec.V-VI.15. mos wav les Se uZ lia amo ic nos sxva-das xva ni Sa ni da pi ro ba, ro mel Ta mi xed vi Tac ada mi-a ni ama Tu im sa zo ga do e bas mi a kuT vnebs Tavs. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa xe lebs im so ci a lur jgu feb sa Tu sa zo gado e bebs, ro mel Ta wev ra dac mi aC nia sa ku Ta ri Ta vi (mag.: oja xi, kla si, sag va re u lo, sko la, sa me gob-ro, mo cek va ve Ta an sam bli da sxva);• ga nas xva vebs sa ku Ta ri Ta vis sxva das xva sa zo gado e bi sad mi mi kuT vne bis pi ro bebs (mag.: asa ki, sis-xliT na Te sa vo ba, sqe si, sa mety ve lo ena, sacx ov re-be li da a.S.)• Ca moT vlis ro me li me so ci a lu ri jgu fi sa Tu sazo ga do e bis wev rTa sa er To ni San -Tvi se bebs (mag.: na Te sa o ba, ga reg no ba, xa si a Ti, in te re si, una ri, Ta nag rZno ba, asa ki, siy va ru li, mSob li u ri ena, ge-mov ne ba da a.S.); • msgav si ni San Tvi se be bi sa da pi ro be bis ga mo yofiT am ya rebs kav Sirs im so ci a lur jgu feb sa Tu sa zo ga do e bebs So ris, ro mel Tac mi a kuT vnebs sa-ku Tar Tavs;• msje lobs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis, ma Ti gan mas xva ve be li da sa er To ni San -Tvi se be bis Se sa-xeb;• asa xe lebs da aR wers mi ze zebs, ris ga moc pa tivs scems im sa zo ga do e bis wev rebs, ro mel sac mi e kuT-vne ba;• sa ub robs ada mi a nis aR mSe neb lo biT da da man grevel Se saZ leb lo beb ze, am Cnevs pir ve lis upi ra te-so bas da Tavs mi a kuT vnebs aR mSe ne bel Ta er To-bas.

saz. mec.V-VI.16. mos wav les Se uZ lia Se a da ros sxva-das xva sa zo ga do e be bi maT Tvis da ma xa si a Te be li ni-San -Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• aR wers Zi ri Ta di so ci a lu ri jgu fe bi sa Tu sazo ga do e be bi saT vis da ma xa si a Te bel Tvi se beb sa da we sebs (mag.: oja xi, sko la, mSob li u ri da sax le ba, mSob li u ri is to ri u li mxa re).• aR wers im sa zo ga do e ba Ta msgavs Ta vi se bu re bebs, rom le bic mniS vne lo va nia Ta nak la se le bi saT vis;• ada rebs er Ti ti pis sa zo ga do e bis (mag.: oja xi, sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs sa qar Tve los sxva das xva mxa re Si; • mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT ze ada rebs sxva das xva ti pis sa zo ga do e bis (mag.: oja-xi, sa me zob lo, uba ni) Ta vi se bu re bebs.

saz. mec.V-VI.17. mos wav les Se uZ lia aR we ros ada mi a-nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta nas wo ro bis dac-va sxva das xva epo qa Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• sa ku Ta ri sity ve biT gan mar tavs, ras niS navs Rirse ba, Ta vi suf le ba da Ta nas wo ro ba; • akav Si rebs ada mi a ne bis mra val fe rov ne bas maT uf le beb sa da Ta nas wo ro bas Tan;• mSob li u ri mxa ris an sa qar Tve los ma ga liT ze ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Ta-nas wo ro bis dac vas.

saz .mec.V-VI.18. mos wav les Se uZ lia ga nas xva vos bav-Svis uf le ba- mo va le o be bi sxva das xva sa zo ga do e ba-Si.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• axa si a Tebs Tvi Tor ga ni ze bis mniS vne lo bas yovel dRi ur cxov re ba Si;• aR wers sa ku Tar pa su xis mgeb lo bas Ta nak la se lebis mi marT jgu fu ri/ gun du ri mu Sa o bi sas;• gan mar tavs sa ku Tar uf le ba mo va le o bebs sxvadas xva sa zo ga do e ba Si (mag.: ojax Si, sko la Si, sa na-Te sa vo Si, sa me zob lo Si da a.S.);• msje lobs bav Svi sa da zrdas ru le bis uf le ba mo va le o bebs So ris msgav se ba- gan sxva veb ze;

saz .mec.V-VI.19. mos wav les Se uZ lia da kav Si ros ka no-ni e re ba da mSvi do bi a ni Ta na ar se bo ba.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• av lens zrdi lo bi a ni da usaf rTxo qce vis we sebis cod nas;• aR wers sa gan ge bo vi Ta re ba Si sa ku Ta ri qce vis wesebs;• aR wers, Tu ra saf rTxes uq mnis sa zo ga do e ba sa da pi rov ne bas ka no nis dar Rve vis da us je lo ba;• ga nas xva vebs sa zo ga do e ba Si mi Re bul we sebs saxel mwi fo saT vis da ma xa si a Te be li ka no ne bis gan;• ga nas xva vebs ada mi an Ta qce vas, ro mel Ta mo ralu ri da sa mar Tleb ri vi Se fa se be bi er Tma neTs ar em Txve va;• amo ic nobs ada mi a nebs So ris kon fliq tis Zi riTad mi ze zebs;• moh yavs sxva das xva erov ne bi sa da sar wmu no e bis ada mi a nebs So ris mSvi do bi a ni Ta nacx ov re bis ma ga-li Te bi;• asa bu Tebs, Tu ra tom un da icx ov ron mSvi do bia nad da Rir se u lad sxva das xva erov ne bi sa da sar-wmu no e bis ada mi a neb ma.

mi mar Tu le ba: kul tu ra da re li gia

saz .mec.V-VI.20. mos wav les Se uZ lia aR we ros sa qar-Tve lo Si ar se bu li re li gi e bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• asa kis Se sa ba mi sad es mis da msje lobs re li gi is da niS nu le ba sa da ad gil ze ada mi a nis cxov re ba Si;• ru ka ze mi u Ti Tebs qris ti a no bi sa da sxva mis Tvis cno bi li re li gi e bis gav rce le bis are a lebs Ta na-med ro ve sa qar Tve lo Si;

16 1716 17

• ada rebs sa qar Tve los sxva das xva mxa re eb Si ar sebul re li gi eb sa da maT Tan da kav Si re bul ri tu a-leb s/kul tu rul tra di ci ebs (mag.: qor wi li, dak-rZal va, axa li we li) ;• es mis, rom yve la re li gia hu ma nu ri fa se u lo bebis ma ta re be li a.

saz. mec.V-VI.21. mos wav les Se uZ lia ga nas xva vos kul-tu ris sxva das xva kom po nen te bi da ga ni xi los maT ur Ti er Tkav Si riSe de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• Ca moT vlis kul tu ris dar gebs an kom po nen tebs da aR wers maT ga mov li ne bebs;• sa ku Ta ri sity ve biT gan mar tavs, ras niS navs kultu ru li ada mi a ni;• axa si a Tebs qar Tu li kul tu ris ro me li me dargs; • asa xe lebs xal xu ri kul tu ris mis Tvis cno bil ni mu Sebs; SeZ le bis dag va rad ga mo yofs maT Si kul-tu ru li tra di ci e bis ele men tebs;• ga nas xva vebs qar Tul kul tu ra ze da sav lu ri an aR mo sav lu ri kul tu ris gav le nas (mag.: Cac mu lo-ba, ar qi teq tu ra);

saz .mec.V-VI.22. mos wav les Se uZ lia aR we ros sa qar-Tve los mo sax le o bis kul tu ra Ta msgav se ba- gan-sxva ve be bis ga mov li ne be bi da ga ni xi los Se sa ba mi si mi ze ze bi.Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• aj gu febs sa qar Tve los sxva das xva mxa ris (kuTxis) xal xur Tqmu le bebs, leq seb sa da sim Re rebs;• aR wers Ta vis mSob li ur kuTx e Si mde ba re xu roTmoZR vrul Zegls (Zeg lebs);• aR wers sa qar Tve lo Si mcxov re bi erov ne be bis sa o ja xo Tu re li gi ur dRe sas wa u lebs da av lebs maT So ris pa ra le lebs;• ada rebs sa qar Tve los is to ri u li mxa re e bi saTvis da ma xa si a Te bel wes -Cve u le bebs (kul tu ru li mra val fe rov ne ba).

saz .mec.V-VI.23. mos wav les Se uZ lia im sje los mog za-u ro be bi sa da vaW ro bis mniS vne lo ba ze. Se de gi Tval sa Ci no a, Tu mos wav le:• msje lobs mog za u ro be bis Se saZ lo Se de geb ze (mag,: ga moc di le bis /cod nis ga da ta na er Ti qvey-ni dan me o re Si, vaW ro bis gan vi Ta re ba, kul tu ris sxva das xva as peq te bis cvli le ba);• msje lobs ucx o e li mog za u re bis mi er sa qar Tvelos Se sa xeb Seg ro vi li cno be bis mniS vne lo ba ze qvey nis Ses wav li saT vis;• axa si a Tebs sazR var ga reT qar Tu li sa gan ma naTleb lo ke re bis saq mi a no bas da maT gav le nas kul-tu rul pro ce seb ze sa qar Tve lo Si (mag.: aTo nis mTa, pet ri wo nis mo nas te ri da a. S.).

prog ra mis Si na ar si(gaT vli lia or we li wad ze)

dro da siv rce:1. sa qar Tve los mde ba re o ba da sazR vre bi/ me zob-

le bi da ga re sam ya ro; 2. sa qar Tve los sax me le To me zob le bi; 3. Sa vizR vis pi ra qvey ne bi;4. ar qe o lo gi u ri mem kvid re o ba; 5. ucx o e le bis Tva liT da na xu li sa qar Tve lo;6. dro da is to ria - qro no lo gia da wel TaR ricx-

va;7. ro gor da ra tom war mo iS va ka len da ri; sa qar Tve los bu ne ba: 8. re li e fis for me bi: mTe bi, qe de bi da dab lo be-

bi;9. hid rog ra fi a: mdi na re e bi, tbe bi, wyal sa ca ve bi,

myin va re bi, Wa o be bi;

sa qar Tve los kli ma ti: 10. gan sxva ve be bi da sav le Ti sa da aR mo sav le Tis

kli mats So ris; 11. gan sxva ve be bi ba ri sa da mTis kli mats So ris;

sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li mxa re e bi (ge-og ra fi u li da xa si a Te ba, is to ri ul -eT nog ra fi u li da xa si a Te ba): 12. qar Tli 13. ka xe Ti14. ime re Ti15. Tu Se Ti16. fSav -xev su re Ti17. xe vi18. mTi u le Ti/ gu da ma ya ri19. sa meg re lo 20. gu ria 21. sva ne Ti22. ra Wa- leCx u mi23. af xa ze Ti24. sam cxe25. ja va xe Ti26. aWa ra27. sa qar Tve los is to ri u li mi we bi (dRe van de li

sa qar Tve los far glebs ga reT)

mo sax le o ba:28. de mog ra fi u li mdgo ma re o ba sa qar Tve lo Si Zve-

lad da ax la;29. So ba do ba da mok vda o ba;30. bu neb ri vi moZ ra o ba - mar ti vi ma ga li Te bis gan-

xil va ab so lu tur ricx veb Si;31. sqe sob ri vi struq tu ra;32. asa kob ri vi struq tu ra;33. mig ra cia da mi si ga mom wve vi mi ze ze bi da Se de-

ge bi;

sa qar Tve los bu neb ri vi re sur se bis ge og ra fi a:34. tyis re sur se bi;35. wylis re sur se bi;36. sa sar geb lo wi a Ri se u li;

16 1716 17

37. re sur se bis sa xec vli le ba mo po ve bi dan mox ma-re bam de;

38. re sur se bi da Se sa ba mi si me ur ne o bis dar ge bi;39. re sur se bis ra ci o na lu ri ga mo ye ne ba da dac va;40. me o ra di ga da mu Sa ve ba;41. bu ne ba Si omiT ga mow ve u li cvli le be bi;

ga re mo da eko no mi ka:42. Sem gro veb lu ri me ur ne o bi dan mwar mo eb lur me-

ur ne o bam de, qvis ia ra Re bi dan li To nis ia ra Re-bam de;

43. qar Tve li xal xis sa me ur neo yo fa;44. xe los no bis tra di ci u li dar ge bi;45. fu lis mi moq ce va sa qar Tve lo Si;46. teq ni ku ri prog re si (cxe ni- bor ba li -u re mi;

cecx li- Wra qi- na Tu ra; ma nu faq tu ru li war mo e bi dan kom pi u te ram de; me-

di a- sa Su a le be bis evo lu ci a); 47. me war me o ba da qvel moq me de ba;

sa xel mwi fo da mmar Tve lo ba:48. Sa vi zRva : le gen da ar go nav te bis Se sa xeb, Zve-

li ber Znu li axal Se ne bi, Ta na med ro ve o ba;49. far na vaz me fe (le gen da far na va zis Se sa xeb);50. wi na req ris ti a nu li pan Te o ni da rwme na- war-

mod ge ne bi sa qar Tve lo Si;51. ro mi da sa qar Tve lo (far sman qve lis stum ro ba

rom Si);52. qris ti a no bis gav rce le ba sa qar Tve lo Si (an-

dria pir vel wo de bu li da si mon ka na ne li, wmin-da ni no);

53. vax tang gor ga sa li (Tbi li sis da ar se ba, brZo-le bi ira ne leb Tan da Crdi lo eT kav ka si e leb-Tan);

54. bi zan ti a -i ra nis ome bi da qar Tu li sa me fo e bi (gu baz me fe, ai e ti da far ta Ze);

55. ara bo ba da sa qar Tve lo (mur van yru da da viT da kon stan ti ne mxe i Ze e bi, abul -ka si mi da mi qel gob ro ni);

56. da viT ku ra pa la ti da Tor ni ke eris Ta vi;57. bag rat III (sa qar Tve los ga er Ti a ne ba, be di is ta-

Za ri );58. da viT aR ma Se ne be li (er wu xis omi, did go ris

omi, da vi Tis wig ne biT ga ta ce ba, ga lo ba ni si-na nu li sa ni);

59. Ta ma ris epo qa (Ta ma ris sa xe qar Tul li te ra-tu ra Si, Ta ma ris gaTx o ve bis sa kiTx i, Sam qo ri, ba si a ni, Tqmu le be bi Ta ma ris saf la vis Se sa xeb);

60. mon Ro le bi da sa qar Tve lo (cot ne da di a ni, de-met re Tav da de bu li);

61. gi or gi brwyin va le (Ta na med ro ve Ta cno be bi gi-or gi brwyin va lis Se sa xeb, ie ru sa li mis siw min-de e bi);

62. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de bi Te mur len gis wi na aR mdeg;

63. gi or gi VIII da sa qar Tve los daS la (i o Tam zed-gi ni Ze);

64. lu ar sab I, si mon I; 65. qar Tve li xal xis gmi ru li brZo lis epi zo de bi

Sah -a ba sis wi na aR mdeg (fe re id ne li qar Tve le bi,

qe Te van wa me bu li, gi or gi sa a ka Ze da mar tyo fi-sa da ma rab dis brZo le bi, bax tri o nis brZo la);

66. om Si qce vis we se bi da omis msxver plTa ka te-go ri e bi;

67. sul xan -sa ba or be li a nis el Co ba ev ro pa Si; 68. erek le II (as pin Zis brZo la, krwa ni sis brZo la);69. ge or gi ev skis traq ta ti da qar Tu li sa xel mwi-

fo eb ri o bis ga uq me ba;70. sa qar Tve lo ru se Tis im pe ri is Se mad gen lo ba Si

(qar Tu li mi we bis Se mo er Te ba, 1832 wlis SeT-qmu le ba, Ter gda le u le bi);

71. sa qar Tve los de mok ra ti u li res pub li ka 1918-1921 ww (pir ve li res pub li kis dro Sa, ger bi, him ni, kon sti tu ci a, ko jor -ta bax me lis brZo-le bi);

72. qar Tve li gmi re bi me o re msof lio om Si;73. 9 ap ri lis tra ge dia da sa qar Tve los da mo u ki-

deb lo bis aR dge na;Ta na med ro ve sa qar Tve lo da ga re sam ya ro;

aR zrda, ga naT le ba, kul tu ra:74. qar Tu li fol klo ri (mu si ka, cek va, xal xu ri

po e zi a);75. stu mar mas pin Zlo ba sa qar Tve lo Si;76. qor wi li/ /glo va (lxi ni sa da Wi ris aR niS vna

sa qar Tve lo Si);77. tra di ci u li da Ta na med ro ve oja xi; 78. aR zrdis xal xu ri we se bi, did gva ro van Ta aR-

zrda Sua sa u ku ne eb Si;79. spor tis tra di ci u li sa xe o be bi;80. ga naT le bis ke re bi sa qar Tve lo Si;81. we ra- kiTx vis ga mav rce le be li sa zo ga do e bi dan

uni ver si te tam de (i li a, ia kob go ge baS vi li, iva-ne ja va xiS vi li);

82. qar Tu li stam ba;83. qar Tu li xe lov ne ba; 84. qar Tu li pre sa;85. qar Tu li sa gan Zu ris Tav ga da sa va li -eq vTi me

Ta ya iS vi li; ada mi a ni da sa zo ga do e ba:86. ada mi a ne bis mra val fe rov ne bis niS ne bi;87. oja xi da sxva so ci a lu ri jgu fe bi;88. ada mi a nis Rir se ba;89. ada mi a nis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;90. bav Svis uf le be bi da Ta vi suf le be bi;91. ada mi a nis uf le be bi, mo va le o be bi da we se bi;92. ada mi a nis Rir se ba, pa ti vis ce ma da mSvi do bi a ni

Ta nacx ov re ba; 93. we se bi da ka no ne bi;94. Ta nas wo ro ba da sa mar Tli a no ba;95. sa zo ga do eb ri vi fe ne bi:a) fe o da lu ri aris tok ra tia - fe o da lu ri ma mu-

li);b) qar Tu li mar Tlma di de be li ek le sia (TeT ri da

Sa vi sam Rvde lo e ba, asu re li ma me bi); g) sa zo ga do e bis da ba li fe na (gle xo ba, msa xu re bi,

va War -xe los ne bi);d)so ci a lu ri jgu fe bis uf leb ri vi mdgo ma re o ba

fe o da lur sa qar Tve lo Si; qar Tu li ja ri;96. Zve li qar Tu li sa mar Ta li;

18 1918 19

97. po li ti ku ri par ti e bi;98. ada mi a nis uf le be bi Ta na med ro ve sa qar Tve lo-

Si;99. eT ni ku ri da re li gi ur -kon fe si u ri mra val fe-

rov ne baa) qar Tve li xal xi; b) mra va leT ni ku ri sa qar Tve log) Tbi li su ri sub kul tu ra;d) qa la qi da so fe li Zve lad da ax la;e) iZu le biT ga da ad gi le bu le bi sa qar Tve lo Si;v) ras niS navs cne ba - ,,sa qar Tve los mo qa la qe’’;

da sax le be bi 100. uZ ve le si da sax le be bi/ ma Ti fun qci e bi/ da sax-

le be bis gan vi Ta re ba sa qar Tve lo Si (sa qar Tve-los is to ri u li qa la qe bi); sa for ti fi ka cio na ge bo be bi sa qar Tve lo Si;

101. Ta na med ro ve sa sof lo da sax le ba;102. sa qa la qo da sax le ba;103. da sax le be bis fun qci e bi;

mog za u ro be bi104. ucx o e li mog za u re bi sa qar Tve lo Si, ma Ti mar-

Sru te bi, ma Ti mog za u ro bis Se de ge bi;105. qar Tve li mog za u re bi, ma Ti mar Sru te bi, ma Ti

mog za u ro bis Se de ge bi;

tran spor ti da ko mu ni ka ci e bi106. gze bi da mi mos vlis sa Su a le be bi;107. sat ran spor to gze bi, rom le bi Tac sa qar Tve-

lo ukav Sir de ba ga re sam ya ros;108. tran spor tis sa xe e bis cvli le ba dro Si;109. tran spor ti da ga re mo;110. sa ko mu ni ka cio sa Su a le be bis gan vi Ta re ba;111. qar Tu li an ba ni;

sa Wi ro Tval sa Ci no e be bi: Te ma tu ri is to ri u li ru ke bi; sa qar Tve los fi zi kur -ge og ra fi u li ru ka, sa qar Tve los sa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka, mar-ti vi di ag ra me bi, sa qar Tve los da sax le be bis ru ka, sa qar Tve los is to ri ul -ge og ra fi u li pro vin ci e-bis ru ka.

Se fa se bis mi za nisa zo ga do eb riv mec ni re beb Si Se fa se bis mi za nia swav la- swav le bis xa ris xis mar Tva. es gu lis xmobs, er Ti mxriv, swav lis xa ris xis ga um jo be se bas, me-o re mxriv, swav lis xa ris xis Se mow me bas. xa ris xis ga um jo be se ba ukav Sir de ba swav lis pro cess, xa-ris xis Se mow me ba ki - swav lis Se degs.

Se fa se bis ori ti piSe fa se bis miz ni dan ga mom di na re, mniS vne lo va ni a, rom mos wav le Ta Se mow me ba da u kav Sir des aram xo-lod swav le bis Se degs, ara med swav lis pro ces sac. amis uz run vel sa yo fad sko la Si ga mo i ye ne ba ori ti pis Se fa se ba: gan msazR vre li da gan ma vi Ta re be-li.

gan msazR vre li Se fa se ba ad gens mos wav lis miR-we vis do nes sa er To nor mas Tan mi mar Te biT da iZ-le va imis gan sazR vris sa Su a le bas, Tu ram de nad da e uf la igi sag nob ri vi prog ra me biT gan sazR-vrul cod na sa da unar -Cve vebs.

gan msazR vre li Se fa se ba akon tro lebs swav lis xa risxs, igi gan sazR vravs Ti To e u li mos wav lis cod nis do nes.

gan ma vi Ta re be li Se fa se bis mi za nia swav lis xa ris xis ga um jo be se bis uz run vel yo fa, swav le-bis pro ces Si Ti To e u li mos wav lis gan vi Ta re bis maq si ma lu rad xel Sewy o ba. es zo ga di ga naT le bis yve la ze mniS vne lo va ni pe da go gi u ri amo ca na a, ro-gorc amas xaz gas miT aR niS navs di mit ri uz na Ze:

IV. Se fa se ba sa zo ga do eb riv mec ni e re beb Si

”swav la Si Zi ri Ta dia ... im Za le bis gan vi Ta re ba, ro mel nic swav lis pro ces Si mo na wi le o ben”; (di-mit ri uz na Ze, bav Svis fsi qo lo gi a, sas ko lo asa kis fsi qo lo gi a, Tbi li si, 2003, gv. 445).

gan ma vi Ta re be li Se fa se bi sas mas wav le be li mos-wav le Ta saq mi a no bas amow mebs ara ma Ti miR we vis do nis gan sas je lad da niS ne bis da sa we rad, ara med maT da sax ma reb lad. igi ak vir de ba Ti To e ul mos-wav les swav lis pro ces Si, Se is wav lis maT sa Wi ro-e bebs, ra Ta am moTx ov ni le ba Ta gaT va lis wi ne biT da geg mos sa gak ve Ti lo pro ce si da Ti To e ul maT-gans maq si ma lu rad Se uwy os xe li win svla Si. mas wav-le be li qmnis Ta nam Srom lo biT da kon struq ci ul sas wav lo ga re mos, sa dac mos wav le ebs ar afer-xebT arc mar cxis da arc wa ru ma teb lo bis Si Si. maT ne bis mi er Sem Txve va Si mas wav leb lis rCe vi sa da mxar da We ris ime di aqvT. aseT ga re mo Si Ti To e u li mos wav le, cod nis do nis mi u xe da vad, axa li cod nis Se Ze niT, ga moc di le bis gam did re bi Ta Tu una re bis ga um jo be se bi Taa da ka ve bu li.

gan ma vi Ta re be li Se fa se bis pro ces Si mas wav-le bel Tan er Tad Car Tu le bi ari an mos wav le e bic. isi nic cdi lo ben, mas wav leb lis dax ma re biT, da ad-gi non sa ku Ta ri moTx ov ni le be bi, Zli e ri da sus ti mxa re e bi, Se ma fer xe be li faq to re bi. am pro ce seb Si Car Tva aya li bebs maT Si TviT Se fa se bi sa da TviT-gan vi Ta re bis unar -Cve vebs, zrdis maT qme du na ri a-no ba sac da pa su xis mgeb lo ba sac.

18 1918 19

qvemoT SemoTavazebulia TviTSefasebis konkretuli instrumentis nimuSi, romelic SesaZloa ga-moyenebul iqnes proeqtis ganxorcielebisas. moswavles SeuZlia imdenjer Seavsos aseTi tipis baraTi, ramdeni aqtivobac eqneba mas Sesasrulebeli proeqtis msvlelobisas. am baraTebis nakrebi warmoadgens e.w. “proeqtis dRiurs”.

ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamo-iyeneba iseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvieri komentari, rCeva-darigeba, dakvirvebis furcle-bi, TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi, codnis aTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebis gamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi (magaliTad, 3 done - aTvisebulia, aTvisebulia

nawilobriv, auTvisebelia; 4 done - flobs sru-lyofilad, flobs umeteswilad, flobs nawilo-briv, ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiT Sedgenili Sefasebis an TviTSefasebis sqemebi ma-swavlebelsac da moswavlesac saSualebas aZlevs, dinamikaSi dainaxos konkretuli codnis Tu una-ris aTvisebis procesi.

20 2120 21

saqarTvelos zogadsaganmanaTleblo skolebSi Sefa-sebis sistema aris oTxdoniani da aTquliani. 10 sau-keTeso niSania, 1 ki – yvelaze dabali. aTquliani si-stema, erTi mxriv, ufro zusti Sefasebis saSualebas iZleva, meore mxriv, met saSualebas aZlevs maswavle-bels, aCvenos moswavles sakuTari progresi Tu re-gresi.

I-IV klasebSi moswavleTa wliuri Sefaseba niSnebiT ar xdeba. am klasebSi semestris bolosa da wlis bo-los klasis damrigebelma sakuTari da sxva maswavle-blebisgan miRebuli informaciis safuZvelze unda daweros mokle Semajamebeli werilobiTi Sefaseba, romelSic daaxasiaTebs moswavles, aRniSnavs mis war-matebebs da miuTiTebs, raSi sWirdeba gavarjiSeba mo-swavles sakuTari SesaZleblobebis ukeT gamosavle-nad.

V-XII klasebSi niSnebi iwereba 10 quliani sistemiT. V-XII klasebSi saganSi ”sporti” moswavle fasdeba

CaTvlis sistemiT: CaeTvala/ar CaeTvala.

moswavleTa Sefasebis (niSnebis weris) sistema

20 2120 21

oficialuri statusi aqvs Semdeg niSnebs: • sagnis mimdinare da Semajamebeli niSnebi — saSinao, saklaso da Semajamebeli komponentis niSnebi,

romlebsac moswavle iRebs semestris ganmavlobaSi; • sagnis semestruli niSani — saganSi miRebuli Sefaseba TiToeul semestrSi (semestruli gamocdis

Cabarebis SemTxvevaSi gamoiTvleba misi gaTvaliswinebiT; gamoTvlis wesi ix.qvemoT) ; • sagnis wliuri niSani — semestruli niSnebidan gamomdinare Sefaseba saganSi. wliur niSanSi SeiZle-

ba wliuri gamocdis niSanic aisaxos, Tu aseTi gamocda gaTvaliswinebulia saskolo saswavlo gegmiT da skolis mier gansazRvrulia, rom mas gavlena eqneba sagnis wliur niSanze (ix. qvemoT, gamocdis tipebi);

• saerTo wliuri niSani — sagnebis wliuri niSnebidan gamomdinare Sefaseba; • safexuris saerTo niSani — zogadi ganaTlebis romelime safexuris (dawyebiTi, sabazo, saSualo)

saerTo Sefaseba.

oficialuri statusis mqone niSnebi

1. saklaso samuSao2. saSinao davaleba3. Semajamebeli davaleba

ras iTvaliswinebs TiToeuli komponentis Sefaseba?

1. saklaso samuSaofasdeba Semdegi codna da unarebi:• problemis gaazreba • komunikacia• swavla • TanamSromloba• sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiuri monawileoba

semestruli niSnis Semadgeneli nawilebi

sazogadoebriv mecnierebebSi TiToeuli semestris manZilze moswavleebi fasdebian sami komponentis mixedviT:

samive komponents erTnairi wona aqvs. saklaso da saSinao davalebebis komponentebSi gamoiyeneba rogorc ganmsazRvreli, ise ganmaviTa-

rebeli Sefaseba. ganmsazRvrel SefasebaSi iwereba niSani.ganmaviTarebeli Sefasebisas upiratesad gamoiyeneba iseTi saSualebebi, rogorebicaa sityvieri ko-

mentari, rCeva-darigeba, dakvirvebis furclebi, TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqemebi, codnis aTvisebis, an unaris ganviTarebis etapebis gamomxatveli doneebi. sasurvelia, sami an oTxi (magaliTad, 3 done - aTvisebulia, aTvisebulia nawilobriv, asaTvisebelia; 4 done - flobs srulyofilad, flobs umeteswilad, flobs nawilobriv, ver flobs); aTvisebis Tu flobis doneebiT Sedgenili Sefasebis an TviTSefasebis sqemebi maswavlebelsac da moswavlesac saSualebas aZlevs, dinamikaSi dainaxos konkre-tuli codnis Tu unaris aTvisebis procesi.

1. saSinao davaleba2. saklaso davaleba3. Semajamebeli davaleba

Sefasebis komponentebi sazogadoebriv mecnierebebSi:

• SemoqmedebiToba• istoriuli drois gageba • garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva • istoriuli kvleva• geografiuli kvleva• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna

unarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT: • TemasTan dakavSirebiT dasmuli kiTxvebiT• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebuli msjelobiTa da analiziT

22 2322 23

• ganxiluli movlenebisa da procesebisadmi sakuTari damokidebulebis gamoxatviT• dasmuli problemis gadaWris gzis SeTavazebiT• jgufur muSaobaSi Setanili wvliliT• diskusiaSi monawileobis sixSiriT• axsnili cnebebisa da terminebis ganmartebebiTa Tu gamoyenebiT• movlenebisa da procesebis ganxilvisas sakuTari mosazrebis dasabuTebiT• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT• prezentaciiT• drois limitis dacviT• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa da argumentebiT

2. saSinao davalebafasdeba Semdegi codna da unarebi:• problemis gaazreba • informaciis mopoveba da organizeba• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena • komunikacia• swavla • TanamSromlobia• problemis gadaWra • SemoqmedebiToba• istoriuli drois gageba • garemoze pasuxismgeblobisa da zrunva • istoriulgeografiuli kvleva• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda• TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna • kritikuli azrovneba

unarebi fasdeba Semdegi aqtivobebiT: • cnebebisa da terminebis ganmartebebiTa Tu gamoyenebiT• movlenebisa da procesebis ganxilvisas mosazrebebis argumentirebiT• dasmul kiTxvaze gacemuli pasuxiT• gansaxilvel sakiTxTan dakavSirebuli msjelobiTa da analiziT• dasmuli problemis gadaWris gzis CamoyalibebiT• TvalsaCinoebebis gamoyenebiTa da SeqmniT• prezentaciiT

• diskusiaSi gamoTqmuli mosazrebebiTa da argumentebiT• weriTi namuSevris Seqmna

3. Semajamebeli Sefaseba fasdeba Semdegi unarebi:• kritikul pirobebSi (testi, sakontrolo da sxva) codnisa da unar-Cvevebis gamomJRavneba• problemis gaazreba • informaciis mopoveba da organizeba• kavSirebisa da mimarTebebis dadgena • komunikacia• istoriulgeografiuli kvleva • problemis gadaWra • SemoqmedebiToba• sivrceSi orientacia• istoriuli epoqis gancda da interpretaca • TvalsaCinoebebis gamoyeneba da Seqmna • garemoze pasuxismgebloba da zrunva • kritikuli azrovneba

Semajamebeli davalebebis tipebi:• sakontrolo wera• testireba• kiTxvapasuxi• Tema/ese• prezentacia• proeqti• referati• kvleva• diskusia/debatebi• konferencia

moTxovnebi, romlebsac unda akmayofilebdes Semajamebeli davalebebi• davalebis TiToeul tips unda axldes Tavisi Sefasebis zogadi rubrika;• zogadi rubrika unda dazustdes konkretuli davalebis pirobisa da ganvlili masalis gaTvaliswinebiT;• 10 qula unda gadanawildes rubrikaSi Semaval kriteriumebze;• miTiTebuli unda iyos sagnobrivi standartis is Sedegebi, romelTa Sefasebasac emsaxureba Semajamebeli davaleba.

Semajamebeli davalebis komponenti ukavSirde-ba swavla-swavlebis Sedegs. am komponentSi unda Sefasdes erTi saswavlo monakveTis (Tema, Tavi, paragrafi, sakiTxi) Seswavla-damuSavebis Sede-gad miRweuli Sedegebi. konkretuli saswavlo erTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlos standartiT gansazRvruli codnisa da unarebis warmoCena. Sesabamisad, Semajamebeli davalebebi unda afasebdes Sesabamisi sagnis standartiT gan-sazRvrul Sedegebs. magaliTad, ucxouri enebis standartis Sedegebi komunikaciis unars guli-

Semajamebeli davalebis komponenti

sxmobs (mosmena, kiTxva, zepiri metyveleba, weri-Ti metyveleba), amdenad, Semajamebel davalebebSi aucilebelia komunikaciuri unaric mowmdebodes da ara, vTqvaT, mxolod raime konkretuli grama-tikuli wesis codna.

standartis moTxovnaTa dasafarad, rekomen-debulia Semajamebel davalebaTa mravalferova-ni formebis gamoyeneba. Semajamebel davalebaTa tipebi SeiZleba iyos: testi daxuruli da Ria kiTxvebiT, Txzuleba, proeqtis prezentacia, mo-xseneba-referati, saxviTi namuSevari (mag. naxati,

22 2322 23

kolaJi, naZerwi da sxv.), savele-gasvliTi samuSa-os angariSi, koncerti, warmodgena da sxv. davale-bis formis SerCevisas gasaTvaliswinebelia sagnis specifika.

semestris msvlelobisas Catarebuli Semaja-mebeli Sefasebebis Semdeg rekomendebulia ko-mentarebis dawera imaTTvis, romlebmac aucile-

blad unda gamoasworon sakuTari Sedegebi, raTa semestruli Sefaseba hqondeT dadebiTi. aseve, SeiZleba daiweros komentari, Tu moswavlem wina SefasebasTan SedarebiT mniSvnelovnad gaaumjo-besa Tavisi moswreba. amis aRniSvna mniSvnelovan stimuls miscems moswavles imisTvis, rom swavlis xarisxi semestris bolomde SeinarCunos.

erovnuli saswavlo gegma TiToeuli sagnisaTvis gansazRvravs semestris ganmavlobaSi Casatarebel Semajamebel davalebaTa savaldebulo minimalur raodenobas. es raodenoba miTiTebulia klasebis mixedviT mocemul saaTobriv badeSi.

skolas SeuZlia, Sexedulebisamebr, gansa-zRvrul minimumze meti raodenobis Semajamebeli davaleba Caataros, rac gansazRvruli unda iyos saskolo saswavlo gegmiT.

TiToeuli Semajamebeli davaleba fasdeba konkretuli niSniT. moswavle valdebulia Se-asrulos klasSi Catarebuli yvela Semajamebeli davaleba (magaliTad, Tu erovnuli saswavlo geg-miT gansazRvrulia romelime saganSi, me-8 klasSi,

Semajamebeli davalebis savaldebulo minimaluri raodenoba

pirvel semestrSi 4 Semajamebeli samuSaos Cata-reba, xolo saskolo saswavlo gegmis mixedviT unda Catardes 5, es niSnavs, rom am skolis yvela merveklaseli valdebulia I semestrSi Seasrulos 5 Semajamebeli davaleba am konkretul saganSi). Tu moswavle ar Seasrulebs Semajamebul samuSa-os gacdenis gamo, skola valdebulia, misces mas gacdenili Semajamebeli davalebebis aRdgenis sa-Sualeba. Semajamebel davalebaTa aRdgenis wesi ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT. aRdge-niTi samuSao unda dainiSnos semestris msvlelo-bisas. aRdgeniTi Semajamebeli samuSao SeiZleba Sesruldes individualuri an jgufuri grafikis mixedviT.

zogadsaganmanaTleblo sistemaSi SesaZlebelia Catardes Semdegi tipis gamocdebi: • semestruli gamocda; • wliuri (saswavlo wlis damamTavrebeli) gamocda; • saSemodgomo gamocda; • eqsternatis formiT daZlevis gamocda.

gamocdis tipebi

semestruli gamocda

semestruli gamocda iniSneba im SemTxvevaSi, Tu moswavles niSnis gaumjobeseba surs. ganixileba ori SemTxveva: 1) rodesac moswavles, romelsac semestris ganmavlobaSi sagnisTvis wlis manZilze daTmobili saaTebis 1/4 da metis gacdenis gamo daaklda semestruli niSnis 20% da am niSnis ga-mosworeba surs da 2) rodesac moswavle Tvlis, rom ufro maRali Sefaseba ekuTvnis. (ix. sagnis semestruli niSnis gamoangariSebis wesi).

pirvel SemTxveva: imisaTvis, rom moswavlem SeinarCunos semestru-li niSani, romelic mas qonda niSnis 20%-iT da-klebamde, man gamocdaze unda miiRos igive an ufro maRali niSani (magaliTad: Tu moswavlis semestruli niSania 8, xolo 1/4 da meti saaTis gacdenis gamo mas daaklda 20% da Sedegad misi semestruli niSani gaxda 6,4 (damrgvalebuli =6), amasTanave am moswavlem gamocdaze miiRo niSnebi: 8, 9 an 10, maSin misi Tavdapirveli semestruli niSani SenarCundeba da iqneba 8) Tu moswavle gamocdaze miiRebs ufro dabal ni-Sans, vidre iyo misi semestruli niSani 20%-is da-

klebamde, misi sagnis semestruli niSani iangari-Seba Semdegnairad: 20%-iT daklebul semestrul niSans emateba gamocdis niSani da jami iyofa orze. (magaliTad: Tu moswavlis semestruli ni-Sania 8, xolo 1/4 da meti saaTis gacdenis gamo mas daaklda 20% da Sedegad misi semestruli niSani gaxda 6,4 (damrgvalebuli =6), amasTanave am moswa-vlem gamocdaze miiRo 7, maSin misi semestruli niSani iqneba 6+7=13 : 2=6,5; damrgvalebuli =7) meore SemTxveva: moswavlis mSobeli/kanonieri warmomadgeneli we-rilobiT mimarTavs skolis direqcias. direqto-ri ganixilavs sakiTxs da iRebs gadawyvetilebas moswavlis semestrul gamocdaze daSveba-ardaSve-bis Sesaxeb. aseTi moswavlis gamocdaze daSvebis SemTxvevaSi, gamocdaze gasuli moswavlis sagnis semestruli niSani gamoiTvleba Semdegi wesiT: ga-mocdis niSani emateba semestrul niSans da jami iyofa orze.

semestruli gamocda iniSneba semestris da-srulebidan araugvianes ori kviris vadaSi. saswavlo wlis damamTavrebeli gamocda saswavlo wlis damamTavrebeli gamocdis daniSvna-ardaniSvnis sakiTxi wydeba saskolo saswavlo geg-

24 2524 25

miT. Tu skolas surs wliuri gamocdis daniSvna, man saswavlo wlis dawyebamde unda gansazRvros, romel klasSi/klasebSi da romel saganSi/sagnebSi Caatarebs am gamocdas da eqneba Tu ara am gamoc-dis niSans gavlena sagnis wliur niSanze. am saki-Txis dadebiTad gadawyvetis SemTxvevaSi, wliuri niSnis gamoTvlisas wliuri gamocdis niSani ema-teba semestrul niSnebs da jami iyofa samze.

saSemodgomo gamocda Tu moswavlem ver gadalaxa konkretul saganSi/sagnebSi skolis mier gansazRvruli barieri, sko-la valdebulia moswavles dauniSnos

saSemodgomo gamocda Sesabamis saganSi/sagneb-Si. saSemodgomo gamocdamde skola valdebulia, gauwios konsultaciebi moswavleebs im saganSi/sa-gnebSi, romlebSic maT ver gadalaxes dadgenili barieri.

saSemodgomo gamocdis Catarebis procedura ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT axali sa-swavlo wlis dawyebamde.

moswavle sagnis/sagnebis wliur Sefasebas iRebs saSemodgomo gamocdis safuZvelze (anu sa-Semodgomo gamocdis niSani xdeba sagnis wliuri niSani).

eqsternatis formiT daZlevis gamocda am gamocdas abareben is moswavleebi, romlebic gansazRvrulia „eqsternatis formiT miRebuli ganaTlebis sertificirebis debulebis damtkice-bis Sesaxeb“ saqarTvelos ganaTlebisa da mecnie-rebis ministris 2010 wlis 5 martis 15/n brZa-nebiT, aseve, is moswavleebi romelTac saSualo safexurze saswavlo wlis manZilze konkretuli sagnisaTvis gaTvaliswinebuli saaTebis 1/2-ze meti aqvT gacdenili.

sagnis semestruli niSnis gamoangariSebis wesi:moswavlis mier semestris ganmavlobaSi samive komponentSi miRebuli niSnebis jami unda gaiyos miRebuli niSnebis raodenobaze.

miRebuli qula unda damrgvaldes mTelis si-zustiT. (magaliTad, 6.15 mrgvaldeba 6-mde, 8.5 mrgvaldeba 9-mde).

im SemTxvevaSi, Tu moswavles ara aqvs Sesrule-buli yvela Semajamebeli davaleba, misi semestru-li niSnis gamosaangariSeblad samive komponentSi miRebuli niSnebis jami unda gaiyos miRebuli ni-Snebis da Seusrulebeli Semajamebeli davalebe-bis raodenobis jamze.

niSnebis gamoangariSebis wesi

magaliTi: 1. klasSi semestris ganmavlobaSi Catarda 4 Se-

majamebeli davaleba; 2. erT-erTma moswavlem, mxolod 2 Semajamebe-

li davaleba Seasrula; 3. moswavlem semestris ganmavlobaSi miiRo 7

niSani (8, 10, 8, 9, 8 10, 7 ). aqedan ori Semajamebel, danarCeni ki - saSinao da saklaso davalebebSi;

4. ramdenadac moswavlem ar Seasrula 2 Sema-jamebeli davaleba, misi niSnebis jami unda gaiyos ara 7-ze (anu, ara mis mier miRebuli niSnebis ra-odenobaze), aramed 9-ze, (anu miRebuli niSnebis raodenobas damatebuli Seusrulebeli Semajame-beli davalebebis raodenoba);

5. moswavlis semestruli niSani iqneba: 8+10+8+9+8+10+7 = 60 : 9 = 6,7=7

24 2524 25

sagnis wliuri niSani moswavle TiToeuli semestris bolos iRebs sa-gnis semestrul Sefasebas. wlis bolos maswavle-beli am ori semestruli Sefasebis saSualo ariT-metikulis gamoTvliT saganSi saboloo niSans wers. sagnis wliuri niSani mrgvaldeba mTelis sizustiT (magaliTad, 7.25 mrgvaldeba 7-mde, 9.5 mrgvaldeba 10-mde).

Tu saskolo saswavlo gegma iTvaliswinebs wliuri gamocdis Catarebas da gansazRvrulia, rom am gamocdis niSanic aisaxeba wliur niSanze (ix. zemoT, gamocdis tipebi, wliuri (saswavlo wlis damamTavrebeli) gamocda), maSin sagnis wliu-ri niSani sami Sefasebis saSualo ariTmetikulia (damrgvalebuli mTelis sizustiT).

saerTo wliuri niSani saerTo wliuri niSani gamoiTvleba safexuris farglebSi moswavlis klasidan klasSi gadayvanis miznebisTvis.

saerTo wliuri niSani erTi niSniT unda ga-moixatebodes. am niSnis gamoTvla xdeba Semdegi formuliT: vkrebT erovnuli saswavlo gegmiT ga-Tvaliswinebuli yvela savaldebulo sagnis (me-11 da me-12 klasebis SemTxvevaSi, agreTve, savalde-bulo arCeviTi sagnis/sagnebis/programis) wliur niSans da jams vyofT niSnebis saerTo raodeno-baze. saerTo wliuri niSani mrgvaldeba meaTedis sizustiT (magaliTad, 7.14 mrgvaldeba 7.1-mde, 8.15 mrgvaldeba 8.2-mde, xolo 9.27 mrgvaldeba

9.3-mde). aRniSnulidan gamonakliss warmoadgens SemTxveva, rodesac niSani, romelic metia 5.0-ze da naklebia 5.1-ze mrgvaldeba 5.1-mde.

safexuris saerTo niSani safexuris saerTo niSani gamoiTvleba imave prin-cipiT, romliTac iTvleba saerTo wliuri ni-Sani, anu vajamebT safexuris manZilze naswavli sagnebis yvela wliur niSans (mag. maTematika me-10 klasi, qarTuli me-10 klasi, maTematika me-11 klasi, qarTuli me-11 klasi, maTematika me-12 kla-si, qarTuli me-12 klasi da a.S.) da vyofT niSne-bis saerTo raodenobaze. safexuris saerTo ni-Sani mrgvaldeba meaTedis sizustiT (magaliTad, 6.55 mrgvaldeba 6.6-mde, 7.58 mrgvaldeba 7.6-mde, xolo 9.43 mrgvaldeba 9.4-mde). aRniSnulidan ga-monakliss warmoadgens SemTxveva, rodesac niSani, romelic metia 5.0-ze da naklebia 5.1-ze mrgval-deba 5.1-mde.

saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebu-li samxedro agresiis Sedegad dazaralebuli im moswavleebisaTvis, romlebisTvisac ver xerxdeba zogadi ganaTlebis safexurebSi Semavali sagnebis wliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis moZieba, zogadi ganaTlebis safexuris saerTo niSani ga-moiTvleba zogadsaganmanaTleblo dawesebuleba-Si arsebuli am moswavleTa mier gavlili sagnebis wliuri niSnebis amsaxveli dokumentaciis safu-Zvelze.

dawyebiTi safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu moswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebis Semdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs mas sabazo safexurze swavlis gagrZelebis uflebas. sabazo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu moswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebis Semdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs mas

safexuris daZleva

sabazo ganaTlebis atestatis aRebis an saSualo safexurze gadasvlis uflebas. saSualo safexuri daZleulad CaiTvleba, Tu moswavlis saerTo safexuris niSani (damrgvalebis Semdeg) iqneba aranakleb 5.1-isa, rac aZlevs mas saatestato gamocdaze gasvlis uflebas.

saerTo wliuri an saerTo safexuris niSani 8, 9 da 10 gulisxmobs wlis an safexuris warCinebiT dam-Tavrebas. yoveli wlis bolos TiToeuli safexu-risaTvis unda moewyos saerTo Sekreba, romelzec warCinebul moswavleebs waradgenen warCinebis xa-risxis mixedviT. SesaZleblobebis mixedviT, sko-las SeuZlia aseTi moswavleebis dajildovebac. aseTi RonisZiebebi mniSvnelovnad zrdis akade-miuri moswrebisadmi interess moswavleebSi.

skolam wlis bolos sajarod unda gamoacxados mxolod warCinebulebis vinaoba. dauSvebelia yve-la moswavlis qulebis sajarod gamocxadeba. na-klebad warmatebulTa vinaobis skolis masStabiT gamocxadebam SeiZleba mniSvnelovnad daTrgunos aseTi moswavleebi da uaryofiTad imoqmedos maT momaval warmatebebze. piri, romlis saSualo sa-fexuris saerTo niSania 10 damrgvalebis gareSe,

moswavleebis akademiuri miRwevebis aRiarebaiRebs sruli zogadi ganaTlebis oqros medalo-snis atestats. piri, romlis saSualo safexuris saerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegad aris 9.8 da 9.9, iRebs sruli zogadi ganaTlebis vercxlis medalosnis atestats.

pirze, romelmac winamdebare saswavlo geg-miT gaTvaliswinebuli saSualo safexuris sagani/sagnebi warCinebiT daZlia eqsternatis formiT, oqrosa da vercxlis medalosnis atestati ar ga-icema.

saqarTvelos teritoriaze 2008 wlis agvisto-Si ruseTis federaciis mxridan ganxorcielebuli samxedro agresiis Sedegad dazaralebul moswa-vleze sruli zogadi ganaTlebis oqros medalo-snis atestati gaicema, Tu am moswavlis niSnebis amsaxveli zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi arsebuli dokumentaciis safuZvelze, misi saSu-

26 2726 27

alo safexuris saerTo niSania 10 damrgvalebis gareSe, xolo Tu moswavlis saSualo safexuris saerTo niSani meaTedebamde damrgvalebis Sedegad

aris 9.8 da 9.9, moswavleze gaicema sruli zogadi ganaTlebis vercxlis medalosnis atestati.

Tu skolas yavs specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone moswavle (SemdgomSi - sssm mo-swavle), skolam unda SeimuSaos misi saswavlo mi-znebi, rac gulisxmobs, rom unda ganisazRvros moswavlis mosalodneli akademiuri winsvla da swavlisaTvis Sesabamisi da aucilebeli pirobebi, gaTvaliswinebuli unda iyos moswavlis janmrTe-lobis mdgomareobis (gauaresebis) gavlena akade-miur moswrebaze.

sssm moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba xdeba imave principiT, romliTac xdeba nebismi-ri sxva moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba. im SemTxevaSi, rodesac sssm moswavle ganaTlebas iRebs modificirebuli saswavlo gegmiT, fasdeba moswavlis mier modificirebuli saswavlo gegmiT gansazRvruli miznebis miRwevis done. moswavle, romelic warmatebiT sZlevs modificirebul sa-swavlo gegmas, fasdeba maRali quliT.

skolam saswavlo wlis dasawyisSi, erovnuli saswavlo gegmiT gansazRvruli principebis Sesabamisad, unda daazustos moswavleebis Sefasebis is sistema, romliTac ixelmZRvanelebs misi yvela maswavlebeli. skolam unda daadginos:

a) ra aris is minimaluri barieri, romelic moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom klasidan klasSi gadavides;

b) ra aris is minimaluri barieri, romlis gadalaxvac moeTxoveba moswavles imisaTvis, rom sagani daZleulad CaeTvalos. minimaluri barieris dadgenisas, skolam unda gaiTvaliswinos, rom safexuris warmatebiT damTavrebisTvis, moswavles unda hqondes saerTo safexuris qula, aranakleb 5.1-isa (damrgvalebis Semdeg), garda am gegmiT dadgenili gamonaklisi SemTxvevebisa. es ki niSnavs imas, rom misi qulebi klasebis mixedviTac sakmarisi unda iyos imisaTvis, rom am Sedegs miaRwios;

g) rogor unda aRidginos moswavlem gacdenili masala, dasWirdeba Tu ara mas damatebiTi gakveTilebi da sxv.;

d) iniSneba Tu ara gamocda/gamocdebi? Tu skola niSnavs aseT (wliur) gamocdas, unda ganisazRvros romel safexurze da romel sagnebSi? eqneba Tu ara am gamocdaze miRebul qulas zegavlena wliur niSanze;

e) saskolo saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli damatebiTi savaldebulo sagnis/ sagnebis Sefasebis principebi.

specialuri saganmanaTleblo saWiroebis mqone (sssm) moswavlis akademiuri moswrebis Sefaseba

skolis mier misaRebi gadawyvetilebebi SefasebasTan dakavSirebiT

მოსწავლის სახელი, გვარი

საინტერესო შესავალი (პრობლემის იდენტიფიცირება) 1

კვლევების/ნაშრომის წარმოჩენის უნარი 1

შემოქმედებითი უნარი 1

prezentaciis Sefasebis rubrika

am SemTxvevaSi moswavleebs TiToeul kriteriumSi eniWeba nuli an erTi qula da saboloo qulis ga-mosayvanad iTvleba maTi jami. maqsimaluri jami aris aTi qula.

V. Sefasebis rubrikis nimuSebi:

26 2726 27

პრობლემის გადაჭრის გზების შეთავაზება 0

თემის გასაგებად წარმოდგენა (ლოგიკური ჯაჭვი) 0

საუბარი (გამართულობა, ტემბრი) 1

თვალსაჩინოებების გამოყენება 0

აუდიტორიასთან კონტაქტი 1

ინფორმაციის ფლობის უნარი (ადეკვატური კითხვა-პასუხი) 1

დროის ლიმიტის დაცვა 0

ჯამი 6

proeqtis Sefasebis ganzogadebuli rubrika

maqsimaluri jamuri qulis gayofiT samze moxdeba mogrovili qulebis aTqulian Sefasebaze gadayvana

ელემენტარული1 ქულა

მისაღები2 ქულა

ოსტატური3 ქულა

1.მიზანიარ არის კარგად გამოკვეთილი, ბუნდოვანია

ხდება ერთ მიზანზე ფოკუსირება

კარგად გამოკვეთილი მიზნები, მარტივად აღსაქმელი

2.ორგანიზება

სუსტად ორგანიზებული, არ არის იდეებს შორის ლოგიკური ჯაჭვი, რაც აბნევს მკითხველს/მსმენელს

გააზრებულია თანმიმდევრულობა, ორგანიზების ნიშნებით, ზოგი გადასვლა იდეებს შორის არის მარტივი, ზოგი გაუგებარი

კარგად ორგანიზებული ფორმატი, ლოგიკური გადასვლა ერთი იდეიდან მეორეზე, ორგანიზება ზრდის პროექტის ეფექტურობას

3.შინაარსის კორექტულობა

გვხვდება ხშირი შეუსაბამო, მცდარი ინფორმაცია, შეყავს შეცდომაში მკითხველი/მსმენელი

ძირითადად კორექტულია, ზოგიერთი შეუსაბამო ან მცდარი ინფორმაციით

მთლიანად კორექტული, ფაქტები ზუსტი და მკაფიო

4.ენობრივი გამართულობა

ენობრივად გაუმართავი, ხშირი შეცდომებით

ენობრივად გამართული, მცირე შეცდომებით

ენობრივად გამართულია, დაცულია პუნქტუაციის ნიშნები

5.კვლევა

კვლევა არაეფექტურადაა დაგეგმილი, გამოყენებული წყარო არ არის სანდო, ანალიზი ზედაპირულია

კვლევა დაგეგმილია, მაგრამ ჯგუფის პოტენციალი მთლიანად არ არის გამოყენებული, შეზღუდული რაოდენობის წყაროებია გამოყენებული, ანალიზი მისაღებია

კვლევა სწორად არის დაგეგმილი, გამოყენებულია არაერთი წყარო (ავტორიტეტული კვლევები და მოპოვებული მასალები საველე კვლევიდან) და ანალიზი სიღრმისეულია

6.თვალსაჩინოებები

თვალსაჩინოებები ხშირად შინაარსთან შეუსაბამოა, ან არ არის ჯგუფის მიერ შექმნილი

თვალსაჩინოებების კავშირი შინაარსთან არის, მაგრამ ერთფეროვანია, გამოიყენება მოძიებული და ჯგუფის მიერ შექმნილი

მრავალფეროვანი, შინაარსის შესატყვისი, აკურატულად შესრულებული

7.შემოქმედებითობამცირე შემოქმედებითი ენერგიის დანახარჯი ჯგუფის მხრიდან

ზოგჯერ ჩანს ჯგუფის ორიგინალური აზრები და ეხმარება პროექტის უკეთ წარმოჩენაში

ჩანს ჯგუფის ორიგინალობა, სიახლე და თავისებური ხედვა, რაც პროექტს საინტერესოს ხდის

28 2928 29

8.კავშირები საგნებთან

არ ჩანს ჯგუფის კომპეტენცია საგნებში, გვხვდება ფაქტების უზუსტო ინტერპრეტირება

არის მოსაზრებების კავშირი ერთ ან ორ საგნიდან მიღებულ ცოდნასთან

ხდება მთავარი მოსაზრებების დაკავშირება სხვადასხვა საგნებიდან მიღებულ ცოდნასთან, რაც მიუთითებს მრავალი მიმართულებით ჯგუფის კომპეტენტურობაზე

9.დასკვნებიარ არის ჩამოყალიბებული დასკვნები

დასკვნები ჩამოყალიბებულია კვლევის ადეკვატურად, მაგრამ არ არის მკაფიო

დასკვნებში არის სიახლე (ორიგინალობა), ლოგიკური კავშირი კვლევასთან და ჩამოყალიბებული მკაფიოდ

10.პრეზენტაცია

ეფექტურად არ არის წარმოჩენილი პროექტის არსი, უჭირს აზრის ჩამოყალიბება და პასუხების გაცემა, არ არის მიზნობრივად გამოყენებული თვალსაჩინოებები

ბუნდოვნად ჩამოყალიბებული პროექტის არსს, იყენებს თვალსაჩინოებებს, პასუხობს შეკითხვების უმეტესობას

ნათლად ჩამოყალიბებული პროექტის არსი, მკაფიო მეტყველება, აუდიტორიაზე გათვლილი, ძირითადი იდეებია გაშლილი, იყენებს თვალსაჩინოებებს და პასუხობს ყველა კითხვას

referatis Sefasebis rubrika

am SemTxvevaSi me-3 da me-5 kriteriumebi fasdeba 0-2 quliT, xolo yvela danarCeni 0 an 1 quliT. maqsimaluri jami aris aTi qula.

მოსწავლის სახელი, გვარი1.

1.მიზანი/თეზისი – კვლევის შედეგად გამოთქმული ძირითადი იდეა 1

2.რეფერატის ორგანიზება 1

3.შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა 2

4.ენობრივი გამართულობა 0

5.კვლევა 2

6.ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები1 1

7.შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება 1

8.დასკვნები 1

ჯამი 9

diskusiis Sefasebis rubrika

konkretul moswavles TiToeuli kriteriumis gaswvriv eniWeba Sesabamisi qula, jamdeba yvela kriteriumSi miRebuli qulebi da iyofa eqvsze (gamoiTvleba maTi saSualo ariTmetikuli)

III დონე (8-10 ქულა) II დონე (5-7 ქულა) I დონე (1-4 ქულა)

მოსმენაყოველთვის უსმენს და თვალყურს ადევნებს ორატორს

ხშირად უსმენს და უყურებს ორატორს

იშვიათად უსმენს და უყურებს ორატორს

საუბარი მკაფიოდ მეტყველებს და უყურებს მსმენელებს

ძირითადად მეტყველება გასაგებია და უყურებს მსმენელებს

მეტყველება არამკაფიოა, მსმენელებს უჭირთ გაგება

28 2928 29

არავერბალური კომუნიკაცია

შეუძლია ეფექტურად აღიქვას და გამოიყენოს არავერბალური კომუნიკაციის ფორმები (თვალით, ჟესტებით, გამომეტყველებით, ხმით)

ხშირად შეუძლია დაამყაროს არავერბალური კონტაქტი

იშვიათად იყენებს არავერბალურ კომუნიკაციის ფორმებს

მონაწილეობა

უჩვენებს ინტერესს დისკუსიის თემისადმი საჭირო კომენტარებითა და აზრების გამოთქმით

ძირითადად გამოხატავს ინტერესს. კომენტარები და აზრები ყოველთვის არაა თემის გარშემო

მცირე ინტერესი აქვს. არ გამოხატავს ან ვერ უკავშირებს თავის მოსაზრებებს სადისკუსიო თემას

კოოპერაცია

თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, აცლის სხვებს აზრის გამოთქმას და იცავს დისკუსიის წესებს

ძირითადად თანამშრომლობს თანაკლასელებთან, ზოგჯერ ერთვება სხვის საუბარში, ძირითადად იცავს დისკუსიის წესებს

იშვიათად თანამშრომლობს და იცავს დისკუსიის წესებს.

მოსაზრების არგუმენტირება

მოსაზრება ორიგინალურია და გამყარებულია ფაქტებით, ცნებებით. არის ლოგიკური კავშირი საკითხთან

მოსაზრების გასამყარებლად გამოყენებულია სადავო ფაქტები და ცნებები

მოსაზრება მოკლებულია ლოგიკურ კავშირს საკითხთან და არ არის გამყარებული ფაქტებით

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi istoriaSi:

dawereT Tema : ,,pirveli jvarosnuli laSqroba‘’.

a) CamoayalibeT kvlevis ZiriTadi idea, Tezisi

b) daicaviT referatis struqtura (Sesavali, ZiriTadi nawili, daskvna) da Temas daurTeT bibliografia, romelSic miuTiTebT gamoyenebul literaturas.

g) saTanado faqtobrivi masala imgvarad daamuSaveT, rom saSualeba mogeceT imsjeloT Semdeg sakiTxebze:

ratom da rogor ganviTarda evropelTa eqspansia axlo aRmosavleTSi• ra iyo ganmapirobebli mizezebi• ra Sedegebi mohyva am laSqrobas•

d) msjelobisas ganixileT gansxavebuli poziciebi, SeajereT, CamoayalibeT Tqveni pozicia da daasabuTeT igi;

e) referatis srulyofilad dasamuSaveblad da argumentirebis SesaZleblobisTvis: gaecaniT da daamuSaveT pirveladi da meoradi wyaroebi (moiZieT samecniero literatura/ samecniero internet-masala)

referatis Sefasebis rubrika

მიზანი/თეზისი – კვლევის ძირითადი იდეის ჩამოყალიბება

0-1

0 ქულა - კვლევის მიზანი არ არის განსაზვრული / სწორად არ არის კვლევის მიზნის განსაზღვრული.

_

1 ქულა - შერჩეულ თემასთან მიმართებაში მკაფიოდ ხდება იმ კითხვების წარმოჩენა შესავალში, რომლებზეც არის პასუხი გაცემული რეფერატში

30 3130 31

რეფერატის ორგანიზება (რეფერატის სტრუქტურა-შესავალი, ძირითადი ნაწილი, დასკვნები) და გამოყენებული რესურსი, რის ბაზაზეც შეიქმნა რეფერატი

0-1

0 ქულა - არაა გამოკვეთილი რესურ-სები, რის საფუძველზეც შესრულდა რეფერატი, ნაშრომს არ აქვს სტრუქტურა, რეფერატს არ აქვს ადექვატური ბიბლიოგრაფია

_

1 ქულა - კარგად ჩანს რა ბაზაზე შეასრულა მოსწავლემ რეფერატი; შემოთავაზებული ბიბლიოგრაფია სამეცნიერო ნაშრომებითაა დაკომპლექტებული.

შინაარსის კორექტულობა, ფაქტობრივი საიმედოობა

0-2

0 ქულა - მოძიებული მასალა ძალიან მწირია, არ იცნობს პირველად წყაროებს, მეორადი წყაროებიც არაა დამუშავებული.

1 ქულა - მოძიებული მასალა შეიცავს პირველად და მეორად წყაროებს, თუმცა წარმოდგენილი წყაროები ზედაპირულადაა დამუშავებული, ანუ მოსწავლე მხოლოდ ნაწილობრივად გაიაზრებს მასალას.

2 ქულა - იცნობს პირველად და მეორად წყაროებს, მოხმობილი ფაქტები სანდოა,რადგან სწორად ხდება წყაროს ამოკითხვა; პირველადი და მეორადი წყაროები სათანადოდაა დამუშავებული, მოსწავლე ავლენს კრიტიკული დამოკიდებულებას წყაროსადმი

ენობრივი გამართულობა 0-1

0 ქულა - ენა გაუმართავია, აზრები არათანმიმდევრულადაა გადმოცემული.

_ 1 ქულა - ენა ნათელი და გასაგებია,მსჯელობა თანამიმდევრული.

კვლევა (წყაროების ურთიერთშეჯერებისა და შეპირისპირების საფუძველზე საკუთარი ვარაუდების შემუშავება)

0-2

0 ქულა - მოსწავლეს არ გააჩნია არავითარი ვარაუდი/ები თემასთან მიმართებაში, მისი რეფერატი ორიგინალური ნაშ-რომის შთაბეჭდილებას არ ქმნის; მოსწავლე არ ავლენს წყაროების ანალიზის უნარს, შეიმჩნევა პლაგიატობა.

1 ქულა - მოსწავლე გარკვეულწილად ავლენს წყაროების ანალიზის უნარს, თუმცა უჭირს წყაროებში ფაქტებისა და ვარაუდების გარჩევა, შესაბამისად მათ მიერ გამოთქმული ზოგიერთი ვარაუდი საფუძველს მოკლებულია.

2 ქულა - მოსწავლე კარგად განასხვავებს ფაქტსა და ვარაუდს, სათანადოდ ამუშავებს პირველად და მეორად წყაროებს, მათი გაანალიზების საფუძველზე გამოთქვამს სათანადო ვარაუდები, თანამიმ-დევრულად დალა-გებული მასალის საფუძველზე ახერხებს თავისთვის საინტერესო კითხვებზე პასუხი იპოვოს.

ილუსტრაციები/ თვალსაჩინოებები2 0-1 _ _ _

შეთავაზებული მოსაზრების არგუმენტებითა და მაგალითებით გამყარება

0-2

0 ქულა - არ აქვს საკუთარი პოზიცია/საკუთარ პოზიციას ვერ ამყარებს არგუმენტებით,

1 ქულა - ცდილობს შემოგვთავაზოს საკუთარი ხედვა საკითხთან მიმართებაში, თუმცა მყარად ვერ გრძნობს თავს მასალასთან დამოკიდებულებაში და საკუთარ პოზიციის დაცვა უჭირს.

2 ქულა - ავლენს საგნის კარგ ცოდნას, დამუშავებული მა-სალის მოშველიებით კარგად აყალიბებს საკუთარ პოზიციას და ამყარებს მას არგუმენტებით; მსჯელობს თამამად, ანგარიშს უწევს, მაგრამ ბრმად არ ენდობა ავტორიტეტებს.

8. დასკვნები 0-1

0 ქულა - რეფერატში მოცემული დასკვნები არაარგუმენტირებული და მცდარია

1 ქულა - აჯამებს იმ შედეგებს, რაც მისცა კვლევამ და კარგად ახერხებს ამის მკითხველამდე მიტანას.

ჯამური ქულა

30 3130 31

warmoadgineT Tema — ,, germaniis kompleqsuri daxasiaTeba”,

a) ganixileT Semdegi sakiTxebi: 1) germaniis fizikur-geografiuli mdebareoba, 2) bunebrivi resursebi, 3) mosaxleoba (sqesobriv-asakobrivi struqtura, migracia, ekonomikurad aqtiuri mosaxleoba) 4) ekonomikuri mdgomareoba (meurneobis dargebi, transporti), 5) politikuri mdgomareoba (politikuri struqtura). b) imsjeleT da gamoitaneT daskvnebi (qveynis adgili msoflio politikur rukaze da misi ganviTarebis momavali perspeqtivebi).

standarTan Sesabamisoba — magaliTi SesabamisobaSia X klasis istoriis standartis mimarTulebis — istoriuli interpretacia da kvleva — me-4, me-5, me-6, me —7 Sedegebsa da mimarTulebis — komunikacia — me-8 SedegTan; aseve XI klasis istoriis standartis mimarTulebis — saxelmwifo mmarTveloba da politika — me-5 SedegTan.

Semajamebeli davalebis konkretuli magaliTi geografiaSi:

Sefasebis kriteriumebi

განიხილავს პირველ ხუთ საკითხს

0-1-2 0 ქულა - ზედაპირულად განიხილავს მხოლოდ ერთ ან ორ საკითხს

1 ქულა - განიხილავს დავალებაში მოცემული საკითხების ნახევარზე მეტს

2 ქულა - განიხილავს ხუთივე საკითხს

იცავს შინაარსობრივ თანამიმდევრობას

0-1

0 ქულა - არათანამიმდევრულად გადადის ერთი საკითხიდან მეორეზე.

------------------ 1 ქულა - თანმიმდევრულად განიხილავს საკითხებს

ავლენს ანალიზისა და კრიტიკულ აზროვნებს უნარს

0-2

0 ქულა - ყურადღებას ამახვილებს მხოლოდ ფაქტებზე, არ ავლენს კრიტიკული აზროვნების უნარს.

1 ქულა აანალიზებს ერთ-ორ საკიტხს და მათ მიმართ გამხატვს საკუთარ დამოკიდებულებას

2 ქულა მოსწავლე აანალიზებს მასალაში მოცემულ საკითხებს, გამოხატავს მათთან დაკავშირებით საკუთარ პოზიციას

იყენებს თვალსაჩინოებებს 0-1

0 ქულა - თვალსაჩინოება არ არსებობს ან ძალიან მწირია

------------------ 1 ქულა - მოხსენებას ახლავს მრავალფეროვანი თვალსაჩინოება

საუბრობს გარკვევით და გამართულად

0-10 ქულა - საუბრობს გაურკვევლად, ჭირს აზრის გამოტანა

1 ქულა - საუბრობს გარკვევით, გაართულად მეტყველებს

პასუხობს დასმულ კითხვებს, ავლენს შესწავლილი საკითხების ცოდნას

0-10 ქულა-საერთოდ ვერ პასუხობს აუდიტორიის მიერ დასმულ კითხვებს,

1ქულა-ადეკვატურად პასუხობს კითხვებს, ავლენს ცოდნასა და ანალიზის უნარს

იცავს დროის ლიმიტს 0-1 0 ქულა - არ იცავს დროის

ლიმიტს1 ქულა - დროის ლიმიტი დაცულია

გამოაქვს დასკვნა/ები 0-1-2

0 ქულა - ვერ გამოაქვს დასკვნა/გამოაქვს არადეკვატური დასკვნა/ები.

1ქულაგამოაქვს გარკვეული დასკვნები, მაგრამ ვერ ასაბუთებს მათ.

2 ქულა -გამოაქვს საინტერესო დასკვნები, განმარტავს მათ სოციალურ-ეკონომიკური კონტექსტის და მნშვნელოვანი ფაქტორების გაანალიზების საფუძველზე, მსჯელობა საინტერესოა და დამაჯერებელი.

standarTan Sesabamisoba — Semajamebeli davaleba SesabamisobaSia XI klasis geografiis standartis meore SedegTan: geo.XI.2. moswavles SeuZlia socialur-ekonomikuri xasiaTis globaluri problemebis

32 3332 33

swo ri leq si kis ga mo ye ne ba gak ve Til ze swo ri leq si kis ga mo ye ne ba xels uwy-obs mos wav le eb Si swav le bis pri o ri te te bis ga Ta-vi se bas. mniS vne lo va ni a, mas wav le be li xSi rad iye-neb des iseT fra zebs, rom le bic Se i ca ven az rov-ne bas Tan da kav Si re bul sity vebs: „mo vi fiq roT, amo vic noT, ga vi az roT, da va xa ris xoT, Se va fa soT“. swav le bis pro ces Si ase ve xSi rad un da da is vas ise-Ti Se kiTx ve bi, rom le bic xels uwy obs da sti muls aZ levs az rov ne bas. sko lam un da Ca mo a ya li bos fiq ris kul tu ra da Se sa ba mi si ga re mo fiq ri saT-vis. mas wav le be li amas da va le beb sa da gak ve Ti leb-ze ga mo ye ne bu li leq si kiT un da uwy ob des xels. mos wav les ar un da eSi no des sa ku Ta ri az ris ga-moT qmis.

kav Si re bi sag nebs So ris sko la Si mi Re bu li ga moc di le ba, cod na da unar - Cve ve bi ada mi ans un da aZ lev des Se saZ leb lo bas, sam ya ro aRiq vas mTli a no ba Si. Se sa ba mi sad, sag ne bi, rom le bic sko la Si is wav le ba, un da iT va lis wi neb-des er Tma neT Tan mWid ro kav Sirs. unar -Cve ve bi da sa ba zo cod na, ro mel Ta gan vi Ta re bac un da mox-des sko la Si, un da iyos im de nad far To pro fi-lis, rom da ex ma ros mos wav les war ma te bis miR we-va Si ara erT ro me li me, ara med ne bis mi er sfe ro Si, ro mel Sic is ga ag rZe lebs moR va we o bas.

aq cen ti mra val mxriv per speq ti va ze mov le ne bis Se fa se ba, iq ne ba es is to ri u li, fi zi-ku ri Tu es Te ti ku ri, un da mox des mra va li kuTx-iT. sas wav lo ma sa lis mra va li kuTx iT Se fa se ba xels uwy obs mos wav le eb Si kri ti ku li az rov ne bis Ca mo ya li be bas, rac au ci le be lia ste re o ti pe bis daZ le vi saT vis. sa az rov no kiTx vas mra va li swo ri pa su xi aqvs. sko lis mo va le o ba a, da ex ma ros mos-wav le ebs am swo ri pa su xe bis aR mo Ce na Si prob le mis sxva das xva kuTx iT Se fa se bi sas. sko lam au ci leb-lad un da Se uwy os xe li sas wav lo da we se bu le ba Si mra val fe rov ne bis ar se bo bas ara mar to mos wav le-e bis in te re se bis gaT va lis wi ne biT, ara med enob ri-vi, re li gi u ri Tu eT ni ku ri gan sxva ve bu lo bi sad mi pa ti vis ce mis gziT da sxva das xva ide i sa da aR mo-Ce nis da fa se biT.

aq cen ti pi rov nu li Rir se be bis gan vi Ta re ba ze sko lam gan sa kuT re bu lad un da mi aq ci os yu radR e-ba ise Ti Ri re bu le be bis gan vi Ta re bas, ro go ri caa Rir se ba, sa mar Tli a no ba, ur Ti er Tpa ti vis ce ma, sxvi si az ris mos me na da aRi a re ba. mniS vne lo va ni a, rom sko la Si di di yu radR e ba mi eq ces ise Ti gav-rce le bu li se nis aR mof xvras, ro go ri caa pla gi-a to ba (a nu sxvi si az re bis miT vi se ba). sko la un da qmni des iseT at mos fe ros, sa dac sxvi si, mos wav li-

sa Tu mas wav leb lis, mec ni e ri sa Tu mwer lis az re-bis sa kuT rad ga sa Re ba sir cxvi lad iT vle ba. mos-wav lem un da ga i az ros, rom sxvi si naS ro mis miT-vi se ba da sa ku Tar miR we vad ga mocx a de ba ise Ti ve qur do ba a, ro go ric sxvi si niv Tis mi sa kuT re ba. mniS vne lo va ni a, rom mas wav le be li pi rad ma ga liT-ze aC ve neb des mos wav les, ras niS navs sa mar Tli a-no ba da ur Ti er Tpa ti vis ce ma.

dis cip li na sko lam un da ga nu vi Ta ros mos wav le ebs sa ku Ta ri mo va le o be bis ga az re bis da sa zo ga do eb ri vi wes ri-gis dac vis unar -Cve ve bi. mas wav leb le bis ma ga li Ti ga dam wyve tia sko la Si mSvi di da saq mi a ni ga re mos Se saq mne lad. sko la Si nor ma lu ri at mos fe ros da sa ner gad ase ve ga dam wyve tia mos wav le e bi saT-vis imis Ca ner gvac, rom sko la ma Ti sa kuT re ba a. mxo lod amis ga az re biT Se iZ le ba maT ua ri Tqvan sas ko lo in ven ta ri sa Tu Se no bis gan zrax da zi a-ne ba ze, sko leb Si uxe Si kon fliq te bis wa mowy e ba-ze da sxva. ad mi nis tra ci u li zo me bi, rom leb sac sko la iye nebs mos wav le e bis da sas je lad, ise un da iyos or ga ni ze bu li, rom mos wav le Ta Rir se ba ar Se i la xos. sko la Si dis cip li nis mxriv mniS vne lo-van sa xel mZRva ne los un da war mo ad gen des sko lis Si na ga na we si da qce vis ko deq si, ro mel sac yve la mos wav le un da ic nob des. emo ci u ri da qce vi Ti prob le me bis mqo ne mos wav le ebs so ci a lu ri qce vis spe ci fi ku ri in struq ci e bi sWir de baT. maT nak le-bad mkac ri ga re mo un da Se vuq mnaT da ga viT va li-wi noT, rom yu radR e bis ga fan tu lo ba, im pul su ri qce va, hi pe raq ti u ro ba sak ma od far To daa gav rce-le bu li bav Sveb Si.

mos wav le Ta das wre ba Ta na med ro ve sa gan ma naT leb lo pro ce si mo iTx ovs mos wav le e bis mxriv gan sa kuT re bul aq ti u ro ba. es gu lis xmobs mos wav le e bis mi er ara mxo lod aq ti-ur mo na wi le o bas ga naT le bis mi Re bis pro ces Si, ara med Ta na to le bis swav lis pro ces Si mo na wi le-o ba sac. gak ve Til ze jgu fu ri mu Sa o bi sas, pro eq-teb Si mo na wi le o bi sas, war mod ge ne bis da geg mvi sa Tu gan xor ci e le bi sas mos wav le e bi er Tma neTs ex-ma re bi an sxva das xva kon cef ci is uke Te sad ga ge-ba Si, unar -Cve ve bis da uf le ba- gan vi Ta re ba Si da da mo ki de bu le be bis Ca mo ya li be ba Si. Se sa ba mi sad, mos wav le e bis das wre bis uz run vel yo fa sko lis er T-er Ti mniS vne lo va ni saz ru na vi a. mos wav le e-bis das wre bis re gu la ru li aR ricx va, mi si ana li-zi da prob le meb ze re a gi re ba sko lis di req ci is pa su xis mgeb lo ba a. dam ri ge be li val de bu li a, mos-wav lis mSo bel s/ka no ni er war mo mad ge nels mi a wo-dos das wre bis we se bis Se sa xeb zus ti in for ma ci a, ra sac ze dam xed ve lo bas uwevs sko lis di req to ri. dam ri geb lis war dgi ne bis sa fuZ vel ze sko lis di-req to ri val de bu lia we ri lo bi Ti for miT dro-

VI. me To di kis Zi ri Ta di ori en ti re bi

32 3332 33

u lad Se aty o bi nos mos wav lis mSo bel s/ka no ni er war mo mad ge nels mos wav lis mi er gak ve Ti lis /gak ve-Ti le bis gac de nis faq ti sa da mis gan ga mom di na re mo sa lod ne li Se de ge bis Se sa xeb.

das wre bis aR ricx va mos wav le Ta gac de ne bi aRi ricx e ba Jur nal Si. gak-ve Ti leb ze mos wav le Ta das wre bis yo vel dRi u ri aR ricx vis war mo e ba ze pa su xis mge be lia sag nis mas-wav le be li.

sssm mos wav le e bis das wre ba da gac de ne bi sko lam maq si ma lu ri Za lis xme va un da gas wi os imi-saT vis, rom mos wav le e bi re gu la ru lad da es wron

gak ve Ti lebs. sssm mos wav le e bis mi er ga mow ve u li gac de ne bi sa pa ti od Ca iT vle ba, Tu ki es ga mow ve-u lia avad myo fo biT, mSob lis an me ur vis uu na ro-biT, mok le va di a ni mog za u ro biT, ax lo na Te sa vis gar dac va le biT. Tu gak ve Ti le bis gac de na aRe ma-te ba or Tves, ma Sin sko la val de bu lia sssm mos-wav li saT vis sa gan ma naT leb lo mom sa xu re ba uz-run vel yos sax lis an sa a vad myo fos pi ro beb Si. Tu sssm mos wav le mniS vne lov nad Ca mor Ca mo di fi ci-re bu li sas wav lo geg miT da sa xul wli ur miz nebs, sa qar Tve los ga naT le bi sa da mec ni e re bis sa mi nis-tros mul ti dis cip li nu ri gun di da mos wav lis mSo be li/ me ur ve er Tad iRe ben ga dawy ve ti le bas, rom mos wav lem ga i me o ros aR niS nu li kla si.

gak ve Ti lis da geg mva

mas wav le be li gak ve Ti lis da geg mvisas ga mo yofs im Zi ri Tad mo men tebs, rom lis Ses ru le ba sac sa Wi-rod mi iC nevs gak ve Til ze. am miz niT igi win da win ad gens geg mas. geg mis Sed ge ni sas igi xel mZRva ne-lobs Sem de gi prin ci pe biT:

1. ras un da mi aR wi on mos wav le eb ma gak ve Til ze? (Se de gi)

2. ro gor un da mi vaR wi oT sa sur vel Se degs?3. ro gor ga vi goT, miR we u lia Tu ara Se de gi?mas wav le be li sa gak ve Ti lo pro cess war mar Tavs

am kiTx veb ze pa su xe bi dan ga mom di na re. igi val de-bu lia win da win gan sazR vros, ra Tan mim dev ro biT Ca a ta rebs ama Tu im sa mu Sa os da ro gor ga a na wi-lebs mas dro Si. Si na ar sob ri vad gak ve Ti li Sed ge-ba sa mi fa zi sa gan:

pro vo ci re ba — am dros mas wav le be li ax dens mos wav le Ta cod nis mo bi li ze bas kon kre tul sa-kiTx Tan da kav Si re biT;

siR rmi se u li wvdo ma — igu lis xme ba ma sa lis Ses wav la sxva das xva for miT — leq ci a, dis ku si a, sa xel mZRva ne lo Si mo ce mu li teq sti sa da wya ro-e bis gac no ba, sqe me bis gar Ce va- ga a na li ze ba, ru kis Ses wav la da sxva.

ref leq sia anu ga az re ba — Se ma ja me be li eta pi, rom lis dro sac xde ba mos wav lis Se moq me de bi Ti da kri ti ku li az rov ne bis gan vi Ta re ba, pa ra le le-

bis gav le ba, mo saz re be bis ga moT qma da da sa bu Te-ba, msje lo ba, ga dawy ve ti le bis mi Re ba, Se ja me ba.

mas wav leb lis wig nSi Cvens mi er Se mo Ta va ze bul gak ve Ti lis mo de leb Si “gak ve Ti lis mi za ni” mi Ti-Te bu li ar gvaqvs. igi nawilobriv warmodgenilia moswavlis wignis yoveli gakveTilis dasawyis-Si (Tematuri mizani anu ras Seityobs moswavle mocemuli gakveTilidan), nawilobriv — yoveli gakveTilis scenarSi mocemul “gansaviTarebel unarebSi” (ra unarebi unda ganuviTaros maswavle-belma moswavleebs), nawilobriv ki — “Sinaarsisa da misaRwevi Sedegebis rukaSi” (gv. 11-21).

rac Se e xe ba gak ve Til ze ga mo sa ye ne bel ma sa las — sa xel mZRva ne lo, rve u li, pas ta — Cav Tva leT, rom mos wav les yve la gak ve Til ze Tan un da hqon-des, xo lo sxva dam xma re ma sa le bi — ru ka, car ci, da fa, Ta ba xis fur cle bi, flo mas te re bi, sqe me bi da sxva Tval sa Ci no e ba — ga mo i ye ne ba mas wav leb lis Se xe du le bi sa mebr da amas is Ta vad geg mavs yo ve-li gak ve Ti li saT vis (ix. XI. sagakveTilo procesSi gamosayenebeli resursebis sarekomendacio Ca-monaTvali).

ase ve, mi Ti Te bu li ara gvaqvs, mag ram vgu lis-xmobT, rom yo ve li gak ve Ti lis bo los mas wav le-be li ax dens gak ve Ti lis Se ja me bas da mos wav le Ta pa su xe bis ar gu men ti re bul Se fa se bas, ra sac sa gan-ge bod gan vmar tavT mom dev no qve Ta veb Si.

gak ve Ti lis, Te mis, Ta vis Se ja me ba

gak ve Ti lis Se ja me ba xde ba prob le mur kiTx veb ze pa su xe bis ga ce miT, mas wav leb lis mi er dis ku si e bis das ru le bi Ta da maT Tvis Se ma ja me be li gan mar te-be bis mi ce miT, di ag ra me bis Sed ge niT (ro gor ga ar-Tva Ta vi klas ma sa mu Sa os). sa a mi sod gak ve Ti le bis um rav le so bas (mos wav lis wig nSi) ax lavs Se ma ja-me be li da va le be bi — sa kiTx is kvle va, Txzu le bis da we ra, dis ku sia da sxv.

yo ve li Ta vis bo los mos wav lis wig nSi mo ce mu-lia Ta vis Se ma ja me be li sa var ji So e bi: tes te bi da da va le be bi, ro me lic mas wav le bels ex ma re ba mos-wav lis cod nis dad ge na Si da, ama ve dros, Se saZ leb-lo bas aZ levs Se a mow mos sa ku Ta ri Ta vi: ram de nad SeZ lo gak ve Til Si, Te ma Si Tu Tav Si gan sazR vru li miz ne bis gan xor ci e le ba.

34 3534 35

1. g.i. — go neb ri vi ie ri Si. am me To diT mas wav-le be li sas wav lo miz nis Se sa ba mi sad ax dens Te mis wi nas war Ser Ce va sa da Se kiTx vis sa xiT Ca mo ya li-be bas.

2. v.d. — ve nis di ag ra ma. me To dis sa xel wo de ba ukav Sir de ba in gli se li ma Te ma ti ko sis, jon ve nis sa xels. ve nis di ag ra ma Sed ge ba ori an me ti rgo-li sa gan da iZ le va Se da re bi Ti ana li zis sa Su a le-bas.

3. d.d. — dro is di ag ra ma. me To di ga mo i ye ne ba faq te bi sa da mov le ne bis dros Tan da sa kav Si reb-lad. igi sa Su a le bas aZ levs mos wav le ebs Tval sa-Ci nod da a mu Sa von is to ri u li faq te bis, mov le ne-bis Sem cve li di di teq ste bi da sa kiTx e bi.

4. 3-2-1 stra te gi a. me To di ga mo i ye ne ba teq stis wa kiTx vis, Tval sa Ci no e bis daT va li e re bis, fil mis nax vis, pro eq te bis das ru le bis Sem deg. me To dis ga mo ye ne ba Sem de gi sa xiT xde ba: teq stis an /da wya-ro e bis gac no bis Sem deg mas wav le be li sTxovs mos-wav le ebs 2-3 wi na da de biT Ca mo we ron:• 3 ram, ra mac da ma in te re sa;• 2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;• 1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di.

es me To di zrdis mos wav le Ta mo ti va ci as gak ve-Ti lis pro ces Si. mi si mi za nia mos wav lis gan wyo ba sa gak ve Ti lo pro ce si sad mi da Te mis mi marT in te-re sis gaR vi Ze ba. igi xels uwy obs az ris mo bi li ze-bas da sxar tad ga moT qmis una ris ga mo mu Sa ve bas.

5. k.n.s. — kiTx va ni San Ta sis te miT. me To di ga-mo i ye ne ba axa li gak ve Ti lis teq stze mu Sa o bi sas, xels uwy obs ma sa lis aT vi se bas, aaq ti u rebs sa kiTx-is Se sa xeb ar se bul cod nas, avi Ta rebs kri ti ku li az rov ne bi sa da in for ma ci is da xa ris xe bis unars. me To dis aR we ra:

mos wav le e bi teq stis kiTx vi sas ki de eb ze ake-Te ben aR niS vnebs (sa sur ve lia — ub ra lo fan qriT): “ü” — Tu in for ma cia nac no bi a, “+” — Tu in for-ma cia axa li a, “—” Tu in for ma cia ma Ti az ris sa pi-r is pi ro a, “?” — Tu ar eTan xme bi an an ga u ge ba ri a, Sem deg mas wav le be li sTxovs mos wav le ebs Se av son sqe ma:

ü + — ?

Sem deg ki mar Ta ven dis ku si as da pa su xo ben mas-wav leb lis mi er das mul Se kiTx vebs:• ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico

diT?• ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas

wav laT?• ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT (an;

ra sac ar eTan xme biT)?• ra Se kiTx ve bi da ge ba daT?

6. T-sqe ma — ga mo i ye ne ba sa pi ris pi ro mo saz re-ba Ta ga mo saT qme lad, mov le ne bi sa Tu faq te bis Se-sa pi ris pi reb lad da Se sa da reb lad, moq med gmir Ta da sa xa si a Teb lad, in for ma ci is da sa xa ris xeb lad.

7. v.m.v. — vi ci, min da vi co de, vis wav le. me To di ga mo i ye ne ba sa gak ve Ti lo teq stze mu So bi sas. gviC-ve nebs, ra is wav la mos wav lem am teq stiT, aZ li e-rebs teq stis kiTx vi sa da mas ze mu Sa o bis mo ti va-ci as, avi Ta rebs kiTx vis das mi sa da we ri Ti mety ve-le bis unar -Cve vebs.

8. a.k.r. — aso ci a ci u ri kav Si re bis ru ka. da fis an fur clis cen trSi, sas wav lo miz ni dan ga mom di-na re, iwe re ba sity va an fra za, ro mel sac lo gi ku-rad ukav Si re ben imas, ris aso ci a ci a sac ga mo iw vevs igi aR niS nul Te mas Tan da kav Si re biT. xels uwy obs in for ma ci is Sek re bi sa da daj gu fe bis, Te mis ga az-re bis, das kvne bis ga ke Te bis, Se moq me de bi Ti da lo-gi ku ri az rov ne bis unar -Cve ve bis ga mo mu Sa ve bas.

9. Se kiTx ve bi — Ria an da xu ru li ti pis. da xu-ru li kiTx va mo iTx ovs mxo lod “di ax” da “a ra” pa-suxs. igi ga mo i ye ne ba, Zi ri Ta dad, cod nis Se sa mow-meb lad da faq tis kon sta ta ci i saT vis. Ria Se kiTx-va mo wo de bu lia sxva das xva az rTa ga mo sav le nad, sa ka ma Tod. igi Se iZ le ba dav yoT jgu fe bad: hi po-Te tu ri, gan sji Ti, wa ma xa li se be li, mas ti mu li re-be li, Se ma ja me be li, kvle vi Ti, Se ma Tan xme be li.

hi po Te tu ri — “ras ifiq reb an mo i moq me deb Sen, Tu...?” ase Ti me To di mos wav les ex ma re ba war mo-sax vis una ris gan vi Ta re ba Si, mi mar Tavs mis go ne bas fiq ri sa da gan sji sa ken.

gan sji Ti — “ro gor Seg viZ lia xe li Se vuwy oT am prob le mis ga daW ras?”

wa ma xa li se be li — “sa in te re so a, ra mox da Sem-deg?” mos wav le ad gens STa beW di le be bi sa da ga-moc di le bis ga zi a re bas.

mas ti mu li re be li — “ra az ris xar?” mas wav le-be li ag rZno bi nebs mos wav les, rom mi si az ri mniS-vne lo va ni a.

kvle vi Ti — “ra tom fiq rob ase?” xels uwy obs mos wav les da u fiq rdes sa kiTxs, SeZ los sa ku Ta ri az ris da sa bu Te ba.

Se ma ja me be li — mos wav le ebs eZ le vaT Se saZ leb-lo ba ga a na li zon me gob ris mo saz re ba, gan sazR-vron, eTan xme bi an Tu ara mas. kiTx va: “ra tom fiq-robT ase?”

Se ma Tan xme be li — “e Tan xme biT Tu ara ga moT-qmul mo saz re bas?” am Se kiTx viT Se iZ le ba ka ma Tis pro vo ci re ba an ka ma Tis das ru le ba. mas wav le be li un da eca dos kon sen su sis miR we vas an, Tu es Se-uZ le be li a, ax dens gan sxva ve bu li az ris da fiq si-re bas da sa kiTxs to vebs Ri ad. me o re Sem Txve va Si amas ax dens Se kiTx viT — “Se iZ le ba Tu ara es sa-kiTxi gar kve u lad Ca iT va los?”

10. dis ku si a — iwy e ba mo ti va ci iT, ro me lic gu lis xmobs prob le mis an kon kre tu li Sem Txve-vis aR we ras, gaT val sa Ci no e bas. mas wav le be li mos-wav le ebs us vams kiTx vebs: ra? ro gor? ra tom? ra mox de bo da, rom? ram iqo nia gav le na? aris Tu ara al ter na ti va? tra di ci u li me To diT swav le bi sa-gan gan sxva ve biT, Se saZ leb lo bas iZ le va da vi na-xoT, rom yo ve li mtki ce ba mra val sa Tuo mxa res Se i cavs.

VII. gak ve Ti le bis sce na reb Si ga mo ye ne bu li in te raq ti u li me To de bi

34 3534 35

11. rol Si Ca ye ne ba. me To di gu lis xmobs mos wav-lis Ca ye ne bas gar kve u li per so na Jis an mkvlev ris rol Si sa kiTx is ukeT ga Ta vi se bis, ga ge bis miz niT.

12. de ba te bi — age bu lia mo na wi le Ta wi nas war da geg mil ga mos vleb ze. war mo mad gen le bi ar Ce ul-ni un da iy vnen Ti To e u li jgu fi dan. ka maT Si mo-na wi le obs jgu fis Ti To war mo mad ge ne li rig ri-go biT.

13. in ter vi u — mis Ca sa ta reb lad sa Wi roa win-da win mom za de ba: miz nis da sax va da kiTx ve bis Sed-ge na. igeg me ba teq ni ku ri mxa rec. in ter vi us aRe ba Se saZ le be lia oja xis wev re bis, me zob lis, ub ra-lod nac no bis an uc no bi sa gan. mi si Ca ta re ba Se-uZ lia erT an ram de ni me mos wav les. au ci le be lia Se de ge bis gan xil va da Se ja me ba.

blu mis taq so no mia aris az rov ne bis sis te ma da ba-li do nis az rov ne bi dan ma Ra li do nis az rov ne bi s-ken, ro me lic cno bi lia pe da go gi u ri taq so no mi is sa xel wo de biT. mas sa Ta ve da u do ame ri kel ma mec-ni er ma ben ja men blum ma. igi az rov ne bis gan ma vi Ta-re be li eq vssa fe xu ri a ni mo de li a. Se mog Ta vazebT blu mis taq so no mi is sqemas, romelzedac mo ce mu-lia sas wav lo miz ne bis Zi ri Ta di ka te go ri e bi:

I — amoc no ba-gax se ne ba: am etap ze mos wav le sa-gak ve Ti lo Te mas Tan da kav Si re bu l mis Tvis nac nob in for ma ci as go ne ba Si aRid gens. pa su xobs kiTx veb-ze: vin? ra? ram de ni? sad?; kiTx veb ze sava ra u dod ga mo sa ye ne be li zmne bi a: ga i me o re, ga ix sene, aR we-re, Ca moT va le, da a sa xe le.

II — ga ge ba: am etap ze mos wav le axal ma sa las iZens da cod nis Se mec ne bas ax dens (ma sa lis ar-sSi wvdo mis una ri). pa su xobs kiTx va ze “ro gor? ” kiT veb ze sa va ra u dod ga mo sa ye ne be li zmne bia: gan-mar te, ax se ni, Ca a nac vle, mi ak vli e, gad mo e ci de-da az ri, ga nas xva ve, Sec va le fra za.

III — ga mo ye ne ba: es ka te go ria mi u Ti Tebs Ses wav-li li ma sa lis ga mo ye ne bis unar ze kon kre tul pi-

ro beb Si da axal si tu a ci eb Si. kiTx ve bia: ro me li? ro go ri?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: da am tki ce, da ad gi ne, ga moT va le, mo am za de, ga dawy vi te, aC ve ne, da a kav Si-re, aR mo a Ci ne, mi u sa da ge, gar daq me ni, da a la ge.

IV — ana li zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs mTli a ni ma sa lis struq tu rul ele men te bad daS lis unar-ze. aq igu lis xme ba er Ti mTe li dan na wi le bis ga-mo yo fa, maT So ris ur Ti er T kav Si re bis dad ge na, mTe lis or ga ni za ci is prin ci pe bis da nax va.

kiTx vaa: ra tom?ga mo sa ye ne be li zmne bia: gaa a na li ze, da ya vi, ga-

mo ya vi Zi ri Ta di, da ar wmu ne, da a xa si a Te, ipo ve, Se-a pi ris pi re, gan sazR vre.

V — sin Te zi: es ka te go ria mi u Ti Tebs ele men te-bis kom bi ni re bis iseT unar ze, ro ca xde ba axa li mTli a no bis Seq mna. ase Ti axa li pro duq ti Se iZ le-ba iyos mox se ne ba, moq me de ba Ta geg ma an mo na cem Ta mo wes ri ge bu li sqe ma, pro eq ti da a. S. kiTx ve bia: ra mox de ba, Tu...? ro gor Se a mow meb am Se xe du le-bas? ro gor Se ad gen cxrils? ki dev ro gor Sei-Zle ba prob le mis ga dawy ve ta? ro gor daaj gu fe?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: ga na zo ga de, Se ad gi ne, ga da aj gu fe, Se a ja me, ga am Tli a ne, Se a mow me, daa-xaris xe, ga a mar ti ve, da as ru le.

VI — Se fa se ba: es ka te go ria gu lis xmobs ama Tu im ma sa lis mniS vne lo bis Se da re bas kon kre tu li miz nis mi saR we vad. mos wav lis msje lo ba un da em-ya re bo des mka fio kri te ri u mebs. Se fa se bis do ne gu lis xmobs yve la wi na sas wav lo miz nis miR we vas pli us Se fa se bi T msje lo bas.

kiTx ve bia: ro gor Sea fa seb di... saq ci els? ram-de nad sa mar Tli ani a... ga dawy veti le ba? ra das-kvne bis ga mo ta na Se iZ le ba? Se ni azriT, ro gor un-da moq ce u li yo?

ga mo sa ye ne be li zmne bia: Se a fa se, im sje le, awon -da wo ne, ga mo i ta ne das kvna, ga ak ri ti ke, uar ya vi...

blu mis taq so no mia

amoc no ba-gax se ne ba

ga ge ba

ga mo ye ne ba

ana li zi

sin Te zi

Se fa se ba

36 3736 37

VIII. S

inaa

rsi

sa d

a mi

saRwe

vi S

edeg

ebis

ruka

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

kiTx u lobs da iye nebs ru kebs.

iye nebs da qmnis in for ma ci is gad mo ce mis sxva dasxva sa Su a le bebs (cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).

ad gens sqe ma tur ru kebs.

gan mar tavs da iye nebs qro no lo gi ur er Te u leb sa (we li wa di, sa u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricxvis sis te mas (Zve li da axa li era).

akav Si rebs is to ri ul faq tebs Se sa ba mis epo qeb Tan.

axa si a Tebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve lo Si damkvid re bul mmar Tve lo bis for mebs.

axa si a Tebs sa qar Tve los is to ri a Si ga mor Ce ul, mniS vne lo van pi rov ne bebs, rom le bic mo na wi le obdnen mmar Tve lo ba Si.

ada rebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve los mcxov rebTa mo na wi le o bas sa q vey no/ sa z o ga do ebri vi mniS vnelo bis saq me eb Si.

ada rebs omi sa da mSvi do bis Se de gebs mo sax le o bisaT vis sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri od Si.

ik vlevs sa qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb lebs.

akav Si rebs sa qar Tve los ge og ra fi ul obi eq tebs da sax le be bis ti peb Tan.

axa si a Tebs mxa res bu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da msje lobs maT mniS vne lo ba ze.

msje lobs bu neb ri vi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga mo ye ne ba ze.

msje lobs ko mu ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRem de.

axa si a Tebs ada mi a nis sxva das xva sa zo ga do e be bi sadmi mi kuT vne bis ni San Tvi se beb sa da pi ro bebs.

ada rebs sxva das xva sa zo ga do e bebs maT Tvis da ma xasi a Te be li ni San Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.

ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Tanas wo ro bis dac vas sxva das xva epo qa Si.

bav Svis uf le ba mo va le o be bis ga mo ye ne bas mi u sa dagebs sxva das xva sa zo ga do e bis we sebs.

akav Si rebs ka no ni e re bas, de mok ra ti a sa da sa mo q alaqo sa zo ga do e bas.

aR wers sa qar Tve lo Si ar se bul re li gi ebs.

asxvavebs kulturis komponentebs da ganixilavs maT urTierTkavSirs.

axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis kul tu ra Ta msgav se ba gan sxva ve be bis ga mov li ne bebs da ga ni xilavs Se sa ba mis mi z ez ebs.

msje lobs sxva das xva mas Sta bis mog za u ro be bis gavle na ze sa qar Tve los kul tu ra ze.

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

1. r

ogo

r d

a ris

Tvi

s iz

ome

ba d

ro?

ll

2. i

storiu

li

dro

ll

3. d

rois

aR-

ric

xvis

sis

tem

ebi

ll

4. r

ogo

r w

ar-

moiS

va k

alen

dar

i?l

l

5. r

ogo

ri

kal

-en

driT

vsa

rge

-bl

obT

dRes

?l

l

6. s

ivrce

da

ter

itoria

ll

7. m

iwis

res

urse

bil

l

8. s

asar

gebl

o

wiaR

iseu

li

ll

ll

9. t

yis

res

urse

bil

ll

36 3736 37

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

kiTx u lobs da iye nebs ru kebs.

iye nebs da qmnis in for ma ci is gad mo ce mis sxva dasxva sa Su a le bebs (cxri li, gra fi ki, fo to, sqe ma, Ca na xa ti).

ad gens sqe ma tur ru kebs.

gan mar tavs da iye nebs qro no lo gi ur er Te u leb sa (we li wa di, sa u ku ne, aTas wle u li) da wel TaR ricxvis sis te mas (Zve li da axa li era).

akav Si rebs is to ri ul faq tebs Se sa ba mis epo qeb Tan.

axa si a Tebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve lo Si damkvid re bul mmar Tve lo bis for mebs.

axa si a Tebs sa qar Tve los is to ri a Si ga mor Ce ul, mniS vne lo van pi rov ne bebs, rom le bic mo na wi le obdnen mmar Tve lo ba Si.

ada rebs sxva das xva epo qa Si sa qar Tve los mcxov rebTa mo na wi le o bas sa q vey no/ sa z o ga do ebri vi mniS vnelo bis saq me eb Si.

ada rebs omi sa da mSvi do bis Se de gebs mo sax le o bisaT vis sa qar Tve los is to ri is sxva das xva pe ri od Si.

ik vlevs sa qar Tve los mo sax le o bis ma xa si a Teb lebs.

akav Si rebs sa qar Tve los ge og ra fi ul obi eq tebs da sax le be bis ti peb Tan.

axa si a Tebs mxa res bu neb ri vi re sur se bis mi xed viT da msje lobs maT mniS vne lo ba ze.

msje lobs bu neb ri vi re sur se bis ra ci o na lur da mra val mxriv ga mo ye ne ba ze.

msje lobs ko mu ni ka ci e bis gan vi Ta re ba ze uZ ve le si dro i dan dRem de.

axa si a Tebs ada mi a nis sxva das xva sa zo ga do e be bi sadmi mi kuT vne bis ni San Tvi se beb sa da pi ro bebs.

ada rebs sxva das xva sa zo ga do e bebs maT Tvis da ma xasi a Te be li ni San Tvi se be bi sa da we se bis mi xed viT.

ada rebs ada mi a nis Rir se bis, Ta vi suf le bi sa da Tanas wo ro bis dac vas sxva das xva epo qa Si.

bav Svis uf le ba mo va le o be bis ga mo ye ne bas mi u sa dagebs sxva das xva sa zo ga do e bis we sebs.

akav Si rebs ka no ni e re bas, de mok ra ti a sa da sa mo q alaqo sa zo ga do e bas.

aR wers sa qar Tve lo Si ar se bul re li gi ebs.

asxvavebs kulturis komponentebs da ganixilavs maT urTierTkavSirs.

axa si a Tebs sa qar Tve los mo sax le o bis kul tu ra Ta msgav se ba gan sxva ve be bis ga mov li ne bebs da ga ni xilavs Se sa ba mis mi z ez ebs.

msje lobs sxva das xva mas Sta bis mog za u ro be bis gavle na ze sa qar Tve los kul tu ra ze.

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

1. r

ogo

r d

a ris

Tvi

s iz

ome

ba d

ro?

ll

2. i

storiu

li

dro

ll

3. d

rois

aR-

ric

xvis

sis

tem

ebi

ll

4. r

ogo

r w

ar-

moiS

va k

alen

dar

i?l

l

5. r

ogo

ri

kal

-en

driT

vsa

rge

-bl

obT

dRes

?l

l

6. s

ivrce

da

ter

itoria

ll

7. m

iwis

res

urse

bil

l

8. s

asar

gebl

o

wiaR

iseu

li

ll

ll

9. t

yis

res

urse

bil

ll

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

10. wy

ali

—

saqa

rTve

los

simd

idre

ll

ll

11. bu

neba

Tsa

rge

-bl

oba

saq

arTve

loSi

l

ll

l

12. tyi

sa d

a wy

-l

is m

oxm

areb

isa

da

dac

vis

xal

xuri

trad

icie

bi

l

13. rogo

r a

rCe

vd-

nen

samo

saxl

os?

ll

14. Zv

eli

qal

aqeb

i sa

qarTve

loSi

ll

l

15. vi

n cxo

vrobs

sa

qarTve

loSi

?l

ll

16. rel

igie

bi

saqa

rTve

loSi

ll

17/1

8. r

ogo

r

icvl

eba

mosa

xleo

-bi

s ric

xovn

oba

?l

l

19. rat

om

gadaa

dg-

ildeb

a mo

saxl

eoba

?l

l

20. ad

amia

nis

asak

i da

cxo

vreb

is

trad

iciu

li

wesi

ll

l

21. qv

is x

ana

saqa

rTve

los

ter

itoria

ze

ll

ll

22.borba

li

ll

l

23. sa

meTune

o m

orgv

il

ll

24. sa

qsovi

daz

gal

ll

25/2

6. r

val

isa

da

rki

nis

mWed

leb

il

ll

ll

27. ra

aris

xe

losn

oba

?l

ll

38 3938 39

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

28. ras

niS

navs

sa

mecni

ero-t

e-qn

ikuri

progr

esi?

ll

l

29. sa

mecni

ero-t

e-qn

ikuri

progr

esis

dad

ebiT

i da

uar

y-ofiT

i mx

aree

bi

ll

l

30. sa

qarTve

los

ekono

miki

s dar

gebi

l

ll

31. tran

sporti

da

kavS

irga

bmul

oba

ll

32. uZv

eles

i sa

xel

-mw

ifoeb

i sa

qarTve

-l

os

ter

itoria

ze

ll

l

33. ras

eTay

vane

-bo

dne

n qa

rTve

-l

ebi

Zvel

ad?

ll

l

34/3

5. q

arTl

is

same

fo d

a me

fe

far

nava

zi

ll

ll

ll

36. “d

idi

mcxe

Ta”

ll

ll

ll

37. qa

rTl

is s

amef

o

da

romi

s im

peria

ll

ll

ll

38. qa

rTl

is s

ame-

fos

gaqr

istia

neba

ll

ll

ll

39. me

fe

vaxt

ang

gorga

sal

i (V

sa

uku

nis

II na

xeva

ri)

ll

ll

ll

l

40. eg

ris

is s

amef

o

VI s

auku

neSi

ll

ll

l

41. ar

abTa

saxa

lif

o

da

saqa

rTve

lo

ll

ll

ll

l

42. X s

auku

ne: dav

iT

did

i ku

rap

alat

il

ll

ll

ll

43. er

Tia

ni s

aqar

-Tve

los

mefe

bagr

at

III (97

5-10

14)

ll

ll

ll

l

38 3938 39

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

44. dav

iT a

Rma

Sene

be-

li

(108

9-11

25)

ll

ll

ll

l

45.saq

arTve

los

same

fo w

yoba

da

ref

orme

bi d

aviT

aR

maSe

nebl

is d

ros

ll

ll

ll

l

46. Tam

ar m

efe

(118

4-12

13)

ll

ll

ll

l

47. ad

amia

ni d

a sa

zoga

doeb

al

ll

ll

ll

48. sa

mRvd

eloeb

al

ll

ll

ll

49. me

omr

is a

Rzrda

ll

ll

ll

l

50. gl

exeb

i, x

elos-

nebi

da

vaWr

ebi

ll

ll

ll

l

51. cotne

dad

i-an

i da

dem

etre

Tav

dad

ebul

il

ll

ll

ll

52. gi

orgi

V b

rwy

in-

val

e (131

8-13

46) da

monR

ol

Ta

batono

-bi

s das

asrul

i

ll

ll

ll

l

53. sa

qarTve

lo

Tem

ur l

engi

s pi

ris

pir

ll

ll

ll

l

54. sa

qarTve

lo

XV

sauku

nis

me-

ore

naxe

varSi

ll

ll

ll

l

55. XVI s

auku

nis

qarTl

i ori

dam

py-

robl

is w

inaa

Rmd

egl

ll

ll

ll

56. Sa

h ab

as I-

is

Semo

seve

bi k

axeT

Sil

ll

ll

ll

57. ma

rtyo

fi-

dan

mar

abdam

de

ll

ll

ll

l

40 4140 41

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

58. im

ereT

is

mefe

sol

omo

n I (

1752

-178

4)l

ll

ll

ll

59. as

pinZ

idan

ge

orgi

evsk

is

traq

tat

amde

ll

ll

ll

l

60. qa

rTl

-kax

eTis

sa

mefo X

VIII sa

uku

-ni

s mi

wurul

sl

ll

ll

ll

61. rusu

li

mma-

rTve

lobi

s dam

yare-

ba s

aqar

Tve

loSi

ll

ll

ll

62/6

3. X

IX s

auku

-ni

s sa

qarTve

lo

ll

ll

ll

64. sa

qarTve

los

istoriu

li

miwe

-bi

s Se

moer

Teb

a l

ll

ll

ll

65. 19

18-1

921

—

dam

ouki

deb

lo-

bis

sami

wel

il

ll

ll

l

66. sa

qarTve

lo

sabW

oTa

kavS

iris

Se

madge

nloba

Sil

ll

ll

l

67. sa

bWoTa

kav-

Siris

daS

la

da

saqa

rTve

los

dam

ouki

deb

loba

ll

ll

ll

68. sa

qarTve

lo d

Res

ll

ll

ll

69. me

, Se

n, C

ven

ll

70. sa

zoga

doeb

a da

wesr

igi

ll

71. Rir

seba

, Tan

aswo

-roba

, Tav

isufl

eba

l

72. rogo

r a

Rsr

ul

-deb

a sa

marTal

i?l

40 4140 41

par

agr

af

is

dasa

xel

eba

stand

ar

tis

Ses

abamisi

Sed

egeb

i

12

34

56

78

910

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

73. ba

vSvi

s ufl

ebeb

il

74. ufl

ebeb

i da

mova

leo

bebi

l

75. rogo

r m

ova

g-va

roT k

onf

liq

teb

i?l

76. qa

rTul

i dam

werl

oba

ll

ll

77. xe

lna

wereb

i da

adam

iane

bil

ll

l

78. qa

rTul

i be

-Wd

viTi

sityv

al

ll

l

79. qa

rTul

i mu

z-

eume

bis

saTav

eebT

anl

ll

l

80. eq

vTim

e Tay

aiSv

ili

da

qar-

Tul

i sa

ganZ

uris

Tav

gadas

aval

i

ll

ll

81. We

durobi

sa

da

oqr

omW

edl

o-

bis

trad

icia

ll

ll

82. qv

elmo

qmed

eba

ll

83. dRes

aswa

ul

ebi

ll

l

84. sa

mose

li

ll

l

85. qa

rTul

i ku

lturis

moam

-ag

e —

fran

gi m

ec-

nier

i ma

ri

brose

ll

l

86. ucxo

eli

mogz

au-

reb

i sa

qarTve

loSi

ll

l

87. qa

rTve

li

mogz

aureb

il

ll

88/8

9. q

arTve

leb

i sa

zRva

rga

reT

ll

l

42 4342 43

IX. gakveTilebis scenarebi, komentarebi da savarjiSoebis pasuxebi

gak ve Ti li 1 ro gor da ris Tvis izo me ba dro?gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dak-vir ve bis, lo gi ku ri az rov ne bis, sa ku Ta ri az ris ga moT qmis.gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT. mos wav le ebs sTxovs la ko nu-rad upa su xon kiTx vas: ra tom sWir de ba ada mi ans dro Si gar kve va? mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be-li Ca mo wers da fa ze, wre Si mo Tav se bu li sity vis “dro” ir gvliv (sxi ve bis gas wvriv, 5 wT.), Sem deg ki dro i sa da ad gi lis cod nis au ci leb lo ba Si da sar-wmu neb lad ukiTx avs sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul si tu a ci ur amo ca nas “mo saw ve vi baraTi” (wyaro a). mas wav le be li cdi lobs kiTx ve bis dax ma re biT mos-wav le e bi mi iy va nos Sem deg das kvne bam de:1. yo vel gvar moq me de bas aqvs Ta vi si dro da ad-

gi li anu ne bis mi e ri faq ti Tu mov le na kon kre-tul dro sa da ad gi las xde ba.

2. Tu gin da ga er kve bu ne bis, sa zo ga do e bis an ada mi an Ta cxov re bis ra i me mov le na sa Tu faq-tSi, igi, upir ve les yov li sa, ad gi li sa da dro-is mi xed viT un da gan sazR vro (15 wT.).Sem deg mas wav leb lis dax ma re biT mos wav le e bi

cdi lo ben ge o lo gi ur da is to ri ul dro Si gar-kve vas. b wya ros gac no bis Sem deg, iq aR we ril mov-le nebs axa ris xe ben da asa bu Te ben, Tu ra tom ga-ne kuT vne ba isini is to ri ul Tu ge ologiur dros (10 wT.).

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa suxs sce men pa rag-ra fis bo los das mul kiTx veb sac (5-10 wT.).ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs da u ri-geT sa fos to ba ra Te bi da sTxo veT, yu radR e biT da ak vir dnen Se sav seb ve lebs. ma ga li Tis Tvis Se-giZ li aT mo iS ve li oT ase ve el fos tac, ro mel sac av to ma tu rad aqvs mi Ti Te bu li gag zav na- mi Re bis Ta ri Re bi da mi Re bu li/ gag zav ni li ma sa lis qro no-lo gi u rad da la ge ba Si ex ma re ba mom xma re bels.

gak ve Ti lis msvle lo ba Si au ci leb lad Car TeT sus ti mos wre bis mos wav le e bi. maT da a va leT, Tun-dac, kla sis mi er na kar na xe vi pa su xis da fa ze da-we ra.

pa su xe bi Se ma ja me be li sa var ji So e bis Tvis: sav. 1: 1-g, 2-b.sav. 2:

ge o lo gi u ri dro is to ri u li dro

1), 4), 6), 8) 2), 3), 5), 7), 9)

gak ve Ti li 2 is to ri u li drogansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta nis, dro is xaz ze mu Sa o bis.gakveTilis msvleloba: is to ri u li dro is Se sa-xeb gak ve Tils mas wav le be li iwy ebs mi ni-leq ci iT (3-5 wT.), Sem deg mos wav le ebs sTa va zobs sa xel-mZRva ne lo Si mo ce mu li teq stis gac no bas (10 wT.), ris Sem de gac da fa ze Ca mo wers sity vebs: we li, sa-u ku ne, aTas wle u li da iwy e ben msje lo bas, ra ici-

an, ri si Tqma Se uZ li aT am ter mi neb Tan da kav Si-re biT, ra sxva o baa Ti To e ul maT gans So ris (Se-uZ li aT v.d. ga mo ye ne ba), ro me li maT ga ni mo i cavs dro is Se da re biT mci re da ro me li did pe ri ods, ra Si gvar gi a Cven ma Ti cod na, moh yavT ma ga li Te-bi w lis, sa u ku nisa da aTas wle u lis gan sa sazR vrad (10 wT.).

mas wav leb lis Txov niT mos wav le e bi yu radR e-biT uk vir de bi an sqe ma 1-sa da sqe ma 2-s, ag reT ve maT So ris moq ce ul teqsts. Sem deg Ta va dac asa xe-le ben ama Tu im sa u ku ni sa da aTas wle u lis ni muSs (10 wT.).

amis Sem deg mas wav le bel Tan er Tad mu Sa o ben sqe ma 3-sa da sqe ma 4-ze. sqe ma 2-is Se sa ba mis cxrils rve u leb Si xa za ven da as ru le ben me-2 Se ma ja me bel sa var ji Sos (5 wT.).

Se ja me bis sa xiT pa su xo ben 1-li Se ma ja me be li sa var ji Sos kiTx vas (5 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le Ta asa-kis, ag reT ve mos wre bis gaT va lis wi ne biT, Se saZ loa Ta vi dan ga u Wir deT sqe ma 1-i sa da sqe ma 2-is aR qma- ga ge ba. da ex ma reT maT mar ti vi sa var ji So e biT: a) Tan iqo ni eT Cog bur Tis bur Ti. da a sa xe leT ricx-vi (vTqvaT, 350 we li). bur Ti ga da ug deT mos wav-les da sTxo veT, da i Wi ros da ma Sin ve da a sa xe los Se sa ba mi si sa u ku ne. es sa var ji So 2-3 gak ve Ti lis gan mav lo ba Si 5-7 wu Tis gan mav lo ba Si ime o reT. mi-si co ta Ti rTu li sa xe o baa Ta vad mos wav le eb ma da us van er Tma neTs kiTx ve bi da swra fad ve upa su-xon; b) kla si jgu fe bad da ya viT. da u ri geT pa ta-ra fur cle bi, rom leb zec wi nas war Ca mo we ri lia Ta ri Re bi. da niS neT dro, ro me li jgu fi uf ro swra fad da as ru lebs da va le bas. am da va le be bis Ses ru le ba Si au ci leb lad Car TeT sus ti mos wre-bis mos wav le e bic.

pa su xi me-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis :pre is to ria _ “dma ni se li ada mi a nis” epo qaZve li dro _ far na va zis me fo baSua sa u ku ne e bi _ vax tang gor gas lis me fo ba,

ze daz nis mo nas tris da ar se ba, da viT aR ma Se neb lis me fo ba.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : Tu TvliT, rom sa var ji So Si moy va ni li ma ga li Te bi ara sak ma ri si a, ga mo i ye neT da nar Ti #10 (“sa qar Tve los is to ri is Ta ri Re bi”).

gak ve Ti li 3 dro is aR ricx vis sis te me bigansaviTarebeli unarebi: lo gi ku ri das kvne bis ga-mo ta nis, dro is xaz ze mu Sa o bis, ter mi ne bis ga az-re bu li aTvisebis.gakveTilis msvleloba: mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqstsa da wya ro ebs (7 wT.), Sem deg mas wav le be li mok led (mi ni-leq ci a) mi mo i xi lavs dro is aR ricx-vis sis te mebs (3 wT.), ra sac mos devs mis mi er da fa-ze sqe mis ga ke Te ba:

42 4342 43

mos wav le Ta uSu a lo mo na wi le o biT, cxov re bi se-u li ma ga li Te bis ga mo ye ne biT xde ba Ti To e u li sis-te mis Ri re bu le beb ze sa u ba ri: ra to maa ka len da ri an wel TaR ricx va mniS vne lo va ni ada mi a ne bi saT vis? ra mox de bo da, sa er To ka len dris an wel TaR ricx-vis nac vlad Ti To e u li ada mi a ni sa ku Ta ri dro is aT vlis sis te miT rom sar geb lob des? (10 wT.).

Sem deg mas wav le be li kvlav mi ni- leq ci is sa xiT esa ub re ba mos wav le ebs wel TaR ricx viT Zve li da axa li pe ri o de bis Se sa xeb. mas wav le be li mu Sa obs da fa ze da sTxovs mos wav le ebs rve u leb Si ga a ke-Ton Se sa ba mi si gan mar te be bi (10 wT.).

amis Sem deg mas wav le be li mos wav le ebs amu Sa-vebs wyvi leb Si an jgu feb Si, isini dro is xa zis ga mo ye ne biT pa su xe bs gas cemen pa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs (10 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le ebs sTxo -veT, da uk vir dnen 1-li Ta vis Se sa val gver dze gan-Tav se bul qro no lo gi ur ska las. Sem deg hkiTx eT, sad ga na Tav se ben am ska la ze Sem deg mov le nebs:

a) Zve li qar Tu li mTva ris ka len dris Sec vla mzis ka len driT, b) axa li wlis ian var Si aR niS vnis Se mo Re ba, g) axa li wlis ian var Si aR niS vnis tra-di ci is dam kvid re ba, d) Zv.w. III aTasw. _ pir ve li Ci nu ri ka len dris Seq mna, e) Zv.w. 1500-900 _ Zve li in du ri ka len dris Seq mna.

gak ve Ti li 4 ro gor war mo iS va ka len da ri?gansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, gan sxva ve bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da ar gu men ti re-bu li msje lo bi s, we ri Ti kul tu ris.gakveTilis msvleloba: mas wav leb eli gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT da mos wav le ebs sTxovs ukar-na xon, ra ici an ka len dris Se sa xeb. mos wav le Ta pa-su xebs mas wav le be li wers da fa ze gra fa Si “vi ci” (5 wT.), Sem deg ekiTx e ba mos wav le ebs ra ain te re-sebT, ri si ga ge ba surT am sa kiTx Tan da kav Si re biT. mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li wers gra fa Si “min da vi co de” (5 wT.). amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi ec no bi an sa xel mZRva ne lo-Si mo ce mul teqsts, b da g wya ro ebs (10 wT.) da avse ben gra fa “vis wav le”-s (10 wT.).

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e ces pa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs, Se da re bi sas sa sur ve lia v.d. ga mo ye ne ba.

gra fe bis Sev se bis Sem deg mas wav le be li sTxovs mos wav le ebs da fiq rdnen, ga e ca Tu ara pa su xe bi gak ve Ti lis msvle lo bi sas im kiTx vebs, romelic maT ain te re seb daT da Tu raime gaugebari darCa, maswavlebeli avsebs xarvezs (3-5 wT.).

yo ve li ve amis Sem deg mas wav le be li sTa va zobs mos wav le ebs da we ron mci re zo mis Txzu le ba “ro-gor vi ye neb ka len dars?” (5 wT.), mas wav leb lis Ser Ce viT 3-4 mos wav lis na az revs is me nen mos wav-le e bi.

gak ve Ti li 5 ro go ri ka len driT vsar geb-lobT dRes?gansaviTarebeli unarebi: dak vir ve bis, ma sa lis Se-sa xeb mo saz re be bis Se ja me bis, az ris Ca mo ya li be-bis, lo gi ku ri das kvne bis ga mo ta ni sa da we ri Ti mety ve le bis.gakveTilis msvleloba: am gak ve Ti lis Ca ta re ba sa-sur ve lia da i geg mos wyvi leb Si an jgu feb Si 3-2-1 me To dis ga mo ye ne biT. I etap ze maswavlebeli mos-wav le ebs sTa va zobs ga ec non sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts (10 wT.), xo lo II etap ze sTxovs 2-3 wi na da de biT Ca mo we ron: 3 ram, ra mac da ma in te-re sa; 2 ram, ris Sesaxebac me ti min da ga vi go; 1 ram, ris Sesaxebac si a mov ne biT vim sje leb di (10 wT.) Sem deg xde ba Ses ru le bu li sa mu Sa os pre zen ta cia (10 wT.).

pre zen ta ci is Sem deg mos wav le Ta sur vi le bis gaT va lis wi ne biT xde ba sa dis ku sio Te mis Ser Ce va (10 wT.), um jo be sia mu Sa o ba wa ri mar Tos jgu feb Si. pre zen ta ci i saT vis 7-8 wT.

gak ve Ti lis msvle lo bi sas pa su xe bi un da ga e ces pa rag ra fis bo los das mul kiTx vebs.

gak ve Ti li 6 siv rce da te ri to riagan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dak-vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis; da mo u ki deb-lad, wyvi le bad da jguf Si mu Sa o bis, sxvi si az ris mos me ni sa da pa ti vis ce mis.gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT da svams kiTx vas: “ro gor fiq-robT ra aris ge og ra fi u li siv rce?”. wyvi le bad da yo fi li mos wav le e bi aya li be ben pa suxs (cocx a-li bu ne ba da mi si na wi li, ada mi a ni) (7 wT.).

mas wav le be li da fa ze ad gens Sem deg cxrils:

wya ro b wya ro g

Sem deg sTxovs, da uk vir dnen b da g wya ro ebs da ma Ti da ma xa si a Te be li Tvi se be bi ukar na xon. mos-wav le Ta pa su xe bis Sem deg cxri li sa va ra u dod, Sem deg sa xes mi i Rebs:

wya ro b wya ro gsiv rce siv rce

udab no so fe li

qvi Sa mTe bi

sicxe tye

.............................. ......................................

44 4544 45

bo los mas wav le be li svams kiTx vas: “ro gor fiq robT ra aris maT So ris sxva o ba”? mos wav le e bi un da mix vdnen, rom ori ve wya ro ze siv rcea asa xu-li, mag ram wya ro g-ze Cans ada mi a nis saq mi a no bis kva li. (7 wT.).

mom dev no 10 wu Ti Si na ar sis re a li ze bas eT mo ba da in di vi du a lu ri sa mu Sa o a: mos wav lem yu radR e-biT un da wa i kiTx os gak ve Til Si mo ce mu li teq sti da mok led Ca we ros rve ul Si, ra msgav se ba- gan sxva-ve baa siv rce sa da te ri to ri as So ris. mas wav le be-li 6 wuTs uT mobs Ses ru le bu li da va le bis ga mo-kiTx vas.

mom dev no da va le ba jgu feb Si sa mu Sa od eZ le vaT: un da da ak vir dnen wya ro d-s da upa su xon kiTx vas wya ros qveS (10 wT.). 5 wu Ti eT mo ba Ses ru le bu li da va le bis ga mo kiTx vas. gak ve Ti lis mi wu ruls mos-wav le e bi er Tob li vi msje lo biT am za de ben pa suxs me-2 Se ma ja me be li da va le bis Tvis, ro me lic we ri-lo biT Sin un da Se as ru lon (5 wT.).

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav lem srul-yo fi lad un da ga i az ros ge og ra fi u li siv rcis ele men te bi da SeZ los ada mi a nis saq mi a no bas da u-kav Si ros ge og ra fi u li ele men te bis aT vi se ba. sa-sur ve lia, Tu da a va lebT wya ro d-s msgav si su-ra Tis mo Zi e bas. mos wav le eb ma un da da a xa si a Ton wya ro ro gorc is to ri u li, ise ge og ra fi u li Tval saz ri siT, Ca moT va lon ge o siv rcis ele men te-bi. es da va le ba maT gak ve Til ze mi Re bu li cod nis gan mtki ce ba Si da ex ma re ba. sus ti mos wre bis mos wav-le eb ma un da SeZ lon ge og ra fi u li siv rcis ele-men te bis aT vi se ba mo ce mu li sa var ji So e bis ga mo-ye ne biT.

gak ve Ti li 7 mi wis re sur se bi gan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dak-vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb-lad da wyvil Si mu Sa o bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT da klass ava lebs, yu radR e biT ga ec non a da b wya ro ebs mi na we re bi TurT (6 wT.). Sem deg un da upa su xon das mul kiTx vebs: “gi na xavT Tu ara mo ce mu li ti pis mi we bi da mi giq ce vi aT Tu ara yu radR e ba, ro gor iye nebs maT mo sax le o ba?” “ras ewo de ba mi wis re sur si?” “ras ewo de ba sa sof-lo- sa me ur neo sa var gu li?”. mos wav le Ta pa su xebs mas wav le be li da fa ze wers (7 wT.).

Sem deg mas wav le be li mos wav le eb Tan er Tad ga-ni xi lavs sqe ma 1-s da ava lebs pir ve li da va le bis Ses ru le bas (10 wT.):

sa sof lo sa me ur neo sa var gule bis Se mad gen lo ba

sa var gu le bis farTo bi

sax na vi 26%

sa Ti bi 5%

mra val wli a ni nar ga vi 9%

sa Zo va ri 60%

da va le bis Se mow me bas 5 wT. eT mo ba. mom dev no da va le bas mos wav le e bi wyvi leb Si mu-

Sa o biT as ru le ben: ec no bi an wya ro g-s da as ru le-

ben da va le bas (7 wT.). da va le bis Se mow me bis Sem deg mas wav le be li ava lebs, xu Ti wu Tis gan mav lo ba Si mok led upa su xon kiTx vas: “a ris Tu ara sa qar Tve-lo mdi da ri mi wis re sur se biT?”. pre zen ta ci as 5 wu Ti eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT da va le-ba: da a xa si a Ton mi wis re sur se bis mi xed viT sa qar-Tve los ro me li me kuTxe an mxa re.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : am gak ve Ti lis dax ma re biT mos wav le un da ga i az ros, ra aris mi wis re sur si da ra mniS vne lo ba aqvs mas qvey nis Tvis. sa qar Tve los fi zi ku ri ru kis, gak ve Til Si mo ce-mu li wya ro e bi sa da teq stis, gan vli li ma sa lis sa-fuZ vel ze SeZ los Ca mo a ya li bos das kvna, aris Tu ara sa qar Tve lo mdi da ri mi wis re sur se biT. da ex-ma reT sus ti mos wre bis mos wav le ebs sa qar Tve los fi zi ku ri ru ki sa da wya ro e bis ga mo ye ne biT ga i az-ron, ra aris mi wis re sur si da ra da niS nu le ba aqvs mas.

sav. wya ro g-sTan : ara sa sof lo- sa me ur neoa mi wa, ro me lic ar ga mo i ye ne ba arc mi waT moq me de bis Tvis, arc mecx o ve le o bis Tvis. aseT mi wa ze age bu lia fab ri ka, qar xa na, tu ris tu li kom pleq si; ga Se ne bu-lia qa la qi, so fe li an da ba.

Se ma ja me be li da va le ba:

sa sof lo sa me ur neo mi we bi

ara sa sof lo sa me ur neo mi we bi

sa kal ma xe, ya na, karto fi lis na Te si, saqon lis Ria sad go mi

ae rod ro me, fab ri ka qar xnis te ri to ri a, Wa o bi, tye, bu nebis da cu li te ri to ria

gak ve Ti li 8 sa sar geb lo wi a Ri se u ligan sa vi Ta re be li una re bi: cxril ze, wya ro eb sa da kon tu rul ru ka ze mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li-be bis, da mo u ki de be li mu Sa o bi sa da we ri Ti mety-ve le bis. gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT. igi da fa ze wi nas war am za debs Sem deg cxrils:

sa sar geb lo wi a Ri se u li

saT bob e ner ge tiku li

li To nu ri ara li To nu ri

mos wav le ebs ava lebs, yu radR e biT wa i kiTx on gak ve Ti lis pir ve li ab za ci. mos wav le e bi da nar Tis dax ma re biT mas wav le bels kar na xo ben sxva das xva sa sar geb lo wi a Ri se u lis sa xe lebs. Sev se bul cxri-li klas ma rve u leb Si un da ga da xa zos (10 wT.):

sa sar geb lo wi a Ri se u li

saT bob e ner ge ti ku li li To nu ri ara li To nu ri

nav To bi (suf sa, no rio mar tyo fi sacx e nisi, sam go ri ni now minda pa tar Ze u li)

rki na (fola da u ri, Za ma)

ba ri ti (xa i Si, Cor di, da viTga re ja)

ai ri (rus Ta vi)tyvia (kva isa, rcxmelu ri)

ben to ni tu ri Ti xe bi (as ka na, gum bri, arali)

44 4544 45

qva nax Si ri (tyvarCe li)

Tu Tia (kvai sa, rcxmelu ri)

.................

..................... ................... .................

mom dev no 10 wu Tis gan mav lo ba Si mos wav le e bi wyvil Si mu Sa o ben _ ec no bi an wya ro a-s da pa su xo-ben kiTx vas. da va le bis Se mow me bis Sem deg mas wav-le be li in di vi du a lur da va le bas aZ levs kon tu-rul ru keb ze sa mu Sa od: me-2 da me-3 Se ma ja me bel sa var ji So ebs (15 wT.). bo lo 5 wu Ti da va le be bis Se mow me bas eT mo ba. Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT 1-li da me-4 Se ma ja me be li sa var ji So e bi.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav les un da Se eZ los ru ka ze ori en ti re ba, sa sar geb lo wi a Ri-se u lis sxva das xva sa xe o bis mo po ve bis ad gi le bis kon tu rul ru ka ze da ta na da ga az re ba, ra da niS-nu le ba aqvs maT. gan sa kuT re bu li yu radR e ba mi aq-ci eT ru kas, ro me lic da ex ma re ba gak ve Ti lis ga-az re ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le e bi amu Sa veT sa sar geb lo wi a Ri se u lis ru ka ze. sa Su a le ba mi e-ciT sca don kon tu rul ru ka ze mu Sa o ba. an cal ke das viT da ma Ti aq ti vo bis ga mo sav le nad gan sxva ve-bu li da va le ba mi e ciT.

gak ve Ti li 9 tyis re sur se bigan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb ze mu Sa o bis, dak-vir ve bi sa da lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb-lad da wyvil Si mu Sa o bis.gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT. teq stis gac no bis Sem deg mos-wav le ebs Se sas ru leb lad aZ levs me-2 Se ma ja me bel da va le bas (5-8 wT.). amis Sem deg da fa ze xa zavs sqe-mas (me o re bu li ti a ni da va le ba cno ba 1-is qveS) da mos wav le e bis dax ma re biT av sebs mas.

tye

Se Saso ko

Jo lo

ken kra

qa Ral di

sam Se neb lo ma sa la

sqe mis Sev se bis Sem deg mos wav le e bi cdi lo ben, Ca mo a ya li bon pa su xi kiTx va ze: “ra mniS vne lo ba aqvs tyes”? (8 wT.). Sev se bu li sqe ma da das kvna ga-da aqvT rve u leb Si. mom dev no 8 wu Tis gan mav lo ba Si mos wav le e bi wyvi leb Si mu Sa o ben da as ru le ben sa-var ji So ebs wya ro a-s Tav ze. da va le bis Se mow me bis Sem deg mas wav le be li klass jgu fe bad yofs da 5 wuTs uT mobs a da b wya ro e bis gac no bi sa da ma-Ti Se da re bis Tvis. gak ve Ti lis mi wu ruls 5 wuT Si, wya ro d-s gac no bis Sem deg mos wav le eb ma un da upa-su xon kiTx vas da da we ron mci re es ei: “tye iw vis”. pre zen ta ci is Tvis eT mo baT 5 wu Ti.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : wya ro eb ze, di-ag ra meb ze, gra fi keb ze, sqe meb ze mu Sa o ba mos wav-le ebs da ex ma re ba gak ve Ti lis ga az re ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le ebs mi e ciT teq sti wa sa kiTx ad da cal ke we ri lo bi Ti da va le ba, da mo u ki deb lad

Se sas ru leb lad, ro mel sac gak ve Ti lis bo los Se-u mow mebT.

sav. wya ro d-s qveS : sa o ma ri moq me de be bis dros ori ve mxa re un da zru nav des bu neb ri vi ga re mos far To, mas Sta bu ri, xan grZli vi da se ri o zu li da-zi a ne bis gan dac va ze, ra Ta saf rTxe ar Se eq mnas mo-sax le o bis jan mrTe lo ba sa da ar se bo bas.

ko men ta ri Ta vis Se sa val gver dze gan Tav se bu li qro no lo gi u ri ska lis Tvis : Ta vis Se sa val gver-dze gan Tav se bu li qro no lo gi u ri ska la ga mo-i ye neT da cu li te ri to ri e bis Se sa xeb mok le mi-ni- leq ci is Tvis. da cu li te ri to ri e bis sxva das xva for maa sa xel mwi fo nak rZa li, erov nu li par ki, aR kve Ti li, bu ne bis Zeg li, da cu li lan dSaf ti. yu radR e ba ga a max vi leT im faq tze, rom sa qar Tve-lo Si da cu li te ri to ri e bis 75%-ze me ti tyi Taa da fa ru li. es ki dev er Txel da a fiq rebs mos wav le-ebs tyis mniS vne lo ba ze. sa sur ve lia pre zen ta ci-is mom za de ba sa qar Tve los da cu li te ri to ri e bis Se sa xeb. mi e ciT sa Su a le ba, Seq mnan jgu fe bi da Ta-vad air Ci on kvle vis obi eq ti. da fa ze Ca mo we reT ram de ni me da cu li te ri to ri is Seq mnis Ta ri Ri da sTxo veT, rve ul Si ga da i xa zon da Se av son in for-ma ci iT qro no lo gi u ri ska la an or sve ti a ni cxri-li Se ad gi non:

1935 _ ba wa ris, bor jo mis, vaS lo v nis, ma ri am-jva ris, sa Taf li is nak rZa le bi

1946 _ aja me Ti sa da sa gu ra mos sa xel mwi fo nak-rZa le bi

1957 _ Tbi li sis erov nu li par ki, ri wis nak rZa-li

1959 _ kin tri Sis nak rZa li1960 _ ba ba ne u ris nak rZa li1965 _ al ge Tis nak rZa li1966 – biW vin Ta- mi u se ris da cu li te ri to ria1976 _ fsxu- gu mis Ti sa da yaz be gis nak rZa le bi1977 _ li ax vis nak rZa li 1995 _ bor jom -xa ra ga u lis erov nu li par ki1996 _ gar dab ni sa da ka co bu ris da cu li te ri-

to ri e bi2000 _ kol xe Tis erov nu li par ki2003 _ vaS lov nis da cu li te ri to ri a, il tos

aR kve Ti li, ba wa ra- ba ba ne u ris nak rZa li2007 _ kin tri Sis da cu li te ri to ri e bi, al ge-

Tis erov nu li par ki. Tu sko las aqvs Se saZ leb lo ba, mi si ad gil mde-

ba re o bis gaT va lis wi ne biT, sa sur ve lia eq skur si is mowy o ba ro me li me da cu li te ri to ri is sa na xa vad.

gak ve Ti li 10 wya li _ sa qar Tve los sim did-regan sa vi Ta re be li una re bi: wya ro eb sa da ru ka ze mu-Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li be bis, da mo u ki deb lad da jgu fu ri mu Sa o bis, we ri Ti mety ve le bis. gak ve Ti lis mim di na re o ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs mi ni- leq ci iT sa qar Tve los wylis re sur se-bis Se sa xeb (5 wT.).

Sem deg da fa ze wi nas war gam za de bul cxril Si mos wav le Ta kar na xiT wers sa qar Tve los mniS vne-lo va ni mdi na re e bis, tbe bi sa da wyal sa ca ve bis sa-xe lebs (5 wT.).

46 4746 47

Sem deg yo ve li mos wav le rig -ri go biT asa xe-lebs ricx vebs 1, 2, 3. yo ve li 1-li no me ri kiTx u-lobs qve Tavs “mdi na re e bi”, yo ve li me-2 no me ri _ qve Tavs “tbe bi da wyal sa ca ve bi”, yo ve li me-3 no-me ri _ qve Tavs “sas me li da mi ne ra lu ri wyle bi”. mu Sa o ben in di vi du a lu rad, rve u leb Si we ri lo biT pa su xi un da gas cen Se sa ba mi si qve Ta vis kiTx vebs (12-13 wT.).

Sem deg mas wav le be li yve la 1-l no mers erT jgu fad das vams, ase ve yve la me-2 da me-3 no mers. mom dev no 15 wu Tis gan mav lo ba Si maT un da Se a-je ron Ses ru le bu li da va le be bi da Ti To e ul ma jguf ma war mo ad gi nos pre zen ta ci is sa xiT (7 wT.). sa Si nao da va le bad eZ le vaT Se ma ja me be li sa var ji-So e bi.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : mos wav le eb ma un-da gan sazR vron mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi, wyal sa ca ve bi, da a la gon ho ri zon tis mxa re e bis mi-xed viT da ga i az ron mniS vne lo va ni mdi na re e bi sa Tu tbe bis da niS nu le ba. sa sur ve lia sap re zen ta-ci od mis ceT Te ma “ wya li _ sa qar Tve los sim did-re”. Te ma Si mos wav le eb ma zo ga dad un da mi mo i xi-lon sa qar Tve los wylis re sur se bi. es Se a ja mebs gak ve Tils da da ex ma re ba mos wav le ebs Te mis ga az-re ba Si. sus ti mos wre bis mos wav le eb ma mas wav leb-lis dax ma re biT kon tu rul ru ka ze da i ta non sa-qar Tve los mniS vne lo va ni mdi na re e bi, tbe bi, wyal-sa ca ve bi; ga i az ron ma Ti da niS nu le ba.

gak ve Ti li 11 bu ne baT sar geb lo ba sa qar Tve-lo Sigan sa vi Ta re be li una re bi: sqe ma ze da wya ro eb ze mu-Sa o bis, lo gi ku ri az rov ne bis, da mo u ki deb lad da jgu fu ri mu Sa o bis. gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs g.i. me To diT da klass sTxovs uk ve nas wav-li bu neb ri vi re sur se bis sa xe le bis Ca moT vlas (10 wT.). mos wav le Ta pa su xe bi da fa ze iwe re ba. ra ci o-na lu ri da ara ra ci o na lu ri bu ne baT sar geb lo bis ra o ba Si ukeT ga sar kve vad mos wav le ebs sTa va zobs Se sa ba mi si teq stis gac no bis Sem deg rve u leb Si ga da xa zon ma ga li Tis ni mu Si, da a ma ton ho ri zon-ta lu ri ri ge bi da da a sa xe lon sxva ma ga li Te bi. Sem deg klass sTa va zobs, yu radR e biT da ak vir dnen wya ro a-s, gan mar ton, ra ti pis bu ne baT sar geb lo-bis ni mu Sia mas ze ga mo sa xu li da da a sa bu Ton pa su-xi (10 wT.).

kla si mas wav leb lis dax ma re biT mu Sa obs sqe ma 1-ze, as ru lebs Se ma ja me bel da va le bas.

ko men ta ri Se ma ja me be li sa var ji Sos Tvis : sqe ma-ze war mod ge ni lia is Zi ri Ta di bu neb ri vi re sur-se bi, rom leb sac sa qar Tve lo iye nebs sxva dasx va sa me ur neo miz ne bis Tvis. mce na re ul Si igu lis xme ba mce na re u li sa fa ri _ tye, buC qnar -ba la xe u li, sam-kur na lo mce na re e bi, sa me ur neo kul tu re bi; kli-ma tur Si _ ha vis pi ro be bi _ sam kur na lo- ga ma jan sa-Re be li da ag ro war mo e bis miz ne bis Tvis; wylis re-sur seb Si _ mdi na re e bi, wyal sa te ve bi, wya ro e bi da zRva. Ti To e ul re surss sa ku Ta ri eq splu a ta ci is

for ma da ga mo ye ne bis sfe ro ga aC ni a. mce na re u li re sur se bi sa gan mzad de ba mer qa ni, grov de ba sam-kur na lo mce na re e bi, mi i Re ba sak ve bi pro duq cia da sxva. cxo vel Ta sam ya ros re sur se bi ga mo i ye ne-ba sa Tev za od da sa na di rod; kli ma tu ri _ kur navs sxva das xva da a va de bas, ni a da geb Tan er Tad xels uwy obs Se sa ba mi si sa sof lo- sa me ur neo kul tu re-bis gav rce le bas. wya li ga mo i ye ne ba mor wyvis Tvis, sat ran spor tod, ener gi is wya rod, Ca mo sas xme lad da sxva miz ne bis Tvis; mi wis _ sa sof lo- sa me ur neo sa var gu li, sxva da niS nu le bis te ri to ri e bi.

bu ne baT sar geb lo ba ze msje lo bi sas Se iZ le ba mos wav le ebs Se ax se noT bu ne bis mety ve le ba Si wi na wleb Si nas wav li ma sa la aRud ge ne li, na wi lob riv aR dge na di da aR dge na di bu neb ri vi re sur se bis Se-sa xeb:

aRud ge ne lina wi lob riv aR dge na di

aR dge na di

sa sar geb lo wi a Ri se u li, gada Se ne bis pi ras myo fi mce na re e bi da cxo ve le bi

flo ra, fa una, zo gi er Ti mi ne ra lu ri ned le u li

ni a da ge bi, mra val wli ani xe e bi

bu ne baT sar geb lo bis ori sa xe o bis Se sa xeb msje-lo bi sas sa sur ve lia v.d. an T-sqe mis ga mo ye ne ba.

ra ci o na lu ri ara ra ci o na lu ri

T-sqe mis ga mo ye ne biT ki mos wav le e bi im sje le-ben ra ci o na lu ris an arara ci o na lu ris mxo lod da de biT da uar yo fiT mo men teb ze.

+ - + -

bo los mas wav le be li ajamebs da avi Ta rebs azrs, rom ne bis mi e ri aras wo ri Se xe ba bu ne bas Tan iwvevs eko lo gi u ri wo nas wo ro bis dar Rve vas, rac vlin de ba eko lo gi ur ka tas tro feb Si, ro m lebic xSirad ada mi a ni saT vis um Zi me si, sa va la lo Se de ge-biT srul de ba

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : au ci le be lia cxri le bi sa da sqe me bis ga mo ye ne biT mu Sa o ba, rom mos wav le eb ma mi Re bu li cod na ga im ya ron. sus ti mos wre bis mos wav le ebs wa a kiTx eT gak ve Ti li da yu radR e ba ga a max vi le bi neT sqe ma 1-ze, rom Zi-ri Ta di bu neb ri vi re sur se bis Ca mo naT va li ma inc aiT vi son.

46 4746 47

gak ve Ti li 12 tyi sa da wylis mox ma re bi sa da dac vis xal xu ri tra di ci e bigan sa vi Ta re be li una re bi: teq stze da wya ro eb ze da mo u ki deb lad mu Sa o bis, das kvne bis Ca mo ya li be-bis, ana li zi sa da sin Te zis, we ri Ti mety ve le bis.gak ve Ti lis msvle lo ba: mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e bi iT vli an 1-2-ze. yo ve li 1-li no me ri kiTx u lobs qve Tavs “tye”, yo ve li me-2 no me ri _ qve Tavs “wya li” (10 wT.). Sem deg 1-li da me-2 nom-re bi jgu fe bad er Ti an de bi an da aya li be ben azrs:

3 ram ra mac da ma in te re sa;2 ram, ris Se sa xe bac min da ga vi go;1 ram, ris Se sa xe bac si a mov ne biT vim sje leb di

(8 wT.).Sem deg xde ba pre zen ta cia (8 wT.). sa sur ve lia

msje lo ba mos wav le TaT vis sa in te re so sa kiTx eb ze da dis ku si is ga mar Tva (14 wT.). gak ve Til Si mo ce-mu li da va le be bi Sin Se sas ru leb lad eZ le vaT.

ko men ta ri mas wav leb lis Tvis : tyes ada mi a ni sxva das xva miz niT iye neb da. sa nam igi mi wis da mu-Sa ve bas is wav li da ve lu ri mce na re u liT, so ko Ti, Tev zi Ta Tu na di ris xor ciT ik ve be bo da. mce na-re ul sa da so kos ume te sad tye Si ag ro veb da. sak-ve bad da sam kur na lod iye neb da. Za li an Zve lad, sa nam fut kars mo a Se neb dnen, Taf lsac tye Si ag-ro veb dnen. ve lu ri fut ka ri skas xis fu Ru ro Si an xis ga xeT qil mor Si ake Teb da, ada mi a ni ki am skebs po u lob da da Tafls iReb da. sa qar Tve lo Si spe ci-a lu ra dac ki amoT lid nen xol me tye Si xis mo rebs, fut kars ska rom ga e ke Te bi na. aseT mors ge ja ewo-de ba. sak ve bis am gziT mo po ve bas Sem gro veb lo bas uwo de ben. Sem gro veb lu ri me ur ne o ba odes Rac sak ve bis mo po ve bis Zi ri Tad wya ros war mo ad gen da ise ve, ro gorc na di ro ba. sa na di ro dac ume te sad tye Si mi di od nen, klav dnen ga re ul frin vels, na-dirs da mce na re ul Tan er Tad sak ve bad iye neb dnen. na di ro bac odes Rac me ur ne o bis Zi ri Ta di dar gi iyo. mi waT moq me de bi sa da me sa qon le o bis aT vi se bis Sem deg ki Sem gro veb lo ba da nad ro ba me ur ne o bis dam xma re dar ge bad iq ca. tyis, gan sa kuT re biT ki wiw vo va nis ha e ri sa qar Tve lo Si odiT gan sam kur-na lod iT vle bo da. ux de bo da. fil tve biT da a va de-bu lebs. wiw vi an tye eb Si avad myo fe bi zaf xu lo biT mih yav daT, sam kur na lo Tvi se be biT sa qar Tve lo Si abas Tum ni sa da bax ma ros tye e bi ga mo ir Ce o da.

tye sa Se ni ma sa li Tac ama ra geb da ada mi a nebs. tyi dan moh qon daT Se Sac ga saT bo bad, tye Si xe ebs sxva das xva dros Wrid nen. sa Se ni ma sa lis Tvis ume-te sad zaf xul Si, Se Sis Tvis ki Se mod go ma ze.

bav Sve bis say va re li sas me li iyo ne ker Cxlis “sa si cocx lo wve ni”, ro mel sac “xis wvens”, “xis crem lsac” uwo deb dnen. ne ker Cxlis qerqs mrgva-lad amoW rid nen da mis “wvens” mce na ris Re ro Ti svam dnen.

gak ve Ti li 13 ro gor ar Cev dnen sa mo sax los?gan sa vi Ta re be li una re bi: faq te bis da xa ris xe bis, we ri Ti mety ve le bis, lo gi ku ri az rov ne bi sa da das kvne bis ga mo ta nis, da mo u ki deb lad mu Sa o bis.

gak ve Ti lis mim di na re o ba: am gak ve Ti lis Ca ta re ba sa sur ve lia k.n.s. me To dis ga mo ye ne biT. mas wav leb-lis mi Ti Te biT mos wav le e bi wa sa kiTxi ma sa lis ki-de eb ze fan qriT ake Te ben Se sa ba mis aR niS vnebs, Sem-deg ki av se ben cxrils (15 wT.).

Sem deg iyo fi an jgu fe bad da er Tma neTs uzi-a re ben STa beW di le bas. imar Te ba dis ku sia mas wav-leb lis mi er das mul Se kiTx veb ze:

ra iyo ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam de ico-diT?

ra aR moC nda ise Ti, rac teq stis wa kiTx vam gas-wav laT?

ra iyo ise Ti, ri si sa pi ris pi roc ico diT?ra Se kiTx ve bi da ge ba daT? (25 wT.). gak ve Til Si mo ce mu li sa var ji So e bi Sin Se sas-

ru leb lad eZ le vaT.

gak ve Ti li 14 Zve li qa la qe bi sa qar Tve lo Si gansaviTarebeli unarebi: Se da re bis, msgav se ba- gan sxva ve bis; war su lis, aw myo sa da mo mav lis ur-Ti er Tda kav Si re bis, ana li ti ku ri az rov ne bi sa da cxri le bis Sed ge nis. gakveTilis msvleloba: mas wav le be li gak ve Tils iwy ebs mi ni-leq ci iT qa la qe bis Se sa xeb (3-5 wT.), Sem deg mos wav le ebs sTxovs ga ix se non, ra ici an Zve li qa la qe bis Se sa xeb, da a sa xe lon maT Tvis cno-bi li uZ ve le si qa la qe bi. Sem deg ki sTxovs we ri-lo biT Ca mo a ya li bon az ri odes Rac Zli e ri, mag ram Sem dgom Si dak ni ne bu li da nan gre ve bad qce u li qa-la qe bis Se sa xeb (7 wT.), Sem deg xde ba pre zen ta cia (10 wT).

amis Sem deg mas wav leb lis mi Ti Te biT mos wav le e-bi kiTx u lo ben sa xel mZRva ne lo Si mo ce mul teqsts (5 wT.) da mci re o de ni dak vir ve bis Sem deg da fa ze av se ben a wya ros qveS mo ce mul cxrils (5 wT.).

Sem deg v.d. ga mo ye ne biT mu Sa o ben wyvi leb Si: er-Tma neTs ada re ben Tbi liss Zve lad da ax la, ama ve prin ci piT ga ni xi la ven mcxe Tas, qu Ta iss da foTs da Sem deg ake Te ben pre zen ta ci as (12 wT.). darCenili drois ganmavlobaSi asruleben gakveTilis bolos mocemul savarjiSoebs.

ko men ta ri wya ro g-sTvis : no qa la qe vis na qa la qa-ri md. ri on -te xu ris xe o ba Si (se na kis r-ni) mde ba-re obs. is to ri a Si es qa la qi ram de ni me sa xe li Taa cno bi li: “ci xe go ji”, “ar qe o po li si”, “sazR u de”, “no qa la qe vi”. na qa la qa ris uZ ve le si fe ne bi Zv. w. II aTas wle u lis II na xe vars ga ne kuT vne ba. qve da te-ra sa ze aR mo Ce ni lia sa war moo na mo sax la re bi da sa kul to kom pleq se bi. isi ni mow mobs Zve li kol xe-Tis ci vi li za ci is ur Ti er To bas xmel Ta Sua zRvis au zis, ege o su ri sam ya ros, eg vip tis, ana to li i sa da sxva re gi o ne bis qvey neb Tan. Zv. w. IV s-is bo los eg ri sis eris Tav ma qu jim am ad gil ze aa Se ne bi na qa-la qi da ci xe. qa la qis Tav da pir ve li sa xel wo de ba “ci xe go ji“ sa va ra u dod mis sa xels ukav Sir de ba. uax le si dro is gaTx re bis Se de gad na pov nia mniS-vne lo va ni is to ri u li niv Te bi da xe lov ne bis ni-mu Se bi.

me-6old.eqe.ge/uploads/grifireba/grifirebulebi_2011/chveni...me-6 klasimaswavleblis wigni mzia...

Documents