METODE KERKIMI SHKENCOR

Teksti i lendes Metodat e Kerkimit Shkencor

Me poshte jane materialet e prezantimeve ne powerpoint sipas leksioneve perkatese

Leksioni 1. Natyra dhe objektivat e kërkimit në edukim. Roli i kërkimit shkencor në edukim (F. 6-16)

Hyrje • Kerkimi shkencor si domosdoshmeri • Problemet e jetes se perditeshme • Permiresimi i cilesise se jetes • Kerkimi si pjese e shkolles dhe edukimit • Kerkimi si pjese e jetes ne vazhdimesi • Metodologjia

Kater metodat sipas Pirs • Paradigma, kembengulja per te verteten • Pranimi i autoritetit • Logjika dhe besimi • Metoda shkencore • Metodologjia

Teza dhe shtjellime • Shkenca eshte unitet i teorive dhe metodave qe zhvillohen paralelisht • Metodoligjia ka te beje me logjiken e kerkimit, teorine e metodave • Metoda infrastruktura e nevojshme per kerkim shkencor • Dijet njerezore dhe niveli i tyre • Metodologjia

Nga se motivohet kerkimi shkencor • Cdo shkence eshte nje fushe e dijes qe perbehet nga faktet, teorite dhe metodat • Fizika, sociologjia, ekonomia,

• Empirizmi • Ligjet e teorive – shtylla e tyre • Deshira per njohjen e realitetit natyror dhe shoqeror • Problemet orientimi prej tyre • Metodologjia

Teoria dhe metoda • Pyetjet kryesore • Pergjigjet subjektive • Studimi – hyrja ne thelbin e dukurive • Gjetjet nuk jane perfundimtare (koha, vendi)• Produkti i studimit – metoda e perdorur • Mbeshtetja ne teori • Metodologjia

Problemi si objekt kerkimi • Social, ekonomik, shendetsor, etj si objekti i kerkimit shkencor • Problemi - nje gjendje, menyre, qe perfshin shume persona• Kundrejt se ciles mund te reagohet • Permes nje veprimi te organizuar kolektiv • Metodologjia • Hierarkia e problemeve • Metodologjia

Rregullat e metodes (fakti)• Faktet • Te dhenat • Informacioni • Gjetjet • Metodologjia

Karakteri shkencor i punimeve • Studimi i dukurive • Realizimi i kerkimeve • Berja e punimeve shkencore • Kushtet qe nje punim te quhet shkencor • Objekti – i dallueshem • Risite • Vlefshmeria e perdorimit • Referencat • Metodologjia

Kriteret e botimit ne nje reviste shkencore • Cilesia • Recenca • Redaktimi • Abstrakti • Numri i fjaleve

• Anekset • Metodologjia

Shkencat dhe vecorite e kerkimit • Kerkimi per shkencat • Sociale • Ekonomike • Ekzakte • Etj • Metodologjia

Karakteri nderdisplinor i studimeve • Bashkeautoresia • Empirizmi • Anketimet • Pyetesoret • Opinionet • Perkufizimet • Problematika • Qenia njerezore

Perkufizime, klasifikime, shembuj • Teoria – sistemi i dijeve racionale • Baza empirike – numer i mjaftueshem faktesh • Faktet – zbulimi i metodave te kerkimit • Metoda – rruge, menyra, rregulla, procedura baze per realizimin e qellimit studimor • Metoda dhe metodologjia • Pa metoda nuk ka njohje, nuk ka teori shkencore • Raporti teori – metoda • Teknika e kerkimit • Metoda dhe metodologjia

Metodologjia • Teresia e metodave qe perdoren ne shkenca • Disipline logjike • Logjika e kerkimit • Vleresim kritik i veprimeve qe kryhen • Metoda dhe metodologjia

Metodologjia • Perzgjedhje e metodave dhe teknikave • Pershkrimi i metodave si pjesa filluese e studimit • Arsyet, rrethanat • E pergjitheshme, e vecante, specifike

Klasifikimi i metodave te kerkimit shkencor • Dukuri te shumta – disiplina te ndryshme • Problemet – objekt studimi

• Cdo shkence ka objektin e saj te studimit • Cdo shkence perpunon metodat e veta te kerkimit shkencor

Klasifikimi i metodave te kerkimit shkencor • Dallimi dhe te perbashketat e shkencave • Disa metoda kane vlere per te tera shkencat • Disa metoda kane vlere vetem per nje disipline

Klasifikimi i metodave shkencore • Induksioni dhe Deduksioni • Procese arsyetimi • Induksion – e vecanta – e pergjithshmja • Shembull – vizitor ne Korfuz • Induksioni dhe Deduksioni • Deduksion - e pergjithshmja – e vecanta, teza • Shembull – jeta e njeriut

Metodat e John Stewart Mill• Vezhgimi, induksioni, verifikimi • Analiza dhe Sinteza • Zberthim – Bashkim • Ndarja e objektit te studimit ne pjese perberese • Bashkim te elementeve te studimit • Uniteti i tyre

Historikja dhe Logjikja • Studim ne kendveshtrimin e zhvillimit historik • Nga e shkuara ne te tashmen • Zbulim i kahut te ecurise se ceshtjes • Interpretim i zhvillimit te dukurive dhe ndryshimeve, vazhdimesia

Historia • Historikja dhe Logjikja • Studim ne kendveshtrimin e logjikes • Logjikja – interpretim logjik i ngjarjeve, dukurive • Rezultati

Normative dhe Eksperimentale • Normative – te dhenat, shifrat, faktet, informacioni dhe interpretimi i tyre statistikor • Normative dhe Eksperimentale • Eksperimentale – zbulohen marredheniet shkak – pasoje, faktoret qe ndikojne ne rezultat • Marredheniet eksperiment hipoteze

Dialektika dhe Metafizika • Dialektika – metoda e argumentit • Cdo gje eshte kalimtare dhe e kufizuar ne kohe dhe hapsire • Cdo realitet shfaqet si realitet te kundertash

Ligji i unitetit dhe i luftes se te kundertave • Kjo con perpara zhvillimin • Ndryshimet sasiore sjellin ndryshim cilesor • Zhvillimi ne forme spirale • Lineare, rrethi

Dialektika dhe metafizika • Metafizika • Njeriu • Natyra • Ekzistenca • Shume menyra kendveshtrimi

Sasiore dhe Cilesore • Metoda baze studimi • Sasiore - Rezultate ne sasi, shifra, perpunim statistikor i tyre • Anketimet • Sasiore dhe Cilesore • Cilesore – studim i pervojave jetesore • Ne mjedisin ku jane njerezit

Leksioni 2. Planifikimi dhe hartimi i punës studimore dhe kërkimore në edukim. Hartimi i nje platforme studimore (F 56-58, 88-91)

1. Pergatitja e hulumtimit

– Planifikimi i një studimi apo projekti. – Pasqyra e literaturës. – Modelet e hulumtimit. – Ngjashmëritë dhe dallimet. – Niveli dhe njësia e studimit. – Kontrolli i cilësisë së kërkimit.

2. Propozimi i projektit te kerkimit – Elementet e Propozimit te kerkimit – Vleresimi i projektit te kerkimit – Rendesia e fleksibilitetit – Financimi i kerkimit – Rendesia e te Shkruarit – Udhezime dhe Keshilla mbi te shkruarit

3. Hartimi i nje platforme studimore Përgatitja e hulumtimit

• Planifikimi i një studimi apo projekti. • Pasqyra e literaturës. • Modelet e hulumtimit. • Ngjashmëritë dhe dallimet. • Niveli dhe njësia e studimit. • Kontrolli i cilësisë së kërkimit.

Planifikimi • Renditja paraprake, krijim, hartim, formulim • Planifikim i detajuar • Pjese thelbesore e strategjise se hulumtimit.• Nuk punohet pa plan.• Te menduarit per projektin, hulumtimin ka shume rendesi.• Pergjate rruges behen edhe modifikime • Planifikimi i mire shkurton kohe • Me mire te shpenzohet kohe ne planifikim se sa te humbitet kohe per plotesimin e hapsirave te

lena bosh nga planifikimi i keq

Planifikimi - sistem individual• Harta mendore, diagrama, lista, shenime • Plan qe na drejton • Ne shkrimin e variantit perfundimtar • Realizimi i projektit ne boten reale • Projektet ndryshojne nga detajet, procesi i planifikimit i njejte • Dy procese

Perkufizimi

• Planifikimi/manaxhimi praktik • Qellimi, arsyeja e realizimit te hulumtimit • E kerkon programi mesimor • Mbajtja e qendrimit • Kerkim fondesh

Cila eshte forca shtytese e projektit • Cilat jane kerkesat per nje teme te sukseseshme

Ushtrim: • Perpiquni t’a permblidhni hulumtimin ne nje fjali te vetme.

• Cilat burime duhen • Cilat burime i kemi ne dipozicion • Koha, mjetet e regjistrimit • Makina fotokopje • Dhoma per intervista • Ç’fare hulumtimesh jane kryer deri tani ne ate fushe dhe si lidhet hulumtimi yne me to

Mbledhja e te dhenave • Analiza e te dhenave • Paraqitje e rezultateve • Si do perdoret studimi nga te tjere te interesuar

Aspekte praktike • Pune individuale VS pune ne grup • Afatet • Siguria qe projekti ecen sipas planifikimit • Organizimi i burimeve • Shfrytezimi i kohes ne pune paralele • Literatura • Si kane punuar te tjeret • Ndihme per projektimin e ideve dhe rafinimin e tyre

Metodologjite, metodat e mbledhjes se te dhenave, shqyrtimi i burimeve te ndryshme te literatures

• Puna me literaturen fillon paralelisht me te menduarit per temen • Marrjen e vendimeve gjate rruges • Metoden e mbledhjes se te dhenave • Kryerjen e analizes • Lexim per te marre informacion rreth temes • Kerkim i hollesishem • Lexim dhe vleresim i informacioneve ne dispozicion • Strukturim dhe krijim i nje pasqyre perfundimtare te literatures• Pasqyra e literatures pjese e pergatitjes per hulumtim • Analize e deritanishme e fushes

Ç’eshte bere

• Mesime • Gabimet e meparshme • Ngjashmerite midis burimeve • Vendoset hulumtimi ne kontekst te situates• Terminologjia e fushes • Çeshtjet dhe variablat me te rendesishem • Identifikim i pyetjeve te hulumtimit • Mesim per menyren e trajtimit te çeshtjeve • Identifikim i lidhjeve midis praktikes dhe teorise • Sinteze e informacionit, qe te behet i kuptueshem per lexuesin

Literatura • Libra• Revista te recensuara • Revista te parecensuara • Periodike • Dizertacione e ligjerata ne konferenca • Mediat • Gazeta • TV / radio• Letersia “gri” – oponencat e ndryshme • Dokumente zyrtare • Raporte hulumtuese • Interneti – shumica e quajne burim shume te madh informacioni, por…

Vleresimi kritik i literatures• Instrumentat e hulumtimit • Pyetesoret • Intervistat • Kufizimet e metodave a jane ne diskutim te çeshtjes?• A diskutohen mire rezultatet?• A eshte i qarte perfundimi?• Perfundimet dhe kendveshtrimi teorik • Rrjedhojat e perfundimeve?• Qartesia e materialeve • Ekspertiza dhe interesi i shkruesit • Kendveshtrimi apo kendveshtrimet?• A ka citime, kuotime, perifrazime dhe permbledhje?

Spjegimi i çeshtjeve dhe argumenteve kryesore • Provat per pohimet e bera, besueshmeria e provave dhe mundesia e shqyrtimit te tyre • Rrjedhojat e perfundimeve dhe diskutimi i tyre • Pikenisjet • Leximi i pergjithshem • Fjalet kyçe • Shembuj:• Varferia dhe femijet • Varferia dhe femijet ne Shqiperi

• Femijet dhe familjet e varfra • Femijet dhe shtresa shoqerore

Ushtrim:• Strategji kerkimi per:• Aktivitetet qe kryejne te femijet, te rinjte, moshat e mesme dhe te moshuarit ne kohen e lire• Gjeni fjalet kyçe per te kerkuar se ç’fare eshte shkruar per kete me pare nga te tjeret.

Leximi • Regjistrimi i dokumenteve • Paraqitja e literatures• Modeli i hulumtimit • Pyetjet e hulumtimit • Ç’te bejme me te dhenat?

Pershkrimi i gjendjes se tanishme • Dallimet dhe ngjashmerite midis grupeve te ndryshme te studenteve • Eksplorimi i te dhenave • Ana sasiore • Ana cilesore • Njesia – objekti ose niveli per te cilin hulumtuesi mbledh te dhena.• Kontrolli i cilesise se hulumtimit

Modelet e hulumtimit • Eksperimental

• grup eksperimental • grup kontrolli

• Perfaqesim afatgjate • Raste studimore • Krahasim • Vleresim

E bazuar ne teori • Test dhe studim i kontrolluar i rastesishem • Ndarja ne grupe – zgjedhja rastesore

Studime afatgjata perspektive • Qe ne fillim ndertohen si te tilla

Studime kohorte • Studime afatgjata qe ndjekin nje grup njerezish te se njejtes moshe dhe mbledhin te dhena per

çaste te caktuara te jetes se tyre

Studime afatgjata retrospektive • Afatgjate me te dhena te se kaluares

Historia e jetes • Tregim i jetes per ngjarjet e perbashketa

Rastet studimore • Rast kritik • Rast ekstrem / unik • Rast perfaqesues / tipik • Rast zbulues • Rast afatgjate

Hulumtimi krahasues • Te dhena e harmonizuara • nga burime te ndryshme • qe marrin parasysh dallimet ne menyren si jane mbledhur te dhenat • duke bere te mundur qe hulumtuesit te kene qasje te dhenash te krahasueshme

Hulumtimi vleresues • Nderhyrje apo ndryshime qe sjellin rezultate te desheruara • Funksionimi i procesit • Permiresim i nderhyrjeve apo proceseve • Vleresim i kostove te procesit • Teoria e bazuar • Qasje induktive

Krahasim i vazhdueshem • Kodim • Rastet negative• Pika e ngopjes se te dhenave • Lidhshmeria • Modifikueshmeria • Perdorshmeria

Propozimi i projektit te kerkimit • Elementet e Propozimit te kerkimit • Vleresimi i projektit te kerkimit • Rendesia e fleksibilitetit • Financimi i kerkimit Ekonomik • Rendesia e te Shkruarit • Udhezime dhe Keshilla mbi te shkruarit

Plan kerkimi • Plani i kërkimit është një dokument mjaft i rëndësishëm sidomos në rastin e realizimit të

kërkimeve dhe studimeve e provave laboratorike afatgjata, të cilat kërkojnë përqëndrim, saktësi dhe mbajtje të dhënash në mënyrë skrupuloze për të bërë të mundur nxjerrjen e rezultave paraprake dhe përfundimtare mbi bazën e të cilave do shkruhet studimi, kërkimi, dizertacioni, etj. Plani i kërkimit është pra një renditje e të gjitha veprimeve që duhet të ndërmerren për të arritur një rezultat. Pra, për realizimin e planit të kërkimit duhet të merren parasysh të tëra alternativat e mundëshme të kryerjes së veprimeve, të zgjidhen alternativat më të mira dhe më të besueshme dhe të renditen ato sipas një radhe të caktuar në mënyrë që veprimet të kryhen pa penguar njëri tjetrin, duke respektuar parimin e realizimit të tyre në një kohë sa më të

shkurtër. Plani i kërkimit zakonisht paraqitet para një këshilli për aprovim, sepse në bazë të tij do përcaktohen fondet për realizimin e kërkimit në fjalë.

Propozim akademik • Propozimi akademik është hapi i parë për të realizuar një tezë të madhe apo një projekt të

madh. • Qëllimi i propozimit akademik është që të bindë një komitet akademik apo mbikqyrës se çështja,

objekti, dukuria që studiohet kanë vlerë dhe kështu merret një aprovim për të proceduar më tej me kërkime aktuale dhe jepet miratimi për financimin e mëtejshëm të studimit.

• Në propozimin akademik jepet plani i veprimeve, dhe patjetër duhet theksuar pozicioni teorik dhe marrëdhëniet me fushën në fjalë në të kaluarën e shkruesit.

• Propozim akademik • Propozimi akademik zakonisht përmban këta elementë: • Një arsyetim për zgjedhjen e çështjes që tregon se sa e rëndësishme është ajo çështje për të

ardhmen. Duhet që në këtë fazë të deklarojmë edhe kufizimet e qëllimeve që kemi – pra të mos premtojmë më shumë se ç’mund të arrijmë.

• Një rishikim të punës së mëparshme të bërë dhe të publikuar në këtë çështje nga ana e autorit dhe një deklarim se puna në fillim do të mbështetet në studimet ekzistuese, por ka ende zona të paeksploruara që duhet të studiohen e trajtohen në këtë çështje.

• Një përmbledhje në lidhje me fokusin dhe metodologjinë që do ndiqet për realizimin e punës, kostot, burimet që duhen, kohën që duhet për të përmbushur projektin.

Propozim akademik • Displina të ndryshme kanë rrugë të ndryshme standarte për realizimin e propozimeve

akademike, por në të tëra rastet duhet bërë e qartë se duhet deklaruar fokusi specifik i punës që do bëhet. Për t’ja spjeguar të tjerëve duhet që të themi se sa vlerë ka ideja, cili është kontributi që sjell ajo në fushën në fjalë dhe më tej në propozim shkruhet se si do realizohet kërkimi në aspektin teknik dhe cila është metoda e zgjedhur për të proceduar. Duhet të jepen sa më shumë detaje por jo aq sa lexuesi të mërzitet, duhet treguar aftësia e shkruesit për t’u përballur me problemet e mundëshme gjatë rrugës së kryerjes së kërkimit edhe në rast se ka ndryshime në fokusin e çështjes, duhet treguar se fusha në të cilën bëhët propozimi njihet nga kërkuesi dhe se ai është i gatshëm që të ecë me këtë kërkim dhe kjo bëhet duke përdorur folje aktive, stil konçiz, fraza pozitive.

• Ne kete leksion dhe ne leksione pasuese, do te jepen udhezime te dobishme per studentet mbi planifikimin dhe kryerjen e studimit

• Keto jane “te testuara ne kohe” dhe “te besueshme”“…teper te thjeshta si koncepte ose qasje, por - nga natyra - te veshtira dhe angazhuese ne

zbatim...”

Propozimi i projektit te kerkimit • Plani i kerkimit eshte kyci per kerkimin e suksesshem. Qasja ndaj kerkimit duhet

menduar dhe ndertuar me kujdes.“Esenca e planit te kerkimit eshte propozimi i kerkimit”

• Synimi nuk eshte te kufizohet krijueshmeria … por zbulimet me te rendesishme ndodhin me ne kushtet e kerkimit te strukturuar.

• Propozimi i projektit te kerkimit • Propozimet zakonisht kerkohen nga gjithe institucionet qe mbeshtesin ose inkurajojne kerkimin

• Ato mund te sherbejne per te kerkuar mbeshtetje financiare ose mund te sherbejne thjesht si guide per kerkimin. Propozimet me strikte dhe me me kerkesa jane ato per disertacione doktoratash.

• Disa burime fondesh (p.sh. drupet industriale), mund te preferojne plane te shkurtera, koncize pa aspektet “akademike”.

• Ka raste qe propozimet prezantohen por zakonisht ato mbeshteten nga propozime me shkrim.• Propozimi i projektit te kerkimit… • Aftesite efektive te komunikimit jane te rendesishme. Mendimet duhet te jene te qarta dhe te

zhvilluara mire• Propozimet sherbejne per dy qellime:

• Japin nje plan operacional per kerkimin. Kjo imponon nje shprehje te qarte te qellimit te kerkimit dhe parashikimin e problemeve potenciale.

• Per vleresuesit (perfshire komisionet e master/doktorates) propozimi sqaron qellimin e kerkimit dhe lejon marrjen e vendimit mbi aprovimin ose mos-aprovimin.

• Elementet e Propozimit te Kerkimit Megjithese te ndryshme ne kompleksitet dhe forme, gjithe propozimet kane elemente te perbashket.

Titulli • Titulli i projektit duhet te pershkruaje fokusin kryesor, por jo me gjate se c’eshte e nevojshme • Mos beni nje pershkrim te detajuar – por thjesht beni nje poershkrim te sakte te kokusit

qendror P.sh., “Nje studim ekonomik i impaktit te uljes se tarifave doganore te tekstileve mbi konsumatoret, fabrikantet e tekstileve dhe prodhuesit e fibrave ne SHBA.”Me mire do te ishte: “Ulja e tarfiave doganore mbi tekstilet e SHBA: Efektet mbi konsumatoret dhe industrite”

• Identifikimi i informacionit • Pershkruan njerezit dhe organizatat e perfshira ne kerkim dhe informacion tjeter te

permbledhur • Emrat, titujt, adresat, numrat e telefonave • Njerezit mund te grupohen: Lideri i Projektit, bashkepunetoret, studentet (anetaret e komitetit)• Buxheti total, datat …

Shenim: Buxheti i detajuar dhe rezumete e personelit pershihen me vone ne projekt • Identifikimi dhe shpjegimi i problemit • Pershkrimi i problemit qe po adresohet nga kerkimi dhe parashtrimi i arsyeve per objektivat e

propozuara • Shpesh, kjo eshte nje procedure me dy hapa:

1. Zhvillimi i nje perspektive te pergjitheshme mbi fushen e gjere problematike 2. Fokusimi mbi nje pjese te fushes problematike per tu studjuar, nisur nga kufizimi ne

burime 3. Kjo eshte aresyeja (justifikimi) per kerkimin.

Objektivat • Objektivat specikojne ne menyre te sakte cfare do te zbuloje ose permbushe projekti i kerkuar i

kerkimit Identifikimi i qellimeve te studimit, jo i mjeteve per arritjen e tyre.

• Objektivat kerkohen ne cdo projekt kerkimi • Zakonisht, ato paraqiten si nje fjali objektivi i pergjitheshem dhe nje liste objektivat specifike • Objektivat justifikohen nga problemi dhe ndihmojne ne drejtimin tek metodat dhe procedurat

Rishikimi i literatures• Nje permbledhje e literatues se kerkimit per studimin e propozuar • Mund te jete nje seksion i vecante, ose mund te jete pjese e seksioneve te tjera (problemi,

metodat, ose kuadri konceptual)• Duhet te kufizohet vetem ne literaturen shkencore (jo popullore)• Jep bazen e dijes mbi ate qe njihet lidhur me problemin e studjuar • Duhet te behet para problemit dhe objektivave; megjithese mund te shkruhet me vone

Kuadri konceptual • Nuk eshte nje kerkes universale e projekteve te kerkimit, por ndihmon ne evitimin e probleme

serioze logjike ne kerkim • Ai eshte nje analize konceptuale e problemit te kerkimit • Nihmon qe kerkuesi te shqyrtoje problemin me koncepte te pershtashme • Qellimi paresor i disa kerkimeve disiplinare mund te jete zhvillimi i nje kuadri konceptual. • Metodat dhe procedurat • Pershkruajne menyren e realizimit te objektivave – rrjedhin direkt nga objektivat • Ato adresojne:

– Menyren e prodhimit ose mbledhjes se te dhenave – Teknikat analitike qe do te perdoren – Sekuencen e procedurave – Metodat dhe procedurat ne propozimet e kerkimit te studenteve duhet te jene shume

te detajuara

Referencat • Dokumentimi i burimeve te literatures ne propozim • Perfshin te gjitha burimet e te perdoruar per te shpjeguar, perkufizuar ose dokumentuar

problemin

Vleresimi i Propozimeve te Kerkimit – Vleresimi ka te beje me shqyrtimin e besueshmerise dhe merites se planit te kerkimit.– Vleresuesit konsiderojne qartesine dhe cilesine e mendimit; keto reflektojne cilesine e

pritshme te kerkimit qe do te kryhet.– Planifikimi i kerkimit dhe shkrimi i propozimit eshte shpesh pjesa me e veshtire e

procesit te kerkimit.• Vleresimi i Propozimeve te Kerkimit…

Kritere tipike vleresimi A. A eshte kerkuesi i interesuar per problemin?B. A ka mungese njohurie te rendesishme mbi probloemin?C. A eshte kerkimi i nevojshem per te tjere?D. A jane objektitat:

1. Te pershtashme per problemin? 2. Te realizueshme?3. Te vezhgueshme ose te matshme?4. Mjaftueshmerisht specifike?

• Vleresimi i Propozimeve te Kerkimit…Kritere tipike vleresimi ...

E. A ka kerkuesi burime te mjaftueshme?F. A njeh propozimi kufizimet qe lidhen me kerkimin?G. A pritet qe kerkimi te jete produktiv?H. A eshte perfitimi nga kerkimi me i madhe se kostoja?I. A pritet qe rezultatet te jene gjeresisht te zbatueshme?

Rendesia e fleksibilitetit • Kerkimi mund te kete nevoje te modifikohet, nderkohe qe kerkimi perparon.• Shpesh, kerkuesi meson gjate kerkimit mbi faktore te cilet mund te permiresojne

skemen ose procedurat e kerkimit.Projekti i kerkimit eshte nje aset… por nuk duhet te behet nje straightjacket

• Rishikime te rendesishme te propozimit te kerkimit kerkojne aprovim nga agjencia financuese.

Financimi per kerkimin • Ka pak mbeshtetje direkte (publike ose private) per kerkimin disiplinar

– Ka nje “mungese perfitimi ” te perceptuar per kete lloj kerkimi sepse ai nuk merret me ceshtje te zbatuara.

– Kerkimin disiplinar shpesh adreson mungesen e kapacitetit te teorive ekzistuese per te dhene “udhe” per ceshtjet aktuale

• Ndeerkaq, ka financim publik per problemet e orientuara nga subjekti dhe ato te orientuara nga zgjidhja e problemit.

– Kuptimi dhe parashikimi i fenomeneve dhe efekteve te veprimeve politike e sociale.

Rendesia e te shkruarit “Te shkruash mire do te thote te mendosh mire” (Ghebremendhin & Tweeten,1994)

• Te shkruarit mire eshte shprehje e te menduarit mire. “Te menduarit vizual”

• Te shkruarit dobet eshte nje problem i pranuar si per studentet e masterit dhe doktorates ashtu edhe tek ekonomistet profesionale.

• Njelloj si ne shkencat e tjera, ne kemi probleme komunikimi per shkak te zhargonit te tepert te perdorur, perdorimin e matematikes dhe te shkruarit e paqarte.

• Rendesia e te shkruarit…• Shkrimi teknik ose shkencor eshte i veshtire per shkak te natyres komplekse te subjektit dhe

nevojes per te qene shume ekzakt.• Te shkruait e mire mund te mesohet dhe shpjegohet. Ai kerkon praktike dhe durim. • Ai eshte nje proces – qe ka te beje me ri-shkrimin, shpesh shume here.• Shkrimi shkon pertej raportimit te thjeshte te kerkimit

• I ben rezultatet e kerimit te kuptueshme nga te tjeret • Ndikon pozicionin profesional te secilit • Tregon produktivitetin e kerkimit

• Rendesia e te shkruarit…• Ne komunikimin efektiv te shkruar, ne:

• Shtrengojme veten te qartesojme dhe rafinojme mendimet tona • I vendosim mendimet ne rregull logjik • Lejojme te tjeret “te kapin” proceset dhe aresyetimin e te menduarit tone

• Per kete aresye, propozimet e shkruara te kerkimit kane rendesi te madhe ne planifikimin e kerkimit ekonomik

• Procesi mund te jete i ndryshem ne faza te ndryshme; fazat e para kane te bejne me mbajtje shenimesh, ndersa raportet finale kerkojne saktesi dhe organizim te mire

Udhezime dhe keshilla mbi te shkruarit Keto keshilla jane te vlefshme per cdo shkrim teknik (raporte, artikuj revistash, etj.) e jo vetem per projektet e kerkimit

• Perdoruesit e kerkimit jane ne kerkim te informacionit, rrugeve te zgjidhjes, dijeve, e ndoshta stimulimit intelektual – e jo te argetimit

• Por, ashkush nuk do qe te lexoje gjera te merzitshme • Shkrimi efektiv e eficent fillion me njohjen e interesave, nevojave dhe kapaciteteve te

perdoruesve te rezultateve te kerkimit.• Udhezime dhe Keshilla mbi te shkruarit…

• Organizoni ate qe ju keni per te thene.• Perdorni nje rend logjik ne paraqitjen e mendimeve dhe informacionit • “Drejtoni” te menduarit dhe te kuptuarit te lexuesit

• Nje menyre e mire e organizimit te mendimeve dhe informaconit eshte skematizimi i paraqitjes. • Nje skatizim eshte nje mjet per organizimin e fluksit – pikat kryesore, nen-pikat dhe lidhjet mes

tyre

Disa karakteristika te te shkruarit mund te nxite komunikimin e qarte e logjik 1. Thjeshtesia – fjalite e thjeshta, te shkurtera e direkte jane me te preferuara se fjalite komplekse,

konfuze dhe te gjata 2. Saktesia – ose mungesa e dykuptimesise se fjaleve ose frazave permireson qartesine e

mendimit • Por thjeshtesia dhe saktesia mund te jene ne konflikt. Ne kete kuontekst, ka nevoje per nje

balance mes thjeshtesise dhe dhe dhenies se detajeve te mjaftueshme per hir te saktesise.• Udhezime dhe Keshilla mbi te shkruarit…• Evitoni anesine ose fjalite gjykuese. Perpiquni te jeni sa me i pa-anshem qe te jete e mundur.• Eshte mire qe shkrimi juaj te rishikohet, vleresohet dhe kritikohet nga kerkues-shkrues me

eksperience. • Edhe ju duhet te jeni te gatshem te rishikoni shkrime te kerkuesve te tjere – kjo mund t’ju

ndihmoje te beheni me objektive dhe kritike per te shkruarit tuaj. • Programi word mund te jete gjithashtu i dobishem, por mos prisni sugjerime ne menyre te

verber.

Udhezime dhe Keshilla mbi te shkruarit. Disa pika teknike stili – Marzhet e faqeve dhe hapesirat mes rreshtave– mund te variojne – Formulat matematike dhe statistike – publikimet variojne ne funksion te asaj qe eshte e

pranueshme – Shenimet mbi citimet dhe referencat – shenime ne fund te faqes dhe referenca – Pasqyrat, Skicat, dhe grafiket– duhet te jene te qarta dhe te “kuptueshme ne vetevete”– Koha e foljes – nuk duhet te ndryshohet brenda se njejtit seksion – Forma personale e mbiemrit – zakonisht veta e trete per materiale formale dhe veta e

pare dhe e dyte per shkrime me informale

Leksioni 3. Modelet e studimeve dhe kërkimeve në edukim: zgjedhja e kampioneve (F 140 - 173)(pak perseritje nga leksioni i kaluar)Modelet e hulumtimit

• Eksperimental • grup eksperimental • grup kontrolli

Perfaqesim afatgjate

Raste studimore • Krahasim • Vleresim

E bazuar ne teori • Test dhe studim i kontrolluar i rastesishem • Ndarja ne grupe – zgjedhja rastesore

Studime afatgjata perspektive • Qe ne fillim ndertohen si te tilla

Studime kohorte • Studime afatgjata qe ndjekin nje grup njerezish te se njejtes moshe dhe mbledhin te dhena per

çaste te caktuara te jetes se tyre

Studime afatgjata retrospektive • Afatgjate me te dhena te se kaluares

Historia e jetes • Tregim i jetes per ngjarjet e perbashketa

Rastet studimore • Rast kritik • Rast ekstrem / unik • Rast perfaqesues / tipik • Rast zbulues • Rast afatgjate • Hulumtimi krahasues • Te dhena e harmonizuara • nga burime te ndryshme • qe marrin parasysh dallimet ne menyren si jane mbledhur te dhenat • duke bere te mundur qe hulumtuesit te kene qasje te dhenash te krahasueshme • Hulumtimi vleresues • Nderhyrje apo ndryshime qe sjellin rezultate te desheruara • Funksionimi i procesit • Permiresim i nderhyrjeve apo proceseve • Vleresim i kostove te procesit • Teoria e bazuar

• Qasje induktive • Krahasim i vazhdueshem • Kodim • Rastet negative• Pika e ngopjes se te dhenave • Lidhshmeria • Modifikueshmeria • Perdorshmeria

Zgjedhja e metodave • Metodat cilësore dhe sasiore. • Metodat e përziera. • Zgjedhja e metodave dhe e kampionit. • Propozimet e hulumtimit. • Struktura e hulumtimit. • Mbledhja e të dhënave. • Shprehitë e mbledhjes së të dhënave.

Debati sasiore / cilesore • Ndarja sasiore / cilesore • Fusha e zbatimit • Shkencat ekzakte • Shkencat shoqerore • Zhvillimi i matematikes, kompiuteri

Arsye per te perdorur metodat e perziera • Informacion perdoret se bashku dhe hulumtimi del me i mire• Cilat jane ndikimet mbi menyren se si mendojne per vehten dhe jeten e tyre njerezit qe kane

qene ne pune te paguar, kur ka me shume se nje vit qe jane pa pune? • Ç’fare lloj te dhenash duhen?• Prania ose mungesa e çrregullimeve mendore te diagnostikuara klinikisht • Ç’fare lloj te dhenash duhen?

Perdorimi i metodes cilesore • Perpara metodes sasiore • Krahas metodes sasiore • Pas metodes sasiore

Trekendezimi • Menyre per matjen e cilesise se hulumtimit qe do te thote se duhet te mblidhen lloje te

ndryshme te dhenash per te njejten pyetje hulumtimi, secili grup i te dhenave mund te perdoret per t’i kontrolluar ato nga burime te tjera.

Pyetja 1• Intervista gjysem te strukturuara • Grupe fokusi

Pyetja 2

• Te dhena dytesore • Pyetesor per te papunet • Pytesor per mjeket per pacientet e tyre

Hulumtimi juaj • Te dhena paresore • Te dhena dytesore • Materiale me shkrim • Metoda pamore • Te dhena verbale • Informacion individual• Informacion ne grup • Te dhenat te tregojne popullaten • Pergjithesimi ne shkalle vendi • Te dhena qe te studiojme ne thellesi pikepamjet, pervojat e sjelljet e njerezve, rasteve, situatave

Kampion probabiliteti • Kampion qe mund te provohet se eshte me shume perfaqesues i te gjithe popullates, ose i te

gjitha rasteve potenciale ne baze te kritereve domethenese

Kampion i qellimshem • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesit ta eksploroje pyetjen

hulumtuese ne menyre me te thelluar

Kampion teorik • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesist te eksploroje ide teorike

Popullata • Ne kuptimin statistikor popullata eshte numri teresor i rasteve qe mund te perfshihen si objekt

hulumtimi • Popullata • Te gjithe njerezit qe jetojne ne nje vend• Te gjithe studentet qe studiojne ne nje universitet • Te gjithe studentet qe studiojne per sociologji • Te gjithe artikujt e botuar ne nje vend qe flasin per mjedisin • Karakteristika kyce e nje kampionimi • Sejcili anetar i popullates ka nje mundesi te njohur per tu zgjedhur ne kampion • Cdo anetar zgjidhet ne menyre te rastesishme dhe nuk mund te parashikohet se kush mund te

zgjidhet • Kampioni zgjidhet per te qene perfaqesues i popullates ne baze te karakteristikave te njohura si:

mosha, gjinia, grupi socioekonomik, etj.

Shtresezimi Metode e organizimit te popullates per te permiresuar perfaqesueshmerine e kampionit

Probabiliteti stastikor • Shembulli i blerjes se produkteve te reja

Devijimi standart • Matja stastikore e shperndarjes se rasteve mesataret e sejcilit nga kampionet e marre nga nje

popullate perqark mesatares

Korniza e kampionit • Lista e te gjithe anetareve te nje popullate nga mund te nxirret nje kampion

Kampionimi me kuote • Teknike kampionimi qe zgjedh nje menyre te caktuar, ose kuote, rastesh mbi bazen e plotesimit

te disa kritereve

Kampionim ortek • Teknike kamionimi ku anetareve te kamionit fillestar u kerkohet te identifikojne persona te tjere

me te njejtat karakteristika sia ata te cilet pastaj kontaktohen nga hulumtuesi

Kampioni i qellimshem • Homogjen • Heterogjen • I shtresezuar • Raste esktreme • Me intensitet • Rasti tipik • Rasti kritik

Mbledhja e te dhenave • Vlefshmeria e mjeteve mbledhese • Manaxhimi i te dhenave te shumta • Te pastrukturuara • Gjysem te strukturuara • Te strukturuara • Prania e hulumtuesit • Udhezimet per punen e te tjereve

Shprehite e mbledhjes se te dhenave • Aftesite qe duhen per te kryer mbledhjen e te dhenave • Mbajtja e evidencave • Krijimi i formateve • Mbajtja e shenimeve • Kujtesat • Komunikimi • Intervistat • Regjistrimet filmike dhe me ze • Perdorimi i pajisjeve regjistruese per mbledhjen e te dhenave shoqerore • Zbardhja e te dhenave

Leksioni 4. Karakteristikat e punës kërkimore (F 42-53)Metodologjia e kerkimit Koncepte dhe perspektiva metodologjike Bazat filozofike Terminologjia • 'Research Methodology'

studim i metodave te kerkimit • 'Research Technique'

mjete dhe metoda speficike per mbledhjen e te dhenave dhe analizimin e tyre• 'Research Method'

menyra ne te cilen realizohen projekte te vecanta me disa teknika kerkimi • ‘Pure Research’

“sepse eshte atje”kontribut ne abstrakt, kuptim teorik

• ‘Applied Research’ “une kam nje cekic shko me gjej nje gozhde”

• ‘Instrumentalist Research’ “une kam nje problem dhe shko me gjej nje zgjidhje”

• Natyra e rezultateve te kerkimeve Exploratory

• Dicka e reDescriptive

• Pershkrimi i sjelljes apo dukurise Explanatory

• Spjegim per te dukurine, shkaqet, ecurine, perfundimin ‘Predictive’

• Qendrim per ate se cfare do ngjase ne te ardhmen • Spjegime sistemike se si ndryshojne situatat • Qendrim dhe spjegim per efektet e nderhyrjeve

Normative • Qendrim per nderhyrjet e nevojshme per te arritur rezultatet e desheruara • Qendrim ne lidhje me rezultatet • Natyra e te dhenave

Sasiore – raporte zerot natyrore – kardinale / Intervale jo zero natyrore – Venie ne radhe sekuenca

Cilesore – Venie ne radhe te kategorive sekuenca(text)– Nominale diferencim – Dikotomi eshte apo nuk eshte

• Shkallet Likert • Nje shkalle renditjeje e perdorur me shume ne kerkimet e sjelljes • Zakonisht 5, 7 ose 9 zgjedhje • Zakonisht duke filluar nga pika me e ulet

Nuk jam fare dakord..... Jam shume dakord

Me nje pike neutrale te natyrshme • Liste e gjate pyetjesh • Te dhenat e mbledhura perpunohen me tej • Karateristikat e mbledhjes se te dhenave • Pasive (Observim)

ose Aktive (pergjigje ndaj situates)• qellimi: i Fshehur apo i deklaruar • I strukturuar, gjysem i strukturuar i pa strukturuar • Direkt, ne telefon, me forme te shkruar, ne internet, me mjete te ndryshme

Njesia e analizes • Nje person• Nje ngjarje • Nje objekt • Nje grup individesh, organizatash, njesi organizative • Nje marredhenie • Nje agregat, census rajonal, segment industrie apo sektor

Horizonti kohor • Snapshot - fotografi

Prerje terthore - shume foto

Afatgjate • Kontravert apo natyralistik • Interference e kerkuesit – shkalla dhe natyra e nderhyrjes • Tensioni ne kerkim, Relevanca vs Rigoroziteti

Rigoroziteti – Pavaresia, kerkimi i paster– Motivimi – Rezultatet qe jane spjeguese – Te dhena sasiore, shkalle raporte, analiza statistikore – Determinojne marredheniet shkakesore

Relevanca – Motivim instrumental ose i aplikuar – Rezultatet jane prediktive dhe normative– Mblidhen shume te dhena – Ndervaresi komplekse

Koncepti i shkakut • Nje ose shume variabla qe percaktojne variablat e tjere (efekti)

Shkaku percaktuesAi faktor qe eshte kush i nevojshem dhe i domosdoshem per disa efekte te mepastajme

Shkaqet probabilitareKeta faktore qe jane te nevojshem por qe individualisht jo kushte suficiente per disa efekte te mepastajme

• Evidenca e shkakut • Ko-variance / Korelacion • Rregull kohor dhe lidhje • Mungesa e variablave te tjere qe mund te jee shkaqe reale • Marredhenie sistemike • Testimi i shkakut

Prodhues veshjesh Dua te rriten shitjet Rritje ne buxhetin e reklames me 100%.Shitjet rriten me 20%.

• Metodologjia e Kerkimit Kerkimi dhe Metodologjia:

• Perkufizimi dhe pershkrimi i kerkimit • Klasifikimi i kerkimit • Perkufizimi dhe diskutim mbi metodologjine • Pershkrimi i procesit te kerkimit • Diskutim mbi krijueshmerine dhe rolin e saj ne procesin e kerkimit • Perkufizimi dhe pershkrimi i kerkimit

“Kerkimi eshte nje qasje per krijimin dhe konfirmimin e dijes se re te besueshme”– Sistematike dhe me rregulla (ndjekja e jnje numri hapash)– Qellimi eshte dija e re , e cila duhet te jete e besueshme

Ky eshte nje perkufizimi i pergjitheshem qe eshte i vlefshem per cdo disipline • Perkufizimi dhe pershkrimi i kerkimit

Vini re: “… e verteta nuk eshte perdorur ne perkufizimin e kerkimit” (fq 16)“Koncepti i se vertetes eshte jashte realitetit produktiv te te menduesit nga kerkuesit” (fq 16)

Zbulim aksidental:1. Zbulimi aksidental mund te ndodhe ne procesin e strukturuar te kerkimit 2. Zakonisht merr trajten e nje fenomeni qe nuk eshte verjtur me pare3. Mund te coje ne nje proces kerkimi te strukturuar per te verifikuar ose kuptuar

observimin (vezhgimin)

Mbledhje te dhenash • Mbledhja e te dhenave eshte nje hap ndermjetes per te fituar nje dije te re• Mbledhja e te dhenave te besueshme eshte pjese e procesit te kerkimit

Kerkimi i kerkimeve te botuara ne biblioteka (ose ne internet)• Ky eshte nje hap i hershem i rendesishem i kerkimit • Procesi i kerkimit gjithnje perfshin sinteze dhe analize. • Por, thjesht rishikimi i literatures nuk eshte kerkim 1. Kerkimi i shpjegimeve te ngjarjeve, fenomeneve, lidhjeve dhe shkaqeve

– Cfare, si dhe pse gjerat ndodhin?– A ka nderlidhje mes tyre?

2. Nje proces – I planifikuar dhe i menaxhuar – per ta bere informacionin e mbledhur te besueshem – Nje proces krijues – Nje proces ciklik – gjithnje rezulton ne pyetje te reja

Mundesi potenciale zbatimi • Te gjithe kerkimet e pergatitura dhe zhvilluara mire potencialsht mund te zbatohen • Mungesa per te pare mundesine e zbatimit mund te jete e lidhur me:

– Perdoruesit nuk jane te trajnuar ose nuk kane eksperiencen e nevojshme ne metodat e specializuara te kerkimit dhe aresyetimit ekonomik

– Kerkuesit shpesh nuk bejne interpretime adekuate dhe nuk janpinm udhezime mbi zbatimin e kerkimit

Perhapje e informacionit • Kerkuesit jane pergjegjes per te ndihmuar perdoruesit te kuptojne implikimet (pasojat)

e kerkimit (Si?)• Kerkimi publik dhe privat • Kerkimi publik eshte nje produkt publik

• Mund te jete me rigoroz dhe me objektiv sepse i nenshtrohet me shume • Kerkimi privat mund te jete gjithashtu rigoroz

• Por kerkimi mbi produktet e nje kompanie mund te “akuzohen” si te shmangura • Klasifikimi i kerkimit • Para klasifikimit, ne duhet fillimisht te perkufizojme tipet e kerkimit • Perdoren kritere te ndryshme per klasifikimin e tipeve te kerkimit

(Te gjitha klasifikimet jane ne nje fare menyre artificiale e siperfaqesore)

Kerkimi baze dha ai i zbatuar • Baze – percaktimi i fakteve dhe lidhjeve baze ne nje disipline ose fushe studimi. Zhvillimi i

teorive… (shembuj ne fushen e ekonomise?)• I zbatuar – i ndermarre ne menyre specifike per prodhim informacioni qe do ndihmoje ne

zgjidhgjen e nje problemi te vecante • Dallimi mes tyre eshte ne zbatim

– Kerkimi baze zbatohet pak por mund te behet per te udhehqeur kerkimin e zbatuar • Ka per qellim te permiresoje nje disipline • Mbeshtetet mbi teorite lidhjet themelore dhe procedurat dhe teknikat analitike • Ne ekonomi, perdoruesit jane ekonomiste te tjere • Jep bazen konceptuale dhe analitike per kerkim tjeter ekonomik • Ka sinergji dhe eshte plotesues me kerkimin e orientuar nga subjekti dhe ate te orientuar nga

zgjidhja e problemeve • Hedh themelet per kerkim te zbatuar • Eshte ciklik ne kuptimin qe kerkimi i zbatuar nxjerr ne pah mungesat e kerkimit disiplinar

Kerkimi i orientuar nga subjekti • “… eshte kerkimi mbi nje subjekt me interes per nje numer vendim-marresish “ (fq 22)• Tenton te ndjeke kufijne e nje subjekti ne nje disipline (p.sh., ekonomia e burimeve , ekonomia e

prodhimit, ekonomia e punes)• Se brendshmi, eshte shume disiplinore, duke kerkuar informacion nga shume disiplina

– P.sh., ekonomia e konsumatorit ka te beje me psikologjine, ekonomine e burimeve natyore, biologjine, politiken ekonomike nga shkencta politike

• U jep vendim-marresve njohuri te pergjitheshmke per marrjen e vendimeve lidhur me probleme te ndryshme

• Nje burim i pare per zbatim politikash ne fushen e ekonomise • Kerkimi i orientuar nga subjekti eshte nje gur themeli per shkencen e ekonomise – ai ka te beje

me zbatimin direkt te shkences se ekonomise ne ceshtjet bashke-kohore.

Kerkimi i orientuar nga zgjidhja e problemeve • Behet per te zgjidhur nje problem specifik per nje vendim-marres specifik • Shpesh rezulton ne rekomandime per vendimet dhe veprimet • Kerkimi i orientuar nga zgjidhja e problemeve eshte holistic – perdor gjithe informacionin e

pershtatshem qe lidhet me problemin specifik, kerkimi disiplinor tenton te jete reduktues • Kerkimi disiplinor tenton te kete nje “jete” me te gjate; kerkimi i orientuar nga zgjidhja e

problemit ka jete me te shkurter

Tipet e kerkimit - permbledhje • Kerkimi pershkrues dhe ai analitik • Kerkimi pershkrues – perpjekje per te percaktuar, pershkruar ose identifikuar dicka

– Synimi shpesh eshet sinteza, e cila sistemon informacion ne nje menyre te dhene • Kerkimi analitik – perpjekje per te mesuar se pse dicka po ndodh ose si erdji dicka deri ketu ku

eshte • Te gjitha disiplinat zakonisht kane te bejne me te dy tipet e kerkimit • Perkufizimi dhe pershkrimi i metodologjise

Metodologjia dhe Metodat shpesh perdoren (ne menyre jo korrekte) si sinonime • Metodologjia – studimi i qasjes se pergjitheshme te kerkimit ne nje fushe te dhene • Metoda – procedura, teknika, mjete te vecanta te zbatuara per arritjen e nje objektivi te caktuar

– Metodat e kerkimit ne shkencen e ekonomise perfshijne analizen e regresionit, analizen matematik, kerkimin operacional, vezhgimet, etj.

• Perkufizimi dhe pershkrimi i metodologjise…• Beni dallimin mes metodologjise se kerkimit in ekonomi (qasja ndaj kerkimit) dhe

metodologjise ekonomike (metoden e pergjitheshme te aresyetimit ekonomik dhe konceptet ekonomike)

• Ndersa ato jane te ndryshme, ato jane te nderlidhura ( ne te njejten menyre qe jane te lidhura shkenca dhe kerkimi)

Procesi i kerkimit • Procesi fillon me nje pyetje ose problem (Hapi 1)• Hapi pasues, Objektivi i pergjitheshem dhe ato specifike formulohen per tu marre me pyetjen

ose problemin (hapi 2)• Pas kesaj zhvillohet skema (design) e kerkimit per arritjen e objektivave (hapi 3)• Resultet prodohen nga kryerja e kerkimit (hapi 4)• Interpretimi dhe analiza e rezultateve eshte hapi i fundit (hapi 5)• Krijueshmeria ne procesin e kerkimit • Kerkimi eshte nje proces krijues • “…kerkimi perfshin shume me teper se thjesht logjika … Ai perfshin vizionin, gjenine, etj… Logjika

mund te mesohet ne shkolle; arti nuk mund te mesohet” (fq 30)• Kerkimi ka nevoje (ose te pakten funksionn me mire) me imagjinate, iniciative, intuite, dhe

kuriozitet.

• Ka tipe te ndryshme krijueshmerie, qe jane te ndryshme per situata te ndryshme – “te zbatuara ” dhe “teorike” te lidhura ngueshte me kerkimin ekonomik

Nxitja e krijueshmerise (Ladd 1987)A. Mblidhni dhe perdorni dijet e zhvilluara me pare B. Shkembeni ide C. Zbatoni logjiken deduktive D. Shikojini gjerat ne menyre alternativeE. Vini ne dyshim dhe sfidoni supozimet F. Kerkoni per modele ose lidhje G. Jini risk marres H. Kultivoni tolerancen per mungesen e sigurise • Nxitja e krijueshmerise …

I. Lejoni kuriozitetin te rritet J. Lini problemet menjane … dhe kthejuni pas atyre me pasK. Mbani shenim mendimet tuaja

“… shpesh une nuk e di se cfare mendoj derisa e shkruaj ate”J. Jini i lire nga shperqendrimi… pak kohe per te menduar.

Krijueshmeria mund te beje diferencen mes kerkimit te kenaqshem dhe atij te shquar

Koncepte dhe Perspektiva Metodologjike • Perkufizimi i shkences • Dija • Klasifikimi dhe tipet e dijes • Roli i objectivitit personal• Roli i fakteve, teorise dhe hipotezave • Shkenca

Shkenca eshte akumulimi i organizuar i dijes sistematike (te besueshme) me qellimin e shpjegimit/parashikimit inteligjent (Williams, 1984)

• Shkenca…• Shkenca eshte kerkim sistematik– ajo nuk eshte dicka statike ose nje identitet qe nuk ndryshon.• Qellimi i saj eshte shpjegimi / parashikimi; shkenca ka te beje para se gjithash me parashikimin

e kushtezuar d.m.th., “nese X, Y, dhe Z ndodhin, W do te ndodhe gjithashtu”

• Kerkimi dhe shkenca jane te varur reciprokisht – Shkenca eshte dije e akumuluar, e besueshme – Kerkimi eshte procesi permes se cilit shkenca zgjerohet dhe testohet per validitetin e saj – Shkenca…

• Shkenca nuk perbehet nga “te verteta faktuale”, jashte nga vlerat njerezore ose pikepamjet personale.

• Shkenca eshte – se brendshmi – nje ndermarrje sociale dhe dija shkencore merr forme nga vlerat njerezore kufizimet dhe kontekstet sociale

• Besimet personale mund te ndikojne gjykimetg shkencore dhe njerezit jane jo-perfekte. • Shkencetaret nuk pranojne (ose hedin poshte) ne menyre te verber idete, vezhgimet ose

konceptet

Economiksi si art dhe shkence(A eshte ekonomiksi nje shkence?)

• Economics eshte nje shkence qe akumulon dije (te besueshme?) permes kerkimit sistematik • Ajo eshte gjithashtu nje art e cila zbaton dijen ne ceshtjet dhe problemet.• Kerkimi i mire ekonomik kerkon intuite krijueshmeri, dhe eksperience mbi boten

Shkencat fizike dhe ato sociale • Shkenca sociale vendos theks te konsiderueshem mbi zhvillimin dhe perdorimin e teorive • Shkencat sociale gjenerojne te dhena ne kushte te kontrolluara per te testuar teorite e tyre –

lidhje te supozuara mes forcave fizike, te verifikuara permes skemave eksperimentale dhe gjuenerimit te te dhenave.

• Teorite ne shkencen sociale tentojne te adresojne fenomene me komplekse te motivimit dhe sjelljes individuale dhe te grupeve, dhe efektet mbi institucionet sociale. (Shpesh nuk mund te observohet ose matet ne menyre sasiore direkt ne kushte te kontrolluara.)

Dija(Si ne e “dime” ate ate qe dime?)

• Dija pozitive dhe Normative (Johnson, 1986)• Dija private dhe publike (Larrabee, 1964)

Dija pozitive dhe Normative• Pozitive – Dija mbi kushtet, ose gjerat qe jane te vrojtueshme ose te matshme ne menyre

direkte.• Normative – dija mbi vlerat

– Dije preskriptive – cfare duhet (ose nuk duhet) bere per te zgjidhur problemin. Nga vete natyra e saj, permban gjykim

– Dije mbi vlerat – E mira dhe e keqja mbi kushtet dhe situatat (nuk eshte e observueshme)

Dija publike dhe ajo private(nje menyre tjeter e klasifikimit te dijes)

• Dije publike mund te demonstrohet per te thjeret me logjike dhe/ose evidence Ajo eshte dije e besueshme dhe mund te perhapet publikisht

• Dija private eshte ajo qe ne dime vete por qe nuk mund tu demonstrohet te tjereve. P.sh., besimet fetare, “faith”

• Dija private mund te coje ne dije publike nese ne vendosim ta demonstrojme besueshmerine e saj

• Vetem dija publike mund te jete e besueshme ne kuptimin shkencor, por ajo qe pranohet si dije publike mund te varet nga kultura dhe koha

• Rruget e fitimit te dijes

Gjashte mjete primare: • Shqisat • Eksperienca • Intuita • Zbulimi • Matja • Arsyetimi

• Gjithe rruget e “fitimit te dijes” mund te bien ne nje nga keto kategori ose kombinime te tyre.• Shqisat • Dija permes shikimit, degjimit, prekjes, shijes dhe nuhatjes • Ato jane te perceptuara ne menyre private dhe ndihmojne ne formimin e e bazes per secilen

prej menyrave te tjera te fitimit te dijes, pervec aresyetimit • Experienca • Totali i akumuluar i i ekspozimit dhe i nderveprimit te dikujt me njerez, vende, gjera, rrethana,

ide, etj.• Dija e fituar nga eksperienca eshte nje mjet i paorganizuar i te mesuarit. Ne cdo rast, ajo eshte

nje komponent i te kuptuairt te asaj q ene posedojme.• Ne perdorim eksperiencen tone te vleresojme dijen e re ne raport me dijen e meparshme • Intuita • Te ndjerit e dickaje si e sakte ose jo e sakte • Nga natyra e saj, eshte dije private• Por, pund te rezultoje ne nje eksplorim me rregulla dhe zhvillim logjik qe mund te coje ne dije

publike • Intuita mund te jete e rendesishme per procesin krijues te kerkimit, por nuk mund te

konsiderohet e besueshme ne vetevehte.• Zbulimi • Marrja e dijes nga nje burim i panjohur dhe i papercaktuar • Nuk kufizohet vetem tek revelacioni hyjnor; dicka thjesht “mund te na ndodhe”… “nga bluja”• Burim i besueshem, nese nuk testohet per kete besueshmeri • Matja • Dije e marre permes matjes (matje sasiore), te dhena.• Lidhja e saj me shqisat dhe eksperiencen eshte e qarte • Ne pergjithesi, konsidorehet dije faktike dhe e besueshme, duke mbajtur parasysh mostren dhe

gabimin e zgjedhjes

Arsyetimi • Eshte mjeti i fundit per fitimin e informacionit – i konsideruar gjithashtu si “interpretim”.

Integron menyrat dhe mjetet e tjera • Dija e fituar nga arsyetimi eshte rruga e vetme per fitimin e dijes se besueshme nga lidhjet dhe

modelet, permes se cilave ne zhvillojme kapacitetin shpjegues dhe parashikues • Arsyetimi eshte rruga kryesore per fitimin e dijes se dobishme ne kerkimin disiplinar, te

orientuar nga subjekti ose nga zgjidhja e problemeve • Arsyetimi mund te jete deduktiv, induktiv ose i kombinuar.• Besueshmeria e dijes (publike)

Ka dy kritere per percaktimin e besueshmerise se dijes:1. Mbeshtetja nga evidenca (te dhena sasiore ose konstruksione logjike komplekse). Kjo duhet te

jete e matshme 2. Menyra se si evidenca fitohet ose gjenerohet mund te demonstrohet ose riprodhohet

Besushmeria e gjerave, qe nuk mund te vezhgohen ne menyre direkte, mund te behet permes aresyetimin ose logjikes.

• Dy tipet e logjikes(Deduktive dhe Induktive)

Logjika deduktive

• Procesi i tefrom ge aresyetuarit nga premisat e pergjitheshme(p.sh., supozimet ) tek rezultet ose konkluzionet e vecanta. Teoria ekonomike bazohet shume ne logjiken deduktive.

• Ne vendosim nje numer supozimesh mbi kushtet motivimet dhe sjelljet, dhe punojne ne menyre logjike permes variablave dhe parametrave qe ne duam te shpjegojme ose parashikjme.

• Induksioni dhe deduksioni…• Dy tipet e logjikes…

Logjika Induktive • Eshte aresyetimi nga rrethanat ose rezultatete specifike tek konkluzioni mbi rethanat ose

rezultatet e pergjitheshme • Eshte nje proces empirik per arritjen e nje konkluzioni ose per arritjen ne percaktimin e

parimeve te reja nga te dhenat dhe eksperienca e njohur duke vezhguar realitete objektive.• Perdorimi me i zbatueshem i induksionit ne ekonomi eshte inferenca statistikore

– Mbledhja e te dhenave duke perdorur nje moster duke perdorur kritere dhe standarde te percaktuara per te infer-uar karakteristikat dhe sjelljen e gjithe popullates

• Besimet e gabuara Logjike • Gabimet ne aresyetim qe mund te rezultojne ne gabime lidhur me konkluzionet ose ne

informacion te pabesushem

Nje liste e besimeve te gabuara – Perdorimi selektiv i informacionit – Pranimi i pasojes (vlefshmeria e premisave??)– Sulmi ndaj nje personi (personit qe perfaqeson nje ceshtje)– Reference numrit te personave (“rregulli” i maxhorances)– Reference autoritetit (“X” tha keshtu)– Shkak i rreme (atribuimi efektit i nje shkaku te rreme)– Argumenti per analogji (raste analoge sillen ne te njejten menyre)– Pjesa dhe e tera sillen njelloj (dika e vertete per pjesen eshte e vertete edhe per te te,

true for when dhe e anasjallta)

Testet per besueshmerine Njihen kater teste

• Koherenca logjike,• Korrespondenca • Qartesia (kuptueshmeria) • Testi pramatik i funksionimit • Testi i Koherences logjike • Shqyrtimi i nje rezultati ose propozimi per te pare nese ka apo jo kontradukta logjike (gabime

ose besime te gabuara)• Kalimi i testit te koherences logjike nuk siguron per besueshmerine e nje rezultati, por nese testi

nuk kalohet, besushmeria nuk ekziston • Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet burojne logjikisht nga

supozimet.• Testi i Korrespondences • Krahasimi i nje rezultati me ate qe eshte tashme e “njohur” per te pare nese rezulati eshte ne

konsistence me dijen e meparshme.• Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet mbeshteten nga

evidenca empirike.

• Testi i qartesise • Shqyrton nje rezultat per mungesen e qartesise, ose pranine e me shume se nje kuptimi.• Nese rezultati ka me shume se nje kuptim, testi quhet i pakaluar • Perdorimi i koncepteve ne te cilet termat e perdorur nuk jane te perkufizuar mire, keshtu qe

kuptimet jane te mjegullta • Testi pragmatik i funksionimit • Rezultatet duhet te zgjidhin problemin e adresuar.• Rezultatet duhet te jene funksionuese, relevante, dhe te besueshme

Shembull: Mjeku jep nje vaksine per semundjen “x” per femijen

– Korrespondenca – po, ajo ka funksionuar me pare, por nuk dihet gje per femijet (lack prior knowledge)

– Koherenca – po per doktorin, por jo per femijen – Qartesia – po per doktorin, por jo per femijen – Fuksionimi – a funksionoi per femijen?

• Nese keto teste, dija konsiderohet tentativisht e besushme, por qe duhesteve te metejshme.• Ne duhet te konsiderojme gjithe evidencen e pershtashme per vleresimin e besueshmerise se

dijes

Roli i Objektivitetit personal• Themelor per besueshmerine e dijes • Shmang imponimin e vlerave dhe besimeve tona private mbi te tjeret • Subjektiviteti ka te beje me vlerat dhe besimet. Dija publike e besueshme nuk mund te vije nga

pozicionet personale subjektive.• Objektviteti ka te beje me ate se cfare eshte e demonstrueshme permes vezhgimit, matjes dhe

logjikes.

Roli i Objektivitetit personal…• Objektiviteti eshte guri i themelit i shkences dhe dijes se besueshme • Por, nuk ka shkencetar qe te jete teresisht objektiv. Secili perfshin njje doze subjektiviteti ne

punen e tij, perfshire edhe ate se cfare vendos te studjoje.• Perpiquni per asnjeanesi shkencore , duke shmangur vlerat dhe besimet personale qe ndikojne

mbi kerkimin. • Jini te hapur ndaj cfaredo rezultati te kerkimit

Parashikimi shkencor • Parashikimi shkencor perfshine teorine e perdorur se bashku me dijen empirike

(eksperimentale) dhe experiencen.• Ai ka te beje me nderveprimin e termave te meposhtem:

Fakti – vezhgi i verifikueshme Teoria – lidhje logjike mes fakteve Hipoteza – nje propozim i testueshem

• Faktet • Teoria • Teorite vendosin lidhje, duke perdorur logjike deduktive dhe fakte • Teoria nuk eshte spekulim i pabaze, si ne shprehjen popullore “kjo mund te jete e vertete ne

teori, por …” Kjo eshte e gabuar!

• Teorite perdoren per qellime shpjegimi dhe parashikimi • Teorite testohen nga logjika e tyre e brendshme • Teorite jane abstraksione, thjeshtezime, dhe/ose pergjithesime

Funksionet e teorise ne kerkimin ekonomik • Orientimi – kuader per te identifikuar nje problem• Klasifikimi – percaktimi i kuptimit qe lehteson kuptimin e koncepteve komplekse • Konceptualizimi – kuptimi se si dicka funksionon ose dallimi i shkaqeve dhe pasojave • Permbledhja

Pergjithesimi empirik Lidhjet e pergjithesuara

Funksionet e Teorise …• Ofrimi i saktesise ndihmon te lidhen faktet me konceptet • Parashikimi i fakteve ose identifikimi i hipotezave • Identifikimi i mangesive ne dijet tona • Hipotezat • Nje rezultat qe nuk eshte vleresuar ose testuar akoma • Nje propozim tentativ mbi luidhjen mes faktoreve e ngjarjeve qe duhet verifikuar

P.sh., testimi statistikor i hipotezave me ekonometri:1) Domethenia e parametrave individuale 2) Pershtatshmeria statistikore per gjithe modelin

Hipotezat … Tri kategori hipotezash:

1. Supozimet – gjera qe supozohet te jene te verteta per qellimin e studimit, ose gjera qe 2. Hipotezat diagnostikuese – propozimet mbi shkaqet e problemit 3. Hipoteza kuruese – zgjdhje te propozuara per problemin

Bazat Filozofike • Pozitivizmi • Normativizmi • Pragmatizmi • Kombinime filozofish • Empiricizmi ne Kerkim • Metoda shkencore

Pozitivizmi • Mbron pozicionin se vetem dija “faktike” nga vezhgimi (shqisat) eshte e besueshme.

Theksi ne kete rast vihet tek matja • Positivizmi Logjik e zgjeron kuptimin, duke perfshire edhe aresyetimin dhe teorine si

mjete te vlefshme per te arritur ne dijen e besueshme.• Megjithese nuk ka qene asnjerhere nje filozofi dominuese ne ekonomi, ajo u be

influente ne shekullin e 20te, me Wassily Leontief, Milton Friedman, dhe Harry Johnson. John Neville Keynes, babai i John Maynard Keynes, ishte nje mbeshtetes i pozitivizmit ne vitet 1890s.

Normativizmi

• Normativizimi eshte nje numer filozofish – theksi se dija mbi te miren ose te keqen e kushteve, situatave, dhe veprimeve eshte i nevojshem per te prodhuar dije preskriptive (cfare “duhet “ to behet).

• Dija normative ne shkencat ekonomike thekson vlerat e njerezve – eficencen, mireqenien, te ardhurat, menyren e jeteses, cilesine e jetes.

• Vlerat themelore (e mira dhe e keqja) konsiderohen te tilla qe mund ti njihen.

Pragmatizmi • Fokusohet kryesisht ne dijen presktiptive (cfare duhet bere) dhe e ve theksin ne

zgjidhjen e problemit. • Beson se dije pozitiviste e cliruar nga vlerat dhe dija normative e mbeshtetur tek vlerat

jane te ndervarura.• “Funksionimi” (pershtashmeria per problemin ne diskutim) eshte kriteri baze pragmatik

per gjykim.

Pragmatizmi u be nje force filozofike influente ne kerkimin ekonomik ne vitet 1920.• Si kombinohen bazat filozofike • Shumica e disiplinave kane adoptuar kombinime te filozofise se normativizmit objektiv

dhe pragmatizmit • Ekonomia – nga natyra e vet - eshte nje displine e orientuar nga zgjidhja dhe marrja e

vendimit. • Ne kete kuader, adresohen shume probleme, duke filluar nga aktivitetet e thjeshta te

jetes se perditshme ne problemet teorike komplekse me lidhje shkak-pasoje.

Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit • Ndikimi i pozitivizmit logjik ka nxitur interesin mbi matjen dhe matjen sasiore, te

aplikuara ne ekonomi.• Empiricizmi shkon pertej kesaj duke ja nenshtruar matjen testimit. Mbledhja e te

dhenave social-ekonomike ka cuar ne metodat statistikore te analizes, perfshire teknikat e analizes.

• Integrimi i matematikes me teorine ekonomike shpuri ne zhvillimin e ekonometrise.

Empiricizmi ne metodologjine e kerkimit • Perderisa ai thekson matjet dhe te dhenat emirike, ai eshte njekohesisht pozitivist dhe

pragmatik.

Metoda shkencore Metodologjia kryesore shkencore (jo nje “metode shkencore” e vetme) kalon ne hapat e meposhtem te pergjitheshem:

1) Identifikimi i problemit/ceshtjes/pyetjes 2) Percaktimi i objektivave te kerkimit 3) Zhvillimi i qasjeve per arritjen e objektivave (perfshire hipotezat dhe rezultatet e

pritshme)4) Zhvbillimi i analizes (testimi i hipotezave)5) Interpretimi i rezultateve dhe nxjerrja e konkluzioneve

Keto hapa jane te perbashket per te gjitha disiplinat

Metoda shkencore…

• Identifikimi i problemit ndikohet si nga perceptimet e individeve, ashtu edhe nga ato te grupit – kjo do te thote se cfare ne perceptojme si nje problem.

• Objektivat, seti i qellimeve specifike te identifikuara, jane – nga vete natyra e - normative, d.m.th, te lidhura me perceptimet dhe vlerat tona

• Si identifikimi i problemit dhe specifikimi i objektivave mund te kene nje orientim pragmatik.

Metoda shkencore • Shkencat laboratorike dhe te fushes tentojne te shohin procesin e tyre te kerkimit si prodhim

te dhenash te besueshme, duke i kushtuar vemendje skemes eksperimetale per gjenerimin e numrave te vlefshem statistikisht.

Shkencat sociale e shohin procesine tyre te kerkimit me shume ne formen e perdorimit te te dhenave per te kuptuar lidhjet dhe adresuar problemet qe kerkojne vendim-marrje.

• Dispiplinat ne shkencat fizike e ato sociale tentojne te jene te ndryshme ne hapin e fundit te interpretimit te te dhenave. Ekonomistet shpesh jane te bindjes se interpretimi normativ i te dhenave eshte shpesh i nevojshem ne kerkimin kompleks ne shkencat sociale.

• Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Zakonisht, qasja ne ekonimi perbehet nga nje “kombinim i vazhdueshem” deduksioni dhe

induksioni.

Induksioni perdoret per zhvillimin e teorise, induksioni per zhvillimin e hipotezave.• Ketu ne do te merremi me ate se si perdoret deduksioni dhe induksioni dhe jo me meritat e

krahasuara te tyre si forma te logjikes.• Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Aresyetimi deduktiv fillin me premisat – supozimet .

Shembulli i Sokrtait • Nese premistat individuale jane te verteta dhe te plota dhe aresyetimi eshte korrekt,

konkluzioni eshte i besueshem.• Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Zbatimi me direkt i aresyetimit deduktiv ne metoden shkencore eshte ne Hapin 3, Zhvillimi i

hipotezave.

Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Kerkimi disiplinar shopesh ka te beje me zhvillimin ose modifikimin e teorive; kjo shopie ne

rezultate hipotetike. • Aresyetimi teorik mund te perfshije:

– Teori te zhvilluara rishtas – Elemente te rinj konceptuale qe u shtohen teorive – Modifikimi i teorive ekzistues

• Ne kerkimin e zbatuar, aresyetimi ke te beje me perdorimin e teorive ekzistuese dhe vleresimin e rezultateve te pritura.

• Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Induksioni eshte nje proces empirik i kalimit nga e vecanta tek e pergjitheshmja dhe nuk varet

nga dija e meparshme (pra, nga teorite).• Testimi i hipotezave eshte - ne nje mase te madhe - induktiv.• Induksion statistikor eshte procesi i testimit te vleresimit per parametrat ose mases se variaionit

qe shpjegon lidhjen, te shpjeguar ne variabla.

Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Induksioni nuk mund te provoje (me siguri) nje propozim sepse ne nuk mund te shqyrtojme

gjithe evidencen e mundshme. Ajo qe ne mund te bejme eshte te pershkruajme probabilitetin e rezultatit.

• Ne nuk mund te themi se nje rezultat ose lidhje eshte gjithnje e vertete – shkak ne origjine te rezultatit ose lidhjes mund te ndryshoje me kohe.

• Por rezultatet e mbeshtetur ne evidence mund te kene nje probabilitet te caktuar • Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Interpretimi i rezultateve ( hapi 5) eshte kryesisht induktiv. Per shqyrtimin e pasojave, ne

shpesh ekstrapolojme nga analiza specifike ne aplikime me te pergjitheshme.

P.sh. Nje firme perfaqesuese mund te perdoret per gjykuar mbi sjelljen e pritur te industrise. Rezultati per industrine mund te vleresohet si rezultati i firmes shumezuar me numrin e firmave

• Deduksioni dhe induksioni ne qasjen shkencore • Deduksioni jep pasojat e e premisave, te cilat mund te jene te pergjitheshme (ligje,

aksioma, parime) ose specifike (faktike); induksioni shqyrton vlefshmerine ose zbatueshmerine e premisave

• Aresyetimi deduktiv mund te organizoje dijen dhe te deduktoje lidhje te reja por eshte i pamjaftueshem si burim per dije te re.

• Aresyetimi induktiv nuk perdor dije te meparshme, dhe per kete aresye eshte jo-eficient.

• Si deduksioni dhe induksioni jane te nevojshem.

Leksioni 5. Etika dhe kerkimi shkencor (F 70 -85)• Vlerat dhe etika sociale e kërkimit edukativ • C’eshte etika?• Etika ne procesin e njohjes • Ligji dhe etika • Dilemat etike te kerkimit shkencor • Kodet etike • Kerkesat etike te kerkimit • Kodi i etikes i studenteve dhe kerkimi shkencor • Miratimi etik. • Marrëdheniet e pushtetit. • Mbrojtja nga lëndimi. • Grupet e rrezikuara. • Pronësia e të dhënave. • Sjellja e paligjshme. • Tradita dhe diversiteti kulturor.

Te tera hulumtimet kane rrjedhoja dhe medyshje etike.

Etika – vlerat morale dhe shoqerore te hulumtimit shoqeror.

Si te trajtojme pjesemarresit?

C’eshte etika?• Sjellje, Zakon • Sistem parimesh morale ose vlerash dalluese te nje kulture apo grupi, kompleks parimesh ose normash te sjelljes individuale • Realiteti i kerkuar, idealja • Standartet ligjore, Perputhja ligj etike • Realiteti nuk ka perputhje • Pranueshmeria publike dhe etika • Etika eshte ajo qe u referohet koncepteve te se mires dhe te se drejtes perballe se keqes dhe te gabuares

Etika • Grup rregullash me ane te te cilave njerezit dhe shoqerite ruajne standartet morale ne jeten e tyre.

Etika e hulumtimit shkencor ka te beje me krijimine nje marredhenieje respekti reciprok ne te mire te tere paleve ku pjesemarresit jane te kenaqur te pergjigjen me sinqeritet ku merren rezultate te vlefshme dhe komuniteti e konsideron perfundimet konstruktive.

Etika ne procesin e njohjes • Etika si shkenca e moralit, shkenca e miresise dhe e rregullave qe percaktojne sjelljen njerezore.• Sokrati: Njih vetvehten • Aristoteli: Veterealizimi • Parimet hedoniste: maksimizim kenaqesie, reduktim dhimbjesh • Sjellja etike dhe perditesimi i etikes

Ligji dhe etika • Etika dhe morali jane te lidhura me ligjin • Vullneti i shumices dhe ligji • C’fare eshte e lejuar dhe c’fare jo • Kerkimi shkencor eshte mbledhje mbi dukuri te ndryshme e persona lidhur me keto dukuri • Por mbi kerkimin ka disa te drejta kushtetuese • Keto jane pavaresisht objektit dhe subjektit te kerkimit • Neni 35 i Kushtetutes – publikimi i te dhenave • Neni 36 i Kushtetutes – liria dhe fshehtesia e korrespondences • Neni 122 K Penal – Perhapja e sekreteve personale

Dilema etike ne kerkimin shkencor • Njohja e njeriut nuk eshte gjithmone neutrale ne ate qe sjell, ajo gjithashtu jep pushtet ndaj njeriut • Dilemat lidhur me faktin • Perdorimi i rezultateve te kerkimit shkencor • Respektimi i standarteve • Presioni ndaj shkencetareve • Justifikimi i veprimeve

Kodet etike • Pershkrimi i realitetit • Kodet etike jane produkt i kooperimit midis shkencetareve • Kodet etike jane vlera, norma, rregulla te perbashketa per nje bashkesi profesionistesh • Urdheri i mjekut • Praktika shkencore • Procedura kerkimore • Publikimi dhe komunikimi i te dhenave • Perdorimi jo shkencor i rezultateve te kerkimeve

Kerkesat etike te kerkimit • Marredheniet me ata qe perfshihen ne kerkim • Ndershmeria • Objektiviteti • Integriteti • Kujdesi • Te qenit i hapur • Respektimi i te drejtes se autorit • Konfidencialiteti, mirebesimi • Mosnderhyrja ne jeten private te atyre qe marrin pjese ne studim • Te drejtat e atyre qe marrin pjese ne studim • Mos pranimi per te bashkepunuar ne studim • Anonimiteti • Pelqimi per publikimin e rezutateve

Kodi i etikes i studenteve dhe kerkimi shkencor • Marredheniet me pedagoget

• Zbatimi i rregullores dhe statuteve • Ndihma ne permbushjen e objektivit te studimit • Njohja dhe zbatimi i detyrimeve te studentit • Perfshirja ne studime e projekte mundesi afirmimi profesional dhe qytetar • Pandershmeria akademike, nota, teza, diploma• Respektimi i pronesise intelektuale • Falsifikimi i dokumentave ne C.V.• Demtimi dhe denigrimi i kolegeve

Udhezimet etike • Shume organizata kane udhezimet e tyre zyrtare per anetaret e tyre. • Verifikoni nese ekziston nje rregullore e tille ne profesionin tuaj.• Miratimi etik • Proces perpara se te filloje hulumtimi • Masat mbrojtese • Per shembull – hulumtim per shendetin, barnat, operacionet, etj.• Qellimi – pjesemarresve nuk do t’u vije asnje rrezik, ose risku eshte i arsyeshem.• Procesi te mendohet ne imtesi e detaje.• Ndergjegjesim per vete hulumtuesin.

Pelqimi i informuar • Pranim me vullnet te lire• Perfitimi • Risku • Pelqimi i informuar • Personat qe do marrin pjese ne hulumtim e kuptojne se per ç’fare po japin pelqimin dhe se ne ç’fare do marrin pjese.• Pranim me vullnet te lire• Njerezve duhet t’u jepet informacion i qarte dhe i sakte • Perfitimi • Perse behet hulumtimi • Cilat jane rrjedhojat praktike • Pjesemarrje vullnetare dhe e drejte terheqjeje ne çdo kohe

Risku • Ç’fare do behet me te dhenat • Ç’fare autoriteti ka hulumtuesi • Pjesemarresit duhet te jene ne gjendje te japin pelqimin e informuar • Marredheniet e pushtetit • Intervistuesi dhe i intervistuar • Marredheniet midis tyre

Mbrojtja nga lendimi (pjesemarresi)• Lendimi fizik – eksperimentet, vendi • Lendimi psikologjik – tema delikate, • Pasoja te tjera • Humbja e punes se pjesemarresit • Informacioni personal – konfidencialiteti

• Kush do e lexoje raportin • Nese pjesemarresi tregon se ka bere diçka te paligjshme.

Risku • Rreziqe ne projektin e hulumtimit • Konfidencialiteti / anonimiteti • Ndershmeria • Metodat e hapura – dihet qe ata do marrin pjese ne hulumtim • Metodat e mbyllura – pjesemarresit nuk e dine qe jane pjese e nje projekti hulumtues ose se vezhgohen ne menyre te fshehte.

Grupet e cenueshme • Te rinjte • Te moshuarit • Personat me paaftesi fizike ose te nxenit • Personat me probleme shendeti mendor • Pronesia e te dhenave • Sjelljet e paligjshme – raportimi per to• Hulumtuesi eshte qenie njerezore • Nese raportoni, mund t’ju hiqet e drejta per hulumtim • Nese nuk ndermerrni asnje veprim, prisni pasojat • Paqe me ndergjegjien

Deklarata:• Duhet te jeni ne dijeni se nese me tregoni detaje te sjelljeve te paligjshme atehere une duhet te raportoj ne polici.

Konsiderata kulturore dhe diversiteti • Dallimet kulturore • Natyra e personave • Grupi shoqeror • Feja • Arsimi • Gjinia • Mosha • Fiziku • Gjuha • Kombesia, raca • Dukshmeria

Kultura – grup idesh dhe sjelljesh zakonesh e normash shoqerore mbi bazen e te cilave njerezit jetojne ne nje shoqeri te caktuar

Mbrojtja nga lendimi (hulumtuesi)• Nga ana fizike – vendi i intervistes • Udhetimi naten • Te dini ku jeni, ç’po beni, kur do ktheheni • Te dhenat e kontaktit, adresa e punes dhe telefoni i punes

• Nga ana psikologjike • Ngarkesa emocionale

Leksioni 6. Llojet e kërkimit dhe të mjeteve të përdorura për studime (F 110-130) Studim Rasti:

1. Korrupsioni ne sektorin e shendetsise 2. Dhuna ne familje

Llojet e kerkimit • Debati sasiore/cilesore. • Mjetet e kerkimit.• Hulumtimi juaj.• Struktura e kerkimit.• Shprehitë e mbledhjes së të dhënave.

Debati sasiore / cilesore • Ndarja sasiore / cilesore • Fusha e zbatimit • Shkencat ekzakte • Shkencat shoqerore • Zhvillimi i matematikes, kompiuteri

Arsye per te perdorur kerkimet e perziera • Informacion perdoret se bashku dhe hulumtimi del me i mire• Ç’fare lloj te dhenash duhen?• Per kerkime sasiore - disiplinat • Per kerkime cilesore - disiplinat

Perdorimi i kerkimit cilesor • Perpara kerkimit sasior • Krahas kerkimit sasior • Pas kerkimit sasior • Trekendezimi • Pyetje e njejte – Te dhena te ndryshme • Pyetje e njejte - Burime te ndryshme • Intervista

– E strukturuar – Gjysem e strukturuar – E pa strukturuar

• Anketimi • Vezhgim, kqyrje, vrojtim • Sondazhi • Grup fokusimi • Mbledhje dokumentash • Mbledhje te dhenash

– Paresore – Dytesore

• Eksperimenti Hulumtimi juaj

• Te dhena paresore • Te dhena dytesore • Materiale me shkrim • Metoda pamore • Te dhena verbale • Informacion individual

• Informacion ne grup Kampion probabiliteti

• Kampion qe mund te provohet se eshte me shume perfaqesues i te gjithe popullates, ose i te gjitha rasteve potenciale ne baze te kritereve domethenese

Kampion i qellimshem • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesit ta eksploroje pyetjen

hulumtuese ne menyre me te thelluar Kampion teorik

• Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesist te eksploroje ide teorike Popullata

• Ne kuptimin stastikor popullata eshte numri teresor i rasteve qe mund te perfshihen si objekt hulumtimi

Probabiliteti stastikor • Shembulli i blerjes se produkteve te reja

Devijimi standart • Matja stastikore e shperndarjes se rasteve mesataret e sejcilit nga kampionet e marre nga nje

popullate perqark mesatares Kampioni i qellimshem

• Homogjen • Heterogjen • I shtresezuar • Raste esktreme • Me intensitet • Rasti tipik • Rasti kritik • Permbajtja • Hyrje • Abstrakt • Diskutim • Konkluzione • Rekomandime • Anekse • Literature

Shprehite e mbledhjes se te dhenave • Aftesite qe duhen per te kryer mbledhjen e te dhenave • Mbajtja e evidencave • Krijimi i formateve • Mbajtja e shenimeve • Kujtesat • Komunikimi • Intervistat • Regjistrimet filmike dhe me ze • Perdorimi i pajisjeve regjistruese per mbledhjen e te dhenave shoqerore • Zbardhja e te dhenave

Leksioni 7. Nivelet e kërkimit, përshkrimi dhe klasifikimi, shpjegimi, metodat e përdorura në këto raste (Per kete leksion shfrytezohet materiali i dhene ne leksione)

Nivelet e kerkimit Njesia – objekti ose niveli per te cilin hulumtuesi mbledh te dhena.Kontrolli i cilesise se hulumtimit Modelet e hulumtimit Rastet studimore Kampion probabiliteti Popullata Probabiliteti stastikor

Nivelet e kerkimit

Niveli 1 – kerkime baze. • Kerkim per te mesuar • Studime korrelative, te dhena pershkruese dhe raste studimore • Mund te kete hipoteze • Testimi i teorise dhe materialeve • Gjetjet nga kerkimi i Nivelit 1 mund te cojne ne hipoteza me rigoroze te Nivelit 2.• Nivelet e kerkimit

Niveli 2. Testim teorie. • Pershkrim i metodes se testimit. • Studime kontrolli duke perdorur teorine baze.• Kerkim rigoroz • Hipoteza te percaktuara qarte • Variabla te percaktuar • Zhvillohen metoda per kryerjen e matjeve dhe testohen per te pare nese jane te vlefshme • Matjet kontrollohen per besueshmeri • Formohen grupe kontrolli dhe eksperimentale • Nxirren konkluzione • Nivelet e kerkimit

Niveli 3 – vleresim programesh. • Kerkime rigoroze • Kontroll i besueshmerise se rezultateve ne mjedise te ndryshme • Vleresim i rekomandimeve te bera • Vleresim i integruar • Ana sasiore • Ana cilesore • Njesia – objekti ose niveli per te cilin hulumtuesi mbledh te dhena.• Kontrolli i cilesise se hulumtimit

Modelet e hulumtimit • Eksperimental

• grup eksperimental • grup kontrolli

• Perfaqesim afatgjate • Raste studimore • Krahasim • Vleresim • E bazuar ne teori • Test dhe studim i kontrolluar i rastesishem • Ndarja ne grupe – zgjedhja rastesore • Studime afatgjata perspektive • Qe ne fillim ndertohen si te tilla • Studime kohorte • Studime afatgjata qe ndjekin nje grup njerezish te se njejtes moshe dhe mbledhin te dhena per

çaste te caktuara te jetes se tyre • Studime afatgjata retrospektive • Afatgjate me te dhena te se kaluares • Historia e jetes • Tregim i jetes per ngjarjet e perbashketa

Rastet studimore • Rast kritik • Rast ekstrem / unik • Rast perfaqesues / tipik • Rast zbulues • Rast afatgjate • Hulumtimi krahasues • Te dhena e harmonizuara • nga burime te ndryshme • qe marrin parasysh dallimet ne menyren si jane mbledhur te dhenat • duke bere te mundur qe hulumtuesit te kene qasje te dhenash te krahasueshme • Hulumtimi vleresues • Nderhyrje apo ndryshime qe sjellin rezultate te desheruara • Funksionimi i procesit • Permiresim i nderhyrjeve apo proceseve • Vleresim i kostove te procesit • Teoria e bazuar • Qasje induktive • Krahasim i vazhdueshem • Kodim • Rastet negative• Pika e ngopjes se te dhenave • Lidhshmeria • Modifikueshmeria • Perdorshmeria

Hulumtimi juaj • Te dhena paresore • Te dhena dytesore • Materiale me shkrim • Metoda pamore

• Te dhena verbale • Informacion individual• Informacion ne grup

Kampion probabiliteti • Kampion qe mund te provohet se eshte me shume perfaqesues i te gjithe popullates, ose i te

gjitha rasteve potenciale ne baze te kritereve domethenese

Kampion i qellimshem • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesit ta eksploroje pyetjen

hulumtuese ne menyre me te thelluar

Kampion teorik • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesist te eksploroje ide teorike

Popullata • Ne kuptimin stastikor popullata eshte numri teresor i rasteve qe mund te perfshihen si objekt

hulumtimi

Probabiliteti stastikor • Shembulli i blerjes se produkteve te reja

Devijimi standart • Matja stastikore e shperndarjes se rasteve mesataret e sejcilit nga kampionet e marre nga nje

popullate perqark mesatares

Kampioni i qellimshem • Homogjen • Heterogjen • I shtresezuar • Raste esktreme • Me intensitet • Rasti tipik • Rasti kritik

Pyetësoret dhe përdorimi i tyre.• Përdorimi i pyetësoreve në studimet shoqërore e juridike. • Etika në përdorim. • Intervistat gjysmë të strukturuara. • Metoda me e zakonshme e mbledhjes se te dhenave • Perdorim gjate shekullit 20

Pyetesori • Nje liste pyetjesh ku sejcila ka nje game pergjigjesh • Nje format qe lejon grumbullimin e te dhenave te standartizuara, relativisht te strukturuara, per

sejcilen nga nje numer te madh rastesh. (Per me shume shikoni Leksionin 9)

Leksioni 8. Studimet e rastit, Kërkimi korrelacional, Eksperimentet, Rastet e veçanta. (Per kete leksion shfrytezohet materiali i dhene ne leksione)

Zbulim aksidental:

1. Zbulimi aksidental "mund" te ndodhe ne procesin e strukturuar te kerkimit 2. Zakonisht merr trajten e nje fenomeni qe nuk eshte verejtur me pare3. Mund te coje ne nje proces kerkimi te strukturuar per te verifikuar ose kuptuar

observimin (vezhgimin)• Tipet e kerkimit - permbledhje • Kerkimi dhe vendimi

• Nje problem kerkimi (ndryshe “ceshtja” ose “pyetja”) tregon nevojen ose deshiren per te njohur ose kuptuar dicka.

• Zgjidhja e problemit kalon ne tre hapa:1. Sigurimi i informacionit te nevojshem mbi problemin dhe zgjidhjet potenciale –

komponenti i kerkimit 2. Shqyrtimi i qasjeve alternative dhe zgjedhja mes tyre – komponenti i vendimit 3. Percaktimi i menyres se zbatimit te vendimit dhe marrja e masave – komponenti

i masave 4. Leksioni merrt kryesisht me komponentin e pare, por duke pranuar se te tre

kompnentet jane te lidhur me njeri-tjetrin.

Rastet studimore • Rastet studimore jane analiza te personave, ngjarjeve, vendimeve, periudhave, projekteve,

politikave, institucioneve ose sistemeve te tjera qe studiohen ne menyre holicistike me nje a me shume metoda. Ceshtja qe eshte subjekt i kerkimit eshte nje instance e nje klase te dukurise qe jep nje kuader analitik – nje objekt – per te cilin kryhet studimi dhe qe sherben si nje rast qe ndricon dhe spjegon.

Studimet vezhguese • Konsistojne ne vezhgimin dhe analizen e dukurive ashtu sic ndodhin ne realitet • Jane studime praktike dhe etikisht te justifikuara • Konsiderohet si puna e perditshme e kerkuesve

Rastet studimore • Rast kritik • Rast ekstrem / unik • Rast perfaqesues / tipik • Rast zbulues • Rast afatgjate • Kerkimet korrelative

Natyra e studimeve korrelative A. Nje mjet per kerkim

• 1) hap perpara eksperimentit 2) kur eksperimenti nuk mund te realizihet (per arsye etike dhe praktike)

B. Tipet e studimeve korrelative • 1) kerkime observuese

• Pjesemarrja ne mesim dhe nota• 2)Kerkime vezhguese • raporti jete se bashku / divorce• 3) kerkime arkivore • dhuna dhe ekonomia • Kerkimet korrelative

C. C’fare mat korrelacioni:• Eshte mae e shoqerizizmit ose e kovariances se dy a me shume vriablave.• Shembull:

Perse femijet jane agresive?• Hipotezat: agresioni mesohet si sjellje si rezultat i modelit.

Testi: kerkim per marredheniet midis sjelljes agresive dhe . . .• Kerkimet korrelative

II. Interpretimi i korrelacionit A. Vleresimi i korrelacionit - r varion midis -1 to +1

• r= -1, marredhenie negative perfekte • r= +1, marredhenie pozitive perfekte • B. r2 = percent of variation accounted for by the relation between x and y• Eksperimentet • Nje eksperiment eshte nje procedure qe kryhet per nje qellim per te verifikuar, refuzuar apo

stabilizuar vlefshmerine e hipotezave. • Eksperimentet sjellin njohuri per shkakun dhe efektin duke demostruar c’fare ngjet kur

manipulohet me nje a disa faktore. • Ata variojne shume nga qellimi dhe shkalla, por jane te besueshme pasi procedurat perseriten

dhe pasi ekziston analiza logjike e rezutateve.

Hapat e kerkimit shkencor per eksperimente • 1. Formulimi i problemit • 2. Formulimi i hypothesis.• 3.Perpilimi i experimentit ose survey .• 4. Observimet.• 5. Interpretimi i te dhenave.• 6. Nxjerrja e konkluzioneve

Eksperimentet e mirefillta • Ne eksperiment marrin pjese grupi eksperimental dhe ai i kontrollit • Grupet jane randomizuara dhe kur nuk mund te randomizohen si psh kur refuzojne te marrin

pjese ne ekperiment, mungesa e teknikes etj atehere quhet ‘pseudo-eksperiment’

• Eksperimetet natyrale • Ngjarjet vezhgohen ne menyre natyrale pa ushtruar kontroll mbi objektet ne studim • Psh –rasti i shperthimit te impiantit nuklear te Cernobilit. Pasojat shendetsore te personave te

ekspozuar u krahasuan me popullaten e paekspozuar.• Rastet speciale • Raste unike, shume te vecanta, qe studiohen per kete shkak.

Lloje hulumtimesh • Hulumtime pershkruese – cilet jane te rinjte qe perfshihen ne banden e armatosur • Hulumtime eksploruese – ç’fare do te thote te jesh anetar i nje bande • Hulumtime spjeguese – perse te rinjte behen anetare bandash qe kryejne krime me arme zjarri • Hulumtime vleresuese – cilat do ishin ndryshimet ne politika dhe praktika shoqerore qe do

ndihmonin qe keta te rinj te mos futeshin ne keto banda

Variablat – ndryshoret – tipar, karakteristike qe mund te ndryshoje nga rasti ne rast • Marredheniet shkakesore – nje ndryshim “A” sjell ndryshim “B”• Teorite – grup idesh ose konceptesh te nderlidhura qe mund te perdoren per te spjeguar nje

ngjarje, rrethane, dukuri shoqerore • Koncept – ide abstrakte qe lidhet me menyren e te pershkruarit ose te menduarit per nje dukuri

shoqerore

Pyetjet e hulumtimit • Zbuluese • Pershkruese • Spjeguese • Vleresuese • Hipotezat – pohim i testueshem i nje marredhenieje ose marredheniet midis dy a me shume

koncepteve. • Asosiacioni – bindja se midis dy koncepteve ekziston nje lidhje, por jo domosdoshmerisht se ajo

eshte shkakesore • Testimi pilot – nje prove ose mundesi per te vene ne prove metoden e mbledhjes se te dhenave.

Studime afatgjata perspektive • Qe ne fillim ndertohen si te tilla • Studime kohorte • Studime afatgjata qe ndjekin nje grup njerezish te se njejtes moshe dhe mbledhin te dhena per

çaste te caktuara te jetes se tyre • Studime afatgjata retrospektive • Afatgjate me te dhena te se kaluares • Historia e jetes • Tregim i jetes per ngjarjet e perbashketa

Hulumtimi krahasues • Te dhena e harmonizuara • nga burime te ndryshme • qe marrin parasysh dallimet ne menyren si jane mbledhur te dhenat • duke bere te mundur qe hulumtuesit te kene qasje te dhenash te krahasueshme • Hulumtimi vleresues • Nderhyrje apo ndryshime qe sjellin rezultate te desheruara • Funksionimi i procesit • Permiresim i nderhyrjeve apo proceseve • Vleresim i kostove te procesit • Teoria e bazuar • Qasje induktive

• Krahasim i vazhdueshem • Kodim • Rastet negative• Pika e ngopjes se te dhenave • Lidhshmeria • Modifikueshmeria • Perdorshmeria

Kampion probabiliteti • Kampion qe mund te provohet se eshte me shume perfaqesues i te gjithe popullates, ose i te

gjitha rasteve potenciale ne baze te kritereve domethenese

Kampion i qellimshem • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesit ta eksploroje pyetjen

hulumtuese ne menyre me te thelluar

Kampion teorik • Kampion rastesh te zgjedhura qe i jep me shume mundesi hulumtuesist te eksploroje ide teorike

Popullata • Ne kuptimin stastikor popullata eshte numri teresor i rasteve qe mund te perfshihen si objekt

hulumtimi

Probabiliteti stastikor • Shembulli i blerjes se produkteve te reja

Devijimi standart • Matja stastikore e shperndarjes se rasteve mesataret e sejcilit nga kampionet e marre nga nje

popullate perqark mesatares

Kampioni i qellimshem • Homogjen • Heterogjen • I shtresezuar • Raste esktreme • Me intensitet • Rasti tipik • Rasti kritik • Perfshirja e statistikave • Konferenca shkencore

Leksioni 9. Matja shumëdimensionale. Pyetësorët, shkallët, testet e matjes. Hartim pyetësorësh dhe intervistash. (F 200-262)

Matjet shumedimensionale • Jane matje qe tregojne marredheniet midis dy a me shume njesive, variablave, treguesve dhe qe

shprehen kryesisht ne raporte, indekse, etj.Shembuj:

• HDI• Varferia • Cilesia e jetes • Etj

Pyetësoret dhe përdorimi i tyre.• Përdorimi i pyetësoreve në studimet shoqërore e juridike. • Etika në përdorim. • Intervistat gjysmë të strukturuara. • Kushtet dhe kontekstet. • Zgjedhja e kampionit dhe respektimi i etikës. • Vrojtimi, llojet dhe ndikimi i vëzhguesit.

Pyetesoret • Metoda me e zakonshme e mbledhjes se te dhenave • Perdorim gjate shekullit 20• Zhvillimi i teknikave statistikore • Raste dhe grupe komplekse te dhenash • Nje nga pyetesoret e pare 1831 UK• Nga vitet 1930 sondazhe masive • Pyetesore nga qeveria dhe OJQ-te

Pyetesori • Nje liste pyetjesh ku sejcila ka nje game pergjigjesh • Nje format qe lejon grumbullimin e te dhenave te standartizuara, relativisht te strukturuara, per

sejcilen nga nje numer te madh rastesh.

I strukturuar • Metoda apo menyra e mbledhjes se te dhenave, me pyetje te njejta per çdo pjestar, me nje grup

te perbashket pergjigjesh per çdo pyetje Censusi i popullsise – 10 vite

• Monitorim i mases, perberjes, moshes etnise te popullsise • Planifikim i ofertes per produkte dhe sherbime per te ardhmen • Monitorim i ofrimit te sherbimeve aktualisht • Plotesim i censusit i detyrueshem • Popullata perputhet me kampionin

Hulumtuesi i pranishem • Hulumtuesi jo i pranishem

– Interviste telefonike – Pyetesor telefonik

– Pyetesor me poste

Perdorimi i pyetesoreve per studime shoqerore • Mbledhje opinionesh, qendrimesh, njohurite e vlerat e qytetareve • Karakteristikat • Pervojat e qytetareve • Sondazhi i krimit – UK çdo vit • 40.000 persona mbi 16 vjeç • Zgjedhje e rastesishme • Zgjedhja e grupit

Çeshtje etike ne pyetesor • Anonime • Nuk vendosen emra dhe karakteristika dalluese • Kur vleresohen mosha e karakteriatika te ndryshme duhet te kete madhesi te pershtatshme per

te bere krahasimin • Udhezime te qarta • Veteperjashtimi (aftesia per te lexuar)• Sqarime te qarta • Anketimi per çeshtje sensitivie

Hartimi i pyetesorit • Ç’fare duhet te dime?• Kush i pergjigjet pyetjeve?• A do e kuptojne pyetjen?• Si do u pergjigjen pyetjeve?• A do munden qe te japin pergjigjen qe duan te japin?

Te dhenat • Fakte • Pershkrime • Njohuri • Opinione • Qendrime / vlera • informacione

Llojet e pergjigjeve • Sasi • Kategori • Pergjigje te zgjedhura nga lista • Pozicioni ne klasifikim (1, 2, 3)• Pozicioni ne nivele te ndryshme (shk,k,m)• Pozicioni ne rang (I, II, III)• Te dhena te hapura

Llojet e pyetjeve • Po / Jo• Cila kategori (mosha)

• Zgjedhja nga lista (disa variante)• Pajtim / Mos pajtim me diçka (po, jo)• Shkalla e renditjes (1,2,3,4,5,6,7)• Pyetje te hapura • Pyetje filtruese

Sugjerime per pyetesoret • Gjuhe e thjeshte • Pyetje asnjeanese • Me mire 2 – 3 pyetje te thjeshta se sa nje e nderlikuar • Perfshirje e te tera pergjigjeve te mundeshme • Pyetje te hapura • Pyetje per gjerat qe jerezit i dine e jo per ato qe i marrin me mend• Shmangi pyetjet e paqarta dhe te pasakta • Jo fjale apo shprehje qe jane fyese • Jo dy pyetje ne nje • Jo pyetje qe permbajne terma negative (A nuk do te preferoje te mos shkoje me pushime?)• Jo pyetje qe duhet te varen nga kujtesa e larget

Renditja e pyetjeve • Te kete sens • Te jene te kuptueshme • Pyetje te pergjitheshme ne fillim • Specifikat ne fund• Temat sensitive ne fund

Pyetesori • Permban hyrjen e hulumtimit • Spjegimin se ç’fare do ndodhe me pergjigjet • Perfshin udhezime per plotesimin • Faqosje e qarte • Fonte te lexueshme • Te perfshije nevojat e te tere atyre qe marrin pjese ne pyetesor si paaftesia ne shikim,

veshtiresia ne lexim, etj • Te jete sa me i shkurter

Niveli i larte i pergjigjeve • Pyetesor balle per balle • Intervista telefonike • Veteplotesim

Kontakti • Cili eshte grupi i njerezve • Si do kontaktohen • Si do behen te interesuar per pyetesorin • Si te jete e sigurt se do merren sa me shume pergjigje

Cilesia

• Pergjigjet saktesia • Sasia • Vlefshmeria e konverguar • Vlefshmeria konstruktive

Te mirat e pyetesorit • Mbledhje efektive te dhenash • Mbledhje ne te njejten menyre per te tere • Pyetjet dhe gama percaktohen nga hulumtuesi • Kampioni dhe popullata

Anet e dobeta • Qasje e kufizuar • Mundesi e kufizuar per pergjigje sipas te pyeturve • Jane me te frutshme ne kampione te medha • Mund te perjashtojne grupe te caktuara

Intervistat gjysem te strukturuara • Metode e mbledhjes se te dhenave qe zakonisht:

– Lehteson komunikimin e drejtperdrejte midis njerezve ose balle per balle ose ne distance nepermjet telefonit ose internetit

– I lejon intervistuesit te marre informacion, ndjenja dhe opinione nga i intervistuari duke perdorur pyetje dhe dialog nderveprues

Intervista te strukturuara • Te standartizuara • Intervista anketimi • Te njejtat pyetje, ne te njejten menyre, jepen zgjedhje per pergjigjet

Intervista gjysme te strukturuara • Te thelluara • Anketimi • Ne grup • Te njejtat pyetje per intervistat, paraqiten ne rend, pjesemarresit pergjigjen me fjalet e veta

Intervista te pastrukturuara • Te thelluara • Ne grup • Rrefyese • Perqendrim ne fusha te gjera • Flasin per temen e hulumtimit ne menyren e tyre

Intervista me pjesemarrje • Hulumtuesi kontrollon intervisten • Intervista informuese • Pjesemarresi kontrollon intervisten dhe tregon historine sipas menyres se vet

Hulumtimi eksplorues

• Te zbuloje se ç’mendojne pjesemarresit se eshte e rendesishme per temen e hulumtimit

Testim pilot• Prove per te vleresuar metoden e mbledhjes se te dhenave, para se te behet ne mase

Hulumtim spjegues • Perse njerezit e spjegojne nje dukuri ne nje menyre te caktuar?

Vleresimi • Strategji hulumtimi qe lidhet me nje nderhyrje apo ndryshim qe eshte bere dhe nese nderhyrja

ka arritur ndryshimin apo rezultatet qe synohen

Udhezuesi • Ndihmon ne percaktimin e qajes se hulumtimit • Ndihmon intervistuesin te kuptoje • Menyrat per qasjen per temat • Pyetjet nxitese dhe si behen ato • Hyrje dhe mbyllje e intervistes • Rendit temat • Ndihmon intervistuesin te lejoje te pyeturit te japin pergjigje sa me sakte te jete e mundur

Pyetje te dobishme • Mund te me tregoni me shume per kete?• A mund te me tregoni se ç’fare ndjeni per kete?• Ne ç’fre menyre ishte ajo pervoje e mire / e keqe?• Si u ndjete pas asaj qe ndodhi?• Ju thate me pare se…

Grupet e fokusimit • Metode per te dhena cilesore • Bashkon ne grup 5 – 13 vete • Qe kane diçka te perbashket qe lidhet me temen e hulumtimit • Per te marre pjese ne nje diskutim per kete teme, qe moderohet nga hulumtuesi

Fokus grupi • Ekzaminohen te dhenat dhe grupohen ne kategori.• Pergjigjet jepen nga te anketuarit.• Prodhon nje hipoteze • Zhvillon nje teori • Vrojton e regjistron si vepron grupi • Konsultim • Vleresim • Verifikim me pas• Fuqizim, perfshirje e pjesemarresve

Konteksti i grupit te fokusit • Vendi i punes • Qendra e komnunitetit

• Grupe me interesa te perbashketa • Komunitete gjeografike • Komunitete johapsinore (interesa te perbashketa pa kontakte fizike)• Interneti • Ftesa per grupin e fokusimit

Ç’fare ndodh?• Nese njerezit nuk marrin pjese ne pergjigje • Disa njerez nuk marrin pjese • Dy njerez zihen midis tyre • Pergjigjet i pari vetem njeri prej tyre • Ka shqetesime ne lidhje me subjektin e diskutimit • Te mirat dhe te keqijat e grupit te fokusimit

Vrojtimi • Menyra baze e mbledhjes se te dhenave • Perdorim i shqisave • Shikimi i dukurive dhe regjistrimi se si ngjarjet ndodhin

Vrojtim i thjeshte • Hulumtuesi nuk eshte pjese e procesit

Vrojtim me pjesemarrje • Hulumtuesi merr te dhena nga grupi i njerezve duke qene pjese e tyre

Problematika e vrojtimeve • Kampionimi • Regjistrimi i te dhenave • Vlefshmeria • Kompleksiciteti