MMO7-1

การตายดตามการรบรของพระภกษ Buddhist Monks' Perceptions Concerning Good Death

สขสนต งามแกม (Suksanti Ngamgam)* ดร.บ าเพญจต แสงชาต (Dr.Bumpenchit Sangchart)**

บทคดยอ

การวจยเชงคณภาพโดยใชวธการวจยเชงปรากฏการณวทยาน มวตถประสงคเพอศกษาการรบรการตายดตามประสบการณของพระภกษผใหการดแล ผใหขอมล คอพระภกษทมประสบการณในการดแลพระภกษอาพาธจนกระทงมรณภาพ จ านวน 13 รป เลอกแบบเจาะจงตามคณสมบตทก าหนด เกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณแบบเจาะลก การสงเกตแบบไมมสวนรวม และการจดบนทก ตรวจสอบความนาเชอถอของขอมล โดยใชหลกเกณฑของลนคอลนและกบา วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหแกนสาระ ตามวธการของไดคลแมน ผลการศกษาสะทอนการตายดตามการรบรของพระภกษจ านวน 3 แกนสาระ ดงน 1) การตายทไมทรมาน 2) การตายทเปนไปตามวฏ และ 3) การตายทเขาใจในความตาย องคความรทไดจากการศกษาในครงนชวยยนยนและขยายภาพการตายดจากการศกษาทผานมาผานการรบรของพระภกษผใหการดแลพระภกษอาพาธจนกระทงมรณภาพ

ABSTRACT

This qualitative research, philosophically underprinned by phenomenology aimed to investigated the perceptions of good death reflected by purposively selected thirteen Buddhist monks as informants who are well experienced in caring dying Buddhist monks during their terminal illness before they passed away peacefully. The data were collected by in-depth interviews non participant observation and note taking. The trustworthiness were established by using the criteria of Lincoln and Guba (1985). Thematic analysis was conducted following the guideline of Diekelmann. The result reflected the good death by Buddhist monks perception was composed of three them. 1) passing away peacefully without any suffering, 2) dying of natural causes suitable to their life span and 3) dying with a complete understanding of death. The specific knowledge gained from this study has not only strongly confirmed but also well elucidated previous research findings concerning the concepts of good death perceived by Buddhist monks who directly experienced in taking care of dying monks. ค าส าคญ: การตายด พระภกษ ปรากฏการณวทยา Keywords: Good death, Buddhist monks, Phenomenology * นกศกษา หลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน *** รองศาสตราจารย สาขาวชาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

- 645 -

MMO7-2

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ความตาย หนงในสจธรรมแหงชวตทมนษย

ทกคนไมสามารถหลกเลยงได แตกลบเปนสงทผคนทกยคทกสมยปฏเสธทจะพดถงและเผชญหนาอยางสงางาม (ศกดชย, 2549) ความตายเปนปรากฏการณทางธรรมชาตท เกดขนไดตลอดเวลาต งแต เรมตนปฏสนธจนเกดมามชวตแลวตายไป ถอเปนการสนสดของชวต ทมนษยต างรบ รวาความตายเปนความเจบปวดเปนการพลดพรากจากบคคลอนเปนทรกอยางไมมวนหวนกลบ ท าใหมนษยมองความตายเปนเรองเลวรายน ารงเกยจ เปนประสบการณ ท ไม ม ใครปรารถนาทจะพบ เปนความพลดพรากอยางถาวร ความตายจงถอเปนเรองอปมงคล เปนสญญาณของความสญเสย และความเศราโศกอาดร จะเหนวามนษยโดยทวไปตางมทาทตอความตายในเชงลบในเชงปฏปกษ เปนเรองอปมงคลทไมควรกลาวถงเปนอนขาด (โกมาตร,ราตร, 2550; ว. วชรเมธ, 2556) ดงน นมนษยเกอบทกคนจงกลวความตาย (สมาล, ม.ป.ป. อางถงใน ไพศาล, อภราชย, 2552) ดวยทาทและมมมองทมนษยมตอความตายดงกลาว ความตายจงดเหมอนเปนสงทเปนปฏปกษกบการมชวต อนน ามาซงวธการยอยดกบความตายดวยวธการตางๆเพยงเพอยดลมหายใจออกไป แมวาว ธการน นจะน ามาซงความเจบปวดทกขทรมานกตาม การตายดงกลาวเปนการตายทไมด ซงไมใชเปาหมายของการดแลผปวยระยะสดทายของชวต

แนวคดเรองการตายดเปนสงทก าลงไดรบความสนใจทงในและตางประเทศ การตายโดยทวไป หมายถงการสนสดการท าหนาทของรางกาย การดบหรอหยดของชวต ไมเปนอยตอไป สนสภาพของการมชวต เคลอนไหวไมได การตายเปนกระบวนการทเกดขนตลอดเวลาเมอมการเกด เชนการตายของเซลลผ วห น งช น น อ ก เป น ตน (พ จน าน ก รม ฉบ บราชบณฑตยสถาน, 2554) และสถาบนการแพทยในสหรฐอเมรกาไดใหค าจ ากดความของ “การตายด” คอการตายทปลอดจากความทกขทรมานทสามารถ

หลกเลยงไดของคนปวย ญาต และผใหการรกษา และเปนไปตามประสงคของคนปวยและญาตบนพนฐานของการรกษาดานการแพทย วฒนธรรมและจรยธรรม ทไดมาตรฐานและดงาม (สมาล , ม.ป.ป. อางถงใน ไพศาล, อภราชย, 2552) ส าหรบประเทศไทยไดเรมใหความส าคญกบการสนบสนนใหเกดการตายด จะเหนไดจากการทไดก าหนดแผนยทธศาสตรระดบชาตวาดวยการสรางเสรมสขภาวะในระยะทายของชวต พ.ศ. 2557-2559 ไดมการนยามความหมายของการตายดซงเหมอนกบสถาบนทางการแพทยของสหรฐอเมรกาทไดใหไววา “การตายด หมายถง การตายทไดรบการบรรเทาอาการและความทกขทรมานทางดานรางกายและจตใจอยางเพยงพอและเหมาะสม ไดรบการดแลท างด าน จตวญญ าณตรงกบ ความ เช อ ศ าสน า ว ฒนธรรมของตนเอง รวมถงไดท าส ง ทคงคาง สามารถแสดงความปรารถนาของตนเองวาตองการใหมการดแลอยางไรในระยะทายเพอใหเสยชวตอยางสงบ สมศกดศรของความเปนมนษย” (แผนยทธศาสตรระดบชาตวาดวยการสรางเสรมสขภาวะในระยะทายของชวต พ.ศ. 2557-2559 อางถงใน บ าเพญจต, 2557)

จากการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบการตายด พบวามการศกษาทสะทอนให เห นมมมองทหลากหลายท งจากทมสขภาพ (ยพเรศ , บ าเพญจต , 2556; ส รมาศ , 2552) จากผ ป วย (จนตจฑา, 2549 ; ว ลภา , 2554) จากญาตผ ดแลผ ป วย (เพญภสสร , บ าเพญจต, 2556) ความรทไดจากการศกษาเหลานเปนการยนยนและสะทอนภาพการตายดผานประสบการณจากหลายมมมองของผ ท เกยวของ ซงองคความรสะทอนความหมายการตายดทหลากหลาย มทงความเห มอนและต างกน ต ามบ รบทท างส งคมและวฒนธรรม ประสบการณการรบรของแตละบคคล ความเหมอนคอการตายดตองปราศจากความทกขทรมาน และความตางคอ การไดตายในทพงปรารถนา ไดมโอกาสกลาวลา การไมเปนภาระใหคนอน หากแตมจดเนนทเหมอนกน คอ การใหความหมายการตายดในมตเชงกายภาพ คอ การตายทปราศจากความทกข

- 646 -

MMO7-3

ทรมาน จากไปอยางสงบ และการตายตามกระบวนการทางธรรมชาต ในเชงมตดานจตใจ คอ การตายทหมดหวง หรอ ตายตาหลบจากไปอยางสงบ และการไดเตรยมตวและรตววาจะตาย พรอมทงยอมรบความตายทเกดขน และในมตเชงสมพนธภาพ การตายด คอ การมสมพนธภาพ ท ดกบครอบครว และไดจากไปทามกลางบคคลอนเปนทรก

อยางไรกดการตายดทกลาวมาเปนมมมองของบคคลโดยทวไป ในทางพระพทธศาสนา เรยกวา ฆราวาส ส าหรบมมมองของผสบทอดศาสนา หรอพระภกษยงไมพบการศกษาเกยวกบความตายตามการรบรของพระภกษ โดยเฉพาะความหมายของการตายด และคณลกษณะของการตาย ดตามการรบ รของพระภกษ ซงเปนทรบรกนในชาวพทธวาพระภกษเปนหนงในองคประกอบของพระรตนตรยและเปนผทมบทบาทส าคญทางสงคมไทย ทมความเกยวของกบฆราวาสหรอชาวพทธในกระบวนการต งแต เกดจนกระทงตาย หรอกลาวไดวาเปนผเยยวยาดานจตใจ และจตวญญาณใหกบพทธศาสนกชน และเมอพระภกษ มความเกยวของกบความตายมากทสดดงกลาวมาแลวนน โดยเฉพาะพระภกษผทใหการดแลพระภกษอาพาธจนกระทงมรณภาพ พระภกษ มความคด ความเชอหรอรบรการตายดเปนอยางไร องคความรนยงขาดหายไป

จากความเปนมาและความส าคญดงกลาว ผวจยจงมความสนใจทจะศกษาการตายด ในมมมองของพระภกษเพอท าความเขาใจเกยวกบการตายดตามการรบรของพระภกษ วาพระภกษมการรบรเกยวกบการตายดอยางไร องคความรทไดจะชวยสะทอนภาพการตายดในมมมองของพระภกษ ซงจะชวยเตมเตมองคความรเดมทมอยใหมความไดครอบคลมทกมตจากหลากหลายมมมองของทกกลมทเกยวของกบความตายใหมความสมบรณ ผลจากการศกษาครงนน าไปสการขยายองคความรเกยวกบการตายด และสามารถน าไปใชในการวางแผนการพยาบาลเพอตอบสนองความตองการ และสงเสรมให เกดการตายดของ

พระภกษ และความพ งพอใจของญาตธรรมไดครอบคลมทกมต สอดคลองและเหมาะสมกบสงคม วฒนธรรม ความเชอและวถพทธ

วตถประสงคการวจย

เพอศกษาการรบรการตายดของพระภกษผใหการดแล ค าถามการวจย

การรบรการตายดของพระภกษผใหการดแลเปนอยางไร

ขอบเขตการวจย

การวจยครงนเปนการศกษาในบรบทของพระภกษผใหการดแลทอปสมบทตงแต 5 พรรษาขนไป ท งมหานกายและธรรมยตนกาย จาก 3 จงหวดในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกบรวบรวมขอมล ตงแต เดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2558 ถง เดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2558

วธด าเนนงานวจย

ก าร ว จ ย ค ร ง น เ ป น การว จ ยเช งค ณภาพ (qualitative research) โด ยใชร ะ เบ ยบการว จย เช งปรากฏการณวทยาตความ (hermeneutic phenomenology) เพอท าความเขาใจและอธบายความหมายของการตายดตามประสบการณของพระภกษ พนทศกษา

พนทส าหรบการศกษาครงน เปนวดทสงกดทงมหานกายและธรรมยต จาก 3 จงหวดในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ผใหขอมล (key informants) ผใหขอมลท งหมด 13 รป อายต าสด 27 ป สงสด 75 ป อายเฉลย 50.85 ป สวนเบยงเบนมาตรฐาน

- 647 -

MMO7-4

15.21 ( x = 50.85, SD =15.21) พรรษาทอปสมบทต าสด 7 พรรษา สงสด 44 พรรษา พรรษาเฉลย 17.92 พรรษา สวนเบยงเบนมาตรฐาน 10.76 ( x = 17.92, SD =10.74) ระยะเวลาในการดแลผปวยระยะสดทายต าสด 1 เด อน ส ง สด 7 ป เวลาเฉ ล ย 25.15 เด อน ส วนเบยงเบนมาตรฐาน 27.90 ( x = 25.15, SD =27.90) จ านวนพระภกษอาพาธทมประสบการณในการดแล 1-3 รป สงกดธรรมยต จ านวน 8 รป (รอยละ 61.54) และมห าน กาย จ าน วน 5 รป (รอยละ 38.46) ระดบการศกษาทางโลกสวนใหญส าเรจการศกษาระดบประถมศกษา จ านวน 5 รป (รอยละ 38.46) มธยมศกษา จ านวน 4 รป (รอยละ 30.77) อนปรญญา จ านวน 1 รป (รอยละ 7.69) ปรญญาตรจ านวน 3 รป (รอยละ 23.08) เกอบทงหมดไดรบการศกษาทางธรรม คอ 12 รป และไมไดศกษาการศกษาทางธรรม จ านวน 1 รป (รอยละ 7.69) การศกษานกธรรมชนตร จ านวน 2 รป (รอยละ 15.38) นกธรรมชนโท จ านวน 3 รป (รอยละ 23.08) นกธรรมชนเอก จ านวน 7 รป (รอยละ 53.85) เครองมอในการวจย

เครองมอในการวจยประกอบดวย 1) ผวจย เปนเครองมอหลกทส าคญในการวจยเชงคณภาพ 2) แบบบนทกขอมลสวนบคคล ไดแก อาย จ านวนพรรษาทบวช นกายทสงกด ประสบการณในการดแลพระภกษอาพาธจนกระทงผ ปวยมรณภาพ ระดบการศกษาทงทางโลกและทางธรรม ประสบการณในการอบรมปฏบ ตธรรม 3) แบบสมภาษณ เชงลกประกอบดวยการรบ รเกยวกบความตาย การรบ รเกยวกบการตายด การรบรเกยวกบการดแลเพอใหเกดการตายด และ 4) อปกรณในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก เครองบนทกเสยง สมด ปากกา

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยมการเตรยมตวเพอเปนเครองมอทดในการวจย โดยเตรยมความรดานเนอหาวชาการ ไดศกษา

เอกสาร ต าราตางๆทเกยวของ โดยไดท าการศกษาปรชญา แนวคด และหลกการวจยเชงคณภาพ ความรเก ยวกบ ระ เบ ยบว ธ วจย เช งป รากฏการณ วท ยา นอกจากนผวจยยงมโอกาสฝกประสบการณในการท าวจยเชงคณภาพ ในโครงการวจยของอาจารยทปรกษา เมอผานการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษย ผวจยท าหนงสอถงผ ทเกยวของและขออนญาตเกบขอมล โดยมขนตอนดงน การคดเลอก และเขาถงผใหขอมล ผวจยคดเลอกกลมผใหขอมลตามคณสมบตทก าหนด โ ด ย ผ าน ท า ง เจ าอ าว าส วด ท ม พ ร ะ ภ ก ษ ท มประสบการณ ตาม เกณฑ ท ก าหนด ผ วจย ชแจงรายละเอยดตางๆเกยวกบการวจย พรอมท งขอความรวมมออาสาสมครในการเขารวมโครงการวจย นดวน เวลาสมภาษณ โดยใหอาสาสมครเปนผเลอกวน เวลา และสถานท ตามผใหขอมลสะดวก ใชเวลาในการสมภาษณประมาณ 45-60 นาท ตอรป ภายหลงการสมภาษณผวจยท าการถอดเทปในลกษณะค าตอค า วลตอวล ประโยคตอประโยค พรอมท าการตรวจสอบขอมลทยงไมชดเจนครบถวนและต งค าถามเพมเตม เพอใชในการสมภาษณครงตอไป การด าเนนการเกบรวบรวมขอมลเสรจสนเมอขอมลอมตว (saturation of data) ซงการวจยครงนขอมลมความอมตวทผใหขอมลรปท 13 การวเคราะหขอมล

ขอ ม ล เก ยวกบ ก ารต าย ด ท ไดจ ากก ารสมภาษณ วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหแกนสาระ (thematic analysis) ตามวธการของ Diekelmann (1992 อางถงในวณ า, 2552) โดยมข นตอนและว ธการดงตอไปน 1) อานและท าความเขาใจขอความหรอถอยค าตางๆทปรากฏในบทสนทนาจากการสมภาษณ 2) จบประเดนส าคญเปนดชนชวด จดระบบใหขอมล และจ าแนกเปนหมวดหม 3) การตรวจสอบขอมลและบงชแกนสาระ (theme) 4) บงชองคประกอบของแกนสาระ (composite theme) 5) ตรวจสอบและอภปราย

- 648 -

MMO7-5

องคประกอบของแกนสาระ 6) สรางขอสรปจากดชน หมวดหม และความหมายทงหมด 7) น าเสนอขอสรป

การตรวจสอบความเชอถอไดของการศกษา

ผวจยตรวจสอบความนาเชอถอของขอมลโด ย ใชห ลก เกณ ฑ ข อ ง Lincoln & Guba (1985) งานวจยเชงคณภาพทดตองมขอคนพบทเชอถอได (trustworthing) โดยมแนวทางสรางความนาเชอถอไดของความรทไดจากการศกษาวจยเชงคณภาพไว ดงน 1) ความนาเชอถอ (credibility) ซงการวจยในครงนผ วจยสรางความนาเชอถอของขอมลโดย วธการตรวจสอบความนาเชอถอของขอมล ไดแก การตรวจตรวจสอบสามเสา (triangulation) การวจยครงนผวจยใชการตรวจสอบสามเสาดานวธรวบรวมขอมล (method triangulation) คอการใชหลากหลายวธในการเกบรวบรวมขอมล และการตรวจสอบโดยผใหขอมล (member checks) เพ อ ให แ น ใจว าขอ ม ล ท ผ ว จ ยว เค ราะ ห ตความ มความ ถกตอง สอดคลอ งกบประสบการณของผใหขอมล และการตรวจสอบโดยผ ทรงคณวฒ (peer debriefing) ซงในการวจยครงนผวจยตรวจสอบความถกตองของการวเคราะหขอมลกบเพอนรวมงานทมประสบการณในการท าวจยเชงคณภาพ และอาจารยทปรกษา ซงเปนผเชยวชาญดานระเบยบวจยเชงคณภาพ 2) ความสามารถในการถายโอน (transferability) ในการวจยค รงนผ วจยเลอกลกษณะผใหขอมลทมความหลากหลายใหไดขอมลทครบถวนและครอบคลม 3) ความสามารถในการพงพา (dependability) ผ วจยใชวธการเกบขอมลทมความหลากหลาย และมการเชอมโยงขอมลจากวธการตางๆเขาดวยกน เพอใหเขาใจปรากฏการณทเกดขนอยางแ ท จ ร ง แ ล ะ 4) ค ว าม ส าม าร ถ ใน ก าร ยน ยน (confirmability) ผวจยไดพฒนาเครองมอในการวจย จากการทบทวนวรรณกรรม และผานการตรวจสอบจากอาจารยทปรกษาวทยานพนธ ซงมความเชยวชาญดานกระบวนการวจยเชงคณภาพ และหลงสนสดการ

เกบรวบรวมขอมล ผวจยท าการถอดเทปและน าขอมลทไดมาบนทกใหเปนระบบทกครงหลงการสมภาษณ

จรยธรรมในการวจย

ซงในการวจยครงน ไดผานการพจารณาดานจรยธรรมของการวจยในมนษย และไดรบการรบรองตามหนงสอรบรองล าดบท 4.3.07:08/2558 เลขท HE 582038 ลงวนท 23 มนาคม 2558 และไดท าหนงสอถงเจาอาวาสวด เพอขออนญาตท าวจย พรอมท งชแจงรายละเอยดของการด าเนนการวจย ระหวางการด าเนนการวจย ผวจยยดหลกจรยธรรมในการวจยดานหลกความเคารพในบคคล และหลกผลประโยชนอยางเครงครด

ผลการศกษา การตายดตามการรบรของพระภกษ ในการศกษาครงน ประกอบดวย 3 แกนสาระ ไดแก 1) การตายทไมทรมาน 2) การตายทเปนไปตามวฏ 3) การตายทเขาใจในความตาย โดยในแตละแกนสาระประกอบดวยองคประกอบตางๆ ดงน

1. การตายทไมทรมาน จากประสบการณในการดแลพระภกษ

อาพาธระยะสดทาย พระภกษใหความหมายของการตายดวา เปนการตายทไมมความทรมาน การตายดตามความหมายนประกอบดวย 3 ลกษณะคอ 1) การตายทไมมเครองยอชวต 2) การตายทไมทรนทราย และ3) การตายทคลายการนอนหลบ การใหความหมายดงกลาวสะทอนมมมองของการตายดทมความเกยวโยงกบอาการทางกายอนเปนผลจากการด าเนนของโรค กลาวคอเมอการด าเนนของโรคกาวหนามาถงระยะทาย ผปวยโดยสวนใหญมกตองเผชญกบอาการทกขทรมานตางๆ เชนอาการปวด หายใจไมสะดวก และมผปวยจ านวนไมนอยทตองพงเครองชวยหายใจ หรอสอดใสอปกรณทางการแพทยเขาสรางกาย สงเหลานเปนสาเหตแหงความทรมาน ตามการรบรของ

- 649 -

MMO7-6

พระภกษผ ดแล ดงน นการตายทดจงเปนการตายทปราศจากความทรมาน ดงรายละเอยดตอไปน

“ตายแบบทถกเจาะ ถกผา เชนการใสเครองชวยหายใจ ใสสายยางใหอาหารทางจมก เปนการตายทไมสวย ไมเปนธรรมชาต ดไมสวยงาม การตายทสวยงามคอตองเหมอนคนนอนตายไปเฉยๆไมตอง มอะไรมาระโยงระยาง ด วน วายไปหมด ” (Id06011214-17)

“การตายดมนตองไมทรมาน ปราศจากการแสดงความเจบ ความปวด ทานถงจะสามารถประคองจตของทานได คนเราถามความทกขทรมานมนท าใหจตฟ งซาน จตไมมสมาธ ใครๆกไมอยากทรมานหรอกเวลาทจะตาย” (Id12010820-23)

“สภาพการตายคอคนนอนหลบไปธรรมดา บไดมวาสชก อาการเกรงกอนตายจงสนะ อนนเขาเอนตายด ตายอยางมสต ตายอยางสงบไปด” (Id01010617-18)

2. การตายทเปนไปตามวฏ การตายดตามความหมายนประกอบดวย

1) การตายทเปนไปตามธรรมชาต และ 2) การตายทไดประกอบสรางกรรมด การตายดความหมายดงกลาวสะทอนใหเหนมมมองของการตายด คอการตายทเปนไปตามวฏของชวต ทมการเกด แก เจบ และตาย ดงน นการตายดตามความหมายน คอการตายทผานกระบวนการเกด แก เจบ และทายทสดคอตายทถกก าหนดไวแลว ซงการตายนเปนไปตามอายขยตามวงจรธรรมชาตแหงชวต อายขยคอการสนอายหรออตราก าหนดอาย ซงอายขยของมนษยแตละคนแตกตางกนตามผลกรรมของแตละคน ดงนนการตายจะดหรอไมดอยางไรขนอยกบผลกรรมของบคคลนน และการตายทไดประกอบสรางกรรมด เปนการสรางกรรมดตลอดชวงทมชวต ถอวาเปนการตายทด ดงรายละเอยดตอไปน

“ตายดกคอการตายแบบปกต การตายทเปนไปตามกระบวนการตามธรรมชาต มการเสอมไป

ธรรมดา บไดตายดวยอาการปจจบนทนดวน เชนการตายดวยอบตเหต หรอการฆาตวตาย” (Id12010214-16)

“ตายดกะคอตอนทมชวตอยกปฏบตด ครองชพ ครองชวตอยในความสงบด บไปเบยดเบยนผอนเขา สรางแตคณงานความด สรางประโยชนกบสงคมเขากเทดทน เขากวานละ ถงเพนมชวตอยฮนเพนกบไดเบยดเบยนไผกสรางแตคณงามความด ตายไปแลว ชาวโลกกสรรเสรญ เยนยอ” (Id01010501-05)

“ตายด ตายมคณคาไดท าประโยชนแกสวนรวมบางและแกสวนตวบาง ไดท าความดงามไว เปนผทจากไปดวยด” (Id05010324-25)

3. การตายทเขาใจในความตาย การตายดตามความหมายนประกอบดวย

3 คณลกษณะ คอ 1) การตายทยอมรบกบความตายได 2) การตายทไดเตรยมพรอมกอนตาย และ 3) การตายทหมดหวง การตายดตามความหมายนเปนการมองความตายวาเปนสจธรรม เปนเรองธรรมดาสามญททกคนไมสามารถหลกพนไปได ทกชวตทเกดมายอมตกอยภายใตอ านาจของความตายท งสน การตายทรเทาทนความตายจงเปนการมองความตายใหเปนเสมอนสวนหนงของชวต ทสามารถเกดขนไดตลอดเวลา ใหใชชวตอยบนความไมประมาท ดวยการระลกถงความตายอยเสมอ ซงเรยกวา “การเจรญมรณานสต” จนกระทงเกดการยอมรบความตายในฐานะสงทเปนธรรมดาสามญทสามารถเกดขนไดตลอดเวลากบทกชวตบนโลกน ระลกเสมอวาความตายเปนกระบวนการหนงของชวต ซงจะสงผลใหเกดขนตามมาคอการไดเตรยมตวกอนตาย ไดเตรยมการจดการภาระทคางคาใหแลวเสรจ เชน ทรพยสมบต หลกฐานการเงนตางๆรวมทงการตระเตรยมวางแผนจดงานศพของตนเอง เพอไมใหเปนภาระแกผทอยเบองหลง เมอไดตระเตรยมและจดการสงตางๆทหวงใยใหลลวงได กจะรสกจตใจปลอดโปรงและปลอยวาง เพราะไมมสงทคางคาใจใหหวงใยอกตอไป กจะสามารถปลอยวางภาระตางๆทางโลกได พรอมทจะเผชญความตายไดทกเมอ ท าใหเกด

- 650 -

MMO7-7

การยอมรบในความตาย มทศนคตตอความตายเปนเรองธรรมดาสามญ ดงรายละเอยดดงตอไปน

“ใหยอมรบในความตาย คดไวเสมอวาเฮาจะตองตาย ถาเฮายอมรบความตายได เฮากะสบทรนทรายเวลาความตายมาถง เฮากะสสามารถปลอยวางได” (Id07011117-20)

“มการมอบหมายทกสงทกอยาง ถาเฮารตวกอนตาย การฮโตกอนตายคอฮวาเฮาตองตายแนหละ บรอดดอก กจดเตรยมสงของททจะตองใชในงานศพเจาของใหเพยบพรอมอยางเชนโลงศพ คอวาเออ คาจดงานศพใหสงการไว คอวาถาเฮาตายขนมา เฮดจงซใหเฮาเดอ อนนนใหเฮาเดอ กะสม” (Id01010716-20)

“ไปสงบกะหมายถง การตายดนหละ ตายแบบบมความหวงอหยง ปลอยวางทกสงทกอยางไดแมกระทงรางกายของเฮา” (Id03010509-10) การอภปรายผล

บทความวจยนมวตถประสงคเพอศกษาการรบรการตายดตามประสบการณของพระภกษผใหการดแล ซงจากขอคนพบสามารถอภปรายผล ดงน

1. การตายท ไมทรมาน ประกอบดวย 3 คณลกษณะคอ 1) การตายทไมมเครองยอชวต 2) การตายทไมทรมาน และ 3) การตายทคลายการนอนหลบ การใหความหมายดงกลาวสอดคลองกบการศกษาทผานมา เชนการศกษาการตายดตามการรบรของผปวย (วลภา, 2554; Akechi, 2012) การตายดตามการรบรของสมาชกครอบครว (เพญภสสร, บ าเพญจต, 2556; Iranmanesh et al., 2011) การตายดตามการรบรของพยาบาลและทมสขภาพ (ยพเรศ, บ าเพญจต, 2556; ส รมาศ , 2552; Griggs, 2010) และญาตผ ดแลหรอสมาชกในครอบค รว (Granda-Cameron, Houldin, 2012; Kehl, 2006) ทพบวาคณลกษณะของการตายด คอการตายทปราศจากความทกขทรมาน และการไมตองชวยชวตและการใชเครองชวยหายใจ การใหความหมายดงกลาว อธบายไดวาผปวยในระยะสดทายของชวตมกจะเผชญความทกขทรมานจากกลมอาการ

ตางๆ เชน อาการปวด อาการเหนอยหอบ หายใจล าบาก เปนตน อาการดงกลาวกอใหเกดความทกขทรมานกบผปวย ผลจากความทกขทรมานดงกลาวสงผลใหเกดอาการกระสบกระสาย และกระวนกระวาย นอกจากนแลวผปวยบางรายตองไดรบการรกษาดวยเครองชวยหายใจ การสอดใสอปกรณทางการแพทย สงเหลานพระภกษผใหการดแลรบรวาเปนการเพมความทรมานให กบ ผ ป ว ย เพ ม ม าก ข น (ยพ เรศ , บ า เพญ จต , 2556) การตายดตามการรบรของพระภกษผดแลจงหมายถงการตายทไมทรมาน

2. การตายทเปนไปตามวฏ ประกอบดวย 2 คณลกษณะคอ 1) การตายทเปนไปตามธรรมชาต ซงหมายถงการตายทเปนไปตามอายขย ทเปนไปตามกระบวนการเกด แก เจบ และตาย อายขยคอการสนอาย ซงมความแตกตางกนออกไปตามผลกรรมของแตละบคคล ในขณะทการตายทไมผานกระบวนการตามธรรมชาตถอวาไมใชการตายทด เชนการตายจากอบตเหต และ 2) การตายทไดประกอบสรางกรรมด เปนการสรางกรรมดตลอดชวงทมชวต ถอวาเปนการตายทด การใหความหมายดงกลาวสะทอนใหเหนคตความเชอของผคนชาวอสานทมความเชอเกยวกบความตายใน 2 ลกษณะ คอการตายทด เปนการตายทเปนไปตามกระบวนการทางธรรมชาต และการตายทไมดหรอตายโหง ซงเปนการตายทเกดจากอบตเหต การถกท าร าย ห รอแมแต ก าร ฆ าตวต าย (Sparkes S, 2005) การศกษานผใหขอมลทงหมดเปนคนอสาน คตความเชอดงกลาวอาจสงผลตอมมมองของการตายด ในลกษณะของการตายทเปนไปตามกระบวนการทางธรรมชาต และเมออปสมบทเปนพระภกษ คตความเชอดงกลาวยงสอดคลองกบประเภทของความตายในพทธศาสนา ทกลาวถงความตายใน 2 ประเภทใหญๆคอความตายตามกาล (กาลมรณะ) ซงเปนการตายด และความตายทผดกาล (อกาลมรณะ) เชนการประสบอบ ตเหตหรอถกฆาตกรรม ซงเปนการตายทไมด (ธรโชต , 2553) เมอคตความเชอด งเดมบรรจบกบความเชอในพทธศาสนา ทผใหขอมลเคารพศรทธา ยง

- 651 -

MMO7-8

ตอกย ามมมองของการตายดเปนไปตามลกษณะทกลาวขางตน นอกจากนแลวยงสะทอนใหเหนอทธพลค าสอนของพทธศาสนาในเรองของกรรม ดงจะเหนไดจากการใหความหมายของการตายดทหมายถง การตายทไดประกอบสรางกรรมด และมมมองการสนอายขยของมนษยทเกดจากผลกรรม ในทางพทธศาสนาเชอวาอกศลกรรมบางอยางเชน การฆาสตวสงผลตอวบากทเปนอกศลท าใหอายส น (ฟน , 2557; ธรโชต, 2553) ในขณะทการประกอบสรางกรรมดนอกจากจะไดรบการยกยองสรรเสรญแมวาผน นจะเสยชวตแลวกตาม กรรมดทไดสรางยงสงผลตอภพภมหลงความตาย กลาวคอการจะไดทอยใหมหรอภพภมใหมดหรอไมดอยางไรขนอยกบกรรมทไดประกอบสรางเมอครงยงมชวต (เรวฒน, บ าเพญจต, 2555)

ขอคนพบจาการศกษานมความแตกตางจากการศกษาทผานมา กลาวคอการตายตามธรรมชาตในมมมองของฆราวาสหมายถง การหมดลมหายใจโดยทรางกายปราศจากการพยงชพ หรอการตายทรางกายไมไดถกเจาะ ถกผา หรอสอดใสอปกรณทางการแพทยใดๆ ในขณะทการตายตามธรรมชาตในแงมมมองของพระภกษแลวหมายถง การตายทชวตผานครบถวนทกขนตอนของวงจรชวต นบตงแตเกด แก เจบ และเขาสกระบวนการตาย นอกเหนอจากน นในมมมองของพระภกษยงมความแตกตางจากฆราวาสคอ การไดประกอบสรางแตกรรมดขณะทยงมชวต ถอวาเปนการตายทด

3. การตายท เขาใจในความตาย ประกอบ ดวย 3 คณลกษณะ คอ 1) การตายทยอมรบกบความตายได 2) การตายทไดเตรยมพรอมกอนตาย และ 3) การตายทหมดหวง การใหความหมายของการตายดในลกษณะดงกลาว อธบายไดวาเปนอทธพลจากหลกค าสอนขององคสมมาสมพทธเจาในเรองของกฎไตรลกษณ หรอธรรมชาตแหงชวต กลาวคอ การพจารณาชวตทมการเกดขน ตงอย และดบไป อนเปนอนจจง สงเหลานเสมอนเปนสจธรรมแหงชวตทไมมมนษยผใดหลกเลยงได เมอพจารณาไดเชนนจะเกดความเขาใจใน

ธรรมชาตของความตายวาเปนสงทไมสามารถหลกพน กระทงยอมรบกบความตายไดในฐานะสวนหนงของชวต และเมอพจารณาถงขนสงสดของกฎไตรลกษณจะเขาสสภาวะของความเปนอนตตา คอความไมมตวตน เปนการตายทหมดหวง และปลอยวางทกสงอยางแมกระทงตวตนของตนเอง น ามาซงการไดเตรยมพรอมทงทางดานรางกายและจตใจกอนการตาย (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) 2552) ดงนนการตายทดจ งห ม าย ถ งก ารต าย ท เข า ใ จ ใน ค วาม ต าย ซ งประกอบดวยคณลกษณะ 3 ประการดงทกลาวมา

นอกเหนอจากกฎไตรลกษณ การเจรญ มรณานสตเปนหลกปฏบตอนหนงของพทธศาสนาทน ามาสการเขาใจและยอมรบกบความตาย ซงอธบายไดวาการเจรญมรณานสตเปนการฝกใจใหเกดความคนชนกบความตาย ดวยการระลกอยเสมอในทกขณะจตวาความตายเปนสงทสามารถเกดขนไดตลอดเวลา และเปนสงทมนษยทกคนตองประสบพบเจอ จนกระทงเกดความคนชนและยอมรบกบความตาย (พระไพศาล, 2556)

ขอคนพบจากการศกษาน ชใหเหนความแตกตางจากการศกษาทผานมาในแงของมมมองทมตอการตายดของพระภกษทมงเนนตอการพจารณาเพอใหเขาถงแกนของกฎไตรลกษณอยางลกซง และน าหลกการเจรญมรณานสตมาใชปฏบตเพอใหเกดความเขาใจและยอมรบตอความตายทสามารถเกดขนไดทกขณะ และประเดนทมความแตกตางอยางเหนไดชดคอ การเตรยมพรอมกอนตาย ส าหรบพระภกษแลวการเตรยมพรอมกอนตายเปนการเตรยมทางธรรม ในขณะทฆราวาสเนนการเตรยมทางกายภาพ เชนการจดการทรพยสนมรดก การไดกลาวลา หรอขออโหสกรรมเปนตน ขอเสนอแนะ

จากผลการวจยในค รงน ไดองคความ รเกยวกบการใหความหมายของการตายด ผานมมมองประสบการณของพระภกษทใหการดแลพระภกษ

- 652 -

MMO7-9

อาพาธระยะสดทาย ซงสามารถน าไปพฒนาแนวปฏบตดานการพยาบาลและตอยอดองคความร โดยมรายละเอยด ดงน 1) พยาบาลควรมการประเมนความตองการการตายดของพระภกษอาพาธระยะสดทาย ทกรป เพอทจะพฒนาแนวปฏบตการพยาบาลใหตรงกบความตองการของพระภกษอาพาธระยะสดทาย เพอสงเสรมใหเกดการตายด 2) บคลากรทางการพยาบาลทใหการดแลพระภกษอาพาธควรมการศกษาเรยนรพระธรรมวนย เบองตนทางพทธศาสนา เนองดวยผลการศกษานแสดงใหเหนวามความเกยวเนองและเชอมโยงกบหลกธรรมค าสอนในทางพทธศาสนา3) ผบรหารควรจดใหมการอบรมบคลากรทใหการดแลพระภกษอาพาธ เกยวกบหลกธรรมค าสอนและขอวนยตางๆทเกยวกบการปฏบตตอพระภกษอาพาธ 4) ควรมการศกษาวจยเพอสรางเครองมอประเมนความตองการการตายดในพระภกษอาพาธระยะสดทาย โดยใชขอมลจากการวจยครงเปนขอมลพนฐาน และควรมการศกษาวจยเกยวกบการรบรการตายดตามประสบการณของพระภกษผใหการดแลในบรบทของสถานททมความแตกตางกนจากการศกษาน

กตตกรรมประกาศ

ขอกราบขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร. บ าเพญจต แสงชาต อาจารยทปรกษาทกรณาใหความกรณาใหขอ เสนอแนะรวมท งขอคดเหนอน เปนประโยชน ย งใน ทกข น ตอนของการวจย กราบขอบพระคณพระคณเจาทกรปทใหความอนเคราะหในการเกบขอ มล และขอขอบ คณบณ ฑตวทยาลยมหาวทยาลยขอนแกน ทใหทนสนบสนนในการวจยครงน

เอกสารอางอง โกมาตร จงเสถยรทรพย, นภนาท อนพงษพฒน ,

ชาตชาย มกสง, ราตร ปนแกว, นงลกษณ ตรงศลสตย, วรญญา เพชรคง และคณะ.วฒนธรรม ความตาย กบวาระสดทายของชวต: คมอการเรยนรมตทางสงคมของการดแลผ ป วยระยะสดทาย. พมพค รงท 2. นนทบร: ส านกวจยสงคมและสขภาพ; 2550.

จนตจฑา รอดพาล. การตายด: มมมองจากผสงอายไทยพทธ. วทยานพนธปรญญาพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพยาบาลศาสตร ค ณ ะ พ ย าบ าล ศ าส ต ร จ ฬ า ล ง ก ร ณมหาวทยาลย; 2549.

ธรโชต เกดแกว. พทธปรชญา มตการมองโลกและชวตตามความเปนจรง . สมทรปราการ : ส านกพมพมหาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต; 2553.

บ าเพญจต แสงชาต. ความตายและภาวะใกลตาย : แนวคดและการพยาบ าล . ขอนแ กน : ภาควชาพนฐานการพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน; 2547.

_______. ความผาสกทางจตวญญาณและการตายด . วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ 2557; 37(1). 147-156.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) . พทธธรรม . ฉบบปรบปรงและขยายความ . พมพครงท 15 (ฉบบปรบปรงและขยายความ) . (หนา 67-78). กรงเทพฯ: สหธรรมก; 2552.

พระไพศาล วสาโล และคณะ. เผชญความตายอยางสงบ: แนวคดและกระบวนการเรยนร เลมท 1. พ มพค ร ง ท 2. ก รง เทพฯ : เค รอข าย พทธกา; 2556.

เพญภสสร มาพงษ, บ าเพญจต แสงชาต. การประเมนการดแลผ ปวยวกฤตระยะสดทายและการตายดโดยสมาชกครอบครว. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ 2556; 36(4). 17-35.

- 653 -

MMO7-10

ฟน ดอกบว . รายงานการวจย เรอง ส งสารวฏ : การเวยนวายตายเกดในพระพทธศาสนา. พ มพ ค ร ง ท 3 ก ร ง เท พ ฯ : ส าน ก พ ม พ สยามปรทศน; 2557. ยพเรศ โจมแพง, บ าเพญจต แสงชาต. การตายดตาม

ก าร รบ รข อ งพ ยาบ าล : ก าร ศ กษ าเช งปรากฏการณวทยา . วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ 2556; 36(3). 49-59.

ร า ช บ ณ ฑ ต ย ส ถ า น . พ จ น า น ก ร ม ฉ บ บราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554. กรงเทพฯ: ศรวฒนาอนเตอรพรนท, 2556.

เร ว ฒ น เอ ก ว ฒ ว งศ า , บ า เพ ญ จ ต แ ส งช า ต . จตวญญาณของพระภกษอาพาธ. วารสารพยาบาลศาสตรและสขภาพ 2555; 35(2). 100-110.

ว . วชรเม ธ . สบตากบความตาย . พมพค รงท 22. กรงเทพฯ: อมรนทรบคเซนตเตอร; 2556. วลภา คณทรงเกยรต. การตายดตามการรบรของ

ผ ป วย . ว ารส ารคณ ะพยาบ าลศ าสต ร มหาวทยาลยบรพา 2554; 19(2). 1-12.

วณา เทยงธรรม. ปรากฏการณวทยา. ใน ประกาย จโรจนกล (บรรณาธการ). การวจยทางการพยาบาล: แนวคด หลกการ และวธปฏบต. (หนา 165-196). พมพครงท 2. นนทบร: โครงการสวสดการวชาการ สถาบนพระบรมร าช ช น ก ส าน ก ง าน ป ล ด ก ร ะท ร ว งสาธารณสข; 2552.

ศกดชย อนนตตรชย. ความตายทดในทศนะของพระพ ท ธศาสน าเถรวาทกบ วชรยาน . วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 2549; 2(2). 142-202.

สรมาศ ปยะวฒนพงศ. การพฒนาการดแลแบบประคบประคองส าหรบผทเปนโรคมะเรงระยะสดทายในโรงพยาบาลตตยภมแหงหนง. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาการพยาบาล. ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน; 2552.

สมาล นมมานนตย. ความเขาใจเกยวกบความตาย. ใน ไพศาล ลมสถต , อภราชย ขนธเสน. (บรรณาธการ). กอนวนผลดใบ หนงสอ แสดงเจตนาการจากไปวาระสดทาย. พมพ ค ร ง ท 2 . (ห น า 1 5 -2 5 ) . ก ร ง เท พ ฯ : ส านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต; 2552. Akechi, T., Miyashita, M., Morita, T., Okuyama, T.,

Sakamoto, M., Sagawa, R., et al. Good death in elderly adults with cancer in Japan based on perspectives of the general population. Journal Of The American Geriatrics Society 2012; 60(2), 271–276.

Granda-Cameron, C, Houldin,A. Concept analysis of good death in terminally ill patient. American Journal of Hospice & Palliative Medicine 2012; 29(8). 632-9.

Griggs, C. Community nurses’ perceptions of a good death: a qualitative exploratory study. International Journal Of Palliative Nursing 2010; 16(3), 140-149.

Iranmanesh, S., Hosseini, H., & Esmaili, M. Evaluating the “Good Death” Concept from Iranian Bereaved Family Members’ Perspective. The Journal of Supportive Oncology 2011; 9(2), 59-63.

Kehl, K.A. Moving toward peace: an analysis of the concept of a good death.The American journal of hospice & palliative care 2006; 23(4), 277-286.

- 654 -

MMO7-11

Lincoln YS, & Guba EG. Naturalistic inquiry. Newbury Park, Calif: SAGE Pub; 1985.

Sparker,S. Spirits and Souls Gender and Cosmology in an Isan Village in Northeast Thailand. White Lotus; 2005.

- 655 -