mesej we i kam long eria presidensi area/welfare... · yumi.”1 papa long heven i givim long yumi,...

52

Upload: others

Post on 29-Sep-2020

6 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong
Page 2: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

2

MesejweikamlongEriaPresidensiOl Dia Brata mo Sista,

Famli i oganaesesen ia we i stap longtaem moa, mo i moa impoten long ful taem we i no save finis From se hemia i tru, “ol wok we oli moa impoten mo oli gat moa paoa, i stap insaed long famli blong yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong yumi oli stap gud long rod ia we i go long laef we i no save finis.

From se yumi wantem ol pikinini blong yumi blong gat moa janis bitim we yumi bin gat, olsem ol papa mo mama, yumi wantem lanem evri samting we yumi save lanem abaot fasin blong kam wan papa o mama we i mekem gud samting, we i gat lav mo i save krietem wan famli we i strong. Olsem ol papa mo mama, yumi stap kam strong taem yumi stap stap kolosap long Lod, taem yumi stap lisin long olgeta we Hem i singaotem olgeta blong helpem yumi, mo taem yumi stap luklukgud wei we olgeta we yumi laekem oli stap lukaotem ol pikinini blong olgeta. Yumi neva stop blong lanem olsem wanem blong kam wan gudfala papa mo mama.

Ol papa mo mama, mo ol famli oli ol fas tija, mo oli ol tija ia we oli moa impoten long ol pikinini blong olgeta. Hom i ples we ol pikinini oli lan blong gro long skul long saed blong spirit mo long saed blong ol samting we oli stap long wol. Stamba tingting biaen long lesenbuk ia, i blong helpem yu blong toktokraon wetem ol narafala papa mo mama, olsem wanem nao blong helpem ol pikinini blong yufala blong gat sakses, olsem we i posibol, long skul blong olgeta.

Mifala i invaetem yufala blong prea mo tingting long ol tingting mo aedia insaed long lesenbukia mo disaed olsem wanem yufala i save yusum insaed long hom blong yufala. Mifala i save se Lod bambae i blesem yufala taem yufala i stap traehad blong kam ol bes papa mo mama.

Tangkyu tru. Pasifik Eria Presidensi

OlSamtingweOliStapInsaed1. BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom................................................................................................3 2. TijimDoktrinblongEdukesen.........................................................................................................................8 3. “KasemEvriEdukesenweYuSaveKasem”..................................................................................................12 4. YusumOlFamliFasin...................................................................................................................................17 5. KamGudMoalongSkilblongRidimmoRaetemInglisoFranis..................................................................21 6. YuMasSaveGudEvriwanProgresblongPikininiblongYulongSkul...........................................................25 7. LanemOlsemWanemblongYusumOlFrenStadiGrup..............................................................................29 8. TijimOlPikininiblongMekemPlan,blongOganaes,blongPutumOlSamtingOliStaplongOda...............32 9. HelpemOlPikininiblongLanemOlsemWanemblong“TekemAksenblongOlgetawan”..........................35 10. SetemapmoFolemolGudfalaEvriDeiFasinblongMekemHomwok.........................................................40 11. HelpemPikininiblongYublongRerefromOlTes.......................................................................................43 12. TopikweGrupiJusum..................................................................................................................................46

OlsemWanemNaoTaemInglisoFranisiNoMamaLanwisblongYu.........................................................47 SendemPikininiIGolongSkullongStretYia..............................................................................................48 ?Wanem Nao Pikinini blong Mi i Mas Save Bifo Hem i Stat long Klas 1?.......................................49

OlRefrens.............................................................................................................................................................51

Page 3: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

3

1. BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom

BigfalaTingting:Godigivimwantabuwoklongolpapamomamablonghelpemolpikininiblongolgetablongoliwinimskulblongolgeta.

1. BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom.“Maet tija we yu mo mi i tingbaot fulap, i tija ia we i lidim tingting blong yu fulap long laef blong yu. Maet tija ia i no yusum blakbod, mo i gat digri pepa blong hem long skul, be ol lesen blong hem, oli soem se hem i gat wari long yu, mo oli stap blong oltaem. Yes, mi stap tokbaot mama. Mo tu, long semtaem, mi stap tokbaot papa. Long tru laef, evri papa mo mama, oli wan tija (Tomas S. Monson, “Only a Teacher: A Personal Observation,” Ensign, Mei 1973).

“Ol gudfala taem blong tij, oli stap flae i go. Ol janis oli kam mo oli go. Papa o mama we i stap pusumbak taem blong hem blong mekem responsabiliti blong hem olsem wan tija, long ol yia we oli stap kam afta, bambae i save testem konkon blong toktok we Witia i stap talem: “Aot long evri toktok blong harem nogud we oli bin talem, o raetem, toktok we i mekem man i harem nogud moa hem i: ‘Sapos nomo!’ (Tomas S. Monson, “Pathway to Perfection: Discourses of Thomas S. Monson, 2011).

Ol papa mo mama, oli ol fas tija, mo oli ol tija ia we oli moa impoten long ol pikinini blong olgeta. Wei we wan papa o mama i lidim tingting blong pikinini blong hem, i blong taem we i no save finis. Samting ia, yumi no save skelem. Mo hemia i tekem tu olsem wanem wan papa mo mama i lidim tingting blong pikinini blong hem blong save winim skul blong hem.

Bambaeolpikininiolisavewinimskulblongolgetataemwe,pikinini,skul,mohom,evriwaniaoliwoktugetamowanwanimekempatblonghem.

Stamba tingting blong lesenbuk ia i blong helpem ol papa mo mama blong mekem wan ples long hom we bae i helpem ol pikinini blong winim skul blong olgeta. Insaed long lesenbuk ia i gat ol aedia, mo ol tingting blong samting blong mekem folem ol prinsipol blong gospel, mo wetem ol pruf we i kamaot long ol skul.

Elda Rasel M. Nelson i tijim olgeta samting ia abaot rol blong famli long taem we pikinini i stap gro i kam antap. “Progres blong wanwan i stat insaed long famli, we i stap long ‘medel blong plan blong Krieta long saed blkong fiuja ples we i no save finis we ol Pikinini blong Hem bambae oli kasem’” (Rasel M. Nelson, “Salvation and Exaltation,” Ensign, Mei 2008).

Lod bambae i blesem mo bambae i givim insperesen long yu taem yu stap luklukgud blong kam bes papa mo mama. Bambae Hem i lidim yu taem yu stap

prea mo stap luklukgud blong helpem wanwan pikinini blong folem toktok blong ol profet blong “kasem evri edukesen we yu save kasem” (Godon B. Hinkli, “Inspirational Thoughts,” Ensign, Jun 1999).

“Plantepapamomamaolistaptalemseiolsemsepikininiblongolgetaijesbonyestedeinomo.Naoia,olpikininiiaolibigwanfinis,momaet,samoligatpikininiblongolgetafinis.olistapaskem:‘?Taemiflaeigowea?’”TOMASS.MONSON,“DedikesenDei,”Ensign,Novemba2000

Hom

Skul

Pikinini

1. BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom

BigfalaTingting:Godigivimwantabuwoklongolpapamomamablonghelpemolpikininiblongolgetablongoliwinimskulblongolgeta.

1. BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom.“Maet tija we yu mo mi i tingbaot fulap, i tija ia we i lidim tingting blong yu fulap long laef blong yu. Maet tija ia i no yusum blakbod, mo i gat digri pepa blong hem long skul, be ol lesen blong hem, oli soem se hem i gat wari long yu, mo oli stap blong oltaem. Yes, mi stap tokbaot mama. Mo tu, long semtaem, mi stap tokbaot papa. Long tru laef, evri papa mo mama, oli wan tija (Tomas S. Monson, “Only a Teacher: A Personal Observation,” Ensign, Mei 1973).

“Ol gudfala taem blong tij, oli stap flae i go. Ol janis oli kam mo oli go. Papa o mama we i stap pusumbak taem blong hem blong mekem responsabiliti blong hem olsem wan tija, long ol yia we oli stap kam afta, bambae i save testem konkon blong toktok we Witia i stap talem: “Aot long evri toktok blong harem nogud we oli bin talem, o raetem, toktok we i mekem man i harem nogud moa hem i: ‘Sapos nomo!’ (Tomas S. Monson, “Pathway to Perfection: Discourses of Thomas S. Monson, 2011).

Ol papa mo mama, oli ol fas tija, mo oli ol tija ia we oli moa impoten long ol pikinini blong olgeta. Wei we wan papa o mama i lidim tingting blong pikinini blong hem, i blong taem we i no save finis. Samting ia, yumi no save skelem. Mo hemia i tekem tu olsem wanem wan papa mo mama i lidim tingting blong pikinini blong hem blong save winim skul blong hem.

Bambaeolpikininiolisavewinimskulblongolgetataemwe,pikinini,skul,mohom,evriwaniaoliwoktugetamowanwanimekempatblonghem.

Stamba tingting blong lesenbuk ia i blong helpem ol papa mo mama blong mekem wan ples long hom we bae i helpem ol pikinini blong winim skul blong olgeta. Insaed long lesenbuk ia i gat ol aedia, mo ol tingting blong samting blong mekem folem ol prinsipol blong gospel, mo wetem ol pruf we i kamaot long ol skul.

Elda Rasel M. Nelson i tijim olgeta samting ia abaot rol blong famli long taem we pikinini i stap gro i kam antap. “Progres blong wanwan i stat insaed long famli, we i stap long ‘medel blong plan blong Krieta long saed blkong fiuja ples we i no save finis we ol Pikinini blong Hem bambae oli kasem’” (Rasel M. Nelson, “Salvation and Exaltation,” Ensign, Mei 2008).

Lod bambae i blesem mo bambae i givim insperesen long yu taem yu stap luklukgud blong kam bes papa mo mama. Bambae Hem i lidim yu taem yu stap

prea mo stap luklukgud blong helpem wanwan pikinini blong folem toktok blong ol profet blong “kasem evri edukesen we yu save kasem” (Godon B. Hinkli, “Inspirational Thoughts,” Ensign, Jun 1999).

“Plantepapamomamaolistaptalemseiolsemsepikininiblongolgetaijesbonyestedeinomo.Naoia,olpikininiiaolibigwanfinis,momaet,samoligatpikininiblongolgetafinis.olistapaskem:‘?Taemiflaeigowea?’”TOMASS.MONSON,“DedikesenDei,”Ensign,Novemba2000

Hom

Skul

Pikinini

Page 4: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

4

2. Evrihomidefren.Evri pikinini i gat defdefren fasin. Wanwan pikinini i gat skil mo samting we hemwan i save mekem. Semmak, evri papa mo mama oli defdefren. I no gat tu pipol i semsemmak, mo i no gat tu famli i semsemmak.

From se hemia i tru, mifala i stap leftemap tingting blong ol papa mo mama blong prea abaot wanwan long ol prinsipol mo aedia we oli stap insaed long lesenbuk ia. Tru long Tabu Spirit, bambae Lod i talemaot long yu olsem wanem blong yusum lesenbuk ia, mo olsem wanem blong jenisim i kam stret long ol pipol mo nid insaed long hom blong yu.

RidimmotoktokraonlongoltoktokweolikamlongPresidenMonson,EldaNelson,moEldaAering.

?Wanemnaopapamomamamoolfamliolisavemekemblonghelpemolpikininiblongwinimskulblongolgeta,weskulinosavemekem?

?Olsemwanemnaoyusaveyusumsemfalaaedialongwetemoldefdefrenfamli?

3. ?OlsemWanemMiSaveYusumLesenbukIa?1. Lesenbuk ia i gat insaed long hem twelef lesen, mo wanwan lesen i

gat wan defren topik. Taem oli toktok raon long ol topik ia, bambae ihelpem ol papa mo mama blong mekem wan ples long hom we olpikinini oli save stap long hem mo winim skul blong olgeta. Oli savemekem klas ia long eni taem we i stret long evri memba blong klas.

2. Klas ia i tekem ples blong 12 wik. Mekem plan blong yusum 1 aoa haf blong wanwan klas.

3. Ol lesen ia, tingting biaen long olgea i blong oli stap olsem ol gaed blong lidim toktok.Fasin blong lanem samting we i gat paoa i save hapen taem wan grup blong ol papa mo mamaoli toktok, oli serem tingting, mo oli lanem samting wetem ol narawan. Wan gudfala saes blonggrup hem i eit kasem ten—samples fo o faef kapol. Truaot long lesenbuk ia, toktok ia, “ol papamo mama” i save minim tu eniwan we i lukaotem pikinini blong nara man, olsem ol anti, olbubu mo ol narawan olsem.

4. Wan man o woman i lidim toktok. Man o woman ia i no nid blong i stap olsem wan tija. Be,hem i help blong lidim storian i gohed mo evriwan i gat responsabiliti blong tekpat. Man owoman ia, hem i save semfala man o woman long evri wik, sapos no, ol narafala memba blonggrup oli save tekem wan taem long wanwan wik. Long en blong wanwan storian, grup i savejusum wan we bae i lidim nekis storian.

5. Ol kwestin mo ol poen blong statem storian wetem oli raetem olgeta long red kala. Truaotlong lesenbuk i gat ol kwestin mo ol poen blong statem storian we oli raetem olgeta long redkala. Taem yu kasem ol kwestin ia, yu save stop, mo storian olsem wan grup. Long taem olsemia nao hem i bes taem blong lanem samting. Yu save stop mo tokbaot wan samting taem intres ikam.

6. Lukgud long tufala bokis long las pej blong wanwan lesen:

Sot Toktok Fas bokis i wan sot toktok we i tokbaot ol impoten poen insaed long seksen ia.Yusum bokis ia taem yu stap finisim storian blong yufala long saed blong seksen ia.

“Wokweimoaimpotenmowokweigatmoapaoa,istapinsaedlongfamli.Oliimpotenfromsefamliigatjanis,longstatblonglaefblongwanpikinini,blongputumolgetaolistanapstronglongrodiaweigolonghom.”HENRIB.AERING,“HelpThemonTheirWayHome,”Ensign,May2010

2. Evrihomidefren.Evri pikinini i gat defdefren fasin. Wanwan pikinini i gat skil mo samting we hemwan i save mekem. Semmak, evri papa mo mama oli defdefren. I no gat tu pipol i semsemmak, mo i no gat tu famli i semsemmak.

From se hemia i tru, mifala i stap leftemap tingting blong ol papa mo mama blong prea abaot wanwan long ol prinsipol mo aedia we oli stap insaed long lesenbuk ia. Tru long Tabu Spirit, bambae Lod i talemaot long yu olsem wanem blong yusum lesenbuk ia, mo olsem wanem blong jenisim i kam stret long ol pipol mo nid insaed long hom blong yu.

RidimmotoktokraonlongoltoktokweolikamlongPresidenMonson,EldaNelson,moEldaAering.

?Wanemnaopapamomamamoolfamliolisavemekemblonghelpemolpikininiblongwinimskulblongolgeta,weskulinosavemekem?

?Olsemwanemnaoyusaveyusumsemfalaaedialongwetemoldefdefrenfamli?

3. ?OlsemWanemMiSaveYusumLesenbukIa?1. Lesenbuk ia i gat insaed long hem twelef lesen, mo wanwan lesen i

gat wan defren topik. Taem oli toktok raon long ol topik ia, bambae ihelpem ol papa mo mama blong mekem wan ples long hom we olpikinini oli save stap long hem mo winim skul blong olgeta. Oli savemekem klas ia long eni taem we i stret long evri memba blong klas.

2. Klas ia i tekem ples blong 12 wik. Mekem plan blong yusum 1 aoa haf blong wanwan klas.

3. Ol lesen ia, tingting biaen long olgea i blong oli stap olsem ol gaed blong lidim toktok.Fasin blong lanem samting we i gat paoa i save hapen taem wan grup blong ol papa mo mamaoli toktok, oli serem tingting, mo oli lanem samting wetem ol narawan. Wan gudfala saes blonggrup hem i eit kasem ten—samples fo o faef kapol. Truaot long lesenbuk ia, toktok ia, “ol papamo mama” i save minim tu eniwan we i lukaotem pikinini blong nara man, olsem ol anti, olbubu mo ol narawan olsem.

4. Wan man o woman i lidim toktok. Man o woman ia i no nid blong i stap olsem wan tija. Be,hem i help blong lidim storian i gohed mo evriwan i gat responsabiliti blong tekpat. Man owoman ia, hem i save semfala man o woman long evri wik, sapos no, ol narafala memba blonggrup oli save tekem wan taem long wanwan wik. Long en blong wanwan storian, grup i savejusum wan we bae i lidim nekis storian.

5. Ol kwestin mo ol poen blong statem storian wetem oli raetem olgeta long red kala. Truaotlong lesenbuk i gat ol kwestin mo ol poen blong statem storian we oli raetem olgeta long redkala. Taem yu kasem ol kwestin ia, yu save stop, mo storian olsem wan grup. Long taem olsemia nao hem i bes taem blong lanem samting. Yu save stop mo tokbaot wan samting taem intres ikam.

6. Lukgud long tufala bokis long las pej blong wanwan lesen:

Sot Toktok Fas bokis i wan sot toktok we i tokbaot ol impoten poen insaed long seksen ia.Yusum bokis ia taem yu stap finisim storian blong yufala long saed blong seksen ia.

“Wokweimoaimpotenmowokweigatmoapaoa,istapinsaedlongfamli.Oliimpotenfromsefamliigatjanis,longstatblonglaefblongwanpikinini,blongputumolgetaolistanapstronglongrodiaweigolonghom.”HENRIB.AERING,“HelpThemonTheirWayHome,”Ensign,May2010

Page 5: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

5

Ol Plan mo Komitmen blong Miwan: ?Wanem Nao Mi Nidim blong Mekem Insaed long Hom blong Mi? Raetem ol tingting blong yu insaed long bokis ia. Raetem wanem yu wantem mekem insaed long famli blong yu. Oli leftemap tingting blong yu blong mekem olgeta komitmen mo blong raetemdaon olgeta.

7. Statem wanwan lesen wetem wan taem blong Kambak moGivim Ripot. Blong statem wanwan lesen, luklukbak long olaedia blong lesen we i bin kam fastaem, mo tokbaot wanem yubin traem blong mekem insaed long hom blong yu long las wik(lukluk ol samting we yu bin raetem long bokis “Ol Plan moKomitmen blong Miwan,” we i stap long las pej blong wanwanlesen). !Laf mo gat gudtaem taem yufala i stap lanem samtingtugeta!

8. I gat samfala spesel “skul” toktok long samfala lesen. I nid blong imas olsem from topik we yufala i stap toktok raon long hem. Sapos yufaenem ol toktok we yu no save, slodaon, mo lanem mining blong oltoktok ia. Helhelpem wanwan long yufala.

9. Grup i disaed long topik blong las lesen (Lesen 12).Las lesen ia, oli putum i stap blong grup nao i tokbaot eni topik we oliwantem save moa long hem.

Tekemsamminitblonglukluktrulonglesenbuk.

?Olsemwanemnaobaeyufinisimsentensia?“Wansamtingwemiwantemblongsavemoalonghem,hemi...”

4. Edukesenlongskulmoedukesenlongsaedblongspirit,olimaslanemtugeta,inowannomomoinogatnarawan.

Edukesen long skul i kaen samting we yu lanem long skul, be plante taem, i no gat edukesen long saed blong relijin insaed long hem. Edukesen long saed blong spirit i kaen samting we yu lanem long hom, long jos mo long Seminari mo Institiut program blong Jos. Tufala kaen tijing ia, long saed blong spirit mo ol samting blong wol, tufala i impoten, mo wanwan i sapsapotem mo mekem narawan i kam strong moa.

Nomata we oli raetem lesenbuk ia blong givim samting aedia mo tingting long ol papa mo mama blong helpem pikinini blong olgeta blong winim skul blong olgeta, Lod i givim tabu wok ia long ol papa mo mama blong tijim olpikinini blong olgeta from wanem oli stap long wol ia, wanem nao Lod i wantem olgeta blong mekem, mo olsem wanem Sevya bae i save helpem olgeta.

“Be blong gat save i gud sapos oli lisin long ol komanmen blong God.” 2 Nifae 9:29 “Glori blong God hem i waes, o, long narafala toktok, laet mo trutok. Laet mo trutok oli livim nogudwan ia fogud.”D&K 93:36-37

?Olsemwanemnaoedukesenlongsaedblongspiritisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongskul?

?Olsemwanemnaoedukesenlongskulisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongsaedblongspirit?

“!Ohamasnaoplanblongtrikblongnogudwan!Oolfasiniablongstapmoahae,moolslaksamtingblongspirit,mofasinblongnostapwaesblongolman!Taemweoligatplantesaveolitingseoliwaes,moolinolisinlongolkomanmenblongGod,fromoliputumolgetalongsaed,fromolitingseolisaveolsamting,olgetabakegen,fromsamtingia,waestingtingblongolgetainowaesnatingmoinohelpemolgeta.Mobaeolided.”2Nifae9:28

Ol Plan mo Komitmen blong Miwan: ?Wanem Nao Mi Nidim blong Mekem Insaed long Hom blong Mi? Raetem ol tingting blong yu insaed long bokis ia. Raetem wanem yu wantem mekem insaed long famli blong yu. Oli leftemap tingting blong yu blong mekem olgeta komitmen mo blong raetemdaon olgeta.

7. Statem wanwan lesen wetem wan taem blong Kambak moGivim Ripot. Blong statem wanwan lesen, luklukbak long olaedia blong lesen we i bin kam fastaem, mo tokbaot wanem yubin traem blong mekem insaed long hom blong yu long las wik(lukluk ol samting we yu bin raetem long bokis “Ol Plan moKomitmen blong Miwan,” we i stap long las pej blong wanwanlesen). !Laf mo gat gudtaem taem yufala i stap lanem samtingtugeta!

8. I gat samfala spesel “skul” toktok long samfala lesen. I nid blong imas olsem from topik we yufala i stap toktok raon long hem. Sapos yufaenem ol toktok we yu no save, slodaon, mo lanem mining blong oltoktok ia. Helhelpem wanwan long yufala.

9. Grup i disaed long topik blong las lesen (Lesen 12).Las lesen ia, oli putum i stap blong grup nao i tokbaot eni topik we oliwantem save moa long hem.

Tekemsamminitblonglukluktrulonglesenbuk.

?Olsemwanemnaobaeyufinisimsentensia?“Wansamtingwemiwantemblongsavemoalonghem,hemi...”

4. Edukesenlongskulmoedukesenlongsaedblongspirit,olimaslanemtugeta,inowannomomoinogatnarawan.

Edukesen long skul i kaen samting we yu lanem long skul, be plante taem, i no gat edukesen long saed blong relijin insaed long hem. Edukesen long saed blong spirit i kaen samting we yu lanem long hom, long jos mo long Seminari mo Institiut program blong Jos. Tufala kaen tijing ia, long saed blong spirit mo ol samting blong wol, tufala i impoten, mo wanwan i sapsapotem mo mekem narawan i kam strong moa.

Nomata we oli raetem lesenbuk ia blong givim samting aedia mo tingting long ol papa mo mama blong helpem pikinini blong olgeta blong winim skul blong olgeta, Lod i givim tabu wok ia long ol papa mo mama blong tijim olpikinini blong olgeta from wanem oli stap long wol ia, wanem nao Lod i wantem olgeta blong mekem, mo olsem wanem Sevya bae i save helpem olgeta.

“Be blong gat save i gud sapos oli lisin long ol komanmen blong God.” 2 Nifae 9:29 “Glori blong God hem i waes, o, long narafala toktok, laet mo trutok. Laet mo trutok oli livim nogudwan ia fogud.”D&K 93:36-37

?Olsemwanemnaoedukesenlongsaedblongspiritisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongskul?

?Olsemwanemnaoedukesenlongskulisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongsaedblongspirit?

“!Ohamasnaoplanblongtrikblongnogudwan!Oolfasiniablongstapmoahae,moolslaksamtingblongspirit,mofasinblongnostapwaesblongolman!Taemweoligatplantesaveolitingseoliwaes,moolinolisinlongolkomanmenblongGod,fromoliputumolgetalongsaed,fromolitingseolisaveolsamting,olgetabakegen,fromsamtingia,waestingtingblongolgetainowaesnatingmoinohelpemolgeta.Mobaeolided.”2Nifae9:28

Ol Plan mo Komitmen blong Miwan: ?Wanem Nao Mi Nidim blong Mekem Insaed long Hom blong Mi? Raetem ol tingting blong yu insaed long bokis ia. Raetem wanem yu wantem mekem insaed long famli blong yu. Oli leftemap tingting blong yu blong mekem olgeta komitmen mo blong raetemdaon olgeta.

7. Statem wanwan lesen wetem wan taem blong Kambak moGivim Ripot. Blong statem wanwan lesen, luklukbak long olaedia blong lesen we i bin kam fastaem, mo tokbaot wanem yubin traem blong mekem insaed long hom blong yu long las wik(lukluk ol samting we yu bin raetem long bokis “Ol Plan moKomitmen blong Miwan,” we i stap long las pej blong wanwanlesen). !Laf mo gat gudtaem taem yufala i stap lanem samtingtugeta!

8. I gat samfala spesel “skul” toktok long samfala lesen. I nid blong imas olsem from topik we yufala i stap toktok raon long hem. Sapos yufaenem ol toktok we yu no save, slodaon, mo lanem mining blong oltoktok ia. Helhelpem wanwan long yufala.

9. Grup i disaed long topik blong las lesen (Lesen 12).Las lesen ia, oli putum i stap blong grup nao i tokbaot eni topik we oliwantem save moa long hem.

Tekemsamminitblonglukluktrulonglesenbuk.

?Olsemwanemnaobaeyufinisimsentensia?“Wansamtingwemiwantemblongsavemoalonghem,hemi...”

4. Edukesenlongskulmoedukesenlongsaedblongspirit,olimaslanemtugeta,inowannomomoinogatnarawan.

Edukesen long skul i kaen samting we yu lanem long skul, be plante taem, i no gat edukesen long saed blong relijin insaed long hem. Edukesen long saed blong spirit i kaen samting we yu lanem long hom, long jos mo long Seminari mo Institiut program blong Jos. Tufala kaen tijing ia, long saed blong spirit mo ol samting blong wol, tufala i impoten, mo wanwan i sapsapotem mo mekem narawan i kam strong moa.

Nomata we oli raetem lesenbuk ia blong givim samting aedia mo tingting long ol papa mo mama blong helpem pikinini blong olgeta blong winim skul blong olgeta, Lod i givim tabu wok ia long ol papa mo mama blong tijim olpikinini blong olgeta from wanem oli stap long wol ia, wanem nao Lod i wantem olgeta blong mekem, mo olsem wanem Sevya bae i save helpem olgeta.

“Be blong gat save i gud sapos oli lisin long ol komanmen blong God.” 2 Nifae 9:29 “Glori blong God hem i waes, o, long narafala toktok, laet mo trutok. Laet mo trutok oli livim nogudwan ia fogud.”D&K 93:36-37

?Olsemwanemnaoedukesenlongsaedblongspiritisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongskul?

?Olsemwanemnaoedukesenlongskulisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongsaedblongspirit?

“!Ohamasnaoplanblongtrikblongnogudwan!Oolfasiniablongstapmoahae,moolslaksamtingblongspirit,mofasinblongnostapwaesblongolman!Taemweoligatplantesaveolitingseoliwaes,moolinolisinlongolkomanmenblongGod,fromoliputumolgetalongsaed,fromolitingseolisaveolsamting,olgetabakegen,fromsamtingia,waestingtingblongolgetainowaesnatingmoinohelpemolgeta.Mobaeolided.”2Nifae9:28

Ol Plan mo Komitmen blong Miwan: ?Wanem Nao Mi Nidim blong Mekem Insaed long Hom blong Mi? Raetem ol tingting blong yu insaed long bokis ia. Raetem wanem yu wantem mekem insaed long famli blong yu. Oli leftemap tingting blong yu blong mekem olgeta komitmen mo blong raetemdaon olgeta.

7. Statem wanwan lesen wetem wan taem blong Kambak moGivim Ripot. Blong statem wanwan lesen, luklukbak long olaedia blong lesen we i bin kam fastaem, mo tokbaot wanem yubin traem blong mekem insaed long hom blong yu long las wik(lukluk ol samting we yu bin raetem long bokis “Ol Plan moKomitmen blong Miwan,” we i stap long las pej blong wanwanlesen). !Laf mo gat gudtaem taem yufala i stap lanem samtingtugeta!

8. I gat samfala spesel “skul” toktok long samfala lesen. I nid blong imas olsem from topik we yufala i stap toktok raon long hem. Sapos yufaenem ol toktok we yu no save, slodaon, mo lanem mining blong oltoktok ia. Helhelpem wanwan long yufala.

9. Grup i disaed long topik blong las lesen (Lesen 12).Las lesen ia, oli putum i stap blong grup nao i tokbaot eni topik we oliwantem save moa long hem.

Tekemsamminitblonglukluktrulonglesenbuk.

?Olsemwanemnaobaeyufinisimsentensia?“Wansamtingwemiwantemblongsavemoalonghem,hemi...”

4. Edukesenlongskulmoedukesenlongsaedblongspirit,olimaslanemtugeta,inowannomomoinogatnarawan.

Edukesen long skul i kaen samting we yu lanem long skul, be plante taem, i no gat edukesen long saed blong relijin insaed long hem. Edukesen long saed blong spirit i kaen samting we yu lanem long hom, long jos mo long Seminari mo Institiut program blong Jos. Tufala kaen tijing ia, long saed blong spirit mo ol samting blong wol, tufala i impoten, mo wanwan i sapsapotem mo mekem narawan i kam strong moa.

Nomata we oli raetem lesenbuk ia blong givim samting aedia mo tingting long ol papa mo mama blong helpem pikinini blong olgeta blong winim skul blong olgeta, Lod i givim tabu wok ia long ol papa mo mama blong tijim olpikinini blong olgeta from wanem oli stap long wol ia, wanem nao Lod i wantem olgeta blong mekem, mo olsem wanem Sevya bae i save helpem olgeta.

“Be blong gat save i gud sapos oli lisin long ol komanmen blong God.” 2 Nifae 9:29 “Glori blong God hem i waes, o, long narafala toktok, laet mo trutok. Laet mo trutok oli livim nogudwan ia fogud.”D&K 93:36-37

?Olsemwanemnaoedukesenlongsaedblongspiritisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongskul?

?Olsemwanemnaoedukesenlongskulisavemekemwanikamgudmoalongedukesenlongsaedblongspirit?

“!Ohamasnaoplanblongtrikblongnogudwan!Oolfasiniablongstapmoahae,moolslaksamtingblongspirit,mofasinblongnostapwaesblongolman!Taemweoligatplantesaveolitingseoliwaes,moolinolisinlongolkomanmenblongGod,fromoliputumolgetalongsaed,fromolitingseolisaveolsamting,olgetabakegen,fromsamtingia,waestingtingblongolgetainowaesnatingmoinohelpemolgeta.Mobaeolided.”2Nifae9:28

Page 6: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

6

5. Edukesenbaeimekemfamliblongyuikamantapbigwanmokamstrongmoablongplantejeneresen.

?Wanem mak blong edukesen mo janis yu yu wantem blong givim long ol pikinini blong yu? ?Long ol apupikinini blong yu?

?Yu yu ting se hemia i posibol?

Evri famli i gotru long ol jalenj taem oli stap folem Lod wetem fet mo fasin blong stap obei. Plante pipol—plante taem ol famli—oli fesem ol situesen we i gat jalenj taem oli stap wok blong winim skul blong olgeta. Ridim toktok ia andanit we i kam long Elda Josef W. Sitati.

“Blong stap developem blong winim ol samting blong wol ia, i stat wetem tingting we i stap daon inaf blong luksave wiknes blong yumi, ol man, mo paoa we i stap blong yumi yusum tru long Kraes mo Atonmen blong Hem. From se Kraes i talem: Mo Kraes i bin talem: Sapos bae yufala i gat fet long mi, bae yufala i gat paoa blong mekem eni samting we i gat nid long plan blong mi.” Paoa ia i kam long yumi taem yumi jusum blong tekem aksen blong stap obei long ol komanmen blong Hem. Yumi kam antap long paoa blong yumi blong lukaotem ol presen blong Spirit, mo taem yumi stap developem ol talen blong yumi.

“Mi bin bon mo mi groap long ol simpol ples we i semmak long plante famli long Afrika. Mi kasem paoa, wetem help blong papa mo mama blong mi, blong leftemap miwan aot long kaen laef ia taem mi bin lukaotem mo kasem wan gudfala edukesen Blong stap developem wan visen long wanem we mi save kam, i bin wan mas long progres blong mi. Afta long laef, taem mitufala i wan yang kapol, waef blong mi, Gladis, mo mi i faenem gospel we i bin kambak, we i stap gohed blong blesem laef blong mifala wetem daereksen long saed blong spirit. Olsem evri famli, yumi gat ol tes, mo ol jalenj. Be taem yumi stap lukluk long Lod blong kasem help, yumi faenem ol ansa we oli tekem pis mo kamfot i kam, mo ol samting ia oli nomo hevi tumas long yumi” (Joseph W. Sitati, “Be Fruitful, Multiply, and Subdue the Earth,” Ensign, Mei 2015).

?FromwanemEldaSitatimofamliblonghemolinomofilimseoljalenjweolistapfesemoli“hevitumas”?

?Storiiaistaptijimwanemlongyumiabaotwanemiposibolblonghapeninsaedlongfamliblongyumi?

Not Long lesenbuk ia, plante taem bae oli tokbaot pikinini se hem i “hem.” Ol toktok ia, oli no tokbaot gel o boe, be i tokbaot evri pikinini.

“MibinbonmomigroaplongolsimpolplesweisemmaklongplantefamlilongAfrika.Mikasempaoa,wetemhelpblongpapamomamablongmi,blongleftemapmiwanaotlongkaenlaefiataemmibinlukaotemmokasemwangudfalaedukesen.”JOSEFW.SITATI,“BeFruitful,Multiply,andSubduetheEarth,”Ensign,Mei2015

5. Edukesenbaeimekemfamliblongyuikamantapbigwanmokamstrongmoablongplantejeneresen.

?Wanem mak blong edukesen mo janis yu yu wantem blong givim long ol pikinini blong yu? ?Long ol apupikinini blong yu?

?Yu yu ting se hemia i posibol?

Evri famli i gotru long ol jalenj taem oli stap folem Lod wetem fet mo fasin blong stap obei. Plante pipol—plante taem ol famli—oli fesem ol situesen we i gat jalenj taem oli stap wok blong winim skul blong olgeta. Ridim toktok ia andanit we i kam long Elda Josef W. Sitati.

“Blong stap developem blong winim ol samting blong wol ia, i stat wetem tingting we i stap daon inaf blong luksave wiknes blong yumi, ol man, mo paoa we i stap blong yumi yusum tru long Kraes mo Atonmen blong Hem. From se Kraes i talem: Mo Kraes i bin talem: Sapos bae yufala i gat fet long mi, bae yufala i gat paoa blong mekem eni samting we i gat nid long plan blong mi.” Paoa ia i kam long yumi taem yumi jusum blong tekem aksen blong stap obei long ol komanmen blong Hem. Yumi kam antap long paoa blong yumi blong lukaotem ol presen blong Spirit, mo taem yumi stap developem ol talen blong yumi.

“Mi bin bon mo mi groap long ol simpol ples we i semmak long plante famli long Afrika. Mi kasem paoa, wetem help blong papa mo mama blong mi, blong leftemap miwan aot long kaen laef ia taem mi bin lukaotem mo kasem wan gudfala edukesen Blong stap developem wan visen long wanem we mi save kam, i bin wan mas long progres blong mi. Afta long laef, taem mitufala i wan yang kapol, waef blong mi, Gladis, mo mi i faenem gospel we i bin kambak, we i stap gohed blong blesem laef blong mifala wetem daereksen long saed blong spirit. Olsem evri famli, yumi gat ol tes, mo ol jalenj. Be taem yumi stap lukluk long Lod blong kasem help, yumi faenem ol ansa we oli tekem pis mo kamfot i kam, mo ol samting ia oli nomo hevi tumas long yumi” (Joseph W. Sitati, “Be Fruitful, Multiply, and Subdue the Earth,” Ensign, Mei 2015).

?FromwanemEldaSitatimofamliblonghemolinomofilimseoljalenjweolistapfesemoli“hevitumas”?

?Storiiaistaptijimwanemlongyumiabaotwanemiposibolblonghapeninsaedlongfamliblongyumi?

Not Long lesenbuk ia, plante taem bae oli tokbaot pikinini se hem i “hem.” Ol toktok ia, oli no tokbaot gel o boe, be i tokbaot evri pikinini.

“MibinbonmomigroaplongolsimpolplesweisemmaklongplantefamlilongAfrika.Mikasempaoa,wetemhelpblongpapamomamablongmi,blongleftemapmiwanaotlongkaenlaefiataemmibinlukaotemmokasemwangudfalaedukesen.”JOSEFW.SITATI,“BeFruitful,Multiply,andSubduetheEarth,”Ensign,Mei2015

Page 7: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

7

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen1.BlongLanemSamtingiStatInsaedlongHom

SotToktok1. “Wokweimoaimpotenmowokweigatmoapaoa,istapinsaedlongfamli”(HenriB.Aering).2. Olpapamomama,moolpikininiolimasgivgivhanlongwanwanlongolgetablongoligatsakses

longskul.3. Evripikinini,evripapamomama,moevrihomidefren.TabuSpiritbaeilidimyublongdisaed

olsemwanemolgetaprinsipolmopraktisiabaeoliwokgudmoainsaedlonghomblongyu.4. Olistatemwanstoriangrup;insaedlonggrupiaigatolpapamoolmamaweolimittugetaevri

wikblong12wiktaem,moolistoriansampleswanaoahafevriwik.Wanweistapbaeilidimstorianweistapgohed.Grupisavejusumwandefrenmanblonglidimstorianevriwik,o,hemisavesemmanowomannomo.

5. Olmembablonggrupolimasmekemkomitmenevriwik;olimastraemblongmekemwanemolilaneminsaedlonghomblongolgetalongwikia.Wanwanlesenistatblongluklukbaklongolkomitmeniamotoktokraonlongwanemolibintraemlongwikia,wanemweoliwokfrom,mowaneminobinwoklongolgeta.

6. Blonglanemsamtinglongsaedblongspirit,baeimekemseyukamstrongmoalongsaedblonglanemsamtinglongskul.

7. Olfamliolisavekasemoledukesengolblongolgetataemoliwokhadmostappraktisimfet,motu,blongstapobei.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 8: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

8

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

2. TijimDoktrinblongEdukesen

BigfalaTingting:Wankomitmenwei

dipmoilongtaemblongstaplanemsamtingikamtaemyuandastanemoltabusamtingweGodigivim,mofromwanemyustaplongplesia,longwolia.Ol pikinini, ol yut, mo ol bigman bae oli wokhad moa blong winim skul blong olgeta taem oli andastanem tabu fasin blong olgeta, mo paoa blong olgeta we i no gat limit, mo taem oli andastanem se Papa blong yumi long Heven i wantem ol pikinini blong Hem blong gat semfala ful glad we Hem i gat.

Elda Boed K. Peka i bin tijim se fasin blong andastanem doktrin, hem i wan tul we i pusum man blong mekem samting. “Tru doktrin, taem oli andastanem, i jenisim ol fasin mo ol aksen. Taem wan i stadi long ol doktrin blong gospel, bae i mekem hem i kam antap kwiktaem moa long fasin mo aksen blong hem, bitim we sapos man i stadi long fasin blong mekem fasin blong hem i kam antap” (“Do not fear,” Ensign, Mei 2004).

?Fromwanemyumistaptijimdoktrinfastaem,iventaemyumistaptokbaotedukesen??Olsemwanemdoktrinijenisimfasinblongman??Yusavetingtinglongwandoktrinweibinjenisimfasinblongyu?

Tijim olgeta faef doktrin ia long taem blong Famli Haos Naet. Maet bae yu nidim bitim wan lesen, o moa long wan famli haos naet. Luklukbak long ol doktrin ia fulap taem.

1. YuwanpikininiblongGod.Taem yu andastanem tabu aedentiti blong yu, mo yu save se “yumi ol stret pikinini blong God” (Ol Wok 17:29), hemia i minim se yu stap gat wan lukluk we bae i jenisim laef blong yu. Hem i jenisim evri nara samting. “Yumi ol boe mo gel blong God we i stap laef. Bae yumi no save bilivim strong hemia sapos yumi no filim insaed long yumi, wan niu strong paoa long bodi mo maen.” (Thomas S. Monson, “Canaries with Gray on Their Wings,” Ensign o Liahona, Jun 2010).

Luk long Ol Wok 17:28-29, Rom 8:16-17, Moses 1:13, Ol Sam 82:6 mo D&K 76:24.

RidimmotoktokraonlongtoktokblongEldaHolstromweistaplongraetsaed. ?OlsemwanemnaotaemyusaveseyuwanpikininiblongGodigivimyuwanmoapaoa?

YumiolboemogelblongGod.“Doktriniaistretnomo,olitalemfulaptaem,moisimpolnaoyumilukseisamtingnating,bewanemweitru,iwe,hemiwansaveweibigbigwanweyumisavegat.”DONALL.HOLSTROM,“MimiPikininiblongGod,”JeneralKonfrens,Mei2016

Kambakmo

Ripotbak

1. Yu wan pikinini blong God.2. Hem i wantem yu blong yu stap olsem we Hem i stap.3. Bae Hem i helpem yu.4. Be, !bae Hem mi no mekem samting blong yu!5. Hem i wantem se yu nao yu stat. Naoia.

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

2. TijimDoktrinblongEdukesen

BigfalaTingting:Wankomitmenwei

dipmoilongtaemblongstaplanemsamtingikamtaemyuandastanemoltabusamtingweGodigivim,mofromwanemyustaplongplesia,longwolia.Ol pikinini, ol yut, mo ol bigman bae oli wokhad moa blong winim skul blong olgeta taem oli andastanem tabu fasin blong olgeta, mo paoa blong olgeta we i no gat limit, mo taem oli andastanem se Papa blong yumi long Heven i wantem ol pikinini blong Hem blong gat semfala ful glad we Hem i gat.

Elda Boed K. Peka i bin tijim se fasin blong andastanem doktrin, hem i wan tul we i pusum man blong mekem samting. “Tru doktrin, taem oli andastanem, i jenisim ol fasin mo ol aksen. Taem wan i stadi long ol doktrin blong gospel, bae i mekem hem i kam antap kwiktaem moa long fasin mo aksen blong hem, bitim we sapos man i stadi long fasin blong mekem fasin blong hem i kam antap” (“Do not fear,” Ensign, Mei 2004).

?Fromwanemyumistaptijimdoktrinfastaem,iventaemyumistaptokbaotedukesen??Olsemwanemdoktrinijenisimfasinblongman??Yusavetingtinglongwandoktrinweibinjenisimfasinblongyu?

Tijim olgeta faef doktrin ia long taem blong Famli Haos Naet. Maet bae yu nidim bitim wan lesen, o moa long wan famli haos naet. Luklukbak long ol doktrin ia fulap taem.

1. YuwanpikininiblongGod.Taem yu andastanem tabu aedentiti blong yu, mo yu save se “yumi ol stret pikinini blong God” (Ol Wok 17:29), hemia i minim se yu stap gat wan lukluk we bae i jenisim laef blong yu. Hem i jenisim evri nara samting. “Yumi ol boe mo gel blong God we i stap laef. Bae yumi no save bilivim strong hemia sapos yumi no filim insaed long yumi, wan niu strong paoa long bodi mo maen.” (Thomas S. Monson, “Canaries with Gray on Their Wings,” Ensign o Liahona, Jun 2010).

Luk long Ol Wok 17:28-29, Rom 8:16-17, Moses 1:13, Ol Sam 82:6 mo D&K 76:24.

RidimmotoktokraonlongtoktokblongEldaHolstromweistaplongraetsaed. ?OlsemwanemnaotaemyusaveseyuwanpikininiblongGodigivimyuwanmoapaoa?

YumiolboemogelblongGod.“Doktriniaistretnomo,olitalemfulaptaem,moisimpolnaoyumilukseisamtingnating,bewanemweitru,iwe,hemiwansaveweibigbigwanweyumisavegat.”DONALL.HOLSTROM,“MimiPikininiblongGod,”JeneralKonfrens,Mei2016

Kambakmo

Ripotbak

1. Yu wan pikinini blong God.2. Hem i wantem yu blong yu stap olsem we Hem i stap.3. Bae Hem i helpem yu.4. Be, !bae Hem mi no mekem samting blong yu!5. Hem i wantem se yu nao yu stat. Naoia.

Page 9: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

9

2. HemiwantemyublongyustapolsemweHemistap.Plan blong Papa blong yumi we i stap long Heven, we Hem i gat long ol pikinini blong Hem, i blong oli mas kam olsem Hem long en. Hemia nao stamba tingting biaen long plan blong fasin blong sevem man.

Moses 1:39 Hem i wantem yumi blong gat “laef we i no save finis,” we i wei ia nao we God i stap laef long hem.

3 Nifae 27:27 ?Bae yumi kam ol wanem kaen man o woman? Semmak olsem we Hem i stap.

Matiu 5:48 Blong kam stret evriwan, semmak olsem we Hem i stap.

Pat blong stap biliv long Kraes i blong biliv long hem.2 Taem Hem i talem se yumi save kam olsem we Hem i stap, !nao yumi nid blong bilivim Hem! Bae i tekem taem, bae i nidim blong yu hadwok from, be from se Hem i talem se yumi save mekem, !nao yumi save mekem!

?Olsemwanemnaobaeimekemolpikininiblongyumiolikamstrongmoataemolikamblongandastanemsestambatingtingblongolgetaiblongkamolsempapamomamablongolgetalongheven?

3. BaeHemihelpemyu.Plante long ol blesing blong gospel we i kambak bae i helpem yumi long rod ia blong kam olsem Papa long Heven. Hemia i tekem tu blong i helpem yumi blong winim skul blong yumi. Samfala long ol blesing ia oli:• Wan save se huia yu,• Presen we I Tabu Spirit,• Paoa blong fet,• paoa blong stap dipen long

atonmen blong Jisas Kraes,• paoa blong prishud mo ol

blesing blong prishud,

• Paoa blong prea,• Tok blong Waes,• Ol blesing blong stap kipim

Sabat Dei i tabu,• Loa blong livim kaekae,• paoa blong famli, mo• oganaesen blong Jos.

?Olsemwanemnaowanwanlongolprinsipolmoblesingiaweoliraetemantapisavesapotemyutaemyustaplanemsamtingmosavewinimskulblongyu?

?OlsemwanemmoanaoLodisavehelpemyumiblongwinimskulblongyumi?

“Advaes blong mi…long wanwan long yufala ol yangfala pipol, i blong yufala i stadi mo rere from wok blong yu blong ful laef long wan eria we yu laekem from se bae yu spendem wan bigfala pat blong laef blong yu long eria ia. ... Gat disiplin taem yu stap rere. Gat ol jekpoen we yu stop long hem smoltaem mo jekem se yu stap long rod ia yet. "Mi hop se yu no fraet long ol klas we oli had. ... Mi hop se yu no fraet long ol longfala taem blong stap rere. Stap let long naet blong wok. Yu no pusumbak i go moa ... Yu mas go mekem nomo. Mi hop se yu wantem gat evri tul we yu save gat blong save kompit long wolia we i fulap long kompetisen. Mi hop se bae yu lan blong tekem responsabiliti from ol desisen blong yu, sapos hem i long saed blong ol stadi we yu jusum blong mekem, o sapos

hem i long rod blong ol skul we yu stap traehad blong kasem. Sapos yu slakem tingting blong yu, o filim se wok i hevi tumas, tingbaot se ol narawan oli pas long semfala rod ia; oli bin stap strong, mo afta, oli bin kasem wanem oli wantem. Taem yu mekem evri samting we yu bin save mekem, yu save dipen long help blong God we Hem i bin promesem” (Thomas S. Monson, Life’s Greatest Decisions, CES Fireside for Young Adults, 7 Septemba 2003).

“Mosaposolmanikamlongmibaemisoemlongolgeta,wiknesblongolgeta.Migivimlongolmanolwiknesblongmekemseolisaveputumtingtingblongolgetaistapdaon;mogladhatblongmiinafblongevrimanweiputumtingtingblongolgetaistapdaonlongforedblongmi;fromsaposoliputumtingtingblongolgetaistapdaonlongforedblongmi,mogatfetlongmi,aftabaemimekemolwiknesblongolgetaikampaoablongolgeta.ITA12:27

“Mobaeikamblonghapense,saposolJentaelolilisinlongSmolSipsipblongGodlongdeiiawebaehemisoemaothemwanlongolgetatrulongtoktok,motulongpaoa,trulongolsamtingwehemimekem,kasemtaemwehemikaremaotolsamtingweistapmekemolgetaifoldaon---1NIFAE14:1

2. HemiwantemyublongyustapolsemweHemistap.Plan blong Papa blong yumi we i stap long Heven, we Hem i gat long ol pikinini blong Hem, i blong oli mas kam olsem Hem long en. Hemia nao stamba tingting biaen long plan blong fasin blong sevem man.

Moses 1:39 Hem i wantem yumi blong gat “laef we i no save finis,” we i wei ia nao we God i stap laef long hem.

3 Nifae 27:27 ?Bae yumi kam ol wanem kaen man o woman? Semmak olsem we Hem i stap.

Matiu 5:48 Blong kam stret evriwan, semmak olsem we Hem i stap.

Pat blong stap biliv long Kraes i blong biliv long hem.2 Taem Hem i talem se yumi save kam olsem we Hem i stap, !nao yumi nid blong bilivim Hem! Bae i tekem taem, bae i nidim blong yu hadwok from, be from se Hem i talem se yumi save mekem, !nao yumi save mekem!

?Olsemwanemnaobaeimekemolpikininiblongyumiolikamstrongmoataemolikamblongandastanemsestambatingtingblongolgetaiblongkamolsempapamomamablongolgetalongheven?

3. BaeHemihelpemyu.Plante long ol blesing blong gospel we i kambak bae i helpem yumi long rod ia blong kam olsem Papa long Heven. Hemia i tekem tu blong i helpem yumi blong winim skul blong yumi. Samfala long ol blesing ia oli:• Wan save se huia yu,• Presen we I Tabu Spirit,• Paoa blong fet,• paoa blong stap dipen long

atonmen blong Jisas Kraes,• paoa blong prishud mo ol

blesing blong prishud,

• Paoa blong prea,• Tok blong Waes,• Ol blesing blong stap kipim

Sabat Dei i tabu,• Loa blong livim kaekae,• paoa blong famli, mo• oganaesen blong Jos.

?Olsemwanemnaowanwanlongolprinsipolmoblesingiaweoliraetemantapisavesapotemyutaemyustaplanemsamtingmosavewinimskulblongyu?

?OlsemwanemmoanaoLodisavehelpemyumiblongwinimskulblongyumi?

“Advaes blong mi…long wanwan long yufala ol yangfala pipol, i blong yufala i stadi mo rere from wok blong yu blong ful laef long wan eria we yu laekem from se bae yu spendem wan bigfala pat blong laef blong yu long eria ia. ... Gat disiplin taem yu stap rere. Gat ol jekpoen we yu stop long hem smoltaem mo jekem se yu stap long rod ia yet. "Mi hop se yu no fraet long ol klas we oli had. ... Mi hop se yu no fraet long ol longfala taem blong stap rere. Stap let long naet blong wok. Yu no pusumbak i go moa ... Yu mas go mekem nomo. Mi hop se yu wantem gat evri tul we yu save gat blong save kompit long wolia we i fulap long kompetisen. Mi hop se bae yu lan blong tekem responsabiliti from ol desisen blong yu, sapos hem i long saed blong ol stadi we yu jusum blong mekem, o sapos

hem i long rod blong ol skul we yu stap traehad blong kasem. Sapos yu slakem tingting blong yu, o filim se wok i hevi tumas, tingbaot se ol narawan oli pas long semfala rod ia; oli bin stap strong, mo afta, oli bin kasem wanem oli wantem. Taem yu mekem evri samting we yu bin save mekem, yu save dipen long help blong God we Hem i bin promesem” (Thomas S. Monson, Life’s Greatest Decisions, CES Fireside for Young Adults, 7 Septemba 2003).

“Mosaposolmanikamlongmibaemisoemlongolgeta,wiknesblongolgeta.Migivimlongolmanolwiknesblongmekemseolisaveputumtingtingblongolgetaistapdaon;mogladhatblongmiinafblongevrimanweiputumtingtingblongolgetaistapdaonlongforedblongmi;fromsaposoliputumtingtingblongolgetaistapdaonlongforedblongmi,mogatfetlongmi,aftabaemimekemolwiknesblongolgetaikampaoablongolgeta.ITA12:27

“Mobaeikamblonghapense,saposolJentaelolilisinlongSmolSipsipblongGodlongdeiiawebaehemisoemaothemwanlongolgetatrulongtoktok,motulongpaoa,trulongolsamtingwehemimekem,kasemtaemwehemikaremaotolsamtingweistapmekemolgetaifoldaon---1NIFAE14:1

Page 10: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

10

RidimmotoktokraonlongtoktokblongPresidenMonsonmo1Nifae14:1(weistaplongpejbifohemia).?Wanemsamtingnaoistapblokemrodblongfamliblongyu??Olsemwanemnaobaeyustapblongwinimolsamtingweolistapblokemrodblongyuwan?

Seremwaneksperiensweyubingat,taemweLodibinhelpemyuaftanomoweyubinmekemevrisamtingweyubinsavemekem(2Nifae25:23).

4. Be,!baeHemminomekemsamtingblongyu!Long semtaem we Papa long Heven i wantem helpem yumi, bae Hem i no mekem samting long bihaf blong yumi. Hamas bae yumi kasem aot long ol samting we yumi lanem, i hamas bae yumi putum blong lanem samting. Ol joes blong yumi bae i talem wanem nao rod blong yumi. Ol joes ia, insaed long olgeta i gat blong wantem gat sakses, blong mekem wan plan, mo mekem wok we bae i nid.

Long laef long wol ia, yumi kam man blong lukaot long yumiwan; yumi mas jusum samting. Wo long heven, yumi bin faet from blong protektem raet blong yumi blong jusum samting. Ridim mo toktok raon long ol skripja ia:

2 Nifae 2:16, 26 “oli save tekem aksen mo i no blong gat samting i tekem aksen long olgeta …” D&K 58:27-28 “From paoa ia i stap long olgeta, we i mekem olgeta i fri

blong mekem samting olgetawan nomo.” D&K 104:17 “mi bin givim long ol pikinini blong man blong oli mekem

samting olgetawan nomo.” Moses 6:56 “taswe, oli fri blong mekem samting blong olgetawan nom”

Edukesen i nidim blong wan i hadwok from mo i from. Rod blong lanem samting (o blong eni nara samting we i impoten) bae i no wan isi rod, o wan kwik rod.

?Olsemwanemnaotaemyuskul,mokasemedukesen,ihelpemyublong“mekemsamtingyuwan,moinoblongsamtingitekemaksenlongyu”(2Nifae2:16:26)?

5. Hemiwantemseyunaoyustat.Naoia.Taem blong stat blong yusum ol doktrin ia long laef blong yu, hem i naoia. I no afta. I no, bambae wan dei. Taem blong stat wokbaot long rod blong lanem samting, hem i naoia, i nomata hamas yia we yu gat—yu pikinini, yut, o wan bigman o bigwoman. “Wanem mak blong spirit we yu stap glad long hem naoia long laef blong yu; wanem level blong fet long Jisas Kraes yu gat naoia; wanem paoa blong komitim yu mo konsekretem yu, wanem level blong fasin blong obei, o hop, o jareti we yu gat naoia; wanem level blong skil long wok mo save we yu bin kasem finis, bae hem i no naf yet from wok ia we i stap kam yet” (Elda Kim B. Clark, Komisena blong Jos Edukesen, long wan toktok i go long ol tija blong Seminari mo Institiut,4 Ogis 2015 —oli ademap italik). “Wan dei ... O nekis yia, ...o taem bae mi save mekem,” ol toktok ia oli stap minim, neva.

“Yufalainomastiklongsamtingya.InogatwanmanisavegiamanlongGod.Wanemsidwemaniplanemfastaemlonggarenblonghem,befrutblonghemnomomanyabambaeimaskakae.”GALESIA6:7

“...GodHemwan,inosavemekemyumigroagensemtingtingblongyumi,moinosavemekemyumigrosaposyuminowantemtekpatfulwan.”BrusK.Hafen,“TheAtonement:AllforAll,”Ensign,Mei2004,97-99.

“Olbrata.SpiritblongwokblongHemiblongwokhariap,...Yuminostapwetblongsamtingigrosloolsemwantriistapgro.Yumimasmuvhariapmoa.Yumimastekemolsamtingoligospidmoa.Saposyumimassingaotfromolmerikelosingaotblongolenjelolikamdaon,be

RidimmotoktokraonlongtoktokblongPresidenMonsonmo1Nifae14:1(weistaplongpejbifohemia).?Wanemsamtingnaoistapblokemrodblongfamliblongyu??Olsemwanemnaobaeyustapblongwinimolsamtingweolistapblokemrodblongyuwan?

Seremwaneksperiensweyubingat,taemweLodibinhelpemyuaftanomoweyubinmekemevrisamtingweyubinsavemekem(2Nifae25:23).

4. Be,!baeHemminomekemsamtingblongyu!Long semtaem we Papa long Heven i wantem helpem yumi, bae Hem i no mekem samting long bihaf blong yumi. Hamas bae yumi kasem aot long ol samting we yumi lanem, i hamas bae yumi putum blong lanem samting. Ol joes blong yumi bae i talem wanem nao rod blong yumi. Ol joes ia, insaed long olgeta i gat blong wantem gat sakses, blong mekem wan plan, mo mekem wok we bae i nid.

Long laef long wol ia, yumi kam man blong lukaot long yumiwan; yumi mas jusum samting. Wo long heven, yumi bin faet from blong protektem raet blong yumi blong jusum samting. Ridim mo toktok raon long ol skripja ia:

2 Nifae 2:16, 26 “oli save tekem aksen mo i no blong gat samting i tekem aksen long olgeta …” D&K 58:27-28 “From paoa ia i stap long olgeta, we i mekem olgeta i fri

blong mekem samting olgetawan nomo.” D&K 104:17 “mi bin givim long ol pikinini blong man blong oli mekem

samting olgetawan nomo.” Moses 6:56 “taswe, oli fri blong mekem samting blong olgetawan nom”

Edukesen i nidim blong wan i hadwok from mo i from. Rod blong lanem samting (o blong eni nara samting we i impoten) bae i no wan isi rod, o wan kwik rod.

?Olsemwanemnaotaemyuskul,mokasemedukesen,ihelpemyublong“mekemsamtingyuwan,moinoblongsamtingitekemaksenlongyu”(2Nifae2:16:26)?

5. Hemiwantemseyunaoyustat.Naoia.Taem blong stat blong yusum ol doktrin ia long laef blong yu, hem i naoia. I no afta. I no, bambae wan dei. Taem blong stat wokbaot long rod blong lanem samting, hem i naoia, i nomata hamas yia we yu gat—yu pikinini, yut, o wan bigman o bigwoman. “Wanem mak blong spirit we yu stap glad long hem naoia long laef blong yu; wanem level blong fet long Jisas Kraes yu gat naoia; wanem paoa blong komitim yu mo konsekretem yu, wanem level blong fasin blong obei, o hop, o jareti we yu gat naoia; wanem level blong skil long wok mo save we yu bin kasem finis, bae hem i no naf yet from wok ia we i stap kam yet” (Elda Kim B. Clark, Komisena blong Jos Edukesen, long wan toktok i go long ol tija blong Seminari mo Institiut,4 Ogis 2015 —oli ademap italik). “Wan dei ... O nekis yia, ...o taem bae mi save mekem,” ol toktok ia oli stap minim, neva.

“Yufalainomastiklongsamtingya.InogatwanmanisavegiamanlongGod.Wanemsidwemaniplanemfastaemlonggarenblonghem,befrutblonghemnomomanyabambaeimaskakae.”GALESIA6:7

“...GodHemwan,inosavemekemyumigroagensemtingtingblongyumi,moinosavemekemyumigrosaposyuminowantemtekpatfulwan.”BrusK.Hafen,“TheAtonement:AllforAll,”Ensign,Mei2004,97-99.

“Olbrata.SpiritblongwokblongHemiblongwokhariap,...Yuminostapwetblongsamtingigrosloolsemwantriistapgro.Yumimasmuvhariapmoa.Yumimastekemolsamtingoligospidmoa.Saposyumimassingaotfromolmerikelosingaotblongolenjelolikamdaon,be

Page 11: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

11

?Wanemnaofamliblongyuinidblongstatlonghemnaoia?

Olibintokbaotplantetoktokia“blongmuvumsamtingigohariap”longollasyiaweolipas.?Longwanemweinao,“blongmuvumsamtingigohariap”iblongyuwantu??Longwanemweinao,toktokiaiabaotolsamtingweyusaposblongmekem?

RidimtoktoklongraetsaedweikamlongEldaHolan.?Fromwanemnaoyutingseiimpotentumasmoyumashariapblonglanemmoasamtinginsaedlongkingdomnaoia?

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen2.TijimDoktrinblongEdukesen

SotToktokTaemyuandastanemdoktrin,baeitulweigatmoapaoablongpusummanblongmekemsamting.Olstambadoktrinweolisapotemedukesenolsemwanimpotensamtingoli:1. YuwanpikininiblongGod.Yusavemekemmoasamtingmoyugatmoapaoabitimweyustap

luksave.2. HemiwantemyublongyukamolsemweHemistap.Hemianaostambatingtingblongplanwe

Lodigatblongyumi.WanimpotenpatblongkamolsemHem,hemiblongkasemevriedukesenweyumisavekasem.Lod,olprofetmoolaposololibintijimdoktriniaikliagud.

3. BaeHemihelpemyu.Prea,presenweiTabuSpirit,prishudpaoa—igatfulapweiweHemisavehelpemyu,saposnomoyustapaskem.

4. Be,!baeHemminomekemsamtingblongyu!PapalongHeveniwantemlukyumimekemoljoesblongyumiwan,moyumihadwokyumiwan.Saposyuminohadwokyumiwan,baeyuminogro,moyuminosavekamolsemweHemistap.

5. Yustatem.Naoia.Nidblongedukesenibigwanmoimashapenhariapinsaedlongkingdomnaoia.“Bambaewandei,”iminim“neva.”

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 12: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

12

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

3. “KasemEvriEdukesenweYuSaveKasem”(Gordon B. Hinckley, “Inspirational Thoughts,” Ensign, Jun 1999, 4)

BigfalaTingting:Patblongkamolsem

PapablongyumilongHeveniblongkasemevriedukesenweyusavekasem.

1. OlSkripjamoolprofetolistaptijimseedukeseniimpoten.

Blong stap lanem samting, mo tu, blong kasem ol digri, ol setifiket, mo komplitim ol nara kaen trening, i wan stamba pat blong kam olsem Papa blong yumi long Heven.

“Long ol memba blong Jos, edukesen i wan jes wan gudfala aedia—hem i wan komanmen” (Presiden Dita F. Ukdof, “Two Principles for Any Economy,” Ensign, November 2009).

“Yumi wantem mo yumi mas kam topman mo topwoman blong kasem ol skolasip, mo blong mekem samting wetem han blong yumi. Mi presem yu blong traehad blong wok strong blong kasem wan edukesen mo kam wan topman o woman long wanem we yu stap wok long hem. Mi invaetem yufala tu blong kam ol topman o woman long ol doktring blong gospel ...” (Dieter F. Uchtdorf, “Your Potential, Your Privilege,” Ensign, May 2011).

“Wanem level blong waes yumi kasem long laef ia, bae hem i stap wetem yumi long taem blong laef bakegen long ded. Mo sapos wan i kasem moa save mo waes long laef ia tru long fasin blong hem blong wok strong wetem strong tingting mo fasin blong stap obei bitim wan narawan, bae hem i blong gud blong hem we bae i bitim narawan long wol we bae i kam.” (D&K 130:18-19).

“Abaot ol samting we oli stap tugeta, long heven mo long wol, mo andanit long wol; ol samting we oli bin stap bifo, ol samting we oli stap naoia, mo ol samting we bae oli kam blong stap i no longtaem; ol samting we oli stap long hom, ol samting we oli stap long ovasi; ol wo mo ol samting we oli fasfas long ol nesen, mo ol jajmen we oli stap long graon; mo wan save tu abaot ol kantri mo ol kingdom— “Blong yufala i rere long saed blong evri samting taem bae mi sendem yufala bakegen blong wok strong long koling ia we mi bin singaotem yufala long hem, mo misin ia we mi bin givim long yufala wetem atoriti.”(D&K 88:79-80).

?YutingseLodiwantemseevriwanikasemwandigrilongyunivesiti?(No.Hemiwantemlukseyumimastraehadblongdevelopemoltopskilblongyumilongwanemsamtingweyumistapmekem.)

?Olsemwanemnaowetaemyudevelopemlavblonglanemsamtingiwanprinsipolweinosavefinis?

Kambakmo

Ripotbak

“Longyumi,olLata-deiSent,blongkasemwanedukeseninojeswanspeseljanis;hemiwanresponsabilitilongsaedblongrelijin.”RUSSELLM.NELSON,“WhatWillYouChoose?”Ensign,January2015

“BlonglavemblonglanemsamtingistaplongmedelblonggospelblongJisasKraes,hemiwansamtingweyuminidimblongyumikamantaplongsaedblongspiritmosamtingblongwol,moiwansamtingweyunidimtumaslongwoliaweyumistaplaeflonghem,stapgivimsevesmowoklonghem.”DAVIDABEDNAR,“LearningtoLoveLearning,”Ensign,Febwari2010

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

3. “KasemEvriEdukesenweYuSaveKasem”(Gordon B. Hinckley, “Inspirational Thoughts,” Ensign, Jun 1999, 4)

BigfalaTingting:Patblongkamolsem

PapablongyumilongHeveniblongkasemevriedukesenweyusavekasem.

1. OlSkripjamoolprofetolistaptijimseedukeseniimpoten.

Blong stap lanem samting, mo tu, blong kasem ol digri, ol setifiket, mo komplitim ol nara kaen trening, i wan stamba pat blong kam olsem Papa blong yumi long Heven.

“Long ol memba blong Jos, edukesen i wan jes wan gudfala aedia—hem i wan komanmen” (Presiden Dita F. Ukdof, “Two Principles for Any Economy,” Ensign, November 2009).

“Yumi wantem mo yumi mas kam topman mo topwoman blong kasem ol skolasip, mo blong mekem samting wetem han blong yumi. Mi presem yu blong traehad blong wok strong blong kasem wan edukesen mo kam wan topman o woman long wanem we yu stap wok long hem. Mi invaetem yufala tu blong kam ol topman o woman long ol doktring blong gospel ...” (Dieter F. Uchtdorf, “Your Potential, Your Privilege,” Ensign, May 2011).

“Wanem level blong waes yumi kasem long laef ia, bae hem i stap wetem yumi long taem blong laef bakegen long ded. Mo sapos wan i kasem moa save mo waes long laef ia tru long fasin blong hem blong wok strong wetem strong tingting mo fasin blong stap obei bitim wan narawan, bae hem i blong gud blong hem we bae i bitim narawan long wol we bae i kam.” (D&K 130:18-19).

“Abaot ol samting we oli stap tugeta, long heven mo long wol, mo andanit long wol; ol samting we oli bin stap bifo, ol samting we oli stap naoia, mo ol samting we bae oli kam blong stap i no longtaem; ol samting we oli stap long hom, ol samting we oli stap long ovasi; ol wo mo ol samting we oli fasfas long ol nesen, mo ol jajmen we oli stap long graon; mo wan save tu abaot ol kantri mo ol kingdom— “Blong yufala i rere long saed blong evri samting taem bae mi sendem yufala bakegen blong wok strong long koling ia we mi bin singaotem yufala long hem, mo misin ia we mi bin givim long yufala wetem atoriti.”(D&K 88:79-80).

?YutingseLodiwantemseevriwanikasemwandigrilongyunivesiti?(No.Hemiwantemlukseyumimastraehadblongdevelopemoltopskilblongyumilongwanemsamtingweyumistapmekem.)

?Olsemwanemnaowetaemyudevelopemlavblonglanemsamtingiwanprinsipolweinosavefinis?

Kambakmo

Ripotbak

“Longyumi,olLata-deiSent,blongkasemwanedukeseninojeswanspeseljanis;hemiwanresponsabilitilongsaedblongrelijin.”RUSSELLM.NELSON,“WhatWillYouChoose?”Ensign,January2015

“BlonglavemblonglanemsamtingistaplongmedelblonggospelblongJisasKraes,hemiwansamtingweyuminidimblongyumikamantaplongsaedblongspiritmosamtingblongwol,moiwansamtingweyunidimtumaslongwoliaweyumistaplaeflonghem,stapgivimsevesmowoklonghem.”DAVIDABEDNAR,“LearningtoLoveLearning,”Ensign,Febwari2010

Page 13: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

13

Blong lukluk long famli

Blonggivimseves

Blongkamwanman

$1,623$1,730$1,341

$1,137$798 $738 $678 $493

$0

$500

$1,000

$1,500

$2,000

Tebol2.LongwikSalari

2. Fromwanemnaoweblongkasemevriedukesenweyusavekasemiwan“responsabilitiblongrelijin?”

Blong kasem edukesen i no wan simpol priperesen blong kasem wan salari we i moa bigwan. Edukesen i putum yumi long wan rod ia we i openem fulap rod long laef blong yumi, mo i givim yumi moa paoa blong givim seves mo kam olsem Papa blong yumi long Heven.

Blonglukluklongfamli:“Woliabaeipemyubigwanlongwanemweyutingsehemianaopraesblongyu.”

“Yu stap muv long wan taem we i gat fulap kompetisen long wol i bitim evri taem. Raon long yu i fulap long kompetisen. Yu nidim blong kasem evri edukesen we yu save kasem. ... Sakrifaesem eni samting we i nid blogn yu sakrifaesem blong kwalifae blong mekem wok blong wol ia. Wol ia, bae i pem yu bigwan long wanem we yu ting se hemia nao praes blong yu, mo praes blong yu bae i kam antap taem yu stap winim moa edukesen mo kam topman o woman long wanem eria we yu bin jusum” (Gordon B. Hinckley, “A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,” New Era, Jan. 2001, 8).

Moa edukesen yu kasem, moa mane yu kasem. Eksampol. Tebol 1 i soem ol namba we gavman blong Niu Silan i kasem.3 Hem i soem se mane we olgeta we oli graduet long yunivesiti oli stap kasem, mo oli komperem long olgeta we oli finisim sekendri skul, o kasem wan trening afta sekendri skul be bifo yunivesiti. Long Inglan, salari i 68% hae moa blong olgeta we oli kasem yunivesiti kwalifikesen. Long Ostrelia, salari i 35% hae moa blong olgeta we oli graduet long yunivesiti; long Niu Silan, ol salari oli 24% hae moa.

Tebol 2 i soem ol salari blong ol wokman wetem ol defren level blong skul long Amerika..4 Ol stret namba bae i defren long evriu kantri, be rod ia i semmak oltaem: Moa edukesen = moa paoa blong winim mane

77%65%

55%38% 35%

24%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

UnitedStates

UnitedKingdom Average Canada Australia

NewZealand

Tebol1.SalariblongolgetaYunivesitikwalifikesen

Blong lukluk long famli

Blonggivimseves

Blongkamwanman

$1,623$1,730$1,341

$1,137$798 $738 $678 $493

$0

$500

$1,000

$1,500

$2,000

Tebol2.LongwikSalari

2. Fromwanemnaoweblongkasemevriedukesenweyusavekasemiwan“responsabilitiblongrelijin?”

Blong kasem edukesen i no wan simpol priperesen blong kasem wan salari we i moa bigwan. Edukesen i putum yumi long wan rod ia we i openem fulap rod long laef blong yumi, mo i givim yumi moa paoa blong givim seves mo kam olsem Papa blong yumi long Heven.

Blonglukluklongfamli:“Woliabaeipemyubigwanlongwanemweyutingsehemianaopraesblongyu.”

“Yu stap muv long wan taem we i gat fulap kompetisen long wol i bitim evri taem. Raon long yu i fulap long kompetisen. Yu nidim blong kasem evri edukesen we yu save kasem. ... Sakrifaesem eni samting we i nid blogn yu sakrifaesem blong kwalifae blong mekem wok blong wol ia. Wol ia, bae i pem yu bigwan long wanem we yu ting se hemia nao praes blong yu, mo praes blong yu bae i kam antap taem yu stap winim moa edukesen mo kam topman o woman long wanem eria we yu bin jusum” (Gordon B. Hinckley, “A Prophet’s Counsel and Prayer for Youth,” New Era, Jan. 2001, 8).

Moa edukesen yu kasem, moa mane yu kasem. Eksampol. Tebol 1 i soem ol namba we gavman blong Niu Silan i kasem.3 Hem i soem se mane we olgeta we oli graduet long yunivesiti oli stap kasem, mo oli komperem long olgeta we oli finisim sekendri skul, o kasem wan trening afta sekendri skul be bifo yunivesiti. Long Inglan, salari i 68% hae moa blong olgeta we oli kasem yunivesiti kwalifikesen. Long Ostrelia, salari i 35% hae moa blong olgeta we oli graduet long yunivesiti; long Niu Silan, ol salari oli 24% hae moa.

Tebol 2 i soem ol salari blong ol wokman wetem ol defren level blong skul long Amerika..4 Ol stret namba bae i defren long evriu kantri, be rod ia i semmak oltaem: Moa edukesen = moa paoa blong winim mane

77%65%

55%38% 35%

24%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

UnitedStates

UnitedKingdom Average Canada Australia

NewZealand

Tebol1.SalariblongolgetaYunivesitikwalifikesen

Page 14: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

14

BlongGivimSeves:Edukesenistapmekemyumirereblonggivimseveslongolnarawan,mohemiaitekemolfamliblongyumi,sevesinsaedlongJos,mohelpemolvilejmokantriblongyumi."Yumi gat wan responsabiliti mo wan jalenj blong tekem ples blong yumi long wol blong bisnes, saens, gavman, helt, edukesen, mo evri nara gud ples, mo ol ples blong bildimap ol samting. Yumi gat wan wok blong mas mekem blong trenem ol han mo ol maen blong yumi blong kam ol topman mo topwoman long wok blong wol, blong blesem evri kaen man” (Gordon B. Hinckley, “A City upon a Hill,” Ensign, July 1990).

“Trenem yuwan blong givhan long sosaeti ia we yu stap laef insaed long hem. Taem yu stap wok blong kam antap long maen blong yu, God i stap givim ol tabu paoa long yu semtaem... Antap long hemia, nomata yu yusum hemia blong winim mane o no, edukesen i wan invesmen we i neva stop blong pem intres long yu long wan wei o wan nara wei” (Gordon B. Hinckley, “Rise to the Stature of the Divine Within You,” October 1989 Women’s Conference).

“Hem i impoten blong andastanem se fasin blong dipen long yuwan i wan rod nomo blong kasem wan samting. Stamba gol blong yumi i blong kam olsem Sevya, mo gol ia i kam antap moa taem yu givim seves wetem ful hat long ol narawan. Paoa blong yumi blong givim seves i kam antap, o i kamdaon folem hamas nao yumi stap dipen long yumiwan” (Robert D. Hales, “A Gospel Vision of Welfare: Faith in Action,” 2009, 1-3).

Jusumwansentensaotlongoltoktokantapiaweoligatmininglongyu.Seremoltingtingblongyuwetemgrup.

BlongKamWanManEdukesenihelpemyumiblongkamwanemwePapalongHeveniwantemyumiblongkam.

“Hem i blong gud blong yumi blong tingbaot huia yumi mo wanem nao God i wantem luk yumi kam. "... Responsabiliti blong yumi i blong go antap, stat long nogud i go long gud evriwan, stat long no pasem samting, i go kasem pasem samting fulwan. Wok blong yumi i blong kam bes long fasin mo samting we yumi save mekem” (Thomas S. Monson, “The Will Within,” Ensign, May 1987).

3. StaplongSkul.Planblongwinimsamkaenhaekwalifikesen.

Pasifik Eria Presidensi i bin raetem: “Mifala i wantem se evri yang man mo woman insaed long Eria blong Pasifik i mas finisim praemeri mo sekendri skul, wetem ol gudfala mak mo pepa long sekendri skul, mo blong evri yang adalt long Eria blong Pasifik i gohed mo finisim wan vokesenol trening o yunivesiti stadi.”5

I no inaf blong stap skul nomo. Yu nidim blong lanem samting. Ol studen oli nidim blong stadi, blong lanem wanem we oli stap tijim, mo winim wan kwalifikesen taem oli kasem ol gudfala mak, mo mekem gud long tes olsem we i nid.

Hem i no inaf blong go long skul kasem taem yu kasem 16 yia, mo afta, dropaot long skul mo go wok. Be, famli i mas sakrifaes wanem we i nid blong sakrifaes blong mekem se ol pikinini oli save stap long skul kasem taem we oli winim wan vokesonol o yunivesiti kwalifikesen long saed blong wan samting. Wetem kaen kwalifikesen ia, bae oli save sapotem laef blong olgetawan, mo oli save givhan long ol narawan long ful laef blong olgeta.

“Edukeseniwanemidefrenbitwinblongwantemhelpemolnarapipolmogatinafblongsavehelpemolgeta.”RussellM.Nelson,“WhatWillYouChoose?”Ensign,January2015

“Edukesen...iputumyulongwanposisenweimoagudblonggivimsevesmoblesemolgetaraonlongyu....olsemweJosefSmititijim:‘Saveironemaottudak,fasinblongstapseklongsamting,motutingting;fromolsamtingiaolinosavestaplongpleswesaveistaplonghem....Insaedlongsave,igatpaoa.’”ROBERTD.HALES,“MeetingtheChallengesofToday’sWorld,”Ensign,November2015

BlongGivimSeves:Edukesenistapmekemyumirereblonggivimseveslongolnarawan,mohemiaitekemolfamliblongyumi,sevesinsaedlongJos,mohelpemolvilejmokantriblongyumi."Yumi gat wan responsabiliti mo wan jalenj blong tekem ples blong yumi long wol blong bisnes, saens, gavman, helt, edukesen, mo evri nara gud ples, mo ol ples blong bildimap ol samting. Yumi gat wan wok blong mas mekem blong trenem ol han mo ol maen blong yumi blong kam ol topman mo topwoman long wok blong wol, blong blesem evri kaen man” (Gordon B. Hinckley, “A City upon a Hill,” Ensign, July 1990).

“Trenem yuwan blong givhan long sosaeti ia we yu stap laef insaed long hem. Taem yu stap wok blong kam antap long maen blong yu, God i stap givim ol tabu paoa long yu semtaem... Antap long hemia, nomata yu yusum hemia blong winim mane o no, edukesen i wan invesmen we i neva stop blong pem intres long yu long wan wei o wan nara wei” (Gordon B. Hinckley, “Rise to the Stature of the Divine Within You,” October 1989 Women’s Conference).

“Hem i impoten blong andastanem se fasin blong dipen long yuwan i wan rod nomo blong kasem wan samting. Stamba gol blong yumi i blong kam olsem Sevya, mo gol ia i kam antap moa taem yu givim seves wetem ful hat long ol narawan. Paoa blong yumi blong givim seves i kam antap, o i kamdaon folem hamas nao yumi stap dipen long yumiwan” (Robert D. Hales, “A Gospel Vision of Welfare: Faith in Action,” 2009, 1-3).

Jusumwansentensaotlongoltoktokantapiaweoligatmininglongyu.Seremoltingtingblongyuwetemgrup.

BlongKamWanManEdukesenihelpemyumiblongkamwanemwePapalongHeveniwantemyumiblongkam.

“Hem i blong gud blong yumi blong tingbaot huia yumi mo wanem nao God i wantem luk yumi kam. "... Responsabiliti blong yumi i blong go antap, stat long nogud i go long gud evriwan, stat long no pasem samting, i go kasem pasem samting fulwan. Wok blong yumi i blong kam bes long fasin mo samting we yumi save mekem” (Thomas S. Monson, “The Will Within,” Ensign, May 1987).

3. StaplongSkul.Planblongwinimsamkaenhaekwalifikesen.

Pasifik Eria Presidensi i bin raetem: “Mifala i wantem se evri yang man mo woman insaed long Eria blong Pasifik i mas finisim praemeri mo sekendri skul, wetem ol gudfala mak mo pepa long sekendri skul, mo blong evri yang adalt long Eria blong Pasifik i gohed mo finisim wan vokesenol trening o yunivesiti stadi.”5

I no inaf blong stap skul nomo. Yu nidim blong lanem samting. Ol studen oli nidim blong stadi, blong lanem wanem we oli stap tijim, mo winim wan kwalifikesen taem oli kasem ol gudfala mak, mo mekem gud long tes olsem we i nid.

Hem i no inaf blong go long skul kasem taem yu kasem 16 yia, mo afta, dropaot long skul mo go wok. Be, famli i mas sakrifaes wanem we i nid blong sakrifaes blong mekem se ol pikinini oli save stap long skul kasem taem we oli winim wan vokesonol o yunivesiti kwalifikesen long saed blong wan samting. Wetem kaen kwalifikesen ia, bae oli save sapotem laef blong olgetawan, mo oli save givhan long ol narawan long ful laef blong olgeta.

“Edukeseniwanemidefrenbitwinblongwantemhelpemolnarapipolmogatinafblongsavehelpemolgeta.”RussellM.Nelson,“WhatWillYouChoose?”Ensign,January2015

“Edukesen...iputumyulongwanposisenweimoagudblonggivimsevesmoblesemolgetaraonlongyu....olsemweJosefSmititijim:‘Saveironemaottudak,fasinblongstapseklongsamting,motutingting;fromolsamtingiaolinosavestaplongpleswesaveistaplonghem....Insaedlongsave,igatpaoa.’”ROBERTD.HALES,“MeetingtheChallengesofToday’sWorld,”Ensign,November2015

Page 15: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

15

Mekem wan plan. Taem pikinini i kasem samples Yia 7, papa mo mama i mas stat blong toktok wetem ol pikinini abaot longtaem edukesen plan blong olgeta blong mekem se oli rere from ol janis we bae oli kamkamaot.

4. Stapgogudlongskul.Pruf long skul i soem oltaem se taem ol pikinini oli mestem moa dei long skul, nao mak blong olgeta i stap foldaon tu wetem. Samtaem oli no save mekemap ol mak blong olgeta. Nao, sapos oli mestem 3 dei long wan manis, hemia i save mekem wan pikinini i slo biaen mo bae i no save mekemap ol samting we hem i bin mestem.6

Sapos wan studen i sik, hem i mas stap long hom, i mas traem blong kam oraet, mo i no traem blong mekem ol narawan oli sik. Be, plante studen oli stap mestem skul taem oli no stap sik. Kaen fasin ia, oli mas stopem blong i lus evriwan.

?Wanem i hapen long fasin blong lanem samting taem studen i stap mestem skul plante taem?7

• Ol studen we oli mestem skul i bitim ol narawan long klas blong olgeta,mak blong olgeta i stap kamdaon long taem blong tes long en blong yia,mo tu, long ol bigfala eksam. Hemia i tru nomata wanem yia yu gat,wanem kala blong skin blong yu, o kantri we yu kamaot long hem.

• Long plante taem, ol stufen we oli mestem skul plante, skil level blongolgeta i wan o tu yia daon long ol narawan long klas.

• Taem pikinini i mestem skul long Klas 6 fulap taem, hemia i wan saenfinis se wan studen bae i dropaot.

• Wan studen we i stap mestem skul plante long ol sekendri skul blonghem, hem i gat 7.4 janis moa blong dropaot long skul.

• Ol studen wetem bigfala namba blong taem we oli mestem skul, planteoli no finisim skul, be tu, bae oli no save graduet long yunivesiti.

• Taem pikinini i no stap go long skul, hemia i daonem mak blong hem, iven long Yia 1. Ol pikinini we oli stap mestem skul plante long Yia 1, oli no stap gat ol gudfala mak long ol tes blong rid long Yia 2.

Sapos wan pikinini i stap faenem i had long skul, nao taem hem i mestem skul, hemia i mekem moa problem i kam.

?Olsemwanempapamomamaisaveleftemaptingtingblongstapgogudlongskul?

?Wanemnaopraesblongfiujablongwanpikininisaposolimestemskultumas?

?Wanemnaosamfalarisen,weinosik,weolpikininiolistapmestemskulfrom??Olsemwanemfamliisapotempikininiblonglanemsamtingtaemhemistaplongweosakemaotfulwanolfasin,okastomia?

Olpikininiweolimestem3omoadeilongskullongmanisweipas,oligatolmakweolidaonmoalongsaedblongridimmomatematikbitimolstudenweolinostapmestemskul.

LongYia5,olstudenolistapmestemtriomoadeilongskullongmanisweipas,olilusum12poenlongtesblongridingbitimolgetaweolinomestemskul—hemiaibigfalamakwantaemlongfulgredmakblonghem.

LongYia9,olstudenweolibinmestemskulplante,olilusum18poenlongmatematiktes.8

Not:Lesen4ipresentempraktisblongyusumolfamlifasin.Olstrongfamlifasinbaeihelpemolpikininiblongolikakaelongstretfasin,oligatinafslip,olistaphelti,olistaprere—moolistaplongskul.

Mekem wan plan. Taem pikinini i kasem samples Yia 7, papa mo mama i mas stat blong toktok wetem ol pikinini abaot longtaem edukesen plan blong olgeta blong mekem se oli rere from ol janis we bae oli kamkamaot.

4. Stapgogudlongskul.Pruf long skul i soem oltaem se taem ol pikinini oli mestem moa dei long skul, nao mak blong olgeta i stap foldaon tu wetem. Samtaem oli no save mekemap ol mak blong olgeta. Nao, sapos oli mestem 3 dei long wan manis, hemia i save mekem wan pikinini i slo biaen mo bae i no save mekemap ol samting we hem i bin mestem.6

Sapos wan studen i sik, hem i mas stap long hom, i mas traem blong kam oraet, mo i no traem blong mekem ol narawan oli sik. Be, plante studen oli stap mestem skul taem oli no stap sik. Kaen fasin ia, oli mas stopem blong i lus evriwan.

?Wanem i hapen long fasin blong lanem samting taem studen i stap mestem skul plante taem?7

• Ol studen we oli mestem skul i bitim ol narawan long klas blong olgeta,mak blong olgeta i stap kamdaon long taem blong tes long en blong yia,mo tu, long ol bigfala eksam. Hemia i tru nomata wanem yia yu gat,wanem kala blong skin blong yu, o kantri we yu kamaot long hem.

• Long plante taem, ol stufen we oli mestem skul plante, skil level blongolgeta i wan o tu yia daon long ol narawan long klas.

• Taem pikinini i mestem skul long Klas 6 fulap taem, hemia i wan saenfinis se wan studen bae i dropaot.

• Wan studen we i stap mestem skul plante long ol sekendri skul blonghem, hem i gat 7.4 janis moa blong dropaot long skul.

• Ol studen wetem bigfala namba blong taem we oli mestem skul, planteoli no finisim skul, be tu, bae oli no save graduet long yunivesiti.

• Taem pikinini i no stap go long skul, hemia i daonem mak blong hem, iven long Yia 1. Ol pikinini we oli stap mestem skul plante long Yia 1, oli no stap gat ol gudfala mak long ol tes blong rid long Yia 2.

Sapos wan pikinini i stap faenem i had long skul, nao taem hem i mestem skul, hemia i mekem moa problem i kam.

?Olsemwanempapamomamaisaveleftemaptingtingblongstapgogudlongskul?

?Wanemnaopraesblongfiujablongwanpikininisaposolimestemskultumas?

?Wanemnaosamfalarisen,weinosik,weolpikininiolistapmestemskulfrom??Olsemwanemfamliisapotempikininiblonglanemsamtingtaemhemistaplongweosakemaotfulwanolfasin,okastomia?

Olpikininiweolimestem3omoadeilongskullongmanisweipas,oligatolmakweolidaonmoalongsaedblongridimmomatematikbitimolstudenweolinostapmestemskul.

LongYia5,olstudenolistapmestemtriomoadeilongskullongmanisweipas,olilusum12poenlongtesblongridingbitimolgetaweolinomestemskul—hemiaibigfalamakwantaemlongfulgredmakblonghem.

LongYia9,olstudenweolibinmestemskulplante,olilusum18poenlongmatematiktes.8

Not:Lesen4ipresentempraktisblongyusumolfamlifasin.Olstrongfamlifasinbaeihelpemolpikininiblongolikakaelongstretfasin,oligatinafslip,olistaphelti,olistaprere—moolistaplongskul.

Page 16: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

16

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen3.“KasemEvriEdukesenweYuSaveKasem”

SotToktok1. HemitingtingblongLodnaoweiwantemseyumimaskasemevriedukesenweyumisavekasem.

Yumilanemhemialongolskripja,mooltijingblongolprofet.2. Moaedukesenyukasem,moasalariblongyuihae.3. Antaplongfasinblongwinimwansalari,edukesenimekemrererodblonggivimseveslongol

narawanlongplantewei.Baeihelpemyumiblonglukaotemgudolpikininiblongyumi.4. Noletemolpikininiblongaotlongskultaemolikasem16yiablongoligowok.5. Leftemaptingtingblongolpikininiblongstaplongskulkasemtaemweoliwinimwanpepablong

vokesonolskul,wandiplomaodigri.6. Olpikininiweolistapmestemplanteskul,olidaonempaoablongolgetablonglanemsamting.7. Samtaem,olstudenweolimestemplanteskulolinevakambak—olinevakasemolnarastuden.8. Olnogudrisalblongmestemskulistatlongfasyiablongskulmoigohedgogokasemyunivesiti.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 17: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

17

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

4. YusumOlFamliFasin

BigfalaTingting:Taemyuyusumolfamlifasininsaedlonghomblongyu,baeihelpblongfamliblongyuimoakwaetmoimekemmoasamting.Ol famli fasin oli ol taem we yu putum, mo wok mo samting we wanwan i mas mekem insaed long hom, mo yufala i stap folem oltaem. Ol taem ia, oli kam ol famli fasin we evri memba blong famli i save long hem, i agri long hem, mo i agri blong mekem pat blong hem tu. Famli fasin i mekem laef i moa isi mo yu save se dei bae i go olsem wanem, mo hemia i helpem ol pikinini blong oli filim sef.

Wanwanmembablongfamliigattaemblonghemblongridimolsamtingialaod,moafta,yufalaitoktokraonlonghemtugeta.

1. Olsevengudsamtingblongstapyusumolfamlifasininsaedlongfamliblongyu.9

Ol famli fasin i ronemaot fasin blong tokbaot hu i gat moa paoa long hom. Ol famli fasin oli ronemaot ol raorao mo smol faet bitwin ol memba blong famli. Taem ful famli i tekpat blong setemap ol famli fasin, bae i no save gat ol smolsmol raorao, mo i no gat tumas toktok o singaot.

Ol famli fasin oli helpem ol memba blong famli blong wok wan. Wetem ol famli fasin we yu putum i stap, evriwan i save wanem i kam afta, o wanem i sapos blong hapen, mo i no gat wan i filim se wan i fosem narawan.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong oli responsibol blong mekem ol wok blong olgeta. Wetem taem, ol pikinini oli lanem blong oli brasem tut blong olgeta, rere long skul bag blong olgeta, mo ol nara samting, we i no nid blong yu ripitim long olgeta. Evriwan i laekem blong i mas lidim laef blong hemwan—i semmak wetem ol pikinini. Ol pikinini we oli risponsibol long olgetawan, oli no filim se oli nid blong agensem papa mo mama blong olgeta mo agensem ol responsabiliti.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong lanem aedia ia blong “luk fored” from ol samting we oli laekem.Maet wan pikinini i wantem go pleiplei wetem ol fren blong hem, be taem hem i stap folem wan famli fasin, hem i lanem se hem i save go pleiplei wetem ol fren blong hem (eksampol) afta we oli wasem plet mo klinim kijin afta long brekfas, afta we oli wasem klos, mo afta we oli rere from ol samting blong mekem long dei (famli fasin). O maet yu save mekem se i famli fasin blong ol pikinin oli go pleiplei nomo long aftenun. Long eni wei, pikinini i lanem se hem i save wet from taem ia we bae i kam yet.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong mekem samting folem taem.Ol famli fasin we oli mekem oltaem oli helpem ol pikinini blong mekem samting folem taem. Long wan yang pikinini, hemia i minim se oli save go slip isi nomo long naet. Papa mo mama, mo pikinini bae i yusum taem blong olgeta i gud moa.

Hemiasamsamtingblongtingtinglonghemtaemyustapbildimapolfamlifasin(samtingweyumekemevridei)

MoningFamliFasin• ?Yugiraplongwanem

taem?• ?Olsemwanembae

yumigiraplongtaemia??Yumiyusumalamklok??Mamaisingaot?

• Wasemfes,sevemmustas,mokomemhea.

• Famlipreamofamliskripjariding.

• Brekfas(masdisaedlonghamasmowanemkaekae).

• ?Aotlonghaoslongwanemtaem?

Aftaskulfamlifasin• ?Olpikininiolisave

stoplongenipleslongrodblongolgetaikambaklongskul?

• ?Hamaskaekaemowanemnaoolisavekakae?

• ?Igateni“fritaem”blongolgeta??Hamastaem?

• ?Igatolwokblonghaosblongmasmekem?

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

4. YusumOlFamliFasin

BigfalaTingting:Taemyuyusumolfamlifasininsaedlonghomblongyu,baeihelpblongfamliblongyuimoakwaetmoimekemmoasamting.Ol famli fasin oli ol taem we yu putum, mo wok mo samting we wanwan i mas mekem insaed long hom, mo yufala i stap folem oltaem. Ol taem ia, oli kam ol famli fasin we evri memba blong famli i save long hem, i agri long hem, mo i agri blong mekem pat blong hem tu. Famli fasin i mekem laef i moa isi mo yu save se dei bae i go olsem wanem, mo hemia i helpem ol pikinini blong oli filim sef.

Wanwanmembablongfamliigattaemblonghemblongridimolsamtingialaod,moafta,yufalaitoktokraonlonghemtugeta.

1. Olsevengudsamtingblongstapyusumolfamlifasininsaedlongfamliblongyu.9

Ol famli fasin i ronemaot fasin blong tokbaot hu i gat moa paoa long hom. Ol famli fasin oli ronemaot ol raorao mo smol faet bitwin ol memba blong famli. Taem ful famli i tekpat blong setemap ol famli fasin, bae i no save gat ol smolsmol raorao, mo i no gat tumas toktok o singaot.

Ol famli fasin oli helpem ol memba blong famli blong wok wan. Wetem ol famli fasin we yu putum i stap, evriwan i save wanem i kam afta, o wanem i sapos blong hapen, mo i no gat wan i filim se wan i fosem narawan.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong oli responsibol blong mekem ol wok blong olgeta. Wetem taem, ol pikinini oli lanem blong oli brasem tut blong olgeta, rere long skul bag blong olgeta, mo ol nara samting, we i no nid blong yu ripitim long olgeta. Evriwan i laekem blong i mas lidim laef blong hemwan—i semmak wetem ol pikinini. Ol pikinini we oli risponsibol long olgetawan, oli no filim se oli nid blong agensem papa mo mama blong olgeta mo agensem ol responsabiliti.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong lanem aedia ia blong “luk fored” from ol samting we oli laekem.Maet wan pikinini i wantem go pleiplei wetem ol fren blong hem, be taem hem i stap folem wan famli fasin, hem i lanem se hem i save go pleiplei wetem ol fren blong hem (eksampol) afta we oli wasem plet mo klinim kijin afta long brekfas, afta we oli wasem klos, mo afta we oli rere from ol samting blong mekem long dei (famli fasin). O maet yu save mekem se i famli fasin blong ol pikinin oli go pleiplei nomo long aftenun. Long eni wei, pikinini i lanem se hem i save wet from taem ia we bae i kam yet.

Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong mekem samting folem taem.Ol famli fasin we oli mekem oltaem oli helpem ol pikinini blong mekem samting folem taem. Long wan yang pikinini, hemia i minim se oli save go slip isi nomo long naet. Papa mo mama, mo pikinini bae i yusum taem blong olgeta i gud moa.

Hemiasamsamtingblongtingtinglonghemtaemyustapbildimapolfamlifasin(samtingweyumekemevridei)

MoningFamliFasin• ?Yugiraplongwanem

taem?• ?Olsemwanembae

yumigiraplongtaemia??Yumiyusumalamklok??Mamaisingaot?

• Wasemfes,sevemmustas,mokomemhea.

• Famlipreamofamliskripjariding.

• Brekfas(masdisaedlonghamasmowanemkaekae).

• ?Aotlonghaoslongwanemtaem?

Aftaskulfamlifasin• ?Olpikininiolisave

stoplongenipleslongrodblongolgetaikambaklongskul?

• ?Hamaskaekaemowanemnaoolisavekakae?

• ?Igateni“fritaem”blongolgeta??Hamastaem?

• ?Igatolwokblonghaosblongmasmekem?

Kambakmo

Ripotbak

Page 18: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

18

Ol famli fasin i helpem ol papa mo mama blong gat ol taem olgetawan wetem wanwan pikinini, mo hemia i impoten. Yumi save se yumi nidim blong spendem ol kwaliti taem wetem ol pikinini blong yumi evri dei, be bisi taem mo tingting blong yu we i stap jenis, i save mekem se yumi stap mestem ol gudfala taem ia. Sapos yumi bildimap ol smol fasin long ol evri dei wokbaot blong yumi, bae oli kam ol fasin we yumi mekem oltaem. Eksampol. Taem wan pikinini i kam insaed long haos bae i mekem wan “hae faef”, o i gat famli hag evri naet afta long famli prea.

Ol famli fasin i helpem papa mo mama blong mekem samting oltaem mo wet se bae pikinini tu i mekem samtin. Sapos i no gat famli fasin, ol papa mo mama mo pikinini, plante taem oli no save agri long wanem wok blong mekem mo wetaem blong mekem. Wetem ol famli fasin, evriwan i save hu bae i mekem samting, mo wetaem bae i mekem samting, from we “olsem ia nao oli stap mekem insaed long hom.” Risal i we i gat wan famli wetem ol helti famli fasin mo hapi rilesensip, mo i gat wan hom we evri samting i ron gud nomo oltaem.

2. StatblongholemwanFamliKaonsel.RidimmotoktokraonlongeksampoliablongwanFamliKaonsel.

Fas Prea

Toktok Raon long Stamba Tingting blong wan Famli Kaonsel. Yusum toktok blong Elda Balad, mo eksplenem long famli blong yu se “ol kaonsel oli wei blong Lod” blong mekem ol wok blong Hem oli kamtru, mo Famli Kaonsel i “stamba kaonsel we i moa impoten long evri kaonsel. ... Ol famli kaonsel oli defren long famle haos naet we oli holem long ol Mandei naet. Ol haos naet oli lukluk nomo blong tijim gospel mo gat ol famli aktiviti. Ol famli kaonsel, oli save holem long eni dei blong wik, mo oli wan stamba miting we long taem ia, papa mo mama i lisin— wanwan long tufala mo oli lisin long ol pikinini blong tufala.”

Ajenda. Eksplenem long ol pikinini blong yufala se topik blong Famli Kaonsel tedei, i blong tokbaot ol famli fasin insaed long hom we bae i helpem ol pikinini blong gat moa sakses long skul. Talemaot tingting blong yu blong mekem se ol samting oli gogud mo samting gud i hapen long hom, blong mekem se evriwan i lanem blong kam wanem we Papa long Heven i wantem yumi blong kam.

Tekpat Invaetem evri memba blong famli, pikinini mo papa mo mama blong talemaot nid mo tingting blong ogleta. Ol pikinini nomata we yia blong olgeta oli defren mo eksperiens blong olgeta i defren, oli nidim blong harem toktok blong stap leftemap tingting blong olgeta mo oli nidim help. Stat blong mekem wan lis blong ol famli fasin mo ol nid we ol memba blong famli oli tokbaot.

Mekem Desisen Hem i impoten se oli mas tokbaot ol famli fasin mo disaed long olgeta fasin ia olsem wan famli. Evriwan i mas andastanem, agri, mo komitim hemwan blong mekem ol famli fasin ia oli wok. Tingbaot se ol famli fasin bae oli defren long ol pikinini folem yia blong olgeta. Maet bae yu wantem raetemdaon olgeta mo hangem long wol blong hom blong yu taem yu stat long fastaem. Talem famli blong yu se bae yufala i tokbaot ol famli fasin long ol fiuja Famli Kaonsel mo mekem ol jenis sapos i gat nid.

?Wanemgudsamtingyulukseikamaotlonghomblongyusaposyustapyusumolfamlifasin??Wanemjalenjyustaplukikamaottaemyustatblongyusummoaolfamlifasin??Olsemwanemnaoolfamlifasinbaeolidefrenlongolpikininifolemyiablongolgeta??Yusavegatfulapfamlifasinlongwantaem??Olsemwanemnaowetaemyugatolgudfalafamlifasinbaeimekemseyunomoyusumtumasolrul?

“Olfamlikaonselolisavehelpemwanfamliblongwok,pleiplei,mogrotugeta.Olisavehelpemolmembablongfamliblonggathatlongolnidblongolnarawan,putumolgol,moskelemprogres.Olisavekrietemwanplesweigatrespek,igatandastaning,igatoda,moevrisamtingiwokgudtugeta.Olpikininiolikomitimolgetamoalongplanmogolblongfamlifromseolibinhelpblongmekemplania.Evrimembablongfamliolisavegrolongsaedblongspirit,wetemyuniti,molavlongwanwanlongolgeta.

“Taemolpapamomamaolireremotaemolpikininiolilisinmotekpatlongstorian,!famlikaonseliwoktru!”M. RUSSELLBALLARD,“FamilyCouncils,”April2016GeneralConference

Ol famli fasin i helpem ol papa mo mama blong gat ol taem olgetawan wetem wanwan pikinini, mo hemia i impoten. Yumi save se yumi nidim blong spendem ol kwaliti taem wetem ol pikinini blong yumi evri dei, be bisi taem mo tingting blong yu we i stap jenis, i save mekem se yumi stap mestem ol gudfala taem ia. Sapos yumi bildimap ol smol fasin long ol evri dei wokbaot blong yumi, bae oli kam ol fasin we yumi mekem oltaem. Eksampol. Taem wan pikinini i kam insaed long haos bae i mekem wan “hae faef”, o i gat famli hag evri naet afta long famli prea.

Ol famli fasin i helpem papa mo mama blong mekem samting oltaem mo wet se bae pikinini tu i mekem samtin. Sapos i no gat famli fasin, ol papa mo mama mo pikinini, plante taem oli no save agri long wanem wok blong mekem mo wetaem blong mekem. Wetem ol famli fasin, evriwan i save hu bae i mekem samting, mo wetaem bae i mekem samting, from we “olsem ia nao oli stap mekem insaed long hom.” Risal i we i gat wan famli wetem ol helti famli fasin mo hapi rilesensip, mo i gat wan hom we evri samting i ron gud nomo oltaem.

2. StatblongholemwanFamliKaonsel.RidimmotoktokraonlongeksampoliablongwanFamliKaonsel.

Fas Prea

Toktok Raon long Stamba Tingting blong wan Famli Kaonsel. Yusum toktok blong Elda Balad, mo eksplenem long famli blong yu se “ol kaonsel oli wei blong Lod” blong mekem ol wok blong Hem oli kamtru, mo Famli Kaonsel i “stamba kaonsel we i moa impoten long evri kaonsel. ... Ol famli kaonsel oli defren long famle haos naet we oli holem long ol Mandei naet. Ol haos naet oli lukluk nomo blong tijim gospel mo gat ol famli aktiviti. Ol famli kaonsel, oli save holem long eni dei blong wik, mo oli wan stamba miting we long taem ia, papa mo mama i lisin— wanwan long tufala mo oli lisin long ol pikinini blong tufala.”

Ajenda. Eksplenem long ol pikinini blong yufala se topik blong Famli Kaonsel tedei, i blong tokbaot ol famli fasin insaed long hom we bae i helpem ol pikinini blong gat moa sakses long skul. Talemaot tingting blong yu blong mekem se ol samting oli gogud mo samting gud i hapen long hom, blong mekem se evriwan i lanem blong kam wanem we Papa long Heven i wantem yumi blong kam.

Tekpat Invaetem evri memba blong famli, pikinini mo papa mo mama blong talemaot nid mo tingting blong ogleta. Ol pikinini nomata we yia blong olgeta oli defren mo eksperiens blong olgeta i defren, oli nidim blong harem toktok blong stap leftemap tingting blong olgeta mo oli nidim help. Stat blong mekem wan lis blong ol famli fasin mo ol nid we ol memba blong famli oli tokbaot.

Mekem Desisen Hem i impoten se oli mas tokbaot ol famli fasin mo disaed long olgeta fasin ia olsem wan famli. Evriwan i mas andastanem, agri, mo komitim hemwan blong mekem ol famli fasin ia oli wok. Tingbaot se ol famli fasin bae oli defren long ol pikinini folem yia blong olgeta. Maet bae yu wantem raetemdaon olgeta mo hangem long wol blong hom blong yu taem yu stat long fastaem. Talem famli blong yu se bae yufala i tokbaot ol famli fasin long ol fiuja Famli Kaonsel mo mekem ol jenis sapos i gat nid.

?Wanemgudsamtingyulukseikamaotlonghomblongyusaposyustapyusumolfamlifasin??Wanemjalenjyustaplukikamaottaemyustatblongyusummoaolfamlifasin??Olsemwanemnaoolfamlifasinbaeolidefrenlongolpikininifolemyiablongolgeta??Yusavegatfulapfamlifasinlongwantaem??Olsemwanemnaowetaemyugatolgudfalafamlifasinbaeimekemseyunomoyusumtumasolrul?

“Olfamlikaonselolisavehelpemwanfamliblongwok,pleiplei,mogrotugeta.Olisavehelpemolmembablongfamliblonggathatlongolnidblongolnarawan,putumolgol,moskelemprogres.Olisavekrietemwanplesweigatrespek,igatandastaning,igatoda,moevrisamtingiwokgudtugeta.Olpikininiolikomitimolgetamoalongplanmogolblongfamlifromseolibinhelpblongmekemplania.Evrimembablongfamliolisavegrolongsaedblongspirit,wetemyuniti,molavlongwanwanlongolgeta.

“Taemolpapamomamaolireremotaemolpikininiolilisinmotekpatlongstorian,!famlikaonseliwoktru!”M. RUSSELLBALLARD,“FamilyCouncils,”April2016GeneralConference

Page 19: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

19

3. TVmokompiuta“skrintaem”(Maet sam samting ia, sam famli oli no save yusum)

Hem i isi blong spendem plante taem blong wajem TV, yusum fon, lukluk long Intanet, stap long ol sosol netwok (Fesbuk), plei kompiuta /vidio gem, mo ol nara samting moa. Olgeta tul ia oli gud tumas. Ol papa mo mama oli nidim blong oli stap olsem ol gadman, ol maneja, mo oli jekemgud taem we ol pikinini blong olgeta oli stap spendem long ol kaen lektronik tul ia. Toktok raon long ol rul mo ol famli fasin we yu yusum blong “skrin taem” insaed long Famli Kaonsel, mo mekem ol jenis sapos i gat nid.

Hemia samfala gaedlaen long saed blong televisen:10.

Ol pikinini anda long 2 yiaTaem we pikinini anda long 2 yia i sapos blong spendem long TV, i kolosap siro. Katem TV taem. Ol pikinini oli nidim blong harem voes blong yu mo luk fes blong yu taem yu stap toktok mo mekem samting wetem olgeta. Ol lanwis we oli kamaot long TV o ol nara lektronik tul oli no mekem long bren blong pikinini, wanem we saon mo fes blong yu i mekem long pikinini taem yumi tokbaot lanwis.

2 -5 YiaHelpem pikinini blong yufala blong jusum samfala so nomo. Lukaotem ol so we pikinini i save mekem samting folem. Lukluk so ia wetem pikinini blong olsem we i posibol, mo oltaem stap mekem samting mo toktok wetem hem long wanem samting we yu stap luk. Taem yu stap wajem TV mo ol muvi, ol pikinini oli nidim blong harem mo ansa long ol tingting mo toktok blong yu, mo blong oli talemaot ol stret tingting mo toktok blong olgeta. Hemia i help blong seperetem wanem we i ril mo wanem i no ril, mo blong lisin mo luksave raet mo wanem i rong.

6 Yia o Moa.Helpem ol pikinini blong yu blong jusum ol program, ol gem mo ol nara aplikesen we oli wantem. Toktok raon long wanem we i stap insaed long ol samting ia wetem olgeta. Limitim totol taem blong spendem long ol samting ia. Putum hom kompiuta blong yufala long wan ples long haos we fulap samting i stap hapen long hem, mo oltaem jekem olsem wanem oli yusum.

!Neva putum wan Tivi o wan kompiuta insaed long rum blong pikinini!?OlsemwanemnaoyustapsetemapolstandetblongwajemTivimostappleilongkompiutaoolnaralektroniktul?

?Olsemwanemnaoyusavejekemokontrolemolsemwanemfamliistapyusumkompiuta?

NaetFamliFasin• ?Igatwantaemistap

weitaemblongkakaelongnaet?

• ?Wanemresponsabilitinaoolpikininioligatlongsaedblongkakaelongnaet?

• ?Longwanemtaemnaomoweaplesnaoolpikininiolimekemhomwok?

• ?HamasTV/Vidiogemtaemolpikininioligatraetlonghem,molongwanemkaensituesen?

FamliFasinblongGolongBedoGoSlip

• Jekemseskulbagirerewetemevrihomwokweolimekemfinisim;meksuasepapaomamaisaenemevripepablongskulweinidimblongpapaomamaisaenem,moolnarasamtingmoaolsem.

• Putumskulbaglongwanplesevrinaetbifoyufalaigoslip.

• Putumolklosblongweremlongnekisdeiolirereistap.

• Putumklosblongslip.• Mekemfamliprea.• Ridimwanbukonara

samtinglaodblong15minit.

• Brasemtut.• Wanwanimekemprea

blonghemwan.• Singsing,kiskisimyufala,

haghagemyufala.• !Ofemlaet!

Olwebsaetweoligivimsamfalainfomesenmoeksampol(longInglislanwis)longsaedblongolfamlifasin:

http://raisingchildren.net.au/articles/family_routines_how_and_why_they_work.html/context/312https://www.healthychildren.org/English/family-life/family-dynamics/Pages/The-Importance-of-Family-Routines.aspxhttp://www.setonbabytalk.com/resource-center/articles/the-importance-of-family-routineshttp://www.ahaparenting.com/parenting-tools/family-life/structure-routineshttp://www.education.com/magazine/article/importance-routines-preschool-children/

3. TVmokompiuta“skrintaem”(Maet sam samting ia, sam famli oli no save yusum)

Hem i isi blong spendem plante taem blong wajem TV, yusum fon, lukluk long Intanet, stap long ol sosol netwok (Fesbuk), plei kompiuta /vidio gem, mo ol nara samting moa. Olgeta tul ia oli gud tumas. Ol papa mo mama oli nidim blong oli stap olsem ol gadman, ol maneja, mo oli jekemgud taem we ol pikinini blong olgeta oli stap spendem long ol kaen lektronik tul ia. Toktok raon long ol rul mo ol famli fasin we yu yusum blong “skrin taem” insaed long Famli Kaonsel, mo mekem ol jenis sapos i gat nid.

Hemia samfala gaedlaen long saed blong televisen:10.

Ol pikinini anda long 2 yiaTaem we pikinini anda long 2 yia i sapos blong spendem long TV, i kolosap siro. Katem TV taem. Ol pikinini oli nidim blong harem voes blong yu mo luk fes blong yu taem yu stap toktok mo mekem samting wetem olgeta. Ol lanwis we oli kamaot long TV o ol nara lektronik tul oli no mekem long bren blong pikinini, wanem we saon mo fes blong yu i mekem long pikinini taem yumi tokbaot lanwis.

2 -5 YiaHelpem pikinini blong yufala blong jusum samfala so nomo. Lukaotem ol so we pikinini i save mekem samting folem. Lukluk so ia wetem pikinini blong olsem we i posibol, mo oltaem stap mekem samting mo toktok wetem hem long wanem samting we yu stap luk. Taem yu stap wajem TV mo ol muvi, ol pikinini oli nidim blong harem mo ansa long ol tingting mo toktok blong yu, mo blong oli talemaot ol stret tingting mo toktok blong olgeta. Hemia i help blong seperetem wanem we i ril mo wanem i no ril, mo blong lisin mo luksave raet mo wanem i rong.

6 Yia o Moa.Helpem ol pikinini blong yu blong jusum ol program, ol gem mo ol nara aplikesen we oli wantem. Toktok raon long wanem we i stap insaed long ol samting ia wetem olgeta. Limitim totol taem blong spendem long ol samting ia. Putum hom kompiuta blong yufala long wan ples long haos we fulap samting i stap hapen long hem, mo oltaem jekem olsem wanem oli yusum.

!Neva putum wan Tivi o wan kompiuta insaed long rum blong pikinini!?OlsemwanemnaoyustapsetemapolstandetblongwajemTivimostappleilongkompiutaoolnaralektroniktul?

?Olsemwanemnaoyusavejekemokontrolemolsemwanemfamliistapyusumkompiuta?

NaetFamliFasin• ?Igatwantaemistap

weitaemblongkakaelongnaet?

• ?Wanemresponsabilitinaoolpikininioligatlongsaedblongkakaelongnaet?

• ?Longwanemtaemnaomoweaplesnaoolpikininiolimekemhomwok?

• ?HamasTV/Vidiogemtaemolpikininioligatraetlonghem,molongwanemkaensituesen?

FamliFasinblongGolongBedoGoSlip

• Jekemseskulbagirerewetemevrihomwokweolimekemfinisim;meksuasepapaomamaisaenemevripepablongskulweinidimblongpapaomamaisaenem,moolnarasamtingmoaolsem.

• Putumskulbaglongwanplesevrinaetbifoyufalaigoslip.

• Putumolklosblongweremlongnekisdeiolirereistap.

• Putumklosblongslip.• Mekemfamliprea.• Ridimwanbukonara

samtinglaodblong15minit.

• Brasemtut.• Wanwanimekemprea

blonghemwan.• Singsing,kiskisimyufala,

haghagemyufala.• !Ofemlaet!

Olwebsaetweoligivimsamfalainfomesenmoeksampol(longInglislanwis)longsaedblongolfamlifasin:

http://raisingchildren.net.au/articles/family_routines_how_and_why_they_work.html/context/312https://www.healthychildren.org/English/family-life/family-dynamics/Pages/The-Importance-of-Family-Routines.aspxhttp://www.setonbabytalk.com/resource-center/articles/the-importance-of-family-routineshttp://www.ahaparenting.com/parenting-tools/family-life/structure-routineshttp://www.education.com/magazine/article/importance-routines-preschool-children/

Page 20: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

20

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen4.YusumOlFamliFasin

SotToktokOlfamlifasinolioltaemweyuputummoyufalaistapfolemoltaem.Olfamlifasinbambaeisavehelpemevriwaninsaedlongfamliblongolistaphapimoamoolikwaet—momoasamtingisavehapeninsaedlonghomlongsemtaem.

Olfamlifasinironemaotfasinblongtokbaothuigatmoapaoalonghom.Olfamlifasinolihelpemolmembablongfamliblongwokwan.Olfamlifasinolihelpemolpikininiblongoliresponsibolblongmekemolwokblongolgeta.Olfamlifasinolihelpemolpikininiblonglanemaediaiablong“lukfored”fromolsamtingweolilaekem.Olfamlifasinolihelpemolpikininiblongmekemsamtingfolemtaem.Olfamlifasinihelpemolpapamomamablonggatoltaemolgetawanwetemwanwanpikinini,mohemiaiimpoten.Olfamlifasinihelpempapamomamablongmekemsamtingoltaemmowetsebaepikininituimekemsamtin.

LanemblongholemolFamliKaonselweigatgudrisalikamaotlongolgeta.Olfamlifasin,olimasdisaedlongolgetaaftaweolitoktokraonlongolgeta.Evriwan,wetemolpikinini,olimasgatwanjanisblongtokbaotolnidmoolsamtingweoliwantem.Putumtaemblongtokbaotolfamlifasinoltaemblongmeksuaseolfasiniaolistretlongevriwanmoolihelpblongyufalaimekemolsamtingweyufalaiwantemolihapeninsaedlonghom.Olfamlifasiniaolimasmekemsefamliblongyuimekemmoasamtinglonghom.Olinomasfilimsehemiwanhevisamtingblongmekem.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 21: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

21

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

BigfalaTingting:Blongridimmoraetem

InglisoFranisiimpotentumasblonggatsakseslongskul.Inglis o Franis we oli toktok mo raetem, i standet blong lanwis we yu nidim blong gat sakses long sekendri skul mo long yunivesiti. Rilesensip blong mas save rid blong gat sakses long ol nara topik, oli bin raet fulap abaot hemia.

Hemia i impoten tumas, nomata yu stap lanem Inglis o Franis olsem wan defren lanwis, o sapos Inglis o Franis i mama lanwis blong yu.

Ol papa mo mama oli mas “holemtaet mo tijim ol pikinini blong olgeta long lanwis blong papa blong olgeta” (1 Nifae 3:19). Hem i impoten tumas blong mas save toktok, ridim mo raetem fasfala lanwis blong yu.12 Inglis o Franis lanwis i no tekem ples blong lanwis ia, be i kam antap long hem. Inglis lanwis i openem doa long plante janis. Hem i lanwis blong sekendri mo yunivesiti skul, lanwis blong bisnis, indastri, mo teknoloji mo i kampani lanwis blong ol intanasonol rod.

Hemia trifala tingting blong helpem yu blong bildimap fasin blong toktok gud lanwis insaed long hom blong yu. I gat plante samting we yu save mekem, be hemia bae i wan ples blong stat wetem.

Mekem olgeta samting ia long mama lanwis blong yu sapos yu no save mekem long Inglis o Franis.

1. Toktokplantelongpikininiblongyu.Yusumolgudfalatoktok,mooltoktokblongleftemaptingtingwetemplanteniufalatoktokmoaedia.

Stat long taem we pikinini blong yu i bon, oli nidim blong harem plante kaen lanwis. Yusum ol gudfala toktok we i leftemap tingting, mo wan lanwis we i rij long vokabulari (ol wanwan toktok) mo plante fasin blong talem samting. Hem i wan impoten pat blong stap olsem fas tija mo tija we i moa impoten long pikinini blong yu. Sapos i posibol, mekem hemia long mama lanwis blong yu mo long Inglis mo Franis.

Luklukgud long ol infomesen long Ol Tebol 1 mo 2 long nekis pej. Oli karemaot long wan stadi we plante man i save, we i soemaot se i impoten tumas blong stap toktok insaed long hom.13 Oli bin folemap fasin blong toktok long 42 famli ova long 3 yia.

Tebol 1 i soem hamas oli stap toktok long trifala kaen hom. Insaed long hom blong ol pikinini we oli kamaot long Famli we I Mekem Gud, oli stap harem samples 2100 toktok long wan aoa, be ol pikinini we oli kamaot long Famli we I No Mekem Gud, oli stap harem samples 600 toktok long wan aoa (i tri taem daon moa.)

“Ollimitblonglanwisblongmi,iminimlimitblongwolblongmi.”LUDWIGWITTGENSTEIN,1889-1951

“Toktoklongolpikininiblongyuplantetaemolsemweyusavemekem.Hemiaiwanlongolmoastrongsamtingweolifaenemlongfulfasinblongdivelopmenlongsaedblongraetingmoriding....Nambamooldefrentoktokweyuyusumtaemyustaptoktoklongbebiblongyuileftemapfasinblongtoktokblonghemmoileftemaplevelblognwaestingtingblonghem.Beoltoktokolimaskamlongyu—wanrilmanweilaef.”8

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

BigfalaTingting:Blongridimmoraetem

InglisoFranisiimpotentumasblonggatsakseslongskul.Inglis o Franis we oli toktok mo raetem, i standet blong lanwis we yu nidim blong gat sakses long sekendri skul mo long yunivesiti. Rilesensip blong mas save rid blong gat sakses long ol nara topik, oli bin raet fulap abaot hemia.

Hemia i impoten tumas, nomata yu stap lanem Inglis o Franis olsem wan defren lanwis, o sapos Inglis o Franis i mama lanwis blong yu.

Ol papa mo mama oli mas “holemtaet mo tijim ol pikinini blong olgeta long lanwis blong papa blong olgeta” (1 Nifae 3:19). Hem i impoten tumas blong mas save toktok, ridim mo raetem fasfala lanwis blong yu.12 Inglis o Franis lanwis i no tekem ples blong lanwis ia, be i kam antap long hem. Inglis lanwis i openem doa long plante janis. Hem i lanwis blong sekendri mo yunivesiti skul, lanwis blong bisnis, indastri, mo teknoloji mo i kampani lanwis blong ol intanasonol rod.

Hemia trifala tingting blong helpem yu blong bildimap fasin blong toktok gud lanwis insaed long hom blong yu. I gat plante samting we yu save mekem, be hemia bae i wan ples blong stat wetem.

Mekem olgeta samting ia long mama lanwis blong yu sapos yu no save mekem long Inglis o Franis.

1. Toktokplantelongpikininiblongyu.Yusumolgudfalatoktok,mooltoktokblongleftemaptingtingwetemplanteniufalatoktokmoaedia.

Stat long taem we pikinini blong yu i bon, oli nidim blong harem plante kaen lanwis. Yusum ol gudfala toktok we i leftemap tingting, mo wan lanwis we i rij long vokabulari (ol wanwan toktok) mo plante fasin blong talem samting. Hem i wan impoten pat blong stap olsem fas tija mo tija we i moa impoten long pikinini blong yu. Sapos i posibol, mekem hemia long mama lanwis blong yu mo long Inglis mo Franis.

Luklukgud long ol infomesen long Ol Tebol 1 mo 2 long nekis pej. Oli karemaot long wan stadi we plante man i save, we i soemaot se i impoten tumas blong stap toktok insaed long hom.13 Oli bin folemap fasin blong toktok long 42 famli ova long 3 yia.

Tebol 1 i soem hamas oli stap toktok long trifala kaen hom. Insaed long hom blong ol pikinini we oli kamaot long Famli we I Mekem Gud, oli stap harem samples 2100 toktok long wan aoa, be ol pikinini we oli kamaot long Famli we I No Mekem Gud, oli stap harem samples 600 toktok long wan aoa (i tri taem daon moa.)

“Ollimitblonglanwisblongmi,iminimlimitblongwolblongmi.”LUDWIGWITTGENSTEIN,1889-1951

“Toktoklongolpikininiblongyuplantetaemolsemweyusavemekem.Hemiaiwanlongolmoastrongsamtingweolifaenemlongfulfasinblongdivelopmenlongsaedblongraetingmoriding....Nambamooldefrentoktokweyuyusumtaemyustaptoktoklongbebiblongyuileftemapfasinblongtoktokblonghemmoileftemaplevelblognwaestingtingblonghem.Beoltoktokolimaskamlongyu—wanrilmanweilaef.”8

Kambakmo

Ripotbak

5. Kam Gud Moa long Skil blong Ridim mo Raetem Inglis o Franis

Page 22: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

22

Hol“blong30milian

toktok”

Tebol 2 i soem se i no namba blong ol toktok we i wan problem, be tu, Ol pikinini long ol Famli we Oli No Mekem Gud,oli stap harem tu taem moa nogud toktok (“!Stopem hemia!” “Yufala i no mekem hemia.” “Kamaot long ples ia.”) mo olgud toktok (“!Gud wok!” “Mi laekem olsem wanem yu mekem hemia.” “Mi luk se yu rili wokhad long projek blong yu ia.” “Mi bin filim Spirit long toktok blong yu long Sandei.”) Ol pikinini long Famli we I Stap Mekem Gud, oli harem sikis taem moa gud toktok bitim ol pikinini long grup blong ol Famli we Oli No Mekem Gud.

Tebol1Nambalongoltoktokweoliharemlongwan

aoa

Nambablongoltoktokwepikininiiharembifoistatemskul

OlFamliweOliNoMekemGud 616 13milianOlFamliweOliMekemGudSmol 1,251 26milianOlFamliweOliMekemGud 2,153 45milian

Ol man we oli stap mekem ol stadi oli faenem se namba mo kwaliti blong ol toktok we wan pikinini i harem taem hem i kasem tri yia, i save talem level blong waes tingting blong hem, mo hamas bae hem i mekem long skul sikis yia afta, mo i tekem tu level blong hem i rid mo andastanem samting. Semfala kaen stadi ia oli bin mekem plante taem long plante kantri. Evriwan i kasem semfala risal nomo.

?Yutingsefromwanemnaowetaemwaniharemmoitalemfulaptoktokmoolmoagudfalatoktokbaeisavelidimhemblongmekemgudmoalongskul?

2. Ridwetempikininiblongyu15minitevridei.Ridingia,yumasmekemiwanlaodriding,olsemyunoridslo.Mekemiwangudfalataem,wantaemblonghapi.

Rid long pikinini blong yu evri dei. Stat taem oli smol evriwan. Ol pikinini oli andastanem lanwis bifo oli save toktok. Taem pikinini blong yu i stap lan blong rid, wanwan i mas gat taem blong rid. Sapos yu stap rid laon, bae pikinini blong yu tu i save:

• lanem ol niu toktok mo ol niu infomesen,• kam blong laekem blong lanem samting mo stap rid, mo• developem wan strong rilesensip mo lav wetem yu.

Taem yu stap rid long pikinini blong yu oltaem, bae i helpem hem blong save rid gud.14 Taem yu stap rid laon, i wan taem tu we yu save tijim wan gudfala fasin blong tingting wetem pikinini blong yu. Yu stap tijim hem olsem wanem blong tingting mo andastanem samting taem yu stap tokbaot wanem yutufala i stap ridim tugeta.

Taem yu stap rid wetem pikinini blong yu 15 minit evri dei, bae i helpem hem blong lanem blong lavem riding mo kasem ol impoten skil blong lanwis taem i yangfala nomo. Moa impoten bitim eni nara samting, bae pikinini blong yu i lanem se blong rid, i wan gud mo glad samting blong mekem, mo i blong gud blong hem. Taem yu mekem se famli fasin blong putum pikinini long bed i wan taem blong rid, bae pikinini blong yu i stap wet from samting ia, mo bae i lavem.

Tebol2

Toktokblongleftemaptingtingogudtoktokweoliharemlongaoa

Toktokblongdaonemtingtingonogudtoktokweoliharemlongaoa

Toktokblongleftemaptingtingogudtoktokweoliharemlongyia

Toktokblongdaonemtingtingonogudtoktokweoli

haremlongyia

OlFamliweOliNoMekemGud 5 11 26,000 57,000OlFamliweOliMekemGudSmol 12 7 62,000 36,000OlFamliweOliMekemGud 32 5 166,000 26,000

“Olpikininolilanemblonglavemsaonblonglanwisbifoolilukseoltoktokiaolisaveraetemlongwanpej.Blongridimolbuklaodlongolpikininiipusumtingtingblongolgetamoiopenemfasinblongandastanemwol.Hemihelpemolgetablongdevelopemwanlanwismoskilblongsavelisin,moimekemolgetaolirereblongandastanemtoktokweoliraetem.Taemspidmosaonblonglanwisikampatblonglaefblongpikinini,blonglanblongridbaeikamolsemnomo,semmakolsemolilanblongwokbaotmotoktok.”15

Koe“Kehekehe

heFoʻiLeaʻe30Milioná”

Kuo ʻilo ʻe he kau fakatotoló ʻoku lava ʻo tala ʻe he lahi pea mo e lelei ʻo e ngaahi foʻi lea ʻoku ongona ʻe he fānaú ʻi he aʻu ki honau taʻu tolú, ʻa e tuʻunga fakaʻatamai mo e ngāue fakaako ʻi he taʻu ʻe ono ka hokó, kau ai e mahino heʻenau laukongá. Kuo tā tuʻolahi hono fai e faʻahinga fakatotolo tatau ko ʻení ʻi ha ngaahi fonua kehekehe. Kuo nau fakaiku ki he ikuʻanga tatau pē.

ʻOkumoupehēkoehāʻokufakaikuaiefanongomohonoleaʻakihangaahifoʻilealahimoleleíkihelavameʻafakaakolahiangé?

2. Laukongamohoʻofānaúʻiheminitiʻe15heʻahokotoapē. ʻOkufiemaʻuʻaelaukongákelauleʻolahi.ʻAiiakehokokohataimileleimofakafiefia.

Laukonga ki hoʻo fānaú he ʻaho kotoa pē. Kamata mei heʻenau kei īkí. ʻOku mahino lelei pē ki he fānaú ʻa e leá kimuʻa pea nau toki lava ʻo leá. ʻI he ako ko ia hoʻo fānaú ke laukongá, mou taufetongi he laukongá. ʻE fai ʻeni ʻe hoʻo fānaú, ʻi he taimi te ke laukonga leʻo lahi ange aí:

• ako ha ngaahi foʻi lea mo ha fakamatala foʻou, • manako ke ako mo laukonga, mo • fakatupulaki ha feohi vāofi, ʻofa mo koe.

ʻE hanga ʻe he laukonga maʻu pē ki hoʻo fānaú ʻo fakaleleiʻi ʻene malava ke laukongá.14

ʻOku hoko foki mo e laukonga leʻolahí ko ha taimi ia te ke lava ai ke fakatātaaʻi ʻa e founga fakakaukau leleí mo hoʻo kiʻi tamasiʻí. ʻOkú ke akoʻi ia he founga ke fakakaukau mo mahino aí, ʻi hoʻomo talanoa ʻo kau ki he meʻa ʻokú mo lau fakatahá.

ʻE tokoni haʻo laukonga fakataha mo hoʻo fānaú ʻi ha miniti ʻe 15 he ʻahó ke ako ai ke manako ʻi he laukongá mo maʻu ha ngaahi poto fakalea mahuʻinga kei siʻi. Kae mahulu haké, ʻe ʻilo ʻe hoʻo fānaú ʻoku fakamānako mo mahuʻinga ʻa e laukongá. ʻAi ke hoko ko ha konga hoʻomou meʻa angamaheni ʻi he efiafí pe kimuʻa pea mohé, ʻa ia ʻe nofo ʻamanaki ki ai mo saiʻia ai hoʻo fānaú.

Tēpile1

Lahiʻoengaahifoʻileaʻokuongonaʻihehoua

ʻetahá

Lahiengaahifoʻileaʻokuongonaʻiheaʻukihetaimiʻokukamataakoaiefānaú

NgaahiFāmiliʻOkuʻIkaiLavameʻá 616 13milionaNgaahiFāmiliLeleiPeé 1,251 26milionaNgaahiFāmiliLavameʻá 2,153 45miliona

Tēpile2

Lahiefakalotolahimoelealeleiʻokuongonahehouaʻe

tahá

Lahiefakalotosiʻipeleaʻokuʻikailelei

ʻokuongonahehouaʻetahá

Lahiʻoefakalotolahipelealeleiʻoku

ongonaʻihetaʻuʻetahá

Lahiʻoefakalotosiʻipeleaʻokuʻikaileleiʻokuongonahetaʻu

ʻetaháNgaahiFāmiliʻOkuʻIkaiLavameʻá 5 11 26,000 57,000

NgaahiFāmiliLeleiPeé 12 7 62,000 36,000NgaahiFāmiliLavameʻá 32 5 166,000 26,000

“ʻOkuakoefānaúkemanakoheongoʻoeleákimuʻapēiapeanautokifakatokangaʻihangaahifoʻileakuopaakiʻihapeesi.ʻOkufakaʻaiʻaiefakakaukauʻaefānaúmofakalahiʻenaumahinokihemāmaní,ʻihelauleʻolahiangeʻaeʻūtohí.ʻOkutokonikenaufakatupulakiepotoheleámoefanongópeamoteuteuʻikinautolukemahinoʻaefoʻileakuotohí.Koetaimiʻokuhokoaieongómoeleákoekongaʻoemoʻuiʻaefānaú,ʻefakanatulalevaeakokelaukongáʻotataumoeakokelueluemotalanoá.”15

2153

Page 23: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

23

Inogatwansamtingisavetekemplesblongtaemyustapridwetempikininiblongyuevridei.

Ivensaposhemigatwangudfalafasinblongtij,wanskulinosavemekemwanemyusavemekemtaemyustapridlongpikininiblongyublong15minit

evridei.

Yusum ol skripja, ol magasin blong Jos, mo ol nara tul blong Jos. Faenem sam gudfala buk we ol pikinini bae oli wet blong stap ridim evri naet. Plante websaet oli gat ol lis blong ol gudfala buk blong stap ridim laod. Websaet ia i gat ol lis i folem yia blong pikinini: http://www.readaloudamerica.org/booklist.htm.

?Olsemwanembaeyuputumridingtaemiainsaedlongevrideifamlifasinblongyu?

3. Leftemaptingtingblongoliridolgetawan.Ridingia,olimekemnomoblonggladblongyuwanmoblongintresblongyuwan.

Ol program raon long wol oli stap leftemap tingting blong ol famli blong helpem ol pikinini blong olgeta blong ridim wan milian toktok long wan yia, long fasin blong rid olgetawan,16 we i semmak olsem blong ridim Buk blong Momon fo taem long wan yia. Wan i mas lanem moa toktok mo kasem moa save bitim we hem i save kasem long skul. Ol ekstra riding ia bae oli save help sapos oli mekem long mama lanwis o long Inglis o Franis.

Faenem ol wei blong leftemap tingting blong pikinini blong yu blong ridim ol storibuk, mo ol nara bigfala buk aotsaed long skul. Taem yu leftemap tingting blong hem i mekem hemia, yu no mas promesem sam mane long hem blong hem i mekem. Samtaem, yu save givim wan spesel janis, olsem blong oli mekem aktiviti we oli laekem moa, o sam moa samting olsem.

Ol pikinini oli nidim blong luk se papa mo mama blong olgeta oli stap rid. Hemia mama mo papa. Plante papa mo mama oli stap talem long olgeta pikinini blong olgeta se i impoten blong lan blong rid, mo blong rid gud. Be ol pikinini oli save bilivim samting ia taem bae oli luk mama o papa blong olget i stap rid.

Sapos yu gat wan laebri i stap, go long laebri oltaem. Faenem ol wei we yu save mekem blong kasem ol gudfala buk blong rid insaed long hom blong yufala. Faenem ol samting blong ol pikinini blong yufala oli stap rid we i sapotem ol intres we wanwan i gat.

“Yufalaimaslukaotemolwaestoktokaotlongolbukweolimoagud;yufalaimaslukaotemblonglanemsamtingtrulongstadi,motu,trulongfet.”(luklongD&K88:118)

?Yuyustaphelpemolpikininiblongyublongolikamblongmekemolsamtingblongolgetawanmoblongolistaplukaotemblonglanemsamtingtrulongstadimotrulongfet,oyustaptrenemolpikininiblongyublongoliwetblongmanitijimolgetamomanitalemsamtingwebaeolimekem?”DAVIDA.BEDNAR,“WatchingwithAllPerseverance,”Ensign,Mei2010

?FromWanemOliMasRidOlgetawan?“Isimpolnomo.Blongridisavemoistapjenisimlaefblongman.Plantestadiolisoemsetaemyuleftemapnambablongolbukblongolstudenblongrid,iwanimpotentulblongleftemappaoablongolgetablongwinimskul.Mofasinblongridimoabitimwanskilblongskul.Taemyusaverid,igiviminfomesenlongyu,itekemyuigolongolnaraples,igivimpaoalongyu,moimekemyugatglad.Trulongfasinblongridnaoyumikamblonglanemmoaabaotyumiwanmowoliaweistapraonlongyumi.Evripikininiimaskamwanpikininiblongsaverid.

“Ovalongollasyia,olmanblongstadiolifaenemoltaemseigatwanstrongrilesensipbitwinhamasbukolstudenolistapridmohamasolimekemgudlongriding....Hamastaemwestudenispendemblongridhemwanibestulweitalemsestudeniabaeisaveridgud,motu,ibestulweisavetalemsestudeniabaeilanemhamassamtingtrulongridingblonghemtaembaeistapbitwinklas2moklas5.

“Bestulweisavetalemsewanbaeiridgudono,ihamastaemolpikininiolistapspendemblongridimbukolgetawan.”17

Inogatwansamtingisavetekemplesblongtaemyustapridwetempikininiblongyuevridei.

Ivensaposhemigatwangudfalafasinblongtij,wanskulinosavemekemwanemyusavemekemtaemyustapridlongpikininiblongyublong15minit

evridei.

Yusum ol skripja, ol magasin blong Jos, mo ol nara tul blong Jos. Faenem sam gudfala buk we ol pikinini bae oli wet blong stap ridim evri naet. Plante websaet oli gat ol lis blong ol gudfala buk blong stap ridim laod. Websaet ia i gat ol lis i folem yia blong pikinini: http://www.readaloudamerica.org/booklist.htm.

?Olsemwanembaeyuputumridingtaemiainsaedlongevrideifamlifasinblongyu?

3. Leftemaptingtingblongoliridolgetawan.Ridingia,olimekemnomoblonggladblongyuwanmoblongintresblongyuwan.

Ol program raon long wol oli stap leftemap tingting blong ol famli blong helpem ol pikinini blong olgeta blong ridim wan milian toktok long wan yia, long fasin blong rid olgetawan,16 we i semmak olsem blong ridim Buk blong Momon fo taem long wan yia. Wan i mas lanem moa toktok mo kasem moa save bitim we hem i save kasem long skul. Ol ekstra riding ia bae oli save help sapos oli mekem long mama lanwis o long Inglis o Franis.

Faenem ol wei blong leftemap tingting blong pikinini blong yu blong ridim ol storibuk, mo ol nara bigfala buk aotsaed long skul. Taem yu leftemap tingting blong hem i mekem hemia, yu no mas promesem sam mane long hem blong hem i mekem. Samtaem, yu save givim wan spesel janis, olsem blong oli mekem aktiviti we oli laekem moa, o sam moa samting olsem.

Ol pikinini oli nidim blong luk se papa mo mama blong olgeta oli stap rid. Hemia mama mo papa. Plante papa mo mama oli stap talem long olgeta pikinini blong olgeta se i impoten blong lan blong rid, mo blong rid gud. Be ol pikinini oli save bilivim samting ia taem bae oli luk mama o papa blong olget i stap rid.

Sapos yu gat wan laebri i stap, go long laebri oltaem. Faenem ol wei we yu save mekem blong kasem ol gudfala buk blong rid insaed long hom blong yufala. Faenem ol samting blong ol pikinini blong yufala oli stap rid we i sapotem ol intres we wanwan i gat.

“Yufalaimaslukaotemolwaestoktokaotlongolbukweolimoagud;yufalaimaslukaotemblonglanemsamtingtrulongstadi,motu,trulongfet.”(luklongD&K88:118)

?Yuyustaphelpemolpikininiblongyublongolikamblongmekemolsamtingblongolgetawanmoblongolistaplukaotemblonglanemsamtingtrulongstadimotrulongfet,oyustaptrenemolpikininiblongyublongoliwetblongmanitijimolgetamomanitalemsamtingwebaeolimekem?”DAVIDA.BEDNAR,“WatchingwithAllPerseverance,”Ensign,Mei2010

?FromWanemOliMasRidOlgetawan?“Isimpolnomo.Blongridisavemoistapjenisimlaefblongman.Plantestadiolisoemsetaemyuleftemapnambablongolbukblongolstudenblongrid,iwanimpotentulblongleftemappaoablongolgetablongwinimskul.Mofasinblongridimoabitimwanskilblongskul.Taemyusaverid,igiviminfomesenlongyu,itekemyuigolongolnaraples,igivimpaoalongyu,moimekemyugatglad.Trulongfasinblongridnaoyumikamblonglanemmoaabaotyumiwanmowoliaweistapraonlongyumi.Evripikininiimaskamwanpikininiblongsaverid.

“Ovalongollasyia,olmanblongstadiolifaenemoltaemseigatwanstrongrilesensipbitwinhamasbukolstudenolistapridmohamasolimekemgudlongriding....Hamastaemwestudenispendemblongridhemwanibestulweitalemsestudeniabaeisaveridgud,motu,ibestulweisavetalemsestudeniabaeilanemhamassamtingtrulongridingblonghemtaembaeistapbitwinklas2moklas5.

“Bestulweisavetalemsewanbaeiridgudono,ihamastaemolpikininiolistapspendemblongridimbukolgetawan.”17

Page 24: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

24

?Olsemwanemyusavemekemseolpikininioliridmoaolgetawaninsaedlonghom?

?Olsemwanemyusavefaenemolridingbukweisavesapotemintresblongpikininiblongyu?

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen5.KamGudMoalongSkilblongRidimmoRaetemIngliso

Franis

SotToktokOlpikininiweolisaveridgudbaeolgetanaooligatmoajanisblonggatsakseslongskul.OlpikininiweolinosaveridgudbaeolgetaoliNOgatjanisblonggatsakseslongskul.Igattrifalasamtingweyusavemekeminsaedlonghomblongyu:

Faswan,toktokplantelongpikininiblongyu.Yumastraemblongtalem2100wodotoktoklongwanaoa.Statlongtaemwehemibonikamlongwol.Leftemaptingtingblongpikininiblongyublongitalemsenambablongtoktoklongyu.Meksuaseolpikininiblongyuoliharemplantegudfalasamting,leftemaptingtingblongtaemoltoktokblongleftemaptingtingbeinohemiablongdaonemman.

Seken,ridwetempikininiblongyu15minitevridei.Wanisavetekemtaemblongridtaemiposibol.Gatgudhapitaemblongrid.Faenemolbukweolimekemmaniglad,ilaf.IvenwantopskulinosavemekemwanemweyusavemekemtaemyustapridwetempikininiblongyuevrIdei.

Nambatri,leftemaptingtingblongoliridolgetawan.“Bestulblongsavetalemsebaehemimekemgudlongridimihamastaempikininiispendemblongridimbukhemwan.”8Mekemwanplanblongkipimolgudfalabukmoolnarakwalitiridingbukinsaedlonghomblongyu.Yusumwanlokollaebri,o skullaebrisaposigat.Meksuaseolpikininiblongyuolilukyuyustaprid.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 25: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

25

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?Luklukbak long wan kwot o skripja we i gat mining.

6. YuMasSaveGudEvriwanProgresblongPikininiblongYulongSkul

BigfalaTingting:Taempapamomamaiinvolvlongskulblongpikinini,ilidimhemikasemhaemaklongskul.Yu no nid blong yu mas save gud blong rid, save gud matematik, o saens blong helpem pikinini blong yu blong wok gud long skul.

Yu mas save gud wan samting nomo: pikinini blong yu.

Yu nidim blong save fasin mo ol filing blong hem. Yu nidim blong save olsem wanem oli stap mekem long skul oltaem.

1. Tufalaweiweyusavepatblongskulblongpikininiblongyu.

Volontia. Long samfala skul, yu save tekpat long skul taem yu givim taem blong yu. Yu save help insaed long klasrum, stap long kaonsel o komiti blong skul, o helpem skul blong wok wetem komiuniti.

Papa mo mama i involv insaed long hom. Blong volontia i wan gudfala wei blong tekpat long skul blong pikinini blong yu. Be, ol samting we yu stap mekem insaed long hom nao i lidim pikinini blong kasem skul level we i hae. Ol samting ia oli olsem blong putum wan gol we i hae antap; mekem wan taemtebol; mekem ples, mo givim sapot blong oli mekem gud homwok; help blong faenem ansa long eni problem long skul; stap toktok oltaem wetem ol tija.

Tugeta samting ia, blong volontia long skul mo kam strong papa mo mama, oli impoten tumas mo gat bigfala praes. Be, hamas papa mo mama oli tekpat insaed long hom nao i lidim ol pikinini blong oli kasem hae level long skul. “Ol program mo ol nara aktiviti we i mekem se famli i tekpat blong sapotem ol pikinini blong olgeta blong lanem samting long hom i joen wetem level blong skul we studen bae i kasem.”18

Daon ia, i sot toktok blong wan oganaesesen we i mekem 51 stadi long risal we papa mo mama i mekem taem oli tekpat long sakses blong skul blong pikinini:

“Ol studen we oli wok wetem papa mo mama, nomata hamas salari mo bakgraon blong olgeta, oli save: • Kasem ol hae mak mo pasem tes, mo oli save kasem ol hae level program• Kasem promosen, pasem klas blong olgeta mo winim sam moa poen• Go long skul mo no mestem skul• Gat ol sosol skil we i gud moa, oli soem fasin we i kam antap, mo oli save

stretem olgeta long skul • Graduet mo gohed skul afta long sekendri edukesen.”19

Taempapamomamaiinvolvlongskul,hemimekemseigivimmoajanisblongpikininiiwinimskul,hemiastatlongKindiigokasemYunivesiti.

“Stadiiaisoemaotkliaseolgudfamlifasinmostrongpaoablongpapamomamainsaedlongrodblongskulblongpikinini,imekemseigatgudrisalblongedukesen,istatlongfasinblongrereblonggolongskuligokasemwehemifinisimyunivesitistadi.”20

Kambakmo

Ripotbak

RinanoiBabaireaoMotinnanomantereireiaremaiimwaaina.Teraaekokaraoiantemweenga?Teraaekoreiakinna?Rinanoananontetaekaaetaekinakiketebokiaetabu.

5.KarikirakeateatatainiWarewareaoniKorobokinteTaetaeniImatang

TeBotonIango:WarewareaokorobokintereireintetaetaenImatangekakawakinakonnakoraointereirei.

Te reirei n te Taetae n Imatang bon te karinan n Taetae ni Imatang ae rang n tamaroa riki n nakoraoin te kekeiaki n te kauarinan reirei ao te Iuniwetiri. Reitakinan te atatai n te wareware ma nakoraoin te reirei inanon taian kooti riki tabeua a bane n iai beeban kakoauakiia .11

E kakawaki aio bwa tao ko reiakina te taetae n Imatang bwa am kauoua n taetae ke te taetae n Imatang e riki bwa oin am taetae.

A riai kaaro ni “kateimatoa nakoia … natiia te taetae n oin [aia] taeka” (1 Nibwaai 3:19). E rangi ni kakawaki bwa e na rabakau n taetae, wareware, ao ni koroboki n oin am taetae 12 Te taetae n Imatang e aki onea mwiin te taetae anne, ma e raonaki nako iai. Te taetae n Imatang e kauka te mataroa nakon tibwanga aika a mwaiti. Bon te taetae n te reirei n kauarinan ao n iuniwetiri, te taetae n bitineti, karaobwai, ao rabakau aika boou, ao riki te taetae ae kinaaki n te aonaaba.

Aikai teniua kaoti ibukin buokan karaon te taetae n rang tamaroa inanon mweengam. A mwaiti bwaai riki tabeua aika ko kona ni karaoi, ma aikai moan waaki aika tamaroa.

Karaoi bwaai aikai n taetaen abam ngkana ko aki konaa ni karaoia n te Taetae n Imatang.

1. Kabatiatetaetaenakonnatim.Kabonganai,taekaaikararaoimanikaungananonimwaitintaekaaoiangoaikaboou.

Man te tai are e bungiaki iai natim e kainnanoia n ongora n taetae aika a mwaiti. Kabonganai kaunganano, ao taetae n tangira, ao taeka aika a mwaiti nanoia aika a kakaokoro. Aio e kakawaki ni mwakoron ao moan te riki bwa ana moan n tia reirei am ataei ae moan te kakawaki. Ngkana e riai, karaoi baikai n oin am taetae ao n te taetae n Imatang.

Taraa raoi te rongorongo n Taibora 1ao 2 iaon te iteraniba are imwiina. E reke man te kamatebwai ae kinaaki iaon taekan kakawakin te taetae n te mweenga ae akea taina13. Katei n taetae a raweaki inanon 42 utu riaon e kaniia teniua te ririki.

Taibora 1 kaota mwaitin taetae n teniua aekakina n mweenga. Inanon mweengaia Ataei n te Utu ake a Rietaata aia Konabwai a ongo tao 2,100 taeka n te aoa, ngke ataei n te Utu ake a Karako aia Konabwai a ongora ti tao 600 taeka n te aoa (e kee iaan te mwaiti ae te katenimwakoro).Taibora 2 e kaotia bwa tiaki ti mwaitin te taeka ae te kaangaanga, e ngae n anne.

“Tianakinautaetaeenanonakintianakinauaonaaba.”LUDWIGWITTGENSTEIN,1889-1951

“Taetaenakoianatiminangiintetainaronarekokonaa.Bonteuanamanataakintekukuneaetamaroanikabaneinanonkarikirakeanteanga.…MwaitinaoaekantaekaaekokabonganangkanakotaetaenakonamataeiekaainikarikirakeaanauokabunareaoanaIQ.Mataekaanabanenrokomairoum—koaua,maiuteaomata”8

OkiaoRibooti

Page 26: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

26

2. Samtingtingblongsavetoktokwetemoltija.

Ridimmotoktokraonlongdefrentingtingia:

1. Mas respektem taem blong olgeta tija. Ol tija oli ol bisipipol; taem blong skul i mekem se oli no gat tumas fritaem. Sapos yu wantem sidaon mo toktok, mekem wanapoenmen.

2. Bifo yu toktok wetem wan tija, meksua se yuluklukbak fastaem ol wok blong pikinini blong yu, olmak blong wok blong hem, mo ol skul ripot. Toktokwetem pikinini blong yu long saed blong progres blonghem, mo eni samting abaot skul bifo yu mekem wanapoenmen.

3. Bae i help sapos yu go long miting ia wetem ol kwestin mo ol wari weyu raetemdaon olgeta blong help blong lidim ol storian blong yutufala,mo tu, blong kasem ol stret ansa long ol kwestin.

4. Tingting blong mekem pikinini blong yu i go long miting wetem yu.Taem pikinini i kam bigwan moa, samtaem, hemia bae i help.

5. Askem blong luk eksampol blong wok blong pikinini blong yu. Yu savekarem tu samfala wok blong pikinini blong yu i go long miting blongmekem se tija i save toktok raon long hemia wetem yu.

6. Askem olsem wanem tija i stap makem wok blong studen mo olsemwanem hem i givim ol mak blong yu save helpem pikinini blong yu longwan moa gud fasin.

7. Serem sam samting abaot pikinini blong yu we yu ting se bae i helpemtija insaed long klasrum.

8. Samtaem, wan pikinini i save gat ol tru problem long skul. Sapos yu stapvisitim skul blong help blong stretem wan problem, talem long ol tija mool prinsipol se yu no kam blong tokbaot olgeta o faenem rong longolgeta, be yu kam blong wantem wetem skul blong mekem se pikininiblong yu i gat wan gudfala eksperiens.

9. Askem wanem nao yu save mekem long hom blong pikinini blong yu igat sakses long skul.

10. Oltaem, stat mo endem miting taem yu talem tangkyu long wanem olistap mekem long pikinini blong yu.

11. Sapos yu mekem sam plan mo agrimen wetem tija, meksua blongraetemdaon olgeta. Serem olgeta samting ia wetem pikinini blong yu.

“HASBANMOWAEF,tufalaigattaburesponsabilitiiablonglavemmokealongwanwanlongtufalamoolpikininiblongtufala.‘OlpikininioliwansamtingweLodigivimikam’(OlSam127:3).Olpapamomamaoligatwantabuwokblonglukaotemgudpikininiblongolgetawetemlavmofasinblongstapstretoltaem,moblonggivimlongolgetaolsamtingweolinidimlongsaedblongspiritmolongsaedblongbodi,blongtijimolgetablonglavemmogivimseveslongwanwanlongolgeta,blongfolemolkomanmenblongGod,moblongkamolsemolsitisenweolifolemolloablongkantriweolilaeflonghem.Godbaeijajemolhasbanmoolwaef—olmamamoolpapa,—saposolinomekemolsamtingweolimasmekem.” Famle:WanOfisolToktokIGolongWol

2. Samtingtingblongsavetoktokwetemoltija.

Ridimmotoktokraonlongdefrentingtingia:

1. Mas respektem taem blong olgeta tija. Ol tija oli ol bisipipol; taem blong skul i mekem se oli no gat tumas fritaem. Sapos yu wantem sidaon mo toktok, mekem wanapoenmen.

2. Bifo yu toktok wetem wan tija, meksua se yuluklukbak fastaem ol wok blong pikinini blong yu, olmak blong wok blong hem, mo ol skul ripot. Toktokwetem pikinini blong yu long saed blong progres blonghem, mo eni samting abaot skul bifo yu mekem wanapoenmen.

3. Bae i help sapos yu go long miting ia wetem ol kwestin mo ol wari weyu raetemdaon olgeta blong help blong lidim ol storian blong yutufala,mo tu, blong kasem ol stret ansa long ol kwestin.

4. Tingting blong mekem pikinini blong yu i go long miting wetem yu.Taem pikinini i kam bigwan moa, samtaem, hemia bae i help.

5. Askem blong luk eksampol blong wok blong pikinini blong yu. Yu savekarem tu samfala wok blong pikinini blong yu i go long miting blongmekem se tija i save toktok raon long hemia wetem yu.

6. Askem olsem wanem tija i stap makem wok blong studen mo olsemwanem hem i givim ol mak blong yu save helpem pikinini blong yu longwan moa gud fasin.

7. Serem sam samting abaot pikinini blong yu we yu ting se bae i helpemtija insaed long klasrum.

8. Samtaem, wan pikinini i save gat ol tru problem long skul. Sapos yu stapvisitim skul blong help blong stretem wan problem, talem long ol tija mool prinsipol se yu no kam blong tokbaot olgeta o faenem rong longolgeta, be yu kam blong wantem wetem skul blong mekem se pikininiblong yu i gat wan gudfala eksperiens.

9. Askem wanem nao yu save mekem long hom blong pikinini blong yu igat sakses long skul.

10. Oltaem, stat mo endem miting taem yu talem tangkyu long wanem olistap mekem long pikinini blong yu.

11. Sapos yu mekem sam plan mo agrimen wetem tija, meksua blongraetemdaon olgeta. Serem olgeta samting ia wetem pikinini blong yu.

“HASBANMOWAEF,tufalaigattaburesponsabilitiiablonglavemmokealongwanwanlongtufalamoolpikininiblongtufala.‘OlpikininioliwansamtingweLodigivimikam’(OlSam127:3).Olpapamomamaoligatwantabuwokblonglukaotemgudpikininiblongolgetawetemlavmofasinblongstapstretoltaem,moblonggivimlongolgetaolsamtingweolinidimlongsaedblongspiritmolongsaedblongbodi,blongtijimolgetablonglavemmogivimseveslongwanwanlongolgeta,blongfolemolkomanmenblongGod,moblongkamolsemolsitisenweolifolemolloablongkantriweolilaeflonghem.Godbaeijajemolhasbanmoolwaef—olmamamoolpapa,—saposolinomekemolsamtingweolimasmekem.” Famle:WanOfisolToktokIGolongWol

Page 27: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

27

3. SamSamtingblongTingbaot.Ridimmotoktokraonlongdefrentingtingia:

Save wanem klas nao pikinini blong yu i stap go long olgeta, mo askem ol kwestin long saed blong wanwan klas ia. Pikinini blong yu i nidim blong save se yu yu save mo yu gat bigfala intres long olsem wanem hem i stap wok long skul—long evri klas.

Toktok long pikinini blong yu abaot skul—evri dei.21Ol stadi oli soem se ol skul man blong ol pikinini oli go wetem hamas papa mo mama oli tekpat long edukesen blong olgeta. Kam blong save smol abaot laef blong pikinini blong yu long skul taem yu askem ol kwestin we bae i mekem se ansa blong hem i moa bitim wan toktok. Hemia sam eksampol blong toktok blong statem storian: • Traem tokbaot bes pat blong dei blong yu.• ?Wanem nao samting we i moa had we yu mekem tedei?• Traem talem wanem nao yu stap ridim long klas.• ?Hu nao yu bin pleiplei mo hangaraon wetem tedei? ?Yu mekem

wanem? • ?Wanem samting i defren bitwin yia ia mo las yia?• ?Yufala i sidaon wetem hu long lanj taem?

Yu mas save abaot homwok blong pikinini blong yu. Blong lukluk long ripot kad long en blong tem o semesta i no inaf long plante taem. Lan blong luksave ol hadtaem eli inaf blong save givim help bifo i gat wan bigfala problem i hapen. Yu mas save abaot ol evri dei homwok olsem we i posibol. Sapos yu mas mekem, go long skul mo toktok wetem tija.

Lanem blong yusum studen rekod sistem long kompiuta mo yusum websaet blong skul. Plante skul oli gat wan studen infomesen sistem long kompiuta we i letem ol papa mo mama blong go long intanet mo luk wok mo gred blong ol pikinini blong olgeta. Lanem olsem wanem blong yusum ol sistem ia, nomata yu no save wok gud long kompiuta.

Yu mas save ol stamba polisi blong skul. Traem andastanem ol polisi blong skul long saed blong fasin blong makem tes, seftem pikinini i go long nara klas, mekem ol tes mo ol fasin. Sapos yu no klia long eni poen, aksen kwestin kasem taem yu andastanem. Yu gat raet blong save, mo yu save sapotem pikinini blong yu i gud moa sapos yu save.

No letem pikinini blong yu i wan ia nomo we i stap talem long yu olsem wanem nao long wok blong hem long skul. Maet pikinini blong yu bae i no talem evri samting we yu nidim blong save, speseli sapos i gat wan problem istap. Lan blong toktok wetem skul, mo lan blong kasem infomesen stret long skul. Pikinini blong yu i nidim blong save wanem nao yu save mekem.

?Olsemwanemnaoyusavestapkolosaplongskultaemikamlongpoenblongedukesenblongpikininiblongyu,motu,taemiblongtokbaothomwokmomakblongolgeta?

Yustapaskemboeblongyuolsemwanemlongmatematikblonghem.Evritaem,hemitalemsamtingolsem:“evrisamtingioraetnomo.”?Wanemiwankwestinweimoagudblongaskemsebaeilidimyublongkasemmoaspesifikinfomesen?

Talemtangkyuplantetaemlongolgetaweoliwokwetempikininiblongyulongskul.

Blongtij,hemiwanwokweihad.Letemoltija,olprinsipol,moolnarawokmanblongskulolisaveseyustapsapotemolgetalonghom.Hemiabaeibildimapwanfandesenblongtrasmobaeikrietemwanheltiwokrilesensipbitwinhommoskul.

3. SamSamtingblongTingbaot.Ridimmotoktokraonlongdefrentingtingia:

Save wanem klas nao pikinini blong yu i stap go long olgeta, mo askem ol kwestin long saed blong wanwan klas ia. Pikinini blong yu i nidim blong save se yu yu save mo yu gat bigfala intres long olsem wanem hem i stap wok long skul—long evri klas.

Toktok long pikinini blong yu abaot skul—evri dei.21Ol stadi oli soem se ol skul man blong ol pikinini oli go wetem hamas papa mo mama oli tekpat long edukesen blong olgeta. Kam blong save smol abaot laef blong pikinini blong yu long skul taem yu askem ol kwestin we bae i mekem se ansa blong hem i moa bitim wan toktok. Hemia sam eksampol blong toktok blong statem storian: • Traem tokbaot bes pat blong dei blong yu.• ?Wanem nao samting we i moa had we yu mekem tedei?• Traem talem wanem nao yu stap ridim long klas.• ?Hu nao yu bin pleiplei mo hangaraon wetem tedei? ?Yu mekem

wanem? • ?Wanem samting i defren bitwin yia ia mo las yia?• ?Yufala i sidaon wetem hu long lanj taem?

Yu mas save abaot homwok blong pikinini blong yu. Blong lukluk long ripot kad long en blong tem o semesta i no inaf long plante taem. Lan blong luksave ol hadtaem eli inaf blong save givim help bifo i gat wan bigfala problem i hapen. Yu mas save abaot ol evri dei homwok olsem we i posibol. Sapos yu mas mekem, go long skul mo toktok wetem tija.

Lanem blong yusum studen rekod sistem long kompiuta mo yusum websaet blong skul. Plante skul oli gat wan studen infomesen sistem long kompiuta we i letem ol papa mo mama blong go long intanet mo luk wok mo gred blong ol pikinini blong olgeta. Lanem olsem wanem blong yusum ol sistem ia, nomata yu no save wok gud long kompiuta.

Yu mas save ol stamba polisi blong skul. Traem andastanem ol polisi blong skul long saed blong fasin blong makem tes, seftem pikinini i go long nara klas, mekem ol tes mo ol fasin. Sapos yu no klia long eni poen, aksen kwestin kasem taem yu andastanem. Yu gat raet blong save, mo yu save sapotem pikinini blong yu i gud moa sapos yu save.

No letem pikinini blong yu i wan ia nomo we i stap talem long yu olsem wanem nao long wok blong hem long skul. Maet pikinini blong yu bae i no talem evri samting we yu nidim blong save, speseli sapos i gat wan problem istap. Lan blong toktok wetem skul, mo lan blong kasem infomesen stret long skul. Pikinini blong yu i nidim blong save wanem nao yu save mekem.

?Olsemwanemnaoyusavestapkolosaplongskultaemikamlongpoenblongedukesenblongpikininiblongyu,motu,taemiblongtokbaothomwokmomakblongolgeta?

Yustapaskemboeblongyuolsemwanemlongmatematikblonghem.Evritaem,hemitalemsamtingolsem:“evrisamtingioraetnomo.”?Wanemiwankwestinweimoagudblongaskemsebaeilidimyublongkasemmoaspesifikinfomesen?

Talemtangkyuplantetaemlongolgetaweoliwokwetempikininiblongyulongskul.

Blongtij,hemiwanwokweihad.Letemoltija,olprinsipol,moolnarawokmanblongskulolisaveseyustapsapotemolgetalonghom.Hemiabaeibildimapwanfandesenblongtrasmobaeikrietemwanheltiwokrilesensipbitwinhommoskul.

Page 28: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

28

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen6.SaveGudEvriwanProgresblongPikininiblongYulongSkul

SotToktokPaoablongpapamomamablonghelpblongpikininiigatsaksesiklia: Moapapamomamaihelp,moastudenikasemwanhaelevel.Olpapamomamaolisavemekemolsamtinglonghomblonghelpemolpikininiblongolgetablongoligatolgudmaklongskul.Olpapamomamaolinidblongsavegudevriwanpikininiblogolgeta.

Toktokwetemoltija1. Masrespektemtaemblongolgetatija.Mekemwanapoenmen.2. Rereblonggolongapoenmenia.Luklukbaklongwokblongpikininiblongyubifoyugolong

apoenmen.3. Gatopentingtingmoyumasones;belongsemtaemyunostapjalenjemtijamoyumasgat

respeklonghem.4. Meksuaseolisaveseyustapsapotemolgeta,moyuwantemwokwetemolgeta.

Olsamtingblongtingbaot1. Yumassavewanemklaspikininiblongyuistapgolonghem.Askempikininiblongyuabaot

wanwantijaplantetaem.2. Tokbaotskulwetempikininiblongyu.!Evridei!3. Yumassaveabaothomwokblongpikininiblongyu.4. Lanblongyusumstudenrikodsistemlongkompiutasaposigat.5. Yumassaveolstambapolisiblongskul.6. Talemtangkyuplantetaemlongolgetaweoliwokwetempikininiblongyulongskul.7. Noletempikininiblongyuiwanianomoweistaptalemlongyuolsemwanemnaolongwok

blonghemlongskul.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 29: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

Lanwisweigoinsaedlongbren(RiseptivLanwis-olanwisweikasem

samting)

Lanwisweikamaotlongbren(EkspresivLanwis-oLanwisweitalem

samting)

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

7. LanemOlsemWanemblongYusumOlFrenStadiGrup

BigfalaTingting:Taemolstudenolikambigwan,olimastijimolgeta

olsemwanemblongwokinsaedlongolstadigrup.Wan profesa, Presiden blong Harvard Yunivesiti i bin askem hem blong i faenemaot bes tul we i save talem sapos wan bae i gat sakses long yunivesiti. Long sapraes blong hem, hem i faenemaot se bes tul ia i “paoa blong wan studen blong krietem wan stadi grup, o joenem wan stadi grup. I no gat wan nara samting i save kolosap long paoa blong bes tul ia blong save eksplenem fasin blong gat sakses long yunivesiti” (oli ademap italik).22

1. ?Wanemnaoiwanfrenstadigrup?Wan fren stadi grup i taem 3 kasem 5 studen oli stadi long semfala kos tugeta, mo oli stap mit oltaem blong helhelpem wanwan long olgeta blong andastanem o blong komplitim ol homwok, mo tokbaot wanem nao oli stap lanem. Ol fren stadi grup oli wok gud olsem wan wei blong rere from tes.

2. Trifalarisenblongstaplongwanfrenstadigrup:Tu (o tri, o fo) hed, i moa gud bitim wan nomo. Ol fren grup stadi oli letem wanwan studen blong tokbaot moa ol not blong klas, ol riding not, blong andastanem ol aedia, blong gat longfala lukluk long ol aedia ia, mo stadi long ol buk we oli stap. Ol memba blong grup oli lanem ol niufala teknik long ol narawan we oli stap tekem semfala klas.

Lanem Samting I Dip Moa. Rod ia blong stap tijim mo stap eksplenem ol aedia long ol narawan, we i wanem i stap hapen long wan fren stadi grup, i fosem ol memba blong grup blong mekem se oli andastanem dip moa ol lesenbuk blong olgeta. Fren grup stadi i givim wan janis blong tokbaot ol aedia wetem ol narawan, mo long en, evriwan i lanem lesen i gud moa.

Eli long fasin blong lanem samting, ol pipol oli tekem infomesen i go long bren blong olgeta taem oli rid o taem oli lisin. Blogn rid mo lisin, oli singaotem ol riseptiv lanwis, from se i olsem wanem nao bren i kasem lanwis ia.

“Jusum, long medel blong yufala, wan tija, mo yufala evriwan i no mas kam man blong toktok long sem taem; be wan nomo i mas toktok, mo evri narawan i mas lisin long ol toktok blong hem, blong mekem se taem evriwan i toktok finis, nao evriwan i kam antap tru long evriwan ...” D&K88:122

!Helhelpemyufala!

“Olgetaweolistaplaefmotingbaotolgetawannomo,baeolikamsmolmobaeolilusumlaefblongolgeta,beolgetaweoliputumfultingtingblongolgetablonggivimseveslongolnarawanoligromoolistaptekemfrut—moolistapsevemlaefblongolgeta.”THOMASS.MONSON,“WhatHaveIDoneforSomeoneToday?”Ensign,Nov.2009

Riding

Lisin Raeting

Toktok

Kambakmo

Ripotbak

29

Lanwisweigoinsaedlongbren(RiseptivLanwis-olanwisweikasem

samting)

Lanwisweikamaotlongbren(EkspresivLanwis-oLanwisweitalem

samting)

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

7. LanemOlsemWanemblongYusumOlFrenStadiGrup

BigfalaTingting:Taemolstudenolikambigwan,olimastijimolgeta

olsemwanemblongwokinsaedlongolstadigrup.Wan profesa, Presiden blong Harvard Yunivesiti i bin askem hem blong i faenemaot bes tul we i save talem sapos wan bae i gat sakses long yunivesiti. Long sapraes blong hem, hem i faenemaot se bes tul ia i “paoa blong wan studen blong krietem wan stadi grup, o joenem wan stadi grup. I no gat wan nara samting i save kolosap long paoa blong bes tul ia blong save eksplenem fasin blong gat sakses long yunivesiti” (oli ademap italik).22

1. ?Wanemnaoiwanfrenstadigrup?Wan fren stadi grup i taem 3 kasem 5 studen oli stadi long semfala kos tugeta, mo oli stap mit oltaem blong helhelpem wanwan long olgeta blong andastanem o blong komplitim ol homwok, mo tokbaot wanem nao oli stap lanem. Ol fren stadi grup oli wok gud olsem wan wei blong rere from tes.

2. Trifalarisenblongstaplongwanfrenstadigrup:Tu (o tri, o fo) hed, i moa gud bitim wan nomo. Ol fren grup stadi oli letem wanwan studen blong tokbaot moa ol not blong klas, ol riding not, blong andastanem ol aedia, blong gat longfala lukluk long ol aedia ia, mo stadi long ol buk we oli stap. Ol memba blong grup oli lanem ol niufala teknik long ol narawan we oli stap tekem semfala klas.

Lanem Samting I Dip Moa. Rod ia blong stap tijim mo stap eksplenem ol aedia long ol narawan, we i wanem i stap hapen long wan fren stadi grup, i fosem ol memba blong grup blong mekem se oli andastanem dip moa ol lesenbuk blong olgeta. Fren grup stadi i givim wan janis blong tokbaot ol aedia wetem ol narawan, mo long en, evriwan i lanem lesen i gud moa.

Eli long fasin blong lanem samting, ol pipol oli tekem infomesen i go long bren blong olgeta taem oli rid o taem oli lisin. Blogn rid mo lisin, oli singaotem ol riseptiv lanwis, from se i olsem wanem nao bren i kasem lanwis ia.

“Jusum, long medel blong yufala, wan tija, mo yufala evriwan i no mas kam man blong toktok long sem taem; be wan nomo i mas toktok, mo evri narawan i mas lisin long ol toktok blong hem, blong mekem se taem evriwan i toktok finis, nao evriwan i kam antap tru long evriwan ...” D&K88:122

!Helhelpemyufala!

“Olgetaweolistaplaefmotingbaotolgetawannomo,baeolikamsmolmobaeolilusumlaefblongolgeta,beolgetaweoliputumfultingtingblongolgetablonggivimseveslongolnarawanoligromoolistaptekemfrut—moolistapsevemlaefblongolgeta.”THOMASS.MONSON,“WhatHaveIDoneforSomeoneToday?”Ensign,Nov.2009

Riding

Lisin Raeting

Toktok

Kambakmo

Ripotbak

Page 30: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

30

Taem tu tokbaot mo raet abaot ol samting we yu stap lanem, bren i tekem ol niu samting mo i mekem wan sot toktok memori long hem, mo i oganaesem i kam infomesen we yu lanem finis, blong mekem se yu save yusum. Taem yumi stap yusum lanwis blong yumiwan (ekspresiv lanwis) blong eksplenem wan samting, bae yumi faenemaot nao we yumi lanem o nogat.

Sapot long yuwan. Blong sidaon yuwan mo stap stadi blong plante aoa, samtaem i had tumas. Ol stadi grup oli mekem se i gat fasin blong wok i stap, mo i gat ripot, we i helpem yumi blong gat disiplin long yumiwan we yumi nidim blong save stadi gud. Taem yu memba blong wan grup we i oganaes, bae i help blong pusum yu blong stadi mo blong lanem samting. Bae yu lanem moa samting taem yu stap lisin long ol nara memba blong grup, taem yu askem ol kwestin, mo taem yu givim ol ansa.

3. Samtingtingblongmekemolfrenstadigrupiwok.1. Jusum ol raet pipol. Bes grup saes i tri kasem faef. Kam blong save gud

ol fren long klas blong yu. Jusum blong stadi wetem ol pipol we oli gattingting blong lanem samting, we oli save andastanem topik we i stap, mooli gat naes fasin mo isi blong stap raon long olgeta. !YU NO jusum ol besfren blong yu nomo!

2. Disaed mo folem wan taemtebol. Mit samples tu taem long wan wik, ifolem wan taem we yufala i putum finis. Jusum wan ples we evri membablong grup (wetem papa mo mama) oli glad long hem, mo i no gat tumassamting i kam spolem olgeta. Jusum haos blong wan, skul laebri mo sammoa. Plante long ol fren stadi grup i tekem ples blong 60 kasem 90 minit.

3. Disaed long wan lida blong grup. Grup lida ia i help blong raetem ajendablong ol fren stadi grup miting. Yu save gat semfala lida evri taem, o yusave putum taem blong wanwan i tekem wan taem blong lidim grup.

4. Oltaem wok wetem wan ajenda. Long wanwan fren stadi grup, disaedwanem bae yu mekem long nekis fren stadi grup miting. Taelm stretsamting. Eksampol:

• Komperem ol not mo toktok raon long ol ki aedia.• Givim wok long wanwan blong tijim wan seksen blong wan riding.• Mekem wanwan i raetem tri kwestin we oli ting se bae i stap long

tes.• Ridim ol “essay” blong wanwan mo givim fidbak.

Sapos yu gat wan ajenda wetem sam spesel wok blong mekem, bae yufala i save mekem moa samting. Long en blong wanwan miting, putum ajenda i stap blong nekis taem we bae yufala i mit.

5. Meksua se grup i wok i stret. Skelem se grup i wok gud o no. Tokbaot se grup blong yufala i mekemgud o no. ?Yumi stap mitim gol blong yumi (eksampol, yumi stap luklukbak gud long wei we yumi stapraet, o yumi stap rere gud from tes?). ?Evriwan i stap i mekem pat blong hem taem hem i rere mo kamlong miting? ?Evri memba blong grup oli stap tekpat, o wan o tu nomo i stap toktok oltaem? ?Evriwan istap kam long taem? ?Yumi stap mekem wok long taem? (hemia i no wan storian grup; i wan grup blongwok). Tingbaot, !yu save wok had mo gat wan gud taem long semtaem!

?Yutingselongwanemyianaoolpikininiblongyuolisavestatblongwokwetemolnarastudeninsaedlongstadigrupia?

Taemyumiyusumolfrenstadigrup,baeisavehelpemyumiblongtekemresponsabilitifromwanemsamtingyumistaplanem.?Olsemwanemnaoolpapamomamaolisavehelp?

Yumistaplangudmoainsaedlongolsmolstadigrupfromse:

1. Olstadipatnablongyumiolitekemoldefrenweiblongtingtingmoandastanemsamtingweisavehelpemyumi.

2. Yumilangudmoasaposyumimastoktokraon,eksplenem,motijimwanemweyumibinlanemlongolnarafalaman.

3. Blongmitwetemolnarawanihelpemyumiblongstaprereoltaemmogatwantingtingweipusumyumiblongmekemsamting.

Taem tu tokbaot mo raet abaot ol samting we yu stap lanem, bren i tekem ol niu samting mo i mekem wan sot toktok memori long hem, mo i oganaesem i kam infomesen we yu lanem finis, blong mekem se yu save yusum. Taem yumi stap yusum lanwis blong yumiwan (ekspresiv lanwis) blong eksplenem wan samting, bae yumi faenemaot nao we yumi lanem o nogat.

Sapot long yuwan. Blong sidaon yuwan mo stap stadi blong plante aoa, samtaem i had tumas. Ol stadi grup oli mekem se i gat fasin blong wok i stap, mo i gat ripot, we i helpem yumi blong gat disiplin long yumiwan we yumi nidim blong save stadi gud. Taem yu memba blong wan grup we i oganaes, bae i help blong pusum yu blong stadi mo blong lanem samting. Bae yu lanem moa samting taem yu stap lisin long ol nara memba blong grup, taem yu askem ol kwestin, mo taem yu givim ol ansa.

3. Samtingtingblongmekemolfrenstadigrupiwok.1. Jusum ol raet pipol. Bes grup saes i tri kasem faef. Kam blong save gud

ol fren long klas blong yu. Jusum blong stadi wetem ol pipol we oli gattingting blong lanem samting, we oli save andastanem topik we i stap, mooli gat naes fasin mo isi blong stap raon long olgeta. !YU NO jusum ol besfren blong yu nomo!

2. Disaed mo folem wan taemtebol. Mit samples tu taem long wan wik, ifolem wan taem we yufala i putum finis. Jusum wan ples we evri membablong grup (wetem papa mo mama) oli glad long hem, mo i no gat tumassamting i kam spolem olgeta. Jusum haos blong wan, skul laebri mo sammoa. Plante long ol fren stadi grup i tekem ples blong 60 kasem 90 minit.

3. Disaed long wan lida blong grup. Grup lida ia i help blong raetem ajendablong ol fren stadi grup miting. Yu save gat semfala lida evri taem, o yusave putum taem blong wanwan i tekem wan taem blong lidim grup.

4. Oltaem wok wetem wan ajenda. Long wanwan fren stadi grup, disaedwanem bae yu mekem long nekis fren stadi grup miting. Taelm stretsamting. Eksampol:

• Komperem ol not mo toktok raon long ol ki aedia.• Givim wok long wanwan blong tijim wan seksen blong wan riding.• Mekem wanwan i raetem tri kwestin we oli ting se bae i stap long

tes.• Ridim ol “essay” blong wanwan mo givim fidbak.

Sapos yu gat wan ajenda wetem sam spesel wok blong mekem, bae yufala i save mekem moa samting. Long en blong wanwan miting, putum ajenda i stap blong nekis taem we bae yufala i mit.

5. Meksua se grup i wok i stret. Skelem se grup i wok gud o no. Tokbaot se grup blong yufala i mekemgud o no. ?Yumi stap mitim gol blong yumi (eksampol, yumi stap luklukbak gud long wei we yumi stapraet, o yumi stap rere gud from tes?). ?Evriwan i stap i mekem pat blong hem taem hem i rere mo kamlong miting? ?Evri memba blong grup oli stap tekpat, o wan o tu nomo i stap toktok oltaem? ?Evriwan istap kam long taem? ?Yumi stap mekem wok long taem? (hemia i no wan storian grup; i wan grup blongwok). Tingbaot, !yu save wok had mo gat wan gud taem long semtaem!

?Yutingselongwanemyianaoolpikininiblongyuolisavestatblongwokwetemolnarastudeninsaedlongstadigrupia?

Taemyumiyusumolfrenstadigrup,baeisavehelpemyumiblongtekemresponsabilitifromwanemsamtingyumistaplanem.?Olsemwanemnaoolpapamomamaolisavehelp?

Yumistaplangudmoainsaedlongolsmolstadigrupfromse:

1. Olstadipatnablongyumiolitekemoldefrenweiblongtingtingmoandastanemsamtingweisavehelpemyumi.

2. Yumilangudmoasaposyumimastoktokraon,eksplenem,motijimwanemweyumibinlanemlongolnarafalaman.

3. Blongmitwetemolnarawanihelpemyumiblongstaprereoltaemmogatwantingtingweipusumyumiblongmekemsamting.

Page 31: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

31

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen7.LanemOlsemWanemblongYusumOlFrenStadiGrup

SotToktokWanmanweistapmekemolstadilongHarvard,ibinfaenemse“inogatwansamtingikamkolosaplongpaoa”weolfrenstadigrupoligatblong“eksplenemsaksesblongwanstudenlongyunivesiti.”15

OlTrifalarisenblongwanfrenstadigrupiwok:1. Aotlongolnarawan,yupikimapsamsamtingweyubinmestem,molanemolniufalawei

blongstadi,otingtinglongwantopik.2. Baeyutoktokmoraetabaotwanemweistapinsaedlonglesen,molongweiia,baeyu

lanemsamtingigudmoa.3. Taemyugatwanstrettaemmoplesblongstadiinsaedlongwangrupwetemolnarawan

insaedlongsemklas,baeyunidimblonggatmoadisiplinlongstadiblongyu.

Oltingtingblongmekemplanmooganaesemwanfrenstadigrup:1. Jusumolraetpipol:olgetaweoliwantemkasemwangudfalamak,!momaetolgetaiaolino

olfrenblongyu!2. Disaedmofolemwantaemtebol.3. Disaedlongwanlidablonggrup.Olnaramembablonggrupolisavelidimgruptu.Putum

wantaem.4. Oltaemwokwetemwanajenda.Inoseyustapkamkamaotnomomosoemfes,mohopse

baeyutingtinglongwansamtingblongmekem.5. Meksuasegrupiwokistret.Skelemsegrupiwokgudono.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 32: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

32

8. TijimOlPikininiblongOganaes,moPutumOlFasSamtinglongOda

BigfalaTingting:Plantetaeminosehamasyu“smat”,besaposyusavegudolsemwanemblongmekemplan,stapoganaes,moputumolfassamtinglongodablongsavegatsakes.Olisingaotemhemiaolskilblong“eksekutivfasin.”1. ?Wanemnaoolskilblongeksekutivfasin?Plante taem bae yumi stap harem wan papa o mama bae i talem: “Mi save se boe blong mi i smat mo i save mekem samting, be mi no save from wanem hem i no save wok gud moa long skul?”Ansa, plante taem i stap long eksekutiv fasin blong hem. Nomata wanem i paoa o wiknes blong pikinini blong yu, bae hem i win o kam antap taem hem i stap praktisim ol skil blong eksekutiv fasin blong hem. Hemia sam eksampol blong olgeta skil ia:24

1. Kontrol long fos blong tingting. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blongstop mo tingting bifo i mekem samting. Wan pikinini we i gat problem blong kontrolem fos blong tingting blong hem, bae i save spolem ol samting. Bae yu luk se bae oli hariap long ol homwok blong olgeta mo oli no jekem homwok. Bae hem i save stop mo no finisim wok blong hem blong save go wokbaot wetem ol fren blong hem.

2. Kontrol long filing. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong manejemfiling blong hem taem hem i lukluk long risal long en, o long gol we i stap. Ol pikinini we oli gat trabol blong kontrolem ol filing blong olgeta, plante taem, oli gat trabol blong akseptem ol fidbak we oli no wan gudfala fidbak. Mo tu, bae i save kros kwik long ol smol samting we hem i no laekem. Oli gat trabol blong finisim wan wok taem samting i mekem olgeta i harem nogud.

3. Save Akseptem Samting. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong save fesem wanem i kam agens mo faenem ol niu rod taem plan i no save gohed gud. Bae hem i faenem i had blong luk ol nara rod o ansa we oli stap. Bae hemi faenem i had blong jenisim hem, iven we ol narawan oli luk se hemia i isi o i klia nomo.

4. Memori we I Wok. Ol pikinini we oli no gat gudfala memori skil oli gat hadtaem blong mekem ol wok we i gatfulap step blong folem. Oli gat hadtaem blong tingbaot ol daereksen we oli kasem, tekem not o blong andastanemwan samting we yu jes eksplenem long olgeta. Wan papa o mama i save kam kros, i tingting o talem: “!Be mi jeseksplenem hemia!”

5. Folemap Yuwan Bakegen. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong folemap mo skelem wok blong hem long olwok we hem i stap mekem oltaem. Wan pikinini we i gat hadtaem blong stap folemap hemwan bakegen i no savetalem se wanem we hem i stap mekem i wok o no. Bae hem i no save gat tingting ia tu blong jekem progres blonghem, o kwaliti blong wok blong hem.

?Wanemhemiol“eksekutivfasin?”

“Eksekutivfasin,oliolskilweikontrolemyuwan,weyumievriwaniyusumblongmekemevrikaensamting.Olihelpemyumiblongmekemplan,blongoganaes,blongmekemoldesisen,blongjiamlongwansituesenotingtingigolongnarawan,ikontrolemolfilingblongyumi,olstrongfasinblongyumi,moimekemyumilanemsamtingaotlongmistekweyumibinmekembifo.Olpikininiolidipenlongoleksekutivfasinblongolgetalongsaedblongevrisamting,olsemblonggoswim,blongpikimapskulbag,mojusumolfaswokblongmekem.”25

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

8. TijimOlPikininiblongOganaes,moPutumOlFasSamtinglongOda

BigfalaTingting:Plantetaeminosehamasyu“smat”,besaposyusavegudolsemwanemblongmekemplan,stapoganaes,moputumolfassamtinglongodablongsavegatsakes.Olisingaotemhemiaolskilblong“eksekutivfasin.”1. ?Wanemnaoolskilblongeksekutivfasin?Plante taem bae yumi stap harem wan papa o mama bae i talem: “Mi save se boe blong mi i smat mo i save mekem samting, be mi no save from wanem hem i no save wok gud moa long skul?”Ansa, plante taem i stap long eksekutiv fasin blong hem. Nomata wanem i paoa o wiknes blong pikinini blong yu, bae hem i win o kam antap taem hem i stap praktisim ol skil blong eksekutiv fasin blong hem. Hemia sam eksampol blong olgeta skil ia:24

1. Kontrol long fos blong tingting. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blongstop mo tingting bifo i mekem samting. Wan pikinini we i gat problem blong kontrolem fos blong tingting blong hem, bae i save spolem ol samting. Bae yu luk se bae oli hariap long ol homwok blong olgeta mo oli no jekem homwok. Bae hem i save stop mo no finisim wok blong hem blong save go wokbaot wetem ol fren blong hem.

2. Kontrol long filing. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong manejemfiling blong hem taem hem i lukluk long risal long en, o long gol we i stap. Ol pikinini we oli gat trabol blong kontrolem ol filing blong olgeta, plante taem, oli gat trabol blong akseptem ol fidbak we oli no wan gudfala fidbak. Mo tu, bae i save kros kwik long ol smol samting we hem i no laekem. Oli gat trabol blong finisim wan wok taem samting i mekem olgeta i harem nogud.

3. Save Akseptem Samting. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong save fesem wanem i kam agens mo faenem ol niu rod taem plan i no save gohed gud. Bae hem i faenem i had blong luk ol nara rod o ansa we oli stap. Bae hemi faenem i had blong jenisim hem, iven we ol narawan oli luk se hemia i isi o i klia nomo.

4. Memori we I Wok. Ol pikinini we oli no gat gudfala memori skil oli gat hadtaem blong mekem ol wok we i gatfulap step blong folem. Oli gat hadtaem blong tingbaot ol daereksen we oli kasem, tekem not o blong andastanemwan samting we yu jes eksplenem long olgeta. Wan papa o mama i save kam kros, i tingting o talem: “!Be mi jeseksplenem hemia!”

5. Folemap Yuwan Bakegen. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong folemap mo skelem wok blong hem long olwok we hem i stap mekem oltaem. Wan pikinini we i gat hadtaem blong stap folemap hemwan bakegen i no savetalem se wanem we hem i stap mekem i wok o no. Bae hem i no save gat tingting ia tu blong jekem progres blonghem, o kwaliti blong wok blong hem.

?Wanemhemiol“eksekutivfasin?”

“Eksekutivfasin,oliolskilweikontrolemyuwan,weyumievriwaniyusumblongmekemevrikaensamting.Olihelpemyumiblongmekemplan,blongoganaes,blongmekemoldesisen,blongjiamlongwansituesenotingtingigolongnarawan,ikontrolemolfilingblongyumi,olstrongfasinblongyumi,moimekemyumilanemsamtingaotlongmistekweyumibinmekembifo.Olpikininiolidipenlongoleksekutivfasinblongolgetalongsaedblongevrisamting,olsemblonggoswim,blongpikimapskulbag,mojusumolfaswokblongmekem.”25

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

Page 33: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

33

6. Mekem Plan mo Putum Ol Impoten Samting ong Oda. Hemia paoa blongpikinini blong yu blong luk ol step we i nid blong mekem blong kasem wan gol, mo blong faenemaot wijwan i moa impoten bitim narawan. Bae hem i no save olsem wanem blong statem blong mekem plan blong wan projek; bae hem i save luk se ol samting oli bigwan tumas long hem blong mekem, nomata i nid nomo blong brekbrekem ol wok i go long ol smolsmol defren wok, we i moa isi blong wok mo finisim.

7. Statem Wok. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong stat mekem samting.Wan pikinini we i stap traehad wetem skil ia i gat wan hadtaem blong luk wanem nid blong lukluk faswan. Plante taem hem i faenem i had blong mekem plan mo putum ol fas samting long oda. Ol narawan bae oli luk se hem i les o i stap pusumbak samting, be i save hapen se hem i luk se ol samting oli tumas long hem, mekem se hem i stap sek nomo i stap mo i jes no mekem wan samting.

8. Oganaesesen. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong folemap infomesenmo ol responsabiliti. Wan pikinini we i gat problem blong oganaesem samting, oltaem bae i stap lusum o mestem samting (olsem fogetem ol homwok). Hem i no save faenem wan rod blong save oganaesem.

2. Olsimpolweiblonghelpempikininiblongyublongdevelopemolskilweolinidimblongmekemplan,oganaesmoputumolfassamtinglongoda.

Blong Ol Yang Pikinini. Plei ol gem olsem ...”?Olsem wanem bae mi stat?” o “Bae mi mekem wanem afta?” long taem blong mekem ol nomol wok blong haos. Disaed long sam samting we bae yufala i mekem tugeta. Mekem pikinini ia nao bae i talem olsem wanem blong stat mo wanem blong mekem afta. Eksampol. Yu talem: “Ale, yumi klinim rum blong yu. ?Bae yumi mekem wanem fastaem? ?Afta yumi mekem wanem?” “Okei. Naoia bae yumi go wasem klos. ?Bae yumi mekem wanem fastaem? ?Afta yumi mekem wanem?” Tijim fasin blong folem fos blong tingting taem yu talem “Ei, hemia wan smol kaekae. Bae yumi save kakae afta we yumi finis blong ...”

Blong ol pikinini we oli bigwan.Mekem ol pikinini we oli bigwan oli raetemdaon ol step blong mekem ol wok we i bigwan smol. Eksampol. Mekem ol yut oli wok tutu blong mekem plan blong wan aktiviti. Afta, mekem olgeta oli komperem lis blong olgeta wetem lis blong ol narawan we oli wok long sem samting.

Traem ol tes ia we i wok wetem taem blong helpem ol pikinini blong mekem plan, blong oganaes mo putum ol skulwok blong olgeta long oda:

Jeklis. Ol defren step we i nid blong komplitim wan wok, plante pikinini oli no save luksave. Tijim olgeta blong mekem wan lis blong ol step mo folem ol jeklis ia. Taem oli yusum ol helis bae i helpem olgeta blong lanem wanem i nid blong oli komplitim wan wok, mo long wanem oda nao oli mas mekem ol step ia.

Yusum wan plana. Ol pikinini oli mas lan blong raetemdaon ol impoten infomesen olsem ol homwok, ol deit we oli mas finis, olsem wanem bae oli makem, mo ol nara infomesen.

Putum ol limit i stap. Helpem ol pikinini blong oli talem se wan homwok bae i tekem hamas taem blong mekem. Yusum taem wetem ol jeklis blong yufala.

“Olpikininiweolinogatgudeksekutivfasin,...olinosaveoganaesgudolsemolnarapikinini....Woklongskulisavekamwanbigfalanogudsamtingfromseplantetaemolilusumolpepa,oolimekemwanhomwokweolisaposblongmekemlongwanwik,beolgetabaeolimekemwandeibifoolimasgivimbak(lasminitwok).”26

Tingbaot...

• Olisavetijimoleksekutivfasin.!NoGivap!

• Pikininiblongyubaeidevelopemmoaskilwetemoleksekutivfasinolsemwannomopatblongstapgroap.

• Yumasgatlongfalatingtingbeyumasgogohedblongtijimpikininiblongyublongmekemplan,blongoganaes,moblongputumolfassamtinglongoda.

Tingting:

Tijimolpikininiblongtingtingbaklongoleksperiensweihapenfiniswetemolsemfalawokblongmekem.Hemiaihelpemolgetablongolilanemsamtingaotlongeksperiensweipasfinis,moblongolinomekemolsemfalamistekbagekenmobakegen.Eksampol:“Lastaemweyumibinmekemhemia,yumibinlanemse..."

6. Mekem Plan mo Putum Ol Impoten Samting ong Oda. Hemia paoa blongpikinini blong yu blong luk ol step we i nid blong mekem blong kasem wan gol, mo blong faenemaot wijwan i moa impoten bitim narawan. Bae hem i no save olsem wanem blong statem blong mekem plan blong wan projek; bae hem i save luk se ol samting oli bigwan tumas long hem blong mekem, nomata i nid nomo blong brekbrekem ol wok i go long ol smolsmol defren wok, we i moa isi blong wok mo finisim.

7. Statem Wok. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong stat mekem samting.Wan pikinini we i stap traehad wetem skil ia i gat wan hadtaem blong luk wanem nid blong lukluk faswan. Plante taem hem i faenem i had blong mekem plan mo putum ol fas samting long oda. Ol narawan bae oli luk se hem i les o i stap pusumbak samting, be i save hapen se hem i luk se ol samting oli tumas long hem, mekem se hem i stap sek nomo i stap mo i jes no mekem wan samting.

8. Oganaesesen. Hemia i paoa blong pikinini blong yu blong folemap infomesenmo ol responsabiliti. Wan pikinini we i gat problem blong oganaesem samting, oltaem bae i stap lusum o mestem samting (olsem fogetem ol homwok). Hem i no save faenem wan rod blong save oganaesem.

2. Olsimpolweiblonghelpempikininiblongyublongdevelopemolskilweolinidimblongmekemplan,oganaesmoputumolfassamtinglongoda.

Blong Ol Yang Pikinini. Plei ol gem olsem ...”?Olsem wanem bae mi stat?” o “Bae mi mekem wanem afta?” long taem blong mekem ol nomol wok blong haos. Disaed long sam samting we bae yufala i mekem tugeta. Mekem pikinini ia nao bae i talem olsem wanem blong stat mo wanem blong mekem afta. Eksampol. Yu talem: “Ale, yumi klinim rum blong yu. ?Bae yumi mekem wanem fastaem? ?Afta yumi mekem wanem?” “Okei. Naoia bae yumi go wasem klos. ?Bae yumi mekem wanem fastaem? ?Afta yumi mekem wanem?” Tijim fasin blong folem fos blong tingting taem yu talem “Ei, hemia wan smol kaekae. Bae yumi save kakae afta we yumi finis blong ...”

Blong ol pikinini we oli bigwan.Mekem ol pikinini we oli bigwan oli raetemdaon ol step blong mekem ol wok we i bigwan smol. Eksampol. Mekem ol yut oli wok tutu blong mekem plan blong wan aktiviti. Afta, mekem olgeta oli komperem lis blong olgeta wetem lis blong ol narawan we oli wok long sem samting.

Traem ol tes ia we i wok wetem taem blong helpem ol pikinini blong mekem plan, blong oganaes mo putum ol skulwok blong olgeta long oda:

Jeklis. Ol defren step we i nid blong komplitim wan wok, plante pikinini oli no save luksave. Tijim olgeta blong mekem wan lis blong ol step mo folem ol jeklis ia. Taem oli yusum ol helis bae i helpem olgeta blong lanem wanem i nid blong oli komplitim wan wok, mo long wanem oda nao oli mas mekem ol step ia.

Yusum wan plana. Ol pikinini oli mas lan blong raetemdaon ol impoten infomesen olsem ol homwok, ol deit we oli mas finis, olsem wanem bae oli makem, mo ol nara infomesen.

Putum ol limit i stap. Helpem ol pikinini blong oli talem se wan homwok bae i tekem hamas taem blong mekem. Yusum taem wetem ol jeklis blong yufala.

“Olpikininiweolinogatgudeksekutivfasin,...olinosaveoganaesgudolsemolnarapikinini....Woklongskulisavekamwanbigfalanogudsamtingfromseplantetaemolilusumolpepa,oolimekemwanhomwokweolisaposblongmekemlongwanwik,beolgetabaeolimekemwandeibifoolimasgivimbak(lasminitwok).”26

Tingbaot...

• Olisavetijimoleksekutivfasin.!NoGivap!

• Pikininiblongyubaeidevelopemmoaskilwetemoleksekutivfasinolsemwannomopatblongstapgroap.

• Yumasgatlongfalatingtingbeyumasgogohedblongtijimpikininiblongyublongmekemplan,blongoganaes,moblongputumolfassamtinglongoda.

Tingting:

Tijimolpikininiblongtingtingbaklongoleksperiensweihapenfiniswetemolsemfalawokblongmekem.Hemiaihelpemolgetablongolilanemsamtingaotlongeksperiensweipasfinis,moblongolinomekemolsemfalamistekbagekenmobakegen.Eksampol:“Lastaemweyumibinmekemhemia,yumibinlanemse..."

Page 34: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

34

Meksua se ol pikinini oli save from wanem oli mas mekem wan wok. Taem wan i save from wanem hem i mas mekem wan samting bae i helpem hem blong finisim wok ia.

Yusum ol famli fasin insaed long hom blong yu. Ol famli fasin oli helpem ol pikinini blong mekem plan, blong oganaes, mo blong kipim ol samting oli stap long oda.

Eksplenem“eksekutivfasin”longwannaramembablonggrup.Talemlongolgetafromwanemfasiniaiimpotenblongpikininiigatsakseslongskul.Seremwanemyubinmekeminsaedlonghomblonghelpemolpikininiolistapoganaesistap.

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen8.TijimOlPikininiblongMekemPlan,blongOganaes,blong

PutumOlSamtingOliStaplongOda

SotToktokWanisave“smat”gud,beyet,hemigathadtaemblongoganaesistap,blongmekemplan,moblongsavewanemnaoiimpotensamtingblongmekemlongenikaensituesen.Olisingaotemhemiaolskilblong“eksekutivfasin.”Gudniusiweolisavetijimolskilia.

Yusavehelpempikininiblongyutaemyugatlongfalatingtingblongtijimolgetablong:

• mekemlis,• raetemolplanblongolsamtingblongmasmekem,• folemapoldeitmotaem,folemwanplanamo• olnarafasinblonghelpemolgetablongstapoganaes.

Toktokplanteabaotwanemwehemibinlanembifo,moolsemwanemblongyusumlongwokweistapnaoia.

Helpemolgetablongmekemolimpotensamtingfastaem,momekemolpleipleisamtingogivimpraesafta.

!Tingbaotsebaeyunidimblonggatlongfalatingtingmostrongtingtingblonggogohedblongtijimolgetasamtingia!

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 35: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

35

9. HelpemOlPikininiblongLanemOlsemWanemblong“MekemSamtingblongOlgetawan”

BigfalaTingting:Tijimolpikininilongbigfaladoktriniaseoljoesblongyuminaoolilidimyumilongsakses.

1. Bigfalapreseniaweijoes.Sakses i no from waes tingting nomo , o lak, mane, o wanem famli yumi bon insaed long hem. Sakses i folem ol joes we yumi mekem mo hamas hadwok yumi glad blong mekem. “Long en, aksen blong yumi bae i talem wanem blesing yumi kasem o no kasem. Hemia i stret risal blong tufala samting ia, fridom blong mekem joesmo fasin blong stap akaontebol” (Marion G. Romney, The Basic Principles ofChurch Welfare, Ensign, Epril 1981).

Wo blong heven i bin hapen blong mekem se bae yumi fri blong jusum rod ia i go long Papa blong yumi long Heven we Hem i bin mekem i rere blong yumi, o blong yumi jusum rod ia we i go long Setan, we i gat fasin blong stap prisena mo ded (Revelesen 12:7; Ebraham 3:22-28; 2 Nifae 2:27). Papa blong yumi long Heven i bin save se bigfala plan blong Hem bae i no save wok sapos ol pikinini blong Hem oli no fri “blong tekem aksen blong olgetawan mo i no blong samting i tekem aksen long olgeta bakegen” (2 Nifae 2:26).

Tabu samting ia—paoa blong mekem joes—i wan presen we i no gat praes from we wanwan long yumi i kasem, we Jisas we Hem i Kraes i givim tru long bigfala Atonmen blong Hem.

Ridimolfofalaskripjalongraetsaed.Wanwanimasgatwantaemblongeksplenemdoktrinlongolnaramembablonggrup.

?Wanemidefrenbitwin“frifridomblongmekemjoes”mo“gudfasinblongfridomblongmekemjoes”?(luklonghttps://www.lds.org/ensign/2009/06/moral-agency?lang=eng)

?Olsemwanemnaowetaemyumiandastanemdoktriniaihelpemyumiblonggatsakseslongskul?

Andanit ia i gat trifala rod we i soem se fasin blong andastanem doktrin blong gat fridom blong mekem joes i save helpem ol pikinini blong yumi blong gat moa sakses long skul. Samfala toktok mo aedia we yu neva tingting long hem i save kamkamaot.

1. Toktok long fasin blong kontrol “Mi mi responsibol long ol problem mo ol sakses blong miwan.”

2. Tingting we i stap gro (be wan tingting we i no save jenis) “Mi save kam gud moa. !Be mi nokasem ples ia yet!”

3. Presem hadwok be i no paoa blong save mekem samting “Hamas hadwok we mi stap givim isamting ia nao we i moa impoten we papa mo mama blong mi i nid blong luksave. Mi no gatkontrol long hamas mi smat, be mi gat kontrol long hamas nao mi save traem.”

“Fromsamtingia,LodGodibingivimlongmanblonghemimasmekemsamtingblonghemwan....olisavetekemaksenmoinoblonggatsamtingitekemaksenlongolgeta”2NIFAE2:16,26

“Fromwewoligatfulapsamting,moigatinafistapmoinafblongserem;yes,mibinrerelongevrisamting,momibingivimlongolpikininiblongmanblongolimekemsamtingolgetawannomo.”(D&C104:17;luktulongMOSES6:56;D&C58:28;D&C29:39)

“Fromsamtingia,olmanifrifolembodiblongmitmobun;moolikasemevrisamtingweigatnidlongman.Moolifriblongjusumfridommolaefweinosavefinis,trulongbigfalaManblonggivhan,blongevriman,oblongjusumblongkamprisenamoded,folemfasinblongkamprisenamopaoablongdevel;”2NIFAE2:27

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

9. HelpemOlPikininiblongLanemOlsemWanemblong“MekemSamtingblongOlgetawan”

BigfalaTingting:Tijimolpikininilongbigfaladoktriniaseoljoesblongyuminaoolilidimyumilongsakses.

1. Bigfalapreseniaweijoes.Sakses i no from waes tingting nomo , o lak, mane, o wanem famli yumi bon insaed long hem. Sakses i folem ol joes we yumi mekem mo hamas hadwok yumi glad blong mekem. “Long en, aksen blong yumi bae i talem wanem blesing yumi kasem o no kasem. Hemia i stret risal blong tufala samting ia, fridom blong mekem joesmo fasin blong stap akaontebol” (Marion G. Romney, The Basic Principles ofChurch Welfare, Ensign, Epril 1981).

Wo blong heven i bin hapen blong mekem se bae yumi fri blong jusum rod ia i go long Papa blong yumi long Heven we Hem i bin mekem i rere blong yumi, o blong yumi jusum rod ia we i go long Setan, we i gat fasin blong stap prisena mo ded (Revelesen 12:7; Ebraham 3:22-28; 2 Nifae 2:27). Papa blong yumi long Heven i bin save se bigfala plan blong Hem bae i no save wok sapos ol pikinini blong Hem oli no fri “blong tekem aksen blong olgetawan mo i no blong samting i tekem aksen long olgeta bakegen” (2 Nifae 2:26).

Tabu samting ia—paoa blong mekem joes—i wan presen we i no gat praes from we wanwan long yumi i kasem, we Jisas we Hem i Kraes i givim tru long bigfala Atonmen blong Hem.

Ridimolfofalaskripjalongraetsaed.Wanwanimasgatwantaemblongeksplenemdoktrinlongolnaramembablonggrup.

?Wanemidefrenbitwin“frifridomblongmekemjoes”mo“gudfasinblongfridomblongmekemjoes”?(luklonghttps://www.lds.org/ensign/2009/06/moral-agency?lang=eng)

?Olsemwanemnaowetaemyumiandastanemdoktriniaihelpemyumiblonggatsakseslongskul?

Andanit ia i gat trifala rod we i soem se fasin blong andastanem doktrin blong gat fridom blong mekem joes i save helpem ol pikinini blong yumi blong gat moa sakses long skul. Samfala toktok mo aedia we yu neva tingting long hem i save kamkamaot.

1. Toktok long fasin blong kontrol “Mi mi responsibol long ol problem mo ol sakses blong miwan.”

2. Tingting we i stap gro (be wan tingting we i no save jenis) “Mi save kam gud moa. !Be mi nokasem ples ia yet!”

3. Presem hadwok be i no paoa blong save mekem samting “Hamas hadwok we mi stap givim isamting ia nao we i moa impoten we papa mo mama blong mi i nid blong luksave. Mi no gatkontrol long hamas mi smat, be mi gat kontrol long hamas nao mi save traem.”

“Fromsamtingia,LodGodibingivimlongmanblonghemimasmekemsamtingblonghemwan....olisavetekemaksenmoinoblonggatsamtingitekemaksenlongolgeta”2NIFAE2:16,26

“Fromwewoligatfulapsamting,moigatinafistapmoinafblongserem;yes,mibinrerelongevrisamting,momibingivimlongolpikininiblongmanblongolimekemsamtingolgetawannomo.”(D&C104:17;luktulongMOSES6:56;D&C58:28;D&C29:39)

“Fromsamtingia,olmanifrifolembodiblongmitmobun;moolikasemevrisamtingweigatnidlongman.Moolifriblongjusumfridommolaefweinosavefinis,trulongbigfalaManblonggivhan,blongevriman,oblongjusumblongkamprisenamoded,folemfasinblongkamprisenamopaoablongdevel;”2NIFAE2:27

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

Page 36: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

36

1. PlesblongfasinblongkontrolKolosap 70 pesen blong ol paoa we oli lidim yumi long sakses long skul, oli ol fasin blong yumi. Bae 30% nomo long fos we i lidim ol mak blong yumi i hamas nao yumi “smat”, o sapos yumi bin mekem gud o no long fasfala sakses.27 Be bigfala pat blong gat sakses long skul, oli ol evri dei fasin blong yumi, ol fasin blong yumi, ol filing mo ol tingting blong yumi.

“I gat wan fasin ia we i save talem stret hamas bae wan i save mekem gud long skul bitim ol mak blong tes mo ol gred long sekendri skul, mo samting ia oli singaotem ‘ples blong fasin blong kontrol’ o ‘lokas blong kontrol’. Lokas, i wan toktok long Latin lanwis, we i minim ples.

Sam pipol oli stap biliv se “ples” ia blong fasin blong kontrol i stap insaed long olgeta. Oli gat wan insaed ples blong fasin blong kontrol. Sam pipol oli stap biliv se “ples” ia blong fasin blong kontrol i stap aotsaed long olgeta. Oli gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol.

“Blongolitekemaksenblongolgetawan...”Wan studen we i gat wan insaed ples blong fasin blong kontrol, i stap biliv se ol mak mo ol nara risal we oli kasem long skul, oli risal blong hadwok blong olgetawan. Sapos oli kasem wan mak we i daon long wan tes, bae oli talem: “Mi no stadi inaf.” o “mi stadi long ol rong samting.” Oli save se mak we i stap daon i wanem i kamaot from joes blong olgeta. Oli save se oli mas mekem wan samting i defren blong mak i kam antap. Bae oli save talem samting olsem: “Mi nid blong mi mas rere gud moa. Maet bae mi save spendem sam taem wetem tija.” Oli lukluk insaed long olgetawan blong faenemaot wanem i stap mo faenem ol ansa. Mi disaed. Mi gat kontrol.

“...moinoblonggatsamtingitekemaksenlongolgeta(2Nifae2:26).”Wan studen we i gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol, i biliv se ol mak mo risal we oli kasem long skul, oli from ol samting aotsaed be i no olgetawan. I from ol samting we oli no save kontrolem, eksampol: laki, janis, tija, o papa mo mama. Sapos oli kasem wan mak we i daon long wan tes, bae oli talem: “Tija ia i mekem strong long mi,” o “Tes ia i wan krangke tes.” Oli biliv se man we i daon ia, tes nao i mekem, o i tija, be i no from hamas hadwok o hamas nao hem i rere from. Nomata we samtaem ol tes oli no gud, o tija i no wokgud, yu stil save mekem joes blong lanem samting mo gat sakses. Ol studen we oli gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol bae oli save talem ol samting olsem: “mi hop se tija i eksplenem ol samting i moa gud bifo nekis ted i kam,” o “Papa mo mama blong mi nomo oli mekem se mi mekem samting. Mi no gat taem blong stadi.” Oli lukluk stap lukluk aotsaed long olgetawan oltaem blong givim wan ansa o mekem eskius. Ol nara pipol o situesen nao i stap disaed. Mi no gat kontrol.

Tuboe,tufalaifaetlongskul.Tufalatugetaigohom,motalemlongpapamomamawanemihapen.Fasboeitalem:“Mistapjikimhemmohemipusummi.Mimaskilimhemnomo.”Sekenboeitalemhemialongpapamomama:“Hemistaptalemsamnogudtoktoklongmi.Imekemmikros.Milusumkontrolmomipusumhem.”?Wijwanboenaoigatwaninsaedplesblongfasinblongkontrolmowijwanigatwanaotsaedplesblongfasinblongkontrol??Olsemwanemnaoyusavetalemsewijwaniwijwan?

?Olsemwanemnao“plesblongfasinblongkontrol”iwanemweistaplong2Nifae:2:26?

Pikininiblongyuikamlonghommoigatwanmakweidaon,moikroslongtija.?Olsemwanemyusavetijimhemblongluklukinsaedlonghemwanblongfaenemaotolansa(insaedplesblongfasinblongkontrol)beinoblongblememolpipolmosituesenaotsaed(aotsaedplesblongfasinblongkontrol)?

“Olisavetekemaotevrisamtinglongman,bewansamtingnomoolinosavetekemaot:lasfridomblongman—blongwanijusumfasinwebaehemigatlongenikaensituesen,blongwanijusumrodblonghemwan.”VIKTORFRANKL,Man’sSearchforMeaning

“Oljoesweyumistapmekemitalemfiujablongyumi.Taemyumiaotlonglaefblongyumibifolaeflongwolia,moyumikaminsaedlongwolia,yumitekemwetemyumi,preseniaweifridomblongmekemjoes.Golblongyumiiblongkasemselestialglori,mooljoeswebaeyumimekem,baeitalemaotbigwansaposyeso no,baeyumikasemgolblongyumi.”TOMASS.MONSON,OlJoes,Epril2016JeneralKonfrens

1. PlesblongfasinblongkontrolKolosap 70 pesen blong ol paoa we oli lidim yumi long sakses long skul, oli ol fasin blong yumi. Bae 30% nomo long fos we i lidim ol mak blong yumi i hamas nao yumi “smat”, o sapos yumi bin mekem gud o no long fasfala sakses.27 Be bigfala pat blong gat sakses long skul, oli ol evri dei fasin blong yumi, ol fasin blong yumi, ol filing mo ol tingting blong yumi.

“I gat wan fasin ia we i save talem stret hamas bae wan i save mekem gud long skul bitim ol mak blong tes mo ol gred long sekendri skul, mo samting ia oli singaotem ‘ples blong fasin blong kontrol’ o ‘lokas blong kontrol’. Lokas, i wan toktok long Latin lanwis, we i minim ples.

Sam pipol oli stap biliv se “ples” ia blong fasin blong kontrol i stap insaed long olgeta. Oli gat wan insaed ples blong fasin blong kontrol. Sam pipol oli stap biliv se “ples” ia blong fasin blong kontrol i stap aotsaed long olgeta. Oli gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol.

“Blongolitekemaksenblongolgetawan...”Wan studen we i gat wan insaed ples blong fasin blong kontrol, i stap biliv se ol mak mo ol nara risal we oli kasem long skul, oli risal blong hadwok blong olgetawan. Sapos oli kasem wan mak we i daon long wan tes, bae oli talem: “Mi no stadi inaf.” o “mi stadi long ol rong samting.” Oli save se mak we i stap daon i wanem i kamaot from joes blong olgeta. Oli save se oli mas mekem wan samting i defren blong mak i kam antap. Bae oli save talem samting olsem: “Mi nid blong mi mas rere gud moa. Maet bae mi save spendem sam taem wetem tija.” Oli lukluk insaed long olgetawan blong faenemaot wanem i stap mo faenem ol ansa. Mi disaed. Mi gat kontrol.

“...moinoblonggatsamtingitekemaksenlongolgeta(2Nifae2:26).”Wan studen we i gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol, i biliv se ol mak mo risal we oli kasem long skul, oli from ol samting aotsaed be i no olgetawan. I from ol samting we oli no save kontrolem, eksampol: laki, janis, tija, o papa mo mama. Sapos oli kasem wan mak we i daon long wan tes, bae oli talem: “Tija ia i mekem strong long mi,” o “Tes ia i wan krangke tes.” Oli biliv se man we i daon ia, tes nao i mekem, o i tija, be i no from hamas hadwok o hamas nao hem i rere from. Nomata we samtaem ol tes oli no gud, o tija i no wokgud, yu stil save mekem joes blong lanem samting mo gat sakses. Ol studen we oli gat wan aotsaed ples blong fasin blong kontrol bae oli save talem ol samting olsem: “mi hop se tija i eksplenem ol samting i moa gud bifo nekis ted i kam,” o “Papa mo mama blong mi nomo oli mekem se mi mekem samting. Mi no gat taem blong stadi.” Oli lukluk stap lukluk aotsaed long olgetawan oltaem blong givim wan ansa o mekem eskius. Ol nara pipol o situesen nao i stap disaed. Mi no gat kontrol.

Tuboe,tufalaifaetlongskul.Tufalatugetaigohom,motalemlongpapamomamawanemihapen.Fasboeitalem:“Mistapjikimhemmohemipusummi.Mimaskilimhemnomo.”Sekenboeitalemhemialongpapamomama:“Hemistaptalemsamnogudtoktoklongmi.Imekemmikros.Milusumkontrolmomipusumhem.”?Wijwanboenaoigatwaninsaedplesblongfasinblongkontrolmowijwanigatwanaotsaedplesblongfasinblongkontrol??Olsemwanemnaoyusavetalemsewijwaniwijwan?

?Olsemwanemnao“plesblongfasinblongkontrol”iwanemweistaplong2Nifae:2:26?

Pikininiblongyuikamlonghommoigatwanmakweidaon,moikroslongtija.?Olsemwanemyusavetijimhemblongluklukinsaedlonghemwanblongfaenemaotolansa(insaedplesblongfasinblongkontrol)beinoblongblememolpipolmosituesenaotsaed(aotsaedplesblongfasinblongkontrol)?

“Olisavetekemaotevrisamtinglongman,bewansamtingnomoolinosavetekemaot:lasfridomblongman—blongwanijusumfasinwebaehemigatlongenikaensituesen,blongwanijusumrodblonghemwan.”VIKTORFRANKL,Man’sSearchforMeaning

“Oljoesweyumistapmekemitalemfiujablongyumi.Taemyumiaotlonglaefblongyumibifolaeflongwolia,moyumikaminsaedlongwolia,yumitekemwetemyumi,preseniaweifridomblongmekemjoes.Golblongyumiiblongkasemselestialglori,mooljoeswebaeyumimekem,baeitalemaotbigwansaposyeso no,baeyumikasemgolblongyumi.”TOMASS.MONSON,OlJoes,Epril2016JeneralKonfrens

Page 37: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

37

2. Tingtingweinojenisagensemtingtingweistapgro

Afta ova long 30 yia we oli stap stadi long ol samting we i lidim man blong mekem samting o gat sakses, wan man blong stadi i faenem se oli pipol oli stap gat tu kaen tingting abaot wanem oli save mekem—wan tingting we i no save jenis, o wan tingting we i stap gro.28 Tingting blong man i impoten long olsem wanem hem i stap lukluk, mo stap fesem ol hadwok blong hem, ol sakses mo ol samting we hem i no winim. Hemia i mekem evri samting i go defren.

“Long wan tingting we i no save jenis, ol pipol oli stap bilivim ol besik kwaliti nomo, olsem save blong olgeta, o talen blong olgeta, we oli ol samting we oli no save jenis. Oli stap spendem taem blong kasem save o kasem moa infomesen long saed blong talen blong olgeta, be oli no stap developem olgeta. Oli stap biliv tu se talen hemwan nomo i save krietem sakses—mo i no gat hadwok from. Oli rong evriwan.

“Long wan tingting we i stap gro, ol pipol oli biliv se besik samting we oli gat blong mekem samting, oli save developem olgeta tru long dedikesen mo hadwok—bren mo talen i wan samting blong stat wetem nomo. Tingting olsem i krietem wan lav blong stap lanem samting, mo wan fasin blong wok strong we i wan nid blong save mekem samting i hapen. Evri gudfala pipol oli gat ol kwaliti ia”

Tijim ol pikinini blong yufala blong gat wan tingting we i stap gro. Tijim olgeta se bren i olsem wan masel, we taem i mekem eksesaes, i save kam strong moa. Papa long Heven i promesem yumi laef ia we i no save finis—wan laef olsem laef blong Hem—sapos yumi stap long rod ia Hem i bin putum i stap finis blong yumi folem (D&K 14:7). Hemia i minim se yumi gat wan bigbigfala paoa blong save gro. Blong stap gogohed blong gro, hemia nao plan.

Lisin long kaen lanwis we oli raetem long dak leta (wetem laen andanit) long jat ia. Red man i stap talem wanem i stap gohed long maen blong wan man.

Yubintalemfinisse:“Hemiafasinblongminao”?Olsemwanemnaotoktokiaiolsemblonggatwantingtingweinosavejenis??Olsemwanemyumisavejenisimaksenblongyumiblonggatwantingtingweistapgro?

Tingtingweinojenis Tingtingweistapgro“Minowanseisavematematik.”Baeminosavekamgudnomo,nomatahamasmistapstadi—?sofromwanembaemistadi?

“Minosaveandastanemhemiayet.”Itrunomoseminidblongkasemsamhelp,ominidblongstadimoa.Baemisavewinimyet.

“Mipasemtesia.!Mismattumas!”Luk,minonidblongwokhadtumasblonggatsakses.

“Mipasemtesia.!Migladmibinstadilongwikia!”Mistaplukforedblongmimekemgudfromsemiwokfrom.

“Mimiolsemnao.”...Moinogatnarasamtingblongmekem.Inorongblongmisaposmisavekroskwik.

“Milusumkontrollongmiwan.Minidblongwoklonghemia.”Misave,mobaemimasgatmoakontrollongmiwan.

“Minosmatinaf.”“Migatsmolsavemotalennomo,mobaeistapolsemnomoigo,inogatsamtingblongstetem.Mimaslaefwetemhemianomo.”

“Minowokhadinaf.”“Misavesewaesmotalenisavekambigwan,moisavedevelopsaposmiwokhadmosaposmigohedwetem.”

“Wanemiseperetemolgetaweoligatgudmakmoolgetaweolinowokgud,inosamlaetweikamsamples.Wanstadiweolijesmekem,italemsehemifromwansamtingnatingweyumisavekontrolem.Hemihadwok.Fasiniaweiblonglongtaemfinisikam.Hemifasinblongstappraktis.”30

“Olstadiolisoemsenomatalongrilesensipweistapbitwinlevelblongwaesmoolmak,rilesensipbitwinwaesmosakses,inowanstrongwwan—20%nomo!”31

Kasempaoablongtoktokia,“yet.”Tingtingweinojenis:“Mijesnosavemekemhemia.”Tingtingweistapgro:“Minosavemekemhemiayet.”

Sakses long skul i no tumas from hamas nao yu smat. Hem i sapos yu strong o no, o hamashadwok yu gladblong mekem, mohamas sakrifaesyu glad blongmekem.

2. Tingtingweinojenisagensemtingtingweistapgro

Afta ova long 30 yia we oli stap stadi long ol samting we i lidim man blong mekem samting o gat sakses, wan man blong stadi i faenem se oli pipol oli stap gat tu kaen tingting abaot wanem oli save mekem—wan tingting we i no save jenis, o wan tingting we i stap gro.28 Tingting blong man i impoten long olsem wanem hem i stap lukluk, mo stap fesem ol hadwok blong hem, ol sakses mo ol samting we hem i no winim. Hemia i mekem evri samting i go defren.

“Long wan tingting we i no save jenis, ol pipol oli stap bilivim ol besik kwaliti nomo, olsem save blong olgeta, o talen blong olgeta, we oli ol samting we oli no save jenis. Oli stap spendem taem blong kasem save o kasem moa infomesen long saed blong talen blong olgeta, be oli no stap developem olgeta. Oli stap biliv tu se talen hemwan nomo i save krietem sakses—mo i no gat hadwok from. Oli rong evriwan.

“Long wan tingting we i stap gro, ol pipol oli biliv se besik samting we oli gat blong mekem samting, oli save developem olgeta tru long dedikesen mo hadwok—bren mo talen i wan samting blong stat wetem nomo. Tingting olsem i krietem wan lav blong stap lanem samting, mo wan fasin blong wok strong we i wan nid blong save mekem samting i hapen. Evri gudfala pipol oli gat ol kwaliti ia”

Tijim ol pikinini blong yufala blong gat wan tingting we i stap gro. Tijim olgeta se bren i olsem wan masel, we taem i mekem eksesaes, i save kam strong moa. Papa long Heven i promesem yumi laef ia we i no save finis—wan laef olsem laef blong Hem—sapos yumi stap long rod ia Hem i bin putum i stap finis blong yumi folem (D&K 14:7). Hemia i minim se yumi gat wan bigbigfala paoa blong save gro. Blong stap gogohed blong gro, hemia nao plan.

Lisin long kaen lanwis we oli raetem long dak leta (wetem laen andanit) long jat ia. Red man i stap talem wanem i stap gohed long maen blong wan man.

Yubintalemfinisse:“Hemiafasinblongminao”?Olsemwanemnaotoktokiaiolsemblonggatwantingtingweinosavejenis??Olsemwanemyumisavejenisimaksenblongyumiblonggatwantingtingweistapgro?

Tingtingweinojenis Tingtingweistapgro“Minowanseisavematematik.”Baeminosavekamgudnomo,nomatahamasmistapstadi—?sofromwanembaemistadi?

“Minosaveandastanemhemiayet.”Itrunomoseminidblongkasemsamhelp,ominidblongstadimoa.Baemisavewinimyet.

“Mipasemtesia.!Mismattumas!”Luk,minonidblongwokhadtumasblonggatsakses.

“Mipasemtesia.!Migladmibinstadilongwikia!”Mistaplukforedblongmimekemgudfromsemiwokfrom.

“Mimiolsemnao.”...Moinogatnarasamtingblongmekem.Inorongblongmisaposmisavekroskwik.

“Milusumkontrollongmiwan.Minidblongwoklonghemia.”Misave,mobaemimasgatmoakontrollongmiwan.

“Minosmatinaf.”“Migatsmolsavemotalennomo,mobaeistapolsemnomoigo,inogatsamtingblongstetem.Mimaslaefwetemhemianomo.”

“Minowokhadinaf.”“Misavesewaesmotalenisavekambigwan,moisavedevelopsaposmiwokhadmosaposmigohedwetem.”

“Wanemiseperetemolgetaweoligatgudmakmoolgetaweolinowokgud,inosamlaetweikamsamples.Wanstadiweolijesmekem,italemsehemifromwansamtingnatingweyumisavekontrolem.Hemihadwok.Fasiniaweiblonglongtaemfinisikam.Hemifasinblongstappraktis.”30

“Olstadiolisoemsenomatalongrilesensipweistapbitwinlevelblongwaesmoolmak,rilesensipbitwinwaesmosakses,inowanstrongwwan—20%nomo!”31

Kasempaoablongtoktokia,“yet.”Tingtingweinojenis:“Mijesnosavemekemhemia.”Tingtingweistapgro:“Minosavemekemhemiayet.”

Sakses long skul i no tumas from hamas nao yu smat. Hem i sapos yu strong o no, o hamashadwok yu gladblong mekem, mohamas sakrifaesyu glad blongmekem.

Page 38: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

38

!NO!“!Gudlongyu!”“!Yusmattumas!”!YES!“!Naesjob!!Mipraodseyustapwokhad!”

Oltingtingweinojenisilidimolfilingigoolsem:“Minosavemekem,moinomatahamasmitraem.?Olsemwanemyumisavemekemolpikininiblongyumiolijenisimtingtingweinojenisigolongtingtingweistapgro?

3. Presemhadwokbeinopaoablongsavemekemsamting

Yumi luk se i stret blong presem ol pikinini blong yumi.

Olsem ol papa mo mama, !yumi mas biliv se sapos wan pikinini i save se yumi stap luk mo agri long wanem we hem i stap mekem, bae hem i stap gogohed blong mekem samting ia! Hem i kam klia long yumi, wetem taem, se fasin blong presem pikinini bae i helpem hem blong lanem ol raet lesen mo bae hem i develop long ol wei we oli gud mo i gat risal. I nomol blong ol papa mo mama blong lukaotem ol defren wei blong tijim wan pikinini long wanem we i raet mo rong, gud mo nogud, mo wanem i wok gud o no wok gud.

Be, fasin blong presem pikinini i mekem moa nogud samting bitim we i mekem gud samting. Lukaot gud long wanem nao yu stap presem, mo yu mas talem stret samting ia.

“Fulap oli gat bilif ia, se blong presem waes blong pikinini i givim olgeta tras mo oli lanem samting i gud moa, be hemia i no tru. ... Risal blong wok blong pikinini i save kam nogud moa sapos oli stap harem oltaem se oli smat. Ol pikinini we oli stap presem tumas olgeta oli save mekem sam desisen we i no stret tumas, mo oli no save akseptem taem oli no mekem gud long wan samting, mo oli save givap taem oli fesem wan jalenj.”32

Lanem blong presem ol samting we pikinini blong yufala i gat kontrol ova long olgeta, speseli hadwok. Wan pikinini i gat kontrol long hamas hem i wok had, long hamas hadwok oli givim, ol fasin blong wok we oli jusum, mo ol narawan moa. Oli no gat kontrol ova long hamas oli smat, o hamas bodi o fes blong olgeta i naes, o hamas talen oli gat.

Samtingtingblongolpapamomama

No singaotem pikinini blong yu long sam defren kaen nem. Blong presem ol hadwok i sendem mesej se pikinini blong yu i gat paoa blong mekem gud moa, mo blong jenis, be taem yu singaotem hem se hem i “smat,” hemia i no givim tumas kontrol long hem long olsem wanem blong jenisim wei we man i luk hem. Blong singaotem hem se hem i “medel” o “i no gud long matematik i spolem hem, mo i stopem hem blong hadwok.

Tijim ol pikinini taem oli smol, blong tingting se bren blong olgeta i wan masel we i save kam strong moa wetem praktis. Hemia i sendem mesej ia se: “Yu save mekem se yu gat moa paoa sapos yu praktis mo yu hadwok.” Taem wan we i stap lanem samting i andastanem hemia, i givim hem moa paoa.

Givim fidbak we i ones mo i tokbaot stret samting. Helpem ol pikinini se yu no stap harem nogud taem oli no mekem gud, be yu wari taem yu luk se oli no wokhad.

Hadwok. Wan long ol bigfala presen we yumi save givim long ol pikinini blong yumi, i blong oli andastanem se hadwok i lidim man long sakses—i no tumas blong gat save, talen, laki, famli o eni nara samting.

“Heminoinafblongwantemhadwokmoblongtalemsebambaeyumiwokhadfrom.Yumimasgirapmomekemwokia.Hemiblongmekem,inojesblongtingting,webaeimekemseyumisavemekemolgolblongyumiolikamtru.…

“Yumisavefaenemseigatoltaemlonglaefblongyumitaemweyumimestemrod,taemweyumikamtaed,otaemyumiharemnogudlongwansamting,oyumigattaemwehatibrok.Taemhemiaihapen,mihopsebaeyumigogohedblongwokhadmoa...THOMASS.MONSON,Oktoba2007JeneralKonfrens

“Hadwokweigogohedoltaem—inopaoaosave—behadwokweigogohedoltaemweikiblongopenemdoalongolsamtingweyumisavemekem.”WINSTONJEJIL

!NO!“!Gudlongyu!”“!Yusmattumas!”!YES!“!Naesjob!!Mipraodseyustapwokhad!”

Oltingtingweinojenisilidimolfilingigoolsem:“Minosavemekem,moinomatahamasmitraem.?Olsemwanemyumisavemekemolpikininiblongyumiolijenisimtingtingweinojenisigolongtingtingweistapgro?

3. Presemhadwokbeinopaoablongsavemekemsamting

Yumi luk se i stret blong presem ol pikinini blong yumi.

Olsem ol papa mo mama, !yumi mas biliv se sapos wan pikinini i save se yumi stap luk mo agri long wanem we hem i stap mekem, bae hem i stap gogohed blong mekem samting ia! Hem i kam klia long yumi, wetem taem, se fasin blong presem pikinini bae i helpem hem blong lanem ol raet lesen mo bae hem i develop long ol wei we oli gud mo i gat risal. I nomol blong ol papa mo mama blong lukaotem ol defren wei blong tijim wan pikinini long wanem we i raet mo rong, gud mo nogud, mo wanem i wok gud o no wok gud.

Be, fasin blong presem pikinini i mekem moa nogud samting bitim we i mekem gud samting. Lukaot gud long wanem nao yu stap presem, mo yu mas talem stret samting ia.

“Fulap oli gat bilif ia, se blong presem waes blong pikinini i givim olgeta tras mo oli lanem samting i gud moa, be hemia i no tru. ... Risal blong wok blong pikinini i save kam nogud moa sapos oli stap harem oltaem se oli smat. Ol pikinini we oli stap presem tumas olgeta oli save mekem sam desisen we i no stret tumas, mo oli no save akseptem taem oli no mekem gud long wan samting, mo oli save givap taem oli fesem wan jalenj.”32

Lanem blong presem ol samting we pikinini blong yufala i gat kontrol ova long olgeta, speseli hadwok. Wan pikinini i gat kontrol long hamas hem i wok had, long hamas hadwok oli givim, ol fasin blong wok we oli jusum, mo ol narawan moa. Oli no gat kontrol ova long hamas oli smat, o hamas bodi o fes blong olgeta i naes, o hamas talen oli gat.

Samtingtingblongolpapamomama

No singaotem pikinini blong yu long sam defren kaen nem. Blong presem ol hadwok i sendem mesej se pikinini blong yu i gat paoa blong mekem gud moa, mo blong jenis, be taem yu singaotem hem se hem i “smat,” hemia i no givim tumas kontrol long hem long olsem wanem blong jenisim wei we man i luk hem. Blong singaotem hem se hem i “medel” o “i no gud long matematik i spolem hem, mo i stopem hem blong hadwok.

Tijim ol pikinini taem oli smol, blong tingting se bren blong olgeta i wan masel we i save kam strong moa wetem praktis. Hemia i sendem mesej ia se: “Yu save mekem se yu gat moa paoa sapos yu praktis mo yu hadwok.” Taem wan we i stap lanem samting i andastanem hemia, i givim hem moa paoa.

Givim fidbak we i ones mo i tokbaot stret samting. Helpem ol pikinini se yu no stap harem nogud taem oli no mekem gud, be yu wari taem yu luk se oli no wokhad.

Hadwok. Wan long ol bigfala presen we yumi save givim long ol pikinini blong yumi, i blong oli andastanem se hadwok i lidim man long sakses—i no tumas blong gat save, talen, laki, famli o eni nara samting.

“Heminoinafblongwantemhadwokmoblongtalemsebambaeyumiwokhadfrom.Yumimasgirapmomekemwokia.Hemiblongmekem,inojesblongtingting,webaeimekemseyumisavemekemolgolblongyumiolikamtru.…

“Yumisavefaenemseigatoltaemlonglaefblongyumitaemweyumimestemrod,taemweyumikamtaed,otaemyumiharemnogudlongwansamting,oyumigattaemwehatibrok.Taemhemiaihapen,mihopsebaeyumigogohedblongwokhadmoa...THOMASS.MONSON,Oktoba2007JeneralKonfrens

“Hadwokweigogohedoltaem—inopaoaosave—behadwokweigogohedoltaemweikiblongopenemdoalongolsamtingweyumisavemekem.”WINSTONJEJIL

Page 39: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

39

GelblongyuikasemwanAlongwantes.?Olsemwanemnaobaeyupresemhem?Timblongboeblongyuiwinlongwanragbigem.?Olsemwanemnaobaeyupresemhem?Gelblongyuiwokfulaftenunlongwanprojek,moinowokaotgud.?Olsemwanemnaobaeyupresemhem?

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen9.HelpemOlPikininiblongLanemOlsemWanemblong

“TekemAksenblongOlgetawan””

SotToktokOlpikininiolinidimblonglanemsepaoablongolgetablongjusumrodblongolgetaiwankidoktrinblongplanblongfasinblongsevemman.Oltaem,baeoligatpaoablongjusumolsemwanemblongmekemlongenikaensituesen,olongenisamtingweihapenlongolgeta.Olpikininiolinidimblonglanemsesaksesblongolgetaiabaotjoesblongolgeta.Hemihelpblognsaveandastanemolgetatingtingia:

PlesblongFasinblongKontrol• Wanstudenweigatwaninsaedplesblongfasinblongkontrol,istapbilivseolmakmool

nararisalweolikasemlongskul,olirisalblonghadwokblongolgetawan.• Wanstudenweigatwanaotsaedplesblongfasinblongkontrol,ibilivseolmakmorisalwe

olikasemlongskul,olirisalblongolsamtingaotsaedolsem—laki,janis,tija,opapamomama.

Tingtingweinojenisagensemtingtingweistapgro• “Longwantingtingweinosavejenis,olpipololistapbilivimolbesikkwalitinomo,olsemsaveblong

olgeta,otalenblongolgeta,weoliolsamtingweolinosavejenis.• “Longwantingtingweistapgro,olpipololibilivsebesiksamtingweoligatblongmekemsamting,oli

savedevelopemolgetatrulongdedikesenmohadwok—brenmotaleniwansamtingblongstatwetemnomo.

• Tijimolgetasebreniolsemwanmasel,wetaemimekemeksesaes,isavekamstrongmoa.Presemhadwokbeinopaoablongsavemekemsamting.

Lanemblongpresemolsamtingwepikininiblongyufalaigatkontrolovalongolgeta,speselihadwok.Presemfasinblongkrietemsamting,oljoes,olgudplan,mofasinblongwokfolemolplania.Lukaotgudblongnopresemolsamtingweolinogatkontrolovalongolgeta,olsemblongstap“smat”,ofromoliluk“naes.”Olpikininiolinidblonglanemsesaksesblongolgetaifromhamasoliwokhad,inofromseolismat,luknaes,olaki.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 40: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

40

10. SetemapmoFolemolGudfalaEvriDeiFasinblongMekemHomwok

BigfalaTingting:Blonghelpemolpikininiblongolimekemolhomwokblongolgeta,imaskamwanfaswokblongfamli.Evrimembablongfamlioligatpatblongolgeta.

Ridimmotoktokraonlongolaediamotingtingia.

1. Oltaem putum standet blong wok i hae.Ol pikinini oli nidim blongsave se papa mo mama blong olgeta oli wantem luk olgeta oli gat sakseslong skul, blong oli mas lanem wanem we oli stap tijim olgeta, moblong oli mekem ol gud wok long homwok blong olgeta. Evri taem.

2. Setemap ol famli fasin. Meksua se evri pikinini i gat ol famli fasin longsaed blong ples mo taem we oli mekem homwok blong olgeta. Ol famlifasin ia bae oli defren long wanwan pikinini, i dipen long yia blongolgeta mo ol aotsaed wok (wok, miusik, spot mo narawan moa). Olpipol oli lanm gud moa mo oli wok kwik moa taem oli mekem homwoklong semfala ples oltaem, sapos i posibol.

3. Daonem samting we bae i pulum tingting blong olgeta. Bren i savelukluk long wan samting long wan taem.33 Tijim ol pikinini blong stadimo no lisin long miusik, o no gat Tivi, o ol nara samting we i savepulum tingting blong olgeta. !Nomata wanen oli stap talem! Hemia baei nidim blong ol nara memba blong famli oli help, blong ofem Tivi omiusik. Meksua se i gat inaf laet.

4. Kontrolem ol taemtebol. Protektem taem blong pikinini. Yu no letem laef blong pikininiblong yu i fulap long ol nara aktiviti we bae i mekem se i no gat inaf taem blong mekemhomwok, mo i no gat inaf taem blong spel. I gat plante gud samting blong mekem, plante gudpleiplei blong mekem. Be blong stap long plante samting tumas, i save kam wan problem.

5. Sapotem ol tija. Samtaem mi gat wan wok, we pikinini (mo iven papa o mama) i no agriwetem, o i ting se i nid. Yu no tok nogud o daonem ol wok blong ol tija. Sapos yu luk wanproblem wetem wan homwok, toktok wetem tija.

6. Yu no tekova.!Yu no mekem homwok blong pikinini blong yu! Sam pikinini oli nidim moahelp long yu bitim ol narawan, mo i gat sam homwok we bae oli nidim moa help long yu bitimol narawan. Wok wetem pikinini blong yu, be yu no mekem wok ia blong hem.

"Wanwantaem,yuminidimblongyumihadwoknambatutaem—mowannambatritaem,mowannambafotaem,mohamastaemmoaweinidblongmekemwanemweyumitraehadblongkasem."PRES.THOMASS.MONSON,CESFireside,Sept2003.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

10. SetemapmoFolemolGudfalaEvriDeiFasinblongMekemHomwok

BigfalaTingting:Blonghelpemolpikininiblongolimekemolhomwokblongolgeta,imaskamwanfaswokblongfamli.Evrimembablongfamlioligatpatblongolgeta.

Ridimmotoktokraonlongolaediamotingtingia.

1. Oltaem putum standet blong wok i hae.Ol pikinini oli nidim blongsave se papa mo mama blong olgeta oli wantem luk olgeta oli gat sakseslong skul, blong oli mas lanem wanem we oli stap tijim olgeta, moblong oli mekem ol gud wok long homwok blong olgeta. Evri taem.

2. Setemap ol famli fasin. Meksua se evri pikinini i gat ol famli fasin longsaed blong ples mo taem we oli mekem homwok blong olgeta. Ol famlifasin ia bae oli defren long wanwan pikinini, i dipen long yia blongolgeta mo ol aotsaed wok (wok, miusik, spot mo narawan moa). Olpipol oli lanm gud moa mo oli wok kwik moa taem oli mekem homwoklong semfala ples oltaem, sapos i posibol.

3. Daonem samting we bae i pulum tingting blong olgeta. Bren i savelukluk long wan samting long wan taem.33 Tijim ol pikinini blong stadimo no lisin long miusik, o no gat Tivi, o ol nara samting we i savepulum tingting blong olgeta. !Nomata wanen oli stap talem! Hemia baei nidim blong ol nara memba blong famli oli help, blong ofem Tivi omiusik. Meksua se i gat inaf laet.

4. Kontrolem ol taemtebol. Protektem taem blong pikinini. Yu no letem laef blong pikininiblong yu i fulap long ol nara aktiviti we bae i mekem se i no gat inaf taem blong mekemhomwok, mo i no gat inaf taem blong spel. I gat plante gud samting blong mekem, plante gudpleiplei blong mekem. Be blong stap long plante samting tumas, i save kam wan problem.

5. Sapotem ol tija. Samtaem mi gat wan wok, we pikinini (mo iven papa o mama) i no agriwetem, o i ting se i nid. Yu no tok nogud o daonem ol wok blong ol tija. Sapos yu luk wanproblem wetem wan homwok, toktok wetem tija.

6. Yu no tekova.!Yu no mekem homwok blong pikinini blong yu! Sam pikinini oli nidim moahelp long yu bitim ol narawan, mo i gat sam homwok we bae oli nidim moa help long yu bitimol narawan. Wok wetem pikinini blong yu, be yu no mekem wok ia blong hem.

"Wanwantaem,yuminidimblongyumihadwoknambatutaem—mowannambatritaem,mowannambafotaem,mohamastaemmoaweinidblongmekemwanemweyumitraehadblongkasem."PRES.THOMASS.MONSON,CESFireside,Sept2003.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

Page 41: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

41

7. Putum taem blong spel. No fraet blongputum sam taem blong spel smol evri 15 o20 minit—i no longtaem tumas mekem setingting i go lus, be i longwan inaf blongmekem bren i spel mo i stat bakegen.

8. Plan from ol strong homwok. ?Wanemnao bae i hapen taem pikinini blong yu i no save olsem wanem blongmekem homwok blong olgeta? I no se oltaem: “Mama o Papa, yu kamhelpem mi.” Samtaem, speseli taem pikinini i kam bigwan, papa momama i no save mekem homwok. Eksampol, yu nid blong faenem wanwe i save help wetem matematik, o wan we i save help wetem Inglis moraeting. Blong mekem plan from ol strong homwok i impoten. Blongstap wok insaed long wan gud fren stadi grup bae i help blong savefinisim ol strong homwok.

9. Mekem plan mo oganaes. Ol skul homwok oli wan gudfala taem blongtij mo mekem ol eksekutiv fasin oli kam strong moa. Mekem wan lis moplan from ol homwok we oli longwan mo i tekem taem. Helpem pikininiblong yu blong planem gud taem, putum ol fas wok long oda, mo gatsakses folem ol smol step.

10. Meksua se wok i klin. Ol tija oli save givim moa poen long wanhomwok we i klin gud, be i no doti, iven sapos ol ansa oli semmak. Oliol man nomo. Yu save helpem pikinini blong yu blong gat wan evri deifasin blong mekem wok we i klin mo i stret, !iven sapos yu no saveolsem wanem blong mekem wok ia!

11. Lukaot gud long raeting. Hemia i impoten tumas. Evri topik long skul,i nid blong oli mas raet long hem. Yumi no save lanem wan topik sapos yumi no gat fasinblong toktok. Oltaem, traem blong kam antap long fasin blong yusum lanwis taem yu staplukluk ova long homwok. Lukaot gud long raeting. Helpem olgeta blong raetem plante rafpepa. Taem wan i kam antap long fasin blong raet, bae hem i save mekem gud moa longwanwan topik long skul. Meksua se yu stap oltaem givim tingting long saed blong kwaliti blongol tingting blong olgeta mo fasin blong yusum toktok, be i no tumas long saed blong spelingmo grama.

12. Tingbaot se, fasin blong ripitim samting i stap long hat blong fasin blong lanem samting.Plante long ol samting we i luk se i had blong lanem, oli save lanem tru long fasin blongripripitim samting.

“Longolyangman.Blongluksaverolwebaeyugatolsemmanblonglukluklongfamlimoprotektemfamli,mifalaitalem:rerenaoiataemyustapwokstrongwetemfultingtinglongskulmomekemplanblonggohedlongskulaftasekendriskul.Edukesen,longwanyunivesiti,teknikolskul,skulblonglanemwanwok,osemmakprogram,ikiblongdevelopemolskilmopaoawebaeyunidim.”D. TODKRISTOFESON,OlPapa,Epril2016JeneralKonfrens

!MekemSamtingIKwaet!Taembrenistopblongfilimsehemisefistap,naohemistopblonglanemsamting.27

Krosmofasinblongpoenemfingga,iwanposenlongfasinblonglanemsamting.Leftemaptingting.Gogohedblongstanapstrongtaeminid,beoltaem,yumastoknaes,longwanfasinweistretlongfiling.Yunopoenemfingga,toknogud,singsingaot,okros.

Faenemolrisenblonglaf,blonggatgudtaemtugetataemyufalaimekemhomwok.

olsemwanpapaomama,golblongyuiblongyustapolsemHomwokHelpa,inoHomwokPolis.Baeyuwantemseolpikininiblongyuolifilimgudblongsaveseyustapwetemolgeta,ino

7. Putum taem blong spel. No fraet blongputum sam taem blong spel smol evri 15 o20 minit—i no longtaem tumas mekem setingting i go lus, be i longwan inaf blongmekem bren i spel mo i stat bakegen.

8. Plan from ol strong homwok. ?Wanemnao bae i hapen taem pikinini blong yu i no save olsem wanem blongmekem homwok blong olgeta? I no se oltaem: “Mama o Papa, yu kamhelpem mi.” Samtaem, speseli taem pikinini i kam bigwan, papa momama i no save mekem homwok. Eksampol, yu nid blong faenem wanwe i save help wetem matematik, o wan we i save help wetem Inglis moraeting. Blong mekem plan from ol strong homwok i impoten. Blongstap wok insaed long wan gud fren stadi grup bae i help blong savefinisim ol strong homwok.

9. Mekem plan mo oganaes. Ol skul homwok oli wan gudfala taem blongtij mo mekem ol eksekutiv fasin oli kam strong moa. Mekem wan lis moplan from ol homwok we oli longwan mo i tekem taem. Helpem pikininiblong yu blong planem gud taem, putum ol fas wok long oda, mo gatsakses folem ol smol step.

10. Meksua se wok i klin. Ol tija oli save givim moa poen long wanhomwok we i klin gud, be i no doti, iven sapos ol ansa oli semmak. Oliol man nomo. Yu save helpem pikinini blong yu blong gat wan evri deifasin blong mekem wok we i klin mo i stret, !iven sapos yu no saveolsem wanem blong mekem wok ia!

11. Lukaot gud long raeting. Hemia i impoten tumas. Evri topik long skul,i nid blong oli mas raet long hem. Yumi no save lanem wan topik sapos yumi no gat fasinblong toktok. Oltaem, traem blong kam antap long fasin blong yusum lanwis taem yu staplukluk ova long homwok. Lukaot gud long raeting. Helpem olgeta blong raetem plante rafpepa. Taem wan i kam antap long fasin blong raet, bae hem i save mekem gud moa longwanwan topik long skul. Meksua se yu stap oltaem givim tingting long saed blong kwaliti blongol tingting blong olgeta mo fasin blong yusum toktok, be i no tumas long saed blong spelingmo grama.

12. Tingbaot se, fasin blong ripitim samting i stap long hat blong fasin blong lanem samting.Plante long ol samting we i luk se i had blong lanem, oli save lanem tru long fasin blongripripitim samting.

“Longolyangman.Blongluksaverolwebaeyugatolsemmanblonglukluklongfamlimoprotektemfamli,mifalaitalem:rerenaoiataemyustapwokstrongwetemfultingtinglongskulmomekemplanblonggohedlongskulaftasekendriskul.Edukesen,longwanyunivesiti,teknikolskul,skulblonglanemwanwok,osemmakprogram,ikiblongdevelopemolskilmopaoawebaeyunidim.”D. TODKRISTOFESON,OlPapa,Epril2016JeneralKonfrens

!MekemSamtingIKwaet!Taembrenistopblongfilimsehemisefistap,naohemistopblonglanemsamting.27

Krosmofasinblongpoenemfingga,iwanposenlongfasinblonglanemsamting.Leftemaptingting.Gogohedblongstanapstrongtaeminid,beoltaem,yumastoknaes,longwanfasinweistretlongfiling.Yunopoenemfingga,toknogud,singsingaot,okros.

Faenemolrisenblonglaf,blonggatgudtaemtugetataemyufalaimekemhomwok.

olsemwanpapaomama,golblongyuiblongyustapolsemHomwokHelpa,inoHomwokPolis.Baeyuwantemseolpikininiblongyuolifilimgudblongsaveseyustapwetemolgeta,ino

Page 42: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

42

Rimaenda:Lesen12,olilegoistapblongolmembablonggrupolitoktokraonlongtopikblongjoesblongolgeta.Bifoolifinisimlesenia,olmembablonggrupolisavetoktokraonlongoldefrentopikmoaedialonglassesenia.

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen10.SetemapmoFolemolGudfalaEvriDeiFasinblongMekem

Homwok

SotToktokWokblongEvriwan.Blongmeksuasehomwokifinisevridei,iwanresponsabilitiblongfulfamli—nomataseigatwannomoweigathomwok.Meksuaseyugatgolblongsamtingimashapen.Putumrulistapse,homwok,olimasmekemgudevritaem.Setemapolfamlifasin.Inomasgatkwestinsewetaemmoweaplesnaobaepikininiimekemolhomwok.Daonemsamtingwebaeipulumtingtingblongolgeta.NoTiviolaodmiusik.!Olnaramembablongfamliolimaswoktugeta!Kontrolemoltaemtebol. No letem pikinini blong yu i bisi tumas mekem se hem i no gat taem blong mekem homwok. Sapotemoltija.Saposyunolaekemonoagriwetemwanhomwok,yunopoenemfinggalongtijalongforedblongpikininiblongyu.Toktoklongtijasaposiwanproblemweistaphapenoltaem.!Yunotekova!!Homwokisavemekemsetingtingifasfas!Yunotekovamomekemhomwokyuwantaemolsamtingoligostrongsmol!Putumtaemblongspel.Letempikininiblongstopevri15o20minitblongispelsmolsaposinid—inolontaemtumas,beblongigodrink,ikakaesmol,beinoblongilongwantumasnaowebaeigomekemwannarasamtingostatblongtingtinglongwannarasamting.Planfromolstronghomwok.Gatwanplanblongmekemseyusavewanemblongmekemtaempikininiblongyuinosavemekemhomwok,moyutu,yunosavemekemhomwok.Stapkwaet.Fasinblonglanemsamtingistoptaembrenikrosoiharemnogud.Tingbaot,stapolsemHomwokHelpa,inoHomwokPolis.Meksuasewokiklin.Yusaveluksavesaposwanhomwokinoklin,ivensaposyunoandastanemwokweistap.Lukaotgudlongraeting.Oltaem,lukaotgudlongfasinweyustapraetlonghem.Leftemaptingting

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 43: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

43

11. HelpemPikininiblongYublongRerefromOlTes

BigfalaTingting:Hemiaoliolsamtingweyusavemekemolsempapamomamablonghelpempikininiblongyublonggatmoatraslonghemwanblongmekemoltes.

1. BifolongTes1. Ol tes oli samting we i hapen tru insaed long laef, long saed blong

edukesen. Be, yu no mekem se oli gat moa mining, o oli impoten bitimwe wanem we i stap. Helpem ol pikinini blong oli andastanem se ol tesoli jes wan wei blong ol tija mo skul oli putum tugeta infomesen longhamas wanwan studen i stap progres long skul.

2. Presem pikinini blong yu plante taem, taem hem i mekem gud long wansamting. Mekem hem i filim se hem i gat ful paoa blong gat sakses, !from se yuluk i hapen plante taem! Meksua se hem i save se yu lavem hem mo trastemhem, mo hemia i no from mak we bae hem i gat long tes.

3. Longtaem bifo long tes, yu mas save gud se pikinini blong yu i rere gud onogat. Yu no letem wan mak blong tes i fas taem ia we yu luksave se hem mino save wanem i stap long tes ia. Jekem ol homwok mo mak oltaem. Toktoklong tija sapos i nid.

4. Helpem pikinini blong yu blong mekem plan mo blong i mekem wan ful mostrong stadi blong rere from tes.

5. Meksua se hem i gat wan gudfala ples blong stadi long hem.

6. Blong mekem hem i rere taem hem i tekpat long ol smol fren stadi grup i wok gud tumas. Ol memba blong grup olisave raetem ol tes kwestin blong narawan i mekem mo afta toktok raon long olgeta.

7. Mekem pikinini blong yu i praktis long ol eksampol blong ol tes kwestin, blong mekem se hem i save gud wok ia.Yu save raetem ol kwestin blong yuwan, o yu save faenem ol eksampol long intanet. Faenemaot se ol kwestin olikamaot olsem wanem, mo praktis blong mekem ol wok ia olsem we bae oli kamaot.

8. Meksua se pikinini blong yu i spelgud bifo ol tes oli tekem ples. !Hemia i minim se i moa bitim blong slip long naetbifo! Blong slip gud plante dei we i folfolem olgeta i impoten tumas. Ol man blong saens oli biliv se bren blongyumi i mekem wok blong hem blong storem mo oganaesem ol infomesen taem yumi stap slip.

9. Meksua se pikinini blong yu i kakae breakfas (kakae long moning) wan aoa o tu aoa bifo tes i stat. Yu no letemolgeta oli go mekem tes we oli hanggri tumas o oli fulap tumas. Blong ol tes we oli longwan, tekem wan smol kakaesapos i posibol. Jekem se oli gat raet blong mekem hemia.

10. Yu no letem pikinini blong yu i lukluk nomo long ol trik kwestin (olsem wei blong winim wan maltipol joes tes).Hemia i no wok mo i save pulumaot tingting blong hem blong luklukgud long ol kwestin long wan stret fasin.

“Taemoliskelemwok,wokikamgudmoa.Taemoliskelemwokmooligivimripotfrom,spidblongkamgudmoaikamantapmoa.”TOMASS.MONSON

PrijimGospelblongMi.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

11. HelpemPikininiblongYublongRerefromOlTes

BigfalaTingting:Hemiaoliolsamtingweyusavemekemolsempapamomamablonghelpempikininiblongyublonggatmoatraslonghemwanblongmekemoltes.

1. BifolongTes1. Ol tes oli samting we i hapen tru insaed long laef, long saed blong

edukesen. Be, yu no mekem se oli gat moa mining, o oli impoten bitimwe wanem we i stap. Helpem ol pikinini blong oli andastanem se ol tesoli jes wan wei blong ol tija mo skul oli putum tugeta infomesen longhamas wanwan studen i stap progres long skul.

2. Presem pikinini blong yu plante taem, taem hem i mekem gud long wansamting. Mekem hem i filim se hem i gat ful paoa blong gat sakses, !from se yuluk i hapen plante taem! Meksua se hem i save se yu lavem hem mo trastemhem, mo hemia i no from mak we bae hem i gat long tes.

3. Longtaem bifo long tes, yu mas save gud se pikinini blong yu i rere gud onogat. Yu no letem wan mak blong tes i fas taem ia we yu luksave se hem mino save wanem i stap long tes ia. Jekem ol homwok mo mak oltaem. Toktoklong tija sapos i nid.

4. Helpem pikinini blong yu blong mekem plan mo blong i mekem wan ful mostrong stadi blong rere from tes.

5. Meksua se hem i gat wan gudfala ples blong stadi long hem.

6. Blong mekem hem i rere taem hem i tekpat long ol smol fren stadi grup i wok gud tumas. Ol memba blong grup olisave raetem ol tes kwestin blong narawan i mekem mo afta toktok raon long olgeta.

7. Mekem pikinini blong yu i praktis long ol eksampol blong ol tes kwestin, blong mekem se hem i save gud wok ia.Yu save raetem ol kwestin blong yuwan, o yu save faenem ol eksampol long intanet. Faenemaot se ol kwestin olikamaot olsem wanem, mo praktis blong mekem ol wok ia olsem we bae oli kamaot.

8. Meksua se pikinini blong yu i spelgud bifo ol tes oli tekem ples. !Hemia i minim se i moa bitim blong slip long naetbifo! Blong slip gud plante dei we i folfolem olgeta i impoten tumas. Ol man blong saens oli biliv se bren blongyumi i mekem wok blong hem blong storem mo oganaesem ol infomesen taem yumi stap slip.

9. Meksua se pikinini blong yu i kakae breakfas (kakae long moning) wan aoa o tu aoa bifo tes i stat. Yu no letemolgeta oli go mekem tes we oli hanggri tumas o oli fulap tumas. Blong ol tes we oli longwan, tekem wan smol kakaesapos i posibol. Jekem se oli gat raet blong mekem hemia.

10. Yu no letem pikinini blong yu i lukluk nomo long ol trik kwestin (olsem wei blong winim wan maltipol joes tes).Hemia i no wok mo i save pulumaot tingting blong hem blong luklukgud long ol kwestin long wan stret fasin.

“Taemoliskelemwok,wokikamgudmoa.Taemoliskelemwokmooligivimripotfrom,spidblongkamgudmoaikamantapmoa.”TOMASS.MONSON

PrijimGospelblongMi.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

11. HelpemPikininiblongYublongRerefromOlTes

BigfalaTingting:Hemiaoliolsamtingweyusavemekemolsempapamomamablonghelpempikininiblongyublonggatmoatraslonghemwanblongmekemoltes.

1. BifolongTes1. Ol tes oli samting we i hapen tru insaed long laef, long saed blong

edukesen. Be, yu no mekem se oli gat moa mining, o oli impoten bitimwe wanem we i stap. Helpem ol pikinini blong oli andastanem se ol tesoli jes wan wei blong ol tija mo skul oli putum tugeta infomesen longhamas wanwan studen i stap progres long skul.

2. Presem pikinini blong yu plante taem, taem hem i mekem gud long wansamting. Mekem hem i filim se hem i gat ful paoa blong gat sakses, !from se yuluk i hapen plante taem! Meksua se hem i save se yu lavem hem mo trastemhem, mo hemia i no from mak we bae hem i gat long tes.

3. Longtaem bifo long tes, yu mas save gud se pikinini blong yu i rere gud onogat. Yu no letem wan mak blong tes i fas taem ia we yu luksave se hem mino save wanem i stap long tes ia. Jekem ol homwok mo mak oltaem. Toktoklong tija sapos i nid.

4. Helpem pikinini blong yu blong mekem plan mo blong i mekem wan ful mostrong stadi blong rere from tes.

5. Meksua se hem i gat wan gudfala ples blong stadi long hem.

6. Blong mekem hem i rere taem hem i tekpat long ol smol fren stadi grup i wok gud tumas. Ol memba blong grup olisave raetem ol tes kwestin blong narawan i mekem mo afta toktok raon long olgeta.

7. Mekem pikinini blong yu i praktis long ol eksampol blong ol tes kwestin, blong mekem se hem i save gud wok ia.Yu save raetem ol kwestin blong yuwan, o yu save faenem ol eksampol long intanet. Faenemaot se ol kwestin olikamaot olsem wanem, mo praktis blong mekem ol wok ia olsem we bae oli kamaot.

8. Meksua se pikinini blong yu i spelgud bifo ol tes oli tekem ples. !Hemia i minim se i moa bitim blong slip long naetbifo! Blong slip gud plante dei we i folfolem olgeta i impoten tumas. Ol man blong saens oli biliv se bren blongyumi i mekem wok blong hem blong storem mo oganaesem ol infomesen taem yumi stap slip.

9. Meksua se pikinini blong yu i kakae breakfas (kakae long moning) wan aoa o tu aoa bifo tes i stat. Yu no letemolgeta oli go mekem tes we oli hanggri tumas o oli fulap tumas. Blong ol tes we oli longwan, tekem wan smol kakaesapos i posibol. Jekem se oli gat raet blong mekem hemia.

10. Yu no letem pikinini blong yu i lukluk nomo long ol trik kwestin (olsem wei blong winim wan maltipol joes tes).Hemia i no wok mo i save pulumaot tingting blong hem blong luklukgud long ol kwestin long wan stret fasin.

“Taemoliskelemwok,wokikamgudmoa.Taemoliskelemwokmooligivimripotfrom,spidblongkamgudmoaikamantapmoa.”TOMASS.MONSON

PrijimGospelblongMi.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

Page 44: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

44

2. LongTaemblongTes

1. Lisin gud long instraksen.

2. Meksua se yu andastanem hamas taem i stap.

3. Plante pipol oli faenem se i gud blong luk tru long tes bifo oli statem tes.

4. Yu no wari se olsem wanem mo wanem nao ol narawan oli stap mekemlong taem blong tes, o sapos wan i go fastaem o bae i finis fastaem longyu. Lukluk nomo long pepa blong yu mo kipim wan ae i stap long klok.

5. Stretem bodi mo jenisim posisen wanwan taem.

6. Folem tes we yu stap mekem, yu save raetem ol defren infomesen we olistap taem yu kasem tes. Yu no save tekem not i kam long tes, be yu savetekem ol not long taem blong tes. Long baksaed blong tes pepa, o longwan pis pepa olbaot (sapos oli letem) raetem infomesen we yu bin stadimo tingting long hem.

7. Folemap Yuwan Bakegen. Sapos yu luksave se yu spendem tumas taemlong wan poen, muv i go. Kambak long hem sapos yu gat taem.

3. TestemWariBlong filim wari smol bifo yu tekem tes i nomo, mo, blong plante pipol, i save help. Smol wari i mekem se yumi putum ful tingting blong yumi long wok we i stap; i helpem yumi blong mekem bes blong yumi. Tumas wari, i save mekem wan i no wok gud olsem we oli sapos blong mekem.

1. Wanem i mekem man i wari long tes, i blong save se yuno save tes ia gud. Helpem pikinini blong yu i rere taemhem mi mekem ol homwok mo taem hem mi stap stadioltaem, oltaem. Bes fasin blong rere from wari blong tes, i blong savewanem bae i stap long hem.

2. Yu no tingting nogud long tes, mo yu no tokbaot tes ia long wan nigudwei long ol narawan. Saens i soem se ol nogud toktok ia long yuwan, iblokem paoa blong yu blong tingting. Ol gud tingting oli mekem maenblong yu i rilaks mo i helpem yu blong tingting long wan wei we i moaklia. Spendem taem blong tingting mo tokbaot ol samting we oli mekemyu laf we bae yu mekem afta long tes.

3. Sapos yu filim se yu fraet mo wari tumas long taem blong tes, pulum winlongwan, slo mo dip.

4. !Tingbaot se oli tes oli no mekem se yu wari—yu nomo yu mekem! Yulanem blong kontrolem hemia. Lanem blong yusum blong helpem yu.

5. Sapos wan pikinini i wari long saed blong wan tes, toktok long olgeta sei posibol blong kasem wan prishud blesing.

2. LongTaemblongTes

1. Lisin gud long instraksen.

2. Meksua se yu andastanem hamas taem i stap.

3. Plante pipol oli faenem se i gud blong luk tru long tes bifo oli statem tes.

4. Yu no wari se olsem wanem mo wanem nao ol narawan oli stap mekemlong taem blong tes, o sapos wan i go fastaem o bae i finis fastaem longyu. Lukluk nomo long pepa blong yu mo kipim wan ae i stap long klok.

5. Stretem bodi mo jenisim posisen wanwan taem.

6. Folem tes we yu stap mekem, yu save raetem ol defren infomesen we olistap taem yu kasem tes. Yu no save tekem not i kam long tes, be yu savetekem ol not long taem blong tes. Long baksaed blong tes pepa, o longwan pis pepa olbaot (sapos oli letem) raetem infomesen we yu bin stadimo tingting long hem.

7. Folemap Yuwan Bakegen. Sapos yu luksave se yu spendem tumas taemlong wan poen, muv i go. Kambak long hem sapos yu gat taem.

3. TestemWariBlong filim wari smol bifo yu tekem tes i nomo, mo, blong plante pipol, i save help. Smol wari i mekem se yumi putum ful tingting blong yumi long wok we i stap; i helpem yumi blong mekem bes blong yumi. Tumas wari, i save mekem wan i no wok gud olsem we oli sapos blong mekem.

1. Wanem i mekem man i wari long tes, i blong save se yuno save tes ia gud. Helpem pikinini blong yu i rere taemhem mi mekem ol homwok mo taem hem mi stap stadioltaem, oltaem. Bes fasin blong rere from wari blong tes, i blong savewanem bae i stap long hem.

2. Yu no tingting nogud long tes, mo yu no tokbaot tes ia long wan nigudwei long ol narawan. Saens i soem se ol nogud toktok ia long yuwan, iblokem paoa blong yu blong tingting. Ol gud tingting oli mekem maenblong yu i rilaks mo i helpem yu blong tingting long wan wei we i moaklia. Spendem taem blong tingting mo tokbaot ol samting we oli mekemyu laf we bae yu mekem afta long tes.

3. Sapos yu filim se yu fraet mo wari tumas long taem blong tes, pulum winlongwan, slo mo dip.

4. !Tingbaot se oli tes oli no mekem se yu wari—yu nomo yu mekem! Yulanem blong kontrolem hemia. Lanem blong yusum blong helpem yu.

5. Sapos wan pikinini i wari long saed blong wan tes, toktok long olgeta sei posibol blong kasem wan prishud blesing.

Page 45: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

45

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen11.HelpemPikininiblongYublongRerefromOlTes

SotToktokHelpemolpikininiblongyublongrerefromoltestaemyutijimolgetablong:

BifolongTes1. Oltesolisamtingweihapentruinsaedlonglaef,longsaedblongedukesen.Rereblong

mekembes,beyunomekemsetesikambigwanoikamimpotentumasbitimweistap.2. Meksuasehemisaveseyulavemhemmotrastemhem,mohemiainofrommakwebae

hemigatlongtes.3. Yumassavegudlevelwepikininiblongyuirerelonghem.!Nogatlasminitsapraes!4. Inogatwansamtingweitekemplesblongfasinblongstaprere.Helpempikininiblongyu

blonglanblongstadimorere.5. Mekemwangudfalaplesblonghemistadi.6. Blongmekemhemireretaemhemitekpatlongolsmolfrenstadigrupiwokgudtumas.7. Praktisblongmekemoleksampolblongolteskwestin.8. Spelgudbifooltesolistat.9. Yunogolongtesweyuhanggritumasoyufulaptumas.10. Nospendemtaemblongtraemlanemoltrikblongmekemtes.Olinowok.

LongTaemblongTes1. Lisingudlonginstraksen.2. Meksuaseyuandastanemhamastaemistap.3. Luktrulongtesbifoyustatemtes.4. Yunowarilongwanemolnarawanolistapmekemosaposolistapfinisfastaemlongyu.5. Stretembodimojenisimposisenwanwantaem.6. Yusaveraetemwaninfomesenpepaaftaweyukasemtes.7. FolemapYuwanBakegen.Luklukgudlongtaemmojekemgudprogresblongyu.Yunostap

waritumaslongwaneksesaesblonglongfalataem.

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 46: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

46

12. TopikweGrupiJusum

Long saed blong lesen 12, mifala i leftemap tingting blong ol memba blong grup blong jusum wan topik we oli wantem toktok raon long hem, o lanem moa samting abaot. Ol memba blong grup oli save yusum wan long oltrifala topik insaed long seksen ia, o oli save jusum wan topik blong olgetawannomo.

Raetem ol not abaot topik ia long pej ia.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

12. TopikweGrupiJusum

Long saed blong lesen 12, mifala i leftemap tingting blong ol memba blong grup blong jusum wan topik we oli wantem toktok raon long hem, o lanem moa samting abaot. Ol memba blong grup oli save yusum wan long oltrifala topik insaed long seksen ia, o oli save jusum wan topik blong olgetawannomo.

Raetem ol not abaot topik ia long pej ia.

Kambakmo

Ripotbak

LuklukbaklongOlPlanmoKomitmenblongMiwanweyubinmekemlonglaslesen.?Wanemnaoyubinmekemlonghom??Wanemnaoyubinlanem?

Page 47: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

47

OlsemWanemNaoTaemInglisoFranisiNoMamaLanwisblongYuPlante studen we oli no toktok Inglis long hom, oli stap go long wan skul we Inglis i lanwis blong tij. Olgeta studen ia oli gat wan bigfala jalenj, mo bae oli mas wokhad i bitim wan we i toktok Inglis long hom, blong mekem se hem i save gat sakses.

?Olsem wanem papa mo mama blong olgeta oli save sapotem olgeta iven we oli no toktok Inglis? Hemia samfala tingting:34

1. Ol studen bae oli lanem Inglis i gud moa sapos oli gohed blongdevelopem mama lanwis blong olgeta. Tingbaot se ol pikinini oli no staplanem Inglis o Franis blong i tekem ples blong mama lanwis blong olgeta,be blong mekem olgeta oli rere blong kasem moa janis long fiuja taem olisave olsem wanem blong yusum Inglis o Franis. Plante bisnis bae oli gladmoa blong tekem wan man long wok sapos hem i save tu lanwis. Hemia itru long plante samting. Sapos i posibol, karem sam buk mo nara samtingblong rid long tufala lanwis, mo wajem ol program long Tivi long tufalalanwis.

2. Gat gud tingting long mama kalja mo lanwis blong yu. Helpem pikininiblong yu blong save abaot mama kalja blong yu taem yu mekem olhomwok abaot ol samting ia, nomata yu mas mekem ol homwok ia longInglis lanwis. Eksampol. Hem i save raetem wan “essay” abaot wei we olioganaesem gavman long homkantri blong yu.

3. Pikinini blong yu bae i mas wokhad moa blong mekem homwok ia longInglis o Franis (be i no long mama lanwis blong hem). Maet bae yu mas toktok wetem tija abaot hamas taem bae i tekem blong mekem homwok ia. hem i gud moa blong mekem haf homwok mo andastanem gud, bitim blong mekem ful homwok be no andastanem gud.

4. Maet bae yu save eksplenem ol defren samting we i stap long mamalanwis blong yu. Sapos yu eksplenem wan homwok long pikinini blong yulong hom lanwis blong yu, traem blong talem bakegen wanem we yu bintalem long Inglis o Franis. Hemia bae i helpem pikinini blong yu blongjoenem Inglis o Franis lanwis i go long hom lanwis blong yu.

5. Tijim pikinini blong yu blong stadi long ol smol grup wetem olnarawan we oli stap long sem klas we oli save toktok long sem lanwislong hom be oli save Inglis i gud moa.

6. Leftemap tingting blong pikinini blong yu blong mekem sam ekstra aktiviti afta skul. Hemia bae i helpemolgeta blong glad long skul, bildimap ol frensip wetem ol nara studen, mo blong lanem Inglis i kwik moa.

7. Stap toktok wetem skul mo ol tija. Plante tija oli glad blong harem ol kwestin mo bae oli luksave tingtingblong yu blong wantem helpem pikinini blong yu blong winim skul blong hem. Meksua se yu go wetem wanfren blong i transletem ol toktok blong yu sapos i nid taem yu gat apoenmen long skul. Skul i save gat wantransleta i stap sapos yu talem long olgeta bifo apoenmen i tekem ples. Taem yu andastanem wanem i stapgohed long skul bae i givim wan moa gud aedia long olsem wanem yu save sapotem pikinini blong yu longhom.

“Blongstapridlongmamalanwisisavespidimdevelopmenblongsaveridlongsekenlanwis.

‘Hemiaitrufromse:• Olskilblongridisevetlongwanlanwisnambawanigolongnaralanwisnambatu

• Blongrid,imekemsemanisavekasemsaveblongwolweimekemseiisimoablongandastanemsekenlanwismoimekemse

• wanigladblognsaveridlongsekenlanwis.”

OlsemWanemNaoTaemInglisoFranisiNoMamaLanwisblongYuPlante studen we oli no toktok Inglis long hom, oli stap go long wan skul we Inglis i lanwis blong tij. Olgeta studen ia oli gat wan bigfala jalenj, mo bae oli mas wokhad i bitim wan we i toktok Inglis long hom, blong mekem se hem i save gat sakses.

?Olsem wanem papa mo mama blong olgeta oli save sapotem olgeta iven we oli no toktok Inglis? Hemia samfala tingting:34

1. Ol studen bae oli lanem Inglis i gud moa sapos oli gohed blongdevelopem mama lanwis blong olgeta. Tingbaot se ol pikinini oli no staplanem Inglis o Franis blong i tekem ples blong mama lanwis blong olgeta,be blong mekem olgeta oli rere blong kasem moa janis long fiuja taem olisave olsem wanem blong yusum Inglis o Franis. Plante bisnis bae oli gladmoa blong tekem wan man long wok sapos hem i save tu lanwis. Hemia itru long plante samting. Sapos i posibol, karem sam buk mo nara samtingblong rid long tufala lanwis, mo wajem ol program long Tivi long tufalalanwis.

2. Gat gud tingting long mama kalja mo lanwis blong yu. Helpem pikininiblong yu blong save abaot mama kalja blong yu taem yu mekem olhomwok abaot ol samting ia, nomata yu mas mekem ol homwok ia longInglis lanwis. Eksampol. Hem i save raetem wan “essay” abaot wei we olioganaesem gavman long homkantri blong yu.

3. Pikinini blong yu bae i mas wokhad moa blong mekem homwok ia longInglis o Franis (be i no long mama lanwis blong hem). Maet bae yu mas toktok wetem tija abaot hamas taem bae i tekem blong mekem homwok ia. hem i gud moa blong mekem haf homwok mo andastanem gud, bitim blong mekem ful homwok be no andastanem gud.

4. Maet bae yu save eksplenem ol defren samting we i stap long mamalanwis blong yu. Sapos yu eksplenem wan homwok long pikinini blong yulong hom lanwis blong yu, traem blong talem bakegen wanem we yu bintalem long Inglis o Franis. Hemia bae i helpem pikinini blong yu blongjoenem Inglis o Franis lanwis i go long hom lanwis blong yu.

5. Tijim pikinini blong yu blong stadi long ol smol grup wetem olnarawan we oli stap long sem klas we oli save toktok long sem lanwislong hom be oli save Inglis i gud moa.

6. Leftemap tingting blong pikinini blong yu blong mekem sam ekstra aktiviti afta skul. Hemia bae i helpemolgeta blong glad long skul, bildimap ol frensip wetem ol nara studen, mo blong lanem Inglis i kwik moa.

7. Stap toktok wetem skul mo ol tija. Plante tija oli glad blong harem ol kwestin mo bae oli luksave tingtingblong yu blong wantem helpem pikinini blong yu blong winim skul blong hem. Meksua se yu go wetem wanfren blong i transletem ol toktok blong yu sapos i nid taem yu gat apoenmen long skul. Skul i save gat wantransleta i stap sapos yu talem long olgeta bifo apoenmen i tekem ples. Taem yu andastanem wanem i stapgohed long skul bae i givim wan moa gud aedia long olsem wanem yu save sapotem pikinini blong yu longhom.

“Blongstapridlongmamalanwisisavespidimdevelopmenblongsaveridlongsekenlanwis.

‘Hemiaitrufromse:• Olskilblongridisevetlongwanlanwisnambawanigolongnaralanwisnambatu

• Blongrid,imekemsemanisavekasemsaveblongwolweimekemseiisimoablongandastanemsekenlanwismoimekemse

• wanigladblognsaveridlongsekenlanwis.”

Page 48: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

48

SendemPikininiIGolongSkullongStretYia1. Luklukbak long ol doktrin blong edukesen wetem ol pikinini blong yu.

Long taem blong Famli Haos Naet, luklukbak, wetem ol pikinini blong yu,ol doktrin we oli stap long ol lesen 1, 2, 3 mo 8 blong lesen ia. Meksua seoli statem niu skul yia wetem save ia se huia olgeta, mo oli trastem ol tabupaoa blong olgeta.

2. Evri pikinini i mas kasem wan “skul” prishud blesing blong helpemolgeta long skul. Hemia i helpem wanwan pikinini blong save se skul iimpoten, mo se Papa long Heven bae i helpem olgeta.

3. Sidaon wetem famli blong yufala mo tokbaot ol famli fasin bae i nidblong gat long taem blong ol dei blong skul. Luklukbak long lesen 4blong lesenbuk ia.

4. Rid tugeta evri dei. Wan i save tekem taem blong rid laod taem i posibol.Sapos skul i stap long Inglis o long Franis, blong rid gud long Inglis o longFranis i impoten tumas blong gat sakses.

5. Praktisim mo luklukbak long matematik blong ol yia we i pas finis. Statblong praktisim besik fasin blong kalkuletem samting—adisen, maenes,taemstebol, mo divisen— level ia we i stret long wanwan pikinini. Seken,gobak long teksbuk blong las yia. Mekem pikinini blong yu i gotru longwanwan japta, mekem sam problem, mo luklukbak long ol aedia we olistap. Ol pikinini we oli bigwan finis oli save helpem ol pikinini we oliyangfala.

6. Givim ol janis blong pikinini blong yu i save raet. Wetem ol yang pikinini, praktisim blong mekem olleta, mo raetem ol besik toktok, speseli olgeta we oli stap harem oltaem, olsem nem blong olgeta, ol naranem blong famli, mo ol narawan moa. Tingbaot, blong ripripitim samting, hem i impoten.

7. Spendem taem blong luklukbak mo bildimap vokabuleri (ol toktok). !Pleiplei wetem ol toktok (wod)!Karem ol toktok aot long ol buk blong las yia, mo raetem olgeta long ol smol kad. Plei ol spid dril gem(olsem holem wan toktok mo mekem tu pikinini i spid blong talem toktok mo luk wijwan i talem faswan.)Sam pikinini, bae oli mekem gud sapos oli stap kompit agensem olgetawan nomo—mo wok blong spidmoa...

8. Mekem ol pikinini blong yu oli praktis blong mekem plan mo blong oganaes. Ol skil ia oli impotentumas blong gat sakses long skul. Luk long lesen 8 blong lesenbuk ia.

9. Rere long stretem wari blong stap gobak skul Sam pikinini, yangfala o bigwan, oli wari moablonggobak long skul bitim we oli stap talem. Gat storian oltaem long saed blong skul we i stap kamwetem pikinini blong yu. ?Wanem nao oli stap luk fored from? ?Wanem nao oli no stap luk fored from?Helpem olgeta blong oganaesem ol tul mo klos blong skul. Long sam pikinini, speseli ol yangwan, bae igud blong go tugeta long skul sam dei bifo skul i stat, mo jes wokbaot raon, insaed mo aotsaed. Hemiabae i mekem se oli no fraet tumas long skul.

10. Slip i impoten. Mas gat wan famli fasin blong slip. Statem famli fasin blong folem skul taem blong golong bed wan wik olsem bifo skul i stat, iven blong ol pikinini we oli bigwan finis. Taem yu putum wanfasin i stap blong mas slip inaf, hem i helpem bren blong wok gud. Mekem ol pikinini oli folem wanfamli fasin wan wik olsem bifo skul i stat blong mekem se oli spel gud mo oli rere. Taem pikinini i no slipgud, hemia i mekem se oli no mekem gud long skul. Plante pikinini, yangwan o bigwan, oli nidim 8 mohaf kasem 9 mo haf aoa blong slip.35

SendemPikininiIGolongSkullongStretYia1. Luklukbak long ol doktrin blong edukesen wetem ol pikinini blong yu.

Long taem blong Famli Haos Naet, luklukbak, wetem ol pikinini blong yu,ol doktrin we oli stap long ol lesen 1, 2, 3 mo 8 blong lesen ia. Meksua seoli statem niu skul yia wetem save ia se huia olgeta, mo oli trastem ol tabupaoa blong olgeta.

2. Evri pikinini i mas kasem wan “skul” prishud blesing blong helpemolgeta long skul. Hemia i helpem wanwan pikinini blong save se skul iimpoten, mo se Papa long Heven bae i helpem olgeta.

3. Sidaon wetem famli blong yufala mo tokbaot ol famli fasin bae i nidblong gat long taem blong ol dei blong skul. Luklukbak long lesen 4blong lesenbuk ia.

4. Rid tugeta evri dei. Wan i save tekem taem blong rid laod taem i posibol.Sapos skul i stap long Inglis o long Franis, blong rid gud long Inglis o longFranis i impoten tumas blong gat sakses.

5. Praktisim mo luklukbak long matematik blong ol yia we i pas finis. Statblong praktisim besik fasin blong kalkuletem samting—adisen, maenes,taemstebol, mo divisen— level ia we i stret long wanwan pikinini. Seken,gobak long teksbuk blong las yia. Mekem pikinini blong yu i gotru longwanwan japta, mekem sam problem, mo luklukbak long ol aedia we olistap. Ol pikinini we oli bigwan finis oli save helpem ol pikinini we oliyangfala.

6. Givim ol janis blong pikinini blong yu i save raet. Wetem ol yang pikinini, praktisim blong mekem olleta, mo raetem ol besik toktok, speseli olgeta we oli stap harem oltaem, olsem nem blong olgeta, ol naranem blong famli, mo ol narawan moa. Tingbaot, blong ripripitim samting, hem i impoten.

7. Spendem taem blong luklukbak mo bildimap vokabuleri (ol toktok). !Pleiplei wetem ol toktok (wod)!Karem ol toktok aot long ol buk blong las yia, mo raetem olgeta long ol smol kad. Plei ol spid dril gem(olsem holem wan toktok mo mekem tu pikinini i spid blong talem toktok mo luk wijwan i talem faswan.)Sam pikinini, bae oli mekem gud sapos oli stap kompit agensem olgetawan nomo—mo wok blong spidmoa...

8. Mekem ol pikinini blong yu oli praktis blong mekem plan mo blong oganaes. Ol skil ia oli impotentumas blong gat sakses long skul. Luk long lesen 8 blong lesenbuk ia.

9. Rere long stretem wari blong stap gobak skul Sam pikinini, yangfala o bigwan, oli wari moablonggobak long skul bitim we oli stap talem. Gat storian oltaem long saed blong skul we i stap kamwetem pikinini blong yu. ?Wanem nao oli stap luk fored from? ?Wanem nao oli no stap luk fored from?Helpem olgeta blong oganaesem ol tul mo klos blong skul. Long sam pikinini, speseli ol yangwan, bae igud blong go tugeta long skul sam dei bifo skul i stat, mo jes wokbaot raon, insaed mo aotsaed. Hemiabae i mekem se oli no fraet tumas long skul.

10. Slip i impoten. Mas gat wan famli fasin blong slip. Statem famli fasin blong folem skul taem blong golong bed wan wik olsem bifo skul i stat, iven blong ol pikinini we oli bigwan finis. Taem yu putum wanfasin i stap blong mas slip inaf, hem i helpem bren blong wok gud. Mekem ol pikinini oli folem wanfamli fasin wan wik olsem bifo skul i stat blong mekem se oli spel gud mo oli rere. Taem pikinini i no slipgud, hemia i mekem se oli no mekem gud long skul. Plante pikinini, yangwan o bigwan, oli nidim 8 mohaf kasem 9 mo haf aoa blong slip.35

Page 49: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

49

?WanemNaoPikininiblongMiiMasSaveBifoOliStatemKlas1?TaemolistatemKlas1,pikininiblongyuimas:Strong Bren Gol (Developem Yuwan)

1. Askem help blong wan adalt taem i nid blong stretem wan problem.2. Soem se i wantem lan mo save evri samting olsem wan we i stap lan.3. ?Wanem nao ol skil blong eksekutiv fasin?

Gud Fren Gol (Wok insaed long wan Grup) 4. Andastan, akseptem, mo folem ol rul5. Lisin mo folem ol instraksen we wan we i lukaot long grup i givim, iven olgea

we oli no memba blong famli.6. Respektem raet blong ol narawan7. Wanwan i tekem wan taem mo i serem wok long semtaem we i stap wok mo

pleiplei wetem ol narawan.8. Mas ones wetem ol narawan; talem trutok9. Tekem kea mo klinap long ol propeti mo samting.

Ol Lanwis Gol (Mama Lanwis, Inglis mo Franis) 10. Alfabet skil:

a. Singsing o talem alfabaetb. Luksave ol leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letac. Talem nem blong ol leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letad. Raetem plante leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letae. Save ol saon blong wanwan letaf. Talem ol saon oli klia gud

11. Raetem nem blong hem i stret12. Andastanem olsem wanem blong yusum wan buk: raet saed i go antap, bun

blong buk long lef saed, fored/kova, ridim ol toktok long lef i go long raet, statantap i kam daon, tanem ol pej raet i go long lef, save talem toktok i go longwanem pikja, mo sam moa.

13. Luksave ol semfala saon long en blong sentens: lanem ol sot sentens baehat14. Talem stori bakegen i stret olsem we oli talem wan sot stori15. Luksave ol toktok we oli gat fulap mining, olsem mother, father, dog, run,

water, mo sam moa.16. Lanem fulap niufala toktok17. Tekpat long grup singsing mo talem sot sentens baehat

Matematik mo Ae Skil 18. Talem nem mo soem 10 kala: red, yelo, blu, grin, orenj, pepol, blak, waet, braon, pink19. Seraotem folem kala, sep mo saes20. Putum samfala samting folem stret oda folem wan fasin (saes: smol i go kasem bigwan; longfala:

sotwan i go kasem longwan; tempreja: kolkol i go kasem hot, dak blong kala mo ol narawan moa.)21. Luksave ol simpol paten mo kopi olgeta22. Kaontem samting i go kasem 1023. Talem nem mo majem namba, 0 kasem 1024. Kaont kasem 2025. Faenem mo droem fo sep: sekol, skwea, rektangol, traeyengol26. Soem ol posisen mo ol daereksen: go antap/go daon, antap/andanit, insaed/aotsaed, biaen/fored, long

saed/bitwin, antap/daon, hae antap/daon evriwan, raet/lef, klosem/openem, faswan/laswan, longwe/kolosap,go/stop.

27. Soem olsem blong andastanem mo yusum ol toktok blong komperem samting: big/smol, waed/smol.sot/longfala, slo/spid, smol/plante. emti/fulap, daon smol/moa.

Gol blong Helt mo Fasin blong Stap gud 28. Tekem kea blong klinim gud bodi blong pikinini, eksampol, wasem yu mo swim gud, brasem tut, wasem mo

komem hea, klinim fingga nel, klinim nus.29. Lanem ol besik blong wan kakae we i helti mo i gat balens long hem.

?WanemNaoPikininiblongMiiMasSaveBifoOliStatemKlas1?TaemolistatemKlas1,pikininiblongyuimas:Strong Bren Gol (Developem Yuwan)

1. Askem help blong wan adalt taem i nid blong stretem wan problem.2. Soem se i wantem lan mo save evri samting olsem wan we i stap lan.3. ?Wanem nao ol skil blong eksekutiv fasin?

Gud Fren Gol (Wok insaed long wan Grup) 4. Andastan, akseptem, mo folem ol rul5. Lisin mo folem ol instraksen we wan we i lukaot long grup i givim, iven olgea

we oli no memba blong famli.6. Respektem raet blong ol narawan7. Wanwan i tekem wan taem mo i serem wok long semtaem we i stap wok mo

pleiplei wetem ol narawan.8. Mas ones wetem ol narawan; talem trutok9. Tekem kea mo klinap long ol propeti mo samting.

Ol Lanwis Gol (Mama Lanwis, Inglis mo Franis) 10. Alfabet skil:

a. Singsing o talem alfabaetb. Luksave ol leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letac. Talem nem blong ol leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letad. Raetem plante leta blong alfabet, bigfala leta mo smol letae. Save ol saon blong wanwan letaf. Talem ol saon oli klia gud

11. Raetem nem blong hem i stret12. Andastanem olsem wanem blong yusum wan buk: raet saed i go antap, bun

blong buk long lef saed, fored/kova, ridim ol toktok long lef i go long raet, statantap i kam daon, tanem ol pej raet i go long lef, save talem toktok i go longwanem pikja, mo sam moa.

13. Luksave ol semfala saon long en blong sentens: lanem ol sot sentens baehat14. Talem stori bakegen i stret olsem we oli talem wan sot stori15. Luksave ol toktok we oli gat fulap mining, olsem mother, father, dog, run,

water, mo sam moa.16. Lanem fulap niufala toktok17. Tekpat long grup singsing mo talem sot sentens baehat

Matematik mo Ae Skil 18. Talem nem mo soem 10 kala: red, yelo, blu, grin, orenj, pepol, blak, waet, braon, pink19. Seraotem folem kala, sep mo saes20. Putum samfala samting folem stret oda folem wan fasin (saes: smol i go kasem bigwan; longfala:

sotwan i go kasem longwan; tempreja: kolkol i go kasem hot, dak blong kala mo ol narawan moa.)21. Luksave ol simpol paten mo kopi olgeta22. Kaontem samting i go kasem 1023. Talem nem mo majem namba, 0 kasem 1024. Kaont kasem 2025. Faenem mo droem fo sep: sekol, skwea, rektangol, traeyengol26. Soem ol posisen mo ol daereksen: go antap/go daon, antap/andanit, insaed/aotsaed, biaen/fored, long

saed/bitwin, antap/daon, hae antap/daon evriwan, raet/lef, klosem/openem, faswan/laswan, longwe/kolosap,go/stop.

27. Soem olsem blong andastanem mo yusum ol toktok blong komperem samting: big/smol, waed/smol.sot/longfala, slo/spid, smol/plante. emti/fulap, daon smol/moa.

Gol blong Helt mo Fasin blong Stap gud 28. Tekem kea blong klinim gud bodi blong pikinini, eksampol, wasem yu mo swim gud, brasem tut, wasem mo

komem hea, klinim fingga nel, klinim nus.29. Lanem ol besik blong wan kakae we i helti mo i gat balens long hem.

Page 50: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

50

SAKSESLONGSKULISTATINSAEDLONGHOMLesen12.TopikweGrupiJusum

SotToktok

OlPlanmoKomitmenblongYuwan:?Baemimekemwaneminsaedlonghomblongmilongwikia?

Page 51: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong

51

Ol Refrens

1. Eyring, Henry B. Help Them on Their Way Home. Ensign, May 2010.2. See “Believing Christ,” by Stephen E. Robinson, https://www.lds.org/ensign/1992/04/believing-christ?lang=eng

(April 1992 Ensign); see also “Becoming Like God,” https://www.lds.org/topics/becoming-like-god?lang=eng.3. Oli faenembak long 24 Mei 2016 we i kam long https://www.educationcounts.govt.nz/indicators/main/education-

and-learning-outcomes/1919.4. Oli faenembak long 24 Mei 2016 we i kam long http://www.bls.gov/emp/ep_chart_001.htm.5. Eria Presidensi Mesej long Fas Toktok blong Pasifik Edukesen Puswok buklet.6. Oli faenembak long 18 Mei 2016 we i kam long http://www.attendanceworks.org/wordpress/wp-

content/uploads/2014/09/Absenses-Add-Up_September-3rd-2014.pdf.7. Romero, M., and Lee, Y. (2007). A National Portrait of Chronic Absenteeism in the Early Grades. New York,

NY: The National Center for Children in Poverty.8. Ibid.9. Oli faenembak long 15 Mei 2016 we i kam long http://www.ahaparenting.com/parenting-tools/family-

life/structure-routines.10. Medina, John. (2014) Brain Rules for Baby. Pear Press, Seattle.11. Strongfala rilesensip bitwin ol riding mak mo ol mak long ol nara topik, oli luk se oli strong wetem taem. Blonggatwan

eksampol,luklonghttp://www.publicschoolrenewal.org/essays/mathread.htm,http://scholarworks.waldenu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1099&context=jerap, mohttp://eric.ed.gov/?id=ED507199.

12. Oli faenembak long 18 Mei 2016 we i kam long http://esl.fis.edu/parents/advice/intro.htm.13. Hart, B. and Risely, T. R. The Early Catastrophe: The 30 Million Word Gap by Age 3. American Educator,

Spring 2003. Luk long ful ripot insaed long Hart, B. and Risely, T. R. Meaningful Differences. 1995. Paul H.Brookes Publishing Co., Inc.: Baltimore.

14. Luk long http://www.nea.org/grants/facts-about-childrens-literacy.html mo plante moa nara stadi ripot.15. Oli faenembak long 17 Mei 2016 we i kam long http://www.rif.org/books-activities/tips-resources/reading-with-

your-child/.16. Oli faenembak long 18 Mei 2016 we i kam long http://millionwords.org/why-independent-reading/.17. Ibid.18. Oli faenembak long 18 Mei 2016 we i kam long http://www.colorincolorado.org/article/homework-tips-parents-

ells.19. Oli faenembak long 22 Maj 2016 we i kam long http://www.centerforpubliceducation.org/Main-Menu/Public-

education/Parent-Involvement/Parent-Involvement.html long 21 Maj 2016. Luk tu longwww.sedl.org/connections. Luk tu long http://www.nea.org/grants/facts-about-childrens-literacy.html.

20. Oli faenembak long 25 Maj 2016 we i kam long www.familyfacts.org/briefs/4/how-home-shapes-childrens-school-experience.

21. Oli faenembak long 9 Mei 2016 we i kam long http://www.pbs.org/parents/education/going-to-school/talking-with-kids-about-school/talking-strategies/.

22. Oli faenembak long 22 Maj 2016 we i kam long http://entertolearn.byu.edu/content/study-groups-secret-success.23. Oli faenembak long 25 Maj 2016 we i kam long http://www.slideshare.net/vajira54/effective-study-tips-124. Morin, Amanda Understanding Executive Functioning Issues. Oli faenembak long 30 Maj 2016 we i kam long

https://www.understood.org/en/learning-attention-issues/child-learning-disabilities/executive-functioning-issues/understanding-executive-functioning-issues.

25. Ehmke, Rachel. Helping Kids Who Struggle With Executive Functions. Oli faenembak long 30 Maj 2016 we ikam long http://childmind.org/article/helping-kids-who-struggle-with-executive-functions/.

26. Ibid.27. Hazard, L. What It Takes To Be a Successful Student. Oli faenembak long 31 Maj 2016 we i kam long

https://www.innovativeeducators.org//v/vspfiles/IEfiles/StudentLingo_materials/Successful_Student/Transcript.pdf.

28. Dweck, C. 2006. Mindset: The New Psychology of Success. New York, NY: Random House.29. Oli faenembak long 1 Epril 2016 we i kam long http://mindsetonline.com/whatisit/about/.30. Medina, John. Brain Rules for Baby. Pear Press, Seattle. 2014.31. Correlation Between IQ and Success. Oli faenembak long 1 Epril 2016 we i kam long

http://www.iqtestexperts.com/iq-success.php.32. Murphy. A. P. and Allen, J. (2007) Why Praise Can Be Bad for Kids. Oli faenembak long 1 Epril 2016 we i kam

long http://abcnews.go.com/GMA/AmericanFamily/story?id=2877896&page=1. See also Kohn, Alfie (1993)Punished by Rewards. Houghton Mifflin: New York.

33. Medina, John. Brain Rules. Pear Press, Seattle. 2014.34. Retrieved on March 18, 2016 from http://www.pearsoned.com/education-blog/ six-tips-for-parentscaregivers-

with-english-language-learners/.35. Medina, John. Brain Rules for Baby. Pear Press, Seattle. 2014.

Page 52: Mesej we i kam long Eria Presidensi Area/welfare... · yumi.”1 Papa long Heven i givim long yumi, ol papa mo mama, tabu wok we yumi mas mekem, we i blong putum ol pikinini blong