modalitetet e ndryshme tË trajtimit tË ujËrave tË...

MODALITETET E NDRYSHME TË

TRAJTIMIT TË UJËRAVE TË NDOTURA

PËR ZONAT RURALE

Lavdim Osmanaj, Agon Haxhikadrija

DORSCH/CDI

PRISHTINË - 03 NËNTOR 2017

PROGRAMI MBËSHTETËS PËR UJË DHE KANALIZIM

NË ZONAT RURALE TË KOSOVËS – FAZA V

IMPLEMENTUAR NGA:

MBËSHTETUR NGA:

REPUBLIKA E KOSOVËS / REPUBLIKA KOSOVO / REPUBLIC OF KOSOVA QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA / GOVERNMENT OF KOSOVA MINISTRIA E ZHVILLIMIT EKONOMIK / MINISTARSTVO EKONOMSKOG RAZVOJA MINISTRY OF ECONOMIC DEVELOPMENT

Swiss Cooperation Office Kosovo

Schweizerische EidgenossenschaftConfédération suisse

Confederazione SvizzeraConfederaziun svizra

• Konzorciumi DORSCH/CDI implementon donacionet e

Qeverisë Zvicerane në sektorin e ujit përmes

“PROGRAMIT MBËSHTETËS PËR UJË DHE

SANITACION NË ZONAT RURALE të KOSOVËS – Faza e

V-të”.

• Bashkë financues edhe Qeveria e Kosovës përmes MZHE.

• Ndërtimi i shumë sistemeve të furnizimit me ujë të pijshëm

në zona rurale si dhe ndihmë KRU për ngritjen e

kapaciteteve në sektorë të ndryshëm (O&M, humbje të ujit,

zona mbrojtëse ujore etj).

• Pilot projekte për trajtimin e ujërave të zeza në zonat

rurale.

• Ky punim paraqet mësimet e nxjerra nga implementimi i

pilot projekteve të para në këtë sektor.

• Opsionet më të përshtatshme teknike në përputhje me

kontekstin.

KORNIZA

PËRMBAJTJA

1. KONTEKSTI DHE PROBLEMATIKA

2. METODOLOGJIA

3. PËRZGJEDHJA E LOKACIONEVE

4. MODALITET PËR FSHATRAT E PËRZGJEDHURA

• FSHATI LLOKVICË – MOQALISHTE TË

NDËRTUARA (CONSTRUCTED WETLAND V+V)

• FSHATI MARMULL – ANAEROBIC BAFFLED

REACTOR (ABR+DRYING BED)

• FSHATI ORLLAN – ROTATION DISCS

5. REKOMANDIMET

1. KONTEKSTI DHE PROBLEMATIKA

• Republika e Kosovës: e ngjajshme me shtetet e Evropës Lindore dhe

ato ballkanike.

• Të dhëna strukturale:

• nga 1,187 fshatra vetëm 10 prej tyre kanë ITUN (Impiant për

trajtimin e ujërave të ndotura).

• Skënderaj qyteti i vetëm me ITUN

• Të dhënat institucionale:

• Investimet në fshatra (zonat rurale) janë të lidhura me komunat

dhe buxhetet e tyre përkatëse.

• Ujërat e zeza supozohet të grumbullohen në Impiantet e trajtimit

të ujërave të zeza në qytetet përkatëse.

• Tentohen të bëhen zgjidhje të centralizuara dhe nuk merret

shumë përbazë gjatësia e gypave apo numri i stacioneve të

pompimit.

• Shumica e fshatrave të Kosovës shkarkojnë ujërat e zeza në

lumenjtë/përrockat e afërta pa ndonjë trajtim adekuat.

2. METODOLOGJIA

• Rishikimi i Literaturës:

• Opsionet ekzistuese në vende të ndryshme europiane.

• Intervistimi i aktorëve/kompanive në Francë:

• Përparësitë dhe mangësitë e opsioneve ekzistuese teknike

nga praktikat e deritashme.

• Definimi i kritereve kryesore për një sistem të qëndrueshëm

të trajtimit ë ujërave të zeza në kontekstin e kosovar.

• Implementimi i pilot projekteve në nivel të fshatit.

• Analiza e qëndrueshmërisë për opsionet e para-selektuara.

• Përfundimi/mësimet e nxjerra.

Tabela 1: Karakteristikat kryesore për trajtimin intenziv dhe atë ekstenziv (adaptuar nga Berland 2001).

Teknologjia

Kosto

banor Kosto(O&M) Kërkesa për tokë Kërkesa për O&M

EUR/banor EUR/vit * banor m2/banor

Traj

tim

i

Inte

nsi

v

Llumi Aktiv 340 ± 30% 11.5 0.2 Teknologji e lartë

për operim

Filter Rrotullues 380 ± 50% 7 0.04-0.18 Teknologji e lartë

për operim

Traj

tim

Exte

nsi

v

Moçalishtet e ndërtuara

(horizontale) 130 ± 20% 2.5 5

Teknologji e lehtë

për operim

Moçalishtet e ndërtuara

(vertikale) 130 ± 25% 2.5 2-2.5

Teknologji e lehtë

për operim

Pondet/Lagunat 100 ± 60% 2 10 Teknologji e lehtë

për operim

Pondet e ajruara 120 ± 50% 3 1.5-3 Teknologji e lehtë

për operim

Rishikimi i Literaturës

Opsioneve ekzistuese teknike nga praktikat e deritashme

1. Ekstenzive

Moçalishtet e Ndërtuara - Vertikale

Pondet/Lagunat stabilizuese E kombinuar - Moçalishtet e Ndërtuara + Pondet

Anaerobic Baffled Reactor (ABR)

2. Intenzive

Llumi aktiv – Activated sludge

Filtrat rrotullues – Rotating Filters Filtrat rrjedhës – Trikling filters

Përzgjedhja e opsioneve

• Kriteret kryesore për një sistem të qëndrueshëm të

trajtimit ë ujërave të zeza në kontekstin e kosovar.

• Kosto e arsyeshme investive

• Kosto e arsyeshme për Operim dhe Mirëmbajtje

• Njohuri elementare për O&M

• Hapësira e disponueshme

• Arritja e standardeve të BE

• Pranueshmëria nga banorët

• Pranueshmëria nga autoritetet lokale dhe KRU

• Opsionet e analizuara (para-selektuara):

• Moçalishtet e Ndërtuara Vertikale (vetëm trajtimi primar)(V)

• Moçalishtet e Ndërtuara Vertikale të kombinuara (trajtimi

primar dhe sekondar) (V+V)

• Moqalishtet e Ndërtuara të kombinuara Vertikale +

Horizontale (trajtimi primar dhe sekondar) (V+H)

• Anaerobic baffled reactor dhe drying bed (ABR + DB)

• Sistemi i Pondeve/Lagunave

• Rotation Discs (Disqe rrotulluese)

Tabela 2: Analiza shumë-kriterëshe e opsioneve të para-selektuara

Përmbledhje dhe konkludim

Opsioni Sipërfaqja e

nevojshme

Topografia

Pjerrtësia

Efikasiteti i

pastrimit të

efluentit të

lëngshëm

Efikasiteti i

pastrimit të

materieve të

ngurta

Fuqia

hidraulike

Operimi dhe Mirëmbajtja

V 2 m2

/banorë

2-3 m

ose me pompë

Nitrifikim

mesatar dhe

efikas

Mbetje e ngurtë e

mbledhur.

Çdo 10 vjet

Po I thjeshtë por i shpeshtë

V+V 2.5 m2

/banorë

3-5 m

ose 2 pompa

Nitrifikimi i

mirë dhe efikas

Mbetje e ngurtë e

mbledhur.

Çdo 10 vjet

Po I thjeshtë por i shpeshtë

V+H 3 m2

/banorë

2-3 m

ose 1 pompë

De nitrifikimi i

mirë dhe efikas

I njëjtë Jo I thjeshtë por i shpeshtë

ABR+DB 2 m2/Ban. sipas

Temp.

1 m I mirë në

varshmëri nga

temperaturat

Llum i lëngshëm.

Çdo vit

Jo I nevojshëm menaxhimi

shtesë për llumin e

mbledhur

Sistemi me

laguna

15 m2

/banorë

0.8 m I mesëm, sipas

sezonit

Llum i lëngshëm.

Çdo 10 vjet

Po I thjeshtë.

Vështirësi për nxjerrjen e

llumit

Rotation Discs

+ Drying Bed

2 m2

/banorë

0.5 m Nitrifikimi i

mirë dhe efikas

Llum i lëngshëm.

Çdo vit

Jo Teknologji e avansuar por

efikas

3. PËRZGJEDHJA E LOKACIONEVE

• Rëndësia e trupit ujor (liqeni/lumi)

• Disponueshmëria e tokës (hapësirë publike)

• Qasja e lehtë dhe e shpejtë deri tek impianti

• Kosto e përballueshme për O & M

• Rreziku nga sëmundjet që vijnë nga uji i ndotur

• Pjerrtësia e terrenit

4. MODALITETET

FSHATI LLOKVICË – MOÇALISHTET E NDËRTUARA–

(CONSTRUCTED WETLANDS V+V) Gjendja ekzistuese

• 492 banorë (2040) – 2 pika shkarkuese pa asnjë

trajtim

• Pikat shkarkuese në zonën e burimeve ujore

• Terreni malor – I përshtatshëm për CW

• Hapësira e rrezikuar nga ndotja

• ITUZ – I thjeshtë, O&M me kosto minimale

• Kapaciteti: 450 banorë

• SHBO5 = 60gr/banorë*ditë

• Rrjedha ditore: 61.9 m3/ditë

• Piku i rrjedhjes ditore: 5.16 m3/orë

• Sipërfaqja: 415 x 2.5 m2

Moçalishtet e ndërtuara (Constructed Wetlands V+V)

• Të ndërtuara nga filtra me të mbjella bimore. Janë disa filtra të mbushur me shtresa të njëpasnjëshme të

zhavorrit të cilët ujiten (mbushen) me efluent çdo 3-4 ditë.

• Ujërat e zeza shpërndahen mbi sipërfaqen e moçalishteve nga lart duke përdorur sistemin e shpërndarjes

me rënje të lirë. Uji i shpërndarë rrjedh mbi filtër në mënyrë vertikale.

• Materiet e ngurta filtrohen më së shpeshti në sipërfaqe ku thahen dhe humifikohen dhe pastaj shndërrohen

në bio masë.

• Përderisa kalon përmes filtrit, pjesa e lëngshme është subjekt i trajtimit fizik (filtrimi) dhe trajtimit biologjik.

Uji i trajtuar në këtë filtër drenazhohet dhe shkarkohet në lum ose tek etapa e dyte, varësisht nga kërkesa.

• Etapa e parë e moçalishteve vertikale kërkon një sipërfaqe prej 1.2 m2/banorë të ndarë në 3 filtra dhe me

rënje përafërsisht 2 m pjerrësi.

• Trajtimi sekondar me moçalishte vertikale kërkon sipërfaqe shtesë prej 0.8 m2/banorë të ndarë në 2 filtra

dhe përafërsisht 2 m pjerrësi.

FSHATI MARMULL – IMPIANTI ANAEROBIK –

(ANAEROBIC BAFFLED REACTOR DRYING BED)

Gjendja ekzistuese

Ujërat fekale në afërsi të brigjeve të lumit nga pika shkarkuese e fshatit

• 960 banorë (2040) – 2 pika shkarkuese pa

asnjë trajtim

• Pikat shkarkuese në zonën e lumit

• Terreni i rrafshët

• Hapësira e rrezikuar nga vërshimet

• ITUZ – I thjeshtë, O&M me kosto minimale

• Kapaciteti: 480 banorë

• SHBO5 = 60gr/banorë*ditë

• Rrjedha ditore: 63.4 m3/ditë

• Koncentrimi ditor: 455 mg SHBO5/lit

• Piku i rrjedhjes ditore: 7.3 m3/orë

Objektivat e projektit

- Për të rritur pastërtinë e ujërave në pikën shkarkuese para se ato të shkarkohen në

lum.

- Për të ofruar një shembull të trajtimit të ujërave të zeza i cili do të jetë i fortë, i shpejtë

dhe i lehtë për mirëmbajtje.

- Për të ofruar një shembull të trajtimit komplet përfshirë edhe trajtimin e llumit (sludge)

i cili prodhohet nga procesi i trajtimit të ujërave të zeza.

Impianti Anaerobik (Anaerobic Baffled Reactor - ABR)

• Gropë septike e avansuar me një seri të ndarjeve, nën të cilat detyrohen të rrjedhin ujërat e zeza.

• Zgjatja e kohës së kontaktit me biomasën aktive (llumin) rezulton në përmirësim të dukshëm të trajtimit.

• Hapësira e parë e ABR siguron largimin më të madh si dhe tretjen e materieve organike.

• SHBO5 mund të reduktohet në masën deri në 85%.

• Operon duke dekantuar (fundërruar) copëzat dhe pastaj në mënyrë anaerobike duke i tretur ato.

• Dekantimi përmirësohet dukshëm nga një sistem i ndarjeve brenda tij përmes rrjedhjes vertikale të ujit.

• Llumi i akumulluar në impiant duhet të largohet çdo 6 muaj.

• E adaptuar për zonë me vërshime (struktura nga betoni, kompaktësia, etj), trajtimi është i thjeshtë dhe

efikas.

• Mundësia e trajtimit tretësor (me zhavor ose ponde).

• Bazuar në modelet dhe rekomandimet e (Sasse, DEWATS, 1998).

FSHATI ORLLAN – DISQET RROTULLUESE–

(ROTATION DISCS) Gjendja ekzistuese

• 810 banorë të kyçur (2040) – një kolektor I vogël në qendër të fshatit pa asnjë trajtim (25%)

• 75% e fshatit - shkarkime individuale pa ndonjë trajtim në liqe dhe rreth tij.

• Shumë pika shkarkuese në zonën e liqenit.

• Terreni kodrinor/malor.

• Liqeni i Batllavës – Resursi kryesor për furnizim me ujë të pijshëm.

• Fshati i shpërndarë – pjesa qendrore rreth liqenit.

• Ndërtime në zonën e parë mbrojtëse.

• Qështja pronësore – e padefinuar, fshati nuk ka sistem të ujësjellësit.

Objektivat e projektit

- Të arrihet një zgjidhje e qëndrueshme për mbrojtjen e ujit të pijshëm sipas

standardeve të BE (25 mg BOD5/lit) dhe ruajtjes së potencialit turistik.

- Për të ofruar një shembull të avansuar teknologjik të trajtimit të ujërave të zeza.

- Për të ofruar një shembull të trajtimit komplet përfshirë edhe trajtimin terciar si dhe

trajtimin e llumit (sludge) i cili prodhohet nga procesi i trajtimit të ujërave të zeza.

- Kjo bëhet duke i mbledhur ujërat e zeza nga zona e dendur e fshatit.

- Aplikimi i opsioneve të decentralizuara për lagjet e shpërndara.

Disqet rrotulluese (Rotation Discs)

• Faza Mekanike – Imhoff tank – për të

funërruar dhe tretur pjesën më të madhe të

grimcave.

• Faza Biologjike – Disqet rrotulluese zhytëse

të vendosura vertikalisht.

• Me rrotullimin e tij, pakoja e diskut

ekspozohet në mënyrë alternative në ujërat e

zeza dhe në ajrin atmosferik, duke siguruar

kushte aerobike për organizmat.

• Shtresa e mikroorganizmave, që kryejnë

trajtimin biologjik duke dekompozuar

materialin e tretshëm organik, ngjitet në

sipërfaqen e këtyre disqeve.

• Kjo biomasë zhvillohet natyrshëm në disqe

dhe bie në ujë kur bëhet shumë e rëndë.

• Faza e kthjellimit është e nevojshme për

kapjen e biomasës që vjen nga faza

biologjike.

• Efluenti dërgohet në një ndarës-lamellë, ku

llumi i tepërt hiqet periodikisht nga uji i pastër.

• Llumi kthehet prap duke u pompuar në fazën

e parë.

• Trajtimi terciar përbëhet nga kanalet

horizontale për infiltrimin e efluentit përmes

terenit të ndryshueshëm shkëmbor të tokës.

Hyrja Fundërruesi-tretësi (Settler-Digester)

Etapa

biologjike

Kthjelluesi (Clarifier)

BOD 63 kg/d

44 kg/d 3.5 kg/d

Të dhënat për projektim

Shpejtësia e rrjedhjes lartë 1 m/h

Prodhimi i llumit prej 240 L/ban/vit, nxjerrja çdo 3 muaj

4-5 kg BOD/m2/d të diskut

Rrjedhja brenda 14 m3/h

Referenca FNDAE 22 (rekomandime franceze)

ATV (standard gjerman)

Dizajni i pikave kyçe

Sipërfaqja e fundërruesit = 15 m2

> 10 000 m2 e sipërfaqes së diskut

2 linja paralele

Ngarkesa specifike e sipërfaqes < 0.5 m/h

Sipërfaqe e projektuar > 30 m2

Vëllimi i përdorshëm i tretësit = 55 m3

Tabela 3: Përmbledhja e llogaritjes së fazave kryesore të trajtimit

1187 VENDBANIME SIPAS AGJENSIONIT KADASTRAL

o 268 VENDBANIME ME MBI 2000 BANORE NE 2034

o 919 VENDBANIME QE NE 2034 KANE ME PAK SE 2000 BANORE

635 VENDBANIME ME TRAJTIM INTENZIV

552 VENDBANIME ME TRAJTIM EKSTENZIV

65 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE

241 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE + VERTIKALE

62 PONDE ARTIFICALE VERTIKALE + HORIZONTALE

5 FILTER ANAEROB + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE

3 IMHOF REZERVUAR + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE

60 REAKTOR ME PENGESA ABR + PONDE ARTIFICALE HORIZONTALE

21 SISTEM ME LAGUNA

95 FILTER ME ZHAVOR

5. REKOMANDIMET

• Gjendja jo e kënaqshme në këtë sektor

• Zonat rurale – nuk janë prioritet i

lartë i Qeverisë dhe partnerëve

• Përmbushja e njërit prej standardeve për BE

• Ngritja e vetëdijes për mbrojtjen e ambientit

• Aplikimi i teknologjisë në përputhje me kontekstin

• Ngritje e kapaciteteve për KRU në O&M

• Kujdesi për shëndetin e popullatës

Zyra zvicerane për bashkëpunim në Kosovë (SCO) -

për mbështetjen e saj në zhvillimin strategjik të sektorit të

ujërave të zeza në të gjitha nivelet në Kosovë, si dhe për

avansimin e njohurive për personelin lokal në këtë sektor.

FALENDERIM

modalitetet e ndryshme tË trajtimit tË ujËrave tË...

Documents