Vize sonrası ilk hafta 10. Vize sonrası ilk hafta 10. haftahafta

(10-11-12)(10-11-12)

Yağışların DağılışıYağışların Dağılışı Yeryüzünde yağışların coğrafi dağılışı Yeryüzünde yağışların coğrafi dağılışı

bölgeden bölgeye büyük farklılık bölgeden bölgeye büyük farklılık gösterir. Bu konuda rol oynayan gösterir. Bu konuda rol oynayan etkenleri aşağıdaki şekilde özetlemek etkenleri aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür.mümkündür.

Rejyonal EtkenlerRejyonal Etkenler Herhangi bir yerin, hava kütlelerine, Herhangi bir yerin, hava kütlelerine,

cephelere ve siklonların güzergahlarına cephelere ve siklonların güzergahlarına nazaran durumu gerek bu yerde, nazaran durumu gerek bu yerde, gerekse yeryüzünün tümünde yıllık gerekse yeryüzünün tümünde yıllık yağış dağılışının ana çizgilerini tayin yağış dağılışının ana çizgilerini tayin eder.eder.

Reliyef Reliyef Arazinin şekli yağış dağılışı üzerinde önemli Arazinin şekli yağış dağılışı üzerinde önemli

bir etkiye sahiptir. Dağlık alanlarda hava bir etkiye sahiptir. Dağlık alanlarda hava yükselmeye zorlandığından, bu alanların yükselmeye zorlandığından, bu alanların çevrelerine nazaran daha fazla yağış çevrelerine nazaran daha fazla yağış almalarına neden olur. Buna karşılık yüksek almalarına neden olur. Buna karşılık yüksek dağlarla çevrili alanlar daha az yağış alırlar. dağlarla çevrili alanlar daha az yağış alırlar. Örneğin: Kenarları dağlık bölgelerle çevrili İç Örneğin: Kenarları dağlık bölgelerle çevrili İç Anadolu gibi.Anadolu gibi.

BakıBakı Hava kütleleri ile karşılaşarak onların Hava kütleleri ile karşılaşarak onların

yükselmesine neden olan rüzgara maruz yükselmesine neden olan rüzgara maruz yamaçlar genel bir kural olarak daha fazla yamaçlar genel bir kural olarak daha fazla yağış alırlar. Buna karşılık dağların diğer yağış alırlar. Buna karşılık dağların diğer yamaçları daha kurak olup, Yağmur gölgesi yamaçları daha kurak olup, Yağmur gölgesi teşkil ederler. Örneğin: Doğu Karadeniz teşkil ederler. Örneğin: Doğu Karadeniz dağlarının kuzey yamaçları bol yağış aldıkları dağlarının kuzey yamaçları bol yağış aldıkları halde, güney yamaçları ve bunların halde, güney yamaçları ve bunların eteğindeki çukur alanlar yağmur gölgesinde eteğindeki çukur alanlar yağmur gölgesinde kalırlar.kalırlar.

Yamaç EğimiYamaç Eğimi Dik yamaçlar, daha kuvvetli ve sürekli Dik yamaçlar, daha kuvvetli ve sürekli

yükselmelere neden olduklarından yükselmelere neden olduklarından daha bol ve şiddetli yağış sağlarlar.daha bol ve şiddetli yağış sağlarlar.

YükseltiYükselti Yağış miktarı genellikle yükselti ile doğru orantılı Yağış miktarı genellikle yükselti ile doğru orantılı

olarak artar. Zira, yükseldikçe sıcaklığın azalması olarak artar. Zira, yükseldikçe sıcaklığın azalması doyma noktasına daha kolay erişilmesini sağlar. doyma noktasına daha kolay erişilmesini sağlar. Ancak, bu olguyu her yerde geçerli matematik bir Ancak, bu olguyu her yerde geçerli matematik bir kesinlikle formüle etmek çok güçtür. Bu konuda kesinlikle formüle etmek çok güçtür. Bu konuda yerden yere çok değişen çeşitli etkenler rol oynar. yerden yere çok değişen çeşitli etkenler rol oynar. Nitekim, yağış ile yükselti arasındaki ilişkiyi vermek Nitekim, yağış ile yükselti arasındaki ilişkiyi vermek üzere çeşitli formüller geliştirilmiştir. Bunlardan S h r üzere çeşitli formüller geliştirilmiştir. Bunlardan S h r e i b e r formülü nün yurdumuzda oldukça iyi e i b e r formülü nün yurdumuzda oldukça iyi sonuçlar verdiği ifade edilmektedir. sonuçlar verdiği ifade edilmektedir. Çekoslovakya'nın Ezgebirge dağlık yöresinde Çekoslovakya'nın Ezgebirge dağlık yöresinde geliştirilen bu formülde, yağışın her 100 metrelik geliştirilen bu formülde, yağışın her 100 metrelik yükselişe karşılık 54 mm lik bir artış gösterdiği esas yükselişe karşılık 54 mm lik bir artış gösterdiği esas alınmaktadır:alınmaktadır:

Yh = Y0± 54hYh = Y0± 54h Yn = Dağlık alanda yükseltisi bilinen bir Yn = Dağlık alanda yükseltisi bilinen bir

noktada bulunmak istenen yağış miktarı. noktada bulunmak istenen yağış miktarı. YQ = Dağ eteğinde yükseltisi bilinen ve YQ = Dağ eteğinde yükseltisi bilinen ve

yağış gözlemleri yapan bir istasyonda yağış gözlemleri yapan bir istasyonda saptanan yağış miktarısaptanan yağış miktarı

54 = Katsayı (her 100 m yüksekliğe karşılık 54 = Katsayı (her 100 m yüksekliğe karşılık yağışın 54 mm arttığı esasına dayanır)yağışın 54 mm arttığı esasına dayanır)

h = Dağın eteğindeki istasyon ile yağış h = Dağın eteğindeki istasyon ile yağış miktarı bulunmak istenen nokta arasındaki miktarı bulunmak istenen nokta arasındaki yükselti farkı (hektometre (hm.) olarak).yükselti farkı (hektometre (hm.) olarak).

ÖrneğinÖrneğin Yükseltisi 100 m olan bir gözlem Yükseltisi 100 m olan bir gözlem

istasyonunda yıllık ortalama yağış 700 mm istasyonunda yıllık ortalama yağış 700 mm dir. dir.

Bu istasyon çevresindeki dağlık alanda Bu istasyon çevresindeki dağlık alanda 1100 m yükseklikte yer alan bir proje 1100 m yükseklikte yer alan bir proje sahasında yıllık ortalama yağış miktarı ne sahasında yıllık ortalama yağış miktarı ne kadar olacaktır.kadar olacaktır.

Yh = 700+ 54 (11-1) Yh = 700 + 540 = Yh = 700+ 54 (11-1) Yh = 700 + 540 = 12401240

Alandaki yıllık ortalama yağışın 1240 mm Alandaki yıllık ortalama yağışın 1240 mm dir.dir.

Bir ülkenin hemen her noktasını kapsayacak bir gözlem şebekesi Bir ülkenin hemen her noktasını kapsayacak bir gözlem şebekesi düşünülemez. düşünülemez.

Bu nedenle, belli sınırlar içerisinde kalınarak yapılan bu gibi Bu nedenle, belli sınırlar içerisinde kalınarak yapılan bu gibi değerlendirmeler normal karşılanabilir. değerlendirmeler normal karşılanabilir.

Oysaki, yurdumuzda yüksek alanları temsil edebilecek dağ Oysaki, yurdumuzda yüksek alanları temsil edebilecek dağ istasyonlarının yok denecek kadar az oluşu bunu bir sorun haline istasyonlarının yok denecek kadar az oluşu bunu bir sorun haline getirmektedir. getirmektedir.

Çoğu zaman deniz düzeyinden yüzlerce ve binlerce metre Çoğu zaman deniz düzeyinden yüzlerce ve binlerce metre yükseklerde yapılan ağaçlandırma çalışmalarında özellikle yağış yükseklerde yapılan ağaçlandırma çalışmalarında özellikle yağış verilerinden yoksun bir proje uygulaması düşünülemeyeceğinden verilerinden yoksun bir proje uygulaması düşünülemeyeceğinden sık sık bu yola başvurulmakta ve yağış tahmin edilmektedir. sık sık bu yola başvurulmakta ve yağış tahmin edilmektedir.

Ancak bu gibi tahminler, zaman zaman yanılgılara da yol Ancak bu gibi tahminler, zaman zaman yanılgılara da yol açabilmektedir. Zira bu konuda, yağış verilerinden yararlanılacak açabilmektedir. Zira bu konuda, yağış verilerinden yararlanılacak çevre istasyonunun seçimi büyük önem taşımaktadır. çevre istasyonunun seçimi büyük önem taşımaktadır.

Örneğin, Doğu Karadeniz bölgesindeki sıra dağların kuzey Örneğin, Doğu Karadeniz bölgesindeki sıra dağların kuzey yamacında 1900 m yükseltide uygulanacak bir proje için gerekli yamacında 1900 m yükseltide uygulanacak bir proje için gerekli yağış verilerini tahmin etmek üzere yukarıda geçen Schreiber yağış verilerini tahmin etmek üzere yukarıda geçen Schreiber formülünden yararlanılmak istenildiğinde, proje sahasına aynı formülünden yararlanılmak istenildiğinde, proje sahasına aynı uzaklıkta bulunan sahil veya daha yüksekteki bir istasyonun yağış uzaklıkta bulunan sahil veya daha yüksekteki bir istasyonun yağış verilerini baz olarak almak farklı sonuçlar vermektedir. verilerini baz olarak almak farklı sonuçlar vermektedir.

YükseltiYükselti Yağış ilişkilerinde üzerinde durulması gereken bir diğer Yağış ilişkilerinde üzerinde durulması gereken bir diğer

husus da yükselti ile ortaya çıkan yağış artışının sınırsız husus da yükselti ile ortaya çıkan yağış artışının sınırsız olmayışıdır. Zira, yükselmeye devam eden hava kütlesi olmayışıdır. Zira, yükselmeye devam eden hava kütlesi yağış bırakarak nem bakımından gittikçe fakirleşir, yağış bırakarak nem bakımından gittikçe fakirleşir, oysaki yükseklerde havanın nem bakımından yeniden oysaki yükseklerde havanın nem bakımından yeniden zenginleşmesi söz konusu olamayacağına göre, yükselti zenginleşmesi söz konusu olamayacağına göre, yükselti ile yağış artışının bir sınırı ve bu sınıra ulaşıldıktan sonra ile yağış artışının bir sınırı ve bu sınıra ulaşıldıktan sonra da yağış miktarında bir azalma olması gerekmektedir. da yağış miktarında bir azalma olması gerekmektedir.

Bu sınıra M a k s i m a I yağışın üst s ı n ı r ı adı Bu sınıra M a k s i m a I yağışın üst s ı n ı r ı adı verilmektedir. Günümüz koşullarında sürdürülen verilmektedir. Günümüz koşullarında sürdürülen araştırmalar bu sınıra, yağış gözlemlerinin yapıldığı araştırmalar bu sınıra, yağış gözlemlerinin yapıldığı yükseltilerin çok üzerinde ve 5000-5500 metreden daha yükseltilerin çok üzerinde ve 5000-5500 metreden daha yukarılarda erişildiğini ortaya koymuştur.yukarılarda erişildiğini ortaya koymuştur.

OrmanlarOrmanlar Ormanların bulundukları bölgelerdeki yağışı etkileyerek Ormanların bulundukları bölgelerdeki yağışı etkileyerek

arttırmaları yıllarca tartışma konusu edilmiş ve bunun arttırmaları yıllarca tartışma konusu edilmiş ve bunun sanıldığı kadar büyük olmadığı anlaşılmıştır. sanıldığı kadar büyük olmadığı anlaşılmıştır.

Ormanlık alanlar üzerinde, ağaçların terlemesinden Ormanlık alanlar üzerinde, ağaçların terlemesinden oluşan su buharı kütlelerinin, o alandaki yağışı arttırıcı oluşan su buharı kütlelerinin, o alandaki yağışı arttırıcı bir etkisi olmamaktadır. bir etkisi olmamaktadır.

Çünkü bu yolla oluşan su buharı kütleleri rüzgarlarla Çünkü bu yolla oluşan su buharı kütleleri rüzgarlarla diğer alanlar üzerine sürüklenmektedir. Bununla beraber, diğer alanlar üzerine sürüklenmektedir. Bununla beraber, ormanlık alanlarda havanın orografik olarak yükselmeye ormanlık alanlarda havanın orografik olarak yükselmeye zorlanması ve orman havasının daha fazla nem taşıması zorlanması ve orman havasının daha fazla nem taşıması nedeniyle yağış esnasında yere düşmekte olan su nedeniyle yağış esnasında yere düşmekte olan su damlacıklarının daha az buharlaşması sonucu yağışların damlacıklarının daha az buharlaşması sonucu yağışların az da olsa (%3-6) bir artış gösterdikleri saptanmış az da olsa (%3-6) bir artış gösterdikleri saptanmış bulunmaktadır. bulunmaktadır.

Diğer taraftan bu etki dağlık arazilerde topografik yapı Diğer taraftan bu etki dağlık arazilerde topografik yapı tarafından gölgelendiğinden düzlüklerde yer alan tarafından gölgelendiğinden düzlüklerde yer alan ormanlık alanlarda daha belirgin bir biçimde ortaya ormanlık alanlarda daha belirgin bir biçimde ortaya çıkmaktadır.çıkmaktadır.

Orografık Yağış NEDİR?Orografık Yağış NEDİR? Nemli hava kütlelerinin dağlarla karşılaştıkları Nemli hava kütlelerinin dağlarla karşılaştıkları

alanlarda bu dağları aşmak üzere yükselme ve ona alanlarda bu dağları aşmak üzere yükselme ve ona bağlı olarak soğumaları sonucunda oluşurlar. Bu tip bağlı olarak soğumaları sonucunda oluşurlar. Bu tip yağışların sağladıkları nem miktarı, hava kütlesinin yağışların sağladıkları nem miktarı, hava kütlesinin nemlilik derecesi ve sıcaklığın yanında, dağların nemlilik derecesi ve sıcaklığın yanında, dağların yükseklik ve bakılarına bağlı olarak da değişim yükseklik ve bakılarına bağlı olarak da değişim gösterir. Türkiye'nin kuzey ve güneyinde yer alan gösterir. Türkiye'nin kuzey ve güneyinde yer alan sahil bölgelerinde dağların dış yamaçlarının fazla sahil bölgelerinde dağların dış yamaçlarının fazla yağış alması ve yağış haritası ile topoğrafya haritası yağış alması ve yağış haritası ile topoğrafya haritası arasındaki genel benzerlik, yoğunlaşma ve bulutların arasındaki genel benzerlik, yoğunlaşma ve bulutların oluşumu ile topoğrafik yapı arasındaki sıkı bağlılığın, oluşumu ile topoğrafik yapı arasındaki sıkı bağlılığın, dolayısıyla orografik yağışların bir sonucudur.dolayısıyla orografik yağışların bir sonucudur.

Denizden UzaklıkDenizden Uzaklık Bu konuda genel bir kural olarak, yağışların kıyılardan Bu konuda genel bir kural olarak, yağışların kıyılardan

içerilere doğru gidildikçe azaldığı söylenebilir. Zira, içerilere doğru gidildikçe azaldığı söylenebilir. Zira, havakütleleri daha sıcak iç bölgelere doğru ilerledikçe havakütleleri daha sıcak iç bölgelere doğru ilerledikçe alttan ısınma yoluyla oluşan konveksiyonal yağışlar alttan ısınma yoluyla oluşan konveksiyonal yağışlar kütlelerin içerdiği nem miktarına paralel şekilde giderek kütlelerin içerdiği nem miktarına paralel şekilde giderek azalır. Siklonik yağışlarda da aynı azalma söz azalır. Siklonik yağışlarda da aynı azalma söz konusudur. Bunun en güzel örneğini Batı Avrupa'dan konusudur. Bunun en güzel örneğini Batı Avrupa'dan Doğu Avrupa ve Sibirya'ya doğru azalan yağışlarda Doğu Avrupa ve Sibirya'ya doğru azalan yağışlarda izleriz. Öte yandan, sıcak denizler üzerinden doğan izleriz. Öte yandan, sıcak denizler üzerinden doğan nemli hava kütleleri, serin karalar üzerine gelirse nemli hava kütleleri, serin karalar üzerine gelirse orografik yolla yağış oluşturabilecek hiç bir engele orografik yolla yağış oluşturabilecek hiç bir engele çarpmasalar bile sürekli ve bol yağışlara neden çarpmasalar bile sürekli ve bol yağışlara neden olabilirler. Hindistan'da Ganj çukurluğuna giren muson olabilirler. Hindistan'da Ganj çukurluğuna giren muson rüzgarlarının meydana getirdiği yağışlar bunun güzel bir rüzgarlarının meydana getirdiği yağışlar bunun güzel bir örneğini oluşturur.örneğini oluşturur.

Deniz AkıntılarıDeniz Akıntıları Deniz akıntıları, denizler ve karalar arasındaki sıcaklık Deniz akıntıları, denizler ve karalar arasındaki sıcaklık

farklılıklarının yağışlar üzerindeki etkisini belirginleştirir. farklılıklarının yağışlar üzerindeki etkisini belirginleştirir. Sıcak denizler veya sıcak deniz akıntıları, üzerlerindeki Sıcak denizler veya sıcak deniz akıntıları, üzerlerindeki hava kütlelerinin ısınarak nem kapsamlarının artmasına hava kütlelerinin ısınarak nem kapsamlarının artmasına neden olurlar.neden olurlar.

Nem yüklü bu hava kütleleri serin karalar üzerine Nem yüklü bu hava kütleleri serin karalar üzerine yöneldiklerinde yağış bırakırlar. yöneldiklerinde yağış bırakırlar.

Ancak, aynı şeyi soğuk denizler ve soğuk deniz akıntıları Ancak, aynı şeyi soğuk denizler ve soğuk deniz akıntıları için söylemek mümkün değildir. Zira bunlar üzerinde için söylemek mümkün değildir. Zira bunlar üzerinde soğuyan hava kütleleri sıcak karalar üzerine soğuyan hava kütleleri sıcak karalar üzerine yöneldiklerinde ısınacakları için yağış bırakmaları yöneldiklerinde ısınacakları için yağış bırakmaları güçleşecek veya az yağış bırakacaklardır. güçleşecek veya az yağış bırakacaklardır.

Aslında taşıdıkları mutlak nem kapsamları da az Aslında taşıdıkları mutlak nem kapsamları da az olacağından bırakacakları yağışlar da hiçbir zaman sıcak olacağından bırakacakları yağışlar da hiçbir zaman sıcak kütleler kadar olamayacaktır. kütleler kadar olamayacaktır.

Sıcak deniz akıntıları, karalara doğru esen rüzgarların Sıcak deniz akıntıları, karalara doğru esen rüzgarların etkisinde oluştuklarından, etkileri kara içlerine kadar etkisinde oluştuklarından, etkileri kara içlerine kadar uzanır. Bu konuda İngiltere, Japonya, İngiliz Kolombiyası uzanır. Bu konuda İngiltere, Japonya, İngiliz Kolombiyası ve ve Queensland Queensland kıyılarını örnek verebiliriz. kıyılarını örnek verebiliriz.

Soğuk deniz akıntıları ise daha çok karadan denize esen Soğuk deniz akıntıları ise daha çok karadan denize esen rüzgarlardan kaynaklanır. Dolayısıyla, etkileri kara rüzgarlardan kaynaklanır. Dolayısıyla, etkileri kara içlerine doğru genişleyemez. Sonuçta sıcak deniz içlerine doğru genişleyemez. Sonuçta sıcak deniz akıntıları kıyılara bol yağış getirdikleri halde soğuk akıntıları kıyılara bol yağış getirdikleri halde soğuk akıntılar için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bu akıntılar için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bu nedenle nedenle Kalahari, Kalahari, Atakama ve Patagonya çölleri soğuk Atakama ve Patagonya çölleri soğuk deniz akıntılarının yaladığı kıyılarda oluşmuşlardır (Erol, deniz akıntılarının yaladığı kıyılarda oluşmuşlardır (Erol, 1988).1988).

Yağışlarda Zamana Bağlı DeğişimlerYağışlarda Zamana Bağlı Değişimler

Oluşumları bakımından farklılıklar gösteren Oluşumları bakımından farklılıklar gösteren yağışlar, zaman içerisinde gösterdikleri yağışlar, zaman içerisinde gösterdikleri değişimlerle de farklılıklar sergilerler. değişimlerle de farklılıklar sergilerler.

Bunlar; Bunlar; Günlük, Günlük, Aylık, Aylık, Mevsimlik ve Mevsimlik ve Yıllık değişimlerdir. Yıllık değişimlerdir.

Yağışlarda Günlük DeğişimYağışlarda Günlük Değişim

Atmosferin genel sirkülasyonu içerisinde gelişen Atmosferin genel sirkülasyonu içerisinde gelişen orografik ve siklonik yağışlarda dikkat çekecek orografik ve siklonik yağışlarda dikkat çekecek boyutta günlük dönemsel değişimler sözkonusu boyutta günlük dönemsel değişimler sözkonusu olmaz. olmaz.

Ancak konveksiyonel yağışla karıştıklarında, Ancak konveksiyonel yağışla karıştıklarında, konveksiyonel hareketlerin fazlalaştığı saatlerde konveksiyonel hareketlerin fazlalaştığı saatlerde yağış artışı gözlenir. Konveksiyonel yağışlarda yağış artışı gözlenir. Konveksiyonel yağışlarda ise günlük dönemsel değişimler ise günlük dönemsel değişimler belirginleşmektedir. belirginleşmektedir.

Burada Karasal ve Denizsel olmak üzere başlıca Burada Karasal ve Denizsel olmak üzere başlıca iki tip ortaya çıkmaktadır.iki tip ortaya çıkmaktadır.

Konveksiyonel Yağış NEDİR?Konveksiyonel Yağış NEDİR? Bu tip yağışlar, çevresine nazaran fazla ısınarak Bu tip yağışlar, çevresine nazaran fazla ısınarak

hafifleyen hava kütlelerinin yükselmesi sonucunda hafifleyen hava kütlelerinin yükselmesi sonucunda meydana gelir. Böyle bir hava kütlesi, yoğunluğu meydana gelir. Böyle bir hava kütlesi, yoğunluğu kendi yoğunluğuna eşitbir düzeye gelinceye kadar kendi yoğunluğuna eşitbir düzeye gelinceye kadar yükselir ve sıcaklığı da o düzeydeki sıcaklığa düşer. yükselir ve sıcaklığı da o düzeydeki sıcaklığa düşer. Böylece doyma noktasına ulaşılır ve yağış oluşur. Bu Böylece doyma noktasına ulaşılır ve yağış oluşur. Bu tip yağışlar genellikle sağnak şeklinde tip yağışlar genellikle sağnak şeklinde düşerler.Özellikle intertropikal bölgelerde görülen bu düşerler.Özellikle intertropikal bölgelerde görülen bu yağışlar ılıman bölgelerde daha ziyade yaz yağışlar ılıman bölgelerde daha ziyade yaz mevsimlerinde dikkati çekerler.mevsimlerinde dikkati çekerler.

Siklonik ve Frontal Yağış NEDİR?Siklonik ve Frontal Yağış NEDİR? Yeryüzündeki yağışların büyük çoğunluğu Yeryüzündeki yağışların büyük çoğunluğu siklonlara ve değişik hava kütlelerinin temas siklonlara ve değişik hava kütlelerinin temas yüzeyleri yani cepheler boyunca meydana yüzeyleri yani cepheler boyunca meydana gelen düşey hareketlere bağlı olarak gelen düşey hareketlere bağlı olarak oluşurlar. Siklonik yağışlar, siklon merkezine oluşurlar. Siklonik yağışlar, siklon merkezine doğru yatay istikamette yaklaşan hava doğru yatay istikamette yaklaşan hava kütleleri tarafından oluşturulurlar. Frontal kütleleri tarafından oluşturulurlar. Frontal yağışlar ise cephelere bağlı hareketlerin yağışlar ise cephelere bağlı hareketlerin neden olduğu soğumalar sonucunda neden olduğu soğumalar sonucunda meydana gelir ve daha bol yağışlar şeklinde meydana gelir ve daha bol yağışlar şeklinde oluşmaları ile dikkati çekerler.oluşmaları ile dikkati çekerler.

Karasal Tip Günlük Değişim - Karasal Tip Günlük Değişim - Karalar üzerinde Karalar üzerinde gece-gündüz arasındaki sıcaklık farklılıkları daha gece-gündüz arasındaki sıcaklık farklılıkları daha belirgindir. Gündüzleri yüzey öğleden sonra fazla belirgindir. Gündüzleri yüzey öğleden sonra fazla ısındığından üzerindeki hava kütlelerini ısındığından üzerindeki hava kütlelerini yükselmeye zorlar. Hızlı yükselmelerle yükselmeye zorlar. Hızlı yükselmelerle gerçekleşen bu hava hareketleri yağış gerçekleşen bu hava hareketleri yağış oluşumuna yol açar. Geceleri ise, hava oluşumuna yol açar. Geceleri ise, hava genellikle durgun ve açıktır. Dolayısıyla bu tipte genellikle durgun ve açıktır. Dolayısıyla bu tipte yoğun yağışlar daha ziyade öğleden sonraları yoğun yağışlar daha ziyade öğleden sonraları görülür. Günün diğer saatlerinde pek yağış görülür. Günün diğer saatlerinde pek yağış görülmez veya çok az miktarlarda gerçekleşir.görülmez veya çok az miktarlarda gerçekleşir.

Denizsel Tip Günlük Değişim Denizsel Tip Günlük Değişim - Denizlerde ve - Denizlerde ve onunla yakın temasta bulunan fazla nemli alt onunla yakın temasta bulunan fazla nemli alt katmanlarda aşırı sıcaklık değişimleri sözkonusu katmanlarda aşırı sıcaklık değişimleri sözkonusu değildir. Ancak uzun kış gecelerinde üst değildir. Ancak uzun kış gecelerinde üst katmanlarda ışıma yoluyla meydana gelen aşırı katmanlarda ışıma yoluyla meydana gelen aşırı soğuma sonucu hava kararsızlaşarak soğuma sonucu hava kararsızlaşarak konveksiyonel yağışların oluşumuna yol açar. Bu konveksiyonel yağışların oluşumuna yol açar. Bu nedenle, denizsel tip günlük değişimde nedenle, denizsel tip günlük değişimde geceyarısı yağışları ağırlık kazanır.geceyarısı yağışları ağırlık kazanır.

Ekvatoral ve Tropikal bölgelerde daha ziyade Ekvatoral ve Tropikal bölgelerde daha ziyade karasal tip egemen olmasına rağmen, karasal tip egemen olmasına rağmen, Tropiklerde rüzgarların yönüne bağlı olarak bir Tropiklerde rüzgarların yönüne bağlı olarak bir mevsim deniz, diğer mevsimde ise karasal tip mevsim deniz, diğer mevsimde ise karasal tip günlük yağışlar görülebilir. Öte yandan sabah ve günlük yağışlar görülebilir. Öte yandan sabah ve öğleden sonra olmak üzere iki yağış fazlalığı öğleden sonra olmak üzere iki yağış fazlalığı gösteren ara tipte istasyonlar da vardır. Orta gösteren ara tipte istasyonlar da vardır. Orta enlemlerde ise daha ziyade yazın karasal, kışın enlemlerde ise daha ziyade yazın karasal, kışın ise denizsel tip günlük yağış değişimleri söz ise denizsel tip günlük yağış değişimleri söz konusudur.konusudur.

METEOROLOJİK GÖZLEMLER VE METEOROLOJİK GÖZLEMLER VE DEĞERLENDİRİLMELERİDEĞERLENDİRİLMELERİ

Meteorolojik gözlemlerMeteorolojik gözlemler

Meteoroloji gözlemlerin hizmet ettiği Meteoroloji gözlemlerin hizmet ettiği amaçlar;amaçlar;

Hava tahmini amacıyla sürdürülen Hava tahmini amacıyla sürdürülen gözlemler (Sinoptik gözlemler)gözlemler (Sinoptik gözlemler)

Diğer amaçlara için sürdürülen gözlemler Diğer amaçlara için sürdürülen gözlemler (Klimatolojik gözlemler)(Klimatolojik gözlemler)

Ormancılık çalışmalarında klimatolojik Ormancılık çalışmalarında klimatolojik amaçlı gözlemler ağırlık taşımaktadır. amaçlı gözlemler ağırlık taşımaktadır. Ancak çığ kontrolü ve orman yangınlarıyla Ancak çığ kontrolü ve orman yangınlarıyla savaş konularında sinoptik amaçlı savaş konularında sinoptik amaçlı gözlemlerden de yararlanılmaktadır.gözlemlerden de yararlanılmaktadır.

Meteoroloji istasyonları kurulurken;Meteoroloji istasyonları kurulurken;

Genellikle düz ve etrafı açık olan, kolay gidilip Genellikle düz ve etrafı açık olan, kolay gidilip gelinebilen ve bütün gün gölge düşmeyen yerler gelinebilen ve bütün gün gölge düşmeyen yerler tercih edilir.tercih edilir.

Bina, ağaç gibi engellerle çevrili yerler, dar ve Bina, ağaç gibi engellerle çevrili yerler, dar ve derin vadi ağızları, su baskınına maruz kalan derin vadi ağızları, su baskınına maruz kalan yerler, bina üstleri, yüksek duvar ya da çitlerle yerler, bina üstleri, yüksek duvar ya da çitlerle çevrili yerler, bayır ve yamaçlar, göl kenarları, çevrili yerler, bayır ve yamaçlar, göl kenarları, bataklık ve deniz kumsalları, çevresine ısı yayan bataklık ve deniz kumsalları, çevresine ısı yayan fabrika vs gibi tesislere yakın yerler, zemini fabrika vs gibi tesislere yakın yerler, zemini asfaltlanmış yerler, yol kenarına yakın yerler asfaltlanmış yerler, yol kenarına yakın yerler tercih edilmemelidir.tercih edilmemelidir.

Meteorolojik gözlemlerin Meteorolojik gözlemlerin değerlendirilmesideğerlendirilmesi

Meteoroloji istasyonlarında;Meteoroloji istasyonlarında; 7:00-14:00-21:00 saatlerinde günlük gözlemlerin 7:00-14:00-21:00 saatlerinde günlük gözlemlerin

sonuçları belirli sürelerle (günlük, haftalık, aylık, sonuçları belirli sürelerle (günlük, haftalık, aylık, yıllık vb.) yayınlanır. Gözlemlerin yıllık vb.) yayınlanır. Gözlemlerin değerlendirilmesinde genellikle ortalam, en değerlendirilmesinde genellikle ortalam, en yüksek ve en düşük değerlerden yararlanılır.yüksek ve en düşük değerlerden yararlanılır.

Meteorolojik veriler sayısal ve grafik olmak üzere Meteorolojik veriler sayısal ve grafik olmak üzere genellikle iki şekilde değerlendirilir. genellikle iki şekilde değerlendirilir.

Sayısal değerlendirme Sayısal değerlendirme 1. Sıcaklık 1. Sıcaklık Günlük ort. SıcaklıkGünlük ort. Sıcaklık Aylık ort. Sıcaklık Aylık ort. Sıcaklık Yıllık ort. Sıcaklık Yıllık ort. Sıcaklık 2. Yağış2. Yağış Günlük yağış miktarıGünlük yağış miktarı Aylık yağışlarAylık yağışlar Yıllık yağışYıllık yağış Grafik değerlendirmeGrafik değerlendirme

Günlük ort. sıcaklıkGünlük ort. sıcaklık

Gün içerisinde 7:00, 14:00 gözlemlerinde Gün içerisinde 7:00, 14:00 gözlemlerinde ölçülen değerlerle 21:00 gözleminde ölçülen ölçülen değerlerle 21:00 gözleminde ölçülen değerin iki katı alınarak hesaplanır.değerin iki katı alınarak hesaplanır.

Sıcaklık değeri;Sıcaklık değeri; 7:00 3.8 7:00 3.8 °°CC 14:00 10.6 14:00 10.6 °°CC 21:00 5.4 21:00 5.4 °°CC (3.8+10.6+2x5.4)/ 4= (3.8+10.6+10.8)/4 = (3.8+10.6+2x5.4)/ 4= (3.8+10.6+10.8)/4 =

25.2/4 = 6.3 = Günlük ort. Sıcaklık 6.3 25.2/4 = 6.3 = Günlük ort. Sıcaklık 6.3 °°CC

Aylık Ort. SıcaklıkAylık Ort. Sıcaklık

a). Yıl içerisinde yer alan her hangi bir ay için:a). Yıl içerisinde yer alan her hangi bir ay için: Ay içindeki günlerin ortalama sıcaklıkları toplanır ve gün Ay içindeki günlerin ortalama sıcaklıkları toplanır ve gün

sayısına bölünür.sayısına bölünür. [t1+t2+……+t30(31)]/30 veya 31 = aylık ortalama [t1+t2+……+t30(31)]/30 veya 31 = aylık ortalama

sıcaklıksıcaklık b). Uzun süreli gözlem yapıldığı taktirde aylık ort. sıcaklık b). Uzun süreli gözlem yapıldığı taktirde aylık ort. sıcaklık Uzun süreli gözlem yıllarında (20-30-40 ve daha fazla) Uzun süreli gözlem yıllarında (20-30-40 ve daha fazla)

aynı aylara ait sıcaklık değerlerinin aritmetik aynı aylara ait sıcaklık değerlerinin aritmetik ortalamasıdır.ortalamasıdır.

Yılllık ort. Sıcaklık Yılllık ort. Sıcaklık

a). Sadece belirli bir yıl için hesaplanması istenen yıllık a). Sadece belirli bir yıl için hesaplanması istenen yıllık ort.sıcaklıkort.sıcaklık

Yılın on iki ayına ait ort.sıcaklıkların toplanarak 12 ye Yılın on iki ayına ait ort.sıcaklıkların toplanarak 12 ye bölünmesiyle elde edilir.bölünmesiyle elde edilir.

(T1+T2+…..+T12)/12 = yıllık ortalama sıcaklık(T1+T2+…..+T12)/12 = yıllık ortalama sıcaklık b). Uzun süreli gözlemlerden yararlanılarak saptanan b). Uzun süreli gözlemlerden yararlanılarak saptanan

yıllık ort.sıcaklık yıllık ort.sıcaklık Uzun süreli gözlem yıllarında saptanmış olan sıcaklık Uzun süreli gözlem yıllarında saptanmış olan sıcaklık

değerlerinin aritmetik ortalamasıdır.değerlerinin aritmetik ortalamasıdır. (T1+….Tn)/n T, her yıla ait sıcaklık değeri n, yıl sayısı (T1+….Tn)/n T, her yıla ait sıcaklık değeri n, yıl sayısı

Yağış Yağış

1. Günlük yağış miktarı1. Günlük yağış miktarı Saat 7:00 dan ertesi gün 7.00 ye kadar geçen Saat 7:00 dan ertesi gün 7.00 ye kadar geçen

24 saatlik süre içinde düşen yağışların 24 saatlik süre içinde düşen yağışların toplamıdır. Milimetre veya kg/mtoplamıdır. Milimetre veya kg/m²² olarak ifade olarak ifade edilir.edilir.

14:00 gözlemi+21:00 gözlemi+7:00 gözlemi = 14:00 gözlemi+21:00 gözlemi+7:00 gözlemi = Günlük yağışGünlük yağış

2. Aylık yağışlar2. Aylık yağışlar

2. Aylık yağışlar2. Aylık yağışlar Bir yılın belirli bir ayına ait yağış miktarı, o ay Bir yılın belirli bir ayına ait yağış miktarı, o ay

içinde düşen yağışların toplanmasıyla içinde düşen yağışların toplanmasıyla bulunur.bulunur.

5, 7, 8, 16, 21, 30. günler yağışlı geçtiyse bu 5, 7, 8, 16, 21, 30. günler yağışlı geçtiyse bu aya ait yağış miktarı, bu tarihlerde ölçülen aya ait yağış miktarı, bu tarihlerde ölçülen yağışların toplamıdır.yağışların toplamıdır.

Aylık ortalama yağışAylık ortalama yağış Uzun süreli gözlem yıllarında aynı aylara ait Uzun süreli gözlem yıllarında aynı aylara ait

aylık yağış değerlerinin aritmetik aylık yağış değerlerinin aritmetik ortalamasıdır.ortalamasıdır.

(P1+…..Pn)/n(P1+…..Pn)/n

Yıllık YağışYıllık Yağış

Bir yıl içinde düşen bütün yağışların toplamıdır. Bir yıl içinde düşen bütün yağışların toplamıdır. Yıllık ortalama yağışYıllık ortalama yağış Uzun süreli gözlem yıllarında saptanmış olan Uzun süreli gözlem yıllarında saptanmış olan

yıllık yağışların aritmetik ortalaması olarak yıllık yağışların aritmetik ortalaması olarak bulunur.bulunur.

Grafik değerlendirmeGrafik değerlendirme

Grafik değerlendirmede veriler bir yöne ağırlık Grafik değerlendirmede veriler bir yöne ağırlık verilerek değerlendirilir, zamansal ve mekansal verilerek değerlendirilir, zamansal ve mekansal süreklilik üzerinde durulur.süreklilik üzerinde durulur.

Grafik değerlendirme şekillerinin başında;Grafik değerlendirme şekillerinin başında; Klima diyagramı (iklim diyagramı) çizimi gelir.Klima diyagramı (iklim diyagramı) çizimi gelir. İklim diyagramına örnek - Walter yöntemiİklim diyagramına örnek - Walter yöntemi

Walter yöntemiWalter yöntemi

Apsiste aylarApsiste aylar Ordinat eksenlerinde sıcaklık ve yağış Ordinat eksenlerinde sıcaklık ve yağış

değerlerideğerleri Değerlerin gösterildiği noktaların Değerlerin gösterildiği noktaların

birleştirilmesi ile eğriler oluşturulurbirleştirilmesi ile eğriler oluşturulur

İklim diyagramlarının bir diğer şekliİklim diyagramlarının bir diğer şekli

Klimograf (Hytergraf veya Klimogram) dır.Klimograf (Hytergraf veya Klimogram) dır. Bu grafik değerlendirme şekilleri aylık ortalama değerlere Bu grafik değerlendirme şekilleri aylık ortalama değerlere

dayanılarak iklim koşulları bakımından aynı iklim dayanılarak iklim koşulları bakımından aynı iklim koşullarına sahip alanları (analog veya homoklimatik) koşullarına sahip alanları (analog veya homoklimatik) belirlemek için kullanılırlar.belirlemek için kullanılırlar.

Bu grafik değerlendirmelerde genellikle sıcaklık, yağış ve Bu grafik değerlendirmelerde genellikle sıcaklık, yağış ve bağıl neme yer verilir.bağıl neme yer verilir.

Bunların iklim diyagramlarından farkı meteorolojik Bunların iklim diyagramlarından farkı meteorolojik parametrelerin ayrı ayrı eğrilerle değil, kapalı tek bir eğri parametrelerin ayrı ayrı eğrilerle değil, kapalı tek bir eğri halinde gösterilmesidir.halinde gösterilmesidir.

Klimograf çiziminde istasyona ait veriler (aylık Klimograf çiziminde istasyona ait veriler (aylık ortalama sıcaklık, yağış vs.) apsis veya ordinatta ortalama sıcaklık, yağış vs.) apsis veya ordinatta alınarak karşılaştırılırlar. 12 aya ait kesişme alınarak karşılaştırılırlar. 12 aya ait kesişme noktaları şekil üzerinde işaretlenir ve bu noktalar noktaları şekil üzerinde işaretlenir ve bu noktalar birleştirilerek kapalı eğrilerden oluşan klimograf birleştirilerek kapalı eğrilerden oluşan klimograf elde edilir.elde edilir.

Klimografı meydana getiren kapalı eğrinin şekli, Klimografı meydana getiren kapalı eğrinin şekli, o yerde etkili iklim koşullarına göre farklılıklar o yerde etkili iklim koşullarına göre farklılıklar gösterir. Örneğin kapalı eğrinin meydana gösterir. Örneğin kapalı eğrinin meydana getirdiği şekil uzun ise sıcaklık ve yağış değerleri getirdiği şekil uzun ise sıcaklık ve yağış değerleri bakımından mevsimler arasında çarpıcı bir bakımından mevsimler arasında çarpıcı bir farklılığın bulunduğunu, yuvarlak ise bu değerler farklılığın bulunduğunu, yuvarlak ise bu değerler arasındaki farklılığın daha az olduğunu ortaya arasındaki farklılığın daha az olduğunu ortaya koyması bakımından büyük yarar sağlar.koyması bakımından büyük yarar sağlar.

Ormancılık uygulamaları açısından Ormancılık uygulamaları açısından değerlendirildiğinde;değerlendirildiğinde;

Değişik ağaç türlerinin adaptasyonunda yani Değişik ağaç türlerinin adaptasyonunda yani yabancı ağaç türleriyle veya değişik yörelerden yabancı ağaç türleriyle veya değişik yörelerden yapılacak tohum transferleriyle gerçekleştirilecek yapılacak tohum transferleriyle gerçekleştirilecek ağaçlandırmalarda tercihlerin sağlıklı olmasında ağaçlandırmalarda tercihlerin sağlıklı olmasında bu yörelere ait klimograflar arasındaki benzerlik bu yörelere ait klimograflar arasındaki benzerlik büyük önem taşımakta yükselti-iklim büyük önem taşımakta yükselti-iklim basamakları, deniz etkisi, karasallık gibi basamakları, deniz etkisi, karasallık gibi değerlendirmelerde önemli ip uçları verir.değerlendirmelerde önemli ip uçları verir.

Çığ ve Yangın MeteorolojisiÇığ ve Yangın Meteorolojisi

Çığ MeteorolojisiÇığ Meteorolojisi

Yoğun kar yağışlarının dağlık yamaçlarda Yoğun kar yağışlarının dağlık yamaçlarda biriktirdiği kar kütlelerinin çeşitli etkenlerle biriktirdiği kar kütlelerinin çeşitli etkenlerle ani kopmalar sonucu hareket ederek ani kopmalar sonucu hareket ederek aşağı kesimlerde zarara yol açacak aşağı kesimlerde zarara yol açacak duruma gelmesine ÇIĞ denir.duruma gelmesine ÇIĞ denir.

Çığ olayları genellikle ormanlık ya da yamaç Çığ olayları genellikle ormanlık ya da yamaç özellikleri bakımından sürekli bitki örtüsü altında özellikleri bakımından sürekli bitki örtüsü altında kalması veya korunması gereken yüksek arazi kalması veya korunması gereken yüksek arazi kesimlerinde görülmektedir.kesimlerinde görülmektedir.

Meydana gelişlerinde ormansızlaşma ve Meydana gelişlerinde ormansızlaşma ve ormanlık alanlarda yapılacak her türlü faaliyetin ormanlık alanlarda yapılacak her türlü faaliyetin büyük etkisi vardır.büyük etkisi vardır.

Veri toplama, araştırma, uygulama, ikaz, önlem Veri toplama, araştırma, uygulama, ikaz, önlem ve kurtarma faaliyetleri ormancılık örgütleri ve kurtarma faaliyetleri ormancılık örgütleri içerisindeki birimlerce yürütülmektedir.içerisindeki birimlerce yürütülmektedir.

Çığların başlangıç zonları genellikle çok yüksek ve sarp Çığların başlangıç zonları genellikle çok yüksek ve sarp yamaçlar üzerinde yer almaktadır.yamaçlar üzerinde yer almaktadır.

Çığ başlangıç zonlarında kar kütlelerinin Çığ başlangıç zonlarında kar kütlelerinin yapısal gelişimini izlemek mümkün yapısal gelişimini izlemek mümkün olmadığından çığ oluşumunun tahmini olmadığından çığ oluşumunun tahmini dağlardaki hava koşullarının tahminine dağlardaki hava koşullarının tahminine bağlı kalmaktadır. Hava koşulları ne kadar bağlı kalmaktadır. Hava koşulları ne kadar doğru tahmin edilirse, çığ oluşumu doğru tahmin edilirse, çığ oluşumu tahminleri de o oranda doğruluk taşır.tahminleri de o oranda doğruluk taşır.

Farklı tipteki çığların tahmininde;Farklı tipteki çığların tahmininde; a). Sinoptik a). Sinoptik b). İstatistiksel b). İstatistiksel c). Sayısal c). Sayısal d). Aletsel d). Aletsel

olmak üzere dört değişik yöntem olmak üzere dört değişik yöntem kullanılmaktadır.kullanılmaktadır.

Ülkemiz koşullarında çığ oluşumunun tahmini Ülkemiz koşullarında çığ oluşumunun tahmini için meteorolojik parametreler kullanılmaktadır.için meteorolojik parametreler kullanılmaktadır.

Çığ olayları genellikle yoğun ve uzun süreli kar Çığ olayları genellikle yoğun ve uzun süreli kar yağışlarından kaynaklanmaktadır.yağışlarından kaynaklanmaktadır.

Dolayısıyla çığ konusuyla ilgilenenlerin bu tip Dolayısıyla çığ konusuyla ilgilenenlerin bu tip yağışlara yol açan geniş hava hareketlerini yağışlara yol açan geniş hava hareketlerini izleyebilmek için atmosferik basınç ilişkilerini iyi izleyebilmek için atmosferik basınç ilişkilerini iyi bilmeleri gerekmektedir.bilmeleri gerekmektedir.

Atmosferik basınç normal olarak yükselti Atmosferik basınç normal olarak yükselti arttıkça azalmaktadır. Meteorologlar arttıkça azalmaktadır. Meteorologlar gerçekte geniş hava kütlelerine bağlı gerçekte geniş hava kütlelerine bağlı olarak değişmekle beraber genelde deniz olarak değişmekle beraber genelde deniz seviyesini;seviyesini;

1000 mb deniz seviyesini1000 mb deniz seviyesini 700 mb 3000 m yükseltiyi700 mb 3000 m yükseltiyi 500 mb 5500 m yükseltiyi temsil 500 mb 5500 m yükseltiyi temsil

etmektedir. etmektedir.

En tehlikeli çığ olaylarEn tehlikeli çığ olaylar 500-1000 mb basınç seviyelerini ifade eden 500-1000 mb basınç seviyelerini ifade eden

yükseltiler arasında yükseltiler arasında 700 mb seviyesinde yağılan sıcaklık, nem ve 700 mb seviyesinde yağılan sıcaklık, nem ve

rüzgar ölçümlerine çığ meteorolojisinde büyük rüzgar ölçümlerine çığ meteorolojisinde büyük önem verilir. Bu amaçla kullanılacak önem verilir. Bu amaçla kullanılacak istasyonlardaki ölçümler, gözlem siperleri ve istasyonlardaki ölçümler, gözlem siperleri ve cihazlar metal bir iskeletten oluşan kuleler cihazlar metal bir iskeletten oluşan kuleler üzerine monte edilerek, kar yüzeyinden belli bir üzerine monte edilerek, kar yüzeyinden belli bir yükseklikte kalmalarını sağlayacak şekilde yükseklikte kalmalarını sağlayacak şekilde kaldırılıp indirilebildikleri bir düzen içerisinde kaldırılıp indirilebildikleri bir düzen içerisinde gerçekleştirilmektedir.gerçekleştirilmektedir.

Bu istasyonlarda kar kütlesinin toplam derinliği Bu istasyonlarda kar kütlesinin toplam derinliği 24 saatlik yeni kar ve su eşdeğeri 24 saatlik yeni kar ve su eşdeğeri Fırtınadan kaynaklanan kar ve su eşdeğeriFırtınadan kaynaklanan kar ve su eşdeğeri Fırtına sırasında kısa aralıklarla düşen kar ve su Fırtına sırasında kısa aralıklarla düşen kar ve su

eşdeğerieşdeğeri RadyasyonRadyasyon NemNem RüzgarRüzgar Karın kristal yapısı vs gözlemler yapılmaktadır.Karın kristal yapısı vs gözlemler yapılmaktadır.

Rüzgara açık yamaçlar üzerinde kurulan Rüzgara açık yamaçlar üzerinde kurulan istasyonlarda ölçülen kar miktarının istasyonlarda ölçülen kar miktarının yorumlanması çığ oluşumunu tahminde yorumlanması çığ oluşumunu tahminde kullanılan asıl sorunu oluşturmaktadır.kullanılan asıl sorunu oluşturmaktadır.

Çığ tehlikesinin söz konusu olduğu Çığ tehlikesinin söz konusu olduğu yamaçlarda ölçüm istasyonlarının yamacı yamaçlarda ölçüm istasyonlarının yamacı temsil edecek en yüksek noktada temsil edecek en yüksek noktada kurulması avantaj sağlar.kurulması avantaj sağlar.

Dağlık alanlarda kar yığılmaları rüzgar tarafından kontrol Dağlık alanlarda kar yığılmaları rüzgar tarafından kontrol edildiğinden hava akımlarının arazi engebeleri üzerinde edildiğinden hava akımlarının arazi engebeleri üzerinde nasıl hareket ettiğini anlamak gerekmektedir.nasıl hareket ettiğini anlamak gerekmektedir.

Yapılan gözlemler zirvelerin yaklaşık 10 m üzerinde Yapılan gözlemler zirvelerin yaklaşık 10 m üzerinde rüzgar hızı ve yönünün serbest hava akımına yakın rüzgar hızı ve yönünün serbest hava akımına yakın olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak zirveye yaklaştıkça olduğunu ortaya koymaktadır. Ancak zirveye yaklaştıkça etkilenme başlar. Zirvenin altındaki hava akımı ise etkilenme başlar. Zirvenin altındaki hava akımı ise arazinin şekline göre değişiklik gösterir. Bir vadi arazinin şekline göre değişiklik gösterir. Bir vadi tabanında genellikle vadi yönünde sapma gösterir. tabanında genellikle vadi yönünde sapma gösterir. Sapmanın miktarı ise vadinin sarplığına ve uzunluğuna Sapmanın miktarı ise vadinin sarplığına ve uzunluğuna bağlıdır. bağlıdır.

Arazi geometrisindeki farklılıklar hızlanma Arazi geometrisindeki farklılıklar hızlanma ve yavaşlamaların meydana gelmesine ve yavaşlamaların meydana gelmesine neden olmaktadır.neden olmaktadır.

Oyuntu çukurları ve sırtlar, rüzgar yönünü Oyuntu çukurları ve sırtlar, rüzgar yönünü değiştirebildiği gibi hızını da değiştirebildiği gibi hızını da etkilemektedir. Buralarda hava akımlarının etkilemektedir. Buralarda hava akımlarının yavaşlaması nedeniyle meydana gelen yavaşlaması nedeniyle meydana gelen saçaklanma ve birikimler çığların saçaklanma ve birikimler çığların oluşumunu kolaylaştıran değişimlerdir.oluşumunu kolaylaştıran değişimlerdir.

Çığ olaylarının çoğu fırtına dönemlerinin Çığ olaylarının çoğu fırtına dönemlerinin hemen ardında görüldüğünden çığ hemen ardında görüldüğünden çığ oluşumu tahmininde fırtına dönemlerinin oluşumu tahmininde fırtına dönemlerinin analizinden yararlanılmaktadır. Bu analizinden yararlanılmaktadır. Bu durumda fırtına dönemi veya periyodu durumda fırtına dönemi veya periyodu geniş anlamda kar yağışı ve taşınma geniş anlamda kar yağışı ve taşınma aşamalarını veya her ikisini de aşamalarını veya her ikisini de kapsayacak biçimde ele alınmaktadır.kapsayacak biçimde ele alınmaktadır.

Yangın MeteorolojisiYangın Meteorolojisi

Orman yangınlarına çözüm ararken ormancılık Orman yangınlarına çözüm ararken ormancılık uygulamaları ile meteorolojik veriler arasında uygulamaları ile meteorolojik veriler arasında ilişki kurulur.ilişki kurulur.

Orman yangınları ile savaşın temel öğeleri Orman yangınları ile savaşın temel öğeleri arasında “yangın tehlike tahmin sistemleri” nin arasında “yangın tehlike tahmin sistemleri” nin geliştirilmesi gerekmektedir.geliştirilmesi gerekmektedir.

Bu sistemlerde ormanlar veya doğal mera Bu sistemlerde ormanlar veya doğal mera alanlarındaki bakılar, yangın tehlikesine göre alanlarındaki bakılar, yangın tehlikesine göre değerlendirilerek yangının hangi nedenle değerlendirilerek yangının hangi nedenle çıkabileceği ve tahmin yapıldığı yer ve süre çıkabileceği ve tahmin yapıldığı yer ve süre içinde çıkacak bir yangının etkinlik derecesi içinde çıkacak bir yangının etkinlik derecesi belirlenmeye çalışılmaktadır.belirlenmeye çalışılmaktadır.

Yangın tehlikesi, çıkış nedeni, rüzgar ve yanacak emvalin nem Yangın tehlikesi, çıkış nedeni, rüzgar ve yanacak emvalin nem kapsamına bağlı olarak günden güne değişebilmektedir.kapsamına bağlı olarak günden güne değişebilmektedir.

Orman yangınlarında yanacak emval veya yakıt, ölü ve canlı yakıtlar Orman yangınlarında yanacak emval veya yakıt, ölü ve canlı yakıtlar olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

Ölü yakıtların nem kapsamı bağıl nem, yağış ve sıcaklık gibi çevre Ölü yakıtların nem kapsamı bağıl nem, yağış ve sıcaklık gibi çevre faktörlerine bağlı kalır. Canlı yakıtları oluşturan bitkilerin nem faktörlerine bağlı kalır. Canlı yakıtları oluşturan bitkilerin nem düzeylerini belirleyen ana etken ise yaşam sürecidir.düzeylerini belirleyen ana etken ise yaşam sürecidir.

Ölü yakıtlar, bir yakıt parçacığının başlangıç nemi ile denge nemi Ölü yakıtlar, bir yakıt parçacığının başlangıç nemi ile denge nemi arasındaki fark yaklaşık %63 e ininceye kadar geçen süre (time lag) arasındaki fark yaklaşık %63 e ininceye kadar geçen süre (time lag) esas alınarak sınıflandırılırlar.esas alınarak sınıflandırılırlar.

Canlı yakıtlar iki grupta toplanırlarCanlı yakıtlar iki grupta toplanırlar1- buğdaygiller başta olmak üzere otsu bitkiler1- buğdaygiller başta olmak üzere otsu bitkiler

2- çalılar, özellikle dal ve yapraklardır.2- çalılar, özellikle dal ve yapraklardır. Otsu bitkiler de tek ve çok yıllık olmak üzere iki alt gruba ayrılırlar. Otsu bitkiler de tek ve çok yıllık olmak üzere iki alt gruba ayrılırlar.

Bunlardan tek yıllık sığ köklü bitkiler kuraklıktan ilk etkilenen türleri Bunlardan tek yıllık sığ köklü bitkiler kuraklıktan ilk etkilenen türleri oluşturmaktadır. Bunlardan sonra ise çok yıllık otsu bitkiler ve çalılar oluşturmaktadır. Bunlardan sonra ise çok yıllık otsu bitkiler ve çalılar gelmektedir.gelmektedir.

Yangın meteoroloji istasyonlarıYangın meteoroloji istasyonları

Yangın tehlike tahmininde kullanılacak bir Yangın tehlike tahmininde kullanılacak bir sistemde temel prensip, çevresel sistemde temel prensip, çevresel faktörlerin etkisi altında bulunan yakıtın faktörlerin etkisi altında bulunan yakıtın nem kapsamı üzerinde yoğunlaşmak nem kapsamı üzerinde yoğunlaşmak gerektiğidir. Bu parametrede gözlemlere gerektiğidir. Bu parametrede gözlemlere yakıt-nem çubuklarının ölçülmesi de dahil yakıt-nem çubuklarının ölçülmesi de dahil edilmektedir. Böylece hem yangın tehlikesi edilmektedir. Böylece hem yangın tehlikesi hem de yangınların davranış biçimleri hem de yangınların davranış biçimleri tahmin edilirken tahmindeki doğruluk tahmin edilirken tahmindeki doğruluk derecesi artmaktadır.derecesi artmaktadır.

Yangın meteoroloji istasyonları hizmet Yangın meteoroloji istasyonları hizmet amaçlarına göre;amaçlarına göre;

Sürekli ve geçici istasyonlar iki gruba Sürekli ve geçici istasyonlar iki gruba ayrılmaktadır.ayrılmaktadır.

Sürekli ve geçici yangın meteoroloji Sürekli ve geçici yangın meteoroloji istasyonlarıistasyonları

SYMİ- Genellikle yangın tehlike tahminine SYMİ- Genellikle yangın tehlike tahminine yönelik verileri,yönelik verileri,

GYMİ- Herhangi bir yangın olayında GYMİ- Herhangi bir yangın olayında yangının davranış biçiminin yangının davranış biçiminin saptanmasında ihtiyaç duyulan verileri saptanmasında ihtiyaç duyulan verileri sağlamak amacıyla kurulmaktadır.sağlamak amacıyla kurulmaktadır.

Ayrıca;Ayrıca; Ulaşılması güç ve yüksek kesimlerde yerel Ulaşılması güç ve yüksek kesimlerde yerel

farklılıkları ortaya koymak amacıyla farklılıkları ortaya koymak amacıyla gereksinim duyulan verileri sağlamak için gereksinim duyulan verileri sağlamak için de “uzakta otomatik çalışan yangın de “uzakta otomatik çalışan yangın meteoroloji istasyonları” (UOYMİ) da meteoroloji istasyonları” (UOYMİ) da kurulmaktadır.kurulmaktadır.

Ne tip olursa olsun yangın meteoroloji Ne tip olursa olsun yangın meteoroloji istasyonlarından sağlanan verilerin istasyonlarından sağlanan verilerin güvenilir ve karşılaştırmaya olanak güvenilir ve karşılaştırmaya olanak verecek nitelikte olması gerekir. Bu verecek nitelikte olması gerekir. Bu yüzden belirli standartlara göre yüzden belirli standartlara göre yapılmalarına bağlıdır. yapılmalarına bağlıdır.

YMİ Yer seçimi ve kuruluşuYMİ Yer seçimi ve kuruluşu 1- istasyonun yeri, bitki örtüsü, topografik yapı, yükselti, 1- istasyonun yeri, bitki örtüsü, topografik yapı, yükselti,

iklim ve yerel hava koşulları bakımından temsil etmesi iklim ve yerel hava koşulları bakımından temsil etmesi istenene alandaki koşullara uygun olmalıdır.istenene alandaki koşullara uygun olmalıdır.

2- Yol, bina, otopark kurulma, bitkilerin büyüyerek engel 2- Yol, bina, otopark kurulma, bitkilerin büyüyerek engel teşkil etme olasılığı, sürekli gözlemci bulabilme imkanları teşkil etme olasılığı, sürekli gözlemci bulabilme imkanları gibi özellikler dikkate alınarak uzun süre değişmeden gibi özellikler dikkate alınarak uzun süre değişmeden hizmet verebilmelihizmet verebilmeli

3- Kurulduğu alandaki yerel koşulları temsil edebilecek 3- Kurulduğu alandaki yerel koşulları temsil edebilecek şekilde düzenlenmeli ve ölçmelerde kullanılacak şekilde düzenlenmeli ve ölçmelerde kullanılacak cihazların bu konudaki gereklerini (cihazın konumu, cihazların bu konudaki gereklerini (cihazın konumu, hakim rüzgar yönü, güneşin hareketi, topoğrafik yapı, hakim rüzgar yönü, güneşin hareketi, topoğrafik yapı, bitki örtüsü, yakınında ışınları yansıtıcı yüzeylerin bitki örtüsü, yakınında ışınları yansıtıcı yüzeylerin bulunması ve rüzgarları engellenmesi gibi) yerine bulunması ve rüzgarları engellenmesi gibi) yerine getirebilecek niteliklere sahip olmalıdır. getirebilecek niteliklere sahip olmalıdır.

Dikkat edilecek noktalarDikkat edilecek noktalar İstasyonlar; yol oto park gibi toz kalkan yerlerden İstasyonlar; yol oto park gibi toz kalkan yerlerden

rüzgar yönünde en az 30 m uzakta kurulmalıdır.rüzgar yönünde en az 30 m uzakta kurulmalıdır. Sulanan çim, otlak ve bahçeler, göller, bataklık Sulanan çim, otlak ve bahçeler, göller, bataklık

ve nehirler gibi nemli yüzey oluşturan alanlardan ve nehirler gibi nemli yüzey oluşturan alanlardan kaçınılmalı, ya da en az 100 m uzağında kaçınılmalı, ya da en az 100 m uzağında olmalıdır.olmalıdır.

Beyaza boyanmış binalar gibi geniş yansıtıcı Beyaza boyanmış binalar gibi geniş yansıtıcı yüzeylerden kaçınmak, mümkün değilse yüzeylerden kaçınmak, mümkün değilse gölgesinde kalmayacak biçimde kuzey gölgesinde kalmayacak biçimde kuzey kenarından bina yüksekliği kadar uzakta (20 m kenarından bina yüksekliği kadar uzakta (20 m veya daha) bulunmalıdır.veya daha) bulunmalıdır.

Yüzeyi kaplanmış alanlar, oto park vb. Yüzeyi kaplanmış alanlar, oto park vb. yerlerin rüzgar yönünde en az 20 m yerlerin rüzgar yönünde en az 20 m uzağında olmalıdır. uzağında olmalıdır.

Büyük binalar, boylu ağaçlar ve sık bitki Büyük binalar, boylu ağaçlar ve sık bitki örtüsüyle kaplı alanlardan en az bina veya örtüsüyle kaplı alanlardan en az bina veya ağaç boyu kadar uzakta yer almalıdır.ağaç boyu kadar uzakta yer almalıdır.

Sırtlar, zirve, çukur dik yamaçlar, dar Sırtlar, zirve, çukur dik yamaçlar, dar vadiler gibi topoğrafik yapının belirgin vadiler gibi topoğrafik yapının belirgin biçimde değiştiği yerlerden kaçınılmalıdır.biçimde değiştiği yerlerden kaçınılmalıdır.

İstasyonlarda bulunacak cihazlar genellikle İstasyonlarda bulunacak cihazlar genellikle meteorolojik ölçümlerde kullanılan standart meteorolojik ölçümlerde kullanılan standart cihazlardır. Bunlar;cihazlardır. Bunlar;

Gözlem siperiGözlem siperi Max-min termometreMax-min termometre Vantilasyonlu psikometreVantilasyonlu psikometre Anemometre Anemometre Rüzgar yön göstergesi (Jiruet)Rüzgar yön göstergesi (Jiruet) Yağış ölçerYağış ölçer Orman yangınları açısından özellikle önem Orman yangınları açısından özellikle önem

taşıyan higrotermograftaşıyan higrotermograf

AnemometreAnemometre

psikometrepsikometre

Terimler Terimler

AnemometreAnemometre, rüzgar/hava , rüzgar/hava hızınıhızını ölçen alettir. ölçen alettir. Havalandırma sistemlerinde ve Havalandırma sistemlerinde ve MeteorolojiMeteoroloji istasyonlarında kullanılır. istasyonlarında kullanılır. YunancaYunanca'da 'da rüzgarrüzgar anlamına anlamına gelen gelen anemosanemos kelimesinden gelir. kelimesinden gelir.

PsikometrePsikometre Nem ve Sıcaklık ölçümüNem ve Sıcaklık ölçümü HİGROTERMOGRAFHİGROTERMOGRAF (HYGROTHERMOGRAPH) (HYGROTHERMOGRAPH) Tek kayıt diyagramına hem sıcaklık hem de nispi nemi Tek kayıt diyagramına hem sıcaklık hem de nispi nemi

birlikte kaydedebilen otomatik cihaz. Sıcaklık ve nispi birlikte kaydedebilen otomatik cihaz. Sıcaklık ve nispi nem çizgilerinde karmaşa yaşanmaması için, yazıcı nem çizgilerinde karmaşa yaşanmaması için, yazıcı kalemlerde farklı renkmürekkepler kullanılır. Alet hem kalemlerde farklı renkmürekkepler kullanılır. Alet hem termograf hem de higrograf prensiplerin göre çalışır.termograf hem de higrograf prensiplerin göre çalışır.

Hava kütleleri ve cephelerHava kütleleri ve cepheler