metody zarządzana i sterowania jakością instrukcja do ćwiczeń · 1 zachodniopomorski...

1

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Inżynierii Mechanicznej i Mechatroniki

Metody zarządzana i sterowania jakością

Instrukcja do ćwiczeń

dr inż. Agnieszka Terelak-Tymczyna

Szczecin 2012

2

Ćwiczenie 1. Schemat blokowy (zwany również: diagram przepływu,

algorytm, blokowy schemat powiązań) [Flowchart]

Schemat blokowy przedstawia w sposób graficzny:

ciąg działań realizowanych w danym procesie

przepływy informacji

przepływy materiałów itp.

W celu uzyskania przejrzystości schematu należy stosować w nim ogólnie przyjęte symbole.

Nazwa Symbol graficzny Opis/funkcja

Start/Stop

Wskazuje początek i koniec procesu

Wykonanie

Umieszcza się w nim poszczególne działania, jakie

muszą zostać wykonane, aby proces został

zrealizowany

Warunek

Umieszcza się w nim warunek, który decyduje o

drodze dalszej drogi postępowania. Z symbolu

wychodzą dwa połączenia: TAK (gdy warunek jest

spełniony) i NIE (gdy warunek nie jest spełniony)

Proces

Za pomocą tego symbolu można pokazać odwołanie

do innego procesu.

Strzałka Używana jest do połączenia symboli i pokazania

kierunku przebiegu procesu

Wszystkie elementy muszą być połączone począwszy od startu do zakończenia.

Postępowanie:

1. Zdefiniuj proces, który będzie rozpisywany w postaci diagramu.

2. Przedyskutuj granice danego procesy: gdzie lub kiedy proces się rozpoczyna i kończy?

Jakie jest główne wejście i wyjście z procesu?

3. Przeprowadź burzę mózgów i określ wszystkie etapy procesu.

4. Uporządkuj etapy

5. Dokonaj weryfikacji w celu potwierdzenia zgodności wszystkich określonych etapów

i wzajemnych korelacji między poszczególnymi etapami.

Przykład: Schematu blokowego przedstawiający algorytm sprawdzania, czy trójkąt jest

prostokątny

3

Ćwiczenie do wykonania:

Narysuj schemat blokowy dla procesu nauki do egzaminu. Na wykonanie ćwiczenia masz 15

minut.

START

Podaj długości trzech

odcinków spełniających

warunek trójkąta

Wybierz najdłuższy

odcinek

Oblicz kwadrat długości

najdłuższego odcinka

Oblicz kwadraty długości

dwóch krótszych boków

Oblicz sumę kwadratów

długości dwóch krótszych

boków

Czy suma kwadratów

krótszych boków jest

równa kwadratowi

najdłuższego boku

Trójkąt nie jest

prostokątny

Trójkąt jest prostokątny

STOP

4

Ćwiczenie 2. Diagram przyczynowo-skutkowy Ishikawy ( zwany również:

wykresem rybiej ości) [Fishbone Diagram]

Stanowi graficzne przedstawienie powiązań między czynnikami działającymi na

proces i skutkami, które one powodują.

Postępowanie:

Budowa diagramu przyczynowo-skutkowego Ishikawy może przebiegać według

następujących etapów działań.

1. Identyfikacja problemu, badanie i rozpoznanie sytuacji oraz inicjacja prac nad

diagramem. Należy określić cel działania lub problem i umieścić go na głównej osi

po prawej stronie wykresu. Następnie rozpocząć prace nad diagramem przy

wykorzystaniu innych metod i technik zarządzania.

2. Określenie głównych grup przyczyn. Poprzez zastosowanie burzy mózgów należy

zidentyfikować główne przyczyny. Należy starać się odpowiedzieć na pytania:

co?, kto?, gdzie?, kiedy?, dlaczego?, jak?

3. Uszczegółowienie diagramu. Do poszczególnych głównych przyczyn należy

przyporządkować bardzo ważne i przynależne do nich średnio ważne oraz mniej

ważne przyczyny. Bardzo ważne przyczyny należy umieścić bliżej głównej osi,

mniej ważne dalej.

4. Przeprowadzenie dyskusji. Należy przeprowadzić dodatkowa dyskusje w celu

odszukania przyczyn uzupełniających najmniej ważnych dla każdej kategorii.

5. Analiza diagramu. Ważną rolę odgrywa poprawne odczytanie diagramu. Czytając

diagram od głównej osi poziomej do najdrobniejszej osi, można uzyskać

odpowiedź na pytanie: dlaczego? Natomiast czytając w kierunku odwrotnym,

uzyskuje się odpowiedź na pytanie: jaki to przynosi skutek?

Przykład diagramu przyczynowo-skutkowego Ishikawy

W przedsiębiorstwie produkującym podzespoły komputerowe zauważono opóźnienia w

produkcji jednego z komponentów. Za pomocą przeprowadzonej burzy mózgów wytypowano

przyczyn y tego stanu rzeczy, a następnie dzięki zastosowaniu diagramu przyczynowo-

skutkowego Ishikawy pogrupowano je, korzystając z zasady 5M.

Problem

ludzie materiały otoczenie

maszyny metody informacje

5

Źródło: J. Łuczak, A. Matuszak-Flejszman: Metody i techniki zarządzania jakością. Kompendium wiedzy, Quality Prograss, Poznań 2007. s. 102.

Opóźnienia

w produkcji

Metoda Maszyna Materiał

Człowiek Zarządzanie

Pośpiech

Brak

dokładności

Niedbalstwo

Brak umiejętności

Błędy w selekcji

pracowników

Nieodpowiednie

szkolenie

Częste

awarie

Błędy ludzkie

Bez winy pracowników

Planowane

W wypadku awarii

Przestój związany

z naprawami

Przestarzała

technologia

Nieodpowiedni

dostawcy Złe

magazynowanie

Temperatura

Wilgoć

Wadliwe

opakowania

półfabrykatów

Brak

odpowiedniego

nadzoru

Brak procedur Zły system

motywacyjny

Zbyt niskie

zarobki

Zbyt wysokie

zarobki

6


Narysuj diagram przyczynowo-skutkowy dla zdarzenia dlaczego samochód wjechał do rowu.

Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

Ćwiczenie 3. Diagram Pareto-Lorenza [Pareto Chart]

Opiera się na stwierdzonej empirycznie prawidłowości, że w przyrodzie, technice,

działalności człowieka itp. zazwyczaj 20-30% przyczyn (czynników) decyduje o ok. 70-80%

skutków.

Postępowanie:

Zasady zbudowania diagramu są następujące:

1. określenie listy przyczyn (zbieramy dane o procesie jako jego charakterystyki),

2. wybór kategorii wpływających na interesujące nas zjawisko,

3. określenie przedziału czasowego analizy,

4. gromadzenie danych,

5. porządkujemy przyczyny malejąco,

6. obliczamy udziały procentowe poszczególnych niezgodności,

7. rysujemy wykres słupkowy Pareto,

8. obliczamy wartości skumulowane,

9. oznaczamy na wykresie punkty odpowiadające wartościom skumulowanym i łączymy

je, tworząc krzywą Lorenza,

10. w oparciu o przebieg krzywej Lorenza dokonujemy analizy procesu, wprowadzamy

działania korygujące.

Przykład diagramu Pareto-Lorenza

Firma „OK” zajmuje się montażem i sprzedażą zestawów komputerowych. W ciągu ostatnich

czterech miesięcy zauważono znaczny wzrost kosztów serwisu. Zarząd firmy zdecydował

o przeprowadzeniu analizy Pareto-Lorenza w celu zidentyfikowania głównych przyczyn

powstawania kosztów serwisu oraz wdrożenia odpowiednich działań korygujących.

Pracownikom firmy doskonale znane są grupy podzespołów i części składających się na

zestaw komputerowy – stały się one zatem kategoriami w przeprowadzanej analizie.

Zdecydowano się na zbieranie informacji o reklamacjach przez okres trzech miesięcy.

Zebrane dane przedstawiono tabeli poniżej.

7

Nazwa podzespołu/część Koszt naprawy %koszt względny Skumulowany % kosztów

Monitor 18050,00 zł 32,87% 32,87%

Płyta Głowna 13000,00 zł 23,67% 56,54%

Karta dźwiękowa 11000,00 zł 20,03% 76,57%

Procesor 4500,00 zł 8,19% 84,76%

Dysk twardy 3750,00 zł 6,83% 91,59%

Karta graficzna 2850,00 zł 5,19% 96,78%

Pamięć RAM 1200,00 zł 2,18% 98,96%

Stacja dyskietek 220,00 zł 0,40% 99,36%

Zasilacz 200,00 zł 0,36% 99,73%

Obudowa 150,00 zł 0,27% 100%

Źródło: J. Łuczak, A. Matuszak-Flejszman: Metody i techniki zarządzania jakością. Kompendium wiedzy,

Quality Prograss, Poznań 2007. s. 303.


Quality Prograss, Poznań 2007. s. 303.

Na podstawie przeprowadzonej analizy zauważono, że najwięcej kosztów serwisowych

związanych jest z awariami monitorów, płyt głównych i kart dźwiękowych. Ta cenna wiedza

umożliwi podjęcie odpowiednich działań korygujących, których celem będzie zmniejszenie

kosztów związanych ze zła jakością.


W zakładzie „L” przeprowadzono badania w wyniku których stwierdzono wady osłon

białkowych do produkcji wędlin. Opis wad oraz koszty poniesione na ich usuniecie

zestawiono w tabeli poniżej.

Lp. Wady Koszty w zł

1 Występowanie środków szkodliwych 5259,24

2 Nierównomierność osłonki 15777,72

3 Występowanie zaprasowań 1753,08

4 Nieodpowiednia wytrzymałość 55222,02

5 Nieodpowiednia struktura 3506,16

6 Nieodpowiednia średnica 6135,78

8

Na podstawie danych przedstawiony w tabeli sporządź tabelę niezbędną do narysowania

wykresu Pareto-Lorenza, następnie narysuj wykres. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

Ćwiczenie 4. Arkusze kontrolne [Checksheet]

Arkusz kontrolny to proste, bardzo przydatne narzędzie, ułatwiające zbieranie i

porządkowanie wszelkich danych. Może być zastosowany praktycznie na każdym

stanowisku.

Do podstawowych arkuszy kontrolnych należą arkusze:

- rozkładu liczbowego parametru,

- rozkładu procesu (zbliżony do histogramu),

- częstości występowania wad,

- lokalizacji wad,

- przyczyn wad.

Postępowanie:

1. Podjęcie decyzji odnośnie do tego, co będzie obserwowane, oraz jasne określenie

definicji obserwowanych akcji, wydarzeń lub sytuacji.

2. Podjęcie decyzji kto, jak długo i z jakich źródeł będzie zbierał dane.

3. Sprawdzenie czy zbierający dane mają odpowiednią wiedzę i odpowiednio dużo czasu

na ich kompletację i rejestrację.

4. Opracowanie jasnego i prostego w użyciu formularza, który będzie arkuszem

kontrolnym. Do zapisu danych należy używać prostych symboli, np.: , , I itp. Do

analizy należy unikać kopiowania wszystkich danych.

5. Zatytułowanie wszystkich części formularza z jasnym opisem informacji źródłowych i

notowanej treści.

6. Upewnienie się, że arkusz kontrolny zawiera wszystkie właściwe dane i że jest łatwy

w użyciu.

7. Zapisanie wszystkich zachodzących operacji w arkuszu.

Przykład arkusza kontrolnego

Arkusz kontrolny użyty do zbierania danych o przerwach na telefon. Analizując formularz,

można się dowiedzieć jakie były przyczyny odbierania telefonów oraz w jakie dni było

najwięcej tego typu kontaktów.

Przyczyna Dzień

Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Suma

Pomyłka IIIII II I IIIII IIIII II 20

Prośba o

informacje II II II II II 10

Szef IIIII II IIIII II I IIII 19

Suma 12 6 10 8 13 49 Źródło: J. Łuczak, A. Matuszak-Flejszman: Metody i techniki zarządzania jakością. Kompendium wiedzy,

Quality Prograss, Poznań 2007.


Specyficznym arkuszem kontrolnym może być lista pytań kontrolnych – ISO 9001:2000.

Stwórz fragment takiej listy. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

9

Ćwiczenie 5. Histogram [Histogram]

Histogram to narzędzie do pokazywania wykresów zmienności, wizualnego przedstawiania

informacji o przebiegu procesu oraz podejmowania decyzji odnośnie tego, na czym należy się

skupić w działaniach.

Postępowanie:

1. Należy zebrać potrzebne dane (co najmniej n = 30 wartość pomiaru) i policzyć

całkowitą liczbę wartości pomiaru.

2. Podzielić zakres pomiaru na przedziały (klasy).

Można wykorzystać dane zawarte w poniższej tabeli:

Ilość punktów danych Ilość klas

Poniżej 50 5 7

50 100 6 10

100 250 7 12

ponad 250 10 20

3. Ustalić rozstęp wartości:

Rozstęp = (wartość najwyższa) – (wartość najniższa)

4. Ustalić liczbę przedziałów:

Przedział (szerokość klasy) = Rozstęp/Liczba klas

5. Dodać do najmniejszej liczby wartości szerokości klasy, co pozwoli na uzyskanie

przedziałów.

6. Wykreślić skalę wartości danych i częstości zdarzeń. Umieść przedziały na osi

poziomej, a częstotliwość występowania na osi pionowej.

7. Narysować wysokość każdego przedziału. Przenieś dane z tabeli na osie. Wszystkie

słupki powinny mieć jednakową szerokość i zawierać w sumie wszystkie dane

(powinny również do siebie przylegać).

Przykład histogramu

W firmie „ X” odnotowano następujące wyniki pomiarów:

Zanotowane wartości

13 14 10 10 15 13 13 13 15 14

11 16 9 10 15 12 10 11 12 13

11 14 17 16 14 11 12 14 13 13

13 14 13 12 13 14 15 11 13 16

12 12 13 13 12 15 11 15 12 12

Wykaz wartości

wartość Znacznik Ilość %

17 I 1 2

16 III 3 6

15 IIIII I 6 12

14 IIIII II 7 14

13 IIIII IIIII III 13 26

12 IIIII IIII 9 18

11 IIIII I 6 12

10 IIII 4 8

9 I 1 2

10


W firmie „ X” odnotowano następujące wyniki pomiarów:

Zanotowane wartości

12,67 12,76 12,61 12,72 12,6 12,62 12,70 12,63 12,61 12,68

12,59 12,79 12,65 12,67 12,67 12,59 12,61 12,65 12,75 12,67

12,68 12,75 12,62 12,68 12,75 12,66 12,68 12,71 12,67 12,65

12,68 12,63 12,64 12,66 12,61 12,64 12,73 12,67 12,66 12,64

12,67 12,58 12,61 12,70 12,67 12,64 12,58 12,61 12,70 12,67

Sprządź wykaz (arkusz kreskowy) oraz histogram. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

Ćwiczenie 6. Wykres korelacji zmiennych [Scatter Diagram]

Jest graficzną ilustracją związku zachodzącego pomiędzy dwiema zmiennymi. Często

zachodzi konieczność zgromadzenia danych do przeanalizowania zależności między

poszczególnymi czynnikami.

Postępowanie:

Procedura sporządzania diagramu korelacji:

1. Należy zebrać pary danych do analizy. Sugerowana liczba par danych zawiera się w

przedziale od 50 do 100.

2. Zebrane pary danych nanieść na wykres. Jedna zmienna powinna zostać umieszczona

na osi rzędnych, druga na osi odciętych.

3. należy przeanalizować uzyskany na wykresie wzór. Jeśli uzyskany wzór formuje

wyraźną linię, oznacza to, że istnieje jasna korelacja między zmiennymi. Jeśli linia jest

11

lekko rozmyta, oznacza to, że korelacja istnieje, ale jest słaba. Istnieją dwa rodzaje

korelacji:

a. pozytywna – jeśli wzrost wartości jednej zmiennej powoduje wzrost wartości

drugiej,

b. negatywna – jeśli wzrost wartości jednej zmiennej powoduje spadek wartości

drugiej zmiennej.

Jeśli stwierdzono istnienie korelacji – oznacza to, że można zakończyć analizę.

W przypadku nie uzyskania mniej lub bardziej wyraźnej linii można przypuszczać, że

między dwoma zmiennymi nie zachodzi korelacja. W takim przypadku należy

przeprowadzić dodatkowe analizy opisane poniżej.

4. Podzielenie uzyskanego wykresu na 4 kwadranty. Przykładowo, gdy na wykresie

znajduje się X punktów należy:

a. Policzyć X/2 punktów od góry do dołu i narysować linię,

b. Policzyć X/2 punktów od lewej do prawej i narysować linię.

Po narysowaniu linii oznacza się 4 kwadranty ( np. kwadrant I, II, III, IV). Jeśli ilość

punktów będzie nieparzysta, linia przejdzie przez jeden z nich.

5. Należy policzyć ile jest punktów w każdym kwadrancie. Nie są liczone punkty

znajdujące się na liniach.

6. Należy przeprowadzić odpowiednie obliczenia.

A = liczba punktów w kwadrancie I i III

B = liczba punktów w kwadrancie II i IV

Q = porównanie wartości A oraz B i wybór mniejszej

N = A + B

7. Korzystając z tabeli testu trendu, odnajduje się wartość graniczną dla N. Jeśli

obliczona wartość Q jest mniejsza od wartości granicznej, dwie zmienne są

skorelowane. Jeśli wartość Q jest większa – można stwierdzić brak korelacji, a

uzyskanie wzoru przypominającego linię można wytłumaczyć przypadkowością.

N Limit N Limit

1-8 0 51-53 18

9-11 1 54-55 19

12-14 2 56-57 20

15-16 3 58-60 21

17-19 4 61-62 22

20-22 5 63-64 23

23-24 6 65-66 24

25-27 7 67-69 25

28-29 8 70-71 26

30-32 9 72-73 27

33-34 10 74-76 28

35-36 11 77-78 29

37-39 12 79-80 30

40-41 13 81-82 31

42-43 14 83-85 32

44-46 15 86-87 33

47-48 16 88-89 34

49-50 17 90 35

12

Przykład wykresu korelacji zmiennych

Szef firmy handlującej samochodami pewnej marki postanowił sprawdzić, czy rzeczywiście

cena samochodu spada wraz z jego wiekiem. W tym celu zebrał dane odnośnie do ceny i

wieku 50 oferowanych samochodów danej marki i umieścił je w tabeli.

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

2 10 9 3 3 9

2 11 7 5 6 6

3 8 4 7 5 5

6 5 2 10 6 6

4 6 7 6 7 5

9 3 5 5 8 4

11 2 6 7 9 3

3 7 9 3 10 3

1 12 11 1 12 1

5 8 12 1 11 2

7 5 4 6 2 9

3 8 2 9 1 11

5 5 4 8 3 10

8 4 3 7 5 7

5 7 5 7 6 6

11 2 7 4 6 5

10 3 4 7

Zebrane dane zostały przekształcone w wykres:


Quality Prograss, Poznań 2007.

Po przeanalizowaniu wykresu stwierdzono istnienie silnej korelacji o charakterze

negatywnym. Badanie potwierdziło, że ze wzrostem wieku cena samochodu spada.


Szef firmy postanowił jeszcze raz zrobić analizę i ponownie zebrał dane przedstawione w

tabeli:

13

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

Wiek

samochodu

Cena

(tys. euro)

5 4 9 3 3 9

1 10 7 5 6 6

3 8 4 7 5 5

6 5 5 7 6 6

4 6 7 6 7 5

8 3 5 5 8 4

10 2 6 7 9 3

3 7 9 3 10 2

1 12 11 1 12 2

5 8 10 3 11 1

7 5 12 1 2 9

2 9 11 2 1 13

1 5 2 9 3 8

8 4 3 7 5 7

5 7 5 7 6 6

1 12 5 7 6 5

7 5 4 7

Narysuj wykres korelacji zmiennych. Na wykonanie zadania masz 15 minut.

Ćwiczenie 7. Karty kontrolne [Control Charts]

Karty kontrolne są podstawowym narzędziem w statystycznym nadzorowaniu i sterowaniu

procesów, zwłaszcza w produkcji seryjnej, by szybko stwierdzić kiedy proces uległ

rozregulowaniu i zapobiegać produkowaniu wyrobów niezgodnych ze specyfikacją.

Prowadzenie karty kontrolnej jest związane z pobieraniem z procesu, w ustalonych,

regularnych odstępach czasu, próbek (próbka oznacza np. kilka egzemplarzy wyrobu) o

określonej liczebności.

Karty kontrolne dzielą się na:

- karty kontrolne dla cech ocenianych liczbowo (karty kontroli liczbowych parametrów

procesu posiadających rozkład normalny).

- karty kontrolne dla cech ocenianych alternatywnie (karty kontroli liczby sztuk wadliwych

lub wadliwych w próbie),

Karty kontrolne dla cech ocenianych liczbowo (mierzalne):

§ karta wartości średniej (X-średnie ) i rozstępu (R) - to karta ( X - R)

§ karta wartości średniej (X-śrenie ) i odchylenia standardowego (s) – to karta ( X - s)

§ karta pojedynczych obserwacji (xi) i ruchomego rozstępu (R) – to karta (xi - R)

§ karta mediany (Me) i rozstępu (R) – to karta (Me-R)

§ kart sum skumulowanych

§ karta średniej ruchomej

Karty kontrolne dla cech ocenianych alternatywnie (niemierzalne)

§ karta frakcji jednostek niezgodnych (p)

§ karta liczby jednostek niezgodnych (np)

§ karta liczby niezgodności (c)

§ karta liczby niezgodności na jednostkę (u)

14

Każdą z tych typów kart stosuje się w dwóch różnych sytuacjach:

bez zadanych wartości normatywnych

z zadanymi wartościami normatywnymi (określone wymagania, wartości docelowe)

Postępowanie

Ogólna procedura tworzenia kart kontrolnych zawiera przedstawione poniżej etapy działań:

1. Określenie jaki proces chce się monitorować i zbadanie, czy jest on statystycznie

opanowany (ma rozkład normalny).

2. Określenie typu karty kontrolnej.

3. Zastanowienie się w jaki sposób można kontrolować cechy wyrobu, jakie się zastosuje

parametry.

4. Określenie na jakim poziomie mają się kształtować linia centralna, linia ostrzegania i

linia kontrolna.

5. Określenie przedziału czasowego zbierania danych.

6. Określenie wielkości próbek. Wielkość próbki nie Mozę być mniejsza niż dwa i

większa niż dwanaście. Przy doborze wielkości próbek należy zwrócić uwagę na

następujące aspekty:

a. koszt kontroli wyrobu,

b. specyfika procesu,

c. możliwości organizacyjno-techniczne,

d. rodzaj stosowanej karty kontrolnej.

7. Określenie częstotliwości obierania próbek

8. Zbudowanie karty i rozpoczęcie zbierania próbek.

9. Dokonywanie ciągłej oceny uzyskiwanych wyników. Analizowanie czy proces jest

pod kontrolą.

10. W przypadku stwierdzenia niestabilności procesu wdrażanie działań korygujących.

Przykład karty kontrolnej

Przedstawia rysunek poniżej

16

Ćwiczenie do wykonania: Uzupełnij kartę kontrolną. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

17

Ćwiczenie 8. Diagram pokrewieństwa (wykres współzależności, diagram

powinowactwa) [Afinity Diagram]

Jest wykorzystywany do porządkowania i logicznego przedstawienia rozproszonych danych i

informacji tego samego rodzaju zebranych przykładowo w wyniku „burzy mózgów".

Postępowanie

1. Określ w kategoriach ogólnych temat, który ma być rozważany.

2. Zapisz możliwie jak najwięcej indywidualnych pomysłów, opinii, uwag na kartkach

(jeden zapis na jednej kartce).

3. Wymieszaj karty i rozłóż je w sposób losowy na dużym stole.

4. Pogrupuj karty mające ze sobą związek w następujący sposób:

poukładaj w grupy karty, które wydaja się być ze sobą powiązane,

ogranicz liczbę grup do dziesięciu bez usilnego układania pojedynczych kart w

grupy,

znajdź lub stwórz tytułową kartę, która oddaje znaczenie danej grupy,

umieść tytułowa kartę na górze.

Podczas tworzenia diagramu pokrewieństwa istotne jest spełnienie warunku swobody

zgłaszania pomysłów, brak krytyki czy oceny na etapie umieszczania na stole (czy tablicy)

kartek z pomysłami. Wynika to z celów zastosowania tego narzędzia, a mianowicie

wzbudzenia kreatywności i innowacyjności członków zespołu.

Przykład diagramu pokrewieństwa.

Zastosowanie diagramu pokrewieństwa do rozwiązania problemu dotyczącego utraty

dominującej pozycji w branży

W literaturze przedmiotu można znaleźć przykład firmy, która odnotowuje spadek

popularności produktów oraz fakt powolnego tracenia dominującej pozycji w branży. W

wyniku dyskusji członkowie zespołu zgodzili się na następujące zdefiniowanie problemu:

Jak utrzymać przewagę konkurencyjną na rynku?

W czasie pracy z diagramem pokrewieństwa padły różne propozycje działań zmierzających

do rozwiązania wspomnianego problemu.

Po zebraniu pomysłów członkowie zespołu mieli za zadanie pogrupować je w kategorie na

zasadzie intuicyjnego powiązania.

18


Sporządź diagram pokrewieństwa dla zagadnienia: Dlaczego spóźniam się do pracy? Na

początku sporządź burzę mózgów, na którą przeznacz nie więcej niż 10 minut. Następnie dla

zgłoszonych pomysłów stwórz diagram pokrewieństwa. Na sporządzenie diagramu masz 15

minut.

Ćwiczenie 9. Diagram relacji (Diagram zależności) [Interrlationship

Diagram]

Został zaprojektowany w celu uporządkowania informacji oraz dla wskazania przyczyn

występowania problemu oraz określenia ich wzajemnych powiązań.

Postępowanie

Procedura tworzenia diagramu zależności jest następująca:

1. Określ problem w sposób rozumiały i precyzyjny.

2. Zapisz jak największą liczbę czynników związanych z danym problemem

wykorzystując technikę burzy mózgów lub karty z diagramu pokrewieństwa.

3. Połącz liniami prostymi powiązane ze sobą czynniki.

4. Określ kierunek linii poprzez strzałki, które wskazują kolejność zdarzeń.

5. Dokonaj analizy przebiegu strzałek powiązanych z każdym czynnikiem.

6. Określ główne przyczyny występowania problemu poprzez porównanie liczby linii

przyporządkowanych danej kategorii czynnika lub przyczyny.

Analiza diagramu relacji polega na prześledzeniu kierunku strzałek oznaczających

występowanie zależności pomiędzy zidentyfikowanymi czynnikami oraz poszczególnymi

czynnikami a przyczyna sprawczą. Do dalszego etapu analizy kwalifikowane są pola

19

oznaczone jako czynniki lub przyczyna, do których skierowana jest największa liczba

wektorów.

Przykład diagramu relacji.

Diagram relacji wykorzystywany do uzyskania wysokiej jakości wyrobu szklanego

Utrzymanie się na rynku w obecnych czasach wymaga ciągłego dążenia do nieustannej

poprawy i szukania bardziej efektywnych sposobów działania by dostarczać konsumentom

produkty spełniające ich oczekiwania. Obiektem badawczym, dla którego przeprowadzono

analizę jakościową z wykorzystaniem instrumentów zarządzania jakością jest

przedsiębiorstwo produkujące wyroby szklane. Podczas zbierania i porządkowania

informacji, w jaki sposób uzyskać wysoką jakość produkowanych wyrobów wyłoniono pięć

grup zagadnień: maszyna, technologia, pracownik, zarządzanie, materiał.

Następnie wyłoniono podgrupy każdej z głównych kategorii, w ten sposób powstał diagram

relacji.

21


Sporządź diagram relacji dla zagadnienia: Dlaczego spóźniam się do pracy? Na wykonanie

ćwiczenia masz 15 minut.

Ćwiczenie 10. Diagram systematyki (zwany również: diagram drzewa,

wykres typu drzewo, drzewo decyzyjne) [Tree Diagram]

Wykorzystywany jest w procesach planowania w celu trafnego przewidywania konsekwencji

decyzji. Służy do określania problemów decyzyjnych, wariantów decyzji oraz

prawdopodobieństwa otrzymania każdego z wyników.

Diagram logicznie i chronologicznie porządkuje przyczyny lub zadania ze względu na

zdefiniowany cel, zgodnie z zasadą „od ogółu do szczegółu".

Postępowanie

Procedura tworzenia diagramu drzewa:

1. Określ rozpatrywane zagadnienie jasno i prosto.

2. Zdefiniuj główne kategorie zagadnienia za pomocą burzy mózgów lub wykorzystując

karty tytułowe z diagram pokrewieństwa.

3. Skonstruuj wykres umieszczając rozpatrywane zagadnienie w ramkach po lewej

stronie; odgałęzienia głównych kategorii umieszcza się z prawej strony jedno pod

drugim.

4. Zdefiniuj elementy składowe i elementy podrzędne dla każdej głównej kategorii.

5. Dla każdej głównej kategorii umieść elementy składowe i elementy podrzędne z

prawej strony jako gałęzie boczne.

6. Przejrzyj wykres w celu upewnienia się, że nie ma żadnych luk zarówno w kolejności,

jak i logice postępowania.

Jego weryfikacja polega na sprawdzeniu, czy zdefiniowane czynności szczegółowe

umożliwiają realizację celu głównego i odwrotnie, czy analizując cel główny znajduje się np.

wskazówkę, jak go zrealizować? Diagram systematyki stanowi dalsze uporządkowanie

informacji zawartych w wykresach pokrewieństwa i współzależności.

Diagram drzewa znalazł również zastosowanie w procesie rozwiązywania złożonych

problemów w warunkach niepewności. W przypadku wystąpienia dużej liczby przyczyn

zakłócających osiągnięcie stanu pożądanego oraz kilka możliwości jego osiągnięcia, do

którego można ponadto dojść różnymi drogami, i gdy nie można w sposób racjonalny objąć

całości zagadnienia wówczas stosuje się metodę rekurencyjną rozwiązywania problemu.

Procedura tworzenia drzewa decyzyjnego dla podejmowania decyzji w warunkach

niepewności:

1. Określ czynniki wpływające na wybór decyzji.

2. Dokonaj eliminacji czynników nieistotnych lub małoistotnych na wybór decyzji.

3. Określ elementy problemu o charakterze probabilistycznym.

4. Uporządkuj elementy drzewa decyzyjnego.

5. Narysuj wykres.

6. Ustal wartości kosztów, wypłat i prawdopodobieństw.

7. Przeprowadź analizę powstałego drzewa decyzyjnego.

22

Ponadto diagram drzewa używany jest do kalkulacji liczbowych, w których podjecie decyzji

opiera się na dokonaniu wyboru drogą kalkulowania kosztów i zysków związanych z

przyjęciem każdego z możliwych wariantów działania. Przypomina ono matematyczne

drzewo prawdopodobieństwa.

Przykład diagramu drzewa.

Zastosowanie diagramu systematyki dla uzyskania wysokiej jakości wyrobu szklanego W przedsiębiorstwie produkującym wyroby szklane zebrano i uporządkowano informacje na

temat sposobów uzyskiwania wysokiej jakości produkowanych wyrobów. Efektem pracy było

wyłonienie pięciu grup zagadnień: maszyna, technologia, pracownik, zarządzanie, materiał.

Sformułowane kategorie pozwoliły na lepsze skoncentrowanie się na działaniach i stanowiły

podstawę do zastosowania diagramu systematyki. Efektem pracy z diagramem było ustalenie

bezpośrednich związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy elementami w obrębie danej

grupy. Diagram systematyki pozwolił znaleźć odpowiednie i efektywne środki realizacji celu,

tj. jakościowego produktu.


Sporządź diagram drzewa dla zagadnienia: Dlaczego spóźniam się do pracy? Na wykonanie

ćwiczenia masz 15 minut.

24

Ćwiczenie 11. Diagram macierzowy (zwany również: diagram tablicowy,)

[Matrix Diagram]

Przedstawia powiązania elementów (zadań, czynności, procesów, proponowanych rozwiązań)

oraz rodzaj i „siłę" związku.

Diagram macierzowy jest narzędziem, które organizuje duże zbiory charakterystyk, funkcji i

działań na drodze graficznego ukazania logicznych powiązań pomiędzy nimi. Pokazuje on

również wpływ każdego z powiązań na pozostałe.

W zależności od złożoności problemu diagram macierzowy morze przyjmować następującą

formę:

1. „L” – gdy badane są zależności pomiędzy dwoma grupami czynników,

2. „T” – w przypadku, gdy mamy do czynienia z trzema grupami czynników, a powiązania

pomiędzy nimi występują tylko parami,

3. „Y” – jeśli mamy do czynienia z trzema grupami czynników wzajemnie powiązanych,

4. „X” – gdy chcemy pokazać zależności pomiędzy czterema wzajemnie powiązanymi

grupami czynników,

5. „C” – gdy mamy do dwunastu grup czynników wzajemnie ze sobą powiązanych.

6. „Dom jakości” – w przypadku poszukiwania zależności pomiędzy czynnikami dwóch

grup i czynnikami należącymi do tej samej grupy.

Postępowanie

Procedura tworzenia diagramu macierzowego:

1. Zidentyfikuj grupę czynników, które będą badane pod katem ich wzajemnych zależności.

2. Wybierz odpowiednia formę diagramu.

3. Umieść grupy czynników na diagramie.

4. Wybierz symbole graficzne dla określenia siły zależności pomiędzy czynnikami.

5. Oznacz wzajemne zależności pomiędzy czynnikami na diagramie.

Zależności pomiędzy czynnikami różnych grup można ustalić za pomocą następujących

symboli graficznych:

(-) lub słaba zależność

(0) lub zależność

(+) lub mocna zależność

Przykład diagramu macierzowego

Zastosowanie diagramu macierzowego do określenia wymagań klientów przedsiębiorstw

branży meblarskiej

Przykład dotyczy podniesienia poziomu zadowolenia klientów firmy zajmującej się produkcją

i sprzedażą mebli. W diagramie zostały przedstawione wymagania klientów dotyczące

omawianego produktu oraz elementy procesu produkcyjnego. Celem diagramu macierzowego

jest określenie zależności pomiędzy wymaganiami klientów a parametrami procesu.

25

Analiza diagramu wskazuje, iż:

trwałość konstrukcji jest silnie uzależniona od procesu suszenia drewna,

na estetyczne wykończenie wpływają procesy obróbki mechanicznej (frezowanie,

wiercenie, szlifowanie),

jakość powłoki lakierniczej zależy od procesów lakierowania, funkcjonalność

uzależniona jest od procesu projektowania, odpowiednie przygotowanie i

magazynowanie płyty klejonej wpływa nie w sposób silny lecz średni na trwałość

konstrukcji,

wszystkie elementy procesu wpływają z rożną siłą na trwałość konstrukcji.

Podsumowując, przykład ten wskazuje, na jakich elementach procesu należy się skupić, aby

zaspokoić poszczególne wymagania klientów.


Sporządź diagram macierzowy dla zagadnienia: Dlaczego spóźniam się do pracy?. Pod uwagę

weź tylko dwie grupy czynników. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

26

Ćwiczenie 12. Macierzowa analiza danych (zwany również: wykres analizy

danych, tablicowa analiza danych) [Matrix Analysis Diagram]

Celem jej stosowania jest analiza danych zawartych w diagramach macierzowych. Ukazuje

zależności między dwoma zbiorami danych nie powiązanych ze sobą funkcjonalnie.

Narzędzie to stanowi sposób prezentacji danych wyjściowych, których otrzymanie muszą

poprzedzić wielowariantowe analizy danych zawartych w diagramach macierzowych.

Postępowanie:

1. Definiujemy na wstępie badany temat. Gromadząc dane należy pamiętać o tym, aby

reprezentowały one jak najszerszy rozrzut danych.

2. Otrzymujemy macierz, w ramach której do każdej cechy z kolumny 1 przypisane są co

najmniej dwie dane z dalszych kolumn.

3. Dane z tych kolumn zapisujemy parami.

4. Następnie analizujemy, czy z nieuporządkowanych punktów nie da się wyodrębnić

grup o określonej charakterystyce.

5. Grupy te odpowiednio znakujemy.

6. Teraz trzeba spróbować zrozumieć istotę poszczególnych grup punktów.

Przykład macierzowej analizy danych

Chcemy otworzyć restauracje w mieście. Aby zorientować się w sytuacji przeprowadzamy

analizę rynku. W badaniach opieramy się na takich kryteriach, jak: ceny, obsługa, jakość

potraw, urozmaicenie menu, atmosfera lokalu i egzotyka. W ramach każdego kryterium

można wystawić oceny od 1 (bardzo dobrze) do 6 (niedostatecznie). Otrzymujemy

następujące zestawienie:

Tabela 1. Zestawienie restauracji

Nazwa restauracji Ceny Jakość

potraw

Urozmaicenie

menu

Atmosfera

lokalu

Egzotyka

wnętrza

U Janka 3 3 4 2 5

Pod melonikiem 2 4 5 4 5

Mekong 5 1 1 3 1

Giovanni 2 3 1 3 1

Waikiki 5 1 1 2 2

Cardas 4 1 2 1 2

Witkacy 1 4 5 4 5

Chińska 2 4 1 2 1

Hongkong 2 3 2 2 2

Czerwona Róża 3 2 2 2 2

Zielony ludek 1 5 5 3 5

Analiza danych polega teraz na porównaniu ocen dotyczących poszczególnych restauracji.

Łącznie mamy 10 możliwości porównań, należy je wszystkie przetestować. W większości

przypadków trudno jest wyciągnąć jakieś praktyczne wnioski. Niemniej jeśli rozpatrzymy

oceny w zakresie zróżnicowania menu i egzotyki, to stwierdzimy, iż mamy do czynienia z

dwiema grupami. Pierwszą grupę stanowią restauracje kuchni polskiej, w których niewielka

rozmaitość potraw idzie w parze z ograniczoną egzotyką (co nie jest niczym negatywnym).

Drugą grupę stanowią restauracje prowadzone przez cudzoziemców, które poza egzotyczną

27

atmosferą oferują również urozmaicony wachlarz potraw. Naszą szansą jest więc usytuowania

się w grupie restauracji kuchni polskiej, wzbogacając jednocześnie kartę dań.

Rysunek 1. Analiza macierzy wraz z grupowaniem punktów. (Opracowanie własne na

podstawie [8]).


Przedsiębiorstwa przemysłowe funkcjonujące na rynku wymagają sprawnego zasilania w

surowce oraz systemu transportu wyrobów gotowych. Wybór nowych dostawców dla

przedsiębiorstwa może mieć zasadniczy wpływ na jego konkurencyjność na rynku.9

Przedsiębiorstwo X planuje wybór dostawcy surowca do produkcji. Dział zaopatrzenia

przedsiębiorstwa zebrał i analizuje oferty 20 potencjalnych dostawców poszukiwanego

surowca. Kryteriami wyboru są: jakość, cena, sposób płatności, wielkość dostaw, czas

realizacji zamówienia, wyniki dotychczasowej współpracy. Kryteria te są oceniane w skali 1-

10 (1-wartość najgorsza, 10-wartość najlepsza). Zebrane dane przedstawiono w macierzy, w

której do każdej obserwacji (każdego potencjalnego dostawcy) przyporządkowano 6

zmiennych (tablica 1).

W opisie analizowanego przypadku pomijamy skomplikowane obliczenia, z których

wynika, że pierwszy czynnik (pierwsza główna składowa) odpowiadający największej wartości

własnej (3,513) wyjaśnia około 58,55% całkowitej wariancji. Drugi czynnik, odpowiadający

drugiej wartości własnej (1,629) wyjaśnia około 27,15% całkowitej wariancji, itd. Te dwa

pierwsze czynniki bierzemy pod uwagę w dalszych badaniach. Następnie obliczamy korelację

między oryginalnymi zmiennymi, a głównymi składowymi tzw obciążenia (tablica 2.).

Egzotyka

Stopień różnorodności potraw

1

1

2 3 4 5

2

3

4

5

Restauracje prowadzone przez

cudzoziemców

Egzotyka

Duża różnorodność potraw

Restauracje kuchni polskiej

Brak egzotyki

Mała różnorodność potraw

28

Tablica 2..Korelacja między oryginalnymi (pierwotnymi) danymi a głównymi składowymi

(czynnikami)

Czynnik 1 Czynnik 2

Jakość 0,228122 -0,942238 Cena -0,675042 0,684389

Sposób płatności -0,839246 -0,451599 Wielkość dostaw -0,856954 -0,243882

Czas dostaw -0,915822 -0,007518 Dotychczasowa współpraca -0,853045 -0,096188

Tablica 1. Dane do analizy w postaci macierzy przy wyborze potencjalnych dostawców

Dostawca Jakość Cena Sposób

płatności

Warunki

dostaw

Czas

dostaw

Dotychczasowa

współpraca

A 10 3 5 4 3 2

B 9 4 4 3 6 3

C 9 2 3 2 5 4

D 10 1 6 4 4 1

E 2 7 3 5 6 5

F 1 10 2 6 4 5

G 8 2 3 5 4 5

H 10 1 4 4 4 6

I 10 2 4 4 3 3

J 9 2 3 5 3 6

K 9 2 4 5 3 3

L 1 10 3 2 6 2

M 10 2 4 5 5 1

N 7 7 6 6 6 8

0 7 8 6 5 6 7

P 8 7 6 6 6 8

R 9 8 5 4 6 9

S 8 8 10 9 10 10

T 8 7 10 9 9 10

U 7 7 10 10 10 9

Na podstawie przedstawionych danych sporządź wykres macierzowej analizy danych i

dokonaj analizy. Na podstawie tabeli 2 dokonaj wyboru czynników, które zostaną naniesione

na wykres. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

29

Ćwiczenie 13. Wykres programowy procesu decyzji PDPC [Process

Decision Programme Chart] Umożliwia wybór optymalnej drogi osiągnięcia zamierzonego celu. Jest zbliżony do

diagramu systematyki, jednak obok chronologii procedur ukazuje również możliwe,

alternatywne rozwiązania. Bazuje na rozwiązaniach zawartych w diagramie systematyki.

Postępowanie

1. Zespołowi złożonemu ze specjalistów i osób zainteresowanych przedstawia się cel,

który ma być zrealizowany.

2. Następnie dyktuje się kwestie istotne dla jego realizacji oraz analizuje potencjalne

trudności. Dużą role odgrywa tu doświadczenie pracowników starszych stażem, którzy

mogą sporo powiedzieć na temat problemów występujących przy realizacji

porównywalnych celów.

3. Wszystkie określone w ramach zespołu problemy należy sklasyfikować pod kątem ich

priorytetu, prawdopodobieństwa wystąpienia, trudności na odcinku zapobiegania oraz

zawiązanego z tym ryzyka. Problemy już znane rozpatrujemy w oparciu o dane z

przeszłości (jak często występował dany problem, jak kształtowały się koszty rękojmii

z tego tytułu).

4. Następnie zespół planuje środki przeciwdziałające w stosunku do problemów, które

uznano za priorytetowe, prawdopodobieństwo wystąpienia których jest bardzo

wysokie i związane z poważnym ryzykiem.

Przykład:

Diagram PDPC dotyczący samochodowej poduszki powietrznej

Źródło: Meller A., Siedem nowych narzędzi sterowania jakością, „Przegląd Organizacji" 1994, nr 6

30

Przykład przeprowadzonej analizy, której celem jest określenie czynności pozwalających

zabezpieczyć dziecko przed niepożądanymi skutkami działania poduszki powietrznej w

samochodzie, przedstawia rysunek powyżej. W oparciu o ujawnione zagrożenia sporządzono

listę proponowanych czynności i środków zaradczych, które na rysunku zostały ujęte w

„chmurki". Analizę przeprowadzono do ostatniego poziomu szczegółowości i dla wszystkich

gałęzi diagramu.


Naszkicować diagram PDPC dla określonego niżej celu z uwzględnieniem wymienionych

wariantów postępowania. Na wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

Cel: Poprawa jakości materiałów.

Warianty postępowania:

Proces kontroli wstępnej

Proces kwalifikowania dostawców

Podział odpowiedzialności

Narzędzia kontroli

Kryteria doboru dostawców

Wybór metody

Opracowanie zbioru kryteriów

Identyfikacja metody

Analiza wymagań handlowych

Wzorce

Wymagania wyrobu

Analiza wymagań technologicznych

Normy techniczne

Normy ISO

Analiza wymagań jakościowych

Ćwiczenie 14. Diagram strzałkowy ( zwany również: wykres sieciowy)

[Arrow Diagram]

Wykorzystywany jest do planowania działań oraz ustalania ich kolejności (np. realizacji

projektów). Kolejne zastosowanie to planowanie powtarzalnych procesów. Przy definiowaniu

procesu ustalane są chronologia działań oraz czas potrzebny na ich wykonanie.

Postępowanie

1. Najpierw należy określić cel projektu.

2. Następnie rozkładamy projekt na poszczególne etapy, określając przy tym

przewidywany czas realizacji każdego zadania. Jednocześnie ustala się, jakie etapy

wymagają „wsadu” z innych etapów.

3. Ustalamy kolejność realizacji, w ten sposób, aby etapy związane z „wsadem” z

innych etapów usytuowane były szeregowo.

4. Etapy te łączy strzałka, której wierzchołek wskazuje na etap wymagający „wsadu”.

Etapy realizowane równolegle grupowane są obok siebie.

5. Na schemacie powstaje kilka ścieżek.

31

6. Należy określić i zaznaczyć na wykresie ścieżkę krytyczną, która determinuje czas

realizacji całego projektu. Zadaniem kierownika projektu jest monitorowanie etapów

leżących na ścieżce krytycznej.

Przykład:

Firma konsultacyjna ma zorganizować seminarium dla pracowników dużego

przedsiębiorstwa. Diagram strzałkowy dotyczący przygotowania tego seminarium wraz ze

ścieżką krytyczną zakresu przedstawia rys.

Przykład diagramu strzałkowego [8]


Narysować wykres sieciowy dla zadania montażu silnika w samochodzie zgodnie z danymi

przedstawionymi w poniższej tabeli. Na schemacie zaznaczyć ścieżkę krytyczną. Na

wykonanie ćwiczenia masz 15 minut.

Początek

Ustalenie

tematyki i

5 dni

Określenie

metodyki

10 dni

Ustalenie zakresu

materiałów

seminaryjnych

2 dni

Ustalenie

niezbędnych

środków

1 dzień

Ustalenie

warunków

lokalowych

1 dzień

Przygotowanie

środków

40 dni

Przygotowanie

referentów

20 dni

Zabezpieczenie

pomieszczeń

12 dni

Seminarium

próbne

3 dni

Przeprowadzenie

seminarium

Opracowanie

materiałów

seminaryjnych

15 dni

Ocena ofert z

drukarni

20 dni

Druk materiałów

seminaryjnych

15 dni

32

Literatura:

1. Steve Smith: Techniki pokonywania problemów, Onepress, 2004.

2. K.Szczepańska: Techniki menedżerskie w TQM, Wydawnictwa normalizacyjne

ALFA-WERO, Warszawa 1999.

3. Adam Hamrol, Władysław Mantura: Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Poznań 1998

4. Sławomir Wawak: Zarządzanie jakością. Teoria i praktyka, Onepress

5. Czasopismo „Problemy jakości”

6. Adam Hamrol: Zarządzanie jakością z przykładami, Warszawa 2005, wydanie I

7. J. Łuczak, A. Matuszak-Flejszman: Metody i techniki zarządzania jakością.

Kompendium wiedzy, Quality Prograss, Poznań 2007.

8. T. Corejowa, S.Borkowski: Instrumenty rozwiązywania problemów w zarządzaniu.

WSZiM, Sosnowiec 2004.

metody zarządzana i sterowania jakością instrukcja do ćwiczeń · 1 zachodniopomorski...

Documents