misia sert

Misia Sert_biografia.indd 2Misia Sert_biografia.indd 2 2014-10-23 08:54:372014-10-23 08:54:37Podstawowy czarnyPodstawowy czarny

Arthur GOLD

prze o yli

Katarzyna Ku i Pawe Wolak

Robert FIZDALE

Sert

WARSZAWSKIE WYDAWNICTWO LITERACKIE

MUZA SA


Tytuł oryginału: Misia: The Life of Misia Sert

Projekt okładki: Paweł Panczakiewicz/PANCZAKIEWICZ ART.DESIGN

Redaktor prowadzący: Ewa Orzeszek-Szmytko

Redakcja: Magdalena Hildebrandt

Redakcja techniczna: Karolina Bendykowska

Korekta: Mariola Hajnus

Konsultacja: Ewa Ziembińska

Zdjęcie na okładce

© Bridgeman Images/FotoChannels

© 1980 by Arthur Gold and Robert Fizdale. All rights reserved

© for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 2014

© for the Polish translation by Katarzyna Kuś and Paweł Wolak

ISBN 978-83-7758-826-0

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Warszawa 2014


Pięciu wyjątkowym kobietom:

Eugenii Delarowej Doll,Rose Fizdale,

Denise Mayer,Christophe de Menil

orazAnnette Vaillant


Prologà Misia Sert

LA VALSE

Poéme chorégraphique pour Orchestre

Des nuées tourbillonnantes laissent entrevoir, par éclaircies,

des couples de valseurs. Elles se disipent peu à peu: on distingue

une immense salle peuplée d’une foule tournoyante…

Dla Misi Sert

LA VALSE

Poemat choreograficzny na orkiestrę

W prześwitach między kłębiącymi się chmurami dostrzec można

pary tańczące walca. Obłoki stopniowo się rozwiewają i widać

ogromną salę wypełnioną wirującym tłumem…

Maurice Ravel


9

Jesteśmy w Paryżu w 1880 roku. Mała dziewczynka stoi na balkonie szkoły z internatem prowadzonej przez panią Mau-rice i patrzy w dół na aleję Niela. Jej krągłe ramiona oparte o żelazną balustradę, ciemne oczy i promieniejąca twarz okolona kasztanowymi lokami sprawiają, że wygląda jak ucieleśnienie zadumanego dziecka z obrazów Renoira.

Pojawia się kataryniarz, toczący swój instrument wzdłuż cichej ulicy. Spostrzega dziewczynkę, zatrzymuje się i przy-bierając charakterystyczną pozę, zaczyna grać popularną melodię. Dziewczynka słucha w nabożnym skupieniu, a potem znika we wnętrzu budynku. Po chwili wraca i rzu-ca grajkowi jakieś świecidełko. Mężczyzna zręcznie je ła-pie. Jest to mała złota świnka – najcenniejsza rzecz nale-żąca do dziecka. Śniady kataryniarz zdejmuje kapelusz, uważnie przygląda się dziewczynce i powoli odchodzi w dół ulicy.Żarliwe spojrzenie, fascynująco nieharmonijne zawodze-

nie katarynki, spontaniczny gest rozrzutności – tak Misia rozpoczyna swoją karierę mecenasa sztuki.

Gdy dziewczynka dorosła, została nie tylko mecenasem sztuki, lecz także muzą, inspiracją dla artystów. Wiele lat później Marcel Proust przedstawił jej błyskotliwy portret


10

MISIA SERT. KOBIETA, KTÓRA ODKRYŁA COCO CHANEL

w powieści W poszukiwaniu straconego czasu. Opisał ją jako księżną Jurbeletiew, która zjawiła się w Paryżu „wraz z za-dziwiającym rozkwitem rosyjskiego baletu, objawiającym nagle Baksta, Niżyńskiego, Benois, geniusz Strawińskie-go”. Ta „młoda chrzestna mateczka wszystkich tych nowych wielkich ludzi” zwykła przychodzić do teatru, „mając na głowie olbrzymią drżącą egretkę, nieznaną paryżankom i budzącą we wszystkich chęć naśladowania, można było przypuszczać, że tę cudowną istotę przywieźli w swoich nie-zliczonych bagażach, jako najcenniejszy skarb, rosyjscy tancerze”*. Co znamienne, u Prousta Misia jest księżną, i chociaż w rzeczywistości nigdy nie posiadała takiego tytu-łu (w trzech małżeństwach była po kolei panią Tadeuszową Natanson, panią Alfredową Edwards i panią José-Maria Sert), to jej zniewalający urok i władczy temperament spra-wiały, że jak członkowie rodziny królewskiej, znana była całemu światu tylko pod jednym imieniem – Misia.

Niewiele postaci uniknęło złośliwości Prousta. Podobnie jak Odilon Redon, niegdysiejszy wiejski sąsiad Misi, doda-wał do swoich wypełnionych tajemniczą niezwykłością kwiatowych obrazów odrobinę wściekłej zieleni, dzięki cze-mu nabierały one zadziwiającej mocy, tak Proust, w chwi-lach swoistej diplopii, widział w Misi dwie osoby. Przedsta-wiał ją nie tylko jako księżną Jurbeletiew, olśniewającą i uwodzicielską jak rosyjski balet, lecz także wzorował się na niej, tworząc postać pani Verdurin, niezbyt sympatycznej parweniuszki, którą określał zjadliwym mianem „szefowej”. Opisując, w jaki sposób pani Verdurin dzięki łutowi szczęś-cia i zręcznym manipulacjom zdobyła szczególną pozycję

* Marcel Proust, Sodoma i Gomora, tłum. Tadeusz Boy-Żeleński.


11

PROLOG

wśród paryskiej socjety, Proust w dużym stopniu odwzoro-wywał karierę samej Misi.

Proust nie był bynajmniej pierwszym genialnym artystą zafascynowanym tą „cudowną istotą”, która przyszła na świat jako Maria Godebska. Ciemne oczy, niezwykła wital-ność i talent pianistyczny dziewczynki zachwyciły zarówno Liszta, jak i Faurégo. Jako młoda żona była przyjaciółką i modelką Vuillarda, Bonnarda, Toulouse-Lautreca i Renoi-ra. Każdy z nich wielokrotnie ją portretował. Później, już jako najbliższa paryska przyjaciółka Diagilewa, siadała jak królowa u jego boku, éminence rose Baletów Rosyjskich.

Znajomość z Misią stanowiła przepustkę do kręgu Diagi-lewa. Była jedną z nielicznych kobiet, które pytał o radę i z których opiniami się liczył. Podczas pierwszego sezonu działalności Baletów Rosyjskich młody Jean Cocteau chciał dołączyć do zespołu i pisać libretta do spektakli wystawia-nych przez Diagilewa. Miał nadzieję wykorzystać w tym celu wpływy Misi i został jej protegowanym. Misia na prze-mian pomagała mu w karierze i ją utrudniała, rozpieszczała go i się nad nim znęcała. Została główną bohaterką jego roz-grywającej się w czasie I wojny światowej powieści Tomasz Fantasta. Nikt nie opisał lepiej wyjątkowego czaru Misi, jej beztroski i dezynwoltury. Podobnie jak Proust, Cocteau przedstawił ją jako arystokratkę:

Księżniczka de Bormes była Polką. Polska to kraj piani-stów. Bawiła się życiem niczym wirtuoz grający na forte-pianie i tak jak wirtuoz potrafiła z wielką łatwością wydo-być blask zarówno z tego, co przeciętne, jak i z tego, co wybitne. Przyjemność była dla niej obowiązkiem i dlatego powiedziała kiedyś: „Nie lubię biedaków i nienawidzę


12


chorych”. Nic dziwnego, że tę wypowiedź uznano za skan-daliczną.

Chciała, by ją zabawiano, i doskonale wiedziała, jakich rozrywek pragnie. W odróżnieniu od większości kobiet z jej kręgu rozumiała, że przyjemność tkwi nie w konkretnych rzeczach, lecz w sposobie, w jaki się z nich korzysta. Takie nastawienie wymaga żelaznego zdrowia. Choć skończyła już czterdzieści lat, wciąż miała dziewczęcą twarz i lśniące oczy, które gasły, gdy tylko pojawiała się nuda. Dlatego też unikała nudy i uwielbiała się śmiać, w przeciwieństwie do innych kobiet, które ze strachu przed zmarszczkami rzadko sobie na to pozwalają. Cieszyła się wielką sławą ze względu na doskonałe zdrowie, nieposkromiony apetyt na życie, ory-ginalne stroje oraz sposób zachowania się i poruszania.

Tak naprawdę była uosobieniem czystości i szlachetno-ści. Wprawiało to wielu ludzi w zakłopotanie, gdyż czystość i szlachetność są dla nich świętościami, których instrumen-talne traktowanie uważają za profanację. Księżniczka rze-czywiście używała tych cnót do swoich celów i dawała im nowy blask. Kształtowała je na swój własny użytek tak, jak elegant dopasowuje do siebie zbyt sztywny garnitur. Ducho-we piękno było zaś dla niej czymś tak naturalnym, że nikt nie zauważał, że jest nim obdarzona*.

Po drugiej wojnie światowej ponadsiedemdziesięcioletnia Misia, nieszczęśliwa, uzależniona od narkotyków, prawie niewidoma, podyktowała swoje wspomnienia oddanemu przyjacielowi i towarzyszowi ostatnich lat życia Boulosowi Ristelhueberowi. Chociaż pamiętniki Misi są na ogół bardzo

* Jean Cocteau, Tomasz Fantasta, przeł. Joanna Sell.


13

PROLOG

rzetelne, wielu z jej przyjaciół, z którymi rozmawialiśmy, twierdziło, że książka jest „stekiem kłamstw”. Niewątpliwie wiele spraw jest przemilczanych, niektóre wydarzenia zo-stały wyidealizowane, a ich kontekst jest często ledwie zarysowany. Można odnieść wrażenie, że przez nieostroż-ność kartoteka pamięci autorki uległa rozproszeniu. Prze-szłość szeptała jej do ucha, ale był to szept bardzo niewy-raźny. Niestety Misia próbowała odzyskać minione dni za pomocą morfiny, która nie była środkiem tak skutecznym, jak proustowska magdalenka. Jednak ostatecznie to, co Misia zdecydowała się zapamiętać, było jej głęboką prawdą poetycką.

Jak wiele atrakcyjnych kobiet kłamała na temat swojego wieku. Zmieniła datę urodzenia w paszporcie z 1872 na 1882 rok. Nieudolnie przeprawiając siódemkę na ósemkę, od-młodziła się o dziesięć lat. Misia, którą Erik Satie nazwał czarodziejką, jednym pociągnięciem pióra sprawiła, że zni-kła cała dekada. To jedyne kłamstwo, któremu wszyscy dali wiarę, zarówno przyjaciele, jak i kronikarze. Nie pytając o nic, zaakceptowali jej oświadczenie, że wyszła za mąż, jak tylko osiągnęła „wiek, gdy było to dopuszczalne przez ów-czesne prawo, czyli piętnaście lat i trzy miesiące”. Twierdzi-ła tak, mimo że zgodnie z aktem ślubu miała wtedy dwa-dzieścia jeden lat. Nikt nie dociekał również, w jaki sposób czteroletni okres, podczas którego wahała się w sprawie swojego drugiego małżeństwa, skondensowany został w jej opowieści do krótkich zalotów zakończonych błyskawicz-nym przyjęciem oświadczyn.

W tym samym czasie po drugiej stronie kanału La Manche działała Grupa Bloomsbury, której członkowie skrzętnie spi-sywali swoje reakcje na każdą kwestię społeczną i każdy



prąd artystyczny, włączając w to każdą wspólnie wypitą fili-żankę herbaty i każde zatwardzenie. Ich relacje dotrwały do naszych czasów w wielu sprzecznych wersjach, zarówno w dziennikach członków grupy, jak i w niezwykle dowcipnej, choć czasem również bolesnej korespondencji. W odróżnie-niu od Grupy Bloomsbury Misia nie prowadziła pamiętnika i pisała bardzo niewiele listów. Pozwoliła, żeby tony kore-spondencji, którą sama otrzymywała, po prostu zniknęły, tak jak nie dbała o to, by rysunki wykonane na jej stole przez Toulouse-Lautreca nie trafiły razem z okruchami do kosza na śmieci. Dlatego też ta historia będzie tak nieoficjalna jak sama Misia. Czasem będziemy przyglądać się naszej boha-terce, a czasami będziemy zaglądać jej przez ramię, żeby zo-baczyć przedmioty, które widziała, i ludzi, których znała – tych, o których pisała, oraz tych, którzy pisali o niej.

Misia rzadko mówiła o przeszłości. Żyła chwilą i uczyniła z tego prawdziwą sztukę. Jej salon był nieformalnym tea-trem, w którym zmiany w życiu właścicielki oznaczały zmiany w obsadzie i znaczeniu wystawianych przedstawień. Młody dyplomata Paul Morand w książce Journal d’un atta-ché d’ambassade (Dziennik attaché ambasady) opisuje swoją wizytę u Marcela Prousta. Pisarz leżał w łóżku, a w pokoju było tak zimno, że Morand nie zdjął nawet podbitego futrem płaszcza. Proust określił Misię mianem „żywego pomnika historii”. Morand dodaje: „Misia jest w rzeczywistości po-mnikiem czy też obeliskiem, przywiezionym do Francji z odległego kraju i postawionym w samym centrum francu-skiej kultury, tak jak obelisk z Luksoru został postawiony na samym środku Pól Elizejskich”.


Rozdział I

Misia


17

Ciała i dusze rosyjskich dam Prometeusz uformował z bloku

lodu znalezionego na Kaukazie i słonecznych promieni

wykradzionych Jowiszowi. […] Rosjanki obdarzone są

niezwykłą wrażliwością i ponadprzeciętną intuicją. Cechy te

zawdzięczają podwójnemu pochodzeniu (są jednocześnie

Azjatkami i Europejkami), kosmopolitycznej ciekawości oraz

wrodzonej nieśpieszności. […] Te dziwne istoty mówią

w każdym języku, polują na niedźwiedzie, żywią się

słodyczami i śmieją się w twarz każdemu mężczyźnie, który

nie potrafi ich okiełznać. […] Ich głosy są jednocześnie

melodyjne i chrapliwe. Są zabobonne i pełne sceptycyzmu,

uległe i gwałtowne. Noszą niezatarte piętno kraju swego

pochodzenia. Nie da się ich jednoznacznie opisać, a każda

próba ich naśladowania skazana jest na klęskę.

Aleksander Dumas syn

Godebscy są bardzo starą polską rodziną szlachecką. Ich herb – sosna o trzech konarach i pięciu korzeniach – przy-wodzi na myśl mroczne i bezkresne lasy. Zgodnie z legendą praprzodek Godebskich, rycerz Godziemba otrzymał herb w 1094 roku. Przez stulecia członkowie rodu byli żołnierza-mi, prawnikami i urzędnikami. Pełnili też wysokie funkcje na dworze królewskim. W XVIII i XIX wieku na gałęziach drzewa rodowego pojawiają się pisarze i artyści. Pradziadek


18


Misi, Cyprian Godebski, był oficerem armii napoleońskiej i znanym poetą. Jej dziadek, Franciszek Ksawery, był żar-liwym patriotą, który, tak jak wielu innych uczestników powstania listopadowego, wyemigrował do Francji i osied-lił się tam z rodziną na stałe. Franciszek Ksawery był rów-nież człowiekiem teatru – pisał lekkie komedie, skecze wodewilowe oraz libretta do baletów i oper. Przetłumaczył też na francuski operę Gioacchina Rossiniego Turek we Włoszech.

Ojciec Misi, rzeźbiarz Cyprian Godebski, urodził się we Francji w miejscowości Méry-sur-Cher w 1835 roku. Co cie-kawe, w połowie XIX wieku brakowało wybitnych rzeźbia-rzy – jedynym wyjątkiem był Rodin, natomiast w innych dziedzinach sztuki nastąpił prawdziwy wysyp talentów. W ciągu dziesięciu lat przed narodzinami Godebskiego i po nich na świat przyszli Degas, Monet, Manet, Pissarro, Re-noir, Verlaine, Mallarmé, Ibsen i Tołstoj. Ich dzieła wyróż-niały się niezwykłą oryginalnością i z ogromną siłą oddzia-ływały na literaturę i sztukę również w XX wieku. Misia była częścią tego świata. Jej ojciec, choć niepozbawiony ta-lentu, należał do grona akademickich artystów, których rzeźby były owocem pracowitości, a nie inspiracji – rzemio-słem pozbawionym głębszego znaczenia. Godebski próbo-wał kształtować emocje publiczności, nadając swoim dzie-łom bełkotliwe tytuły, na przykład Siła brutalna w walce z geniuszem lub Polska. Przebudzenie. Drugą z tych rzeźb zaprezentowano podczas Salonu Paryskiego w 1864 roku. Zwiedzający byli z pewnością głęboko poruszeni jej melo-dramatyzmem, który z dzisiejszej perspektywy wydaje się raczej heroikomiczny. Opalizujące paryskie światło sączyło się przez szklany sufit na stojące w salach wystawowych


19

MISIA

eksponaty, które wzbudzać miały modne wtedy uczucia – nadzieję i rozpacz, uniesienie i zniechęcenie. W czasach, gdy widzowie zapięci byli na ostatni guzik, wielkie idee, ta-kie jak tyrania, patriotyzm i wolność, symbolizowane były w dość perwersyjny sposób przez nagie ciała umięśnionych mężczyzn i pulchnych kobiet, prawdziwy las wijących się i dziko gestykulujących postaci z oczami skierowanymi ku niebiosom. Cyprian Godebski, przystojny mężczyzna obda-rzony słowiańskim urokiem, był prawdziwym mistrzem w zdobywaniu publicznych zamówień na pomniki. W związ-ku z tym bardzo dużo podróżował – z Francji do Polski, z Au-strii do Belgii oraz z Rosji do Włoch, gdzie próbując zaspo-koić swoje wygórowane ambicje dorównania Michałowi Aniołowi, kupił kamieniołom marmuru w Carrarze.

Dziewiętnastowiecznych artystów wprost rozpierała energia. Cyprian Godebski pracował równie ciężko jak Balzac, chociaż nie osiągnął aż tak spektakularnych wyni-ków. Dziwnie toczą się losy ludzi takich jak Cyprian. Mają głębokie przemyślenia. Prowadzą ekscytujące życie. Spo-tykają najciekawsze postaci swojej epoki. Ich talent zysku-je potwierdzenie w nagrodach i wyróżnieniach. Są wzięty-mi artystami, chwalonymi i dobrze opłacanymi. Jednak po śmierci zainteresowanie ich dziełami gwałtownie spa-da. Mimo to na rzeźby Godebskiego można natknąć się prawie wszędzie. Oczom żeglarzy, którzy płyną po zdradli-wych wodach otaczających bretoński Pointe du Raz, uka-zuje się monument wyrastający z morskich fal jak Statua Wolności – Matka Boska trzymająca Dzieciątko. U jej stóp klęczy wyrzucony przez rozszalałe morze rozbitek. Posągi dłuta Godebskiego spoglądają również na poszukiwaczy przygód będących na łasce fortuny, czyli na hazardzistów


20


odwiedzających kasyno w Monte Carlo. W Warszawie stoi pomnik Adama Mickiewicza, a w stolicy Peru, Limie, zo-baczyć można pomnik generała San Martina, przywódcy powstań narodowowyzwoleńczych w Ameryce Południo-wej. W Paryżu Godebski pracował przy restauracji Luwru. Muzeum zakupiło również kilka jego prac do swoich zbio-rów. Obecnie razem z innymi zapomnianymi dziełami sztuki przechowywane są one w piwnicach tego wielkiego gmachu*.

W młodości Godebski był przystojnym mężczyzną w ro-mantycznym typie. Miał regularne, acz wyraziste rysy twa-rzy i długie, zaczesane do tyłu włosy à la Liszt. Odniósł suk-ces i był osobą bardzo popularną. Był świadom siły swojego seksapilu, co zapewniało mu szacunek mężczyzn i miało często zgubny wpływ na kobiety. Ten dziewiętnastowieczny egoista obdarzony niezwykłą pewnością siebie w naturalny sposób skupiał na sobie uwagę i z ujmującą łatwością zajmo-wał miejsce na środku sceny wydarzeń. Bardzo dobrze za-rabiał i prowadził wygodne życie. Miał niezawodną intuicję, dzięki której wykorzystywał każdą szansę zsyłaną mu przez los. Umiał też rozkochiwać w sobie bogate kobiety. Dobrze czuł się w towarzystwie artystów i arystokratów, najbardziej odpowiadały mu jednak luksusowe miejsca, gdzie te dwa światy spotykały się ze sobą. Znał wszystkich – jego przyja-ciółmi byli Aleksander Dumas syn, Teofil Gautier, Alfons Daudet, Franciszek Liszt, Gabriel Fauré i Gioacchino

* Jakiś czas temu podczas odbywającego się w La Villette na przed-mieściach Paryża targu staroci natrafiliśmy na niezwykle okazałą pła-skorzeźbę przedstawiającą francuską hrabinę, której ramiona zakrywał kunsztownie wyrzeźbiony koronkowy szal. Starannie oprawione dzieło z podpisem „Godebski” oparte było wraz z innymi starociami o starą komodę. Cena robiła wrażenie.


21

MISIA

Rossini (za jego popiersie Godebski otrzymał wyróżnienie podczas Salonu Paryskiego w 1866 roku). To oni oraz ich znajomi stanowili świat, w którym obracał się Godebski – świat haute bohéme, elity ówczesnej bohemy artystycznej. Był również znakomitym gawędziarzem, który zabawiał swoje dzieci anegdotami i plotkami z życia sławnych znajomych.

Godebski miał podobny stosunek do kobiet jak jego współcześni. Rozmowy o seksie mogli prowadzić tylko męż-czyźni, którzy nader często przechwalali się swoimi rzeko-mymi osiągnięciami na tym polu. Dumas ojciec chełpił się, że jeśli znalazłby się w jednym pokoju z pięcioma kobietami i miałby w tym czasie napisać sztukę, to już po godzinie skończyłby wszystkie pięć aktów i przespałby się ze wszyst-kimi pięcioma kobietami. Gautier szczycił się tym, że upra-wiając seks, potrafi rozwiązywać skomplikowane problemy matematyczne. Gustaw Flaubert zwykł podczas stosunku z prostytutką beztrosko palić cygaro. Mawiał też, że praw-dziwe kobiety są dla niego jedynie łóżkiem, na którym spo-czywa kobieta jego marzeń. Jednak miłość cielesna nie była jedyną rozrywką mężczyzn z tego towarzystwa. Cenili sobie również rozkosze stołu (żona Daudeta i Dumas ojciec byli autorami książek kucharskich), lubili też wspólnie spędzać czas w salonach i kawiarniach. W tych przybytkach oddawa-li się innej sztuce – sztuce konwersacji, charakteryzującej się ciętymi ripostami, odważną tematyką i nieustającą błyskot-liwością.

Odnosząc się do swoich siedemnaściorga dzieci, Gautier powiedział: „To dziwne – w ogóle nie myślę o sobie jako o ojcu. Jestem dla nich dobry, kocham je, ale nie dlatego, że są moimi dziećmi. Są zawsze obok mnie, są jak moje gałęzie,


22


ale nic więcej”. Godebski wychowywał swoje dzieci w atmo-sferze obojętności i równie dobrze to on mógł być autorem tych słów.

Adrien-François Servais, dziadek Misi ze strony matki, był jednym z najsławniejszych wiolonczelistów swoich cza-sów. Pierwszych lekcji udzielił mu ojciec, biedny szewc do-rabiający jako muzyk w kościele. Servais urodził się i umarł w leżącym pod Brukselą belgijskim miasteczku Halle. Kie-dy był studentem, uśmiechnęło się do niego szczęście i jego talent został doceniony przez bogatego mecenasa markiza de Sayve. Niezależnie od wsparcia możnego arystokraty młody Servais z ciężkim instrumentem na plecach trzy razy w tygodniu chodził pieszo do Brukseli na zajęcia w Królew-skim Konserwatorium. Po niespełna roku zdobył pierwszą nagrodę. Jeszcze przed trzydziestką koncertował w każdym zakątku Europy i skomponował wiele utworów na wiolon-czelę. Niektóre z nich, na przykład Grande Fantaisie sur des motifs de l’Opéra le Barbier de Séville de Rossini (Wielka fantazja na motywach Cyrulika sewilskiego Rossiniego) czy też Souvenir de Spa (Wspomnienie ze Spa), są wykonywane do dziś.

Grę Servais’go wszędzie podziwiano, ale wyjątkowy en-tuzjazm wzbudzała w Rosji. W Petersburgu muzyk poznał Zofię Féguine, młodą i ładną dziewczynę z zamożnej i kocha-jącej muzykę zasymilowanej rodziny żydowskiej. W tym czasie Servais był już uważany za najznakomitszego wio-lonczelistę na świecie. Przypadły mu w udziale liczne za-szczyty – został nadwornym wiolonczelistą króla Belgów


23

MISIA

i cesarza Austrii. W 1842 roku, z purpurową wstążką Orderu Leopolda na piersi, poślubił pannę Féguine. Miał wtedy trzydzieści pięć lat, a jego wybranka – dwadzieścia dwa. W Halle wybudowali przestronną willę w stylu włoskim i wiedli wspólne życie wypełnione muzyką oraz spotkania-mi z rodziną i przyjaciółmi. Mieli piątkę dzieci – trzy córki: Zofię, Marię i Augustę, oraz dwóch synów: Franciszka i Jó-zefa. Franciszek został kompozytorem i dyrygentem, a Józef, tak jak ojciec, wiolonczelistą.

Państwo Servais podejmowali gości na niespotykaną dzi-siaj skalę. Ich willa zawsze pełna była krewnych i znajomych, którzy pomieszkiwali w niej nawet całymi miesiącami. Byli wśród nich Franciszek Liszt i Hektor Berlioz, pianista Anton Rubinstein, skrzypek Henri Vieuxtemps, wspólnie z któ-rym Servais skomponował Duet na skrzypce i wiolonczelę, oraz dyrygenci Hans Richter, Hans von Bülow czy Charles Lamoureux. Jednym z gości, który wywarł na rodzinie Servais szczególne wrażenie, był Cyprian Godebski. Został zaproszony, by zająć się rzeźbiarskim wykończeniem domu, i zakochał się w najstarszej córce właścicieli. Tak oto 23 stycz-nia 1865 roku doszło do połączenia dwóch zasłużonych rodów artystycznych – trzydziestoletni rzeźbiarz Cyprian Godebski poślubił dwudziestodwuletnią córkę słynnego wiolonczelisty Eugenię Zofię Leopoldynę Servais*.

Młodej parze wróżono świetlaną przyszłość. Całkiem na-turalne wydawało się, że zamieszkają razem z rodzicami, ponieważ praca Cypriana wiązała się z częstymi wyjazda-mi, a państwo Servais byli zachwyceni perspektywą życia

* Najmłodsza córka Zofii, Augusta, wyszła później za mąż za Ernesta van Dycka, słynnego tenora specjalizującego się w repertuarze wagne-rowskim.


24


z córką pod jednym dachem. Ojciec Zofii zmarł rok po jej ślubie, ale w ciągu następnych kilku lat życie wróciło do rodzinnego domu, gdy na świat przyszli synowie Zofii i Cy-priana – Franciszek i Ernest. W 1871 roku Godebski został zaproszony do Rosji, aby wykonać rzeźbiarskie dekoracje w pałacu letnim księżnej Jusupow w Carskim Siole koło Petersburga. Oznaczało to dłuższą rozłąkę i dlatego Zofia cieszyła się, że może mieszkać w domu matki, zwłaszcza że po kilku miesiącach okazało się, że znowu jest w ciąży.

Godebski wyjechał do Rosji uzbrojony w listy polecające do cara Aleksandra i do rodziny swojej teściowej. Féguine’owie przywitali nowego krewnego z otwartymi ramionami. W wy-padku ciotki Olgi, atrakcyjnej młodszej siostry teściowej, po-witanie było aż nazbyt serdeczne. Bardzo szybko zostali ko-chankami i wkrótce również Olga była w ciąży. Rzecz jasna Cyprian nie wspominał o tym nieco kazirodczym związku w listach do żony, która z utęsknieniem wyczekiwała od nie-go każdej wiadomości. Pewnego dnia Zofia z przejęciem otworzyła kopertę z pieczęcią carskiej poczty i znalazła w środku list, w którym ktoś nieznanym jej charakterem pisma denuncjował Cypriana. Czytając przez łzy, dowiedzia-ła się, że mąż ma romans z ciotką Olgą, którego owocem jest dziecko. Misia opisała później to dramatyczne wydarzenie w swoich wspomnieniach:

W jednej chwili podjęła decyzję o wyjeździe. Jeszcze tego samego wieczoru pocałowała na pożegnanie swoich dwóch synków i wyruszyła w drogę. Miała do pokonania trzy tysiące kilometrów dzielące ją od mężczyzny, którego wielbiła. Była w ósmym miesiącu ciąży.


misia sert

Documents