māngere-Ōtāhuhu local board plan 2017 - auckland …...tuia te rangi e tuu iho nei, tuia te papa...

50
Te Mahere ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu 2017 TE MAHERE Ā-ROHE O MĀNGERE-ŌTĀHUHU 2017

Upload: others

Post on 25-Apr-2020

7 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te Mahere ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu 2017

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 2: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Tuia te rangi e tuu iho nei,

Tuia te papa e takoto ake nei,

Tuia ki te waahi ngaro,

ki a raatou maa.

He kura ka tangihia, he maimai aroha.

Ka mihi ki te whare o Pootatau

me te ahurewa tapu o Te Kiingitanga.

Me whakahoonore hoki a Kiingi Tuuheitia,

pai maarire ki a ia me toona whare.

Mai i Te Riu o Waikato ki Te Taahuhutanga

o te Waka o Tainui ki Ngaa Hau Maangere.

Ka titiro atu ahau ki runga. He manu

e rere raa i te tihi o Te Pane o Mataoho.

Ka rere atu raa ki te raawhiti,

ka rangona te moana e tangi tiikapa ana.

Ka huri atu ki te uru ki Te Maanukanuka o Hoturoa

ko te kaahui tipua ka whakamihia.

Ka hoka te manu ki Te Ihu o Mataoho,

ki a Maungataketake.

Kia hiwa raa!

Ko Te Motu o Hiaroa ki tai,

Ko Te Puketaapapatanga a Hape ki uta.

Ka rere tonu ki Te Puukaki Tapu o Poutuukeka

e kiia raa ko ‘Ngaa Tapuwae o Mataoho’.

E tau ana!

He ara moo taatou – he kaupapa aa-rohe

hei arataki i ngaa mahi kei mua i a taatou katoa.

Ko te wawata, ka haere whakamua tonu,

kia tutuki ai ngaa whakaritenga katoa,

hei oranga moo te rohe me oona iwi.

Kia ea ai te koorero,

‘Te pai me te whai rawa o Taamaki’.

Mihi

2 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 3: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā upoko kōreroHe kōrero mai i te heamana .......................................................... 4

He aronga poto i tā mātou mahere ............................................. 6

Te rohe ā-Poari o Māngere-Ōtāhuhu .......................................... 8

He kōrero mō ngā poari ā-rohe me ā mātou mahere ............. 11

Te whakawhanake i tā mātou mahere ...................................... 13

Ngā whakaotinga:

1. He ōhanga ā-rohe pakari ....................................................15

2. Kei te pūmanawa tonu tātou o te tikanga o te ao Māori me te Moana-nui-a-Kiwa ........................ 19

3. Te ārai i tō tātou taiao taketake, taonga tuku iho ........ 22

4. He rohe tūhonohono tonu ............................................... 27

5. He wāhi urunga e ea ai ōna aronga tuatinitini ..............30

6. He urunga e tupu, e whai wāhi ai te katoa ....................35

Te whakatutuki i tā mātou mahere ............................................38

He kōrero pūtea tahua .................................................................40

Āpitihanga 1: Tirohanga take pūtea whānui .............................42

Āpitihanga 2: Kaupapa ā-rohe me ngā paerewa ā-mahi .......44

Ngā mema o tō Poari ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu ...............46

Papa kupu ........................................................................................48

I te uhi pukapuka: Ko te wāhi tākaro ā-wai i Tōia – Te whare pukapuka o Ōtāhuhu, he wāhi ngākaunuitia e te taitamariki te hōpua me te pokapū hākinakina mai i tōna whakatuwheratanga i te tau 2015.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3

Page 4: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Talofa lava, tēnā koutou,

Nōku te hōnore ki te hora i te mahere a te Poari ā-Rohe 2017 mō te Poari ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu. Koinei te ahunga o tā mātou rautaki mō ngā tau e toru e tū mai nei e kapi ai ngā hua e ono e whai ake nei, me te tuatoru o ngā mahere mai i te whakakotahitanga o te Kaunihera.

E whakamānawa ana tō mātou poari mō koutou i whai whakaaro ki te whakapuaki whakaaro me te tuku kōrero mai i tutuki ai tēnei mahere. Ka noho ēnei ki te mata rawa o ā mātou hōtaka mō ēnei tau e toru.

Ko tō mātou hiahia kia tupu he ōhanga momoho e toko ake ai me te tautokohia o ngā pakihi, me tōna aronui hoki kia whiwhi wheako te hunga rangatahi. Kei te taumata o ō mātou whakaaro ko te tautoko whāinga ā-iwi me te torotoro pūmanawa, pūkenga hoki. Kei te tautoko mahi tāpoi anō hoki mātou e piki ai te ōhanga i konei ake.

He maha ngā tikanga ā-iwi kē kei ō tātou hapori. Kei te whakanui tonu mātou i ō tātou tini rerekētanga me te ū ki te pūmanawa me ngā tikanga o te ao Māori me Pasifika. Ka whai mātou kia kitea aua rerekētanga mā ngā hōtaka me ngā mahi i roto i ā mātou whare urunga me ā mātou tikanga toi, e huihui ai ngā rōpū hapori me te hunga toi.

Ko te tiaki i tō tātou taiao me ōna taonga tuku iho he mea whakatau tika i waenga i ngā mahi whanake me ngā mahi tohu. E hiahia ana mātou ki te whakapai ake i te ākau o Manukau, ōna takutai me te wahapū o Tāmaki.

E manawapā ana mātou ki ngā wāhi i aronuitia e ngā tūpuna me ngā wāhi tapu. Kei te hihiri mātou tērā e taea te whakaora ake i te ara kawenga tawhito o Ōtāhuhu, kia meinga hei wāhi tuwhera ki ngā whakatupuranga e heke mai nei e āhei ai te whakatairanga i ēnei kōrero.

He mea nui kia whiwhi tikanga kawekawe tūmatanui āhuru a Māngere-Ōtāhuhu ka tohe tonu mātou i a Auckland Transport mō ētahi ratonga pai ake. Ka whaia tonu e mātou a Te Ara Mua – He Ara mō Āpōpō e āhuru ai ngā tiriti.

Me ea rawa i ō mātou wāhi whakaurunga ngā tini hiahia o ngā hapori o te rohe – tamariki mai, taiohi atu me ōna āhuru wātea ki te whānau. Kua rongo mātou mai i ā koutou whakahokinga kōrero ngā manako whakapiki ake i ngā papa tākaro me ngā papa hākinakina. Mēnā ko ō mātou whare pukapuka, hōpua kaukau, poka whakatā, pokapū mahi toi, papa hākinakina, papa rēhia rānei, e aro ana mātou kia whai wāhi te iwi ki ngā wāhi wātea me ngā wāhi whakaurunga e ea ai

He kōrero mai i te Heamana

4 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

H E K Ō R E R O M A I I T E H E A M A N A

Page 5: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

ō rātou hiahia ā-iwi, taumata oranga rānei. He manako nō mātou kia tupu te Rāwhiti o Māngere hei pokapū hihiri mō te hapori. He manako anō hoki nō mātou kia noho a Centre Park hei wāhi haerenga mā te āta tuku pūtea e tupu, e whanake ai.

Ko tō mātou hiahia kia noho a Māngere-Ōtāhuhu hei wāhi e momoho, e noho pūmau ai te katoa. He aro nui tō ō tātou hapori ki ā rātou tikanga ā-iwi me te whānau, mai i te taiohi, ā tātou pepeha mō āpōpō ki te hunga kaumātua.

He hapori hihiko, āhuru me te hihiri he wāhi e tupu ai te manawa whakahī me te noho pūmau, e tūhono ai tātou ki te whakanui i ā tātou tikanga ake.

Mā tā mātou mahere ka pakari ake ā mātou whakatau me ā mātou mahi puta noa i ngā tau e toru e tū mai nei. He aronga nui nō mātou kia mahi tahi tātou kia hua ai ngā painga ki tō tātou hapori.

Ia manuia,

Lemauga Lydia Sosene

Heamana

Poari ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu

Ko tō mātou hiahia kia tupu he ōhanga momoho e toko ake ai me te tautokohia o ngā pakihi, me tōna aronui hoki kia whiwhi

wheako te hunga rangatahi.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 5

Page 6: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te Pane o Mataoho.

Whakaotinga 3: Te tiaki i tō tātou taiao taketake, tuku iho.

E aronuitia ana tō tātou taiao. Ko ngā wāhi whakahirahira tuku iho he taonga ā-motu. Kua rāhuitia, kua whakareia hei painga mō te katoa ināianei, ā muri atu nei hoki.

He mea whakahī ā tātou tikanga ā-iwi Māori, Pasifika hoki.

Whakaotinga 2: Ko tātou te pūmanawa o ngā tikanga ā-iwi Māori mai, Pasifika atu

E whakanui, e whakatairanga ana tātou i ā tātou tikanga ā-iwi maha, e whakamanea nei i te manuhiri ki tō tātou rohe. Ko ngā tini tikanga ā-iwi me ōna āhua Māori, Pasifika ake hoki e kitea ana, e whakarei nei i te āhua ia rā o tō tātou hapori.

Te pokapū tāone o te Piriti o Māngere.

Whakaotinga 1: He ōhanga ā-rohe pakari

He rohe torotoro me te tautoko pakihi tō tātou rohe. I tō tātou hapori he whānui ngā mea angitū e whiwhi pūkenga ai me te mahi.

E ono ngā whakaotinga ka aronuitia e mātou e ārahi ai i ā mātou mahi, e hua ai he Māngere-Ōtahuhu hapori pai ake mō te katoa. Kua whakarārangi mai ā mātou manako i raro iho nei.

He aronga poto i tā mātou mahere

6 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

H E A R O N G A P O T O I T Ā M Ā T O U M A H E R E

Page 7: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

E aro ana tātou kia hua ko te pai ki ā tātou tamariki me te hunga taiohi.

Whakaotinga 6: He wāhi e momoho ai te tupu me te noho pūmau a te katoa

Hei wāhi noho āhuru, whai oranga ō tātou hapori. Mā ā tātou mahi e whai hua ai ngā tamariki me ngā taiohi o āpōpō. Ka whakakotahi tātou ki te whakanui i ā tātou tikanga ā-iwi. He ngangahau he whai wāhi atu tātou ki ngā take ake o te rohe.

Ngā wāhi urunga i te Rāwhiti o Māngere.

Whakaotinga 5: He urunga e ea ai ngā tini manakoKo ngā wāhi tū wātea kei ō tātou hapori he wāhanga o tētahi kōtuinga hiranga. He wāhi huihui pai hei taki i ngā tini āhua mahi a ngā hapori tikanga kē ake o te rohe. He mea e āhei ai tēnā me tēnā iwi tikanga kē, taipakeke rānei ki ngā whāinga ake o te rohe.

Te Ara Mua – Ngā Tiriti mō Āpōpō i Māngere.

Whakaotinga 4: He rohe tūhonohono noa

He wāhi tūhonohono pai a Māngere-Ōtāhuhu mā te tikanga kawe pāhihi tūmatanui, ara piki pahikara me te ara hīkoikoi, e māmā ai te hūnuku haere a te katoa.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 7

Page 8: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

SeasidePark

MāngereDomain

AmburyRegional

Park

Wi r o aI s l a n d

P u k e t u t uI s l a n d

N g a r a n g oO t a i n u iI s l a n d

Mck

enzie

Roa

d

Tom Pearce Drive

Man

gere

Roa

d

Portage Road

Favona Road

Buckland Road

Robertson Road

Bader Drive

Massey Road

Kirkbride RoadCoronation Rd

Māngere

Favona

MāngereBr idge

Ōtāhuhu

South

-Western

Motorw

a y

S o u th -We s te rn

Mo to rw

a y

Southern

Mot o

rway

ŌtuatauaStonefields

Reserve PukakiLagoon

PortageRoad

ReservePark

Public Open Space(Unitary Plan)

I Rail Station

Railway

Motorway

Major Road

Arterial Road

Medium Road

Minor Road

6

10

3

2 8

7

9

1

4

5

Te Rohe ā-Poari o Māngere-Ōtāhuhu

1 . Te Pokapū ā-Tāone o Ōtāhuhu2 . Te Pokapū ā-Tāone o Māngere3 . Te Piriti o Māngere4 . Te Rāwhiti o Māngere5 . Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau

6 . Motu o Puketutu7 . Hōpua Kaukau, Poka Whakatā o te Moana Nui-a-Kiwa8 . Pokapū Mahi Toi o Māngere9 . Wāhi Hākinakina o Ōtāhuhu10 . Te Taunga Waka ā-Tai i te Piriti o Māngere

8 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

T E R O H E Ā - P O A R I O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U

Page 9: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ko Māngere-Ōtāhuhu

i hanga mai i ngā rohe tāone o Ōtāhuhu, Māngere, Te Piriti o Māngere, Rāwhiti o Māngere me Favona

tāngata tōna rahi e meatia ana ka eke ki te 97,000 ā te tau 2033

79,900

He kāinga tātou ki te:

• nui atu i te 100 papa rēhia, papa hākinakinaā-rohe

• 4 ngā whare pukapuka

• 3 ngā pokapū ā-hapori

• 2 ngā pokapū ā-rēhia, hōpua kaukau hoki

45% o te tatau ā-iwi kei rāro i te24 tau

PASIFIKA60%16%he MĀORI

o te iwi kāinga nō

28%o te iwi kāinga he tamarikikei raro i te 14 tau

He

Ko ōna āhua taketake ake ko te Ākau o Manukau, Ngā Papa Kōhatu o Ōtuataua, me Te Pane o Mataoho.

Pūkete raraunga: Māngere-Ōtāhuhu Economic profile 2016. https://ecoprofile.infometrics.co.nz/Mangere-Otahuhu and Statistics New Zealand 2013 Census.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 9

Page 10: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ka mahi tahi mātou me ngā hapori ki te whakaora ake i ō tātou ara wai.

1 0 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

H E K Ō R E R O M Ō N G Ā P O A R I Ā - R O H E M E Ā M Ā T O U M A H E R E

Page 11: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te Mahere a Tāmaki Makaurau Te aronga 30-tau te

whakarauoratia ia ono tau

Te Tahua Pūtea ā-Tau Ka whakaritea ia tau

Ngā Whakaaetanga a ngā Poari Ka whakaritea ia tau

Te Tahua Pūtea 10-tau a Te Kaunihera o Tāmaki Makaurau Ka whakaritea ia toru tau

Ngā Mahere a ngā Poari ā-Rohe Ka whakaritea ia toru tau

Ko te Kaunihera o Tāmaki Makaurau tōna kotahi hei momo kāwanatanga ā-rohe i Aotearoa nei, ko tōna whakatinanatanga (he koromatua me tōna Tira Kāwana 20 mema) me ngā 21 poari ā-rohe. Ko tā te Tira Kāwana he aro ki ngā take whānui o Tāmaki Makaurau, ko tā ngā poari ā-rohe ko ngā take o tōna rohe ake, ngā mahi, ngā ratonga me te whai wāhi atu ki ngā rautaki, ngā kaupapa me ngā mahere ā-takiwā.Ko aua take ā-rohe, ngā mahi me ngā ratonga e pā ana ki te:• tautoko i ngā mahi toi, tikanga ā-iwi, kaupapa whakahaere, hākinakina, tākaro pūangi ā-rohe• tuku pūtea me te hono ngātahi ki ngā rōpū ā-rohe ake hei kaiwhakahaere ratonga• tiaki me te whakarei pokapū tāone, ōna whakaurunga papa rēhia whāre pukapuka me ngā hōro• tiaki i te taiao me te rāhui taonga tuku ihoHe kawenga hoki kei runga i ngā poari ki te hautū i ngā whakaaro o ngā hapori mō ngā take nui o te rohe.He kōrero mō ngā mahere a te poari ā-roheHe puka rautaki ka hangā mō ia toru tau ngā mahere a te poari ā-rohe hei whakarite i te ahunga o aua poari ā-rohe. E tauira ana i ngā kaupapa matua a ngā hapori me ōna hiahia, he arataki i ngā mahi a te poari ā-rohe, tuku pūtea me ana whakatau tikanga whakangao. He whai wāhi hoki rātou ki ngā rautaki me ngā mahere ā-takiwā, tae atu ki te Mahere a Tāmaki Makaurau (aronga 30-tau mō Tāmaki Makaurau) Tahua Pūtea 10-tau a te kaunihera (Mahere Pae-tawhiti) me ngā tahua pūtea ā-tau.Ngā whakaaetanga a te poari ā-roheKo tētahi o ngā whāinga matua a ngā mahere a te poari ā-rohe he whakatakoto papa mō ngā whakaaetanga a taua poari. I whakaaetia i waenga i te Tira Kāwana me ngā poari ā-rohe, he wāhanga tēnei o ngā hātepe whakarite pūtea a te Kaunihera o Tāmaki Makaurau e whakaritea ai ngā kaupapa tuku putea ā-rohe matua, ngā tahua pūtea, taumata tuku ratonga, arotakenga mahi me ngā taumata mahi mō ia tau tuku pūtea. Ka hangā e ia poari ā-rohe he hōtaka mahi ā-tau hei tāpiri atu ki te whakaaetanga a te poari ā-rohe.

He kōrero mō ngā poari ā-rohe me ā mātou mahere

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 1 1

Page 12: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā mahi ā-hapori i Ōtāhuhu.

1 2 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

T E W H A K A W H A N A K E I T Ā M Ā T O U M A H E R E

Page 13: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

I roto i tā mātou mahere he manako nui kia hua te pai, ngā taumata hei whāinga mā mātou me ngā mahi tū matua kia tīmatahia. Kia eke kia kotahi te mahi a te rahi.

I te Mei me te Hune 2017 i tukuna e mātou he tauira o te mahere nei hei takinga whakaaro. I hangā te tauira i runga i tā mātou e mōhio ana mō tō tātou hapori, ngā whakahoki kōrero mai ki ngā kōwhitiwhiti kōrero kaupapa matua, me te kōrerorero tonu ki a koutou i te tau kua hori.

He ai ki a koutou ko te mea nui ko te taiao i hangaia nei e tātou, whai muri atu ko te noho papori kotahi me ā tātou tikanga ā-iwi rerekē. I kī hoki koutou me piki te tōnuitanga ki a tātou, kia aro hoki ki ngā uara Māori me ō Pasifika.

I mua ake nei, i whakaarahia ake e koutou ngā take pērā i te aukati i ngā raru o te rahi haere tonu o ngā wāhi hoko waipiro, te tiaki i te taiao ā-rohe me ōna taonga tuku iho, me te āhua, te ariā me te noho āhuru o ō tātou huarahi me ngā wāhi tūmatanui. Ka whakatairangatia tonu e mātou ēnei take.

E hāngai ana tēnei mahere ki ā koutou whakaatu mai mō ētahi kaupapa me ētahi mahere motuhake. Pērā i te whakapai ake i ngā tiriti o Ōtāhuhu, te ara hīkoi o Norana, Te Ara Mua - Ngā Tiriti o Āpōpō, Te Mahere Ara Hīkoi Ake mō Māngere-Ōtāhuhu (ko Greenways i mua) me te Mahere Kōtuinga Wāhi Tū Wātea o Māngere-Ōtāhuhu.

E aro ana tēnei mahere ki ngā whakaotinga e ono ka hua, me tōna aronui tonu ki ā tātou tamariki me te hunga rangatahi, kia whai hua ai rātou ā muri ake nei i tā mātou mahere.

Te whakawhanake i tā mātou mahere

Kei tā mātou mahere ngā hua e manako nuitia ana, ngā kaupapa e hiahia ana mātou kia eke me ētahi tohenga matua.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 1 3

Page 14: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te pokapū tāone o te Piriti o Māngere.

W H A K A O T I N G A 1 : H E Ō H A N G A Ā - R O H E P A K A R I

1 4 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 15: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Kei te torotorohia me te tautokotia ngā mahi pakihi ki tō tātou rohe. He whānui ngā mea angitū hei whāinga wheako me te mahi i ō tātou hapori.

Ka tautoko tonu mātou i ngā mea e angitū, e mau pakihi me te mahi ki Māngere-Ōtāhuhu. Ko ngā pokapū o ō tātou tāone me ōna mākete hihiri he wāhi huihui e tō mai ana i te hunga rāwaho ki tō tātou rohe. He hononga mahi tahi ā mātou me ngā rōpu kaipakihi i ngā pokapū tāone ā-rohe me tō mātou tohe mahi tahi me ngā Takiwā Whakapiki Pakihi (BIDs) ki te whakarite i ngā pokapū tāone hei wāhi āhuru me te paingia e te iwi kāinga, me te manuhiri.

E aro ana mātou ki te mahi tahi me te rahi o te kaipakihi me te hunga kaituku mahi ki te tautoko i ā tātou taiohi kia whiwhi mahi whaihua ai rātou.Ka aronui mātou ki ngā mahi tautoko papori hihiri, taki tikanga pūmanawa me ngā pūkenga puta noa i ngā wāhanga mahi rerekē pērā i te mahi toi, tikanga ā-iwi, hākinakina me te taiao.

Kei tō tātou rohe ētahi āhua whenua motuhake, mai i ngā takutai o te ākau o Manukau ki ngā ara hīkoi taha moana, Ngā Papa Kōhatu o Ōtuataua me Te Pane o Mataoho. Ka tautoko tonuhia e mātou ngā mahi tāpoi, mā runga atu i ngā arohanga o te Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau ki te whakawhanake mahi tāpoi me ngā mahi tauhokohoko. Me whiwhi tātou ki te rahi o ngā painga te ahu mai i ngā angitū o te whiwhi mahi, tauhokohoko me ngā mahi tāpoi te puta mai i te taunga rererangi me ngā tini pakihi kei taua takiwā.

Whakaotinga 1:He ōhanga ā-rohe pakari

HE AI KI A KOUTOU

• “He pai ki ahau te whirinaki ki ngā kaimahi pakihi me te hunga tāpoi. Heoi anō e whai hua ai kia tika anō te hunga kaipakihi hei āwhina i te poari.”

• “Ehara ngā rerekētanga ā-iwi i te mea wehi, ko te whakapai āhua he mea e angitū ai te ōhanga ā-rohe.”

• “Kia ū ngā mahi ōhanga me te aronui ki ngā uara ake o tēnei rohe.”

• “E kore e taea mā te whakapai tiriti ngā kaihoko me te manuhiri e minamina ki te uaua te mahi moni a ngā toa me te hokohoko mea iti noa iho te utu.”

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 1 5

Page 16: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• Ko te whakauru i te Mahere Mahi Whanake Ōhanga ā-Rohe mō Māngere-Ōtāhuhu me te kimi i ētahi atu whāinga mā te whakahōu anō i te mahere.

• He rārangi i te aronga o te Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau ki ō tātou tūmanako hei tomokanga a Māngere-Ōtāhuhu ki Tāmaki Makaurau me tua atu.

• He mahi tahi me Ara, te poka hautū mahi a te taunga rererangi mō te Tonga o Tāmaki Makaurau e whiwhi mahi te iwi kāinga ake i te taunga rererangi.

• He rārangi i ngā tohanga pūtea ki ngā wāhi me ngā huarahi kua rite i te kaunihera me ngā tari i raro i tōna mana, pērā i a Auckland Transport, me ērā atu pērā i a NZ Transport Agency me ētahi atu pakihi whaipānga.

• Te torotoro kaupapa me ngā hono ā-hoa e aro ki ngā mea ka hua ki te ōhanga me ngā take Māori.

• He tohu i ngā angitū tōtika e hono ana ki ngā mahi a Tāpoi Tāmaki Makaurau, āna Mahi me āna Whanake Ōhanga (ATEED), ngā hōtaka ā-takiwa, ngā kaupapa matua ā-tāone nui me te ahunga whanake ōhanga i to tātou ake rohe.

• Te tohe i te āta torotoro a te kaunihera i ngā rawa me ngā ratonga hei whakapakari i te ōhanga o konei ake.

Ngā whakataki

• He $59,900 noa nei ngā moni e hua ana ki ia kāinga (tatauranga 2013) ia tau nō reira mō te nuinga o te hapori e kore e taea te hoko rawa, ratonga rānei, nō reira me kimi rāwaho me ngā pakihi nō wāhi kē hei whakatupu i tō tātou ake ōhanga.

• Nā te rahi o te hunga taiohi kei tō tātou rohe mai i te 0 ki te 24 ngā tau (45.4%) me te hunga tamariki mai i te 0 ki te 14 ngā tau (28.1%) ko ngā ara whakaako, whakawhanake pūkenga me te taki mahi me tohi oranga mō te Tāmaki Makaurau e anga ake nei.

W H A K A O T I N G A 1 : H E Ō H A N G A Ā - R O H E P A K A R I

1 6 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 17: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 1: He ōhanga ā-rohe pakari

Whāinga Ngā kaupapa matua

He wahi ātaahua, hihiri, āhuru ngā pokapū tāone ā-rohe.

He mahi tahi tonu me te Kāhui Kāwanatanga me Auckland Transport ki te whakarite wāhi tūmatanui uara nui, tūhono pai, āhuru horapa noa i te pokapū tāone me ngā teihana pahi/tereina.

Te utu me te hono ā-hoa kaiwhakahaere kaupapa, ako mahi muru tuhinga anuanu me te whakaiti tukunga para.

Whakatū hononga ā-hoa hei whakapiki mahi tāpoi me te tuku tahua hei āwhina kaupapa e hua ai ngā mahi whakawhanake ōhanga Māori.

Te tohu, tono me te hono ā-hoa ki ngā rōpū hapori, te hunga kaipakihi hei hautū mahi whanake papori hei taki i ngā rawa ā-rohe pērā i ngā mahi toi me ngā pūmanawa ā-iwi hei torotoro mākete hōu/whānui mā te whakamahi wāhi tū wātea, pērā pea i ngā toa me whakatū noa ake.

He takitaki angitūtanga me ATEED, te Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau, rōpū tāpoi o te taunga rererangi me ngā rōpū ā-iwi.

He whakapiki ake i ngā mahi taki pūkenga, me te whakarahi ake i ngā angitūtanga e whai mahi ai ngā kaimahi ake o te rohe, me ngā taiohi Māori, Pasifika ake.

He whakahōu i te Mahere Whanake Ōhanga ā-rohe ake.

Tautoko i te horanga huarahi whakapiki pūkenga taiohi, ako me te hautū mahi, pērā i ngā kaupapa o Youth Connections, Youthfull me Young Enterprise.

Tohe i te Tira Kāwana me ngā tari i raro i tōna mana ki te tautoko i te āta whakamahi i ngā rawa me ngā ratonga e piki ai ngā angitūtanga whai mahi i te rohe, mō ngā taiohi Māori, Pasifika ake hoki.

Ka tautoko tonuhia e mātou ngā kaupapa pērā i a Youth Connections, Youthfull me Young Enterprise.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 1 7

Page 18: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

He mea whakahī ki ō tātou hapori ōna tuakiri ā-iwi.

W H A K A O T I N G A 2 : K E I T E P Ū M A N A W A T O N U T Ā T O U O T E T I K A N G A O T E A O M Ā O R I M E T E M O A N A - N U I - Ā - K I W A

1 8 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 19: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

E whakanui, e whakatairanga ana mātou i ā tātou tikanga ā-iwi maha, e whakamanea nei i te manuhiri ki tō tātou rohe. Ko ōna āhua Māori, Pasifika ake e kitea ana, e whakarei nei i te āhua ia rā o tō tātou hapori.

He mea whakahī ā tātou tikanga ā-iwi Māori me ō Pasifika. He tohu i tō tātou pakari tēnei, tō tātou tūranga ā-kāinga, ā-iwi hoki. Ka whāia tonu e mātou ngā mahi i tīmatahia i raro i tā mātou mahere mutunga nā te mea kei te iho tonu ngā mahi toi me ngā tikanga ā-iwi o te hanga wāhi noho me te whakatupu i tō tātou ōhanga. E mau ana mātou ki te mana me te ihi kei ō tātou tini tikanga ā-iwi i piki ai te rongo o Māngere-Ōtāhuhu. He mea nui ō tātou rerekētanga ka whakakāinga mai ana te marea ki konei.

He waimārie tō tātou whiwhi wāhi toi whakahī pērā i ngā Tohu o Uenuku / Pokapū Toi o Māngere me ētahi atu wāhi urunga hei whakapuaki pūkenga auaha me te ako. Ko te whakatairanga i ā tātou tikanga ā-iwi tuku iho he mea hei whakamanea manuhiri. Ka waihanga kaupapa motuhake tonu mātou mō Māngere-Ōtāhuhu. He whakatūtaki i ngā hapori o te rohe ki ngā mahi toi me ngā āhua whakaari whakahī he mea e hiahia ana mātou kia taea e tātou tahi.

Kua hua ngā mahi tūhono, pūkenga me ngā pūmanawa puta noa i ngā rōpū hapori me ngā kaimahi toi. Nā ngā kaupapa torotoro me te tautoko rōpū iti nei i kawe ngā mahi toi me ngā tikanga ā-iwi ki te iwi whānui o te rohe, ka tautoko tonu mātou i ēnei kaupapa. E aro ana mātou kia uru mai me mātou ngā rōpū o te rohe ki te hanga wāhi e tupu ai he aronga hono ki aua wāhi tū wātea tūmatanui.

Ka tohe mātou i te Tira Kāwana mō ngā mahi toi i ngā wāhi tū wātea, hei whakapuaki i ngā tikanga ā-iwi Māori me Pasifika, hei mea e mau ai ngā kōrero o mua, e pikia i tuakiri, te au o te noho me te mauri o te tangata.

E hiahia ana mātou ki te whakarahi ake i ngā mahi tāpoi mā roto atu i ngā kaupapa me ngā hōtaka ā-rohe me te hono atu ki ngā pūtahi ā-taiao pērā i te Whare Rauhī o Hāmoa.

Whakaotinga 2: Kei te pūmanawa tonu tātou o te tikanga o te ao Māori me te Moana-nui-ā-Kiwa

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 1 9

Page 20: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• Nō Pasifika neke atu i te hāwhe (60 ōrau) o ngā hapori ā-rohe, 16 ōrau ngā Māori (Tatauranga 2013). He mea tika kia mahi nui tātou ki te whakatairanga i ā tātou rawa ā-iwi hei tuakiri motuhake e rerekē ai tātou i ētahi atu.

• E aro, e whirinaki ki ngā marae me ngā mana whenua hei tohu me te whakanui i ngā tikanga ā-iwi a te Māori.

• E tika ana kia noho Ngā Tohu o Uenuku / Te Pokapū Toi o Māngere hei mātāpuna tikanga ā-iwi mō ngā mahi auaha me te whakaari i ngā tikanga ā-iwi o te rohe ki ngā kōtuinga ā-takiwā, ā-taiao hoki.

• Te tuku whakatairanga i ngā mahi toi me te tuku tahua hei tūhono kaimahi toi me ngā kaupapa hapori.

• He whakapakari i ngā rerekētanga o ngā tikanga ā-iwi, hei mea e au ai te mauri me te tūhono o te iwi me tōna wāhi noho.

Ngā whakataki

• Te torotoro tūruhi me te manuhiri, nā te mea ehara tātou i te ahunga tūturu motuhake nei

• Nā te whāiti o ngā rawa me te pēhia o ngā urunga ake o te rohe me tika tā tātou whakamahi i ngā wāhi wātea me te tiaki tonu i te āhua o ō tātou urunga mahi toi.

• He hāpai i ngā mahi e whakatairanga ana i ngā mahi whakaari e aro mai ai he manuhiri.

• Ki te āhua mai e pōhēhētia kei raro iho te arohia o ngā mahi toi me ngā tikanga ā-iwi i ngā take papori, pērā i te noho āhuru, te whai mahi me te ako mahi rānei.

HE AI KI A KOUTOU

• I pai ki a koutou “te aronui kia nui atu ngā tikanga ā-iwi.”

• He mea nui rawa kia kaha te noho pai o ngā mahi kua whakaritea.

• He pai ki a koutou te aronui a te poari ki ngā tini rerekētanga, ko ngā hua ake mō te hunga Māori, Pasifika hoki.

• “E hiahia ana au kia whai pānga ake au ki ngā mahi.”

W H A K A O T I N G A 2 : K E I T E P Ū M A N A W A T O N U T Ā T O U O T E T I K A N G A O T E A O M Ā O R I M E T E M O A N A - N U I - Ā - K I W A

2 0 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 21: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 2: Kei te pūmanawa tonu tātou o te tikanga o te ao Māori me te Moana-nui-ā-Kiwa

Whāinga Ngā kaupapa matua

I ō tātou hapori tuatini he urunga tikanga ā-iwi hihiri, a tātou hihiri nei, he mātāpuna auaha hononga, hei whakawhanaunga me te ako, hei whakapuaki tuakiri hoki.

Tūhono ki ngā rōpu ā-rohe ki te whakapiki pūmanawa ā-rohe ake, ki te ako me te torotoro tikanga hei mina iwi kē.

Tautoko i ngā kaupapa e whakamahi ana i ngā rawa o ināia tonu nei kia taea atu ai te marea i wāhi kē, pērā, i ngā hōtaka wiki reo, me te whakamahi i te reo rotarota.

He whakatairanga mahi toi me te tuku tahua whakatipu e whiwhi pai ai me te uru atu o ngā hapori rerenga kē.

He whakapiki ake i ngā angitūtanga hei whakapuaki mā te Māori, Pasifika hoki i āna toi me āna tikanga ā-iwi.

Te whanake me te hora kaupapa e whakanui tikanga ā-iwi a te Māori, Pasifika hoki e tupu ai te aronga wāhi noho.

He tohu me te hora kaupapa toi ā-rohe tūmatanui ake.

Mahi tahi me ngā rōpū pērā i a Tāpoi Tāmaki Makaurau, āna Mahi me āna Whanake Ōhanga (ATEED) e toro ai he manuhiri ki Māngere-Ōtāhuhu mō ngā mahi toi, tikanga ā-iwi.

E aro ana mātou kia rahi ake ngā angitūtanga hei whakapuaki toi me ngā tikanga ā-iwi Māori, Pasifika hoki.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 2 1

Page 22: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

He mea aronuitia tō tātou taiao. He taonga ā-motu ō tātou wāhi taketake whakarei. Kei te rāhuitia me te whakapaitia hei painga mō te katoa ināianei ka anga atu ana ki āpōpō.

E mōhio ana mātou ki tō manawapā me te tautoko i te tupuranga kāinga noho me ngā mahi kaipakihi ahakoa tō manawanui hoki ki te taiao me ngā wāhi tuku iho. Nāwai rā me tōtika tā mātou taute mahi whanake, mahi rāhui hoki.

Whakaotinga 3: Te ārai i tō tātou taiao taketake, me ngā taonga tuku iho

W H A K A O T I N G A 3 : T E Ā R A I I T Ō T Ā T O U T A I A O T A K E T A K E , M E N G Ā T A O N G A T U K U I H O

2 2 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 23: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ka mahi tonu mātou me ētahi atu poari ā-rohe e whai pānga

mai ana ki te whakapai ake i te wahapū o Manukau, ōna ākau me te

takutai hīkoi o Tāmaki. E aro ana mātou ki te hiki ake i te kounga o ngā wai o te

wahapū e meatia he anuanu te āhua. (Te Āhua o Tāmaki Makaurau, Kāri Ripoata o te

Moana, 2016). Me whai wāhi te katoa, nō reira mātou te whirinaki tonu ki ngā tikanga ahumahi,

kaipakihi, kura me ngā rōpū ā-hapori.

Ko ētahi mahi kua tīmatahia, he tiaki i te haumako o te rohe mā te whakatō tipu hōu, ngaki otaota me te whakatō rākau hei

whakamarumaru.

Kua rite ō tātou hapori mō te mahi tūturu ki te aukati i te tuku para, ka tautoko hoki mātou i ngā mahi hangarua me te whai tikanga e te hapori te tohi

mahi whaihua tonu mā ngā kaupapa ako me te whakamataara. Ko te mahere whakaiti tukunga para a te kaunihera he mea takinga roa o te whakapau tahua ā-takiwā e āhei ai te mahi. Me ētahi atu poari ā-rohe o te tonga me whiwhi tahua ngā rohe ake e eke ai ngā manako noho para kore oTāmaki Makaurau.

E rārangi ana ēnei mahi ki te hua ka puta i te Mahere a Tāmaki Makaurau tipu kākāriki.

He mea uara nui ki a mātou ngā taonga tuku iho, ngā wāhi tupuna me ngā wāhi tapu o te ao Māori. Ināianei he mea nui tō tātou āhei ki te waihanga anō i te ara kawenga o Ōtāhuhu, he wāhi kōrero tuku iho mai i ngā tūpuna ka taea anō te hura ake hei whakanui i ēnei tau hōu. Tēnei huarahi haerenga o te ao kōhatu o te Māori, i whāia hoki e te Pākehā i muri ake, he mea e tika ana kia aro ngā whakatupuranga o ināianei me ērā o āpōpō. He taonga tuku iho tēnei nō tō tātou whenua me noho wātea, e hono atu ai te iwi kāinga me ngā manuhiri nō tāwāhi anō hoki.

Ka mahi tahi tonu te poari me ngā Mana o ngā Tūpuna Maunga o Tāmaki Makaurau e mau tonu ai te hono i waenga i te iwi ki te whenua me ōna kōrero tuku iho. He kōrero tuku iho anō hoki tō ngā Pākehā i oro tae mai koia mātou te tiaki tonu i ēnei wāhanga o tō tātou ao tuku iho.

E aro ana mātou kia mau ngā hononga a mana whenua me ngā mataawaka hei whakanui me te toko ake i te mōhiotia o ngā manatunga me ngā tuakiri o te ao Māori. Ka tautoko hōtaka hoki mātou, nā te Māori, mō te Māori.

Ka mahi tahi hoki mātou me ngā mana whenua me ā rātou mahi hei kaitiaki i ngā wāhi pērā i Te Pane o Mataoho me te Puia o Pūkaki.

Ka mau tonu te hononga i waenga i a mātou me Te Pane o Mataoho / Māngere Education Trust e pā ana ki ā mātou whāinga ki te taki hōtaka ako i ngā kōrero mō te maunga me ōna paenga. He mea whakahī tonu ki a mātou tā mātou i tuku ai ki te nekehanga o te puni o Tāwhiao, ā tōna wā ka noho mai hei aro akonga ā muri ake nei ki te hītori o ngā tikanga ā-iwi Māori me ana taonga tuku iho.

Te Pane o Mataoho.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 2 3

Page 24: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• Te whakamahi i te rīpoata rārangi taupuhi hauropi hei tohu i ngā wāhi, i ngā papa rēhia me ngā whenua rāhui hei whakaora anō me ngā mahi hei tiaki kanorau-koiora.

• Mahi tahi me ētahi atu poari ā-rohe ki te whakaora ake i te hā ora o te Wahapū o Manukau.

• Te toko kaupapa mō tētahi pokapū rauora rawa ki te tonga mō ngā rohe kei te tonga o Tāmaki Makaurau.

• Whakamahi i ngā mōhiotanga ake o te rohe mō te ārai koiora orotā hei tiaki i te taiao ake o te rohe.

• Te āhei ki te whakamahi i ā tātou tikanga ā-iwi me ngā rawa o te taiao hei hāpai i ngā mahi tāpoi e hua ai te rohe hei wāhi angatanga mai.

• Te mahi tahi me te hunga kaipakihi hei tohe kia whakahekea te tuku para me te tiaki i te noho mā tonu o te taiao e horapa ana i ngā pokapū tāone ake.

• Kia pai te taki kōrero kia pai ake ai te whakamau, te whakamōhio me te ako i ngā hapori ki te whakatika i a rātou mō ngā panonitanga o ngā mahi tuku para.

Ngā whakataki

• Ko te tere o ngā panonitanga a te kaunihera ki ngā mahi hāngai ki te whakahaere para ka pēhi i ngā hapori he iti te hua a te moni, ngā whanau nui me te tini tāngata e noho whare rīti ana. Me whakapiki ake i te mōhiotia o ngā mahi me ngā āheitanga, kia whakahau hoki kia iti, kia eke ngā panonitanga.

• Ko ngā wāhanga o te hapori – te iwi kāinga, ngā rōpū ā-hapori, pakihi me ērā atu tira – me hihiri ngā mahi tiaki, whakaiti hoki i ngā para.

• Ka pēhia te taiao taketake e te tupuranga me ngā mahi whanake whakaurunga. He tini ō mātou wāhi tū wātea kāhore he whakamarumaru. Ko te whakapae, kei a Māngere-Ōtāhuhu te itinga rawa o te uhi whakamarumaru rākau (8 ōrau) o Tāmaki Makaurau. Me whakatau tika i ngā tikanga ahumahi me te tupuranga ā-kāinga noho me te tiaki i ngā whai pānga o ngā whakatupuranga o āpōpō e āhei ai tō rātou noho i te wāhi tupu matomato tū wātea.

HE AI KI A KOUTOU

• “…e tautoko ana i te aronui ki te tiaki i tō tātou taiao taketake, tūturu nei ko te wahapū me Ngā Papa Kōhatu o Ōtuataua.”

• “E pūkākā tonu ana mātou ki te tikanga kaitiaki mā roto atu i te noho para kore. E tautoko ana mātou nā ngā angitūtanga te hua ki te rangatahi Māori hei whakatairanga tikanga hōu hei tiaki i te whenua.”

• “Kia aronui ake ki te hapori me te taiao.”

W H A K A O T I N G A 3 : T E Ā R A I I T Ō T Ā T O U T A I A O T A K E T A K E , M E N G Ā T A O N G A T U K U I H O

2 4 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 25: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 3: Te ārai i tō tātou taiao taketake me ngā taonga tuku iho

Whāinga Ngā kaupapa matua

Kei te noho mā, pai ake me te āraitia o te Wahapū o Manukau.

He hora kaupapa whakarauora hōu mā te mahi tahi ki te hapori me te hunga tūao.

Mahi tahi me ngā kaipakihi, ngā kura, ngā marae me ngā rōpū hapori hei whakapai ake i te hā o ō tātou ara wai, pērā i te ārai tuku para ahumahi me ngā hōtaka Wai Care.

E tiakihia ana, e whakapaia ana me te mōhiotia o ngā taonga tuku iho o te rohe.

He whakarite mahi mai i te rangahau taonga tuku iho ā-whare, a-wāhi ōnamata, me ōna pānui taki i tōna ahurea.

He whakaiti iho i ngā tukunga para mā te whakapai ake i ngā whakahaere tuku para i tēnei rohe ake.

Tohe i te Tira Kāwana ki te tāpae tahua moni, me te whirinaki ki ngā pōari ā-rohe o te tonga me ngā kaupapa whakaiti tukunga para, pērā i te pokapū rauora rawa mō te tonga, me te tautoko i ngā mahi hangarua a te hapori.

Ki te hora kaupapa ā-hapori hei tautoko me te whakapiki ake i te mōhiotia o ngā mahi hei whakaheke iho me te whakawhāiti i ngā mahi tuku para.

He whirinaki ki ngā mana whenua me ā rātou mahi kaitiaki i ngā wāhi ake o te rohe.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 2 5

Page 26: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ko Te Ara Mua – Ngā Tiriti o Āpōpō i Māngere he mea e āhuru ake ai mō te hunga hīkoi me te hunga kake pahikara hōrapa noa i te pokapū o te tāone o Māngere.

W H A K A O T I N G A 4 : H E R O H E T Ū H O N O H O N O T O N U

2 6 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 27: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

He rohe tūhonohono tonu a Māngere-Ōtāhuhu ki ngā tikanga kawe pāhihi tūmatanui, ara pahikara, ara hīkoi e māmā ake ai te hūnuku haere a te katoa.

He wāhi i tika te whakaritea, tūhonohono me te āhuru he mea manawanuitia e te iwi, ngā kaipakihi me ngā mahi whai i te ora ia rā. He oha tāna ki te hanga ōhanga

kaha me te momoho o te hapori.

Ko tō mātou hiahia he kōtuinga kawe pāhihi tūmatanui ka ea te utu, e wātea tonu, e rahi tonu ngā kōwhiringa. Nā ā mātou tohe ki a Auckland Transport (AT) i hua ai

tō tātou ake urunga mahi kawekawe, ka mahi tahi tonu mātou me AT rāua ko te Tira Kāwana.

Ka tohe tonu mātou kia whakaotia ngā panonitanga o te whakaurunga mō te ara rerenga hei toko ake i tētahi ratonga ā-pahi tere, tae tōtika tonu mai mō te Huarahi 32 e hono

nei i a Māngere ki Ōtāhuhu. Ka tohe hoki te poari i a AT kia pai ake ngā mahi kawe pāhihi tūmatanui e hono ana i a Māngere ki te Hōhipere o Middlemore.

Ka tohe tonu mātou i ngā māharahara o te rohe ki ngā kaupapa kawe pāhihi ā-takiwa me AT, te Tira Kāwana me ngā tari pērā i a NZ Transport Agency (NZTA). Ka mātaki tonu mātou i te kaupapa Hononga Rāwhiti-mā-Uru kia kite i te kaiwhakakapi hōu mō te Piriti Tawhito o Māngere kia meatia mō te kaihīkoi me ngā kaipiki pahikara, i te motokā.

Nō Pasifika tō tātou rahi (60 ōrau) me te iwi rangatahi (45.4 ōrau he 0-24 tau te pakeke). Ko te tūhono pai he mea tino niwha mō te whai mātauranga, whakangūngū me te mahi. Mō ngā

whaea me ngā whānau ko te taea atu me te āhuru o ngā ara hīkoi he mea e māmā ai ia rā.

Ko te hīkoikoi te mahi i ngā wā whakatā a te iwi Pasifika (60 ōrau) i muri mai ko te omaoma (33.2 ōrau). Koia i take nui ai ō tātou huarahi ake o te rohe, ngā ara hīkoi, ara pahikara, papa rēhia me ngā papa rāhui.

Ka tautoko tonu mātou i Te Ara Mua – Ngā Tiriti o Āpōpō, te kaupapa ihuwaka e āhuru ai ngā tiriti hapori ake mō te iwi kāinga, kaihīkoi me te hunga kake pahikara.

He mea nui te whakamahi i ō tātou papa rēhia, te Pokapū o Māngere, a Walter Massey, Te Pane o Mataoho me te Papa Rēhia ā-Takiwā o Ambury. Kua mana tā mātou Mahere Ara Hīkoi ake, ko te hora i te ara tuatahi te whai. Mā te waihanga anō i te Ara Kawenga o Ōtāhuhu e tuwhera ai taua wāhi hei hīkoitanga me te kake pahikara.

Mā te pai o ngā pānui me te tika o te hoahoa, te ātaahua hoki o ngā tiriti e māmā ake ai te hūnuku haere ā te iwi e hihiri ake ai te oranga. Ko te whakapai ake i te āhua o ngā tiriti o Ōtāhuhu he mea nui ki te ōhanga ake me te tūhono o tō tātou rohe.

Whakaotinga 4:He rohe tūhonohono tonu

Ko te whakapai ake i te āhua o ngā tiriti o Ōtāhuhu he mea nui ki te ōhanga ake me te tūhono o tō tātou rohe.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 2 7

Page 28: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• He whakarei ake i ngā kaupapa kawe pāhihi pērā i te pōkapū pahi me te tereina o Ōtāhuhu, te teihana pahi o Māngere me Te Ara Mua – Ngā Tiriti o Āpōpō.

• Te hua i te Tahua Matua Kawe Pāhihi a te Poari ā-Rohe e tīkape ngā rawa e tīmata wawe ai te kaupapa.

• Te kawe mua i te tīmatanga o te Mahere Ara Hīkoi mō Māngere-Ōtāhuhu ake me ngā hononga mahi tuatahi i tohua i roto i te mahere.

• Te mahi tonu kia āhuru ake ngā tiriti mō te haukāinga me ngā kaihīkoi noa, pērā i ngā hōtaka hapori āhuru i ngā kura o Māngere ki te Rāwhiti.

• Te tohe tonu i a Auckland Transport, te Tira Kāwana me NZ Transport Agency i runga i ngā kaupapa matua e hora ai he kōtuinga kawe pāhihi whānui mō te hunga rangatahi me te rahi o te iwi e mahi ana.

Ngā whakataki

• Nā ngā kaupapa matua i tū ai he kōtuinga tūmatanui kawe pāhihi tōtika, māmā te utu, engari he roa atu pea te wā ka piki te whakamahia.

• Tērā e tūpono te kore o te tahua hanga whakaurunga e rite ki te pikinga o te pīrangi whare me te tatau ā-iwi.

• E kore te hapori e whiwhi ara hīkoi me ētahi atu hononga e rite ai ō rātou hiahia.

• Ngā māharahara o te iwi ki te āhuru o ngā wāhi tūmatanui, tipu kākāriki hoki.

• Ngā ara ahunga ki te Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau me ōna hoa kaipakihi e whakakikī rori nei.

• Nā te tukituki a ngā tikanga kawenga ā-takiwā e whakaritea ana, ka raru ko ngā hiahia ake o te rohe.

HE AI KI A KOUTOU

• “E tautoko ana i te kawenga pāhihi tūmatanui, he mea pai kia kite i te whakaitinga iho o ngā tūnga motokā i te tiriti matua o Ōtāhuhu… e āhuru ake ai mō te hunga hīkoi me te pai ake mō te hokohoko i ngā toa…”

• “Ka kitea te rawe o te kawenga pāhihi tūmatanui me ngā ara hīkoi o Māngere-Ōtāhuhu ā ngā 10 tau nei.”

• “…he māhara mō te āhuru o te iwi i ngā wāhi tūmatanui, tipu kākāriki hoki.”

• “Kia pai ake te kawenga pāhihi ki te taunga rererangi.”

W H A K A O T I N G A 4 : H E R O H E T Ū H O N O H O N O T O N U

2 8 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 29: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 4: He rohe tūhonohono tonu

Whāinga Ngā kaupapa matua

He rohe tūhonohono pai, whai pānga ki tētahi kōtuinga tūmatanui kawe pāhihi rawe, māmā te utu me te hūnuku haere a te katoa.

He hora kaupapa me te Tira Kāwana rāua ko Auckland Transport pērā i te:• whakapai ake i ngā hononga tiriti i waenga i te teihana

pahi/tēreina o Ōtāhuhu me te pokapū tāone.• whakarei ake i te āhua o ngā tiriti e horapa ana i ngā toa

hokohoko o Māngere ki te Rāwhiti.• whakaoti i te teihana pahi i te pokapū o te tāone o

Māngere.

Te tautoko i ngā hono hīkoinga, kake pahikara i ngā papa rēhia pērā i a Walter Massey me te Pokapū o Māngere.

He ara pahikara, hīkoinga ataahua, tū wātea, āhuru mai.

Te whakanui me te tautoko i te ara Kawenga o Ōtāhuhu e tuwhera ai hei wāhi whakatā, hīkoi me te kake pahikara.

Tīmata i te ara hīkoi o Norana me te tuku tahua ki ngā kaupapa Ara Hīkoinga ā-Rohe.

Tautoko tonu i Te Ara Mua – Ngā Tiriti o Āpōpō me te tohu whiringa e piki ake ai te whakamahia o ngā ara pahikara me ngā ara hīkoi.

Whirinaki ki Te Wānanga o Aotearoa e whakamahi ai i ngā hangarau matihiko kia piki te whakamahia o ngā ara hōu.

He tiriti āhuru, ataahua, pai te tiakina mō te katoa.

He whakawhanake me te whakapai ake i a Bader Drive, pērā i te komititanga i te māwhitinga o Idlewild me te whakawhānui i te rori tata ki te pokapū tāone o Māngere.

Tuku tahua hei hora tūru ki ngā tūnga pahi o te rohe poari me ngā teihana tereina, pahi hoki.

Te teihana pahi/tereina

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 2 9

Page 30: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

He wāhanga ngā wāhi tū wātea o ō tātou hapori o tētahi kōtuinga ahurei. He wāhi huihui pai e whakamahia ana mō te tini kaupapa e ngā hapori kanorau ā-rohe. Nā rātou i āhei ai te tohu whiringa kē ā-tikanga, ā-iwi, pae-oranga rānei mō te ao o konei ake.

Ko ngā urunga hapori me te whakatā nei he mea nui ki ngā hunga taiohi, aronga tikanga ā-whānau ake rānei.

Ko te whare pukapuka, hōpua me te pokapū whakatā hōu o Tōia i Ōtāhuhu te rei o ngā urunga tikanga-maha ā-rohe, e haeretia ai te rahi puta noa i Tāmaki Makaurau. I Ngā Tohu o Uenuku / Te Pokapū Toi o Māngere ka kitea ngā whakaari rangatira, whakaatu toi me ētahi atu mahi hei toro minenga i tāwāhi mai rā anō. Ngā ringa rehe, ngā rōpū hapori me ētahi atu tira ka tūtaki, ka hono ki te ako mahi toi, tikanga ā-iwi. He pokapū urunga ā-toi, ā-hapori mō te hia nei āhua mahi. Kua piki te arohia o te 505 heketea wāhi tū watea, mai i ngā takiwā ā-kāinga, papa tākaro, takutai rāhui me ngā wāhi wātea tipu matomato kāre anō kia puare, me āta tohi ā tātou tohanga tahua. Ka hangā he mahere hōu hei whakapai ake ai i ngā papa rēhia o te Pokapū o Māngere me Walter Massey – ko te hiahia ka noho te Papa Rēhia o te Pokapū o Māngere hei papa ahu nuitia atu.

Whakaotinga 5: He wāhi urunga e ea ai ōna aronga tuatinitini

W H A K A O T I N G A 5 : H E W Ā H I U R U N G A T Ū T A K I A R O N G A R E R E K Ē

3 0 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 31: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Kua whakaritea e te poari he mahere whakauru atu me tana toko

ake i ngā wā katoa ki te whakamau paenga kia ekeina e ngā kaupapa matua.

He tino pou ngā papa rēhia mō ngā wāhi tipu matomato tū wātea ki te tupu ake o ngā hapori

kāinga noho, ā tātou tamariki me te hunga taiohi. E hiahia ana mātou hei wāhi āhuru mahi hihiri, māriri

noa ēnei. Ko te hora taputapu tākaro ki ngā papa rēhia, ara hīkoi me ngā hōtaka ngahau me āta whakarite ētahi o ngā

mea hei huaki ake i te rohe mō te painga o te katoa.

Ko ō tātou takutai he wāhi aronuitia mō ōna hua hauropi, mahi whakatā anō hoki. Kua tono koutou me tango ake ngā mānawa. Kua whakaritea ētahi

rawa mō tēnei, ka meatia kia whakawāteahia ngā wāhi pātata ki ngā ara, ngā ara hīkoi me ngā wāhi hiranga o mua. Nā tō mātou aro kia hihiri ngā mahi me te hauora o te iwi, he

mea nui kia wātea atu ki aua wāhi.

He wāhi paingia ō tātou papa hākinakina me ngā papa rēhia, i mahi nui mātou i ngā tau nei ki te whakapai ake i ngā mata tākaro, ngā taunga motokā, rama me ngā papa tākaro. Ka whirinaki mātou ki ō mātou hoa ki te huri i ēnei urunga hei pū tikanga-maha. Ka tuku tahua urunga hoki mātou e āhei ai te tono a ngā tira hākinakina me ngā rōpū mahi whakatā i ētahi atu tahua nō waho kē, hei hanga whakaurunga ki runga i ngā whenua kaunihera.

E hiahia ana mātou kia whākina mai e koutou me pēhea te whakauru manawa whakahī me te manawapā ki ngā rawa me ngā rauemi e whai wāhi atu nei tātou.

E hiahia ana te poari kia whakamahia ngā pokapū tākaro pūangi, mahi whakatā e ngā hapori aronga whānui o te rohe, koia mātou te whakamahi tonu nei i ngā utu reiti e uru kore utu ai te hunga taipakeke ki ngā hōpua kaukau.

Ko tō mātou hiahia kia ea ngā tono kia hāngai, kia wātea ake ngā wāhi mō te hapori i ngā rohe o Māngere ki te Rāwhiti, te Piriti o Māngere me Favona. He paingia o tātou whare pukapuka koia te aro kia mau ngā haora puare o ināianei.

Kua mau ki te Mahere Kōtuinga Whakaurunga Hapori te hiahia whakaurunga hapori i Ōtāhuhu me Māngere ki te Rāwhiti. Me toka tā tātou penapena tahua mō ngā rā e tū mai nei, kei te aro tātou ki ngā mea kua whiwhi kē tātou. Koia tātou te āta whakaaro ai ki ngā tauira me ngā panoni a te wā i te whakamahi a ngā hapori i aua whakaurunga.

I kō atu i ngā whakapau tahua hei whakapai ake i te pokapū tāone o Ōtāhuhu, me toka i a mātou ngā urunga hapori i te 12-16 High Street ka hangā mō ōnā tikanga ake e hāngai ana ki te tupu o ngā mahi hanga whare.

Ka kōkirihia e mātou te hono haumi mai a te kaunihera me ngā tari i raro i te maru o te kaunihera i Māngere ki te Rāwhiti ki tō waihanga i tētahi pū ā-hapori me ngā hunga kaipakihi. Ka mahi tahi tonu

mātou me te iwi whai pānga me te tautoko i te mātai i ngā whakaurunga hapori mō te rohe whānui o Māngere ki te Rāwhiti.

Me kapi i ā mātou whakatau te utu hanga i aua rawa me aua whakaurunga, mai i te oro whakaritenga mahere ki ngā mahi whakatikatika, whakahōu anō (tōna ao katoa).

Ka tohe mātou kia taurite te tahua me ngā mahi whanake whakaurunga hapori i Māngere ki te Rawhiti.

Kua piki te arohia o te 505 heketea wāhi tū watea, mai i ngā takiwā ā-kāinga, papa tākaro, takutai rāhui me ngā wāhi wātea tipu matomato kāhore anō kia puare, nō reira me āta tohi ā tātou tohanga tahua.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3 1

Page 32: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• Kei a tātou ētahi wāhi tū wātea me ētahi rohe takutai me ōna uara ā-iwi e taea te whakamahi hei torotoro manuhiri e meinga ai Māngere-Ōtāhuhu hei ahunga motuhake ake.

• Kei tā mātou Mahere Kōtuinga Wāhi Tū Wātea e rārangi ana ngā wāhi hei whakarite mahere haumi.

• Kua tohua kē e te Mahere Kōtuinga Whakaurunga Hapori a te kaunihera ngā hiahia mō Ōtāhuhu me Māngere ki te Rāwhiti mō ngā tau 10-20 e tū mai nei.

• Kei ngā whakaurunga ā-hapori, tākaro pūangi me ngā mahi toi ngā hōtaka kei ngā wāhi maha hei whakapiki ake i te whai wāhi atu o te marea.

• He mea aro ki te whānau ngā hōtaka ā-hapori e māmā ai te whakauru atu a ngā whānau.

Ngā whakataki

• Ko te tupu o te aro whare hōu, mahi pakihi me ngā panoni tatau taupori e pēhi nei i ngā whakaurunga.

• Ko ētahi o aua whakaurunga hapori kei ngā papa rēhia me ngā ātea tupu matomato. Kei te pēhia ēnei wāhi e te horanga whare hōu me ngā mahi whanake.

• Ko ētahi whakaurunga kua pau te hau me te kaha.

• Ko te whakataetae i waenga i ia rōpū kaiwhakamahi me te hunga whai pānga kei te pēhi i ngā mea ka taea, te urunga me ngā rawa o te wā. He raru te tūpono ake ko te tuaruatanga o ngā ratonga mai i ngā urunga motuhake me te aukati o te whakamahia nā te kore e tūtakihia o ngā hiahia o te iwi whānui o te rohe.

• Nā te tāparepare o te tahua me kimi he whāinga hōu mō te mahi tahi e kitea ai he putanga. Ko te hua me tōtika ngā mahere rautaki me ngā whāinga ā-hapori hei taki i ngā mahi takinga hua āpōpō ake nei.

• Nā te rahi o te wāhi ki te hunga rangatahi ka pēhia ngā whakaurunga tākaro pūangi me ngā wāhi tū wātea. Me whai pānga ō tātou wahi urunga ki ngā taiohi me te tōtika o te whakamahi i ō tātou rawa.

• He mea uaua te whakatō aronga nohonga ake, mana whakahī me te manawapā ki te tiaki i ngā wāhi me ngā rawa mēnā he rahi tonu te whānau kei te hūnuku haere noa; tata ki te 49 ōrau o koutou he hunga rīhi whare (Tatauranga 2013).

Ka whāia e mātou ngā aronga hei whakapai i ngā papa rēhia ā-rohe, tae atu ki te papa rēhia o Boggust i Favona.

3 2 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

W H A K A O T I N G A 5 : H E W Ā H I U R U N G A E E A A I Ō N A A R O N G A T U A T I N I T I N I

Page 33: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 5: He wāhi urunga e ea ai ōna aronga tuatinitini

Whāinga Ngā kaupapa matua

E wātea ki te marea ngā whakaurunga, ngā papa rēhia me ngā wāhi tū wātea, hiranga nui, rawe te tiakina.

Tīmata i ngā mahi e hua ai ngā whakaritenga mahere hei whakapai papa ā-rēhia, ā-rāhui pērā i a Boggust, Sturges, Seaside, Kiwi Esplanade me Te Papa Rāhui o Blake Road.

Utu i ngā whakaritenga mahere whanake mō ngā papa rēhia o Walter Massey me te Pokapū o Māngere.

Utu i te whakapainga ake i Ngā Papa Kōhatu o Ōtuataua.

Te whakahau i te mahi tahi kia hua ai ngā painga o ngā rawa me ngā rauemi a te hapori.

Torotoro i te whai hua o te hanga whakaurunga hapori kaupapa motuhake ki 12-16 High Street i Ōtāhuhu e tūtakina ai tōna tupu me ōna hiahia whakawhanake.

He wāhi huihuinga pai ki ngā hapori ngā wāhi tū wātea ā-rohe e piki ai ō tātou ao.

Mahi tahi me Te Southern Initiative hei hora hōtaka ā-whānau, ā-taiohi i roto i ngā whakaurunga maha a te hapori me ngā wāhi e horapa ana i te pokapū tāone o Māngere.

He kōkiri ki te Tira Kāwana, a Auckland Transport, me Panuku Development Auckland kia mahi tahi mātou ki te whakarite mahere me te haumi mō Māngere ki te Rāwhiti, hei hanga hapori hihiri me te pokapū kaipakihi.

HE AI KI A KOUTOU

• “Kia kotahi te ara mō ngā papa rēhia o Boggust me Blake Road. He iti ngā wāhi āhuru hei kake pahikara me te tere hōhā o te tamariki ki te utauta papa tākaro.”

• “A tōna wā ake, me whai wāhi rawa atu ngā tūruwīra ki ngā wahi katoa o Māngere-Ōtāhuhu.”

• “Nga hua o te raupī i te tupuranga taiohi ki ngā painga o te mātauranga utu kore me ngā mahi hākinakina.”

• “Ngā whakapai āhua me te whakahiko ake i te pokapū tauhokohoko o Māngere ki te Rāwhiti.”

• “…me rahi atu te whakarite haumi mō ngā papa rēhia o Moyle, House me Walter Massey… kia wātea ai ki ngā hapori puta noa mō te tau katoa.”

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3 3

Page 34: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Tautoko i ā tātou rangatahi ki te tūhonohono mā ngā mahi toi, hākinakina, tikanga ā-iwi hoki.

W H A K A O T I N G A 6 : H E U R U N G A E T U P U , E W H A I W Ā H I A I T E K A T O A

3 4 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 35: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

He wāhi āhuru, hauora ō tātou kāinga noho. Mā ā tātou mahi e whai painga ai ā tātou tamariki me te hunga taiohi āpōpō ake nei. Ka whakakotahi tātou ki te whakanui i ā tātou tikanga ā-iwi. E mahi nui ana tātou kia uru atu ki ngā take e pā ana ki te rohe.

He matakitenga nā mātou kia whaihua tōtika ā tātou tamariki me te hunga taiohi.

E tautoko ana mātou i te tomo ake a te hunga taiohi hei kaiārahi i ngā kaupapa hapori, kia noho i te taiao āhuru auahi kore, waipiro kore, taru wairangi kore. Ko rātou ā tātou rawa mai i tēnei wā anga atu ana, me tautoko e tātou ō rātou pūmanawa, ariā, hiringa hoki.

He aro nui o ō tātou hapori ki ā rātou tikanga ā-iwi me te whānau, e tautoko ana mātou i ngā mahi e whakahau ana i te whai wāhi mai, i te noho hauora me te ngangahau o ngā mahi. Ka mea tonu mātou kia aro ā mātou hōtaka ki te painga ki te hunga tamariki.

Kua whakaaturia mai e koutou tō pai ki ngā kaupapa ā-rohe ake, aro ki te whānau ngā mahi tākaro pūangi me ngā mahi whakatā. Ka tautokohia e mātou ngā kaupapa e hono tāngata ana ki te wāhi, takiwā ā-noho, e whakawhiti i ngā tini tikanga ā-iwi. He manawapā ki te kaumātua, ā, ka tohe kaupapa tuituinga whakatupuranga e hora ai te mātauranga e tūtaki ai te kaumātua ki ā tātou taiohi.

Ko ngā takiwā ā-noho me ngā pokapū tāone ngangahau, āhuru, hihiri ngā mahi te takenga o te hapori momoho e tupu ai te manawa whakahī me te aronui. Ka tautoko tonu mātou i ngā ara hīkoikoi, ara pahikara, ngā papa tākaro me ngā papa rēhia papai.

Ka kōkirihia e mātou kia riro mā te Tira Kāwana e riro aroturuki ngā whare pōrini me ō rātou paenga i roto i te rohe ake o te poari.

Whakaotinga 6: He urunga e tupu, e whai wāhi ai te katoa

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3 5

Page 36: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā angitūtanga

• Te kōkiri me te toko hononga ki ngā mahi ā-takiwā e angitū ai tō tātou rohe ki aua āhua whakahaere.

• He āhua Māori, Pasifika hoki te tuakiri o ō tātou hapori, me te aro ki ngā tikanga ā-iwi, ā-whānau.

• Te āwhina i ngā hapori ki te aukati iho i te raru o te waipiro ki ō tātou takiwā noho.

• Te tohe Māori kia uru mai ki ngā mahi whakatau take.

• Te whirinaki ki ngā kura ki te tautoko e taea ai e te taiohi ōna taumata whāinga.

• Te kōkiri hōtaka me ngā mahi whakaihu waka a Te Southern Initiative me whakapiki ake i ngā tauira whai hua me ōna ariā ki te rohe whānui.

• Te whakatinana i te mahere āheitanga ā-rohe atu.

Ngā whakataki

• I ō tātou hapori, he iti te hua a te moni, te whiwhi mahi, te mātauranga, he iwi noho whare rīti me te ruarua nei e āhei atu ana ki tōna ake waka.

• Kāhore te angitū o te āhei atu ki te koha āwhina me ngā hōtaka i te mea e māmā te whiwhi a te hunga kei ō tātou hapori.

He aro nui o ō tātou hapori ki ā rātou tikanga ā-iwi me te whānau, e tautoko ana mātou i ngā mahi e whakahau ana i te whai wāhi mai, i te noho hauora me te ngangahau o ngā mahi. Ka mea tonu mātou kia aro ā mātou hōtaka ki te painga ki te hunga tamariki.

He matakitenga nā mātou kia whaihua tōtika ā tātou tamariki me te hunga taiohi.

W H A K A O T I N G A 6 : H E U R U N G A E T U P U , E W H A I W Ā H I A I T E K A T O A

3 6 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 37: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Whakaotinga 6: He urunga e tupu e whai wāhi ai te katoa

Whāinga Ngā kaupapa matua

E uru ana, e rongona ana ngā reo me te whai hua o ngā mahi a te hunga rangatahi i roto i ngā take ā-rohe.

Te tautoko i ngā kaupapa matua e aro ana ki ngā hua o te mātauranga me te whai mahi, heoi rā hoki mō ngā taiohi Māori, Pasifika hoki.

He tautoko i ngā angitūtanga e whai wāhi, e hono atu ai te hunga taiohi ki a rātou ake mā ngā mahi toi, hākinakina me ngā tikanga ā-iwi.

Tautoko i ngā mahi kaiarataki a te rangatahi me ngā mahi whanake a te hunga tamariki me te rangatahi.

Whakauru ariā āhuru ki ngā takiwā noho tata me te aukati iho i ngā raru o te petipeti, kai waipiro me te taru kino.

Kōkiri i te Tira Kāwana ki te whakatutuki i te kaupapa here waipiro ā-rohe.

Whakarahi ake i ngā angitūtanga o te mahi hihiri, te noho hauora, te uru me te hono atu ki te hapori.

Tautoko i ngā kaupapa hapori matua mā roto atu i te tahua hapori tohenga me te aro ki ngā take nui ā-rohe.

Tautoko i ngā tauira tuku tahua whakatipu rōnaki tonu mō ngā mahi whakahaere ngātahi.

HE AI KI A KOUTOU:

• “Tautokohia tēnei… nā te mea ka whai pānga te hiahia o te katoa.”

• “He pai ki ahau te āhei atu o te whakaurunga taiohi ki ngā whakatau mō ngā rā e tū mai nei hei painga mō mātou āpōpō ake nei me ā mātou tamariki.”

• “He mea toka, he mea nui tō koutou whai whakaaro ki ngā rerekētanga o te hapori.”

• “He mea whakahau kia hua ake te ora me te āhuru o te taiao noho i taku hapori.”

• “Te tuku tahua takiwhāinga taiohi he kūitinga ā-hara.”

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3 7

Page 38: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Hei whakatutuki i tā mātou mahere tērā mātou ka:

• rārangi i te tahua kia aro ki ngā mahi a te mahere

• whakamahi tika i ā mātou rawa pērā i ngā pokapū hapori me ngā papa rēhia

• whakarite whāinga mā ngā kaimahi a te kaunihera kei a rātou te kawenga e hora ai ā mātou hōtaka ā-tau

• mahi tahi me ētahi atu, mai i ngā rōpū hapori me ō mātou hoa, ki te hora kaupapa me ngā ratonga

• kōkiri i ō koutou whakaaro mō ngā take nui o te rohe

I ētahi wā, heoi anō te mea e taea ana e mātou ko te kōkiri noa iho i ō koutou whakaaro nā te mea kāhore i a mātou te mana whakatau kaupapa, te tahua rānei ki te mahi i te mahi. Ina tae ki tērā, ka whakapauhia tō mātou kaha ki te tohe i te kaiwhakatau tōtika. Ko tā mātou he tū hei māngai mō koutou, mā te whakatakoto kōrero ōkawa, kia mōhio ai te kaiwhakatau kaupapa ki ō koutou whakaaro me tā mātou tautoko i aua whakaaro.

Ka kitea ngā kōrero mō te tuku tahua i te whārangi 40.

Te whakatutuki i tā mātou mahere

He hihiri tonu ngā mākete i tō tātou rohe kei Māngere, te Piriti o Māngere, Ōtāhuhu me Māngere ki te Rāwhiti.

3 8 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

T E W H A K A T U T U K I I T Ā M Ā T O U M A H E R E

Page 39: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te whakamana haporiE kimi ana mātou kia whiwhi kia āhei noa te whai mana o ō tātou hapori. Kia taea ai tēnei me whakarongo mātou ki ngā mea e hiahia ana koutou kia eke, he taki i te ahunga o ngā rawa a te kaunihera ki ngā manako o te hapori me te tautoko i ngā hapori tini āhua e whai pānga atu ki ngā mea e aronui me te pā motuhake ki a rātou.

Ka āta rārangitia e mātou ko ngā mahi e aratakihia ana e te hapori, e whakahau me te tautoko i te iwi ahakoa nō hea, kia whāi wāhi tūturu ai ki ngā mahi a te hapori, kia kaha te whakamahi i ō rātou pūkenga kē, arohanga, tuku āwhina. Ka mahi tahi mātou me wai atu rānei kia āhei ai te eke o ngā manako o ngā hapori.

Te mahi tahi me te MāoriKo te kawe i ngā here o te Kaunihera o Tāmaki Makaurau ki te Māori i ngā rohe he mea nui mō ngā poari ā-rohe. E herea ana te kaunihera ki ana kawenga i raro i Te Tiriti o Waitangi me ana here ā-ture whānui atu ki te Māori.

E hiahia ana te poari ā-rohe ki te whakarahi atu i ōna here me ōna hono ā-hoa ki te iwi. I roto i ngā tau kua taha atu nei kua whirinaki atu mātou ki ngā mana whenua me te tautoko i ngā kaupapa e aro ana ki te Māori me ngā mea e hua anō hoki te pai ki ō tātou hapori. Ā ngā tau e toru e tū mai nei ka kawea ki tua atu mā tētahi rōpū mahi tahi me ēra atu o ngā poari o te tonga hei whakatū hononga ā-iwi tūturu kia āhei ai te Māori ki ngā whakatau a te poari.

E hiahia ana mātou ki te whakapiki i ngā pūkenga o ō mātou mema pōti i roto i te reo Māori me ngā tikanga me Te Tiriti o Waitangi. Kei te hautū angitūtanga tonu mātou mō ngā mana whenua ki te whakarite me te whakaae i ētahi tūmanakotanga me tō mātou hiahia anō hoki kia whiwhi te Māori ki ngā hua o te ao kāwanatanga ā-iwi.

Ka tino tautokohia e mātou te whakahaere tahi i ngā wāhi tuku iho tūturu me ngā mahi kaitiaki, tae atu ki ngā tikanga ā-iwi mō te āhua whenua, ngā wāhi tapu me ngā mahere taonga tuku iho ā-rohe.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 3 9

Page 40: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ko te tikanga o tēnei wāhanga he hora kōrero mō ngā take tuku tahua pūtea a te poāri ā-rohe.

Me pēhea te toha tahua ki ngā poari ā-rohe

E tohaina ana ngā tahua ki ngā poari mā roto mai i ngā tukanga whakarite pūtea a te kaunihera. He mahi tēnei nā ngā whakarite Tahua Pūtea 10-tau (Te Mahere Pae-tawhiti) a te Tira Kāwana ia toru tau, me te tahua pūtea ia tau. Ko ngā whakaaetanga a ngā poari ā-rohe, i whakahuaina ake i te whārangi 11, ka whai wāhi ki te tahua ā-tau.

Ko te tirohanga tahua whānui mō te Poari ā-rohe o Māngere-Ōtāhuhu o te tau pūtea 2017/2018 kei roto i te Āpititanga 1 i te whārangi 42.

Ko ngā hātepe whakarite pūtea a te kaunihera he toha i ngā tahua kua oti te kohikohi i ngā huarahi moni pērā i ngā reiti me ngā utu iwi i whiwhi. E whai wāhi ana hoki ia ki te whakarite pae mahi mō ngā ratonga a te kaunihera me te uru ki ngā paerewa mahi kua whakaritea kē.

Ko te ito o ngā kōrero mō ngā pae ratonga mō ngā mahi ā-rohe ake kei te Āpitinga 2 i te whārangi 44.

Te Tahua 10-tau a te Kaunihera o Tāmaki Makaurau 2018-2028

Ā te Hune 2018, ka whakapūmautia e te Tira Kāwana te Tahua Pūtea 10-tau, 2018-2028 i whai wāhi ai ngā mahere a ngā poari ā-rohe. Me aro te tahua 10-tau ki ngā hiahia katoa o Tāmaki Makaurau ka whakatau tika ai ki te tiaki i ngā reiti me ērā atu utu ki te kaunihera kia ea. He pānga tō ēnei mahi whakatautika ki te āhei o ngā poari ā-rohe ki te whakatinana i ā rātou mahere ā-rohe.

He kōrero pūtea tahua

H E K Ō R E R O P Ū T E A T A H U A

4 0 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 41: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te Tahua Poari ā-rohe Haupū Rawa a Auckland Transport

E wātea ana ki ngā poari ā-rohe he tahua mai i te Tahua Poari ā-rohe Haupū Rawa a Auckland Transport kua meatia hei toha ki ngā kaupapa kawekawe iti noa nei.

Ko te tahua i tukuna mai ki te Poari ā-rohe o Māngere-Ōtāhuhu mō te tau 2017/2018 he $560,834.

Te āhua whakapau a ngā poari ā-rohe i ā rātou tahua

Te rahinga o te tahua kei ngā poari ā-rohe kua rite kē hei whakahaere i a mātou ratonga me te tiaki i ā mātou rawa ā-rohe ake mai i ngā papa rēhia, pokapū hapori, whare pukapuka me ngā hōro. He tahua e āhei te toha i runga i tō rātou ake hiahia ki ngā kaupapa me ngā hōtaka ā-rohe ake e aro nuitia ana e ō tātou hapori.

Tērā ētahi atu kōrero mō ngā poari ā-rohe te kitea i raro i te Kaupapa Here Tuku Pūtea Poari ā-Rohe i te pae tukutuku a te kaunihera i, aucklandcouncil.govt.nz.

I tēnei wā e kimi putanga ana te kaunihera e ngāwari ake ai te whakahaere tahua pūtea a ngā poari ā-rohe.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 4 1

Page 42: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te Mahere Take Tahua Pūtea ā-Tau 2017/18

($000s)

Ngā moni whiwhi whakahaere mahi

Ratonga hapori ā-rohe 340

Papa rēhia, hākinakina, tākaro pūangi ā-rohe 1,117

Whakarite mahere, mahi whakawhanake ā-rohe -

Ngā mahi tiaki i te taiao ā-rohe -

Katoa o ngā moni whiwhi whakahaere mahi 1,457

Ngā whakapaunga whakahaere mahi

Ratonga hapori ā-rohe 8,142

Take kāwanatanga ā-rohe 1,065

Papa rēhia, hākinakina, tākaro pūangi ā-rohe 6,730

Whakarite mahere, mahi whakawhanake ā-rohe 1,743

Ngā mahi tiaki i te taiao ā-rohe 160

Katoa o ngā whakapaunga whakahaere mahi 17,840

Morenga i whakapaua hei whakahaere mahi 16,383

Whakapaunga haupū rawa

Ratonga hapori ā-rohe 940

Take kāwanatanga ā-rohe -

Papa rēhia, hākinakina, tākaro pūangi ā-rohe 5,027

Whakarite mahere, mahi whakawhanake ā-rohe 2,343

Ngā mahi tiaki i te taiao ā-rohe -

Katoa o ngā whakapaunga haupū rawa 8,310

Ngā moni whiwhi, whakapaunga me ngā tahua haupū rawa mō ngā mahi a te Poari ā-rohe o Māngere-Ōtāhuhu mā i te 1 o Hurae 2017 ki te 30 o Hune 2018.

Āpitihanga 1: Tirohanga take pūtea whānui

Ā P I T I H A N G A 1 : T I R O H A N G A T A K E P Ū T E A W H Ā N U I

4 2 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 43: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ko ngā papa tākaro pēnei i tēnei i Tōia i Ōtāhuhu, he mea manawanuitia e te hunga tamariki.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 4 3

Page 44: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ko ngā kawenga, i whakaritea tūturu mai i raro i te ture, i tohaina mai rānei ki ngā poari ā-rohe, me whakarāpopoto ki ngā mahi ā-rohe ake. E whakaahuatia mai ana ēnei i te rārangi whai me ngā rīpoata mō ngā paerewa ā-mahi.

He kōrero atu mō ngā paerewa ā-mahi, tae atu ki ngā inenga āhua mahi me ngā tohu taumata ā-mahi, ka kitea i roto i te Whakaaetanga Poari ā-rohe o Māngere-Ōtāhuhu 2017/2018.

Ka āheitia atu tēnei i te pae tukutuku a te kaunihera, aucklandcouncil.govt.nz.

Ngā kaupapa ā-rohe ake Ngā rīpoata paerewa ā-mahi

Ngā papa rēhia, hākinakina, tākaro pūangi

Ko ēnei huinga kaupapa e pā ana ki ngā whakahaere, te whakarite papa rēhia me ngā wāhi tū wātea me ngā mahi tākaro puangi kūpapa noa, hihiri rānei.

Ko ngā tākaro pūangi ā-rohe ake kei ngā hōpua kaukau me ngā pokapū whakatā e tiaki nei i ngā hapori ā-rohe.

Whakarite angitūtanga tākaro pūangi hei tiaki i ngā hiahia papa rēhia, papa rāhui, ā-tāhuna o te hapori.

Whakarite papa hākinakina e rite ana mō te kaupapa e aro ana ki ngā hiahia o te hapori.

Whakarite hōtaka me ngā whakaurunga e tōtika te taea tonu o ngā mahi a te iwi o Tāmaki Makaurau.

Ngā ratonga ā-rohe ake

Ko ēnei huinga kaupapa e pā ana ki ngā whakapikinga i ngā hua ki te hapori mā te whakarite wāhi ake me ngā wāhi tū wātea hei ako me te tākaro a te hapori mā te whakauru i ngā mahi toi me ngā tikanga ā-iwi ki te ao ia rā o te hunga o Tāmaki Makaurau. Ētahi kaupapa matua ko ngā whare pukapuka me ngā kōrero e pā ana ki ngā mahi toi, hapori me ngā mea ka whakahaeretia i te rohe.

Whakarite urunga whare pukapuka āhuru, tuwhera, tau te mauri e tautoko ana i te horanga hōtaka ako hiranga nui me ōna ratonga tōtika ki ngā hapori ake o te rohe.

He mea kia āhei te iwi o Tāmaki Makaurau me ngā hapori ki te puaki whakaaro, te whakapiki hauora te hautū kōrero hāngai ki te iwi, ngā tahua, whakahaere, me ngā āheinga.

Hora i ngā āhua whakahaere, hōtaka me ngā kaupapa hei hāpai i te āhuru noa, te hono o Tāmaki Makaurau, me te whai pānga ki tō rātou tāone nui me ngā hapori.

Whakarite urunga pāpori āhuru, tuwhera, e tāhei ai te iwi o Tāmaki Makaurau e tautoko ana i te hanga kāinga me te hapori momoho.

Āpitihanga 2: Kaupapa ā-rohe me ngā paerewa ā-mahi

Ā P I T I H A N G A 2 : K A U P A P A Ā - R O H E M E N G Ā P A E R E W A Ā - M A H I

4 4 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 45: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā kaupapa ā-rohe ake Ngā rīpoata paerewa ā-mahi

Ngā mahi ā-mahere me te whakawhanake ā-rohe ake

Ko ēnei huinga kaupapa e pā ana ki te hanga mahere ā-rohe kaipakihi, te āhua o ngā tiriti ā-rohe ake, ngā pokapū ā-rohe, taiao ā-rohe ake me te tiaki taonga tuku iho.

Whakawhanake wāhi taki pakihi ā-rohe me ngā pōkapū tāone hei wāhi nui mō te whakahaere pakihi.

Ngā mahi tiaki i te taiao ā-rohe ake

Te mahi tahi ki ngā hapori me te iwi Māori ki te tiaki i te taiao ake o te rohe e whakapai ake ana i ngā hua ki te taiao (mā te aro ki ngā tikanga kanorau-koiora taketake, te hauora o te wai me te toko kaupapa e au tonu ai te oranga) e whiwhi ai te Māori, te oranga me te ōhanga hapori.

Whakarite kaiarataki me te tautoko i te ārai me te tiaki i ngā taiao taketake o te rohe, ngā wāhi tuku iho me ngā tikanga ā-iwi tuku iho o te ao Māori.

Ngā māhi kāwanatanga ā-rohe ake

Ko ēnei huinga kaupapa e tautoko ana i ngā 21 poari ā-rohe e whakakanohi nei i ō rātou hapori, me te whakatau kaupapa mō ngā mahi ā-rohe ake. I roto i aua mahi ko te taki kōrero rautaki, te ārahi i ngā whakaritenga mahere me te whakawhanake whakaaetanga poari ā-rohe, te tūhonohono hapori tae atu ki ngā whirinakitanga ki te mana whenua me ngā hapori Māori, he tautoko mahi kāwanatanga ā-iwi me ngā mahi whakahaere ā-tari.

Ko ngā tikanga hei ine i ēnei kāpuinga mahi kei raro i te Tōpūranga Kāwanatanga ā-Rohe kei Te Mahere Pae-tawhiti 2015-2025 kei reira nei ngā inenga arotakenga e tau ai te whai pānga ki ngā tikanga whānui whakatau kaupapa a te kaunihera o Tāmaki Makaurau, me te whai wāhi ki ngā whakatau kaupapa ā-rohe ake. Kāhore he panonitanga nui mō ngā aronga mō ngā tau 2017/2018.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 4 5

Page 46: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Ngā mema o tō Poari ā-Rohe o Māngere-Ōtāhuhu

Carrol Elliott, JPTau waea: 021 729 611 [email protected]

Christine O'BrienTau waea: 021 284 3333 [email protected]

Lemauga Lydia Sosene - HeamanaTau waea: 021 287 2255 [email protected]

Togiatolu Walter Togiamua - Heamana TuaruaTau waea: 021 287 1122 [email protected]

Makalita KoloTau waea: 021 534 316 [email protected]

Tauanu’u Nick BakulichTau waea: 021 835 820 [email protected]

Tafafuna'i Tasi Lauese, JPTau waea: 021 286 8855 [email protected]

N G Ā M E M A O T Ō P O A R I Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U

4 6 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 47: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Te tirohanga whānui i Te Pane o Mataoho.

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 4 7

Page 48: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

Papa kupu

RĀRANGI KUPU WHAKAMĀRAMA

Āhua o Tāmaki Makaurau, Kāri Ripoata o te Moana, 2016 State of Auckland, Marine Report Card, 2016

angitūtanga opportunity

here ā-ture statutory obligations

hōtaka mahi ā-tau annual work programme

hua outcome

iwi kāinga residents

kanorau-koiora taketake indigenous biodiversity

kaupapa ā-rohe local activities

Kaupapa Here Tuku Pūtea Poari ā-Rohe Local Board Funding Policy

kaupapa Hononga Rāwhiti-mā-Uru East-West Link project

kāwanatanga government

kāwanatanga ā-iwi democracy

kāwanatanga ā-rohe local government

koromatua mayor

kōtuinga hiranga first-class network

Mahere a ngā Poari ā-Rohe Local Board Plans

Mahere a Tāmaki Makaurau Auckland Plan

Mahere Ara Hīkoi mō Māngere-Ōtāhuhu Māngere-Ōtāhuhu Local Paths Plan

Mahere Kōtuinga Whakaurunga Hapori Community Facilities Network Plan

Mahere Kōtuinga Wāhi Tū Wātea o Māngere ki Ōtāhuhu The Māngere-Ōtāhuhu Open Space Network Plan

Mahere Mahi Whanake Ōhanga ā-Rohe The Local Economic Development Action Plan

Mahere Pae-tawhiti the Long-term Plan

mahi tāpoi tourism

mahi whanake whakaurunga infrastructure development

Mana o ngā Tūpuna Maunga o Tāmaki Makaurau Tūpuna Maunga o Tāmaki Makaurau Authority

moni whiwhi income

moni whiwhi whakahaere mahi operating revenue

pae tukutuku website

N G Ā M E M A O T Ō P O A R I Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U

4 8 | T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7

Page 49: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

pakihi business

papa rēhia parks

poari ā-rohe local board

Pokapū Toi o Māngere Māngere Arts Centre

puka rautaki strategic document

pūkete raraunga data source

rautaki ā-takiwā local strategy

rīpoata rārangi taupuhi hauropi ecological prioritisation report

rohe ā-poari board area

rōpū ā-rohe local organisation

Tahua Matua Kawe Pāhihi a te Poari ā-Rohe Local Board Transport Captial Fund

Tahua Pūtea ā-Tau Annual Budget

Tahua Poari ā-rohe Haupū Rawa a Auckland Transport Auckland Transport’s Local Board Transport Capital Fund

Tahua Pūtea 10-tau a Te Kaunihera o Tāmaki Makaurau Auckland Council’s 10-year Budget

taiao taketake natural environment

tākaro pūangi recreation

Takiwā Whakapiki Pakihi Business Improvement Districts (BIDs)

taonga ā-motu national treasure

Tāpoi Tāmaki Makaurau, āna Mahi me āna Whanake Ōhanga Auckland Tourism, Events and Economic Development (ATEED)

tari i raro i te mana o te kaunihera council-controlled organisations (CCOs)

Taunga Rererangi Taiao o Tāmaki Makaurau Auckland Airport

Te Pane o Mataoho Māngere Mountain

Te Puia o Pūkaki Pūkaki Crater

tikanga kawe pāhihi tūmatanui public transport

Tira Kāwana Governing Body

tohe advocate

wāhi taketake natural heritage site

Whakaaetanga a ngā Poari ā-Rohe Local Board Agreements

whakaotinga outcome

whakapaunga haupū rawa capital expenditure

whakapaunga whakahaere mahi operating expenditure

whakaurunga ā-rohe local facilities

Whare Rauhī o Hāmoa Samoan Consulate

T E M A H E R E Ā - R O H E O M Ā N G E R E - Ō T Ā H U H U 2 0 1 7 | 4 9

Page 50: Māngere-Ōtāhuhu Local Board Plan 2017 - Auckland …...Tuia te rangi e tuu iho nei, Tuia te papa e takoto ake nei, Tuia ki te waahi ngaro, ki a raatou maa. He kura ka tangihia,

18-PRO-0643ISSN 2253-1084 (Print) ISSN 2230-6714 (PDF)

Auckland Council disclaims any liability whatsoever in connection with any action taken in reliance of this document for any error, deficiency, flaw or omission contained in it.