Mga Panahong Paleolitiko at Neolitiko1. • Ang prehistory ay yugto sa mahabang nakaraan ng sangkatauhan na nag-uugat halos 2.5 milyong taon na ang nakalilipas o bago pa ang pagkakalikha ng isang sistematikong pagsusulat at pagtatala.• Kabilang sa ilang disiplina na nagtutulungan sa pag-aaral ng prehistory ay ang biology, botany, geography, geology at zoology.2. • May dalawang mahahalagang proseso ang naganap at nararapat na pagtuunan ng pansin sa panahong prehistoriko: 1. Una ay ang ebolusyon o sapientization, ito ang mga pagbabagong naganap sa aspetong biyolohikal ng tao hanggang sa makamit ang katalinuhang naghiwalay sa kanya sa mga hayop. 2. Ang ikalawa ay ang pagkakaroon ng kasalukuyang uri ng tao ng kakayahan na makagawa o makalikha ng bagay-bagay.3. • Sa pagtatakda ng mga petsa sa prehistory, mahalaga ang paggamit ng makabagong teknolohiya at kagamitan. Ang ilan sa mga kaparaanang isinasagawa upang matukoy nang tuwiran ang panahon ng mga pangyayari o bagay-bagay mula sa nakaraan ay ang mga sumusunod: – Dokumentong historikal at mga kagamitang hatid ng panahon – Dendrochronology o Tree-Ring Dating – Radio Carbon (C14) – Potassium-Argon Dating4. • Dokumentong Historikal at mga kagamitang hatid ng panahon – Ang tinatayang panahon ay mula sa kasalukuyan hanggang sa 3000 BCE sa ilang mga lugar. Ito ang pangkaraniwang paraan ng pagpepetsa.5. • Dendrochronology o Tree-Ring Dating – Ang tinatayang panahon ay mula sa kasalukuyan hanggang 5000 BCE. Ito ay ay isang pamamaraang ginagamit upang siyentipikong matukoy ang gulang o edad ng isang puno.6. • Radiocarbon (C14) – Ang tinatayang panahon ay mula 1500 CE hanggang 40, 000 taon o higit pa. Ito ay naimbento nina J. R. Arnold at W. F. Libby noong 1949. Sa paraang ito, ang mga isotope- carbon 14 ang siyang sinusuri upang matukoy ang edad ng mga materyales na may carbon o carbonaceus materials.7. • Potassium-Argon Dating – Ang tinatayang panahon ay mula 50, 000 hanggang 4.5 milyong taon at mas higit pa. Ito ay isang kaparaanang ginagamit upang tukuyin ang edad o gulang ng mga sinaunang depositong mineral.

8. (2, 500, 000 – 10, 000 B. C. E.)9. • Ang Panahong Paleolitiko (Paleolithic Period o Old Stage Age) ang pinakamaagang panahong kinakitaan ng pag-unlad ng tao.• Ang terminong ito ay mula sa mga katagang Greek na paleos o ”matanda” at lithos o “bato.”• Kaalinsabay nito ang napakalawak na panahong heolohikal na Pleistocene. Ito ang pinakamaagang bahagi ng Panahong Bato (Stone Age)at pinakamahabang yugto sa kasaysayan ng sangkatauhan.10. • Ang isa sa pinakamahalang katangian ng panahong ito ay ang naganap na pagbabagong anyo ng tao mula sa pagiging isang mala- bakulaw na nilalang hanggang sa pagiging isang tunay na tao nang lumaon, ang Homo Sapiens.• Ang pagbabagong ito ay lubhang napakabagal at nagpatuloy pa sa loob ng tatlong mahahabang dibisyon ng Panahong Paleolitiko: ang Lower Paleolithic, Middle Paleolithic at Upper Paleolithic.11. • Ito ang panahon ng pinakamaagang pananatili ng tao sa daigdig simula nang maitala sa arkeolohiya ang kanyang pamumuhay. Ito ay nagtapos 120, 000 taon BCE nang magkaroon ng mahahalaga at kapansin-pansing pagbabago sa ebolusyon at teknolohiya ng tao na nagbigay daan sa pagdating ng Middle Paleolithic Period.12. • Australopithecine – Mga pinakamaagang hominid, hindi pa ganoon kabihasa sa pagggamit ng mga kasangkapan. Sinasabing mga ninuno ng makabagong tao.• “Lucy” – Kabilang sa uring Australopithecine na natagpuan ang mga labi sa Ethiopia.13. • Homo Habilis – Nadiskubre nina Louis at Mary Leakey at sinasabing mas mukhang tao kung ihahambing sa mga mas nauna sa kanila. Ang Homo Habilis ay nangangahulugang able man o handy man dahil sila ang mga uang species na marunong nang lumikha ng kagamitang bato. Sila ay gumamit ng mga kasangkapang Olduvan at batid na ring gumawa ng apoy.14. • Homo Erectus – Sila ang mga humalili sa Homo Habilis. Tinawag silang Homo Erectus sapagkat tuwid na ang kanilang paglalakad.15. • Java Man o Taong Java – Pinakamatandang fossil ng Homo Erectus na nahukay sa Java, Indonesia noong 1891 at tinatayang may may tanda na 700, 000 taon.16. • Peking Man o Taong Peking – tinatayang may tandang 420, 00 taon.• Turkana Boy – Nahukay sa Kenya, Africa.17. • Ito ay ang panahon sa kalagitnaan ng Panahong Paleolitiko na tumagal mula 120, 000 hanggang 40, 000 taon.• Sa panahong ito, ang mga unang hominid ay higit pang nakontrol ang kanilang kapaligiran.• Umusbong ang ekspresyong artistiko ng mga tao.]• Nagkaroon na rin ng paglilibang at pagkakaroon ng mga kaparaanang

relihiyoso at ritwal.• Kabilang sa panahong ito ang kulturang Mousterian na kadalasang iniuugnay sa mga Taong Neanderthal.18. • Neanderthal – Hango ang kanilang pangalan sa salitang Neander na pangalan ng isang lambak sa Germany kung saan natagpuan ang kanilang labi noong 1868. Ang labi ng kanilang kultura ay pangunahing nabuhay sa Europa subalit mayroon din namang natagpuan sa hilagang Africa, Palestine at Siberia.19. • Ito ang ikatlo at panghuling dibisyon ng Panahong Paleolitiko sa Europa, Africa at Asya. Saklaw nito ang mga panahon mula 40, 000 at 8500 taon.• Matapos lumisan mula sa Africa noong Middle Paleolithic Period ang mga makabagong tao, sila ay nagsimulang bumuo ng kanilang sariling kulturang panrelihiyon.20. • Nagkaroon ng mga unang pamayanan sa anyong campsite na kadalasang matatagpuan sa mga lambak.• Panahon din ito ng makailang ulit na pagbaba ng pandaigdigang temperatura.• Lumitaw ang pagiging artistiko ng mga tao at gayun din ang mga kumplikadong pagpapangkat sa lipunan, mas maraming uri ng pagkain at mas espesyalisadong uri ng kagamitan.21. • Cro-Magnon – Ang pangalang ito ay hango sa lugar sa katimugang France kung saan natuklasan ang kanilang labi noong 1856.• Mayroon silang naiwang mga pinta ng mga hayop na matatagpuan sa mga yungib ng Altamira sa hilagang Spain at Lascaux sa Timog Kanlurang France.22. • Yumabong ang iba’t ibang kultura sa panahong Paleolitiko. Kabilang sa mga ito ay ang: – Kulturang Aurignacion – Ang mga tao mula sa kulturang ito na nagtungo sa Europa ay ang syang lumikha ng mga Venus Figurines. – Kulturang Solutrean – Ang mga mangangaso sa na mula sa kulturang ito ay nagtungo sa Europa mula sa silangan at pinalitan ang mga naunang nanirahan dito. – Magdalenean – Isang pamayanan ng mga mangingisda at mangangaso ng mga usa.

23. (10, 000 – 4, 000 B. C. E.)24. • Ang Panahong Neolitiko (Neolithic o New Stone Age) ay ang huling bahagi ng Panahong Bato. Ang pangalan nito ay hango sa salitang Greek na “neos” o bago at “lithos” o bato.• Ang terminong Neolitiko ay ginagamit sa arkeolohiya at antropolohiya upang italaga ang isang antas ng ebolusyong pangkalinangan o pagbabago sa teknolohiya.25. • Ilan sa mga katangian ng panahong ito ay: – Paggamit sa iba’t ibang kasangkapang bato na higit na pulido at pino. – Pananatili ng mga tao sa mga pamayanan. – Domestikasyon ng mga pananim at hayop. – Pagkakaroon ng mga kasanayan sa paggawa.• Ang pagtatapos ng Panahong Neolitiko ay itinakda simula sa pagkakaroon ng malalaki at mahahalagang pagbabago sa pamumuhay ng mga tao.

1. Panahon ng Metal2. Ang unang natutuhang gamitin na metal ng mga sinaunang tao ay ang tanso o copper . Pinapainitan nila ang copper ore ng uling upang maging metal na tanso. Madalas nilang gawin itong alahas at kagamitang pandigma. Natutuhan nila ang pagproseso ng copper ore sa Kanlurang Asya.3. Tanso o Copper4. Pinaghalo rin nila ang metal na tanso at metal na tin at ang nabuong metal ay tinawag na bronze . Ito ay mas matibay pa sa tanso. Sa Panahon ng Bronse(5,000-1,200 B.C.E.), nakalikha sila ng mga kagamitang pansaka at mga kagamitang pandigma na may matatalim na bahagi.5. Copper Tin Bronze Age Weapons6. Sa China, gumawa sila ng mga gamit na pang-alay sa mga diyos mula sa bronse, gayundin ng mga bariles na gawa rin dito. Ang iron o bakal ay higit na matibay kesa bronse at tanso. Nadiskubre ng mga Hittite sa Kanlurang Asya ang paggawa nito noong 1000 B.C.E.. Dahil dito, nakagawa sila ng mas matitibay na kagamitang pansaka at panlaban sa mababangis na hayop.