11

Metadata ?

Kamil Çömlekçi

Başkent Üniversitesi – Mayıs 2007

Kamil ÇömlekçiTED Ankara KolejiKütüphane ve Bilgi Merkezi Müdürükcomlekci@tedankara.k12.tr

İçerik

Metadata Nedir? Metadata türleri Metadata’nın yararları Metadata Editörleri Metadata Standartları Metadata Uygulamaları Metadata Uygulamaları

22

Metadata Nedir? Metadata, bir dokümanın içeriği hakkında

bilgidir. bilgidir. Metadata fiziksel yada elektronik bir nesne

ya da kaynak hakkında tanıtımsal bilgi içerir. Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan,

açıklayan, yerini belirten yada yönetiminikolaylaştıran yapısallaştırılmış bilgidir.

Metadata: webin çöpçatanı Metadata: webin çöpçatanı. Metadata, bir bilgi kaynağını tanımlayan,

açıklayan, yerini bildiren yada onun kolaycabulunmasına, kullanılmasına yada yönetiminisağlayan planlanmış (yapışallaştırılmış)bilgidir.

Türleri ? Tanıtımsal,

Kaynağı tanımlamak(kimlikleme) Kaynağı tanımlamak(kimlikleme) Yönetsel

Kaynak yönetimi(formatı,ne zaman oluşturuldu, teknik bilgileri, kim)

Yapısal Kaynak için gerekli donanım, yazılım,

kodalama, vs.

33

Tür Amaç Örnek Elementler Örnek Uygulamaları

Tanımlayıcı •Bilginin kaynağının tanımlanması, kataloglanması vs.•Internet üzerinden erişimin sağlanması,• Kullanıcıya bilgi kaynağı hakkında bilgi verme

•Standart tanımlayıcılar(PURL, Handle) •Fiziksel özellikleri (ortam, Ölçü bilgileri) •Bibliyografik özellikleri(başlık, yazar/oluşturan, dil, anahtarkelimeler, konu başlıkları vs.)

HandlePURL (Persistent Uniform Resource Locator) Dublin CoreMARCHTML Meta TagsKontrollü sözlüklerArt and Architecture ThesaurusCategories for the D i ti f W k f A tDescription of Works of Art

Yapısal Kaynağın sunumu ve erişim olanakları•İçeriğe yönelik bilgiler•Materyaller arasında ilişkili tanımlamalar( A fotoğrafının üzerinde el yazısı vardır)•Formata ilişkin bilgi verir(A dizinin içindeki dosyalar JPEG formatındadır)

Tag yapısı,(başlık sayfası, içindekiler, bölümler, parçalar, indeks, alt obje ilişkileri vs.)

SGMLXMLEncoded Archival Description(EAD) MOA2, Structural MetadataElementsElectronic Binding (Ebind)

Yönetimsel Kaynağa ilişkin kısa-uzun terim yönetimi ve işleme yöntemleri•Teknik bilgiler, oluşturma yöntemleri, formatı vs•Kullanıcı gereklilikleri, erişim kontrolü copyright•Saklama, koruma bilgileri

Teknik bilgiler(tarayici türü ve modeli, çözünürlük, boyutu , dosya formatı, sorumluluk, copyright tarihi, lisans bilgileri vs.

MOA2, AdministrativeMetadata ElementsNational Library of Australia, Preservation Metadata forDigital CollectionsCEDARS

Yararları?

İki Temel Nokta;

Sayısal kaynakların artışı ve yaygınlaşması.

Artan bilgiye doğru ve hızlı bir şekilde erişim

44

Yararları?

Bilgiye Erişim – Kaynak Bulmag y ş y Kaynakların tanımlanabilmesine olanak

sağlaması İlgili kriterlerle kaynaklara erişim Benzer kaynakların bir arada tutulması Farklı kaynakların birbirinden ayırt

edilebilmesi, Yer bilgisinin tanımlanabilmesi

Yararları?

Elektronik Kaynakların Kolayca y yOrganize edilebilmeleri Kaynaklara bağlantı kurabilme Tarama motorlarının kolayca kaynağa

erişebilmesi Kaynağı oluşturan kişi tarafından,

ğkaynağın içinde aynı kişi tarafından tanımlamasının yapılabilmesi

Görünürlüğün arttırılması,

55

Yararları?

Birlikte İşlerlik(uluslararası)ş ( ) Kaynak paylaşımı, Kayıt paylaşımı, makinece okunabilirlik Paylaşım, aktarım protokolleri(z39.50)

Neden Metadata?

Evrensel bibliyografik standartlar sağlar. Kaynakla birlikte yaşar Tüm sayısal kaynak türlerine uygulanabilir Maliyet verimliliği ve performas etkinliği

sağlar Mevcut yöntemlerle rahatlıkla bütünleştirilir

Veriler üzerinde değişiklikler yapmak ve Veriler üzerinde değişiklikler yapmak ve oynamak kolaydır

Artan dokümanların bakımını ve kontrolünüsağlar

66

Metadata Editörleri(Ticari) Blue Angel Technologies

(http://www.blueangeltech.com) have been selling products to United State Government agencies to products to United State Government agencies to implement Government Information Locator Service.

Hiawatha Island Software Company has developed the product - TagGen - which support GILS and Dublin Core (http://www.hisoftware.com/taggen.htm).

Distributed Systems Technology Centre (DSTC) also developed the product - HotMeta (http://www dstc edu au/Research/Projects/hotmeta/) (http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/hotmeta/) for 'search and index the Web for Metadata' which supports Dublin Core and AGLS metadata.

Metadata Editörleri Nordic Web Index DC metadata template

(http://www.ub.lu.se/metadata/DC_creator.html) Metaweb software

(http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/metaweb/) Reggie

(http://metadata.net/dstc/) State Library of Tasmania's generic editor

(http://www.dstc.edu.au/Research/Projects/metaweb/generic_tool.html)

DC-dot(http://www.ukoln.ac.uk/metadata/dcdot/)

77

Metadata Araçları Gateway to Educational Materials (GEM)

(http://www.geminfo.org/) (http://www.geminfo.org/) Automatic RDF Metadata Generator

(http://www.scit.wlv.ac.uk/~ex1253/metadata.html)

META builder(http://vancouver-webpages.com/META/mk-metas html) metas.html)

Recreational Software Advisory Council on the Internet(http://www.rsac.org/sitemap/)

Metadata Standartları(örnekler)1. MARC: Kütüphaneler için2. EAD (Encoded Archival Description): Arşivler içinş ç3. GILS (Government Information Locator Service):

Hükümet Yayınları için4. VRA (Visual Resources Association): Görsel Kaynaklar için5. ONIX (Online Information Exchange)- Çevirim-içi Bilgi

Değişimi6. TEI (Text Encoded Initiative): Metinler için7 FGDC (Federal Geographic Data Committee’s Content 7. FGDC (Federal Geographic Data Committee s Content

Standart for Digital Geospatial Metadata- CSDGM): Coğrafik Veriler için

8. RDF (Resource Description Framework) – Kaynak Tanımlama Çatısı

9. Dublin Core: Tüm kaynaklar için

88

Metadata Standartları(MARC)Machine Readable Cataloging,

Kütüphaneler için kayıt oluşturma ve değişim Kütüphaneler için kayıt oluşturma ve değişim formatı,

3 ana öğeden oluşur Kayıt Yapısı İçerik gösterme(alanlar, alt alanalar) İçerik Standartları(AACR, LSH, MESH)

http://www loc gov/marc/http://www.loc.gov/marc/

Metadata Standartları(MARC)00631cam 22001931

45000010007000000050017000070080041000240100020000650400019000850490009001040900023001131000000065040001900085049000900104090002300113100004500136245008700181260003700268300005500305504003200360600003200392907001300424�711372�19890922143915.0�711124c19651964nyubc b 000 0bengm � �a65011486 //r843� �aDLC�cDLC�dm.c.� �aCEOA� �aDR592.K4�bK43 1965�1 �aKinross, Patrick Balfour,�cBaron,�d1904-�10�aAtaturk:�ba biography of Mustafa Kemal, father of

d T k � b L d Ki � � N modern Turkey,�cby Lord Kinross.� �aNew York,�bMorrow,�c1965 [c1964]� �aix, 615 p.�bmaps (on lining papers) ports.�c25 cm.� �aBibliography: p. [579]-585.�10�aAtatürk, Kemal,�d1881-1938.� �b22577300��

99

Metadata Standartları(MARC)LDR 00631cam 22001931 4500 (http://www.loc.gov/marc/specifications/specrecstruc.html#leader )

=001 711372=005 19890922143915.0=008 711124c19651964nyubc\\\\b\\\\000\0bengm\=010 \\$a65011486 //r843=040 \\$aDLC$cDLC$dm.c.=049 \\$aCEOA=090 \\$aDR592.K4$bK43 1965=100 1\$aKinross, Patrick Balfour,$cBaron,$d1904-=245 10$aAtaturk:$ba biography of Mustafa Kemal, father of

modern Turkey,$cby Lord Kinross.=260 \\$aNew York,$bMorrow,$c1965 [c1964]=300 \\$aix, 615 p.$bmaps (on lining papers) ports.$c25 cm.=504 \\$aBibliography: p. [579]-585.=600 10$aAtatürk, Kemal,$d1881-1938.=907 \\$b22577300

Metadata Standartları(MARC-DC)<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?><rdf:RDF xmlns:rdf="http://www.w3.org/1999/02/22-rdf-syntax-

ns#" xmlns:dc "http://purl org/dc/elements/1 1/">ns#" xmlns:dc="http://purl.org/dc/elements/1.1/"><rdf:Description>

<dc:title>Ataturk: a biography of Mustafa Kemal, father of modern Turkey,</dc:title><dc:creator>Kinross, Patrick Balfour,Baron,1904-</dc:creator><dc:type>text</dc:type><dc:publisher>New York, Morrow,</dc:publisher><dc:date>1965 [c1964]</dc:date>[ ] /<dc:language>eng</dc:language><dc:description>Bibliography: p. [579]-585.</dc:description><dc:subject>Atatürk, Kemal, 1881-1938.</dc:subject>

</rdf:Description></rdf:RDF>

1010

Metadata Standartları(MARC)

Metadata Standartları(EAD) (The Encoded Archival Description) Şifrelenmiş Arşivsel

Tanımlama: Arşivler ve özel dermeleri bulunan yerler için k k l b lkaynak tanımlama ve bulma.

Bulma yardımları katalog kayıtlarından farklıdır. Genelde ne çeşit materyal tiplerini içerdiği, neden önemli olduklarını açıklayan bir bütün olarak dermenin tanımıyla başlar. Bir bireyin kişisel yazılarını içeriyorsa dermede bu kişinin uzunca bir biyografisi yer alabilir. Bulma yardımı, mektup, i k tl ki i l l bi k k l iş kayıtları, kişisel yazılar ve ya bir kampanya konuşmaları, dermenin içinde bulunanları tanımlar ve fiziksel kutuların içeriklerinin parçalandırılması ve kapsadığı dosyalarla sona erer.

http://www.loc.gov/ead/index.html

1111

Metadata Standartları(GILS) (Government Information Locator Service)

Hükümet Bilgi Yerleştirme Servisi: GILS, ABD g ş ,hükümeti tarafından halkın hükümet bilgisine erişebilme gereksinimini karşılamak için geliştirilmiştir.

Kağıt üzerindeki çalışmaları azaltma hareketi sonucu ortaya çıkmıştır. GILS birçok formda diğer hükümetler ve uluslararası projeler için ğ p j çadapte edilmiştir. GILS resmi olarak metadata öğelerini tanımlamaz, sunum ve sözdizimi için kurallar içerir.

http://www.gils.net/

Metadata Standartları(VRA) (The Visual Resources Association Core Categories) Görsel

Kaynaklar Derneği Çekirdek Kategorileri. VRA;

Binalar Fotoğraflar Resimler Heykeller

gibi görsel materyalleri tanımlamak için geliştirilmişmetadata öğe kümesidir.Gö l t ll b b l i d ji l l Görsel materyaller beraberlerinde orjinal çalışmanınfotoğrafını yada slaytınıda bulundurabilirler. Bu nedenle bumateryallerin metadatası kaynakların çoklu tanımlarınıdabirleştirmek zorundadır.

http://www.vraweb.org/projects/vracore4/index.html

1212

Metadata Standartları(TEI) TEI (The Text Encoded Initiative Header) Metin Şifrelenme Teşebbüsü BaşlığıŞifrelenme Teşebbüsü Başlığı

Roman, oyun, şiir gibi öncelikle insan bilimleri alanında elektronik metinlerin markingup için rehberler geliştirmek amacıyla başlatılmış uluslararası bir projedir.

Bir çalışma metninin nasıl şifreleneceğini b li l k i i TEI R hb i d A TEI belirlemek için TEI Rehberi vardır. Ayrıca TEI bir başlık kısmını belirtir, kaynağın içine gömülmüş, çalışma hakkında metadata içerir.

http://www.tei-c.org/index.xml

Metadata Standartları(ONIX) ONIX (Online Information Exchange)- Çevrim-içi Bilgi

Değişimi. Elektronik olarak tanımlanmış kitaplar için tekbiçimliği sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir tekbiçimliği sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir standarttır.

XML esaslı bir metadata tablosudur. ONIX, Avrupa ve ABD’de bulunan kitap endüstrisinin bir grubun koruması altında geliştirilmiştir.

Orijinalinde ONIX çevirim-içi kitap satışı ve bu kitapların resimler, cilt kapakları, gözden geçirme notları vede benzeri bilgiler olmaksızın kitabın satışının be e b g e o a s tab sat şgerçekleşemeyeceğinin anlaşılması sonucu bu alandaki ve ticari bilgi gibi promosyonel bilgi ve değerlendirme içeren kayıtları oluşturmak için gerekli öğelere sahiptir.

http://www.bisg.org/documents/onix.html http://www.loc.gov/marc/onix2marc.html#mapping

1313

Metadata Standartları(FGDC) FGDC (Federal Geographic Data Committee’s

Content Standart for Digital Geospatial Metadata- CSDGM)- Federal Coğrafik Veri

Komitesi’nin Sayısal Coğrafik-Uzaysal Metadata İçin İçerik Standardı : Bu standart veri kümeleri için metadatanın, sayısal ve istatistiksel verilerin büyük önem taşıdığı bu konularda özelleşmiş kütüphaneler için özellikle önemlidir.

Bunun için FGDC tarafından geliştirilmiş olan Bunun için FGDC tarafından geliştirilmiş olan CSDGM en iyi örnektir. CSDGM- Sayısal Uzaysal Metadata için İçerik Standardıdır. Resmi olarak FGDC-STD-001-1998 olarak bilinmektedir.

http://www.fgdc.gov/

Metadata Standartları(RDF) RDF (Resource Description Framework) –

Kaynak Tanımlama Çatısı, World Wide Consortium WWW Konsorsiyum tarafından Consortium- WWW Konsorsiyum tarafından geliştirilmiştir. Amacı, bütünleştirilmiş tablolar için bir mekanizma sağlamak ve web üzerindeki kaynakların tanımlanması için model olmaktır.

RDF’de bir (namespace) isim boşluğu tanımda kullanılan metadata tablosunu tanımlayan bir web kaynağına işaret eden URL tarafından tanımlanır. Çoklu isim boşlukları tanımlanabilir, Ç ş ,tekbir kaynağın tanımında birden fazla tablodan öğelerin kullanılmasına imkan tanır. Çoklu tanımlar, farklı amaçlar için farklı zamanlarda oluşturulmuş tablolar birbiriyle bağlanabilir. RDF genelde XML’de ifade edilir.

http://www.w3.org/RDF/

1414

Metadata Standartları(DC) 1-3 Mart 1995 tarihinde Dublin Ohio’da metadata

semineri,semineri, DC’nin amacı kendi web kaynaklarını tanımlayan

yazarlar tarafından kullanılabilecek bir öğe kümesi tanımlamaktı. Elektronik kaynakların sayısının artması ve bu kaynakları kataloglayacak kütüphane görevlileri, bazı basit kuralları, bazı öğeleri tanımlama amacı ve bunun , ğkatalogcu olmayanlarca da uygulanabilmesini sağlamaktı.

Dublin Core web tabanlı bilgilerin tanımlanması için bir örnek ve öz oluşturmak için geliştirilmiştir.

Metadata Standartları(DC)

DC metadata birçok grup tarafından tanıtımsal sistemler için temel olarak tanıtımsal sistemler için temel olarak kullanılmaktadır. Bu gruplar: Eğitim örgütleri Kütüphaneler Devlet enstitüleri Bilimsel araştırma sektörleri Bilimsel araştırma sektörleri Web sayfası yazarları Daha fazla tarama işlemi gerektiren işletme

siteleri Büyük bilgi yönetim sistemi olan şirketler

1515

Metadata Standartları(DC) DCMES – Dublin Core Metadata Element Sets

1-Kaynak adı2 K h k li l 2-Konu ve anahtar kelimeler

3-Tanım 4-Kaynak 5-Dil 6-İlişki 7-Kapsam 8-Yaratan/ yazar 9-Yayınlayan 9 Yayınlayan 10-Katkıda bulunanlar 11-Haklar ve yönetimi 12-Tarih 13-Tip 14-Format 15-Tanımlayan http://dublincore.org/

Metadata Standartları(DC)<link rel="schema.DC" href="http://purl.org/dc/elements/1.1/" /> <link rel="schema.DCTERMS" href="http://purl.org/dc/terms/" /> <meta name="DC.title" content=".:Başkent Üniversitesi:." />

Ü İ<meta name="DC.creator" content="Başkent Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı,Başkent University Computer Center" /> <meta name="DC.subject" content="Haberal; HABERAL; Mehmet Haberal; BU; BÜ; Başkent Üniversitesi; Başkent University; Baskent University; Turkey; Üniversite; University; Türkçe; Turkish; İngilizce; English; Mühendislik; Engineering; Eğitim; Education; Mezuniyet; Graduate; Okul; School; Kampus; Kampüs; Campus; Ankara; Türkiye; Araştırma; Research; Bilim; Science; Teknik; Technical; Akademik; Academics; Öğrenci İşleri; Registrar; Öğrenci; Students; Bilgi İşlem; Computing; Computer Center; Teknoloji; Technology; Bilgi; Information; Fakülte; Faculty; Personel; Staff; Akademik Program; Academic Programs; Yüksek Lisans; Masters; Spor; Sports; Kültür; Culture; Sanat; Arts; Kariyer Planlama; Career planning; Uluslararası; International; Kütüphane; Library" /> <meta name="DC.description" content="1993 yılı ortalarında Haberal Eğitim Vakfı ile birlikte kurulması kararlaştırılan BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ'nin kuruluş işlemleri başlatılıp kısa sürede tamamlanmıştır Üniversitemiz 13 Ocak 1994 tarihinde 3961 sayılı kanunla kurulmuştur BAŞKENT tamamlanmıştır.Üniversitemiz 13 Ocak 1994 tarihinde 3961 sayılı kanunla kurulmuştur.BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ'nin amacı, bilgi çağının gerektirdiği evrensel bilgiye ulaşım ve bilgi-kullanım yeteneklerine sahip; sağlık,insan bilimleri, sanat, çevre, endüstri, ticaret ve teknoloji alanlarında bilgili ve deneyimli; araştırmacı, dinamik, ülke sorunlarına duyarlı; mesleklerinde ve iş dünyasında başarılı; rekabete açık; uluslararası çevrelerle yakından ilişkili; sanatsal,kültürel ve tarihsel değerlerimize sahip çıkan; çevre korumasına duyarlı insanlar yetiştirmektir." /> <meta name="DC.type" scheme="DCTERMS.DCMIType" content="Text" /> <meta name="DC.format" content="text/html" /> <meta name="DC.format" content="28212 bytes" /> <meta name="DC.identifier" scheme="DCTERMS.URI" content="http://www.baskent.edu.tr" />

1616

Metadata Standartları(DC)<link rel="schema.DC" href="http://purl.org/dc/elements/1.1/" />

<link rel="schema.DCTERMS" href="http://purl.org/dc/terms/" /> <meta name="DC.title“ content="Ataturk: a biography of Mustafa g p yKemal, father of modern Turkey" /> <meta name="DC.creator" content="Kinross, Patrick Balfour,Baron,1904-" /> <meta name="DC.subject“ content="Atatürk, Kemal, 1881-1938." /> <meta name="DC.description“ content="Bibliography: p. [579]-585." /> <meta name="DC.publisher" content="New York, Morrow," /> <meta name="DC.date" content="1965 [c1964]" /> <meta name="DC.type“ content="Text" /> <meta name="DC.identifier“ <meta name DC.identifier content="http://oasis.oregonstate.edu/search?/aKinross%2C+Patrick+Balfour%2CBaron%2C1904-/akinross+patrick+balfour+baron+1904/1%2C1%2C7%2CB/frameset&FF=akinross+patrick+balfour+baron+1904&1%2C%2C7" /> <meta name="DC.language“ content="eng" />

Metadata Karşılaştırmalar

GILS-MARChtt // il t/ f 2 ht l# b

http://www.getty.edu/research/conducting_research/standards/intrometadata/usmarc_ead.html

MARC-EAD

http://www.gils.net/prof_v2.html#annex_b

http://etext.lib.virginia.edu/tei/tei-marc.html

TEI-MARC

http://www.getty.edu/research/conducting_research/standards/intrometadata/dc_ead.html

DC-EAD

http://www.sinica.edu.tw/~metadata/standard/mapping-foreign_eng.htm

HEPSİ

1717

Metadata KarşılaştırmalarDC Element MARC Fields

Title 245Creator 100, 110, 111, 700, 710, 711

720720Subject 600, 610, 611, 630, 650, 653

Description 500-599, except 506, 530, 540, 546

Contributor

Publisher 260$a$bDate 260$cType Leader06, Leader07

655Format 856$qFormat 856$qIdentifier 856$uSource 786$o$tLanguage 008/35-37

546Relation 530, 760-787$o$tCoverage 651

752Rights 506, 540

Fil Hikayesi (6 Kör Adam)

1818

http://www.sinica.edu.tw/~metadata/design/lifecycle_eng.htm

Metadata Architecture and Application Team (MAAT).

Metadata Uygulamaları

h // k l k/ d /d d / http://www.ukoln.ac.uk/metadata/dcdot/

1919

Sonuç

kl h Kaynakların artış hızı, Erişilmek istenen bilgiye erişimin

sağlanması Kaynakları tanımlama, Kaynakları yönetme, Kaynakları yönetme, Kaynakları paylaşma, Son kullanıcıların kullanımına sunma

Sonuç

Yanıt verilmesi gereken beş soru?

Hangi bilgiye sahibim? Anlamı ne, ne ile ilgili? Bilgiler nerede? Oraya nasıl geldi? Özellikleri neler?

O l i d i l Onu nasıl organize ederim, nasıl sunarım?

2020

Teşekkürler

Sorular?