miĘdzy sacrum a profanum. rzym pierwszych wiekÓw …
TRANSCRIPT
MIĘDZY SACRUM A PROFANUM. RZYM PIERWSZYCH WIEKÓW W POWIEŚCI
HENRYKA SIENKIEWICZA QUO VADIS
Rzym za czasów panowania Nerona, czasy pierwszych chrześcijan, I w. n.e.
Wierzenia Rzymian - politeizm
JOWISZ (JUPITER) najwyższy władca nieba i ziemi
WENUS (WENERA) bogini miłości
PLUTON bóg świata podziemnego
AMOR (KUPIDYN) bóg miłości
NEPTUN władca mórz
BACHUS bóg płodności i dzikich sił natury
MINERWA bogini mądrości i wojny
WESTA bogini ogniska domowego
MARS bóg wojny
APOLLO patron sztuki i poezji
WULKAN bóg ognia i wulkanów
MERKURY boski posłaniec
Cechy religii starożytnych Rzymian za czasów Nerona:
- „rozdrobniona” w kultach poszczególnych bóstw;
- nienarzucająca moralnych wymagań;
- nieotwierająca przed wyznawcami żadnej atrakcyjnej perspektywy na
przyszłość;
- chętnie przyjmująca bogów z innych systemów religijnych – oddaje się cześć
Izys, Zeusowi i Baalowi.
Poganie przedstawieni są w sposób negatywny. Ich wiara nie obejmuje żadnych
prawd ani wartości, traktuje się ją instrumentalnie – jako środek służący do
osiągnięcia celu (np. Neron deifikujący się, aby zapewnić sobie boską cześć, o
jakiej tak bardzo marzy).
deifikacja - uznanie człowieka, innej istoty żywej lub przedmiotu za bóstwo;
ubóstwienie
Główne nurty filozofii antycznej i ich przedstawiciele
Zenon z Kition
kierunek filozoficzny: STOICYZM
główne założenia: życie w zgodzie z naturą, osiągnięcie spokoju, równowagi
ducha, niezależnie od warunków zewnętrznych, kierowanie się rozumem,
opanowanie emocji, pragnień, namiętności
Epikur
kierunek filozoficzny: EPIKUREIZM
główne założenia: dążenie do szczęścia, osiągnięcie maksimum przyjemności,
unikanie cierpienia
Kontekst historyczny powieści
W I w. Rzym był stolicą potężnego cesarstwa rozciągającego się na
rozległych terenach wokół Morza Śródziemnego, od Brytanii na północy aż po
Azję Mniejszą i Afrykę na południu. Imperium Romanum stanowiło centrum
ówczesnego świata.
To właśnie w jednej z rzymskich prowincji, Judei, narodził się Jezus z Nazaretu,
którego nauka dała początek chrześcijaństwu. Nowa religia zaczęła się powoli
rozprzestrzeniać po całym cesarstwie. Przyczyniła się do tego działalność
apostołów, m.in. św. Pawła z Tarsu.
Po wielkim pożarze, który spustoszył Rzym w 64 r., cesarz Neron rozpoczął
prześladowania chrześcijan – obwiniał ich o zniszczenie miasta i oddawanie się
pogańskim rytuałom. Dzięki temu mógł odsunąć od siebie podejrzenia
o podpalenie Rzymu i nieco rozładować pojawiające się napięcia społeczne. Dla
nowej religii nadeszły trudne czasy.
Akcja utworu rozpoczyna się w 63 r. Autor opisuje przybycie Marka Winicjusza
do Rzymu po zwycięskiej wojnie z Partami. Kolejne historyczne zdarzenia
przedstawione w powieści to pożar Rzymu i prześladowania chrześcijan z roku
64 oraz śmierć Petroniusza w roku 66. Rozgrywa się w latach 63-66 naszej ery.
Fabuła obejmuje okres szerszy, gdyż zawiera wydarzenia z przeszłości bohaterów
(np. wzięcie Ligii jako zakładniczki Rzymu, zamordowanie przez Nerona żony i
matki) i sięga do roku 68 – śmierć Nerona.
Powieść ukazuje czasy przełomu
zderzenie dwóch światów
SACRUM [czytaj: sakrum] sfera spraw świętych; to, co odnosi się do rzeczy świętych
PROFANUM
to, co świeckie; sfera spraw świeckich
rozwijające się chrześcijaństwo
przemijająca potęga pogańskiego Rzymu
„Szalejem, dążym do przepaści, coś nieznanego idzie ku nam z przyszłości, coś się załamuje
pod nami, coś mrze obok nas” – słowa wypowiedziane przez Pertoniusza.
Znaczenie tytułu powieści
Legenda na temat spotkania św. Piotra z Chrystusem
Św. Piotr wyswobodził się z więzienia, gdzie oczekiwał na śmierć. Opuścił w
pośpiechu Rzym. Gdy wyszedł z murów miasta, spotkał Chrystusa z krzyżem
idącego w stronę Rzymu. Zapytał Go: „Domine, quo vadis? – Panie, dokąd
idziesz?”. Chrystus odpowiedział, że przychodzi, aby być ponownie
ukrzyżowanym. Wtedy Piotr zdecydował się wrócić z Nim. W Rzymie poniósł
śmierć na krzyżu. W kaplicy przy Via Appia można zobaczyć odcisk stóp
Zbawiciela w kamieniu.
Sienkiewicz wykorzystał tę legendę.
Znaczenie dosłowne tytułu odnosi się do słów Piotra (Dokąd idziesz, Panie?)
skierowanych do Jezusa w czasie spotkania [Rdz LXX]
Znaczenie przenośne odnosi się do losów zmieniającego się świata (ścieranie się
żywiołu pogańskiego i chrześcijaństwa), do każdego z bohaterów powieści, do
Rzymu, do każdego czytelnika
Dla tych, którzy chcą troszkę więcej wiadomości