modul berfikir dan bekerja secara saintifik
TRANSCRIPT
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
1/42
PENGAJARAN
SAINS SEKOLAH
RENDAH
TUJUANPENGAJARAN
SAINS
LITERASI
SCIENTIFIK
PROFESIONAL
DALAM SAINS
PENEKANANDALAM SAINS
SEKOLAHRENDAH
KONSEP SAINS
KEMAHIRAN
SAINTIFIK DAN
KEMAHIRAN
BERFIKIR
SIKAP SAINTIFIK
DAN NILAI
MURNI
TOPIK1 PENGAJARAN SAINS SEKOLAH RENDAH
SINOPSIS
Topik ini membincankan !en!an pena"a#an $ain$ %i $eko&a' ($eko&a' #en%a')Ia
membe#ikan penekanan kepa%a komponen k*#ik*&*m $eko&a' #en%a')
HASIL PEMBELAJARAN
Diak'i# !opik ini pe&a"a# akan bo&e' mencapai+
,) Mene#ankan ma!&ama! pena"a#an $ain$ $eko&a' #en%a')
-) Komponen.komponen /an %i!ekankan %a&am pena"a#an k*#ik*&*m $ain$
$eko&a'.$eko&a' #en%a')
KERANGKA TOPIK
1
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
2/42
1.1 MENGAPA SAINS PERLU DIAJAR DI SEKOLAH RENDAH?
D*a ma!&ama! *!ama pen%i%ikan $ain$ $eko&a' #en%a' a%a&a'0
i) Un!*k mem*p*k &i!e#a$i $ain!i1ik bai membo&e'kan $e$eo#an memb*a!
kep*!*$an /an m*na$aba' !en!an i$* (i$* $ain$ /an be#kai!an %enan
ke'i%*pan me#eka)
ii) Un!*k men'a$i&kan p#o1e$iona& /an kompe!en %a&am pe&baai bi%an
$ain!i1ik)
Li!e#a$i $ain!i1ik a%a&a' kapa$i!i a!a* ke*pa/aan *n!*k men*nakan
pene!a'*an $ain!i1ik2 *n!*k menena&pa$!i $oa&an.$oa&an %an men'a$i&kan
ke$imp*&an be#a$a$kan b*k!i bai !*"*an mema'ami %an memban!*
memb*a! ke$imp*&an !en!an a&am $em*&a "a%i %an pe#*ba'an.pe#*ba'an
/an %i&ak*kan kea!a$n/a me&a&*i ak!i3i!i man*$ia)Li!e#a$i $ain!i1ik akan
memban!* pop*&a$i *n!*k0
i Membina pen/e&e$aian ma$a&a' /an be#ke$an
ii Men*k*'kan kecin!aan kepa%a a&am $em*&a "a%i
iii Mene&akkan men"a%i man$a %oma!i$m a!a* ke$ak$*ban
i3 Kebo&e'an men*nakan !ekno&oi.!ekno&oi ba#*)
)
Te#kan%*n %a&am 4a5a$an -6-6 a%a&a' caba#an bai mencapai
ma$/a#aka! /an $ain!i1ik %an p#o#e$i12 $a!* ma$/a#aka! /an ino3a!i1 %anbe#pan%anan "a*') Caba#an "*a a%a&a' bai men'a$i&kan ma$/a#aka!
/an b*kan $a'a"a bo&e' men*nakan !ekno&oi !e!api "*a bo&e'
men/*mban kepa%a !ama%*n $ain!i1ik %an !ekno&oi %ima$a
'a%apan)K*#ik*&*m pen%i%ikan $ain$ $eko&a' #en%a' ki!a %ibina $e&a#i %enan
3i$i ini)
2
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
3/42
Ma!&ama! k*#ik*&*m $ain$ $eko&a' #en%a' a%a&a' bai membina mina!
pe&a"a# %an k#ea!i3i!i me#eka me&a&*i pena&aman $e'a#ian %an pen/ia$a!an
/an mena&akkan peme#o&e'an kema'i#an $ain!i1ik %an kema'i#an be#1iki#
%i$ampin mem*p*k $ikap $ain!i1ik %an ni&ai.ni&ai m*#ni) K*#ik*&*m $ain$
$eko&a' #en%a' %i#eka ben!*k bai me#an$an $i1a! inin !a'* pe&a"a# %an
membina mina! %i$ampin membo&e'kan me#eka mempe&a"a#i i&m* be#kai!an
%i#i me#eka $e#!a %*nia %i$eke&i&in me#eka me&a&*i ak!i3i!i.ak!i3i!i
be#p*$a!kan pe&a"a#) Ini akan men/e%iakan pena&aman.pena&aman /an
be#*na bai meninka!kan mina! %a&am $ain$ %an membe#i pe&*an bai
pe&a"a# mempe#o&e'i kema'i#an $ain!i1ik %an kema'i#an be#1iki!0
7Penekanan dalam kurikulum sains sekolah rendah adalah pembelajaran
melalui pengalaman yang releven kepadakehidupan harian pelajar,membina
kemahiran saintifik dan kemahiran berfikir, mengaplikasikan prinsip-prinsip
saintifik serta memupuk sikap saintifik dan nilai-nilai murni7 89eo' P)C) : Gan
C)M) -66; m$--
T'e#e i$ a &o! o1 1oc*$ c*##en!&/ on !'e no!ion o1 'i'e# o#%e# !'inkin2 pa#!ic*&a#&/ in
#e&a!ion !o !'e Mi%%&e 9ea#$ conce#n$2 1oc*$in on enain $!*%en!$ in meanin1*&
&ea#nin) Te#m$ $*c' a$ !'e T'inkin C*##ic*&*m a#e *$e% !o %e$c#ibe a $c'oo&1oc*$ on %eepe# &e3e& i%ea$) Hi'e# o#%e# !'inkin i$ *$e% a$ a !e#m !o %e$c#ibe a
n*mbe# o1 #e&a!e% i%ea$2 a&& e$$en!ia&&/ 'e&% !o be in con!#a$! !o #o!e &ea#nin2
&ea#nin o1 1ac!$2 $*pe#1icia& !'inkin e!c) Sc'eme$ $*c' B&oom$ !aonom/ 'a3e
been *$e% !o o#%e# kno5&e%e 1o#m$ in a 'ie#a#c'/2 5i!' in1o#ma!ion a! !'e bo!!om
8B&oom ca&&e% i! kno5&e%e b*! !'e !e#m !en%$ !o 'a3e a 5i%e# meanin !'e$e %a/$
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
7/42
Componen! , i$ a ke/ c'a#ac!e#i$!ic o1 e11ec!i3e !eac'in an% &ea#nin) I! i$ &inke%
5i!' a n*mbe# o1 impo#!an! i%ea$ !'a! appea# in !'e $cience e%*ca!ion #e$ea#c'
&i!e#a!*#e2 an% in c*##ic*&*m an% inno3a!ion c'ane p#o"ec!$)
The key idea embodied in this !omponent is that real learning is an active process
that involves students being challenged, and challenging each other, rather than
accepting received wisdom and practicing its application) A p#e%ominan! imae
p#o"ec!e% b/ !'i$ Componen! i$ !'*$ one o1 !'e ac!i3e2$ea#c'in min%) T'e
*n%e#&/in &oic o1 !'i$ Componen! i$ con$i$!en! 5i!' con$!#*c!i3i$! in$i'!$
in!o&ea#nin)
T'i$ %oe$ no! in an/ 5a/ %imini$'2 'o5e3e#2 !'e #o&e o1 !'e !eac'e#) I1 an/!'in
i! make$ !eac'e#$ #o&e$ mo#e comp&e an% %i11ic*&!2 in a$kin !'em !o enco*#ae
$!*%en!$ !o ep#e$$ !'ei# i%ea$2 b*! !o main!ain a 'i' $!an%a#% o1 c'a&&ene an%a!!en!ion !o e3i%ence ba$e% on $cien!i1ic !#a%i!ion$) T'e Componen! combine$ !5o
i%ea$ !'a! &ea#nin in3o&3e$ ac!i3i!/ an% enaemen!2 an% !'a! $cien!i1ic
p#oce$$e$ 1*n%amen!a&&/ in3o&3e a#*men! 1#om e3i%ence) I! i$ 'a#%2 in a p#ac!i$in
$cience c&a$$#oom $i!*a!ion2 !o $epa#a!e !'e$e no!ion$)
Related ideas in the science education literature:
S'a#in in!e&&ec!*a& con!#o&2 o# $!*%en! cen!#e%ne$$ T'e i%ea !'a! $!*%en!$ i%ea$
be !#ea!e% 5i!' #e$pec! i$ 5e&& e$!ab&i$'e% in #e$ea#c' on $!*%en!$ concep!ion$ an%
#e$ea#c' on &ea#nin in $cience) T'e Mona$' Uni3e#$i!/ E!en%e% PD ma!e#ia&$2 no5
embe%%e% 5i!'in !'e SISPD p#o#am2 emp'a$i$e% !'i$ con!#o& a$pec!) One canno!
epec! $!*%en!$ !o be enae% 5i!' a p#e.packae% p#o#am en!i#e&/ %ic!a!e% b/
!eac'e#$ *n%e#$!an%in$2 an% !'i$ Componen! a$k$ !'a! !eac'e#$ !ake $ome #i$k$ in
ackno5&e%in !'a! $!*%en!$2 i1 !'e/ a#e !o &ea#n2 m*$! be i3en a mea$*#e o1 con!#o&
o3e# !'e i%ea$ !'a! a#e %i$c*$$e%)
In*i#/ ba$e% &ea#nin T'i$ i$ a !e#m m*c' in 3o*e in !'e U)S)2 imp&/in !'a!
$cience !eac'in an% &ea#nin m*$! be ba$e% on $!*%en!$ ac!i3e&/ ep&o#in an%
in3e$!ia!in an% *e$!ionin) T'i$ i$ %i11e#en! !o %i$co3e#/ &ea#nin 5'ic'2 in i!$
p*#e 1o#m2 imp&ie% $ome'o5 !'a! $!*%en!$ co*&% &ea#n $cience $imp&/ b/ *n%e#!akin
app#op#ia!e p#ac!ica& in3e$!ia!ion$2 an% *n%e#.#ep#e$en!e% !'e c#i!ica& #o&e o1 !'e
!eac'e# in $!#*c!*#in an% #e$pon%in !o $!*%en! epe#ience$) A #e&a!e% p'#a$e o1!en
*$e% in p#ima#/ $cience e%*ca!ion i$ 'an%$.on2 min%$.on $cience) I! i$ !'e min%$.
on pa#! !'a! i$ #e1e##e% !o b/ !'i$ Componen!)
S!*%en! a*!onom/2 an% #e$pon$ibi&i!/ 1o# &ea#nin T'e$e i%ea$ emp'a$i$e bo!' !'eac!i3e an% in!en!iona& na!*#e o1 &ea#nin an% !'e p*#po$e o1 $c'oo&in in p#omo!in
7
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
8/42
a*!onomo*$ a%*&!$) Enaemen! i$ a p#io# con%i!ion 1o# bo!') T'e Mi%%&e 9ea#$
conce#n 5i!' $!*%en! enaemen! 5i!' i%ea$ an% 5i!' $c'oo&in i$ a&$o &inke% !o !'i$
Componen!) T'e Componen! $'o*&% no! be !'o*'! abo*!2 'o5e3e#2 $imp&/ in !e#m$
o1 mo!i3a!ion o# a 5i&&inne$$ !o "oin in) I! 1oc*$e$ c&ea#&/ on i%ea$)
Maimi$in $!*%en!.$!*%en! in!e#ac!ion A 3i%eo $!*%/ o1 ma!'ema!ic$ an% $cience
!eac'e#$ 8C&a#k2 -66,< 1o*n% !'a! !'e ke/ %e!e#minan! o1 a #ic' &ea#nin en3i#onmen!
5a$ !'e amo*n! o1 'i' *a&i!/ $!*%en! ( $!*%en! %ia&o*e) T'i$ co*&% be !aken a$
one o1 !'e c#i!ica& 1ea!*#e$ o1 enaemen! 5i!' i%ea$)
Comm*ni!/ o1 &ea#ne#$ T'i$ i%ea o1 a c&a$$ o# #o*p a$ a comm*ni!/ %e%ica!e% !o
pa#!ic*&a# 1o#m$ o1 &ea#nin $i!$ com1o#!ab&/ 5i!' Componen! ,2 $ince enaemen!
5i!' i%ea$ an% e3i%ence can be in!e#p#e!e% a$ a comm*na& en!e#p#i$e) Socia&
con$!#*c!i3i$m2 o# $ocio c*&!*#a& !'eo#/2 i$ a&$o &inke% 5i!' !'i$ i%ea)
A#*men!a!ion !'e#e i$ #o5in in!e#e$! in i%ea !'a! !'e abi&i!/ !o 1#ame an%#e$pon% !o a#*men! i$ an impo#!an! 1oc*$ 1o# $cience e%*ca!ion) Science a$ i! i$
p#ac!i$e% in !'e comm*ni!/ i$ c'a#ac!e#ie% b/ a#*men! ba$e% on e3i%ence)
Science p#oce$$e$ an% concep!$ o1 e3i%ence T'e !eac'in o1 $cience p#oce$$e$
'a$ a &on 'i$!o#/ in $cience e%*ca!ion) T'e$e a#e $ome!ime$ ca&&e% $ki&&$2 b*! in
1ac! !'e#e i$ a oo% %ea& o1 kno5&e%e a$$ocia!e% 5i!' !'in$ &ike epe#imen!a&
%e$in2 mea$*#emen! p#incip&e$2 o# ana&/$i$) E3i%ence i$ 'an%&e% in $cience in
pa#!ic*&a# 5a/$ 8e) p#incip&e$ o1 $amp&in2 o# 3a#iab&e con!#o&2 o# mea$*#emen!
p#oce%*#e$< an% &ea#nin 'o5 !'i$ occ*#$ in a mo#e 1o#ma& 5a/ i$ a pa#! o1 !'i$ 1i#$!
Componen!) T'e !eac'in an% &ea#nin 1oc*$ a$$ocia!e% 5i!' !'i$ 5o*&% inc&*%e
bein !a*'! 'o5 !o %o !'in$ &ike $amp&e bio&oica& %a!a2 con!#o& 3a#iab&e$2 $e! *p
!ab&e$2 %ea& 5i!' mea$*#emen! e##o# e!c) T'e$e ma/ be !a*'! ep&ici!&/2 b*! !eac'in
1o# an *n%e#$!an%in o1 !'e 5a/ e3i%ence i$ *$e% 5o*&% imp&/ !'a! $!*%en!$ nee% !o
&ea#n !o make %eci$ion$ abo*! %e$in2 mea$*#emen! an% ana&/$i$) Open en%e%
in3e$!ia!ion$ 1o#m an impo#!an! en% o1 !'e p#ac!ica& 5o#k $pec!#*m)
2. Challenging students to develop meaningful understandings
!omponent " raises the #uestions $what does it mean to understand something in
science%, and $what is meaningful& Nei!'e# a#e $!#ai'!1o#5a#% *e$!ion$) T'e
!eac'e#$ 5'o 5e#e o#iina&&/ in!e#3ie5e% !o%e3e&op !'e Componen!$ !a&ke% o1
%eepe# &e3e& *n%e#$!an%in$2 o# *n%e#$!an%in$ !'a! 5o*&% be#e3i$i!e% in %i11e#en!
$i!*a!ion$ !o en#ic' an% c'a&&ene)
8
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
9/42
Related ideas in the science education literature'
S!*%en! concep!ion$ T'e #e$ea#c' in!o $!*%en! concep!ion$ $'o5$ c&ea#&/ !'a!
$!*%en!$ come !o an/ $cience !opic 5i!' p#io# i%ea$ !'a! 5i&& o1!en con!#a%ic! !'e$cience 3e#$ion o1 *n%e#$!an%in2 !'a! can in!e#1e#e 5i!' &ea#nin) Lea#nin2 an%
ainin *n%e#$!an%in $'o*&% be 3ie5e% o1!en a$ a $'i1! in pe#$pec!i3e #a!'e# !'an
$ome!'in imp&an!e% o3e# no!'in) T'e concep!*a& c'ane &i!e#a!*#e2 5'ic'
emp'a$i$e$ p#obe$ o1 *n%e#$!an%in2 an% c'a&&ene ac!i3i!ie$2 i$ !'*$ #e&e3an! !o !'i$
Componen!) Le$$on an% !opic $!#*c!*#e become$ impo#!an! 1o# !'e %e3e&opmen! o1
*n%e#$!an%in)
Me!aconi!ion T'e 5o#k o1 !'e PEEL p#o"ec! 'a$ impo#!an! &ink$ !o !'i$
Componen!2 1oc*$in on $!*%en! &ea#nin $!#a!eie$2 an% con!#o& o3e# &ea#nin) I1
$!*%en!$ a#e !o e$!ab&i$' %eepe# &e3e& *n%e#$!an%in$ !'e/ nee% !o be 'e&pe% !o%e3e&op oo% &ea#nin 'abi!$2 an% !o moni!o# !'e a%e*ac/ o1 !'ei# o5n
*n%e#$!an%in$) T'e$e i%ea$ *n%e#&ie !'e !'inkin c*##ic*&*m 1oc*$ o1 $ome o1 !'e
Mi%%&e 9ea#$ p#o"ec!$)
Hi'e# o#%e# !'inkin Man/ 5#i!e#$ 'a3e ma%e !'e %i$!inc!ion be!5een $'a&&o5
an% %eep2 o# &o5 an% 'i'e# o#%e# !'inkin) B&oom$ !aonom/ i%en!i1ie% 'i'e# o#%e#
!'inkin a$ a$$ocia!e% 5i!' !'e app&ica!ion an% e3a&*a!ion o1 i%ea$) I%ea$ $*c' a$ !'e
!'#ee $!o#/ in!e&&ec! a!!emp! a $imi&a# 'ie#a#c'/)
Deepe# o# 5i%e# A commi!men! !o &ookin be&o5 !'e $*#1ace i$ one 5a/ o1%e$c#ibin !'i$ Componen!) Ano!'e# a$pec! o1 meanin1*& *n%e#$!an%in$ i$ !'e
in$i'! !'a! i%ea$ a#e !oo&$ !o be app&ie% #a!'e# !'an concep!$ !o be a##i3e% a!) T'e
abi&i!/ !o *$e an i%ea in in!e#p#e!in !'e 5o#&% i$ a c#i!ica& pa#! o1 *n%e#$!an%in)
Di3e#en! !'inkin Pa#! o1 5'a! a meanin1*& *n%e#$!an%in $'o*&% be in3o&3e$
!'e abi&i!/ !o *$e i! !o $o&3e *nepec!e% p#ob&em$2 o# !o ene#a!e a 3a#ie!/ o1 #e&a!e%
i%ea$) T'e abi&i!/ !o !'ink %i3e#en!&/ o# &a!e#a&&/ i$ pa#! o1 5'a! a meanin1*&
*n%e#$!an%in i$)
Pe%aoica& Con!en! Kno5&e%e 8PCK< In o#%e# !o $*ppo#! $!*%en!$ in %e3e&opin*n%e#$!an%in$2 i! i$ e$$en!ia& 1o# !eac'e#$ !o be kno5&e%eab&e !'em$e&3e$ 8con!en!
kno5&e%e
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
10/42
Hi"*er Order '*i!&i!"
Recen!&/ 8in ea#&/ -66>< 5e 'a3e been enae% in %e3e&opin a $e! o1 Componen!$
o1 e11ec!i3e !eac'in an% &ea#nin in ma!'ema!ic$ an% $cience2 an% eamp&e$ !o$*ppo#! !5o componen!$ %ea&in 5i!' 'i'e# o#%e# !'inkin a#e i3en be&o5)
3. Students are challenged to extend their understandings
S!*%en!$ enae 5i!' concep!*a&&/ c'a&&enin con!en! $*c' !'a! !'e/ %e3e&op
'i'e# o#%e# *n%e#$!an%in$ o1 ke/ i%ea$ an% p#oce$$e$)
(.) *ubject matter is conceptually comple+ and intriguing, but accessible
(." Tasks challenge students to e+plore, #uestion and reflect on key ideas
(.( The teacher clearly signals high e+pectations for each student
This !omponent is demonstrated when'
S!*%en!$ a#e c'a&&ene% !o #e1&ec! on !'ei# #e$pon$e !o !a$k$
Open *e$!ion$ a#e a$ke% !'a! ca&& 1o# in!e#p#e!i3e #e$pon$e$
T'e !eac'e# po$e$ *e$!ion$ an% '/po!'e!ica& $i!*a!ion$ !o mo3e
$!*%en!$ be/on% $*pe#1icia& app#oac'e$
S!*%en!$ a#e a$ke% !o #ep#e$en! !'ei# *n%e#$!an%in$ in a 3a#ie!/
o1 5a/$
Inc&*%in 1#e*en! open en%e% p#ob&em$ an% ep&o#a!ion$
T'e !eac'e# p#o3i%e$ epe#ience$ an% po$e$ *e$!ion$ !'a! c'a&&ene
$!*%en!$ *n%e#$!an%in$2 an% enco*#ae$ !'em !o app&/ i%ea$ !o *n1ami&ia#
$i!*a!ion$
10
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
11/42
S!im*&*$ ma!e#ia&$ a#e p#o3i%e% !'a! c'a&&ene $!*%en!$ i%ea$ an%
enco*#ae %i$c*$$ion an% onoin ep&o#a!ion
Hi$!o#ica& ca$e $!*%ie$ a#e *$e% !o ep&o#e 'o5 ma"o# $cience i%ea$
%e3e&ope%
Hi'e# o#%e# !a$k$ in3o&3in !'e ene#a!ion2 app&ica!ion2 ana&/$i$ an%
$/n!'e$i$ o1 i%ea$2 a#e 5e&& #ep#e$en!e%2 1o# eamp&e2 b/ !'e !eac'e# *$in
B&oom$ !aonom/ in p&annin)
S!*%en!$ a#e p#o3i%e% 5i!' *e$!ion$ o# c'a&&ene$ a$ !'e impe!*$ 1o#
&ea#nin an% enco*#ain an% $*ppo#!in $!*%en!$ !o con$!#*c! !'ei# o5n
#e$pon$e$ !o $*c' *e$!ion$
Open.en%e% p#ob&em$ o# !a$k$ a#e $e! !'a! #e*i#e %i3e#en! #e$pon$e$ an%
p#o3i%e !'e oppo#!*ni!/ 1o# $o&*!ion$ o1 %i11e#in kin%$ !o be %e3e&ope%)
S!*%en!$ a#e enco*#ae% !o eamine c#i!ica&&/ an% e3en c'a&&ene
in1o#ma!ion p#o3i%e% b/ !'e !eac'e#2 a !e!book2 a ne5$pape#2 e!c)
T'e !eac'e# $e!$ &ea#nin c'a&&ene$ !'a! #e*i#e $!*%en!$ !o ana&/$e2
e3a&*a!e an% c#ea!e
T'e !eac'e# *$e$ 'i'e# o#%e# !'inkin !oo&$ 5'en p&annin ac!i3i!ie$ !o
a&&o5 1o# m*&!ip&e en!#/ poin!$ an% !o %e3e&op 'i'e# o#%e# !'inkin $ki&&$ $*c'
a$ $/n!'e$i$2 e3a&*a!ion e!c)
The !omponent is T demonstrated when'
In3e$!ia!ion$ o# p#o"ec!$ #*n 5i!'o*! $ini1ican! c&a$$ %i$c*$$ion o1 !'e
*n%e#&/in $cience)
C&a$$ ac!i3i!ie$ 5'ic' a#e 1*n2 5i!' $*#p#i$in o*!come$2 b*! 5i!'o*! 1o&&o5
*p o1 i%ea$ in $*b$e*en! &e$$on$2 o# 1#amin o1 !'e i%ea$ be'in% !'eac!i3i!ie$)
Science concep!$ a#e !#ea!e% a$ !'in$ !o be &ea#n!2 emp'a$i$in 1o#ma&
%e1ini!ion$)
T'e#e i$ a p#e$*mp!ion !'a! i! i$ !'e !eac'e#$ #o&e !o con!#o& 5'a! i$ !o be
&ea#n!2 an% 'o5 i! i$ !o be &ea#n!)
C&a$$#oom 5o#k i$ con$!#aine% o# #ecipe &ike2 5i!'o*! #oom 1o# %i$c*$$ion o#
%eba!e o1 p*#po$e o# me!'o%$
11
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
12/42
Le$$on p&an$ con!ain !oo m*c' ma!e#ia& !o a&&o5 $*$!aine% %i$c*$$ion$ in
#e$pon$e !o $!*%en! *e$!ion$
Ac!i3i!ie$ 1oc*$ on 'a3in 1*n 5i!'o*! a #ea& 1oc*$ on concep!*a&
*n%e#$!an%in$
. Students are encouraged to see themselves as mathematical and
scientific thin!ers
.) *tudents are e+plicitly supported to engage with the processes of open-
ended investigation and problem solving
This !omponent is demonstrated when'
T'e !eac'e# p&an$ !o $!#a!eica&&/ b*i&% oppo#!*ni!ie$ 1o# $!*%en!$ !o %e3e&op
'/po!'e$e$ in p#ac!ica& 5o#k2 an% !o e!en% an% *e$!ion in!e#p#e!a!ion$
T'e !eac'e# enco*#ae$ $!*%en!$ !o #ai$e *e$!ion$ in c&a$$2 a#i$in o*! o1
ob$e#3a!ion$2 o# epe#ience)
S!*%en!$ a#e enco*#ae% !o make %eci$ion$ in p#ac!ica& in3e$!ia!ion$
conce#nin '/po!'e$e$ !o be ep&o#e%2 epe#imen!a& %e$in2 mea$*#emen!
an% #eco#%in !ec'ni*e$2 ana&/$i$ an% in!e#p#e!a!ion)
This component is T demonstrated when'
S!*%en!$ a#e i3en a c'oice o1 in3e$!ia!ion$ !o ca##/ o*!2 b*! 5i!'o*!
!#ainin in app#op#ia!e epe#imen!a& !ec'ni*e$ an% 5i!' no #o*p
commi!men! !o !'e i%ea$ bein !e$!e%)
A c&a$$ epe#imen! 1oc*$e$ on con!#o& o1 3a#iab&e$ 81ai# !e$!in< 5i!'o*! a
c&ea# concep!*a& p#opo$i!ion) Fo# in$!ance2 !'e pe#meabi&i!/ o1 $an%2 &oam an%
c&a/ $oi& i$ !e$!e%2 5i!' a!!en!ion pai% !o con!#o&&in 1o# 5a!e#2 amo*n! o1 $oi&2
!ec'ni*e2 b*! 5i!'o*! %i$c*$$in !'e p*#po$e o# !'e #ea$on$ 5'/ !'e/ mi'!
%i11e#)
P#ac!ica& 5o#k i$ #ecipe.&ike2 5i!'o*! #oom 1o# %i$c*$$ion an% %eba!e o1
p*#po$e2 me!'o%$2 ana&/$i$)
12
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
13/42
." *tudents engage in mathematical/scientific reasoning and argumentation
This sub-component is demonstrated when'
S!im*&*$ ma!e#ia&$ a#e p#o3i%e% !'a! c'a&&ene $!*%en!$ i%ea$ an%
enco*#ain %i$c*$$ion2 $pec*&a!ion2 an% onoin ep&o#a!ion
Time i$ a&&o5e% 1o# %i$c*$$ion$ !o a#i$e na!*#a&&/ an% be 1o&&o5e% in
c&a$$2 an% enco*#ain in3e$!ia!ion$ !o #e$o&3e *e$!ion$
T'e !eac'e# $'a#e$ in!e&&ec!*a& con!#o& 5i!' $!*%en!$
T'e &ea#nin p#o#am inc&*%e$ 1#e*en! open en%e% in3e$!ia!ion$ o# $'o#!.
!e#m open ep&o#a!ion$
T'e !eac'e# enco*#ae$ %i$c*$$ion o1 e3i%ence2 inc&*%in %i$con1i#min
e3i%ence $*c' a$ anoma&ie$ in epe#imen!a& 5o#k2 in !e! book ep&ana!ion$2
in ob$e#3a!ion$2 o# in p*b&ic #epo#!$ o1 $cience
T'e !eac'e# p#o3i%e$ $!*%en!$ 5i!' *e$!ion$ o# c'a&&ene$ a$ !'e impe!*$
1o# &ea#nin an% enco*#ae$ an% $*ppo#!$ $!*%en!$ !o con$!#*c! !'ei# o5n
#e$pon$e$ !o $*c' *e$!ion$
S!*%en!$ a#e enco*#ae% !o c'a&&ene o# $*ppo#! o# amp&i1/ o!'e#$
con!#ib*!ion$)
The sub-component is T demonstrated when'
T'e#e i$ a $!#on 1oc*$ on en$*#in con!en! co3e#ae2 a$ %i$!inc! 1#om
*n%e#$!an%in
Le$$on p&an$ a#e $!#ic!&/ 1o&&o5e%2 5i!' !oo m*c' ma!e#ia& !o be co3e#e% !oa&&o5 %i3e#en! %i$c*$$ion$ in #e$pon$e !o $!*%en! *e$!ion$ o# commen!$)
S!*%en!$ 5o#k main&/ in%i3i%*a&&/2 5i!' no! m*c' 5'o&e.c&a$$ o# $ma&&.
#o*p %i$c*$$ion)
C&a$$ %i$c*$$ion i$ %omina!e% b/ !'e !eac'e#$ 3oice)
Teac'e# *e$!ion$ a#e main&/ c&o$e%2 5i!' a pa#!ic*&a# #e$pon$e in min%)
13
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
14/42
T'e#e i$ a $!#on 1oc*$ on en$*#in con!en! co3e#ae2 a$ %i$!inc! 1#om
*n%e#$!an%in)
In!e&&ec!*a& con!#o& i$ 1i#m&/ main!aine% b/ !'e !eac'e#)
0+amples to illustrate the !omponent'
T'e 'i$!o#/ o1 $cience i%ea$ i$ $!#on&/ #ep#e$en!e%)
E) A $cience !opic on %i$ea$e 1oc*$e$ on !'e 'i$!o#/ o1 o*# *n%e#$!an%in o1
!'e bac!e#ia& na!*#e o1 in1ec!ion2 !o emp'a$i$e !'e po5e# o1 $cience in$i'!$2
an% !'e 5a/ e3i%ence i$ *$e% !o !e$! an% 3e#i1/ !'eo#ie$ in $cience)
A!!en!ion i$ pai% !o !'e p#oce$$e$ o1 '/po!'e$i$ ene#a!ion an%
epe#imen!a& %e$in E) 93onne #an an anima& be'a3io*# *ni! 1o# 'e# 9ea# ,
c&a$$) T'e/ %i$c*$$e%2 *$in ob$e#3a!ion$ o1 a c&a$$#oom pe! #a!2 !'e
%i11e#ence be!5een ob$e#3a!ion an% in1e#ence) T'e/ &ea#n! !'e !ec'ni*e o1
!ime $amp&in o1 anima& po$i!ion an% be'a3io*# *$in bi#%$ in a cae2 an%
one2 !'en !5o #a!$ in an enc&o$*#e) Fo&&o5in %i$c*$$ion$ abo*! !'e $*#3i3a&
imp&ica!ion$ o1 be'a3io*#2 !'e/ !'en eamine% c#icke!$ an% came *p 5i!' a
c&a$$ &i$! o1 *e$!ion$ abo*! c#icke! be'a3io*#2 o# $!#*c!*#e an% 1*nc!ion) Pai#$
o1 $!*%en!$ %e$ine%2 ca##ie% o*! an% #epo#!e% on a c'o$en *e$!ion2 *$in a
!emp&a!e !'a! #e*i#e% p#e$en!a!ion o1 %a!a in !5o 1o#ma!$2 an% an e3a&*a!ion
o1 !'e ene#a&i!/ o1 !'e 1in%in$) T'e 1oc*$ in !'e %i$c*$$ion con!in*a&&/
#e1e##e% back !o !'e a%ap!i3e p*#po$e o1 pa#!ic*&a# be'a3io*#$) E) 9ea# ,6
$!*%en!$ $!*%/in ene!ic$ in3e$!ia!e #ecen! c&aim$ !'e#e 'a$ been c#o$$.
b#ee%in o1 ene!ica&&/ mo%i1ie% $o/ in!o &oca& c#op$) T'e/ &ook a! !'e
$*e$!e% mec'ani$m 1o# c#o$$.po&&ina!ion2 an% $!*%/ ene!ic !ec'ni*e$2 !o
come *p 5i!' $*e$!ion$ abo*! 5'a! con!#o&$ $'o*&% be in p&ace)
P&annin i$ 1&eib&e eno*' $o !'a! $!*%en! i%ea$ an% *e$!ion$ can been*ine&/ 1o&&o5e% *p2 pe#'ap$ b/ 1*#!'e# in3e$!ia!ion) E) J*&ie$ 9ea# >
c&a$$ #ai$e% !'e *e$!ion abo*! 'o5 &on a ba&&poin! pen 5o*&% &a$!) T'e/
%i$c*$$e% 'o5 /o* 5o*&% 1in% o*!2 !'en a##ane% a compa#a!i3e in3e$!ia!ion
5i!' %i11e#en! b#an%$2 mea$*#in !'e &en!' o1 &ine 5i!' app#op#ia!e con!#o&$)
E) D*#in a ene!ic$ *ni!2 !'e *e$!ion o1 ene!ica&&/ mo%i1ie% 1oo% cap!*#e$
$!*%en! in!e#e$! an% &ea%$ !o a %eba!e in1o#me% b/ in%epen%en! #e$ea#c'
*$in !'e 5eb)
14
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
15/42
Anoma&o*$ #e$*&!$ 1#om epe#imen!$ a#e %i$c*$$e% open&/ in !'e c&a$$) E)
C#ai$ 9ea# @ c&a$$ 1o*n% an epe#imen! c*&!*#in bac!e#ia a3e anoma&o*$
#e$*&!$) Be1o#e 'an%in !'e c*&!*#e$ back !o #o*p$ 'e %i$p&a/e% !'em2 !'en
&e% a %i$c*$$ion in 5'ic' !'e/ %i$c*$$e% !'e $*#p#i$e #e$*&!$ !o come *p 5i!'
$ome po$$ib&e #ea$on$ an% an e3a&*a!ion o1 !'e a%e*ac/ o1 !'e con!#o&$ !'e/'a% p*! in p&ace) E) A c&a$$ *$e$ %e Bono$ !'inkin 'a!$ !ec'ni*e !o 1*&&/
ep&o#e !'e #een'o*$e e11ec!) E) A *ni! i$ p&anne% *$in !'e in!e#ac!i3e
app#oac'2 5'e#eb/ $!*%en!$ *e$!ion$ a#e %i$c*$$e% an% #e1ine% !o 1o#m !'e
ba$i$ o1 in3e$!ia!ion$ 1o#min !'e co#e o1 !'e *ni!)
C*##en! i$$*e$ a#e %i$c*$$e% in c&a$$2 5'ic' enco*#ae $!*%en!$ !o #ai$e
*e$!ion$ abo*! e3i%ence2 o# !'e i%ea$ *n%e#&/in $*c' i$$*e$) E) Me!'o%$
o1 #e$pon%in !o a con!empo#a#/ o*!b#eak o1 1oo! an% mo*!' a#e %i$c*$$e%
an% %eba!e%2 *$in ne5$pape# ana&/$e$) E) T'e n*!#i!iona& 3a&*e o1
c'i&%#en$ &*nc'e$ i$ %i$c*$$e%2 *$in e3i%ence 1#om a #e$o*#ce book on
%ie!a#/ p#incip&e$) E) In a *ni! on #oa% $a1e!/2 e3i%ence #e&a!e% !o !'e 5ea#in
o1 $ea! be&!$2 o# o1 bic/c&e 'e&me!$2 i$ %eba!e% in !'e con!e! o1 p*b&ic po&ic/)
Open.en%e% !a$k$ a#e $e! !'a! enco*#ae %i3e#en!2 c#ea!i3e !'inkin E)
S!*%en!$ a#e a$ke% !o *$e !'ei# $cience *n%e#$!an%in$ !o %e$in a $/$!em2
o# !ec'no&oica& %e3ice2 $*c' a$ an a*!oma!e% p&an! n*#$e#/2 o# me!'o% o1
ana&/$in !'e mo3emen! o1 a ne!ba&& p&a/e#) E) S!*%en!$ a#e c'a&&ene%
*$in 5'a! 5o*&% 'appen i1)) *e$!ion$ 8I1 #a3i!/ on ea#!' 5a$ $!#one#2 i1 5eco*&% c&one %ino$a*#$
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
16/42
5. MComa% 1667
T'i$ a#!ic&e a%%#e$$e$ an% a!!emp!$ !o #e1*!e $e3e#a& o1 !'e mo$! 5i%e$p#ea% an%
en%*#in mi$concep!ion$ 'e&% b/ $!*%en!$ #ea#%in !'e en!e#p#i$e o1 $cience) T'e!en m/!'$ %i$c*$$e% inc&*%e !'e common no!ion$ !'a! !'eo#ie$ become &a5$2 !'a!
'/po!'e$e$ a#e be$! c'a#ac!e#ie% a$ e%*ca!e% *e$$e$2 an% !'a! !'e#e i$ a
common&/.app&ie% $cien!i1ic me!'o%) In a%%i!ion2 !'e a#!ic&e inc&*%e$ %i$c*$$ion o1
o!'e# inco##ec! i%ea$ $*c' a$ !'e 3ie5 !'a! e3i%ence &ea%$ !o $*#e kno5&e%e2 !'a!
$cience an% i!$ me!'o%$ p#o3i%e ab$o&*!e p#oo12 an% !'a! $cience i$ no! a c#ea!i3e
en%ea3o#) Fina&&/2 !'e m/!'$ !'a! $cien!i$!$ a#e ob"ec!i3e2 !'a! epe#imen!$ a#e !'e
$o&e #o*!e !o $cien!i1ic kno5&e%e an% !'a! $cien!i1ic conc&*$ion$ a#e con!in*a&&/
#e3ie5e% conc&*%e !'i$ p#e$en!a!ion) T'e pape# en%$ 5i!' a p&ea !'a! in$!#*c!ion in
an% oppo#!*ni!ie$ !o epe#ience !'e na!*#e o1 $cience a#e 3i!a& in p#e$e#3ice an%
in$e#3ice !eac'e# e%*ca!ion p#o#am$ !o 'e&p *n$ea! !'e m/!'$ o1 $cience) M/!'$
a#e !/pica&&/ %e1ine% a$ !#a%i!iona& 3ie5$2 1ab&e$2 &een%$ o# $!o#ie$) A$ $*c'2 m/!'$
can be en!e#!ainin an% e3en e%*ca!iona& $ince !'e/ 'e&p peop&e make $en$e o1 !'e
5o#&%) In 1ac!2 !'e ep&ana!o#/ #o&e o1 m/!'$ mo$! &ike&/ acco*n!$ 1o# !'ei#
%e3e&opmen!2 $p#ea% an% pe#$i$!ence) Ho5e3e#2 5'en 1ac! an% 1ic!ion b&*#2 m/!'$
&o$e !'ei# en!e#!ainmen! 3a&*e an% $e#3e on&/ !o b&ock 1*&& *n%e#$!an%in) S*c' i$ !'e
ca$e 5i!' !'e m/!'$ o1 $cience) Sc'o&a# Jo$ep' Campbe&& 8,@< 'a$ p#opo$e% !'a!
!'e $imi&a#i!/ amon man/ 1o&k m/!'$ 5o#&%5i%e i$ %*e !o a $*bcon$cio*$ &ink
be!5een a&& peop&e$2 b*! no $*c' &ink can ep&ain !'e m/!'$ o1 $cience)
Mi$concep!ion$ abo*! $cience a#e mo$! &ike&/ %*e !o !'e &ack o1 p'i&o$op'/ o1$cience con!en! in !eac'e# e%*ca!ion p#o#am$2 !'e 1ai&*#e o1 $*c' p#o#am$ !o
p#o3i%e an% #e*i#e a*!'en!ic $cience epe#ience$ 1o# p#e$e#3ice !eac'e#$ an% !'e
ene#a&&/ $'a&&o5 !#ea!men! o1 !'e na!*#e o1 $cience in !'e p#eco&&ee !e!book$ !o
5'ic' !eac'e#$ mi'! !*#n 1o# *i%ance) A$ S!e3en Ja/ Go*&% poin!$ o*! in T'e Ca$e
o1 !'e C#eepin Fo Te##ie# C&one 8,@@
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
17/42
'a3e $*e$!e% a%%i!iona& mi$concep!ion$ 5o#!'/ o1 con$i%e#a!ion) Ho5e3e#2 /ea#$
o1 $cience !eac'in an% !'e #e3ie5 o1 co*n!&e$$ !e!$ 'a$ $*b$!an!ia!e% !'e 3a&i%i!/ o1
!'e in3en!o#/ p#e$en!e% 'e#e)
"yth 1: #ypotheses $ecome theories which $ecome laws
T'i$ m/!' %ea&$ 5i!' !'e ene#a& be&ie1 !'a! 5i!' inc#ea$e% e3i%ence !'e#e i$ a
%e3e&opmen!a& $e*ence !'#o*' 5'ic' $cien!i1ic i%ea$ pa$$ on !'ei# 5a/ !o 1ina&
accep!ance) Man/ be&ie3e !'a! $cien!i1ic i%ea$ pa$$ !'#o*' !'e '/po!'e$i$ an%
!'eo#/ $!ae$ an% 1ina&&/ ma!*#e a$ &a5$) A 1o#me# U)S) p#e$i%en! $'o5e% 'i$
mi$*n%e#$!an%in o1 $cience b/ $a/in !'a! 'e 5a$ no! !#o*b&e% b/ !'e i%ea o1
e3o&*!ion beca*$e i! 5a$ "*$! a !'eo#/) T'e p#e$i%en!$ mi$$!a!emen! i$ !'e e$$ence
o1 !'i$ m/!'0 !'a! an i%ea i$ no! 5o#!'/ o1 con$i%e#a!ion *n!i& &a5ne$$ 'a$ been
be$!o5e% *pon i!) T'e p#ob&em c#ea!e% b/ !'e 1a&$e 'ie#a#c'ica& na!*#e in'e#en! in!'i$ m/!' i$ !'a! !'eo#ie$ an% &a5$ a#e 3e#/ %i11e#en! kin%$ o1 kno5&e%e) O1 co*#$e
!'e#e i$ a #e&a!ion$'ip be!5een &a5$ an% !'eo#ie$2 b*! one $imp&/ %oe$ no! become
!'e o!'e#..no ma!!e# 'o5 m*c' empi#ica& e3i%ence i$ ama$$e%) La5$ a#e
ene#a&ia!ion$2 p#incip&e$ o# pa!!e#n$ in na!*#e an% !'eo#ie$ a#e !'e ep&ana!ion$ o1
!'o$e ene#a&ia!ion$ 8R'o%e$ : Sc'aib&e2 ,@0 Home# : R*bba2 ,0 Campbe&&2
,Q;
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
18/42
!/pica&&/ a$$e#!2 !'e *e$!ion #emain$2 an e%*ca!e% *e$$ abo*! 5'a! T'e be$!
an$5e# 1o# !'i$ *e$!ion m*$! be2 !'a! 5i!'o*! a c&ea# 3ie5 o1 !'e con!e! in 5'ic' !'e
!e#m i$ *$e%2 i! i$ impo$$ib&e !o !e&&) T'e !e#m '/po!'e$i$ 'a$ a! &ea$! !'#ee
%e1ini!ion$2 an% 1o# !'a! #ea$on2 $'o*&% be aban%one%2 o# a!
&ea$! *$e% 5i!' ca*!ion) Fo# in$!ance2 5'en Ne5!on $ai% !'a! 'e 1#ame% no
'/po!'e$i$ a$ !o !'e ca*$e o1 #a3i!/ 'e 5a$ $a/in !'a! 'e 'a% no $pec*&a!ion abo*!
an ep&ana!ion o1 5'/ !'e &a5 o1 #a3i!/ ope#a!e$ a$ i! %oe$) In !'i$ ca$e2 Ne5!on
*$e% !'e !e#m '/po!'e$i$ !o #ep#e$en! an imma!*#e !'eo#/) A$ a $o&*!ion !o !'e
'/po!'e$i$ p#ob&em2 Son&ei!ne# 8,@< $*e$!e% !'a! !en!a!i3e o# !#ia& &a5$ be ca&&e%
ene#a&iin '/po!'e$e$ 5i!' p#o3i$iona& !'eo#ie$ #e1e##e% !o a$ ep&ana!o#/
'/po!'e$e$) Ano!'e# app#oac' 5o*&% be !o aban%on !'e 5o#% '/po!'e$i$ a&!oe!'e#
in 1a3o# o1 !e#m$ $*c' a$ $pec*&a!i3e &a5 o# $pec*&a!i3e !'eo#/) 4i!' e3i%ence2
ene#a&iin '/po!'e$e$ ma/ become &a5$ an% $pec*&a!i3e !'eo#ie$ become
!'eo#ie$2 b*! *n%e# no ci#c*m$!ance$ %o !'eo#ie$ become &a5$) Fina&&/2 5'en$!*%en!$ a#e a$ke% !o p#opo$e a '/po!'e$i$ %*#in a &abo#a!o#/ epe#ience2 !'e !e#m
no5 mean$ a p#e%ic!ion) A$ 1o# !'o$e '/po!'e$e$ !'a! a#e #ea&&/ 1o#eca$!$2 pe#'ap$
!'e/ $'o*&% $imp&/ be ca&&e% 5'a! !'e/ a#e2 p#e%ic!ion$)
"yth 3: % general and universal scientific method exists
T'e no!ion !'a! a common $e#ie$ o1 $!ep$ i$ 1o&&o5e% b/ a&& #e$ea#c' $cien!i$!$ m*$!
be amon !'e mo$! pe#3a$i3e m/!'$ o1 $cience i3en !'e appea#ance o1 $*c' a &i$!
in !'e in!#o%*c!o#/ c'ap!e#$ o1 man/ p#eco&&ee $cience !e!$) T'i$ m/!' 'a$ been
pa#! o1 !'e 1o&k&o#e o1 $c'oo& $cience e3e# $ince i!$ p#opo$a& b/ $!a!i$!ician Ka#&
Pea#$on 8,;
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
19/42
!'e $ame me!'o%$ *$e% b/ a&& p#ob&em.$o&3e#$) T'e &e$$on !o be &ea#ne% i$ !'a!
$cience i$ no %i11e#en! 1#om o!'e# '*man en%ea3o#$ 5'en p*&e$ a#e in3e$!ia!e%)
Fo#!*na!e&/2 !'i$ i$ one m/!' !'a! ma/ e3en!*a&&/ be %i$p&ace% $ince man/ ne5e#
!e!$ a#e aban%onin o# a*men!in !'e &i$! in 1a3o# o1 %i$c*$$ion$ o1 me!'o%$ o1
$cience)
"yth &: Evidence accumulated carefully will result in sure !nowledge
A&& in3e$!ia!o#$2 inc&*%in $cien!i$!$2 co&&ec! an% in!e#p#e! empi#ica& e3i%ence !'#o*'
!'e p#oce$$ ca&&e% in%*c!ion) T'i$ i$ a !ec'ni*e b/ 5'ic' in%i3i%*a& piece$ o1
e3i%ence a#e co&&ec!e% an% eamine% *n!i& a &a5 i$ %i$co3e#e% o# a !'eo#/ i$
in3en!e%) U$e1*& a$ !'i$ !ec'ni*e i$2 e3en a p#epon%e#ance o1 e3i%ence %oe$ no!
*a#an!ee !'e p#o%*c!ion o1 3a&i% kno5&e%e beca*$e o1 5'a! i$ ca&&e% !'e p#ob&em
o1 in%*c!ion) In%*c!ion 5a$ 1i#$! 1o#ma&ie% b/ F#ance$ Bacon in !'e ,!' cen!*#/) In'i$ book2 No3*m O#an*m 8,-6= ,Q-
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
20/42
T'e ene#a& $*cce$$ o1 !'e $cien!i1ic en%ea3o# $*e$!$ !'a! i!$ p#o%*c!$ m*$! be
3a&i%) Ho5e3e#2 a 'a&&ma#k o1 $cien!i1ic kno5&e%e i$ !'a! i! i$ $*b"ec! !o #e3i$ion
5'en ne5 in1o#ma!ion i$ p#e$en!e%) Ten!a!i3ene$$ i$ one o1 !'e poin!$ !'a!
%i11e#en!ia!e$ $cience 1#om o!'e# 1o#m$ o1 kno5&e%e) Acc*m*&a!e% e3i%ence can
p#o3i%e $*ppo#!2 3a&i%a!ion an% $*b$!an!ia!ion 1o# a &a5 o# !'eo#/2 b*! 5i&& ne3e# p#o3e!'o$e &a5$ an% !'eo#ie$ !o be !#*e) T'i$ i%ea 'a$ been a%%#e$$e% b/ Home# an%
R*bba 8,@< an% Lopn$'in$k/ 8,;
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
21/42
8,6< S'ie&a Tobia$ a#*e$ !'a! man/ capab&e an% c&e3e# $!*%en!$ #e"ec! $cience a$
a ca#ee# beca*$e !'e/ a#e no! i3en an oppo#!*ni!/ !o $ee i! a$ an eci!in an%
c#ea!i3e p*#$*i!) T'e mo#a& in Tobia$ !'e$i$ i$ !'a! $cience i!$e&1 ma/ be
impo3e#i$'e% 5'en $!*%en!$ 5'o 1ee& a nee% 1o# a c#ea!i3e o*!&e! e&imina!e i! a$ a
po!en!ia& ca#ee# beca*$e o1 !'e 5a/ i! i$ !a*'!)
"yth (: Science and its methods can answer all )uestions.
P'i&o$op'e#$ o1 $cience 'a3e 1o*n% i! *$e1*& !o #e1e# !o !'e 5o#k o1 Ka#& Poppe#
8,@< an% 'i$ p#incip&e o1 1a&$i1iabi&i!/ !o p#o3i%e an ope#a!iona& %e1ini!ion o1 $cience)
Poppe# be&ie3e% !'a! on&/ !'o$e i%ea$ !'a! a#e po!en!ia&&/ 1a&$i1iab&e a#e $cien!i1ic
i%ea$) Fo# in$!ance2 !'e &a5 o1 #a3i!/ $!a!e$ !'a! mo#e ma$$i3e ob"ec!$ ee#! a
$!#one# #a3i!a!iona& a!!#ac!ion !'an %o ob"ec!$ 5i!' &e$$ ma$$ 5'en %i$!ance i$ 'e&%
con$!an!) T'i$ i$ a $cien!i1ic &a5 beca*$e i! co*&% be 1a&$i1ie% i1 ne5&/.%i$co3e#e%ob"ec!$ ope#a!e %i11e#en!&/ 5i!' #e$pec! !o #a3i!a!iona& a!!#ac!ion) In con!#a$!2 !'e
co#e i%ea amon c#ea!ioni$!$ i$ !'a! $pecie$ 5e#e p&ace on ea#!' 1*&&/.1o#me% b/
$ome $*pe#na!*#a& en!i!/) Ob3io*$&/2 !'e#e i$ no $cien!i1ic me!'o% b/ 5'ic' $*c' a
be&ie1 co*&% be $'o5n !o be 1a&$e) Since !'i$ $pecia& c#ea!ion 3ie5 i$ impo$$ib&e !o
1a&$i1/2 i! i$ no! $cience a! a&& an% !'e !e#m c#ea!ion $cience i$ an o/mo#on) C#ea!ion
$cience i$ a #e&iio*$ be&ie1 an% a$ $*c'2 %oe$ no! #e*i#e !'a! i! be 1a&$i1iab&e)
H*n%#e%$ o1 /ea#$ ao !'o*'!1*& !'eo&oian$ an% $cien!i$!$ ca#3e% o*! !'ei# $p'e#e$
o1 in1&*ence an% 'a3e $ince coei$!e% 5i!' &i!!&e ac#imon/) To%a/2 on&/ !'o$e 5'o 1ai&
!o *n%e#$!an% !'e %i$!inc!ion be!5een $cience an% #e&iion con1*$e !'e #*&e$2 #o&e$2an% &imi!a!ion$ o1 !'e$e !5o impo#!an! 5o#&% 3ie5$) I! $'o*&% no5 be c&ea# !'a! $ome
*e$!ion$ $imp&/ m*$! no! be a$ke% o1 $cien!i$!$) D*#in a #ecen! c#ea!ion $cience
!#ia& 1o# in$!ance2 Nobe& &a*#ea!e$ 5e#e a$ke% !o $in a $!a!emen! abo*! !'e na!*#e o1
$cience !o p#o3i%e $ome *i%ance !o !'e co*#!) T'e$e 1amo*$ $cien!i$!$ #e$pon%e%
#e$o*n%in&/ !o $*ppo#! $*c' a $!a!emen!0 a1!e# a&& !'e/ 5e#e epe#!$ in !'e #ea&m o1
$cience 8K&a/man2 S&ocombe2 Le'man2 : Ka*1man2 ,@
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
22/42
con!#ib*!ion$ 1#om bo!' !'e p'i&o$op'/ o1 $cience an% p$/c'o&o/ #e3ea& !'a! !'e#e
a#e a! &ea$! !'#ee ma"o# #ea$on$ !'a! make comp&e!e ob"ec!i3i!/ impo$$ib&e)
Man/ p'i&o$op'e#$ o1 $cience $*ppo#! Poppe#$ 8,;< 3ie5 !'a! $cience can
a%3ance on&/ !'#o*' a $!#in o1 5'a! 'e ca&&e% con"ec!*#e$ an% #e1*!a!ion$) In o!'e#
5o#%$2 $cien!i$!$ $'o*&% p#opo$e &a5$ an% !'eo#ie$ a$ con"ec!*#e$ an% !'en ac!i3e&/
5o#k !o %i$p#o3e o# #e1*!e !'o$e i%ea$) Poppe# $*e$!$ !'a! !'e ab$ence o1
con!#a#/ e3i%ence2 %emon$!#a!e% !'#o*' an ac!i3e p#o#am o1 #e1*!a!ion2 5i&& p#o3i%e
!'e be$! $*ppo#! a3ai&ab&e) I! ma/ $eem &ike a $!#ane 5a/ o1 !'inkin abo*!
3e#i1ica!ion2 b*! !'e ab$ence o1 %i$p#oo1 i$ con$i%e#e% $*ppo#!) T'e#e i$ one ma"o#
p#ob&em 5i!' !'e i%ea o1 con"ec!*#e an% #e1*!a!ion) Poppe# $eem$ !o 'a3e p#opo$e%
i! a$ a #ecommen%a!ion 1o# $cien!i$!$2 no! a$ a %e$c#ip!ion o1 5'a! $cien!i$!$ %o)
F#om a p'i&o$op'ica& pe#$pec!i3e !'e i%ea i$ $o*n%2 b*! !'e#e a#e no in%ica!ion$ !'a!
$cien!i$!$ ac!i3e&/ p#ac!ice p#o#am$ !o $ea#c' 1o# %i$con1i#min e3i%ence) Ano!'e#
a$pec! o1 !'e inabi&i!/ o1 $cien!i$!$ !o be ob"ec!i3e i$ 1o*n% in !'eo#/.&a%enob$e#3a!ion2 a p$/c'o&oica& no!ion 8Ho%$on2 ,@
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
23/42
A&!'o*' !'e pa#a%im p#o3i%e$ %i#ec!ion !o !'e #e$ea#c' i! ma/ a&$o $!i1&e o#
&imi! in3e$!ia!ion) An/!'in !'a! con1ine$ !'e #e$ea#c' en%ea3o# nece$$a#i&/ &imi!$
ob"ec!i3i!/) 4'i&e !'e#e i$ no con$cio*$ %e$i#e on !'e pa#! o1 $cien!i$!$ !o &imi!
%i$c*$$ion2 i! i$ &ike&/ !'a! $ome ne5 i%ea$ in $cience a#e #e"ec!e% beca*$e o1 !'e
pa#a%im i$$*e) 4'en #e$ea#c' #epo#!$ a#e $*bmi!!e% 1o# p*b&ica!ion !'e/ a#e#e3ie5e% b/ o!'e# membe#$ o1 !'e %i$cip&ine) I%ea$ 1#om o*!$i%e !'e pa#a%im a#e
&iab&e !o be e&imina!e% 1#om con$i%e#a!ion a$ c#ackpo! o# poo# $cience an% !'*$ %o
no! appea# in p#in!) Eamp&e$ o1 $cien!i1ic i%ea$ !'a! 5e#e o#iina&&/ #e"ec!e%
beca*$e !'e/ 1e&& o*!$i%e !'e accep!e% pa#a%im inc&*%e !'e $*n.cen!e#e% $o&a#
$/$!em2 5a#m.b&oo%e%ne$$ in %ino$a*#$2 !'e e#m.!'eo#/ o1 %i$ea$e2 an%
con!inen!a& %#i1!)
4'en 1i#$! p#opo$e% ea#&/ in !'i$ cen!*#/ b/ A&1#e% 4eene#2 !'e i%ea o1
mo3in con!inen!$2 1o# eamp&e2 5a$ 3io#o*$&/ #e"ec!e%) Scien!i$!$ 5e#e no! #ea%/
!o emb#ace a no!ion $o con!#a#/ !o !'e !#a%i!iona& !eac'in$ o1 !'ei# %i$cip&ine)
Con!inen!a& %#i1! 5a$ 1ina&&/ accep!e% in !'e ,6$ 5i!' !'e p#opo$a& o1 a mec'ani$m
o# !'eo#/ !o ep&ain 'o5 con!inen!a& p&a!e$ mo3e 8Ha&&am2 ,Q an% Mena#%2 ,@
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
24/42
ca#ee# 5i!' an in3e$!ia!o#/ #eime mo#e $imi&a# !o *a&i!a!i3e !ec'ni*e$ *$e% in !'e
$ocia& $cience$ !'an !'e epe#imen!a& !ec'ni*e$ common&/ a$$ocia!e% 5i!' !'e
na!*#a& $cience$)
Fo# 'i$ mo$! #e3o&*!iona#/ %i$co3e#ie$2 Da#5in #eco#%e% 'i$ e!en$i3e
ob$e#3a!ion$ in no!ebook$ anno!a!e% b/ $pec*&a!ion$ an% !'o*'!$ abo*! !'o$e
ob$e#3a!ion$) A&!'o*' Da#5in $*ppo#!e% !'e in%*c!i3e me!'o% p#opo$e% b/ Bacon2
'e 5a$ a5a#e !'a! ob$e#3a!ion 5i!'o*! $pec*&a!ion o# p#io# *n%e#$!an%in 5a$ bo!'
ine11ec!i3e an% impo$$ib&e) T'e !ec'ni*e$ a%3ance% b/ Da#5in 'a3e been 5i%e&/
*$e% b/ $cien!i$!$ Goo%a&& an% No$$e/ in !'ei# p#ima!e $!*%ie$) Scien!i1ic kno5&e%e
i$ aine% in a 3a#ie!/ o1 5a/$ inc&*%in ob$e#3a!ion2 ana&/$i$2 $pec*&a!ion2 &ib#a#/
in3e$!ia!ion an% epe#imen!a!ion)
"yth 1-: %ll wor! in science is reviewed to !eep the process honest.
F#e*en!&/2 !'e 1ina& $!ep in !'e !#a%i!iona& $cien!i1ic me!'o% i$ !'a! #e$ea#c'e#$comm*nica!e !'ei# #e$*&!$ $o !'a! o!'e#$ ma/ &ea#n 1#om an% e3a&*a!e !'ei# #e$ea#c')
4'en comp&e!in &abo#a!o#/ #epo#!$2 $!*%en!$ a#e 1#e*en!&/ !o&% !o p#e$en! !'ei#
me!'o%$ $ec!ion $o c&ea#&/ !'a! o!'e#$ co*&% #epea! !'e ac!i3i!/) T'e conc&*$ion !'a!
$!*%en!$ 5i&& &ike&/ %#a5 1#om !'i$ #e*e$! i$ !'a! p#o1e$$iona& $cien!i$!$ a#e a&$o
con$!an!&/ #e3ie5in eac' o!'e#$ epe#imen!$ !o c'eck *p on eac' o!'e#)
Un1o#!*na!e&/2 5'i&e $*c' a c'eck an% ba&ance $/$!em 5o*&% be *$e1*&2 !'e n*mbe#
o1 1in%in$ 1#om one $cien!i$! c'ecke% b/ o!'e#$ i$ 3ani$'in&/ $ma&&) In #ea&i!/2 mo$!
$cien!i$!$ a#e $imp&/ !oo b*$/ an% #e$ea#c' 1*n%$ !oo &imi!e% 1o# !'i$ !/pe o1 #e3ie5)
T'e #e$*&! o1 !'e &ack o1 o3e#$i'! 'a$ #ecen!&/ p*! $cience i!$e&1 *n%e# $*$picion)4i!' !'e p#e$$*#e$ o1 aca%emic !en*#e2 pe#$ona& compe!i!ion an% 1*n%in2 i! i$ no!
$*#p#i$in !'a! in$!ance$ o1 o*!#i'! $cien!i1ic 1#a*% %o occ*#) Ho5e3e#2 e3en 5i!'o*!
1#a*%2 !'e eno#mo*$ amo*n! o1 o#iina& $cien!i1ic #e$ea#c' p*b&i$'e%2 an% !'e
p#e$$*#e !o p#o%*ce ne5 in1o#ma!ion #a!'e# !'an #ep#o%*ce o!'e#$ 5o#k %#ama!ica&&/
inc#ea$e$ !'e c'ance !'a! e##o#$ 5i&& o *nno!ice%) An in!e#e$!in co#o&&a#/ !o !'i$
m/!' i$ !'a! $cien!i$!$ #a#e&/ #epo#! 3a&i%2 b*! nea!i3e #e$*&!$) 4'i&e !'i$ i$
*n%e#$!an%ab&e i3en !'e $pace &imi!a!ion$ in $cien!i1ic "o*#na&$2 !'e 1ai&*#e !o #epo#!
5'a! %i% no! 5o#k i$ a p#ob&em) On&/ 5'en !'o$e 5o#kin in a pa#!ic*&a# $cien!i1ic
%i$cip&ine 'a3e acce$$ !o a&& o1 !'e in1o#ma!ion #ea#%in a p'enomenon .. bo!'
po$i!i3e an% nea!i3e ( can !'e %i$cip&ine p#o#e$$)
Co!l(%io!%
I12 in 1ac!2 $!*%en!$ an% man/ o1 !'ei# !eac'e#$ 'o&% !'e$e m/!'$ !o be !#*e2 5e 'a3e
$!#on $*ppo#! 1o# a #ene5e% 1oc*$ on $cience i!$e&1 #a!'e# !'an "*$! i!$ 1ac!$ an%
p#incip&e$ in $cience !eac'in an% $cience !eac'e# e%*ca!ion) T'i$ i$ one o1 !'e
cen!#a& me$$ae$ in bo!' o1 !'e ne5 $cience e%*ca!ion p#o"ec!$) Benc'ma#k$ 1o#
Science Li!e#ac/ 8AAAS2 ,;< an% !'e Na!iona& Science E%*ca!ion S!an%a#%$
8Na!iona& Re$ea#c' Co*nci&2 ,>< p#o"ec! bo!' $!#on&/ $*e$! !'a! $c'oo& $cience
m*$! i3e $!*%en!$ an oppo#!*ni!/ !o epe#ience $cience a*!'en!ica&&/2 1#ee o1 !'e
&een%$2 mi$concep!ion$ an% i%ea&ia!ion$ in'e#en! in !'e m/!'$ abo*! !'e na!*#e o1
24
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
25/42
!'e $cien!i1ic en!e#p#i$e) T'e#e m*$! be inc#ea$e% oppo#!*ni!/ 1o# bo!' p#e$e#3ice an%
in$e#3ice !eac'e#$ !o &ea#n abo*! an% app&/ !'e #ea& #*&e$ o1 !'e ame o1 $cience
accompanie% b/ ca#e1*& #e3ie5 o1 !e!book$ !o #emo3e !'e c#eepin 1o !e##ie#$ !'a!
'a3e 'e&pe% p#o3i%e an inacc*#a!e 3ie5 o1 !'e na!*#e o1 $cience) On&/ b/ c&ea#in
a5a/ !'e mi$! o1 'a&1.!#*!'$ an% #e3ea&in $cience in i!$ 1*&& &i'!2 5i!' kno5&e%e o1bo!' i!$ $!#en!'$ an% &imi!a!ion$2 5i&& &ea#ne#$ become enamo#e% o1 !'e !#*e paean!
o1 $cience an% be ab&e 1ai#&/ !o "*%e i!$ p#oce$$e$ an% p#o%*c!$) No!e+ 4i&&iam
McComa$ a%%#e$$ i$ Sc'oo& o1 E%*ca!ion.4PH ,66,E2 Uni3e#$i!/ o1 So*!'e#n
Ca&i1o#nia2 Lo$ Ane&e$2 CA [email protected];,)
TOPIK , PEMEROLEHAN KEMAHIRAN MANUPULATI3
Jeni$ %an *ni! *k*#an
Pen*naan %an penen%a&ian pe#a&a!an $ain$
Me&*ki$ amba# #a"a' %an pe#a&a!an $ain$ %enan
!epa!
SINOPSIS
25
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
26/42
Topik ini membo&e'kan pe&a"a# *n!*k men*a$ai kema'i#an manip*&a!i1 %a&am
pen/ia$a!an $ain!i1ik) Kema'i#an p$ikomo!o# ini membo&e'kan pe&a"a# *n!*k
men*a$ai+
,) Jeni$ %an *ni! pen*k*#an-) Men*na %an menen%a&i a&a!an $ain$;) Me&*ki$ amba#a"a' %an a&a!an %enan !epa!
Ha%il em)ela#ara!
Pa%a ak'i# !opik ini pe&a"a# %apa!+
,) Mene#ankan kema'i#an manip*&ai1 $ebaai p#o$e$ p$ikomo!o# /an pe#&*
%ikembankan me&a&*i pen/ia$a!an $ain!i1ik
,. Mene#ankan kema'i#an manip*&a!i1 %a&am pen/ia$a!an $ain!i1ik
!e#ma$*k2
a< Jeni$ %an *ni! pen*k*#an
b< Pen*naan %an penen%a&ian a&a!an $ain$
c< Me&*ki$ amba#a"a' %an a&a!an %enan !epa!
%< Penen%a&ian $pe$imen %enan ca#a /an be!*&
%an ce#ma!
e< Membe#$i'kan pe#a&a!an $ain$ %enan be!*&
1< Pen/impanan a&a!an $ain$ %an ba'an makma&
%enan be!*& %an $e&ama!
KERANGKA TOPIK
26
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
27/42
KEMAHIRANMANIPULATIF
Jeni$ %an *ni!pen*k*#an
Men*na %anmenen%a&i pe#a&a!an$ain$
Me&*ki$ #a"a' %an a&a!an %enan
!epa!
Menen%a&i $pe$imen$ %enanbe!*& %an ce#ma!
Membe#$i'kan pe#a&a!an $ain$%enan be!*&
Men/impan pe#a&a!an $ain$ ba'an %enan be!*& %an$e&ama! co##ec!&/ an% $a1e&/)
Ra#a* , 2 Ri!"&a%a! I%iela#ara!
,.8 KEMAHIRAN MANIPULATI3
Sain$ menekankan ink*i#i %an pen/e&e$aian ma$a&a') Da&am p#o$e$ ink*i#i %an
pen/e&e$aian ma$a&a' kema'i#an $ain!i1ik %an kema'i#an be#1iki# %i *nakan)
Kema'i#an $ain!i1ik a%a&a' pen!in %a&am $eba#an pen/ia$a!an $ain!i1ik $ape#!i
men"a&ankan ek$pe#imen %an p#o"ek) Kema'i#an $ain!i1ik me#ank*mi kema'i#an
p#o$e$ $ain$ %an kema'i#an manip*&a!i1)
Apaka' %ia kema'i#an manip*&a!i3eManip*&a!i1 be#mak$*% mena5a& a!a*
kebo&e'an men*nakan $e$*a!* %enan ma'i#)O&e' i!* kema'i#an man*p*&a!i1
27
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
28/42
a%a&a' kema'i#an p$ikomo!o# /an membo&e'kan ki!a *n!*k me&ak$anakan ke#"a.
ke#"a ama&i /an me&iba!kan pe#kembanan koo#%ina$i ma!a.!anan %an kebo&e'an
menen%a&ikan p#o"ek)Sebaai con!o' $eo#an pe&a"a# men*nakan $epa$an
!5eee#))%an kan!a pembe$a# *n!*k menama!i o#an %a&aman !*mb*'an be#b*na)
Kema'i#an manip*&a!i1 %i %a&am pen/ia$a!an $ain!i1ik a%a&a' kema'i#an p$ikomo!o#
/an membo&e'kan pe&a"a# men*a$ai +
a< Jeni$ %an *ni! pen*k*#an
b< Pen*anaan %an penen%a&ian a&a!an $ain$
c< Me&*ki$ amba#a"a' %an a&a!an %enan !epa!
%< Penen%a&ian $pecimen %enan ca#a /an be!*& %an
ce#ma!
e< Pembe#$i'kan pe#a&a!an $ain$ %enan be!*&
1< Pen/impanan a&a!an $ain$ %an ba'an makmak %enan
be!*& %an $e&ama!
Denan men*a$ai kema'i#an manip*&a!i1 pa#a $ain!i$ mamp* men%apa!kan
kep*!*$an /an $a')Ia "*a akan men'in%a#kan kema&anan %an
,) L*ki$ %an namakan pe#a&a!an /an pe#na' an%a *nakan *n!*kpena"a#an $ain$ $eko&a' #en%a'
-) Te#ankan baaimana an%a men*nakan pe#a&a!an !e#$eb*!%enan be!*&)
Bi&a men*nakan kema'i#an manip*&a!i1 pe&a"a# pe#&* menambi& ki#a ke$e&ama!an
%i#i %an #akan.#akan)Lanka'.&anka' /an pe#&* %iambi& !e#ma$*k $ema$a
men*nakkan a&a!an /an peca' 2!i%ak menc*c*k ba'an /an !a"am %an pana$
kepa%a #akan.#akan 2 mene&akkan $pecimen /an !a"am2$e#ana /an be#bi$a
%an memakan ba'an /an be#ac*n $eca#a !i%ak $ena"a) Me&a!i' $ikap
!an*n"a5ab !e#'a%ap ke$e&ama!an %i#i %an o#an &ain a%a&a' $ikap /an baik %an
m*#ni)
28
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
29/42
Denan men*nakan pen*#*$an #a1ik /an $e$*ai2bina $a!* pe!a
kon$ep !en!an kepen!inan men*a$ai kema'i#an manip*&a!i1 bai
pe&a"a#)
,.1 JENIS DAN UNIT PENGUKURAN
,.1.1 PENGUKURAN PANJANG
Un!*k men*k*# pan"an2 ki!a bo&e' men*nakan pemba#i$ a!a* pi!a *k*#) Uk*#an
!e#keci& pa%a pemba#i$ me!e# a%a&a' 6), cm) Pemba#i$ me!e# 'an/a bo&e' men*k*#
pan"an %enan !epa! $e'ina 6), cm)
,) H*#aikan ca#a /an be!*& baaimana *n!*k membaca $ka&apa%a pemba#i$ *n!*k mene&akkan #a&a! pa#a&&ak
)-) H*#aikan baaimana %iame!e# $ebi"i bo&a pin pon bo&e'
%i*k*# %enan men*nakan pemba#i$ me!e# %an $epa$an$e! $*a#e
Ank*p 3e#nie# %an mic#ome!e# $c#e5 a*e a%a&a' a&a! /an bia$a %i*nakan
%i%a&am makma& %an in%*$!#/) Ank*p 3e#nie# $e$*ai *n!*k men*k*# pan"an
ob"ek2 %iame!e# &*a# 8OD< ob"ek be#ben!*k $1e#a a!a* $i&in%e#2 %iame!e# %a&am 8ID) ian/a a%a&a' pen!in *n!*k men/amb*nkan amme!e# %enan ca#a /an
be!*& *n!*k mene&akkan ke#o$akan bi&a "a#*m pen*n"*k be#e#ak %a&am a#a'
/an $a&a') Te#mina& po$i!i1 amme!e# pe#&* %i$amb*nkan kepa%a !e#mina&
po$i!i1 ba!e#i a!a* p*nca k*a$a)Bei!* "*a %enan !e#mina& nea!i1 amme!e#)
Q) $ebe&*m men*nakan amme!e# pa$!ikan "a#*m amme!e# be#a%a pa%a
ke%*%*kan $i1a#) Ini bo&e' %i&ak*kan %enan me&a#a$kan pe&a#a$ $i1a#
%iba5a' "a#*m !e#$eb*!)
=OLTMETER
Bea ke*pa/aan me#en!a$i - !i!ik %a&am $e$*a!* &i!a# bo&e' %i*k*# %enan
men*nakan 3o&!me!e#)o&!me!e# pe#&* %i$amb*nkan $eca#a $e&a#i me#en!a$i
komponen /an %i *k*#) Lanka'.&anka' be#"aa."aa $ama $ape#!i pen*naan
amme!e#)
33
m*&!ime!e# a%a&a' me!e# e&ek!#ik
pe&baai 1*n$i)
Bincankan apa /an bo&e' %i*k*#
%an baaimana men*nakann/a
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
34/42
,.,. PENGGUNAAN DAN PENGENDALIAN ALATAN SAINS
,.,.1 Mi&ro%&o
Mi&ro%&o a*a;a ( keban/akan mo%*& /an %i*nakan %i $eko&a' men*nakan
kan!a %an ca'a/a *n!*k membe$a#kan ob"ek) Kan!a /an %i*nakan membia$kan
ca'a/a *n!*k memb*a!kan ob"ek nampak &ebi' %eka!)
S'ereo%&o > mik#o$kop ini membena#kan pen&i'a!an binoc*&a# *n!*k me&i'a!
ob"ek /an &ebi' be$a#)
1.,., PENGGUNAAN DAN PENGENDALIAN BAHAN KIMIA
Janan memana$kan pe&a#*! /an m*%a' !e#baka# %enan api
Pe&a#*! /an !i%ak %i *nakan pe#&* %i$impan $em*&a %i%a&am $!o# pe&a#*!a!a* %i &*p*$kan !anpa penan*'an)
E&akkan !*mpa'an %an ba$*' !anan $ee#a %enan $ab*n %an ai# "ika
be#&ak* $en!*'an))
Camp*#kan ba'an kimia ke%a&am ai# %an !i%ak $eba&ikn/a G*nakan $pa!*&a
/an be#&ainan *n!*k ba'an kimia /an be#bea
Ha%kan pen*naan "*m&a' ba'an kimia /an %i*nakan %a&am makma&)
PENGGUNAAN DAN PENGENDALIAN ALATAN ELEKTRIK
Pa$!ikan $em*a kab&e e&ek!#ik %a&am keaa%aan /an baik)
34
Bincankan p#o$e%*# *m*m baaimana men*nakan %anmenen%a&ikan mik#o$kop)
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
35/42
Pa$!ikan &i!a# !i%ak me&a*i beban) Pen/amb*nan /an %ib*a! pe#&* be!*&)
Janan $en!*' pe#a&a!an e&ek!#ik /an %i$amb*nkan pa%a p*nca %enan
!anan /an ba$a')
Janan *nakan ba'an.ba'an &oam a!a* ba#anan kema$ bi&a beke#"a
%enan a&a!an e&ek!#ik)
Ambi& &anka'.&anka' pencea'an *n!*k mene&akkan !*mpa'an kea!a$
a&a!an e&ek!#ik)
MELUKIS RAJAH DAN ALATAN DENGAN TEPAT
Di$ini !e#%apa! bebe#apa !ip *n!*k me&*ki$ $pecimen)
,) *nakan ke#!a$ ko$on /an memp*n/ai ban/ak #*an )
-) *nakan pen$i& /an !a"am))
;) &*ki$ apa /an an%a Nampak $a'a"a)
>) &aka# #a"a' /an be$a# %an m*%a')
Q) &*ki$ %enan men*nakan $ka&a /an be!*& %an $e$*ai)
) "anan me&o#ek a!a* me5a#nakan #a"a') ) U$e $!ipp&in !o in%ica!e a
%a#ke# a#ea
) *nakan pemba#i$ *n!*k me&*ki$ a#i$an)"anan me#in!ani a#i$
/an be#&abe&)
@) &abe&kan ba'aian.ba'aian ob"ek)
35
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
36/42
) be#ikan !a"*k *n!*k &*ki$an an%a)
Ak$e$ in!e#ne! *n!*k men*mp*& mak&*ma! !en!an makma& ma/a)
Baaimanaka' ian/a be#bea %enan bi&ik makma& $ain$ bia$a
TOPIK 9 PENGENDALIAN SPESIMEN DENGAN BETUL DAN BERHATIHATI
36
L*ki$ %an namakan a&a!an /an bia$a %i*nakan %a&am pena"a#an
$ain$ $eko&a' #en%a')
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
37/42
SINOPSIS
Topik ini membo&e'kan pe&a"a# *n!*k men*a$ai kema'i#an manip*&a!i1 %a&en/ia$a!an $ain!i1ik) Kema'i#an p$ikomo!o# ini membo&e'kan pe&a"a# *n!*k
men*a$ai+
,) Men*na %an menen%a&i a&a!an $ain$-) Me&*ki$ amba#a"a' %an a&a!an %enan !epa!;) Penen%a&ian $pecimen %enan ca#a /an be!*& %an ce#ma!>) Membe#$i'kan pe#a&a!an $ain$ %enan be!*&Q) Men/impan a&a!an $ain$ %an ba'an kimia %enan be!*& %an $e&ama!
Ha%il em)ela#ara!
Pa%a ak'i# !opik ini pe&a"a# %apa!+
,) Mene#ankan kema'i#an manip*&ai1 $ebaai p#o$e$ p$ikomo!o# /an pe#&*
%ikembankan me&a&*i pen/ia$a!an $ain!i1ik
,. Mene#ankan kema'i#an manip*&a!i1 %a&am pen/ia$a!an $ain!i1ik !e#ma$*k2
a< Pen*naan %an penen%a&ian a&a!an $ain$
b< Penen%a&ian $pe$imen %enan ca#a /an be!*&
%an ce#ma!
c< Membe#$i'kan pe#a&a!an $ain$ %enan be!*&
%< Pen/impanan a&a!an $ain$ %an ba'an makma&
%enan be!*& %an $e&ama!
KERANGKA TOPIK
37
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
38/42
KEMAHIRANMANIPULATIF
Men*na %an menen%a&i pe#a&a!an $ain$
Menen%a&i $pe$imen$ %enan be!*& %an
ce#ma!
Membe#$i'kan pe#a&a!an $ain$ %enan be!*&
Men/impan pe#a&a!an $ain$ ba'an %enan be!*& %an $e&ama!
Ben%a 'i%*p /an %iba5a ke bi&ik %a#"a' pe#&* %i "aa *n!*k !empo' ma$a /an pen%ek a!a*
pan"an)O&e' /an %emikian ian/a meme#&*kan ke%iaman /an k'*$*$ %an pen"aaan /an
be#ka&a)Jika bo&e' bina $*a!* ka5a$an &apanan %i &*a# bi&ik %a#"a' )an%a pe#&* menambi&
&anka'.&anka' ke$e&ama!an apabi&a menen%a&ikan $pecimen)
Kebe#$i'an %an ke$e&ama!an apabi&a menen%a&ikan $pecimen pe#&* %ibe#ikan pe#'a!ian
/an &ebi')pa$!ikan pe&a"a# memba$*' !anan me#eka %ena $ab*n %an ai# $e&epa$
menen%a&ikan $pecimen 'i%*p) Pen"aaan /an &ebi' pe#&* %ibe#ikan apabi&a $pecimen i!*
memp*n/a*i ci##i.ci#i /an bo&e' memba'a/akan pe&a"a#8 e) kak!*$ /an memp*n/ai %*#i
/an !a"am2$e#ana /an m*nkin men/ena! a!a* menii! a!a*/an bo&e'
men/ebabkan i##i!a$i< ) ina!kan pe&a"a# $*pa/a !i%ak me#a$a a!a* mema$*kkan apa "*ake%a&am m*&*! me#eka)
38
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
39/42
A&'i0i'i1 2 Bi#i Kaa!" Hi#a(
,) Se%iakan !ia &emba#an &api$an kapa$ %ia!a$ kepinan !ai& /an be#bea)
-) Le!akkan &ima bi"i kacan 'i"a* ke a!a$ $e!iap $a!* &api$an kapa$);) Tina&kan ke#in &api$an kapa$ /an pe#!ama)ba$a'kan &api$an kapa$ /an ke%*a
%enan &ima $*%* ai# %an &api$an ke!ia %enan -6 $*%* ai#)>) Si#am &api$an ke%*a %an ke!ia %enan i$ipa%* ai# /an $ama $e&ama &ima 'a#i)$. Pe#'a!ikan !*mbe$a#an anak beni' %an #eko%kan ke!inian %an bi&anan %a*n
$e!iap 'a#i)
A&'i0i'i , 2 I&a! da! Cia&
,) Se%iakan $a!* ak*a#i*m %enan ikan %an cicak) Pe#'a!ikan 'ai5an !e#$eb*!)-) Kena&pa$!i %an ban%inkan ci##i.ci#i ke%*a 'ai5an !e#$eb*!)
a< Apakan ci#i /an bia$a 'ai5an !e#$eb*!b< Apaka' ci#i /an be#bea
9.,. PENGENDALIAN BAHANBAHAN BIOLOGI
Sem*a ak!i3i!i /an me&iba!kan !anan ke m*&*! pe#&* %ie&akkan
Se#ana %an 'ai5an keci& 'a#*$ %i&e!akkan %i %a&am $anka# a!a* ak*a#i*m)
Kece%e#aan /an %i$ebabkan o&e' 'ai5an /an %ika"i 'en%ak&a' %i #a5a!
%enan men*nakan an!i$ep!ic %an #a5a!an $e&an"*! pe#&* %ibe#ikan)
L*ka pe#&* $emb*' $epen*'n/a $ebe&*m m*&a beke#"a) Pe#!imbankan
pen*naan 1i&em23i%eo$ %an comp*!e# *n!*k ak!i3i!i %i$$ec!ion))
A&a!an kaca %an $&ai% mik#o$kop pe#&* %i ba$mi k*man %an %i*nakan
$em*&a)
Seba#an !*mpa'an a!a* kema&anan pe#&* %i#eko%kan 5a&a*p*n !ia%a
kece%e#aan)
39
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
40/42
T(m)(*a!
Lak*kan peme#'a!ian %i &apanan
P*&ankan $em*&a $pecimen %i &apanan
Janan b*an $pecimen ke%a&am !on $ampa'
Janan ken%a&ikan !*mb*'an /an be#ac*n
Bi!a'a!"
Pe#'a!ikan$e#ana /an 'i%*p %i%a&am pi#in pe!#i /an !e#!*!*p)
Lepa$kan $e#ana $e&epa$ ak!i3i!i)
Un!*k pa$!ikan ke$e&ama!an $ebe&*m mem*&akan ke#"a ba&*! $em*a
&*ka)
Tanan pe#&* %iba$*' %enan $ab*n)
Jika %iii! #a5a! &*ka %enan an!i$ep!ic)
9.9. MEMBERSIH ALATAN SAINS DENGAN BETUL
Be#$i'kan a&a!an kaca %enan men*nakan ba'an c*ci2bi&a$ %enan ai# %an
ke#inkan)
Un!*k pene#inan bia#kan a&a!an kaca be#%i#i2%ian!*n a!a* %ibia#kan
ke#in %ia!a$ #ak a!a* papan pene#in)
40
-
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
41/42
Se&epa$ men*nakan $eba#an a&a! pa$!ikan ian/a be#$i' $ebe&*m
%i$impan)
9.:. MENIMPAN ALATAN SAINS DAN BAHAN DENGAN BETUL DAN
SELAMAT
A&a!an /an be$a# %an beka$ ba'an kimia /an be$a# $e'a#*$n/a %i$impan
pa%a #ak /an ba5a')
Ba'an pe#&* %i$impan pa%a $*'* /an $e$*ai)
Janan &e!akkan ba'an /an ba'a/a %a&am beka$ /an !i%ak $!abi&)
Rac*n pe#&* %ik*nci %a&am cabine!)
Simpan $em*a ba'an kimia /an ak!i1 %a&am beka$ /an e&ap
A$i% %an ba'an /an menkaki$ pe#&* %i$impan %a&am cabine! b*kan &oam
%an be#&*ban)
41
T*&i$kan no!a #inka$ !en!an ca#a penen%a&ian2pembe#$i'an %an #a
$impanan a&a!an $ain$)
)
www.biologycorner.com
www.ehow.com
www.wikihow.com
www.sciencekit.com
http://www.biologycorner.com/http://www.biologycorner.com/http://www.ehow.com/http://www.wikihow.com/http://www.sciencekit.com/http://www.biologycorner.com/http://www.ehow.com/http://www.wikihow.com/http://www.sciencekit.com/ -
7/24/2019 Modul Berfikir dan Bekerja Secara Saintifik
42/42