mise en concurrence des barrages hydro-Électriques … · l’agglomération grenobloise, celle de...
TRANSCRIPT
GÉNÉRALITÉS
Unbarrageestuneinstallationindustrielledangereusedeparlamassed’eaulibéréebrutalementparunerupture.Lesconséquencespeuventêtredramatiques:parexemple,laruptureduChambonproduiraitunevaguede6mdansl’agglomérationgrenobloise,celledeVouglans4mdansLyon.EnFrance,l’accidentdeMalpasset(en1959,ruptureencrued’unbarragedelaDDAde40Mm3enamontdeFréjus,plusde400morts),afondél’organisationréglementairedelasuretédesbarrages.
Danslemonde,lesrupturesdebarragesontdeuxcausesprincipales:• Grosdéfautsdeconceptionet/ouderéalisation:l’ouvragecèdeàlamiseeneau.Surtoutvraijusqu’auxannées
1970-80,lesprogrèstechniquesetlesavoir-faireontbienprogressédepuis.• Accidentsliésauxcrueset/ouàl’érosioninterne(passaged’eaudanslecorpsd’unbarrageenremblaiqui
s’aggraveetleruine).!Généralement,lesaccidentssurviennentpourdescruesinférieuresauxcruesdeconceptionmaisrésultentdelacombinaisondedifférentsfacteurs(crues,pannedecapteur,défautdeconception,dégradationpasoumaltraitée,etc.)
Chaquebarrageestunique,deparsagéologie,sonhydrologie,sesmatériaux,sonmodedeconstruction,sonmoded’exploitation…
Deuxactivitésgarantissentlasuretéd’unbarrage:• Ledimensionnementvis-à-visdurisquedecrues:sonprincipeestquelebarragepuissesubirsansdommageune
cruetrèsintense(i.e.ilnedoitpasêtresubmergé).EnFrance,onleconçoitpoursupporterunecruequiaunechancesur1000ou10000d’arriverchaqueannée.C’estunproblèmedifficile:cetyped’évènementesttrèshypothétique,leconsensustechniquepourlescaractériserestlimité,lesméthodessontcomplexes,lesdonnéeshydro-météorologiquesraresnotammentenmontagne.L’impactduchangementclimatiquesurlescruesextrêmesestencoretrèsincertain.D’autresfacteursdeconceptionentrentenjeu:lafiabilitédesvannes,lesdégâtsàl’aval,lesconditionsd’exploitation…
• Lasurveillancedel’ouvrage:unbarrageetsesappuisviventetévoluentdansletemps.Lescontraintesauxquellesilssontsoumisvarientaveclacotedelaretenue,latempératuredel’air,l’humiditédesterrains,levieillissementdesmatériauxetc.Lebarrageetsonenvironnementsontdoncsuivisencontinuaumoyendenombreusesmesures:positions,angles,fissures,contraintes,fuites,etc.Autotal,lesbarragesd’EDFsontéquipésdeprèsde90000capteurs(plusde100parbarrages).Lecomportementdel’ouvrageetsonévolutionsontétudiéspouranticiper,détecteretréparerdesdégradations,pouréviterunefragilisationdelastructure.
EDFETLASÛRETÉDESBARRAGES
EDFadimensionné,construitetexploitéplusde600barrages,certainsdepuisplusde70ans.L’entrepriseaaccumuléuneénormeexpériencecollective:mesures,méthodesd’analyse,etcompétenceshumaines.
L’organisationdel’Étatvis-à-visdelasuretédesbarragess’estlargementconstruiteens’appuyantsurEDF,l’acteurultra-dominantdudomaineenFrance:
• EDFdéveloppedesméthodesdeconception,demesureetd’analyseetleséprouvesursonparc.• LespropositionsdebonnespratiquesetlesréglementationssontlargementissuesouinspiréesparEDF.• EDFfinanceetcontribuelargementaufonctionnementdessociétéssavantesdudomaine(ICOLD,CFBR,SHF)• Lesexpertsd’EDF,actifsouretraités,travaillentsouventenappuidel’Administration(parexempleauseindu
CTPBOH,un«comitédessages»quivalidelesprojetsimportants).
MISEENCONCURRENCEDESBARRAGESHYDRO-ÉLECTRIQUESQUELLESMENACESPOURLA
SÛRETÉDESBARRAGESGrenoble,le5mars2019
LesServicesdel’État,etnotammentlesappuistechniquesetréglementairesdel’Administrationsesontdimensionnésenfonction.EDFaunepolitiquehistoriquedesuretésanscompromis,avecdesengagementshumains(financementdeR&D,formationd’experts)ettechniques(capteurs,basededonnées)àlahauteurdel’enjeu.Danscertainsdomaines,EDFpeutseprévaloird’unleadershiptechniquemondial.Sestechniquesetsonorganisationdansledomainedelasuretéfontréférence.QU’ENSERAIT-ILAVECUNPARCDEBARRAGESRÉPARTISENTREPLUSIEURSOPÉRATEURS?
Ladivisionduparcd’EDFenplusieursensemblesdemoindreéchelleauxmainsd’opérateursconcurrents,pourcertainsétrangers,présentedesrisquesimportants:
Dispersiondesacteursetdusavoir-faire:Actuellement,l’ingénieried’EDFreprésenteenviron1500personnespourunparcdeplusde600barrages.Unescissiondel’ensembleconduirainévitablementàunredimensionnementdecesservices,avecunepertedecapacitéàaccumulerdesdonnées,àréaliserdessynthèses,àdévelopperdesméthodes,àformerdesexperts.EDFverrasonleadershiptechniqueetsacrédibilitéinternationales’éroder,etperdrasacapacitéàsouteniretanimerlessociétéssavantesdudomaine.Uneingénieriepluscouteuseetmoinsadaptée:Ilestadmisdanslaprofessionqu’uneingénierieintégréepermetdemieuxoptimiserlecoûtdelamaintenanceetdestravaux,carelleassumelesrisquesdeseschoixdeconception,maisaussiparcequ’elleconnaitmieuxlesproblématiquesd’exploitation,lesenjeuxstratégiquesetl’historiquedesouvragesdesonparc.C’estnotammentpossibleparcequ’elleemploiedesingénieursquiévoluentdansl’entrepriseenpassantparfoisdel’exploitationàl’ingénierieouauxserviceséconomiques.Ainsilesenjeuxsontpartagés,cequipermetdeconcevoirdessolutionsplusoptimales.Al’inverse,ils’estplusieursfoisavéréqu’unbureaud’étudeexterneproposedestravauxdeconfortementtrèsconservatifs,doncbienpluscouteuxquenécessaire,sansforcémentprendreencompteglobalementtouteslesproblématiques.Uneconcurrenceéconomiquepeucompatibleaveclasureté:Ilseradifficiled’assumerdescoûtsimportantsliésàlasureté(commedegrossesmodificationsd’ouvrages)surdesparcsréduitsetenconcurrencedirecte.Surdesouvragesconcédéssur30ou40ans,ilseratentant«d’enterrer»unproblèmecouteuxdesuretépournepaspénaliserlebilanéconomiquedelaconcession.Lacontraintedeperformanceéconomique,notammentsurletempscourt,estpeufavorableauxpolitiquesdesuretéambitieuse.L’attentismeactuelestdéjàtrèssclérosant,ilempêchedesinvestissementsnécessairesfautedegarantied’uneexploitationfuturedel’ouvrage.Touslesprétendantsauxconcessionsn’ontpaslesmêmesprétentionsnilamêmeexpérienceenmatièredesureté(onpeutciterTotalouChinaThreeGorgesCorporation).MiseendifficultéduContrôledel’AdministrationAvecl’effacementdel’opérateurhistorique,etl’arrivéed’acteursdontlespratiquessontmalconnuesetlescentresdedécisionloindelaFrance,l’Etatvadevoirmobiliserdesressourcesimportantespourencadrerlecontrôle,l’expertisevoirel’innovationpourlasureté.Actuellement,lesservicesdecontrôles(DREAL)sontappuyésparuneéquiped’unedizained’experts(BETCGB).Ladispersiondesacteursetdespratiquesexigeraitdeséquipesd’unetouteautreéchelle,voirelaformationd’unvraicorpsd’expertsdudomaine.Danslespaysoùhistoriquementlesopérateurssontmultiples(Norvège,Suissenotamment),lesmissionsliéesàlasuretédesouvragessontprisesenchargepardesentitéspubliquesimportantesetbienfinancées.Can’estpaslatrajectoireactuelledudomainepublicfrançais.Cerenforcementmassifdansledomainedelasuretéiraitdepairaveclesurcroitderégulation/contractualisationàmettreenœuvresurlesaspectsénergieetressourceeneaudelamiseenconcurrence.L’Étatfrançaisseretrouveraitenquelquesortedevantun«mur»réglementaireetadministratifàfranchirautourdesbarrages.
DESMENACESDÉJÀREELLESDANSLEMONDE
Ilyaeubeaucoupd’incidentsgravescesdeuxdernièresannées(Oroville,Ituango,XePiang-XeNamNoy,etc.),avecautotalplusieurscentainesdevictimesetplusieursmilliardsdedollarsdedégâtsetdemanqueàgagner.C’estpratiquementautantquelorsdesdeuxdernièresdécennies.Lescausessontmultiplesetsouventliéesàdeschoixd’ingénierietrèsorientéssurladiminutiondescouts,lapressionsurlesdélaisetlescoûtsdeschantiers,etladéfaillance(oul’externalisation)ducontrôledesÉtats.C’estunconstatquialarmelaprofession:selonM.Lino,présidentduCFBR,(SymposiumCFBR,janvier2019),«letransfertderesponsabilitédeprojetsmajeursdesÉtatsverslescompagniesprivéespeutêtreproblématiqueetquestionnable».
Dossier:http://www.sudenergie.org/site/barragesContact:[email protected].