mi libro de historias biblicas quechua
TRANSCRIPT
BIBLIAPIHISTORIAKUNATA
riksishunchik
BIB
LIA
PI
HIS
TO
RIA
KU
NA
my-Q
I
KAY LIBROKA PIPATAK KAN
BIBLIAPIHISTORIAKUNATA
riksishunchik
˘ 1978, 2004WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY
OF PENNSYLVANIATukuy derechokuna paykunapallami
Bibliapi historiakunata riksishunchik
Escribikkuna
WATCHTOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF NEW YORK, INC.
Brooklyn, New York, U.S.A.
Kay libropi versokunaka, Bibliamanta japishka-kunami kan. Shinapash, wawakuna intindichunka,intindirinalla shimikunapimi kan. Historiakuna tu-kuripi versokunaka, Bibliamanta japishkakunamikan.
Mana shuktakta rikuchikpika, Bibliamanta ver-sokunataka llukchishkanchikmi Sociedades B
´ıbli-
cas Unidaspa Biblia Quichua Imbabura, 1994 wa-tamanta. QC tiyakushpaka, Sociedades B
´ıblicas
Unidaspa Biblia Quichua Chimborazo, 1989 wa-tamanta japishkami kan. NM tiyakushpaka, espa-˜
nolpi Traducci´
on del Nuevo Mundo de las SantasEscrituras (con referencias) Bibliamanta japish-kami kan.
2007 watapi rurashkaTukuy muyuntin Allpapimi Bibliamanta yachachinakunchik.
Kashna librokunata rurankapakka, gentekunami paykunapa munaykullkita kushpa ayudan.
My Book of Bible StoriesQuichua (my-QI)
RurarkamiASSOCIAC
˜AO TORRE DE VIGIA DE B
´IBLIAS E TRATADOS
Rodovia SP-141, km 43, 18285-000 Ces´ario Lange, SP, Brasil
Made in BrazilBrasilpi rurashka
KAY libroka achka historiakunatami charin. Kay historia-kunaka Bibliamanta japishkakunami kan. Bibliaka, tukuy
shuktak librokunamantapash ashtawan alli libromi kan. Kan chari-kushka libropi historiakunaka, mana yanka parlokunallachu kan.Kaypika, angelkunatapash, jawa pachatapash, kay AllpatapashDios rurashkatami willakun. Shinallatak, kunan punchakunapi imatiyashkatapash willanmi. Ashtawankarin, shamuk punchapi Diosimata ruranatapash willanmi.
Kay libroka Bibliata ashtawan riksinkapakmi kan. Shinaka, ima-tallatak kay libroka yachachin. Kay libroka,
˜nawpa punchakunapi
gentekuna imashina kawsashkatami yachachin. Shinallatak, shukkuyaylla, alhaja para
´ıso Allpata Dios ruranatapash yachachinmi.
Ashtawankarin, imashinami chay para´ıso Allpapi mana wa
˜nushpa
kawsanatapash yachachinmi.
Kay libropika, 116 historiakunami tiyan. Kay historiakunaka,8 partekunapimi escribishka kan. Shuk parte kallarikushpaka,chay partepi imata yachakukrikushkatami willan. Kay libropihistoriakunaka mana maypash kachun escribishkachu kan. Ashta-wankarin, kati kati watakunapi ima tukushkatami willan. Shinamiyachakunki kay historiakunaka ima watakunapi kashkata.
Kay historiakunaka intindirinalla shimipi escribishkami kan.Kay historiakunataka, shuk uchilla wawa liyishpapash in-tindinkallami. Taytamamakuna paykunapa wawakunaman kayhistoriakunata liyikpika, paykunapa wawakunaka achkata kushi-kushpami uyanka. Kay librota liyishpaka, jatun wamprakunapashruku gentekunapash achka alli cosaskunatami yachankakuna.
Tukuy historiakuna tukurishka kipaka, Bibliamanta versokuna-mi tiyakun. Chay versokunata Bibliapi liyishpaka allimi kanman.Shinallatak, Historia 116 tukurishka kipaka, tapuykunapash tiya-kunmi. Chay tapuykunatapash liyishpa contestashpaka allimikanman.
BIBLIAPI HISTORIAKUNATARIKSISHUNCHIK
1 Diosmi jawa pachatapash kayAllpatapash rurarka
2 Shuk alhaja, kuyaylla paraisomitiyarka
3 Diosmi gentekunataka rurarka
4 Adanta Evataka paraisomantallukchishpa kachanmi
5 Kay Allpapika achka llakikunamitiyay kallarirka
6 Abelka allimi karka, kutin Cainkamana allichu karka
7 Shuk mana manchak, alli runamitiyarka
8 Jatun jatun runakunami tiyarka
9 Noeka shuk jatun arcatami rurarka
10 Kay Allpapika shuk jatun manchanaytamiyami tiyarka
11 Imamantatak kuychika tiyaykallarirka
12 Gentekunaka shuk jatun torrewasitami rurarka
13 Abrahanka Diospa amigomi karka14 Abrahanka achka feta charishkatami
rikuchirka15 Lotpa warmika washaman
tikrarishpami rikurka16 Isaacka shuk alli warmiwanmi
kasararka17 Igual wacharishpapash chikan
chikankunami karka18 Jacobka Har
´an llaktamanmi rirka
19 Jacobka shuk jatun familiatamicharirka
20 Dinaka achka llakikunapimi urmarka21 Josetaka paypa wawkikunaka mana
rikunayachirkachu22 Josetaka carcelpimi churarka23 Faraonka ishkay muskuykunatami
charirka
24 Joseka paypa wawkikunaka imashinakashkata yachankapakmimunarka
25 Josepa familiaka Egipto llaktamanmirirka
26 Jobka tukuy shunkuwanmi Diostakakasun karka
27 Egipto llaktapika shuk mana alliFaraonmi manday kallarirka
28 Wawa Moiseska kishpirirkami
29 Imamantatak Moiseska kallpashparikun
30 Shuk yura rupakuktami Moiseskarikurka
31 Moisespash AaronpashFaraonpakmanmi rirka
32 Egipto llaktapika 10 plagakunamitiyarka
33 Israelitakunaka mar Rojotamiyallirkakuna
34 Dioska shuk mushuk, alli mikunatamikurka
35 Dioska leykunata israelitakunamankurkami
36 Gentekunaka shuk uchilla orowakratami rurarka
37 Diosta adorankapakmi shuk carpawasi tiyarka
KAY HISTORIAKUNAMI TIYAN
PARTE 1 DIOS TUKUYTA RURAY KALLARISHKAMANTA,JATUN MANCHANAY TAMIYA TIYASHKAKAMA
PARTE 2 JATUN MANCHANAY TAMIYA TIYASHKAMANTA,ISRAELITAKUNA EGIPTOMANTA LLUKSHISHKAKAMA
PARTE 3 EGIPTOMANTA KISHPIRISHKAMANTA,ISRAELPI PRIMER REY TIYASHKAKAMA
38 Canaantaka 12 runakunami pakallarikunkapak rirka
39 Aaronpa vara kaspika sisarkami
40 Moiseska shuk jatun rumitami paypavara kaspiwan waktarka
41 Moiseska shuk bronce culebratamirurarka
42 Imamantatak shuk burroka parlarka
43 Israelitakunataka Josuemi pushaykallarirka
44 Rahabka ishkay israelitakunatamipaypa wasipi pakakuchirka
45 Jord´an yakukunaka chakirirkami
46 Jeric´o llaktamanta jatun, rakupirkakunaka urmarkami
47 Israel llaktapika shuk shuwamitiyarka
48 Gabaonitakunaka allitamiyuyarkakuna
49 Imamantatak Intika mana yaykurka
50 Ishkay warmikunaka imatapash manamanchanchu karka
51 Rutka Noemintinmi Israel llaktamanrirka
52 Gedeonka 300 soldadokunatallamiakllarka
53 Jefteka paypa nishkata paktachirkami
54 Shuk sinchi sinchi runami tiyarka
55 Shuk wampraka uchillakashpallatakmi Diosta sirvirka
56 Israel llaktapika Saulmi primer reykarka
57 Dioska Davidtami akllarka
58 Davidka Goliatta wa˜
nuchirkami
59 Davidka imamantatak pakakushparirka
60 Davidka imashinatak Abigailtakariksirka
61 Davidka rey tukurkami
62 Davidpa familiapika achkallakikunami tiyarka
63 Salomonka alli yuyayta charik reymikarka
64 Salomonmi Jehovapa jatun wasitakarurarka
65 Israel llaktapika ishkay reykunamimanday kallarirka
66 Jezabelka mana alli reinami karka
67 Josafatka Jehovapimi feta churarka
68 Ishkay wamprakunami kawsarirka
69 Shuk kuytsami shuk runatakaayudarka
70 Jonaska shuk jatun jatunpescadorukumantami kishpirirka
71 Dioska shuk kuyaylla, alhaja para´ıso
Allpatami rurasha nin
72 Dioska Ezequiasta ayudarkami
73 Pitak Israel llaktapika´
ultimo alli reykarka
74 Shuk runaka gentekunataka manamanchanchu karka
75 Chusku wamprakunatamiBabiloniaman aparkakuna
76 Jerusal´en llaktaka llakichi tukurkami
77 Kimsa wamprakunaka manauraykumurirkakunachu
78 Shuk maki rikurishpami pirkapiescribirka
79 Danieltaka leonkuna kawsakukutkumanmi shitarka
80 Israelitakunaka Babilonia llaktamantarirkakunami
81 Israelitakunaka Jehovapimi fetachurarkakuna
82 Mardoqueopash Esterpash pikunatakkarka
83 Jerusal´en llaktapa pirkakunataka
kutinmi rurarkakuna
PARTE 4 ISRAEL LLAKTAPI PRIMER REY TIYAYKALLARISHKAMANTA, ISRAELITAKUNATA BABILONIA
LLAKTAMAN PRESO APASHKAKAMA
PARTE 5 ISRAELITAKUNATA PRESO APASHKAMANTA,JERUSAL
´EN LLAKTAPA PIRKAKUNATA KUTIN RURASHKAKAMA
84 Shuk angelka Mariawan parlarkami
85 Animalkuna pu˜
nuna ukupimiJesuska wacharirka
86 Runakunaka estrellata katishpamirirkakuna
87 Jesuska wampra kashpallatakmiJehovapa wasiman rin karka
88 Juanka Jesusta bautizarkami
89 Diospa wasipi katukkunatakaJesuska llukchishpami kacharka
90 Jesuska shuk warmiwanmi pozoladopi parlarka
91 Jesuska shuk urkupimi yachachirka
92 Jesuska wa˜
nushkakunatakawsachirkami
93 Jesuska achka gentekunamanmimikunata kararka
94 Jesuska wawakunata kuyanmi
95 Jesuska allimi yachachin karka
96 Jesuska unkushkakunatajampirkami
97 Jesuska rey shinami Jerusal´en
llaktamanka yaykurka
98 Olivos shuti lomamanmi Jesuskarirka
99 Shuk wasipimi Jesuska paypaapostolkunantin tantanakurka
100 Getseman´ı nishka jardinmanmi
Jesuska rirka
101 Jesustaka wa˜
nuchirkakunami
102 Jesuska kawsarirkami
103 Punkukuna wichkashka kakpipashJesuska yaykurkallami
104 Jesuska jawa pachaman tikrarkami
105 Jerusal´en llaktapimi Jesuspa
katikkunaka sakirirka
106 Apostolkunaka carcelmantallukshirkakunami
107 Estebantaka rumikunawanshitashpami wa
˜nuchirkakuna
108 Damasco llaktamanmi Saulokarikurka
109 Pedroka Corneliopa wasimanmi rirka
110 Timoteoka Pablota ayudanmi karka
111 Shuk wampraka pu˜
nurirkami
112 Achka gentekunaka yakupiwa
˜nunamantami
kishpirirkakuna
113 Pablotaka Roma llaktamanmiaparkakuna
114 Mana alli gentekunaka˜
nallamitukurinka
115 Kay Allpapika shuk kuyaylla, alhajaParaisomi tiyanka
116 Mana wa˜
nushpa kawsankapakkaimatatak rurana kanchik
BIBLIAPI HISTORIAKUNATA RIKSISHUNCHIKnishka libropa tapuykuna.
Historiakunapa tapuykunaka,Historia 116 tukurishka kipami tiyakun.
PARTE 6 JES´
US MANARAK WACHARISHKAMANTA,JES
´US WA
˜NUSHKAKAMA
PARTE 7 JES´
US KAWSARISHKAMANTA,PABLOTA PRESO CHURASHKAKAMA
PARTE 8 BIBLIAPI PROFECIAKUNAKA PAKTARINMI
PARTE 1
Dios tukuyta ruray kallarishkamanta, jatun
manchanay tamiya tiyashkakama
Jawa pachata rikuy. Pitak Intita, Lunata estrella-kunatapash rurarka. Kay Allpapi urkukunata, shuktakcosaskunatapash pitak rurarka. Bibliapika ninmi: ‘Diosmitukuy tukuy cosaskunataka rurarka’ nishpa. Shina nishpa-ka Bibliaka mana llullanchu. Shinaka, imashinatak Dioskatukuy cosaskunata ruray kallarirka.
Primeroka, angelkunatami Dioska rurarka. Kipaman-ka, gentekuna kawsachunmi Dioska kay Allpata rurarka.Chaymantami, Dioska Adantapash Evatapash rurashpa,shuk kuyaylla, alhaja Ed
´en nishka jardinpi churarka. Pay-
kunaka, Diospa mandashkata kasushpami kawsana karka.Shinapash, mana kasuymantami Dioska paykunataka pa-raisomanta llukchishpa kacharka.
Adanta rurashka punchamanta, jatun manchanay ta-miya tiyashka punchakunakamaka, 1.656 watakunamiyallirka. Chay punchakunapika Satanaspash, mana alliangelkunapashmi jawa pachapika kawsarka. Kutin kayAllpapika, Cainpash, jatun jatun runakunapash, shuktakmana alli gentekunapashmi kawsarka. Shinapash Abel,Enoc, No
´e nishka alli runakunapashmi chay puncha-
kunapika kawsarka. Shinaka, kay PARTE 1-pika, chaypunchakunapi gentekunaka imashina kawsashkatami ya-chakushun.
DIOSMI tukuy tukuy cosaskunataka rurarka. Intita, Lunata,
estrellakunata, kay Allpatapash Diosmi rurarka.
Shinapash, Dioska imatatak primeroka rurarka. Primeroka, achka
angelkunatami Dioska rurarka. Kay angelkunataka, imashinami Diosta
rikuytaka mana ushanchik, shinallatakmi angelkunatapash mana rikuyta
ushanchik. Angelkunataka jawa pachapi kawsachunmi Dioska rurarka.
Dioska paypa primer angelta rurashpaka achkatami kuyarka.
Shinapash, imamantatak chay angeltaka kuyarka. Rikunki. Chay primer
angelka Diospa punta Churimi karka. Paymi Diostaka ayudakurka Intita,
Lunata, kay Allpatapash rurashpa. Chaymantami, Dioska paypa primer
angeltaka achkata kuyarka.
Shinapash, kallaripika kay Allpaka imashinatak karka. Kallaripika,
tukuylla Allpaka yaku tapashka, amsa amsami karka. Pipash kay Allpapi
kawsaytaka mana ushanachu karka. Shinapash, Tayta Dioska munarkami
gentekunaka kay Allpapi kawsachun. Shinaka, gentekuna kay Allpapi
kawsachunka, Dioska imatatak rurarka.
Yuyarishun, kallaripika kay Allpaka amsa amsami karka. Chaymanta-
mi Dioska nirka: ‘Inti llukshishpa kay Allpapika puncha tiyachun’ nishpa.
Dios shina nikpimi, punchapash tutapash tiyay kallarirka. Kutinpash yu-
yarishun, kallaripika Allpaka yaku tapashkapashmi karka. Chaymantami
Dioska nirka: ‘Chakishka allpa rikurichun’ nishpa. Dios shina nikpimi,
yaku ukumantaka chakishka allpa yaku jawaman rikuri kallarirka.
Shinami˜
nukanchik Allpaka, kay dibujopi shina karka. Sisakunapash,
yurakunapash, animalkunapash
mana tiyarkachu. Shinaka, genteku-
napash animalkunapash kay Allpapi
kawsachunka, Dioska imatatak ru-
rarka.
Jerem´ıas 10:12; Colosenses 1:15-17;
G´enesis 1:1-10.
DIOSMI JAWA PACHATAPASHKAY ALLPATAPASH RURARKA
1
KAY dibujota rikuy. Kunanka Allpakaalhaja, kuyayllami kan. Sisakunapash,
yurakunapash, kiwakunapash sumaktamiwi
˜nashka. Elefantekunapash, leonkunapash,
shuktak kuyaylla animalkunapash kunanka˜
nami tiyan.
Gentekuna kawsachunmi Dioskakay kuyaylla, alhaja Allpataka rurar-ka. Shinapash kay alhaja, kuyayllaAllpataka, Dioska imashinatak ru-rarka.
Rikunki, kay Allpa alhaja, kuyay-lla kachunka, Dioska ver-della kiwakunatarakmiwi
˜nachirka. Shinalla-
tak, uchilla yurakunatakashpa jatun yurakunata
SHUK ALHAJA, KUYAYLLAPARAISOMI TIYARKA
2
kashpapash Dioska wi˜
nachirkami. Chashna tukuy laya yurakuna wi˜
nakpimikay Allpaka alhaja, kuyaylla rikurin. Ashtawankarin, chashna yurakuna wi-˜
nakpimi mishki frutakunata, granokunata charinchik.
Yurakunata rurashka kipaka, Dioska tukuy laya animalkunatapash rurar-kami. Pescadokunata kashpa, pajarokunata kashpapash Dioska rurarkami.Shinallatak allkukunata, misikunata, caballokunatapash Dioska rurarkami.Shinaka, tukuy laya animalkunata Dios rurakpimi,
˜nukanchikkunaka achka-
ta kushikushpa wasikunapipash charinchik.
Yurakunata, animalkunata rurashka kipaka, Ed´en nishka para
´ıso jardinta-
mi Dioska rurarka. Ed´en nishka paraisoka, shuk uchilla pushtumi karka.
Chaypika achka kuyaylla animalkunami tiyarka.Shinallatak, plantakunapash sumaktami wi
˜nashka
karka. Dioska, tukuylla muyuntin Allpatami chayjard
´ın shina alhaja, kuyaylla kachun munarka.
Shinapash, kay dibujopika imatakillan. Chayta yachankapakka chayshukhistoriata rikushunchik.
G´enesis 1:11-25; 2:8, 9.
RIKUY kay dibujota. Kunanka˜
nami gentekunapash tiyan.Paykunaka punta kari, punta warmimi kan. Karika Ad
´an shutimi
kan. Warmika Eva shutimi kan. Paykunataka Diosmi rurarka.Shinapash, Dioska ima shutitak kan. Dioska Jehov
´a shutimi kan.
Shinapash, Jehov´a Dioska imashinatak Adantaka rurarka. Rikunki,
Adanta rurankapakka, Jehov´a Dioska
˜nutu allpata japishpami umata,
cuerpota rurashpa makikunata, chakikunatapash churarka. Chaykipami, Jehov
´a Dioska Adanpa sinkapi pukurka. Shinami, Adanka
kawsay kallarishpa, shuk alli rurashka cuerpota charirka.
Adanta rurashka kipaka, Jehov´a Dioska Adantaka mandarkami:
‘Kunanka tukuy laya animalkunamanmi shutita churana kanki’ nish-pa. Dios shina mandakpimi, Adanka tukuylaya animalkunata rikuriyakurka. Kay ani-malkunataka kashna shutita churasha. Kutinchayshuk animalkunataka chashna shutitachurasha nishpa. Shinapash, Adanka llaki-llami tukurka. Imamantashi Adanka llakillatukurka.
Kutin kay dibujota rikuy. Chay paraisopi-ka, tukuy animalkunami ishkaypuraishkaypura shayanakun. Kari ele-fanteka warmi elefantewanmi kan.Kari leonpash warmi leonwanmi kan.Shinapash, Adanka paylla kashpami
DIOSMI GENTEKUNATAKA RURARKA 3
Adanka llakilla karka. Jehov´a Diospash Ad
´an llakilla kaktaka rikukur-
kami. Chaymantami Jehov´a Dioska, Adanta pu
˜nuchishpa shuk costillas
tulluta llukchirka. Chay costillas tulluwanmi, Adanmanka shuk warmitarurarka.
Paypa warmita Ad´an rikushpaka achkatami kushikurka. Evapash
chay alhaja, kuyaylla paraisota rikushpaka achkatami kushikushkanka.Shinami, Adanpash Evapash kusawarmi tukushpa, wawakunatacharishpa kushilla, alli kawsana karka.
Dioska munarkami, Adanpash Evapash kushilla mana wa˜
nushpakawsachun. Ashtawankarin Dioska mandarkami: ‘Tukuylla muyuntinAllpatami Ed
´en paraisota shina alhaja, kuyayllata rurana kankichik’
nishpa. Dios shina mandakpika, paykunaka achkatami kushikushkanka.Shinaka yuyay, kanpashmi kay Allpataka shuk paraisota ruranakanki nikpika, manachu achkata kushikunkiman karka. AdanpashEvapash kushilla, alli kawsanakushpapash, kipamanka
˜na mana kushilla
kawsarkakunachu. Imamantatak˜
na mana alli kawsarkakuna. Chaytakashamuk historiapimi yachakushun.
Salmo 83:18, NM; G´enesis 1:26-31; 2:7-25.
RIKUY kay dibujota. Adanta, Evataka Ed´en nishka jardinmanta
llukchishpami kachakun. Imamantashi paykunataka paraisomantallukchishpa kachakun.
Adanpash Evapash shuk jatun juchatami rurarka. Chaymantami, Jehov´a
Dioska paykunataka Ed´en nishka jardinmanta llukchishpa kachakun.
Shinaka, ima jatun juchatatak rurarkakuna.
Rikunki. Jehov´a Dioska paykunataka mandarkami: ‘Tukuy yurakunamanta
japishpa mikunallami kankichik. Shinapash, jard´ın chawpipi tiyakuk
yuramantaka ama mikunkichikchu. Chay yuramanta mikushpakawa
˜nunkichikmi’ nirkami. Chay yuraka
˜nukapami kan nishpami, Jehov
´a
Dioska chay yuramantaka ama mikunkichikchu nirka. Shinaka yuyay,shuktak gentekunapa cosaskunata japinaka allichu kan. Mana, mana allichukan. Shinapash, Adanpash Evapash Diosta kasurkakunachu.
Rikunki. Shuk punchaka Evallami Ed´en nishka jardinpika purikurka.
Paylla purikushkata rikushpami shuk culebraka Evataka nirka: ‘Dios amamikunkichu nishka yuramantaka, japishpa mikunallami kanki’ nishpa.Shinapash yuyari, Jehov
´a Dioska culebrakuna parlachunka mana rurarkachu.
Shinaka, pitak chay culebrataka parlachikurka.
Yuyari: Kay Allpata manarak rurashpaka, Jehov´a Dioska achka
angelkunatami rurarka. Angelkunata rikuytaka mana ushanchikchu. Chayangelkunamantaka, shuk angelmi mana alli tukurka. Chay mana alli angelmiyuyay kallarirka: ‘
˜Nukami Dios shina mandana kani.
˜Nukatami tukuykunaka
kasuna kan’ nishpa. Shinaka, chay mana alli angelmi culebrataka parlachirka.
Chay mana alli angelka Evata pantachinkapakllami nirka: ‘Chayyuramantaka mikuylla. Kanka Dios shinami tukuyta yachakrinki’ nishpa.Chay mana alli
´angel nishkata krishpami, Evaka mikurka. Ashtawankarin,
pay mikushka kipapash Evaka Adantaka nirkami: ‘Jayka, kanpash mikuylla’nishpa. Shinami, Adanpash Evapash Diosta mana kasushpa, jatun juchatarurarkakuna. Chaymantami Jehov
´a Dioska, Ed
´en nishka jardinmanta
paykunataka llukchishpa kachakun.
Ed´en nishka jard
´ın
˜na mana tiyakpipash, Dioska shamuk punchakunapika
tukuylla Allpatami chay jardinta shina rurasha nin. Kipa historiakunapimiyachakushun, imashinami kanpash kay Allpa shuk para
´ıso tukuchun ayudayta
ushanki. Adantapash Evatapash paraisomanta llukchishpa kachakpika,paykunaka imatak tukurka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.
G´enesis 2:16, 17; 3:1-13, 24; Apocalipsis 12:9.
ADANTA EVATAKA PARAISOMANTALLUKCHISHPA KACHANMI
4
ED´
EN nishka jardinmanta llukchishpa kachakpika, Adanpash
Evapash˜
na mana kushilla, alli kawsarkakunachu. Mikunkapak
nishpa tarpukpipash kashakuna, mana alli kiwakunallami wi˜
narka.
Shinallatak, Diosta mana kasuymantaka˜
na mana Diospa amigokuna
karkachu.
Ashtawankarin, asha ashami paykunaka rukuyashpa, payayashpa
katirkakuna. Kipamankarin, Dios nishka shinaka wa˜
nurkakunami.
Paraisomanta llukshishka kipami, Adanpash Evapash
wawakunata charirka. Chaymantami paykunapa
wawakunapash asha asha rukuyashpa,
payayashpa wa˜
nurkakuna.
Adanpash Evapash Jehovata kasushpaka,
paykunapash paykunapa wawakunapash
kushilla, allimi kawsanman karka. Mana
pipash asha asha rukuyashpa, payayashpa,
unkushpaka wa˜
nunmanchu karka.
Gentekuna wa˜
nuchunka Dioska mana
munanchu. Chaymantami Dioska nin: ‘Shamuk punchakunapika,
tukuy unkuykunata chinkachishpami tukuylla Allpataka shuk
kuyaylla paraisota rurasha’ nishpa. Chay punchakunapika,
KAY ALLPAPIKA ACHKALLAKIKUNAMI TIYAY KALLARIRKA
5
tukuy gentekunawanmi amigokuna kashun. Ashtawankarin, Diospa
amigokunapash tukushunmi.
Jehov´a Diosta
˜na mana kasuymantaka, Evaka achka llakikunatami
charirka. Wawakunata unkushpapash, achka nanaywanmi unkurka.
Kipamanka, Adanka Evawanka achka wawakunatami charirkakuna.
Paykunapa punta churitaka Ca´ın nishpami shutichirka. Kutin,
paykunapa kati churitaka Abel nishpami shutichirka. Shinapash,
kay churikunaka imatak tukurka. Chaytaka shamuk historiapimi
yachakushun.G
´enesis 3:16-23; 4:1, 2; Apocalipsis 21:3, 4.
KAY dibujota rikuy. Kay ishkay runakunaka Adanpa Evapa churikunamikan. Paykunapa shutikunaka Ca
´ın, Abelmi kan. Cainka granokunata,
frutakunata, verdurakunata tarpushpami kawsan karka.
Kutin, Abelka ovejakunata alli cuidashpa, kuyashpami wi˜
nachin karka.
Shuk punchaka, Cainpash Abelpash Tayta Diosman shuk regalota aparka-kunami. Cainka pay tarpushka frutakunata, verdurakunatami aparka. Kutin,Abelka paypa ashtawan alli ovejatami aparka. Jehov
´a Dios, Abelpa regalota ri-
kushpaka achkatami kushikurka. Shinapash, Cainpa regalota rikushpaka,Jehovaka mana kushikurkachu. Imamantatak Jehovaka mana kushikurka.
Yuyarishun: Cainka frutakunata, verdurakunata Diosman apashpapash,paypa wawki Abeltaka mana kuyarkachu. Shina mana alli kakpimi, Jehov
´a
Dioska Cainpa regalota rikushpaka mana kushikurka. Shinapash, Abelka pay-pa wawki Caintapash,Jehov
´a Diostapash ach-
katami kuyan karka.
ABELKA ALLIMI KARKA, KUTIN
CAINKA MANA ALLICHU KARKA
6
Chaymantami, Jehov´a Dioska Abelpa regalota rikushpaka achkata kushi-
kurka.
Ca´ın paypa wawki Abelta mana kuyakpimi, Jehov
´a Dioska Caintaka nirka:
‘Ca´ın, mana shinachu kana kanki’ nishpa. Jehov
´a shina nikpipash, Cainka
mana Diostaka kasurkachu. Ashtawankarin, Cainka achkata pi˜
narishpamipaypa wawki Abeltaka, ‘jaku
˜nuka-
wan purishun’ nishpa pushashparirka.
˜Na chulunlla pushtuman
chayashpaka, Cainka sinchita wak-tashpami Abeltaka wa
˜nuchirka.
Shinaka yuyay, manachu Cainkashuk jatun juchata rurarka.
Abel wa˜
nukpipash, Jehov´a Dios-
ka Abeltaka mana kunkarkachu.Imamantatak Abeltaka mana kun-karka. Yuyari, Abelka alli allirunami karka. Jehov
´a Dioska alli
gentekunataka mana kunkanchu.Shinaka, shamuk punchakunapi-ka para
´ıso Allpapi kawsachunmi,
Jehov´a Dioska Abeltaka kawsa-
chinka. Kutinka˜
na mana Abelkawa
˜nunkachu. Shinaka, Abel kaw-
sarikpika, manachu kanka Abeltariksinkapak munankiman.
Ca´ın paypa wawki Abelta wa
˜nuchikpika, Jehov
´a Dioska achkatami pi-
˜narirka. Chaymantami Caintaka nirka: ‘Kantaka
˜na mana rikunayanchu.
Kaymanta llukshishpa ri’ nishpa. Jehov´a shina nikpimi, Cainka paypa tukuy-
lla familiata sakishpa, karu karupi kawsankapak rirka. Shinapash, shukpanitaka Cainka pushashpami rirka. Kay panimi kipamanka Cainpa warmi tu-kurka.
Kipa watakunamankarin, Cainka paypa paniwanka achka wawakunatamicharirka. Shinallatak, Adanpa Evapa shuktak wawakunapash, paykunapurakasarashpami wawakunata charirka. Shinami, kay Allpapika achka genteku-na tiyay kallarirka. Shinapash, chay gentekunaka ima laya gentekunatakkarka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.
G´enesis 4:2-26; 1 Juan 3:11, 12; Juan 11:25.
KAY Allpapi achka achka gen-
tekuna mirashpaka, Ca´ın
shinami mana alli cosaskunata
rurashpa kawsan karka. Achka
mana alli gentekuna tiyakpipash,
Enoc nishka runaka Jehov´a Diosta
alli adorashpami kawsan karka.
Shinapash, imamantatak achka
gentekunaka mana alli cosaskunata-
lla rurashpa kawsan karka. Yuyari,
shuk mana alli angelmi Evataka
pantachirka. Bibliapika chay mana
alli angeltami, Satan´as nishpa
shutichin. Satanasmi tukuy
gentekuna mana allikuna
tukuchun munan.
Gentekuna mana allikuna
tukukpimi, Jehov´a Dioska
Enoctaka mandarka: ‘Tu-
kuy gentekunaman willakri,
Tayta Dioska tukuy mana
alli gentekunataka tukuchi-
krinmi’ nishpa. Enoc shina
nishpa willakpika, chay mana
alli gentekunaka achkatami
pi˜
narirka. Wakinkunakarin,
Enoctaka wa˜
nuchinkapakmi
munarkakuna. Wa˜
nuchinkapak
munakpipash, Jehov´a man-
dashka shinami Enocka wi-
llashpa katirka.
SHUK MANA MANCHAK, ALLI RUNAMITIYARKA
7
Jehov´a Diospash Enoc-
taka rikuriyakurkami.
Chaymantami, mana alli
gentekunapa chawpipi
kawsashpa katichunka,
Jehovaka mana sakirka.
Enocka, 365 watakunata-
llami kawsarka. Imaman-
tatak ninchik Enocka
365 watakunatallami kaw-
sarka nishpa. Rikunki.
Chay punchakunapi gente-
kunaka achka watakunata-
mi kawsan karka. Enocpa
churi Matusalenka, 969 watakunatami kawsarka. Shinaka, chay pun-
chakunapi gentekunawan rikukpika, Enocka asha watakunatallami
kawsarka.
Enoc wa˜
nushka kipakarin, gentekunaka ashtawan millay millayku-
nami tukurka. Bibliapi nishka shinaka, chay gentekunaka
‘mana alli cosaskunata
ruranatallami yuyash-
pa’ kawsan karka. Tukuy
muyuntin Allpapi gente-
kunaka, shuktak gente-
kunata llakichishpallami
kawsan karka.
Shinaka, gentekuna
mana allikunata rurash-
pa kawsachunka, Sata-
naska imatatak rurarka.
Chaytaka shamuk histo-
riapimi yachakushun.
G´enesis 5:21-24, 27; 6:5, 11-13;
Hebreos 11:5; Judas 14, 15.
YUYASHUN: Wasi punkutapash ashtawan yalli, jatun jatun runa shamu-kukta rikushpaka, manachu achkata mancharinchikman. Ari, achkatami
mancharinchikman.˜
Nawpa punchakunapika, shina manchanay jatun jatunrunakunami kay Allpapika kawsarka. Bibliapika ninmi: ‘Kay jatun jatunrunakunaka, angelkunapa wawakunami karka’ nishpa. Shinapash yuyay, an-gelkunaka wawakunata charita ushanchu.
Yuyarishun, Satanaska mana alli angelmi kan. Paymi tukuy gentekuna-pash, shuktak angelkunatapash pay shina, mana allikuna tukuchun munarka.Chaymantami Satanaska angelkunataka nikurka: ‘Kankunaka mana Diostakakasunachu kankichik’ nishpa. Satan
´as shina nikukpimi wakin angelkunaka Sa-
tanaspa lado tukushpa, Diostaka˜
na mana kasurkakuna. Ashtawankarin, jawapachapipash
˜na mana kawsankapak munashpami, kay Allpaman shamurkaku-
na. Kay Allpaman shamushpaka, gentekuna shina aychayuk, tulluyukmi tu-kurkakuna. Shinapash, imamantatak shina tukurka.
Rikunki. Bibliapika ninmi: ‘Chay mana alli angelkunaka kay Allpapi ku-yaylla, alhaja warmikunawan kasarankapakmi kay Allpamanka shamurka’nishpa. Shinapash, Bibliapi nishka shinaka, chay mana alli angelkunakashuk jatun juchatami rurarkakuna. Imamantatak Bibliapika shina nin. Yuya-ri, angelkunataka jawa pachapi kawsachunmi Jehov
´a Dioska rurarka. Kay
Allpaman shamushpa warmikunawan kasarachunka, Jehov´a Dioska mana ru-
rarkachu.Chay mana alli angelkuna kay Allpapi warmikunawan wawakunata charik-
pika, chay wawakunaka gente wawakuna shinaka mana karkachu. Chay wa-wakunaka, ashtawan ashtawan wi
˜nashpami jatun jatun, sinchi runakuna
tukurka.Chay jatun jatun runakunaka, manchanay millay millay runakunami karka.
Paykunami shuktak gentekunataka makashpa, shuwashpa, llakichishpa kaw-san karka. Tukuy gentekunapash paykuna shina millay millaykuna tukuchun-mi munan karka.
Chay punchakunapika, Enocka˜
nami wa˜
nushkarka. Kunanka, No´e shuti,
alli alli runami kawsarka. Noepash, Diospa tukuy mandashkakunata kasush-pami kawsan karka.
Shuk punchaka, Jehov´a Dioska Noemanka nirkami: ‘Kay mana alli genteku-
nawanka˜
na mana ushanichu. Paykunataka tukuchishpami sakikrini’ nishpa.Mana alli gentekunata tukuchishpapash, Jehov
´a Dioska Noeta, paypa familia-
ta, achka animalkunatapash kishpichirkami. Shinapash, imashinami paykunakishpirishkataka shamuk historiakunapimi yachakushun.
G´enesis 6:1-8; Judas 6.
JATUN JATUN RUNAKUNAMI TIYARKA 8
NOEKA warmiyuk kimsa churiyukmi karka. Paypa kimsa churikunakaSem, Cam, Jafet shutikunami karka. Paykunapash warmiyukkunami
karka. Shinaka, Noepa familiapika 8-purakunami karka.Shuk punchaka, Jehov
´a Dioska Noetaka mandarkami: ‘Shuk arcata ruray’
nishpa. Chay arcaka, shuk jatun jatun caja shinami kana karka. Yakupi wam-punallapashmi kana karka. Dioska Noetaka nirkapashmi: ‘Chay arcatakakimsa pisota ruranki. Shinallatak, chikan chikan ukukunatapash ruranki’ nir-kami. Chay chikan chikan ukukunaka mikunakunata churankapak, Noepafamiliakuna, animalkuna kawsachunmi karka.
Dioska Noemanka nirkapashmi: ‘Tukuy kay Allpapi mana alli gentekuna-ta tukuchinkapakka, manchanaytami tamiyachikrini. Chaymanta, arcamanyaku ama yaykuchunka, arcataka breawan pintanki’ nirka. AshtawankarinDioska nirkami: ‘Arca ukuman mana yaykushka gentekunaka, tukuyllami wa-˜
nunka’ nishpa.Tayta Dios shina nikpimi Noepash, paypa churikunapash chay jatun arcata-
ka utka ruray kallarirkakuna. Shinapash, mana alli gentekuna paykunatarikushpaka achkatami asirkakuna. Tayta Dioska mana alli gentekunata tu-kuchikrinmi nishpa No
´e willakukpipash, paykunaka mana krirkakunachu.
Ashtawankarin, maytashi tamiyanka nishkakunami manchanayta asishpa,mana allikunatalla rurashpa kawsanakurka.
NOEKA SHUK JATUN ARCATAMI RURARKA 9
Chay jatun arcata rurankapakka, Noepash paypa familiapash achkawatakunatami sinchita trabajarkakuna. Arcata rurashpa
˜na tukuchikpi-
mi, Dioska Noetaka nirka: ‘Kunanka, tukuy laya animalkunatami chayarca ukumanka yaykuchina kanki. Wakin animalkunataka ishkay ishkayyaykuchinki. Kutin shuktak animalkunataka 7, 7-mi yaykuchina kanki.Shinallatak, tukuy laya pajarokunatapash arca ukumanka yaykuchinki’nirkami. Dios shina mandakpimi, Noeka Diospa tukuy mandashkakuna-ta paktachirka.
Animalkunata˜
na yaykuchishka kipaka, Noepash paypa familiapasharca ukuman yaykurkakunami. Paykuna yaykushka kipaka, Dioska arcapunkutaka alli wichkashpami sakirka. Punkuta wichkashka kipami,Noepash paypa familiapash Jehov
´a Dioska
˜nallami tamiyachinka nish-
kakuna shuyanakurka. Kunanka yuyashun: Kan arca ukupi kashpaka,Dioska
˜nallami tamiyachinka nishpa shuyakunkimanchu karka.
G´enesis 6:9-22; 7:1-9.
ARCAMAN mana yaykushka gentekunaka, mana alli cosaskunatalla
rurashpami kawsanakurka. Ashtawankarin, maytashi tamiyanka
nishkakunami paykunaka achkata asinakurka.
Shinapash, No´e nishka shinaka, shuk punchaka
˜napashmi tamiyay
kallarirka. Tamiyashpaka baldewan yakuta tallikun shinami tamiyarka.
Chaypimi gentekunaka arcaman yaykunkapak munarkakuna. Shinapash,
Jehov´a Dioska pipash ama yaykuchun nishpami, arca punkutaka alli alli
wichkashpa sakirka.
Manchanayta tamiyakpika, tamiya yakuka asha ashami kay Allpataka
tapay kallarirka. Chay tamiya yakuka, manchanayta wakashpami
jatun yurakunata, jatun rumikunata, tukuy ima rikurishkakunatapash
aparka. Gentekunapash achkata mancharishkakunami loma jawakunaman
wicharkakuna. Chaypimi gentekunaka ninakurka: ‘Imamantashi No´e
KAY ALLPAPIKA SHUK JATUNMANCHANAY TAMIYAMI TIYARKA
10
nishkataka mana uyarkanchik. Arca punku paskariyakukpillatak,
imamantashi mana yaykurkanchik’ nishpa.
Tamiyashpaka, 40 punchakunakama, 40 tutakunakamami achkata
tamiyakurkalla. Chaymantami, tamiya yakuka jatun urkukunatapash
tukuy tukuyta taparka. Dios nishka shinaka, arca ukuman
yaykushkakunallami kishpirirka.
Noepash paypa churikunapash alli allimi arcataka rurashkarka.
Chaymantami, chay arcaka shuk barco shina yakupika wampurkalla.
Manchanayta tamiyakushpapash, shuk punchaka˜
na mana ashtawan
tamiyarkachu. Intipash kutinmi llukshirka. Shinapash, tukuylla muyuntin
Allpaka yaku tapashkami karka. Arcallami chay yakupika wampukurka.
Shinami, tukuylla jatun jatun runakunapash, paykunapa
mamakunapash, shuktak mana alli gentekunapash wa˜
nurkakuna.
Shinapash, chay jatun jatun runakunapa taytakunaka, imatak tukurka.
Yuyari: Chay jatun jatun runakunapa taytakunaka,
angelkunami karka. Chay angelkunaka, jawa pachata
sakishpami kay Allpaman shamurkakuna. Kay Allpapi
kawsankapakka, gentekuna shina aychayuk, tulluyukmi
tukurka. Chaymantami, achka manchanayta tamiyakpika,
paykunapa aychayuk, tulluyuk cuerpokunataka sakishpa
jawa pachaman tikrarkakuna. Mana alli angelkuna jawa pachaman
tikrakpika, alli angelkunawan kutin tantanakushpa kawsachunka, Jehov´a
Dioska˜
na mana sakirkachu. Chay mana alli angelkunami Satanaspa
angelkuna tukurka. Kay angelkunatami, Bibliapika demoniokuna nishpa
shutichin.
Jehov´a Dioska, kay Allpa yaku tapashka kachunka mana munarkachu.
Chaymantami, achkata wayrachishpa chay yakukunataka asha asha
chakichi kallarirka. Shinami, pichka killakuna kipaka chay arcaka shuk
jatun urku jawapi sakirirka. Kutin ishkay killa yallikarin,˜
nami urku
umakunapash rikuri kallarirka.
Yakukuna chakirikushkata yachankapakka, cuervo nishka, yana
pajarotami Noeka kanchaman kacharka. Shinapash, maypi tiyarinata
mana tarishpaka, kutinmi arcamanka tikrarka. Chay yana pajarota
kutin kutin kanchaman kachakpipash, chay yana pajaroka kutin kutinmi
arcamanka tikran karka.
Kipamanka, Noeka shuk palomatapashmi kanchaman kacharka. Chay
palomapash maypi tiyarinata mana tarishpaka, arcaman tikrarkami.
Kipamanpash kutinmi Noeka palomataka kanchaman kacharka. Kay
viajeka, shuk uchilla olivo ramata picopi apashpami palomaka tikramurka.
Noeka kutinpashmi palomataka kanchaman kacharka. Shinapash, kay
viajeka maypi kawsanata tarishpaka, palomaka˜
na mana arcamanka
tikrarkachu.
Tamiya yakukuna chakirishka kipami, Tayta Dioska Noetaka nirka:
‘Kunanka kanpash, kanpa familiapash, animalkunapash arcamantaka
llukshichiklla’ nishpa. Paykunaka wata yallitami chay arca ukupika
kawsarkakuna. Kunanka yuyay, arcamanta llukshishpaka manachu
paykunaka achkata kushikushkanka.G
´enesis 7:10-24; 8:1-17; 1 Pedro 3:19, 20.
PARTE 2
Jatun manchanay tamiya tiyashkamanta,
israelitakuna Egiptomanta llukshishkakama
Jatun manchanay tamiyamantaka, 8 gentekunallami kish-pirirka. Shinapash, kipa punchakunapika kutinmi achkawaranka waranka gentekuna kay Allpapika tiyay kallarirka.Jatun manchanay tamiya tiyashka punchakunamantaka, 352watakuna kipami, Abrahanka wacharirka. Dios nishka shina-ka, Abrahanka shuk churitami charirka. Chay churika Isaacshutimi karka. Kipamanka, Isaacpash ishkay churikunatamicharirka. Kay ishkay churikunamantaka, Jacobtami Jehov
´a
Dioska akllarka.Jacobka 12 churikunatapash, ushushikunatapash charirka-
mi. Jacobpa 10 churikunaka, paykunapa wawki Josetakamana rikunayachinchu karka. Chaymantami, Egipto llaktapiesclavo shina kawsachun katurkakuna. Shinapash, kipaman-ka Joseka Faraonpa kati mandakmi tukurka. Jatun yarikaypunchakuna tiyakpika, Josepa wawkikunaka Josepakmanmirirka. Chaypi Joseka yachankapak munarka, paypa wawkiku-naka mana allikuna kashpa katinrakchu imami. Kipamanka,Jacobka paypa tukuy familiakunantinmi, Egipto llaktapikawsankapak rirka. Jacobpa familiakunatami israelitakunanishpa riksin karka. Abrah
´an wacharishkamantaka, 290 wa-
takuna kipami israelitakunaka Egipto llaktapi kawsankapakrirka.
Egipto llaktapika, 215 watakunatami israelitakunakakawsarkakuna. Jos
´e wa
˜nushka kipaka, egipciokunaka es-
clavokunata shinami israelitakunataka tratay kallarirka.Shinapash kipamanka Moisesmi wacharirka. MoisestamiJehov
´a Dioska akllarka israelitakunata Egipto llaktamanta
lluchichun. Kay PARTE 2-pika, 857 watakunapi imashinakawsay tiyashkatami yachakukrinchik.
RIKUY kay dibujota. Noepash paypa familiapash, imatatak
arcamanta llukshishkantin ruranakun. Paykunaka Diosta agradi-
cishpami, shuk altar jawapi animalkunata wa˜
nuchishpa rupachinakun.
Chay kushnika, Jehovapa˜
nawpakman rishpa, mishkilla ashnachun
nishpami chashna ruranakun.
Paykuna shina agradicinakukpika, Jehov´a Dioska achkatami
kushikurka. Chaymantami Jehov´a Dioska Noemanka nirka:
‘Gentekunataka kutinka˜
na mana tamiyawanka tukuchishachu’ nishpa.
Ashtawankarin, paykunataka kashna nishpami Tayta Dioska
bendiciarka: ‘Kunanka wawakunata charinkichik. Achkakuna
tukushpa, kay Allpa pachapi juntankichik’
nishpa.
IMAMANTATAK KUYCHIKA TIYAY KALLARIRKA 11
Yuyarishun, Jehov´a Dioska Noemanka nirkami: ‘Kay Allpataka
kutinka˜
na mana achkata tamiyachishpa yakuwan tapashachu’ nishpa.
Shinaka, gentekuna Jehov´a nishkata yuyarichunka, Jehov
´a Dioska
imatatak rurarka. Jehov´a Dioska shuk kuychitami churarka.
Wakinpika, tamiyashka kipa, Inti llukshikpimi kuychika rikurin.
Kanpash manachu kuychitaka rikushkanki. Imashinami kay dibujopi
rikunki, kuychika alhaja, kuyaylla colorkunatami charin.
Kuychita churashpami Jehov´a Dioska nirka: ‘
˜Nuka kuychika
puyukunapimi rikurinka. Kay kuychita rikushpami˜
nukaka yuyarisha
gentekunata, animalkunata kutinka˜
na mana achka tamiyawan
tukuchishachu nishkata’ nirka.
Shinaka, kuychita rikushpaka imatatak yuyarina kanchik. Jehov´a
Dios kutinka˜
na mana tamiyawanka gentekunata tukuchishachu
nishkatami, yuyarina kanchik.G
´enesis 8:18-22; 9:9-17.
ARCAMANTA llukshishka kipaka, Noepa kimsa churikunaka achkawawakunatami charirka. Chay wawakunapash kasarashpaka, achka
wawakunatami charirka. Shinami kay Allpapika, achka achka gentekuna kutintiyay kallarirka.
Chay punchakunapika, Nemrod nishka runami kawsarka. Payka Noepanietopa churimi karka. Nemrodka millay millay runami karka. Paykaanimalkunata, gentekunata japishpami wa
˜nuchin karka. Nemrodka tukuy
gentekunata mandankapak munashpami, payllatak rey tukurka.Chaymantami, Dioska Nemrodtaka mana rikunayachin karka.
Nemrodpa punchakunapi tukuy gentekunaka, shuklla shimitami parlankarka. Nemrodka chay gentekunata mandankapak munashpami, paywanpurikuk gentekunataka nirka: ‘Kay llaktapilla tantanakushpa kawsashun,shuk jatun torre wasitapash rurashun’ nishpa. Chaymantami kay dibujopigentekunaka, ladrillokunata ruranakun.
Gentekuna chay jatun torre wasita rurakukpika, Jehov´a Dioska achkatami
pi˜
narirka. Imamantatak Jehov´a Dioska pi
˜narirka. Yuyari, Jehov
´a Dioska
munarkami gentekunaka tukuy muyuntin Allpapi kawsachun. Shinapash,chay gentekunaka kay pushtupilla kawsashun nishpami, shuk jatun torrewasita ruranakurka. Chay gentekunaka, tukuy gentekuna paykunatallarespetachunmi chay jatun torre wasitaka ruranakurka. Shinaka, gentekunaDiosta respetachunka mana munarkachu.
GENTEKUNAKA SHUK JATUN
TORRE WASITAMI RURARKA
12
Gentekuna shina mana alli yuyaykuna-ta charikpimi, Dioska chay jatun torrewasitaka mana rurachun sakirka. Shina-ka, Dioska imatatak rurarka. Yuyari,chay punchakunapi gentekunaka shuk-lla shimitami parlan karka. Chaymantami,Jehov
´a Dioska chikan chikan shimiku-
nata gentekunataka parlachirka. Shinamigentekunaka
˜na mana intindirita ushar-
ka. Chaymantami, chay llaktataka Babel,mana kashpaka Babilonia nishpa shuti-chirka.
Gentekuna˜
na mana intindiritaushashpaka, Babel llaktapi kawsan-kapakka
˜na mana munarkakunachu.
Chaymantami, chay shimikunata-llatak parlak gentekunapu-ra tantanakushpa, shuktakshuktak llaktakunapi kaw-sankapak rirka.
G´enesis 10:1, 8-10, NM; 11:1-9.
ARCAMANTA llukshishka kipaka, wakin gentekunaka Ur nishka
llaktamanpash kawsankapak rirkami. Chay llakta gentekunaka charik
charikkunami karka. Shinapash, Ur llaktapi kawsak gentekunaka, Babel
llaktamanta gentekuna shinami yanka dioskunata adoran karka. Paykunaka
mana No´e shina, Sem shina Jehovata adoranchu karka.
Jatun manchanay tamiya tiyashka punchakunamantaka, 350 watakuna
kipami Noeka wa˜
nurka. Shinapash, ishkay watakuna kipaka, Abrah´an
nishka runami wacharirka. Abrahanka paypa familiantinmi Ur llaktapi
kawsan karka. Jehov´a Dioska achkatami Abrahantaka kuyan karka.
Shuk punchaka, Jehov´a Dioska Abrahantaka mandarkami: ‘Kanpa
llaktatapash, kanpa familiatapash sakishpa,˜
nuka rikuchishka llaktaman
ri’ nishpa. Shinapash, Abrahanka Ur llaktapi alli cosaskunata sakishpa
rirkachu. Ari, rirkami. Abrahanka Diospa tukuy mandashkakunatami
kasun karka. Chaymantami Abrahantaka, Diospa amigo nishpa riksin
karka.
Ur llaktamanta Abrah´an rishpaka, paypa warmintin, paypa tayta Tar
´e
nishkantin, paypa sobrino Lot nishkantinmi rirka. Ur llaktamanta˜
na karu
karuta rishpaka, Har´an nishka llaktamanmi chayarkakuna. Chay llaktapimi
Abrahanpa taytaka wa˜
nurka.
Har´an llaktamantaka, Cana
´an llaktamanmi Abrahanka paypa familiantin
rirka. Chay llaktaman chayakpimi, Jehov´a Dioska Abrahantaka nirka:
‘Rikuy, kay Allpatami kanpa tukuy wawakunamanka kusha’ nishpa. Shina
nikpimi, Abrahanka Cana´an llaktapi carpa wasikunata shayachishpa,
chaypi kawsay kallarirka.
Jehov´a Diospa bendicionwanka achka ovejakunata, shuktak achka
animalkunatapashmi Abrahanka charirka. Shinallatak, achka
trabajakkunatapash charirkami. Shinapash, Abrahanpa warmika mana
wawakunata charita usharkachu.
Shinami, Abrah´an
˜na 99 watakunata charikpi, Jehov
´a Dioska
Abrahantaka kashna nirka: ‘˜
Nukami kantaka nini, kanmi achka
achka gentekunapa tayta tukukrinki’ nishpa. Kunanka yuyay: Sarapash
Abrahanpash˜
na rukullakuna kashpaka, wawakunata charita usharkachu.G
´enesis 11:27-32; 12:1-7; 17:1-8, 15-17; 18:9-19.
ABRAHANKA DIOSPA AMIGOMI KARKA 13
RIKUY kay dibujota. Abrahanka shuk cuchillowanmi shayakun. Paykapaypa churitami wa
˜nuchikrikunyarin. Imamantashi Abrahanka paypa
churitallatak wa˜
nuchikrikun. Shinapash, imashinatak Sarapash Abrahanpashshuk churita charirkakuna.
Yuyari: Jehov´a Dioska Saratapash Abrahantapash nirkami: ‘Shuk churita
charikrinkichikmi’ nishpa. Shinapash, paykunaka˜
nami rukullakuna karka.Mana krinay shinata nikpipash, Abrahanka yuyarkami: ‘Diospa ayudawankashuk churita charishami’ nishpa. Shinaka, paykunaka shuk churita charirka-kunachu.
Ari. Jehov´a Dios nishka shinaka, Abrahanka
˜na 100 watakunata cha-
rishpa, kutin Saraka˜
na 90 watakunata charishpapash shuk churitacharirkakunami. Chay churitami Isaac nishpa shutichirkakuna.
Isaac˜
na jatun kakpika, Jehovaka yachankapak munarkami Abrahankamashna feta charishkata. Chaymantami Jehov
´a Dioska, ‘Abrah
´an’ nishpa ka-
yarka. Jehov´a Dios shina kayakpimi Abrahanpash, ‘kaypimi kani’ nirka.
Shina nikpimi Dioska Abrahantaka nirka: ‘Kanpa kuyashka, shuklla churiIsaacta pushashpa,
˜nuka rikuchishka urkuman ri. Chaypimi kanpa churitaka
wa˜
nuchishpa˜
nukaman kuna kanki’ nirka.Jehov
´a Dios shina nikpimi, ‘Isaacka
˜nuka kuyashka shuklla churimari kan’
nishpa, Abrahanka achkata llakirirka. Shinapash yuyarishun, Jehov´a Dioska
Abrahantaka nirkami: ‘Kanpa wawakunami Cana´an llaktapika kawsanka’
nishpa. Shinaka, Isaac wa˜
nukpika, imashinashi Abrahanpa wawakunakaCana
´an llaktapi kawsanman karka. Dios nishka imashina paktarinataka,
Abrahanka mana yacharkachu. Shinapash, Abrahanka tukuypimi Diostakakasurka.
Shinami Abrahanka, Jehov´a Dios mandashka urkuman Isaactaka pu-
shashpa rirka. Urkuman˜
na chayashpaka, Abrahanka Isaacpa makikunatawatashpami altar jawapi churarka. Shina rurashpami, Abrahanka cuchillotajapishpa Isaactaka
˜na wa
˜nuchikrikurka. Chaypimi Jehov
´a Diospa angelka,
‘Abrah´an, Abrah
´an’ nishpa kaparirka. Shina nikpimi, Abrahanka ‘kaypimi
kani’ nirka.Shina nikpimi Dioska Abrahantaka nirka: ‘Kanpa churitaka ama wa
˜nuchi-
chu. Kan˜
nukapi feta charishkataka˜
nami yachani. Kanka, kanpa shukllachuritapash mana mitsawashkankichu’ nirka.
Imashinami kay historiapi yachakushkanchik, Abrahanka achka fetamiDiospika charirka. Abrahanka krirkami, ‘
˜nuka churi wa
˜nukpipash Jehov
´a
ABRAHANKA ACHKA FETACHARISHKATAMI RIKUCHIRKA
14
Dioska kawsachinkallami’ nishpa. Abrah´an paypa churita wa
˜nuchichunka
Jehov´a Dioska mana munarkachu. Chaymantami, Jehov
´a Dioska shuk kari
ovejata yurapi trankarichishpa nirka: ‘Isaacta wa˜
nuchinapak rantika, kaykari ovejata wa
˜nuchishpa
˜nukaman kuway’ nishpa. G
´enesis 21:1-7; 22:1-18.
LOTKA paypa familiantinmi, Abrahanwan Cana´an llaktapi kawsan
karka. Shuk punchaka, Abrahanka Lottaka nirkami: ‘Kay allpaka
uchillami kan. Kanpa animalkunapash,˜
nukapa animalkunapash˜
na mana
kay allpapika paktanchikchu. Shinaka, kan shuk ladoman rikpika,˜
nukaka
chayshuk ladomanmi risha’ nirka.
Abrah´an shina nikpimi, Lotka Jord
´an allpakunaman risha nirka. Chay
allpakunapika yakupash, achka verdella kiwakunapash animalkunapakka
tiyarkami. Shinami Lotka paypa familiakunantin, animalkunantin, Sodoma
nishka uchilla llaktapi kawsankapak rirka.
Sodoma llaktamanta gentekunaka mana allikunatalla rurashpami kawsan
karka. Chaymantami Lotka, achkata pi˜
nashpa chay gentekunataka
rikun karka. Jehov´a Diospash achkata pi
˜narishpami, ishkay angelkunata
Lotpakman kacharka. Chay angelkunaka Lotmanka nirkami: ‘Dioska,
Sodoma, Gomorra nishka mana alli llaktakunataka tukuchikrinmi’ nishpa.
LOTPA WARMIKA WASHAMAN
TIKRARISHPAMI RIKURKA
15
Chay ishkay angelkunaka Lottaka nirkapashmi: ‘Kanpa warmita, kanpa
ushushikunatapash japishpa utka kay llaktamanta llukshishpa ri’ nishpa.
Shinapash, paykunaka mana utka llukshirkakunachu. Chaymantami chay
ishkay angelkunaka, makimanta aysashpa llukchirkakuna. Ashtawankarin,
shuk angelka paykunataka nirkami: ‘Ama wa˜
nunkapakka urku
jawakunaman utka kallpankichik. Washamanllapash ama tikrarishpa
rikunkichikchu’ nishpa.
Lotpash, paypa ushushikunapash angelkuna nishkata uyashpami,
Sodoma llaktamantaka kallpashpa rirkakuna. Paykunaka washamanllapash
mana tikrarishpa rikurkakunachu. Shinapash, Lotpa warmika´angel
nishkata mana kasushpami shayarishpa sakirirka. Ashtawankarin, Sodoma
llaktapi cosaskunataka llakishpami tikrarishpa rikurka. Chaymantami
Lotpa warmika, imashinami kay dibujopi rikunki, kachi rumi tukurka.
Imashinami kay historiapi yachakushkanchik, Dioska payta kasuk
gentekunataka kishpichinmi. Shinapash, payta mana kasuk gentekunataka,
Dioska mana kishpichinchu.
G´enesis 13:5-13; 18:20-33; 19:1-29; Lucas 17:28-32; 2 Pedro 2:6-8.
RIKUY chayta shamukuk warmita. Payka Rebecami kan. Kutin kaypishayakuk karika, Isaacmi kan. Rebecaka Isaacwan kasarankapakmi
shamukun. Shinapash, imashinatak paykunaka riksirirka.
Rikunki, Isaacpa tayta Abrahanka, Cana´an llaktamanta warmikunawan
Isaac kasarachunka mana munarkachu. Chay warmikunaka, yanka dios-kunata adorak warmikunami karka. Chaymantami payta sirvik runatakaAbrahanka nirka: ‘Har
´an llaktaman rishpa,
˜nuka familiapuramanta shuk
alli warmita maskashpa˜
nuka churiwan kasara-chun pushamukri’ nishpa.
Abrah´an shina nishkantinmi, Abrahanta sirvik
runaka 10 camellokunata japishpa Har´an
llaktaman ri kallarirka. Har´an llaktaman
˜na
ISAACKA SHUK ALLI WARMIWANMI KASARARKA 16
amsayakukta chayakushpaka, shuk pozo ladopimi Abrahanta sirvikrunaka samankapak shayarirka. Chaypimi payka rikurka, Har
´an
llaktamanta warmikunaka pozomanta yakuta llukchinkapak shamukukta.Chaymantami, Abrahanta sirvik runaka kashna nishpa Jehov
´a Diostaka
ma˜
narka: ‘Jehov´a Dioslla, Isaacpa warmi tukunata akllashpa ayudaway.
Kan akllashka warmika,˜
nukamanpash˜
nuka camellokunamanpashyakuta kuchun’ nirka.
Abrahanta sirvik runa shina nishpa ma˜
nakukpillatakmi, Rebecanishka warmika, pozomanta yakuta llukchinkapak shamurka. Chaypimi,Abrahanta sirvik runaka,
˜nukaman yakuta kuway nishpa ma
˜narka. Shina
nishpa ma˜
nakpimi, Rebecaka jayka upiyaylla nishpa yakuta kurka.Ashtawankarin, kanpa camellokunapash yakunayachikunkami nishpaka,kutin kutinmi yakuta ashtashpa camellokunamanka upiyachirka.
Camellokunaman yakuta kushpa tukuchikpika, Abrahanta sirvikrunaka Rebecataka nirkami: ‘Kanka pipa ushushitak kanki. Manachukunan tuta, kanpa wasipi posadata kuwankiman’ nishpa. Shina nikpimiRebecaka nirka: ‘
˜Nuka taytaka Betuel shutimi kan.
˜Nuka wasimanpash
shamunallami kanki’ nirka. Betuelmi˜
nuka tayta nikta uyashpami,Abrahanta sirvik runaka cuenta japirka, Betuelka Abrahanpa sobrinokashkata. Chaymantami, Abrahanta sirvik runaka kunkurishpa Jehov
´a
Diostaka nirka: ‘Pagui Jehov´a Dioslla. Kanmi
˜nukataka Abrahanpa
familiapakman pushamuwashkanki’ nishpa.
Betuelpa wasipi kashpami, Abrahanta sirvik runaka nirka: ‘Abrahankakanpa ushushi paypa churi Isaacwan kasarachunmi munan’ nishpa. Shinanikpimi, Betuelpash Rebecapa turi Labanpash nirka: ‘Shinaka Isaacwankasarachun Rebecataka pushashpa ripaylla’ nishpa. Rebecatapash,kanka rinkapak munankichu nishpa tapukpika, Rebecaka ari, rishallaminirkami. Shina nikpimi, kayantin punchallatak Cana
´an llaktaman ri
kallarirkakuna.
Cana´an llaktaman
˜na tutayakukta chayashpaka, shuk runa
purikuktami Rebecaka rikurka. Chay runaka Isaacmi karka. Isaacka,paypa mama wa
˜nushkamantami kimsa watakunata llakilla purikun
karka. Shinapash, Rebecata rikushpaka achkatami kushikurka. Rebecatakuyaymantaka, kutinmi Isaacka kushilla kawsay kallarirka.
G´enesis 24:1-67.
KAY ishkay wamprakunata rikuy. Flechawan shayakuk wamprakaEsaumi kan. Kutin, ovejakunata michikuk wampraka Jacobmi kan.
Paykunaka Isaacpa churikunami kan. Ishkantinkunataka chaypunchapillatakmi Rebecaka wacharka. Esauka animalkunata japishpa,wa
˜nuchishpami ‘wasipi tukuykunawan mikunkapak’ nishpa apan karka.
Chaymantami Esautaka achkata Isaacka kuyan karka. Kutin Jacobkaalli alli wamprami karka. Payka mana
˜napash pi
˜narinchu karka.
Chaymantami, Rebecaka Jacobtaka ashtawan kuyan karka.
Chay punchakunapika, Esaupa, Jacobpa abuelo Abrahankakawsarkarakmi. Shinaka, Jehov
´a Diosmanta Abrah
´an parlakukpika,
Jacobka achkatami kushikushkanka. Chay ishkay wamprakuna 15watakunata charikpimi, Abrahanka 175 watakunata charishpa wa
˜nurka.
Esauka 40 watakunata charishpami, Cana´an llaktamanta ishkay
warmikunawan kasararka. Chay war-mikunaka, yanka dioskunata adorakwarmikunami karka. Chaymantami,Isaacpash Rebecapash achkata llaki-rishkakuna karka.
Shuk punchaka, Esauka paypa waw-ki Jacobwanka achkatami pi
˜narirka.
Shinapash, Esauka imamantatak pi-˜
narirka. Rikunki. Chay punchakunapitaytakunaka, punta churikunamanmi
IGUAL WACHARISHPAPASHCHIKAN CHIKANKUNAMI KARKA
17
shuk bendiciontapash, herenciatapash kun karka. Esauka, punta chu-ri kashpapash Isaacpa bendiciontaka mana chaskirkachu. ImamantatakEsauka mana bendiciontaka chaskirka. Rikunki. Shuk punchaka Esaukanirkami: ‘Punta churi japina bendiciontaka imapaktak ministisha’ nishpa.Shina nishpami, Esauka chay bendiciontaka Jacobman katurka. Jehov
´a
Diospash paykuna wacharikukpika nirkami: ‘Jacobmi bendiciontaka chas-kinka’ nishpa. Dios nishka shinaka, Jacobllatakmi Isaacpa bendiciontakachaskirka.
Jacob bendicionta chaskishkata yachashpaka, Esauka achkata pi˜
na-rishpami Jacobtaka wa
˜nuchikrinimi nirka. Rebeca chayta yachashpaka,
‘kunanka imatatak rurashayari’ nishpami achkata llakirirka. Chay-mantami paypa kusa Isaactaka nirka: ‘Cana
´an llaktamanta mana alli
warmikunawan Jacob kasarakpika,˜
nukaka˜
na mana kushilla kawsaytaushashachu’ nishpa.
Rebeca shina nikpimi Isaacka Jacobtaka nirka: ‘Cana´an llaktamanta
warmikunawanka ama kasarankichu. Chaywarmikunawan kasaranapak rantika,Har
´an llaktaman rishpa, kanpa t
´ıo Labanpa
ushushiwan kasaranki’ nirka.
Paypa tayta shina mandakpimi Jacobka,‘shinaka Har
´an llaktapi familiakunapak-
man rishalla’ nishpa rirka.
G´enesis 25:5-11, 20-34; 26:34, 35; 27:1-46; 28:1-5;
Hebreos 12:16, 17.
HAR´
AN llaktaman Jacob rikushpaka, michik runakunawanmi shukpozo yaku ladopi tuparirka. Chay runakunatami Jacobka tapurka:
‘Kankunaka maymantatak kankichik’ nishpa.
Shina nikpimi chay runakunaka nirka: ‘˜
Nukanchikka Har´an
llaktamantami kanchik’ nishpa.
Chaypimi Jacobka nirka: ‘Manachu Lab´an nishka runata riksinkichik’
nishpa.
Shina nikpimi chay ishkay runakunaka nirka: ‘Ari, Labantakariksinchikmi. Rikuy. Paypa ushushi Raquelpash ovejakunata michishpachayta shamukunmi’ nirka.
Raquelta rikushkantinmi, Jacobka ovejakuna yakuta upiyachun nish-pa, pozota tapakuk rumita anchuchinkapak rirka. Ovejakunaman yakuta
upiyachishka kipami, Jacobka˜
nawipi mu-chashpa Raqueltaka nirka: ‘
˜Nukaka kanpa
tayta Labanpa sobrinomi kani’ nishpa. Shinanikpimi, Raquelpash achkata kushikushpapaypa taytaman willankapak rirka.
Raquel willakpika, paypa tayta Labanpashachkatami kushikurka. Chaymantami, La-banka Jacobtaka
˜nuka wasipi sakirilla nirka.
Kipamanka, Jacobka Labantaka nirkami:‘Kanpa ushushi Raquelwanmi kasaranka-pak munani’ nishpa. Shina nikpimi Labanka
JACOBKA HAR´
AN LLAKTAMANMI RIRKA 18
achkata kushikurka. Shinapash, ‘˜
nuka ushushiwankasarankapakka, 7 watakunatami kaypi trabajana kan-ki’ nirka. Shina nikpimi, Raquelta kuyaymantakaJacobka 7 watakunata trabajarka. Shinapash, kasaranapuncha chayakpika, Labanka imatatak rurarka.
Labanka paypa ushushi Raquelwan kasarachina-pak rantika, paypa punta ushushi Lea nishkawanmiJacobtaka umachishpa kasarachirka. Chay kipami La-banka nirka: ‘Raquelwan kasarankapakka, shuktak7 watakunatapash trabajanami kanki’ nishpa. Shinanikpimi, Jacobka kutin shuktak 7 watakunatapash tra-bajashallami nishpa, Raquelwanka kasararka. Chaypunchakunapika, Jehov
´a Dioska sakirkami genteku-
naka tawka warmikunawan kasarachun. Shinapash,Bibliapi nishka shinaka, kunan punchakunapika shukwarmiwanllami kasarana kan.G
´enesis 29:1-30.
RIKUY kay dibujota. Jacobka paypa 12 churikunawanmi tiyakun. Paykaushushikunatapash charirkami. Shinapash, Jacobpa 12 churikunaka ima
shutikunatak karka.
Jacobka chusku churikunatami Leawanka charirka. Paykunaka Rub´en,
Sime´on, Lev
´ı, Jud
´a shutikunami karka. Wawakunata Lea charikpika, Raquelka
wawakunata mana charita ushashpami achkata llakirirka. Chaymantami Ra-quelka payta sirvik, Bilha shuti warmita Jacobmanka kurka. Jacobka ishkaychurikunatami Bilhawanka charirka. Kay churikunaka Dan, Neftal
´ı shutikuna-
mi karka. Raquel shina rurakpika, Leapashmi payta sirvik Zilpa shuti warmitaJacobmanka kurka. Zilpawanpashmi Jacobka ishkay churikunata charirka.Paykunaka Gad, Aser shutikunami karka. Kipamanka, kutinmi Leaka ishkaychurikunata charirka. Kay churikunaka Isacar, Zabul
´on shutikunami karka.
Raquelpash kipamanka shuk churita charirkami. Kay churika Jos´e shutimi
karka. Kipamanka, Joseka jatun mandakmi tukurka. Imashina jatun mandaktukushkataka, shuktak historiakunapimi yachakushun. Shinaka, Labanpa wa-sipi kawsashpaka, Jacobka 11 churikunatami charirka.
Jacobka ushushikunatapash charirkami. Shinapash, Bibliapika shukushushipa shutillami tiyakun. Chay ushushika Dina shutimi karka.
Kipamanka, Jacobka Labantaka nirkami: ‘˜
Nukaka Cana´an llaktamanmi
tikrakrini’ nishpa. Chaymantami, Jacobka paypa tukuy familiatapash animal-kunatapash tantachishpa, Cana
´an llaktaman tikray kallarirka.
Cana´an allpakunaman chayashka kipaka, shuktak ladomanmi paykunaka ri-
nakurka. Chaypimi, Raquelka wawata unkunkapak nanay japirka. Shinapash,wawata unkuytaka Raquelka mana ushakurkachu. Chaymantami, wawata un-kushpalla Raquelka wa
˜nurka. Chay wawatami Jacobka Benjam
´ın nishpa
shutichirka.
Shinaka, Jacobka 12 churikunatami charirka. Chay 12 churikunapa shutiku-nataka tukuykunami yachana kanchik. Shinapash, imamantatak paykunapashutikunataka yachana kanchik. Rikunki, Jacobpa churikuna wawakunata cha-rishpa mirakpimi, Israel nishka llaktaka tiyarka. Kay Israel llaktapika, 12 jatunfamiliakunami tiyarka, 10 jatun familiakunaka, Jacobpa 10 churikunapa shuti-tami charirka. Kutin 2 jatun familiakunaka, Josepa 2 churikunapa shutitamicharirka. Chay punchakunapika Isaacka kawsarkarakmi. Shinaka, achka nieto-kunata rikushpaka, Isaacka achkatami kushikushkanka. Shinapash, Isaacpanieta Dinaka imatak tukurka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.
G´enesis 29:32-35; 30:1-26; 35:16-19; 37:35.
JACOBKA SHUK JATUN FAMILIATAMI CHARIRKA 19
RIKUY Dinata. Dinaka Cana´an llaktamanta warmikunata rikun-
kapakmi shamukun. Shinapash, paypa tayta Jacob yachashpaka
kushikunmanchu karka. Chayta yachankapakka, Abrahantapash Isaacta-
pash yuyarishun.
Abrahanka paypa churi Isaac, Cana´an llaktamanta warmiwan kasa-
rachunka mana munarkachu. Isaacpash paypa churi Jacob, Cana´an
llaktamanta warmikunawan kasarachunka mana munarkachu.
Shinapash, imamantatak chay warmikunawan kasarachunka mana mu-
narkakuna.
Cana´an llaktamanta gentekunaka, yanka dioskunata adorak
gentekunami karka. Chaymantami, paykunawan kasarana, amigokunatukunaka mana alli karka. Shinaka, Dina chay llaktamantawarmikunawan amiga tukushpa purikta yachashpaka, Jacobka manakushikunmanchu karka.
Cana´an llaktamanta warmikunawan tantanakushpaka, Dinaka achka
llakikunatami charirka. Ima llakikunatatak charirka. Kutin kay dibujotarikuy. Dinata rikukuk karika, Siquem shutimi kan. Shuk punchaka,Canaanmanta warmikunata rikunkapakmi Dinaka rirka. ChaypimiSiquem runaka Dinata japishpa, munay mana munay Dinawan pu
˜nurka.
Kayta rurashpaka, Siquemka shuk jatun juchatami rurarka. Yuyari,kasarashka kashpallami karika warmiwanka pu
˜nuna kan. Shinaka,
Dinata Siquem violashkamantaka, ima llakikunatak tiyarka.
Rikunki, Siquem violashkata yachashpaka, Dinapa turikunaka achkatami
pi˜
narirkakuna. Sime´on, Lev
´ı nishka turikunakarin, Siquempa llaktaman
pakalla rishpami Siquemtapash, tukuy shuktak karikunatapash
wa˜
nuchirkakuna. Gentekunata wa˜
nuchishkata yachashpaka, Jacobka
achkatami paypa churikunawanka pi˜
narirka.
Yuyarishun, kay llakikunaka imashinatak tiyay kallarirka. Diospaleyta mana kasuk gentekunawan Dina amiga tukukpimi, kashnaachka llakikunaka tiyay kallarirka. Shinaka, Diosta mana kasukgentekunawanka, mana amigokuna tukushpa purinachu kanchik.
G´enesis 34:1-31.
DINAKA ACHKA LLAKIKUNAPIMI URMARKA 20
RIKUY, kaypi llakilla shayakuk wampraka Josemi kan. Imamantatak Josekallakilla shayakun. Paypa wawkikuna Egipto llaktaman rik gentekunaman
katukpimi, Joseka llakilla shayakun. Joseta Egiptoman apashpakaesclavota shinami charinka. Shinaka, imamantatak Josepa wawkikunakaJosetaka katunakun. Josepa wawkikunaka achkata pi
˜nashpa,
˜na mana
rikunayachishpami Josetaka katunakun. Shinapash, Josetaka imamantatakmana rikunayachin karka.
Rikunki. Paykunapa tayta Jacobka, achkatami Josetaka kuyan karka. Chay-mantami Jacobka shuk alhaja, kuyaylla ropata rurashpa Josemanka kurka.Joseta achkata kuyakta rikushpami, chayshuk wawkikunaka achkata pi
˜narirka.
Kipamankarin, ashtawan ashtawan pi˜
narishpami Josetaka˜
na mana rikunaya-chirkakuna. Shinapash, Josepa wawkikunaka imamantatak shina mana allikunakarka.
Rikunki. Joseka ishkay viajetami muskurka, paypa wawkikunaka paypa˜
nawpakpi kumurinkapak shamukta. Chaymantami Joseka nirka:‘Kankuna
˜nukapa
˜nawpakpi kumuriktami muskurkani’ nishpa. Jos
´e shina
nishpa willakpikarin, paypa wawkikunaka ashtawan pi˜
narishpami Josetaka˜
namana rikunayachirkakuna.
Shuk punchaka, ovejakunata michinkapakmi Josepa punta wawkikunakarirka. Chaymantami JacobkaJosetaka nirka: ‘Kanpa waw-kikuna maypi michikushkatarikukri’ nishpa. Shinami,Jos
´e karuta shamukukpi-
llatak paypa wawkikunakaparlarinakurka: ‘Josetakawa
˜nuchishpa sakishunchik’
nishpa. Shinapash, payku-napa punta wawki Rubenkanirkami: ‘Ama, ama wa
˜nu-
chichikchu’ nishpa. Rub´en
shina nikpimi, Joseta wa˜
nu-chinapak rantika, chakishkapozo ukupi shitarkakuna.Chay kipami paykunaka
JOSETAKA PAYPA WAWKIKUNAKA
MANA RIKUNAYACHIRKACHU
21
parlarishpa tiyanakurka: ‘Kunanka imatatak Josetaka rurashunchikyari’nishpa.
Shina nishpa parlarinakukpillatakmi, ismaelita negociantekunakayallinakurka. Chaymantami Judaka paypa wawkikunataka nirka: ‘Josetaka,kay ismaelitakunaman katushun’ nishpa. Shinami paykunaka, 20 platamonedakunapak Josetaka katurkakuna. Shinaka, Josepa wawkikunakamanachu mana alli, millaykunami kashka.
Joseta katushka kipaka paykunaka ninakurkami: ‘Kunanka imatashi˜
nukanchik taytamanka nishun’ nishpa. Chaymantami paykunaka, shukchivota wa
˜nuchishpa, Josepa ropataka kutin kutin chivopa yawarpi
jawirkakuna. Shinami paykunaka, chay yawarlla ropata Jacobpakmanapashpa nirkakuna: ‘Rikuy, kayka manachu Josepa ropa kan’ nishpa.
Yawarlla ropata rikushpaka, Jacobka achkata llakirishpami nirka:‘Imapash millay animalmi Josetaka wa
˜nuchishkayarin’ nishpa. Jacob
shina nikpika, Josepa wawkikunaka yuyanakurkami: ‘˜
Nukanchiktaytaka krirkamari’ nishpa. Jos
´e wa
˜nushkami yuyashpaka,
Jacobka achka punchakunatami llakirishpa, ‘ay˜
nuka churilla’nishpa wakakurka. Shinapash, Josekamana wa
˜nushkachu karka. Joseka imatak
tukurka. Chaytaka chayshuk historiapimiyachakushun.
G´enesis 37:1-35.
JOSETAKA 17 watakunatalla charikpimi, Egipto llaktamanta, Potifarnishka runaka rantirka. Potifarka, Egipto llaktamanta Fara
´on nishka rey-
pakpimi trabajan karka.Potifarpa wasipika, Joseka alli allimi trabajan karka. Chaymantami wa-
kin watakuna kipaka, Potifarka Josetaka nirka: ‘˜
Nuka wasipi tukuy imallacharishkakunataka, kanpa makipimi sakini’ nishpa. Shinaka, imamantatakJoseka carcelpi kan. Potifarpa warmimi Josetaka carcelman kacharka. Shina-pash, imamantashi Josetaka carcelman kacharka.
Rikunki. Watakuna yallikpika, Joseka alhaja, alli˜
nawi runami tukurka.Chaymantami, Potifarpa warmika Josetaka munashpa rikukun karka. Shukpunchakarin, Potifarpa warmika Josetaka nirkami: ‘Shamuy
˜nukawan pu
˜nu-
shun’ nishpa. Shina nikukpimi Joseka nirka: ‘Kanka mana allitachu nikunki.˜Nukaka mana kanwanka pu
˜nushachu’ nishpa. Jos
´e shina nikpika, Potifarpa
warmika achkatami pi˜
narirka. Chaymantami Potifar shamukpika, warmikallullashpa nirka: ‘Joseka
˜nukata violankapakmi munarka’ nishpa. Warmi
nishkata krishpami, Potifarka achkata pi˜
narishpa Josetaka preso churarka.Jos
´e carcelpi kakpika, carcelta cuidak runaka cuenta japirkami, Joseka
alli runa kashkata. Chaymantami Josetaka nirka: ‘Kanmi presokunatakarikuriyashpa mandana kanki’ nishpa. Kipa punchakunamanka, vinota yalli-chik runatapash, tantata rurak runatapashmi Faraonka carcelpi churarka.Shuk tutaka, vinota yallichik runapash, tantata rurak runapashmi shukmuskuyta charirkakuna. Chaymantami paykunaka, ‘imamantashi chashnamuskurkanchik’ ninakurka. Shina ninakukpimi, kayantin punchaka Josekanirka: ‘Kankuna ima muskushkata willawaychik. Jehov
´a Diospa ayudawanka,
chay muskuykuna ima kashkataka willashallami’ nirka.Chay runakuna imata muskushkata willakpimi, Joseka vinota yallichik
runataka nirka: ‘Kimsa punchakuna kipaka, kanka carcelmanta llukshin-kimi. Ashtawankarin, kutinmi Faraonpa
˜nawpakpi vinota yallichikrinki.
Shinapash, carcelmanta llukshishpaka˜
nukatapash carcelmanta llukchichun-ka Faraonman willapanki, Joseka alli runami kan nishpa’ nirka. Kutin tantatarurak runataka Joseka nirkami: ‘Kimsa punchakuna kipaka, kantaka umatapitinka’ nishpa.
Jos´e willashka shinaka, Faraonka tantata rurak runapa umataka pitichun
kacharkami. Kutin vinota yallichik runaka, carcelmanta llukshishpami kutinreypa
˜nawpakpi vinota yallichi kallarirka. Carcelmanta llukshishpapash, vi-
nota yallichik runaka Josetaka mana yuyarirkachu. Chaymantami Josekacarcelpi kashpa katirka. G
´enesis 39:1-23; 40:1-23.
JOSETAKA CARCELPIMI CHURARKA 22
ISHKAY watakuna yallikpipash, vinota yallichik runaka Josetaka mana
yuyarirkachu. Shinapash, shuk punchaka imatak tukurka. Imashinami
kay dibujopi rikunki, shuk tutaka Faraonka ishkay muskuykunatami
charirka. Chaymantami Faraonka tapurikurka, ‘kay muskuykunaka imashi
kan’ nishpa. Shina nishpami, Faraonka kayantinllatak tukuy brujokunata
kayachun kacharka. Shinapash, chay muskuykuna ima kashkataka, pipash
mana yacharkachu.
Pipash mana yachakpimi, vinota yallichik runaka Joseta yuyarishpa
Faraontaka nirka: ‘˜
Nuka carcelpi kakpika, Jos´e nishka runami tiyarka.
Joseka, muskuykuna ima kashkataka willanllami karka’ nirka. Vinota
yallichik runa shina nikpimi, Faraonka nirka:
‘Shinaka utka Josetaka carcelmanta llukchimuychik’
nishpa.
Jos´e chayamukpika Faraonka nirkami: ‘
˜Nukaka 7
raku raku, alli warmi wakrakunatami muskurkani.
Shinallatak, 7 tullu tullu warmi wakrakunatapash
muskurkanimi. Kay tullu tullu wakrakunami,
chayshuk raku raku, alli wakrakunataka mikurka’
nirka.
Ashtawanpash Faraonka nirkami: ‘Kipa
muskuypika, shuk yurapilla grano junta, 7 espigakuna
FARAONKA ISHKAY
MUSKUYKUNATAMI CHARIRKA
23
pukuktami muskurkani. Shinallatak, shuk yurapilla jupayashka 7
espigakunatami muskurkani. Chay jupayashka espigakunami chayshuk grano
junta espigakunataka mikurka’ nirka.
Fara´on shina willakpimi Joseka nirka: ‘Chay ishkay muskuykunaka
chayllatakmi kan. Chay 7 raku raku alli warmi wakrakunapash, chay grano
junta 7 espigakunapash, 7 watakunami kan. Shinaka, 7 watakunatami Egipto
llaktapika, achka achka granokuna pukunka’ nirka. ‘Kutin chayshuk 7
tullu tullu warmi wakrakunapash, chayshuk jupayashka 7 espigakunapash,
shuktak 7 watakunami kan. Shinaka, chay 7 watakunapika, ima granollapash
mana pukunkachu’ nirkami.
‘Shinaka chay mana alli 7 watakunapi, gentekuna yarikaymanta ama
wa˜
nuchunka, shuk alli yuyayta charik runata
maskanki. Chay runami, chay 7 alli pukuk wataku-
napika, granokunata tantachishpa wakaychina kan’
nirka.
Jos´e shina nikpimi Faraonka, ‘kanka allitami
nikunki’ nishpa Josetallatak akllarka. Shinami, Jo-
seka Faraonpa kati mandak tukurka.˜
Na 8 watakuna kipaka, achka yarikay tiyay
kallarirka. Chaymantami, Josepa 10 punta wawki-
kunaka Cana´an llaktapi granokuna tukurikukpimi,
Egipto llaktaman rirkakuna. Paykunata rikushpa-
ka Joseka˜
napashmi riksirka. Shinapash, Josepa
wawkikunaka mana Josetaka riksirkakunachu.
Imamantatak mana riksirkakuna. Rikunki. Chay punchakunapika, Joseka˜
na
mana wamprachu karka. Ropatapash alli, sumak egipcio ropata churakush-
kami karka.
Paykunata rikushpami Joseka yuyarirka, pay uchilla kashpaka paypa
wawkikuna paypa˜
nawpakpi kumurikta muskushkata. Chay muskuyta yuya-
rishpami Joseka cuenta japirka, Jehov´a Dios paytaka Egipto llaktaman
kachamushkata. Shinaka, wawkikuna chayamukpika, Joseka imatatak rurar-
ka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.
G´enesis 41:1-57; 42:1-8; 50:20.
PAYPA 10 wawkikunata Jos´e rikushpaka, yachankapak munarkami mana
allikuna kashpa katirkarakchu imami. Chaymantami wawkikunatakanirka: ‘Kankunaka
˜nukanchikta llakichinkapakmi, Egipto llaktataka pakalla
rikunkapak shamushkankichik’ nishpa.
Jos´e shina nikpimi paykunaka nirka: ‘Mana shinachu kan.
˜Nukanchikka
wawkipurakunami kanchik. Alli runakunami kanchik. Puntaka 12 wawki-purakunami karkanchik. Shinapash shukka wa
˜nurkami. Kutin wampralla
wawkika, taytawanmi wasipi kan’ nirkakuna.
Shina nikpimi, Joseka paykunataka mana krinichu nik tukurka.Chaymantami Simeontaka carcelpi churarka. Kutin chayshuk wawkikunataka,‘granokunata apashpa wasiman tikraychiklla. Shinapash, Egiptoman kutintikramushpaka, kankunapa wampralla wawkita pushashpa shamunkichik’nirka.
JOSEKA PAYPA WAWKIKUNA IMASHINAKASHKATA YACHANKAPAKMI MUNARKA
24
Josepa wawkikuna Cana´an llaktaman tikrashpaka, tukuy tukuytami
paykunapa tayta Jacobmanka parlarka. Chaymantami, Jacobka achkatallakirishpa nirka: ‘Josepash
˜na wa
˜nurkami. Kunanka, Simeonpash
˜na
mana kaypichu kan. Shinaka,˜
nuka churi Benjaminta Egiptomanpushashpa richunka, mana sakishachu’ nirkami. Shina nishpapash, mikuna˜
na tukurikukpika Jacobka nirkami: ‘Benjaminta pushashpa, Egipto llaktapigranokunata rantikrichiklla’ nishpa.
Shinami, Josepa wawkikunaka kutin Egiptoman rirkakuna. Benjamintarikushpaka Joseka achkatami kushikurka. Shinapash, chay jatun mandak runaJos
´e kashkataka, paypa wawkikunaka mana yacharkakunachu. Chaymantami,
Joseka yachankapak munarkarak paypa 10 wawkikunaka mana allikunakashpa katirkarakchu imami. Shinaka, imatatak Joseka kunanka rurarka.
Rikunki. Payta sirvik runakunataka Joseka nirkami: ‘Kay runakunapacostalkunapika granokunata churankichik. Shinapash, Benjaminpacostalpika shuk plata copata pakalla churankichik’ nirkami. Shinami,Josepa wawkikunaka
˜na karuta rinakukpika, Joseka payta sirvik runakunataka
nirka: ‘Paykunata japikrichik’ nishpa. Joseta sirvik runakuna, Josepawawkikunapakman chayashpaka nirkami: ‘Imamantatak
˜nukanchik mandakpa
copata shuwarkankichik’ nishpa.
Shina nikpimi Josepa wawkikunaka nirka: ‘˜
Nukanchikka mana chaycopataka shuwashkanchikchu.
˜Nukanchikpuramanta maykanpash shuwashka
kakpika wa˜
nuchinkichiklla’ nirkami.
Shinami, Joseta sirvik runakunaka tukuykunapa costalkunata maskashpa,Benjaminpa costalpi copataka tarirka. Chaymantami Joseta sirvik runakunakanirka: ‘Kankunaka richiklla. Shinapash Benjaminka
˜nukanchikwanmi
sakirinka’ nishpa. Joseta sirvikkuna shina nikpika, chayshuk 10 wawkikunaka,imatatak rurarkakuna.
Josepa 10 wawkikunaka nirkami: ‘˜
Nukanchik wawki Benjamintallakamana sakishunchu.
˜Nukanchikpashmi kankunawanka Egiptoman tikrashun’
nirka. Shinami Josepakman chayakpika Josepash nirka: ‘Kankunaka wasimanrichiklla. Shinapash Benjaminka
˜nukata sirvishpami kaypi sakirinka’ nirka.
Jos´e shina nikpimi Judaka nirka: ‘Benjaminta kaypi sakitaka mana
ushanchikchu. Benjam´ın mana tikrakpika,
˜nuka taytaka llakimanta
wa˜
nunkami. Benjaminpak rantika,˜
nuka kaypi sakiripasha’ nirkami.
Jud´a shina nikpimi, Joseka cuenta japirka paypa wawkikunaka,
˜na alli
shunku tukushkata. Shinaka, Joseka imatatak rurarka. Chaytaka shamukhistoriapimi yachakushun.
G´enesis 42:9-38; 43:1-34; 44:1-34.
PAYPA wawkikuna alli tukushkata yachashpaka, Joseka payta sirvik
runakunataka nirkami: ‘Kay ukumanta llukshichik’ nishpa.˜
Na
paypa wawkikunawanlla kashpami, Joseka sinchita wakay kallarirka.
Shinaka yuyashun, Jos´e wakakukpika paypa wawkikunaka yuyashkankami:
‘Payka imamantashi wakakun’ nishpa. Shina wakakushpami Joseka˜
na
mana pakayta ushashpa nirka: ‘˜
Nukaka Josemi kani.˜
Nuka taytaka
kawsakupanrakchu’ nishpa.
Jos´e shina nikpika, paypa wawkikunaka achkata mancharishpami,
parlaytallapash mana usharkakuna. Chaymantami Joseka paypa
wawkikunataka nirka: ‘˜
Nukapakman shamuychik.˜
Nukaka Josemi kani.˜
Nukatami kankunaka Egipto llaktaman katurkankichik’ nirka.
Jos´e paykunawan parlakushpaka mana pi
˜narirkachu. Ashtawankarin
kuyaywan, alli shimikunawanmi paykunataka nirka: ‘˜
Nukata
katushkamantaka ama llakirichikchu. Achka gentekunata kishpichichunmi,
Dioska Egipto llaktaman˜
nukataka kachawashka.˜
Nukaka, Faraonpa
kati mandakmi kani. Utka˜
nuka taytaman willashpa, kaypi kawsachun
pushamukripaychik’ nirka.
JOSEPA FAMILIAKA
EGIPTO LLAKTAMANMI RIRKA
25
Shina nishpami, Joseka paypa tukuy wawkikunataka ukllarishpa˜
nawipi
mucharka. Josepa wawkikuna Egipto llaktapi kakta yachashpaka, Faraonka
Josetaka nirkami: ‘Kanpa familiata pushamunkapakka, carretakunatapash
apashpa richunlla. Kanpa familiamanka, Egipto llaktapi ashtawan alli
allpakunatami kusha’ nirka.
Shinami paypa familia shamukpi, Joseka achkata kushikushpa paypa
taytaka wakashpa ukllarikun.
Jacobpa familia Egipto llaktapi kawsankapak rishpaka, 70-purakunami
karka. Jacobpa churikunapash˜
nami kasarashkakuna karka. Paykunaka
wawakunatapash sirvik runakunatapash charirkakunami. Paykunatami
israelitakuna nishpa riksin karka. Shinapash, imamantatak israelitakuna
nin karka. Rikunki. Shuk punchaka Jehov´a Dioska Jacobtaka nirkami:
‘Kanka˜
na mana Jacob shutitachu charikrinki, kunanka
Israel shutimi kakrinki’ nishpa. Chaymantami Jacobpa
wawakunataka, israelitakuna nishpa riksin karka.
Israelitakunataka achkatami Jehov´a Dioska kuyan karka.
Imamantami israelitakunata kuyashkataka, shuktak
historiakunapimi yachakushun.
G´enesis 45:1-28; 46:1-27.
KAY runata rikuy. Kay runaka tukuylla cuerpopi karacha juntashka,llakinaytami tiyakun. Kay runaka Jobmi kan. Kutin,
˜nawpakpi
shayakun warmika Jobpa warmimi kan. Warmimi Jobtaka,‘Diosta maldicishpa, utka wa
˜nushpa siri’ nikun. Shinapash, Jobpa
warmika imamantatak shinanikun. Jobtaka, imamantatakachka llakikuna japirka.
Rikunki. Uz nishka llaktapimiJobka kawsan karka. Uz llak-taka Cana
´an llakta ladopimi
karka. Diosta tukuy shunkuwankuyashpami, Jobka Diospa tukuymandashkakunata kasun karka.Chaymantami Jehov
´a Diospash
Jobtaka achkata kuyan kar-ka. Shinapash, shuk mana alliangelka, Jobtaka mana rikunaya-chinchu karka. Chay mana alliangelka, pitak karka.
Chay mana alli angelkaSatanasmi karka. Yuyari: Satanaska Jehov
´a Diostapash achkatami
pi˜
nan karka. Satanasmi, Adantapash Evatapash Diosmanta karuyachirka.Chaymantami Satanaska yuyarka, ‘tukuy gentekunatapash Diosmantakakaruyachishallami’ nishpa. Shinapash, Satanaska mana tukuy gentekunatachuDiosmantaka karuyachishka. Yuyarishun, kay historiakamaka ima shuti alligentekunamantatak yachakushkanchik.
Kutinpash yuyari, Jacobpash Josepash allikunami karka. Paykunawa
˜nushka kipaka, Jobllami Diostaka tukuy shunkuwan kuyashpa, Diospa
mandashkakunata kasun karka. Chaymantami, Jehov´a Dioska Satanastaka
nirka: ‘Mana alli gentekuna tiyakpipash,˜
nukataka tukuy shunkuwankuyashpami, Jobka
˜nukapa tukuy mandashkakunataka kasun’ nishpa.
Jehov´a Dios shina nikpimi Satanaska nirka: ‘Tukuy cosaskunata kan
kukpillami Jobka kantaka kuyan. Shinapash tukuy cosaskunata kichukpika,Jobka kanpa
˜nawipillatakmi kantaka maldicinka’ nirka.
Satan´as shina nikpimi Jehov
´a Dioska nirka: ‘Shinaka Jobpa tukuy
cosaskunata kichuyari. Tukuy cosaskunata kichukpipash, Jobka mana˜
nukatakamaldicinkachu. Shinapash, pakta Jobtaka wa
˜nuchinkiman’ nirkami.
JOBKA TUKUY SHUNKUWANMIDIOSTAKA KASUN KARKA
26
Jehov´a Dios shina nikpimi Satanaska nirka: ‘Shinaka
˜namari rikushun’
nishpa. Shina nishpami Satanaska Jobpa tukuy wakrakunata, camellokunatashuwachichirka, ovejakunatapash wa
˜nuchichirka. Kutin Jobpa 10
churikunatapash ushushikunatapash, shuk jatun akapanata kachashpamiwa
˜nuchirka. Kipamankarin, shuk llakinay unkuytapash Jobmanka kurkami.
Shina llakinay unkuy japikpimi, Jobpa warmika ‘Diosta maldicishpa utkawa
˜nushpa siri’ nikun. Shina nikpipash, Diosta maldicinkapakka Jobka mana
munarkachu. Chay kipaka, Jobpa kimsa amigokunapash Jobtaka rikunkapakrirkami. Chay amigokunakarin Jobtaka nirkami: ‘Kanllatak imatapash manaallita rurashpami kashna llakiwan tiyakunki’ nishpa. Chay mana alli amigokunashina nikpipash, Jobka tukuy shunkuwanmi Diostaka kuyashpa katirka.
Job tukuy shunkuwan kuyakpika, Jehovaka achkatami kushikurka.Chaymantami Jehov
´a Dioska Jobpa unkuyta anchuchirka. Jobmanka shuktak
10 kuyaylla churikunatapash Dioska kurkami. Ashtawankarin, punta charishkawakrakunamanta, ovejakunamanta, camellokunamantapash ashtawan yallitamiDioska Jobmanka kurka.
Shinaka, Job shinachu kanpash Jehov´a Diostaka tukuy shunkuwan kuyashpa
kasukrinki. Jehovata kasukpika, payka achka bendicionkunatami kanmankakunka. Shamuk punchakunapikarin, shuk para
´ıso Allpapimi mana wa
˜nushpa
kawsanki. Job 1:1-22; 2:1-13; 42:10-17.
RIKUY kay dibujopi gentekunata. Acialwan makakuk gentekunakaegipciokunami kan. Kutin, llakinayta makay tukushpa trabajak
gentekunaka, israelitakunami kan. Yuyari, israelitakunaka Jacobpafamiliakunami karka. Shinapash, imamantatak israelitakunaka esclavokunashina trabajanakun.
Rikunki. Joseka Faraonpa kati mandakmi karka. Chaymantami, Josekaisraelitakunataka cuidashpa charin karka. Shinapash kipamanka, JosepashJoseta riksik Faraonpash wa
˜nurkami. Chaymantami, shuk mushuk
Fara´on Egipto llaktapika manday kallarirka. Kay mushuk Faraonka,
israelitakunataka mana rikunayachinchu karka.
Mushuk Faraonmi, israelitakunataka esclavokunata shina tratay kallarirka.Shuk punchakarin, millay millay egipciokunatami Faraonka akllarka. Kayegipciokunami israelitakunataka makay jawa, Faraonpa wasikunata rurachin
EGIPTO LLAKTAPIKA SHUK MANA ALLIFARAONMI MANDAY KALLARIRKA
27
karka. Egipciokuna achkata llakichikpipash, israelitakunaka ashtawan ashta-wanmi mirashpa katirka. Chaymantami egipciokunaka mancharishkakunaninakurka: ‘Paykunaka achka achka gentekunami tukunakun.
˜Nukanchikta-
pash yalli, sinchi sinchikunami tukunakun’ nishpa.
Shinaka, israelitakuna ama mirarishpa katichunka, Faraonka imatatak ru-rarka. Rikunki, israelitakuna ama mirarichunka, Faraonka parterakunatamimandarka: ‘Israelita warmikuna wachakpika, tukuy kari wawakunata wa
˜nu-
chinkichik’ nishpa. Shina nishpa mandakpipash, parterakunaka mana kariwawakunataka wa
˜nuchirkakunachu.
Parterakuna mana kasukpimi, chay millay Faraonka tukuy egipciokunata-ka mandarka: ‘Tukuy kari israelita wawakunata wa
˜nuchinkichik’ nishpa.
Shinapash, shuk kari wawaka imashinatak kishpirirka. Chaytaka shamuk his-toriapimi yachakushun.
´Exodo 1:6-22.
RIKUY, kay llullu wawaka llakinayta wakashpami, kay warmipa dedotajapikun. Kay wawaka Moisesmi kan. Kutin, chay warmika Faraonpa
ushushimi kan. Shinapash, imashinatak Faraonpa ushushika chay llulluwawataka tarirka.
Rikunki, Moisespa mamaka, egipciokuna Moisesta wa˜
nuchichunka manamunarkachu. Chaymantami, Moisestaka kimsa killakunakama pakashpacharirka. Shinapash kipamanka,
˜na mana Moisesta pakayta usharkachu.
Shinaka, Moisespa mamaka imatatak rurarka.
Moisespa mamaka shuk alli alli canastatami rurarka. Canastaman yakuama yaykuchunpash, canastataka breawanmi pintarka. Shina rurashpamiMoisestaka chay canasta ukupi churashpa, Nilo yaku kiwapi sakirka.Ashtawankarin, Moisespa pani Miriamtaka nirkami: ‘Karulla shayarishparikunki Moiseswan ima tukukta’ nishpa.
Shinami M´ıriam rikukukpillatak, Faraonpa ushushika Nilo yakupi
armankapak shamurka. Chaypimi, yaku kiwapi shuk canastatarikushpa payta sirvik warmitaka, ‘chay canastata apamukri’ nirka. Chaycanastata apamushpa paskakpika, shuk alhaja, kuyaylla wawami chaycanasta ukupika llakinayta wakakurka. Chaymantami, Faraonpa ushushikaachkata llakirishpa, ‘kay wawata wa
˜nuchichunka mana munanichu’ nirka.
Faraonpa ushushi canastata japikta rikushpami, Miriamka utkakallpashpa Faraonpa ushushitaka tapurka: ‘Kay wawata wi
˜nachinkapakka,
manachu shuk israelita warmita maskachun munankiman’ nishpa.
M´ıriam shina nikpimi Faraonpa ushushika nirka: ‘Ari, shuk warmita
maskapaylla’ nishpa.
Shina nikpimi Miriamka kallpashpa paypa mamata kayankapak rirka.Moisespa mama Faraonpa ushushipakman chayakpika, Faraonpaushushika nirkami: ‘Jayka kay wawata wi
˜nachipay. Wi
˜nachishkamantaka
pagashallami’ nishpa.
Shinami, Moisespa mamaka paypa wawatallatak wi˜
nachirka. ShinapashMois
´es
˜na jatunlla kakpika, Faraonpa ushushimanmi Moisestaka kurka.
Chaymantami, Faraonpa ushushika paypa churita shina Moisestakakuyashpa wi
˜nachirka. Shinami Moiseska Faraonpa wasipi wi
˜narka.
´Exodo 2:1-10.
WAWA MOISESKA KISHPIRIRKAMI 28
RIKUY, Moisestaka wa˜
nuchinkapakmi egipciokunaka katinakun.
Shinapash, imamantashi Moisestaka wa˜
nuchinkapak katikunkuna.
Rikunki, Faraonpa wasipi wi˜
nashpaka, Moiseska alli yachakushka,
sinchi runami tukurka. Egipciokunawan wi˜
nashpapash, Moiseska allimi
yacharka paypa taytamamakunaka israelitakuna kashkata.
Chaymantami, Mois´es 40 watakunata charishpaka, israelitakuna ima-
shina kawsakushkata rikunkapak rirka. Chaypimi Moiseska rikurka,
shuk egipcio shuk israelita esclavota makakukta. Chaymantami Moi-
seska, kayta chayta rikushpa pipash mana rikurikpi, chay egipciotaka
waktarka. Egipciota waktashpaka, wa-˜
nuktami waktashkarka. Chaymantami,
Moiseska chay egipciotaka arena ukupi
pakarka.
Israelitakunata maypashkachun ma-
kashpa egipciokuna charichunka,
Moiseska mana munarkachu. Chayman-
tami, Moiseska kayantin punchapash
kutin israelitakunataka rikunkapak rir-
ka. Chaypimi, Moiseska rikurka shuk
israelita chayshuk israelitata makakuk-
ta. Chaymantami, makakuk israelitataka
Moiseska nirka: ‘Imamantatak kanpa
wawkitallatak makanki’ nishpa.
Mois´es shina nikpimi chay israelita ru-
naka nirka: ‘Pitak kantaka˜
nukanchikta
mandak kachun,˜
nukanchikpa juez ka-
chunpash churarkayari. Imashinami
egipcio runata wa˜
nuchirkanki, shinallatakchu˜
nukatapash wa˜
nuchikrin-
ki’ nirka.
Chay israelita shina nikpimi, Moiseska achkata mancharishpa cuenta
japirka,˜
na tukuy gentekuna yachak chayashkata. Faraonpash egipciota
wa˜
nuchishkata yachak yachashpaka, Moisestaka wa˜
nuchichunmi
IMAMANTATAK MOISESKA KALLPASHPA RIKUN 29
kacharka. Chaymantami, Moiseska Egipto llaktamanta kallpashparikun.
Egipto llaktamanta rishpaka, Moiseska Madi´an llaktamanmi
chayarka. Chaypimi, Moiseska Jetropa familiata riksishpa, Jetropa
ushushi Z´ıpora nishkawan kasararka. Madi
´an llaktapika, 40
watakunatami Moiseska Jetropa ovejakunata michishpa kawsarka.
Chay punchakunakamaka, Moiseska˜
nami 80 watakunata charirka.
Shuk punchaka, ovejakunata michikushpami, Moiseska shuk uchillayura rupakukta rikurka. Shinapash, imamantatak chay yuraka
rupakurka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.´
Exodo 2:11-25; Hechos 7:22-29.
MOISESKA, Horeb nishka urkupi mi-chikushpami, shuk yura rupakukta
rikurka. Chay yuraka achkata rupashpa-pash, mana rupashpa tukurirkachu.
Chaymantami Moiseska yuyarka, ‘chayyuraka imamantashi mana rupashpa tuku-rin. Chayman rishpa rikukrisha’ nishpa.Chay yuraman
˜na chayakukpika, chay yu-
ramantaka uyarirkami: ‘Kaymanka amaashtawan shamuychu. Kan shayakukpampaka santomi kan. Chaymanta, kan-pa sandaliakunatapash surkuy’ nirkami.Chay shimikunata Dios nikukta cuen-ta japishpaka,
˜nawitapash taparishpami
Moiseska sakirirka.
Chay kipami Dioska Moisestaka nir-ka: ‘
˜Nukapa llakta esclavokuna shina
Egiptopi kawsashpa katichunka mana mu-nanichu. Egipto llaktaman rishpa Cana
´an
llaktaman pushakri’ nirka.
Jehov´a Dios shina nikpimi Moiseska
nirka: ‘˜
Nukaka mana ushashachu.Israelitakunataka, imashinatak Egip-to llaktamantaka llukchishayari’ nishpa.‘Kutin, israelitakunapakman rikpipash,“kantaka pitak kachamunyari” nikpika,˜
nukaka imatatak nishayari’ nirkami.
Mois´es shina nikpimi Jehov
´a Dioska
nirka: ‘“Abrahanpa, Isaacpa, JacobpaDiosmi kankunapakmanka kachamurka.Chay Dioska JEHOV
´A shutimi kan” nin-
ki’ nirka. Ashtawankarin Jehov´a Dioska
SHUK YURA RUPAKUKTAMI
MOISESKA RIKURKA
30
nirkami: ‘Unay unaykamapash,˜
nukakaJehov
´a shutimi kasha’ nishpa.
Jehov´a Dios shina nikpimi Moiseska
nirka: ‘Jehovami kachamurka nikpi-pash mana krikpika,
˜nukaka imatashi
nisha’ nishpa.
Mois´es shina nikpimi Jehov
´a Dios-
ka tapurka: ‘Imatatak kanpa makipikacharikunki’ nishpa.
Shina nikpimi Moiseska nirka:‘Shuk vara kaspitami charikuni’nishpa.
Chaymantami Jehov´a Dioska, ‘chay
vara kaspita allpaman shitay’ nirka.Kaspita allpaman shitakpika, chayvara kaspika shuk culebrami tukurka.Kipamanpash Jehovaka Moisestakanirkami: ‘Kanpa ropa ukupi maki-ta sati’ nishpa. Makita ropa ukumansatishpa llukchikpika, makika rasushina yurak yurakmi tukurka. Chaykipakarin, shuktak milagrota rura-chunpash Jehov
´a Dioska Moisesman
ushayta kurkami. Chay kipami Jehov´a
Dioska Moisestaka nirka: ‘Kay mila-grokunata rikushpami, israelitakunakakrinka
˜nuka kantaka kachashkata’
nishpa.
Chay kipami, Moiseska wasiman ti-krashpa Jetrotaka nirka: ‘Egiptollaktapi
˜nuka familia imashina kawsa-
kushkata rikunkapak rinayanmi’nishpa. Mois
´es shina nikpimi Jetroka,
‘rinayakpika rilla’ nirka. Shinami, Moi-seska kutin Egipto llaktaman tikrarka.
´Exodo 3:1-22, NM; 4:1-20.
EGIPTO llaktaman Mois´es tikrashpaka, Jehov
´a Dios imashina
milagrokunata rurashkatami Aaronmanka parlarka. Chay kipami,Moiseska Aarontin israelitakunapakman rishpa, Jehov
´a mandashka
milagrokunata rurarka. Chay milagrokunata rikushpami, israelitakunakakrirka Jehov
´a Dios paykunata kachashkata.
Kipamanka, Moisespash Aaronpash Faraonpakman rirkakunami. Chaypimipaykunaka Faraontaka nirka: ‘Jehov
´a Dioska ninmi: “
˜Nuka Israel llaktata
richun saki, kimsa punchakunata chakishka pampaman rishpa,˜
nukataadorachunmi munani” ninmi’ nirka. Paykuna shina nikpimi Faraonkanirka: ‘
˜Nukaka mana Jehovataka riksinichu. Israelitakunataka mana richun
sakishachu’ nishpa.
Israelitakuna Jehovata adorankapak munanchikmi nikpika, Faraonkaachkata pi
˜narishpami israelitakunataka ashtawan sinchita trabajachirka.
Chaymantami israelitakunaka Moisestaka nirka: ‘Kanmantami kashnallakikunata charinchik’ nishpa. Paykuna shina nikpika, Moiseska achkatamillakirirka. Chaymantami Jehov
´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Ama llakirichu.
Faraonka israelitakunataka richun sakinkallatakmi’ nishpa.Shinami, Moisespash Aaronpash kutin Faraonpakmanka rirka. Kay viaje
Faraonpakman rishpaka, shuk milagrotami rurarkakuna. Ima milagrotatakrurarkakuna. Rikunki, shuk vara kaspita Aar
´on shitakpika, chay vara
kaspika shuk jatun culebrami tukurka. Chashna rurakpimi, Faraonpasacerdote brujo runakunapash kaspikunata shitarka. Chay kaspikunapashuchilla culebrakunami tukurka. Shinapash, Aaronpa culebraka tukuylla uchillaculebrakunatami mikurka. Chayta rikushpapash, Faraonka israelitakunatakamana richun sakirkachu.
Shinaka, chay Faraonka mana intindik Faraonmi karka. ChaymantamiJehov
´a Dioska nirka: ‘Egipto llaktataka 10 plagakunawanmi llakichikrini’
nishpa.
Plagakuna Egipto llaktata llakichikukpika, Faraonka Moisestaka ninmikarka: ‘Kay plagata kankuna anchuchikpika,
˜nukapash israelitakunataka
richun sakishallami’ nishpa. Shinapash, plagata˜
na anchuchikpika, Faraonkaninmi karka: ‘Israelitakunataka mana richun sakishachu’ nishpa. Shinapash, 10plagakuna tiyashka kipaka, Faraonka israelitakunataka nirkami: ‘Egiptomantallukshishpa richik’ nishpa.
Chay 10 plagakunaka, ima laya plagakunatak karka. Chaytaka shamukhistoriapimi yachakushun. ´
Exodo 4:27-31; 5:1-23; 6:1-13, 26-30; 7:1-13.
MOISESPASH AARONPASHFARAONPAKMANMI RIRKA
31
KAY dibujokunata rikuy. Jehov´a Dios-
ka, 10 plagakunawanmi Egiptollaktataka llakichirka. Primer plaga tiya-chunka, Aaronka Nilo yakukunatami paypavara kaspiwan waktarka. Shina waktakpi-mi chay yakukunaka yawarman tikrarka.Chaymantami tukuy pescadokunapash wa-˜
nurka. Shinami Nilo yakukunaka ashnakashnak tukurka.
Kipa plagapika, achka achka sapokuna-mi Nilo yakumantaka llukshirka. Kaysapokunaka hornokunapi, bateakunapi,camakunapi, tukuy ladokunapimi karka. Sa-pokuna wa
˜nukpika, egipciokunaka mont
´on
montonmi sapokunataka tantachirka. Shi-nami tukuylla Egipto llaktaka, millanaytaashnay kallarirka.
Kutin tercer plaga tiyachunka, Aaronmiallpataka paypa vara kaspiwan waktar-ka. Shina waktakpimi, chay allpa polvokauchilla kurukuna shina tukushpa genteku-natapash animalkunatapash kanirka.
Kay kimsa plagakunaka, egipciokunata-pash israelitakunatapash llakichirkami.Shinapash, chayshuk 7 plagakunaka egip-ciokunatallami llakichirka. Kutin cuartaplagapika, jatun raku chuspikunami tu-kuy egipciokunapa wasikunaman yaykurka.Quinta plagaka, egipciokunapa achka wa-krakunata, ovejakunata, chivokunatamiwa
˜nuchirka.
Kutin sexta plaga tiyachunka, Moises-pash Aaronpash maki junta uchpatajapishpami, wayraman shitarkakuna.
EGIPTO LLAKTAPIKA
10 PLAGAKUNAMI TIYARKA
32
Shinami gentekunapipash animalkunapi-pash llagakuna llukshirka.
S´eptima plaga tiyachunka, Moisesmi ma-
kita wichay churarka. Makita wichaychurakpika, Jehov
´a Dioska sinchitami ku-
lun nichishpa runtuwan tamiyachirka.Egipto llaktapika, shina tamiyaka ima pun-chapash mana tiyashkarkachu.
Runtuwan sinchita tamiyashpapash,mana tukuy tukuy plantakunatachu tuku-chirka. Shinapash, octava plagapika achkaachka langostakuna llukshishpami, runtu-manta puchushka plantakunatapash tukuytukuyta mikushpa tukuchirka.
Novena plagapika, kimsa punchakuna-kamami Egipto llaktapika, mana puncha-yashpa amsa amsa karka. Shinapash,israelitakuna kawsakushka pushtupikamana imapash tukurkachu.
Tukuri plagapi israelitakuna ama wa˜
nu-chunka, Jehov
´a Dioska nirkami: ‘Shuk uchi-
lla ovejata wa˜
nuchinkichik’ nishpa. Chayovejapa yawarwanmi, punku yaykunakuna-taka pintana karka. Punku yaykunapi ya-warta rikushpaka, Jehovapa angelka manapitapash wa
˜nuchinachu karka. Shinapash,
punku yaykunapi yawarta mana rikushpa-ka, punta churita, punta wacharishka ani-maltapashmi Jehovapa angelka wa
˜nuchina
karka.
Chay 10 plagakuna tiyashka kipami, Fa-raonka israelitakunataka nirka: ‘Kaymantallukshishpa richik’ nishpa. Shina nikpimi,israelitakunaka chay tutallatak paykuna-pa cosaskunata tantachishpa, Egipto llakta-manta rirkakuna.
´Exodo cap
´ıtulo 7-manta, cap
´ıtulo 12-kama.
RIKUY kay dibujota. Moiseska vara kaspita mar Rojoman rikuchishpami
shayakun. Paywan shayakun gentekunaka israelitakunami kan. Israe-
litakunaka kishpirishkakunami shayanakun. Shinapash, Faraonka paypa
soldadokunantinmi mar Rojopi wa˜
nukunkuna. Imashinashi chashna tu-
kurka.
Rikunki. Imashinami chayshuk historiapi yachakurkanchik, 10 plagakuna
tiyashka kipaka, Faraonka israelitakunataka richun sakirkami. Chay-
mantami, 600.000 kari israelitakuna, achka warmikuna wawakunapash
Egipto llaktamantaka rirkakuna. Ashtawankarin, ‘Jehov´a Diosmi Tukuy
Ushayta charin’ nishpaka, shuktak gentekunapashmi israelitakunawanka
rirka. Shinami israelitakunapash, shuktak gentekunapash paykunapa tukuy
ISRAELITAKUNAKAMAR ROJOTAMI YALLIRKAKUNA
33
ovejakunata, chivokunata, wakrakunata apashpa Egipto llaktamanta rirka-
kuna.
Israelitakuna manarak Egipto llaktamanta rishpaka, egipciokunataka nir-
kami: ‘Ropakunata, oro cosaskunata, plata cosaskunata˜
nukanchikkunaman
kunami kankichik’ nishpa. Shina nikpimi, egipciokunaka israelitakuna tukuy
ima ma˜
nashkakunata kurka. Shinapash, imamantatak egipciokunaka tukuy
ima ma˜
nashkakunata kurka. Egipciokunaka, tukuri plaga tiyashka kipaka
achkatami mancharirkakuna.
Shinami wakin punchakuna kipaka, israelitakunaka mar Rojo manyaman
chayashpa samanakurka. Chaykamaka, Faraonpash paypa soldadokunapash
achkata pi˜
narishkakunami, ‘imamantashi israelitakunataka richun sakirkan-
chik’ ninakurka.
Shina ninakushpami, Faraonka 600 carretakunata japishpa, paypa solda-
dokunantin israelitakunata katishpa rirka.
Fara´on paypa soldadokunantin shamukukta rikushpaka, israelitakunaka
achkatami mancharirkakuna. Maypi pakakunatapash mana charirkakuna-
chu. Shuk ladoman rikukpika, mar Rojomi karka. Kutin chayshuk ladoman
rikukpika, egipciokunami shamunakurka. Shinapash, egipciokuna israelita-
kunata ama llakichichunka, Jehov´a Dioska shuk amsa puyutami churarka.
Chay kipami Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Kanpa makipi charikush-
ka vara kaspita mar Rojo ladoman rikuchi’ nishpa. Mois´es shina rurakpimi,
Jehov´a Dioska sinchita wayrachirka. Shina wayrakpika, mar Rojo yakuku-
naka chawpirishpami lado lado tukurka.
Shinami, achka waranka waranka gentekuna animalkunapash chayshuk
ladoman yallinakurka. Shinapash, egipciokunaka israelitakunata rikuyta
usharkakunami. Chaymantami egipciokunapash israelitakunata katishpa
rirkakuna.
Egipciokunapash mar Rojota rikpika, Jehov´a Dioska carretakunapa rueda-
kunatami anchuchirka. Chaymantami egipciokunaka achkata mancharishpa,
kaparirkakuna: ‘Kaymanta jakuchik. Jehovaka israelitakunapa lado tukush-
pami˜
nukanchikkunawanka makanakukun’ nishpa. Shina ninakushpapash,
paykunaka˜
na mana imatapash rurayta usharkakunachu.
Chaypimi Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Kan charikushka vara
kaspitaka kutin mar Rojo ladoman rikuchi’ nishpa. Mois´es shina rurakpimi,
mar Rojo yakukunaka kutin tantanakushpa tukuylla egipciokunata
wa˜
nuchirka.
Israelitakunata Jehov´a Dios ayudakpika, israelitakunaka achkatami
kushikurkakuna. Chaymantami kari israelitakunaka Jehov´a Diosta
agradicishpa, kashna nishpa cantarkakuna: ‘Kanmi tukuyta mishak
Dios kanki. Kanmi caballokunatapash soldadokunatapash mama kuchapi
wa˜
nuchishkanki’ nishpa. Moisespa pani Miriamkarin paypa panderetatapash
japishpami, shuktak warmikunantin achkata bailashpa, paykunapash
cantarkakuna.´
Exodo cap´ıtulo 12-manta, cap
´ıtulo 15-kama.
PARTE 3
Egiptomanta kishpirishkamanta, Israelpi
primer rey tiyashkakama
Moisesmi israelitakunataka Egipto llaktamanta lluk-chishpa, Sina
´ı urkuman pusharka. Chaypimi Jehov
´a
Dioska Paypa leykunata Moisesman kurka. Kipamanka,12 israelitakunatami Moiseska Cana
´an allpakunata riku-
chun kacharka. Shinapash 10 israelitakuna tikrashpakamana alli noticiakunatami kurkakuna. Chaymantami, shuk-tak israelitakunaka achkata mancharishpa Egipto llaktamantikrankapak munarkakuna. Jehov
´a Dioska, israelitakuna
feta mana charikpimi, 40 watakunata chakishka pampaku-napi kawsachun sakirka.
Kipamanka, Josuetami Jehov´
a Dioska akllarka israe-litakunata Canaanman pushachun. Cana
´an allpakunata
israelitakunaman kunkapakka, Jehov´
a Dioska mila-grokunatami rurarka. Primeroka, Jord
´an yakukunatami
chakichirka. Kipamanka, Jeric´
o llaktapa muyuntin pirkaku-natami urmachirka. Kipamankarin,
˜na amsayakukpipash
Intitaka mana yaykuchun sakirkachu. Israelitakunaka 6 wa-takunata makanakushpami, Cana
´an allpakunataka japirka.
Israel llaktapika, juezkunami 356 watakunata mandarka.Israel llaktapi primer juezka Josuemi karka. Kipamanka,shuktak juezkunapash tiyarkami. Wakin juezkunaka Barac,Gede
´on, Jeft
´e, Sans
´on, Samuel shutikunami karka. Chay
punchakunapika Rahab, D´
ebora, Jael, Rut, Noemi, Dalilanishka warmikunapashmi kawsarka. Kay PARTE 3-pika,396 watakunapi imashina kawsay tiyashkatami yachaku-shun.
RIKUY, gentekunaka imachari yuraklla, uchilla granotami pallanakun.Shinapash, kayka imatak kan. Mikunallachu kan.
Yuyari, israelitakunaka˜
na mana Egipto llaktapi kawsanakurkachu.Paykunaka shuk killa yallita purinakushpami, kay chakishka chakishkaallpakunaman chayamurka. Kay allpakunapika, imapash mana alliwi
˜nanchu karka. Chaymantami israelitakunaka ninakurka: ‘Kaypika
yarikaymanta wa˜
nukrinchikmari. Kaypi wa˜
nuchinapak rantika, Egiptollaktapillatak Jehov
´a Dios wa
˜nuchishpaka allimi kanman karka. Egipto
llaktapika mikunallatapash charirkanchikmi’ nishpa.Israelitakuna shina ninakukpimi, Jehov
´a Dioska kayantin punchallatak
achka mikunata tamiyachirka. Chaymantami israelitakunaka ninakurka:‘Kay yuraklla, uchilla muyukuna shinaka, imashi kan’ nishpa.
Shina ninakukpimi Moiseska nirka: ‘Jehov´a Diosmi kay mikunataka
kankunaman kurka’ nishpa. Chay mikunatami gentekunaka MAN´
A nishpashutichirka. Kay man
´a shuti mikunaka mishki tortilla shinami karka.
Moiseska israelitakunataka nirkapashmi: ‘Man´a shuti mikunataka mikuy
ushashkatallami pallana kankichik’ nishpa. Chaymantami, israelitakunakatukuy punchakuna tutamanta jatarishpa, man
´a shuti mikunataka pallan
karka. Chay man´a shuti mikunaka, Inti llukshikpika yakuyanllami karka.
Moiseska nirkapashmi: ‘Man´a shuti mikunataka mana kayantin
punchapantin pallanachu kankichik’ nishpa. Mois´es shina nikpipash, wakin
israelitakunaka mana kasushpami kayantin punchapantin pallarkakuna.Chaymantami, man
´a shuti mikunaka kurukuna juntashpa millanayta
ashnan karka.Chayshuk punchakunapantin mana wakaychinachu kankichik
nishpapash, Jehov´a Dioska nirkami: ‘Viernes puncha chayakpika, s
´abado
punchapantin pallashpami wakaychina kankichik’ nishpa. ImamantatakJehov
´a Dioska shina nirka. Rikunki. S
´abado punchataka, man
´a shuti
mikunataka Jehov´a Dioska mana tamiyachinachu karka. Chaymantami
s´abado punchapantin pallakpika, man
´a shuti mikunaka mana kurukuna
juntashpa millanayta ashnanchu karka. Shinaka, Jehov´a milagrota
rurakpimi, s´abado punchapika man
´a shuti mikunaka mana wakllin karka.
Shinami, israelitakunaka 40 watakunata chakishka allpakunapikawsarka. Chay 40 watakunataka, man
´a shuti mikunatalla mikushpami
kawsarkakuna.´
Exodo 16:1-36; N´
umeros 11:7-9; Josu´e 5:10-12.
DIOSKA SHUK MUSHUK, ALLIMIKUNATAMI KURKA
34
EGIPTO llaktamanta llukshishpa-ka, israelitakunaka
˜nami ishkay
killakunata chakishka allpakunapi pu-rinakurka. Shinami, paykunaka Sina
´ı
nishka urkuman chayarkakuna. Kayurkutami Horeb nishpa riksin kar-ka. Yuyari: Kay Sina
´ı urku ladopimi,
Jehov´a Dioska yura rupakuk ukuman-
ta Moisestaka parlarka. Kay urkumanchayamushpami, israelitakunaka achkapunchakunata kaypi kawsarka.
Shuk punchaka, Horeb nishka urku jawamanmi Moiseska rirka. ChaypimiJehov
´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Israelitakunamanka kashna ninki,
“kankunaka˜
nukata kasushpa,˜
nukapa akllashka llakta kachunmi munani”’nishpa. Jehov
´a Dios shina nikpimi, Moiseska israelitakunamanka willakrirka.
Chaymantami israelitakunapash nirka: ‘Ari.˜
Nukanchikkunaka Diospa tukuymandashkakunataka kasushunllami’ nishpa.
Israelitakuna shina nikpimi, Jehov´a Dioska sinchita kulun nichishpa,
manchanayta urkutaka kushnichirka. Chay kipami, Jehov´a Dioska
israelitakunataka nirka: ‘˜
Nukaka Jehov´a Diosmi kani.
˜Nukami kankunataka
Egipto llaktamanta llukchirkani’ nishpa. Shina nishpami, Jehov´a Dioska
mandarka: ‘Shuktak dioskunataka mana adoranachu kankichik.˜
Nukatallamiadorana kankichik’ nishpa.
Jehov´a Dioska, shuktak 9 leykunatapashmi israelitakunamanka kurka.
Shinapash, Jehov´a Dios sinchita kulun nichishpa leykunata willakukpika,
israelitakunaka achkatami mancharirkakuna. Chaymantami paykunakaMoisestaka nirka: ‘Mois
´es, kanlla Jehov
´a Dioswanka parlakri. Jehov
´a Dios
˜nukanchikwan parlashpa katikpika,
˜nukanchikka wa
˜nukrinchikmari’ nishpa.
Israelitakuna shina nikpimi Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Kay urku
jawaman shamuy. Kaypimi,˜
nukaka ishkay tabla rumikunapi leykunata es-cribishpa kukrini. Kay leykunataka, israelitakuna kasushpa kawsachunmimunani’ nirka. Jehov
´a Dios shina nikpimi, Moiseska kutin chay urku jawa-
man rishpa, 40 punchakunata 40 tutakunata chaypi sakirirka.
DIOSKA LEYKUNATAISRAELITAKUNAMAN
KURKAMI
35
Chay urku jawapimi, Jehov´a Dioska ishkay tabla rumikunapi, 10 leykunata
escribishpa Moisesmanka kurka. Chay 10 leykunatami, Diez Mandamientosnin. Chay Diez Mandamientos nishkakunata Jehov
´a Diosllatak escribishpa-
pash, chayshuk achka leykunataka Moisestami escribichirka.
Israelitakunaka chay Diez Mandamientostapash, chayshuk achka leyku-natapash kasunami karka. Chayshuk leykunaka imatatak nikurka. Shukleyka nikurkami: ‘Jehov
´a Diostami kanpa tukuy shunkuwan, kanpa tukuy
yuyaywan, kanpa tukuy almawan, kanpa tukuy ushaywan kuyana kanki’nishpa. Kutin shuktak leyka nikurkami: ‘Imashinami kanllatak kuyarinki,shinallatakmi shuktak gentekunatapash kuyana kanki’ nishpa. Diospa churiJesucristopash kay Allpapi kashpaka yachachirkami, kay ishkay leykunamiashtawan jatun ministirishka leykuna kan nishpa. Shinapash, Jesuska imata-llatak yachachirka. Chaytaka shuktak historiakunapimi yachakushun.
´Exodo 19:1-25; 20:1-21, NM; 24:12-18; 31:18; Deuteronomio
6:4-6; Lev´ıtico 19:18; Mateo 22:36-40, NM.
RIKUY, kay gentekunaka shuk jatun juchatami ruranakun. Paykunakashuk uchilla oro wakrata chawpipi churashpami, cantashpa bailanakun.
Shinapash, kay gentekunaka imamantatak shina ruranakun.
Yuyarishun, Moiseska Sina´ı urku jawamanmi rirka. Shinapash Moiseska
mana utka tikramurkachu. Chaymantami gentekunaka ninakurka: ‘Mois´es ima
tukushkataka mana yachanchikchu. Shinaka, shuk diosta rurashunchik. Kaydiosmi
˜nukanchiktaka kay allpamanta llukshita ayudanka’ ninakurka.
Gentekuna shina ninakukpimi Aaronka nirka: ‘Kankunapa tukuy orozarcillokunata apamuychik’ nishpa. Shinami Aaronka chay oro zarcillokunata
yakuyachishpa, shuk uchilla oro wakrata rurarka. Shina rurashpamigentekunaka ninakurka: ‘Kaymi
˜nukanchik Dios. Kay Diosmi
˜nukanchiktaka
Egipto llaktamanta llukchirka’ nishpa. Ashtawankarin, gentekunaka shukjatun fiestata rurashpami kay uchilla oro wakrataka adoranakun.
Gentekuna chashna rurakukpika, Jehov´a Dioska achkatami pi
˜narirka.
Chaymantami Moisestaka nirka: ‘Israelitakunata utka rikukri. Gentekunaka
GENTEKUNAKA SHUK UCHILLA
ORO WAKRATAMI RURARKA
36
˜nukapa leykunata mana kasushpami, shuk uchilla orowakrata adoranakun’ nirka.
Jehov´a Dios shina nikpimi, Moiseska utka urku
jawamanta uray shamurka. Uray shamushpa rikuk-pika, gentekunaka shuk uchilla oro wakrata chawpipichurashkakunami, cantashpa bailakurkakuna. Chayman-tami Moiseska achkata pi
˜narishpa, Diospa leykunata
escribishka tabla rumikunataka pakirikta shitarka.Chay kipami, chay uchilla oro wakrataka rupachishpayakuyachirka. Yakuyachishkajawapash,
˜nutu
˜nututa rurash-
pami shitarka.
Israelitakuna shuk jatun juchata rurakpimi, Moiseska mandarka: ‘Chayuchilla oro wakrata adoranakuk gentekunataka wa
˜nuchishpa sakichik’ nish-
pa. Shinami chay punchaka, 3.000 gentekuna wa˜
nurka. Shinaka, imashinamiyachakushkanchik, makiwan rurashka yanka dioskunataka mana adoranachukanchik. Jehov
´a Diostallami adorana kanchik.
´Exodo 32:1-35.
RIKUY kay carpa wasita. Kay carpa wasitaka,tabern
´aculo nishpami israelitakunaka riksin
karka. Egipto llaktamanta llukshishka kipami,israelitakunaka Jehov
´a Diosta adorankapak nishpa,
DIOSTA ADORANKAPAKMI SHUK
CARPA WASI TIYARKA
37
kay tabern´aculo carpa wasitaka rurarkakuna. Israelitakunaka shuk
watapillami kay tabern´aculo wasitaka rurarkakuna. Shinapash, pitak chay
carpa wasitaka ruraychik nishpa mandarka.
Jehov´a Diosmi mandarka. Yuyari, Moiseska Sina
´ı urku jawamanmi rirka.
Chaypimi Jehov´a Dioska nirka: ‘Paskashpa apanalla tabern
´aculo carpa wasita
ruranki’ nishpa. Shina paskashpa apanalla kakpimi, israelitakuna shuktakladoman rishpaka, chay tabern
´aculo carpa wasitaka paskashpa, apashpa rinlla
karka.
Kutin kay dibujota rikuy. Kay tabern´aculo carpa wasika ishkay
ukukunatami charin. Lluki ladoman tiyakuk ukuka uchillami kan. Kutin,alli ladoman tiyakuk ukuka jatunmi kan. Lluki ladoman tiyakuk uchillaukupika, shuk cajami tiyakun. Kay cajatami, israelitakunaka arca del pactonishpa riksin karka. Kay caja jawapika, orowan rurashka ishkay querub
´ın
angelkunami chimpapura churashka tiyakun. Chay arca del pacto cajaukupika, Diez Mandamientos nishka ishkay tabla rumikunami tiyakurka.Shinapash yuyari, Moiseska punta ishkay tabla rumikunataka pakiriktamishitarka. Chaymantami Jehov
´a Dioska, Diez Mandamientos nishkata, ishkay
tabla rumikunapi kutin escribirka. Chay ishkay tabla rumikunatami arca delpacto caja ukupika churarka. Kutinpash yuyari, israelitakunaka man
´a shuti
mikunata mikushpami kawsan karka. Chay man´a shuti mikunatapashmi,
shuk jarrapi pallashpa arca del pacto caja ukupika churarkakuna.
Jehov´a Dioska nirkapashmi: ‘
˜Nukata alli adoranata gentekunaman
yachachichunka, Moisespa wawki Aarontami akllani. Paymi sumo sacerdotekanka. Shinallatak, Aaronpa churikunallami Aarontaka ayudana kan.Paykunami sacerdotekuna kanka’ nirka.
Kutin kay dibujota rikuy. Alli ladoman tiyakuk jatun ukupika, shuk uchillakushnikuk cajami tiyakun. Chay cajapimi, mishkilla ashnakuk inciensotaAaronpa churikunaka kushnichin karka. Chay jatun ukupika, shuk jatuncandeleropash tiyakunmi. Chay candeleroka 7 uchilla lamparakunatamicharin. Shinallatak, chay jatun ukupika shuk mesapash tiyakunmi. Chay mesajawapika 12 tantakunami tiyakun karka.
Kutin tabern´aculo carpa wasi patiopika, shuk jatun pailami yakuwan
tiyakun karka. Chay paila yakupimi, Aaronpash Aaronpa churikunapashmakikunata, chakikunata mayllarin karka. Chay tabern
´aculo patiopika, shuk
jatun altarpashmi tiyan karka. Jehov´a Diospa
˜nawpakpi mishkilla ashnachun
nishpami, chay altarpi animalkunataka wa˜
nuchishpa, rupachishpa kushnichinkarka. Shinami israelitakunaka, kay tabern
´aculo carpa wasita chawpipi
churashpa, muyuntinpi kawsan karka.´
Exodo 25:8-40; 26:1-37; 27:1-8; 28:1; 30:1-10, 17-21; 34:1, 2; Hebreos 9:1-5.
RIKUY kay dibujota. Kay ishkay runakunaka achka frutakunata kaspipiwarkuchishpami charinakun. Higokunapash, granadillakunapash,
uvakunapash jatun, rakukunami kan. Shinapash, kay runakunakamaymantatak kay frutakunataka apamurkakuna. Kay frutakunataka Cana
´an
llaktamantami apamurkakuna. Yuyarishun: Abrahanpash, Isaacpash,Jacobpash Cana
´an llaktapimi kawsan karka. Shinapash, Cana
´an llaktapi
CANAANTAKA 12 RUNAKUNAMIPAKALLA RIKUNKAPAK RIRKA
38
achka yarikay tiyakpimi, Jacobka paypa tukuy familiakunawan Egiptollaktapi kawsankapak rirka. Shinami 216 watakuna kipa, Moiseska kutinisraelitakunataka Cana
´an llaktaman pushashpa rikun. Paykunaka Cades
nishka chakishka allpakunapi kan.
Cana´an llaktapika mana alli gentekunami kawsan karka. Chaymantami,
Moiseska 12 runakunata akllarka Cana´an llaktata rikukrichun. Kay 12
runakunatami Moiseska nirka: ‘Cana´an llaktapi mashna gentekuna, imashina
gentekuna kawsakta, ima laya allpakuna tiyashkatapash rikukrichik.Shinallatak, ima laya frutakuna pukushkata rikunkapakpash apamunkichik’nirka.
Chay 12 runakuna Moisespakman tikrashpaka nirkami: ‘Rikuy. Kashna alli,raku frutakunatami Cana
´an allpakunapika pukun kashka’
nishpa. Shina ninakushpapash, 10 runakunaka nirkami:‘Cana
´an llaktamanta gentekunaka jatun jatun, sinchi sin-
chi runakunami kan. Paykunapa allpakunata kichuytakamana ushashunchu. Paykunarakmi
˜nukanchiktaka wa
˜nu-
chishpa sakinka’ nirkakuna.
Chay 10 runakuna shina nikpika, israelitakunaka ach-katami mancharishpa ninakurka: ‘Egipto llaktapillatakwa
˜nushpaka, allimi kanman karka. Mana kashpaka, kay
chakishka allpakunapillatak wa˜
nushpapash allimi kan-man. Cana
´an llaktaman rishpaka, makay tukushpami
wa˜
nukrinchik.˜
Nukanchik warmikunatapash wawakuna-tapash esclavokunata shinami charinka. Ama chashnallaki apankapakka, Moisestaka mana kasunachu kanchik.Moisesta kasunapak rantika,
˜nukanchikpurakunamanta-
llatakmi shuk mushuk mandakta akllashpa, Egiptollaktaman tikrashunchik’ ninakurka.
Gentekuna shina ninakukpipash Josueka, Calebka nirkakunami: ‘Ama man-chaychikchu. Jehov
´a Diospa ayudawanka, Cana
´an allpakunaka
˜nukanchikpami
kanka’ nirka. Shina nikpipash, israelitakunaka mana uyankapak munarkakuna-chu. Ashtawankarin, Josueta Calebtaka wa
˜nuchinkapakmi munarkakuna.
Shina mana intindik gentekuna kakpimi, Jehov´a Dioska achkata pi
˜narish-
pa nirka: ‘Kay gentekunaka, Egipto llaktapipash kay chakishka allpakunapimilagrokunata rikushpapash, paykunaka mana
˜nukapi feta churashkachu.
Chaymanta, 20 watakunata charik wichayman gentekunaka, 40 watakunatachakishka allpakunapi purishpami wa
˜nunka. Shinapash Josuewan, Calebwan-
llami Cana´an llaktamanka yaykunka’ nirka.
N´
umeros 13:1-33; 14:1-38.
RIKUY Aaronpa vara kaspita. Paypa vara kaspipika sisakunapash,almendra nishka frutakunapash wi
˜nashkami kan. Kay sisakunapash
frutakunapash shuk tutapillami wi˜
narka. Shinapash, imamantashi shinawi
˜narka.Rikunki. Israelitakunaka
˜nami achka watakunata chakishpa allpakunapi
kawsanakurka. Chaymantami Cor´e, Dat
´an, Abiram, shuktak 250
mandakkunapash ninakurka: ‘Moiseska mana˜
nukanchiktaka mandanachukan. Aaronpash mana payllachu sumo sacerdote kana kan’ nishpa.Shina ninakushpami Moisestaka nirkakuna: ‘Imamantatak kanlla tukuy˜
nukanchikkunataka mandana kanki’ nishpa.
Paykuna shina nikpimi Moiseska nirka: ‘Kankunapash kaya tutamantatabern
´aculo carpa wasiman shamunkichik. Shamushpaka, inciensokunata
rupachinkapak kankunapa incensariokunata apashpa shamunkichiklla.Shinami yachashun, pitami Jehov
´a Dios akllakta’ nirka.
Mois´es shina nikpimi, Corepash 250 mandakkunapash tabern
´aculo carpa
wasipi, inciensokunata rupachishun nishpa shayanakurka. Chay punchaka,shuktak gentekunapashmi Corepa lado tukurka. Chayta rikushpami, Jehov
´a
Dioska achkata pi˜
narishpa Moisestaka nirka: ‘Shuktak gentekunaman willay,kay mana alli gentekunapa carpakunamanta karuyaychik’ nishpa. Mois
´es
shina nishpa willakpimi, achka gentekunaka Corepa, Datanpa, Abirampacarpakunamanta karuyarka.
Chay kipami Moiseska nirka: ‘Jehov´a Dios akllashka gentekunaka kish-
pirinkami. Kutin, Jehov´a Dios mana akllashka gentekuna kakpika, allpa
paskarishpami paykunataka millpunka (lankanka)’ nirka.
Mois´es shina nishkantinmi, allpaka paskarishpa Corepa, Datanpa, Abi-
rampa carpakunata, cosaskunata, paykunapa lado tukushka gentekunatapashmillpurka. Allpa millpukukpika, chay mana alli gentekunaka manchanaytamikaparinakurka. Chaymantami shuktak gentekunapash achkata mancharishpa,‘utka kaymanta kallpashunchik,
˜nukanchikkunatapashmi allpaka millpunka’
nishpa.Chaykamaka, Corepash chayshuk 250 mandakkunapash, tabern
´aculo
carpa wasi ladopimi shayanakurkarak. Chaypillatakmi, Jehov´a
Dioska jawa pachamanta ninata kachamushpa, tukuylla paykunatakarupachishpa wa
˜nuchirka. Chay kipami Jehov
´a Dioska Aaronpa churi
Eleazartaka nirka: ‘Wa˜
nushkakunapa incensariokunataka yakuyachishpa,altarta tapana planchata ruranki. Kay planchata rikushpami tukuy
AARONPA VARA KASPIKA SISARKAMI 39
israelitakunaka yuyarina kan, Aarontalla paypa churikunatalla sacerdotekunakachun akllashkata’ nirka.
Shina nishka jawapash, Jehov´a Dioska nirkami: ‘Aaronlla paypa churikuna-
lla sacerdotekuna kana kashkataka, tukuy gentekuna alli intindichunmimunani’ nishpa. Chaymantami Jehov
´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Israel
llaktapika 12 jatun familiakunami tiyan. Chay 12 jatun familiamanta, 12 man-dakkunaka 12 vara kaspikunatami arca del pacto nishka
˜nawpakpi churana
kan. Levipa familiamantaka, Aaronmi paypa vara kaspitaka apamuna kan.˜Nuka akllashka sacerdotepa vara kaspimi sisana kan’ nirka.
Kayantin puncha Mois´es rikunkapak rikpika, Aaronpa vara kaspipimi sisa-
kunapash, almendrakunapash wi˜
nashkarka. Shinaka, Aaronta akllashpamiJehov
´a Dioska Aaronpa vara kaspipi sisakunata almendrakunatapash wi
˜na-
chirka. N´
umeros 16:1-49; 17:1-11; 26:10.
ISRAELITAKUNAKA˜
nami 39 watakunata chakishka allpakunapikawsanakurka. Kay tukuy watakunataka Jehov
´a Diosmi cuidariyakurka.
Shinapash, imashinatak Jehov´a Dioska cuidariyakurka. Yuyarishun:
Israelitakuna mikunata mana charikpika, Jehov´a Dioska man
´a shuti
mikunatami paykunamanka kurka. Shinallatak, punchakuna maykan˜
nantarinata yachachunka, Jehov
´a Dioska shuk amsalla pilar puyutami churarka.
Kutin, tutakuna maykan˜
nanta rinata yachachunka, Jehov´a Dioska nina shina
pilartami churarka. Chay watakunapika, israelitakunapa ropakunapash manatukurirkachu. Chakikunallapash mana chiktarirkachu.
Shinami israelitakunaka˜
na 40 watakunata shina purinakushpa, kutinCades nishka chakishka allpakunaman chayarka. Kayman chayamushpamiMoisespa pani Miriamka wa
˜nurka. Kutinpash yuyarishun: Achka watakuna
washamanka, kay Cades pushtupi kashpami, Moiseska 12 runakunataCana
´an allpakunata pakalla rikuchun kacharka. Israelitakunaka imashinami
40 watakuna washaman quejarinakurka, shinallatakmi kunanpash˜
na kutinquejarinakurka.
Kay Cades nishka chakishka pushtupika, mana yakutaka tarirkakunachu.Chaymantami israelitakunaka Moisestaka nirkakuna: ‘Kanka imamantatakEgipto llaktamanta llukchishpa, kay chakishka allpakunaman pushamurkanki.Kaypika granokunapash, higokunapash, uvakunapash, granadillakunapashmana pukunchu. Yakullapash mana tiyanchu. Kay chakishka allpakunapikawsanapak rantika, wa
˜nushpachari alli kanchikman’ nirkakuna.
Israelitakuna shina nishpa quejarinakukpimi, Moisespash Aaronpash Jeho-v
´a Diosta ma
˜nankapak tabern
´aculo carpa wasiman rirka. Paykuna ma
˜nakpimi
Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Tukuy israelitakunata tantachishpa shuk ja-
tun rumi˜
nawpakman pushay. Chaypimi nina kanki: “Kay jatun rumimantamiyaku llukshinka” nishpa. Shina nikpika, chay rumimantaka yaku llukshinka-llami. Shinami gentekunapash animalkunapash achka yakuta charinka’ nirka.
Jehov´a Dios shina nikpimi, Moiseska tukuy israelitakunata tanta-
chishpa nirka: ‘Uyaychik Diospimana krik gentekuna. Aarontin˜
nukantinmi kay jatun rumimanta-ka yakuta llukchikrinchik’ nirka.Shina nishka kipami, Moiseskapaypa vara kaspiwan chay jatunrumitaka ishkay viajeta waktarka.
MOISESKA SHUK JATUN RUMITAMI PAYPA
VARA KASPIWAN WAKTARKA
40
Shina waktakpimi, chay jatun rumimantaka achka yaku llukshirka. Shinamitukuy gentekunapash, animalkunapash yakuta upiyarka.
Aaronpash Moisespash, ‘˜
nukanchikmi kay rumimanta yakuta llukchikrin-chik’ nikpika, Jehov
´a Dioska achkatami pi
˜narirka. Shinapash, imamantatak
Jehov´a Dioska pi
˜narirka. Yuyay, Aaronpash Moisespashchu chay rumimanta-
ka yakuta llukchirka. Mana, mana paykunachu llukchirka. Jehov´a Diosmi chay
rumimantaka yakuta llukchirka. Shinaka, Aaronpash Moisespash ‘˜
nukan-chikmi kay rumimantaka yakuta llukchikrinchik’ nishpaka, llullatamininakurka. Chaymantami Jehov
´a Dioska achkata pi
˜narishpa paykunataka
nirka: ‘Israelitakunaka Cana´an llaktaman rinkami. Shinapash, mana kan-
kunachu paykunataka Cana´an llaktaman pushakrinkichik’ nirka.
Shinami israelitakunaka Cades nishka pushtumantaka, Hor nishka ur-kuman ri kallarirka. Chay Hor nishka urku jawapimi, Aaronka123 watakunata charishpa wa
˜nurka. Aar
´on wa
˜nukpika, israelita-
kunaka achkata llakirishpami shuk killakama wakanakurkalla.Chay kipaka, Aaronpa churi Eleazarmi israelitakunapa mushuksumo sacerdote tukurka.N
´umeros 20:1-13, 22-29; Deuteronomio 29:5.
RIKUY kay kaspipi pillurishka culebrata. Kay culebraka kawsakchukan. Mana, mana kawsakchu kan. Kay culebraka broncewan rurashka
culebrami kan. Shinapash, pampapi culebrakunaka kawsak culebrakunamikan. Chay culebrakuna kanikpimi, gentekunaka unkushpa wa
˜nunakurka.
Chaymantami, Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Shuk bronce culebrata
rurashpa, shuk jatun kaspipi pilluchishpa churay’ nishpa. Chay bronceculebrata rikushpami, israelitakunaka mana wa
˜nuna karka. Shinapash,
imamantatak chay culebrakunaka achka israelitakunata kaninakurka.
Rikunki. Israelitakunaka kutinmi achkata pi˜
narishpa quejarinakurka.Chaymantami israelitakunaka, Jehov
´a Diostapash Moisestapash kashna rima-
nakurka: ‘Imamantatak Egipto llaktamantallukchimushpa, kay chakishka allpakunapiwa
˜nuchun pushamurkanki. Kaypika mikuna-
pash, yakullapash mana tiyanchu. Kay man´a
shuti yanka mikunatalla mikushpaka,˜
namariamishkakuna kanchik’ ninakurka.
Yuyarishun: Jehov´a Dioska shuk milagro-
ta rurashpami, kay man´a shuti mikunataka
tamiyachirka. Kay mikunaka alli mikunamikarka. Shinallatak, Jehovaka yakuta-pash israelitakunamanka kurkami. Shinamilagrokunata rurashpa cuidakukpipash, is-raelitakunaka mana Jehov
´a Diostaka
agradicirkakunachu. Chaymantami Jehov´a
MOISESKA SHUK BRONCECULEBRATAMI RURARKA
41
Diospash achkata pi˜
narishpa millay culebrakunata kacharka. Kay culebrakunakanikpimi, achka israelitakunaka wa
˜nunakurka.
Shina wa˜
nunakushpami gentekunaka Moisestaka nirka: ‘˜
Nukanchikkunatakishpichiway. Jehov
´a Diostapash kantapash rimashpaka, shuk jatun jucha-
tami rurashkanchik. Jehov´a Diosta ma
˜napay, “kay millay culebrakunata
anchuchipay” nishpa’ nirkakuna.
Israelitakuna shina nikpimi, Moiseska Jehov´a Diostaka ma
˜narka, ‘kay
gentekunata ayudapay’ nishpa. Shina nishpa ma˜
nakpimi Jehov´a Dioska Moi-
sestaka nirka: ‘Shuk bronce culebrata rurashpa shuk jatun kaspipi pillushpachuray. Chay culebrata rikushpami gentekunaka mana wa
˜nunka’ nirka. Shi-
naka, culebrakuna kanikpimi, gentekunaka ama wa˜
nunkapak nishpa chaybronce culebrataka rikunakun.
Imashinami kay historiapi yachakushkanchik, culebrakuna kanikpimi is-raelitakunaka unkushpa wa
˜nurkakuna. Shinaka, imashinami culebrakuna
kanikpi israelitakunaka unkushpa wa˜
nurkakuna, shinallatakmi˜
nu-kanchikkunapash Adanpa, Evapa wawakuna kashkamantaka unkunchik,wa
˜nunchikpash. Shinapash, gentekuna wa
˜nuchunka Jehov
´a Dioska mana mu-
nanchu. Shinaka, gentekunata wa˜
nunamanta kishpichinkapakka, Jehov´a
Dioska imatatak rurarka.
Jehov´a Dioska paypa churi Jesucristotami kay Allpamanka kachamurka.
Jesucristotaka gentekuna mana rikunayachishpami, shuk jatun kaspipi war-kushpa wa
˜nuchirkakuna. Shinaka, shamuk punchakunapi mana wa
˜nushpa
kawsankapakka, Jesucristo imata rurashkatami, rikukuk shina,˜
nukanchik-pash rurana kanchik. Shinapash, imatallatak rurana kanchik. Chaytakashuktak historiakunapimi yachakushun.
N´
umeros 21:4-9; Juan 3:14, 15.
˜NUKANCHIKKUNAKA, ima punchapash shuk burro parlakta
rikushkanchikchu. Mana, mana rikushkanchikchu. Animalkunaka manaparlanchu. Shinapash Bibliapika ninmi, ‘shuk burroka parlarkami’ nishpa.Shinaka, imamantashi shuk burroka parlarka.
Rikunki. Israelitakunaka˜
nami Cana´an allpakunaman chayakrinakurka.
Chaymantami, Moab llaktamanta rey Balacka achkata mancharishpayuyakurka, ‘Balaam shuti runaman achka kullkita kukpika, paykaisraelitakunata maldicinkallami’ nishpa. Shina yuyashpami rey BalackaBalaamta kayachun kacharka. Chaymantami Balaamka paypa burropitiyarishpa, rey Balacpakman rikurka.
Shinapash, israelitakunata Balaam maldicichunka, Jehov´a Dioska mana
munarkachu. Chaymantami Jehov´a Dioska, Balaamta jarkachun shuk angelta
kacharka. Kay angelka, shuk jatun espadawan jarkashpami chawpi˜
nanpishayarirka. Chay angelta rikuytaka Balaamka mana usharkachu. Shinapash,Balaampa burroka chay angelta rikushpami,
˜na mana purinkapak munashpa,
asha asha washaman rishpa˜
nanpi siririrka. Burro siririkpimi, Balaamkaachkata pi
˜narishpa burrotaka kaspiwan makay kallarirka.
Balaam makakukpimi, Jehov´a Dioska chay burrota parlachirka. Burro
parlashpaka Balaamtaka nir-kami: ‘Imamantatak kanka˜
nukataka makawanki’ nishpa.
IMAMANTATAK SHUK BURROKA PARLARKA 42
Burro shina nikpimi Balaamka nirka: ‘Kanka˜
nukata muspayachinkapakmimunakunki. Shuk espadata charikushpaka, kunanllatakmi kantakawa
˜nuchishpa sakiman’ nirka.Balaam shina nikpimi burropash nirka: ‘
˜Nukaka, ima punchapash kanta
mana kasushpa,˜
nanpi siririshpa sakirishkanichu’ nishpa.Burro shina tapukpimi Balaamka nirka: ‘Mana, kanka mana ima
punchapash shina kashkankichu’ nishpa.Chaypimi, Jehov
´a Dioska Balaamta ayudarka chay angelta rikuchun.
Balaam chay angelta rikukpimi chay angelka nirka: ‘Kanka imamantatakkanpa burrotaka makanki.
˜Nukaka Israel llaktata kan ama maldicichunmi
jarkankapak shamushkani. Kanpa burro,˜
nanpi mana siririshpa sakirikpika,kantami wa
˜nuchiman karkani. Shinapash kanpa
burrotaka mana wa˜
nuchimanchu karkani’ nirka.´Angel shina nikpimi Balaamka nirka: ‘Kishpichiway,
˜nukaka shuk jatun juchatami rurashkani.
˜Nanpi kan sha-
yakuktaka,˜
nukaka mana rikushkanichu’ nirka. Balaamshina nikpimi, chay angelka Balaamtaka
˜na mana ash-
tawan jarkarka. Kishpichiway nishpapash, Balaamkaisraelitakunata maldicinataka mana kunkarkachu. Chay-mantami Balaamka, rey Balacpakman rirka. Shinapash,israelitakunata Balaam maldicichunka, Jehov
´a Dioska
mana sakirkachu. Chaymantami, Balaamtaka kimsa via-jekama israelitakunataka bendiciachirka.
N´
umeros 21:21-35; 22:1-40; 23:1-30; 24:1-25.
MOISESKA israelitakuna-wan Cana
´an llaktaman
rinkapakmi munarka. Chayman-tami Jehov
´a Diostaka nirka:
‘Jehov´a Dioslla,
˜nukaka Jord
´an
yakukunata yallishpa, Cana´an
llaktapa kuyaylla allpakunatarikunkapakmi munani’ nishpa.Mois
´es shina nikpimi Jeho-
v´a Dioska nirka: ‘Upallay,
kanka mana chaytaka ma-˜
nanachu kanki’ nishpa.Shinapash, imamantatakJehov
´a Dioska Moisestaka
shina nirka.
ISRAELITAKUNATAKA JOSUEMI
PUSHAY KALLARIRKA
43
Yuyarishun: Cades llaktapi kashpaka, Moisespash Aaronpashllullashpami nirkakuna: ‘
˜Nukanchikmi kay jatun rumimantaka yakuta
llukchikrinchik’ nishpa. Chaymantami Jehov´a Dioska pi
˜narishpa nirka:
‘Kankunaka mana Cana´an llaktaman yaykunkichikchu’ nishpa.
Shinami Aar´on wa
˜nushka kipaka, Jehov
´a Dioska Moisestaka mandarka:
‘Josuetaka sacerdote Eleazarpa˜
nawpakpi, tukuy israelitakunapa˜
nawpakpipash shayachishpa ninki: “Kunanka Josuemi kankunatakamandakrin”’ nishpa. Jehov
´a Dios shina mandakpimi, Moiseska tukuy
israelitakunaman nikun: ‘Josuemi kankunataka mandakrin’ nishpa.
Chay kipami, Jehov´a Dioska Josuetaka nirka: ‘Josu
´e ama manchaychu.
Kanka sinchimi kana kanki.˜
Nukami kantaka ayudakusha.˜
Nukamunashka shinaka, kanmi israelitakunataka Cana
´an allpakunaman
pushanki’ nirka.
Josueta shina nishka kipami, Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘Moab
llaktapi, Nebo urku jawaman ri’ nishpa. Chay urku jawapi kashpami, Moi-seska Jord
´an yakukunatapash sumak, kuyaylla Cana
´an allpakunatapash
rikurka. Chaypimi Jehov´a Dioska Moisestaka nirka: ‘
˜Nukaka kay allpaku-
natami Abrahanpa, Isaacpa, Jacobpa churikunamanka kusha nirkani.Kay allpakunata kan rikuchunsakishkanimi. Shinapash, kaykuyaylla allpakunamanka kan-ka mana rinkichu’ nirkami.
Shinami, Moiseska 120 wa-takunata charishpa Nebo urkujawapi wa
˜nurka. Moiseska,
120 watakunata charishpa-pash sinchirakmi karka.Rikuytapash allimi rikunkarka. Mois
´es wa
˜nukpika,
israelitakunaka achkata llaki-rishpami wakanakurka. Shinawakanakushpapash, Josu
´e
paykunapa mushuk mandakkashkamantaka, kushikushka-kunami karka.
N´
umeros 27:12-23; Deuteronomio3:23-29; 31:1-8, 14-23; 32:45-52; 34:1-12.
RIKUY kay ishkay runakunata. Paykunaka ama wa˜
nuchichunmi shinapakalla rinakun. Kay ishkay runakunaka israelitakunami kan. Kutin,
chay warmika Rahab shutimi kan. Rahabka, Jeric´o llakta muyuntin pirka
jawapimi kawsan karka. Rahabmi kay ishkay israelitakunataka pakalla richunayudakun. Shinapash, imamantatak chay runakunaka pakalla rinakun.
Rikunki, israelitakunaka Cana´an allpakunaman chayankapakmi,
Jord´an yakukunata
˜na chimpakrinakurka. Chaypimi Josueka ishkay
israelitakunataka nirka: ‘Cana´an allpakuna imashina kashkata, Jeric
´o llakta
imashina kashkatapash rikukrichik’ nishpa.
Chay ishkay israelitakuna Jeric´o llaktaman chayashpaka, Rahab nishka
warmipa wasimanmi rirkakuna. Shinapash, shuk runaka paykunata rikushpamireymanka nirka: ‘Ishkay israelitakunami Jeric
´o allpakunata pakalla rikunkapak
shamushka’ nishpa. Chaymantami Jericomanta reyka achkata pi˜
narishpa,soldadokunata Rahabpa wasiman kacharka. Chay soldadokuna Rahabpawasiman chayashpaka nirkami: ‘Rahab, chay ishkay israelitakunatakakunanllatak llukchimuy’ nishpa. Shinapash, Rahabka
˜nami chay ishkay
israelitakunataka wasi jawapi pakashpa charikurka. Chaymantami Rahabkasoldadokunataka nirka: ‘Ishkay runakunaka kayman shamurkami. Shinapash,maymanta runakuna kashkataka
˜nukaka mana yacharkanichu. Utka kallpashpa
japikrichiklla. Paykunaka˜
na tutayakukpi, kay llakta punkukunapash˜
nawichkarinallapimi rirka’ nirka. Rahab shina nikpimi, soldadokunaka utkarirkakuna.
Shinami, soldadokuna rishkantin, Rahabka utka wasi jawaman rishpaisraelitakunataka nirka: ‘
˜Nukaka krinimi Jehov
´a Dios kay allpakunata
kankunaman kunata.˜
Nukanchikkunaka uyashkanchikmi Jehov´a Dioska mar
Rojota chakichishpa, kankunata Egipto llaktamanta kishpichishkatapash.Shinallatak, Seh
´on shuti reyta, Og shuti reyta kankuna wa
˜nuchishkatapash
uyashkanchikmi. Shinaka, imashinami kankunata ama wa˜
nuchichunayudashkani, shinallatak
˜nukapa familiatapash
˜nukatapash ama wa
˜nuchichun
ayudawankichik’ nirka.
Rahab shina nikpimi, chay ishkay israelitakunaka nirka: ‘˜
NukanchikkunaJeric
´o llaktata tukuchinkapak shamukta yachashpaka, utkami kanpa
familiata tantachishpa kay wasi ukupi kana kanki. Shinallatak, kay pukawaskatapash kanpa ventanapi warkuchinki. Chay puka waskata rikushpami,˜
nukanchikkunaka mana kankunataka tukuchishun’ nirka. Shinami, chay ishkayisraelitakunaka Josuepakman tikrashpa, Jeric
´o llaktapi tukuy ima tukushkata
parlarka. Josu´e 2:1-24; Hebreos 11:31.
RAHABKA ISHKAY ISRAELITAKUNATAMIPAYPA WASIPI PAKAKUCHIRKA
44
RIKUY, israelitakunaka Jord´an yakukuna chakirikpimi yallinakun.
Chay punchakunapika, achkata tamiyashpami Jord´an yakukunaka
manyakama juntashpa achkata jicharikun karka. Shinapash,
israelitakuna yallikuk punchaka, imamantatak Jord´an yakukunaka
chakirirka.
Rikunki. Israelitakunaka˜
nami Jord´an yakukunata yallikrinakurka.
Chaymantami Jehov´a Dioska Josuetaka nirka: ‘Sacerdotekunaka
arca del pactota rikra jawapi churashpami, israelitakunapa˜
nawpakpi
rina kan. Shinami, sacerdotekuna paykunapa chakikunata yakupi
churashkantin Jord´an yakukunaka chakirinka’ nirka.
Jehov´a Dios shina nikpimi, sacerdotekunaka
arca del pactota rikra jawapi churashpa, israeli-
takunataka˜
nawpashpa rirkakuna. Sacerdotekuna
Jord´an yakukunaman chayakpika, chaytaka
achka achka yakumi yallikurka. Shinapash, sacer-
dotekuna paykunapa chakikunata yakupi
churakpika, Jord´an yakukunaka chakirirkallami.
JORD´
AN YAKUKUNAKA CHAKIRIRKAMI 45
Chay yakukunaka Jehov´a Diospa
milagrowanmi chakirirka.
Imashinami kay dibujopi ri-
kukunki, tukuylla israelitakuna
yallinkakamami, sacerdotekunaka
arca del pactota rikra jawapi chu-
rashka shayanakun.
Tukuylla israelitakuna yallishka
kipami, Jehov´a Dioska Josue-
taka nirka: ‘12 sinchi runakunata
akllay. Chay 12 runakunami,
sacerdotekuna shayakuk pushtu-
mantaka 12 rumikunata japishpa,
israelitakuna pakarikuk pushtupi
churana kan. Shinami kanku-
napa wawakuna tapukpipash
nina kankichik: “Arca del pacto-
ta apashpa rinakukpimi, Jehov´a
Dioska kay Jord´an yakukuna-
taka chakichirka”’ nishpa. Jehov´a
mandashka shina, 12 rumiku-
nata churashka kipapash, Josueka
shuktak 12 rumikunatapash japir-
kami. Kay 12 rumikunatami
sacerdotekuna shayakushka push-
tupillatak churarka.
Chay kipami Josueka sacer-
dotekunataka nirka: ‘Kankuna
shayakuk pushtumanta llukshimuychik’ nishpa. Shina rurakpimi, Jor-
d´an yakukunaka kutin chay pushtutallatak yallirka.
Josu´e 3:1-17; 4:1-18.
RIKUY, Jeric´o llaktamanta jatun, raku pirkakunaka urmakunmi. Shuk
bombata shitakpichu chay pirkakunaka urmakun. Mana, mana shinachukan. Chay punchakunapika, mana bombakunaka tiyarkachu. Shinaka, ima-mantatak kay raku pirkakunaka urmakun. Jehov
´a Diosmi, shuk milagrota ru-
rashpa chay pirkakunataka urmachikun. Shinapash, Jehov´a Dioska imashina-
tak chay milagrotaka rurarka.Rikunki. Jehov
´a Dioska Josuetaka nirkami: ‘Kankunaka arca del pactota
apashpami Jeric´o llaktataka muyuna kankichik. Chaypakka, kanmi kanpa sol-
dadokunantin˜
nawpashpa rina kanki. Kankunapa kipaka, 7 sacerdotekunamijatun cachokunata tocashpa katinka. Kutin paykunapa katika, shuktak sa-cerdotekunami arca del pactota apashpa katinka. Shinami, paykunaka 6
JERIC´
O LLAKTAMANTA JATUN, RAKU
PIRKAKUNAKA URMARKAMI
46
punchakunakama Jeric´o llaktataka muyuna kan. Chay 6 punchakunataka,
punchapi shuk viajetallami Jeric´o llaktataka muyuna kankichik’ nirka.
Ashtawankarin Jehov´a Dioska nirkami: ‘Kanchis punchapika, kanchis viaje-
tami Jeric´o llaktataka muyuna kankichik. Kanchis viajeta muyushkantinmi,
jatun cachokunataka unayta tocana kankichik. Kipamanka sinchitami kapari-na kankichik. Shina rurakpimi, Jeric
´o llaktamanta pirkakunaka urmanka’
nirka.Jehov
´a Dios mandashka shinaka, Josuepash shuktak genteku-
napash 6 punchakunakamami Jeric´o llaktataka muyurkakuna.
Chay 6 punchakunapika, jatun cachokuna wakakuklla, gentekunapurikukllami uyarirka. Shinaka, Jeric
´o llaktamanta contrakunaka
mancharishkakunami kashkanka. Kutin kay dibujota rikuy. Shukwasi ventanapika, shuk puka waskami warkuriyakun. Chay wasi-ka pipatak kan. Rahabpami kan. Ishkay israelitakuna nishkashinaka, paypash paypa familiapash kishpirinkapakmi Rahabkapuka waskata warkuchishka shuyakurka.
Shinami, kanchis puncha chayakpi-ka, Josuepash shuktak gentekunapashkanchis viajeta Jeric
´o llaktataka mu-
yurkakuna. Shina muyushka kipami,sacerdotekunaka unayta cachokunata to-cashpa, kipamanka sinchita kaparirkaku-na. Shina rurakpimi, Jeric
´o llaktamanta
jatun, raku pirkakunaka urmarka. Chaykipami Josueka israelitakunataka nirka:‘Kunanka kay llaktamanta tukuy gen-tekunata wa
˜nuchishpami, tukuy cosas-
kunata rupachina kankichik. Shinapashoro, plata, cobre, hierro cosaskunatakaJehov
´a Diospa tabern
´aculo carpa wasi-
manmi apana kankichik’ nirka.Chaykamaka, Rahabpash paypa fami-
liapash imatak tukurka. Josueka yuyarir-kami paykunata kishpichina kashkata.Chaymantami, Rahabta riksishka ish-kay israelitakunataka Josueka mandar-ka: ‘Rahabtapash paypa familiatapashpushamukrichik’ nishpa. Shinami, chayishkay israelitakuna nishka shinaka,Rahabpash paypa familiapash kishpirir-kakuna. Josu
´e 6:1-25.
RIKUY kay carpa wasipi tiyakuk runata.Kay runaka shuk kuyaylla ropata, orota,
plata monedakunatapash pakashpami tiyakun.Shinapash, maymantatak kay cosaskunatakajapirka. Yuyari: Jeric
´o llaktapa jatun, raku pir-
kakuna urmakpika, chay llakta ukupika achkacosaskunami tiyarka. Chay cosaskunatamichay runaka japirka. Shinapash, chay cosasku-nawanka imatatak rurana karka.
Jeric´o llaktamanta cosaskunataka ru-
pachishpami sakina karka. Kutin, orocosaskunata, plata cosaskunataka Jehovapatabern
´aculo wasimanmi apana karka. Shina-
pash, kay dibujopi gentekunaka Diostamana kasushpami, Diospa cosaskunata shu-washpa pakanakun. Kay shuwa gentekunakapikunatak kan. Cosaskunata pakakuk runakaAc
´an shutimi kan. Kutin, paywan tiyakuk
gentekunaka paypa familiami kan. Shinaka,paykunaka imatak tukurka.
Rikunki. Josueka paypa soldadokunata-mi Hai shuti llaktamanta soldadokunawanmakanakuchun kacharka. Shinapash, israeli-takunaka chay soldadokunata mishaytakamana usharkakunachu. Ashtawankarin, achkaisraelita soldadokunami wa
˜nurka. Wakin-
kunakarin pakakushpami rirkakuna. Chaytauyashpaka Josueka achkatami llakirirka.Chaymantami Josueka kunkurishpa Jehov
´a
Diostaka nirka: ‘Jehov´a Dioslla, imamanta-
tak kashna jatun llaki tiyachun sakishkanki’nishpa.
Josu´e shina ma
˜nakpimi Jehov
´a Dioska
nirka: ‘Jatari Josu´e. Israel llaktaka
shuk jatun juchatami rurashka. Wakingentekunaka tabern
´aculo wasipi churana co-
saskunata, rupachina cosaskunatapashmi shu-washka. Shuwashpapash paykunaka mana
ISRAEL LLAKTAPIKA SHUK SHUWAMI TIYARKA 47
willashkachu. Shinaka, chay shuwashka cosaskunata tukuchikpi, chay shu-wa runata wa
˜nuchikpimi kankunataka bendiciasha’ nirka. Shinallatak, Jeho-
v´a Dioska Josuemanka nirkami: ‘
˜Nukami rikuchisha maykanmi shuwa runa
kashkata’ nishpa.Jehov
´a shina nikpimi Josueka tukuy israelitakunata tantachirka. Chay-
pimi, Jehov´a Dioska Josuemanka rikuchirka, Ac
´an runa shuwa kashkata.
Shina japitukushpami Acanka nirka: ‘˜
Nukaka shuk jatun juchatami rurashka-ni. Chay ropa, chay oro, chay plata cosaskunaka sumak, alli cosaskunamikarka. Chaymantami chay cosaskunata munashpa,
˜nukaka pakalla japishpa
˜nuka carpa wasi ukupi pamparkani’ nirka.
Ac´an shina nikpimi, Josueka Acanpa carpa wasipi maskachun kacharka.
Acanpa wasipi shuwashka cosaskunata tarishpami, Josueka Acantaka nir-ka: ‘Diosta mana kasushpa
˜nukanchikta llakipi urmachishkamantaka, Jehov
´a
Diosllatakmi kantaka llakichinka’ nishpa. Josu´e shina nishka kipami, tukuy-
lla israelitakunaka Acantapash, paypa familiatapash rumikunawan shitashpawa
˜nuchirkakuna. Shinaka, imashinami kay historiapi yachakushkanchik,
shuktakkunapa cosaskunataka mana japinachu kanchik.Shuwakunata wa
˜nuchishka kipaka, israelitakunaka kutinmi Hai shuti
llaktawan makanakunkapak rirka. Shinapash, kay viajeka Jehovaka ayudar-kami. Chaymantami israelitakunakaHai shuti llaktataka misharkakuna.
Josu´e 7:1-26; 8:1-29.
CANA´
AN llaktamanta reykunaka ninmi karka: ‘Israel llaktawankamakanakushunllami’ nishpa. Shinapash, gabaonitakunaka ninmi
karka: ‘Israelitakunataka Jehov´a Diosmi ayudakun. Imashinashi
paykunataka mishayta ushashun’ nishpa. Shinaka, israelitakunawan ama
makanakunkapakka, gabaonitakunaka imatatak rurarka.
Rikunki. Gabaonitakunaka lliki lliki ropakunata, sandaliakunata chura-
rishpa, chakishka chakishka tantakunatapash apashpami Josuepakmanka
rirkakuna. Shinallatak, paykunapa burrokunamanpash mawka, llikirikuk
costalkunatami apachirkakuna. Shinami Josuepakman chayashpaka nirka-
kuna: ‘Rikuy, imashinami shamushkanchik.˜
Nukanchikkunaka karu karu
llaktamantami kanchik. Jehov´a Dios kankunata Egipto llaktapi ayudashka-
ta yachashpami,˜
nukanchik mandakkunaka kashna nishpa kachamurka:
“˜
Nukanchikkunaka kankunapa sirvikkunami kanchik.˜
Nukanchikkunataka
ama wa˜
nuchinkichu” nishpa nirkakuna.
Gabaonitakuna shina nikpimi, Josuepash
shuktak mandakkunapash paykunata krishpa
GABAONITAKUNAKA
ALLITAMI YUYARKAKUNA
48
nirkakuna: ‘Ama llakirichikchu.˜
Nukanchikkunaka mana kankunatakawa
˜nuchishunchu’ nishpa. Shina nishkamantaka
˜nami kimsa punchakuna
yallirka. Chaypimi, Josueka yachak chayarka gabaonitakunaka mana karu
llaktamanta kashkata.
Chaymantami Josueka gabaonitakunataka nirka: ‘Kankunaka,
imamantatak karu karu llaktamantami shamurkanchik nirkankichik’
nishpa.
Josu´e shina nikpimi gabaonitakunaka nirka: ‘Cana
´an allpakunata,
Jehov´a Dios kankunaman kunata uyashpami
˜nukanchikkunaka shina
nirkanchik’ nirka. Gabaonitakuna shina nikpimi Josueka nirka: ‘Ama
manchaychikchu.˜
Nukanchikkunaka mana kankunataka wa˜
nuchishunchu.
Shinapash, kankunaka˜
nukanchikta sirvishpami kawsakrinkichik’ nirka.
Gabaonitakuna israelitakunawan tantanakushkata yachashpaka,
Jerusalenmanta reyka achkatami pi˜
narirka. Chaymantami chay reyka,
shuktak chusku reykunataka nirka: ‘Tantanakushpa jakuchik. Chay
gabaonitakunataka tukuchishpami sakina kanchik’ nishpa. Shinami, chaypichka reykunaka tantanakushpa gabaonitakunawan makanakunkapak
rirka. Shinaka, gabaonitakuna israelitakunawan tantakushpaka, allitachu
rurarka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.Josu
´e 9:1-27; 10:1-5.
RIKUY Josueta. Payka Inti yaykuchunka ama sakipaychu nishpamiJehov
´a Diostaka ma
˜nakun. Josu
´e shina nishpa ma
˜nakpika, Jehov
´a
Dioska Intitaka mana yaykuchun sakirkachu. Shinapash, Josuekaimamantatak Jehov
´a Diostaka shina nishpa ma
˜narka.
IMAMANTATAK INTIKA MANA YAYKURKA 49
Rikunki. Pichka llakta-manta reykunaka
˜nami
gabaonitakunawanka ma-kanakuy kallarirkakuna.Chaymantami, gabaonita-kunaka ayudaway nishpaJosuetaka kayachun ka-charka.
Gabaonitakuna ayudawaynikpika, Josueka utkamitukuy alli soldadokunatatantachishpa, tukuy tutaGaba
´on llaktamanka rirka.
Israelitakuna chayakpika,pichka llaktamanta soldado-kunaka achkata mancharishpami, kayta chayta pakakushpa rikallarirkakuna. Chaymantami Jehov
´a Dioska raku raku runtukunata ta-
miyachishpa, achka achka soldadokunata wa˜
nuchirka.
Shinapash˜
nami tutayakurka. Tutayakpika chay pichka llaktamantasoldadokunaka pakakushpami rinman karka. Shinaka, contrakunaama pakakushpa richunmi, Josueka Jehov
´a Diosta ma
˜narka: ‘Inti
yaykuchunka ama sakipaychu’ nishpa. Josu´e shina nishpa ma
˜nakpika,
Intika mana yaykurkachu. Chaymantami israelita soldadokunaka,chayshuk pichka llaktamanta soldadokunataka wa
˜nuchirka.
Chay pichka llaktamanta mana alli reykunata wa˜
nuchikpipash,Cana
´an allpakunapika shuktak mana alli reykunapash tiyarkami. Chay
allpakunamanta, 31 mana alli reykunata tukuchishpa sakinkapakka,Josueka 6 watakunakamami makanakurka. Chay reykunata mishashpaka,israelitakunaka achka allpakunatami charirka. Chay allpakunatami,Josueka Israelpi tiyak tukuy jatun familiakunaman partishpa kurka.
Shinami achka watakuna kipaka, 110 watakunata charishpa Josuekawa
˜nurka. Josuepash shuktak alli mandakkunapash kawsakpika,
israelitakunaka Jehov´a Diosta kasunmi karka. Shinapash, paykuna
wa˜
nukpika israelitakunaka achka mana alli cosaskunata rurashpami,achka llakikunapi urmarka. Shinaka, kutinmi israelitakunaka Jehov
´a
Diospa ayudata ministirkakuna.Josu
´e 10:6-15; 12:7-24; 14:1-5; Jueces 2:8-13.
ISRAELITAKUNA llakipi ur-mashpaka, Jehov
´a Diostami
kutin kutin ayudaway nishpa ma-˜
nan karka. Chaymantami, Jehov´a
Dioska alli sinchi mandakku-nata churashpa israelitakunatakaayudarka. Chay mandakkunatami,Bibliapika juezkuna nin. Israelllaktapi punta juezka Josuemikarka. Shinapash, Josu
´e wa
˜nush-
ka kipaka shuktak juezkunapashtiyarkami. Wakin juezkunaka Ot-niel, Aod, Samgar shutikunamikarka. Warmikunapash israelita-kunataka ayudanmi karka. Chaywarmikunaka D
´ebora, Jael shuti-
kunami karka.D
´ebora warmika profetami kar-
ka. Chaymantami, payka Jehov´a
Dios ima nishkata israelitaku-namanka willan karka. D
´ebora
warmika juezpashmi karka. Chay-mantami, payka jatun yura chakipitiyarishpa, gentekunamanka con-sejokunata kun karka.
Chay punchakunapika, Jab´ın
shuti reymi Cana´an allpakunata-
ka mandan karka. Jabinka, 900carretakunatami makanakunka-pakka charin karka. Jabinpasoldadokunapash sinchi sinchiku-nami karka. Chaymantami achkaisraelitakunaka paykunata sir-vishpa kawsanakurka. Jabinpasoldadokunataka S
´ısara shuti ru-
nami mandan karka.Shuk punchaka, Barac shuti
juezta kayachun kachashpami
ISHKAY WARMIKUNAKA IMATAPASH
MANA MANCHANCHU KARKA
50
D´ebora warmika nirka: ‘Jehov
´a Dioska ninmi: “10.000 soldadokunata pu-
shashpami Tabor nishka urkuman rina kanki” nishpa. Chay urkumanchayashpami, Jehov
´a Diospa ayudawanka S
´ısara runatapash, paypa soldado-
kunatapash mishanki’ nirka.D
´ebora warmi shina nikpimi Baracka nirka: ‘Kan
˜nukawan rikpika,
˜nukaka
rishallami’ nishpa. Barac shina nikpimi D´ebora warmika nirka: ‘Ari rishalla-
mi. Shinapash, kanka mana S´ısara runataka mishankichu. Ashtawankarin,
Jehov´a Diospa ayudanka shuk warmimi Sisarata wa
˜nuchinka’ nirka. Shinaka,
D´ebora warmi nishkaka imashinatak paktarirka.Rikunki. Baracka Tabor nishka urkupimi, Sisarapa soldadokunawan
˜na makanakukrinakurka. Chaypimi, Jehov
´a Dioska
˜napash sinchi sinchita
tamiyachirka. Shina tamiyakpimi, chay tamiya yakukunaka tukuy ima ri-kurishkakunata apashpa, Sisarapa soldadokunatapash wa
˜nuchirka. Chayta
rikushpami, S´ısara runaka paypa carretamanta utka uriyashpa kallpashpa
rirka.S
´ısara kallpashpa rishpaka, Jaelpa carpa wasimanmi pakakunkapak rirka.
Chayman chayakpimi Jaelka, ‘kayman yaykupay. Jayka asha leche’ nishpakurka. Lecheta upiyashka kipaka, S
´ısara runaka pu
˜nushpami sakirirka. Chay-
pimi Jael warmika, paypa carpa wasimanta shuk estaca kaspita japishpaumapi clavarka. S
´ısara shina wa
˜nushka sirikukpimi, Baracka Jaelpa carpa wa-
siman chayarka. Chaypimi Jaelka Baractaka nirka: ‘Rikuy, S´ısara runaka
˜nami kaypi wa
˜nushka sirikun’ nishpa. Shinami, D
´ebora warmi nishkaka pak-
tarirka.Kipamankarin, mana alli rey Jabintapash wa
˜nuchishpami, israelitakunaka
kutin alli kawsay kallarirkakuna. Jueces 2:14-22; 4:1-24; 5:1-31.
BIBLIAPIKA Rut nishka uchilla libromi tiyan. Chay libropika, shukfamilia imashina kawsashkatami willan. Chay familiaka, Israel llaktapi
juezkuna mandakuk punchakunapimi kawsarka. Chay Rut libropika,Rut shuti warmimantapash parlanmi. Rutka Moab llaktamantami karka.Chaymantami, Jehov
´a Diostaka mana riksin karka. Shinapash, Noem
´ı shuti
payalla warmi, Jehov´a Diosmanta yachachikpika, Rutka achkatami Jehov
´a
Diostaka kuyarka. Shinapash, Noemika imashinatak Rutwanka riksirirka.
Rikunki. Israel llaktapika achka yarikaymi tiyarka. Chaymantami,Noemika paypa kusantin, paypa ishkay churikunantin Moab llaktapikawsankapak rirka. Shuk punchaka, Noemipa kusaka wa
˜nurkami.
Kipamanka, paypa ishkay churikunaka Moab llaktamanta warmikunawanmikasararka. Chay warmikunaka Rut, Orpa shutikunami karka. Shinapash,10 watakuna kipaka, Noemipa ishkay churikunapash wa
˜nurkami.
Chaymantami, Noemika achkata llakirishpa, ‘kunanka imatataktukukriniyari’ nishpa yuyakurka.
RUTKA NOEMINTINMI
ISRAEL LLAKTAMAN RIRKA
51
Shina yuyakushpami, Noemika Israel llaktaman tikray kallarirka.Noemilla tikrakukpimi, paypa ishkay jachunkunaka nirka: ‘Mana kantallarichun sakishunchu’ nishpa. Shinami, kimsantinkunaka
˜na karuta rinakurka.
Chaypimi Noemika nirka: ‘Kankunaka mana˜
nukawan rinachu kankichik.Kankunapa mamakunapakman tikraychiklla’ nishpa.
Shina nishpami, Noemika ishkantinkunata˜
nawipi muchashpa kayakamanirka. Shinapash, paypa ishkay jachunkunaka wakashpami nirkakuna: ‘
˜Nu-
kanchikkunaka mana kantalla sakishunchu’ nishpa. Paykuna shina nikpimiNoemika nirka: ‘
˜Nuka wawakunalla, tikraychiklla kankunapa familiakuna-
pakman. Paykunawanmi kankunaka alli kawsankichik’ nirka. Noem´ı shina
nikpimi, Orpaka kayakama nishpa Moab llaktaman tikrarka. Orpa rikpipashRutka mana rirkachu.
Rut mana rikpimi Noemika nirka: ‘Orpaka˜
namari rin. Kanpash utkapaywan rilla’ nishpa. Noem
´ı shina nikpipash Rutka nirkami: ‘Rilla nikpipash
˜nukaka mana kantalla sakishachu. Kan mayman rikpipash
˜nukapashmi
kanwanka risha. Kan maypi kawsakpipash,˜
nukapashmi chaypi kawsasha.Kanpa llaktapash
˜nuka llaktami kanka. Kanpa Tayta Diospash,
˜nuka
Tayta Diosmi kanka. Maypi kan wa˜
nushpa pampay tukukpipash,˜
nukapashchaypillatakmi wa
˜nushpa pampay tukusha’ nirka. Rut shina nikpimi,
Noemika˜
na mana imatapash ashtawan nirka.
Shinami, chay ishkay warmikunaka Israel llaktaman rishpa chaypi kawsaykallarirkakuna. Israel llaktapika, Booz shuti runapa pampakunapimi, Rutkacebadata pallashpa trabajay kallarirka. Shinapash, Boozpa mamaka pitakkarka. Boozpa mamaka Jeric
´o llaktamanta Rahabmi karka.
Shuk punchaka Boozka Ruttaka nirkami: ‘˜
Nukaka uyashkanimi,kanpa kusa wa
˜nukpipash kanpa suegrata llakishpa ayudashkata. Kanpa
taytamamakunatapash kanpa llaktatapash sakishpa, mana riksishkagentekunawan kawsankapak shamushkatapash uyashkanimi. Kan allishunku kashkamantaka, Jehov
´a Dioska achkata bendiciachun’ nirka.
Booz shina nikpimi Rutka nirka: ‘˜
Nukata mandaklla, kanka alli shimikuna-wan rimashpami
˜nukataka kushikuchiwashkanki’ nishpa. Rut alli warmi
kashkata rikushpaka, Booz shuti runaka achkatami Ruttaka kuyarka. Ki-pamankarin, Boozka Rutwan kasarashpami shuk wawata charirkakuna.Paykuna wawata charikpika, Noemika achkata kushikushpami chay wawata-ka Obed nishpa shutichirka. Obedka Davidpa abuelomi karka. Shinapash,Davidka pitak karka. Chaytaka shuktak historiakunapimi yachakushun.
Rut cap´ıtulo 1-manta, cap
´ıtulo 4-kama.
KAY soldadokunata rikuy. Paykunaka Israel llaktamanta soldadokunamikan. Yaku manyapi shayakun soldadoka juez Gedeonmi kan. Payka,
shuktak soldadokuna yakuta imashina upiyakta rikushpami shayakun.
Wakin soldadokunaka yakukama uraykumurishpami yakutaka upiyanakun.Kutin shuk soldadoka, tukuy ladota rikunkapakmi ashatalla kumurishpayakutaka upiyakun. Yakuta shina upiyanaka allimi kan. Shinapash,imamantatak alli kan. Rikunki. Jehov
´a Dioska Gedeontaka nirkami: ‘Yakuta
upiyashpapash, tukuy ladota rikuriyakuk soldadokunatami akllana kanki.Kutin, yakukama uraykumurishpa yakuta upiyak soldadokunataka, wasimankachankilla’ nirka. Shinapash, imamantatak Jehov
´a Dioska shina nirka.
GEDEONKA 300SOLDADOKUNATALLAMI AKLLARKA
52
Rikunki. Chay punchakunapi israelitakunaka Jehov´a Diosta mana
kasushpami kawsanakurka. Chaymantami, Jehov´a Dioska sakirka Madi
´an
llaktamanta gentekuna israelitakunataka llakichichun. Madi´an llaktamanta
gentekunaka mana alli, sinchi sinchi gentekunami karka. Chaymantami,israelitakunaka kutin kutin Jehov
´a Diostaka, ayudaway nishpa ma
˜nanakurka.
Shina ma˜
nanakukpimi, Jehov´a Dioska israelitakunataka ayudarka. Shinaka,
Jehov´a Dioska imatatak rurarka.
Rikunki. Jehov´a Dioska Gedeontaka nirkami: ‘Alli soldadokunatalla akllanki’
nishpa. Jehov´a shina nikpimi, Gedeonka 32.000 alli soldadokunata tantachirka.
Shinapash, Madi´an llaktamanta contra soldadokunaka, 135.000 soldadokunami
karka. Shinaka, Madi´an llaktamanta soldadokunawan rikukpika, israelita
soldadokunaka ashallami karka. Israelitakuna ashalla kakpipash, Jehov´a Dioska
Gedeontaka nirkami: ‘Kankunaka achkakunami kankichik’ nishpa. Shinapash,imamantatak Jehov
´a Dioska shina nirka.
Yuyashun: Achka israelita soldadokuna, Madi´an llaktamanta soldadokunata
mishashpaka ninmanmi karka: ‘˜
Nukanchikllatakmi pitapash mishaytaushanchik. Jehovapa ayudataka mana ministinchikchu’ nishpa. Israelitakunaama shina ninakuchunmi Jehov
´a Dioska Gedeontaka nirka: ‘Madi
´an
llaktamanta soldadokunata manchakkunaka, paykunapa wasimantikrachunlla’ nishpa. Soldadokunata Gede
´on shina nikpika, 22.000 israelita
soldadokunami paykunapa wasiman tikrarkakuna. Shinaka, 135.000 madianitasoldadokunawan makanakunkapakka, 10.000 israelita soldadokunallamisakirirka.
Ashtawan ashalla soldadokuna sakirikpipash, Jehov´a Dioska Gedeontaka
nirkami: ‘Kanka achka soldadokunatami charinki. Kumurishpa yakutaupiyakkunataka wasiman kachaylla. Kutin, yakuta upiyakushpapash tukuyladokunata rikuriyakuk soldadokunataka sakilla’ nishpa. Shina akllakpika,300 israelita soldadokunallami sakirirka. Chaypimi Jehov
´a Dioska Gedeontaka
nirka: ‘Madi´an llaktamanta soldadokunata mishachunka,
˜nukami kankunataka
ayudasha’ nishpa.
Shinami makanakuna puncha˜
na chayakpika, Gedeonka chay 300soldadokunataka 100, 100 kimsapi partirka. Chay kipaka, tukuyllakunamanmishuk cachota, shuk jarrata, shuk nina rupakuk kaspitapash kurka.
˜Na chawpi
tuta tukukpimi, tukuylla israelita soldadokunaka, madianitakuna pu˜
nukukpushtutaka muyushpa shayarirkakuna. Chay kipami, israelita soldadokunakapaykunapa cachokunata sinchita tocashpa, jarrakunatapash pakishpa, sinchitakashna nishpa kaparirkakuna: ‘Jehov
´a Diospa, Gedeonpa espadamantami
makanakukrinchik’ nishpa. Israelitakunapa contra soldadokuna rikcharishpaka,imata ruranatapash mana atinashpami mancharishkakuna kallpashpa rirka.Shinami, israelita soldadokunaka Madi
´an llaktamanta soldadokunataka
misharka. Jueces cap´ıtulo 6-manta, cap
´ıtulo 8-kama.
KANKA manachu ima punchapash nishkanki: ‘Ari rurashallami’ nishpa.Shinapash, manachu kipamanka llakirishpa yuyashkanki, ‘imapakshi ari
nirkani’ nishpa. Wakinpika, tukuykunami shina llakipi urmashkanchik. Ima-shinami kay dibujopi rikukunki, kay runapash shina llakipi urmashpamiachkata llakirikun. Kay runaka Jeft
´e shutimi kan. Payka Israel llaktamanta
sinchi, alli juezmi kan.
Jeftepa punchakunapika, israelitakunaka Jehov´a Diosta mana adorashpami
mana alli cosaskunata ruranakurka. Chaymantami Jehov´a Dioska sakirka,
Am´on llaktamanta gentekuna israelitakunataka llakichichun. Am
´on llakta-
manta gentekuna llakichikpimi, israelitakunaka ‘juchatami rurashkanchik’nishpa, Jehov
´a Diostaka kutin kutin ayudaway nishpa ma
˜nanakurka.
Jehovata ayudaway nishpa ma˜
nashpami, israelitakunaka mana alli cosasku-nata sakishpa, Jehovataka kutin alli adoray kallarirkakuna. Chaymantami,Jehov
´a Diospash kutin israelitakunataka ayuday kallarirka. Shinapash, ima-
shinatak ayudarka.
Rikunki. Israelitakunaka Jeftetami akllarka mana alli amonita-kunawan makanakuchun. Jeftepashamonitakunata mishankapak mu-nashpami, Jehov
´a Diostaka kashna
nishpa ma˜
narka: ‘Jehov´a Dioslla,
amonitakunata mishachun ayuda-way. Amonitakunata mishashpa˜
nuka wasiman tikrachun ayudakpika,˜
nukata primero chaskinkapak sha-muktami kanmanka kusha’ nirka.
Jeft´e shina nishpa ma
˜nakpika,
Jehov´a Dioska Jefteta ayudarka-
mi amonitakunata mishachun.Shinapash, wasiman tikrakukpika,pitak Jeftetaka primero chas-kinkapak llukshirka. Rikuy kaydibujota.
˜Nawpashpa shamukuk war-
mika, Jeftepa shuklla ushushimikan. Chaymantami Jefteka, ‘ay
˜nuka
wawalla, imamantatak kanrak prime-ro llukshimushpa,
˜nukataka llakipi
JEFTEKA PAYPA NISHKATAPAKTACHIRKAMI
53
urmachiwankiyari’ nishpa wakay kallarirka.Shina wakakushpapash Jefteka nirkami: ‘Jeho-v
´a Diosman kusha nishkataka, mana paktachita
ushashpapash paktachinami kani’ nishpa.
Jeft´e, paypa ushushiman
˜nukaka kashna-
mi Jehov´a Diosmanka nirkani nikpika, paypa
ushushipash achkatami llakirirka. Payka˜
namana familiakunawan, amigakunawan kashachuyuyashpami achkata llakirirka. Shinapash, Silollaktaman rishpa, Jehovapa tabern
´aculo wasipi
sirvikrini yuyashpaka, Jeftepa ushushika kushi-kurirkami. Chaymantami paypa taytataka nirka:‘Jehov
´a Diosman imatapash kusha nishka kash-
paka, paktachinami kanki’ nishpa.
Shinami Jeftepa ushushika,Silo llaktaman rishpa Jehova-pa tabern
´aculo wasipi sirvishpa
kawsarka. Israelita warmiku-naka, tukuy watakunami Jeftepaushushitaka rikunkapak rin kar-ka. Rikunkapak rishpaka, chuskupunchakunatami Jeftepa ushu-shiwanka sakirin karka. Jeftepaushushi, Jehov
´a Diosta alli sirvish-
pa kawsakpika, israelitakunakaachkatami Jeftepa ushushitaka ku-yan karka.
Jueces 10:6-18; 11:1-40.
˜NAWPA punchakunapika,
tukuy gentekunatapashashtawan yalli sinchi runamikawsarka. Chay runaka Sans
´on
shutimi karka. Payka Israel llak-tapi juezmi karka. Sans
´on sinchi
sinchi kachunka, Jehov´a Diosmi
ayudarka. Shinapash, imashina-tak ayudarka. Rikunki, Sans
´on
manarak wacharikpillatakmi,Jehov
´a Dioska Sansonpa mama-
taka nirka: ‘Kanka˜
nallami shukchurita charikrinki. Paymi israe-litakunataka filisteokunamantakishpichinka’ nirka.
Filisteokunaka Cana´an all-
pakunapimi kawsan karka.Paykunaka mana alli gentekuna, sinchi, alli makanakukkunami karka. Chay-mantami, israelitakunataka llakichishpalla kawsan karka. Shuk punchaka,filisteokunapakman rikushpami, Sansonka paypa makiwanllatak shuk jatunleontaka wa
˜nuchishpa sakirka. Kipamankarin, achka achka mana alli filisteo-
kunatapash Sansonka wa˜
nuchirkami.
Kipa punchakunamanka, Dalila shuti warmitami Sansonka riksirka.Kay warmitaka Sansonka achkatami kuyarka. Chaymantami, filisteokunata
SHUK SINCHI SINCHI RUNAMI TIYARKA 54
mandakkunaka Dalilataka kashna nirka: ‘Sansonta tapuy, “imamantatak kan-ka sinchi sinchi kanki” nishpa. Kanman willakpika,
˜nukanchikkunaka cada
unomi 1.100 plata monedakunata kushun’ nirka. Shina nikpika Dalilakaachkatami kushikurka. Dalilaka Sansontapash Israel llaktatapash mana kuyar-kachu. Payka kullkitallami munarka. Chaymantami Dalilaka kutin kutinSansontaka nikurka: ‘Willaway, kanka imamantatak sinchi sinchi kanki’nishpa.
Willaway, willaway nikukpillatakmi Sansonka nirka: ‘˜
Nukataka Diosminazareo kachun akllarka. Chaymantami, wacharishka punchamantapacha
˜nu-
kataka mana akchata rutushka. Pipash˜
nuka akchata rutukpika,˜
nukaka˜
namana sinchi sinchi kashachu’ nirka.
Sans´on willakpika, Dalilaka paypa mikllapimi Sansontaka pu
˜nuchirka. Chay
kipami Dalilaka shuk runataka nirka: ‘Shamuy Sansonpa akchata rutunki’nishpa. Shinami Sans
´on rikcharishpaka,
˜na mana sinchi karka. Chaymantami,
filisteokunaka Dalilapa wasi ukuman yaykushpa Sansontaka preso aparka-kuna. Kipamankarin, Sansonpa ishkantin
˜nawikunatapash llukchishpami,
Sansontaka esclavota shina charirkakuna.
Shuk punchaka, Dag´on shuti yanka diosta adorankapakmi filisteokunaka
shuk jatun fiestata rurarkakuna. Chay fiestapi burlarishpa asinkapakmi,Sansontaka
˜nawpakman llukchimurkakuna. Shinapash, chay punchakunaka-
maka Sansonpa akchaka˜
nami jatunllakarka. Chaymantami, payta pushakukwamprataka Sansonka nirka: ‘Kay wasi-ta charikuk columnakunaka, maypitakkan. Chay columnakunapi
˜nuka maki-
kunata churapay’ nirka. Chay kipamiSansonka Jehov
´a Diostaka, ‘kutin fuer-
za kuway’ nishpa ma˜
narka. Ma˜
nashkakipami Sansonka kaparirka: ‘Jehov
´a
Dioslla, filisteokunawan wa˜
nuchun saki-way’ nishpa. Shina kaparishpami,Sansonka chay ishkay jatun columna-kunataka tukuy fuerzawan tankashpa,tukuylla chay jatun wasitaka urma-chirka. Shinami, chay fiestapika 3.000mana alli filisteokunapash Sansonpashwa
˜nurka.
Jueces cap´ıtulo 13-manta, cap
´ıtulo 16-kama.
RIKUY kay alhaja, kuyaylla, uchilla wamprata. Payka Samuel shutimikan. Kutin, Samuelpa umapi makita churakuk runaka El
´ı shutimi
kan. Elika Israel llaktapi sumo sacerdotemi karka. Kutin, Samuelpawashapi gentekunaka Samuelpa taytamamakunami kan. Samuelpa taytakaElcana shutimi kan. Kutin, Samuelpa mamaka Ana shutimi kan. PaykunamiSamueltaka sumo sacerdote Elipakman pushamurka.
Samuelka 4 watakunata shinallami charin. Shina uchilla kashpapash,Samuelka Jehovapa tabern
´aculo wasipimi, Eliwan shuktak sacerdotekunawan-
pash kawsakrikun. Shinapash, Samuelpa taytamamakunaka, imamantatakSamueltaka uchilla kakpillatak Jehovapa tabern
´aculo wasiman pushamurka-
kuna.
Rikunki. Wawata mana charita ushashpami, Samuelpa mamaka llakillakawsan karka. Chaymantami, Jehovapa tabern
´aculo wasiman rishpaka,
Diostaka kashna nishpa ma˜
narka: ‘Jehov´a Dioslla, shuk wawata charinkapak
ayudaway. Kan ayudakpika, kanta sirvishpa kawsachunmi kanpa tabern´aculo
carpa wasiman kachasha’ nirka.
Shina nishpa ma˜
nakpimi, Jehov´a Dioska Anamanka shuk wawata kurka.
Chay wawatami Samuel nishpa Anaka shutichirka. Samueltaka achkatakuyashpami, wawamantapacha Jehov
´a Diosmanta yachachirka. Kipamanka,
Anaka paypa kusataka nirkami: ‘Jehovaman nishka shinaka, Samuel ashatajatunlla kakpika, Jehov
´a Diosta sirvichunmi tabern
´aculo wasiman pushakrini’
nishpa.
Chaymantami, imashinami kay dibujopi rikunki, Samuelpataytamamakunaka Samueltaka tabern
´aculo carpa wasipi sakinkapak
shamurka. Samuelpa taytamamakunaka, Jehovata sirvishpa kawsanatamiSamuelmanka yachachirka. Chaymantami Samuelka, ‘Jehovapa wasipisirvikrini’ nishpa kushikushka karka. Samuelpa taytamamakunaka tukuywatakunami Jehovata adorankapak, Samuelta rikunkapakpash tabern
´aculo
carpa wasiman rin karka. Shinallatak, tukuy watakunami Samuelpa mamaka,shuk mushuk ropata Samuelmanka apan karka.
Shinami, Samuelka tawka watakunata tabern´aculo wasipi Jehovata
sirvishpa kawsakurka. Jehov´a Diospash israelitakunapash achkatami
Samueltaka kuyan karka. Chay punchakunapika, Ofnipash Fineespashtabern
´aculo carpa wasipi sacerdotekunami karka. Paykunaka sumo sacerdote
Elipa churikunami karka. Paykuna mana alli kakpimi, shuktak gentekunapashpaykunata katishpa mana allikuna karka. Paypa churikuna mana alli
SHUK WAMPRAKA UCHILLA KASHPALLATAKMI
DIOSTA SIRVIRKA
55
kakpipash, Elika mana imatapash rurarkachu. Ashtawankarin, sacerdotekunakashpa katichun sakirkallami.
Tabern´aculo carpa wasipi mana alli cosaskunata rikushpapash, Samuelka
chay mana alli cosaskunataka mana rurarkachu. Chay punchakunapika, wakingentekunallami Jehovataka tukuy shunkuwan kuyan karka. Chaymantami,Jehov
´a Dioska
˜na mana pi gentewanpash parlan karka. Shinapash, Samuel
˜na
jatunlla kakpika imatak tukurka.
Rikunki. Samuelka tabern´aculo carpa wasipimi pu
˜nukurka. Chaypimi Sa-
muelka uyarka ‘Samuel, Samuel’ nishpa kayakta. Shina kayakpimi, Samuelka‘kaypimi kani’ nishpa rikcharirka. Chay kipami, Samuelka utka jatarishpa Eli-taka nikrirka: ‘Kaypimi kani, imapaktak kayawarkanki’ nishpa.
Samuel shina nikpimi Elika nirka: ‘˜
Nukaka, mana kantaka kayarkanichu.Kanpa camaman rilla’ nishpa. Shina nikpimi, Samuelka camaman kutin rirka.
˜Na camapi kashpami Samuelka kutin uyarka, ‘Samuel, Samuel’ nishpa
kayakta. Shina nikta uyashpami, Samuelka kutin jatarishpa Elitaka nikrirka:‘Kaypimi kani, imapaktak kayawarkanki’ nishpa. Samuel shina nikpimi Elikanirka: ‘
˜Nuka wawalla, kantaka mana kayashkanichu. Kanpa camaman kutin
tikraylla’ nishpa. El´ı shina nikpimi, Samuelka paypa camaman rirka.
Samuel kutin camaman rishpaka, kutinpashmi ‘Samuel, Samuel’ nishpakayakta uyarka. Shina nikta uyashpami
˜na kutin Samuelka Elitaka nikrirka:
‘Kaypimi kani, imapaktak kayawarkanki’ nishpa. Samuel shina nishpa˜
na kimsa viajeta rikpimi, Elika cuenta japirka, Jehov´a Dios Samueltaka
kayakushkata. Chaymantami Elika Samueltaka nirka: ‘Samuel, rilla kanpacamaman. Kutin kanta kayakta uyashpaka, “kaypimi kani Jehov
´a Dioslla.˜
Nukaka kanpa sirvikmi kani. Imata nina kashpapash niwaylla” ninki’ nirka.
Shinami, Samuelta Jehov´a Dios kutin kayakpika, Samuelka El
´ı
yachachishkata nirka. Samuel shina nikpimi Jehov´a Dioska nirka: ‘Elitapash
paypa churikunatapash llakichikrinimi’ nishpa. Kipa punchakunamanka,israelitakunaka filisteokunawanmi makanakurka. Chaypimi, OfnipashFineespash wa
˜nurkakuna. Paykuna wa
˜nushkata uyashpaka, Elika achkata
mancharishpami urmarka. Urmashpaka kunka tullupash pakiriktaurmashpami Elika wa
˜nurka. Shinami, Jehov
´a Dios nishkaka paktarirka.
Samuel wi˜
nashpaka, Israel llaktamanta´ultimo juezmi tukurka. Samuelka
˜na rukulla karka. Chay punchakunapimi israelitakunaka Samueltaka nirka:‘
˜Nukanchikkunaka, shuk rey mandachunmi munanchik’ nishpa. Israelitakunashina nikpika, Samuelka achkatami pi
˜narirka. Payka yacharkami, Jehov
´a
Dioslla paykunapa rey kana kashkata. Samuel achkata pi˜
narikpipash, Jehov´a
Dioska nirkami: ‘Gentekuna nishkata ruraylla’ nishpa.1 Samuel 1:1-28; 2:11-36; 3:1-18; 4:16-18; 8:4-9.
PARTE 4
Israel llaktapi primer rey tiyay
kallarishkamanta, israelitakunata Babilonia
llaktaman preso apashkakama
Israel llaktapika Saulmi primer rey karka. Kipamanka,Saul rey kachunka Jehova Dioska na mana munarkachu.Chaymantami Jehova Dioska, Davidta akllarka Israel llaktapirey kachun. Davidka, wampra kashpallatakmi Goliat nishkajatun jatun runarukuta wanuchirka. Kipamanka, rey Saulkana mana rikunayachishpami, Davidtaka wanuchinkapak mu-narka. Chaymantami Davidka pakakushpa rirka. Kipamanka,Abigail nishka alhaja warmimi Davidtaka jarkarka mana alli-ta ama rurachun.
Kipa punchakunamanka, Davidpa churi Salomonmi Israelllaktataka mandarka. Salomonka alli cosaskunatapash, manaalli cosaskunatapash rurarkami. Saulpash, Davidpash, Salo-monpash cada unomi 40 watakunata mandarka. Salomonwanushka kipaka, israelitakunaka na mana shuklla reytacharirkakunachu. Yuyari: Israel llaktapika 12 jatun fami-liakunami tiyarka. Chay 12 jatun familiakunami ishkaypichawpirirka. Jawa ladopika, shuk reymi mandakurka. Kutinuray ladopika shuk reymi tiyarka.
Chay 12 jatun familiakuna chawpirishkamantaka, nami 257watakuna yallirka. Chay punchakunapimi, jawa ladopi saki-rishka jatun familiakunata asiriokunaka tukuchirka. Paykuna-ta tukuchishkamantaka, nami 133 watakuna yallirka. Chaypunchakunapimi, babiloniokunaka uray ladopi sakirishka ja-tun familiakunataka tukuchishpa sakirka. Shinami, achka is-raelitakunataka Babilonia llaktaman preso aparkakuna. KayPARTE 4-pika, 510 watakunapi imashina kawsay tiyashka-tami yachakushun.
RIKUY kay dibujota. Kaypi kunkuriyakuk runaka Saulmi kan. Kutin,Saulpa umapi aceiteta tallikuk runaka Samuelmi kan. Samuelka Jehov
´a
Dios mandakpimi, chay mishkilla ashnakuk aceitetaka Saulpa umapi tallikun.Shinapash, imamantatak aceitetaka umapi tallin karka. Chay punchakunapigentekunaka, rey tukushkata rikuchinkapakmi aceitetaka umapi tallin karka.
‘Kanmi Israel llaktapi rey tukukrinki’ nikpika, Saulka achkatamancharishpami Samueltaka nirka: ‘
˜Nukaka maytashi Israel llaktapa rey
tukusha.˜
Nukaka Benjaminpa familiamantamari kani. Benjaminpa familiaka,tukuy Israel llaktamanta ashtawan uchilla familiamari kan’ nirka. Shinaka,Saulka mana kariyashka, jatun tukushkachu karka. Chaymantami, Jehov
´a
Dioska Saultaka akllarka Israel llaktapi rey kachun.
Saulka charik charik familiamantami karka. Payka alli˜
nawi, sinchi,jatun runami karka. Kallpankapakpash alli allimi karka. Chaymantami,israelitakunaka kushikushpa ninakurka: ‘Allitachari Jehov
´a Dioska Saulta
akllarka˜
nukanchik rey kachun’ nishpa.
Kunanka yuyari, amonitakunaka israelitakunapa contrakunamikarka. Paykunaka sinchi sinchikunami karka. Chaymantami Sa
´ul rey
tukukpika, amonitakunaka ‘israelitakunawan makanakukrishun’ nishpashamunakurka. Saulpash, amonitakuna shamukukta yachashpaka, achkaachka soldadokunata tantachishpami shuyakurka. Amonitakunata Sa
´ul
mishakpika, israelitakunaka achkata kushikushpami ninakurka: ‘Saulkaallitachari
˜nukanchik rey kan’ nishpa.
Kipa watakunamanka, achka llaktakunatapashmi Saulka misharka. Saulta-ka paypa churi Jonatanmi ayudan karka. Filisteokunapash israelitakunatakamana rikunayachinchu karka. Chaymantami shuk punchaka, achka warankawaranka filisteo soldadokuna tantanakushpa, israelitakunawan makanakun-kapak shamunakurka.
Filisteokuna shamukukta uyashpami Samuelka Saultaka nirka: ‘Filisteo-kunawan manarak makanakukpillatakmi,
˜nukaka animalkunata rupachishpa
Jehov´a Diosman kunkapak shamusha’ nishpa. Shinapash, makanakuna
puncha chayakpika, Samuelka mana utka rikurirkachu. Chaymantami Saul-ka achkata mancharishpa yuyarka: ‘Imapaktak Samueltaka shuyakushalla.˜Nukallatakmi Jehov
´a Diosman animalkunata kushpa rupachisha’ nishpa.
Shina nishpa rupachishkantinmi Samuelka chayarka. Chaypimi Samuelka
ISRAEL LLAKTAPIKA
SAULMI PRIMER REY KARKA
56
Saultaka nirka: ‘Kanka imamantatak Jehov´a Dios nishkataka mana kasur-
kanki. Kan mana kasushkamantaka, Jehov´a Dioska, shuktak runatami Israel
llaktapi rey kachun akllanka’ nirka.
Kipa punchakunamanka, kutinpashmi Saulka Diosta mana kasushpa pay-pa munayta rurarka. Chaymantami Samuelka nirka: ‘Achka alli ovejakunataJehov
´a Diosman kunapak rantika, Jehov
´a Diosta kasunami ashtawan alli kan.
Jehov´a Diosta mana kasushkamantaka, Jehov
´a Diospash
˜na mana kantaka
Israel llaktapi rey kachun sakinkachu’ nirka.
Shinaka, imashinami kay historiapiyachakushkanchik, Jehov
´a Diostaka tukuy-
pimi kasuna kanchik. Saulka alli runakashpapash kipamanka mana alli, millayrunami tukurka. Shinaka,
˜nu-
kanchikkunaka mana Sa´ul
shinachu kana kanchik.
1 Samuel cap´ıtulo 9-manta, cap
´ıtulo
11-kama; 13:5-14; 14:47-52; 15:1-35;2 Samuel 1:23.
RIKUY kay dibujota. Chay wa˜
nushka sirikun osomi, chay wawaovejataka mikunkapak apashpa rikurka. Shinapash, kaypi tiyakuk
wamprami, chay wawa ovejataka osopa shimimanta kichushpa, chayosotaka wa
˜nuchishpa sakirka. Kutin shuk punchaka, shuk leontapashmi
kay wampraka wa˜
nuchirka. Shinaka, kay wampraka sinchi, imatapashmana manchak wamprami karka. Shinapash, kay wampraka pitak kan.
Kay wampraka David shutimi kan. Davidka Sa´ul 10 watakunata
Israel llaktapi rey kakpimi wacharirka. Davidka Bel´en nishka llaktapimi,
ovejakunata michishpa kawsan karka. Paypa abueloka Obedmi karka.Yuyari: Obedka Rutpa, Boozpa churimi karka. Davidpa taytaka Jes
´e
shutimi karka.
Shuk punchaka, Jehov´a Dioska Samueltaka nirkami: ‘Mishkilla
ashnakuk aceiteta apashpa, Bel´en llaktapi Jesepa wasiman ri. Jesepa
churitami, Israel llaktapi rey tukuchun akllashkani’ nirka. Jehov´a shina
nishpa mandakpimi, Samuelka Jesepa wasiman rirka. Jesepa wasimanSamuel chayashpaka, Jesepa punta churi Eliabtami rikurka. Eliabtarikushpaka Samuelka yuyakurkami: ‘Paytami Jehov
´a Dioska akllashkanka’
nishpa. Samuel shina yuyakukpimi, Jehov´a Dioska nirka: ‘Eliab alli
˜nawi
kakta, jatun kashkataka mana rikunachu kanki. Eliab rey kachunka,˜
nukaka mana akllashkanichu’ nirka.
Eliabta mana akllakpika, Jeseka paypa churi AbinadabtapashSamatapash Samuelmanka rikuchirkami. Shinapash paykunata rikushpakaSamuelka nirkami: ‘Jehov
´a Dioska mana paykunatapash akllashkachu’
nishpa. Shinami, Jeseka paypa 7 churikunata Samuelmanka rikuchirka.Shinapash, chay 7 churikunamantaka, mana pitapash Jehov
´a Dioska
akllarkachu. Chaymantami Samuelka Jesetaka tapurka: ‘Paykunallachukanpa tukuylla churikuna kan’ nishpa.
Samuel shina tapukpimi Jeseka nirka: ‘Shuk churitapash charinimi.Chay churika ovejakunata michishpami purikun’ nirka. Shina nishkakipami, Jeseka Davidtapash Samuelpakman pusharka. Davidta Samuelrikushpaka, alli
˜nawi wampra kaktami rikurka. Chaypimi Jehov
´a Dioska
Samueltaka nirka: ‘Paytami Israel llaktapi rey kachun akllashkani. Paypaumapimi mishkilla ashnakuk aceitetaka tallina kanki’ nirka. ShinamiDavidka, kipa watakunamanka Israel llaktapa rey tukurka.
1 Samuel 17:34, 35; 16:1-13.
DIOSKA DAVIDTAMI AKLLARKA 57
FILISTEOKUNAKA kutinmi Israel llaktawan makanakunkapak shamunakur-ka. Chay punchakunapika, Davidpa kimsa punta wawkikunaka Saulpa sol-
dadokunami karka. Chaymantami Jeseka Davidtaka nirka: ‘Kanpa wawkikunaallillachu kashka imami yachamukri. Paykunamanka mikunata apashpa ri’nirka.
Shinami Davidka, makanakuna pushtuman rishpa paypa wawkikunataka mas-kakurka. Paypa wawkikunata maskakushpami, Davidka uyarka shuk jatun jatunfilisteo soldado, israelitakunamanta burlarikukta. Chay jatun jatun soldadoka,Goliat shutimi karka. Goliatka
˜nami 40 punchakunata burlarishpa israelitakuna-
taka nikurka: ‘Karikuna kashpaka,˜
nukawan makanakunkapak shamuychik.Kankunapuramanta shuk soldado
˜nukata mishashpa wa
˜nuchikpika,
˜nukanchik-
kunaka kankunapa esclavokunami tukushun. Kutin, kankunapa soldadota˜
nukawa
˜nuchikpika, kankunami
˜nukanchikpa esclavokuna tukunkichik’ nishpa.
Goliat shina nikukpimi, Davidka israelita soldadokunataka nirka: ‘Goliatkapinkanaytami israelitakunataka rimakun. Chay filisteo soldadota wa
˜nuchishpa
Israel llaktata kishpichikpika, reyka imatashi kunman’ nirka.
David shina nikpimi shuk soldadoka nirka: ‘Goliatta wa˜
nuchikpika, Saulkaachka achka cosaskunatami kusha nir-ka. Ashtawankarin, paypa ushushiwan-pash kasarachisha nirkami’ nirka.
Tukuylla israelitakunaka achkatamiGoliattaka manchan karka. Goliatka,
kimsa metro shina jatunrukumi karka. Ashta-wankarin, shuk soldadomi Goliatpa escudotakaapan karka.
Goliat jatun jatun kakpipash Davidka,‘Goliatwanka makanakushallami’ nirkami.David shina nikpimi, wakin soldadokuna-ka rey Saulmanka nirka: ‘Davidka Goliatwanmakanakushalla nikunmi’ nishpa. Chayman-tami Saulka Davidtaka nirka: ‘Kanka manaushankika. Kanka chayrak wampramari kan-ki. Kutin, Goliatka uchillamantapachami maka-nakushpa wi
˜nashka soldadomari kan’ nirka.
Sa´ul shina nikpimi Davidka nirka: ‘
˜Nuka tayta-
pa ovejakunata ama wa˜
nuchichunka,˜
nukaka
DAVIDKA GOLIATTA WA˜
NUCHIRKAMI 58
shuk osotapash, shuk leontapash wa-˜
nuchirkanimi. Jehovapa ayudawan-ka, imashinami chay animalkunatawa
˜nuchirkani, shinallatakmi chay ja-
tun jatun filisteotapash wa˜
nuchisha’nirka. David shina nikpimi Saulkanirka: ‘Shinaka rilla. Jehov
´a Dios
kantaka ayudachun’ nishpa.
Shina nishka kipami, Davidkawaykuman rishpa, pichka llampullarumikunata japishpa paypa bolsapichurarka. Davidka paypa warakata-pash apashpami, Goliatwan makana-kunkapak wichay rirka. Shinapash,Davidta rikushkantinmi Goliat-ka asirishpa nirka: ‘Kay wamprakamaytashi
˜nukataka wa
˜nuchinka.
˜Nu-
karakmi kay wamprataka˜
napash wa-˜
nuchishpa sakisha’ nirka.
Shina nishka kipami Goliatka Da-vidtaka nirka: ‘Kayman shamuya-ri. Kanta wa
˜nuchishpaka pajarokuna
mikuchun, shuktak animalkunapashmikuchunmi shitashpa sakisha’ nir-ka. Goliat shina nikpimi Davidkanirka: ‘Kanka shuk espadata, shuklanzata, shuk jabalinatapash apash-pami,
˜nukawanka makanakunkapak
shamushkanki. Shinapash,˜
nukakaJehovapa shutipimi kanwanka maka-nakunkapak shamuni. Jehov
´a Dios-
ka,˜
nuka makipimi kantaka sakikun.Kunanllatakmi kantaka wa
˜nuchishpa
sakikrini’ nirka.
Shina nishpami, Davidka paypawarakapi rumita churashpa, tukuyfuerzawan chay rumitaka Goliatpakman shitarka. Chay rumika, Goliatpa fren-teman yaykukta rishpami Goliattaka wa
˜nuchirka. Goliat wa
˜nukpika, chayshuk
filisteo soldadokunaka achkata mancharishpami kallpashpa rirkakuna. Paykunakallpashpa rikpika, israelitakunaka katiriyashpami filisteokunataka wa
˜nuchish-
pa sakirkakuna. 1 Samuel 17:1-54.
GOLIATTA David wa˜
nuchikpika, israelita soldadokunata mandakAbnerka, Saulpakmanmi Davidtaka pusharka. Chaypimi Saulka
nirka: ‘Davidpashmi israelita soldadokunataka mandana kan. Shinallatak,Davidka
˜nuka wasipi kawsankapakmi shamuna kan’ nishpa.
Shuk punchaka, filisteokunawan makanakushka kipami Davidka Saulpawasiman tikrakurka. Chaymantami warmikunaka cantarkakuna: ‘Saulka1.000 gentekunatapash yallitami wa
˜nuchirka. Shinapash, Davidka 10.000
gentekunatapash yallitami wa˜
nuchishka’ nishpa. Warmikuna shina nishpacantanakukpika, Saulka achkata pi
˜narishpami yuyarka: ‘Gentekunaka,
imamantatak Davidtarak alli nishpa can-tanakunyari’ nishpa. Shinapash, Saulpachuri Jonatanka achkatami Davidtakakuyan karka. Davidpash Jonatantakaachkatami kuyan karka. Chaymanta-mi Davidpash Jonatanpash nirkakuna:‘Kunanmantaka wa
˜nunkakamami alli
amigokuna kashun’ nishpa.
Davidka alli allimiarpataka tocan kar-ka. Chaymantami Saulkakushikushpa Davidtakauyan karka. Shinapash,kipa punchakunamanka,Saulka
˜na mana David-
taka rikunayachirkachu.Shuk punchaka, arpa-ta tocashpa tiyakukpimi,
Davidtaka shuk lanzawan Saulka shitarka. Shina-pash, Davidka
˜napashmi chay lanzataka ladorka.
Kipa punchakunamanpash, Saulka kutinmi Da-vidtaka shuk lanzawan shitarka. Shinapash,kutinmi Davidtaka chay lanzataka ladorka.Chaypimi Davidka cuenta japirka, Saulmantakacuidarinapacha kashkata.
Kunanka yuyari: Saulka nirkami, ‘Goliattawa
˜nuchik runataka,
˜nuka ushushiwanmi
kasarachisha’ nishpa.˜
Na shina nishka
DAVIDKA IMAMANTATAK PAKAKUSHPA RIRKA 59
kashpapash Saulka Davidtaka nirkami: ‘˜
Nuka ushushi Micalwankasarankapakka, 100 filisteokunatami wa
˜nuchina kanki’ nishpa.
Shinapash, Saulka imamantatak shina nirka. Saulka, filisteokuna Davidtawa
˜nuchichun munashpami shina nikurka. Shinapash, filisteokunaka
Davidtaka mana wa˜
nuchirkachu. Ashtawankarin, Davidrakmifilisteokunataka wa
˜nuchirka. Chaymantami, Saulka paypa ushushi
Micaltaka Davidwan kasarachirka.Shuk punchaka, payta sirvikkunamanpash Jonatanmanpash Saulka
nirkami: ‘Davidtaka wa˜
nuchinkapakmi munani’ nishpa. Sa´ul
shina nikpimi Jonatanka nirka: ‘Davidtaka ama wa˜
nuchipaychu.Davidka mana imatapash kantaka rurashkachu. Ashtawankarin, Davidkakanta ayudaymantami paypa kawsaytapash wa
˜nunapi churashpa,
Goliattaka wa˜
nuchirka. Yuyari, Goliatta David wa˜
nuchikpika, kanpashmiachkata kushikurkanki’ nirka.
Jonat´an shina nishpa alli yuyachikpimi, Saulka nirka: ‘Shinaka, Davidta-
ka mana imatapash rurashachu’ nishpa. Sa´ul shina nikpimi, Davidka kutin
Saulpa wasiman tikrashpa arpata tocashpa tiyakurka. Chaypimi, Saulka˜
na kutin Davidtaka shuk lanzawan shitarka. Shinapash, Davidka˜
nakutinmi chay lanzataka ladorka. Chaymantami Davidka yuyarka: ‘Saul-mantaka pakakushpa rinamikani’ nishpa.
Shinami, Davidka chay tu-tallatak Saulpa wasimantallukshishpa, paypa wasiman pa-kakushpa rirka. Shinapash, Sa
´ul
cuenta japishpaka, Davidtaka wa-˜
nuchichunmi kacharka. Micalpashallimi yacharka, Saulka Da-vidta wa
˜nuchinkapak munashkata.
Chaymantami, Micalka paypakusa Davidtaka nirka: ‘
˜Nuka tayta
Sa´ul ama wa
˜nuchichunka, kunan
tutallatakmi rina kanki’ nish-pa. Shinami, Micalka Davidtakaayudarka chay tutallatak ventana-ta pakakushpa richun. Davidka,7 watakunata shinami Saulmantapakakushpa kawsarka.
1 Samuel 17:55-58; 18:1-30; 19:1-18.
RIKUY kay alhaja, kuyaylla warmita. Kay warmika Abiga´ıl shutimi
kan. Payka imata rurashpapash, alli yuyashpami ruran karka. Shukpunchakarin, Davidtapash juchapi ama urmachunmi ayudarka. Shinapash,imashinatak Abigailka Davidtaka ayudarka. Chay punchakunapika, Davidkaimashinatak kawsakurka.
Yuyari, Saulka wa˜
nuchinkapakmi Davidtaka maskakurka. Chaymantami,Davidka shuk cueva ukupi pakakushpa kawsakurka. Cuevapi kawsakuktayachashpaka, Davidpa familiakunapash, Davidpa lado tukushka 400runakunapashmi Davidwan kawsankapak rirka. Chay kipami, chay runakunakaDavidtaka nirka: ‘Kanmi
˜nukanchiktaka mandana kanki’ nishpa. Chay
DAVIDKA IMASHINATAK ABIGAILTAKA RIKSIRKA 60
punchakunapika, Davidpa taytamamakunapash Davidwanmi kawsanakurka.Chaymantami, Davidka Moab llaktamanta reytaka nirka: ‘Rikuy,
˜nukaka
kashna pakakushpamari purikuni. Chaymanta,˜
nuka taytamamakunata kanpallaktapi kawsachun sakipay’ nishpa. Taytamamakunata chaypi sakishkakipami, Davidka paypa gentekunantin urkukunapi pakakushpa kawsarka.
Kipamanka, Abigailtami Davidka riksirka. Abigailpa kusaka Nabal shutimikarka. Nabalka charik charik runami karka. Payka achka allpakunata, 3.000ovejakunata, 1.000 chivokunatapash charirkami. Shinapash Nabalka manaalli, rumi shunku runami karka. Kutin, paypa warmi Abigailka alhaja,kuyaylla warmimi karka. Imata rurashpapash, alli yuyashpami ruran karka.Shuk punchaka, Abigailka paypa familiatapash shuk jatun llakimantamikishpichirka. Shinaka, imashinatak kishpichirka.
Rikunki. Davidka paypa gentekunantinmi Nabalpa ovejakunata cuidashpaayudan karka. Chaymantami Davidka paypa gentekunataka nirka: ‘Nabaltamikunata ma
˜nakrichik’ nishpa. Davidpa gentekuna Nabalpakman chayakpika,
Nabalka paypa sirvik runakunantinmi ovejakunapa millmata rutunakurka.Ashtawankarin, chay punchaka shuk jatun fiestata ruranakushpami, Nabalkaachka mikunakunata charirka. Chaymantami Davidpa gentekunaka nirka:‘Nabal, asha mikunata karaway.
˜Nukanchikkunaka kanpa ovejakunata
cuidashpami ayudashkanchik.˜
Nukanchikkunaka shuk ovejatallapash manashuwashkanchikchu’ nirka.
Davidpa gentekuna shina nikpika, Nabalka achkata pi˜
narishpaminirka: ‘Kankunamanka mana ima mikunakunatapash kushachu’ nishpa.Ashtawankarin, Davidmantapash maypashkachun rimashpami, Davidpagentekunataka kacharka. Davidpa gentekuna Davidman willakpika, Davidkaachkatami pi
˜narirka. Chaymantami Davidka nirka: ‘Espadakunata japishpa
jakuchik. Nabaltapash payta sirvik runakunatapash wa˜
nuchikrishunchik’nishpa.
Davidpa runakunata maypashkachun Nabal rimakukta shuk runauyashpaka, Abigailman willankapakmi rirka. Chaymantami, Abigailka utkamikunakunata tantachishpa, burrokunaman apachishpa Davidpakman rirka.Davidta rikushpaka, Abiga
´ıl utkami burromantaka uriyarka. Chay kipami
Davidpa˜
nawpakpi kunkurishpami, Davidtaka kashna nirka: ‘˜
Nuka mandaklla,imata
˜nuka kusa nishka kakpipash ama uyapaychu. Payka imata nishpapash
mana alli yuyashpa yankata parlanllami. Shinaka,˜
nukanchikta kishpichishpakay mikunakunata chaskipay’ nirka.
Abiga´ıl shina nikpimi Davidka nirka: ‘Ama llakirikuychu. Kanka alli yuyayta
charik warmimi kashkanki. Kan alli warmi kashkamantaka, kanpa kusamana alli kakpipash, kanpa kusataka mana wa
˜nuchishachu. Kanpa wasiman
rilla’ nirka. Kipa punchakunamanka, Nabal wa˜
nukpimi Davidka Abigailwankasararka. 1 Samuel 22:1-4; 25:1-43.
SAULKA kutinmi Davidtakawa
˜nuchinkapak munarka.
Chaymantami, Saulka 3.000 allisoldadokunata tantachishpa, Da-vidta maskankapak rirka. Sa
´ul
maskakukta yachashpaka, Da-vidpashmi paypa gentekunatakanirka: ‘Sa
´ul maypi pu
˜nushpa pa-
karikukta rikukrichik’ nishpa.Sa
´ul maypi pu
˜nukukta wi-
llakpimi Davidka nirka: ‘PitakSaulpakman
˜nukawan rinkapak
munankichik’ nishpa.
David shina nikpika Abisai-ka, ‘
˜nuka risha’ nirka. Abisaika
Davidpa pani Seruyapa chu-rimi karka. Shinami, DavidkaAbisaintin Sa
´ul pu
˜nukush-
ka pushtuman rirka. Chaymanchayashpaka, upalla rishpamiSaulpa uma sawnamanta shuklanzata, shuk yaku jarratapash
aparkakuna. Shinapash, Saulpash paypa soldadokunapash mana sintirkaku-nachu.
Saulpa cosaskunata apashpaka loma jawamanmi rirkakuna. Chay jawa-mantami Abnertaka kashna nishpa Davidka kaparirka: ‘Abner, imamantatakkanpa reytaka mana alli cuidakurkanki. Rikuy, reypa lanzatapash yaku jarra-tapash kaypimi charikuni’ nishpa.
David shina nishpa kaparikukpimi, Saulka rikcharishpa cuenta japirka Da-vid kaparikushkata. Chaymantami, imashinami kay dibujopi rikukunki,Saulka loma jawaman rikushpa Davidtaka nirka: ‘David kanchu kanki’nishpa.
Sa´ul shina nikpimi Davidka nirka: ‘Ari
˜nuka reylla.
˜Nukaka Davidmi kani.
Imamantatak˜
nukata katiriyashpa wa˜
nuchinkapak munanki.˜
Nukaka mana
DAVIDKA REY
TUKURKAMI
61
imatapash kantaka rurashkanichu. Rikuy, kanpa lanzatapash, kanpa yakujarratapash kaypimi charikuni. Pitapash kanpa cosaskunata apachun kacha-muylla’ nirka.
David shina nikpimi Saulka, ‘kishpichiway David.˜
Nukaka pantatami ru-rakushkani’ nishpa wasiman tikrarka. Sa
´ul shina nishpa rikpika Davidpash
rirkallami. Shinapash, Davidka yuyarkami: ‘Kaypi kawsashpa katikpika,Saulka
˜nukata wa
˜nuchikrinmi. Shinaka, filisteokunapa llaktapi pakakukri-
sha’ nishpa. Shina yuyashpami, filisteokunataka Davidka nirka: ‘˜
Nukakakankunapa ladomi kani’ nishpa. Shina nik tukushpami, Davidka filisteoku-nawan kawsankapak rirka.
Kipa watakunamanka, kutinmi filisteokunaka israelitakunawan ma-kanakunkapak rirka. Chay makanakuypika, Saulpash Jonatanpashwa
˜nurkakunami. Chaymantami, Davidka achkata llakirishpa kashna escri-
bishpa cantarka: ‘˜
Nuka kuyashka amigo Jonatanlla. Kanka imamantatakwa
˜nurkankiyari’ nishpa.Saulpash Jonatanpash wa
˜nushka kipami, Davidka Israel llaktapi, Hebr
´on
nishka pushtuman tikrarka. Chay llaktapi wakin gentekunaka, Saulpa chu-ri Isb
´oset rey kachunmi munarka. Kutin, shuktak gentekunaka Davidtami
rey tukuchun munarka. Chaymantami, Isbosetpa lado tukushka gente-kunaka, Davidpa lado tukushka gentekunawan makanakurka. Shinapash,Davidpa lado tukushka gentekunami misharka. Chaymantami, Davidka30 watakunata charishpa rey tukurka. Davidka 7 watakunatami Hebr
´on
llaktapi mandarka. Chay llaktapi kawsakushpaka, Davidka tawka churiku-natami charirka. Wakin churikunakaAmn
´on, Absal
´on, Adon
´ıas shutikuna-
mi karka.
Kipamanka, Jerusal´en llaktaman-
ta gentekunatapash mishashpa-mi, Davidka Jerusal
´en llaktamanta
manday kallarirka. Jerusal´en llak-
taka kuyaylla llaktami karka. Maka-nakuykunapika, Joabmi Davidtakaayudan karka. Joabpash Seruyapachurimi karka. Joab ayudashkaman-taka soldadokunataka mandachunmiDavidka churarka.1 Samuel 26:1-25; 27:1-7; 31:1-6; 2 Samuel 1:26;3:1-21; 5:1-10; 1 Cr
´onicas 11:1-9.
YUYARISHUN, Jehov´a Dioska israelitakunamanka nirkami: ‘
˜Nukami
Cana´an allpakunataka kankunaman kusha’ nishpa. Shinaka, David
manday kallarikpika, Jehovaka imashinatak pay nishkataka paktachirka.Jehov
´a Dioska makanakuykunata mishachishpami Davidtaka ayudarka.
Chaymantami, israelitakunaka Cana´an allpakunapi
˜na kawsanakurka.
Davidka allimi israelitakunataka mandan karka. Shinallatak, Jehov´a
Diostapash achkatami kuyan karka. Chaymantami, Jerusal´en llaktata
mishashpaka, Jehov´a Diospa arca del pactota Jerusalenman aparka. Chay
kipakarin Davidka yuyarkami: ‘Arca del pactota churankapakka, Jerusal´en
llaktapi shuk jatun wasita rurasha’ nishpa.
Wakin watakuna kipaka, Davidka yachashka jawami shuk jatun juchatarurarka. Shinapash, ima juchatatak Davidka rurarka. Rikunki. Shuk tutaka,wasi jawa patiopi purikushpami, Davidka shuk alhaja, kuyaylla warmitarikurka. Chay warmika Bat-seba shutimi karka. Paypa kusa Uriaska, Davidpasoldadomi karka.
Chay punchakunapika, Bat-sebapa kusaka karu llaktapimi makanakukurka.Chaymantami, Davidka paypa sirvik runakunataka nirka: ‘Chayalhaja, kuyaylla warmitaka kunanllatak
˜nuka ukuman pushamuychik’
nishpa. Shinami, Davidka Uriaspa warmiwan pu˜
nurka. Shinapash,kipa punchakunamanka Davidka yachak chayarkami, Bat-sebaka paypawawata charikrikushkata. Chaymantami, Davidka achkata mancharishpasoldadokunata mandak Joabtaka nirka: ‘Makanakunkapak rishpaka,Uriastami tukuy soldadokunapa
˜nawpakpi makanakuchun churana kanki’
nishpa. Davidka Ur´ıas wa
˜nuchunmi shina mandarka. Shinami, Ur
´ıas
wa˜
nukpika Davidka Bat-sebawan kasararka.
David mana alli cosaskunata rurakpika, Jehov´a Dioska achkatami
pi˜
narirka. Chaymantami Jehov´a Dioska paypa profeta Natantaka ‘Davidta
rimakri’ nirka. Nat´an sinchita rimakpika, Davidka shunku ukukama
llakirishpami, ‘shuk jatun juchatamari rurashkani’ nirka. Chaymantami,Jehov
´a Dioska Davidtaka mana wa
˜nuchirka. Shinapash Davidtaka nirkami:
‘Kan mana allita rurashkamantaka, kanka achka llakikunatami charikrinki’nishpa. Jehov
´a nishka shinaka, Davidka ima llakikunatallatak charirka.
Rikunki. Primeroka Bat-sebapa churimi wa˜
nurka. Kipamanka, Davidpachuri Amnonka paypa pani Tamartami violarka. Chaymantami, Davidpashuktak churi Absalonka Amnonta wa
˜nuchirka. Kipamankarin, achka
gentekunaka Absalonpa lado tukushpami, Absalontaka reyta rurarka.
DAVIDPA FAMILIAPIKA
ACHKA LLAKIKUNAMI TIYARKA
62
Chaymantami, Absalonka paypa gentekunantin rishpa paypa taytaDavidwanllatak makanakurka. Shinapash, chay makanakuypika Absalonkawa
˜nurkami. Shinaka, imashinami
˜na rikushkanchik, Davidka achka
llakikunatami charirka.
Chashna llaki punchakunapimi, Bat-sebaka shuktak churita charirka.Chay churika Salom
´on shutimi karka. Kipa punchakunamanka, Davidka
˜na rukulla, unkushkami karka. Chaypimi, paypa churi Adoniaska reytukunkapak munarka. Shinapash, David yachak chayashpaka sacerdoteSadoctaka nirkami: ‘Salom
´on rey tukuna kashkata gentekuna yachachunka,
Salomonpa umapi aceiteta tallinki’ nishpa. Chay kipami, Davidka˜
na 70watakunata charishpa wa
˜nurka. Davidka, 40 watakunatami Israel llaktataka
mandarka. David wa˜
nushka kipaka, paypa churi Salomonmi rey tukurka.
2 Samuel 11:1-27; 12:1-18; 1 Reyes 1:1-48.
SALOMONKA chayrak wi˜
nakuk wampra kashpallatakmi rey tukurka.Salomonka Jehov
´a Diosta achkata kuyashpami, paypa tayta
Davidpa yachachishkakunatapash kasurka. Chashna alli wampra kakpimi,Jehov
´a Dioska shuk muskuypi Salomontaka tapurka: ‘Salom
´on, imata
munashpapash ma˜
naylla.˜
Nukaka kan ima ma˜
nashkata kushallami’ nishpa.
Jehov´a Dios shina nishpa tapukpimi Salomonka nirka: ‘
˜Nuka Jehov
´a
Dioslla,˜
nukaka chayrak wi˜
nakuk wampramari kani. Kanpa llaktataimashina mandanataka mana yachanichu. Chaymanta Jehov
´a Dioslla, kanpa
llaktata alli mandankapak alli yuyayta kuway’ nirka.
SALOMONKA ALLI YUYAYTA CHARIKREYMI KARKA
63
Salom´on shina nishpa ma
˜nakpika, Jehov
´a Dioska achkata kushikushpami
nirka: ‘Kanka unaykama kawsanatapash, achka alli cosaskunatapashmana ma
˜nashpami, alli yuyaytarak ma
˜nashkanki. Kan alli yuyayta
ma˜
nashkamantaka, kanmanka tukuy gentekunamantapash ashtawan yalliyuyaytami kukrini. Ashtawankarin, achka alli cosaskunatapash kanmankakushami. Shinallatak, tukuy gentekunapashmi kantaka respetanka’ nirka.
Kipa punchakunamanka, ishkay warmikunami rey Salomonpakmankarirkakuna. Shuk warmika Salomonmanka nirkami: ‘Kay warmipash˜
nukapash chay wasipillatakmi kawsanchik. Shuk punchaka,˜
nukaka shukwawatami charirkani. Kutin ishkay punchakuna kipaka, paypashmi shukwawata charirka. Shuk tutaka, paypa wawami wa
˜nushkarka. Shinapash,
˜nuka pu
˜nukukpika, paypa wa
˜nushka wawatami
˜nuka lado sirichishpa,
˜nukapa kawsak wawata apashpa rishkarka. Shinapash,
˜nuka rikcharishpaka
cuenta japirkanillami, chay wa˜
nushka wawaka mana˜
nuka wawa kashkata’nirka.
Chay warmi shina nikpimi chayshuk warmika nirka: ‘Mana, chaywarmika yankatakmi llullakun. Chay kawsak wawaka
˜nuka wawami kan’
nirka. Chay warmi shina nikpimi, kutin chayshuk warmika nirka: ‘Mana,kawsak wawaka
˜nuka wawami kan. Wa
˜nushka wawami kanpa kan’ nirka.
Chay warmikuna shina nishpa pi˜
nanakukpika, Salomonka imatatak rurarka.
Salomonka, shuk espadata apamuychik nishpami nirka: ‘Chay kawsakwawataka espadawan chawpishpa, chawpi chawpi ishkantin warmikunamankuychik’ nishpa.
Salom´on shina nikpika, shuk warmika nirkami: ‘Ama
wa˜
nuchipaychikchu. Wawata wa˜
nuchinapak rantika, chayshuk warmimankupaychiklla’ nirka. Chay warmi shina nikpimi, chayshuk warmika nirka:‘Chay wawataka, chawpipi pitishpa ishkantinman kuylla’ nishpa.
Chay ishkantin warmikuna shina ninakukpimi Salomonkanirka: ‘Wawataka ama wa
˜nuchichikchu. Chay wawataka, “ama
wa˜
nuchipaychikchu” nikun warmiman kuychik’ nirka. Shinapash,Salomonka imamantatak shina nirka. Salomonka cuenta japirkami,wawapa mama kaymanta wawataka ama wa
˜nuchipaychu nikukta. Shuktak
israelitakuna chayta uyashpaka, achkata kushikushpami ninakurka:‘
˜Nukanchik reyka alli yuyayta charik reymi kan’ nishpa.
Salom´on mandakuk punchakunapika, Jehov
´a Dioska achkatami
israelitakunataka bendiciarka. Chaymantami, israelitakunaka achkafrutakunata, granokunata, alli ropakunata, alli wasikunatapashcharirkakuna. 1 Reyes 3:3-28; 4:29-34.
DAVID manarak wa˜
nushpallatakmi, Salomonmanka rikuchishpa sakirka,Jehov
´a Diospa wasitaka imashinami rurana kashkata. Chaymantami, Sa-
lomonka˜
na chusku watakunata mandakushpa, Jehov´a Diospa wasita ruray
kallarirka. Chay jatun wasita rurankapakka, achka waranka runakunami 7 wa-takuna chawpita trabajarkakuna. Chay wasitaka achka achka orowan, achkaplatawanmi rurarkakuna. Chaymantami chay wasika achka valishka karka.
Yuyari, Moisespa punchakunapikatabern
´aculo nishka carpa wasimi tiyar-
ka. Chay tabern´aculo wasipika ishkay
ukukunami tiyarka. Shinaka, imashi-nami tabern
´aculo carpa wasipika
ishkay ukukuna tiyarka, shinallatak-mi Salom
´on rurashka jatun wasipipash
ishkay ukukuna tiyarka. Shinapash,kay jatun wasipi ishkay ukukunakaashtawan jatunkunami karka. Kutin-pash yuyari: Chay tabern
´aculo carpa
wasipa uchilla ukupika, arca del pacto-mi tiyakurka. Chay arca del pactotami,
SALOMONMI JEHOVAPA
JATUN WASITAKA RURARKA
64
chay jatun wasipa uchilla ukupika churarka. Kutin, tabern´aculo carpa wasipi
tiyakushka shuktak cosaskunataka, chay jatun wasipa jatun ukupimi churarka.Chay jatun wasita rurashpa tukuchishpaka, israelitakunaka shuk jatun fies-
tatami rurarkakuna. Salomonpash chay jatun wasi˜
nawpakpi kunkurishpami,Jehov
´a Diostaka kashna nishpa ma
˜narka: ‘Jehov
´a Dioslla, jawa pacha jatun ja-
tun kashpapash kanpakka mana paktanchu. Shinaka, kay wasikarin maytashikanpakka paktankayari. Shinapash Jehov
´a Dioslla,
˜nukanchik kay wasiman
shamushpa ma˜
nakpika,˜
nukanchik ma˜
nashkataka uyapankiyari’ nirka.Salom
´on shina nishpa ma
˜nashkantinmi, Jehov
´a Dioska jawa pachaman-
ta ninata kachamushpa, payman kushka animalkunataka rupachirka. Chaykipakarin, tukuylla chay jatun wasi ukutami Jehov
´a Dioska achkata brillachir-
ka. Shinapash, imamantatak Jehov´a Dioska shina rurarka. Jehov
´a Dioska,
chay jatun wasita rurakpi kushikushkata rikuchinkapak, Salomonpa ma˜
naytauyakushkata rikuchinkapakmi shina rurarka. Chay jatun wasita rurakpika,gentekunaka
˜na mana Jehov
´a Diostaka tabern
´aculo carpa wasipi adoranchu
karka. Jehov´a Diostaka chay jatun wasipimi adoray kallarirkakuna.
Salomonka achka watakunatami gentekunataka alli yuyaywan mandankarka. Chaymantami, gentekunapash achkata kushikushpa kawsarkakuna.Shinapash, kipa watakunamanka mana alli warmikunawanmi Salomonka kasa-rarka. Imashinami kay dibujopi rikunki, chay warmikunaka yanka dioskunataadorak warmikunami karka. Chaymantami, Salomonpash yanka dioskuna-ta adoray kallarirka. Yanka dioskunata adorashpaka, Salomonka millay,mana alli runami tukurka. Salom
´on
˜na mana alli rey kakpika, israelitakuna-
pash˜
na mana alli kawsarkakunachu.Salom
´on mana alli rey tukukpika, Jehov
´a
Diospash achkata pi˜
narishpami nirka: ‘Israelllaktataka kanka
˜na mana mandakrinkichu.˜
Nukaka shuk mushuk reytami maskakri-ni. Shinapash, kan kawsakukpillatakka chayreyka mana mandankachu. Kanpa churimandakukpimi, chay reyka Israel llaktata-ka manday kallarinka. Shinapash, chayreyka Israel llaktamanta tukuylla jatun fa-miliakunataka mana mandankachu. Kanpachurillatakmi, Israel llaktamanta wakin jatunfamiliakunataka mandanka’ nirka. Shinaka,Jehov
´a Dios nishkaka imashinatak pakta-
rirka. Chaytaka chayshuk historiapimiyachakushun.
1 Cr´
onicas 28:9-21; 29:1-9; 1 Reyes 5:1-18;2 Cr
´onicas 6:12-42; 7:1-5; 1 Reyes 11:9-13.
RIKUY kay runata. Kay runaka Jehov´a Dios mandashka shinami paypa
ropataka llikikun. Payka Diospa profeta, Ah´ıas shutimi kan. Shuk
profetaka, Jehov´a Dios imata rurakrikukta willakmi karka.
Kutinpash kay dibujota rikuy. Profeta Ahiaska Jerobo´an shuti
runawanmi parlakun. Salomontaka Jeroboanmi ayudarka Jehovapa jatunwasita rurachun. Jeroboanwan Ah
´ıas tuparishpaka, paypa mushuk ropata
ISRAEL LLAKTAPIKA ISHKAY REYKUNAMI
MANDAY KALLARIRKA
65
llukchishpami, 12 pedazokunapi llikirka. Chay kipami, Ahiaska Jeroboantakanirka: ‘Jayka, kay 10 pedazokunaka kanpakmi kan’ nishpa. Shinapash,imamantatak Ahiaska shina rurarka.
Rikunki. Imashinami˜
na chayshuk historiakunapi yachakushkanchik,Israel llaktapika 12 jatun familiakunami tiyarka. Chay 12 jatun familiakunataSalom
´on mandachunka, Jehov
´a Dioska
˜na mana munarkachu. Chaymantami
Ahiaska Jeroboantaka nirka: ‘Israel llaktapi 10 jatun familiakunatakakanmi mandakrinki’ nishpa. Shinaka, Israel llaktapika ishkay jatunfamiliakunallami puchuna karka. Chay ishkay jatun familiakunatami,Salomonpa churi Roboamka mandana karka.
Israel llaktapi 10 jatun familiakunataka, Jeroboanmi mandakrikunnishkata uyashpaka, Salomonka achkata pi
˜narishpami Jeroboanta
wa˜
nuchinkapak maskakurka. Shinapash, Jeroboanka Egipto llaktamanmipakakushpa rirka. Kipa punchakunamanka,
˜na 40 watakunata mandashpami
Salomonka wa˜
nurka. Salom´on wa
˜nukpika, Salomonpa churi Roboammi
Israel llaktataka manday kallarirka. Kutin, Jeroboanka Israel llaktamantikrarkami.
Rey Roboamka, paypa tayta Salomontapash ashtawan yallimiisraelitakunataka llakichishpa charin karka. Chaymantami, Jeroboanpashshuk gentekunapash Roboamtaka nirka: ‘Gentekunataka mana shinatratanachu kanki’ nishpa. Paykuna shina nikpika, Roboamka achkatapi
˜narishpami gentekunataka ashtawan mana alli tratay kallarirka.
Chaymantami, Israel llaktamanta 10 jatun familiakunaka, Jeroboantarey kachun akllarkakuna. Shinaka, Israel llaktapi ishkay jatunfamiliakunatallami Roboamka mandakurka. Kay ishkay jatun familiakunakaBenjaminpa, Judapa familiakunami karka.
Yuyari: Israel llaktamanta 12 jatun familiakunaka, Jerusal´en llaktaman
rishpami Jehovataka adoran karka. Shinapash, chay 10 jatun familiakunaJerusalenman richunka Jeroboanka mana munarkachu. ChaymantamiJeroboanka, ishkay uchilla oro wakrakunata rurashpa gentekunataka nirka:‘Kay llaktapillatak Jehov
´a Diostaka adoraychik’ nishpa. Chay 10 jatun
familiakuna uchilla oro wakrakunata adorashpaka mana alli, millaykunamitukurka.
Chay punchakunapika, Roboamka˜
nami chusku watakuna yallita Israelllaktapi ishkay jatun familiakunataka mandakurka. Chaypimi egipciokunaka,Israel llaktapi ishkay jatun familiakunata mishashpa, Jehovapa jatunwasimantaka achka valishka cosaskunata apashpa rirka. Shinaka, Jehov
´a
Diospa wasika˜
na mana sumak karkachu. 1 Reyes 11:26-43; 12:1-33; 14:21-31.
REY Jerobo´an wa
˜nushka kipaka, mana alli reykunallami Israel
llaktapi 10 jatun familiakunataka mandarka. Acab shuti reykarin,tukuy reykunamantapash ashtawan millay millaymi karka. Shinapash,Acabka imamantatak mana alli karka. Acabka Jezabel nishka reinawankasaraymantami shina mana alli rey karka. Jezabelka millay, mana allireinami karka.
Jezabelka Sid´on nishka llaktamanta reypa ushushimi karka. Jezabelka
Baal shuti yanka diosta adorashpami, paypa kusa Acabtapash, shuktakisraelitakunatapash Baalta adoranata yachachirka. Jezabelka Jehov
´a
Diosmantaka uyaytallapash mana uyanayachinchu karka. Ashtawankarin,Jehov
´a Diospa achka profetakunataka katiriyashpami wa
˜nuchirka.
Chaymantami, wakin profetakunaka cueva ukukunapi pakakunkapakrirkakuna. Jezabelka paypa munashkata charinkapakka, wa
˜nuchitapash
wa˜
nuchinllami karka.Shuk punchaka, rey Acabka llakillami karka. Chaymantami Jezabelka
nirka: ‘Kanka, imamantatak llakilla kanki’ nishpa.Jezabel shina nikpimi Acabka nirka: ‘
˜Nukaka Nabotpa uva
pampakunatami rantinkapak munarkani. Shinapash, Nabotka manakatunkapak munanchu’ nirka.
Acab shina nikpimi Jezabelka nirka: ‘Ama llakirichu. Nabotpa uvapampakunataka,
˜nukallatakmi kanmanka kuchisha’ nishpa.
Shinaka, Jezabelka imatatak rurarka. Rikunki. Jezabelka Nabot kawsakukllaktapi mandakkunamanmi, shuk cartata escribishpa kacharka. Chaycartapika kashna nishpami Jezabelka churarka: ‘Ishkay mana allirunakunata Nabotta juchachichun maskankichik. Kay runakunaka ninamikan: “Nabotka, Diostapash reytapash maldicirkami” nishpa. Chay ishkayrunakuna shina nikpika, Nabottaka rumikunawan shitashpami wa
˜nuchina
kankichik’ nishpa.Shinami Nabotta wa
˜nuchichishka kipaka, Jezabelka Acabtaka nirka:
‘Kunanka Nabotpa uva pampakunataka japikrilla’ nishpa. Shinapash, shukjatun juchata rurashkamantaka, Jezabelka imatak tukurka.
Rikunki. Jehov´a Dioska Jezabelwan achkata pi
˜narishpami Jehutaka nirka:
‘Jezabelpa wasiman ri’ nishpa. Jeh´u shamukukta yachashpaka, Jezabelka
achkata arreglarishpami,˜
nawikunatapash pintarishpa, Jehutaka ventanapishuyakurka. Shinapash, Jezabelpa wasiman Jeh
´u chayashpaka, Jezabelta
sirvik runakunataka kaparirkami: ‘Jezabeltaka ventanamanta kanchamantankaychik’ nishpa. Chaymantami, imashina kay dibujopi rikukunki,Jezabelta sirvik runakunaka ventanamanta kanchaman Jezabeltakatankanakun. Shinami, chay mana alli reina Jezabelka wa
˜nushpa tukurirka.
1 Reyes 16:29-33; 18:1-4; 21:1-16; 2 Reyes 9:30-37.
JEZABELKA MANA ALLI REINAMI KARKA 66
RIKUY kay runakunata. Kay runakunaka makanakunkapakmirinakun. Shinapash,
˜nawpashpa rinakuk runakunaka, imamantatak
espadakunatapash, lanzakunatapash mana apashpa cantashpallarinakun.
Rikunki. Chay punchakunapika, Acabmi paypa warmi JezabelwanIsrael llaktamanta 10 jatun familiakunataka mandakurka. Kutin,Israel llaktapi ishkay jatun familiakunataka Josafatmi mandakurka.Payka alli reymi karka. Josafatpa tayta Asapash alli reymi karka.Chaymantami, Israel llaktamanta ishkay jatun familiakunaka alli,kushilla kawsanakurka.
Shina kushilla kawsanakukpimi, shuk runakunaka kashna nishpawillankapak shamurka: ‘Moab llaktamanta, Am
´on llaktamanta, Se
´ır
urkumanta gentekunami tantanakushpa, kankunawan makanakunkapakshamukun’ nishpa. Shina nishpa willakpika, Josafatka mancharishpamiisraelitakunataka Jehovapa wasiman pushashpa rirka. Chaypimi,
JOSAFATKA JEHOVAPIMIFETA CHURARKA
67
Josafatka kashna nishpa Jehovataka ma˜
narka: ‘˜
NukanchikJehov
´a Dioslla,
˜nukanchikta ayudaway.
˜Nukanchikkunaka imata
ruranatapash mana atinanchikka. Achka gentekuna tantanakushpamari˜
nukanchikwanka makanakunkapak shamunakun’ nirka.
Josafat shina nishpa ma˜
nakpika, Jehov´a Dioska uyarkami.
Chaymantami Jehov´a Dioska nirka: ‘Kankunaka mana makanakunachu
kankichik.˜
Nuka kankunata kishpichikukpika, rikushpallami sakirinakankichik’ nishpa.
Jehov´a shina nishka kakpimi, Josafatka kayantin punchallatak
israelitakunataka nirka: ‘Jehovapimi feta churana kankichik’ nishpa.Chaymantami, Josafatka paypa soldadokunata tantachishpa rirka.Shinapash, soldadokunapa
˜nawpakpika, Jehovapa wasipi cantashpa
sirvik runakunatami churarka. Chay runakunami Jehovamancantashpa
˜nawparkakuna. Shinapash, paykuna chayakpika Jehovaka
imatatak˜
na rurashkarka. Jehov´a Dioska contra soldadokunapurami
makanakuchishkarka. Chaymantami Josafatchayakpika,
˜na tukuylla contra soldadokuna
wa˜
nushka sirinakurka.
Imashinami kay historiapi yachakushkanchik,Josafat shinami Jehov
´a Diospika feta churana
kanchik.
1 Reyes 22:41-53; 2 Cr´onicas 20:1-30.
YUYASHUN: Kan wa˜
nushpa kawsarikpika, manachu kanpa mamakaachkata kushikunman. Ari, achkatami kushikunman. Shinapash,
wa˜
nushkakunaka kawsarita ushanchu.˜
Nawpa punchakunapika, pipashwa
˜nushpa kawsarishkachu.Rikuy kay dibujota. Kay runaka profeta Eliasmi kan. Kutin, kay warmika
Sarepta llaktamanta viuda warmimi kan. Kutin, kay wampraka viudawarmipa churimi kan. Shuk punchaka, kay wampraka unkushka unkushkakashpami wa
˜nurka. Chaymantami Eliaska chay viuda warmitaka nirka:
‘Kanpa churita˜
nukaman kuway’ nishpa.Eliaska shina nishpami, chay wamprataka markashpa jawa ukuman rirka.
Chay wamprataka camapi sirichishpami, Jehov´a Diostaka kashna nish-
pa ma˜
narka: ‘Jehov´a Dioslla, kay wamprata kawsachipay’ nishpa. Shina
ma˜
nashka kipami, chay wampraka kutin samayta kacharishpa kawsay kalla-rirka. Chay kipami viuda warmitaka Eliaska nirka: ‘Rikuy, kanpa churikakawsakunmi’ nishpa. Paypa churi kawsakukta rikushpaka, chay viuda war-mika achkatami kushikurka.
Eliaspa punchakunapika, shuktak profetapash tiyarkami. Payka Eliseoshutimi karka. Eliseoka Eliasta sirvishpami kawsan karka. Kipa punchaku-namanka, Eliseotapashmi Jehov
´a Dioska ayudarka milagrokunata rurachun.
Shinaka, ima milagrokunatatak Eliseoka rurarka. Rikunki. Shuk punchakaSunem shuti llaktamanmi Eliseoka rirka. Chaypimi Eliseoka shuk alli shun-ku warmita riksirka. Kipa punchakunamanka, chay warmimi shuk wawatacharirka.
Chay wawa˜
na jatunlla kashpaka, paypa tayta trabajakushkapushtumanmi rirka. Chaypimi, chay wampraka
˜napash uma nanay japishpa,
‘ay˜
nuka umalla,˜
nuka umalla’ nishpa kaparikurka. Chay wamprata wasimanapakpika, chayashkantinmi wa
˜nurka. Chaymantami, chay wamprapa
mamaka achkata llakirishpa, Eliseota kayankapak rirka.Eliseo chay warmipa wasiman chayashpaka, Jehov
´a Diosta ma
˜nashpami
chay wa˜
nushka wamprapa cuerpo jawapi siririrka. Shina rurakpimi,chay wamprapa cuerpoka asha asha kunukyashpa, 7 viajekama ‘achikachik’ nirka. Shinami Eliseoka chay wamprata kawsachirka. Paypa churikawsarikta rikushpaka, mamaka achkatami kushikurka.
Kunan punchakunapika,˜
nukanchik familiakunapash amigokunapashwa
˜nukpimi achkata llakirinchik. Achkata llakirishpapash, wa
˜nushkakunata
kawsachitaka mana ushanchikchu. Shinapash, Jehov´a Dioska gentekunata
kawsachita ushanmi. Gentekunataka imashinatak kawsachinka. Chaytakashuktak historiakunapimi yachakushun. 1 Reyes 17:8-24; 2 Reyes 4:8-37.
ISHKAY WAMPRAKUNAMI KAWSARIRKA 68
RIKUY kay kuytsata. Kay kuytsaka imatatak rurakun. Payka, Jehov´a
Diospa ayudawan profeta Eliseo imakunatalla rurashkatami, kaypitiyakuk warmimanka parlakun. Kay warmika Jehov
´a Diostaka mana
riksinchu karka. Shinapash, kay kuytsaka imamantatak kay warmipa wasipikan.
Rikunki. Kay warmika Siria llaktamantami karka. Kay warmipa kusakaNaam
´an shutimi karka. Naamanmi Siria llaktamanta soldadokunataka
mandan karka. Siria llaktamanta soldadokunami, kay israelita kuytsatakaNaamanpa wasipi sirvichun apashpa rirkakuna.
Chay punchakunapika, Naamanka lepra nishka unkuywanmi karka.Kay lepra unkuy japikpimi, Naamanpa aychaka asha asha urmakurka.Chaymantami kay kuytsaka Naamanpa warmitaka nikun: ‘Jehovapaprofetapakman
˜nuka amo rikpika, chay profetaka jampinmanllami’ nishpa.
Chay kuytsa shina nikpimi, Naamanpa warmika Naamantaka nirka:‘Jampirinkapakka, Israel llaktapi Jehovapa profetapakman rinkimanka’nishpa.
Shina nikpimi Naamanka Israel llaktapi, Eliseopa wasiman rirka. Eliseopawasiman chayakpika, Eliseoka payta sirvik runataka nirkami: ‘Naamanka 7
SHUK KUYTSAMI SHUK RUNATAKA AYUDARKA 69
viajetami Jord´an yakukunapika armana kan’ nishpa. Naamanman shina
nishpa willakpika, Naamanka achkata pi˜
narishpami nirka: ‘Eliseoka,imamantatak
˜nuka llaktapi yakukunataka mana valichishpa, Jord
´an yanka
yakukunapirak armachun kachan’ nishpa. Shina achkata pi˜
narishpamiNaamanka chaymanta ri kallarirka.
Shinapash, Naamanta sirvik runakunaka nirkami: ‘˜
Nukanchik amolla,Eliseoka armaytallamari armay nikun. Shinaka, imamantatak armaytallakamana armankiyari’ nirkakuna. Paypa sirvikkuna shina nikpimi, Naamanka7 viajekama Jord
´an yakukunapi armashpa alli tukurka.
Alli tukushpaka Naamanka achkatami kushikurka. Chaymantami,Eliseopa wasiman tikrashpa Eliseotaka kashna nirka: ‘Kunanmi˜
nukaka yachani, israelitakunapa Dioska jatun Dios kashkata. Payllamitukuy muyuntin Allpamanta jatun Dios kashka. Jampishkamantaka kayregalokunata chaskipay’ nirka. Naam
´an shina nikpika Eliseoka nirkami:
‘˜
Nukaka mana kay regalokunataka chaskita ushanichu’ nishpa. Shinapash,imamantatak Eliseoka shina nirka. ‘Jehov
´a Dios jampishkamantaka,
imamantatak˜
nukarak chay regalokunataka japisha’ nishpami Eliseoka shinanirka. Shinapash, Eliseota sirvik Guejazi runaka chay regalokunatakamunashpami rikukurka.
Chaymantami, Guejazika Eliseomanta pakalla Naamanta katishpa rirka.Naamanpakman chayashpaka Guejazika llullashpami nirka: ‘Riksishkakunachayakpimi, Eliseoka imatapash mana kuy tukushpa, “manachu wakinregalokunata kuwankiman” nishpa kachamuwarka’ nirka. Guejazi llullashpanikuktaka Naamanka mana yacharkachu. Chaymantami Naamanka, ‘kayregalokunata Eliseoman apashpa ripay’ nirka.
Guejazi Eliseopakman tikrankakamaka, Jehov´a Dioska
˜nami Eliseomanka
willarka Guejazi imata rurashkata. Chaymantami Eliseoka Guejazitakanirka: ‘Kan mana allita rurashkamantaka, Naamanpa lepraunkuyka kanmanmi yallinka’ nishpa. Shinami, Eliseo nishkantinGuejazitaka lepra unkuy japirka.
Shinaka, imakunatatak kay historiapika yachakushkanchik. Yuyarishun:1) Gentekunata ayudankapakka, imashinami chay kuytsaka Jehov
´a
Diosmanta parlarka, shinallatakmi˜
nukanchikkunapash Jehov´a Diosmantaka
parlana kanchik. 2) Naam´an shina mana jatun tukushkakunachu kana
kanchik. Ashtawankarin, Jehov´a Diospa sirvikkunataka kasunami kanchik.
3)˜
Nukanchikkunaka mana Guejazi shina llullanachu kanchik. Shinaka,Bibliata yachakushpaka achka alli cosaskunatami yachakuyta ushanchik.
2 Reyes 5:1-27.
RIKUY kay runata. Kay runaka Jon´as shutimi kan. Paytaka shuk
jatun jatun pescadorukumi mikukrikun. Shinapash, Jonaska imamantatakkashna jatun llakipi kan.
Rikunki. Jonaska Jehov´a Diospa profetami karka. Profeta Eliseo wa
˜nushka
kipami, Jehov´a Dioska Jonastaka nirka: ‘N
´ınive llaktamanta mana alli
gentekunaman willakri, “kankunapa mana alli ruraykunataka sakinamikankichik”’ nishpa.
Jehov´a Dios shina nishpa mandakpika, Jonaska mana N
´ınive llaktaman
rinkapak munarkachu. Ashtawankarin, shuk barcota japishpami shuktakllaktaman rikurka. Chaymantami, Jehov
´a Dioska achkata pi
˜narishpa sinchita
wayrawan tamiyachirka. Shina sinchita tamiyachikpika, yakukunapashkayman chayman kuyushpami barcotaka
˜na tikrachikrikurka. Chaymantami
barcota manejak runakunaka, achkata mancharishpa paykunapa dioskunata‘ayudaway’ nishpa kaparinakurka.
Shina mancharishpa kaparinakukpimi Jonaska nirka: ‘˜
Nukamantamikashna llakipi kanchik.
˜Nukaka Jehov
´a Diospa mandashkata mana
kasushpami shamurkani’ nirka. Jon´as shina nikpimi, barcota manejak
runakunaka nirka: ‘Shinaka, ama sinchita wayrashpa tamiyachunka, kantakaimatatak rurana kanchikyari’ nishpa.
Chay runakuna shina nikpimi Jonaska nirka: ‘˜
Nukata yakuman shitakpika,yakukunaka
˜na mana kayman chayman manchanayta kuyunkachu’
nishpa. Jon´as shina nikpika, barcota manejak runakunaka mana
Jonastaka yakuman shitankapak munarkakunachu. Shinapash, ashtawansinchita tamiyashpa, yakukunapash ashtawan kayman chayman manchanaytakuyukpika, Jonastaka yakuman shitarkakunami. Jonasta yakuman shitakpika,tamiyaytapash
˜na mana tamiyashpami yakukunapash kasilla sakirirka.
Shinapash, Jonaska imatatak tukurka. Jonastaka shuk jatun jatunpescadorukumi millpurka (lankarka). Shinapash, Jonaska mana wa
˜nurkachu.
Jonaska kimsa puncha, kimsa tutatami chay jatun jatun pescadorukupa wiksaukupi karka. Chay jatun pescadopa wiksa ukupi kashpami, Jonaska achkatallakirishpa kashna nikurka: ‘N
´ınive llaktaman kachakpika, imamantatak
Jehov´a Diostaka mana kasurkaniyari’ nishpa. Shina llakirikushpaka, Jonaska
imatatak rurarka.Jonaska Jehov
´a Diostami ayudaway nishpa ma
˜narka. Jonaspa ma
˜nashkata
uyashpami, Jehov´a Dioska chay jatun pescadotaka mandarka, yaku
manyaman rishpa Jonastaka lansachun. Jehov´a nishka shinaka, chay jatun
pescadorukuka yaku manyapimi Jonastaka lansarka. Chay kipami, JonaskaN
´ınive llaktaman rishpa, Jehov
´a mandashka shina willarka. Shinaka, Jehov
´a
Diostaka tukuypimi kasuna kanchik. Jon´as cap
´ıtulo 1-manta, cap
´ıtulo 4-kama.
JONASKA SHUK JATUN JATUNPESCADORUKUMANTAMI KISHPIRIRKA
70
RIKUY kay kuyaylla, alhaja Allpata. Kaypika gentekunapash kushillamikan. Animalkunapash mana millaykunachu kan. Jehov
´a Diosmi profeta
Isaiasmanka nirka: ‘Rikuy, kashna kuyaylla, alhaja paraisotami rurakrini’nishpa. Profeta Isaiaska, Jon
´as kawsashka kipami kawsarka.
Shinapash, paraisoka imatak kan. Paraisoka shuk kuyaylla, alhaja ‘parque’shinami kan. Yuyari: Jehov
´a Dioska kashna kuyaylla, alhaja paraisota
rurashpami Adanman Evamanka kurka. Shinapash, shamuk punchakunapikashuk kuyaylla, alhaja para
´ıso tiyankachu.
Ari, tiyankami. Chaymantami, Jehov´a Dioska paypa profeta Isaiastaka kashna
escribinki nirka: ‘˜
Nukata sirvik gentekunamanka shuk paraisotami kukrini.Chaypika, atukkunapash wawa ovejakunawanmi tantanakushpa kawsanka.Kutin, wawa wakrakunapash wawa leonkunawanmi tantanakushpa mikunka.
DIOSKA SHUK KUYAYLLA, ALHAJA
PARA´ISO ALLPATAMI RURASHA NIN
71
Chay animalkunataka, uchilla wawakunami cuidanka. Shuk millay culebrapaladopi shuk llukakuk wawa pukllakukpipash, chay millay culebraka manaimatapash rurankachu’ nishpa.
Shamuk punchakunapi shuk alli kawsaymi tiyanka nikpika, gentekunakamana krinchu. Gentekuna mana krikpipash yuyari, Jehov
´a Dioska ima laya
allpatatak Adanman Evamanka kurka.Jehov
´a Dioska shuk kuyaylla, alhaja paraisotami Adanman Evamanka kurka.
Diosta kasushpaka, chay paraisopimi paykunaka unay unaykama kawsanmankarka. Shinapash, Diosta mana kasuymantami paykunaka chay kuyaylla,alhaja paraisotaka chinkachirkakuna. Ashtawankarin, asha ashami AdanpashEvapash rukuyashpa, payayashpa wa
˜nurkakuna. Paykuna chay para
´ıso Allpata
chinkachikpipash, Jehov´a Dioska nirkami: ‘
˜Nukata kasuk gentekunamanka shuk
kuyaylla, alhaja paraisotami kusha’ nishpa. Chay Paraisoka, Adanman Evamankushka para
´ıso shinami kanka.
Chay mushuk paraisopika, ima llakikunapash mana tiyankachu.Ashtawankarin, ima unkuykunapash mana japikpimi, gentekunaka kushilla, allikawsanka. Chay punchakunapimi, gentekunaka Dios munashka shina kawsanka.Shinapash, shuk kuyaylla, alhaja para
´ıso tiyachunka, Dioska imatatak ruranka.
Chaytaka shuktak historiakunapimi yachakushun. Isa´ıas 11:6-9; Apocalipsis 21:3, 4.
RIKUY kay runata. Kay runaka Ezequiasmi kan. Payka Israel llaktapiishkay jatun familiakunapa reymi kan. Shinapash, rey Ezequiaska
imamantatak chay cartakunata Jehovapa altar˜
nawpakpi churashpa, Jehov´a
Diostaka ma˜
nakun. Ezequiaska shuk jatun llakipi kashpami shina rurakun.Shinapash, ima llakitatak Ezequiaska charin.
Rikunki. Israel llaktamanta 10 jatun familiakunaka mana alli cosaskuna-tami rurarka. Chaymantami, Jehov
´a Dioska sakirka Asiria llaktamanta
soldadokuna paykunata mishachun. Paykunata mishashka kipaka, Israelllaktamanta ishkay jatun familiakunatapashmiasiriokunaka llakichinkapak shamunakurka.
Shina shamukushpami, Asiria llaktamantareyka cartakunata escribishpa rey Ezequias-man kacharka. Chay cartakunapika, Jehov
´a
Diosmantapash burlarishpami rey Ezequias-taka nirka: ‘Kanka, yankami
˜nukanchikwanka
makanakusha nikunki.˜
Nukanchikllatakmi
DIOSKA EZEQUIASTA AYUDARKAMI 72
kantaka mishashun’ nishpa. Shina nishpa escribikpimi, rey Ezequiaska car-takunata Jehovapa altar
˜nawpakpi churashpa, Jehov
´a Diostaka kashna
nishpa ma˜
nakun: ‘Jehov´a Dioslla, Asiriamanta rey
˜nukanchikta mishachun-
ka ama sakipankichu.˜
Nukanchikta kan ayudakpika, tukuy llaktakunamiyachanka kanlla Dios kashkata’ nirka. Ezequ
´ıas shina nishpa ma
˜nakpika,
Jehov´a Dioska uyarkachu.
Rikunki. Ezequiaspa tayta Acazpash, Israel llaktamanta 10 jatun fami-liakunata mandak reykunapash, mana alli reykunami karka. Shinapash,rey Ezequiaska Jehov
´a Diospa tukuy mandashkakunata kasushpami kawsan
karka. Chaymantami, pay ma˜
nashpa tukuchishkantin Jehov´a Dioska Isaias-
manka nirka: ‘Ezequiasmanka kashna ninki: “Asiriamanta reyka Jerusal´en
llaktamanka mana yaykunkachu. Shuk soldadollapash Jerusalenmanka manakimirinkachu. Paykunaka shuk flechatallapash Jerusal
´en llaktamanka mana
shitankachu” ninki’ nirka.Kunanka chayshuk dibujota rikuy. Kay wa
˜nushka gentekunaka asirio sol-
dadokunami kan. Shinapash, pitak paykunataka wa˜
nuchirka. PaykunatakaJehov
´a Diospa angelmi wa
˜nuchirka. Jehovapa angelka, shuk tutapillami
185.000 asirio soldadokunata wa˜
nuchirka.Soldadokuna wa
˜nukpika, Asiria llakta-
manta reyka paypa llaktamanllatakmitikrarka.
Shinami, Israel llaktamanta ishkay ja-tun familiakunaka kishpirishpa, kutin allikawsarkakuna. Shinapash, kipapunchakunamanka rey Ezequias-ka wa
˜nurkami. Chaymantami,
paypa churi Manas´es manday
kallarirka. Manasespa kipaka,Manasespa churi Amonmi man-day kallarirka. ManasespashAmonpash mana alli reykuna-mi karka. Chaymantami, chayllaktakunapi gentekunaka manaalli, millay millaykuna tukurka.Kipamankarin, Amonpa sir-vikkunallatakmi rey Amontakawa
˜nuchirkakuna. Am
´on wa
˜nuk-
pika, Amonpa churi Josiasmimanday kallarirka.
2 Reyes 18:1-36; 19:1-37; 21:1-25.
JOSIASKA 8 watakunata cha-rishpallapi, Israel llaktaman-
ta ishkay jatun familiakunatakamanday kallarirka. Shinapash,uchilla wampra kaymantaka, Is-rael llaktata alli mandaytakamana usharkachu. Chaymanta-mi, rukulla runakuna Josiastakaayudan karka.
Shinami, Josiaska˜
na 7 wata-kunata mandakurka. Chay pun-chakunapimi, Josiaska Jehov
´a
Diosta alli adorashpa kawsan-kapak munarka. ImashinamiDavidpash, Josafatpash, Eze-quiaspash alli reykuna karka,shinallatakmi paypash alli reykankapak munarka. Chaymanta-mi, Josiaska wampra kashpalla-tak sinchi sinchi shayarishpa,shuk alli cosasta rurarka. Shina-pash, imatatak Josiaska rurarka.
Rikunki. Achka israelitakunaka˜
nami achka watakunata yanka dios-kunata adoranakurka. Chaymantami Josiaska paypa sirvik runakuna-wan rishpa, chay yanka dioskunataka pakishpa tukuchikun. Chayllaktapi tukuylla yanka dioskunata pakishpa tukuchinaka, mana jawa-llachu karka. Shinapash, imamantatak mana jawalla karka. Yuyay:Gentekunapa yanka dioskunata pakishpa tukuchikukpika, gentekunakaachkatami pi
˜narishkanka.
Yanka dioskunata pakishka kipapash, Josiaska kimsa runakunatakanirkami: ‘Jehov
´a Diospa wasita allichipaychik’ nishpa. Chay runakuna-
man pagankapakka, Josiaska israelitakunatami kullkitaka ma˜
narka.Jehovapa wasita allichikukpimi, Hilc
´ıas nishka sumo sacerdoteka shuk
PITAK ISRAEL LLAKTAPIKA´ULTIMO ALLI REY KARKA
73
rollota tarirka. Chay rollopika, Moisesmi Jehovapa leykunata escribish-pa churashkarka.
Chay rollota Josiasman rikuchikpika, Josiaska nirkami: ‘Kay rollopileykunata liyishpa uyachiway’ nishpa. Chay leykunata uyashpami Jo-siaska nirka: ‘Kay rollopi escribishka leykunataka,
˜nukanchikkunaka
mana paktachikushkanchikchu. Jehov´a Dioska achkatami
˜nukanchik-
wanka pi˜
narishka kanka’ nirka. Shina nishpami, Josiaska achkata lla-kirishpa paypa ropatapash llikikun.
Chay kipami Josiaska sumo sacerdote Hilciastaka nirka: ‘Jehov´a
Dios,˜
nukanchikwan imata ruranata yachamukri’ nishpa. Chaymantami,Hilciaska Hulda nishka profeta warmipakman rirka. Chaypimi, Huldanishka warmika nirka: ‘Jehov
´a Dioska kaytami Josiasmanka willachun
nirka: “Jerusal´en llaktamanta gentekuna, yanka dioskunata adorakush-
kamantaka tukuyllatami llakichikrini. Shinapash, kan alli rey kashka-mantaka, kan wa
˜nushka kipami
˜nuka nishkataka paktachisha” ninmi’
nirka. 2 Cr´onicas 34:1-28.
RIKUY kay gentekunata. Kay gentekunaka kaypi shayakun wampralla runa-manta burlarishpami asinakun. Kay wampralla runaka profeta Jeremiasmi
kan. Paymanka shuk sinchi trabajotami Dioska kurka.
Yuyari: Rey Josiaska tukuy yanka dioskunatami tukuchikurka. Chay puncha-kunapillatakmi Jehov
´a Dioska Jeremiastaka nirka: ‘Kanmi
˜nukapa profeta
kachun munani’ nishpa. Jehov´a shina nikpimi Jeremiaska nirka: ‘Jehov
´a Dios-
lla,˜
nukaka mana kanpa profeta kayta ushashachu. Rikuy,˜
nukaka chayrakwampramari kani’ nishpa. Jerem
´ıas shina nikpika, Jehov
´a Dioska nirkami: ‘Je-
rem´ıas,
˜nuka profeta tukunataka ama manchaychu.
˜Nukami kantaka ayudasha’
nirka.
Jehov´a shina nikpimi Jeremiaska israelitakunataka nirka: ‘Israelitakuna,
Jehov´a Diosman tikraychik. Cuenta japichik, kankunaka chayshuk llaktamanta
gentekuna shinamari yanka dioskunata adorakunkichik’ nishpa. Jerem´ıas shi-
na nikpipash, israelitakunaka mana uyarkakunachu. Ashtawankarin, yankadioskunatami ashtawan adorashpa katirkakuna. Chaymantami, Jeremiaskanirka: ‘Kankuna mana alli ruraykunata mana sakikpika, Jehov
´a Dioska kanku-
nata llakichikrinmi’ nishpa. Jerem´ıas kutin kutin shina nikpipash, gentekunaka
mana mancharishpami, ashtawan burlarishpa asirkakuna.
Wakin watakuna kipaka rey Josiaska wa˜
nurkami. Chaymantami, Josiaspachuri Joaquim rey tukurka. Joaquim mandakuk punchakunapipash, Jeremias-ka israelitakunataka nirkami: ‘Mana alli cosaskunata ruranata sakichik. Jehov
´a
Dioska Jerusal´en llaktataka llakichikrinmi’ nishpa. Jerem
´ıas shina nikpika, sa-
cerdotekunaka achkata pi˜
narishpami nirkakuna: ‘Jeremiaska˜
nukanchik llakta-tami maldicikun. Paytaka wa
˜nuchishpami sakina kanchik’ nishpa.
Sacerdotekuna wa˜
nuchinkapak japikpipash, Jeremiaska mana mancharirka-chu. Ashtawankarin tukuykunatami kashna nirka: ‘
˜Nukaka, Jehov
´a Diospa
mandashkatallami kankunamanka willakuni. Kankuna mana alli cosaskunatarurashpa katikpika, Jehov
´a Dioska Jerusal
´en llaktataka tukuchinkami. Shina-
pash yuyarinkichik,˜
nukaka mana alli cosaskunataka mana rurashkanichu.Kankunaka yankatakmi
˜nukataka wa
˜nuchikrinkichik’ nishpa.
Jerem´ıas shina nikpika chay llaktata mandakkunaka nirkami: ‘Jeremiastaka
ama wa˜
nuchichikchu, richun sakichiklla’ nishpa. Jerem´ıas kutin kutin willakpi-
pash, israelitakunaka ashtawan mana alli cosaskunatami rurarkakuna. Kipapunchakunamanka, Babilonia llaktamanta rey Nabucodonosor shamushpami,Jerusal
´en llaktataka llakichirka. Chaymantami, babiloniokunaka achka waran-
ka israelitakunataka, paykunata sirvishpa kawsachun preso aparka. Shinakayuyay: Kanta karu llaktapi sirvishpa kawsachun preso apakpika, kanka kushi-kushkachu kankiman. Jerem
´ıas 1:1-8; 10:1-5; 26:1-16; 2 Reyes 24:1-17.
SHUK RUNAKA GENTEKUNATAKA MANAMANCHANCHU KARKA
74
YUYARI, rey Nabucodonosorka achka israelitakunatami Babilonia llaktaman-ka apashpa rirka. Chay israelitakunaka, shuktak gentekunamantapash
ashtawan alli yuyayta charikkunami karka. Kipamanka, chay alli yuyayta cha-rik israelitakunamantaka ashtawan alli
˜nawi, ashtawan alli yuyayta charik
wamprakunatami rey Nabucodonosorka akllarka. Kunanka kay dibujota ri-kuy. Kaypi shayakuk chusku wamprakunatapashmi Nabucodonosorka akllarka.Makita kuyuchishpa parlakuk wampraka Danielmi kan. Kutin, chayshuk kim-sa wamprakunataka Sadrac, Mesac, Abednego nishpami babiloniokunaka riksinkarka.
Shinapash, rey Nabucodonosorka imamantatak ashtawan alli˜
nawi,alli yuyayta charik wamprakunata akllarka. Rikunki. Rey Nabucodono-sorka, alli consejokunata kuk wamprakunata charinkapakmi munarka.Chaymantami rey Nabucodonosorka, kimsa watakunakama chay wam-prakunamanka ashtawan alli yachachisha nirka. Chay kimsa watakunakipaka, rey Nabucodonosorka kutinmi ashtawan alli yachakushka
CHUSKU WAMPRAKUNATAMI
BABILONIAMAN APARKAKUNA
75
wamprakunata akllakrikurka. Chaymantami Nabucodonosorka nirka: ‘Kaywamprakunamanka,
˜nuka mikukushka alli mikunakunata, alli vinotami kuna
kankichik. Shinami, chay wamprakunaka alli yachakushka sinchikuna kanka’nirka.
Kutin kay dibujota rikuy. Danielka Nabucodonosorta sirvik Aspenaz shuti ru-nawanmi parlakun. Danielka, ‘
˜nukanchikkunaka reypa alli mikunakunataka
mana mikukrinchikchu’ nishpami shayakun. Daniel shina nikpimi Aspenazkaachkata llakirikun. Shinapash, Aspenazka imamantatak llakirikun. ‘Kay wam-prakuna reypa mikunata mana mikushpa irkilla tukukpika,
˜nukatarakmi reyka
wa˜
nuchinka’ nishpami Aspenazka llakirikun.Aspenaz llakirikukpimi, Danielka paykunata cuidakuk runataka nirka: ‘Ama
llakirikuychu.˜
Nukanchikkunamanka 10 punchakunakama verdurakunatalla,yakutalla karay. Chay 10 punchakuna kipaka, reypa mikunata mikushka wam-prakunatapash
˜nukanchikkunatapash rikuylla, maykanmi ashtawan alli, sinchi
kashkata’ nirka.Daniel shina nikpimi paykunata cuidakuk
runaka, 10 punchakunakama verdurakunata-lla yakutalla kararka. Shinami 10 punchakunakipaka, tukuylla wamprakunata tantachirka.Tukuylla wamprakunata rikukpika Daniel, Sa-drac, Mesac, Abednegomi ashtawan sinchikunakarka. Chaymantami paykunata cuidakuk ru-naka nirka: ‘Kankunaka, verdurakunatallamikushpa, yakutalla upiyashpa katichiklla’nishpa.
Shinami˜
na kimsa watakuna paktakpika,tukuylla wamprakunata rey Nabucodonosor-pakman pusharka. Tukuylla wamprakunawanparlashpa rikukpika, chusku wamprakuna-llami ashtawan alli yachakushkakuna karka.Chaymantami, Nabucodonosorka chay chuskuwamprakunataka, paypa wasipi ayudash-pa kawsachun pusharka. Nabucodonosor
llakipi kashpaka Danielta, Sa-dracta, Mesacta, Abednegotamiayudaway nin karka. Kay chuskuwamprakunaka, tukuy sacerdo-tekunatapash, alli consejokunatakuk runakunatapash, 10 viajetaashtawan alli yachakushkakuna-mi karka. Daniel 1:1-21.
YUYARI: Rey Nabucodonosorka alli yuyayta charik wamprakunatami,Israel llaktamanta Babiloniaman apashpa rirka. Chay punchakunaman-
taka,˜
nami 10 watakuna yallishkarka. Chay punchakunapimi, babiloniokunakakutin israelitakunawan makanakunkapak rirka. Shinapash, kay viajekaJerusal
´en llaktata rupachishpami, achka israelitakunatapash wa
˜nuchishpa sa-
kirkakuna. Kutin, shuktak israelitakunataka Babilonia llaktamanmi presoapashpa rirkakuna.
Israelitakunata babiloniokuna manarak tukuchikpika, achka profetakunamiisraelitakunataka nirka: ‘Mana alli ruraykunata kankuna mana sakikpika,Jerusal
´en llaktaka tukuchi tukukrinmi’ nishpa. Achka profetakuna shina
nishpa willakpipash, israelitakunaka mana krirkakunachu. Ashtawankarin,yanka dioskunatami ashtawan adorashpa katirkakuna. Profeta Ezequielpashnirkami: ‘Mana alli cosaskunata israelitakuna rurashpa katikpika, Jerusal
´en
llaktaka llakichi tukunkami’ nishpa.
Shinapash, Ezequielka pitak karka. Yuyari: Jerusal´en llaktata manarak
tukuchishpaka, rey Nabucodonosorka Danielta, Sadracta, Mesacta,Abednegota, shuktak wamprakunatapashmi Babilonia llaktaman apashparirka. Chay wamprakunapurapimi, Ezequielpash karka. Shinaka, Ezequielpash˜
nami 10 watakunata Babiloniapi kawsakurka.
Chay punchakunapimi Jehov´a Dioska Ezequielmanka nirka: ‘Rikuy,
israelitakunaka kashnami˜
nuka wasitaka mapayachinakun’ nishpa.Shinapash, israelitakuna imata rurakushkata Ezequiel rikuchunka,Jehov
´a Dioska imatatak rurarka. Jehov
´a Dioska, shuk muskuypi shinami
rikuchirka, israelitakunapa mana alli rurashkakunata. Shinaka, Ezequielkaimatallatak rikurka.
Rikunki. Israelitakunaka Jehov´a Diospa wasi pirkakunapimi culebrakunata,
shuktak animalkunatapash dibujashpa adoranakurka. Chayta rikushpamiJehov
´a Dioska nirka: ‘Rikuy Ezequiel. Israelitakunaka kashna mana alli,
mapa cosaskunatamari rurakun’ nishpa. Chaymantami Ezequielka, tukuy imarikushkata escribishpa sakirka.
Kipamanka, Jehov´a Dioska Ezequieltaka nirkapashmi: ‘Rikuy kay 70
runakunata. Kay runakunaka israelitakunata mandakkuna kashpapash,pakallami yanka dioskunata adoranakun. Paykunaka, “Jehov
´a Dioska mana
˜nukanchiktaka rikunchu” nishpami, shina ruranakun’ nirka.
Chay kipaka, kutinmi Jehov´a Dioska Ezequieltaka nirka: ‘Rikuy kay
warmikunatapash. Kay warmikunaka,˜
nukata adorana wasipunkuman
JERUSAL´
EN LLAKTAKA LLAKICHI TUKURKAMI 76
shamushpami, Tamuz nishka yanka diosta adoranakun. Chayshuk 25runakunatapash rikuy. Chay runakunapash
˜nukata adorana wasipunkuman
shamushpami, Intita adoranakun’ nirka
Israelitakuna shina ruranakukta rikushpami, Jehov´a Dioska Ezequielmanka
nirka: ‘Kay gentekunaka, respetaytallapash˜
nukataka mana respetanchu.Paykunaka mana alli cosaskunata rurashka jawapash,
˜nuka wasiman
shamushpami mana alli cosaskunata ruranakun. Paykuna mana allicosaskunata rurashkamantaka,
˜nuka imashina pi
˜nariktami yachanka.
Paykunata llakipi kakta rikushpapash,˜
nukaka llakiritallapash manallakirishachu’ nirkami.
Chay cosaskunata Ezequiel rikushkamantaka,˜
nami kimsa watakuna yallir-ka. Chay punchakunapimi, israelitakunaka
˜na mana rey Nabucodonosorta
kasunkapak munarkakuna. Chaymantami, reyka israelitakunawan kutin maka-nakuy kallarirka. Nabucodonosorka shuk wata chawpita makanakushpami,Jerusal
´en llaktamanka yaykurka. Jerusalenman yaykushpaka, achka israelita-
kunatami wa˜
nuchirka. Kutin, wakin israelitakunataka Babilonia llaktamanmipreso aparka. Ashtawankarin, tukuylla Jerusal
´en llaktatami babiloniokunaka
rupachishpa tukuchirka.
Israelitakuna kashna jatun llakipi kakpika, imamantatak Jehov´a Dioska
mana imatapash rurarka. Yuyari, israelitakunaka Jehov´a Diospa
leykunataka mana kasurkakunachu. Chaymantami, Jehov´a Dioska sakirka
israelitakuna chay jatun llakipi urmachun. Shinaka, Jehov´a Diospa tukuy
mandashkakunataka manachu kasuna kashkanchik.
Achka israelitakunata Babilonia llaktaman preso apashpapash, reyNabucodonosorka wakin israelitakunataka Israel llaktapi kawsachunsakirkami. Kay israelitakunataka, Gedal
´ıas nishka judiomi rikuriyakurka.
Shinapash, kipa punchakunamanka israelitakunaka Gedaliasta wa˜
nuchirkami.Chaymantami, achka israelitakunaka mancharishkakuna nirka: ‘Kaymantajakuchik. Babiloniokuna yachashpaka,
˜nukanchikta wa
˜nuchinkapakmi
shamunka’ nishpa. Shinami israelitakunaka, Jeremiastapash munay manamunay pushashpa, Egipto llaktapi pakakunkapak rirkakuna.
Shinami, Israel llaktaka 70 watakunakama shitashka sakirirka. Shitashkasakirikpipash Jehov
´a Dioska nirkami: ‘70 watakuna kipaka, israelitakunaka
kutinmi Israel llaktapi kawsanka’ nishpa. Shinapash, Babilonia llaktapikawsanakushpaka, israelitakunaka imatak tukurka. Chaytaka shamukhistoriakunapimi yachakushun.
2 Reyes 25:1-26; Jerem´ıas 29:10; Ezequiel 1:1-3; 8:1-18.
PARTE 5
Israelitakunata preso apashkamanta,
Jerusal´
en llaktapa pirkakunata kutin
rurashkakama
Israelitakuna, Babilonia llaktapi preso kawsanakushpakaachka llakikunatami charirka. Babiloniokunaka Diospi mash-na feta charishkata rikunkapakmi, israelitakunataka achkatallakichirka. Sadracta, Mesacta, Abednegotaka manchanaytarupakuk horno ukumanmi shitarkakuna. Shinapash, JehovaDiosmi paykunataka kishpichirka. Kipamanka, Media llak-tamanta Persia llaktamanta gentekunami babiloniokunatakatukuchirka. Chay punchakunapimi, Danieltaka leonkuna kaw-sakuk utkuman shitarka. Shinapash, Diosmi leonkunapa shi-mita wichkashpa Danieltaka kishpichirka.
Kipamanka, Persia llaktamanta rey Ciromi israelitakunata-ka kishpichirka. Chaymantami, israelitakunaka 70 watakuna-ta Babilonia llaktapi preso kawsashpa, Jerusal ´en llaktamantikrarkakuna. Jerusalenman israelitakuna tikrashpaka, Jeho-vapa jatun wasitarakmi kutin ruray kallarirkakuna. Shina-pash, israelitakunapa contrakunaka, Jehovapa jatun wasitarurashpa katichunka mana sakirkakunachu. Chaymantami,Jerusal ´en llaktaman tikrashka punchamantaka, 22 watakunakipa Jehovapa jatun wasitaka tukuchirkakuna.
Shinallatak, Jehovapa jatun wasita kutin rurashpa tuku-chishkamantaka, nami 47 watakuna yallirka. Chay punchaku-napimi, Jehovapa jatun wasita Esdraska allichinkapak rirka.Jehovapa jatun wasita allichinkapak Esdras rishkamanta-pash, nami 13 watakuna yallirka. Chay punchakunapimi, Ne-hemiaska Jerusalenpa muyuntin pirkakunata shayachinkapakrirka. Kay PARTE 5-pika, 152 watakunapi israelitakuna ima-shina kawsashkatami yachakukrinchik.
RIKUY kay kimsa wamprakunata. Paykunaka pikunatak kan. Yuyari: Kaykimsa wamprakunaka Danielpa amigokunami kan. Paykunatami Sadrac,
Mesac, Abednego nishpa babiloniokunaka shutichirka. Paykunami reypamikunataka mana mikurkakuna. Kutin kay dibujota rikuy. Achka gentekunaka,kay jatun oro columnata adorashpami uraykumurinakun. Shuktak gentekunauraykumurikpipash, kay kimsa wamprakunaka mana uraykumurirkakunachu.Shinaka, paykunaka imamantatak mana uraykumurirkakuna.
Yuyari: Moisespa punchakunapika, Jehov´a Diosllatakmi Diez Mandamientos
nishka leykunata escribirka. Kallari leypika Jehov´a Dioska nirkami: ‘Shuktak
dioskunataka mana adoranachu kankichik.˜
Nukatallami adorana kankichik’nishpa. Shinaka, shuktak dioskunata mana adorana kakpimi, kay kimsawamprakunaka mana uraykumurishpa shayanakun. Chay punchakunapika,Diospa Leyta kasunaka sinchimi karka. Shinapash, imamantatak sinchi karka.
Rikunki. Babilonia llaktamanta rey Nabucodonosorka, shuk jatun oro co-lumnata rurashpami, kati mandakkunatapash, juezkunatapash, soldadokunatamandakkunatapash kayachun kacharka. Chay kipami Nabucodonosorka nirka:‘Arpakunata, cachokunata, flautakunata tocakpika, tukuykunami kay jatun orocolumnapa
˜nawpakpi uraykumurina kankichik. Maykanpash mana uraykumu-
rikpika, manchanayta rupakuk hornomanmi shitasha’ nirka.
Nabucodonosor shina nikpimi, tukuy gentekunaka kay jatunoro columnapa
˜nawpakpi uraykumurirkakuna. Shinapash, kay kimsa
wamprakunaka mana uraykumurirkakunachu. Chayta yachashpami, reyNabucodonosorka achkata pi
˜narishpa, payta sirvik runakunataka nirka:
‘Chay kimsa wamprakunataka˜
nukapakman pushamuychik’ nishpa. Chaykimsa wamprakunataka Nabucodonosorllatakmi nirka: ‘
˜Nukami kankunataka
mandani, kay oro columnapa˜
nawpakpi uraykumurichik’ nishpa. Reyllataknikpipash, ‘Jehov
´a Diosmi
˜nukanchikta kishpichinka’ nishpaka, kay kimsa
wamprakunaka mana uraykumurirkakunachu. Ashtawankarin paykunakanirkami: ‘
˜Nukanchik Dios mana kishpichina kakpipash,
˜nukanchikkunaka chay
oro columnapa˜
nawpakpika mana uraykumurishunchu’ nishpa.
Chay kimsa wamprakuna shina nikpika, Nabucodonosorka ashtawanpi
˜narishpami payta sirvik runakunataka nirka: ‘Hornotaka, 7
viaje yallita ashtawan rupachichik’ nishpa. Shina mandashka kipami,Nabucodonosorka ashtawan sinchi soldadokunataka nirka: ‘Sadracta, Mesacta,Abednegotaka alli watashpa, rupakuk horno ukuman shitaychik’ nishpa. Chayhornoka manchanaytami rupakurka. Chaymantami chay sinchi soldadokunaka,
KIMSA WAMPRAKUNAKA
MANA URAYKUMURIRKAKUNACHU
77
chay kimsa wamprakunata shitakushpallatak rupashpa wa˜
nurkakuna.Shinapash, chay kimsa wamprakunaka imatak tukurka.
Rikunki. Chay sinchi soldadokuna rupashpa wa˜
nushkata yachashpaka, reyNabucodonosorka utkami horno ukuta karulla rikunkapak rirka. Horno ukutarikushpaka, achkata mancharishpami rey Nabucodonosorka nirka: ‘Manachukimsa wamprakunata alli watashpa, horno ukumanka shitarkanchik’ nishpa.
Nabucodonosor shina nikpimi payta sirvikkunaka nirka: ‘Ari. Kimsawamprakunatami alli watashpa shitarkanchik’ nishpa.
Chaymi rey Nabucodonosorka nirka: ‘˜
Nukaka chusku runakuna ninapipurikuktami rikuni. Shukkarin angelmiyarin’ nirka. Shina nishka kipami,rey Nabucodonosorka horno punkuman rishpa kaparirka: ‘Jawa pachapikawsakuk Diosta sirvik Sadrac, Mesac, Abednego llukshimuychik’ nishpa.
Chay kimsa wamprakuna llukshikpika, tukuy gentekunamimancharishpa rikurkakuna. Chay kimsa wamprakunapakka, shukakchallapash mana rupashkachu karka. Chaymantami, Jehov
´a Diosta
alabashpa rey Nabucodonosorka kashna nirka: ‘Sadracpa, Mesacpa,Abednegopa Diostaka respetanami kashkanchik. Paykunapa Diosmipaytalla adorashkamanta paypa angelta kachamushpa, kay kimsawamprakunataka kishpichishka’ nirka.
Shinami kay kimsa wamprakunaka, Jehov´a Diostaka tukuypi
kasurkakuna. Shinaka, llakipi kashpapash kay kimsa wamprakunashinami, Jehov
´a Diostaka tukuypi kasuna kanchik.
´Exodo 20:3; Daniel 3:1-30.
RIKUY kay dibujota. Babilonia llaktamanta reyka, shuk jatun fiestatarurashpami shuktak jatun mandakkunawan mikushpa tiyakun.
Paykunaka, Jehov´a Diospa jatun wasimanta oro, plata copakunata,
tazonkunata japishpami chaykunapi upiyashpa mikunakun. Shinapash,pirkapika
˜napash shuk maki rikurishpami escribi kallarirka. Chayta
rikushpami gentekunaka achkata mancharinakun.
Chay punchakunapika, Nabucodonosorpa nieto Belsasarmi, Babiloniallaktapika rey karka. Shuk maki escribikukta rikushpaka, rey Belsasarkaachkata mancharishpami, brujokunata pushamuychik nishpa kaparikurka.Maykanpash kay pirkapi escribishka shimikunata liyishpa intindichikpika,achka regalokunatami rey Belsasarka kusha nirka. Ashtawankarin,
˜nukapa
kati mandakpashmi tukunka nirka. Rey Belsasar shina nikpimi, tukuybrujokuna shamushpa chay maki escribishkata liyinkapak munarkakuna.Shinapash, pipash liyishpa intindichitaka mana usharkakunachu.
Chaymantami rey Belsasarpa mamaka nirka: ‘Ama mancharikuychu.Kay llaktapika Daniel nishka runami tiyan. Payka dioskunapa espiritutamicharin. Kanpa abuelo Nabucodonosor rey kashpaka, Danieltami tukuy alli
SHUK MAKI RIKURISHPAMIPIRKAPI ESCRIBIRKA
78
yachakushka gentekunata mandachun churarka. Kay shimikunata liyishpaintindichichunka, Danielta pushachun kachay’ nirka.
Paypa mama shina nikpimi rey Belsasarka nirka: ‘Shinaka, utkaDanielta pushamukrichik’ nishpa. Reypakman chayashpaka, reyparegalokunataka Danielka mana chaskirkachu. Ashtawankarin, Danielkareytaka nirkami: ‘Kanpa abuelo Nabucodonosor rey kashpaka,shunkupipash yuyaypipash kariyashka, jatun tukushkami karka.Chaymantami, Jehov
´a Dioska kanpa abuelotaka
˜na mana mandashpa
katichun sakirka’ nirka.Danielka nirkapashmi: ‘Kanpa abuelo imashina llakichi tukushkata
yachashpapash, kanpa abuelo shinami kariyashka, jatun tukushka kan-ki. Ashtawankarin, kanka Jehovapa jatun wasimanta orowan, platawanrurashka copakunata, tazonkunata japishpami chaykunapi upiyashkankimikushkankipash. Kanka Tukuyta Rurak Diosta mana respetashpamikaspiwan, rumiwan rurashka yanka dioskunata adorankapak Jehovapa co-saskunataka japishkanki. Mana allita rurashkamantami, Jehov
´a Dioska
kay shimikunata pirkapi escribichishka’ nirka.Shina nishka kipami Danielka
nirka: ‘Kay pirkapi shimikunakaninmi: “MEN
´E, MEN
´E, TEKEL,
PARSIN”’ nishpa.‘MEN
´E nishpaka, kay pun-
chakamalla kan mandanataminikun. TEKEL nishpaka, kanpa ru-raykunata balanzapi pesan shinapesashpami, kantaka mana alli-chu kanki nikun. Kutin PARSINnishpaka, Media llaktamanta, Persiallaktamanta reykuna kanpa llaktatamandanatami nikun’ nirka.
Daniel shina nishpa parlakuk-pillatakmi, Media llaktamantasoldadokunapash Persia llaktamanta
soldadokunapash shamushpa, Babilonia llaktataka tukuchirka. Ashtawan-karin, chay tutallatakmi rey Belsasartapash wa
˜nuchishpa sakirkakuna.
Shinami, chay pirkapi escribishka shimikunaka chay tutallatak paktarirka.Shinapash, israelitakunaka imashi tukunka. Chay punchakunapika, Daniel-pash imatak tukurka. Chaytaka shamuk historiakunapimi yachakushun.
Daniel 5:1-31.
RIKUY Danielta. Danielka achka millay leonkunapa chawpipimi shayakun.Shinapash, Danieltaka mana imatapash rurakunchu. Shinaka, chay
leonkunaka imamantatak Danieltaka mana imatapash rurarka. Danieltaka,pitak leonkuna kawsakuk utkuman shitarka.
Chay punchakunapika, Dar´ıo shuti reymi Babilonia llaktataka mandakurka.
Danielka alli alli runami karka. Ashtawankarin, Danielka alli yuyaytapashcharirkami. Chaymantami rey Darioka, Danielta akllarka paywan mandachun.Danielta akllakpika, mana alli gentekunaka achkata pi
˜narishpami, Danieltaka
˜na mana rikunayachirkakuna. Chaymantami, chay runakunaka shuk trampataDanielmanka churarka. Ima trampatatak churarkakuna.
Rikunki. Chay mana alli runakunaka, shuk mushuk leyta llukchi nishpamirey Dariotaka nirka: ‘
˜Nukanchik reylla,
˜nukanchikkunaka munanchikmi
tukuy gentekuna kantalla 30 punchakunakama diosta shina ma˜
nachun.Maykanpash, chay 30 punchakunapi shuktak diosta ma
˜nakpika, chay
gentetaka leonkuna kawsakuk utkumanmi shitana kanki’ nirkakuna.Chay mana alli runakuna, imamantami chay mushuk leyta churaynikushkataka, rey Darioka mana yacharkachu. Chaymantami, rey Dariokakay leyka allimi kan nishpa, shuk mushuk leyta llukchirka. Mushuk
DANIELTAKA LEONKUNA KAWSAKUK
UTKUMANMI SHITARKA
79
leyta rey llukchikpika, chay leytakaimashinapash paktachinami karka.
Chay mushuk ley llukshikpipash,Jehov
´a Diosta punchapi kimsa
viajeta ma˜
nanataka, Danielka manasakirkachu. Chaymantami manaalli runakunaka achkata kushikush-pa yuyarkakuna: ‘KunankarinpashDanielka wa
˜nukrinmi’ nishpa.
Chay mana alli runakuna, ima-mantami chay leyta churay nish-kata rey Dar
´ıo cuenta japishpaka,
achkatami llakirirka. Danielta ayu-dankapak munashpapash, leytawashaman sakitaka
˜na mana ushar-
kachu. Chaymantami rey DariokaDanieltaka nirka: ‘Kanka punchan-tin punchantinmi kanpa Diosta-ka sirvishpa kawsashkanki. ChayDiosllatak kantaka kishpichichun’
nirka. Shina nishka kipami, rey Darioka Danieltaka leonkuna kawsakuk utku-man shitachun kacharka.
Leonkuna kawsakuk utkuman Danielta shitakpika, rey Darioka achkata lla-kirishpami pu
˜nuytapash mana pu
˜nushpa pakarirka. Chaymantami mana alli
pakarikpillatak, rey Darioka utka Danieltaka rikunkapak rirka. Imashinamikay dibujopi rikukunki, rey Darioka kashna nishpami kaparikun: ‘Kawsak Dios-ta sirvik Daniel, kanpa Dioska leonkunamanta kishpichita ushashkachu’nishpa.
Rey Dar´ıo shina nikpimi Danielka nirka: ‘Rey Dariolla,
˜nuka Dioska kishpi-
chiwashkami.˜
Nuka Dioska, leonkuna˜
nukata ama mikuchunmi, paypa angeltakachamushpa leonkunapa shimitaka wichkarka’ nirka.
Daniel shina nikta uyashpaka, rey Darioka achkata kushikushpami payta sir-vik runakunataka nirka: ‘Danieltaka, leonkuna kawsakuk utkumanta utka lluk-chimuychik’ nishpa. Danielta llukchimukpika rey Darioka nirkami: ‘Kunanka,Danielta wa
˜nuchinkapak munashka mana alli runakunata, leonkuna kawsakuk
utkuman shitaychik’ nishpa. Shinami shitay kallarikpillatak, leonkunaka jawa-ta saltashpa paykunataka mikurka.
Chay kipami, rey Darioka pay mandakushka llaktakunamanka kashka nish-pa escribirka: ‘Tukuy gentekunami Danielpa Diostaka respetana kankichik.Danielpa Dioska jatun milagrokunata rurashpami, Danieltaka leonkunamantakishpichirka’ nishpa. Daniel 6:1-28.
BABILONIA llakta llakichi tukushka punchakunamantaka,˜
namiishkay watakuna yallirka. Chay punchakunapimi, israelitakunaka
Babilonia llaktamanta rinakun. Shinapash, israelitakunaka imashinatakBabiloniamantaka kishpirirkakuna. Pitak paykunataka richun sakirka.
Rikunki. Persia llaktamanta rey Ciromi, israelitakunataka Babiloniamantarichun sakirka. Jehov
´a Dioska Ciro manarak wacharikpillatakmi,
profeta Isaiasmanka kashna nishpa escribichirka: ‘Babilonia llaktamantapunkukuna paskashka sakirikpimi, Ciroka Babiloniata llakichinkapakyaykunka. Paymi
˜nuka munashkataka paktachinka’ nishpa. Jehov
´a
nishka shinaka, shuk tutaka babiloniokunaka, Babilonia llaktamanyaykuna punkukunataka paskashpami sakishkarkakuna. Chaymantami,Media llaktamanta soldadokunapash, Persia llaktamanta soldadokunapashBabilonia llaktata tukuchinkapak yaykurkakuna. Chay soldadokunataka, reyCiromi mandakurka.
Jehov´a Dioska profeta Isaias-
manka nirkapashmi: ‘Jerusal´en
llaktatapash, Jehovapa jatun wa-sitapash Ciromi allichichun ka-chanka’ nishpa. Shinaka, Diosnishkaka paktarirkachu. Ari, pak-tarirkami. Rey Ciromi israelitaku-nataka kashna nirka: ‘Jerusal
´en
llaktaman tikrashpa, Jehovapa ja-tun wasitapash kutin rurakrichik’nishpa. Shinaka, rey Ciro mandak-pimi israelitakunaka Babiloniaman-ta rinakun.
Babilonia llaktamanta Jerusa-l´en llaktaman rinkapakka, 800
kilometrokunatami purina karka.Chaymantami rukukunapash, un-kushkakunapash Jerusal
´en llakta-
manka mana tikrayta usharkakuna.Mana tikrayta ushak israelitakuna-tami rey Ciroka nirka: ‘Jerusalen-man mana tikrayta ushashpapash,
ISRAELITAKUNAKA BABILONIA
LLAKTAMANTA RIRKAKUNAMI
80
Jerusal´en llaktatapash Jehovapa jatun wasitapash allichichunka, kankuna-
ka kullkita, orota, shuktak cosaskunatapash kushpami ayudana kankichik’nishpa.
Shinaka, rukukunapash unkushkakunapash achka regalokunata kukpimi,chayshuk israelitakunaka regalokunata apashpa, Jerusal
´en llaktamanka
tikrarkakuna. Kunanka yuyari: Jerusal´en llaktata Rey Nabucodonosor
llakichishpaka, Jehovapa wasimanta tazonkunata, copakunatapashmiBabiloniamanka apashpa rirka. Chaymantami israelitakunataka rey Cirokanirka: ‘Nabucodonosor apamushka cosaskunataka, Jerusal
´en llaktaman
apashpa tikraychiklla’ nishpa. Shinami, israelitakunaka achka achkacosaskunata Jerusalenman apashpa rirkakuna.
Israelitakunaka chusku killakunata purikushpami, Jerusalenmankachayarkakuna. Jerusal
´en llaktata babiloniokuna llakichishka punchamantaka,
˜nami 70 watakuna yallishkarka. Chay 70 watakunataka, Jerusal
´en llaktaka
shitashkami karka. Jerusalenman tikrashpapash, israelitakunaka achkallakikunatami charirka. Ima llakikunatatak paykunaka charirka. Chaytakashamuk historiapimi yachakushun. Isa
´ıas 44:28; 45:1-4; Esdras 1:1-11.
BABILONIAMANTAKA, achka waranka israelitakunami Jerusal´en
llaktamanka tikrarkakuna. Shinapash, Jerusal´en llaktaka chulunlla,
shitashkami karka. Shinaka, Jerusalenpi kutin kawsankapakka, sinchitamiisraelitakunaka trabajana karka.
Israelitakunaka Jerusalenman chayashkantinmi shuk altarta rurarkakuna.Chay altarka animalkunata wa
˜nuchishpa, rupachishpa Jehov
´a Diosman
kunkapakmi karka. Shinami, wakin killakuna kipamanka, israelitakunakaJehovapa jatun wasita kutin ruray kallarirkakuna. Shinapash, contrakunakaJehovapa wasita rurachunka mana munarkakunachu. Chaymantami,Persia llaktamanta mushuk reytaka nirka: ‘Jerusal
´en llaktapi jatun
wasita, israelitakuna rurachunka ama sakinkichu’ nishpa. Contrakunama
˜nashka shinaka, reyka shuk mushuk leyta llukchirkami. Chaymantami,
israelitakunaka Jehovapa wasitaka˜
na mana rurashpa katirkakuna.Shinami, israelitakunaka
˜na 17 watakunata Jerusal
´en llaktapi kawsana-
kurka. Chay punchakunapimi, Jehov´a Dioska paypa profeta Ageotapash,
Zacariastapash israelitakunaman kashna willanki nirka: ‘Kankunaka˜
nu-kapa wasita rurashpami katina kanchik’ nishpa. Jehov
´a shina nikpimi,
israelitakunaka kutin Jehovapa wasitaka ruray kallarirkakuna. Ley manamandakpipash, ‘Jehov
´a Diosmi ayudanka’ nishpaka, israelitakunaka Jehova-
pa wasita rurashpa katirkakunami.Chayta rikushpami, Persia llaktamanta Tattenay nishka runaka nirka:
‘Kankunaka pi mandakpitak kay wasitaka ruranakunkichik’ nishpa. Tat-tenay shina nikpimi israelitakunaka nirka: ‘
˜Nukanchiktaka rey Ciromi
mandarka, “Jerusal´en llaktaman rishpa, Jehov
´a Diospa wasita ruraychik”
nishpa’ nirkakuna.Chay punchakunapika, rey Ciroka
˜nami wa
˜nushka karka. Chaymantami,
Tattenayka kashna nishpa mushuk reymanka escribirka: ‘˜
Nawpa punchaku-napika, rey Cirochu israelitakunataka mandarka Diospa wasita rurachun’nishpa. Chaymantami mushuk reyka kashna nishpa Tattenaymanka escribir-ka: ‘Israelitakunataka ama jarkaychikchu. Rey Ciro mandakpimi paykunapaDiospa wasitaka ruranakushka. Ashtawankarin,
˜nukami mandani israelita-
kunata ayudaychik’ nishpa. Shinami israelitakunaka, chusku watakunapillaJehovapa jatun wasitaka tukuchishpa achkata kushikurkakuna.
Jehov´a Diospa jatun wasita tukuchishka punchamantaka,
˜nami 48
watakuna yallirka. Shinapash, Jerusal´en llaktamanta gentekunaka wak-
challakunami karka. Chaymantami Jerusal´en llaktapash, Jehovapa jatun
wasipash˜
na mana kuyaylla, alhaja karka. Chay punchakunapika, Esdras
ISRAELITAKUNAKA JEHOVAPIMIFETA CHURARKAKUNA
81
nishka israelitaka Babilonia llaktapimi kawsarka. Shinapash Esdraska yuya-kurkami: ‘Jehovapa wasitaka allichikrinami kani’ nishpa. Shinaka, Esdraskaimatatak rurarka.
Esdraska, Persia llaktamanta rey Artajerjestami ayudaway nishpa ma˜
nar-ka. Rey Artajerjeska alli reymi karka. Chaymantami, Esdrasmanka achkaregalokunata kurka, Jerusal
´en llaktaman apashpa richun. Babilonia llaktapi
kawsakuk israelitakunatapashmi nirka, ‘kankunapash Jerusal´en llaktaman
jakuchik’ nishpa. Esdras shina nikpimi, 6.000 israelitakuna achka orota, pla-tata shuktak valishka cosaskunatapash apashpa ri kallarirkakuna.
Jerusal´en llaktaman
˜na rikushpapash, Esdraska achkatami llakirishka
karka. Payka, ‘kay valishka cosaskunata˜
nanpi shuwashpa,˜
nukanchiktapashwa
˜nuchishpa sakinka’ nishpami llakirishka karka. Shina llakirishka kash-
pami, imashinami kay dibujopi rikunki, Esdraska tukuylla gentekunatatantachishpa, Jehov
´a Diosta ma
˜nakun. Shinaka, Jerusal
´en llaktaman israeli-
takuna alli chayachunka, Jehov´a Dioska ayudarkachu.
Ari, Jehov´a Dioska ayudarkami. Chaymantami, israelitakunaka chusku ki-
llakuna kipa, Jerusal´en llaktamanka alli chayarkakuna. Shinaka, Jehov
´a
Diospi feta churakpika, Jehov´a Dioska cuidanmi.
Esdras cap´ıtulo 2-manta, cap
´ıtulo 8-kama.
YUYARI: Jerusal´en llaktaman
manarak rishpaka, Esdras-ka Babilonia llaktapimi kawsarka.Esdraspa punchakunapimi, Mardo-queopash Esterpash kawsarkakuna.Paykunaka israelitakunami kar-ka. Israelita kashpapash, EsterkaPersia llaktamanta reinami karka.Kutin, Esterpa primo MardoqueokaPersia llaktamanta reypa kati man-dakmi karka. Shinapash, Esterkaimashinatak reina tukurka. Kutin,Mardoqueopash imashinatak reypakati mandak tukurka.
Rikunki. Ester uchilla kakpilla-takmi, Esterpa taytamamakunakawa
˜nurka. Chaymantami, Estertaka
paypa primo Mardoqueo wi˜
nachir-ka. Mardoqueopa punchakunapika,Susa nishka llaktapimi rey Asue-roka shuk jatun wasita charirka.Mardoqueoka rey Asueropa wasipimi trabajashpa kawsarka.Shuk punchaka, Vasti nishka reinaka paypa kusa rey Asuero-taka mana kasurkachu. Chaymantami, rey Asueroka shuktakwarmita maskashpa, Esterta paypa warmi tukuchun akllarka.Esterka kuyaylla, alhaja warmimi karka. Shinami Esterka Per-sia llaktamanta reina tukurka.
Kunanka kay dibujota rikuy. Kaypi shayakuk runaka Ha-m
´an shutimi kan. Payka reypa kati mandakmi karka. Chaymantami, Hamanka
kariyashka, jatun tukushka karka. Payka munanmi karka, Mardoqueopashpaypa
˜nawpakpi kumurichun. Shinapash, imashinami kay dibujopi rikunki,
Mardoqueoka Hamanpa˜
nawpakpi kumurinkapakka mana munarkachu. Chay-mantami Hamanka achkata pi
˜narirka. Shinaka, Hamanka imatatak rurarka.
Rikunki. Hamanka llullashpami rey Asueromanka nirka: ‘Israelitakunakakanpa leykunataka mana kasunkapak munanchu. Paykunataka wa
˜nuchishpami
sakina kanchik’ nirka. Ham´an nishkata krishpami, rey Asueroka shuk mushuk
leyta llukchirka. Chay mushuk leypika mandarkami: ‘Tukuy israelitakunatamiwa
˜nuchishpa sakina kanchik’ nishpa. Shinapash, paypa warmi Esterpash israe-
lita kashkataka rey Asueroka mana yacharkachu.
MARDOQUEOPASH ESTERPASH
PIKUNATAK KARKA
82
Rey Asuero mushuk leyta llukchikpika, Mardoqueoka achkata mancharishpa-mi Estertaka nirka: ‘
˜Nukanchikta ama wa
˜nuchichunka, reywan parlapay’
nishpa. Shinapash chay punchakunapika, reywan parlakrinaka mana jawalla-chu karka. Pipash rey mana kayakpillatak rikpika, chay gentetaka wa
˜nuchishpa
sakina leymi tiyarka. Shina ley tiyakpipash Esterka reypakman rirkami. ReyAsuero Esterta rikushpaka, paypa oro varatami jawaman churarka. Oro varatajawaman churashpaka, ama wa
˜nuchichun nishpami shina ruran karka. Shina-
mi Esterka rey Asuerowan parlashpa reytapash Hamantapash, ‘˜
nukawanmikunkapak shamupaychik’ nirka. Esterpakman mikunkapak rishpami, reyAsueroka Estertaka nirka: ‘Imata munashpapash ma
˜nawaylla’ nishpa. Rey shi-
na nikpimi Esterka nirka: ‘Kayapash˜
nukawan mikunkapak shamupaychik.Chaypimi,
˜nukaka willasha imata munakushkata’ nirka.
Shinami kayantin punchaka, rey Asuerowanpash Hamanwanpash Esterkamikushpa tiyakurka. Chaypimi, Esterka rey Asueromanka nirka: ‘
˜Nuka llak-
tamanta gentekunatapash,˜
nukatapash wa˜
nuchikrinmi’ nishpa. Ester shinanikpimi rey Asueroka, ‘pitak kantaka wa
˜nuchinkapak munakunyari’ nishpa ach-
kata pi˜
narirka.Rey Asuero shina nikpimi, Esterka dedowan rikuchishpa nirka: ‘Kay mana
alli, millay Hamanmi˜
nukanchiktaka wa˜
nuchinkapak munakun’ nishpa.Hamanmi nikta uyashkantinmi, rey Asueroka ashtawan pi
˜narishpa, Haman-
taka wa˜
nuchichun kacharka. Ham´an wa
˜nukpika, rey Asueroka Mardoqueotami
paypa kati mandak tukuchun churarka. Chay kipami, Mardoqueopashshuk mushuk leyta llukchichirka. Chay leypika nikurkami: ‘Israelitakunatawa
˜nuchinkapak rikpika, israelitakunapash makanakunallami kan’ nishpa. Mar-
doqueopash israelita kakpimi, shuktak gentekunaka israelitakunata ayudarka.Shinaka, shuk mushuk ley llukshikpimi, israelitakunaka wa
˜nunamanta kishpi-
rirka.Ester cap
´ıtulo 1-manta, cap
´ıtulo 10-kama.
RIKUY kay israelitakunata. Paykunaka Jerusalenpa pirkakunata kutinshayachinkapakmi sinchita trabajanakun. Shinapash, imamantatak
paykunaka kutin chay pirkakunataka shayachinakun. Yuyari: 152watakunata washamanka, rey Nabucodonosormi Jerusalenpa pirkakunatapashurmachishpa, punkukunatapash rupachishpa sakirka. Chaymantami,israelitakunaka Jerusalenpa pirkakunataka kutin shayachinakun. Shinapash,Babilonia llaktamanta tikrashkantinka, Jerusalenpa pirkakunata shayachitakaisraelitakunaka mana usharkakunachu.
Shinaka yuyay: Jerusalenpa pirkakuna illakpika, contrakuna yaykumunkaminishpaka, israelitakunaka mancharishkakunami kaw-sashkanka. Chay punchakunapimi, Nehem
´ıas nishka
runaka, Jerusalenpa pirkakunata rurashpa ayudanka-pak rirka. Shinapash, Nehemiaska pitak karka.
Nehemiaska israelitami karka. Israelita kashpapashSusa nishka llaktapimi, reypa wasipi trabajankarka. Yuyari, Susa llaktapimi MardoqueopashEsterpash kawsan karka. Shinaka, Mardoqueowanpash
JERUSAL´
EN LLAKTAPA PIRKAKUNATAKA
KUTINMI RURARKAKUNA
83
Esterwanpash alli amigokunami Nehemiaska kashkanka.Shinapash, Bibliapi nishka shinaka, Nehemiaska manarey Asueropakka trabajanchu karka. Nehemiaska reyArtajerjespakmi trabajan karka.
Yuyari: Rey Artajerjeska alli reymi karka. Rey ArtajerjesmiEsdrasmanka achka kullkita kurka, Jehovapa jatun wasitaallichikrichun nishpa. Jehovapa jatun wasita allichishpapash,Jerusal
´en llaktapa pirkakunata ruraytaka Esdraska mana
usharkachu. Chaymantami, Nehemiaska Jerusal´en llaktapa
pirkakunataka rurarka. Shinapash, Nehemiaska imashinatakruray usharka.
Rikunki. Jehovapa jatun wasita allichinkapak Esdrasrishkamantaka,
˜nami 13 watakuna yallirka. Chay
punchakunapimi, Nehemiaska reyman vinota yallichishpatrabajan karka. Chay trabajoka mana jawalla trabajochu karka.Imamantatak mana jawalla karka. Reyman vinota yallichikmirikuriyana karka, vinoka venenowan kakta, mana venenowankaktapash.
Shuk punchaka, Nehemiaspa wawki Hananimi shuktakisraelitakunantin Nehemiasta rikunkapak rirkakuna. ChaypimiNehemiastaka nirka: ‘Israelitakunaka llakillami kawsanakun.Jerusal
´en llaktapa pirkakunatapash, manarak shayachita
ushashkanchikchu’ nishpa. Hanani shina nikpimi, Nehemiaska achkatallakirishpa Jehov
´a Diostaka ma
˜nay kallarirka.
Shinami, Nehemiaska llakilla purikurka. Chaymantami rey Artajerjeska,‘imamantatak llakilla purikunki’ nishpa Nehemiastaka tapurka. Rey shinanikpimi Nehemiaska nirka: ‘Israelitakuna llakilla kawsanakukpi, Jerusal
´en
llaktapa pirkakunapash urmashka kakpimi,˜
nukaka llakilla kani’ nirka.Nehem
´ıas shina nikpimi reyka nirka: ‘Imapitak kantaka ayudayta ushani’
nishpa.Rey shina nikpimi Nehemiaska nirka: ‘Jerusal
´en llaktapa pirkakunata
kutin shayachinkapak richun sakiway’ nishpa. Nehem´ıas shina nikpimi
rey Artajerjeska nirka: ‘Ama llakirikuychu. Kaspikunatapash apashpa rilla’nishpa. Jerusalenman chayashpaka, Nehemiaska tukuy israelitakunawanmiparlarka, Jerusal
´en llaktapa pirkakunataka kashna rurashun nishpa. Nehem
´ıas
shina nikpika, israelitakunaka achkata kushikushpa nirkakuna: ‘Shinaka,kunanllatak ruray kallarishunchik’ nishpa.
Jerusalenpa pirkakunata israelitakuna rurakukpika, contrakunakaachkata pi
˜narishpami ninakurka: ‘Jakuchik paykunata wa
˜nuchinkapak.
Jerusalenpa pirkakunata rurashpa katichunka, mana sakinachu kanchik’nishpa. Contrakuna shina ninakukta yachashpaka, Nehemiaska tukuyisraelitakunamanmi espadakunata, lanzakunata kurka. Chay kipamiisraelitakunataka nirka: ‘Paykunataka mana manchanachu kankichik.Kankunapa wawkikunamanta, churikunamanta, warmikunamanta,wasikunamantapash makanakunami kankichik’ nishpa.
Nehem´ıas shina nikpimi, israelitakunaka sinchi tukushpa tutapash puncha-
pash espadata, lanzata chaririyashpa Jerusalenpa pirkakunataka rurarkakuna.Shina sinchita trabajashpami, Jerusalenpa pirkakunataka 52 punchakunapillatukuchirkakuna. Chay pirkakunata tukuchishpaka, contrakuna yaykumunka-mi nishpaka, israelitakunaka
˜na mana mancharkakunachu. Ashtawankarin,
Esdraspash Nehemiaspash Diospa leykunata yachachikpika, israelitakunakakushillami kawsarkakuna.
Kushilla kawsanakushpapash,˜
nawpa punchakunapi shinaka˜
na mana kaw-sanakurkachu. Yuyari:
˜Nawpa punchakunapika, Israel llaktamanta reymi
paykunataka mandakurka. Shinapash, chay punchakunapika Persia llaktaman-ta reymi paykunataka mandakurka. Chaymantami Jehov
´a Dioska nirka:
‘Shamuk punchakunapika shuk mushuk reytami kusha. Chay reymi, Israelllaktamanka ashtawan alli kawsayta kunka’ nishpa. Chay reyka pitak kan.Imashinashi chay reyka tukuy Allpapi gentekunaman alli kawsayta kunka.Chay rey chayamunkakamaka, 450 watakunami yallirka. Chay watakunayallishka kipami, shuk wawa wacharirka. Chay wawaka imatak tukurka. Chay-taka shuktak historiakunapimi yachakushun.
Nehem´ıas cap
´ıtulo 1-manta, cap
´ıtulo 6-kama.
PARTE 6
Jes´
us manarak wacharishkamanta,
Jes´
us wa˜
nushkakama
Mariaka Diospa mandashkakunata kasushpami kawsankarka. Chaymantami Jehova Diospa angel Gabrielka Maria-taka nirka: ‘Kanka shuk kari wawatami charikrinki. Chaywawaka unay unaykamami rey kanka’ nishpa. Chay kipamiMariaka, animalkuna pununa ukupi Jesustaka wacharka.Chaypimi, ovejakunata michikkunaka Jesusta rikunkapakrirkakuna. Kipamanka, shuk estrella rikurikpimi, wakinrunakunaka chay estrellata katishpa Jesuspakman chayar-kakuna. Shinapash, pitak chay estrellataka brillachirka.Jesuska, imashinatak wanunamanta kishpirirka.
Jesuska 12 watakunata charishpami, Jehovapa jatun wa-sipi yachachikkunawan parlakurka. Kipaka, 30 watakunatacharishpami Jesuska bautizarirka. Shinami, Jesuska shuk-tak gentekunaman Diospa Reinomanta willashpa, Diospamunayta paktachi kallarirka. Shuktak gentekunaman wi-llankapakka, 12 runakunatami Jesuska akllarka. PaykunamiJesuspa 12 apostolkuna karka.
Jesuska achka milagrokunatapash rurarkami. Shina-pash, ima milagrokunatatak rurarka. Jesuska wakinpescadokunawanlla, wakin tantakunawanllami achka gente-kunaman mikunata kararka. Shinallatak, achka unkushkagentekunatapash Jesuska jampirkami. Ashtawankarin, wa-nushkakunatapashmi Jesuska kawsachirka. Jesuska, kimsawatakuna chawpitami Diospa Shimitaka willarka. Shina-pash, Jesuspa wanuna punchapika imakunallatak tukurka.Jesustaka imashinatak wanuchirka. Kay tapuykunataka,kay partepimi yachakushun. Kay PARTE 6-pika, 34 wata-kunapi ima tukushkatami willakun.
RIKUY kay alhaja, kuyaylla warmita. Kay warmika Mar´ıa shutimi kan.
Mariaka, Diospa tukuy mandashkakunata kasushpami Nazaret llaktapikawsan karka. Chaymantami, Jehov
´a Dioska paypa
´angel Gabrielta Mariawan
parlachun kacharka. Shinapash,´angel Gabrielka imatatak Mariamanka nirka.
Rikunki.´
Angel Gabrielka, ‘allillachu kanki’ nishpami Mariataka nirka:‘Jehov
´a Dioska kantaka achkatami kuyan’ nishpa. Chay angelta rikushpaka,
Mariaka achkatami mancharirka. Shinapash, Mar´ıa ama mancharichunka,
´angel Gabrielka imatatak nirka.
´Angel Gabrielka nirkami: ‘Ama mancharichu. Jehov
´a Dioska achkata
kushikushpami, kanmanka shuk jatun bendicionta kukrin. Kanka shuk kariwawatami charikrinki. Chay wawataka Jes
´us nishpami shutichina kanki’ nirka.
´Angel Gabrielka Mariataka nirkapashmi: ‘Kay wawaka achka ushaytami
charinka. Paytaka tukuy gentekuna respetashpami, Tukuyta Mandak DiospaChuri nishpa riksinka. Jehov
´a Dioska, imashinami Davidtaka rey kachun
akllarka, shinallatakmi Jesustapash rey kachun akllanka. Jesuska unayunaykamami mandashpa katinka. Paypa gobiernoka mana tukurinkachu’ nirka.
´Angel Gabriel shina nikpimi Mariaka nirka: ‘Manarak kasarashka kashpaka,
imashinatak˜
nukaka shuk wawataka charishayari’ nishpa.
Mar´ıa shina nikpimi angelka nirka: ‘Jehov
´a Diospa esp
´ıritu santota
chaskishpami, kanka manarak kasarashka kashpapash shuk wawatacharikrinki. Chaymantami, chay wawataka Diospa Churi nishpa gentekunakariksinka’ nirka. Shina nishka kipapash angelka Mariataka nirkami: ‘Yuyari,kanpa prima Elisabettaka gentekunaka ninmi karka: “Kanka,
˜nami payalla
kanki. Kanka˜
na mana wawataka charita ushankichu” nishpa. Shinapash,Elisabetka
˜nami shuk wawata charikrikun. Shinaka rikuy, Dioska tukuyta
ruranllami’ nirka.´
Angel Gabriel shina nikpimi Mariaka nirka: ‘˜
Nukaka Jehov´a Diosta
sirvikllami kani. Kan willashka shina,˜
nukapika paktaripachunlla’ nirka. Chaykipami
´angel Gabrielka rirka.
Kipamanka, Mariaka paypa prima Elisabetta rikunkapakmi rirka. Mar´ıa
parlakta Elisabet uyakpika, Elisabetpa wiksa ukupi wawaka achkatakushikushpami kuyurirka. Ashtawankarin, Jehovapa esp
´ıritu santota
chaskishpaka Elisabetka nirkami: ‘Kantaka tukuy warmikunamantapashashtawan yallitami Jehovaka bendiciashka’ nishpa. Shinami, Mariaka kimsakillakunata Elisabetwan kawsakushpa, Nazaret llaktaman tikrarka.
SHUK ANGELKA MARIAWAN PARLARKAMI 84
Chay punchakunapika, Mariaka Josewan kasarankapakmi ari nishka karka.Shinapash, Mar
´ıa shuk wawata charikrikukta yachashpaka, Joseka
˜na
mana Mariawanka kasarankapak munarkachu. Chaymantami Diospa angelkaJosetaka nirka: ‘Mariataka ama sakichu. Mariawanka kasaranallami kanki.Diospa esp
´ıritu santota chaskishpami, Mariaka shuk wawata charikrikun’
nirka. Shina nikpimi, Joseka Mariawan kasarashpa Jes´us wacharina punchata
shuyanakurka. Lucas 1:26-56; Mateo 1:18-25.
RIKUY kay llullu wawata. Kay llullu wawaka Jesusmi kan. Mariakakunanlla wachashpami, Jesustaka animalkunaman mikunata
churana pushtupi sirichikun. Shinapash, Mariaka imamantatakanimalkuna pu
˜nuna ukupi Jesustaka wacharka.
Rikunki. Chay punchakunapi Roma llaktatak mandak, C´esar
Augustoka, shuk leytami llukchirka. Chay leypika nirkami: ‘Tukuygentekunami kankunapa wacharishka llaktaman tikrashpa, kankunapashutita escribichina kankichik’ nishpa. Chay ley llukshikpimi,Joseka Mariantin Bel
´en llaktaman tikrarka. Shinapash, Bel
´en
ANIMALKUNA PU˜
NUNA UKUPIMIJESUSKA WACHARIRKA
85
llaktaman chayakpika, tukuy posada wasikunami junta karka.Chaymantami paykunaka, animalkuna pu
˜nuna ukuman rirka. Chayman
chayashkantinmi, wachana puncha chayakpi Mariaka Jesusta wacharka.Shina kakpipash Jesuska allimi wacharirka.
Kutin kay dibujota rikuy. Chay kimsa runakunaka, karu pampakuna-pi animalkunata cuidashpami pakarinakurka. Chaypimi,
˜napash shuk
brillakuk´angel rikurishpa chay runakuna-
taka nirka: ‘Ama mancharichikchu.˜
Nukakatukuy gentekuna kushikuchunmi, shukalli willayta willankapak shamuni. Kunan-mi Bel
´en llaktapika, kankunata Kishpichik
Mandak Cristo wacharishka. Utka maska-krichik. Chay wawaka, animalkuna pu
˜nuna
ukupimi maytushka sirikun’ nirka. Chay´angel shina nishkantinmi, shuktak angelku-napash shamushpa Jehov
´a Diostaka alabay
kallarirkakuna. Chay angelkuna rikpika,chay runakunaka utkami Jesustaka mas-kakrirka. Shinami kay kimsa runakunaka,Jesusta maskamushpa kayman chayamurka-kuna.
Shinaka, Jes´us wacharikpika, imamanta-
tak achka kushikuy tiyarka. Jesuska pitakkarka. Yuyari: Kallari historiapika, Diospapunta Churimantapashmi yachakurkanchik.Chay Churika Jesusmi karka. Jawa pachata,kay Allpata, shuktak cosaskunatapash Jeho-v
´a Dios rurakukpika, Jesusmi ayudakurka.
Shinapash, Jes´us kay Allpapi wacharichun-
ka, Jehov´a Dioska imatatak rurarka.
Rikunki. Jehov´a Dioska paypa Churipa kawsaytami, Mariapa wiksa
ukupi churarka. Mariaka shuktak warmikuna shinami, 9 killakunapaktakpi Jesustaka wacharka. Shinapash, Jesuska Diospa Churimikarka. Chaymantami angelkunaka, ‘Diospa Churimari wacharishka’nishpa, gentekunamanka kushikushpa willarkakuna.
Lucas 2:1-20.
RIKUY kay brillakuk estrellata. Kay brillakuk estrellata katishpamikay runakunaka shamunakun. Kay runakunaka Inti llukshikuk lado
llaktamantami kan. Paykunaka estrellakunamanta yachakukkuna kashpamiyuyarka, ‘kay estrellata katishpaka shuk reytami riksishun’ nishpa.
Shina yuyashpami, chay runakunaka estrellata katishpa, Jerusal´en
llaktakama chayarkakuna. Chaypimi Jerusalenmanta gentekunataka tapurka:‘Judiokunapa rey tukuna wawaka, maypitak kan.
˜Nukanchikkunaka payta
adorankapakmi, shuk estrellata katishpa shamushkanchik’ nishpa. Chaypunchakunapika, israelitakunatami judiokuna nishpa riksin karka.
Judiokunapa rey tiyakrinmi nikta uyashpaka, Jerusal´en llaktamanta
rey Herodeska achkatami mancharirka. Payka yuyarkami: ‘Chay wawawi
˜nashpaka,
˜nuka mandana pushtuta kichunkami’ nishpa. Chaymantami
Herodeska sacerdotekunata mandakkunataka nirka: ‘Judiokunapa rey tukunanishka wawaka, maypitak wacharina kan’ nishpa. Herodes shina nikpimi,sacerdotekunata mandakkunaka nirka: ‘Bibliapika ninmi, “judiokunapa reykaBel
´en llaktapimi wacharinka”’ nishpa.
RUNAKUNAKA ESTRELLATA
KATISHPAMI RIRKAKUNA
86
Paykuna shina nikpimi, Herodeska estrellata katikrunakunataka nirka: ‘Chay wawataka tarinkakamamaskashpa,
˜nukaman willankapak shamunkichik.˜
Nukapashmi chay wawataka adorankapak munani’nirka. Shinapash, Herodeska chay wawata wa
˜nuchin-
kapakmi shina nikurka.Herodes shina nishka kipami, chay estrellaka
Jerusal´en llaktamanta Bel
´en llaktakama
˜nawpashpa
rirka. Belenman chayashpaka, Jes´us kawsakuk wasi
jawapimi chay estrellaka shayarirka. Shinami chayrunakunaka, estrellata katishpa Jesustaka tarirkaku-na. Chayman chayashpami, chay runakunaka achkaregalokunata Jesusmanka kurka. Shinapash, chay ki-pamanka shuk muskuypimi, Jehov
´a Dioska estrellata
katik runakunataka nirka: ‘Herodespakmanka ama ti-krankichikchu. Kankunapa llaktaman tikrankapakka,shuktak
˜nanta rinkichik’ nishpa.
Estrellata katik runakuna shuktak˜
nanta rishka-ta yachashpaka, rey Herodeska achkatami pi
˜narirka.
Chaymantami Herodeska mandarka: ‘Bel´en llaktaman-
ta ishkay watata charik wawakunata, ishkay watatamanarak charik wawakunatapash tukuyllakunatamiwa
˜nuchishpa sakina kankichik’ nishpa. Herodes shina
nishpa mandakpimi, Jehov´a Dioska shuk muskuypi
Josemanka nirka: ‘Herodeska kanpa wawata wa˜
nu-chikrinmi. Chaymanta utka kanpa familiata japishpa,Egipto llaktaman ri’ nirka. Jehov
´a shina nikpimi, Jo-
seka Egipto llaktapi kawsankapak rirka. Shinapash,Herodes wa
˜nushkata yachashpaka, Joseka Mariata-
pash Jesustapash pushashpami, Nazaret llaktapi kutinkawsankapak rirka. Shinami Jesuska Nazaret llaktapiwi
˜narka.Shinapash yuyay: Pishi chay mushuk estrellata-
ka brillachirka. Yuyarishun: Chay mushuk estrellatarikushpaka, estrellata katik runakunaka Herodespak-manmi chayarkakuna. Shinapash, Herodes Jesustawa
˜nuchinkapak munakushkataka, pitak yacharka. Ma-
nachu Diablo yacharka Diospa Churita, rey Herodeswa
˜nuchinkapak munashkata. Shinaka, Diablomi chay
mushuk estrellataka brillachishkanka.Mateo 2:1-23; Miqueas 5:2.
RIKUY, kay wampraka rukulla runakunawanmi parlakun. Kay runakunakaJerusal
´en llaktapi, Jehov
´a Diospa jatun wasipi yachachikkunami kan.
Kutin, kay wampraka Jesusmi kan. Jesuska˜
nami 12 watakunata charin.Jesuska 12 watakunatalla charishpapash, Jehov
´a Diosmantami parlakun.
Payka Bibliamantapash achka cosaskunatami yachan. Chaymantami, Jehova-pa wasipi yachachik runakunaka, achkata mancharishpa Jesustaka uyanakun.Shinapash, Jesuspa taytamamakunaka imamantatak mana kaypi kan.
Rikunki. Joseka tukuy watakunami paypa familiataka, Pascua nishka jatuntantanakuyman pushan karka. Kay jatun tantanakuyman rinkapakka, Nazaretllaktamantami Jerusalenkama rina karka. Jerusalenman rinkapakka karukarumi karka. Chay punchakunapika, carrokunapash trenkunapash manatiyarkachu. Chaymantami, achka gentekunaka kimsa punchakunata chakiwan-lla rishpa, Jerusalenmanka chayan karka.
Chay punchakunapika, Joseka˜
na tawka wawakunatami charirka. Chayman-tami Joseka, Jesuspa kati wawkikunatapash panikunatapash cuidana karka.Shuk wataka, Josepash Mariapash paykunapa wawakunantinmi Nazaret llakta-man tikranakurka. Paykunaka yuyarkami, ‘Jesuska shuktak familiakunawanmishamukunka’ nishpa. Shinapash,
˜na chishiyakukpi Jesusta maskakpika, Jesus-
ka mana rikurirkachu. Chaymantami, Jesuspa taytamamakunaka achkatamancharishpa, ‘manachu Jesusta rikupashkankichik’ nishpa maskanakurka.Shinapash, pipash Jesustaka mana rikushkarkachu. Chaymantami, Jesuspataytamamakunaka Jesusta maskashpa, Jerusal
´en llaktaman tikrarkakuna.
Jerusalenman chayashpaka, Jesustaka Jehovapa jatun wasipimi tarir-kakuna. Jesuska, Jehovapa wasipi yachachikkunata tapushpa, paykunapatapuykunata tikrachishpami tiyakurka. Chaymantami, gentekunaka achka-ta mancharishpa Jesustaka uyanakurka. Jesusta tarishpami Mariaka nirka:‘
˜Nuka wawalla.
˜Nukanchikkunaka achkata mancharishpami kantaka maskana-
kurkanchik. Imamantatak˜
nukanchiktaka shina manchachinkiyari’ nirka.Mar
´ıa shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Imamantatak maskakuwarkankichikya-
ri. Manachu yacharkankichik,˜
nuka Taytapa wasipi kana kashkata’ nirka.Imashinami kaypi yachakushkanchik, Jesuska Jehov
´a Diosmantaka ashta-
wan yachakunkapak munashpami, jatun tantanakuykunamanka rin karka.Shinallatak, Nazaret llaktapi kawsashpapash Jesuska tukuy semanakunami,tukuy tantanakuykunaman Diosta adorankapak rin karka. Chay tantanakuy-kunaman rishpaka, Jesuska alli uyashpami tiyakun karka. Chaymantami,Jesuska achkata Bibliamantaka yachan karka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash
Jes´us shinami, tukuy tantanakuykunaman rishpa alli uyana kanchik.
Lucas 2:41-52; Mateo 13:53-56.
JESUSKA WAMPRA KASHPALLATAKMI
JEHOVAPA WASIMAN RIN KARKA
87
RIKUY. Shuk palomami kay runapa umamanka uray shamukun.Kay runaka Jesusmi kan. Payka
˜nami 30 watakunata charin.
Kutin, Jesuspa ladopi shayakuk runaka Juanmi kan. Shinapash, Juankapitak kan. Yuyari: Mar
´ıa paypa prima Elisabetta rikunkapak rikpika,
Elisabetpa wiksa ukupi wawaka achkata kushikushpami kuyurirka.Chay wiksa ukupi wawami Juan karka. Kutin kay dibujota rikuy.Juanpash Jesuspash imatatak ruranakun.
Juanka, Jord´an yakupimi Jesustaka bautizakun. Gentekunatabautizankapakka, Juanka gentekunapa tukuylla cuerpotayakupi pampashpami llukchin karka. ChaymantamiJuantaka, Bautizak Juan nishpa gentekunaka riksinkarka. Shinapash, Juanka imamantatak Jesustakabautizarka.
JUANKA JESUSTA BAUTIZARKAMI 88
Juantaka Jesusllatakmi nirka: ‘˜
Nukata bautizaway’ nishpa. Juanpapunchakunapika, juchakunamanta llakirik gentekunami bautizarinkarka. Shinaka, Jesuspash juchata rurashka kashpachu, Juantakabautizaway nirka. Mana, mana shinachu kan. Diospa Churimikashkamantaka, Jesuska ima juchatapash mana rurarkachu. Shinaka,Jesuska imamantatak Juantaka bautizaway nirka.
Rikunki. Manarak bautizarishpaka Jesuska mesakunata, bancakunatarurashpami trabajan karka. Kay trabajotaka Jesuspa wi
˜nachik tayta
Josemi yachachirka. Shinapash, Jesuspa jawa pachapi Taytakamesakunata, bancakunata rurashpa trabajachunka, Jesustaka mana kayAllpaman kachamurkachu. Shinaka, imapaktak Jesuska kay Allpamanshamurka. Jesuska, paypa Taytapa munayta paktachinkapakmi, kayAllpamanka shamurka. Chaymantami Jesuska bautizarishpa rikuchirkaDiospa munayta paktachi kallarikushkata. Jes
´us bautizarikpika, Jehov
´a
Dioska imashinatak rikuchirka achkata kushikushkata.
Yakumanta Jes´us llukshikukpika Jehov
´a Dioska nirkami: ‘Paymi
˜nukapa kuyashka Churi kan. Paymi
˜nukataka achkata kushikuchin’
nishpa. Jehov´a shina nishka kipami, jawa pachapash paskarishpa,
Diospa esp´ıritu santoka shuk paloma shina Jesuspakmanka uray
shamurka.
Bautizarishka kipaka, achka cosaskunapi yuyana kashpami,Jesuska 40 punchakunata shuk chulunlla, shitashka pushtumanrirka. Chaypimi, Satanaska kimsa viajekama Jesustaka juchapiurmachinkapak munarka. Shinapash, Jesuska Diospa leykunataka manawashaman sakirkachu.
Shinami, chulunlla pushtumanta Jes´us tikrakpika, wakin
gentekunaka Jesusta kati kallarirkakuna. Jesuspa kallari katikkunakaAndr
´es, Pedro, Felipe, Natanael shutikunami karka. Pedrotaka
Sim´on nishpapashmi riksin karka. Kutin Natanaeltaka, Bartolomeo
nishpapashmi riksin karka. Shinami, Jesuska paypa katikkunantinGalilea jatun llaktaman rirka. Galilea jatun llaktaman rishpaka, Can
´a
nishka llaktapimi Jesuska sakirirka. Can´a llaktapika, Jesuska shuk
casamiento bodaman rishpami, yakutaka vinoman tikrachirka. KaymiJesuspa kallari milagro karka.
Mateo 3:13-17; 4:1-11; 13:55; Marcos 6:3; Juan 1:29-51; 2:1-12.
RIKUY, Jesuska achkata pi˜
narishkami kan. Shinapash, Jesuskaimamantatak pi
˜narishka kan. Rikunki, wakin mana alli gentekunaka
DIOSPA WASIPI KATUKKUNATAKA
JESUSKA LLUKCHISHPAMI KACHARKA
89
Jehovapa jatun wasimanllatak shamushpami, Jehovata adorankapakshamuk gentekunataka kullkita llukchichin karka.
Kutin kay dibujota rikuy. Kay runakunaka Jehovapa jatunwasipillatakmi wakrakunata, ovejakunata, palomakunatapashkatukunkuna. Shinapash, paykunaka imamantatak shina ruranakun.Yuyari: Israelitakunaka Jehovapa jatun wasiman shamushpami,pajarokunatapash shuktak animalkunatapash Jehov
´a Diosman kunchik
nishpa, wa˜
nuchishpa rupachin karka. Shinapash, imamantatakisraelitakunaka shina ruran karka.
Kutinpash yuyari: Diospa Leypika ninmi karka: ‘Juchakunata Jehov´a
Dios kishpichichunka, shuk animalta wa˜
nuchishpa rupachinami kan’nishpa. Shinallatak, Jehov
´a Diospa
˜nawpakpi alli rikurinkapakka, shuktak
regalokunatapash kunami karka. Shinapash, Jehov´a Diosman kunkapakka,
israelitakunaka maymantatak animalkunataka apamun karka.Rikunki. Wakin israelitakunaka achka animalkunatami charin karka.
Shinapash, achka israelitakunaka mana animalkunata charinchu karka.Kutin shuktak israelitakunakarin, Jerusal
´en llaktamantaka karu karupimi
kawsan karka. Chaymantami animalkunataka Jerusalenpi rantinkapakrin karka. Shinapash, Jerusalenpi gentekunaka achka kullkipakmianimalkunataka katun karka. Ashtawankarin, Jehovapa wasipi manakatuna kakpipash, Jehovapa wasimanllatak rishpami katunakurka.
Shinaka, gentekuna mana allita ruranakukpimi, Jesuska achkatapi
˜narishpa mesakunatapash tankashpa, kullkikunatapash kayman chayman
shitashpa sakirka. Ashtawankarin, Jesuska shuk waskata patarishpami,animalkunataka astishpa kanchaman llukchishpa kacharka. Chay kipami,palomakunata katuk runakunatapash Jesuska nirka: ‘Kunanllatak kaypalomakunataka kanchaman llukchishpa richik.
˜Nuka Taytapa wasika,
kankuna katushpa tiyana wasika mana kanchu’ nirka.Jes
´us achkata pi
˜narikpika, paypa katikkunapash achkatami
mancharirkakuna. Chaypimi, paypa katikkunaka Bibliapi kashna nishkatayuyarirka: ‘Kanpa wasita kuyaymantami
˜nuka shunkuka ruparikun’ nikta.
Kipamanka, Jerusal´en llaktapi Pascua nishka jatun tantanakuymanmi
Jesuska rirka. Chayman rishpami achka milagrokunata rurarka. Chaykipaka, Judea nishka jatun llaktamantaka Galilea nishka jatun llaktamanmiJesuska rirka. Shinapash, Galilea llaktaman manarak chayashpaka,Samaria nishka jatun llaktapimi sakirirka. Chaypika imatak tukurka.Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun. Juan 2:13-25; 4:3, 4.
SAMARIA llaktaman chayashpaka, Jesuska shuk pozo ladopimi samankapaktiyarirka. Jes
´us samankakamaka, paypa katikkunaka mikunata
rantinkapakmi rirka. Chaykamami, shuk warmika pozomanta yakutallukchinkapak shamurka. Chaypimi Jesuska chay warmitaka nirka: ‘Yakuta˜
nukaman kuway’ nishpa.
Jes´us shina nikpika, chay warmika achkatami mancharirka.
Shinapash, imamantatak mancharirka. Rikunki. Jesuska judiomikarka. Kutin, chay warmika samaritanami karka. Chay punchakunapijudiokunaka, samaritanokunataka mana rikunayachishpami, parlaytallapashsamaritanokunawanka mana parlan karka. Shinapash, Jesuska tukuylaya gentekunatami kuyan karka. Chaymantami Jesuska chay warmitakanirka: ‘Kan
˜nukata riksishpaka, kanmi
˜nukataka yakuta ma
˜nankiman. Kan
ma˜
nakpika,˜
nukaka kawsayta kuk yakutami kanmanka kuyman’ nirka.
Jes´us shina nikpimi chay samaritana warmika nirka: ‘
˜Nuka amolla, pozo
yakuka uku ukupimari kan. Kanka imawan yakuta llukchinatapash manacharinkika. Shinaka, imashinashi kawsayta kuk yakutaka kunkimanyari’ nirka.
Samaritana warmi shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Kay pozomanta yakutaupiyashpaka kutinmi yakunayachinki. Shinapash,
˜nuka kushka yakuta
upiyashpaka, mana wa˜
nushpa kawsaytami charinki’ nirka.
Jes´us shina nikpimi chay warmika nirka: ‘
˜Nuka amolla, shinaka
kanpa yakuta kuwayari. Chay yakuta kan kukpika, kutinka˜
na manayakunayachishachu, kutinka
˜na mana kay pozomanta yakuta llukchinkapak
shamushachu’ nirka.
Yakumanta Jes´us parlakukpika, samaritana warmika chay pozo
yakumantallatak parlakushkatami intindirka. Shinapash, pozo yakumantakaJesuska mana parlakurkachu. Jesuska Diospa Shimita, Diospa Reinotami manawa
˜nushpa kawsayta kuk yaku nikurka.
Kipamanka Jesuska chay warmitaka nirkami: ‘Utka kanpa kusatapushamukri’ nishpa.
Jes´us shina nikpimi chay samaritana warmika nirka: ‘
˜Nukaka mana kusata
charinichu’ nishpa.
Chaymi Jesuska nirka: ‘Kanka mana llullashkankichu. Kanka pichkakusakunatami charishkanki. Shinapash, kunanpi kanwan kawsakuk karikamana kanpa kusachu kan’ nirka.
Jes´us shina nikpika, chay warmika achkatami mancharirka. Shinapash,
chay warmi imashina kawsashkataka, Jesuska imashinatak yacharka.
JESUSKA SHUK WARMIWANMI
POZO LADOPI PARLARKA
90
Yuyari, Jehov´a Diosmi Jesustaka kay Allpaman kachamurka. Chaymantami,
Jehov´a Dioska tukuyta yachachun Jesustaka ayudarka. Samaritana
warmiwan parlakukpillatak chayamushpami, Jesuspa katikkunaka achkatamancharirkakuna.
Imashinami kay historiapi yachakushkanchik, Jesuska tukuy layagentekunawanmi alli karka. Shinaka,
˜nukanchikkunaka shuktak
llaktamanta gentekunata, yanalla gentekunataka manamillanayachishpa rikunachu kanchik. Jesuska tukuylaya gentekuna kishpirichunmi munan. Chaymantami,˜
nukanchikkunapash tukuy laya gentekunaman DiospaShimitaka willana kanchik.
Juan 4:5-43; 17:3.
RIKUY, Jesuska Galilea urku ladopi tiyarishpami, achka gentekunamanyachachikun. Jesuspa ladopi tiyakuk 12 runakunaka paypa
katikkunami kan. Paykunataka Jesusllatakmi akllarka. Chaymantamipaykunataka apostolkuna nin. Kay apostolkunaka, ima shutikunatak kan.
Shuk apostolka Sim´on Pedro shutimi karka. Kutin shukka Andr
´es
shutimi karka. Paykunaka wawkipurakunami karka. Shinallatak Santiago,Juan nishka apostolkunapash tiyarkami. Paykunapash wawkipurakunamikarka. Kutin, shuktak apostolkunaka Santiago, Sim
´on nishkakunami
karka. Shinallatak, ishkay apostolkunaka Judas shutitami charirka.Shukka Judas Iscariote, kutin chayshukka Judas Tadeo shutimi karka.Shuktak apostolkunaka Felipe, Mateo, Tom
´as, Natanael shutikunami karka.
Natanaeltami Bartolomeo nishpa riksin karka.
Samaria llaktamantaka Galilea llaktamanmi Jesuska rirka. Jesuska Galileaurku ladopi tiyarishpami gentekunamanka nirka: ‘Diospa Reinoka
˜nami
chayamushka’ nishpa. Kay Reinoka imatak kan. Kay Reinoka Diospagobiernomi kan. Chay Reinopika Jesusmi Rey kanka. Jes
´us jawa pachamanta
JESUSKA SHUK URKUPIMI YACHACHIRKA 91
mandakpika, kay Allpapika alli kawsaymi tiyanka. Shinallatak, tukuylla kayAllpaka shuk kuyaylla, alhaja paraisomi kanka.
Galilea urkupi Jes´us kashpaka, gentekunataka kashna ma
˜nankichik
nirkami: ‘Jawa pachapi tiyakuk˜
nukanchik Taytalla. Kanpa jucha illakshutika santo kachun. Kan mandanaka utka chayamuchunmi munanchik.Imashinami jawa pachapika kan munashka shina ruranakun, shinallatak kayAllpapipash kan munashka shina ruranakushpami alli kanman’ nirka.Wakin gentekunaka kay oraciontami, ‘Padrenuestro’ oraci
´on nishpa riksin.
Kanka Padrenuestro oraciontaka tukuytachu yachanki.
Jesuska gentekunamanka yachachirkapashmi, imashinami shuktakgentekunataka tratana kashkata. Chaymantami Jesuska nirka: ‘Imashinamishuktak gentekuna kankunata alli tratachun munankichik, shinallatakmikankunapash shuktak gentekunataka alli tratana kankichik’ nirka.Kunanka yuyay: Shuktak gentekuna
˜nukanchikta kuyashpa alli tratakpika,
manachu achkata kushikunchikman. Ari, achkatami kushikunchikman.Chaymantami,
˜nukanchikpash tukuy gentekunata kuyashpa, alli tratana
kanchik. Shinaka, para´ıso Allpapi tukuy gentekuna kuyarishpa alli
tratarikpika, manachu kushilla kawsashun.
Mateo cap´ıtulo 5-manta, cap
´ıtulo 7-kama; 10:1-4.
RIKUY. Jesuska shuk kuytsapa makita japishpami shayakun. Kaykuytsaka 12 watakunatami charin. Paypa taytamamakunaka achkata
kushikushkakunami shayanakun. Shinapash, paykunaka imamantatakkushikushkakuna kan.
Rikunki. Kay kuytsapa taytaka Jairo shutimi kan. Jairoka tantanaku-na wasipi mandakmi karka. Shuk punchaka, Jairopa ushushika unkushkaunkushkami karka. Chaymantami, paypa taytamamakunaka achkata llakirish-pa ninakurka: ‘Kunanka imatatak rurashunchikyari.
˜Nukanchikpa shuklla
ushushika wa˜
nukrinmari’ nishpa. Chashna achkata llakirikushpami Jairokanirka: ‘Jesuska milagrokunata ruranlla ninmi. Shinaka, Jesusta maskakrisha’nishpa rirka.
JESUSKA WA˜
NUSHKAKUNATA
KAWSACHIRKAMI
92
Jesuspakman Jairo chayakpika, achka gentekunami Jesuspa muyuntinpikashayakurkakuna. Chaymantami Jairoka gentekunata tankay tankay rishpaJesuspakmanka chayarka. Jesuspakman chayashpaka, kunkurishpami Jairokanirka: ‘
˜Nuka ushushika wa
˜nukrikunmari. Jaku
˜nuka ushushita jampipanki’
nishpa. Jairo shina nikpimi, Jesuska jakulla nishpa, Jairopa wasiman rikallarirka.
Shina rinakukpika, achka gentekunapashmi Jesustaka katinakurka. Shina-pash, Jesuska
˜napash shayarishpami nirka: ‘Pitak
˜nukapa ropamanta
japirirkankichik’ nishpa. Jesuska imamantatak shina nirka. Jesuska,paypa ushaywan shuk gente jampirishkata cuenta japishpami shina nirka.Shinaka, pitak Jesuspa ropapika japirirka. Jesuspa ropapika, 12 watakunataunkushkalla kawsakuk warmimi japirirka. Chay warmika Jesuspa ropapi japi-rishkantinmi alli tukurka.
Kay warmi jampirishkata rikushpaka, Jairoka achkata kushikushpamiyuyarka: ‘Imashinami kay warmita jampirkalla, shinallatakmi
˜nuka
ushushitapash jampinkalla’ nishpa. Shina yuyakukpillatakmi, Jairopawasimanta shuk runa shamushpa Jairotaka nirka: ‘Jairo, kanpa ushushika˜
nami wa˜
nurka. Jesustaka˜
na ama kanpa wasiman pushaychu’ nishpa.Jairoman shina nikukta uyashpami Jesuska nirka: ‘Jairo, ama llakirichu.Kanpa ushushika alli tukunkami’ nishpa.
Jairopa wasiman Jes´us chayakpika, gentekunaka achkata llakirishpami
wakanakurka. Chaymantami Jesuska nirka: ‘Ama wakaychikchu. Jairopaushushika mana wa
˜nushkachu kan. Payka pu
˜nukunllami’ nishpa. Jes
´us shina
nikpika, gentekunaka burlarishpami nirka: ‘Jairopa ushushika wa˜
nushkamari.Payka manapash yachashpatakmi shina nikun’ nishpa.
Gentekuna burlarikpipash, Jesuska paypa kimsa apostolkunantin, wa˜
nushkawawapa taytamamakunantinmi wa
˜nushka wawapa ukuman rirka. Chaypimi,
wa˜
nushka wawapa makita japishpa, Jesuska ‘jatari’ nirka. Jatari nikpika, chaywawaka kutinmi kawsay kallarirka. Chaymantami, imashina kay dibujopirikunki, kay kuytsapa taytamamakunaka achkata kushikushkakuna kan. Chaykipakarin, chay kuytsaka jatarishpami puri kallarirka.
Jesuska shuktak gentekunatapash kawsachirkami. Primeroka, Na´ın
llaktamanta viuda warmipa churita, kipamanka Martapa turi Lazarotapashkawsachirkami. Diospa Reinopi Jes
´us mandashpaka, waranka waranka
gentekunatami kawsachinka. Shinaka, achka gentekuna kawsarinatayachashpaka, manachu achkata kushikunchik.
Lucas 8:40-56; 7:11-17; Juan 11:17-44.
REY Herodes mandakuk punchakunapika, Juantaka umata pitishpamiwa
˜nuchichirka. Shinapash, pitak Juantaka shina llakinayta wa
˜nuchirka.
Juantaka rey Herodespa warmi Herodiasmi, mana rikunayachishpawa
˜nuchichirka.
Juan wa˜
nushkata yachashpaka, Jesuska achkata llakirishpami shukchulunlla, shitashka pampaman paylla rirka. Shinapash, achka gentekunaJesusta katishpa rikpimi, Jesuska achkata llakirishpa Diospa Reinomantayachachirka, unkushkakunatapash jampirkapash.˜
Na tutayakukpika Jesuspa katikkunaka nirkami: ‘˜
Namari tutayakun.˜Nukanchikkunaka shitashka pampakunapimari kanchik. Imamantatak kaygentekunataka mana ninki: “Ladolla llaktakunapi mikunata rantinkapakripaychiklla”’ nishpa nirka.
Jesuspa katikkuna shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Kay gentekuna richunkamana munanichu. Paykunaman mikunata karapaychik’ nirka. Ashtawankarin,ap
´ostol Felipetaka Jesuska tapurkami: ‘Kay tukuylla gentekunaman mikunata
karankapakka, maypitak mikunata rantita ushanchik’ nishpa.
Jes´us shina tapukpimi Felipeka nirka: ‘Kay achka gentekunaman
ashatallapash karankapakka, achka achka kullkimari ministirinka’ nishpa.Felipe shina nikpika ap
´ostol Andreska nirkami: ‘Kay wampraka pichka
tantakunatapash, ishkay pescadokunatapash charinmi. Shinapash, kayllakamaytashi chay tukuylla gentekunapakka paktankayari’ nirka.
Andr´es shina nikpimi Jesuska paypa katikkunataka nirka: ‘Gentekunataka
kiwapi tiyaripaychik’ nichik nirka. Chay kipami Jesuska, ‘pagui Jehov´a Dioslla’
nishpa, tantakunatapash pescadokunatapash parti kallarirka. Chay kipamipaypa katikkunataka nirka: ‘Tukuylla gentekuna mikuchun yallichipaychik’nishpa. Shinami chay punchaka, 5.000 karikuna, achka warmikunapashwawakunapash mana munankakama mikurkakuna. Chay kipakarin, Jesuspakatikkunaka puchushka tantakunatapash pescadokunatapash tantachirkami.Chay puchukunata tantachikpika, 12 canastakuna juntami puchushkarka.
Shinami, chay tutallatak Jesuska paypa katikkunataka nirka: ‘Canoatajapishpa Galilea yakukunata richik’ nishpa. Shinapash, chay tutaka shuksinchi wayra jatarishpami, yakukunatapash canoatapash kayman chaymanmanchanayta kuyuchirka. Chaymantami, Jesuspa katikkunaka achkatamancharishkakuna karka. Shina mancharishkakuna kakpillatakmi, karupikashuk gente shina yaku jawapika purikurka. Chayta rikushpakarin, ‘imatatakrikunchikyari’ nishpami, Jesuspa katikkunaka ashtawan mancharishpakaparinakurka.
JESUSKA ACHKA GENTEKUNAMANMI
MIKUNATA KARARKA
93
Shina mancharinakukpimi Jesuska nirka: ‘Ama mancharichikchu.˜
NukakaJesusmi kani’ nishpa. Jes
´us shina nikpipash, Jesuspa katikkunaka mana
krirkakunachu. Chaymantami ap´ostol Pedroka nirka: ‘Kan Apunchik Jes
´us
kashpaka, yaku jawata kanpakman richun kayaway’ nishpa. Pedro shinanikpimi Jesuska, ‘shamuylla Pedro’ nirka. Chaymantami Pedroka, canoamantallukshishpa yaku jawata puri kallarirka. Shinapash, achkata mancharishpaka,Pedroka asha ashami yakupika pampari kallarirka. Chaymantami, Jesuskamakimanta japishpa Pedrotaka kishpichirka.
Kipa punchakunamanpash, Jesuska 7 tantakunawan, wakin pescado-kunawanllami achka waranka gentekunaman mikuchirka. Kay viajepashgentekunaka mana munankakamami mikurkakuna. Shinami, Jesuska tukuygentekunata cuidariyakurka. Shinaka, Diospa Reinopi Jes
´us mandakukpika,
imamantapash mana llakirishpami kushilla, alli kawsashun.Mateo 14:1-32; 15:29-38; Juan 6:1-21.
RIKUY kay dibujota. Jesuska shuk uchilla wamprata ukllashpami tiyakun.
Payka achkatami wawakunataka kuyan karka. Jesuspa˜
nawpakpi
tiyakun runakunaka Jesuspa apostolkunami kan. Shinapash, Jesuska
imatatak paypa apostolkunataka nikun.
Rikunki. Jesuska paypa apostolkunantinmi Capernaum llaktaman rinakur-
ka. Shinapash, Jesuspa apostolkunaka˜
nanpi pi˜
nanakushpami rinakurka.
Chaymantami Jesuska paykunataka tapurka: ‘Kankunaka imamantatak˜
nanpika pi˜
nanakushpa shamunakurkankichik’ nishpa. Imamantami paypa
apostolkuna pi˜
nanakushkataka, Jesuska allimi yacharka. Shinapash, payku-
na ima nikta uyankapakllami, Jesuska shina nishpa tapurka.
Jes´us tapukpika, tukuyllakunami upalla sakirirkakuna. Paykunaka
˜nanpika
ninakurkami: ‘˜
Nukami ashtawan alli kani.˜
Nukami mandana kani’ nishpa.
Shinaka, paykunapa yuyaykuna mana allikuna kashkata rikuchinkapakka,
Jesuska imatatak rurarka.
Rikunki, Jesuska shuk wawata japishpami paypa apostolkunataka nirka:
‘Diospa Reinoman yaykunkapakka, kay wawa shinami kana kankichik.
Kay wawa shina kashpallami, Diospa Reinopika mandakrinkichik’ nirka.
Shinapash, Jesuska imamantatak shina nirka.
Yuyay: Uchilla wawakunaka, ‘˜
nukami mandakrini’ nishpaka mana shuktak
wawakunawan pi˜
narinakunchu. Paykunaka mana jatun tukushkakunachu
kan. Shinaka, apostolkuna ama jatun tukushpa ama kariyanakuchunmi
Jesuska nirka: ‘Kankunaka kay wawa shinami kana kankichik’ nishpa.
Kipamanka, shuktak gentekunapashmi paykunapa wawakunata Jesuspak-
man pushamurkakuna. Shinapash, Jesuspa apostolkunaka jarkankapakmi
munarka. Chaymantami Jesuska nirka: ‘Kay wawakuna˜
nukapakman shamu-
chun sakipaychiklla. Ama jarkaychikchu. Diospa Reinoman maykanpash
yaykunkapak munashpaka, kay wawakuna shinami kana kankichik’ nishpa.
Shina nishka kipami, Jesuska wawakunata ukllashpa paykunataka bendiciar-
ka. Imashinami yachakushkanchik, Jesuska achkatami wawakunataka kuyan
karka. Shinaka, manachu achkata kushikunchik.
Mateo 18:1-4; 19:13-15; Marcos 9:33-37; 10:13-16.
JESUSKA WAWAKUNATA KUYANMI 94
JESUSKA shuk runataka nirkami: ‘Kanpa projimotaka kuyanami kanki’nishpa. Jes
´us shina nikpimi chay runaka nirka: ‘Pitak
˜nukapa
pr´ojimo kanyari’ nishpa. Chay runaka yuyarkami, paypa llaktapi kawsak
gentekunalla, paypa religionta katik gentekunalla paypa pr´ojimo kashkata.
Chay runapa yuyayka pantami karka. Shinaka, chay runa pantatayuyakushkata cuenta japichunka, Jesuska imashinatak yachachirka.
Rikunki, Jesuska shuk chimpapurayta churashpami, shuk jud´ıo
runamanta shuk samaritano runamantapash parlarka. Yuyarishun:Judiokunaka samaritanokunataka mana rikunayachinchu karka. Shinaka,imatatak Jesuska paykunamantaka parlarka.
Rikunki. Jesuska nirkami: ‘Shuk punchaka, shuk judiomi Jeric´o
llaktamanta uray shamukurka. Chaypimi, shuwakuna japishpa tukuyllakullkitapash shuwarkakuna. Ashtawankarin, chay judiotaka llakinaytamakashpami
˜nanpi shitashpa sakirkakuna’ nirka.
˜Nanpi chay jud
´ıo sirikukpika, primeroka shuk sacerdote judiomi
yallikurka. Shuk jud´ıo runa llakinayta sirikukta rikushpapash, chay
sacerdote judioka chayshuk˜
nanman chimpashpami rirkalla. Kipamanka,shuk levita runapashmi chay
˜nantaka yallikurka. Levitakunaka ninmi
karka: ‘˜
Nukanchikkunaka Diostaka tukuy shunkuwanmi kuyanchik’nishpa. Shinaka, chay jud
´ıo runa llakinayta sirikukta rikushpaka,
chay levita runaka ayudarkachu. Mana, mana ayudarkachu. Imashinamikay dibujopi rikunchik, chay sacerdote judiopash, chay levitarunapash washamanllapashmana tikrashpa rikushpamiuray rinakun.
Kutin kay dibujotarikuy. Llakinayta sirikukjudiotaka, shuk samaritanomichukrishkakunataka jampikun.Jampishka kipakarin, shukposada wasiman apashpami,‘alli tukunkakama kaypicharipankichik’ nirka.
JESUSKA ALLIMI YACHACHIN KARKA 95
Kay chimpapurayta Jes´us parlashpa tukuchishpaka, payta tapukuk runa-
taka nirkami: ‘Shinaka imatatak yuyanki. Kay kimsa runakunamantaka,pitak chay jud
´ıo runapa pr
´ojimo kashka’ nishpa.
Jes´us shina tapukpika, Jesusta tapukuk runaka nirkami: ‘Chay
llakinayta sirikuk runapa projimoka, samaritano runami kan’ nishpa.
Chay runa shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Ari, shinami kan. Kanka allimiintindishkanki. Shinaka, kanpashmi samaritano runa shina kana kanki’nirka.
Imashinami yachakushkanchik, Jesuska alli allimi yachachin karka.Shinaka, alli cosaskunata yachakunkapak munashpaka, Jes
´us imashina
yachachishkatami, Bibliapi yachakuna kanchik. Lucas 10:25-37.
SHUK shuk llaktakunata purikushpaka, Jesuska achka unkushkakunatamijampirka. Chaymantami, ladolla llaktamanta gentekunapash
suchukunata,˜
nawsakunata, shuktak unkushkakunatapash Jesuspakmanapashpa rin karka. Jesuska tukuylla unkushkakunatami jampirka.
Jes´us bautizarishka punchamantaka,
˜nami kimsa watakuna yallirka. Chay
kipami, Jesuska paypa apostolkunataka nirka: ‘˜
Nukaka˜
nallamiJerusal
´en llaktaman rikrini. Chaypimi
˜nukataka wa
˜nuchikrin. Shinapash
˜nukaka kawsarishami’ nirka. Shina nishka kipami, Jesuska shuktakunkushkakunatapash jampishpa katirka.
Shuk s´abado punchatami Jesuska yachachikurka. Chay punchakunapi
judiokunaka, s´abado punchataka samanmi karka. Kunanka kay dibujota
rikuy. Kay warmika shuk unkuy japishpami, 18 watakunata kurkulla purinkarka. Chaymantami, Jesuska kay warmipa jawapi makikunata churashpajampirka. Shinami chay warmika, chay punchallatak derecho puri kallarirka.
Chay warmita Jes´us jampikpika, sacerdote judiokunaka achkatami
pi˜
narirkakuna. Chaymantami, shuk sacerdote judioka gentekunataka nirka:‘Trabajankapakka, 6 punchakunatami charinchik. Shinaka, 6 punchakunatiyakpichu kankunaka s
´abado punchapillatak jampirinkapakka shamunkichik’
nirka.Chay sacerdote shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Kankunaka millay, mana
allikunami kankichik. Kankunapa burro yakunayachikukpika, manachus
´abado puncha kakpipash corralmanta llukchishpa, yakuta upiyachinkichik.
Shinaka, s´abado puncha kakpipash, manachu kay warmitaka jampina
kashkani. Rikuychik, kay warmika 18 watakunatamari llakinayta kawsashka’nirka. Jes
´us shina nikpimi, chay mana alli sacerdotekunaka pinkay tukushpa
sakirirkakuna.Kipamanka, Jesuska paypa apostolkunantinmi Jerusal
´en llaktaman
rinakurka. Shinapash, Jeric´o llaktata rinakukpika, ishkay
˜nawsa runakunami
Jes´us chayta yallikukta uyarkakuna. Chaymantami paykunaka, Jes
´us
‘ayudaway’ nishpa kaparirkakuna.Chay ishkay runakuna shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Imapitak
kankunataka ayudachun munankichik’ nishpa. Jes´us shina nikpimi
chay ishkay runakunaka nirka: ‘˜
Nukanchik Apunchiklla,˜
nukanchikkarikunkapakmi munanchik’ nishpa. Chay runakuna shina nikpimi, Jesuskaishkantin runakunapa
˜nawipi makita churashpa jampirka. Shinapash,
imamantatak Jesuska chay milagrokunataka rurarka. 1) Jesuska achkatamigentekunataka kuyan karka. 2) Gentekuna paypi feta churachun. Shinaka,Jes
´us kay Allpata mandakukpika, pipash
˜na mana unkushkachu kanka.
Mateo 15:30, 31; Lucas 13:10-17; Mateo 20:29-34.
JESUSKA UNKUSHKAKUNATA JAMPIRKAMI 96
JERIC´
O llaktapi, ishkay˜
nawsa runakunata jampishka kipaka, JesuskaJerusal
´en llaktamanmi rikurka. Shinapash, Jerusalenman manarak
chayashpaka, shuk uchilla llaktapimi Jesuska sakirirka. Chaypimi, paypaishkay apostolkunataka nirka: ‘Chay uchilla llaktaman richik. Chaypikashuk maltonlla burromi watashka shayakunka. Chay burrotami kacharishpakayman pushamuna kankichik’ nirka.
Shinami Jesuska, chay burropi tiyarishpa Jerusal´en llaktamanka
rirka. Jerusalenman chayakukpika, gentekunaka Jes´us yallichun nishpami,
paykunapa jawalla ropakunata llukchishpa˜
nanpi mantarkakuna. Kutinshuktak gentekunaka, palmera ramakunata
˜nanpi mantashpami nirkakuna:
‘Jehovapa shutipi shamukuk reytaka, Dios bendiciachun’ nishpa.˜Nawpa punchakunapika, Israel llaktapa mushuk reykunami, Jerusal
´en
llaktamanka burropi tiyarishpa yaykun karka.Shinami, tukuy gentekunaman rikuchin karkapaykuna rey tukushkata. Shinaka, Jesuspash reytukuna kashkata gentekunaman rikuchinkapakmi,Jesuska burropi tiyarishpa Jerusalenmankayaykurka. Jesusta rikushpami, achka gentekunaka
JESUSKA REY SHINAMI JERUSAL´
EN
LLAKTAMANKA YAYKURKA
97
paymi˜
nukanchik rey kachun munanchik nishpa achkata kushikurkakuna.Kutin shuktak gentekunaka, Jes
´us rey kachunka mana munarkakunachu.
Shinapash, imashinatak chayta yachanchik.Rikunki. Jehovapa jatun wasiman rishpami, Jesuska
˜nawsakunatapash
suchukunatapash jampirka. Chayta rikushpami wawakunaka Jesustaalabarkakuna. Shinapash, sacerdotekunaka achkata pi
˜narishpami Jesustaka
nirkakuna: ‘Uyakunkichu kay wawakuna imata ninakukta’ nishpa.Sacerdotekuna shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Ari, uyakunimi. Kankunaka
manachu Bibliapika liyishkankichik, “Dioska uchilla wawakunatami,alabanzakunataka nichinka” nishkata’ nirka. Jes
´us shina nishka kipami,
wawakunaka ‘Diosmi Jesustaka kay Allpaman kachamushka’ nishpa,ashtawan alabashpa katirkakuna.
Shinaka, imashinami yachakushkanchik,˜
nukanchikkunaka Jesustaalabakuk wawakuna shinami kana kanchik. Diospa Reinomanta manaparlachun munakpipash, Jes
´us imatalla ruranata parlaytaka mana
sakinachu kanchik.Jes
´us kay Allpapi kashpaka manarak mandakurkachu. Chaymantami,
Jesuspa katikkunaka yachankapak munarka, ima punchakunapimi Jesuskamandana kashkata. Ima punchakunapimi Jes
´us mandana kashkataka,
shamuk historiapimi yachakushun. Mateo 21:1-17; Juan 12:12-16.
RIKUY. Jesuska Olivos shuti lomapimi paypa chusku apostolkunantintiyakun. Chay apostolkunaka Andr
´es, Pedro, Santiago, Juan
shutikunami kan. Shinallatak, chay chimpa ladopi jatun wasitapash rikuy.Chay wasika Jerusal
´en llaktapi, Jehovapa jatun wasimi kan.
Jerusal´en llaktaman Jes
´us yaykushka punchamantaka,
˜nami ishkay
punchakuna yallishpa, martes puncha karka. Kay martes punchatami,Jesuska tutamanta jatarishpa Jehovapa jatun wasiman rirka. Chaypimi,fariseokunaka Jesusta wa
˜nuchinkapak munarkakuna. Shinapash, shuktak
gentekuna rikunakukpimi, Jesustaka mana imatapash rurarkakuna.
Jehovapa jatun wasipi kashpaka, Jesuska sacerdotekunataka nirkami:‘Kankunaka culebrapa wawakunami kankichik. Kankunaka culebrakunashinami millaykuna kankichik. Kankuna mana alli cosaskunata rurashkaman-taka, Jehov
´a Dioska kankunataka llakichikrinmi’ nirka. Shina nishka kipami,
Jesuska paypa apostolkunantin Olivos nishka lomaman rirka. Chaymanchayashpami, paypa chusku apostolkunaka Jesusta tapuy kallarirkakuna.Shinapash, imatatak tapurkakuna.
Paykunaka, ‘ima punchatak mandakrinkiyari’ nishpami tapurkakuna.Apostolkunaka Jesusmi kay Allpapi tukuy mana alli cosaskunata tukuchinkayuyashpami shina tapurkakuna. Shinaka, ima punchakunapitak Jesuskamanday kallarina karka.
Jesuska nirkami: ‘˜
Nuka manday kallarishkataka gentekunaka cuentajapinkallami’ nishpa. Shinapash, Jesuska imamantatak shina nirka. Rikunki.Jesuska allimi yacharka, payka jawa pachamanta mandana kashkata.Shinaka, Jes
´us jawa pachapi manday kallarikpika, gentekunaka mana rikuyta
ushanachu karka. Shinapash, kay Allpapi ima cosaskuna tukukushkatarikushpaka, gentekunaka cuenta japinallami karka Jes
´us manday
kallarishkata. Shinaka, Jes´us jawa pachapi manday kallarikpika,
imakunallatak kay Allpapika tiyana karka.Jes
´us nishka shinaka, mana alli gentekuna, jatun makanakuykuna,
manchanay unkuykuna, allpa chukchuykuna, yarikaykunami kay Allpapikatiyana karka. Shinallatak, tukuy muyuntin Allpapipash Diospa Reinomantawillakunami karka. Kay tukuylla cosaskunaka, manachu
˜nukanchik
punchakunapi paktarikushka. Ari, kunan punchakunapimi paktarikushka.Shinaka, kunan punchakunapimi Jesuska jawa pachamanta mandaykallarishka. Ashtawankarin, Jesuska
˜nallami kay Allpapi tukuy llakikunata
tukuchinka. Mateo 21:46; 23:1-39; 24:1-14; Marcos 13:3-10.
OLIVOS SHUTI LOMAMANMI JESUSKA RIRKA 98
OLIVOS shuti lomapi Jes´us kashkamantaka,
˜nami ishkay punchakuna ya-
llishpa jueves karka. Kay jueves tutami Jesuska paypa 12 apostolkunantin,pascua mikunata mikunkapak nishpa, kay wasipi tantanakurka. Kay wasiman-ta llukshikuk runaka Judas Iscariotemi kan. Judaska Jes
´us maypi kashkata
willankapakmi, sacerdotekunapakman rikun.Mi
´ercoles punchami, Judas Iscarioteka sacerdotekunataka nirka: ‘Jesus-
ta preso japichun kankunata ayudakpika, kankunaka imatashi˜
nukamankakunkichikman’ nishpa. Judas shina nikpimi sacerdotekunaka nirka: ‘
˜Nukan-
chikkunaka, 30 plata monedakunatami kushun’ nishpa. Sacerdotekuna shinanikpimi, Judaska Jes
´us maypi kashkata sacerdotekunaman willankapak rikun.
Pascua mikunata mikuy tukuchishka kipaka, tantata paypa apostolkunamankushpami Jesuska nirka: ‘Kay tantata mikuychik. Kay tantaka
˜nuka cuerpota-
mi rikuchikun’ nishpa. Chay kipami, Jesuska shuk vino copatapash japishpanirka: ‘Kay vinota upiyaychik. Kay vinoka
˜nuka yawartami rikuchikun.
Kankunata kishpichinkapakmi kay yawartaka jichakrini’ nirka. Bibliapika kaytantata, kay vinota yallichishpa mikushkatami, ‘Apunchikpa mikuy’ nin.
SHUK WASIPIMI JESUSKAPAYPA APOSTOLKUNANTIN TANTANAKURKA
99
Shinapash, israelitakunaka imamantatak pascua mikunataka ruran kar-ka. Yuyari: Egipto llaktapi israelitakuna kawsakpika, Jehovapa angelmiisraelitakunapa wawakunata kishpichishpa, egipciokunapa puntachurikunata wa
˜nuchirka. Shinaka, kishpirishka punchata yu-
yarinkapakmi, israelitakunaka pascua mikunataka ruran karka.Shinapash, chay punchata yuyarichunka Jesuska
˜na mana munar-
kachu. Jesuska gentekunata kishpichinkapak pay wa˜
nushkatayuyarichunmi munarka. Chaymantami, tantata vinota yallichishkakipaka nirka: ‘
˜Nukata yuyarishpa kashna rurashpa katinkichiklla’
nishpa. Shinaka, Jes´us mandakpimi, Jesuspa wa
˜nushka punchata-
ka watan watan yuyarina kan.Tantata vinota yallichishka kipaka, Jesuska paypa apostolkuna-
taka nirkami: ‘Ama mancharinkichikchu. Kankunaka sinchifetami charina kankichik’ nishpa. Shina nishka kipami, Diosmanalabanzakunata cantashpa chay wasimanta rirkakuna. Chaykama-ka,
˜nami chawpi tuta yalli karka. Shinaka, maymantak Jesuska
rirka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.Mateo 26:14-30; Lucas 22:1-39; Juan cap
´ıtulo 13-manta, cap
´ıtulo 17-kama;
1 Corintios 11:20.
APOSTOLKUNAWAN mikushka kipaka, Getseman´ı nishka jardinmanmi
Jesuska paypa apostolkunantin rirka. Chayman chayashpami Jesuskapaypa apostolkunataka nirka: ‘Ama pu
˜nunkichikchu. Kankunaka Jehov
´a
Diostami ma˜
nakuna kankichik’ nishpa. Shina nishpami, Jesuska ashata karullarishpa, paypash kunkurishpa Jehov
´a Diosta ma
˜nay kallarirka.
Kipamanka, Jesuska paypa apostolkunata rikunkapakmi rirka. Shinapash,paypa apostolkunaka pu
˜nukurkakunami. Chaymantami Jesuska nirka:
‘Rikcharichik, Jehov´a Diosta ma
˜nashpa katichik’ nishpa. Shina nishka kipami,
Jesuska kutin Jehov´a Diosta ma
˜nankapak rirka. Shinapash, kutin tikramukpika
apostolkunaka kutinmi pu˜
nukushkarkakuna. Chaymantami Jesuska kutin nirka:‘Rikcharichik, Jehov
´a Diosta ma
˜nashpa katichik’ nishpa. Shina nishka kipami,
Jesuska˜
na kutin rishpa,˜
na kutin tikramurka. Shinapash, paypa apostolkunaka˜
na kutinmi pu˜
nukushkarkakuna. Chaymantami Jesuska nirka: ‘Jatarichik.Kunanka pu
˜nuna tiempoka mana kanchu.
˜Nukapa contrakunaka
˜nami
˜nukata
preso japinkapak shamunakun’ nirka.
Jes´us shina nikukpillatakmi achka gentekunaka espadakunawan, rupakuk
kaspikunawan shamurkakuna. Chay tukuy gentekunamantaka, Judas Iscariotellukshishpami, Jesustaka
˜nawipi mucharka. Shinapash, Judas Iscarioteka
imamantatak shina rurarka.
Rikunki. Wakin gentekunamanka Judas Iscarioteka nirkami: ‘Jesustakankuna riksichunka,
˜nawipimi Jesustaka muchasha’ nishpa. Shinaka,
˜nawipi
muchakpimi Jesuska nirka: ‘Judas, contrakuna japichunchu˜
nukataka˜
nawipimuchakunki’ nishpa. Jes
´us shina nishka kipallami, contrakunaka Jesusta preso
japirkakuna. Chaymantami, Pedroka˜
napash paypa espadata llukchishpa, shukcontrapa alli lado rinrita pitirka. Shinapash, Jesuska chay contrapa rinripimakita churashpami jampirka.
Chay kipami Pedrotaka Jesuska nirka: ‘Kanpa espadata wakaychi. Manachuyachashkanki,
˜nuka Taytata ayudaway nishpa ma
˜nakpika,
˜nuka Taytaka
achka waranka waranka angelkunata kachamunalla kashkata’ nirka. Shinaka,Jesuspa Tayta ayudanalla kakpika, imamantatak Jesuska paypa Taytatakamana ayudaway nirka. Jesuska, payta preso japina puncha paktarishkata alliyachashpami, paypa Taytataka mana ayudaway nishpa ma
˜narka. Shinaka,
Jesuska imatak tukurka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.Mateo 26:36-56; Lucas 22:39-53; Juan 18:1-12.
GETSEMAN´I NISHKA JARDINMANMI
JESUSKA RIRKA
100
RIKUY Jesusta. Paytaka shuk jatun, raku kaspipimi makikunatapash,
chakikunatapash clavashpa llakinayta wa˜
nuchirkakuna. Shinapash,
Jesustaka pitak chashna llakinayta wa˜
nuchirka.
Yuyari, Satanasmi Adantapash Evatapash nirka: ‘Diostaka mana
kasunachu kankichik’ nishpa. Satanasllatakmi Jesustaka mana
rikunayachin karka. Chaymantami, Satanaska Jesuspa contrakunamanka
yuyachirka: ‘Jesustaka wa˜
nuchinami kan’ nishpa.
Shinapash, Jesuspa contrakunaka pikunatak karka. Kutinpash yuyari:
Getseman´ı nishka jardinpi Jes
´us kakpika, sacerdote judiokunami Jesustaka
preso japichirkakuna. Shinaka, Jesusta preso apashka kipaka, Jesuspa
contrakunaka imakunatatak Jesustaka rurarka.
Rikunki, sacerdote judiokuna Jesusta preso kachakpika, Jesuspa apostol-kunaka pakakushpami rirkakuna. Shinapash, Jesusta mayman apaktarikunkapakmi, Pedropash Juanpash karu karulla katishpa rirkakuna.
Sacerdote judiokunaka,˜
nawpa sumo sacerdote An´as nishka
runapakmanmi Jesustaka apashpa rirkakuna. Chay kipaka, sumo sacerdote
Caifaspa wasimanmi, Jesustaka apashpa rirkakuna. Caifaspa wasipika
achka sacerdote judiokunami karka.
Wakin sacerdotekunaka mana alli runakunatapash pushashpami
rirkakuna. Chay runakuna llullashpa Jesusta juchachikpimi
sacerdotekunaka, ‘Jesustaka wa˜
nuchishun’ nishpa˜
nawipi waktarkakuna.
Chaykamaka, Pedroka Caifaspa wasi patiopimi karka. Chay tutaka chiri
chiri kakpimi, gentekunaka yantata rupachishpa ninapi kununakurka.
Chaypimi, shuk sirvik warmika Pedrotaka nirka: ‘Kanpashmi Jesuswan
karkanki’ nishpa.
Chay sirvik warmi shina nikpimi Pedroka nirka:˜
Nukaka mana
Jesuswanchu karkani’ nishpa.
Gentekunaka kimsa viajekamami Pedrotaka nirka: ‘Kanpashmi Jesuswan
karkanki’ nishpa. Gentekuna shina nikpimi, Pedropash kimsa viajekama,
‘mana˜
nukachu karkani’ nirka. Shinapash, kimsa viajeta mana˜
nukachu
karkani nikpika, Jesuska Pedrotaka tikrashpami rikurka. Chaymantami
Pedroka achkata llakirishpa rirka. Kipamankarin llakinaytami wakarka.
JESUSTAKA WA˜
NUCHIRKAKUNAMI 101
Shinami viernes puncha pakarikuktaka, Sanedr´ın nishka tantanakuna
ukuman Jesustaka apashpa rirkakuna. Chaypimi, sacerdote judiokunakapaykunapura parlarishpa, Jesustaka Poncio Pilatopakman apashparirkakuna. Poncio Pilatoka, Judea nishka jatun llaktapi mandakmi karka.
Pilatopakman chayashpaka sacerdote judiokunaka nirkami: ‘Kay runakamana alli runami kan. Paytaka wa
˜nuchinami kan’ nishpa. Shinapash,
Jesusta uyashka kipaka Pilatoka nirkami: ‘Kay runaka alli runami kan.Paytaka Galilea llaktata mandak, Herodes Antipaspakman apaychik’
nishpa. Chay punchakunapika, Herodeska Jerusal´en llaktapimi karka.
Chaymantami Jesustaka Herodespakman apashpa rirkakuna. Jesuswanparlashka kipaka Herodeska nirkami: ‘Kay runaka alli runami kan’ nishpa.
Shina nishka kipami, Herodeska kutin Jesustaka Pilatopakmanllataktikrachirka.
Pilatopakman Jesusta apakpika, Pilatoka Jesusta richun sakinkapakmimunarka. Shinapash, Jesuspa contrakunaka mana munashpami nirkakuna:‘Jesusta kacharinapak rantika, Barrabasta kachari’ nishpa. Barrabaska shu-wa, mana alli runami karka. Shinami,
˜na chawpi puncha tukukuktaka,
Poncio Pilatoka Jesusta kanchaman llukchishpa gentekunataka nirka: ‘Ri-kuychik kankunapa reyta’ nishpa. Poncio Pilato shina nikpika, mandaksacerdotekunaka nirkami: ‘Paytaka mana munanchikchu. Paytaka wa-˜
nuchishpa saki’ nishpa. Chaymantami, Barrabastaka richun sakishpa,Jesustaka wa
˜nuchinkapak apashpa rirkakuna.
Shinami viernes chishitaka, shuk jatun, raku kaspipi Jesustakaclavarkakuna. Jesuspa ishkantin ladokunamanka, ishkay mana alli
runakunatapashmi kaspikunapi warkurkakuna. Chaypimi, Jesuspaladopi runaka Jesustaka nirka: ‘Kan manday kallarishpaka,
˜nukatapash
yuyariwanki’ nishpa. Chay runa shina nikpimi Jesuska nirka: ‘Ariyuyarishami. Paraisopika kanpashmi kanki’ nirka.
Shinapash, Jesuska ima paraisomantatak parlakurka. Maypitak chayparaisoka tiyana karka. Yuyari, kay Allpapimi Jehov
´a Dioska shuk paraisota
rurarka. Shinaka, Jes´us jawa pachamanta manday kallarishpaka, kay
Allpapi kawsachunmi kay runataka kawsachinka. Shinaka chay kuyaylla,alhaja paraisopi kawsarishpaka, manachu chay runaka kushilla, allikawsanka.
Mateo 26:57-75; 27:1-50; Lucas 22:54-71; 23:1-49; Juan 18:12-40; 19:1-30.
PARTE 7
Jes´
us kawsarishkamanta,
Pablota preso churashkakama
Jesuska kimsa punchakuna kipami kawsarirka. Chaypunchapika, Jesuska pichka viajetami paypa katikkunaman-ka rikurirka. Shinallatak, 40 punchakunapipashmi Jesuskapaypa katikkunaman rikurishpa katirka. Kipamanka, paypakatikkuna rikukukpillatakmi Jesuska jawa pachaman rirka.Shinami, 10 punchakuna kipaka, Diospa esp
´ıritu santota Je-
rusal´
en llaktapi paypa katikkunaman kachamurka.Kipamanka, Diospa contrakunami apostolkunataka pre-
so churarkakuna. Shinapash, Diospa angelmi paykunatakacarcelmanta llukchirka. Diospa contrakunaka Estebanta-pashmi rumikunawan shitashpa wa
˜nuchirkakuna. Chay
punchakunapika, Saulopashmi Diospa contra karka. Shina-pash, Jesuska Saulotallatakmi paypa katik tukuchunakllarka. Jes
´us wa
˜nushka punchamantaka,
˜nami kimsa wa-
takuna chawpi yallirka. Chay punchakunapimi, Jehov´
aDioska ap
´ostol Pedrota kacharka, Corneliomanpash pay-
pa familiamanpash alli willaykunata willachun. Paykunakamana judiokunachu karka.
Cornelioman willashkamantaka, 13 watakuna kipami, Pa-bloka shuktak karu llaktakunapi Diospa Shimita willashpapuri kallarirka. Kati viajepika Timoteotapash pushashpamiPabloka rirka. Chay viajekunapika achkata kushikushpamipaykunaka Diosta sirvin karka. Kipa punchakunamanka,ishkay watakunata Roma llaktapi preso charishpami, Pa-blotaka kacharirkakuna. Shinapash, kipamanka kutinmiPablotaka preso churashpa wa
˜nuchirkakuna. Kay PARTE
7-pika, 32 watakunapi imashina kawsay tiyashkatami ya-chakushun.
RIKUY kay yuraklla ropawan tiyakuk karikunata. Kay karikunaka angelku-nami kan. Kutin, kay cueva punkupi shayakuk warmika Jesuspa amiga,
Mar´ıa Magdalenami kan. Mariaka Jesuspa wa
˜nushka cuerpota rikunkapakmi,
kay cueva ukumanka shamurka. Shinapash, Jesuspa cuerpoka˜
na mana kaycuevapichu kan. Shinaka, Jesuspa cuerpotaka pitak aparka.
JESUSKA KAWSARIRKAMI 102
Rikunki. Jes´us wa
˜nukpika, sacerdotekunaka Pilatomanka nirkami: ‘Jes
´us
manarak wa˜
nushpaka ninmi karka, “wa˜
nushpapash kimsa punchakunapikakawsarishami” nishpa. Shinaka, Jesuska kawsarishkami ninkapakka, Jesuspakatikkunaka Jesuspa wa
˜nushka cuerpota shuwankapakmi shamunkakuna.
Jesuspa cuerpota ama shuwachunka, soldadokunata cuevata cuidachun kachay’nirkakuna. Chay sacerdotekuna shina nikpimi Pilatoka, ‘soldadokunatapushashpa richiklla’ nirka.
Shinami, Jes´us wa
˜nushka punchamantaka
˜na kimsa punchakuna tukurka.
Chay punchami, Jehovapa angelka cuevata tapakuk jatun rumitakaanchuchirka. Chayta rikushpaka, cuevata cuidakuk soldadokunakaachkata mancharishpami, kuyuritallapash mana kuyurishpa sakirirkakuna.Chay kipami, chay soldadokunaka cueva ukuta rikurkakuna. Shinapash,Jesuspa cuerpoka
˜na mana chaypichu karka. Chaymantami, soldadokunaka
sacerdotekunaman willankapak rirkakuna. Shinapash sacerdotekunakanirkami: ‘Jayka kullki. Kankuna ima rikushkataka, ama pimanpashwillankichikchu. Pipash kankunata tapukpika, Jesuspa katikkunami tutashamushpa Jesuspa cuerpotaka shuwarka ninkichik’ nirka.
Sacerdotekuna soldadokunawan parlankakamaka, Jesuspa amigakunakacuevamanmi rirkakuna. Shinapash, cueva ukuta rikukpika Jesuspa cuerpoka˜
na mana chaypichu karka. Chaypika, ishkay angelkunami yuraklla ropatachurakushkakuna rikurishpa nirka: ‘Kankunaka imamantatak Jesustaka kaypimaskanakunkichik. Payka
˜nami kawsarirka. Richik Jesuspa katikkunaman
willankapak’ nirka. Chay angelkuna shina nikpimi, Jesuspa amigakunakakallpashpa willankapak rirkakuna. Shinapash,
˜nanpika shuk runami
paykunawanka tuparirka. Chay runaka Jesusmi karka. Jesuspash paykunatakanirkami: ‘
˜Nuka kawsarishkataka utka
˜nukapa katikkunaman willakripaychik’
nishpa.
Shinami Jesuspa amigakunaka, Jesuspa katikkunaman willankapak rirkaku-na. Shinapash, paykunaka mana krirkakunachu. Chaymantami, PedropashJuanpash kallpashpa cueva ukuta rikunkapak rirkakuna. Shinapash, cueva uku-man rikpika, Jesuspa cuerpoka
˜na mana chaypichu karka. Chaymantami
paykunaka tikrarkakuna. Shinapash, Mar´ıa Magdalenaka cueva ukuta rikunka-
pak sakirishpami ishkay angelkunata rikukun.
Shinaka, Jesuspa cuerpoka imatak tukurka. Rikunki. Jesuspa cuerpota-ka Diosmi chinkarichirka. Jehov
´a Dios, Jesusta kawsachishpaka,
˜na mana
aychayuk, tulluyuk cuerpowanchu kawsachirka. Jesusmanka shuk esp´ıritu
cuerpotami kurka. Shinapash, kawsarishkata krichunka Jesuska aychayuk, tu-lluyuk tukushpami paykunamanka rikurirka.
Mateo 27:62-66; 28:1-15; Lucas 24:1-12; Juan 20:1-12.
YUYARI: Pedropash Juanpash cuevamanta rikpika, Mariallami sakirirka.Chaypimi, ishkay angelkuna rikurishpa Mariataka nirka: ‘Mar
´ıa, kanka
imamantatak wakakunki’ nishpa.
Chay angelkuna shina nikpimi Mariaka nirka: ‘˜
Nuka Apunchik Jesuspacuerpotamari shuwashka. Maypi churashkataka mana yachanichu’ nirka.Shina nishka kipallami, Mariapa washapika shuk runa rikurishpa Mariatakatapurka: ‘Kanka pitatak maskakunki’ nishpa.
Chay runata rikushpaka Mariaka yuyarkami, ‘kay runaka jardintacuidak runamiyarin. Paymi Jesuspa cuerpotaka apashkanka’ nishpa. Shinayuyashpami Mariaka chay runataka nirka: ‘Kanmi Jesuspa cuerpotakaapariyanki. Willaway maypitak churarkanki’ nishpa. Mushuk cuerpowanJes
´us kawsarikpimi, Mariaka mana riksishpa shina nikurka. Shinapash,
‘Mar´ıa’ nishpa Jes
´us kayakpika, Mariaka cuenta japirkami chay runaka Jes
´us
kashkata. Chaymantami, Mariaka achkata kushikushpa, Jesusta rikurkaniminishpa Jesuspa katikkunaman willankapak rirka.
Chay punchallatakmi, Jesuspa ishkay katikkunaka Emaus nishka uchillallaktaman rinakurka. Chaypimi shuk runawan
˜nanpi tuparishpa, Jes
´us
wa˜
nushkamanta achkata llakirishpa parlakurkakuna. Shinapash, Bibliamantachay runa parlakpika, Jesuspa katikkunaka kushikurirkakunami.Kipamanka, chay runawan mikunkapak tiyarishpami, paykunaka cuentajapirka paykunawan shamukuk runaka Jes
´us kashkata. Shinapash, paykuna
cuenta japikpika,˜
napashmi Jesuska chinkarirka. Shinami, Jesuspa ishkaykatikkunapash, apostolkunaman willankapak Jerusal
´en llaktaman rinakurka.
Chaykamaka, Pedropa˜
nawpakpipash Jes´us rikurikpimi, Pedroka achkata
kushikushpa, Jesusta rikurkanimi nishpa chayshuk apostolkunamanwillarka. Chaymantami, chayshuk apostolkunaka achkata kushikurkakuna.Chay kipallami, Jesuspa ishkay katikkunapash Jerusalenman chayamushpaapostolkunamanka nirka: ‘
˜Nanpika Jesuswanmi tuparirkanchik’ nishpa.
Paykuna shina nishpa parlakukpillatak, imatak tukurka.
Imashinami kay dibujopi rikunki, punku wichkashka kakpipash Jesuskachay ukuman yaykurkallami. Jesusta rikushpaka apostolkunaka achkatamikushikurkakuna. Shinaka, chaykamaka Jesuska
˜nami pichka viajeta
gentekunamanka rikurirka.
Jes´us rikurishka punchaka, ap
´ostol Tomaska mana Jesuspa katikkuna-
wanchu karka. Chaymantami Jesuspa katikkunaka Tomasmanka nirka:
PUNKUKUNA WICHKASHKA KAKPIPASH
JESUSKA YAYKURKALLAMI
103
‘˜
Nukanchikkunaka Apunchik Jesusta rikushkanchikmi’ nishpa. ShinapashTomaska nirkami: ‘Kankunataka mana krinichu.
˜Nuka
˜nawiwanllatak
Jesusta rikushpami˜
nukaka krisha’ nirka. Shinami 8 punchakuna kipaka,Tomaska Jesuspa katikkunantin shuk ukupi tantanakushkakuna karka.Chaypimi, Jesuska kutin paykunapa
˜nawpakpi rikurirka. Shinami Tomaska,
paypa˜
nawiwanllatak rikushpa Jes´us kawsarishkataka krirka.
Juan 20:11-29; Lucas 24:13-43.
JESUSKA shuktak viajekunatapashmi paypa katikkunamankarikurirka. Shuk punchakarin, 500 gentekunaman rikurishpami,
Diospa Reinomanta yachachirka. Jesuska Diospa munaytapaktachinkapakmi wa
˜nushkakunamanta kawsarishpapash, alli
willaykunata yachachishpa katirka.
Shinapash, Diospa Reinoka imatak kan. Yuyari: Diospa Reinoka shukgobiernomi kan. Kay Reinopi mandachunka, Jesustami Jehov
´a Dioska
akllarka. Jesuska jawa pachamantami mandanka. Shinapash, Jesuskaimashina reytak kanka. Kutinpash yuyari: Jes
´us kay Allpapi kashpaka,
achka gentekunamanmi mikunata kararka. Unkushkakunatapashjampirka, wa
˜nushkakunatapash kawsachirkami. Shinaka, Jes
´us rey
kashpaka alli reymi kanka.
Waranka watakunata Jes´us mandakukpika, ima laya kawsaytak
kay Allpapika tiyanka. Rikunki. Kay tukuylla Allpaka shuk kuyaylla,
JESUSKA JAWA PACHAMAN TIKRARKAMI 104
alhaja paraisomi tukunka. Paraisopikajatun makanakuykunapash, unkuykunapash,wa
˜nuykunapash
˜na mana tiyankachu.
Shinapash, imashinatak yachanchikchashna alli kawsay tiyanata. Yuyari:Jehov
´a kay Allpata rurashpaka shuk
kuyaylla, alhaja Ed´en nishka jard
´ın
paraisotami rurarka. Chay paraisotakagentekuna kawsachunmi rurarka. Jehov
´a
Dioska, Jesusta kay Allpata mandachunchurashpami,
˜nukanchikkunamanka shuk
paraisota kunka.
Jes´us kawsarishkata krichunka, Jesuska
40 punchakunakamami paypa katikkunaman-ka rikurirka. Shinapash, jawa pachamantikrana punchaka
˜nami chayarka. Chayman-
tami paypa katikkunataka nirka: ‘Kankunakaesp
´ıritu santota chaskinkakamami, Jerusal
´en
llaktapi sakirina kankichik’ nirka. Esp´ıritu
santoka imatak kan. Esp´ıritu santoka Dios-
pa ushaymi. Imashinami wayraka imatapashkuyuchinlla, shinallatakmi Diospa esp
´ıritu
santoka Diospa munayta paktachichun gen-tekunataka ayudan. Jerusalenpi sakirichunmandashka kipaka, Jesuska paypa katikku-nataka mandarkami: ‘Kankunaka karu karullaktakunapipashmi,
˜nukamantaka shuktak
gentekunaman willana kankichik’ nishpa.
Shina mandashka kipami, Jesuska ashaasha jawa pachaman ri kallarishpa puyuku-na ukupi chinkarirka. Chaymantami, Jesuspakatikkunaka
˜na mana Jesustaka rikurkakuna.
Jesuska jawa pachaman rishpapash, paypakatikkunataka ayudashpa katirkami.
1 Corintios 15:3-8; Apocalipsis 21:3, 4; Hechos 1:1-11.
RIKUY Jesuspa katikkunata. Paykunaka Jes´us mandashka shinami,
Jerusal´en llaktapi tantanakushpa sakirirkakuna. Chaypimi, shuk
wayraka manchanayta wakamushpa, gentekunapa umapika shuk rupakuk
nina shina tiyarirka. Shinapash, chay ninaka imatak karka.
Chay ninaka shuk milagromi karka. Jesuska jawa pachapi kashpami,
Diospa esp´ıritu santota paypa katikkunaman kachamurka. Shinaka,
Diospa esp´ıritu santomi, Jesuspa katikkunapa umapika nina shina
tiyarirka. Esp´ıritu santota chaskishpami, Jesuspa katikkunaka shuk
shuk shimikunata parlay kallarirkakuna.
Wayra sinchita wakamukta uyashpaka, shuktak gentekunapashmi
imatak tukurkayari nishpa, Jesuspa katikkunapakman rirka. Chaypunchakunapika, shuktak llaktamanta gentekunapashmi Pentecost
´es
nishka fiestata yuyarinkapak, Jerusal´en llaktapi karkakuna. Jesuspa
katikkuna shuk shuk shimikunapi parlashpa Diosmanta willakpika, chay
gentekunaka achkata mancharishpami sakirirkakuna.
Chaymantami chay gentekunaka ninakurka: ‘Kay gentekunaka Galilea
llaktamantamari kan. Paykunaka imashinashi˜
nukanchikpa shimikunapilla-
tak parlanakun’ nishpa.
Gentekuna shina ninakukpimi, ap´ostol Pedroka shayarishpa genteku-
namanka kashna yachachi kallarirka: ‘Jesustaka judiokunami llakinayta
makashpa, shuk jatun, raku kaspipi clavashpa wa˜
nuchirkakuna. Shinapash,paypa Tayta Jehov
´a Dioska kawsachirkami. Kunanka, Jesuska jawa pacha-
pimi, paypa Taytapa alli ladopi tiyakun. Diospa esp´ıritu santota Jes
´us
kachamukpimi,˜
nukanchikkunaka shuk shuk shimikunapi parlanakunchik’
nirka.
Pedro yachachishka kipaka, achka gentekunaka shunku ukumanta
llakirishpami nirkakuna: ‘Shinaka, imatatak˜
nukanchikkunaka rurana kan-
chikyari’ nishpa. Paykuna achkata llakirikpimi Pedroka nirka: ‘Kankunaka
mana alli kawsayta sakishpami bautizarina kankichik’ nishpa. Pedro shina
nikpimi, chay punchaka 3.000 gentekuna bautizarishpa, Jesuspa katikkuna
tukurka.
Hechos 2:1-47.
JERUSAL´
EN LLAKTAPIMIJESUSPA KATIKKUNAKA SAKIRIRKA
105
RIKUY kay angelta. Kay angelka apostolkuna llukshichunmi, c´arcel
punkutaka paskashpa shayakun. Shinapash, imamantatak kayapostolkunaka carcelpi kan.
Rikunki. Diospa esp´ıritu santota Jes
´us paypa katikkunaman
kushkamantaka,˜
nami wakin punchakuna yallirka. Shinami shukchishika, Pedropash Juanpash Jerusal
´en llaktapi Jehovapa jatun wasiman
rirkakuna. Chayman yaykuna punkupika, shuk suchu runami kullkitama
˜nashpa tiyakun karka. Pedrotapash Juantapash chay runa rikushpaka,
ayudawaychik nirkami. Shinaka, Pedropash Juanpash imatashi rurarka.
Chay runata rikushpami Pedroka nirka: ‘˜
Nukanchikkunaka manakullkitaka charinchikchu. Shinapash,
˜nuka ima charishkatami kusha.
Jesuspa shutipimi, jatarishpa puri nini’ nirka. Shina nishpami, Pedrokachay suchu runapa makimanta japishpa jatarichirka. Shinami chay runakakushikuymanta saltashpa puri kallarirka. Kay milagrota Pedro rurakpika,gentekunaka achkata mancharishpami kushikurkakuna.
APOSTOLKUNAKA CARCELMANTALLUKSHIRKAKUNAMI
106
Chaymantami Pedroka nirka: ‘˜
Nukanchikkunaka Diospa esp´ıritu
santowanmi kay runataka purichirkanchik. Diosmi, Jesustapash
wa˜
nushkakunamanta kawsachirka’ nishpa. Paykuna shina ninakukpimi,sacerdotekunapash shamurkakuna. Shinapash, paykunaka achkata
pi˜
narishpami Pedrotapash Juantapash preso kacharkakuna.
Shinami kayantin punchaka, achka sacerdotekuna tantanakushpa
Pedrotapash, Juantapash, jampirishka suchu runatapash kayachunkacharkakuna. Chaypimi paykunataka nirka: ‘Kankunaka ima ushaywantak
kay suchu runataka jampirkankichik’ nishpa.
Chay sacerdotekuna shina nikpimi Pedroka nirka: ‘˜
NukanchikkunakaDiospa ushaywanmi kay runataka jampirkanchik. Diosllatakmi Jesustaka
kawsachirka’ nirka. Paykuna shina nikpika, sacerdote judiokunaka imaninatapash mana atinashpami apostolkunataka nirka: ‘Kaymanta richiklla.
Shinapash, Jesusmantaka˜
na mana parlanachu kankichik’ nirka.
Sacerdotekuna shina nikpipash, apostolkunaka Jesusmanta yachachishpa,
unkushkakunatapash jampishpami katirkakuna. Shinami, shuktak
llaktamanta gentekunapash yachak chayashpa, unkushkakunatakaapostolkunapakman aparkakuna. Chaymantami, sacerdotekunaka ashtawan
pi˜
narishpa, apostolkunataka kutin preso kacharkakuna. Shinapash, chaytutaka imatak tukurka.
Imashinami kay dibujopi rikunki, chay tutaka Jehovapa angelmi c´arcel
punkuta paskashpa nirka: ‘Llukshichik. Jehovapa jatun wasiman rishpa,
gentekunamanka yachachishpa katikrichik’ nishpa. Shinami kayantin
punchaka, sacerdote judiokunaka apostolkunata carcelmanta apachunkacharka. Shinapash, apostolkunaka
˜na mana carcelpi karkachu. Paykunaka
Jehovapa jatun wasipimi yachachinakurka. Chaymantami, apostolkunatakaSanedr
´ın nishka ukuman aparkakuna.
Chaypimi, sacerdotekunapash fariseokunapash nirkakuna: ‘Amayachachinkichikchu nishpa mandakpipash, kankunaka tukuylla Jerusal
´en
llaktapimi yachachinakushkankichik’ nishpa. Chay sacerdotekuna shinanikpimi apostolkunaka nirka: ‘Diosmi
˜nukanchiktaka mandakun. Gentekunata
kasunapa rantika,˜
nukanchikkunaka Diostami kasunchik’ nirkakuna.
Shina nishpami, apostolkunaka Diosmanta willashpa katirkakuna. Shinakamanachu apostolkuna shina kana kashkanchik.
Hechos cap´ıtulo 3-manta, cap
´ıtulo 5-kama.
RIKUY kay kunkurishka runata. Kay runaka Estebanmi kan. Estebanka Je-suspa katikmi karka. Shinapash, chayshuk runakunaka imamantatak
achkata pi˜
narishpa, Estebantaka rumikunawan shitanakun.Rikunki. Diospa ayudawanmi Estebanka achka milagrokunata rurarka, Dios
escribichishka shimikunatapash alli yachachikurka. Chaymantami, mana allirunakunaka Estebanta llullapi sakinkapak munashpa, achkata rimay kallarir-kakuna. Shinapash, Diospa esp
´ıritu santopa ayudawanka Estebanka allimi
rikuchirka, chayshuk runakunaka pantakunata yachachikushkata. Chayman-tami, chay mana alli runakunaka achkata pi
˜narishpa, Estebantaka sumo
sacerdotepakman aparkakuna. Ashtawankarin, Estebanta juchachinkapakka,llullak runakunatapashmi paykunaka pushashpa rirkakuna.
Chay llullak runakunata uyashka kipami, sumo sacerdoteka Estebantakanirka: ‘Kay runakuna nishkaka shinachu kan’ nishpa. Chaymi, Estebanka Diosescribichishka shimikunamanta parlashpa kashna nirka: ‘
˜Nawpa punchaku-
napika, mana alli runakunami Diospa profetakunataka achkata pi˜
nashpawa
˜nuchin karka. Kankunapash chay mana alli runakuna shina kashpami, Dios-
ta sirvik Jesustaka wa˜
nuchirkankichik. Kankunaka Diospa leykunatapashmana kasushpami kawsankichik’ nirka.
Esteban shina nikpika, sacerdotekunapash fariseokunapash ashtawan pi˜
na-rishpami, kirukunatapash kanirirkakuna. Chaypimi, Estebanka jawa pachatarikushpa kashna nirka: ‘Rikuychik,
˜nukaka Jes
´us jawa pachapi kaktami riku-
kuni. Payka Diospa alli ladopimi tiyakun’ nirka. Esteban shina nikpikarin,chay runakunaka rinrikunatapash taparishpami shayanakurka. Ashtawanpash,tankashpami Estebantaka llaktamanta llukchirkakuna.
Kutin kay dibujota rikuy. Washaman shayakuk wampralla runaka Saulomikan. Mana alli runakunaka Sauloman ropata cuidachun kushpami, Estebanta-ka rumikunawan shitay kallarinakun. Chaymantami Estebanka kunkurishpaJehov
´a Diostaka kashna ma
˜narka: ‘Jehov
´a Dioslla, kay mana alli runaku-
napa juchataka kunkapay’ nishpa. Shinapash, Estebanka imamantatak shinanishpa ma
˜narka. Estebanka allimi yacharka, kay runakunaka pantata yacha-
kushkamanta kashna juchata ruranakushkata. Shinami Estebanka ma˜
nashkakipa wa
˜nurka.
Shinaka, pipash˜
nukanchikta llakichikpika,˜
nukanchikpashchu paykunatakallakichina kanchik. Mana kashpaka, Jehov
´a Diostachu ma
˜nana kanchik payku-
nata llakichipay nishpa. Yuyari: Estebantapash Jesustapash millay gentekunamana alli tratashpa llakinayta llakichikpipash, chay gentekunataka paykunakaallimi tratarkakuna. Shinaka manachu paykuna shina kana kashkanchik.
Hechos 6:8-15; 7:1-60.
ESTEBANTAKA RUMIKUNAWAN
SHITASHPAMI WA˜
NUCHIRKA
107
KAY dibujota rikuy. Shuk brillakuk luz rikurikpimi, kay runaka˜
nanpisirikun. Kay runaka Saulomi kan. Yuyari: Estebanta rumikunawan
shitakukpika, Saulomi mana alli runakunapa ropakunata cuidashpashayakurka. Shinapash, kay brillakuk luzka imamantatak rikurirka.
Rikunki. Esteban wa˜
nushka kipaka, Jesuspa shuktak katikkunatapashmiSauloka llakinayta llakichishpa katikurka. Wakinkunatakarin, wasinwasin maskashpami preso apakurka. Chaymantami, Jesusta katikkunakashuktak llaktakunaman pakakushpa rirkakuna. Shinapash, Diospa ‘alliwillaykunamanta’ parlanataka mana sakirkakunachu. Chaymantami,
Sauloka shuktak llaktakunakama rishpa, Jesuspa katikkunatakallakichin karka. Shinapash, Saulo shuktak runakunantin Damascollaktaman rinakukpika imatak tukurka.
Rikunki. Paykuna rinakukpika, shuk brillakuk luz˜
napashrikurikpimi, Sauloka pampaman urmarka. ChaypimiSauloka uyarka: ‘Saulo, Saulo. Kanka imamantatak
˜nukataka katiriyashpa llakichiwanki’nikta. Saulowan rinakuk runakunaka chayluzta rikushpapash, parlakta uyashpapashmana intindirkakunachu.
Shinapash, Sauloka alli intindishpaminirka: ‘Kanka pitak kankiyari’ nishpa.
Saulo shina nikpimi, ‘˜
nukaka Jesus-mi kani. Kanka
˜nukatami llakichikuwanki’
nirka. Shinapash, Jesuska imamantatakSaulotaka chashna nirka. Jesuspa katikku-nata Saulo llakichikukpika, Jesuska paytallakichikukta shina sintishpami chashnanirka.
DAMASCO LLAKTAMANMI SAULOKA RIKURKA 108
Jes´us shina nikpimi Sauloka nirka: ‘Apunchiklla,
˜nukaka imatatak rurana
kani’ nishpa.
Saulo shina nikpimi Jesuska kashna nirka: ‘Jatari, Damasco llaktaman ri.Chaypimi kanmanka ninka imata rurana kashkata’ nirka. Jes
´us shina
nikpimi, Sauloka jatarishpa˜
nawita paskarka. Shinapash, Sauloka manarikuy usharkachu. Chaymantami, Saulowan rinakuk runakunaka makimantajapishpa, Saulotaka Damasco llaktaman pusharkakuna.
Chay kipami, Jesuska Damasco llaktapi kawsakuk Anan´ıas nishka
runataka nirka: ‘Anan´ıas utka jatari. Kanka Recta nishka
˜nanman rishpami,
Judaspa wasita maskana kanki. Chay wasipimi, Saulo nishka runatakamaskana kanki. Paytami
˜nukata sirvichun akllashkani’ nirka.
Jes´us shina nikpimi, Ananiaska Saulota maskankapak rirka. Saulota
tarishpaka, Ananiaska Saulopa umapi makikunata churashpami nirka:‘Apunchik Jesusmi kanta jampichun,
˜nukataka kanpakman kachamurka.
Paymi kanmanka esp´ıritu santota kunka’ nirka. Anan
´ıas shina
nishkantinmi, Saulopa˜
nawimantaka pescado kara shina urmarka. ShinamiSauloka kutin alli rikuy usharka.
Chay kipami, Sauloka shuktak llaktamanta gentekunaman Diospa Shimi-ta yachachishpa puri kallarirka. Chaymantami, Saulotaka ap
´ostol Pablo
nishpa riksin karka. Ap´ostol Pablo imatalla rurashkataka, shuktak historia-
kunapimi yachakushun. Shinapash, ap´ostol Pedrotaka imatatak Dioska
mandarka. Chaytaka shamuk historiapimi yachakushun.
Hechos 8:1-4; 9:1-20; 22:6-16; 26:8-20.
KAY dibujopi shayakuk runaka Pedromi kan. Kutin, paypa washapi shaya-kuk runakunaka paypa amigokunami kan. Pedropa
˜nawpakpika shuk
runami kunkurikun. Shinapash, kay runaka pitak kan. Gentekunapa˜
nawpakpikunkurinaka allichu kan.
Pedropa˜
nawpakpi kunkurikuk runaka Cornelio shutimi kan. Payka Romallaktamanta soldadokunata mandakmi karka. Cornelioka mana riksishpapash-mi, Pedrota ‘
˜nuka wasiman shamupay’ nishpa kayachun kacharka. Shinapash,
Cornelioka imamantatak Pedrotaka kayachun kacharka.Rikunki. Jesuspa kallari katikkunaka judiokunami karka. Shinapash, Corne-
lioka mana chay llaktamantachu karka. Mana jud´ıo kashpapash, Cornelioka
achkatami Diostaka kuyan karka. Chaymantami, Cornelioka punchan-tin punchantin Diosta ma
˜nashpa kawsan karka. Ashtawankarin, shuktak
gentekunatapashmi ayudan karka. Shuk chishika, shuk´angel rikurishpami
Corneliotaka nirka: ‘Kantaka Dioska achkatami kuyan. Payka kanpa ma˜
nash-kakunataka uyakunmi. Chaymantami Pedro nishka runata kanpa wasiman
PEDROKA CORNELIOPA WASIMANMI RIRKA 109
kayachun kachana kanki. Pedroka Jope nishka llaktapi, Simonpa wasipimi wa-kin punchakunata sakirikun’ nirka.
Chay´angel shina nikpimi, Cornelioka utka Pedrotaka kayachun kacharka.
Kayantin punchaka, Simonpa wasi jawa patiopimi Pedroka purikurka. Chaypi-mi, Jehov
´a Dioska shuk muskuypi shina, Pedromanka rikuchirka shuk jatun
tela jawa pachamanta uray shamukta. Chay telapika tukuy laya animalkunamirikurirka. Diospa Leypi nishka shinaka, chay animalkunaka mana mikuna nish-ka, mapakunami karka. Chay animalkunata rikuchishka kipami, shuk shimiuyarishpa Pedrotaka nirka: ‘Jatari, chay animalkunata wa
˜nuchishpa mikuy’
nishpa.
Shina nikpimi Pedroka nirka: ‘Kay animalkunaka mapakunamari kan.˜
Nuka-ka ima punchapash chay animalkunataka mana mikushkanichu’ nishpa. Pedroshina nikpimi, shuk shimi kutin uyarishpa nirka: ‘Chay animalkunaka mapa-kunami kan nishpaka,
˜na mana ninachu kanki. Diospa
˜nawpakpika, chay
animalkunaka˜
nami limpiokuna kan. Mikuylla’ nirka. Shina nikpipash, Pedrokamana kasunkapak munarkachu. Chaymantami,
˜na kutin shuk shimi uyarishpa
kimsa viajekama Pedrotaka nirka: ‘Diospa˜
nawpakpika, chay animalkunaka˜
nami limpiokuna kan. Mikuylla’ nishpa. Kimsa viajekama shina nikpimi Pedro-ka yuyakurka: ‘Imamantashi
˜nukataka shina nikun’ nishpa. Pedro shina nishpa
yuyakukpillatakmi, Corneliopa runakunaka Pedrota maskankapak chayarka.
Chay runakuna maskakukpimi, Pedroka utka uriyashpa nirka: ‘˜
Nukami Pe-dro kani. Imamantatak
˜nukataka maskakunkichik’ nishpa. Pedro shina nikpimi,
chay runakunaka nirka: ‘Shuk angelmi Corneliotaka, “Pedrota kayachun ka-chay” nikpi shamunchik’ nirka. Chaymantami, kayantin punchallatak Pedrokapaypa amigokunantin Corneliopa wasiman rirka.
Chaykamaka, Cornelioka paypa familiakunatapash, paypa ashtawan alliamigokunatapash tantachishpami Pedrotaka shuyakurka. Pedro chayakpika,Cornelioka Pedropa
˜nawpakpimi kunkurirka. Shinapash, Pedroka Corneliotaka
nirkami: ‘Jatari.˜
Nukaka shuk runallamari kani’ nishpa. Bibliapi nishka shi-naka, gentekunata adoraymanta, gentekunapa
˜nawpakpi kunkurinaka mana
allichu kan. Imamantatak mana alli kan. Yuyari, Jehov´a Diostallami adorana
kanchik.
Shinami, Corneliopa wasipi tantanakushka gentekunaman Diospa Shimita ya-chachishpa, Pedroka nirka: ‘Diosta sirvinkapak munakpika, Dioska tukuy layagentekunata chaskinllami’ nishpa. Pedro shina nikukpillatakmi, Dioska paypaesp
´ıritu santota chaypi tantanakushka gentekunaman kachamurka. Chaymanta-
mi, chay gentekunaka shuk shuk shimikunapi parlay kallarirkakuna. Chayta ri-kushpaka, Pedropa jud
´ıo amigokunaka achkata mancharishpami yuyarkakuna,
‘Dioska jud´ıo gentekunatallami chaskin’ nishpa. Shinami paykunapash yacha-
kurka, Dioska tukuy laya gentekunata chaskikta. Shinaka, Diospa˜
nawpakpikatukuy tukuy laya gentekunami igual kan. Hechos 10:1-48; 11:1-18; Apocalipsis 19:10.
KAY dibujota rikuy. Pabloka Timoteowanmi shayakun. Timoteoka Listrallaktapimi paypa familiantin kawsan karka. Paypa mamaka Eunice
shutimi karka. Kutin, paypa abuelaka Loida shutimi karka.
Pabloka kimsa viajetami Listra llaktapika willankapak rirka. PrimerokaBernabewanmi rirka. Kutin, shuk wata kipaka Silaswanmi rirka.
Shinaka, Listra llaktaman kutin tikrashpami Pabloka Timoteotaka nirka:‘Shuktak llaktakunapi Diospa Shimita willankapakka, manachu
˜nukanchik-
wan rinkapak munankiman’ nishpa.
Pablo shina nikpimi, Timoteoka ‘ari, rinkapak munanimi’ nirka. ShinamiTimoteoka, paypa familiata sakishpa Pablontin Silasntin rirka. Shinapash,chay punchakunakamaka Pabloka imatatak tukurka. Rikunki. Damasco
˜nan-
pi Pabloman Jes´us rikurishkamantaka,
˜nami 17 watakuna yallirka.
Yuyari: Pabloka Jesuspa katikkunata llakichinkapakmi, Damasco llakta-manka rikurka. Shinapash, Jes
´us rikurikpimi Pablopash Jesuspa katik
tukurka. Chaymantami, contrakunaka Pablotapash wa˜
nuchinkapak mas-karkakuna. Chaymantami, Damasco llaktamanta wawkikunaka canastapichurashpa, Pablotaka shuk jatun pirkata uriyachirkakuna. Shinami, Pablo-ka chay llaktamantaka pakalla llukshishpa rirka.
Chay kipami, Pabloka Antioqu´ıa nishka llaktapi Diospa Shimi-
ta willankapak rirka. Chay llaktapimi,Diospa Shimita chaskik gentekunatakaJesuspa katikkuna nishpa riksi kallarir-kakuna. Antioqu
´ıa llaktamantaka, Listra
llaktapipash, shuktak karu karu llakta-kunapipashmi Pabloka Bernaben-tin, Diospa Shimita willankapakrirka.
Shinami shuk wata kipaka,Diospa Shimita willankapakPabloka kutin karu karu llak-takunaman ri kallarirka. Kayviajepashmi Pabloka Listra
llaktaman chayarka.Chaypimi PablokaTimoteotaka nirka:
TIMOTEOKA PABLOTA AYUDANMI KARKA 110
‘Diospa Shimita˜
nukanchikwan willankapak jaku’ nishpa. Shinaka, paykuna-ka maykan llaktakunamanllatak rirka. Chayta yachankapakka, kay dibujopillaktakunata rikuy.
Primeroka, Iconio nishka llaktamanmi paykunaka rirkakuna. Chay kipa-ka Antioqu
´ıa, Troas, Filipos Tesal
´onica, Berea nishka llaktakunamanmi
rirka. Kunanka, Atenas nishka llaktata kay dibujopi maskay. Kay llaktapi-pashmi paykunaka Diospa Shimita willarkakuna. Atenas llaktamantaka,Corinto nishka llaktamanmi paykunaka rirkakuna. Corinto llaktapika, shukwata chawpita kashpami, paykunaka
´Efeso nishka llaktaman rirkakuna.
Kutin´
Efeso llaktamantaka, Cesarea nishka llaktamanmi barcopi tikrarka-kuna. Chay llaktamantaka, Antioqu
´ıa llaktamanmi tikrarkakuna. Antioqu
´ıa
llaktapimi, Pabloka wakin punchakunata sakirirka.
Imashinami yachakushkanchik, Pablota ayudashpami Timoteoka karukaru llaktakunaman rin karka. Paykunaka Diospa “alli willaykunata”shuktak gentekunaman willashpa, mushuk congregacionkunatapash kallari-chishpami purin karka. Shinaka, kan wi
˜nashpaka manachu Timoteo shina,
Diospa Shimita tukuy shunkuwan willankapak munankiman.
Hechos 9:19-30; 11:19-26; cap´ıtulo 13-manta, cap
´ıtulo 17-kama; 18:1-22.
Roma
Malta
Tesal´
onicaBerea
Corinto
Filipos
Atenas
Creta
Troas
´Efeso
Mileto
Colosas
Antioqu´ıa
IconioListra
Antioqu´ıa
Chipre
Damasco
CesareaJope
Jerusal´
en
JATUN MAMA KUCHA(MEDITERR´
ANEO)
RIKUY kay dibujota. Pablopash Timoteopash, kaypi sirikuk wampratarikunkapakmi shamukunkuna. Shinapash, kay wampraka imatak
tukurka. Kay ventanamantachu urmarka.
Rikunki. Pabloka Troas nishka llaktapimi, Jesuspa katikkunamanyachachikurka. Pabloka kayantin puncha rina kashpa, unaypi tikramunatayachashpami, chawpi tutakama shuk wasipi yachachikurka.
Chay wasipika, Eutico nishka wamprapashmi karka. Payka chay wasiventanapi tiyakushpami pu
˜nurirka. Chaymantami, Euticoka tercer pisomanta
urmarka. Shinaka, Eutico urmakpimi gentekunaka achkata mancharishpajapinkapak rirkakuna. Shinapash, paykuna chayakpika Euticoka
˜nami
wa˜
nushka karka.
Chay wawa wa˜
nushkata Pablo rikushpaka, chay wawapa jawapi siririshpamichay wawataka ukllarka. Chay kipami Pabloka nirka: ‘Ama mancharichikchu.Kay wawaka allimi kan’ nishpa. Shinapash, Pablo imamantatak shina nirka.Pabloka chay wamprata kawsachishpami shina nikurka. Chay milagrotarikushpaka, gentekunaka achkatami kushikurkakuna.
Chay wampra kawsarishka kipaka, tukuy gentekunami chay wasimanlla-tak tikrashpa mikuy kallarirkakuna. Mikushka kipapash, pakarinkakamamiPabloka yachachishpa katirka. Shinapash, kay viajeka Euticoka
˜na mana pu-
˜nurirkachu. Shinami
˜na punchayakpika, Pablopash Timoteopash, shuktak
wawkikunapash barcota japishpa rirkakuna. Shinapash, paykunaka mayman-tak rirkakuna.
Rikunki. Troas llaktaman manarak rishpaka, Pabloka´
Efeso llaktapimikarka. Chay llaktapika, Pabloka kimsa watakunatami karka. Shinami Pabloka,kimsa viajeta karu karu llaktakunapi Diospa Shimita willankapak rirka.Kay viajepika, chayshuk viajekunamantapash ashtawan yalli watakunatamiyachachishpa purikurka.
Yuyari: Pabloka Timoteontin, shuktak wawkikunantinmi Troas llaktamantashuktak llaktaman rikurka. Shinapash, barcoka Mileto nishka llaktapimisakirirka. Mileto llaktamantaka,
´Efeso llaktaka ladollami kan. Shinaka, Mileto
llaktapi kashpami, Pabloka Efesomanta ancianokunawan ultimota parlashanishpa, chay ancianokunata Miletoman kayachun kacharka. Paykunawanparlashka kipami, Pabloka barcota japishpa Cesarea llaktaman ri kallarirka.Barcopi Pablo rikukpika, chaypi wawkikunaka achkata llakirishpamisakirirkakuna.
SHUK WAMPRAKA PU˜
NURIRKAMI 111
Shinami, Pabloka˜
na Cesarea llaktamanchayarka. Cesarea llaktaman chayashpaka,Felipepa wasimanmi Pabloka rirka.Chaypimi,
´Agabo nishka profetaka Pablotaka
nirka: ‘Jerusal´en llaktaman kan chayakpika,
kantaka preso churankami’ nishpa. Profeta´Agabo nishka shinaka, Pablotaka Jerusal
´en
llaktapi preso japishpami, Cesarea llaktamanapashpa, ishkay watakunata chaypi presocharirkakuna. Chay kipaka, Roma llaktatamandak shuk juiciota rurachunmi, PablotakaRoma llaktaman apanakurka. Shinapash,Pablota Roma llaktaman apanakukpika,imatak tukurka. Chaytaka shamukhistoriapimi yachakushun.
Hechos cap´ıtulo 19-manta, cap
´ıtulo 26-kama.
RIKUY kay barcota. Kay barcoka manchanayta pakirishpami yakupipamparikun. Gentekunatapash rikuy. Wakinkunaka barcomanta
shitarishpami, yaku manyakama nadamukunkuna. Kutin shuktakkunaka,˜
nami yaku manyakama shamushpa llukshikunkuna. Ap´ostol Pablotapash
rikuy. Payka˜
nami chakishka allpaman chayamushka. Shinapash,imamantatak kashna jatun llaki tiyarka.
Yuyari, Pabloka˜
nami ishkay watakunata Cesarea llaktapi preso karka.Chaymantami, Pablotapash shuktak presokunatapash, barcopichurashpa Roma llaktaman kacharkakuna. Shinapash, Creta nishkapushtuman
˜na chayanakukpika, manchanayta wayrashpami amsa amsa
tukurka. Chaymantami, barcota manejak runakunaka˜
na mana manejay
ACHKA GENTEKUNAKA YAKUPIWA
˜NUNAMANTAMI KISHPIRIRKAKUNA
112
usharkakuna. Shinami achka punchakuna kipaka, chinkashkakuna karka.Chaymantami, barcopi gentekunaka achkata mancharishkakuna ninakurka:‘Kunanka tukuykunamari wa
˜nukrinchik’ nishpa.
Paykuna shina mancharikukpimi Pabloka nirka: ‘Ama mancharichikchu.˜Nukanchikpuramantaka shukllapash mana wa
˜nushunchu. Barcollami
tukurinka. Kayna tutami Diospa´angel rikurishpa
˜nukataka nirka: “Ama
mancharichu. Dioska tukuy gentekunatami kishpichisha nikun. KankaRoma llaktata mandakpakmanka chayankillatakmi”’ nishpa.
Shinami, manchanayta wayray kallarishka punchamantaka,˜
na 14punchakuna yallirka. Chay chawpi tutami, barcota manejak runakunakacuenta japirka yakuka ukulla kashkata. Chaymantami, rumikunawanbarco ama waktarichun nishpa, barcota shayachik hierrokunata yakumanshitashpa chaypi sakirirkakuna. Shinami, kayantin puncha rikukpika,chakishka allpaka ladolla kashkarka. Chaymantami, barcota manejakrunakunaka chay yaku manyakama barcota manejashpa chayankapak
munarkakuna.Shinapash, chayanallapika yaku ukupi ru-
mikunawan waktarishpami, barcokachaypi sakirirka. Chaypillatakmiyaku jatarishpa, barcotaka mancha-nayta kayman chayman kuyuchishpapakirka. Chaymantami, presokuna-ta cuidakuk soldadoka nirka: ‘Maykannaday ushakkunaka, nadashpa yakumanyakama richik. Kutin maykanmana naday ushakkunaka, barcopedazokunata japishpa, yaku manya-kama wampushpa llukshichik’ nishpa.Shinami,
´angel willashka shinaka, tu-
kuylla 276 gentekuna kishpirirka.Chay gentekunaka Malta nish-
ka pushtumanmi chayarkakuna.Paykunata rikushpaka, Maltaman-ta gentekunaka allimi tratarkakuna.Shinami, wayra punchakuna ya-llikpika, shuktak barcopi churashpaPablotaka Roma llaktaman aparka-kuna.
Hechos 27:1-44; 28:1-14.
RIKUY ap´ostol Pablota. Paytaka makikunatapash cadenawan
watashpami, Roma llaktapi preso charinakun. Rikuy chaysoldadotapash. Chay soldadoka Pablo ama llukshichunmi cuidashpashayakun. Pabloka Roma llaktata mandak, juiciota rurankakamami presokawsakurka. Preso churashpapash, gentekuna Pablota rikunkapak richunkasakinllami karka.
Kimsa punchakunata Roma llaktapi preso kashpaka, Pabloka sacerdotejudiokunatami kayachun kacharka. Paykuna chayakpika, JesusmantapashDiospa Reinomantapashmi Pabloka parlarka. Chaymantami, wakinsacerdotekunaka Jesuspa katikkuna tukurka. Kutin shuktakkunaka manamunarkakunachu.
Ishkay watakunata Pablo preso kashpaka, soldadokunaman, Cesarpafamiliaman, Cesarta sirvikkunamanpashmi Diospa Reinomantaka willarka.Shinami, wakin gentekunapash Jesuspa katikkuna tukurka.
Kutin kay dibujota rikuy. Mesapi escribishpa tiyakuk runaka Timoteomikan. Timoteopash Diospa Shimita willashkamantami preso karka. Shina-pash, payka
˜nami carcelmanta llukshirka. Chaymantami Pablota rikunkapak
Timoteoka rirka. Timoteo chayakpika, pikunamantak Pabloka escribipaynirka.
Yuyari: Historia 110-pika yachakurkanchikmi Filipos,´
Efeso llaktakunapimushuk congregacionkunata Pablo kallarichishkata. Shinaka, chayllaktamanta wawkikunamanmi Pabloka cartakunata escribichikun. Chaycartakunatami Bibliapika Efesios, Filipenses nishpa churarka. Shinaka,Filipos llaktamanta wawkikunamanka, imatatak Pabloka escribipay nirka.
Rikunki. Pablo preso kakpika, Filipos llaktamanta wawkikunaka achkaregalokunatami Pablomanka kacharka. Chay regalokunatami Epafroditonishka runa apashpa rirka. Epafrodito Pablopakman chayashpakaanchayarkami. Shinapash, Epafrodito
˜na alli tukushpaka, Filipos
llaktamanmi tikrakrikurka. Chaymantami Pabloka, Filipos llaktamantawawkikunata agradicishpa shuk cartata Timoteomanka escribichikun. Chaycartataka, Epafrodito apashpa richun nishpami escribichikurka.
Epafroditowan cartata kachashka kipaka, Pabloka shuktak ishkaycartakunatapashmi escribirka. Shuk cartataka Colosas nishka llaktapiwawkikunamanmi escribirka. Chay cartatami Bibliapika Colosenses nish-pa churashka. Kutin chayshuk cartataka, paypa amigo Filem
´on nishka
PABLOTAKA ROMALLAKTAMANMI APARKAKUNA
113
runamanmi Pabloka escribirka. Chay cartapika, Filemonta sirvik On´esimo
nishka runamantami parlakurka. Shinapash, Pabloka imatatak Onesimo-mantaka nikurka.
Rikunki. Onesimoka Filemonpa wasipimi trabajan karka. Shinapash, One-simoka Filemonpa wasimantaka pakallami Roma llaktaman rirka. Chaypimi,Onesimoka Pablo preso kakta yachak chayashpa, Pablota rikunkapak rir-ka. Onesimoman Diospa Shimita Pablo willakpika, Onesimoka achkatakushikushpami Jesuspa katik tukurka. Chaymantami Onesimoka nikur-ka: ‘Filemonpa wasimanta pakalla rishpaka, mana allitamari rurashkani’nishpa. Shinaka, pantata rurashpa On
´esimo llakirikukpika, Pabloka ima shi-
mikunatatak Filemonmanka escribirka.Rikunki. Onesimota kishpichipay nishpami, Pabloka kashna nishpa
Filemonmanka escribirka: ‘Onesimotaka kanpakman tikrachinimi. Payka˜
na mana kanpa sirvikllachu kan. Payka kanpa wawkimi kan’ nishpa.Shinami, Colosas llaktaman On
´esimo tikrashpaka, colosenseskunamanpash
Filemonmanpash cartakunata apashpa rirka. Shinaka yuyay: Paypa sirvikOn
´esimo Jesuspa katik tukushkata yachashpaka, Filemonka achkatami
kushikushkanka.Filemonman escribishpaka Pabloka nirkami: ‘Kanpa wasiman shamu-
krikunimi, kanpa wasita ma˜
nachiwanki’ nishpa. Kutin, Filipos llaktamantawawkikunaman escribishpaka, Pabloka nikurkami: ‘Timoteotaka
˜nami
kankunapakman kachakuni.˜
Nukapash˜
nallami kankunata rikunkapak sha-musha’ nishpa.
Shina nishkamantami, Pablo˜
na mana preso kashpaka, chay wawkikuna-tapash shuktak llaktamanta wawkikunatapash rikunkapak rirka. Shinapash,Pablotaka kutinmi Roma llaktapi preso churarkakuna. Chay punchakuna-pika, Pabloka
˜nami yacharka payta wa
˜nuchikrinakukta. Chaymantami,
Pabloka kashna nishpa Timoteomanka escribirka: ‘Timoteo utka shamuy.˜Nukaka Diospa tukuy mandashkakunatami kasushpa kawsashkani. Diosmi˜
nukataka bendiciawanka’ nishpa. Chay kipami, romanokunaka Pablotawa
˜nuchirkakuna. Kipa watakunamanka, kutinmi Jerusal
´en llaktataka tuku-
chirkakuna. Kay viajeka, romanokunami Jerusalentaka tukuchirka.Jehov
´a Dioska, ap
´ostol Juanmanpash tawka librokunatami escribichirka.
Shuk libroka, Apocalipsis nishka libromi kan. Chay libropika,shamuk punchakunapi imakuna tiyanatami willakun. Shinaka, shamukpunchakunapika imashi tiyanka. Chaytaka shamuk historiakunapimiyachakushun.
Hechos 28:16-31; Filipenses 1:13; 2:19-30; 4:18-23; Hebreos 13:23;Filem
´on 1-25; Colosenses 4:7-9; 2 Timoteo 4:7-9.
PARTE 8
Bibliapi profeciakunaka paktarinmi
Bibliaka nawpa punchakunapi ima tiyashkata, sha-muk punchakunapi ima tiyanatapashmi willan. Shamukpunchakunapi ima tiyanataka, pipash mana yachan-chu. Shinapash, Bibliaka Diospa Shimi kashkamantamishamuk punchakunapi ima profeciakuna paktarinatawillan. Shinaka, shamuk punchakunapika ima profecia-kunallatak paktarinka.
Bibliapi nishka shinaka, shamuk punchakunapika,shuk jatun makanakuymi tiyanka. Chaypika, Diosmikay Allpamanta tukuy mana alli ruraykunata, mana alligentekunatapash tukuchinka. Shinapash, payta sirvikgentekunataka Dioska kishpichinkami. Diospa Reino-pi mandachunka, Jesustami Dioska akllarka. JesusmiDiosta sirvik gentekunamanka shuk kushilla, alli kaw-sayta kunka. Chay punchakunapika, pipash na manaunkunkachu, na mana wanunkachu.
Shinaka, shamuk punchakunapi shuk para´ıso Allpa-
ta Dios ruranata yachashpaka, achkatami kushikunchik.Shinapash, chay para
´ıso Allpapi kawsankapakka, imatatak
rurana kanchik. Chayta yachankapakka, tukuri historiata-mi yachakuna kanchik. Shinaka, Bibliapi profeciakunatayachankapakka, PARTE 8-tami liyina kanki.
RIKUY kay dibujota. Kaypika achkakunami yurak caballokunapi tiyarishpajawa pachamanta shamunakun. Shinapash, jawa pachapika caballokuna
tiyanchu.
Mana, mana tiyanchu. Caballokunaka mana puyu jawata purita ushanchu.Shinaka, imamantatak Bibliapika nin: ‘Jawa pachamantaka caballokunamishamun’ nishpa.
Rikunki.˜
Nawpa punchakunapika, makanakunkapak rishpami gentekunakacaballokunapi rin karka. Shinaka, shuk makanakuy tiyana kakpimiBibliapika nin: ‘Jawa pachapi kawsak soldadokunami, caballokunapi tiyarishpashamunka’ nishpa. Kay makanakuypika, Diosmi tukuy mana alli gentekunatatukuchinka. Kay makanakuytami, Bibliapika Armaged
´on nishpa shutichin.
Imashinami kay dibujopi rikunki, kay makanakuypika Jesusmi˜
nawpashparikun. Yuyari: Jehov
´a Dioska Jesustami rey kachun akllarka. Jesusmi kay
Allpataka jawa pachamanta mandanka. Shinaka, rey kashpami Jesuska shukcoronata churakushka kan. Jesuska shuk espadatapash charikunmi. Kayespadaka, Diospa tukuy contrakunata wa
˜nuchinatami rikuchikun. Shinaka,
mana alli gentekunata tukuchinata uyashpaka, mancharinachu kanchik.
Chayta yachankapakka, Historia 10-ta maskay. Chaypika, manchanaytatamiyachishpami Jehov
´a Dioska tukuy mana alli gentekunata tukuchirka.
Kunanka, Historia 15-tapash maskay. Chaypika, imatatak Jehov´a Dioska
rurarka. Jehov´a Dioska, jawa pachamanta ninata kachamushpami Sodoma,
Gomorra shuti mana alli llaktakunataka tukuchirka.Historia 33-tapash maskay. Egipciokunapa caballokunapash, carretaku-
napash imatak tukunakun. Pitak paykunataka shina llakichirka. Yuyari:Egipciokunaka Jehovapa llaktata llakichinkapakmi munarkakuna. Shina-pash, Jehov
´a Dioska paypa llaktata ama llakichichunmi egipciokunatarak
tukuchishpa sakirka. Kunanka, Historia 76-ta maskay. Chaypika, Jehov´a Dios-
pa llaktatallatakmi llakichinakun. Shinapash, Jehov´a Dioska imamantatak
sakirka paypa llaktata llakichichun. Yuyari, Jehovapa llaktaka mana alli cosas-kunatami rurarka. Chaymantami paykunapash llakichi tukurka.
Shinaka, imashinami Jehov´a Dioska
˜nawpa punchakunapi mana alli gen-
tekunata tukuchirka, shinallatakmi shamuk punchakunapipash mana alligentekunataka tukuchinka. Chaypakka, Jehov
´a Dioska paypa angelkunatami
kachamunka. Shinaka, chayta yachashpaka mana mancharinachu kanchik.Shinapash, mana alli gentekuna tukurishka kipaka, imashina kawsayshi tiyan-ka. Chayta yachankapakka, shamuk historiata yachakushpa katishun.
Apocalipsis 16:16; 19:11-16.
MANA ALLI GENTEKUNAKA˜
NALLAMI TUKURINKA 114
RIKUY kay kuyaylla, alhaja allpata. Kaypika, yurakunapash sumaktamiwi
˜nashka. Urkukunapash yuraklla, sisakunapash kuyaylla, alhajakunami
kan. Rikuy kay venadotapash. Kay venadoka shuk wawapa makimantamimikukun. Leonkunapash caballokunataka mana imatapash rurakunchu.Shinaka, kashna kuyaylla, alhaja allpapi kawsankapakka manachumunankiman.
Jehov´a Dioska kan llakilla kawsachunka mana munanchu. Chaymantami
Dioska kashna kuyaylla, alhaja para´ıso Allpata kanmanka kusha
nin. Kay Allpapika, kanka mana wa˜
nushpami kawsanki. ChaymantamiBibliapika kashna nin: ‘Tayta Dioska gentekunawanmi kanka. TaytaDiosmi gentekunapa
˜nawimantaka, tukuylla wikita pichanka. Wa
˜nuypash,
llakipash, nanaypash˜
na mana ashtawan tiyankachu. Punta tukuy llakikunakachinkarinkami’ nishpa. Shinaka,
˜nukanchikman alli kawsayta kunkapakka,
Jehov´a Dioska imatashi ruranka.
Rikunki,˜
nukanchikkunaman alli kawsayta kunkapakka, Jesustami Jehov´a
Dioska akllarka. Shinapash, ima punchakunapitak˜
nukanchikkunaka allikawsayta charishun. Mana alli gentekunata Jes
´us tukuchishka kipami,
KAY ALLPAPIKA SHUK KUYAYLLA,ALHAJA PARAISOMI TIYANKA
115
˜nukanchikkunaka alli kawsaytaka charishun.Shinapash, imashinatak yachanchik Jes
´us
˜nukanchikman alli kawsayta kunataka. Yuyari:Jes
´us kay Allpapi kashpaka, achka unkushka
gentekunatami jampirka. Wa˜
nushkakunatapashJesuska kawsachirkami. Shinaka, DiospaReinopi Jes
´us mandashpaka, manachu alli
kawsayta˜
nukanchikkunamanka kunka.Kay para
´ıso Allpataka, Jesusmi paypa ak-
llashka runakunantin mandanka. Paykunamandashpaka, kay Allpapi kawsakuk gen-tekunataka cuidashpami rikuriyanka. Shinaka,shuk kuyaylla, alhaja para
´ıso Allpapi kaw-
sashpaka kushillami kanchikman. Shinapash,chaypi kawsankapakka imatatak rurana kan-chik. Chayta yachankapakka shamuk historiatayachakushun.
Apocalipsis 21:3, 4; 5:9, 10; 14:1-3.
BIBLIAPIHISTORIAKUNATA
riksishunchik
Dio
spa
Sh
imi
Diospa
Shimi
RIKUY kay uchilla wawata. Paypashmi paypa amigokunantin, kanliyikunki librotallatak liyinakun. Paykunapashmi imashina mana
wa˜
nushpa kawsanata liyikunkuna.Mana wa
˜nushpa kawsankapakka, imatatak rurana kanki. Chayta
yachankapakka Bibliapi rikushun. Bibliapika kashnami nin: ‘ShukllaTayta Diosta, shinallatak paypa churi Jesucristota riksishpallami kawsaytakawsashun’ nishpa. Shinaka, mana wa
˜nushpa kawsayta charinkapakka,
Jehov´a Diosmanta paypa Churi Jesusmantapashmi yachakuna kanki.
Shinapash, paykunamanta yachakunkapakka, imatatak rurana kanchik.Rikunki. Kanpa makipika, Bibliapi historiakunata riksishunchik nishkalibrotami charikunki. Kay libroka, Jehov
´a Diospash Jesuspash imata
rurashkata, imatalla ruranatapashmi yachachin. Shinaka, kay librotakallarimanta tukurikama liyishpaka, manachu achkata yachakushkanki.Shinapash, kay librotalla liyishpaka mana sakirinachu kanki. Shuktaklibrotapashmi liyina kanki. Kay libroka maykantak kan.
Kutin kay dibujota rikuy. Wawakunapa˜
nawpakpika, shuk yanalla libro-mi tiyakun. Kay libroka, Diospa Shimi (Biblia) nishkami kan. Yuyari:Historiakuna tukurishpaka, Bibliamanta versokunami escribishka tiyakun.Shinaka, liyinata manarak yachashpaka, kanpa taytamamakunata, kanpaamigokunatami chay versokunata Bibliapi liyipay nina kanki. Biblia-ta liyishpami Jehov
´a Diosta imashina sirvinata, mana tukuri kawsayta
imashina charinatapash yachakuyta ushanchik. Shinaka, Bibliata liyinata-ka mana kunkarinachu kanchik.
Shinapash, mana tukuri kawsayta charinkapakka, Jehov´a Diosmanta,
Jesucristomanta yachakushpallaka mana sakirinachu kanchik. Shinaka,imatapashtak rurana kanchik.
Rikunki. Yachakushka kipapash, imatami yachakurkanchik chaytallatak-mi
˜nukanchik kawsaypipash paktachina kanchik. Shinapash, imamantatak
shina rurana kan. Yuyari: Judas Iscarioteka Jesuspa apostolmi karka. Ju-daska achkatami Jehov
´a Diosmantapash Jesusmantapash yachakurka.
Shinapash, kullkita charinkapak munaymantami, 30 plata monedaku-namanta Jesustaka wa
˜nuchichirka. Chashna mana allita ruraymantaka,
Judaska mana paraisopi kankachu.Kunanka Historia 69-ta yuyari. Chaypika, Guejazi nishka runamantami
yachakurkanchik. Payka ropatalla, kullkitalla munaymantami llullarka.
MANA WA˜
NUSHPA KAWSANKAPAKKAIMATATAK RURANA KANCHIK
116
Chaymantami, Jehov´a Dioska achkata pi
˜narishpa Guejazitaka llakichirka.
Shinaka, Diospa leykunata˜
nukanchikkuna mana kasukpika, Dioska˜
nukanchikkunatapashmi llakichinka.˜
Nawpa punchakunapika alli gentekunapash kawsarkami. PaykunakaDiosta tukuypi kasushpami sirvirkakuna. Yuyari: Historia 55-pika,Samuelmantami yachakurkanchik. Payka chusku watakunata shinallamicharirka. Shinapash, Jehovapa jatun wasipi, Jehovata sirvishpakawsankapakmi rirka. Shinaka, uchilla wawa kashpapash, kanka manayuyanachu kanki: ‘Diosta sirvinkapakka,
˜nukaka uchillarakmi kani’ nishpa.
Kanka wawa kashpapash, Jehov´a Diosta sirvishpa kawsayta ushankimi.
Tukuykunami Jesustaka sirvishpa kawsankapak munanchik.Yuyarishun: Historia 87-pika, Jesusmantami yachakurkanchik. Jesuskawawa kashpapash Jehovapa jatun wasiman rishpami, Jehov
´a Diosmantaka
shuktak gentekunaman parlarka. Chaymantami˜
nukanchikkunapash,˜
nukanchik kuyashka Tayta Diosmanta, paypa Churi Jesucristomantapashtukuy gentekunaman parlana kanchik. Shinaka, Diospa mushukpara
´ıso Allpapi mana wa
˜nushpa kawsankapakka, kay historiapi tukuy
yachakushkatami paktachina kanchik. Juan 17:3; Salmo 145:1-21.
Historia 1
Diosmi jawa pachatapash kayAllpatapash rurarka
1. Pitak tukuy cosaskunataka rurarka. Imakunatalla-tak rurarka.2. Dioska imatatak primeroka rurarka.3. Dioska, imamantatak primer angeltaka achkata ku-yarka.4. Dibujopi rikushka shinaka, kallaripika Allpaka ima-shinatak karka.5. Gentekuna, animalkuna kay Allpapi kawsachunka,Dioska imatatak ruray kallarirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Jerem´
ıas 10:12 versota liyinki.Diospa rurashkakunata rikushpaka, imashina Dioskashkatatak yachakunchik. (Isa. 40:26; Rom. 11:33,QC.)2. Colosenses 1:15-17 versokunata liyinki.Tayta Dios tukuyta rurakukpika, Jesuska imatatakrurakurka. Shinaka, imatatak Jesusmantaka yuyanakanchik.3. G
´enesis 1:1-10 versokunata liyinki.
a) Allpataka pitak rurarka. (G´en. 1:1.)
b) Primeroka, imatatak Dioska rurarka. (G´en. 1:3-5.)
c) Segundoka, imatatak Dioska rurarka. (G´en. 1:7, 8.)
Historia 2
Shuk alhaja, kuyaylla paraisomitiyarka
1. Gentekuna kay Allpapi kawsachunka, Dioska ima-tatak rurarka.2. Dibujopi rikushka shinaka, Dioska ima animalku-natallatak rurarka.3. Ed
´en nishka jardinka, imamantatak alhaja, kuyay-
lla karka.4. Tukuylla muyuntin Allpaka, imashina kachuntakDioska munarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 1:11-25 versokunata liyinki.a) Terceroka, imatatak Dioska rurarka. (G
´en. 1:12.)
b) Cuartoka, imatatak Dioska rurarka. (G´en. 1:16.)
c) Quinto, sextopika, Dioska ima laya animalkunata-tak rurarka. (G
´en. 1:20, 21, 25.)
2. G´
enesis 2:8, 9 versokunata liyinki.Dioska, ima ishkay jatun yurakunatatak Ed
´en nishka
jardinpika churarka. Chay ishkay jatun yurakunaka,imatatak rikuchin.
Historia 3
Diosmi gentekunataka rurarka
1. Historia 2 dibujopika, imatak illarka. Historia 3 di-bujopika, imatak tiyan.2. Punta karitaka pitak rurarka. Punta karika imashutitak karka.3. Dioska imatatak Adantaka mandarka.4. Dioska imamantatak Adantaka wa
˜nukta pu
˜nu-
chirka.5. Adanpash Evapash, mashna watakunatatak kawsa-na karka. Jehovaka, imatatak paykunataka ruranki-chik nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Salmo 83:18, NM versota liyinki.Dioska ima shutitak kan. Gentekunaka imatatak Dios-mantaka yachana kan. (Jer. 16:21, NM; Dan. 4:17.)2. G
´enesis 1:26-31 versokunata liyinki.
a) Sextoka, Dioska imatatak rurarka. Chay gentekuna-ka, animalkuna shinachu karka. (G
´en. 1:26.)
b) Gentekunapash animalkunapash mikuchunka,Dioska imatatak rurarka. (G
´en. 1:30.)
3. G´
enesis 2:7-25 versokunata liyinki.a) Tukuylla animalkunaman shutita churankapakka,Adanka imatatak rurana karka. (G
´en. 2:19.)
b) G´enesis 2:24-pi nishka shinaka, Jehov
´a Dioska ima-
tatak yuyan kasaranamanta, separarinamanta, divor-ciarinamantapash. (Mat. 19:4-6, 9.)
Historia 4
Adanta Evataka paraisomantallukchishpa kachanmi
1. Dibujopi rikushka shinaka, Adanpash Evapash ima-tak tukukun.2. Jehovaka, imamantatak paykunataka llukchishpakachakun.3. Shuk culebraka imatatak Evamanka nirka.4. Culebrataka pitak parlachirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 2:16, 17; 3:1-13, 24 versokunata liyinki.a) Evawan parlashpaka, culebraka imashinatak Jeho-vataka juchachirka. (G
´en. 3:1-5; 1 Juan 5:3.)
b)˜
Nukanchikkunaka, imamantatak mana Eva shinakana kanchik. (Fili. 4:8; Sant. 1:14, 15; 1 Juan 2:16.)c) Diospa
˜nawpakpi alli rikurinkapakka, Adanka ima-
tatak nik tukurka. Kutin, Evapash imatatak nik tu-kurka. (G
´en. 3:12, 13.)
Bibliapi historiakunatariksishunchik nishka libropa
tapuykuna
d) Jehov´a Dioska, imamantatak querub
´ın angelkuna-
taka, Ed´en nishka jardinpi inti llukshikuk ladoman
churarka. (G´en. 3:24.)
2. Apocalipsis 12:9 versota liyinki.Satanaska tukuy gentekunatachu Diospa contra chu-rayta ushashka. (1 Juan 5:19.)
Historia 5
Kay Allpapika achka llakikunamitiyay kallarirka
1. Adanpash Evapash, Ed´en nishka jardinmanta lluk-
shishka kipaka, imashinatak kawsarka.2. Dios nishka shinaka, Adanpash Evapash imatak tu-kurka. Imamantatak shina tukurkakuna.3. Imamantatak Adanpa Evapa wawakunapash ruku-yashpa, payayashpa wa
˜nuna karka.
4. Adanpash Evapash Jehovata kasushpaka, imashina-tak paykunapash, paykunapa wawakunapash kawsan-man karka.5. Diosta mana kasushkamantaka, Evaka ima llakiku-natatak charirka.6. Adanpa Evapa punta wawakunaka, ima shutikuna-tak karka.7. Dibujopi wawakunaka pikunatak kan.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 3:16-23; 4:1, 2 versokunata liyinki.a) Allpapash mana alli kakpika, Adanka imashinataktrabajana karka. (G
´en. 3:17-19; Rom. 8:20, 22.)
b) Hebreo shimipika, Eva shutika nisha ninmi “kaw-sak” nishpa. Shinaka, imamantatak Evaka chay shu-tita chaskirka. (G
´en. 3:20.)
c) Ad´an, Eva juchata rurakpipash, imashinatak Jeho-
v´a Dioska rikuchirka paykunata llakishkata. (G
´en. 3:
7, 21.)2. Apocalipsis 21:3, 4 versokunata liyinki.Kay jawapi versokuna nishka shinaka, imakunatak
˜na
mana tiyachun munanchik.
Historia 6
Abelka allimi karka, kutin Cainkamana allichu karka
1. Cainka ima trabajotatak charirka. Kutin, Abelkaima trabajotatak charirka2. Cainka ima regalotatak Jehovamanka kurka. Abel-pash, ima regalotatak Jehovamanka kurka.3. Jehov
´a Dioska, imamantatak Abelpa regalota ri-
kushpaka achkata kushikurka. Kutin, Cainpa regalo-ta rikushpaka, imamantatak Jehovaka mana kushi-kurka.4. Cainka imashinatak karka. Cainta ayudankapakka,Jehovaka imatatak Cainmanka nirka.5. Cainka imapaktak Abeltaka chulunlla pushtumanpushashpa rirka.6. Ca
´ın paypa wawki Abelta wa
˜nuchishkamantaka,
imatatak Jehov´a Dioska rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 4:2-26 versokunata liyinki.a) Ca
´ın pi
˜narikpika, Jehovaka imashinatak rikuchirka
juchamanta karuyana kashkata. (G´en. 4:7.)
b) Imashinatak yachanchik, Cainka mana alli shunku-ta charishkata. (G
´en. 4:9.)
c) Jehovaka, imatatak yuyan gentekunata wa˜
nuchina-mantaka. (G
´en. 4:10; Isa. 26:21.)
2. 1 Juan 3:11, 12 versokunata liyinki.a) Cainka imamantatak achkata pi
˜narirka. Shinaka,
˜nukanchikpash pi
˜narikushpaka, imatatak yuyarina
kanchik. (G´en. 4:4, 5; Pro. 14:30; 28:22.)
b)˜
Nukanchik familia Jehovata mana adorakpipash,imashinatak Bibliaka rikuchin Jehovata adorashpa ka-tinalla kashkata. (Sal. 27:10; Mat. 10:21, 22.)3. Juan 11:25 versota liyinki.Jehovata adorak gentekuna wa
˜nukpika, imatatak
Jehovaka rurasha nin. (Juan 5:24.)
Historia 7
Shuk mana manchak, allirunami tiyarka
1. Achka mana alli gentekuna tiyakpipash, Enockaimashinatak karka.2. Enocpa punchakunapi gentekunaka, imamantatakmana allikunata ruran karka.3. Dibujopi rikushka shinaka, chay gentekunaka imamana alli cosaskunatatak ruran karka.4. Diospa mandashkata kasunaka, Enocpakka jawalla-chu karka.5. Enocpa punchakunapi gentekunaka, mashna wata-kunatatak kawsan karka. Shinapash, Enocka mashnawatakunatallatak kawsarka.6. Enoc wa
˜nushka kipaka, ima laya gentekunatak
tiyarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 5:21-24, 27 versokunata liyinki.a) Enocka imashinatak karka. (G
´en. 5:24.)
b) Bibliapi nishka shinaka, pitak tukuy runakunaman-ta ashtawan watakunata kawsashka. Chay runaka,mashna watakunatatak kawsarka. (G
´en. 5:27.)
2. G´
enesis 6:5 versota liyinkiEnoc wa
˜nushka kipaka, kay Allpapika imashina kaw-
saytak tiyarka. Enocpa punchakunapi shina, kunanpunchakunapika imashina kawsaytak kay Allpapikatiyan. (2 Tim. 3:13.)3. Hebreos 11:5 versota liyinki.Jehov
´a Dioska, imamantatak Enoctaka ‘kushikushpa’
rikun karka. Chaymanta, imatatak Jehovaka Enocta-ka rurarka. (G
´en. 5:22.)
4. Judas 14, 15 versokunata liyinki.Enoc shina kankapakka, imashinatak gentekunaman-ka willana kanchik, Armagedonka shamukrinmi nish-pa. (2 Tim. 4:2; Heb. 13:6.)
Historia 8
Jatun jatun runakunami tiyarka
1. Satan´as nishkata uyashpaka, wakin angelkunaka
imatatak rurarka.2. Wakin angelkunaka, imamantatak
˜na mana jawa
pachapi kawsankapak munashpa, kay Allpaman sha-murkakuna.
3. Imamantatak chay mana alli angelkunaka, genteku-na shina tukushpa mana kay Allpamanka shamunakarka.4. Angelkunapa wawakunaka, gente wawakuna shina-chu karka.5. Dibujopi rikushka shinaka, angelkunapa wawakunawi
˜nashpaka, imakunatatak rurarka.
6. Enoc wa˜
nushka kipaka, maykan alli runatak kaw-sarka. Imamantatak Dioska chay runataka achkatakuyarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 6:1-8 versokunata liyinki.G
´enesis 6:6-pi nishka shinaka,
˜nukanchikkuna mana
alli cosaskunata rurakpika, Jehov´a Dioska imashina-
tak sintirin. (Sal. 78:40, 41; Pro. 27:11.)2. Judas 6 versota liyinki.Mana alli angelkuna Diosta mana kasushpa, kay All-paman shamushpaka, imatak tukurka. Shinaka, ima-mantatak
˜nukanchikkunaka paykuna ima tukushkata
yuyarina kanchik. (1 Cor. 3:5-9; 2 Ped. 2:4, 9, 10, NM.)
Historia 9
Noeka shuk jatun arcatami rurarka
1. Noepa familiaka mashnapurakunatak karka. Noepakimsa churikunaka, ima shutikunatak karka.2. Jehov
´a Dioska, imatatak Noetaka ruranki nishpa
mandarka. Imamantatak Noetaka shina mandarka.3. Arcata No
´e rurakukpika, shuktak gentekunaka ima-
tatak nirkakuna.4. Dios nishka shinaka, animalkunataka mashnamashnatak Noeka arcamanka yaykuchina karka.5. Arca punkuta Jehov
´a wichkashka kipaka, imatatak
Noepash paypa familiapash rurarkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 6:9-22 versokunata liyinki.a) Imamantatak Jehov
´a Dioska Noetaka kuyan karka.
(G´en. 6:9, 22.)
b) Jehov´a Dioska munanchu gentekuna makanakush-
pa, pi˜
nanakushpa kawsachun. Shinaka, makanakuy-kunata, pi
˜nanakuykunata televisionpi rikunaka alli-
chu kan. (G´en. 6:11, 12; Sal. 11:5.)
c) Jehov´a Diospa organizaci
´on imatapash mandakpika,
imashinatak No´e shina kashkataka rikuchishun. (G
´en.
6:22; 1 Juan 5:3.)2. G
´enesis 7:1-9 versokunata liyinki.
No´e juchayuk wacharikpipash, Noepa alli shunku-
ta rikushpami Dioska chaskirka. Chayta yachashpa-ka, imashinatak
˜nukanchikkunaka sintirina kanchik.
(G´en. 7:1; Pro. 10:16; Isa. 26:7.)
Historia 10
Kay Allpapika shuk jatun manchanaytamiyami tiyarka
1. Manchanayta tamiyay kallarikpika, imamantatakpipash
˜na mana arcamanka yaykuy usharka.
2. Jehov´a Dioska mashna punchakunata, mashna tu-
takunatatak tamiyachirka. Tamiya yakukunaka, may-kamatak taparka.3. Tukuy muyuntin Allpata yaku tapay kallarikpika,arcaka imatak tukurka.
4. Manchanayta tamiyakpika, jatun jatun runakunakaimatak tukurka. Kutin, jatun jatun runakunapa tay-takunaka, imatak tukurka.5. Pichka killakuna kipaka, arcaka imatak tukurka.6. Noeka, imamantatak cuervo nishka yana pajarota-ka arca kanchaman kacharka.7. Tamiya yakukuna chakirikushkata yachankapakka,Noeka imatatak rurarka.8. Noepash paypa familiapash wata yallita arca ukupikawsashka kipaka, imatatak Jehov
´a Dioska Noeman-
ka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 7:10-24 versokunata liyinki.a) Jatun tamiya shamushpaka, imakunatallatak tuku-chirka. (G
´en. 7:23.)
b) Mashna punchakuna kipatak tamiya yakuka chaki-rirka. (G
´en. 7:24.)
2. G´
enesis 8:1-17 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, imapaktak kay Allpataka rurarka.
G´enesis 8:17-pi nishka shinaka, Jehov
´a Dioska paypa
munayta kunkashkachu. (G´en. 1:22.)
3. 1 Pedro 3:19, 20 versokunata liyinki.a) Mana alli angelkuna jawa pachaman tikrakpika,Jehov
´a Dioska imatatak rurarka. (Jud. 6.)
b) Jehov´a Dioska Noetapash, paypa familiatapash kish-
pichirkami. Shinaka, imatatak˜
nukanchikpash shuyay-ta ushanchik. (2 Ped. 2:9.)
Historia 11
Imamantatak kuychika tiyaykallarirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, arcamanta llukshish-kantinka imatatak Noeka rurarka.2. Arcamanta llukshishka kipaka, Noemanpash paypafamiliamanpash, ima bendiciontatak Jehovaka kurka.3. Jehov
´a Dioska, imatatak Noemanka kutinka
˜na
mana rurashachu nirka.4. Kuychita rikushpaka, imatatak yuyarina kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 8:18-22 versokunata liyinki.a)
˜Nukanchik ruraykuna, Jehov
´a Diospa
˜nawpakpi
‘mishkilla ashnakuk kushni’ shina rikurichunka, ima-tatak rurana kanchik. (G
´en. 8:21; Heb. 13:15, 16.)
b) Noepa punchakunapi gentekunaka, ima laya shun-kutatak charin karka. Shinaka, imamantatak
˜nukan-
chik shunkuta rikuriyanaka ministirishka kan. (G´en.
8:21; Mat. 15:18, 19.)2. G
´enesis 9:9-17 versokunata liyinki.
a) Jehov´a Dioska, tukuy kay Allpapi kawsakkunaman-
ka imatatak nirka. (G´en. 9:10, 11.)
b) Jehov´a Dioska, imata yuyarinkapaktak kuychitaka
churarka. Mashna watakunakamatak chaytaka yuya-risha nirka. (G
´en. 9:16.)
Historia 12
Gentekunaka shuk jatun torrewasitami rurarka
1. Nemrodka pitak karka. Dioska, imatatak Nemrod-mantaka yuyan karka.
2. Dibujopi gentekunaka, imamantatak ladrillokunataruranakun.3. Jehovaka, imamantatak chay jatun torre wasitakamana rurachun munarka.4. Gentekuna chay jatun torre wasita ama rurachun-ka, Dioska imatatak rurarka.5. Nemrod kawsakushka llaktataka, ima shutitatakchurarka. Imamantatak chay llaktataka shina nishpashutichirka.6. Gentekuna chikan chikan shimikunata parlay kalla-rishpaka, imatatak rurarkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 10:1, 8-10, NM versokunata liyinki.Nemrodka imashinatak karka. Nemrod shina amakachunka, Bibliapika ima consejotatak kun. (Pro. 3:31.)2. G
´enesis 11:1-9 versokunata liyinki.
Chay punchakunapi gentekunaka, imamantatak shukjatun torre wasita rurashun nirka. Imamantatak chayjatun torre wasitaka mana tukuchita ushana karka.(G
´en. 11:4; Pro. 16:18; Juan 5:44.)
Historia 13
Abrahanka Diospa amigomi karka
1. Ur llaktapika, ima laya gentekunatak kawsarka.2. Dibujopi runaka pitak kan. Payka ima punchakuna-pitak wacharirka. Maypitak kawsarka.3. Dioska, imatatak Abrahantaka mandarka.4. Abrahantaka, imamantatak Dioska
˜nukapa amigo-
mi kanki nirka.5. Ur llaktamanta rishpaka, Abrahanka pikunawantakrirka.6. Cana
´an llaktaman Abrah
´an chayakpika, Dioska
imatatak nirka.7. Abrah
´an 99 watakunata charikpika, imatatak
Dioska nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 11:27-32 versokunata liyinki.a) Abrahanpakka, Lotka imatak karka. (G
´en. 11:27.)
b) Taremi paypa familiataka Cana´an llaktaman pu-
shashka nikpipash, imashinatak yachanchik Abrah´an
paypa familiata pushashkata. Abrahanka, imamanta-tak paypa familiataka Canaanman pushashpa rirka.(G
´en. 11:31; Hech. 7:2-4.)
2. G´
enesis 12:1-7 versokunata liyinki.Cana
´an llaktaman Abrah
´an chayakpika, imatatak
Jehovaka ashtawan nirka. (G´en. 12:7.)
3. G´
enesis 17:1-8, 15-17 versokunata liyinki.a) Abr
´an 99 watakunata charikpika, ima shutitatak
Dioska Abranmanka kurka. Imamantatak Abrantakachay shutimi kakrinki nirka. (G
´en. 17:5.)
b) Jehovaka, ima bendicionkunatatak Saramanka ku-sha nirka. (G
´en. 17:15, 16.)
4. G´
enesis 18:9-19 versokunata liyinki.a) G
´enesis 18:19 versopi nishka shinaka, imatatak
Jehov´a Dioska taytamamakunamanka mandarka.
(Deu. 6:6, 7; Pro. 13:24.)b) Jehov
´a Dioska, imashinatak Saramanka rikuchirka
tukuy tukuyta yachashkata. Shinaka, imatatak˜
nukan-chikkunaka mana rurana kashkanchik. (G
´en. 18:12, 15;
Sal. 44:21.)
Historia 14
Abrahanka achka feta charishkatamirikuchirka
1. Jehov´a Dioska, imatatak Abrahanmanka kusha nir-
ka. Dioska, imashinatak kay nishkataka paktachirka.2. Dibujota rikuy. Abrah
´an mashna feta charishkata
yachankapakka, Jehovaka imatatak Abrahantaka ru-ranki nirka.3. Dios nishkata mana intindishpapash, Abrahankaimatatak rurarka.4. Abrah
´an cuchillota japishpa, paypa churita
˜na wa-
˜nuchikrikukpika, Jehovaka imatatak nirka.5. Abrahanka mashna fetatak Diospi charirka.6. Isaacta Abrah
´an ama wa
˜nuchichunka, Jehov
´a Dios-
ka imatatak rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 21:1-7 versokunata liyinki.Abrahanka, imamantatak paypa churitaka wacharish-ka punchamanta, 7 punchakuna kipa circuncisi
´on nish-
kata rurarka. (G´en. 17:10-12; 21:4.)
2. G´
enesis 22:1-18 versokunata liyinki.Isaacka, imashinatak rikuchirka paypa tayta Abrahan-ta tukuypi kasushkata. Kipa punchakunapika, pitakIsaac shina, Taytataka tukuypi kasurka. (G
´en. 22:7-9;
1 Cor. 5:7; Fili. 2:8, 9.)
Historia 15
Lotpa warmika washamantikrarishpami rikurka
1. Abrahanpash Lotpash, imamantatak shuk shuk la-dokunapi kawsankapak rirka.2. Lotka imamantatak Sodoma llaktapi kawsankapakmunarka.3. Sodoma llaktamanta gentekunaka, ima laya gente-kunatak karka.4. Ishkay angelkunaka, imatatak Lotmanka willarka.5. Lotpa warmika, imamantatak kachi rumi tukurka.6.
˜Nukanchikkunaka, imamantatak mana Lotpa war-
mi shina kana kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 13:5-13 versokunata liyinki.Pi
˜nanakuykuna tiyakpika, imatatak rurana kanchik
Abrah´an shina kankapakka. (G
´en. 13:8, 9; Rom. 12:10;
Fili. 2:3, 4.)2. G
´enesis 18:20-33 versokunata liyinki.
Abrahanka imatatak Jehovamanka nirka. Chaymanta,imashinatak yachanchik Jehovapash, Jesuspash allijuezkuna kana kashkata. (G
´en. 18:25, 26; Mat. 25:31-
33.)3. G
´enesis 19:1-29 versokunata liyinki.
a) Jawa versokunapi nishka shinaka, Jehov´a Dios-
ka munanchu karikunaka warmikuna shina tukushpakawsachun. (G
´en. 19:5, 13; Lev. 20:13.)
b) Dios mandakpika, Abrahanka imatatak rurarka.Kutin, Lotka imatatak rurarka. Chaymanta,
˜nukan-
chikkunaka maykan shinatak kana kanchik. (G´en.
19:15, 16, 19, 20; 22:3.)4. Lucas 17:28-32 versokunata liyinki.Imamantatak Lotpa warmika washaman tikrarishpa
rikurka. Shinaka,˜
nukanchikpa charishkakunatakaimashinatak rikuna kanchik. (Luc. 12:15; 17:31, 32;Mat. 6:19-21, 25.)5. 2 Pedro 2:6-8 versokunata liyinki.˜Nukanchikpash Lot shina kankapakka, imashinatakmana alli cosaskunataka rikuna kanchik. (Eze. 9:4;1 Juan 2:15-17.)
Historia 16
Isaacka shuk alli warmiwanmikasararka
1. Dibujopi runaka pitak kan. Warmipash pitak kan.2. Abrahanka, imatatak rurarka paypa churi kasara-chunka. Imamantatak Abrahanka chashna rurarka.3. Abrahanta sirvik runa Jehovata ma
˜nakpika, Jeho-
vaka imatatak rurarka.4. Isaacwan kasarankapak munankichu nikpika, Re-becaka imatatak nirka.5. Isaacka, imamantatak kutin kushilla kawsay kalla-rirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 24:1-67 versokunata liyinki.a) Abrahanta sirvik runawan pozopi tuparishpaka, Re-becaka imashinatak rikuchirka shuk alli warmi kash-kata. (G
´en. 24:17-20; Pro. 31:17, 31.)
b) Mana alli warmiwan Isaac kasarachunka, Abrahan-ka mana munarkachu. Shinaka, kunan punchakunapitaytamamakunaka, imatatak Abrahanmantaka yacha-kuyta ushan. (G
´en. 24:37, 38; 1 Cor. 7:39; 2 Cor. 6:14.)
c)˜
Nukanchikkunaka imamantatak Isaac shina,tiempota llukchina kanchik Diospi yuyankapak. (G
´en.
24:63; Sal. 77:12; Fili. 4:8.)
Historia 17
Igual wacharishpapash chikanchikankunami karka
1. Esaupash Jacobpash, pikunatak karka. Paykunaka,imapitak chikan chikan yuyaykunata charin karka.2. Esaupash Jacobpash, mashna watakunata charikpi-tak paykunapa abuelo Abrahanka wa
˜nurka.
3. Esa´
u imata rurakpitak, paypa taytamamakunakaachkata llakirirka.4. Esauka, imamantatak paypa wawki Jacobwankaachkata pi
˜narirka.
5. Isaacka, ima consejotatak paypa churi Jacobmankakurka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 25:5-11, 20-34 versokunata liyinki.a) Rebecapa ishkay churikunaka, Jehov
´a Dios nishka
shinaka, imatak tukuna karka. (G´en. 25:23.)
b) Punta churi chaskina bendicionmantaka, Esaukaimatatak yuyarka. Kutin, Jacobka imatatak yuyarka.(G
´en. 25:31-34.)
2. G´
enesis 26:34, 35; 27:1-46; 28:1-5 versokunata li-yinki.a) Esauka, imashinatak rikuchirka Diospa bendicion-kunata mana valichishkata. (G
´en. 26:34, 35; 27:46.)
b) Diospa bendicionta Jacob chaskichunka, Isaackaimatatak Jacobtaka ruranki nirka. (G
´en. 28:1-4.)
3. Hebreos 12:16, 17 versokunata liyinki.Esa
´u shina, Diospa bendicionkunata mana munakku-
naka, imatak tukunka.
Historia 18
Jacobka Har´
an llaktamanmi rirka
1. Dibujopi warmika pitak kan. Payta rikushkantinka,imatatak Jacobka rurarka.2. Raquelwan kasarankapakka, imatatak Jacobka ru-rashallami nirka.3. Raquelwan kasarana puncha chayakpika, Labankaimatatak rurarka.4. Raquelwan kasarankapakka, imatatak Jacobka ku-tin rurashallami nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 29:1-30 versokunata liyinki.a) Lab
´an umakpipash, Jacobka imashinatak rikuchir-
ka Labanta respetashkata. Imatatak Jacobmantakayachakuna kanchik. (G
´en. 29:26-28; Mat. 5:37.)
b) Jacobka imashinatak rikuchirka kuyayka mana yan-ka munaylla kashkata. (G
´en. 29:18, 20, 30; Cant. 8:6.)
c) Jacobka, ima shuti chusku warmikunawantak wa-wakunataka charirka. (G
´en. 29:23, 24, 28, 29.)
Historia 19
Jacobka shuk jatun familiatamicharirka
1. Jacobka, ima shuti 6 churikunatatak Leawanka cha-rirka.2. Leata sirvik Zilpa (Zilp
´a) warmiwanka, ima shuti
ishkay churikunatatak Jacobka charirka.3. Raquelta sirvik Bilha (Bilh
´a) warmiwanka, ima shu-
ti ishkay churikunatatak Jacobka charirka.4. Raquelpa ishkay churikunaka, ima shutikunatakkarka. Kipa churita wachakushpaka, Raquelka imataktukurka.5. Dibujopi rikushka shinaka, Jacobka mashna churi-kunatatak charirka. Paykuna mirashpaka, ima llakta-tak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 29:32-35; 30:1-26; 35:16-19 versokunataliyinki.˜Nawpa punchakunapi hebreokunaka, imashinatakpaypa wawakunataka shutichin karka.2. G
´enesis 37:35 versota liyinki.
Bibliapika, Jacobpa shuk ushushipa shutitallami wi-llan. Shinapash, imashinatak yachanchik Jacobka ash-tawan ushushikunata charishkata. (G
´en. 37:34, 35.)
Historia 20
Dinaka achka llakikunapimi urmarka
1. Imamantatak Abrahanpash Isaacpash, mana mu-narka paykunapa churikuna Cana
´an llaktamanta war-
mikunawan kasarachun.2. Cana
´an llaktamanta warmikunawan amiga tukush-
pa Dina purichunka, Jacobka munarkachu.3. Dibujopi rikushka shinaka, Dinata rikukuk karikapitak kan. Chay karika, ima jatun juchatatak rurarka.
4. Dinata llakichishkata yachashpaka, Simeonpash,Levipash imatatak rurarkakuna.5. Simeonpash Levipash gentekunata wa
˜nuchishkata
yachashpaka, Jacobka imashinatak sintirirka.6. Jacobpa familiaka, imamantatak llakikunata charikallarirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 34:1-31 versokunata liyinki.a) Imashinatak yachanchik, Dinaka mana shuk viaje-talla Cana
´an llaktamanta warmikunawan parlanka-
pak rishkata. (G´en. 34:1, QC.)
b) Siquem Dinata violashpaka, jatun juchatami rurar-ka. Shinapash, Dinaka imamantatak kashna llakipiurmarka. (G
´al. 6:7.)
c) Dina shina ama llakikunapi urmankapakka, imata-tak kunan punchakunapi kuytsakuna, wamprakuna-pash rurana kan. (Pro. 13:20; 1 Cor. 15:33, QC; 1 Juan5:19.)
Historia 21
Josetaka paypa wawkikunaka manarikunayachirkachu
1. Josepa wawkikunaka, imamantatak Josetaka manarikunayachin karka. Chaymanta, imatatak Josepawawkikunaka rurarka.2. Josepa wawkikunaka, imatatak Josetaka rurashunninakurka. Shinapash, Rubenka imatatak rurashun-chik nirka.3. Ismaelita negociantekuna shamukpika, Josepa waw-kikunaka imatatak rurarka.4. Jos
´e wa
˜nushkami nishkata Jacob krichunka, imata-
tak Josepa wawkikunaka rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 37:1-35 versokunata liyinki.a) Congregacionpi maykanpash wawki mana allita ru-rakpika, imatatak rurana kanchik Jos
´e shina kanka-
pakka. (G´en. 37:2; Lev. 5:1; 1 Cor. 1:11.)
b) Josepa wawkikunaka, imamantatak Josetaka llaki-chinkapak munarkakuna. (G
´en. 37:11, 18; Pro. 27:4;
Sant. 3:14-16.)c) Wa
˜nuy tiyakpika, imatatak Jacob shina rurayta
ushanchik. (G´en. 37:35.)
Historia 22
Josetaka carcelpimi churarka
1. Egipto llaktaman apakpika, Joseka mashna wataku-natatak charirka. Chaypika, maypitak Joseka trabajaykallarirka.2. Imamantatak Josetaka carcelpi churarka.3. Jos
´e carcelpi kakpika, carcelta cuidak runaka ima-
tatak Josetaka rurachun churarka.4. Vinota yallichik runataka, ima tukunka nirkatak Jo-seka. Kutin, tantata rurak runataka ima tukunka nir-katak.5. Vinota yallichik runa carcelmanta llukshishpaka,imatatak mana rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 39:1-23 versokunata liyinki.Josepa punchakunapika, kasarashkakuna shukwan
mana pu˜
nunachu kan nishka leyka mana tiyarkachu.Shinaka, imamantatak Joseka Potifarpa warmiwankamana pu
˜nunkapak munarka. (G
´en. 2:24; 20:3; 39:9.)
2. G´
enesis 40:1-23 versokunata liyinki.a) Vinota yallichik runaka, imatatak muskurka. Jeho-v
´a Dios ayudakpika, chay muskuyka ima kan nirkatak
Joseka. (G´en. 40:9-13.)
b) Tantata rurak runaka, imatatak muskurka. Chaymuskuyka, ima kan nirkatak Joseka. (G
´en. 40:16-19.)
c) Kunan punchakunapi ‘alli kasuk, alli yuyak sirvik’wawkikunaka, imatatak ruran Jos
´e shina kankapak-
ka. (G´en. 40:8; Sal. 36:9; Juan 17:17; Hech. 17:2, 3.)
d) G´enesis 40:20, 22 nishka shinaka, imamantatak
Jesusta katikkunaka mana cumplea˜
nokunata ruranakan. (Ecl. 7:1; Mar. 6:21-28.)
Historia 23
Faraonka ishkay muskuykunatamicharirka
1. Shuk tutaka, Faraonka imatak tukurka.2. Vinota yallichik runaka, imamantatak Josetaka yu-yarirka.3. Dibujopi rikushka shinaka, Faraonka ima ishkaymuskuykunatatak charirka.4. Faraonpa ishkay muskuykunaka, Joseka ima kannirkatak.5. Joseka, imashinatak Faraonpa kati mandak tu-kurka.6. Josepa wawkikunaka, imamantatak Egipto llakta-man rirka. Imamantatak Josetaka mana riksirkakuna.7. Joseka ima muskushkatatak yuyarirka. Chaymanta,imatatak Joseka cuenta japirka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 41:1-57 versokunata liyinki.a) Gentekuna Jehov
´a Diosta alabachunka, Joseka ima-
tatak nin karka. Shinaka, kunan punchakunapi Je-susta katikkunapash, imashinatak Jos
´e shina kayta
ushanchik. (G´en. 41:16, 25, 28; Mat. 5:16; 1 Ped. 2:12.)
b) Kunan punchakunapi Jesusta alli katikkunaka,imashinatak Josepa punchakunapi, 7 alli watakunapishina kawsanakun. Shinapash, kunan punchakunapiJesusta katinchik nik tukuk gentekunaka, imashina-tak Josepa yarikay punchakunapi shina kawsanakun.(G
´en. 41:29, 30; Am
´os 8:11, 12.)
2. G´
enesis 42:1-8; 50:20 versokunata liyinki.Kanpa llaktapi gentekuna, jatun mandakkunata respe-taymanta kumurina costumbreta charikpika, Jehovataadorakkunapash kumurinaka allichu kanman. (G
´en.
42:6.)
Historia 24
Joseka paypa wawkikuna imashinakashkata yachankapakmi munarka
1. Joseka, imamantatak paypa wawkikunataka nirka:‘Kankunaka Egipto llaktata pakalla rikunkapakmishamushkankichik’ nishpa.2. Jacobka, imamantatak paypa churi BenjamintakaEgipto llaktaman richun sakirka.3. Josepa copataka, imamantatak Benjaminpa costalpitarirkakuna.
4. Benjaminta kishpichinkapakka, Judaka imatatakrurashallami nirka.5. Josepa wawkikunaka mana allikuna kashpa katir-karakchu.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 42:9-38 versokunata liyinki.Kunan punchakunapi Jehovapa organizacionta
˜naw-
pakman pushakkunaka, imamantatak G´enesis
42:18-pi Jos´e nishkata yuyarina kan. (Neh. 5:15; 2 Cor.
7:1, 2.)2. G
´enesis 43:1-34 versokunata liyinki.
a) Rub´en punta churi kakpipash, imashinatak yachan-
chik Jud´a tukuy wawkikunapa shutipi parlan kashka-
ta. (G´en. 43:3, 8, 9; 44:14, 18; 1 Cr
´o. 5:2.)
b) Josepa wawkikuna mikunkapak tiyarikpika, Josekaimatatak rurarka. Imamantatak Joseka shina rurar-ka. (G
´en. 43:33, 34.)
3. G´
enesis 44:1-34 versokunata liyinki.a) Wawkikuna ama riksichunka, Joseka imatatak niktukurka. (G
´en. 44:5, 15; Lev. 19:26.)
b) Imashinatak yachanchik Josepa wawkikunaka˜
namana pi
˜nanakushpa kawsakta. (G
´en. 44:13, 33, 34.)
Historia 25
Josepa familiaka Egipto llaktamanmirirka
1.˜
Nukami Jos´e kani nikpika, paypa wawkikunaka ima-
tak tukurka.2. Joseka imatatak paypa wawkikunamanka kuyay-wan, alli shimikunawan nirka.3. Josepa wawkikuna Egipto llaktapi kashkata ya-chashpaka, Faraonka imatatak Josemanka nirka.4. Egipto llaktaman shamushpaka, Jacobpa familiakamashnapurakunatak karka.5. Jacobpa familiataka, ima shuti nishpatak riksin kar-ka. Imamantatak chashna nin karka.
Shuktak tapuykuna:
1. G´
enesis 45:1-28 versokunata liyinki.Josepa kawsaypi rikushka shinaka, Jehov
´a Dioska
imashinatak llakikunatapash bendicionkunaman ti-krachinlla. (G
´en. 37:18-20; 45:5-8; Isa. 8:10; Fili. 1:12-
14.)2. G
´enesis 46:1-27 versokunata liyinki.
Egiptoman rikukpika, Jacobta sinchiyachishpa ayu-dankapakka, Jehov
´a Dioska imatatak Jacobmanka nir-
ka. (G´en. 46:1-4.)
Historia 26
Jobka tukuy shunkuwanmi Diostakakasun karka
1. Jobka pitak karka.2. Satanaska, imatatak tukuy gentekunataka rurasha-llami nirka. Satanaspa nishkaka paktarirkachu.3. Satanaska, imashinatak Jobtaka llakichirka. Ima-mantatak Jehov
´a Dioska Jobtaka shina llakichichun
sakirka.4. Jobpa warmika, imamantatak Jobtaka nirka: ‘Dios-ta maldicishpa wa
˜nuy’ nishpa.
5. Chayshuk dibujopi rikushka shinaka, Jehov´a Dioska
ima bendicionkunatatak Jobmanka kurka. Imamanta-tak chay bendicionkunataka kurka.6. Job shina tukuy shunkuwan Diosta kuyashpaka,ima bendicionkunatatak charishun.
Shuktak tapuykuna:
1. Job 1:1-22 versokunata liyinki.Kunan punchakunapi Jesusta katikkuna Job shina kan-kapakka, imatatak rurana kan. (Job 1:1; Fili. 2:15; 2 Ped.3:14.)2. Job 2:1-13 versokunata liyinki.Satan
´as llakichikpika, Jobka imatatak rurarka. Kutin,
Jobpa warmika imatatak rurarka. (Job 2:9, 10;Pro. 19:3; Miq. 7:7; Mal. 3:14.)3. Job 42:10-17 versokunata liyinki.a) Jobpash Jesuspash, Diosta tukuy shunkuwan ku-yaymantami bendicionkunata chaskirka. Shinaka, Jobchaskishka bendicionka, imapitak Jes
´us chaskishka
bendici´on shina karka. (Job 42:12; Fili. 2:9-11.)
b) Jobpa kawsayka, imashinatak˜
nukanchiktaka ayu-dan Jehovata sirvishpa katichun. (Job 42:10, 12; Heb.6:10; Sant. 1:2-4, 12; 5:11.)
Historia 27
Egipto llaktapika shuk mana alliFaraonmi manday kallarirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, acialwan makakuk ru-naka pitak kan. Pitatak acialwan makakun.2. Jos
´e wa
˜nushka kipaka, israelitakunaka imatak tu-
kurka.3. Egipciokunaka, imamantatak israelitakunatakamanchay kallarirka.4. Faraonka, imatatak parterakunataka mandarka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 1:6-22 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Dioska Abrahanmanka nirkami: ‘Kanpa mi-
raytaka shuk jatun llaktatami rurasha’ nishpa. Shina-ka, chay shimikunaka imashinatak kipa punchakuna-pika paktay kallarirka. (
´Exo. 1:7; G
´en. 12:2; Hech. 7:17.)
b) Wawakunapa kawsayta respetaymantaka, partera-kunaka imatatak rurarka. (
´Exo. 1:17; G
´en. 9:6.)
c) Wawakunata mana wa˜
nuchishkamantaka, Jehov´a
Dioska ima bendiciontatak parterakunamanka kurka.(
´Exo. 1:20, 21; Pro. 19:17.)
d) Abrahanpa “Miray” ama wacharichunka, imatatakSatanaska rurankapak munarka. (
´Exo. 1:22; Mat. 2:
16.)
Historia 28
Wawa Moiseska kishpirirkami
1. Dibujopi llullu wawaka pitak kan. Pipa dedotatakchay llullu wawaka japikun.2. Moisesta ama wa
˜nuchichunka, Moisespa mamaka
imatatak rurarka.3. Dibujopi shayakuk jatunlla warmi wawaka pitakkan. Payka imatatak rurarka.4. Faraonpa ushushi Moisesta tarikpika, Miriamkaimatatak nirka.5. Faraonpa ushushika, imatatak Moisespa mamatakanirka.
Shuktak tapuy:
1.´
Exodo 2:1-10 versokunata liyinki.Moisesta wi
˜nachikushpaka, Moisespa mamaka ima-
tatak ruray usharka. Shinaka, kunan punchakuna-pi taytamamakunapash, wawakunata wi
˜nachikushpa-
ka imatatak rurana kan. (´
Exo. 2:9, 10; Deu. 6:6-9;Pro. 13:24; 22:6; 2 Tim. 3:15.)
Historia 29
Imamantatak Moiseska kallpashparikun
1. Moiseska maypitak wi˜
narka. Mois´es wi
˜nashpaka,
yacharkachu pikunatak paypa taytamamakuna kash-kata.2. Mois
´es 40 watakunata charishpaka, imatatak ru-
rarka.3. Shuk israelita chayshuk israelitata makakukpika,Moiseska imatatak nirka. Mois
´es shina nikpika, chay
israelitaka imatatak nirka.4. Moiseska, imamantatak Egipto llaktamantaka kall-pashpa rirka.5. Egipto llaktamanta rishpaka, Moiseska maykanllaktamantak rirka. Chay llaktapika, pitatak riksirka.6. Moiseska, imatatak 40 watakunataka rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 2:11-25 versokunata liyinki.Egipciokunawan wi
˜nashpapash, Moiseska imashina-
tak Jehov´a Diostapash, paypa llaktatapash mana kun-
karishkata rikuchirka. (´
Exo. 2:11, 12; Heb. 11:24.)2. Hechos 7:22-29 versokunata liyinki.Egipto llaktapi Mois
´es kawsashpaka, paypa munaylla-
wan israelitakunata kishpichita usharkachu. Shinaka,imatatak Moiseska yachakuna karka. Imatatak
˜nukan-
chikpash yachakuna kanchik. (Hech. 7:23-25; 1 Ped. 5:6, 10.)
Historia 30
Shuk yura rupakuktami Moiseskarikurka
1. Dibujopi urkuka, ima shutitak kan.2. Ovejakunata urkupi michikushpaka, Moiseska ima-tatak rikurka.3. Rupakuk yuramanta shuk shimi uyarishpaka, ima-tatak nirka. Pitak chay yuramantaka parlakurka.4.
˜Nuka Israel llaktata Egipto llaktamanta llukchi nik-
pika, Moiseska imatatak nirka.5. ‘Kantaka pitak kacharka’ nishpa Moisesta tapukpi-ka, Jehov
´a Dioska imatatak Moisestaka tikrachinki
nirka.6. Jehov
´a Dios kachashkata krichunka, Moiseska ima-
tatak rurana karka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 3:1-22 versokunata liyinki.˜Nukaka mana ushanichu nikpipash, imashinatakJehov
´a Dioska Moisestaka ayudarka. Shinaka,
˜nukan-
chikkunapash Mois´es shina sintirikpika, imashinatak
Jehov´a Dioska
˜nukanchiktapash ayudanka. (
´Exo. 3:11,
13; 2 Cor. 3:5, 6.)2.
´Exodo 4:1-20 versokunata liyinki.
a) Mois´es, 40 watakunata Madi
´an llaktapi
kawsakushpaka, imashinatak tukurka. Shinaka,congregacionta
˜nawpakman pushankapak munakku-
naka, imatatak Mois´es shina yachakuna kan. (
´Exo. 2:
11, 12; 4:10, 13; Miq. 6:8; 1 Tim. 3:1, 6, 10.)
b) Moiseswan pi˜
narishpapash, Jehov´a Dioska Moises-
ta kunkarkachu. Shinaka, pantarishpapash ima con-fianzatatak charina kanchik. (
´Exo. 4:12-14; Sal. 103:14;
Heb. 12:4-11.)
Historia 31
Moisespash AaronpashFaraonpakmanmi rirka
1. Moisespash Aaronpash milagrokunata rurakpika, is-raelitakunaka imatatak krirka.2. Moisespash Aaronpash, imatatak Faraonmanka nir-kakuna. Faraonpash, imatatak paykunamanka nirka.3. Dibujopi rikushka shinaka, Aar
´on paypa vara kaspi-
ta shitakpika, imatak tukurka.4. Mana intindik Fara
´on kakpika, Jehovaka imatatak
rurarka. Faraonpash, imatatak nin karka.5. Egiptopi 10 plagakuna tiyashka kipaka, Faraonkaimatatak nirka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 4:27-31 5:1-23 versokunata liyinki.Faraonka ima nisha nishpatak, ‘Mandak Dios Jehova-taka mana riksinichu’ nirka. (
´Exo. 5:2; 1 Sam. 2:12;
Rom. 1:21.)2.
´Exodo 6:1-13, 26-30 versokunata liyinki.
a) Bibliapika imamantatak Jehov´a Dioska nin:
‘Abrahanman, Isaacman Jacobmanpash mana˜
nukapashutitaka riksichirkanichu’ nishpa. (
´Exo. 3:13, 14; 6:3,
NM; G´en. 12:8.)
b) Israelitakunata mana llukchita ushashachu nikpi-pash, Jehov
´a Dioska Moisesta akllarkami. Chayta ya-
chashpaka, imashinatak˜
nukanchikkunaka sintirinakanchik. (
´Exo. 6:12, 30; Luc. 21:13-15.)
3.´
Exodo 7:1-13 versokunata liyinki.a) Moisespash Aaronpash, Diospa mandashkakunataFaraonman willashpaka mana mancharkachu. Shina-ka, kunan punchakunapi Diosta adorakkunaka, imata-tak paykunamantaka yachakuyta ushanchik. (
´Exo. 7:
2, 3, 6; Hech. 4:29-31.)b) Egiptopi achka yanka dioskuna tiyakpipash, imashi-natak Jehovaka rikuchirka paylla Tukuy Ushayta cha-rik Dios kashkata. (
´Exo. 7:12; 1 Cr
´o. 29:12.)
Historia 32
Egipto llaktapika 10 plagakunamitiyarka
1. Dibujokunapi rikushka shinaka, Jehov´a Dioska ima
kimsa plagakunawantak Egipto llaktataka llakichi ka-llarirka.2. Kallari kimsa plagakunaka, pikunatatak llakichir-ka. Kutin, chayshuk 7 plagakunaka pikunatatak llaki-chirka.3. Cuarta, quinta, sexta plagakunaka, imashinatakkarka.4. S
´eptima, octava, novena plagakunaka, imashinatak
karka.
5. Tukuri plagapi israelitakuna ama wa˜
nuchunka,imatatak Jehov
´a Dioska israelitakunataka ruranki-
chik nirka.6. Tukuri plagaka imashinatak karka. Kay plagatiyashka kipaka, Faraonka imatatak mandarka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 7:19–8:23 versokunata liyinki.a) Kallari ishkay plagakunataka, Egiptomanta brujo-kunapash ruray usharkakunami. Shinapash, Jehov
´a
Dios tercer plagata kachakpika, magiata rurak brujo-kunaka imatatak nirkakuna. (
´Exo. 8:18, 19; Mat. 12:24-
28.)b) Cuarta plagata kachashpaka, Jehov
´a Dioska imashi-
natak rikuchirka paypa llaktata kishpichita ushashka-ta. Shinaka, shamuk punchakunapi “jatun manchanayllaki” tiyanata yachashpaka, imamantatak
˜nukanchik-
kunaka mana manchana kanchik. (´
Exo. 8:22, 23; Apo.7:13, 14; 2 Cr
´o. 16:9.)
2.´
Exodo 8:24; 9:3, 6, 10, 11, 14, 16, 23-25; 10:13-15, 21-23 versokunata liyinki.a) Chunka plagakuna Egiptopi tiyakpika, Faraonpasacerdote brujokunaka ima grupo gentekunatatak ri-kuchikushka. Shinallatak, Faraonka ima grupo gente-kunatatak rikuchikushka. Shinaka, chay ishkay gru-pokunamantaka imatatak yuyana kanchik. (
´Exo. 8:10,
18, 19; 9:14.)b)
´Exodo 9:16-pi nishka shinaka, Jehov
´a Dioska ima-
mantatak Satanastaka tiyashpa katichun sakishka.(Rom. 9:21, 22.)3.
´Exodo 12:21-32 versokunata liyinki.
Pascua tiyashkamantaka, imashinatak achka gente-kunaka kishpirirka. Kipa punchakunapika, ima tuku-natatak chay Pascuaka rikuchikurka. (
´Exo. 12:21-23;
Juan 1:29; Rom. 5:18, 19, 21; 1 Cor. 5:7.)
Historia 33
Israelitakunaka mar Rojotamiyallirkakuna
1. Mashna kari israelitakunatak warmikunantin, wa-wakunantin Egipto llaktamanta rirka. Pikunapashtakisraelitakunawanka rirka.2. Israelitakuna rishka kipaka, Faraonka imatatak ni-kurka. Chaymanta, Faraonka imatatak rurarka.3. Egipciokuna, israelitakunata ama llakichichunka,Jehov
´a Dioska imatatak rurarka.
4. Mois´es charikushka vara kaspita mar Rojoman ri-
kuchikpika, imatak tukurka. Chay kipaka, israelitaku-naka imatatak rurarkakuna.5. Egipciokuna israelitakunata katishpa mar Rojomanyaykushpaka, imatak tukurka.6. Jehov
´a Dios kishpichishkamantaka, israelitakunaka
imashinatak agradicirka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 12:33-36 versokunata liyinki.Israelitakuna achka watakunata Egiptopi esclavokunashina kawsashkamantaka, imashinatak Jehov
´a Dios-
ka israelitakunataka ayudarka. (´
Exo. 3:21, 22; 12:35,36.)2.
´Exodo 14:1-31 versokunata liyinki.
Armaged´on
˜na chayamukukta yachashkamantaka,
imamantatak Jehovata adorakkunaka´
Exodo 14:13, 14versokunata yuyarina kanchik. (2 Cr
´o. 20:17; Sal. 91:8.)
3.´
Exodo 15:1-8, 20, 21 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Diosta adorakkunaka, imamantatak Jehova-
taka cantashpa alabana kan. (´
Exo. 15:1, 2; Sal. 105:2, 3; Apo. 15:3, 4.)b) Miriampash shuktak warmikunapash, imashinatakJehov
´a Diostaka alabarkakuna. Shinaka, kunan pun-
chakunapi Jesusta katik warmikunapash imatatak ru-rana kan. (
´Exo. 15:20, 21; Sal. 68:11.)
Historia 34
Dioska shuk mushuk, allimikunatami kurka
1. Dibujopi rikushka shinaka, gentekunaka imatatakpallanakun. Chayka imatak kan.2. Mois
´es willashka shinaka, man
´a shuti mikunataka
mashnatatak pallana karka.3. Jehov
´a mandashka shinaka, viernes puncha chayak-
pika, israelitakunaka imatatak rurana karka. Ima-mantatak Jehov
´a Dioska shina mandarka.
4. Man´a shuti mikunata, s
´abado punchapantin pallak-
pika, Jehov´a Dioska ima milagrotatak ruran karka.
5. Jehov´a Dioska, mashna watakunakamatak israeli-
takunamanka man´a shuti mikunataka kurka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 16:1-36; N´
umeros 11:7-9 versokunata liyinki.a)
´Exodo 16:8-pi nishka shinaka, imamantatak congre-
gacionta˜
nawpakman pushakkunataka respetana kan-chik. (Heb. 13:17.)b) Israelitakuna chakishka allpakunapi kawsakushpa-ka, imashinatak yachakurka tukuy punchakuna Jeho-vapa ayudata ministishkata. (
´Exo. 16:14-16, 35; Deu. 8:
2, 3.)c) Jes
´us nishka shinaka, chay man
´a shuti mikunaka
imatatak rikuchirka. “Jawa pachamanta kachamush-ka tanta” shamushkamantaka, ima bendicionkunata-tak charinchik. (Juan 6:31-35, 40.)2. Josu
´e 5:10-12 versokunata liyinki.
Israelitakuna 40 watakunakama man´a shuti mikuna-
talla charishpaka, imatatak yachakuna karka. Imata-tak
˜nukanchikpash yachakuna kanchik. (
´Exo. 16:35;
N´
um. 11:4-6; 1 Cor. 10:10, 11.)
Historia 35
Dioska leykunata israelitakunamankurkami
1. Egiptomanta rishka ishkay killa kipaka, israelitaku-naka maypitak sakirirkakuna.2. Jehov
´a Dioska, imatatak israelitakunataka nirka.
Israelitakunapash, imatatak Jehov´a Diostaka nirka.
3. Jehov´a Dioska, imamantatak ishkay tabla rumiku-
nata Moisesmanka kurka.4. Diez Mandamientos nishka leykunata kushka kipa-ka, ima shuktak leykunatatak Jehovaka kurka.5. Jesucristoka, ima ishkay leykunatak ashtawan jatunministirishkakuna kan nirka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 19:1-25; 20:1-21; 24:12-18; 31:18 versokunataliyinki.´Exodo 19:8 versopi nishka shinaka, Diosman minka-rishpaka, imatatak rurana kanchik. (1 Ped. 2:21; 4:1-3.)
2. Deuteronomio 6:4-6; Lev´
ıtico 19:18; Mateo 22:36-40versokunata liyinki.Jesusta katikkunaka, imashinatak rikuchin Diosta-pash, projimotapash kuyashkata. (Mar 6:34; Hech. 4:20; Rom. 15:2.)
Historia 36
Gentekunaka shuk uchilla orowakratami rurarka
1. Dibujopi gentekunaka imatatak ruranakun. Ima-mantatak shina ruranakun.2. Jehov
´a Dioska, imamantatak achkata pi
˜narirka.
Moisespash gentekunata rikunkapak rishpaka, imata-tak rurarka.3. Wakin karikunataka, imatatak Moiseska mandarka.4. Kay historiapi yachakushka shinaka, imatatakmana rurana kashkanchik.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 32:1-35 versokunata liyinki.a) Imashinatak yachanchik, Jehov
´a Dioska alli reli-
gionwan mana alli religionwan mana tantanakuchunmunashkata. (
´Exo. 32:4-6, 10; 1 Cor. 10:7, 11.)
b) Jesusta katikkunaka, imamantatak mana maykan-pash tunukunata uyashpa bailanalla kan. (
´Exo. 32:18,
19; Efe. 5:15, 16; 1 Juan 2:15-17.)c) Levitakunaka, imashinatak
˜nukanchikkunaman-
pash rikuchishpa sakirka, Jehov´a Diostaka alli adora-
na kashkata. (´
Exo. 32:25-28; Sal. 31:23.)
Historia 37
Diosta adorankapakmi shuk carpawasi tiyarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay carpa wasitaka imanishpatak riksin karka. Kay carpa wasika, imapaktakkarka.2. Imamantatak Jehov
´a Dioska Moisestaka nirka:
‘Chay carpa wasitaka paskashpa apanallata ruranki’nishpa.3. Lluki ladoman tiyakuk ukupi cajaka, imatak kan.Chay caja ukupika, imatak tiyakun.4. Jehov
´a Dioska, pitatak sumo sacerdote kachun ak-
llarka. Sumo sacerdoteka, imatatak ruran karka.5. Jatun ukupika, ima kimsa cosaskunatak tiyankarka.6. Tabern
´aculo patiopika, ima ishkay cosaskunatak
tiyan karka. Chay ishkay cosaskunaka, imapaktakkarka.
Shuktak tapuykuna:
1.´
Exodo 25:8-40; 26:1-37; 27:1-8; 28:1 versokunata li-yinki.Arca del pacto jawapi ishkay querub
´ın angelkunaka,
imatatak rikuchin karka. (´
Exo. 25:20, 22; N´
um. 7:89;2 Rey. 19:15.)2.
´Exodo 30:1-10, 17-21; 34:1, 2; Hebreos 9:1-5 versoku-
nata liyinki.a) Jehov
´a Dioska, imamantatak Aarontapash Aaronpa
churikunatapash nirka: ‘Tabern´aculo wasipi sirvinka-
pakka, limpiokunami kana kankichik’ nishpa. Shina-ka, imashinatak
˜nukanchikkunapash kana kanchik.
(´
Exo. 30:18-21; 40:30, 31; Heb. 10:22.)
b) Jesusta katik hebreokunaman ap´ostol Pablo escri-
bishpaka, imashinatak rikuchirka tabern´aculo wasi-
pash, Moisesman kushka leykunapash˜
na washamansakirishkata. (Heb. 9:1, 9; 10:1.)
Historia 38
Canaantaka 12 runakunami pakallarikunkapak rirka
1. Dibujopi uvakunaka imashinatak kan. Maymanta-tak apamurkakuna.2. Moiseska, imamantatak 12 runakunata Cana
´an all-
pakunaman kacharka.3. Moisespakman tikrashpaka, 10 runakunaka imata-tak nirka.4. Ishkay runakunaka, imashinatak rikuchirka Jeho-vapi feta charishkata. Chay ishkay runakunaka, imashutikunatak karka.5. Jehov
´a Dioska, imamantatak pi
˜narirka. Chayman-
ta, imatatak Jehov´a Dioska Moisesmanka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 13:1-33 versokunata liyinki.a) Cana
´an allpakunata rikukrichunka, Moiseska piku-
natatak akllarka. Chay runakunaka, ima bendicionku-natatak charinman karka. (N
´um. 13:2, 3, 18-20.)
b) Josuepash Calebpash, ima yuyaykunatatak charinkarka. Kutin, chayshuk 10 runakunaka ima yuyayku-natatak charin karka. Shinaka, imatatak paykuna-mantaka yachakuyta ushanchik. (N
´um. 13:28-30; Mat.
17:20; 2 Cor. 5:7.)2. N
´umeros 14:1-38 versokunata liyinki.
a) Congregacionkunata˜
nawpakman pushak karikuna-taka, Jehov
´a Diosmi churashka. Shinaka, paykunata
ama washalla rimachunka, Jehov´a Dioska ima conse-
jotatak˜
nukanchikmanka kun. (N´
um. 14:2, 3, 27; Mat.25:40, 45; 1 Cor. 10:10.)b) N
´umeros 14:24-pi nishka shinaka, imashinatak ya-
chanchik Jehov´a Dioska tukuy
˜nukanchikkunata alli
alli riksishkata. (1 Rey. 19:18; Pro. 15:3.)
Historia 39
Aaronpa vara kaspika sisarkami
1. Pikunatak ninakurka: ‘Moisespash Aaronpash manamandanachu kan’ nishpa. Chaymanta, paykunakaimatatak Moisestaka nirka.2. Coreta katik 250 mandakkunatapash, Coretapashimatatak Moiseska rurankichik nirka.3. Moiseska, imatatak israelitakunataka nirka. Mois
´es
chashna nishpa tukuchishkantinka, imatak tukurka.4. Corepash, payta katik 250 mandakkunapash, ima-tak tukurka.5. Coreta katik 250 mandakkuna wa
˜nukpika, Aaronpa
churi Eleazarka, imatatak paykunapa incensariokuna-wanka rurarka. Imamantatak shina rurarka.6. Dibujopi rikushka shinaka, Jehov
´a Dioska imaman-
tatak Aaronpa vara kaspipika sisakunata, almendra-kunata wi
˜nachirka.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 16:1-49 versokunata liyinki.a) Corepash, payta katik 250 mandakkunapash, ima-tatak rurarkakuna. Chashna rurashpaka, imashinatak
Jehov´a Diosta mana kasushkata rikuchirkakuna.
(N´
um. 16:9, 10, 18; Lev. 10:1, 2; Pro. 11:2.)b) Corepash, chayshuk 250 ‘mandakkunapash’, imapanta yuyaykunatatak charin karka. (N
´um. 16:1-3;
Pro. 15:33; Isa. 49:7.)2. N
´umeros 17:1-11; 26:10 versokunata liyinki.
a) Imamantatak Aaronpa vara kaspika sisarka. Jeho-v
´a Dioska imamantatak mandarka, vara kaspita arca
ukupi churankichik nishpa. (N´
um. 17:5, 8, 10; Heb. 9:4.)b) Aaronpa vara kaspi sisashkamantaka, imatatak ya-chakuna kanchik. (N
´um. 17:10; Hech. 20:28; Fili. 2:14;
Heb. 13:17.)
Historia 40
Moiseska shuk jatun rumitami paypavara kaspiwan waktarka
1. Israelitakuna chakishka allpakunapi kakpika, ima-shinatak Jehov
´a Dioska paykunataka cuidarka.
2. Cades nishka pushtupi kashpaka, israelitakunakaimamantatak quejarinakurkalla.3. Gentekunapash, animalkunapash yakuta charichun-ka, Jehov
´a Dioska imatatak rurarka.
4. Dibujopi rikushka shinaka, pitak payllatak dedowanrikuchirishka shayakun. Imamantatak payka shina ru-rarka.5. Jehov
´a Dioska, imamantatak Moiseswanpash Aa-
ronwanpash pi˜
narirka. Chaymanta, Jehov´a Dioska
imatatak paykunamanka nirka.6. Hor nishka urkupika, Aaronka imatak tukurka.Pitak Israel llaktapa mushuk sumo sacerdote tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 20:1-13, 22-29; Deuteronomio 29:5 versoku-nata liyinki.a) Israelitakuna chakishka allpakunapi kawsakukpi-ka, Jehov
´a Dioska paykunata cuidarkami. Chayman-
ta, imatatak˜
nukanchikpash yachakuna kanchik. (Deu.29:5; Mat. 6:31; Heb. 13:5; Sant. 1:17.)b) Aaronpash Moisespash, ‘
˜nukanchikmi kay rumi-
manta yakuta llukchikrinchik’ nikpika, Jehov´a Dioska
imatatak yuyarka. (N´
um. 20:12; 1 Cor. 10:12; Apo. 4:11.)c) Jehov
´a sinchita rimakpika, imatatak Moiseska ru-
rarka. Shinaka,˜
nukanchikkunaka imatatak Moises-mantaka yachakuna kanchik. (N
´um. 12:3; 20:12, 27, 28;
Deu. 32:4; Heb. 12:7-11.)
Historia 41
Moiseska shuk bronce culebratamirurarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, imatak shuk jatunkaspipika pilluriyakun. Jehov
´a Dioska, imamantatak
Moisestaka shina ruranki nirka.2. Jehov
´a cuidakukpipash, israelitakunaka imashina-
tak rikuchirka Diosta mana agradicishkata.3. Millay culebrakunata Jehov
´a kachakpika, genteku-
naka imatatak Moisestaka nirkakuna.4. Jehov
´a Dioska imamantatak Moisestaka nirka:
‘Shuk bronce culebrata ruray’ nishpa.5. Kay historiapika, imatatak yachakushkanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 21:4-9 versokunata liyinki.a) Achka cosaskunata kushpa Jehov
´a cuidakukpipash,
israelitakunaka quejarikurkakunallami. Shinaka,imatatak yachakunchik. (N
´um. 21:5, 6; Rom. 2:4.)
b) Kipa punchakunapika, bronce culebrata rikushpaka,israelitakunaka imatatak ruran karka. Shinapash, reyEzequiaska imatatak rurarka. (N
´um. 21:9; 2 Rey. 18:
1-4.)2. Juan 3:14, 15 versokunata liyinki.Moisespa punchakunapika, shuk bronce culebratamikaspipi warkurkakuna. Shinaka, kipa punchakuna-manka kayka imashinatak Jesuspi paktarirka. (G
´al. 3:
13, NM; 1 Ped. 2:24, NM.)
Historia 42
Imamantatak shuk burroka parlarka
1. Balacka pitak karka. Balacka, imamantatak Ba-laamta maskachun kacharka.2. Imamantatak Balaampa burroka
˜nanpi siririshpa
sakirirka.3. Burroka imatatak Balaamtaka nirka.4. Shuk angelka, imatatak Balaamtaka nirka.5. Jarkakpipash mana uyashpa, Israel llaktata Balaammaldicinkapak munakpika, Jehov
´a Dioska imatak ru-
rarka.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 21:21-35 versokunata liyinki.Israelitakunaka, imamantatak Seh
´on shuti reytapash,
Og shuti reytapash misharkakuna. (N´
um. 21:21, 23, 33,34.)2. N
´umeros 22:1-40 versokunata liyinki.
Balaamka imamantatak israelitakunata maldicinka-pak munarka. Shinaka,
˜nukanchikkunaka imatatak
yachakuyta ushanchik. (N´
um. 22:16, 17; Pro. 6:16, 18;2 Ped. 2:15; Jud. 11.)3. N
´umeros 23:1-30 versokunata liyinki.
Balaamka Jehov´a Diosta adorak shinami parlan kar-
ka. Shinapash, imata rurashpatak Balaamka rikuchir-ka mana Jehov
´a Diosta adorak kashkata. (N
´um. 23:3,
11-14; 1 Sam. 15:22.)4. N
´umeros 24:1-25 versokunata liyinki.
Jawapi versokunaka, imashinatak˜
nukanchiktaka ayu-dan, Jehov
´a Dioska paypa munayta paktachinmi nish-
pa, Diospi feta churachun. (N´
um. 24:10; Isa. 54:17.)
Historia 43
Israelitakunataka Josuemi pushaykallarirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Moiseswan shayakukishkay runakunaka pikunatak kan.2. Jehov
´a Dioska imatatak Josuemanka nirka.
3. Moiseska, imamantatak Nebo urku jawaman rir-ka. Chaypika, Jehov
´a Dioska imatatak Moisesmanka
nirka.4. Mashna watakunata charishpatak Moiseska wa-˜
nurka.5. Israelitakunaka imamantatak llakillakuna karka.Shinapash, imamantatak kushikurkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. N´
umeros 27:12-23 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, imatatak Josuetaka ruranki nirka. Ku-
nan punchakunapika, Jehov´a Dioska imashinatak Pay-
pa llaktata rikuriyakun. (N´
um. 27:15-19; Hech. 20:28;Heb. 13:7.)
2. Deuteronomio 3:23-29 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, imamantatak Moisestapash Aaronta-
pash, Cana´an llaktamanka mana yaykukrinkichikchu
nirka. Shinaka, imatatak˜
nukanchikkunapash yacha-kuna kanchik. (Deu. 3:25-27; N
´um. 20:12, 13.)
3. Deuteronomio 31:1-8, 14-23 versokunata liyinki.Israelitakunaman tukuri shimikunata nikushpaka,Moiseska imashinatak rikuchirka, Jehov
´a Diospa con-
sejokunata chaskishpa kawsakushkata. (Deu. 31:6-8,23.)4. Deuteronomio 32:45-52 versokunata liyinki.Diospa Shimita yachakushpaka, imashinatak kawsanakanchik. (Deu. 32:47; Lev. 18:5; Heb. 4:12.)5. Deuteronomio 34:1-12 versokunata liyinki.Deuteronomio 34:10-pika imamantatak nin: ‘Moiseska˜
nawi˜
nawimi Jehov´a Dioswanka parlarka’ nishpa. (
´Exo.
33:11, 20; N´
um. 12:8.)
Historia 44
Rahabka ishkay israelitakunatamipaypa wasipi pakakuchirka
1. Rahabka maypitak kawsarka.2. Dibujopi ishkay runakunaka, pikunatak kan. Chayishkay runakunaka, imamantatak Jeric
´o llaktapi kan.
3. Jeric´o llaktamanta reyka, imatatak paypa solda-
dokunataka Rahabman nichun kacharka. Shinapash,Rahabka imatatak nirka.4. Ishkay israelitakunataka, imashinatak Rahabkaayudarka. Chaymanta, Rahabka imatatak paykunata-ka ma
˜narka.
5. Chay ishkay israelitakunaka, Rahabtaka imashina-tak ayudashun nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 2:1-24 versokunata liyinki.Israelitakuna Jeric
´o llaktata tukuchinkapak rikpika,
imashinatak Deuteronomio 2:25 versoka paktarirka.(Jos. 2:9-11.)2. Hebreos 11:31 versota liyinki.Rahabka, imashinatak rikuchirka feta charinaka mi-nistirishka kashkata. (Rom. 1:17; Heb. 10:39; Sant. 2:25.)
Historia 45
Jord´
an yakukunaka chakirirkami
1. Israelitakuna Jord´an yakukunata yallichunka, Jeho-
v´a Dioska imatatak rurarka.
2. Israelitakuna Jord´an yakukunata chimpakushpaka,
imashinatak rikuchirka feta charishkata.3. Jehov
´a Dioska imamantatak Josuetaka nirka: ‘Yaku
yallikushka pushtumantaka 12 rumikunata japinki’nishpa.4. Jord
´an yakukuna yallikushka pushtumanta sacerdo-
tekuna llukshishka kipaka, imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 3:1-17 versokunata liyinki.a) Kay historiapi yachakushka shinaka, Jehovapa ayu-datapash bendiciontapash chaskinkapakka, imatatakrurana kanchik. (Jos. 3:13, 15; Pro. 3:5; Sant. 2:22, 26.)b) Jord
´an yakukunata chimpakrikukpika, Jord
´an ya-
kukuna yallikuk pushtuka imashinatak karka. Chaymilagrota rurashpaka, Jehov
´a Dioska imashinatak
paypa shutita jatunyachirka (Jos. 3:15; 4:18, 23, 24; Sal.66:5-7.)2. Josu
´e 4:1-18 versokunata liyinki.
Imamantatak Jord´an yakukuna yallikushka pushtu-
manta 12 rumikunata japishpa, Guilgal nishka push-tupi churana karka. (Jos. 4:4-7, 19-24.)
Historia 46
Jeric´
o llaktamanta jatun, rakupirkakunaka urmarkami
1. Jehov´a Dioska, imatatak soldadokunatapash sacer-
dotekunatapash, 6 punchakunakama ruraychik nirka.2. Kanchis puncha tukukpika, gentekunaka imatatakrurana karka.3. Dibujopi rikushka shinaka, Jeric
´o llaktamanta pir-
kakunaka imatak tukurka.4. Shuk puka waskaka, imamantatak ventanapi war-kuriyakun.5. Josuepa soldadokunaka, imatatak rurana karka Je-ric
´o llaktamanta gentekunata, cosaskunatapash.
Kutin oro, plata, cobre, hierro cosaskunataka, imata-tak rurana karka.6. Jeric
´o llaktata rikunkapak rishka ishkay israelita-
kunataka, Josueka imatatak mandarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 6:1-25 versokunata liyinki.a) Kanchis puncha chayakpika, israelitakunaka Jeric
´o
llaktata muyurkakunami. Kunan tukuri punchakuna-pipash, Jehovamanta willakkunaka Diospa Shimita wi-llakunkunami. Shinaka, tukuri punchakunaka, ima-shinatak
˜nawpa punchakunapi kanchis puncha shina
kan. (Jos. 6:15, 16; Isa. 60:22; Mat. 24:14; 1 Cor. 9:16.)b) Josu
´e 6:26 versopi profeciaka, imashinatak 500 wa-
takuna kipa paktarirka. Kay profec´ıa paktarishkata
yachashpaka, imatatak Jehov´a Diosmantaka yacha-
kunchik. (1 Rey. 16:34; Isa. 55:11.)
Historia 47
Israel llaktapika shuk shuwami tiyarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jeric´o llaktamanta shu-
washka cosaskunata pampakuk runaka, pitak kan.Kutin, payta ayudakun gentekunaka pikunatak kan.2. Acanpash paypa familiapash imamantatak ropata,kullkitaka mana japina karka.3. ‘Imamantatak kashna llakikuna tiyachun sakinki’nishpa Josu
´e tapukpika, Jehovaka imatatak nirka.
4. Acanpa familiatapash, Acantapash Josuepakmanpushakpika, tukuylla israelitakunaka imatatak rurar-kakuna.5. Ac
´an runamantaka, imatatak yachakushkanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 7:1-26 versokunata liyinki.a) Josuepa ma
˜naypika, imashinatak yachanchik Josue-
ka Jehov´a Dioswan achka confianzata charishkata.
(Jos. 7:7-9; Sal. 119:145; 1 Juan 5:14.)b) Ac
´an ima tukushkataka, imamantatak yuyarishpa
kawsana kanchik. (Jos. 7:11, 14, 15; Pro. 15:3; 1 Tim. 5:24; Heb. 4:13.)
2. Josu´
e 8:1-29 versokunata liyinki.Congregacionpi mana alli cosaskunata rikushpa-ka, imatatak rurana kanchik. (Jos. 7:13; Lev. 5:1;Pro. 28:13.)
Historia 48
Gabaonitakunaka allitamiyuyarkakuna
1. Cana´an llaktamanta gentekunaka, imatatak yuyan
karka. Kutin, Gaba´on llaktamanta gentekunaka, ima-
tatak yuyan karka.2. Dibujopi rikushka shinaka, gabaonitakunaka imata-tak rurarka. Imamantatak shina rurarka.3. Josuepash, israelitakunata shuktak mandakkuna-pash, imatatak gabaonitakunataka nirka. Shinapash,kimsa punchakuna kipaka, imatatak Josueka yachakchayarka.4. Gabaonitakuna israelitakunawan tantanakushkatayachashpaka, shuktak reykunaka imatatak rurarka-kuna.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 9:1-27 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Dioska tukuylla llaktakunata tukuchichun
mandashpapash, gabaonitakunataka kishpichirkami.Shinaka, imatatak Jehov
´a Diosmantaka yachakun-
chik. (Jos. 9:22, 24; Mat. 9:13; Hech. 10:34, 35; Rom.2:4.)b) Gabaonitakunata mana llakichishachu nishpaka,Josueka paypa shimita paktachirkami. Shinaka, Josu
´e
shina kankapakka, Jesusta katikkunaka imatatak ru-rana kan. (Jos. 9:18, 19; Mat. 5:37; Efe. 4:25.)2. Josu
´e 10:1-5 versokunata liyinki.
Kunan punchakunapi “shuktak ovejakunaka”, imata-tak gabaonitakuna shina ruranakun. Chaymanta, imallakikunatatak paykunaka charishka. (Jos. 10:4; Zac.8:23; Mat. 25:35-40; Apo. 12:17.)
Historia 49
Imamantatak Intika mana yaykurka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Josueka imatatak nikun.Imamantatak shina nikun.2. Jehov
´a Dioska, imashinatak Josuetapash paypa sol-
dadokunatapash ayudarka.3. Josueka, mashna watakunatatak shuktak llakta-manta reykunawanka makanakurka. Chay watakuna-pika, mashna reykunatatak Josueka misharka.4. Josueka imapaktak Cana
´an allpakunataka partirka.
5. Josueka mashna watakunata charishpatak wa˜
nur-ka. Josu
´e wa
˜nushka kipaka, israelitakunaka imatatak
rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Josu´
e 10:6-15 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, Israel llaktata kishpichinkapakka Inti-
tapash, Lunatapash shayachirkami. Shinaka, ima con-fianzatatak
˜nukanchikkunaka charina kanchik. (Jos.
10:8, 10, 12, 13; Sal. 18:3; Pro. 18:10.)2. Josu
´e 12:7-24 versokunata liyinki.
Pi ayudakpitak Josueka Cana´an allpakunamanta 31
reykunataka misharka. Shinaka, imamantatak chaytayuyarishpa kawsana kanchik. (Jos. 12:7; 24:11-13; Deu.31:8; Luc. 21:9, 25-28.)
3. Josu´
e 14:1-5 versokunata liyinki.Israelpi jatun familiakuna Cana
´an allpakunata ja-
pichunka, Josueka imatatak rurarka. Shinaka,˜
nu-kanchikkunaman shuk allpata Paraisopi kunkapakka,Jehovaka imatatak ruranka. (Jos. 14:2; Isa. 65:21; Eze.47:21-23; 1 Cor. 14:33, NM.)4. Jueces 2:8-13 versokunata liyinki.Israelitakuna mana kasushpa, Jehovamanta manaallikunata rimashpa karuyachunka, Josueka mana sa-kinchu karka. Shinaka, kunan punchakunapika, piku-natak Josu
´e shina ruranakuna. (Jue. 2:8, 10, 11; Mat.
24:45-47; 2 Tes. 2:3-6; Tito 1:7-9; Apo. 1:1; 2:1, 2.)
Historia 50
Ishkay warmikunaka imatapash manamanchanchu karka
1. Bibliapika, pikunatatak juezkuna nin. Wakin juez-kunaka, ima shutikunatak karka.
2. D´ebora warmika imatak karka. Chaymanta, imata-
tak payka ruran karka.
3. Rey Jabinpash, Sisarapash Israel llaktata llakichik-rikukpika, Jehov
´a Dioska imatatak Deborataka Barac-
manka ninki nirka. Shinapash, D´ebora nishka shina-
ka, pitak Sisarata wa˜
nuchirka.
4. Jael warmika imata rurashpatak rikuchirka, imata-pash mana manchak warmi kashkata.
5. Rey Jab´ın wa
˜nushka kipaka, israelitakunaka ima-
tak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Jueces 2:14-22 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, imamantatak israelitakunawanka ach-
kata pi˜
narirka. Shinaka, Jehov´a ama pi
˜narichunka,
˜nukanchikkunaka imatatak mana rurana kanchik.(Jue. 2:20; Pro. 3:1, 2; Eze. 18:21-23.)
2. Jueces 4:1-24 versokunata liyinki.Jesusta katik warmikunaka, imashinatak D
´ebora shi-
na, Jael shina sinchi feta rikuchita ushan. Shinalla-tak, imashinatak rikuchita ushan imatapash manamanchakkuna kashkata. (Jue. 4:4, 8, 9, 14, 21, 22;Pro. 31:30; 1 Cor. 16:13.)
3. Jueces 5:1-31 versokunata liyinki.Jehov
´a Diosmi contrakunata mishachun ayudarka
nishpaka, imashinatak Baracpash Deborapash cantar-ka. Shinaka, Armaged
´on
˜nalla shamuna kashkaman-
taka, imashinatak˜
nukanchikpash Diostaka ma˜
nanakanchik. (Jue. 5:3, 31; 1 Cr
´o. 16:8-10; Apo. 7:9, 10; 16:16;
19:19-21.)
Historia 51
Rutka Noemintinmi Israel llaktamanrirka
1. Noemika, imamantatak Moab llaktapi kawsankapakrirka.2. Rutka pitak karka. Kutin, Orpaka pitak karka.3. Kankunapa llaktaman tikraychik Noem
´ı nikpika,
Rutpash Orpapash imatatak nirkakuna.4. Boozka pitak karka. Boozka, imashinatak Rutta-pash, Noemitapash ayudarka.
5. Boozpa, Rutpa churika ima shutitak karka. Payku-napa churipa shutitaka, imamantatak yuyarina kan-chik.
Shuktak tapuykuna:
1. Rut 1:1-17 versokunata liyinki.a) Noemita kuyashpa llakimantaka, Rutka ima kuyay-lla shimikunatatak nirka. (Rut 1:16, 17.)b) Rut shina kankapakka, kunan punchakunapi “shuk-tak ovejakunaka”, imashinatak “ashalla ovejakunata-ka” tukuy shunkuwan katinkuna. (Juan 10:16; Zac. 8:23.)2. Rut 2:1-23 versokunata liyinki.Kunan punchakunapi kuytsakuna, Rut shina kanka-pakka, imatatak rurana kan. (Rut 2:17, 18; Pro. 23:22;31:15.)3. Rut 3:5-13 versokunata liyinki.a) Rutka jovenlla warmi kashpapash, jovenlla kariwan-ka mana kasarashpami Boozwan (Boaz) kasararka.Chaymanta, imatashi Boozka yuyarkab) Rutpa kawsaypi rikushka shinaka, kuyashpa llaki-naka imatak kan. (Rut 3:10; 1 Cor. 13:4, 5.)4. Rut 4:7-17 versokunata liyinki.Booz (Boaz) shina kankapakka, Jesusta katik kariku-naka imatatak rurana kan. (Rut 4:9, 10; 1 Tim. 3:1, 12,13; 5:8.)
Historia 52
Gedeonka 300 soldadokunatallamiakllarka
1. Israelitakunaka ima llakipitak urmarka. Imaman-tatak chay llakipi urmarka.2. Jehov
´a Dioska, imamantatak Gedeontaka nirka:
‘Kanka achka soldadokunatami charinki’ nishpa.3. Madi
´an llaktamanta soldadokunata manchakkuna-
ka wasiman richiklla nikpika, mashna israelita solda-dokunatak sakirirka.4. Dibujopi rikushka shinaka, 300 soldadokunalla sa-kirichunka, imatatak Jehov
´a Dioska Gedeontaka ru-
ranki nirka.5. Gede
´on, 300 soldadokunawan sakirishpaka, ima-
tatak rurarka. Israelitakunaka, imashinatak Mad´ıan
llaktamanta soldadokunataka misharka.
Shuktak tapuykuna:1. Jueces 6:36-40 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Diospa munayta rurakushkata yachanka-
pakka, Gedeonka imatatak rurarka.b) Jehovapa munayta riksinkapakka, kunan puncha-kunapika imatatak rurana kanchik. (Pro. 2:3-6; Mat.7:7-11; 2 Tim. 3:16, 17.)2. Jueces 7:1-25 versokunata liyinki.a) Imashinatak 300 soldadokunaka yakuta upiyarka-kuna. Kutin, chayshuk soldadokunaka, imashinatakyakutaka upiyarkakuna. Shinaka, 300 soldadokuna-mantaka imatatak yachakuyta ushanchik (Jue. 7:3, 6;Rom. 13:11, 12; Efe. 5:15-17.)b) Gedeonpa soldadokunaka, Gedeonta rikushpami ya-chakurka imata rurana kashkata. Shinaka Gede
´on
Mayor, Jesucristota katinkapakka, imatatak ruranakanchik. (Jue. 7:17; Mat. 11:29, 30; 28:19, 20; 1 Ped. 2:21.)c) Jueces 7:21-ka, imashinatak
˜nukanchiktaka ayudan
maypi kashpapash sirvichun. (1 Cor. 4:2; 12:14-18;Sant. 4:10.)
3. Jueces 8:1-3 versokunata liyinki.Efraimitakuna Gedeonwan pi
˜narikpika, Gedeonka
imatatak rurarka. Shinaka, congregacionpi shuk waw-ki
˜nukanchikwan pi
˜narikpika,
˜nukanchikka imatatak
rurana kanchik. (Pro. 15:1; Mat. 5:23, 24; Luc. 9:48.)
Historia 53
Jefteka paypa nishkata paktachirkami
1. Jefteka pitak karka. Jeftepa punchakunapi israeli-takunaka, imashinatak karka.2. Jefteka imatatak Jehov
´a Diosmanka kusha nirka.
3. Amonitakunata mishashpa wasiman tikrakushpaka,imamantatak Jefteka achkata llakirirka.4. Jehov
´a Diosmanka kashnami nirkani nikpika, Jef-
tepa ushushika imatatak paypa taytataka nirka.5. Israelitakunaka, imamantatak Jeftepa ushushitakaachkata kuyan karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Jueces 10:6-18 versokunata liyinki.Israelitakunaka kutin kutinmi Jehov
´a Diosmantaka
karuyarkakuna. Paykuna ima tukushkataka, imaman-tatak yuyarishpa kawsana kanchik. (Jue. 10:6, 15, 16;Rom. 15:4; Apo. 2:10.)2. Jueces 11:1-11, 29-40 versokunata liyinki.a) Jefteka nirkami, ‘primero llukshimuktami Diosmanrupachishpa kusha’ nishpa. Shinapash, imashinatakyachanchik Jefteka mana paypa ushushita rupachish-kata. (Jue. 11:31; Lev. 16:24; Deu. 18:10, 12.)b) Jefteka, imashinatak paypa ushushitaka Jehov
´a
Diosman kurka.c) Jehov
´a Diosman kusha nishpaka, Jefteka imatatak
rurarka. Shinaka, imatatak Jeftemantaka yachakun-chik. (Jue. 11:35, 39; Ecl. 5:4, 5; Mat. 16:24.)d) Kunan punchakunapi kuytsakuna, wamprakunaDiosta sirvishpa kawsankapakka, imatatak Jeftepaushushi shina rurana kan. (Jue. 11:36; Mat. 6:33; Fili.3:8.)
Historia 54
Shuk sinchi sinchi runami tiyarka
1. Sinchi sinchi runaka, ima shutitak karka. Chay runasinchi sinchi kachunka, pitak ayudarka.2. Dibujopi rikushka shinaka, Sansonka imatatakshuk leontaka rurarka.3. Dibujopi rikushka shinaka, Sansonka imatatak Da-lilamanka willakun. Filisteokunaka, imamantatakSansontaka preso apay usharka.4. Sansonka, imashinatak 3.000 mana alli filisteoku-nata wa
˜nuchishpa paypash wa
˜nurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Jueces 13:1-14 versokunata liyinki.Taytamamakuna wawakunata wi
˜nachikushpaka, ima-
mantatak Sansonpa taytamamakunata yuyarina kan.(Jue. 13:8; Sal. 127:3; Pro. 13:24.)2. Jueces 14:5-9; 15:9-16 versokunata liyinki.a) Jehovapa esp
´ıritu santo ayudakpimi, Sansonka
1.000 filisteokunata wa˜
nuchirka, shuk leontapash wa-˜
nuchirka, payta watashka mushuk waskakunatapashpitirka. Shinaka, imatatak Jehovapa esp
´ıritu santo-
mantaka yachakunchik.
b) Kunan punchakunapika, imashinatak esp´ıritu san-
toka˜
nukanchikta ayudan. (Jue. 14:6; 15:14; Zac. 4:6;Hech. 4:31.)3. Jueces 16:18-31 versokunata liyinki.Mana alli gentekunawan tantanakushpaka, Sansonkaimatak tukurka. Shinaka, imatatak
˜nukanchikkunaka
yachakuna kanchik. (Jue. 16:18, 19; 1 Cor. 15:33, QC.)
Historia 55
Shuk wampraka uchillakashpallatakmi Diosta sirvirka
1. Dibujopi uchilla wampraka, ima shutitak kan. Ku-tin, chay uchilla wamprapa ladopi kimsa gentekunaka,pikunatak kan.2. Tabern
´aculo wasiman rishpaka, Anaka imatatak
Diostaka ma˜
narka. Anata Jehov´a uyashpaka, imata-
tak rurarka.3. Jehovapa tabern
´aculo wasiman pushakpika, Sa-
muelka mashna watakunatatak charirka. Samuelpamamaka, imatatak tukuy watakuna Samuelmankaapan karka.4. Elipa churikunaka ima shutikunatak karka. Payku-naka ima laya gentekunatak karka.5. Samuelwan parlankapakka, Jehov
´a Dioska imata-
tak rurarka. Jehov´a Dioska, imatatak Samuelmanka
nirka.6. Samuel wi
˜nashpaka, imatak tukurka. Samuel ruku-
yakpika, israelitakunaka imatatak Samueltaka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 1:1-28 versokunata liyinki.a) Elcanaka (Elqan
´a), imashinatak paypa familiataka
ayudarka Jehov´a Diosta alli adorachun. Shinaka, fami-
liakuna Jehovata alli adorachunka, taytakunaka ima-tatak rurana kan. (1 Sam. 1:3, 21; Mat. 6:33; Fili. 1:10.)b) Shuk jatun llakipi kashpaka, Anaka imatatak ru-rarka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash llakipi kashpaka,
imatatak rurana kanchik. (1 Sam. 1:10, 11; Sal. 55:22;Rom. 12:12.)2. 1 Samuel 2:11-36 versokunata liyinki.Elika imashinatak rikuchirka Jehov
´a Diosta kuyana-
pak rantika, paypa churikunatarak ashtawan kuyash-kata. Shinaka, imamantatak
˜nukanchikkunaka mana
El´ı shina kana kanchik. (1 Sam. 2:22-24, 27, 29; Deu.
21:18-21; Mat. 10:36, 37.)3. 1 Samuel 4:16-18 versokunata liyinki.Elika, ima chusku mana alli noticiakunatatak chaskir-ka. Chay noticiakunata chaskishpaka, Elika imatak tu-kurka.4. 1 Samuel 8:4-9 versokunata liyinki.Israelitakunaka, imashinatak rikuchirka Jehov
´a Dios-
ta mana respetashkata. Kunan punchakunapika, ima-shinatak rikuchinchik Diospa Reinota respetashkata.(1 Sam. 8:5, 7; Juan 17:16; Sant. 4:4.)
Historia 56
Israel llaktapika Saulmi primer reykarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Samuelka imatatak ru-rakun. Samuelka, imamantatak shina rurakun.2. Jehov
´a Dioska, imamantatak Saultaka rey kachun
akllarka. Saulka imashina runatak karka.
3. Saulpa churika ima shutitak karka. Saulpa churikaimatatak ruran karka.4. Saulka, imamantatak Samuel manarak chayamuk-pillatak animalkunataka rupachirka.5. Saulmantaka, imakunatatak yachakushkanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 9:15-21; 10:17-27 versokunata liyinki.Shuktak runakuna mana valichishpa rimakpipash,Jehovapa makipi cosaskunata sakimantaka, Saul-ka imatatak rurarka. (1 Sam. 9:21; 10:21, 22, 27;Pro. 17:27.)2. 1 Samuel 13:5-14 versokunata liyinki.Guilgalpi kashpaka, Saulka ima jatun juchatatak ru-rarka. (1 Sam. 10:8; 13:8, 9, 13.)3. 1 Samuel 15:1-35 versokunata liyinki.a) Amaleq llaktamanta rey Agagtaka, Saulka imata-tak rurana karka. Shinaka, imata mana rurashpatakSaulka shuk jatun juchapi urmarka. (1 Sam. 15:2, 3, 8,9, 22.)b) Mana allita rurashpaka, Saulka imatatak nik tukur-ka. Shinallatak, Saulka imashinatak shuktakkunatajuchachirka. (1 Sam. 15:24.)c) Shuk consejota kukpika, imashinatak chay consejo-taka chaskina kanchik. (1 Sam. 15:19-21; Sal. 141:5;Pro. 9:8, 9; 11:2.)
Historia 57
Dioska Davidtami akllarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay wampraka ima shu-titak kan. Imashinatak yachanchik, chay wamprakaimatapash mana manchak kashkata.2. Davidka maypitak kawsarka. Davidpa taytaka, imashutitak karka. Kutin, Davidpa abueloka ima shutitakkarka.3. Jehov
´a Dioska imamantatak Samueltaka nirka: ‘Be-
l´en llaktapi Jesepa wasiman ri’ nishpa.
4. Jes´e paypa 7 churikunata Samuelman rikuchikpika,
Samuelka imatatak nirka.5. Davidta Samuelpakman pushakpika, imatatak Jeho-v
´a Dioska Samuelmanka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 17:34, 35 versokunata liyinki.Jawa versokunapi nishka shinaka, imashinatak ya-chanchik Davidka imatapash mana manchak kash-kata. Shinallatak, imashinatak yachanchik DavidkaJehovapi feta charishkata. (1 Sam. 17:37.)2. 1 Samuel 16:1-14 versokunata liyinki.a) 1 Samuel 16:7 versoka, imashinatak
˜nukanchiktaka
ayudan gentekunapa˜
nawita rikushpalla ama rima-chun. (Hech. 10:34, 35; 1 Tim. 2:4.)b) Saulpa kawsaypi rikushka shinaka, imashinatakyachanchik Jehov
´a Dios paypa esp
´ıritu santota ki-
chukpika, mana alli munaykuna shunkuman yaykuk-ta. (1 Sam. 16:14, NM; Mat. 12:43-45; G
´al. 5:16.)
Historia 58
Davidka Goliatta wa˜
nuchirkami
1. Goliatka, imatatak israelitakunataka nikurka.2. Goliatka imashinatak karka. Goliatta wa
˜nuchik ru-
namanka, Saulka imatatak kusha nirka.
3. Saulka Davidtaka nirkami: ‘Kanka chayrak wampra-mi kanki, mana Goliattaka mishayta ushankichu’ nish-pa. Sa
´ul shina nikpika, Davidka imatatak nirka.
4. Goliat rimakpika, Davidka ima nishpatak rikuchir-ka Jehovapi feta charishkata.5. Dibujopi rikushka shinaka, Davidka imawantak Go-liattaka wa
˜nuchirka. Goliat wa
˜nukpika, filisteo solda-
dokunaka imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 17:1-54 versokunata liyinki.a) Davidka, imamantatak imatapash mana manchankarka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash imatapash mana
manchakkuna kashkata rikuchinkapakka, imatatakrurana kanchik. (1 Sam. 17:37, 45; 2 Cor. 4:7.)b) Pukllanakushpapash, shuktak cosaskunata rurana-kushpapash, imamantatak Jesusta katikkunaka manaGoliat shina kana kanchik (1 Sam. 17:8; G
´al. 5:26;
1 Tim. 4:8.)c) Imashinatak yachanchik, Davidka Jehovapi feta cha-rishkata. (1 Sam. 17:45-47; 2 Cr
´o. 20:15.)
d) Imashinatak yachanchik filisteokunawan israelita-kunawan makanakuyka, Jehov
´a Dioswan yanka dios-
kunawan makanakuy kashkata. (1 Sam. 17:43, 46, 47.)e) Ashalla ovejakunaka, imashinatak rikuchin Davidshina sinchi feta Jehovapi charishkata. (1 Sam. 17:37;Jer. 1:17-19; Apo. 12:17.)
Historia 59
Davidka imamantatak pakakushparirka
1. Saulka, imamantatak Davidtaka mana rikunayachinkarka. Shinapash, Jonatanka imashinatak Davidwankakarka.2. Arpata tocashpa David tiyakukpika, Saulka imatatakrurarka.3. Micalwan kasarachinkapakka, Saulka imatatak Da-vidtaka ruranki nirka. Saulka imamantatak shina nirka.4. Dibujopi rikushka shinaka, arpata tocashpa Davidtiyakukpika, Saulka imatatak kutin rurarka.5. Davidta ama wa
˜nuchichunka, Micalka imatatak Da-
vidmanka nirka. Davidka, imatatak 7 watakunataka ru-rarka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 18:1-30 versokunata liyinki.a) Jonatanpash Davidpash achkatami kuyarin karka.Shinaka, kunan punchakunapi “shuktak ovejakuna-pash”, “ashalla ovejakunapash”, imashinatak rikuchinJonat
´an shina, David shina kuyarishkata. (1 Sam. 18:1;
Juan 10:16; Luc. 12:32; Zac. 8:23.)b) Jonatanka Saulpa churi kaymantami, Saulpa katirey kana karka. Shinapash, 1 Samuel 18:4-pi nishkashinaka, Jonatanka imashinatak rikuchirka David reykachun chaskishkata.c) Davidta mana rikunayachimantaka, Saulka ima ja-tun juchakunapitak urmarka. Shinaka, imatatak
˜nu-
kanchikkunaka mana rurana kanchik. (1 Sam. 18:7-9,25; Sant. 3:14-16.)2. 1 Samuel 19:1-17 versokunata liyinki.Saulwan parlashpaka, Jonatanka imashinatak paypakawsayta llakipi churarka. (1 Sam. 19:1, 4-6.)
Historia 60
Davidka imashinatak Abigailtakariksirka
1. Dibujopi warmika pitak kan. Payka, imashinatakkarka.2. Nabalka pitak karka.3. Davidka imamantatak paypa gentekunataka nirka:‘Nabalta mikunata ma
˜nakrichik’ nishpa.
4. Davidpa gentekuna Nabalpakman rikpika, Nabalkaimatatak nirka. Chayta yachashpaka, Davidka imata-tak Nabaltaka rurankapak munarka.5. Imashinatak yachanchik Abigailka imata rurashpa-pash, alli yuyashpa rurak kashkata.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 22:1-4 versokunata liyinki.Davidpa familiakunaka, imashinatak paykunapuraayudarin karka. Shinaka, congregacionpika imashi-natak
˜nukanchikpura ayudarina kanchik. (Pro. 17:17;
1 Tes. 5:14.)2. 1 Samuel 25:1-43 versokunata liyinki.a) Bibliapika, imamantatak Nabaltaka mana alli, mi-llay runa nin. (1 Sam. 25:2-5, 10, 14, 21, 25.)b) Abiga
´ıl (Abigail) shina alli warmi kankapakka,
Jesusta katik warmikunaka imatatak rurana kan.(1 Sam. 25:32, 33; Pro. 31:26; Efe. 5:24.)c) Abiga
´ıl (Abigail) jarkakpika, ima ishkay mana alli
cosaskunatatak Davidka mana rurarka. (1 Sam. 25:31,33; Rom. 12:19; Efe. 4:26.)d) Jehovapa yuyayta charimantaka, Davidka imashi-natak Abigailtaka tratarka. Shinaka, karikunaka ima-shinatak warmikunataka tratana kan. (Hech. 21:8, 9;Rom. 2:11; 1 Ped. 3:7.)
Historia 61
Davidka rey tukurkami
1. Saulpash paypa soldadokunapash pu˜
nukukpika,imatatak Davidpash Abisaipash rurarka.2. Davidka, imatatak rey Saultaka tapurka.3. Saulwan parlashka kipaka, Davidka maymantakrirka.4. Davidka imamantatak llakilla versokunata escri-birka.5. Hebr
´on llaktata manday kallarishpaka, Davidka
mashna watakunatatak charirka. Davidpa wakin chu-rikunaka, ima shutikunatak karka.6. Kipamanka, Davidka maymantatak manday kalla-rirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Samuel 26:1-25 versokunata liyinki.a) 1 Samuel 26:11-pi nishka shinaka, Davidka ima-shinatak rikuchirka Diosta respetashkata. (Sal. 37:7;Rom. 13:2.)b) Alli cosaskunata rurakpipash, mana agradicinchunishpami wakinpika llakirinchik. Shinaka, ama llaki-rishpa alli cosaskunata rurashpa katichunka, 1 Sa-muel 26:23 versoka imashinatak
˜nukanchiktaka ayu-
dan. (1 Rey. 8:32; Sal. 18:20.)2. 2 Samuel 1:26 versota liyinki.Kunan punchakunapi Jesusta katikkunaka, imatatakrurana kan Davidwan Jonatanwan shina, ‘kayshukwan
chayshukwan kuyarishpa’ kawsankapakka. (1 Ped. 4:8;Col. 3:14; 1 Juan 4:12.)3. 2 Samuel 5:1-10 versokunata liyinki.a) Davidka mashna watakunatatak rey karka. Davidkamashna llaktakunamantatak mandarka. Chay llakta-kunapika, mashna watakunatatak mandarka. (2 Sam.5:4, 5.)b) Davidka pi ayudakpitak alli rey karka. Shinaka,imatatak
˜nukanchikkunaka yuyarishpa kawsana kan-
chik. (2 Sam. 5:10; 1 Sam. 16:13; 1 Cor. 1:31; Fili. 4:13.)
Historia 62
Davidpa familiapika achkallakikunami tiyarka
1. Jehov´a Diospa ayudawanka, Cana
´an allpakunaka
pipatak tukurka.2. Shuk tutaka, imatatak Davidka paypa wasi jawa pa-tiomantaka rikurka.3. Jehov
´a Dioska, imamantatak Davidwanka achkata
pi˜
narirka.4. Dibujopi rikushka shinaka, Davidta rimakuk runa-ka pitak kan. Chay runaka, ima tukunatatak David-manka willakun.5. Davidka ima llakikunatallatak charirka.6. David wa
˜nushka kipaka, pitak Israel llaktapika rey
tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Samuel 11:1-27 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Diosta tukuy tiempopi sirvishpa kawsanaka,
imamantatak alli kan.b) Davidka imamantatak shuk jatun juchapi urmar-ka. Shinaka, Jehovata sirvikkuna juchapi ama urman-kapakka, imatatak Davidmantaka yachakuyta ushan-chik. (2 Sam. 11:2; Mat. 5:27-29; 1 Cor. 10:12; Sant. 1:14, 15.)2. 2 Samuel 12:1-18 versokunata liyinki.a) Natanka, imashinatak Davidtaka aconsejarka. Shi-naka, ancianokunapash taytakunapash, imashina con-sejokunatatak kuna kan. (2 Sam. 12:1-4; Pro. 12:18;Mat. 13:34.)b) Jehov
´a Dioska, imamantatak Davidtaka mana wa-
˜nuchirka. (2 Sam. 12:13; Sal. 32:5; 2 Cor. 7:9, 10.)
Historia 63
Salomonka alli yuyayta charik reymikarka
1. Jehov´a Dioska, imatatak Salomontaka tapurka.
Kutin, Salomonka imatatak Jehov´a Diostaka nirka.
2. Salom´on shuk alli ma
˜nayta rurashkamantaka, Jeho-
vaka imatatak kusha nirka.3. Ishkay warmikunaka ima nishpatak Salomonpak-manka chayarkakuna.4. Dibujopi rikushka shinaka, ishkay warmikuna pi
˜na-
nakukpika, Salomonka imatatak rurarka.5. Salom
´on mandakushka punchakunapika, israelita-
kunaka imashinatak kawsarka. Imamantatak shinakawsarka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Reyes 3:3-28 versokunata liyinki.a) 1 Reyes 3:7-pika, Salomonka imatatak Jehov
´a
Diosmanka nirka. Shinaka, Jehovapa organizacionta˜
nawpakman pushak karikunaka, imatatak Salomon-mantaka yachakuna kan. (Sal. 119:105; Pro. 3:5, 6.)b) Salomonka imatatak Jehov
´a Diostaka ma
˜narka.
Shinaka, Jehov´a Diosta ma
˜nakushpaka, imakunatatak
ma˜
nana kashkanchik. (1 Rey. 3:9, 11; Pro. 30:8, 9;1 Juan 5:14.)c) Ishkay warmikuna pi
˜nanakukpika, Salomonka ima-
shinatak paykunataka ayudarka. Shinaka, Salom´on
Mayor, Jesucristo kay Allpata mandashpaka, imashi-natak mandanka. (1 Rey. 3:28; Isa. 9:6, 7, QC; 11:2-4.)2. 1 Reyes 4:29-34 versokunata liyinki.a) ‘Alli yuyayta charik shunkuta kuway’ nishpaSalom
´on ma
˜nakpika, Jehov
´a Dioska imatatak rurar-
ka. (1 Rey. 4:29.)b) Salom
´on alli yuyayta charikpimi, gentekunaka ach-
kata uyankapak munan karka. Shinaka, Diospa Shi-mita yachakunkapakka, ima munaytatak charina kan-chik. (1 Rey. 4:29, 34; Juan 17:3; 2 Tim. 3:16.)
Historia 64
Salomonmi Jehovapa jatun wasitakarurarka
1. Jehov´a Diospa wasitaka, mashna watakunapitak Sa-
lomonka tukuchirka. Chay jatun wasika, imamantatakvalishka valishka karka.2. Jehovapa jatun wasipika, mashna ukukunatak tiyar-ka. Uchilla ukupika, imatatak churarka.3. Jatun wasita tukuchishka kipaka, Salomonka ima-tatak Jehov
´a Diostaka ma
˜narka.
4. Salomonpa ma˜
nashkata uyashpaka, Jehov´a Dioska
imashinatak rikuchirka kushikushka kashkata.5. Mana alli warmikunawan kasarashpaka, Salomon-ka imatatak ruray kallarirka. Kipamankarin, Salo-monka imatak tukurka.6. Jehov
´a Dioska, imamantatak Salomonwanka ach-
kata pi˜
narirka. Chaymanta, Jehov´a Dioska imatatak
Salomontaka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Cr´
onicas 28:9, 10 versokunata liyinki.1 Cr
´onicas 28:9, 10-pi David nishka shinaka, imatatak
tukuy punchakuna ashtawan ashtawan rurashpa kati-na kanchik. (Sal. 19:14; Fili. 4:8, 9.)2. 2 Cr
´onicas 6:12-21, 32-42 versokunata liyinki.
a) Salomonka, imashinatak rikuchirka gentekuna ru-rashka wasikunaka Jehov
´a Diospak mana paktashka-
ta. (2 Cr´o. 6:18; Hech. 17:24, 25.)
b) 2 Cr´onicas 6:32, 33 versokunapika, imatatak Jeho-
vamantaka yachakunchik. (Hech. 10:34, 35; G´al. 2:6.)
3. 2 Cr´
onicas 7:1-5 versokunata liyinki.Jehov
´a Dios paypa wasita brillachikpika, israelita-
kunaka achkata kushikushpami Jehovataka alabar-kakuna. Shinaka, Jehov
´a paypa organizacionta ben-
diciakushkata rikushpaka, imatatak rurana kanchik.(2 Cr
´o. 7:3; Sal. 22:22; 34:1; 96:2.)
4. 1 Reyes 11:9-13 versokunata liyinki.Salomonka Jehov
´a Diosta alli adoray kallarishpapash,
kipamanka mana allimi tukurka. Shinaka, imatatak˜
nukanchikkunaka yachakuna kanchik. (1 Rey. 11:4, 9;Mat. 10:22; Apo. 2:10.)
Historia 65
Israel llaktapika ishkay reykunamimanday kallarirka
1. Dibujopi runakunaka ima shutikunatak kan. Piku-natak kan.2. Ahiaska imatatak paypa ropataka rurarka. Ima-mantatak shina rurarka.3. Salomonka, imatatak Jeroboantaka rurankapakmunarka.4. Israel llaktamanta 10 jatun familiakunaka, ima-mantatak Jeroboantaka rey kachun akllarka.5. Jeroboanka, imamantatak ishkay uchilla oro wakra-kunata rurarka. Chayta rurakpika, gentekunaka ima-tak tukurka.6. Israel llaktamanta ishkay jatun familiakunaka, ima-tak tukurka. Jerusal
´en llaktapi Jehovapa jatun wasi-
pash, imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Reyes 11:26-43 versokunata liyinki.Jeroboanka imashina runatak karka. Jehovapa leyku-nata Jerobo
´an kasukpika, Jehovaka imatatak Jero-
boanmanka kusha nirka. (1 Rey. 11:28, 38.)2. 1 Reyes 12:1-33 versokunata liyinki.a) Roboam (Rehoboam) rey kashkamantaka, paypamunaytami ruran karka. Shinaka, taytakunapash an-cianokunapash, imatatak mana rurana kan. (1 Rey.12:13; Ecl. 7:7; 1 Ped. 5:2, 3.)b) Imata rurakrikushpapash, wamprakunaka pikuna-tatak consejokunataka ma
˜nana kan. (1 Rey. 12:6, 7;
Pro. 1:8, 9; 2 Tim. 3:16, 17; Heb. 13:7.)c) Jeroboanka imamantatak ishkay llaktakunapi, ish-kay uchilla oro wakrakunata churarka. Kayka, imashi-natak rikuchirka Jeroboanka Jehov
´a Diospi feta mana
charishkata. (1 Rey. 11:37; 12:26-28.)d) Israelmanta 10 jatun familiakunapika, pitak nirka:‘Jehov
´a Diosta adorankapakka, yanka dioskunatapash
adoranallami kanchik’ nishpa. (1 Rey. 12:32, 33.)
Historia 66
Jezabelka mana alli reinami karka
1. Jezabelka pitak karka.2. Rey Acabka, imamantatak shuk punchaka llakillakarka.3. Nabotpa uva pampakunata paypa kusa Acabmankunkapakka, Jezabelka imatatak rurarka.4. Jezabelta wa
˜nuchichunka, Jehovaka pitatak ka-
charka.5. Dibujopi rikushka shinaka, Jezabelpa wasiman cha-yashpaka, Jehuka imatatak nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Reyes 16:29-33; 18:3, 4 versokunata liyinki.Rey Acab mandakuk punchakunapika, gentekunakaimashinatak kawsan karka. (1 Rey. 16:33.)2. 1 Reyes 21:1-16 versokunata liyinki.a) Nabotka, imashinatak sinchi shayarishpa rikuchir-ka Jehov
´a Diosta respetashkata. (1 Rey. 21:1-3; Lev. 25:
23-28.)b) Acab llakilla kashpaka, imatatak rurarka. Shinaka,˜
nukanchikkunapash llakipi kashpaka, imatatak manarurana kanchik. (1 Rey. 21:4; Rom. 5:3-5.)
3. 2 Reyes 9:30-37 versokunata liyinki.
Jehov´a Diospa mandashkakunataka, Jehuka imashi-
natak paktachirka. Shinaka, imatatak Jehumantakayachakuyta ushanchik. (2 Rey. 9:4-10; 2 Cor. 9:1, 2;2 Tim. 4:2.)
Historia 67
Josafatka Jehovapimi feta churarka
1. Josafatka pitak karka. Josafatpa punchakunapika,pikunapashtak kawsan karka.2. Israelitakunaka imamantatak achkata mancharir-kakuna. Chaymanta, imatatak achka israelitakunakarurarka.3. Josafat ma
˜nakpika, Jehov
´a Dioska imashinatak ri-
kuchirka Josafatpa ma˜
nayta uyashkata.4. Makanakuna pushtuman israelitakuna chayakpika,Jehov
´a Dioska imatatak
˜na rurashkarka.
5. Imatatak Josafatmantaka yachakunchik.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Cr´
onicas 20:1-30 versokunata liyinki.a) Shuktak gentekuna llakichinkapak shamukukpika,Josafatka (Jehosafat) imatatak rurarka. Shinaka, pi-pash
˜nukanchikta llachinkapak munakpika, imatatak
rurana kanchik. (2 Cr´o. 20:12; Sal. 25:15; 62:1.)
b) Jehov´a Dioska,
˜nawpa punchakunamantallatakmi
ima tukukrikushkataka willan kashka. Shinaka, Dios-pa nishkakunata kunan punchakunapi intindichichun-ka, pikunatatak Jehovaka akllashka. (2 Cr
´o. 20:14, 15;
Mat. 24:45-47; Juan 15:15.)c) Josafat (Jehosafat) makanakunkapak rikukpika,Jehov
´a Dioska imatatak rurarka. Shinaka, ‘Tukuy
Ushayta charik Diospa achkata llakichina puncha’ cha-yamushpaka, imashinatak Josafatpa punchakunapishina kanka. (2 Cr
´o. 20:15, 17; 32:8; Apo. 16:14, 16.)
d) Kunan punchakunapi precursorkuna, misioneroku-naka, imashinatak levitakuna shina ayudanakun tu-kuy muyuntin Allpapi Diospa Shimita willashpa.(2 Cr
´o. 20:19; Rom. 10:13-15; 2 Tim. 4:2.)
Historia 68
Ishkay wamprakunami kawsarirka
1. Dibujopi kimsa gentekunaka pikunatak kan. Chaywampraka imatak tukurka.2. Chay wampra wa
˜nukpika, Eliaska imatatak Jehova-
taka ma˜
narka. Kipamanka, chay wampraka imatak tu-kurka.3. Eliasta sirvik runaka, ima shutitak karka.4. Sunem llaktamanta warmika, imamantatak Eliseo-taka paypa wasiman kayarka.5. Sunem llaktamanta warmipa wasiman chayashpa-ka, Eliseoka imatatak rurarka. Wa
˜nushka wampraka
imatak tukurka.6. Kay historiapi rikushka shinaka, Jehov
´a Dioska
imatatak ruray ushanlla kashka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Reyes 17:8-24 versokunata liyinki.a) Eliaska imashinatak rikuchirka Jehov
´a Diosta ka-
sushkata, Jehovapi feta charishkatapash. (1 Rey. 17:9;19:1-4, 10.)
b) Sarepta llaktamanta warmika, imashinatak riku-chirka achka feta charishkata. (1 Rey. 17:12-16; Luc. 4:25, 26.)c) Sarepta llaktamanta viuda warmipa kawsaypi ri-kushka shinaka, imashinatak yachanchik Mateo 10:41,42-pi shimikunaka mana llulla kashkata. (1 Rey. 17:10-12, 17, 23, 24.)2. 2 Reyes 4:8-37 versokunata liyinki.a) Sunem llaktamanta warmika, imashinatak
˜nukan-
chikmanka rikuchishpa sakirka, shuktak gentekunataalli chaskina kashkata. (2 Rey. 4:8; Luc. 6:38; Rom.12:13; 1 Juan 3:17.)b) Kunan punchakunapika, Jehovata sirvikkunatakaimashinatak ayudayta ushanchik. (Hech. 20:35; 28:1, 2;G
´al. 6:9, 10; Heb. 6:10.)
Historia 69
Shuk kuytsami shuk runatakaayudarka
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay kuytsaka imatatakchay warmitaka nikun.2. Dibujopi warmika pitak kan. Chay kuytsaka, ima-mantatak chay warmipa wasipi sirvikun.3. Eliseoka, imata ninki nishpatak payta sirvik runa-taka Naamanpakman kacharka. Naamanka imaman-tatak achkata pi
˜narirka.
4. Paypa sirvik runakunata uyashpaka, Naamankaimatatak rurarka.5. Eliseoka imamantatak Naamanpa regalokunatakamana chaskirka. Shinapash, Guejazika imatatak ru-rarka.6. Guejazika imatak tukurka. Shinaka,
˜nukanchikku-
naka imatatak mana rurana kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Reyes 5:1-27 versokunata liyinki.a) Kunan punchakunapi tukuy wamprakunaka, imata-tak israelita kuytsamantaka yachakuyta ushan. (2 Rey.5:3; Sal. 8:2; 148:12, 13.)b) Bibliawan shuk consejota kukpika, imamantatakNaamanta yuyarina kanchik. (2 Rey. 5:15; Heb. 12:5, 6;Sant. 4:6.)c) Eliseoka imashinatak karka. Kutin, Guejazika(Guehaz
´ı) imashinatak karka. Shinaka, imatatak
˜nu-
kanchikkunaka paykunamantaka yachakuna kanchik.(2 Rey. 5:9, 10, 14-16, 20; Mat. 10:8, QC; Hech. 5:1-5.)
Historia 70
Jonaska shuk jatun jatunpescadorukumantami kishpirirka
1. Jonaska imatak karka. Jehov´a Dioska imatatak Jo-
nastaka mandarka.2. Jehov
´a Diospa mandashkata ama kasunkapakka,
Jonaska imatatak rurarka.3. Ama sinchita tamiyashpa katichunka, barcota ma-nejak runakunataka imatatak Jonaska nirka.4. Dibujopi rikushka shinaka, Jonasta yakuman shi-takpika, Jonaska imatak tukurka.5. Jonaska, mashna punchakunatatak chay jatunpescadopa wiksa ukupi karka. Chay jatun pescadopawiksa ukupi kashpaka, Jonaska imatatak rurarka.
6. Chay jatun pescadopa wiksa ukumanta llukshishkakipaka, Jonaska maymantak rirka. Shinaka, imatatakJonasmantaka yachakuna kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. Jon´
as 1:1-17 versokunata liyinki.
N´ınive llaktamanta gentekunaman willakri nikpika,
Jonaska imatatak yuyarka. (Jon. 1:2, 3; Pro. 3:7; Ecl.8:12.)
2. Jon´
as 2:1, 2, 10 versokunata liyinki.
Jonaspa kawsaypi rikushka shinaka, Jehov´a Diosta
ma˜
nakushpaka, ima confianzatatak charina kanchik.(Sal. 22:24; 34:6; 1 Juan 5:14.)
3. Jon´
as 3:1-10 versokunata liyinki.
a) Jon´as pantarikpipash, Jehov
´a Dioska kishpichish-
pami Jonastaka kutin willachun kacharka. Shinaka,imatatak Jehov
´a Diosmantaka yachakuyta ushanchik.
(Sal. 103:14; 1 Ped. 5:10.)
b) N´ınive llaktamanta gentekunaman Diospa Shimita
Jon´as willakpika, paykunaka imatatak rurarka. Shina-
ka, alli gentekuna kakta rikushpallachu willana kan-chik. (Jon. 3:6-9; Ecl. 11:6; Hech. 13:48.)
Historia 71
Dioska shuk kuyaylla, alhaja para´ıso
Allpatami rurasha nin
1. Isaiaska imatak karka. Isaiaska ima punchakunapi-tak kawsarka. Jehov
´a Dioska imatatak Isaiasmanka
rikuchirka.
2. Paraisoka imatak kan. Para´
ıso shimita uyashpaka,imatatak yuyarinchik.
3. Mushuk paraisoka, imashina kanka nishpatak Jeho-v
´a Dioska Isaiasmanka escribichirka.
4. Adanpash, Evapash imamantatak kuyaylla, alhajaparaisotaka chinkachirkakuna.
5. Payta kasukkunamanka, imatatak Jehov´a Dioska
kusha nin.
Shuktak tapuykuna:
1. Isa´
ıas 11:6-9 versokunata liyinki.
a) Bibliapi nishka shinaka, mushuk paraisopika gen-tekunapash animalkunapash, imashinatak kawsanka.(Sal. 148:10, 13; Isa. 65:25; Eze. 34:25.)
b) Jehovamanta willakkunaka, imashinatak kunanpunchakunapillatak Isaiaspa profeciataka paktachina-kun. (Rom. 12:2; Efe. 4:23, 24.)
c) Kunan punchakunapipash, shamuk punchakunapi-pash gentekuna alli
˜nanman tikrashkamantaka, pita-
tak agradicina kanchik. (Isa. 48:17, 18; G´al. 5:22, 23;
Fili. 4:7.)
2. Apocalipsis 21:3, 4 versokunata liyinki.
a) Bibliapika ninmi: ‘Dioska gentekunawanmi kaw-sanka’ nishpa. Shinapash, imashinatak yachanchikgentekunawan kawsankapakka, Dioska mana kay All-paman shamuna kashkata. (Lev. 26:11, 12; 2 Cr
´o. 6:18;
Isa. 66:1; Apo. 21:2, 3, 22-24.)
b) Shamuk punchakunapika, imakunamantatak˜
namana wakashun. Ima laya nanaykunatak
˜na mana
tiyanka. (Luc. 8:49-52; Rom. 8:21, 22; Apo. 21:4.)
Historia 72
Dioska Ezequiasta ayudarkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay runaka pitak kan.Chay runaka ima jatun llakitatak charin.2. Ezequiaska ima cartakunatatak Jehovapa altar˜
nawpakpi churashka charikun. Ezequiaska, imatatakJehov
´a Diostaka ma
˜narka.
3. Ezequiaska ima laya reytak karka. Profeta Isaias-taka, imatatak Jehov
´a Dioska Ezequiasmanka ninki
nirka.4. Chayshuk dibujopi rikushka shinaka, Asiria llakta-manta soldadokunataka, imatatak Jehovapa angelkarurarka.5. Israel llaktamanta ishkay jatun familiakuna allikawsanakushpapash, rey Ezequ
´ıas wa
˜nukpika imatak
tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Reyes 18:1-36 versokunata liyinki.a) Israelitakunapa feta chiriyachinkapakka, Asiriallaktamanta Rabsaqu
´e runaka, imatatak israelitaku-
namanka nirka. (2 Rey. 18:19, 21;´
Exo. 5:2; Sal. 64:3.)b) Contrakuna llakichinkapak munakpika, imatatakJehovamanta willakkunaka Ezequ
´ıas shina ruran.
(2 Rey. 18:36; Sal. 39:1; Pro. 26:4; 2 Tim. 2:24.)2. 2 Reyes 19:1-37 versokunata liyinki.a) Llakikuna japikpika, imatatak Jehovamanta willak-kunaka, Ezequ
´ıas shina ruran. (2 Rey. 19:1, 2; Pro. 3:
5, 6; Heb. 10:24, 25; Sant. 5:14, 15.)b) Rey Senaqueribka, ima kimsa jatun llakikunatatakcharirka. Shamuk punchakunapika, pitak rey Sena-querib shina llakikunataka charinka. (2 Rey. 19:32, 35,37; Apo. 20:2, 3.)3. 2 Reyes 21:1-6, 16 versokunata liyinki.Imashinatak yachachin rey Manaseska, Jerusal
´en
llaktamanta tukuy reykunamantapash ashtawanmana alli rey kashkata. (2 Cr
´o. 33:4-6, 9.)
Historia 73
Pitak Israel llaktapika´
ultimo alli reykarka
1. Josiaska, mashna watakunata charishpatak rey tu-kurka. Kanchis watakunata mandakukpika, Josiaspashunkumanka ima munaykunatak yaykurka.2. Dibujopi rikushka shinaka, Josiaspash shuktak gen-tekunapash, imatatak ruranakun.3. Jehovapa wasita allichikukpika, sumo sacerdotekaimatatak tarirka.4. Josiaska imamantatak paypa ropataka llikikun.5. Jehov
´a nishka shinaka, Huldaka imatatak Josias-
manka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Cr´
onicas 34:1-28 versokunata liyinki.a) Uchilla kashpallatak achka llakikunata charishpa-pash, Josiaska imatatak rurarka. Shinaka,
˜nukanchik-
kunapash llakilla wi˜
nashka kashpaka, imatatak Jo-siasmantaka yachakuyta ushanchik. (2 Cr
´o. 33:21-25;
34:1, 2; Sal. 27:10.)b) Gentekuna Jehov
´a Diosta alli adorachunka, Josias-
ka imatatak rurarka: 8 watakunata, 12 watakunata,18 watakunata mandakushpa. (2 Cr
´o. 34:3, 8.)
c) Jehov´a Diospa wasita allichinkapakka, rey Josias-
pash sumo sacerdote Hilciaspash (Hilqu´ıas), imatatak
rurarkakuna. Shinaka, Jehovata adorana wasikuna-taka, imashinatak cuidana kanchik. (2 Cr
´o. 34:9-13;
Pro. 11:14; 1 Cor. 10:31.)
Historia 74
Shuk runaka gentekunataka manamanchanchu karka
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay wampralla runakapitak kan.2. Jehov
´a Dioska Jeremiastaka nirkami: ‘Kanka
˜nu-
kapa profeta kachunmi munani’ nishpa. Shina nikpi-ka, Jeremiaska imatatak nirka. Shinapash, imatatakJehov
´a Dioska Jeremiasmanka nirka.
3. Jeremiaska, imatatak israelitakunamanka kutinkutin nirka.4. Jerem
´ıas willakukpika, sacerdotekunaka imatatak
rurankapak munarka. Shinapash, Jeremiaska imashi-natak rikuchirka paykunata mana manchashkata.5. Mana alli cosaskunata mana sakishkamantaka, is-raelitakunaka imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Jerem´
ıas 1:1-8 versokunata liyinki.a) Diosta sirvishpa kawsankapakka, Jeremiastakaimatak ayudarka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash Dios-
ta sirvishpa kawsachunka, imatak˜
nukanchiktaka ayu-danka. (2 Cor. 3:5, 6.)b) Kunan punchakunapi Jesusta katik wamprakunaka,imatatak Jeremiasmantaka yachakuna kan. (Ecl. 12:1;1 Tim. 4:12.)2. Jerem
´ıas 10:1-5 versokunata liyinki.
Yanka dioskunataka imawan chimpapurashpatak Je-remiaska rikuchirka, yanka dioskunapi feta churana-ka mana alli kashkata. (Jer. 10:5; Isa. 46:7; Hab. 2:19.)3. Jerem
´ıas 26:1-16 versokunata liyinki.
a) Jeremiaska shuk shimitallapash mana pakashpami,Diospa Shimitaka willan karka. Shinaka, jawa pacha-man rina shuyayta charikkunaka, imashinatak ku-nan punchakunapi, Jerem
´ıas shina willakunkuna. (Jer.
26:2; Deu. 4:2; Hech. 20:27.)b) Jeremiaska, tukuy llaktamanta gentekunamanmiDiospa Shimitaka willan karka. Shinaka, kunan pun-chakunapi Jehovamanta willakkunaka, imatatak Jere-miasmantaka yachakuna kanchik. (Jer. 26:8, 12, 14, 15;2 Tim. 4:1-5.)4. 2 Reyes 24:1-17 versokunata liyinki.Jehov
´a Diosta mana alli adorashkamantaka, Jud
´a
llaktamanta gentekunaka ima llakikunatatak charir-ka. (2 Rey. 24:2-4, 14.)
Historia 75
Chusku wamprakunatamiBabiloniaman aparkakuna
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay chusku wampraku-naka pikunatak kan. Paykunaka, imamantatak Babi-lonia llaktapi kan.2. Chay chusku wamprakunaka, ima tukuchuntak Na-bucodonosorka munarka. Chaymanta, payta sirvik ru-nakunataka, imatatak Nabucodonosorka mandarka.
3. Reypa mikunata karakukpika, imatatak Danielpashpaypa kimsa amigokunapash ma
˜narka.
4. Chunka punchakuna kipa, tukuylla wamprakunatatantachishpa rikukpika, chay chusku wamprakunakaimashinatak karka.5. Imamantatak Danieltapash paypa kimsa amigoku-natapash, Nabucodonosorpa wasiman pusharka. Chaychusku wamprakunaka, imapitak sacerdotekunaman-ta, alli consejokunata kuk runakunamantapash ashta-wan alli karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Daniel 1:1-21 versokunata liyinki.a) Juchayukkuna kashpapash mana alli yuyaykunapiama urmankapakka, imatatak rurana kanchik. (Dan.1:8; G
´en. 39:7, 10; G
´al. 6:9.)
b) Kunan punchakunapika, ima mapa ruraykunatak“alli mikunakuna” shina rikurin. Wakin wamprakuna-ka, imashinatak chay mapa ruraykunapi chakrurish-ka. (Dan. 1:8; Pro. 20:1; 2 Cor. 6:17–7:1.)c) Chay chusku wamprakunapa kawsaypi rikushka shi-naka, universidadkunaman rishpa ashtawan yachaku-naka allichu kanman. (Dan. 1:20; Isa. 54:13; 1 Cor. 3:18-20.)
Historia 76
Jerusal´
en llaktaka llakichi tukurkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jerusal´en llaktapash, is-
raelitakunapash imatak tukunakun.2. Ezequielka pitak karka. Jehov
´a Dioska, ima mana
alli cosaskunatatak Ezequielmanka rikuchirka.3. Israelitakuna Jehovata mana respetashkamantaka,Jehovaka imatatak rurasha nirka.4. Israelitakuna
˜na mana kasunkapak munakpika, rey
Nabucodonosorka imatatak rurarka.5. Jehov
´a Dioska, imamantatak sakirka babiloniokuna
israelitakunata llakichichun.6. Israel llaktaka imamantatak shitashka sakirir-ka. Mashna watakunatatak Israel llaktaka shitashkakarka.
Shuktak tapuykuna:
1. 2 Reyes 25:1-26 versokunata liyinki.a) Sedequiaska pitak karka. Sedequiaska imatak tu-kurka. Ima profeciatak Sedequiaspika paktarirka.(2 Rey. 25:5-7; Eze. 12:13-15.)b) Israelitakuna, Jehov
´a Diosmanta karuyashkaman-
taka, pikunatatak Jehov´a Dioska juchachirka. (2 Rey.
25:9, 11, 12, 18, 19; 2 Cr´o. 36:14, 17.)
2. Ezequiel 8:1-18 versokunata liyinki.Diosta mana alli adorak israelitakunaka, Intitami dios-ta shina adoran karka. Shinaka, kunan punchakunapiJesusta mana alli katikkunaka, imashinatak
˜nawpa
punchakunapi israelitakuna shina kashka. (Eze. 8:16;Isa. 5:20, 21; Juan 3:19-21; 2 Tim. 4:3.)
Historia 77
Kimsa wamprakunaka manauraykumurirkakunachu
1. Babilonia llaktamanta rey Nabucodonosorka, imata-tak gentekunataka mandarka.2. Danielpa kimsa amigokunaka, imamantatak oro co-lumnapa
˜nawpakpika mana uraykumurirkakuna.
3. Chay kimsa wamprakunata, Nabucodonosorllatakchay oro columnapa
˜nawpakpi uraykumurichik nikpi-
ka, chay kimsa wamprakunaka imashinatak rikuchir-ka Jehovapi feta charishkata.4. Payta sirvik gentekunataka, rey Nabucodonosor-ka imatatak chay kimsa wamprakunataka ruraychiknirka.5. Nabucodonosorka mashnapurakunatatak hornoukupika rikurka.6. Sadracpa, Mesacpa, Abednegopa Diostaka, ima-mantatak rey Nabucodonosorka alabarka. Chay kim-sa wamprakunamantaka, imatatak yachakuyta ushan-chik.
Shuktak tapuykuna:
1. Daniel 3:1-30 versokunata liyinki.a) Llakikunapi kashpapash, Diospa mandashkakuna-ta paktachinkapakka, Diosta sirvikkunaka imatatakchay kimsa wamprakunamantaka yachakuna kanchik.(Dan. 3:17, 18; Mat. 10:28; 1 Ped. 4:2.)b) Jehov
´a Dioska, imatatak rey Nabucodonosormanka
yachachirka. (Dan. 3:28, 29; 4:34, 35.)
Historia 78
Shuk maki rikurishpami pirkapiescribirka
1. Jehovapa wasimanta copakunata rey Belsasar ja-pishpa chaypi upiyakukpika, imatak tukurka.2. Rey Belsasarka, imatatak brujo runakunataka ru-raychik nirka. Shinapash, chay brujo runakunaka reynishkata ruray usharkachu.3. Belsasarpa mamaka, imatatak Belsasartaka ruraynirka.4. Daniel nishka shinaka, Jehov
´a Dioska imamantatak
shuk makita pirkapi escribichirka.5. Pirkapi escribishka shimikunaka, ima nin nirkatakDanielka.6. Daniel parlakukpillatakka, imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Daniel 5:1-31 versokunata liyinki.a) Pirkapi escribishka shimikunata rikushpaka, man-chaymantaka Belsasarka imatatak tukurka. Shina-pash, Jehov
´a Diostaka imashinatak manchana kan-
chik. (Dan. 5:6, 7; Sal. 19:9; Rom. 8:35-39.)b) Rey Belsasarwan, shuktak jatun mandakkunawan-pash parlakushpaka, Danielka imashinatak rikuchir-ka paykunata mana manchashkata. (Dan. 5:17, 18, 22,26-28; Hech. 4:29.)c) Daniel cap
´ıtulo 5-pika, imashinatak rikuchin Jeho-
v´a Dioslla tukuyta mandana kashkataka. (Dan. 4:17,
25; 5:21.)
Historia 79
Danieltaka leonkuna kawsakukutkumanmi shitarka
1. Darioka pitak karka. Darioka imatatak Danielman-taka yuyan karka.2. Danielta mana rikunayachishpaka, mana alli runa-kunaka imatatak rey Dariotaka nirkakuna.3. Mushuk ley llukshikpika, Danielka imatatak ru-rarka.
4. Rey Darioka, imamantatak achkata llakirishpa, pu-˜
nuytapash mana pu˜
nushpa pakarirka. Rey Darioka,imatatak rurarka manarak alli pakarikpillatak.5. Danielka imatatak rey Dariomanka nirka.6. Mana alli runakunataka, imatatak Rey Darioka ru-rarka. Chay kipaka, imatatak pay mandakushka llak-takunamanka escribirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Daniel 6:1-28 versokunata liyinki.a) Danielta llakichinkapakka, contrakunaka imatatakrurarkakuna. Kunan punchakunapipash, Diospa Shi-mita Jehovamanta willakkuna ama willachunka, con-trakunaka imatatak rurankuna. (Dan. 6:7; Sal. 94:20;Isa. 10:1; Rom. 8:31.)b) “Jatun mandakkunapa”
˜nawpakpi kashpaka, Jeho-
vata sirvikkunaka imatatak Daniel shina rurana kan-chik. (Dan. 6:5, 10; Rom. 13:1; Hech. 5:29.)c)
˜Nukanchikkunaka, imashinatak Daniel shina pun-
chantin punchantin Diostaka sirvishpa kawsana kan-chik. (Dan. 6:16, 20; Fili. 3:16; Apo. 7:15.)
Historia 80
Israelitakunaka Babilonia llaktamantarirkakunami
1. Dibujopi rikushka shinaka, israelitakunaka imata-tak ruranakun.2. Isaiasman, Jehov
´a escribichishka profeciataka, ima-
shinatak Ciroka paktachirka.3. Jerusal
´en llaktaman mana tikrakkunataka, Ciroka
imatatak nirka.4. Jerusal
´en llaktaman israelitakuna tikrakukpika, Ci-
roka imatatak israelitakunamanka tikrachirka.5. Jerusalenman chayankapakka, israelitakunakamashna killakunatatak purirka.6. Jerusal
´en llaktaka, mashna watakunatatak shi-
tashka karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Isa´
ıas 44:28; 45:1-4 versokunata liyinki.a) Isaiasman nishka profec
´ıa paktarinata krichunka,
Jehovaka imatatak nirka. (Isa. 55:10, 11; Rom. 4:17.)b) Isaiaspa profeciapi rikushka shinaka, Jehovaka ima-mantatak shamuk punchakunapi ima tukunata willay-ta ushan. (Isa. 42:9; 45:21; 46:10, 11; 2 Ped. 1:20.)2. Esdras 1:1-11 versokunata liyinki.Jerusal
´en llaktaman tikrayta mana ushak israelitaku-
na shina kankapakka, imashinatak precusorkunata,betelitakunata, misionerokunata ayudayta ushanchik-man. (Esd. 1:4, 6; Rom. 12:13; Col. 4:12.)
Historia 81
Israelitakunaka Jehovapimi fetachurarkakuna
1. Babiloniamantaka, mashna israelitakunatak Jeru-sal
´en llaktamanka tikrarka. Jerusalenman chayakpi-
ka, Jerusal´en llaktaka imashinatak karka.
2. Israelitakuna Jerusal´en llaktapi kashpaka, imata-
tak ruray kallarirkakuna. Shinapash, israelitakunapacontrakunaka yachashpaka, imatatak rurarkakuna.3. Ageopash Zacariaspash imatak karka. Paykunakaimatatak israelitakunamanka nirka.
4. Tattenayka, imamantatak shuk cartata reyman ka-charka. Kutin, reyka imata escribishpatak Tattenay-manka tikrachirka.5. Jehovapa jatun wasi
˜na mana kuyaylla kakta ya-
chashpaka, Esdraska imatatak rurarka.6. Dibujopi rikushka shinaka, Esdraska imatatakJehov
´a Diostaka ma
˜narka. Esdras ma
˜nakpika, Jehov
´a
Dioska uyarkachu. Shinaka, imatatak yachakuna kan-chik.
Shuktak tapuykuna:
1. Esdras 3:1-13 versokunata liyinki.˜Nukanchik kawsakuk pushtupi shuk congregaci
´on
mana tiyakpika, imatatak rurashpa katina kanchik.(Esd. 3:3, 6; Hech. 17:16, 17; Heb. 13:15.)2. Esdras 4:1-7 versokunata liyinki.Zorobabelka, imashinatak Jehov
´a Diosta sirvikkuna-
manka rikuchirka, shuktak religionkunawan manatantanakuna kashkata. (
´Exo. 34:12; 1 Cor. 15:33, QC;
2 Cor. 6:14-17.)3. Esdras 5:1-5, 17; 6:1-22 versokunata liyinki.a) Jehovapa jatun wasita israelitakuna rurakukpika,contrakunaka imamantatak mana jarkay usharkaku-na. (Esd. 5:5; Isa. 54:17.)b) Kunan punchakunapi ancianokuna llakipi kashpa-ka, imamantatak
˜nawpa punchakunapi anciano judio-
kuna shina, Jehovapa ayudata maskana kan. (Esd. 6:14; Sal. 32:8; Rom. 8:31; Sant. 1:5.)4. Esdras 8:21-23, 28-36 versokunata liyinki.Imata rurakrikushpapash, Esdraska imatatak rurankarka. Shinaka, imatatak Esdras shina rurana kan-chik. (Esd. 8:23; Sal. 127:1; Pro. 10:22; Sant. 4:13-15.)
Historia 82
Mardoqueopash Esterpash pikunatakkarka
1. Mardoqueopash Esterpash pikunatak kan.2. Rey Asueroka, imamantatak shuktak warmita mas-karka. Shuktak warmita maskashpaka, pitatak ak-llarka.3. Ham
´an shuti runaka pitak karka. Hamanka ima-
mantatak achkata pi˜
narirka.4. Rey Asueroka ima mushuk leytatak llukchirka. Es-terman shuk noticiata Mardoqueo kachakpika, Ester-ka imatatak rurarka.5. Hamanka imatak tukurka. Kutin, Mardoqueokaimatak tukurka.6. Israelitakunaka, imashinatak wa
˜nunamanta kishpi-
rirkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. Ester 2:12-18 versokunata liyinki.Esterka imashinatak rikuchishpa sakirka, shunkuukumanta mana
˜napash pi
˜narishpa, alli yuyashpa,
mishki shimikunawan parlanaka ministirishka kash-kata. (Est. 2:15; 1 Ped. 3:1-5.)2. Ester 4:1-17 versokunata liyinki.Judiokunata llakichinkapak munakukpika, EsterkaDiospi feta charishpami Diospa lado tukushpa shaya-rirka. Shinaka, Jehov
´a Diospi Ester shina feta churash-
pa, Diospa lado tukunkapakka, imatatak rurana kan-chik. (Est. 4:13, 14; Mat. 5:14-16; 24:14.)
3. Ester 7:1-6 versokunata liyinki.Kunan punchakunapi Diosta sirvikkunaka, imashina-tak Ester shina, paykunapa kawsayta llakipi churana-kun. (Est. 7:4; Mat. 10:16-22; 1 Ped. 2:12.)
Historia 83
Jerusal´
en llaktapa pirkakunatakakutinmi rurarkakuna
1. Jerusal´en llaktapa muyuntin pirkakuna mana tiyak-
pika, israelitakunaka imashinashi sintirirka.2. Nehemiaska pitak karka.3. Reypa wasipika, ima trabajotatak Nehemiaska cha-rirka. Chay trabajoka, imamantatak mana jawallakarka.4. Nehemiaska imamantatak llakilla karka. Chayman-ta, imatatak reytaka nirka.5. Nehem
´ıas llakilla kakpika, rey Artajerjeska imata-
tak rurarka.6. Jerusalenpa pirkakunata ama rurachun nishpa, con-trakuna jarkankapak munakpika, Nehemiaska imata-tak israelitakunataka nirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Nehem´
ıas 1:4-6; 2:1-20 versokunata liyinki.Jehov
´a ayudachunka, Nehemiaska imatatak rurarka.
(Neh. 2:4, 5; Rom. 12:12; 1 Ped. 4:7.)2. Nehem
´ıas 3:3-5 versokunata liyinki.
Teqoitakunaka imashinatak karka. Kutin, teqoitaku-nata “mandakkunaka” imashinatak karka. Shinaka,ancianokunapash siervo ministerialkunapash, imata-tak paykunamantaka yachakuna kan. (Neh. 3:5, 27;2 Tes. 3:7-10; 1 Ped. 5:5.)3. Nehem
´ıas 4:1-23 versokunata liyinki.
a) Contrakuna kutin kutin llakichinkapak munakpi-pash, israelitakunaka imamantatak sinchi tukushpaJerusalenpa muyuntin pirkakunataka rurashpa katir-kakuna. (Neh. 4:6, 8, 9; Sal. 50:15; Isa. 65:13, 14.)b) Israelitakunamantaka, imatatak yachakuytaushanchik.4. Nehem
´ıas 6:15 versota liyinki.
Sinchi feta charimantami, israelitakunaka Jerusal´en
llaktapa tukuylla pirkakunataka ishkay killakunapillatukuchirka. Shinaka, sinchi feta charinaka, imaman-tatak alli kan. (Sal. 56:3, 4; Mat. 17:20; 19:26.)
Historia 84
Shuk angelka Mariawan parlarkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay warmika pitak kan.2.
´Angel Gabrielka imatatak Mariamanka nirka.
3.´
Angel Gabriel nishka shinaka, Mariaka imata chas-kishpatak manarak kasarashka kashpapash, shuk wa-wata charinalla karka.4. Mar
´ıa, paypa prima Elisabetta rikunkapak rikpika,
imatak tukurka.5. Mar
´ıa shuk wawata charikrikukta yachashpaka, Jo-
seka imatatak rurankapak munarka. Shinapash, kipa-manka Joseka imatatak yuyarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Lucas 1:26-56 versokunata liyinki.a) Mar
´ıa juchayuk kakpipash, Lucas 1:35-pi nishka
shinaka, Jes´
us jucha illak wacharichunka, Jehov´a
Dioska imatatak Mariataka rurarka. (Ageo 2:11-13;Heb. 7:26; 10:5; 1 Ped 1:19.)b) Jes
´us manarak wacharikpillatak, Elisabetka ima-
shinatak Jesustaka alabarka. (Luc. 1:41-43.)c) Dios nishkata
´angel Gabriel willakpika, Mariaka
imatatak nirka. Shinaka, congregacionpi imatapashrurachun nikpika, Jesusta katikkunaka imatatak ru-rana kanchik. (Luc. 1:38, 46-49; 17:10; Pro. 11:2.)2. Mateo 1:18-25 versokunata liyinki.Emmanuel shutika, imatatak nisha nin. Shinaka, Je-s
´us mana Emmanuel shuti kashpapash, imashinatak
paypa kawsaypika rikuchirka, Emmanuel shuti nish-ka shina kawsashkata. (Mat. 1:22, 23; Juan 14:8-10;Heb. 1:1-3.)
Historia 85
Animalkuna pu˜
nuna ukupimi Jesuskawacharirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay llullu wawaka pi-tak kan. Mariaka, maypitak chay llullu wawataka siri-chikun.2. Mariaka, imamantatak animalkuna pu
˜nuna ukupi
Jesustaka wacharka.3. Animalkuna pu
˜nuna ukuman yaykukuk runakuna-
ka, pikunatak kan. Shuk angelka, imatatak chay ru-nakunamanka nirka.4. Jes
´us wacharikpika, imamantatak achka kushikuy
tiyarka.5. Jesustaka, imamantatak Diospa Churi nishpa rik-sin karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Lucas 2:1-20 versokunata liyinki.a) Jes
´us wacharina profeciata mana riksishpapash, C
´e-
sar Augustoka imashinatak chay profec´ıa paktarichun
ayudarka. (Luc. 2:1-4; Miq. 5:2.)b) Diospa
˜nawpakpi alli rikurinkapakka, imatatak ru-
rana kanchik. (Juan 17:3; Hech. 3:19; Heb. 11:6; 1 Juan2:6.)c) Shuk Kishpichik wacharishkata yachashpaka, Judeallaktamanta animalkunata cuidak runakunaka ku-shikurkakunami. Shinaka, paykunapash kushikushkakakpika, imamantatak kunan punchakunapi Diostasirvikkunakarin ashtawan kushikuna kanchik. (Luc. 2:10, 11; Efe. 3:8, 9; Apo. 11:15; 14:6.)
Historia 86
Runakunaka estrellata katishpamirirkakuna
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay runakunaka piku-natak kan. Shuk runaka, imamantatak chay brillakukestrellataka dedowan rikuchikun.2. Rey Herodeska imata uyashpatak achkata mancha-rirka. Chaymanta, Herodeska imatatak nirka.3. Brillakuk estrellaka maykamatak
˜nawpashpa rirka.
Shinapash, estrellata katik runakunaka, imamantatakshuktak
˜nanta japishpa paykunapak llaktamanka ti-
krarka.4. Estrellata katik runakuna rishkata yachashpaka,rey Herodeska imatatak mandarka. Imamantatak shi-na mandarka.
5. Jehov´a Dioska, imatatak Josemanka nirka.
6. Pitak chay mushuk estrellataka brillachirka. Ima-mantatak brillachirka.
Shuktak tapuy:
1. Mateo 2:1-23 versokunata liyinki.Estrellata katik runakuna Jesuspakman chayakpika,Jesuska maypitak kawsakurka. Mashna watakunata-tak charirka. (Mat. 2:1, 11, 16.)
Historia 87
Jesuska wampra kashpallatakmiJehovapa wasiman rin karka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jesuska mashna wata-kunatatak charin. Jesuska maypitak kan.2. Tukuy watakunaka, maymantak Joseka paypa fami-liataka pushan karka.3. Nazaret llaktaman tikrakushpaka, imamantatak Je-suspa taytamamakunaka kutin Jerusal
´en llaktaman
rirkakuna.4. Jesuspa taytamamakunaka, maypitak Jesustakatarirkakuna. Gentekunaka, imamantatak Jesustakamancharishpa uyanakurka.5. Jesuska imatatak paypa mamataka nirka.6. Diosmanta yachakunkapakka, Jesuska imatatak ru-ran karka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash Jes
´us shina
kankapakka, imatatak rurana kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. Lucas 2:41-52 versokunata liyinki.a) Diospa Leypi mandashka shinaka, Joseka kari kash-kamantami jatun tantanakuykunamanka rin karka.Shinapash, Joseka paypa tukuy familiantin rishpaka,imatatak taytamamakunamanka yachachishpa sakish-ka. (Luc. 2:41; Deu. 16:16; 31:12; Pro. 22:6.)b) Jesuska, imashinatak rikuchirka taytamamakunatarespetashkata. Shinaka, Jesuska imatatak kunan pun-chakunapi wamprakunamanka yachachishpa sakish-ka. (Luc. 2:51; Deu. 5:16; Pro. 23:22; Col. 3:20.)2. Mateo 13:53-56 versokunata liyinki.Bibliapi nishka shinaka, Jesuspa chusku wawkikuna-ka ima shutikunatak karka. Kipamanka, Jesuspa ish-kay wawkikunaka, imashinatak chay punchakunapicongregacionta ayudarka. (Mat. 13:55; Hech. 12:17; 15:6, 13; 21:18; G
´al. 1:19; Sant. 1:1; Jud. 1.)
Historia 88
Juanka Jesusta bautizarkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay ishkay runakuna-ka pikunatak kan.2. Gentekunataka imashinatak bautizana kan.3. Juanka pikunatatak bautizan karka.4. Jesuska imamantatak bautizarirka.5. Jes
´us bautizarikpika, Jehov
´a Dioska imashinatak ri-
kuchirka achkata kushikushkata.6. Shuk shitashka, chulunlla pushtuman 40 punchaku-nata Jes
´us rikpika, imatak tukurka.
7. Jesuspa kallari katikkunaka, ima shutikunatak kar-ka. Jesuska ima primer milagrotatak rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 3:13-17 versokunata liyinki.
Jesuska imashinatak bautizarirka. Shinaka, Jesustakatikkunaka imashinatak bautizarina kan. (Sal. 40:7, 8; Mat. 28:19, 20; Luc. 3:21, 22.)2. Mateo 4:1-11 versokunata liyinki.Jesuska alli allimi Bibliataka riksirka. Shinaka, ima-mantatak
˜nukanchikkunapash Bibliataka alli alli rik-
sina kanchik. (Mat. 4:5-7; 2 Ped. 3:17, 18; 1 Juan 4:1.)3. Juan 1:29-51 versokunata liyinki.Gentekunataka, pipa katikkuna tukuchuntak Juankamunarka. Shinaka,
˜nukanchikkunaka imatatak Juan-
mantaka yachakunchik. (Juan 1:29, 35, 36; 3:30; Mat.23:10, QC.)4. Juan 2:1-12 versokunata liyinki.Imashinatak yachanchik, Jehov
´a Dioska alli cosas-
kunata paypa sirvikkunaman kunkapak munashkata.(Juan 2:9, 10; Sal. 84:11; Sant. 1:17.)
Historia 89
Diospa wasipi katukkunataka Jesuskallukchishpami kacharka
1. Jehovapa wasipika, imamantatak animalkunatakakatun karka.2. Jesuska imamantatak achkata pi
˜narirka.
3. Dibujopi rikushka shinaka, Jesuska imatatak rura-kun. Palomakunata katuk runakunatapash, Jesuskaimatatak nirka.4. Jes
´us achkata pi
˜narikpika, paypa katikkunaka ima-
tatak yuyarirkakuna.5. Galilea jatun llaktaman rikushpaka, Jesuska may-kan jatun llaktapitak sakirirka.
Shuktak tapuy:
1. Juan 2:13-25 versokunata liyinki.Jehovapa jatun wasipi gentekuna katukukpika, Jesus-ka achkatami pi
˜narirka. Shinaka, Tantanakuy Wasi-
kunapi katunaka allichu kanman. (Juan 2:15, 16; 1 Cor.10:24, 31-33.)
Historia 90
Jesuska shuk warmiwanmi pozo ladopiparlarka
1. Jesuska, imamantatak Samaria llaktapika shukpozo ladopi tiyarirka. Chay pozoman shuk warmi sha-mukpika, Jesuska imatatak nirka.2. Chay warmika imamantatak achkata mancharirka.Chay kipaka, Jesuska imatatak chay warmimanka ku-sha nirka. Jesuska imamantatak shina nirka.3. Jesuska, ima yakumanta parlakushkatatak chaywarmika intindirka. Shinapash, Jesuska ima yaku-mantatak parlakurka.4. Samaritana warmika, imamantatak kutin mancha-rirka. Jesuska, imamantatak chay warmipa kawsay-mantaka tukuyta yacharka.5. Kay historiapika, imatatak Jesuska
˜nukanchikku-
namanka yachachishpa sakirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Juan 4:5-43 versokunata liyinki.a) Jes
´us shina kankapakka, charikkunatapash wak-
chakunatapash, tukuy laya gentekunatapash imashi-natak tratana kanchik. (Juan 4:9; 1 Cor. 9:22; 1 Tim.2:3, 4; Tito 2:11.)
b) Jesuspa katikkuna tukushpaka, ima bendicionkuna-tatak charishun. (Juan 4:14; Isa. 58:11; 2 Cor. 4:16.)c) Jes
´us yachachikpika, samaritana warmika achkata
kushikushpami shuktak gentekunaman willankapakrirka. Shinaka,
˜nukanchikkunapash chay samaritana
warmi shina kankapakka, imatatak rurana kanchik.(Juan 4:7, 28; Mat. 6:33; Luc. 10:40-42.)
Historia 91
Jesuska shuk urkupimi yachachirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jesuska maypitak ya-chachikun. Paypa ladopi tiyakuk gentekunaka, piku-natak kan.2. Jesuspa 12 apostolkunaka, ima shutikunatak kan.3. Diospa Reinoka imatak kan.4. Padrenuestro oracionpika, imakunamanta ma
˜na-
chuntak Jesuska yachachirka.5. Jesuska, imashinatak gentekunataka tratana kannirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 5:1-12 versokunata liyinki.Diosta sirvinkapak munakushkataka, imashinatak ri-kuchita ushanchik. (Mat. 5:3; Rom. 10:13-15; 1 Tim. 4:13, 15, 16.)2. Mateo 5:21-26 versokunata liyinki.Mateo 5:23, 24-pi nishka shinaka, imamantatak
˜nu-
kanchik wawkikunawanka mana pi˜
narishpa purinakanchik. (Mat. 6:14, 15; Sal. 133:1; Mar. 11:25 1 Juan4:20.)3. Mateo 6:1-8 versokunata liyinki.Fariseokuna shina ama kankapakka, Jesusta katikku-naka imakunatatak mana rurana kanchik (Luc. 18:11,12; 1 Cor. 4:6, 7; 2 Cor. 9:7.)4. Mateo 6:25-34 versokunata liyinki.Jesuska, imashinatak yachachirka Jehov
´a Diospi feta
churakpika, Jehov´a Dioska tukuy
˜nukanchikpa minis-
tirishkakunata kuklla kashkata. (´
Exo. 16:4; Sal. 37:25;Fili. 4:6.)5. Mateo 7:1-11 versokunata liyinki.Mateo 7:5-pi nishka shinaka, Jesuska imatatak
˜nu-
kanchikmanka yachachin. (Pro. 26:12; Rom. 2:1; 14:10;Sant. 4:11, 12.)
Historia 92
Jesuska wa˜
nushkakunatakawsachirkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, kay kuytsapa taytaka pi-tak kan. Kay kuytsapa taytamamakunaka, imamanta-tak achkata llakirishkakuna karka.2. Jesuspakman Jairo chayashpaka, imatatak nirka.3. Jairopa wasiman Jes
´us rikukpika, imatak shuk war-
miwanka tukurka. Chay kipaka, Jairopa wasimantakaima noticiatatak Jairomanka kurka.4. Jairopa wasipi kak gentekunaka, imamantatak Je-susmantaka burlarirkakuna.5. Kimsa apostolkunantin, wa
˜nushka wawapa tayta-
mamakunantin rishpaka, Jesuska imatatak rurarka.6. Jesuska pikunatallatak kawsachirka. Shinaka, sha-muk punchakunapika Jesuska imatatak ruranka.
Shuktak tapuykuna:
1. Lucas 8:40-56 versokunata liyinki.Unkushka warmi Jesuspa ropamanta japirikpika, Je-suska imashinatak rikuchirka llakishpa mana
˜napash
pi˜
nariklla kashkata. Shinaka, congregacionpi anciano-kunaka imatatak Jesusmantaka yachakuna kan. (Luc.8:43, 44, 47, 48; Lev. 15:25-27; Mat. 9:12, 13; Col. 3:12-14.)2. Lucas 7:11-17 versokunata liyinki.Na
´ın llaktamanta viuda warmipa churi wa
˜nukpika,
Jesuska imashinatak sintirirka. Shinaka,˜
nukanchik-pa familia wa
˜nukpipash, Jes
´us imashina sintirishkata
yachanaka, imashinatak˜
nukanchiktaka sinchiyachin.(Luc. 7:13; 2 Cor. 1:3, 4; Heb. 4:15.)3. Juan 11:17-44 versokunata liyinki.Jesuska paypa amigo L
´azaro wa
˜nukpika wakarkami.
Shinaka,˜
nukanchikpa familia wa˜
nukpi wakanaka ju-chachu kan. (Juan 11:33-36, 38; 2 Sam. 18:33; 19:1-4.)
Historia 93
Jesuska achka gentekunamanmimikunata kararka
1. Bautizak Juantaka imatatak rurarkakuna. Chaytayachashpaka, Jesuska imashinatak sintirirka.2. Achka gentekunaman mikunata karankapakka, Je-suska ima milagrotatak rurarka. Mashna mikunatakpuchurka.3. Jesuspa katikkunaka, imamantatak chay tutakaachkata mancharishkakuna karka. Ap
´ostol Pedroka
imatak tukurka.4. Kipa punchakunamanpash, Jesuska imashinatakkutin achka waranka gentekunaman mikunata ka-rarka.5. Kay Allpata Jes
´us mandakpika, imamantatak ku-
shilla, alli kawsashun.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 14:1-32 versokunata liyinki.a) Mateo 14:23-32 versokunapi nishka shinaka, Pedro-ka imashinatak karka.b) Kallaripika, Pedroka
˜napash pi
˜narishpa, mana alli
yuyashpami parlan karka. Shinapash, Bibliapi nish-ka shinaka, kipamanka Pedroka imashinatak tukurka.(Mat. 14:27-30; Juan 18:10; 21:7; Hech. 2:14, 37-40;1 Ped. 5:6, 10.)2. Mateo 15:29-38 versokunata liyinki.Jesuska, imashinatak rikuchirka Jehov
´a Diospa kush-
kakunata agradicina kashkata. (Mat. 15:37; Juan 6:12;Col. 3:15.)3. Juan 6:1-21 versokunata liyinki.Jes
´us kay Allpapi kakpika, achka gentekunaka munar-
kami chay punchakunapillatak kay Allpapi llaktakuna-ta mandachun. Shinapash, Jesuska imatatak rurarka.Shinaka,
˜nukanchikkunaka imatatak Jesusmantaka
yachakunchik. (Juan 6:15; Mat. 22:21; Rom. 12:2; 13:1-4.)
Historia 94
Jesuska wawakunata kuyanmi
1. Tikranakushpaka, Jesuspa apostolkunaka imaman-tatak pi
˜nanakurkakuna.
2. Jesuska, imamantatak shuk wawata japishpa paypaapostolkunapa
˜nawpakpi churarka.
3. Jesuska imamantatak paypa apostolkunataka nirka:‘Wawakuna shinami kana kankichik’ nishpa.4. Wakin killakuna kipapash, Jesuska imashinatak ri-kuchirka wawakunata kuyashkata.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 18:1-4 versokunata liyinki.Gentekunaman yachachinkapakka, Jesuska imaman-tatak chimpapuraykunata churan karka. (Mat. 13:34,36; Mar. 4:33, 34.)2. Mateo 19:13-15 versokunata liyinki.Shamuk punchakunapi Diospa bendicionkunata chas-kinkapakka, imakunatatak wawakunamantaka yacha-kuna kashkanchik. (Sal. 25:9; 138:6; 1 Cor. 14:20.)3. Marcos 9:33-37 versokunata liyinki.Mandak tukunkapak munakkunamanka, Jesuska imaconsejotatak kurka. (Mar. 9:35; Mat. 20:25, 26; G
´al. 6:3;
Fili. 2:5-8.)4. Marcos 10:13-16 versokunata liyinki.Jesuska, imashinatak rikuchirka tukuykunapa tiempo-ta charishkata. Shinaka, congregacionpi ancianokuna-ka imatatak Jesusmantaka yachakuna kan. (Mar. 6:30-34; Fili. 2:1-4; 1 Tim. 4:12.)
Historia 95
Jesuska allimi yachachin karka
1. Shuk runaka, imatatak Jesustaka tapurka. Chay ru-naka ima yuyaykunata charishpatak Jesustaka shinanishpa tapurka.2. Gentekunaman alli yachachinkapakka, Jesuskaimatatak ruran karka. Judiokunaka imashinatak sa-maritanokunawanka karka.3. Jesuspa chimpapuraypika, Jeric
´o llaktaman rikush-
paka, shuk jud´ıo runaka imatak tukurka.
4. Shuk judiopash, shuk levitapash chay˜
nantallatakyallikushpaka, imatatak rurarkakuna.5. Dibujopi rikushka shinaka, llakinayta sirikuk runa-taka pitak ayudakun.6. Chay chimpapurayta parlashpa tukuchishpaka, ta-pukuk runataka Jesuska imatatak tapurka. Kutin, Je-susta tapukuk runaka ima nishpatak Jesusmanka ti-krachirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Lucas 10:25-37 versokunata liyinki.a) Leyta alli riksik runata
˜napash kashna ruray nina-
pak rantika, Jesuska imashinatak ayudarka alli yu-yashpa intindichun. (Luc. 10:26; Mat. 16:13-16.)b) Jesusta uyakkuna, shuktak gentekunamanta manaalli yuyaykunata ama charichunka, Jesuska imashina-tak chimpapuraykunata churashpa intindichin karka.(Luc. 10:36, 37; 18:9-14; Tito 1:9.)
Historia 96
Jesuska unkushkakunata jampirkami
1. Shuk shuk llaktakunaman Jes´
us rishpaka, imaku-natatak rurarka.
2. Kimsa watakunata bautizarishka kipaka, Jesuskaimatatak paypa apostolkunamanka nirka.3. Dibujo rikushka shinaka, chay gentekunaka pikuna-tak kan. Jesuska imashinatak chay kurkulla warmita-ka ayudarka.4. Jes
´us parlashpa tukuchikpika, imamantatak sacer-
dote judiokunaka pinkay tukushpa sakirirkakuna.5. Jeric
´o llaktata yallikushpaka, Jesuska imashinatak
ishkay˜
nawsa runakunataka ayudarka.6. Jesuska imamantatak milagrokunata rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 15:30, 31 versokunata liyinki.Jehov
´a Dioska, imashinatak Jesuspi rikuchirka achka
ushayta charishkata. Shinaka, Bibliapi profeciakunataliyishpaka, ima confianzatatak charina kanchik. (Sal.37:29; Isa. 33:24.)2. Lucas 13:10-17 versokunata liyinki.S
´abado punchapi jatun milagrokunata rurashpaka, Je-
suska imashinatak rikuchirka, ‘waranka watakuna-ta mandakushpa’ jatun milagrokunata ruranata. (Luc.13:10-13; Sal. 46:9; Mat. 12:8; Col. 2:16, 17; Apo. 21:1-4.)3. Mateo 20:29-34 versokunata liyinki.Kay jawa versokunapi nishka shinaka, Jesuska imashi-natak rikuchirka achka cosaskunata rurana kashpa-pash, gentekunata ayudankapak tiempota charishkata.Shinaka,
˜nukanchikkunapash imatatak Jesusmantaka
yachakuna kanchik. (Deu. 15:7; Sant. 2:15, 16; 1 Juan3:17.)
Historia 97
Jesuska rey shinami Jerusal´
enllaktamanka yaykurka
1. Shuk uchilla llaktapi sakirishpaka, Jesuska imata-tak paypa apostolkunataka ruraychik nirka.2. Dibujopi rikushka shinaka, Jerusal
´en llaktaman Je-
s´
us yaykukukpika, gentekunaka imatatak rurarka.3.
˜Nawsakunata, suchukunata Jes
´us jampikpika, wa-
wakunaka imatatak nirkakuna.4. Sacerdotekuna achkata pi
˜narikpika, Jesuska imata-
tak nirka.5. Jesusta alabakuk wawakuna shina kankapakka,imatatak rurana kanchik.6. Jesuspa katikkunaka, imatatak yachankapak mu-narkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 21:1-17 versokunata liyinki.a) Roma llaktamanta generalkuna shuktak gentekuna-ta mishashpaka, imashinatak paykunapa llaktamankatikran karka. Shinapash, Jesuska imashinatak Jeru-sal
´en llaktamanka yaykurka. Kayka imatatak Jesus-
mantaka rikuchin. (Mat. 21:4, 5; Zac. 9:9; Fili. 2:5-8;Col. 2:15.)b) Jehovapa jatun wasiman Jes
´us yaykukukpika, israe-
lita wawakunaka Salmo 118-pi shimikunata nishpami,Jesustaka chaskirkakuna. Shinaka, kunan punchaku-napi wamprakunaka, imatatak chay israelita wawa-kunamantaka yachakuyta ushan. (Mat. 21:9, 15; Sal.118:25, 26; 2 Tim. 3:15; 2 Ped. 3:18.)2. Juan 12:12-16 versokunata liyinki.Jerusal
´en llaktaman Jes
´us yaykukukpika,
gentekunaka imamantatak palmera ramakunawan Je-sustaka chaskirkakuna. (Juan 12:13; Fili. 2:10; Apo. 7:9, 10.)
Historia 98
Olivos shuti lomamanmi Jesuska rirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jesuska maykantak kan.Jesuswan tiyakuk gentekunaka, pikunatak kan.2. Jehovapa jatun wasipi Jes
´us kakpika, sacerdote ju-
diokunaka imatatak rurankapak munarka. Jesuskaimatatak paykunataka nirka.3. Apostolkunaka imatatak Jesustaka tapurka.4. Jesuska imamantatak nirka, ‘kay Allpapi mana allicosaskunata rikushpaka,
˜nuka mandakushkataka gen-
tekunaka cuenta japinkallami’ nishpa.5. Kay Allpapi mana alli cosaskuna manarak tukurish-paka, imakunatak kay Allpapika tiyana karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 23:1-39 versokunata liyinki.a) Bibliapi nishka shinaka, shuktak gentekunata res-petashkata rikuchinkapakka Doctor, Licenciado, Abo-gado ninallami kan. Shinapash, Mateo 23:8-11versokunapi nishka shinaka, congregacionpi wawkiku-nataka shinallatakchu tratana kanchik. (Hech. 26:25;Rom. 13:7; 1 Ped. 2:13, 14.)b) Gentekuna Jesusta ama katichunka, fariseokunakaimatatak rurarkakuna. Shinallatak, kunan punchaku-napi curakunapash, pastorkunapash gentekuna Jesus-ta ama katichunka, imatatak ruranakun. (Mat. 23:13;Luc. 11:52; Juan 9:22; 12:42; 1 Tes. 2:16.)2. Mateo 24:1-14 versokunata liyinki.a) Mateo 24:13-pi nishka shinaka, llakikuna japikpi-pash sinchi tukushpa katinaka, imamantatak ministi-rishka kan.b) Mateo 24:13-pi “tukurimuykama” shimika, imataknisha nin. (Mat. 16:27; Rom. 14:10-12; 2 Cor. 5:10.)3. Marcos 13:3-10 versokunata liyinki.Diospa Reinomanta utka willachunka, Marcos13:10-pika imatatak nin. Shinaka, kay versopi nishkashinaka, imatatak
˜nukanchikkunaka rurana kanchik.
(Rom. 13:11, 12; 1 Cor. 7:29-31; 2 Tim. 4:2.)
Historia 99
Shuk wasipimi Jesuska paypaapostolkunantin tantanakurka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jesuska imamantatakpaypa 12 apostolkunantin chay wasipi kan.2. Chay wasimanta llukshikuk runaka, pitak kan.Chay runaka imata rurankapaktak rikun.3. Pascua mikunata tukuchishka kipaka, Jesuska imamikuytatak kallarichirka.4. Imata yuyarinkapaktak, israelitakunaka pascua mi-kuytaka ruran karka. Shinapash, imata yuyarichun-tak Jesuska shuk mushuk mikuyta kallarichishpa sa-kirka.5. Tantata vinota yallichishka kipaka, Jesuska imata-tak paypa apostolkunamanka nirka. Kutin, apostolku-naka imatatak rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 26:14-30 versokunata liyinki.a) Mateo 26:15-pi nishka shinaka, imashinatak ya-chanchik Judaska Jesusta preso japichinkapak muna-kushkata.b) Jesuspa yawarka, ima ishkay cosaskunapaktak kar-ka. (Mat. 26:27, 28; Jer. 31:31-33; Efe. 1:7; Heb. 9:19,20.)2. Lucas 22:1-39 versokunata liyinki.Bibliapika imamantatak nin: ‘Satanaska Judaspi yay-kurkami’ nishpa. (Luc. 22:3; Juan 13:2; Hech. 1:24, 25.)3. Juan 13:1-20 versokunata liyinki.a) Juan 13:2-pi nishka shinaka, imamantatak JudaskaJesustaka preso japichirka. Judaspashchu juchatakarurarka. Shinaka, Diosta sirvikkunaka imatatak manasakina kashkanchik. (G
´en. 4:7; 2 Cor. 2:11; G
´al. 6:1;
Sant. 1:13, 14.)b) Jesuska imatatak paypa apostolkunamanka alliyachachishpa sakirka. (Juan 13:15; Mat. 23:11; 1 Ped.2:21.)4. Juan 17:1-26 versokunata liyinki.Jesuska imata nisha nishpatak paypa apostolkunata-ka nirka: ‘Kankunaka shukllami kana kankichik’ nish-pa. (Juan 17:11, 21-23; Rom. 13:8; 14:19; Col. 3:14.)
Historia 100
Getseman´ı nishka jardinmanmi
Jesuska rirka
1. Apostolkunawan mikushka kipaka, Jesuska may-mantak paypa apostolkunantin rirka. Jesuska imata-tak paypa apostolkunataka rurankichik nirka.2. Jes
´us tikramukpika, apostolkunaka imatatak rura-
nakushkarka. Jesuska, mashna viajetatak paypa apos-tolkunataka rikunkapak rirka.3. Dibujopi rikushka shinaka, pikunatak jardinmankarirkakuna. Judas Iscarioteka imatatak rurarka.4. Judas Iscarioteka imamantatak Jesustaka
˜nawipi
mucharka. Pedroka imatatak rurarka.5. Jesuska imatatak Pedrotaka nirka. Jesuska, ima-mantatak paypa Taytataka mana nirka: ‘Angelkunataayudachun kachamuway’ nishpa.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 26:36-56 versokunata liyinki.a) Paypa apostolkunataka, Jesuska imashinatak acon-sejarka. Shinaka, kunan punchakunapi congregacion-ta
˜nawpakman pushak ancianokunaka, imashinatak
aconsejana kan. (Mat. 20:25-28; 26:40, 41; G´al. 5:17;
Efe. 4:29, 31, 32.)b) Contrakunata armakunawan llakichinamantaka,Jesuska imatatak yuyan karka. (Mat. 26:52; Luc. 6:27,28; Juan 18:36.)2. Lucas 22:39-53 versokunata liyinki.Getseman
´ı nishka jardinpi Jes
´us kakpika, shuk angel-
mi Jesustaka sinchiyachirka. Shinaka, Jesuspa fe chi-riyakun nishpachu, chay angelka Jesusta sinchiyachin-kapak shamurka. (Luc. 22:41-43; Isa. 49:8; Mat. 4:10,11; Heb. 5:7.)3. Juan 18:1-12 versokunata liyinki.Contrakuna llakichinkapak shamukpika, Jesuska ima-shinatak rikuchirka paypa apostolkunata kuyashka-ta. Shinaka, imatatak Jesusmantaka yachakunchik.(Juan 10:11, 12; 18:1, 6-9; Heb. 13:6; Sant. 2:25.)
Historia 101
Jesustaka wa˜
nuchirkakunami
1. Pitak Jesustaka wa˜
nuchichirka.2. Sacerdote judiokuna Jesusta preso apakpika, apos-tolkunaka imatatak rurarkakuna.3. Sumo sacerdote Caifaspa wasipika, imatak tukurka.4. Pedroka imamantatak wakankapak rirka.5. Pilatopakman Jesusta kutin pushakpika, sacerdote-kunata mandakkunaka ima nishpatak kaparirkakuna.6. Viernes chishitaka, Jesustaka imatatak rurarkaku-na. Jesuspa ladopi warkushka runataka, Jesuska ima-tatak nirka.7. Paraisoka maypitak kanka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 26:57-75 versokunata liyinki.Sacerdotekunapash, fariseokunapash imashinatak ri-kuchirka mana alli, millay shunkuta charishkata.(Mat. 26:59, 67, 68.)2. Mateo 27:1-50 versokunata liyinki.Jesusta preso japikpika, Judaska llakirirkami. Shina-pash, imashinatak yachanchik Judaska mana tukuyshunkuwan llakirishkata. (Mat. 27:3, 4; Mar. 3:29;14:21; 2 Cor. 7:10, 11.)3. Lucas 22:54-71 versokunata liyinki.Jesusta preso japikpika, Pedroka kimsa viajekama-mi Jesustaka mana riksinichu nirka. Shinaka, imata-tak Pedromantaka yachakunchik. (Luc. 22:60-62; Mat.26:31-35; 1 Cor. 10:12.)4. Lucas 23:1-49 versokunata liyinki.Gentekuna mana alli tratakpipash, Jesuska imatatakrurarka. Shinaka, imatatak Jesusmantaka yachakunakanchik. (Luc. 23:33, 34; Rom. 12:17-19; 1 Ped. 2:23.)5. Juan 18:12-40 versokunata liyinki.Pedroka gentekunata manchaymanta mana allita ru-rashpapash, kipa punchakunamanka alli apostolmi tu-kurka. Shinaka, imatatak Pedromantaka yachakun-chik. (Juan 18:25-27; 1 Cor. 4:2; 1 Ped. 3:14, 15; 5:8, 9.)6. Juan 19:1-30 versokunata liyinki.a) Jesuska, imatatak kullkimantapash shuktak cosas-kunamantapash yuyan karka. (Juan 2:1, 2, 9, 10; 19:23, 24; Mat. 6:31, 32; 8:20.)b) Apostolkunawan ultimota parlakushpaka, Jesuskaimashinatak rikuchirka Jatun Mandak Jehov
´a Diosta-
lla kasushkata. (Juan 16:33; 19:30; 2 Ped. 3:14; 1 Juan5:4.)
Historia 102
Jesuska kawsarirkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, chay warmika pitak kan.Kutin, chaypi shayakuk ishkay runakunaka, pikuna-tak kan. Paykunaka maypitak kan.2. Pilatoka imamantatak sacerdotekunataka nirka:‘Jesusta pampashka cuevata cuidachunka, soldadoku-nata pushaychiklla’ nishpa.3. Jes
´us wa
˜nushkamanta kimsa punchakuna tukukpi-
ka, shuk angelka imatatak rurarka. Shinapash, sacer-dotekunaka imatatak rurarkakuna.4. Jesusta pampashka cuevaman rishpaka, imamanta-tak Jesuspa amigakunaka achkata mancharirkakuna.
5. Pedropash Juanpash, imamantatak Jesusta pam-pashka cuevamanka kallpashpa rirkakuna. Cuevamanchayashpaka imatatak rikurkakuna.6. Jesuspa cuerpoka imatak tukurka. Jesuspa katikku-na, Jes
´us kawsarishkata krichunka, Jesuska imatatak
rurarka.
Shuktak tapuykuna:
1. Mateo 27:62-66; 28:1-15 versokunata liyinki.Jes
´us kawsarikpika, imashinatak sacerdotekunapash,
fariseokunapash, ancianokunapash Diospa esp´ıritu
santopa contra shuk jatun juchata rurarkakuna. (Mat.12:24, 31, 32; 28:11-15.)2. Lucas 24:1-12 versokunata liyinki.Kay jawa versokunapika, Jehov
´a Dioska imashinatak
rikuchirka warmikuna nishkataka uyanalla kashkata.(Luc. 24:4, 9, 10; Mat. 28:1-7.)3. Juan 20:1-12 versokunata liyinki.Wakinpika tukuykunami shuk profec
´ıa imashina pak-
tarikukta mana alli intindinchik. Shinapash, Juan20:8, 9 versokunaka, imashinatak
˜nukanchikkunataka
ayudan. (Pro. 4:18; Mat. 17:22, 23; Luc. 24:5-8; Juan16:12.)
Historia 103
Punkukuna wichkashka kakpipashJesuska yaykurkallami
1. Jardinta cuidak runami yuyashpaka, Mariaka ima-tatak chay runataka nirka. Shinapash, Mariaka ima-shinatak cuenta japirka chay runaka Jes
´us kashkata.
2. Jesuspa ishkay katikkuna, Emaus nishka uchillallaktaman rinakukpika, imatak tukurka.3. Jesuspa ishkay katikkunaka, Jesusta rikurkanchik-mi nishpa willakukpika, imatak tukurka.4. Jesuska mashna viajetatak paypa katikkunamankarikurirka.5. Shuktak apostolkuna Jesusta rikurkanchikmi nish-pa Tomasman willakpika, Tomaska imatatak nirka.Shinapash, 8 punchakuna kipaka, imatak tukurka.
Shuktak tapuykuna:
1. Juan 20:11-29 versokunata liyinki.Juan 20:23-pi nishka shinaka, gentekunaka shuktakgentekunapa juchakunata anchuchita ushanchu. (Sal.49:2, 7; Isa. 55:7; 1 Tim. 2:5, 6; 1 Juan 2:1, 2.)2. Lucas 24:13-43 versokunata liyinki.Bibliata yachakukrikukpi alli yuyaykuna
˜nukanchik-
pa shunkuman yaykuchunka, imakunatallatak ruranakanchik. (Luc. 24:32, 33; Esd. 7:10; Mat. 5:3; Hech.16:14; Heb. 5:11-14.)
Historia 104
Jesuska jawa pachaman tikrarkami
1. Shuk punchaka, mashna gentekunamantak Jesuskarikurirka. Jesuska imatatak paykunamanka parlarka.2. Diospa Reinoka imatak kan. Waranka watakunataJes
´us mandakpika, kay Allpapika ima laya kawsaytak
tiyanka.3. Jesuska mashna punchakunatatak paypa katikku-namanka rikurirka. Shinapash, Jesuska maymantak˜
na rina karka.
4. Jawa pachaman˜
na rikrikushpaka, Jesuska imata-tak paypa katikkunataka mandashpa sakirka.5. Dibujopi rikushka shinaka, imatak tukukun. Je-suska, imashinatak paypa katikkunapa
˜nawimantaka
chinkarirka.
Shuktak tapuykuna:
1. 1 Corintios 15:3-8 versokunata liyinki.Ap
´ostol Pabloka imamantatak tukuy shunkuwan
krishpa nirka: ‘Jesuska kawsarirkami’ nishpa. Shina-ka, kunan punchakunapi Jesusta katikkunapash, ima-kunatatak tukuy shunkuwan krishpa shuktak gen-tekunaman parlana kan. (1 Cor. 15:4, 7, 8; Isa. 2:2, 3;Mat. 24:14; 2 Tim. 3:1-5.)2. Hechos 1:1-11 versokunata liyinki.Hechos 1:8-pi willashka shinaka, Jesuspa katikkunakamaykamatak Diospa Reinotaka willarkakuna. (Hech.6:7; 9:31; 11:19-21; Col. 1:23.)
Historia 105
Jerusal´
en llaktapimi Jesuspakatikkunaka sakirirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Jerusal´en llaktapi Je-
suspa katikkuna sakirikpika, imatak tukurka.2. Jerusal
´en llaktaman rishka gentekunaka, imaman-
tatak achkata mancharirkakuna.3. Pedroka imatatak gentekunamanka yachachirka.4. Pedro yachachishka kipaka, gentekunaka imashi-natak sintirirkakuna. Paykunaka imatatak ruranakarka.5. Wata 33-pika, mashna gentekunatak Pentecost
´es
nishka punchakunapika bautizarirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 2:1-47 versokunata liyinki.a) Hechos 2:23, 36-pi nishka shinaka, Pedroka imashi-natak rikuchirka Jesuspa wa
˜nuyka judiokunapa jawa-
pi kashkata. (1 Tes. 2:14, 15.)b) Gentekuna alli yuyashpa alli intindichunka, Pedro-ka imashinatak Dios escribichishka shimikunatakayachachin karka. (Hech. 2:16, 17, 29, 31, 36, 39; Col. 4:6.)c) Diospa Reinomanta gentekunaman willachunka, Je-suska kimsa cosaskunatami Pedromanka mandarka.Shinaka, Pedroka imashinatak primer mandashkata-ka paktachirka. (Hech. 2:14, 22-24, 37, 38; Mat. 16:19.)
Historia 106
Apostolkunaka carcelmantallukshirkakunami
1. Pedropash Juanpash, Jehovapa jatun wasiman yay-kukukpika, imatak tukurka.2. Pedroka imatatak suchu runataka nirka. Pedrokaimashinatak suchu runataka ayudarka.3. Sacerdote judiokunaka, imamantatak achkata apos-tolkunawanka pi
˜narirkakuna. Chaymanta, imatatak
Juantapash Pedrotapash rurarkakuna.4. Pedroka imatatak sacerdote judiokunataka nirka.Shinapash, sacerdote judiokunaka imatatak achkatapi
˜narishpa nirkakuna.
5. Sacerdote judiokunaka, imamantatak apostolkuna-wanka achkata pi
˜narishpa,
˜na mana rikunayachirka-
kuna. Shinapash, apostolkunata kutin carcelman ka-chakpika, imatak tukurka.6. Sanedr
´ın ukuman apakpika, apostolkunaka imata-
tak nirkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 3:1-10 versokunata liyinki.Kunan punchakunapi milagrokunata ruraytaka manaushanchikchu. Shinapash, Hechos 3:6 versoka imashi-natak rikuchin Diospa Reinomanta willanaka jatunministirishka kashkata. (Juan 17:3; 2 Cor. 5:18-20; Fili.3:8.)2. Hechos 4:1-31 versokunata liyinki.Diospa Reinomanta ama willachun munakpipash,
˜naw-
pa punchakunapi Jesusta katikkunaka, imatatak ru-rarkakuna. Shinaka, paykunamantaka imatatak ya-chakunchik. (Hech. 4:29, 31; Efe. 6:18-20; 1 Tes. 2:2.)3. Hechos 5:17-42 versokunata liyinki.˜Nawpa punchakunapipash, kunan punchakunapipashwakin gentekunaka mana Jehovata adoranchu. Shina-pash, imashinatak paykunaka Diospa Reinomanta wi-llachun ayudashka. (Hech. 5:34-39.)
Historia 107
Estebantaka rumikunawanshitashpami wa
˜nuchirka
1. Estebanka pitak karka. Jehov´a Dioska, imata rura-
chuntak Estebantaka ayudarka.2. Imata nikpitak sacerdotekunapash, fariseokunapashEstebanwanka achkata pi
˜narirkakuna.
3. Estebanta tankashpa llaktamanta llukchishka kipa-ka, imatatak rurarkakuna.4. Dibujopi rikushka shinaka, chay runakunapa ropa-ta cuidashpa shayakuk wampralla runaka, pitak kan.5. Manarak wa
˜nushpaka, Estebanka imatatak Jehov
´a
Diostaka ma˜
narka.6.
˜Nukanchikta llakichikpika, imashinatak Esteban
shina kayta ushanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 6:8-15 versokunata liyinki.Jehovamanta willakkuna Diospa Shimita ama willa-chunka, imatatak curakunapash pastorkunapash ru-rashka. (Hech. 6:9, 11, 13.)2. Hechos 7:1-60 versokunata liyinki.a) Sacerdotekunapa, fariseokunapa
˜nawpakpi kashpa-
ka, Estebanka imamantatak Diospa Reinomantaka alliparlayta usharka. Shinaka, imatatak Estebanmanta-ka yachakuyta ushanchik. (Hech. 7:51-53; Rom. 15:4;2 Tim. 3:14-17; 1 Ped. 3:15.)b) Diospa Shimita ama willachun jarkankapak munak-pika, jarkak runakunamantaka ima yuyaytatak chari-na kanchik. (Hech. 7:58-60; Mat. 5:44; Luc. 23:33, 34.)
Historia 108
Damasco llaktamanmi Sauloka rikurka
1. Esteban wa˜
nushka kipaka, Sauloka imatatak ru-rarka.
2. Damasco llaktaman rina˜
nanpika, Sauloka imataktukurka.3. Jesuska imatatak Saulotaka mandarka.4. Jesuska imatatak Ananiastaka mandarka. Saulokaimamantatak kutin rikuy usharka.5. Rikushka kipaka, Sauloka imatatak ruray kallarir-ka. Saulotaka, ima shutipitak riksin karka.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 8:1-4 versokunata liyinki.Llakikunaka, imashinatak apostolkunapa punchaku-napika congregacionkunata mirachirka. Kunan pun-chakunapipash, imashinatak llakikunaka chayrakllacongregancionkunataka ayudashka. (Hech. 8:4; Isa.54:17.)2. Hechos 9:1-20 versokunata liyinki.Jesuska, ima kimsa cosaskunata rurachuntak Saulo-taka mandarka. (Hech. 9:15; 13:5; 26:1; 27:24; Rom.11:13.)3. Hechos 22:6-16 versokunata liyinki.Anan
´ıas shina kankapakka, imatatak rurana kanchik.
Anan´ıas shina kanaka, imamantatak ministirishka
kan. (Hech. 22:12; 1 Tim. 3:7; 1 Ped. 1:14-16; 2:12.)4. Hechos 26:8-20 versokunata liyinki.Sauloka mana alli, millay kashpapash, kipamanka Je-susta alli katikmi tukurka. Shinaka, kusakuna, war-mikuna Jesusta mana katikkuna kakpipash, ima fe-tatak charina kanchik. (Hech. 26:11; 1 Tim. 1:14-16;2 Tim. 4:2; 1 Ped. 3:1-3.)
Historia 109
Pedroka Corneliopa wasimanmi rirka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Pedropa˜
nawpakpi kun-kurikuk runaka pitak kan.2. Shuk angelka imatatak Corneliomanka nirka.3. Simonpa wasi jawa patiopi kakpika, Jehov
´a Dios-
ka imatatak shuk muskuypi shina Pedromanka riku-chirka.4. Pedroka imamantatak Corneliotaka nirka: ‘
˜Nukapa
˜nawpakpika mana kunkurinachu kanki’ nishpa.5. Pedropa jud
´ıo amigokunaka, imamantatak achkata
mancharirkakuna.6. Kay historiamantaka, imatatak yachakuna kanchik.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 10:1-48 versokunata liyinki.Hechos 10:42-pi nishka shinaka, imashinatak DiospaReinotaka willana kanchik. (Mat. 28:19; Mar. 13:10;Hech. 1:8.)2. Hechos 11:1-18 versokunata liyinki.Shuktak gentekunatapash Dios chaskikpika, Pedrokaimatatak yuyarka. Shinaka, Pedro shina kankapakka,imatatak rurana kanchik. (Hech. 11:17, 18; 2 Cor. 10:5;Rom. 12:2.)
Historia 110
Timoteoka Pablota ayudanmi karka
1. Dibujopi rikushka shinaka, Pablowan shayakukwampraka pitak kan. Payka maykan llaktapitak kaw-san. Paypa mamaka ima shutitak kan. Kutin, paypaabuelaka ima shutitak kan.
2. ‘Diospa Shimita jaku willankapak’ Pablo nikpika, Ti-moteoka imatatak nirka.3. Diospa Shimita chaskik gentekunataka maykanllaktapitak Jesusta katikkuna nishpa riksi kallarirka-kuna.4. Listra llaktamanta rishpaka, maykan llaktakuna-manllatak Pablopash, Silaspash, Timoteopash rirka-kuna.5. Timoteoka imashinatak Pablotaka ayudarka. Shina-ka, kunan punchakunapi wamprakunaka, imatatak ru-rana kan.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 9:19-30 versokunata liyinki.Diospa Shimita ama willachun jarkankapak munakpi-ka, Pabloka imashinatak alli yuyashpa chay llakiku-nataka chimpapurarka. (Hech. 9:22-25, 29, 30; Mat.10:16.)2. Hechos 11:19-26, NM versokunata liyinki.Kay jawa versokunapi nishka shinaka, alli willaykunamirachunka, Jehov
´a Dioska imashinatak paypa espiri-
tuwan ayudakun.3. Hechos 13:13-16, 42-52 versokunata liyinki.Hechos 13:51, 52 versokunapi nishka shinaka, contra-kuna jarkakpipash, Jesuspa katikkunaka imashina-tak
˜nawpakman katirkakuna. (Mat. 10:14; Hech. 18:6;
1 Ped. 4:14.)4. Hechos 14:1-6, 19-28 versokunata liyinki.Bibliapika ninmi: ‘Dios cuidachun nishpami, gente-kunataka Diosman minkarkakuna’ nishpa. Shinaka,mushukkunata ayudakushpaka, imamantatak kay shi-mikunataka yuyarina kanchik. (Hech. 14:21-23, QC;20:32; Juan 6:44.)5. Hechos 16:1-5 versokunata liyinki.Alli willaykunata gentekunaman willankapakka, Ti-moteoka gentekunapa costumbre mana jucha kakpikakatinllami karka. Shinaka, imatatak Timoteomantakayachakunchik. (Hech. 16:3; 1 Cor. 9:22, 23; 1 Tes. 2:8.)6. Hechos 18:1-11, 18-22 versokunata liyinki.Hechos 18:9, 10 versokunapi nishka shinaka, imashina-tak yachanchik alli willaykuna
˜nawpaman katichunka
Jesusllatak ayudakushkata. Chayta yachashpaka, ima-shinatak
˜nukanchikkunaka sintirina kanchik. (Mat.
28:20.)
Historia 111
Shuk wampraka pu˜
nurirkami
1. Dibujopi rikushka shinaka, chaypi sirikuk wampra-ka pitak kan. Chay wampraka imatak tukurka.2. Chay wampra wa
˜nushkata rikushpaka, Pabloka
imatatak rurarka.3. Pablopash, Timoteopash, shuktak wawkikunapash,Troas llaktamantaka maykan llaktamantak rinakur-ka. Shinapash, Mileto llaktapika imatak tukurka.4.
´Agabo nishka profetaka, imatatak Pablomanka nirka.´
Agabo nishka profetapa nishkakunaka, imashinatak pak-tarirka.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 20:7-38 versokunata liyinki.a) Gentekunapa yawar ama
˜nukanchik jawapi
urmachunka, Hechos 20:26, 27 versokunapi nishka shi-naka, imatatak rurana kanchik. (Eze. 33:8; Hech. 18:6, 7.)b) Shuktak wawkikunaman ancianokuna yachachi-kushpaka, imamantatak ‘Diospa Shimimantalla’yachachina kan. (Hech. 20:17, 29, 30; Tito 1:7-9; 2 Tim.1:13.)2. Hechos 26:24-32 versokunata liyinki.Diospa Shimita gentekunaman willakushpaka, Pablo-ka imamantatak Roma llaktamantami kani nin karka.(Hech. 9:15; 16:37, 38; 25:11, 12; 26:32; Luc. 21:12, 13.)
Historia 112
Achka gentekunaka yakupiwa
˜nunamantami kishpirirkakuna
1. Creta nishka pushtuta yallikukpika, Pablo rikukbarcoka imatak tukurka.2. Barcopi rinakuk gentekunataka, Pabloka imatataknirka.3. Barcoka imamantatak pakirirka.4. Presokunata cuidakuk soldadoka, imatatak nirka.Mashna gentekunatak kishpirirka.5. Kishpirishka gentekunaka, maykan pushtumantakchayarkakuna. Wayra punchakuna yallikpika, imata-tak Pablotaka rurarkakuna.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 27:1-44 versokunata liyinki.Roma llaktaman Pablo rishkata liyinaka, imashinatak˜
nukanchiktaka ayudayta ushan Bibliaka Diospa Shi-mi kashkata krichun. (Hech. 27:16-19, 27-32; Luc. 1:3;2 Tim. 3:16, 17.)2. Hechos 28:1-14 versokunata liyinki.Malta pushtumanta gentekunaka Diosta mana adorak-kuna kashpapash, Pablotapash shuktak gentekunata-pash ‘llakishpa, allimi chaskirkakuna’. Shinaka, Je-suspa katikkuna kashpaka, shuktak gentekunatakaimashinatak chaskina kanchik. (Hech. 28:1, 2; Heb. 13:1, 2; 1 Ped. 4:9.)
Historia 113
Pablotaka Roma llaktamanmiaparkakuna
1. Roma llaktapi preso kashpaka, Pabloka pikunaman-tak Diospa Shimitaka willarka.2. Dibujopi rikushka shinaka, mesapi tiyakuk runakapitak kan. Chay runataka, imatatak Pabloka ruraynirka.3. Epafroditoka pitak karka. Filipos llaktaman Epafro-dito tikrashpaka, imatatak apashpa rirka.4. Pabloka, imamantatak paypa amigo Filemonmankashuk cartata escribirka.5.
˜Na mana preso kashpaka, Pabloka imatatak rurar-
ka. Kipamanka, Pabloka imatak tukurka.6. Bibliapi
´ultimo librokunataka, pitatak Jehov
´a Dios-
ka escribichirka. Apocalipsis libroka imakunamanta-tak parlan.
Shuktak tapuykuna:
1. Hechos 28:16-31; Filipenses 1:13 versokunata liyinki.Roma llaktapi preso kashpaka, Pabloka imatatak
ruran karka. Pablopa sinchi feta rikushpaka, shuktakwawkikunaka imatatak rurarkakuna. (Hech. 28:23, 30;Fili. 1:14.)2. Filipenses 2:19-30 versokunata liyinki.Cartakunata escribishpaka, Pabloka imashinatak ri-kuchirka Timoteotapash, Epafroditotapash kuyashka-ta. Shinaka, ap
´ostol Pablo shina kankapakka, imata-
tak rurana kanchik. (Fili. 2:20, 22, 25, 29, 30; 1 Cor.16:18; 1 Tes. 5:12, 13.)3. Filem
´on 1-25 versokunata liyinki.
a) Onesimowan Filem´on ama pi
˜narichunka, Pabloka
imatatak Filemonmanka escribishpa kacharka. Shina-ka, kunan punchakunapi ancianokunaka, imatatak Pa-blomantaka yachakuna kan. (File. 9; 2 Cor. 8:8; G
´al. 5:
13.)b.) Filem
´on 13, 14 versokunapi nishka shinaka, Pablo-
ka imashinatak rikuchirka shuktak wawkikunapa yu-yaykunata respetashkata. (1 Cor. 8:7, 13; 10:31-33.)4. 2 Timoteo 4:7-9 versokunata liyinki.Pabloka yuyarkami: ‘Diospa munayta wa
˜nunkakama
rurakpika, Dioska˜
nukata bendiciankami’ nishpa. Shi-naka,
˜nukanchikkunapash Diospa munayta rurashpa-
ka imatatak shuyana kanchik. (Mat. 24:13; Heb. 6:10.)
Historia 114
Mana alli gentekunaka˜
nallamitukurinka
1. Bibliaka imamantatak nin: ‘Jawa pachamantaka ca-ballokunami shamun’ nishpa.2. Diospa makanakuytaka, ima shuti nishpatak Biblia-pika churan. Kay makanakuyka imapaktak kan.3. Dibujopi rikushka shinaka, makanakunkapakka pi-tak
˜nawpashpa rikun. Imamantatak shuk coronawan
kan. Imamantatak shuk espadatapash charikun.4. Historia 10, 15, 33-pi rikushka shinaka, mana alligentekunata Dios tukuchinataka krinachu kanchik.5. Historia 36, 76-kunaka, imashinatak rikuchin Dios-ta mana alli adorak gentekunataka, Dios tukuchinllakashkata.
Shuktak tapuykuna:
1. Apocalipsis 19:11-16 versokunata liyinki.a) Bibliapika, imashinatak rikuchin yurak caballopitiyakukka Jesucristo kashkata. (Apo. 1:5; 3:14; 19:11;Isa. 11:4.)b) Jesuspa yawarlla ropaka, imashinatak rikuchin tu-kuyta Jesusllatak mishana kashkata. (Apo. 14:18-20;19:13.)c) Makanakunkapakka, pikunallashi Jesuswanka sha-munka. (Apo. 12:7; 19:14; Mat. 25:31, 32.)
Historia 115
Kay Allpapika shuk kuyaylla, alhajaparaisomi tiyanka
1. Bibliapi nishka shinaka, para´ıso Allpaka imashina-
tak kanka.2. Bibliapi nishka shinaka, para
´ıso Allpapi kawsakuk
gentekunaka ima laya kawsaytatak charinka.3. Jesuska ima punchakunapitak
˜nukanchikmanka
shuk alli kawsayta kunka.
4. Jes´
us kay Allpapi kashpaka, imashinatak rikuchir-ka Diospa Reinopi mandashpaka alli rey kanata.
5. Jesuspash, paypa akllashkakunapash jawa pacha-manta mandashpaka, imashinatak kay Allpapi kawsakgentekunataka cuidashpa rikuriyanka.
Shuktak tapuykuna:
1. Apocalipsis 5:9, 10 versokunata liyinki.Reykunapash sacerdotekunapashmi ‘waranka wataku-nata’ kay Allpataka mandanka. Shinaka, imashinatakyachanchik paykunaka kay Allpapi gentekunata intin-dishpa, llakishpa mandanata. (Efe. 4:20-24; 1 Ped. 1:7;3:8; 5:6-10.)
2. Apocalipsis 14:1-3 versokunata liyinki.Chay 144.000 gentekunaka, imamantatak Tayta Dios-pa shutita frentepi escribishka charinakun. Shina-llatak, imamantatak Jesuspa shutitapash escribishkacharinakun. (1 Cor. 3:23; 2 Tim. 2:19, NM; Apo. 3:12.)
Historia 116
Mana wa˜
nushpa kawsankapakkaimatatak rurana kanchik
1. Mana wa˜
nushpa kawsankapakka, imatatak yacha-kuna kanchik.
2. Dibujopi wawakuna shina, Jehov´a Diosmantapash
Jesusmantapash yachakunkapakka, imatatak ruranakanchik.
3. Dibujopi rikushka shinaka, wawakunapa ladopikaima librotak tiyakun. Kay librotaka, imamantatakmana kunkashpa liyina kanchik.4. Jehov
´a Diosmanta, Jesucristomanta yachakushka
kipapash mana wa˜
nushpa kawsankapakka, imatatakrurana kanchik.5. Historia 69-pika, imatatak yachakurkanchik.6. Historia 55-pika, imatatak Samuelmantaka yacha-kurkanchik.7. Jes
´us shina kankapakka, imatatak rurana kan-
chik. Jes´
us rurashkata˜
nukanchikkunapash rurashpa-ka, shamuk punchakunapika ima bendiciontatak cha-rishun.
Shuktak tapuykuna:
1. Juan 17:3 versota liyinki.Bibliapi nishka shinaka, Jehovamantapash Jesusman-tapash yachakushpaka, imamantatak chay yachayku-nataka mana umapilla charina kan. (Mat. 7:21; Sant.2:18-20; 1 Juan 2:17.)2. Salmo 145:1-21 versokunata liyinki.a) Jehov
´a Diostaka, imamantatak alabana kanchik.
(Sal. 145:8-11; Apo. 4:11.)b) Jehov
´a Dioska, imashinatak rikuchirka ‘tukuykuna-
wan alli kashkata’. Jehov´a Dios alli kashkamantaka,
imata yuyashpatak paypa amigokuna kankapak mu-nana kanchik. (Sal. 145:9; Mat. 5:43-45.)c) Jehov
´a Diosta kuyashpaka, imatatak tukuy shunku-
wan rurankapak munana kanchik. (Sal. 119:171, 172,175; 145:11, 12, 21.)
¿Ashtawan yachakunkapak munankimanchu?Jehovamanta willakkunapa www.watchtower.org direccionpi maskanki.