• Fatma

ŞERBET

• Feyza

ÇORAK

• Kübra CAN

• Burçin

KARADANA

• Rüzgar

KÖKTAŞ

MODEL ORGANİZMALAR,

DENEY HAYVANLARI,

KULLANIM ALANLARI

VE

ETİK

MODEL ORGANİZMA NEDİR?

Belirli biyolojik olayların anlaşılması için yapılan

deneylerde kullanılan canlılara verilen genel bir isimdir.

Bilimsel çalışmaların gizli kahramanları!

İnsan hastalıklarının sebepleri

Bu hastalıkların tedavileri

Bu deneyleri yapmaya neden ihtiyacımız var?

Peki neden insanlar

kullanılmıyor?

Model organizmalar;

İnsan genomu ile benzerlikleri yüksek canlılardır,

Jenerasyonlar arası süre kısadır,

Embriyonik gelişimleri kolayca izlenebilir ve müdahale

edilebilir(Gallus gallus),

Çok sayıda yavru üretebilirler,

Laboratuvar ortamında üretmek ve üretimlerini devam

ettirmek kolaydır,

Maliyetleri ucuzdur,

Genetik analizlere uygundur,

Kısa yaşam döngüsüne sahiptirler.

Model Organizmalar

Genetik M.O.

Deneysel M.O.

Genomik M.O.

GENETİK MODEL ORGANİZMALAR

Genetik analizler için uygundur.

Genetik haritalar çıkarılabilir.

DENEYSEL MODEL ORGANİZMALAR

Jenerasyon süreleri uzun ve zayıf bir genetik haritaya

sahip olan organizmalardır.

Bu iki türün ürettiği dayanıklı

embriyolar, gelişim biyolojisinde

model organizma olarak kullanılır.

GENOMİK MODEL ORGANİZMALAR

o Bu tip organizmaların genetik ya da deneysel avantaj ve

dezavantajlarına bakılmaksızın model organizma olarak

seçilirler. Çünkü evrimsel gelişimde çok önemli bir

noktada olmaları ya da genomlarının bazı kalitesi, bunlar

üzerinde çalışmayı ideal kılar.

Bu zamana kadar tanımlanmış insan hastalık genlerinin

%60 dan fazlası şaşırtıcı bir şekilde meyve sineği ve

nematod genlerine benzemektedir.

Deney Hayvanları

Bilimsel araştırmalarda,

deneylerde ve biyolojik

testlerde kullanılan hayvanlar

‘Deney Hayvanı’ olarak

tanımlanır. Bir ilaç ya da tedavi

yönteminin insan üzerinde

kullanılabilir hale gelebilmesi

için birçok deneme ve

araştırmadan geçmesi

gerekmektedir.

Deney hayvanları laboratuvar ya da çiftliklerde,

bilimsel araştırmalarda kullanılmak üzere

yetiştirilirler. Bu hayvanlar özel olarak

üretilmektedir. Yapay ortamlar olan kafeslerde

doğmakta ve bu ortamda araştırma, deney ve

testlerde kullanıldıktan sonra yine bu ortamda

yaşamları sona ermektedir.

Deney hayvanları daha

çok biyomedikal

araştırmalarda ve

biyolojik hipotezlerin

denenmesinde

kullanılmaktadır. Bu

hayvanlar ile yapılan

çalışmalarda yalın ve

doğrudan sonuca varan

deneylere önem

verilmelidir.

Deney hayvanlarının deneylerde yararlı bir şekilde kullanılması ve onlardan daha çok yarar sağlanabilmesi için bu hayvanlara ait bazı parametrelerin bilinmesi gerekir. Bunlar;

➣ Biyolojileri

➣ Fizyolojileri

➣ Genetik yapıları

➣ Bakım ve beslenmeleri

➣ Hastalıklarıyla mücadele yollarıdır

EN ÇOK KULLANILAN DENEY

HAYVANLARI

Sıçan, fare, tavşan

ORTA DÜZEYDE KULLANILAN DENEY

HAYVANLARI

Kobay, hamster, köpek, kedi, domuz, maymun

AZ KULLANILAN DENEY HAYVANLARI

Koyun, inek, opossum(keseli fare), tavuk, güvercin,

keçi, at, gerbil

ÖZEL DENEYLERDE KULLANILAN

Yılan, kurbağa, kaplumbağa, sirke sineği, bazı

omurgasızlar

Deney

Hayvanı Bilimsel Araştırma Alanları

Fare: Kanser, antikor, ilaç, aşı…

Sıçan (rat): Temel tıp, ilaç, gıda, davranış, toksisite…

Kobay

(guinea-pig): Duyarlılık, aşı, immünoloji, otoloji, diyet…

Tavşan:

Toksisite, antiserum üretimi, göz ve deri

irritasyon testleri, damar sertliği…

Hamster:

Tümör, kan dolaşımı, üreme ve fötüs

bozuklukları, bazı deneysel

enfeksiyonlara (leptospiroz, influenza,

köpek gençlik hastalığı) duyarlık, hipotermi

(kış uykusuna yatar)…

Domuz:,

Deri, pankreas, gastrointestinal sistem,

kardiyovaskü- ler sistem, iskelet gibi pek

çok organları insanlarınkine benzerlik

gösterir. Aşı, gıda…

Koyun ve

keçi:

Antikor geliştirme, cerrahi tekniklerin

geliştirilmesi…

Gerbil:

Epilepsi, kolesterol metabolizması ve damar

sertliği, obezite, filarya,

beyin infarktüsleri…

Kedi:

İlaç geliştirmesinde, kalp-damar hastalıkları,

nöroloji…

Köpek:

Aşı ve ilaç testleri, cerrahi tekniklerin

geliştirilmesi, kalpdamar hastalıkları…

Maymun:

Aşı ve ilaç, davranış, insanlara özgü

enfeksiyon hastalıkları…

Kanatlılar

(tavuk,

güvercin,

bıldırcın):

Beslenme, aşılama, bağışıklık, embriyoloji

ve toksikoloji, fizyoloji ve

davranış, farmakokinetik ve toksikoloji,

Soğukkanlı

omurgalılar:

Sürüngenler zooloji ve karşılaştırmalı

çalışmalarda, amfibiler organ gelişimi

ve moleküler genetik,

Balıklar :

Çevre kirliliği ve genetik araştırmalarında

kullanılırlar.

1997 senesinde Joseph ve

Charles Vacanti tarafından bir

farenin sırtında yetiştirilen

insan kulağı. Bunu yapmak

için bir inekten alınan

kıkırdak hücreleri, farenin

sırtına yerleştirildi ve insan

kulağını üretecek genler

hücrelere eklendi. Böylece

ilerleyen dönemlerde insanlar

için organ üretiminin mümkün

olması umuluyor. Bu konuda,

o zamandan bu yana büyük

atılımlar yaşandı ve bunları,

hayvan deneylerine

borçluyuz.

https://www.youtube.com/watch?v=HTjoPvvLa

Ak&feature=youtu.be

KULLANIM ALANLARI

MODEL ORGANIZMALAR

Biyoteknoloji

Genetik

Moleküler biyoloji

gibi biyolojinin pek

çok dalında farklı

özelliklere sahip

model organizmalar

kullanılabilir.

Genetiği incelemek için kullanılan model

organizmalara örnek olarak; Maya, Batı

pençeli kurbağa, Meyve sineği, Fare, Zebra

balığı verilebilir.

Genetik analizler için uygundur.

MEYVE SINEĞI

Yaklaşık 100 yıldan fazla

kullanılıyor. Genetik ve gelişim

biyolojisinde çok fazla çalışılan

bir organizmadır.

Bu zamana kadar tanımlanmış

insan hastalık genlerinin %60

dan fazlası meyve sineği

genlerine benzemektedir.

FARE

İnsanlarda gözüken

bozuk genlerin taklidiyle

hastalık modellerini

kanıtlamak için fareler

kullanılır.

Bu modeller yeni

ilaçların etkinliğinin testi

içinde kullanılabilir

ZEBRA BALIĞI

Zebra balığına gen transfer

teknolojileri çok gelişmiştir.

İnsan genlerinin karşılaştırmalı

haritalamasında yararlı olan

zebra balığının genetik haritası

bu teknolojiler sayesinde

çıkarılmıştır.

İlaçların denenmesi için de

kullanılır .

Alzheimer hastalığı, konjenital

kalp hastalığı, polisistik böbrek

hastalığı ve kanser gibi

modelleri de içerir.

DENEY HAYVANLARI

HAYVAN DENEYLERININ YAPILDIĞI TEMEL

ÇALIŞMA ALANLARI

Tıp hekimliği

Veteriner hekimlik

Diş hekimliği

Eczacılık ve temel biyoloji alanları

İnsan ve hayvanlardaki hastalıkların

araştırılması, tanı, tedavi ve önlenmesi

HAYVAN DENEYLERININ YAPILDIĞI TEMEL

ÇALIŞMA ALANLARI

İnsan ve hayvanlarda kullanılan ilaç, aşı, toksin

antitoksin ve antiserum gibi maddenin üretimi

ve kullanılabilirliğinin denetlenmesi

İnsan ve hayvanlarda fizyolojik ve etiyolojik

olayların araştırılması

Çevrenin korunması ve çevre kirliliğine karşı

araştırmalardır.

DENEY HAYVANLARININ KULLANILDIĞI ÖNEMLİ

ALANLAR

Tıbbi araştırmalar

Biyolojik, patolojik, biyokimyasal, fizyolojik,

ürolojik, bakteriyolojik, farmakolojik ve

Biyo-genetik araştırma alanları

İlaç sanayii

Kozmetik sanayii

Cerrahi tekniklerin geliştirilmesi

Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu’nun

(HADMEK) in hazırladığı raporlara göre;

2014 yılında 213,366

2015 yılında 386,745

2016 yılında ise 451,914 hayvan deneylerde

kullanılmış.

Temel biyolojik araştırmalar, hastalık tanısı,

tıbbi ürün ve cihazların araştırılması, güvenlik

değerlendirmeleri, eğitim, kalite kontrol, diğer

amaçlar.

Toksiloji, farmakoloji, kanser,

davranış ve enfeksiyon hastalıkları

ile ilgili araştırmalar

Toksiloji, beslenme,

davranış, kanser

araştırmaları

Toksisite testleri, antiserum

üretimi, göz ve deri irritasyonu,

damar sertliği çalışmaları

1) GÖZ TAHRIŞ TESTI

Test edilmek istenen

madde her bir tavşanın

gözüne damlatılıyor ve

gözü kapatılıyor.

Tavşanlar her gün

gözlemlenerek gözlerinde

şişme, kanama,

enfeksiyon olup olmadığı

saptanıyor ve çalışmalar

bazen 3 hafta kadar

sürebiliyor.

2) DERMAL TOKSISITE TESTLERI

Tavşanların kürkleri

kazınıp madde cilde

uygulanıyor.

Tahriş olan yerlerini

kaşımamaları için

hayvanlar bir kutuya

yerleştiriliyor veya

boyunluk takılıyor.

3) YÜKSEK DOZ TESTI (LD-50)

Hayvanlara yenmeyen maddeler zorla

yediriliyor.

LD 50 % 50 öldürücü doz anlamına gelmekte

Deneyin amacı maddenin ne kadarının

hayvanların yarısını öldüreceğini ölçmek.

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Deney Hayvanları ve Araştırma Laboratuvarı

Dokuz Eylül Üniversitesi Multidisiplin Laboratuvarı Deney Hayvanları Birimi

GATA Tıbbi Farmakoloji Deneysel Farmakoloji Araştırma Ünitesi

Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dekanlığı Deney Hayvanları Bakım ve Deneysel Araştırmalar Ünitesi

ETİK

Etik

• Bu konuda hayvan hakları ile

ilgilenenlerden, hayvanları yalnızca

sömürülecek bir kaynak olarak görenlere

kadar geniş bir görüş yelpazesi

bulunmaktadır.

Hayvan Etiği

• İnsan-hayvan ilişkilerini ve hayvanların ne

şekilde davranılıp idare edileceğini

tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

• Şu konuları içerir;

Hayvan hakları

Hayvan refahı

Hayvan kanunu

Vahşi yaşamı koruma

İnsan dışı hayvanların ahlaki durumu

Brambell’in 5 Özgürlük

Kuralı • 1965’te çiftlik hayvancılığı

üzerine bir hükümet

raporundan sonra

geliştirilmiştir.

• 1) Hayvanların açlık ve

susuzluk çekmemesi.

• 2) Hayvanlar, rahatsızlık

durumundan uzak olmalı.

Brambell’in 5 Özgürlük

Kuralı • 3) Önleme veya hızlı tedavi

ile hayvanlar ağrı, yaralanma

ve hastalıklardan uzak

tutulmalıdır.

• 4) Hayvanlar, yeterli alana ve

imkânlara sahip olmalı ve

kendi türündeki hayvanlarla

temas kurmalıdır.

• 5) Hayvanlar korku ve

sıkıntıdan uzak olmalı, aksi

takdirde tedaviye tabi

olmalıdır.

Hayvan Deneyleri • Yeni ilaçlar geliştirmek ve ürünlerin

güvenliğini test etmek için sıkça hayvan

deneyleri yapılmaktadır.

• Bu deneylerin bir çoğu hayvanların acı

çekmesine neden olmakta ve yaşam

standartlarını düşürmektedir.

Bilinmesi Gerekenler

• Araştırmalarda kullanılan hayvanların %

85'i kemirgenlerdir(sıçanlar, fareler).

• Laboratuvar testlerinin çoğu basit tek tip

testlerdir(diyet değişimi, kan örneği alma,

ilaç vermek).

• Gerekliyse hayvanlara anestezi verilir.

Bilinmesi Gerekenler

• Kedi ,köpek ve insan dışı primat hayvanlar

deney hayvanlarının %3’ünü

oluşturmaktadır.

• İnsanlar hala araştırma ve deney için

kullanılan en büyük gruptur.

Hayvan Deneylerine Farklı

Bakış Açıları • Destekleyen bakış açısı

• Hayvanlar üzerinde deney yapmak şu

durumlarda kabul edilebilir:

Acı mümkün olduğunca azaltılır.

Başka yöntemlerin işe yaramadığı

durumlarda.

Hayvan Deneylerine Farklı

Bakış Açıları

• Desteklemeyen bakış açısı

• Deneyler hayvanların acı çekmesine neden

oluyor.

• İnsana yararları kanıtlanmış değildir.

• Hayvan testlerinin insanlara sağladığı

yararlar başka yollarla da elde edilebilir.

ALTERNA

TİFLER

• Araştırmanın hayvanlar üzerindeki olumsuz etkilerini en

aza indirmek için ortaya atılmıştır.

• 1- Materyali Değiştirme (Replacement): Eğer

mümkünse, hayvan yerine, aynı güvenirlikte sonuçlar

verecek başka materyal yada modeller üzerinde

çalışmak.

• 2- Sayıyı Azaltma (Reduction): İstatistiksel hesabı

etkilemeyecek en az sayıda hayvan üzerinde çalışmak.

• 3- Uygun Koşulları Sağlama (Refinement): Deneylerde

hayvanlarda en az rahatsızlığa yol açacak şekilde

davranmak.

3R Kuralı

3R Kuralı(1-Yerine Geçirme)

• Aynı amaca ulaşacaksa, filogenetik skalada

daha yüksekte yer alan hayvan yerine daha

aşağıda bulunan hayvanı kullanmak.

• Alternatif metotlara(insandan çıkarılmış olan

organ, doku çalışması, hücre ve doku kültürü,

matematik yöntemler vb.) başvurmak.

• 1.a) Avantajları

Benzerliklerin aranması için bilinen prensiplerin yeni

sistemlere uygulanması.

Maliyet azaltma.

3R Kuralı(1-Yerine Geçirme)

• 1.b) Dezavantajları

Temel olarak, herhangi bir model önceden var olan

bilgilere bağlıdır.

Canlı bir organizma kadar karmaşık bir sistemde,

fizyoloji ve patolojideki değişkenlerin tümü

bilinmemektedir.

Bu nedenle, biyolojik süreç üzerine yapılan herhangi

bir araştırma, bir noktada canlı organizma

kullanmalıdır.

3R Kuralı(2-Azaltma)

• Deneylerde kullanılan hayvan sayısının

azaltılması şu yollarla sağlanabilir:

Deneysel yöntemleri geliştirmek

Veri analizi tekniklerini geliştirmek

Diğer araştırmacılarla bilgi paylaşımı

yapmak

İstatistik uzmanına anlamlılık için gerekli

hayvan sayısı konusunda danışmak,

3R Kuralı(3-Uygun Koşulları

Sağlama)

• İnsanlık dışı girişimlerin sıklığını ve

ağırlığını azaltmayı hedefleme

• Protokollerin ağrı ve stresin azaltılması

yönünde değerlendirilmesi

• Uygun anestezi ve analjezi kullanılması

• Hayvanların daha iyi koşullarda yaşatılması

Deney Hayvanı

Kullanımında Uyulması

Beklenen Temel Etik İlkeler • Deney hayvanı olarak en az kompleks tür

kullanılmaya çalışılmalıdır.

• Çalışma protokolü hayvan sayısını en aza

indirecek şekilde olmalı ve kullanılacak

olan dişi ve erkek sayısı mümkünse

(çalışmanın gereği değilse) eşit olmalıdır.

Deney Hayvanının

Öldürülme Metodu

• Deney hayvanının öldürülmesi

gerektiğinde, acı çekmeden öldürülme için

kabul edilmiş kurallar uygulanmalıdır.

• Deney hayvanı herhangi bir nedenle,

çalışmanın amacı dışında, önlenemeyen

şiddetli, ani ya da devamlı ağrı çekerse,

araştırmacı hemen ötenazi uygulamalıdır.

5199 Hayvanları Koruma

Kanunu • Hayvan deneyi yapan kurum ve

kuruluşlarda bu deneylerin yap deneylerin

yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş

ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir.

• Etik kurulların kuruluşu, çalışma usul ve

esasları, Tarım ve Orman Bakanlığı ile

Sağlık Bakanlığının ve ilgili kuruluşların

görüşleri alınarak Bakanlıkça çıkarılacak

yönetmelikle belirlenir.

5199 Hayvanları Koruma

Kanunu

1) Aşağıdakilerden hangisi deney hayvanlarının

kullanıldığı alanlardan biri değildir?

A ) Kozmetik sanayisi

B ) İlaç sanayisi

C ) Farmakoloji

D ) Biyoloji

E ) Botanik

Cevap: E

-SORULAR-

2) 3R kuralı araştırmaların hayvanlar üzerindeki

olumsuz etkilerini en az düzeye indirmek için ortaya

atılmıştır. Hangi başlık 3R kuralına girmez?

A) Replacement(Yerine Geçirme)

B) Reduction(Azaltma)

C) Refinement(Uygun Koşulları Sağlama)

D) Responsibility(Sorumluluk)

E) Hiçbiri

Cevap: D

3) Deney hayvanlarının deneylerde yararlı bir şekilde

kullanılması ve onlardan daha çok yarar sağlanabilmesi

için bu hayvanlara ait bazı parametrelerin bilinmesi

gerekir.

Aşağıdakilerden hangileri bu parametreleri oluşturmaz?

A) Biyolojileri

B) Fizyolojileri

C) Genetik yapıları

D) Biyokütleleri

E) Hastalıklarıyla mücadele yollarıdır.

Cevap: D

4) I. İnsan genomu ile homolojisinin yüksek olması.

II. Kolay kültüre alınması

III. Deney manipülasyonlarına uygun olması.

IV. Etik açıdan fazla sorun oluşturmaması.

Model organizma seçiminde dikkat edilmesi gereken noktalar

hangileridir?

A) I ve III B) II ve IV C) I ve II D) Hepsi E) Yalnız III

CEVAP: D

ht tps: / /epis temturkiye.org/bi l imsel -cal ismalarinin -gizl i -kahramanlari -model-organizmalar/

ht tps: / /prezi .com/69fyvfzs6j2r/model -organizmalar/

ht tp: / /yunus .hacet tepe.edu. tr /~mergen/sunu/s_model .pdf

ht tps: / /bi l imdil i .com/doga -cevre/canli/model -organizmalar-ve-bi l im/

ht tps: / /dergipark.org. t r / tr /download/ar t icle -f i le /187532

ht tp: //kis i .deu.edu.tr / /asl i .memisoglu/Genetik/1 -Genet i%c4%9fe%20gir i%c5%9f.pdf

ht tp: / /www.biyoloj idefter i .com/index.php/model -organizmalar

ht tps: / /neu.edu. tr /wp-content /uploads/2018/01/03/Deneysel -Hayvan-Modeller i -Prof .Dr_.-Hasan-Besim.pdf

BALKAN, D. ( tar ih yok) . HAYVAN ÇALIŞMALARINDA ETİK VE SERTİFİKASYON. Ekim 28, 2019 tar ih inde http://fi le . toraks.org. t r/TORAKSFD23NJKL4NJ4H3BG3JH/mse11 -ppt -pdf/m_balkan.pdf adresinden al ındı

SERT, H. , & UZMAY, A . (2017). Dünya’da Hayvan Refahı Uygulamalar ının Ekonomik ve Sürdürülebi l i r l ik Açıs ından Değerlendir i lmesi . Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bi l imler Enst i tüsü Dergisi .

https ://www.youtube.com/watch?v=DfcpKTKNx0Q

KAYNAKÇA

https://aeuhadyek.ahievran.edu.tr/detay/Deney%20Hayvanlar%C4

%B1/22

http://sosyalarastirmalar.com/cilt12/sayi62_pdf

http://sagens.erciyes.edu.tr/dergi/2010_3/mustafa_zortuk.pdf

https://evrimagaci.org/hayvanlarin-denek-olarak-kullanilmasi-ve-

denek-hayvanlari-uzerine-334

http://web.firat.edu.tr/futdam/Deney_Hayv_Fizy.pdf