menaxhimi i rreziqeve tË shkaktuara nga zjarret rasti...

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

DISERTACION

MENAXHIMI I RREZIQEVE TË SHKAKTUARA NGA ZJARRET

RASTI I SHQIPËRISË

Në kërkim të gradës shkencore “doktor”

Doktoranti Udhëheqësi shkencor

MSc. Sotir SHUKA Prof. dr. Sokol AXHEMI

Tiranë, 2018

REPUBLIKA E SHQIPËRISË

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I HISTORISË DHE I FILOLOGJISË

DEPARTAMENTI I GJEOGRAFISË

Disertacion i përgatitur nga

MSc. Sotir SHUKA nën udhëheqjen e prof. dr. Sokol AXHEMI

në kërkim të gradës shkencore “doktor”

MENAXHIMI i RREZIQEVE TË SHKAKTUARA NGA ZJARRET

RASTI I SHQIPËRISË

Mbrohet më dt.................... 2018 para jurisë së përbërë nga:

1............................................................. - kryetar

2............................................................. - anëtar oponent

3............................................................. - anëtar oponent

4............................................................. - anëtar

5.............................................................- anëtar

Tiranë, 2018

MENAXHIMI I RREZIQEVE TË SHKAKTUARA NGA ZJARRET, RASTI I SHQIPËRISË | 2018

SOTIR SHUKA | iii

PËRMBAJTJA

Lista e grafikëve, tabelave, fotove, skicave, shkurtimeve ...................................................... v

Lista e shkurtesave të përdorura në punim ............................................................................ vi

HYRJE .................................................................................................................................... 1

Qëllimi dhe objektivat e punimit ............................................................................................ 3

Metodika shkencore e përdorur .............................................................................................. 6

Platforma dhe struktura e studimit ......................................................................................... 8

Rëndësia e punimit ............................................................................................................... 11

Kapitulli I .............................................................................................................................. 12

RREZIQET NATYRORE DHE TRAJTESA GJEOGRAFIKE NË LIDHJE ME TO ......... 12

ZJARRET ............................................................................................................................. 12

1. 1. Kuptimi mbi rreziqet natyrore .................................................................................. 12

1. 2. Zjarret si pjesë e rreziqeve natyrore ......................................................................... 15

1. 3. Aktiviteti human dhe roli i tij në lindjen dhe zhvillimin e zjarreve .......................... 18

1. 4. Pasojat dhe impaktet e zjarreve në hapësirën sociogjeografike ............................... 20

1. 5. Studimet për zjarret dhe menaxhimin e tyre ............................................................. 23

1. 6. Mbrojtja nga zjarret në Shqipëri ............................................................................... 25

Kapitulli II ............................................................................................................................ 28

HAPËSIRA SOCIOGJEOGRAFIKE DHE MENAXHIMI I ZJARREVE NË SHQIPËRI 28

2. 1. Zjarret dhe vendet sociale të banimit ........................................................................ 28

2. 2. Zjarret dhe vendet sociale të prodhimit .................................................................... 38

2. 3. Zjarret dhe vendet sociale të shkëmbimit, argëtimit dhe të pushtetit ....................... 41

2. 4. Zjarret dhe hapësira gjeografike. Tiparet dhe veçoritë e tyre ................................... 43

2. 5. Raportet e bashkëpunimit të hapësirës gjeografike dhe asaj sociale në menaxhimin

e zjarreve. Rasti i vendosjes së njësive zjarrfikëse. .......................................................... 50

Kapitulli III ........................................................................................................................... 54

ROLI I GRUPEVE SOCIALE NË PARANDALIMIN ....................................................... 54

DHE MENAXHIMIN E ZJARREVE .................................................................................. 54

3. 1. Grupet sociale dhe menaxhimi i zjarreve në Shqipëri .............................................. 55

3.2. Institucionet dhe grupet sociale të shërbimit zjarrfikës, tiparet e tyre ....................... 63

3.3. Grupet sociale dhe kultura për mbrojtjen nga zjarri .................................................. 69


SOTIR SHUKA | iv

3.4. Roli i grupeve sociale në prodhimin e mjeteve për parandalimin dhe menaxhimin e

zjarreve ............................................................................................................................. 72

Kapitulli i katërt .................................................................................................................... 76

PAJISJET DHE MJETET E SHUARJES SË ZJARREVE. ROLI I TYRE NË

HAPËSIRËN SOCIOGJEOGRAFIKE ................................................................................ 76

4. 1 Mjetet dhe pajisjet e ndryshme për shuarjen e zjarreve............................................. 76

4. 2 Përdorimi i mjeteve dhe pajisjeve të ndryshme në situatat e zjarreve në vendet

sociale të banimit .............................................................................................................. 77

4. 3 Roli i mjeteve dhe pajisjeve të ndryshme në situatat e zjarreve në vendet sociale të

prodhimit, të shkëmbimit, argëtimit e pushtetit ................................................................ 81

4. 4. Përdorimi i mjeteve dhe pajisjeve të ndryshme në rastet e zjarreve në hapësirën

gjeografike ........................................................................................................................ 94

Kapitulli i pestë ..................................................................................................................... 96

SHPËRNDARJA GJEOGRAFIKE E ZJARREVE .............................................................. 96

5.1 Zjarret nëpër botë dhe problematikat që lidhen me to ................................................ 96

5.1.1 Zjarret në Europë dhe Azi .................................................................................... 96

5.1.2 Zjarret në kontinentet amerikane dhe Groenlandë .............................................. 99

5.1.3 Disa masa të domosdoshme për parandalimin dhe kufizimin e përhapjes së

zjarreve ....................................................................................................................... 101

5.2 Zjarret në Shqipëri dhe karakteristikat e tyre ........................................................... 103

5.3 Zjarret në Shqipëri .................................................................................................... 106

5.3.1 Raste zjarri në Shqipëri para vitit 1990 ............................................................. 108

5.3.2 Raste zjarri në Shqipëri mbas vitit 1990 ............................................................ 109

5.3.3 Përmbledhje e statistikave ................................................................................. 112

5.3.4 Përvoja botërore dhe disa sugjerime për menaxhimin e zjarreve në Shqipëri... 113

PËRFUNDIME ................................................................................................................... 114

REKOMANDIME .............................................................................................................. 119

LITERATURA ................................................................................................................... 122


SOTIR SHUKA | v

Lista e grafikëve, tabelave, fotove, skicave, shkurtimeve

Foto nr. 1 Pyll i djegur në Llogara. Burimi: REC Shqipëri website. .................................... 19

Foto nr. 2 Pasojat pas rënies së një zjarri në Kroaci, Burimi: Bota Sot. ............................... 22

Foto nr. 3 Zjarr në New Berlin, Wisconsin (Google Images) ............................................... 34

Foto nr. 4 Zjarr në Ohajo (Google Images) .......................................................................... 34

Foto nr. 5 Zjarr në Grenfell Tower, Londer (Google Images) .............................................. 34

Foto nr. 6 . Diegie e Fabrikës së Ricklimit të mbetjeve plastike në Tiranë .......................... 38

Foto nr. 7 Zjarr në Kodër-Mëzez, Tiranë (Google Images) 3 qershor 2017 ......................... 44

Foto nr. 8 Zjarr në Vermosh (Google Images ....................................................................... 45

Foto nr. 9 Përdorimi i fikësit me ujë ..................................................................................... 78

Foto nr. 10 Fikësi me ujë ...................................................................................................... 79

Foto nr. 11 Sistemi vetshuarës gjysmëautomatik (drençer) .................................................. 83

Foto nr. 12 Pyll në Amerikë, pas djegies, Burimi: Climate News Network. ...................... 100

Imazh nr. 1 Zjarre në Rajonin e Mesdheut. Burimi: Syri.Net, parë nëpërmjet satelitit, viti

2017. ..................................................................................................................................... 98

Skica nr. 1 Kuptimi mbi rreziqet natyroree .......................................................................... 14

Tabela nr. 1 Raporti strukturë-djegshmëri-qëndrueshmëri ndaj zjarrit ................................ 31

Tabela nr. 2 ........................................................................................................................ 112


SOTIR SHUKA | vi

Lista e shkurtesave të përdorura në punim

Atm - atmosferë

°C - gradë celsius

CO2 - gazi karbonik (dyoksidi i karbonit)

CCI4 - tetracloruri i karbonit

D - diametër

H2O - formula kimike e ujit

H2SO4 - acid sulfurik

Kf - kuaj fuqi

kW - kilovat

l/sek - litra në sekondë

MNZSH - Mbrojtja nga Zjarri dhe Shpëtimi

PMNZSH - Policia e Mbrojtjes nga Zjarri dhe e Shpëtimit

V. Sh. Aut - vetëshuarës automatik


SOTIR SHUKA | 1

HYRJE

Studimi “Menaxhimi i rreziqeve të shkaktuara nga zjarret. Rasti i Shqipërisë”,

përfaqëson një përpjekje për të realizuar një punim shkencor, si punim doktoral, në lidhje

me zjarret në përgjithësi dhe elementet menaxhuese të tyre në veçanti, duke u ndalur në

hulumtimin e një tematike të tillë, problematikën e zjarreve në Shqipëri. Nëpërmjet

realizimit të këtij punimi, njëkohësisht kam synuar marrjen e gradës shkencore “doktor i

shkencave gjeografike”. Arsyet për ta ndërmarrë një punim të tillë kanë qenë të shumta

dhe mjaft motivuese e suportuese për mua. Prandaj në mënyrë të përgjithshme po

evidentoj disa prej tyre.

Një shtysë e rëndësishme për ta realizuar këtë studim doktoral ka shërbyer në

mënyrë të veçantë eksperienca ime si pjesëtar i forcave të nderuara të reparteve

zjarrfikëse në Shqipëri, të cilat me një motivim dhe guxim të jashtëzakonshëm kanë

përballuar situata nga më të ndryshmet e më të vështirat në pjesë të ndryshme të territorit

të Shqipërisë. Njëkohësisht një kontribut i tillë i vyer i shumë brezave ka qenë prezent në

memorien time gjatë gjithë rrugës së ndjekur për realizimin e këtij punimi shkencor mbi

menaxhimin e zjarreve. Kam mendimin se në tërësinë e materialit të paraqitur nga ana

ime në këtë punim shkencor e gjejnë veten të gjithë ata miq e shokë të mi, kolegë gjithnjë

të përkushtuar në shërbim të mbrojtjes së jetës së njerëzve anembanë vendit tonë, duke

përballuar këtë rrezik jashtëzakonisht evident, siç janë zjarret.

Pa dyshim që ndryshimi i rrjedhës së jetës sime pas emigrimit në SHBA, pasioni

ndaj dijes e shkollës, edukimit e arsimimit në vazhdimësi, të rejave të shkencës në lidhje

me profesionin tim, ka qenë një shtysë tjetër motivuese për t’u përfshirë në studimet

doktorale. Me dëshirë e pasion u futa dhe përfundova studimet e larta universitare në një

nga universitetet e respektuara të SHBA-së, siç është Universiteti “Salem State”. Atashimi

pranë katedrave të këtij Universiteti, përfshirja në grupe punë studimore e shkencore me

disa nga profesorët dhe studiuesit amerikanë, ndikuan dukshëm tek unë për të zgjuar një

ëndërr të vjetër, por të bukur, siç ishte ndërmarrja e një studimi shkencor. Orë të gjata

debatesh e diskutimesh, kohë të shumta nëpër bibliotekat e universiteteve bënë të mundur

që t’i vija vetes detyrën për t’u angazhuar në realizimin e një punimi doktoral. Pa dyshim

që tematika do të ishte profesioni i jetës sime.

Ngjarjet që ndodhnin në Shqipëri e që lidheshin me rreziqet natyrore nuk mund të

mos linin gjurmë e të mos zgjonin interesin për të qenë gjithmonë të pranishme në optikën

time. Në mënyrë të veçantë tematika që lidhej me zjarret në Shqipëri, rritja e rastisjeve të

tyre, shpërndarja gjeografike, hapësirat sociogjeografike ku ato shfaqeshin, përmasat dhe

tiparet e tyre, lidhur ngushtë me zgjerimin e aktorëve dhe faktorëve që merrnin pjesë në

lindjen dhe zgjerimin e tyre, sidomos në ndërhyrjen dhe menaxhimin që u bëhej këtyre

rreziqeve natyrore e humane, ishin jo vetëm interesante për t’u njohur, por edhe zgjonin

dëshirën tek unë për t’i hulumtuar, studiuar dhe analizuar në tërësinë e tyre. Pa dyshim

“sëmundja ime profesionale”, profesioni im gjeneronte ide e mendime që shpeshherë i

skicoja dhe i hidhja në letër.


SOTIR SHUKA | 2

Me shumë rëndësi ishin kontaktet e vendosura me institucionet shkencore

shqiptare, respektivisht departamentin e gjeografisë, Fakultetin e Historisë dhe të

Filologjisë në Universitetin e Tiranës. Pedagogë e studiues të këtij departamenti duhen

vlerësuar e falënderuar nga ana ime që edhe në momentet shumë të vështira që kalova nga

pikëpamja shëndetësore nuk reshtën së motivuari e përkrahuri që të mos tërhiqesha,

përkundrazi për të bërë të mundur përfundim e studimeve doktorale dhe realizimin e

punimit shkencor.

Së fundi meritojnë falënderimet e mia mbështetja dhe përkrahja e familjes sime. Si

gjithmonë, pranë njëri-tjetrit, ata i kam pasur gjatë gjithë rrugëtimit tim doktoral. Në çaste

të bukura e dëshpërimi, ashtu e kemi mbajtur e përkrahur njëri-tjetrin, duke u orientuar

gjithmonë drejt gjërave të mira e pozitive, gjithnjë optimist për të ardhmen. U jam

mirënjohës atyre sepse ditën të më kuptonin e njëkohësisht të më mbështetnin edhe gjatë

ditëve kur unë endesha tavolinave të bibliotekave apo sallave të studimit në katedrën e

universitetit ku studioja e punoja në “Salem State University” apo gjatë realizimit e

prezantimit të referimeve e pjesëmarrjeve të mia shkencore në shtete të ndryshme. Sot

gjej rastin t’i falënderoj dhe t’u shpreh mirënjohjen time.

Autori

Boston, SHBA

Prill 2018


SOTIR SHUKA | 3

QËLLIMI DHE OBJEKTIVAT E PUNIMIT

Hulumtimi në lidhje me rreziqet natyrore në përgjithësi dhe menaxhimin e tyre në

veçanti, duke u ndalur në njërin prej llojeve apo tipave të tyre, siç është në rastin tonë

studimi mbi zjarret, ka qenë në fokus të llojeve të ndryshme të punimeve shkencore gjatë

eksperiencës sime të punës në këtë sektor. Njëkohësisht, këndvështrimi mbi një tematikë

të tillë ka qenë pjesë e punimeve të mia, ndonëse sporadike, edhe gjatë studimeve

universitare dhe pasuniversitare në SHBA. Prania e një tematike të larmishme mbi këtë

temë të përzgjedhur nga ana ime lidhur ngushtë me tiparet dhe veçoritë specifike që

paraqesin zjarret dhe menaxhimi i tyre në hapësirën sociogjeografike të vendit tonë

përbënin një motiv të rëndësishëm për qëllimin e realizimit të këtij punimi shkencor.

Personalisht kam qenë nën dilemën e mundësive se sa dhe si mund ta realizoja dhe

ezauroja një tematikë të tillë, nisur nga njohja me vështirësitë që bart një sipërmarrje e

tillë shkencore.

Njëkohësisht dëshira për të dhënë idetë dhe mundësitë për realizimin e strategjive

të ndryshme për menaxhimin e tyre, nxitën më tej qëllimin për të konkluduar jo vetëm në

ndërmarrjen e realizimit të punimit, por tashmë edhe konkretizimin e tij. Kam bindjen se

në të ardhmen ky punim do pasurohet jo vetëm me tematika të tjera të larmishme, por

edhe me informacione të tjera bashkëkohore, lidhur ngushtë me dinamizmin që ekziston

sot në këtë fushë të rëndësishme sa shkencore, po aq aplikative. Sidomos kjo për vendin

tim, i cili gjithnjë me shumë po pasqyron një tendencë gjithnjë e në rritje, për sa u takon

rastisjeve të shumta e të larmishme të zjarreve në hapësira të ndryshme sociogjeografike.

Së pari, në tërësinë e tij punimi shkencor “Menaxhimi i rreziqeve të shkaktuara

nga zjarret. Rasti i Shqipërisë”, synon që në kuadër të shtjellimit të tij, të arrijë disa

qëllime apo objektiva të rëndësishme. Ato synojnë që të paraqesin një hulumtim të

përgjithshëm mbi koncepte të ndryshme në lidhje me menaxhimin e zjarreve sot në botë,

por edhe në vendin tonë, si shprehen dhe si kanë evoluar ato, sistemet e ndërhyrjes dhe të

menaxhimit të tyre, evidentimin e mjaft elementeve që kanë të bëjnë me rastisjen e tyre

në kuadër të shpërndarjes gjeografike. Njëkohësisht një objektiv i qenësishëm, dhe kam

mendimin risi në kuadër të raporteve studimore të këndvështrimit gjeografik mbi zjarret,

është edhe ai që synojmë të japim rolin e vendeve sociale të prekura nga zjarret dhe efekte

të tyre në hapësirën sociogjeografike, tiparet bashkëshoqëruese të këtyre vendeve sociale

që ndodhen nën trysninë e mundësisë së lindjes dhe zhvillimit të zjarreve, masave dhe

ndërhyrjeve që duhet të realizohen, si dhe rolin aktiv e mjaft të larmishëm të mjaft

grupeve sociale në hapësirën socigjeografike, së bashku me efektet e tyre në tërësinë e

sistemit të menaxhimit të zjarreve etj.

Një ndër objektivat kryesorë të punimit doktoral të paraqitur nga ana ime është i

lidhur ngushtësisht edhe me prezantimin e konceptit që ka të bëjë me zjarret në kuadër të

gjeografisë së rreziqeve natyrore dhe të asaj sociale, duke u munduar në këtë mënyrë të

japim edhe një aspekt konkret aplikativ të multidisiplinarizmit që paraqesin sot studimet

gjeografike në kuadër të fokusit të tyre shkencor. Hulumtime të ndryshme në lidhje me to,

literatura e gjerë dhe e larmishme, e cila është hulumtuar dhe shfrytëzuar nga ana jonë për


SOTIR SHUKA | 4

të bërë të mundur evidentimin e një koncepti dhe tematike të tillë, është parë njëkohësisht

si një mundësi dhe si një kontribut modest në këtë drejtim.

Krahas evidentimit të një koncepti të tillë, në përgjithësi kam synuar që të

parashtroj edhe pikëpamjet e mia për evidentimin dhe rastisjen gjithnjë e në rritje të

aktivitetit human dhe rolit të njeriut dhe grupeve sociale jashtëzakonisht të shumta e mjaft

të larmishme në tipare, veçori dhe aktivitet funksional konkretisht në lindjen dhe

zhvillimin e zjarreve sot në hapësirën sociogjeografike.

Së dyti, një objektiv tjetër me mjaft rëndësi ka qenë edhe evidentimi dhe paraqitja

e një historiku apo evolucioni studimor në lidhje me hulumtime të ndryshme të realizuara

sot në botë dhe në vendin tonë mbi zjarret. Një gjë e tillë nuk ka qenë e lehtë, ndikuar

edhe nga fakti i vështirësisë sime për kontakte të shumta e të drejtpërdrejta me skedarët

bibliotekarë në bibliotekat e vendit tim, si dhe në ato të institucioneve të ndryshme, për

shkak të emigrimit tim në SHBA. Gjithsesi, elemente të tilla jam munduar që gjatë kohës

së realizimit të ekspeditave të mia shkencore gjatë ardhjeve të mia në Shqipëri t’i skedoj e

hulumtoj sa kam mundur. Pa dyshim që më së tepërmi vëmendja është përqendruar në

evidentimin e literaturës profesionale të studimeve mbi zjarret, por edhe asaj gjeografike

në lidhje me to, duke skeduar, mbajtur shënimet e nënvizimet e duhura e njëkohësisht

duke evidentuar autorë dhe studiues të ndryshëm. Gjithsesi, kemi tentuar që në këtë

drejtim hulumtimi ynë të shtrihet edhe në studime dhe autorë të tjerë të fushave të

ndryshme, të cilat paraqesin këndvështrimin e studimit të tyre shkencor në kuadër të

optikës së disiplinës respektive.

Së treti, një objektiv tjetër me rëndësi është paraqitja dhe evidentimi i një elementi

tjetër mjaft sinjifikativ që lidhet me menaxhimin e zjarreve, siç është sistemi i ndërhyrjes

në to dhe i shuarjes së tyre. Larmia dhe llojshmëria e spikatur e tyre, format e

funksionimit dhe të ndërhyrjes që realizohet me anë të këtyre sistemeve bart një rëndësi të

konsiderueshme në drejtim të njohjes me to dhe rolin që ato luajnë. Krahas rëndësisë

teorike të tyre, mjaft e rëndësishme është njohja praktike që duhet për to nga njësitë e

specializuara, por jo vetëm, sidomos në raste të veçanta të ndodhjes së këtyre rreziqeve

natyrore. Lidhur ngushtë me to në kemi tentuar të paraqesim edhe raste konkrete të

pranisë së tyre dhe mënyrës së funksionimit të tyre në hapësira të veçanta

sociogjeografike në botë dhe Shqipëri. Aplikimi dhe përdorimi i këtyre pajisjeve është

parë lidhur ngushtë me mundësitë e shfrytëzimit të tyre në zjarret që janë të pranishme në

vende të ndryshme sociale të banimit, prodhimit, shkëmbimit, argëtimit, pushtetit etj.

Së katërti, një objektiv mjaft i rëndësishëm i punimit mbi “Menaxhimin e

rreziqeve të shkaktuara nga zjarret, rasti i Shqipërisë” është i lidhur ngushtë me tendencat

praktike dhe aplikative që ai synon të paraqesë në tërësinë e disa kapitujve të veçantë të

tij. Lidhur ngushtë me to në këta kapituj, e sidomos në disa çështje e nënçështje të veçanta

të tërësisë së këtij punimi shkencor, kemi praninë e situatave konkrete të zjarreve në

vende të ndryshme të botës dhe në Shqipëri. Paraqitja e tyre, mënyra se si ato janë

analizuar e konkretizuar bën të mundur edhe krijimin e një panorame të qartë të formës

dhe strategjisë se si duhen realizuar ndërhyrjet dhe menaxhuar situatat e zjarreve në një

hapësirë të caktuar sociogjeografike. Krahas dhënies së tyre, jemi munduar që të japim

edhe situata konkrete praktike dhe aplikative që kanë të bëjnë me menaxhimin e tyre si

nga njësitë e specializuara në terren, ashtu edhe nga individë, familjarë apo grupe të tjera

sociale në kuadër të mjeteve rrethanore për mbrojtjen nga zjarri. Kjo ka shtuar rëndësinë e

punimit, gjë që njëkohësisht mendojmë se është edhe një risi spikatëse e tij në përgjithësi.


SOTIR SHUKA | 5

Pa dyshim, jemi modestë në këtë drejtim, lidhur ngushtë me faktin se tashmë opinioni

shkencor e profesional që merret me zjarret dhe menaxhimin e tyre njeh raste e momente

ndërhyrjeje e menaxhimi nga më të ndërlikuarat e nga më të vështirat, të cilat janë kthyer

në një praktikë të mirë globale për breza të tërë zjarrfikësish.

Së pesti, në këtë punim shkencor kemi synuar të realizojmë edhe një objektiv të

rëndësishëm të disiplinave humane, sidomos të fokusit shkencor të trajtuar nga gjeografia

sociale, siç janë rolet dhe impaktet në situata të tilla të grupeve sociale nga njëra anë dhe

vendeve sociale nga ana tjetër. Harmonizimi ndërmjet tyre, faktorët respektivë ndikues

dhe evolucioni i tyre në menaxhimin e zjarreve, shoqëruar me impaktet përkatëse, ka qenë

një synim i rëndësishëm shkencor i punimit, ndaj të cilit jemi orientuar për ta realizuar.


SOTIR SHUKA | 6

METODIKA SHKENCORE E PËRDORUR

Në kuadër të metodave shkencore të përdorura nga ana jonë për ta realizuar në

tërësinë e tij këtë punim shkencor, vlerësojmë si tipar themelor veçanërisht larminë dhe

ndërthurjen e tyre integrale. Larmia e këtyre metodave të aplikuara për studimin tonë

është e lidhur me realizimin e objektivave të përcaktuara për t’u përmbushur, ndërsa

ndërthurja dhe integrimi me domosdoshmërinë që jo vetëm të analizojmë, por edhe që të

arrijmë në konkluzione të duhura. Një gjë e tillë ka qenë e shprehur si në drejtim të

etapave nëpër të cilat ka kaluar ndërtimi i punimit, ashtu edhe në marrjen në konsideratë

dhe aplikimin konkret të metodave të studimit. Në këtë drejtim duhet të vlerësoj edhe

bashkëpunimin e drejtpërdrejtë dhe në vazhdimësi që kam pasur si me lektorët e mi

amerikanë në Universitetin “Salem State”, në të cilin jam diplomuar, ashtu edhe me

pedagogët shqiptarë të departamentit të gjeografisë të Fakultetit të Historisë dhe

Filologjisë të Universitetit të Tiranës.

Është e rëndësishme të vlerësoj fazën e studimit të realizuar në kuadër të

hulumtimit nëpër skedarët bibliotekarë dhe një numri të konsiderueshëm botimesh e

studimesh në uebe të shumta, të cilët kanë të bëjnë me rreziqet natyrore në përgjithësi dhe

ato mbi zjarret në veçanti, rolin dhe aktivitetin human në tërësinë e këtyre rreziqeve

natyrore, impaktet me të cilat ato shoqërohen etj. Tërësia e këtij informacioni bëri të

mundur krijimin e një situate të përgjithshme në lidhje me kuptimin dhe përcaktimin e

mjaft koncepteve shkencore të cilat janë përfshirë në studimin tim lidhur me menaxhimin

e zjarreve.

Aplikimi nga ana ime i metodave të spikatura të analizës dhe sintezës ka ndihmuar

në arritjen e mjaft objektivave shkencore të qenësishme që i kisha vënë vetes për

realizimin e qëllimit të punimit shkencor. Nëpërmjet tyre kam bërë të mundur realizimin e

analizave të rëndësishme që lidhen me elementet më të spikatura të punimit, që kanë të

bëjnë sidomos me mjete dhe pajisje të larmishme që përdoren në situatat e zjarreve, me

sisteme të shuarjes së zjarreve, evidentimin dhe detajimin e llojeve të tyre, mënyrës së

aplikimit dhe funksionimit të tyre në situatë konkrete. Njëkohësisht efikasiteti i aplikimit

të metodave studimore të tilla ka ndikuar edhe në realizimin analitik dhe konkludiv të

analizë së raporteve të shfaqura ndërmjet vendeve sociale të larmishme nga njëra anë dhe

menaxhimit të zjarreve nga ana tjetër, rolit multidimensional të grupeve të ndryshme

sociale të pranishme në situata të shfaqjes dhe zhvillimit të zjarreve, si dhe menaxhimit të

zjarreve nga to, shpërndarjes gjeografike të zjarreve dhe larmisë së tyre në hapësira të

ndryshme sociogjeografike etj.

Njëkohësisht lidhur ngushtë me to, përdorimi i metodës shkencore të sintezës më

ka suportuar në daljen, evidentimin dhe nxjerrjen e mjaft konkluzioneve e përfundimeve,

të cilat paraqiten mjaft impenjative për të ardhmen e menaxhimit të zjarreve, sidomos në

vendin tonë. Njëkohësisht, nëpërmjet aplikimit të këtyre metodave është bërë e mundur

edhe prezantimi i paraqitjes së disa prej elementeve të ndërtimit të sistemeve efikase për

t’u mbrojtur nga këto lloje mjaft të shprehura të rreziqeve natyrore dhe aktiviteteve

negative humane në kuadër të shfaqjes së tyre në hapësira të ndryshme sociogjeografike

siç janë zjarret.


SOTIR SHUKA | 7

Një metodë tjetër e rëndësishme shkencore, e cila zë vend dhe është aplikuar në

punimin shkencor që lidhet me menaxhimin e rreziqeve të zjarreve, rasti i Shqipërisë

është ai i krahasimit. Nëpërmjet aplikimit të kësaj metode shkencore është realizuar edhe

paraqitja e një evolucioni të dukshëm të formave të menaxhimit të zjarreve në botë dhe

Shqipëri, sistemeve për mbrojtjen dhe parandalimin e zjarreve, llojshmërisë dhe

ndryshimeve tipologjike të tyre, evolucionit të rolit të grupeve sociale jo vetëm në

menaxhimin e zjarreve, por edhe në realizimin e shpikjeve dhe racionalizimeve të

ndryshme produktive të tyre në shërbim të mbrojtjes së vendeve sociale të banimit,

prodhimit, shkëmbimit, argëtimit etj., të pranishme në hapësira të ndryshme

sociogjeografike. Njëkohësisht, me anë të kësaj metode kemi vënë në dukje edhe

ndryshimet dhe transformimet prezente në hapësirat e shumta sociogjeografike në botë

dhe Shqipëri, të cilat preken nga zjarret, duke dhënë në këtë mënyrë edhe impaktet e tyre

të larmishme në shumë drejtime.

Krahas metodave të paraqitura me sipër, në mjaft raste, lidhur ngushtë edhe me

materialin ilustrativ të përdorur, duhet të evidentoj edhe rolin që ka në punim aplikimi i

metodave grafike dhe hartografike. Ndonëse jo në formatin e duhur dhe në rastisje të

gjerë, me sa duket ka ndikuar edhe funksioni analitik i detajuar i punimit, fotot, grafikët,

hartat dhe figurat e ndryshme, të cilat janë të pranishme në çështje, në nënçështje e kapituj

të ndryshëm të këtij punimi shkencor. Ato kanë ndryshuar dukshëm në pasurimin grafiko-

ilustrativ dhe njëkohësisht në konkretizimin e punimit. Me anë të metodës grafike dhe

hartografike jo vetëm kam synuar të paraqes në mënyrë ilustrative tematika të ndryshme

që lidhen me sisteme të shuarjes së zjarreve, funksionimin e elementeve përbërës të tyre,

impakteve që ato kanë, por edhe shpërndarjen gjeografike të zjarreve, momente të

ndryshme të ndodhjes së tyre etj.

Në realizimin e punimit doktoral “Menaxhimi i rreziqeve të shkaktuara nga

zjarret. Rasti i Shqipërisë”, një ndihmë të konsiderueshme më ka dhënë edhe ajo që është

shumë primare në studimet gjeografike, ekspeditat në terren. Ndonëse formimi im

akademik ndryshon në përmbajtje nga disiplina gjeografike, theksoj se përvoja ime

profesionale ka qenë e lidhur shumë me ekipet e shpëtimit në raste të zjarreve, çka më ka

bërë që të jem mjaft i lidhur me terrenin, me hapësirën gjeografike. Realizimi i

ekspeditave në terren është bërë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në vende e shtete të tjera,

duke përmendur këtu edhe shtete të ndryshme në SHBA apo Kanada. Gjatë një pjese të

rëndësishme të jetës sime, duke punuar e dhënë kontributin tim në këtë sektor mjaft të

vështirë isha përballur me situata nga më të ndryshmet, të rrezikshme apo të vështira.

Ndërsa në momente të realizimit të punimit ndërmarrja e ekspeditave shkencore për të

vrojtuar pasojat dhe impaktet e këtij rreziku natyror e human, siç janë zjarret, më dhanë

një natyrë dhe dimension tjetër, tashmë në rolin e studiuesit dhe hulumtuesit shkencor.

Përpjekjet e mia kanë qenë në vazhdimësi për të dhënë pikërisht atë nuancë të impaktit që

zjarret luajnë në hapësirën sociogjeografike e mjedisin natyror, në elementët humanë, në

vendet sociale aq të shumta e të shumëllojshme jo vetëm në vendin tim, por edhe atje ku

unë tashmë jetoj e banoj. Nuk e di sa ia kam arritur, por modestish e pranoj së jam

përpjekur maksimalisht.


SOTIR SHUKA | 8

PLATFORMA DHE STRUKTURA E STUDIMIT

Platforma e studimit shkencor mbi menaxhimin e rreziqeve të shkaktuara nga

zjarret, rasti i Shqipërisë dhe ndërtimi i saj ka kaluar nëpër një periudhë të gjatë kohore,

me ndryshime të shumta, sistemime e rivendosje tematikash, për të ardhur deri në atë

përfundimtare. Theksoj se ndikim në këtë drejtim ka pasur edhe problematika, lidhur me

një periudhë kohore pamundësie për t’u marrë me të për arsye shëndetësore. Gjithsesi,

tashmë jemi para jurisë dhe opinionit shkencor. Mjaft interes kanë paraqitur debatet dhe

diskutimet, si me udhëheqësin shkencor të punimit, ashtu edhe me kolegë të tjerë në

SHBA e Shqipëri, ndikuar nga çështje të ndryshme, të cilat lidheshin si me rreziqet

natyrore nga njëra anë, zjarret si pjesë e tyre nga ana tjetër, mënyra e menaxhimit të tyre,

elementet funksionale të larmishme që duhen përdorur në situata të tilla, formimi im

shkencor, eksperienca ime profesionale etj.

Njëkohësisht, në kuadër të ndërtimit të platformës shkencore të punimit, si pjesë e

platformës së hollësishme të tij, duheshin integruar edhe tematikat humane të gjeografisë,

sidomos ato që kishin të bënin me grupet sociale nga njëra anë dhe rolin e tyre në

menaxhimin e zjarreve, së bashku me vendet sociale nga ana tjetër dhe rolin e tyre në këto

situata të menaxhimit të këtij rreziku evident, siç janë zjarret. Njëkohësisht, lidhur

ngushtë me formimin tim të gjatë në fushën e mbrojtjes së zjarreve, nuk mund të lija

mënjanë edhe evidentimin e mjeteve dhe pajisjeve që mund të përdoreshin në mbrojtjen

ndaj zjarreve, llojshmërinë e tyre, mënyrat e funksionimit dhe aplikimit në situata të

veçanta etj.

Në kuadër të strukturës së punimit kemi qenë të vëmendshëm për të përfshirë

tematikën e gjerë të lidhur me zjarret dhe menaxhimin e tyre në një sistem konciz, drejt

qasjes gjeografike të tij. Një gjë e tillë nuk ka qenë e lehtë dhe e lirshme për t’u realizuar.

Vështirësia ishte e lidhur ngushtë me objektin e punimit shkencor, të cilin kërkonim që ta

realizonim, origjinalitetin dhe kontributin tonë në këtë drejtim. Prandaj që në fillim të tij

tendenca ishte përqasja drejt orientimit gjeografik, duke e lidhur ngushtë me

këndvështrimin sa të gjeografisë së rreziqeve natyrore, ashtu edhe në drejtim të larmisë së

tematikave humane. Kemi mendimin se një gjë e tillë shprehet qartësisht dhe në

formulimin e kapitujve përbërës, të çështjeve dhe në nënçështjeve të trajtuara në to,

materialit ilustrativ të përdorur etj.

Punimi mbi menaxhimin e rreziqeve natyrore në Shqipëri, përfshin në tërësinë e tij

ndarjen në rreth 5 kapituj, të cilët trajtojnë çështje dhe tematika të veçanta, të cilat lidhen

me menaxhimin e zjarreve. Tendenca për t’u ndalur në këto trajtesa të përcaktuara lidhej

ngushtë edhe me faktin e qëllimit që i kishim vënë vetes për ta realizuar këtë punim

shkencor, ashtu edhe me optikën e gjerë dhe multidimensionale shkencore që zënë

studimet shkencore të një lloji të veçantë rreziku natyror e human, siç janë zjarret.

Njëkohësisht punimi shkencor përfshin në tërësinë e tij si pjesë integrale edhe disa

elemente të tjera, siç janë ato që kanë të bëjnë me hyrjen e punimit, listën e tabelave,

fotove, diagrameve, grafike, përfundimet dhe rekomandimit, së bashku me literaturën

përkatëse në të cilën është hulumtuar për ta realizuar.


SOTIR SHUKA | 9

Në kapitullin e parë të punimit shkencor, në kuadër të studimeve doktorale,

vëmendja jonë është përqendruar dhe orientuar drejt disa çështjeve teorike në lidhje me

tematikën në studim. Këtu jemi ndalur në përcaktimin e disa çështjeve të veçanta, të cilat

lidhen me konceptet që kanë të bëjnë me rreziqet natyrore, gjeografinë e rreziqeve

natyrore, evolucionin e tyre në tërësi, studimet nëpër të cilat kanë kaluar trajtesa mbi

çështje të tilla etj. Njëkohësisht në këtë kapitull është parë nga ana jonë të paraqesim edhe

konceptin e përgjithshëm mbi zjarret, procesin e djegies, faktorët të cilët ndikojnë, rolin e

faktorëve natyrorë, mënyrën e ndikimit të tyre, aktivitetin human dhe rolin e tij në lindjen

dhe zhvillimin e zjarreve. Pjesë përbërëse e kapitullit të parë është edhe paraqitja në

kuadër të një vështrimi të përgjithshëm hyrës të impakteve dhe ndikimeve që kanë zjarret

në kuadër të zhvillimit të një hapësire të caktuar sociogjeografike, duke paraqitur edhe

disa shembuj në këtë drejtim.

Kapitulli i dytë i është kushtuar një tematike mjaft interesante në gjeografinë

sociale. Konkretisht kemi tentuar të analizojmë raporte të ndryshme të rolit të zjarreve

dhe menaxhimit të tyre nga njëra anë dhe vendeve sociale nga ana tjetër, në kuadër të

hapësirës sociogjeografike. Larmisë së shfaqjes së këtyre rreziqeve natyrore, siç janë

zjarret, kemi tentuar t’i veshim larminë e shfaqjes së tyre në tërësinë e vendeve sociale të

ndryshme në hapësirën sociogjeografike. Në këtë sens paraqiten në mënyrë konkrete

analiza të menaxhimit të zjarreve në godina e shtëpi banimi, rezidenca e apartamente të

ndryshme në të cilat banojnë grupe të ndryshme popullsie, në markete e qendra tregtare,

punishte e fabrika të ndryshme, fontana e miniera, muze e restorante etj. Një larmi e tillë e

shfaqjes së këtyre rreziqeve natyrore, siç janë zjarret, është parë në këndvështrimin e

menaxhimit të tyre, si dhe të impakteve me të cilat janë shoqëruar ato në këto vende të

veçanta sociale në shtete të ndryshme të botës e veçanërisht në vendin tonë.

Kapitulli i tretë, së bashku me çështjet dhe nënçështje të tij, i është dedikuar rolit

të grupeve sociale në menaxhimin dhe parandalimin e zjarreve. Në mënyrë të detajuar

analizohen çështje dhe tematika mjaft interesante, të cilat kanë të bëjnë me grupet sociale

nga njëra anë dhe menaxhimin e zjarreve në anën tjetër, raportet dhe ndikimet reciproke të

tyre, institucionet dhe grupet sociale pjesëmarrëse në menaxhimin e zjarreve, kultura dhe

mbrojtja nga zjarret, rolin e grupeve të ndryshme sociale në prodhimin dhe përdorimin e

produkteve dhe impianteve të ndryshme që përdoren në menaxhimin e zjarreve etj.

Tërësia e një analize të tillë është shoqëruar veçanërisht me tregues konkretë të rolit të

këtyre grupeve sociale, evolucionit të këtij roli në periudha të ndryshme etj.

Në kapitullin e katërt analiza jonë është referuar drejt tipave dhe llojeve të

ndryshme të sistemeve të shuarjes së zjarreve. Ndër to, lidhur ngushtë me hulumtime të

realizuara nga ana jonë në literaturën e larmishme bashkëkohore në vendin tonë, Europë,

SHBA etj., nga eksperienca dhe përdorimi i mjaft prej këtyre sistemeve gjatë punës sonë

në terren në të kaluarën, lidhur ngushtë me metodologjinë e sotme që aplikohet në teknika

të ndodhjes së situatave të ndryshme të zjarreve kudo në botë, kemi evidentuar dhe

analizuar ato më kryesoret. Njëkohësisht, gjatë analizës që kemi paraqitur për mjaft prej

tyre kemi pasur angazhimin të evidentojmë në mënyrë të detajuar ato të cilat janë

prezente në vendin tonë, lidhur ngushtë me përdorimin dhe aplikimin e tyre konkret në

rastet e menaxhimit dhe ndërhyrjes së situatave të zjarreve në Shqipëri. Njëkohësisht në

mënyrë konkrete kemi paraqitur edhe situata të ndodhjes së zjarreve në vende sociale të

ndryshme të banimit, prodhimit, shkëmbimit, argëtimit etj. në kuadër të hapësirave të

ndryshme sociogjeografike në vendin tonë dhe në shtete të ndryshme të botës.


SOTIR SHUKA | 10

Shpërndarja gjeografike e zjarreve përfaqëson tematikën e kapitullit të pestë, si

pjesë integrale e këtij punimi shkencor. Në kuadër të këtij kapitulli, kemi pasur në

konsideratë realizimin e një analize të rolit të faktorëve dhe shkaqeve të zjarreve në

shpërndarjen gjeografike të tyre. Për ta realizuar një qëllim të tillë kemi strukturuar si

çështje të rëndësishme të tij zjarret, llojet dhe shfaqje të tyre në botë dhe në Shqipëri. Në

këtë mënyrë jo vetëm kemi pasuruar informacionin në lidhje me to, por kemi bërë të

mundur që të japim edhe një lidhje dhe raport shumë efikas dhe të qenësishëm ndërmjet

shfaqjes së tyre, faktorëve që ndikojnë, mënyrës së menaxhimit dhe hapësirës

sociogjeografike. Për ta realizuar sa më mirë një gjë të tillë, një ndihmë të

konsiderueshme na kanë dhënë burime të informacionit nga literatura e shfletuar për

zjarret në botë dhe Shqipëri.

Në pjesën përmbyllëse të punimit kemi paraqitur disa përfundime dhe

rekomandime, të cilat kanë ardhur si rrjedhojë logjike e studimit tonë mbi menaxhimin e

rreziqeve të zjarreve, rasti i Shqipërisë. Në kuadër të këtyre përfundimeve dhe

rekomandimeve jo vetëm kemi bërë një rezyme të asaj se çfarë kemi paraqitur në punimin

tonë shkencor, por njëkohësisht kemi rekomanduar masa dhe hapa konkretë për mënyrën

se si duhen menaxhuar situatat e zjarreve në vendin tonë.

Më poshtë po paraqesim në mënyrë të strukturuar dhe të detajuar punimin

shkencor doktoral të përgatitur nga ana jonë me titullin “Menaxhimi i rreziqeve të

shkaktuara nga zjarret. Rasti i Shqipërisë”.


SOTIR SHUKA | 11

RËNDËSIA E PUNIMIT

Tashmë që kemi hedhur në letër dhe materializuar në mënyrë konkrete punimin

shkencor mbi menaxhimin e rreziqeve të zjarreve, rasti i Shqipërisë, vlerësojmë me

modesti së ai përfaqëson një kontribut modest në kuadër të studimeve të tjera shkencore

që kanë të bëjnë me një tematikë kaq interesante. Jemi të mendimit se me informacione të

paraqitura, analiza të detajuara në lidhje me tematika të ndryshme, siç janë ato mbi

sistemet e shuarjes së zjarreve, aplikimin e teknikave të ndryshme në terren dhe në situata

nga më të larmishmet të pranishme në hapësira të ndryshme sociogjeografike, kanë

shërbyer në pasurimin e hulumtimeve shkencore në lidhje me çështje të menaxhimit të

zjarreve.

Një rëndësi e spikatur e punimit është ajo që i është referuar shpërndarjes

gjeografike të zjarreve sot në botë dhe në vendin tonë. Një gjë e tillë shënon një hap të

rëndësishëm për të dhënë njëkohësisht edhe tendencën e tyre në të ardhmen, lidhur

ngushtë me faktorët dhe shkaqet që ndikojnë në lindjen dhe zhvillimin e tyre. Tashmë

zjarret janë evidente kudo në hapësirën sociogjeografike, por ajo çfarë duhet të

vlerësojmë ndikohet nga rastisja gjithnjë e në rritje në vendin tonë. Format e shfaqjes së

tij, së bashku me faktorët ndikues janë një drejtim i cili duhet të analizohet dhe studiohet

me mjaft seriozitet në të ardhmen e afërt, për shkak të impaktit që ka jo vetëm në

hapësirën gjeografike, por edhe në mjedis, popullsi e grupe sociale, në sektorë të

ndryshëm të ekonomisë etj.

Njëkohësisht, analizat referuar tematikave që kanë të bëjnë me raportet ndërmjet

menaxhimit të zjarreve dhe vendeve sociale të ndryshme, si dhe kontributit të grupeve

sociale në situatat e ndryshme të ndodhjes, zhvillimit dhe evolucionit të hapësirës

sociogjeografike të prekur nga zjarret, kemi mendimin së shërbejnë si një kontribut

modest në pasurimin e informacionit dhe hulumtimit shkencor të tematikës humane në

gjeografi e sidomos asaj sociale në veçanti. Një analizë e tillë ka pasuruar edhe tiparet dhe

veçoritë e zhvillimit të vendeve të ndryshme sociale të banimit, prodhimit, shkëmbimit

dhe argëtimit, së bashku me popullsinë apo grupet sociale pjesëmarrëse dhe kontribuuese

në to.


SOTIR SHUKA | 12

Kapitulli I

RREZIQET NATYRORE DHE TRAJTESA GJEOGRAFIKE NË

LIDHJE ME TO

ZJARRET

Trajtesën mbi rreziqet natyrore, fokusuar në një nga tipat kryesorë të tyre, siç janë

zjarret, e kemi vendosur në kapitullin e parë të këtij punimi shkencor. Një renditje të tillë

e përcaktuam nga fakti se si kapitull hyrës ta vendosim studiuesin dhe lexuesin e këtij

punimi shkencor në startin e fillesës apo të njohurive të para mbi atë se çfarë do

shtjellohet më pas në punim. Një gjë e tillë ndikon edhe nga pikëpamja kronologjike

shkencore, teksa në fillimet e punimit paraqesim anën konceptuale të tematikës kryesore,

që janë zjarret, duke vazhduar më pas me shtjellimin e elementeve menaxhuese të tyre, në

kuadër të hapësirës gjeografike dhe aktivitetit të grupeve sociale që marrin pjesë në këtë

menaxhim. Më tej vazhdojmë me mjete dhe pajisjet më të përdorshme në situatat e

ndodhjes së zjarreve, së bashku me konkretizimin e tyre në raste të veçanta, duke

përfunduar me shpërndarjen gjeografike të zjarreve në hapësirën globale sociogjeografike

dhe në vendin tonë.

Në këtë këndvështrim modest në këtë kapitull të parë u orientuam të trajtojmë e

shtjellojmë disa çështje të veçanta. Ndër to veçojmë analizën shkencore referuar

tematikave të tilla konkrete, si: kuptimi mbi rreziqet natyrore dhe trajtesa gjeografike në

lidhje me to, kuptimin e përgjithshëm mbi zjarret si pjesë e rreziqeve natyrore, aktiviteti

human dhe roli i tij në lindjen dhe zhvillimin e zjarreve, pasojat dhe impaktet e zjarreve,

hapësirën sociogjeografike, studimet në lidhje me zjarret dhe menaxhimin e tyre, mbrojtja

nga zjarret në Shqipëri.

1. 1. Kuptimi mbi rreziqet natyrore

Rreziqet natyrore përfaqësojnë sot në literaturën shkencore globale një nga

çështjet me të diskutuara dhe mjaft të trajtuara. Jo vetëm në kuadër të aktiviteteve të

ndryshme shkencore në trajtën e konferencave apo workshop-eve të shumta, por edhe të

pranisë së botimeve shkencore nga më të larmishmet, duke filluar nga monografitë e

revistat shkencore e deri tek tekstet mësimore universitare. Një përhapje gjithnjë e më të

gjerë po gjen edhe aplikimi i projekteve të përbashkëta shkencore në kuadër të

programeve të shumta ndërkombëtare të financuara nga struktura shtetërore e shkencore

nga vende të ndryshme të botës. Kjo po pasuron dukshëm mendimin shkencor në lidhje

me tematikat e rreziqeve natyrore në përgjithësi, pavarësisht larmisë së tyre dhe

dimensionit e fokusit që shprehin disa prej tyre në veçanti.


SOTIR SHUKA | 13

Tërësia e një sensibilizimi shkencor përcaktohet nga rëndësia e tyre në kuadër të

një hapësire të caktuar sociogjeografike. Një gjë e tillë është e lidhur ngushtë me

dimensionin dhe rolin që ato luajnë në zhvillimet e shumanshme në rruzullin tokësor në

përgjithësi e hapësira të ndryshme të saj në veçanti. Krahas trajtesave shkencore në lidhje

me to, ku pasurohet mendimi shkencor për njohjen e tyre, siç e përmendëm më sipër,

analizën dhe veçoritë së bashku me karakteristikat e shfaqjes së tyre, po rritet interesi

studimor referuar sidomos në aspektet praktike të efekteve të këtyre rreziqeve natyrore.

Vlerësojmë se veçanërisht kemi një vëmendje gjithnjë e më të madhe studimore

shkencore për raportet problematike dhe negative që ndikon në popullsinë e rajoneve të

ndryshme, në grupe të veçanta sociale të hapësirave të larmishme sociogjeografike, pjesë

përbërëse të saj, në fushën mjaft të spikatur të mjedisit, dhe në sektorë të ndryshëm të

ekonomisë që preken nga to etj.

Në kuadër të disiplinave të shumta shkencore që studiojnë rreziqet natyrore,

gjithnjë e më shumë po rritet karakteri pjesëmarrës dhe interdisiplinar. Disiplinat

shkencore të ndryshme jo vetëm po formësojnë dhe pasurojnë fokuset dhe tematikat e tyre

shkencore, por edhe po bashkëpunojnë me njëra- tjetrën. Në këtë drejtim po merr pjesë

me kontributin e saj hulumtues e studimor edhe shkenca gjeografike. Dimensioni dhe roli

i saj aktiv paraqitet gjithnjë e në rritje dhe është evident në tërësinë e analizave

gjeografike referuar këtyre rreziqeve natyrore. Gjeografët, sidomos ata të drejtimit fizik e

ambiental, po kontribuojnë dukshëm në hulumtimet e tyre shkencore të fokusuara në

njohjen e shpërndarjes gjeografike të këtyre rreziqeve natyrore, evidentimin e faktorëve

dhe shkallen e ndikimit të tyre në zhvillimet aktuale të hapësirave të ndryshme

gjeografike. Nga ana tjetër kemi një gjenerim hulumtues edhe nga tematika humane e

gjeografisë, specifikisht gjeografia sociale, ajo ekonomike etj., të cilat po i shohin këto

rreziqe natyrore të larmishme në optikën e ndikimit të tyre në mjaft çështje që lidhen me

elemente të ndryshme të popullsisë dhe të vendbanimeve, vendeve dhe funksioneve

sociale të ndryshme, mjedisit dhe ambientit, ekonomisë në përgjithësi e sektorëve të

ndryshëm të saj në veçanti etj.

Trajtesat e larmishme gjeografike nga njëra anë dhe këndvështrimi i gjeografit

mbi rreziqet natyrore nga ana tjetër, paraqitet dhe evidentohet tashmë mjaft i pranishëm

në shumë aktivitete shkencore ndërkombëtare, botime të larmishme dhe studime të

ndryshme. Bartës të tyre janë përfaqësues, gjeografë e studiues, të cilët gradualisht po

tentojnë të individualizojnë një qasje konkrete në fokusin e gjerë dhe dinamik të

gjeografisë. Njëkohësisht, universitete nga më të ndryshmet anembanë botës dhe katedra

universitare të gjeografisë kanë bërë pjesë të kurrikulave të tyre dhe programeve të

studimit tematikat që lidhen me problematikat që paraqesin rreziqet natyrore. Kjo ka

shtuar rolin dhe kontributin e gjeografisë në analizat që u referohen rreziqeve të shumta e

të shumëllojshme natyrore, si dhe numrin e autorëve dhe studiuesve e hulumtuesve

gjeografë që punojnë nën një optikë të tillë studimore.

Një nga drejtimet kryesore të shumë gjeografëve, të cilët merren sidomos në

kuadër të specializimit të tyre të ngushtë me fokusin e gjeografisë fizike dhe

gjeomorfologjisë, mjedisit dhe problematikave që lidhen me të, po tentojnë gjithnjë e më

tepër drejt individualizimit të plotë edhe të një drejtimi serioz e konkret në kuadër të

nëndarjes së gjeografisë, siç është ajo e gjeografisë së rreziqeve natyrore. Gjeografia e

rreziqeve natyrore përfaqëson disiplinën shkencore që për objekt të studimit të saj ka

evidentimin e rreziqeve natyrore të pranishme në hapësirën gjeografike, shpërndarjen


SOTIR SHUKA | 14

gjeografike dhe menaxhimin e efekteve të tyre. Për të realizuar një objekt të tillë

shkencor, kjo nënndarje e gjeografisë merr në konsideratë përdorimin e njohurive të

përftuara nga disiplinat gjeografike kryesisht të karakterit fiziko-natyror dhe

komplementare me to.

Njëkohësisht gjithnjë e më tepër, siç e përmendëm më sipër, po rritet dhe po

pasurohet mendimi shkencor i tematikës së gjeografisë humane në drejtim të analizës

referuar impakteve që paraqesin rreziqe të tilla natyrore dhe menaxhimit të situatave të

krijuara nga efekte të këtyre rreziqeve natyrore në tërësinë e hapësirës sociogjeografike në

përgjithësi dhe atyre specifike në veçanti. Vlerësojmë rolin dhe kontributin e gjeografisë

humane, sidomos asaj sociale dhe të popullsisë e të vendbanimeve, gjeografisë

ekonomike, asaj urbane dhe rurale, që po shprehin tendencë për t’u vënë në shërbim të

shoqërisë për zgjidhjen e problemeve sociale të pranishme në hapësirën sociogjeografike

të prekur nga rreziqet natyrore, ku kërkohet domosdoshmërish kontributi dhe ndërhyrja e

gjeografit.

Një disiplinë e tillë shkencore si gjeografia e rreziqeve natyrore, pasqyron në

mënyrë të drejtpërdrejt ndërhyrjen e gjeografit në përvijimin e një studimi të caktuar mbi

një problem, dukuri, ngjarje të ndodhur nën emërtimin rrezik natyror, ku synimi i

gjeografit, detyra apo qëllimi shprehet në kuadër të orientimit pozitiv në shërbim të

hapësirës sociogjeografike ku është evidentuar rreziku apo rreziqet natyrore. Shembujt

janë të shumtë në këtë drejtim, ndikuar dhe lidhur ngushtë njëkohësisht edhe me shkallën

e evolucionit shkencor të vetë tërësisë së disiplinave gjeografike në përgjithësi. Gjeografi

dhe roli i tij aktiv, në kuadër të trajtesës gjeografike për rreziqet natyrore orientohet për ta

njohur llojin e këtij rreziku natyror, analizon shkaqet dhe faktorët, shpërndarjen

gjeografike të tij dhe impaktin që paraqet në kuadër të zhvillimit të një hapësire të caktuar

sociogjeografike.

Skica nr. 1 Kuptimi mbi rreziqet natyroree


SOTIR SHUKA | 15

Raportet që ekzistojnë ndërmjet hapësirës gjeografike në njërën anë dhe rolit të

aktiviteteve që zhvillojnë grupet sociale, popullsia në të janë jashtëzakonisht diverse dhe

të larmishme. Në tërësinë e zhvillimeve të tyre të karakterit pozitiv e negativ, mjaft

aktuale paraqiten prishjet e ekuilibrave ndërmjet veprimtarisë së tyre në një hapësirë të

caktuar sociogjeografike, që bën të mundur lindjen dhe zhvillimin e mjaft rreziqeve

natyrore, siç mund të jenë shembjet, rrëzimet, zjarret etj. Një gjë e tillë dukshëm ka sjellë

edhe prishjen e mjaft ekuilibrave mjedisorë e ambientalë duke u shoqëruar me efekte

problematike sociale. Efektet sociale janë të shumta e të shumëllojshme në shumë

drejtime, çfarë ndikon dukshëm edhe në ecurinë e zhvillimit të popullsisë përkatëse të

këtyre vendeve, të grupeve sociale të veçanta, të cilët dallohen e veçohen nga njëri-tjetri

edhe nga këto efekte, forma e shfaqjes apo të ndikimit, shtrirjen e njëkohësisht përhapjen

gjeografike të tyre. Në këtë drejtim, roli dhe kontributi i gjeografisë si disiplinë shkencore

dhe i gjeografit, paraqitet mjaft evident.

Në tërësinë e kontekstit të shprehur në këtë punim shkencor, gjeografia dhe

gjeografi ka rolin dhe vendin e duhur edhe në analizat ndaj një rreziku të rëndësishëm

natyror siç janë zjarret. Mjaft studiues e gjeografë kanë bërë përpjekjet e tyre referuar

zjarreve dhe analizës ndaj tyre. Gjeografët kanë tentuar që të evidentojnë shkaqet dhe

faktorët që kanë ndikuar në lindjen dhe zhvillimin e zjarreve në hapësira të ndryshme

sociogjeografike, pse ato shfaqen në hapësira të caktuara gjeografike, shpërndarjen

gjeografike të tyre dhe indikatorët ndikues në këtë shpërndarje. Me interes është roli dhe

kontributi i tyre në drejtim të evidentimit të impakteve që zjarret luajnë në kuadër të

shfaqjes së tyre në territore të ndryshme, në shtete të ndryshme, në zona rurale e urbane,

në vende të ndryshme sociale të banimit, prodhimit, shkëmbimit, argëtimit, në mjedis etj.

Në lidhje me çështjet e mësipërme, studimet janë të shumta e të shumëllojshme në

aspektin gjeografik. Me rëndësi për t’u evidentuar është përfshirja gjithnjë e më solide e

gjeografëve në grupe punë e studime që lidhen me analizat e hulumtimet orientuar drejt

fokusit të rreziqeve natyrore. Një gjë e tillë ka ndikuar jo vetëm në rritjen e shkallës së

zgjerimit të bashkëpunimit shkencor gjithnjë e më efikas në studime konkrete aplikative,

por ka bërë të mundur edhe pasurimin e konsolidimin e ekspertizës gjeografike në

studimin e rreziqeve natyrore në vende të ndryshme të botës. Tendenca të tilla gjithnjë e

më të shpeshta, ndonëse të kufizuara, janë të pranishme edhe në vendin tonë.

1. 2. Zjarret si pjesë e rreziqeve natyrore

Rreziqet natyrore janë të shumta e të shumëllojshme. Njëkohësisht, mjaft të

larmishme paraqiten edhe shkaqet dhe faktorët ndikues, tiparet dhe karakteristikat e tyre,

së bashku me shpërndarjen gjeografike. Ndër to objekti i trajtesës sonë shkencore është

fokusuar te zjarret, si një ndër rreziqet natyrore dhe humane me një rastisje gjithnjë në

rritje, jo vetëm në kuadër të tërësisë së hapësirës globale sociogjeografike, por edhe në atë

të Shqipërisë. Gjithnjë e me tepër po shtohet në këtë tip të rreziqeve natyrore elementi apo

faktori human i shfaqjes dhe ndodhjes së tyre, ndikuar nga tendencat në rritje nga

veprimtaria e ndryshme e qëllimshme apo jo e individëve të ndryshëm. Një tematikë, rol e

kontribut të tillë evident do e trajtojmë në mënyrë analitike, si në këtë kapitull si çështje të

veçantë, ashtu edhe në kuadër të rolit të grupeve sociale në menaxhimin e zjarreve.


SOTIR SHUKA | 16

Cilat janë arsyet, kushtet, faktorët ndikues në ndodhjen dhe përhapjen e një tipi të

tillë të rreziqeve natyrore siç janë zjarret. Ku dhe pse lindin zjarret? Cilat janë format dhe

përmasat e tyre? Po tiparet dhe karakteristikat me të cilat ato shoqërohen? A kanë impakte

zjarret në kuadër të lindjes dhe zhvillimit të tyre në një hapësirë të caktuar

sociogjeografike? Cila është shpërndarja gjeografike e zjarreve sot në botë? Po në vendin

tonë? Këto janë disa nga pyetjet më të rëndësishme, të cilat kërkojnë përgjigje imediate e

njëkohësisht ndikojnë për të dhënë thelbin e lindjes, zhvillimit, evolucionit, shpërndarjes

gjeografike dhe impakteve që shprehin zjarret në kuadër të një hapësire të caktuar

sociogjeografike.

Njerëzit duhet të dinë burimet dhe origjinën e zjarreve. Duke ditur origjinën dhe

lindjen e këtyre zjarreve, njerëzit do të jenë më të përgjegjshëm, më të vetëdijshëm dhe

më të kujdesshëm për t’i shmangur e njëkohësisht për t’i parandaluar ato. Një shembull i

zakonshëm i burimit të zjarrit, i lindjes dhe zhvillimit të tij praktikisht është në vendin

tonë social të banimit, siç janë kuzhinat në shtëpitë, pallatet apo apartamentet tona.

Pajisjet, siç janë sobat, sobat me mikrovalë, tostierët, frigoriferët etj., janë të gjitha një

potencial i mundshëm për rrezik nga zjarri. Të tjera burime mund të jenë kudo në ato zona

që ka rrjet elektrik dhe mbingarkesë të këtyre rrymave. Burime të tjera zjarri mund të jenë

edhe tubat e gazit në shtëpi. Familjet amerikane dhe 9 familje të tjera nëpër botë kanë

nëpër shtëpitë e tyre tubacione gazi që i përdorin për të ngrohur banesat, ujin dhe për të

gatuar. Linjat e gazit janë një burim i mundshëm rreziku për shpërthimin e zjarrit në

shtëpitë e banimit. Duke njohur burimin dhe rreziqet e zjarrit, ne mund ta edukojmë

komunitetin e gjerë të njerëzve për të kuptuar sa më mirë dhe për të parandaluar ngjarjet e

zjarreve të mundshme (Diamantes 42).

Proceset e djegies dhe mënyrat e ndërprerjes së tyre paraqiten mjaft të

rëndësishme në kuadër të njohjes së shkaqeve të lindjes dhe zhvillimit të zjarreve.

Njëkohësisht, njohja sa më e mirë e tyre ndikon dukshëm edhe në marrjen e

informacioneve që duhet të kenë grupet e ndryshme sociale për ta parandaluar zjarrin, për

ta menaxhuar dhe shuar atë kur ai ndodh. Djegia ndodh vetëm atëherë kur bëhet një

përzierje (bashkim) fiziko-kimike e këtyre elementeve:

- lëndës djegëse;

- oksigjenit;

- burimit të nxehtësisë.

Duke u nisur nga këto, shkenca dhe teknika e mbrojtjes ndaj zjarrit ka gjetur edhe

mënyrat, elementet kimike dhe aparate të përshtatshme që bëjnë të mundur shmangien ose

asgjësimin e njërit prej këtyre elementeve, nga prania e të cilave zhvillohet djegia, me

qëllim që kjo e fundit të ndërpritet. Konkretisht, për ndërprerjen e djegies dhe shuarjen e

zjarreve veprohet në këtë mënyrë:

- bëhet largimi i substancave të djegshme ose pakësohen ato në zonën e zjarrit; - bëhet izolimi i oksigjenit, që ndihmon djegien, ose ulet sasia e tij nën 13-14% të

vëllimit;

- bëhet largimi i burimit të nxehtësisë nga lënda djegëse ose ulet temperatura në vatrën e zjarrit nën atë të vetëdjegies, me anën e ujit, avullit dhe të lëndëve e

mjeteve të tjera të shuarjes së zjarrit.

Si lëndë bazë për shuarjen e zjarreve është uji. Uji (H2O) është bashkimi kimik i

oksigjenit me hidrogjenin. Ai ka viskozitet të ulët dhe si i tillë depërton në brendësi të


SOTIR SHUKA | 17

lëndës që digjet. Me hedhjen e ujit mbi vatrën e zjarrit, temperatura fillon të ulet, avullimi

fillon të shtohet dhe ajri, që ndihmon djegien, fillon të izolohet nga vatra e zjarrit.

Natyrisht, kjo varet nga disa faktorë, të cilët janë:

- madhësia e zjarrit;

- lloji i lëndës që digjet;

- sasia e ujit që hidhet mbi zjarr;

- gjendja e mjedisit ku ka rënë zjarri (nëse është i hapur apo i mbyllur) etj.

Uji për shuarjen e zjarreve përdoret në formë të thjeshtë ose i përzier me solucione

e lëndë kimike të ndryshme. Ujë i thjeshtë quhet uji që del nga burime të ndryshme ose ai

që grumbullohet nëpër rezervuare të posaçme dhe që nuk i bëhet ndonjë përzierje tjetër.

Ai shuan të gjitha llojet e zjarreve, me përjashtim të atyre që shkaktohen në karburante, në

motorë me djegie të brendshme, në reparte të karbitit dhe gëlqeres së pashuar, në impiante

elektrike, në kalium, natrium etj. Ujë i përzier quhet uji i bashkuar me lëndë të ndryshme

kimike, siç është rasti i përdorimit të tij së bashku me solucione të shkumës kimike dhe

aeromekanike, me bikarbonatin e natriumit, me sulfatin e aluminit etj., të cilët përdoren

në pajisjet kimike dhe në mjetet e tjera për shuarjen e zjarrit.

Sot përdorim më të gjerë për shuarjen e zjarreve ka uji me anë të sistemeve

stacionare. Këto sisteme sigurojnë shuarjen e menjëhershme të çdo lloj zjarri, në të gjitha

objektet që kërcënohen nga djegia. Për ndërtimin e sistemeve të tilla stacionare, për

ndërtimin e rezervuarëve ose puseve të ndryshme, për caktimin e sasisë së fuçive e

kovave të ujit, për llojet e fikseve e mjeteve të tjera duhet të merren parasysh:

- shkalla e qëndrueshmërisë kundrejt zjarrit ndërtesave dhe objekteve të

ndryshme;

- kategoria e procesit teknologjik të objekteve nga pikëpamja e rrezikut kundrejt

zjarrit dhe eksplozionit;

- sasia dhe rrezikshmëria e lëndës djegëse që ruhet ose përpunohet në çdo objekt.

- Këto kërkesa mbështeten në rregulloret mbi masat mbrojtëse ndaj zjarrit dhe

shpëtimin në projektimin e ndërtesave të çdo lloji.

Me qëllim që këto sisteme e mjete të njihen nga pikëpamja e ndërtimit,

funksionimit dhe përdorimit të tyre në rast zjarri, gjë që paraqitet jashtëzakonisht e

rëndësishme, sidomos për individët dhe familjarët, grupet sociale që veprojnë në

aktivitete të tyre ekonomike në vendet sociale të prodhimit, shkëmbimit, argëtimit,

trajtohen në mënyrë skematike dhe përshkruhen me radhë në kapitujt e mëposhtëm.

Njohuritë bazë se si zjarret, lindin, shfaqen, krijohen dhe shpërndahen në kuadër të një

hapësire të caktuar sociogjeografike janë të rëndësishme dhe themelore në kuadrin e

masave që duhet të ndërmerren për parandalimin e tyre. Ndërsa teknologjia përparon çdo

ditë, rritet edhe rreziku nga kërcënimi i zjarrit dhe njerëzit kanë nevojë për të kuptuar dhe

pasur njohuri bazë të rreziqeve që ai mbart, në mënyrë që të parandalojnë tragjeditë që

mund të ndodhin. Njerëzve u duhet të dinë se si ta shuajnë atë, në rast se ai bie në ndonjë

vend. Kur njerëzit kanë njohuri të përshtatshme për rreziqet nga zjarri, ata do t´i japin

rëndësinë e duhur dhe në mënyrë të suksesshme do të ndalojnë rënien e tij. Njohja e

dëmeve të mëdha që mund të shkaktojë dhe i rreziqeve është një masë e rëndësishme për


SOTIR SHUKA | 18

sa i përket parandalimit. Kur njerëzit janë të vetëdijshëm për rrezikun që iu kanoset nga

zjarri, atëherë ata do të veprojnë me përgjegjësi dhe në mënyrë të sigurt për ta parandaluar

atë.

Tragjeditë nga zjarri kanë ndodhur kudo në botë dhe kjo ka ngritur shumë çështje

rreth parandalimit të duhur dhe mjeteve të menaxhimit që duhen përdorur. Pjesa më e

madhe e këtyre pyetjeve të ngritura janë të lidhura me vendime të politikës së shtetit dhe

palëve të interesuara. Familjet në mënyrë të vazhdueshme kanë humbur të afërmit e tyre

në incidente të ndryshme nga zjarri, duke rritur numrin e fëmijëve jetimë ose çuar në

krijimin e personave të paaftë për shkak të lëndimeve nga zjarri. Shkatërrimi i pronave

nga flakët dhe mbetja pa shtëpi e shumë njerëzve ka qenë shkaku kryesor që ka ngritur

nevojën për të riparë politikat në parandalimin e zjarrit dhe mënyrat që janë duke u

përdorur për menaxhimin e tij. Kjo është jo vetëm për uljen e rasteve të tragjedive që

mund të ndodhin, por edhe për reduktimin e përgjithshëm të humbjes ose dëmtimit të

pronës.

1. 3. Aktiviteti human dhe roli i tij në lindjen dhe zhvillimin e zjarreve

Krahas elementeve të karakterit natyror, në lindjen dhe zhvillimin e zjarreve sot në

botë, evident dhe mjaft i shprehur paraqitet dhe veprimtaria humane në këtë drejtim.

Njerëzit, individët e ndryshëm, gjatë aktiviteteve të tyre që ata realizojnë në një hapësirë

të caktuar sociogjeografike, grupet sociale pjesëmarrëse me anë të funksioneve respektive

sociale, me anë të kontributeve që ato kryejnë në tërësinë e hapësirës sociogjeografike,

bëjnë të mundur që për shkaqe, motive dhe arsye nga më të ndryshmet të ndikojnë për

lindjen dhe zhvillimin e zjarreve. Është e domosdoshme të evidentojmë faktin se një

veprim i tillë i karakterit human bart një tipar të veçantë, sepse ai realizohet nga këto

individë apo grupe sociale herë në mënyrë të pavullnetshme, e herë në mënyrë të

qëllimshme në nxitjen dhe lindjen e mundshme të zjarreve. Prandaj realiteti i hapësirës

sociogjeografike nga njëra anë dhe literatura e rreziqeve dhe fatkeqësive humane nga ana

tjetër, evidentojnë gjithnjë e me shumë raste të ndodhjes dhe shpërthimit të zjarreve nga

veprimtaria humane e konkretisht nga aktiviteti i njeriut. Kjo veprimtari është e

pranishme në mjaft zjarre në vende të ndryshme të botës, si në Greqi, Britaninë e Madhe,

Kroaci, Mal të Zi, Spanjë, Francë, SHBA, Australi etj., ku si rezultat i aktivitetit human

ndodhin zjarre të formave dhe përmasave të ndryshme.

Mjaft e shprehur, një rastisje e tillë e ndikimit të veprimtarisë humane në lindjen

dhe zhvillimin e zjarreve, është prezent edhe në vendin tonë. Në mënyrë të veçantë gjatë

dekadës së fundit kemi një shtim me ritme mjaft të shpejta jo vetëm të zjarreve në tërësinë

e hapësirës sociogjeografike të vendit tonë, por edhe të rolit të njeriut dhe aktivitetit

human në këtë drejtim. Në këtë kuadër duhet të vlerësojmë veçanërisht zjarret që bien në

hapësirat gjeografike të pyllëzuara, në kullotat e shumta dhe sipërfaqet bujqësore,

sidomos gjatë stinës së nxehtë të vitit (konkretisht gjatë muajve korrik e gusht), ndaj të

cilave individë të ndryshëm realizojnë zjarre artificiale, pra qëllimisht për arsye nga më të

ndryshmet. Studimet dhe hulumtimet e kryera tregojnë se më së shumti ata i shkaktojnë

këto zjarre për të bërë të mundur realizimin e përfitimeve nga me të ndryshmet për to.

Shembujt janë të shumtë në Shqipëri, sidomos në hapësirën sociogjeografike të jugut të


SOTIR SHUKA | 19

vendit, por edhe në hapësira të tjera. Në kapitujt e mëposhtëm dhe në çështje të caktuara

të tyre do të japim informacione të detajuara dhe analiza të hollësishme mbi to.

Foto nr. 1 Pyll i djegur në Llogara. Burimi: REC Shqipëri website.

Por ajo çfarë duhet analizuar e njëkohësisht nënvizuar, ka të bëjë me faktin e

impakteve dhe efekteve bashkëshoqëruese të këtyre rreziqeve natyrore, siç janë zjarret. Si

rezultat i ndodhjes dhe të përhapjes së këtyre zjarreve, jo vetëm dëmtohet një hapësirë e

caktuar gjeografike në vendin tonë, mjedisi i një territori të caktuar nga njëra anë, por

njëkohësisht pasojat dhe efektet janë të shumta dhe jashtëzakonisht problematike në

shumë drejtime. Paraqitja dhe analiza e këtyre rrethanave problematike është në lidhje të

ngushtë me faktin se shpeshherë këto zjarre bëjnë të mundur tejkalimin e fuqive

individuale të individëve për t’i shuar, kontrolluar, lokalizuar e menaxhuar ato. Në këtë

mënyrë ato përhapen në tërësinë e hapësirës sociogjeografike duke vështirësuar

njëkohësisht edhe menaxhimin e tyre. Prandaj ato shoqërohen me pasoja shumë negative

në kuadër të zhvillimit të tyre në mjaft drejtime, si në mjedis, popullsi e grupe sociale, në

degë të ndryshme të ekonomisë etj.

Autorë dhe studiues të shumtë vlerësojnë se zjarri nga njëra anë dhe pasojat e

impaktet me të cilat ai bashkëshoqërohet nga ana tjetër, paraqitet si një nga dëmtuesit e

rëndësishëm dhe kryesorë të ekonomisë në përgjithësi dhe sektorëve të ndryshëm të saj në

veçanti. Zjarret bëjnë të mundur prishjen dhe shkatërrimin e mjaft vendeve sociale të

prodhimit, që janë pjesë e objekteve dhe ndërtesave ekonomike, të bizneseve të

ndryshme, duke ndikuar në mënyrë të drejtpërdrejtë në jetën ekonomike individuale,

familjare apo të një sektori të veçantë. Njëkohësisht në shumë raste zjarret e rëna ndikojnë

dhe rrezikojnë shumë edhe vetë jetën e njerëzve. Këta studiues njëkohësisht vlerësojnë

faktin se nga ana tjetër, zjarri, nxehtësia, rryma elektrike etj., janë të domosdoshëm për

njeriun, pasi i shërbejnë atij për t’u ngrohur, gatuar, për ndriçim, për të vënë në lëvizje

makineri të ndryshme, në shkrirjen e metaleve, zbërthimet kimike e aktivitete nga më të

larmishmet, mjaft të rëndësishme e qenësore për jetën individuale, familjare e shoqërore

të njerëzve dhe grupeve të larmishme sociale, prezent në një hapësire të caktuar

sociogjeografike, kudo sot në botë etj.


SOTIR SHUKA | 20

Në kushtet e sotme çështja e masave për mbrojtjen nga zjarri ka rëndësi të madhe

sepse ekonomia po rritet me ritme shumë të shpejta. Ndërtimi i shumë objekteve

industriale e minerare me procese teknologjike të ndërlikuara, ngritja e shumë

institucioneve socialkulturore e shëndetësore, krijimi i një rrjeti të madh tregtar me qendra

të mëdha tregtare me përqendrime dyqanesh, deposh e magazinash me vlera të mëdha,

transformimi i bujqësisë dhe grumbullimi i pasurisë në disa qendra, zhvillimi i turizmit

dhe i hotelerisë, i qendrave argëtuese, zhvillimi i madh i ndërtimit urban, me blloqe

banesash shumëkatëshe ku banojnë me qindra qytetarë, e bëjnë të domosdoshme marrjen

e masave për parandalimin e zjarreve dhe shuarjen e tyre.

Nga përvoja shumëvjeçare del se zjarret janë shkaktuar më tepër nga pakujdesia.

Ato kanë ndodhur kur dikush ka ndezur zjarr të hapur ose ka pirë duhan në vende ku ka

lëndë djegëse ose plasëse; kur nuk janë përdorur me kujdes mjetet dhe aparate të

ndryshme që shkaktojnë djegie; kur janë shkelur rregullat teknike gjatë procesit

teknologjik në punë; kur instalimet elektrike nuk janë bërë me izolues, me siguresa, çelësa

e priza të rregullta, gjë që lë shteg për lidhje të shkurtra, mbingarkesë në rrjet e rezistencë

të madhe në qarqet elektrike; kur nga pakujdesia janë grumbulluar lëndë organike që kanë

cilësinë të vetëndizen; kur në objekte nuk janë vendosur rrufepritës e tokëzues, për të bërë

të padëmshme shkarkimet atmosferike; kur makineritë bujqësore apo automjetet kanë

punuar në fushë pa shkëndipritëse (marmita), me rrjedhje karburanti apo me skapamento

të prishura; kur bombolat e gazit nuk janë të kolauduara dhe nuk zbatohen rregullat e

sigurimit teknik për to etj.

Shkaktohen zjarre edhe atëherë kur lejohen goditje mekanike dhe krijim

shkëndijash në vende ku ka rrezik zjarri ose shpërthimi; kur produkte të ndryshme djegëse

lejohen të bien në kontakt me ajrin në kohën që ato kanë temperaturë të lartë dhe kufiri

minimal dhe maksimal i tyre arrin shkallën e vetëndezjes ose të eksplozionit; kur në

parqet e rezervuarëve të naftës nuk merren masa për ftohjen e tyre në stinën e verës për

mënjanimin e krijimit të piroforeve që shkaktojnë vetëndezje ose eksplozion; kur nuk

merren masa tokëzuese në pajisjet ose mjetet ku nga fërkimi mund të krijohet elektricitet

të lartë statik; kur furnelat (sobat) elektrike, hekurat e hekurosjes apo pajisjet e ndryshme

të gazit nuk përdoren sipas rregullave të caktuara; kur oxhaqet e banesave, furrave,

kovaçhanave, fonderive etj. nuk ndërtohen sipas rregullave të MNZSH, kur në to

mbështeten lëndë të djegshme; të ndërtesave kur nuk mirëmbahen, nuk suvatohen,

pastrohen etj.

1. 4. Pasojat dhe impaktet e zjarreve në hapësirën sociogjeografike

Zjarret dhe veprimtaria e tyre shoqërohen me impakte dhe pasoja mjaft negative

dhe shqetësuese në hapësirën sociogjeografike. Treguesit statistikorë të vendeve të

ndryshme të botës, në të cilat vihet re rastisja e veprimtarisë së këtyre rreziqeve natyrore e

humane, siç janë zjarret, raportojnë praninë e dëmtimeve të rëndësishme njerëzore dhe

ekonomike. Pra, pasojat dhe impaktet e këtyre rreziqeve kanë një shkallë të lartë kostoje

në jetën e njeriut dhe aktivitetin ekonomik të një shoqërie të caktuar në veçanti, por edhe

në aspektin global. Prandaj merr rëndësi studimi i tyre në aspektin teorik, e sidomos në

atë praktik. Tashmë kemi një sensibilizim gjithnjë e në rritje ndaj analizave dhe


SOTIR SHUKA | 21

vrojtimeve që realizohen kundrejt këtij rreziku me rastisje gjithnjë e në rritje në hapësira

të ndryshme sociogjeografike.

Zjarret shoqërohen me ndikime të rëndësishme në jetën e njerëzve. Shembuj të

shumtë kudo në botë, në hapësira të ndryshme sociogjeografike, evidentojnë fakte dhe të

dhëna mjaft interesant dhe statistika serioze për humbjet njerëzore të shkaktuara nga

zjarret dhe përhapja e tyre. Shembuj të tillë ne i kemi të pranishëm edhe në vendin tonë.

Njëkohësisht në mjaft raste, ndonëse nuk ka viktima në njerëz nga lindja dhe përhapja e

zjarreve, tek individët kemi edhe rastisje të plagëve dhe plagosjeve nga më të ndryshmet,

të cilat cenojnë një jetë normale dhe aktive të këtyre grupeve sociale, që dëmtohen nga

veprimtaria e zjarreve. Prandaj impakti i tyre primar shprehet dhe është i pranishëm në

vetë aktivitetin e shoqërisë njerëzore, duke ndikuar në këtë mënyrë që jo vetëm t’i

studiojmë ato, por të marrim edhe informacionin e duhur për parandalimin e tyre e

njëkohësisht përfshirjen me sa mundësi që të kenë individët në menaxhimin e tyre drejt

mosimplikimit në pasoja problematike shëndetësore të karakterit individual dhe familjar.

Një tjetër impakt që lidhet me aktivitete të zjarreve është edhe ajo që ka të bëjë me

dëmtime të ndryshme materiale dhe pasurore shtetërore dhe të familjeve të ndryshme. Siç

do ta evidentojmë edhe në kapitujt dhe çështjet e në nënçështjet e ndryshme, gjatë

shtjellimit të materialit tonë mbi zjarret, mjaft prej vendeve sociale të banimit, prodhimit,

shkëmbimit, argëtimit dhe pushtetit ndodhen në veprimtarinë e zjarreve dhe efekteve

dëmtuese apo negative të tyre. Një gjë e tillë në nënkupton faktin e dëmtimeve nga zjarret

që pësojnë shtëpitë dhe apartamente të ndryshme, pallatet apo godinat e banimit, marketet

apo bizneset e ndryshme, baret apo restorantet, pabet apo diskot e ndryshme, institucionet

qendrore apo lokale të pushtetit etj. Fatura ekonomike e këtyre dëmeve përllogaritet

jashtëzakonisht e lartë, gjë që ka impakt të drejtpërdrejtë në jetën dhe aktivitetin

ekonomik shtetëror dhe individëve apo familjeve të ndryshme. Një gjë e tillë është e

pranishme kudo në kuadër të shpërndarjes gjeografike të zjarreve.

Një impakt me mjaft rëndësi paraqitet dhe ai mjedisor. Veprimtaria e zjarreve në

hapësirën gjeografike, në pyjet dhe kullotat e ndryshme, në tokat bujqësore dhe sipërfaqet

tokësore nga më të larmishmet, shoqërohet me një kosto negative serioze për mjedisin.

Studiues dhe hulumtues nga më të rëndësishmit të fushës studimore ambientale, i

karakterizojnë zjarret si një dëmtuesit më potent të florës dhe mjedisit në përgjithësi.


SOTIR SHUKA | 22

Foto nr. 2 Pasojat pas rënies së një zjarri në Kroaci, Burimi: Bota Sot.

Proceset që ndodhin gjatë djegies dhe zjarrit, tymrat dhe substancat e ndryshme që

shpërndahen në territoret dhe mjedisin gjeografik ku lokalizohet ky zjarr bart

problematika serioze mjedisore, madje edhe të ndikimit në çështjet që kanë të bëjnë me

zhvillimin e qëndrueshëm të mjaft territoreve. Zhvillimi i disiplinave mjedisore, pjesë

përbërëse e fokuse të ndryshme shkencore, lidhur ngushtë me zhvillimet aktuale, po

paraqesin interes gjithnjë e në rritje edhe në kuadër të rolit dhe ndikimit që zjarret

paraqesin në kuadrin mjedisor të hapësirave sociogjeografike të banuara. Në këtë drejtim

po shihen me rëndësi mjaft tendenca në kuadër të sugjerimeve, normave e standardeve që

duhet të përmbushin hapësirat gjeografike në territoret pranë vendeve sociale të banimit,

në zonat rurale dhe ato urbane. Njëkohësisht ndikimi ambiental i zjarreve po shihet si një

problematikë mjaft shqetësuese ndikuar nga cenimi i mjedisit dhe ambienteve në vendet

sociale ku ato ndodhin.

Mjedisi dhe biodiversiteti janë një drejtim tjetër mjaft evident në kuadër të

studimeve që po realizohen për impaktet e zjarreve. Humbja e biodiversitetit po

menaxhimi i rreziqeve tË shkaktuara nga zjarret rasti...

Documents