module on efdr constitution.doc

የሕገመንግስትየሕገመንግስት ስልጠናስልጠና ሞጁልሞጁል

በፌዴራልበፌዴራል የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ማሰልጠኛማሰልጠኛ ማእከልማእከል የተዘጋጀየተዘጋጀ

የሕገመንግስትየሕገመንግስት ስልጠናስልጠና ሞጁልሞጁል

Contentsመግቢያ...............................................................................................................4

1

1. ስለህገመንግስት በጠቅላላው፣................................................................................61.1. የህገ መንግስት ትርጓሜ፣..................................................................................61.2. የህገ-መንግስት ዓይነቶች...............................................................................101.3.1.3. የህገመንግስት አፈጣጠርና ታሪክ......................................................................14

2. የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተረቀቀበትና የጸደቀበት ሂደት....................................................322.1. የህገመንግስት አወጣጥ ሂደቶች........................................................................322.2. የኢፊድሪ ህገ መንግስት ረቂቅ ዝግጅትና አፀዳደቅ.....................................................34

3.3. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት አወቃቀር፣ መሠረታዊ ገፅታዎች፣ ራእይና ግብ..................................433.1.3.1. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት አወቃቀር፣ መሠረታዊ ገፅታዎች፣...........................................433.2.3.2. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት፣ አገሪዊ ራዕይና መሠረታዊ ግቦች.........................................49

4. የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተመሰረተባቸው መርሆዎች......................................................575.1. ሉአላዊነት.................................................................................................585.2. የህገ መንግስት የበላይነት...............................................................................855.3. ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች....................................................................1015.4. የመንግሥት አሰራርና ተጠያቂነት.....................................................................1175.5. የሃይማኖትና መንግሥት መለያየት.....................................................................127

5. ፌዴራሊዝም በኢትዮጵያ....................................................................................1305.1. የፌዴራሊዚም ፅንሰ ሀሳብና ታሪካዊ አመጣጥ.....................................................1305.2. ፌዴራሊዝም ከሌሎች ሥርዓቶች ጋር ያለው ልዩነትና ተመሳሳይነት................................1335.3. የኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም መሠረታዊ መርሆዎችና መለያዎቹ.........................................1365.4. በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም የሥልጣን ክፍፍልና የመንግስት አካላት..................................1435.5. የፌዴሬሽን ምክር ቤት ሥልጣንና ኃላፊነት...........................................................1475.6. የግጭት አፈታት መዋቅር እና ጣልቃ ገብነት በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም ሥርዓት...................1495.7. የመስተዳድር አካላት ግንኙነት በኢትዮጵያ...........................................................163

6. ህገ መንግስትን ስለመተርጐም.............................................................................1686.1. ህገ መንግስት ለምን ይተረጐማል ?.................................................................1706.2. ሕገ-መንግስትን የመተርጐም ዓይነቶች..............................................................1726.3. ህገ መንግስት ስለሚተረጉሙ አካላት...............................................................1736.4. የኢፊድሪ ህገ መንግስት አተረጓጐም ሂደት እና የፌዴሬሽን ምክር ቤት ሚና.......................1776.5. የህገ መንግስት አተረጓጐም መርሆዎች.............................................................1816.6. የትርጉም ውጤት......................................................................................1826.7. ህገ መንግስትን በመተርጐም ሂደት የፍርድ ቤቶች ሚና.............................................183

7. ህገ-መንግስትን ስለማሻሻል................................................................................1877.1. ህገ-መንግስት የማሻሻል ሂደት.......................................................................1887.2. የኢ.ፌ.ድ.ሪ ህገ መንግስት የሚሻሻልበት ሥርዓት..................................................189

8. ህገ መንግስትና ህገ መንግስታዊነት.......................................................................1908.1. ስለ ህገ መንግስታዊነት በጠቅላላው................................................................1908.2. የተጻፋ ህገ መንግስትና ህገ መንግስታዊነት.........................................................1938.3. በኢፊድሪ ህገ መንግስታዊነት ስለማስረፅ...........................................................1958.4. ሕገመንግስቱ በትርጉም እየዳበረ መገኘቱ፡..........................................................197

ጠቅላላጠቅላላ አላማዎችአላማዎች ""

የዚህየዚህ ሞጁልሞጁል መሠረታዊመሠረታዊ ዓላማዓላማ ሰልጣኞች፣ሰልጣኞች፣

2

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ትርጓሜትርጓሜ" " የህገየህገ መንግስትመንግስት አይነቶችአይነቶች መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪያት፣ባህሪያት፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ አፈጣጠርናአፈጣጠርና እድገት፣እድገት፣

ስለስለ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትናእድገትና ልዩልዩ ባህሪያት፣ባህሪያት፣

ስለስለ ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የረቂቅየረቂቅ ዝግጅትናዝግጅትና የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሂደት፣ሂደት፣

የህገየህገ መንግስትመንግስት አፀዳደቅአፀዳደቅ ሂደቶችናሂደቶችና ህገህገ መንግስትመንግስት ስለሚፀድቅባቸውስለሚፀድቅባቸው መንገዶች፣መንገዶች፣

ስለኢፌድሪስለኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ራዕይናራዕይና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦች፣ግቦች፣

ስለስለ ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አወቃቀርናአወቃቀርና መሠረታዊመሠረታዊ ገፅታዎች፣ገፅታዎች፣

በኢፌዲሪ ህገመንግስት የብሄር ብሄረሰቦችና ህዝቦች ሉአላዊነት ምንነትና መገለጫው፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትናየበላይነትና የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት የማረጋገጫየማረጋገጫ መንገዶች፣መንገዶች፣

ስለስለ ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትናየበላይነትና የበላይነቱንየበላይነቱን ማረጋገጫማረጋገጫ መንገዶች፣መንገዶች፣

የሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች ምንነትና ልዩነት እንዲሁም የሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ

መብቶች መከበራቸውን ለማረጋገጥ ስለተዘረጋው የክትትልና የቁጥጥር ስርአት፣

ተጠያቂነትንና መልካም አስተዳደርን ለማስፈን ስለተዘረጋውን ህገመንግስታዊ ስርአትና ዝርዝር

መገለጫዎች፣

በኢፌዲሪ ህገመንግስት የመንግስትና ሀይማኖት መለያየት መርህ፣

የፌዴራሊዝም ታሪካዊ አመጣጥና ጽንሰሀሳብ፣

ፌዴራሊዝም ከሌሎች ሥርዓቶች ጋር ያለው ልዩነትና ተመሳሳይነት፣

የኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም መሠረታዊ መርሆዎችና መለያዎቹ፣

በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም የሥልጣን ክፍፍልና የመንግስት አካላት፣

የግጭት አፈታት መዋቅር እና ጣልቃ ገብነት በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም ሥርዓት፣

የመስተዳድር አካላት ግንኙነት በኢትዮጵያ፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት አተረጓጎምናአተረጓጎምና የህገየህገ መንግስትመንግስት አተረጓጎምአተረጓጎም ዘዴዎች፣ዘዴዎች፣

ስለስለ ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የአተረጓጎምየአተረጓጎም ሥርዓት፣ሥርዓት፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤናጉባኤና የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ሥልጣንናሥልጣንና ሀላፊነት፣ሀላፊነት፣

ዳኞችዳኞች ጉዳዮችንጉዳዮችን ወደወደ ህገህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ስለሚመሩበትስለሚመሩበት ሥርዓት፣ሥርዓት፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የማሻሻያየማሻሻያ ሂደቶች፣ሂደቶች፣

ስለስለ ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የማሻሻያየማሻሻያ ሥርዓት፣ሥርዓት፣

ስለስለ ህገህገ መንግስትናመንግስትና ህገህገ መንግስታዊነት፣መንግስታዊነት፣

በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ስላለባቸውስላለባቸው ኃላፊነት፣ኃላፊነት፣

3

መሠረታዊመሠረታዊ የሆኑየሆኑ ሀሳቦችንሀሳቦችን በማቅረብበማቅረብ ለሠልጣኞችለሠልጣኞች ገለፃገለፃ በሚደረግበትበሚደረግበት ጊዜናጊዜና በቱቶሪያልበቱቶሪያል ሠዓትሠዓት በሚያደርጉትበሚያደርጉት

ውይይትውይይት ለመነሻለመነሻ የሚሆኑየሚሆኑ መሠረተመሠረተ ሀሳቦችንሀሳቦችን" " ማንሳትናማንሳትና የሰልጣኞቹንየሰልጣኞቹን ዕውቀትዕውቀት ክህሎትናክህሎትና አመለካከትአመለካከት ማጎልበትማጎልበት

ነው፡፡ነው፡፡

መግቢያ የአንድንየአንድን አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሒደትሒደት ትክክለኛነት፣ትክክለኛነት፣ የህገየህገ መንግስቱን፣መንግስቱን፣ መሠረታዊመሠረታዊ ግብናግብና አወቃቀር፣አወቃቀር፣

ይዘት፣ይዘት፣ የአተረጓጎምናየአተረጓጎምና የማሻሻያየማሻሻያ ሥርዓትሥርዓት ላይላይ ትክክለኛትክክለኛ የሆነየሆነ ግንዛቤግንዛቤ ለመያዝለመያዝ በመጀመሪያበመጀመሪያ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት

መሠረታዊመሠረታዊ ተፈጥሮናተፈጥሮና ትርጓሜ፣ትርጓሜ፣ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት አፈጣጠርናአፈጣጠርና ታሪካዊታሪካዊ እድገት፣እድገት፣ በህገበህገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ

መፍትሔመፍትሔ ሊሰጣቸውሊሰጣቸው ስለሚገቡስለሚገቡ ማህበራዊማህበራዊ ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ፖለቲካዊፖለቲካዊ አጀንዳዎችናአጀንዳዎችና መሠረታዊመሠረታዊ የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት

ጥያቄዎችጥያቄዎች ዳሰሳዳሰሳ ማድረግማድረግ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በባህሪውበባህሪው በአፀዳደቁ፣በአፀዳደቁ፣ በይዘቱ፣በይዘቱ፣

በአተረጓጎሙናበአተረጓጎሙና በሚሻሻልበትበሚሻሻልበት ስርዓትስርዓት ከሌሎችከሌሎች አዎጆችአዎጆች ((ህጎችህጎች) ) የሚለይባቸውንየሚለይባቸውን መሠረታዊመሠረታዊ ነጥቦችነጥቦች

መመርመርናመመርመርና መረዳትመረዳት የግድየግድ አስፈላጊአስፈላጊ ነው፡፡ነው፡፡

በመሆኑምበመሆኑም የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አፀዳደቅአፀዳደቅ መሠረታዊመሠረታዊ ግብናግብና ዓላማ፤ዓላማ፤ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በህጎችበህጎች የደረጃየደረጃ

አመዳደብአመዳደብ ሒደትሒደት ውስጥውስጥ ስላለውስላለው ሥፍራ፣ሥፍራ፣ ህገመንግስቱህገመንግስቱ የተመሰረተባቸውየተመሰረተባቸው መሰረታዊመሰረታዊ መርሆዎች፣መርሆዎች፣ ስለስለ ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ የበላይነት፣የበላይነት፣ የህገየህገ መንግስትመንግስት የአተረጓጎምናየአተረጓጎምና የማሻሻያየማሻሻያ ሥርዓቶችሥርዓቶች በውልበውል ተረድቶ፣ተረድቶ፣ ተገቢተገቢ የሆነየሆነ ግንዛቤ፤ግንዛቤ፤

ለመያዝለመያዝ ከላይከላይ በተነሱትበተነሱት ነጥቦችነጥቦች ዙሪያዙሪያ የሌሎችየሌሎች አገሮችንአገሮችን ተሞክሮናተሞክሮና አሠራርአሠራር ማየቱማየቱ ሀሳቡቹንሀሳቡቹን በንፅፅርበንፅፅር

ለመርመርናለመርመርና ለመረዳትለመረዳት እድልእድል የሚሰጥየሚሰጥ በመሆኑበመሆኑ ሞጁሉንሞጁሉን በዓለማችን፣በዓለማችን፣ ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውንያላቸውን አሠራሮችአሠራሮች

በእያንዳንዱበእያንዳንዱ ነጥብነጥብ በሚያሳይበሚያሳይ መንገድመንገድ ለማዘጋጀትለማዘጋጀት ተሞክሯዋል፡፡ተሞክሯዋል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም በዚህበዚህ ሞጁልሞጁል በተሸፈኑትንበተሸፈኑትን ርዕስርዕስ ጉዳዮችጉዳዮች ሲያነቡሲያነቡ የመጀመሪያውየመጀመሪያው ክፍልክፍል ወይምወይም ፖራግራፍፖራግራፍ

ስለሌሎችስለሌሎች አገሮችአገሮች ተሞክሮተሞክሮ በተሰጠውበተሰጠው ገለፃገለፃ ላይላይ ግልፅግልፅ ግንዛቤግንዛቤ ይዘውይዘው የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከሌሎችከሌሎች

አገሮችአገሮች ህግጋትህግጋት መንግስትመንግስት የሚጋራቸውንናየሚጋራቸውንና የሚለዩባቸውንየሚለዩባቸውን መሠረታዊመሠረታዊ ነጥቦችናነጥቦችና የልዩነቶቹንየልዩነቶቹን መሠረታዊመሠረታዊ

ምክንያትምክንያት በጥንቃቄበጥንቃቄ መመዘንናመመዘንና መመርመርመመርመር አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡ እንደዚሁምእንደዚሁም ህገህገ መንግስትመንግስት በማፅደቅናበማፅደቅና በህገበህገ መንግስትመንግስት

የሚካተቱትየሚካተቱት መርሆችናመርሆችና ሐሳቦችንሐሳቦችን አስመልክቶአስመልክቶ ሁሉምሁሉም አገሮችአገሮች ሙሉሙሉ በሙሉበሙሉ የሚስማሙበትየሚስማሙበት ወጥወጥ የሆነየሆነ ቀመርቀመር

((ፎርሙላፎርሙላ) ) የሌለየሌለ መሆኑንመሆኑን መረዳትመረዳት ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር የእያንዳንዱየእያንዳንዱ አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት መመዘንናመመዘንና

መታየትመታየት ያለበትያለበት ይዞትይዞት ከተነሣውከተነሣው አገራዊአገራዊ ራዕይ፤ራዕይ፤ በአፀዳደቅበአፀዳደቅ ሂደቱሂደቱ የነበሩየነበሩ ነባራዊነባራዊ ዕውነታዎች፣ዕውነታዎች፣ ሊፈታቸውናሊፈታቸውና

ሊቆጣጠራቸውሊቆጣጠራቸው ከሚፈልገው፤ከሚፈልገው፤ ኢኮኖሚያዊ፣ኢኮኖሚያዊ፣ ማህበራዊ፣ማህበራዊ፣ ፖለቲካዊናፖለቲካዊና የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት ጥያቄዎችጥያቄዎች አንፃርአንፃር መሆንመሆን

እንዳለበትእንዳለበት መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትንመንግስትን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በይዘታቸውበይዘታቸው ከሌሎችከሌሎች አገሮችአገሮች ህገህገ

መንግስትመንግስት የሚለዩባቸውየሚለዩባቸው አንዳንድአንዳንድ ነጥቦችነጥቦች በመኖራቸውበመኖራቸው ብቻብቻ አንዳችአንዳች ነገርነገር የሚጎድለውየሚጎድለው ህገህገ መንግስትመንግስት

4

አድርጎውአድርጎው ለማቅረብለማቅረብ የሚሞክሩየሚሞክሩ አሉ፡፡አሉ፡፡ ይህምይህም ተገቢተገቢ እንዳልሆነእንዳልሆነ መረዳትናመረዳትና የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች አገሪቱአገሪቱ

ያሣልፈቻቸውያሣልፈቻቸው ማህበራዊማህበራዊ ፖለቲካዊናፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ እንቅስቃሴናእንቅስቃሴና ችግርችግር ውጤቶችውጤቶች መሆናቸውመሆናቸው ተገቢውተገቢው ግንዛቤግንዛቤ

እንዲያዝባቸውናእንዲያዝባቸውና ተፈፃሚተፈፃሚ እንዲሆኑእንዲሆኑ ማድረግ፣ማድረግ፣ በማናቸውምበማናቸውም ቦታናቦታና ጊዜጊዜ የተሣሣቱየተሣሣቱ አመለካከቶችአመለካከቶች ሣይንሣዊሣይንሣዊ

በሆነበሆነ መንገድመንገድ ተከራክሮተከራክሮ ለማስተካከልለማስተካከል በዕውቀት፣በዕውቀት፣ የክህሎትናየክህሎትና የአመለካከትየአመለካከት ብቃትብቃት ማሳደግማሳደግ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

በዚህበዚህ ሞጁልሞጁል የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጓሜናትርጓሜና መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪያት፣ስለህገባህሪያት፣ስለህገ--መንግስትመንግስት ዓይነቶችዓይነቶች ! ! ታሪካዊታሪካዊ

አፈጣጠርናአፈጣጠርና እድገትእድገት ስለስለ ኢኢ..ፊፊ..ድድ..ሪሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ረቂቅረቂቅ ዝግጅትናዝግጅትና አፀዳደቅ፣አፀዳደቅ፣ እንዲሁምእንዲሁም ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ

ራዕይናራዕይና ግብ፣ግብ፣ የህገመንግስቱየህገመንግስቱ መሰረታዊመሰረታዊ መርሆዎች፣መርሆዎች፣ የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም መሰረታዊመሰረታዊ ባህርያትና፣ባህርያትና፣ የኢፌዲሪየኢፌዲሪ

ህገመንግስትህገመንግስት ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መለያመለያ ባህርያት፣ባህርያት፣ ስለስለ ህገህገ--መንግስትመንግስት አተረጓጐምአተረጓጐም መርህመርህ//ስልትስልት//!!ህገህገ--መንግስትንመንግስትን

ስለሚተረጐሙስለሚተረጐሙ አካላትአካላት ! ! ስለስለ ህገህገ--መንግስትመንግስት አተረጓጐምአተረጓጐም ሂደትሂደት ስርዓቶችስርዓቶች! ! የኢፌዴሪየኢፌዴሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት አተረጓጐምአተረጓጐም

!!ህገህገ--መንግስትመንግስት በመተርጐምበመተርጐም ሂደትሂደት የፍየፍ//ቤቶችቤቶች ሚናሚና !!ስለፌዴሬሽንስለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት እናእና የህገየህገ--መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ

ጉባኤጉባኤ ሚናሚና !!ህገህገ--መንግስትንመንግስትን ስለማሻሻልስለማሻሻል እናእና የማሻሻያየማሻሻያ ደረጃዎች፣ደረጃዎች፣ ስለስለ ህገህገ መንግስትናመንግስትና ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት

አጠርአጠር ባለባለ መልክመልክ መሠረታዊመሠረታዊ ሀሳቦችሀሳቦች ቀርበዋል፡፡ቀርበዋል፡፡

እንዲሁምእንዲሁም ከነዚህከነዚህ ጉዳዮችጉዳዮች ውስጥውስጥ በዋናበዋና ዋናዎቹዋናዎቹ ላይላይ የተወሰኑየተወሰኑ የክልልየክልል ህገህገ--መንግስቶችመንግስቶች ለመዳሰስለመዳሰስ

የሚረዱ፣የሚረዱ፣ ለመወያያለመወያያ የሚረዱየሚረዱ ሐሳቦችሐሳቦች እናእና የመወያያየመወያያ ጥያቄዎችጥያቄዎች በሞጁሉበሞጁሉ ውስጥውስጥ ለማካተትለማካተት ተሞክሯል፡፡ተሞክሯል፡፡

የህጐችንየህጐችን እናእና የባለሥልጣናትንየባለሥልጣናትን ውሣኔዎችውሣኔዎች ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ እየተሠሩእየተሠሩ ስላሉስላሉ የህገየህገ

መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ለመረዳትለመረዳት የሚጠቅሙየሚጠቅሙ ከስድስትከስድስት በላይበላይ የሆኑየሆኑ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የህገየህገ--መንግስትመንግስት

ትርጉምትርጉም የሰጠባቸውየሰጠባቸው ጉዳዮችጉዳዮች ከሞጁሉከሞጁሉ ጋርጋር በአባሪነትበአባሪነት ተያይዘዋል፡፡ተያይዘዋል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ሰልጣኞችሰልጣኞች በሞጅሉበሞጅሉ ውስጥውስጥ

በተነሡትበተነሡት መሠረተመሠረተ ሐሳቦችናሐሳቦችና በአባሪነትበአባሪነት የተያያዙትንየተያያዙትን ውሣኔዎችውሣኔዎች በመመርመርበመመርመር እናእና በመተቸትበመተቸት ከህገከህገ--መንግስትመንግስት

ፅንሰፅንሰ ሐሳብሐሳብ እድገትናእድገትና ስለስለ ኢፊድሪኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አፀዳደቅ፣አፀዳደቅ፣ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትናየበላይነትና ህገህገ

መንግስታዊነትመንግስታዊነት እንደዚሁምእንደዚሁም የህገየህገ መንግስትንመንግስትን የበላይነትየበላይነት እናእና ህገህገ መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን ለማስረፅለማስረፅ በአገራችንበአገራችን

መከናወንመከናወን ስላለባቸውስላለባቸው ተግባራትተግባራት እናእና ልንከተለውልንከተለው ስለሚገባንስለሚገባን የአፈፃፃምየአፈፃፃም ስልትስልት ያላቸውንያላቸውን ዕውቀትዕውቀት እናእና ክህሎትክህሎት

ማሣደግናማሣደግና በአመለካከትበአመለካከት ብቁብቁ ሆነውሆነው ለመገኘትለመገኘት ያልተቆጠበያልተቆጠበ ጥረትጥረት ማድረግማድረግ ይገባቸዎል፡፡ይገባቸዎል፡፡

1.ስለህገመንግስት በጠቅላላው፣

ዝርዝርዝርዝር አላማዎች፣አላማዎች፣

5

በዚህበዚህ ምዕራፍምዕራፍ ሥርሥር የተካተተውየተካተተው ""ፅሁፍፅሁፍ አንብበውአንብበው ""በፅሑፉበፅሑፉ ላይላይ ገለፃገለፃ ከተደረገላቸውናከተደረገላቸውና የእርስየእርስ በርስበርስ ውይይትውይይት

አድርገውአድርገው ሲጨርሱሲጨርሱ ሰልጣኞቹሰልጣኞቹ

1.1. ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ትርጓሜናትርጓሜና መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪያትባህሪያት ያስረዳሉ፡፡ያስረዳሉ፡፡

2.2. የህገየህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ አፈጣጠርናአፈጣጠርና እድገትእድገት ይዘረዝራሉ፡፡ይዘረዝራሉ፡፡

3.3. የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትናእድገትና ልዩልዩ ባህሪያትባህሪያት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

1.1. የህገ መንግስት ትርጓሜ፣ ውድውድ ሰልጣኞችሰልጣኞች

ህገህገ መንግስትመንግስት ማለትማለት ምንምን ማለትማለት ነውነው??

ህገህገ መንግስትመንግስት የስነየስነ ቃልናቃልና የህግየህግ ትርጉምትርጉም አንድአንድ አይነትአይነት ነውነው ብላችሁብላችሁ ታሰባላችሁታሰባላችሁ? ? ለምንለምን? ?

በዘመናችንበዘመናችን ሰዎችሰዎች ስለሚኖሩበትስለሚኖሩበት አገርአገር ወይምወይም ስለሌላውስለሌላው አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት በአንድበአንድ ወይምወይም በሌላበሌላ መልኩመልኩ

ሲገልፁ፣ሲገልፁ፣ ሲከራከሩናሲከራከሩና ሲወያዩሲወያዩ መስማትመስማት ወይምወይም ማየትማየት እንግዳእንግዳ ነገርነገር አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ህገህገ መንግስትመንግስት በፅንሰበፅንሰ ሀሳብሀሳብ

ደረጃደረጃ ከዲሞክራሲከዲሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት ግንባታ፣ግንባታ፣ ከመልካምከመልካም አስተዳዳር፣አስተዳዳር፣ ከምጣኔከምጣኔ ሀብትሀብት እድገትእድገት ወይምወይም ማሸቆልቆል፤ማሸቆልቆል፤

ከሰብዓዊከሰብዓዊ መብቶችመብቶች አያያዝናአያያዝና ጥበቃጥበቃ ጋርጋር ተያይዞተያይዞ የዘመናችንየዘመናችን መነጋገሪያመነጋገሪያ አጀንዳአጀንዳ መሆኑመሆኑ የሚያከራክርየሚያከራክር ጉዳይጉዳይ

አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ሆኖምሆኖም ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የሚወያዩየሚወያዩ ሰዎችሰዎች ሁሉሁሉ ስለሚወያዩበትስለሚወያዩበት ህገመንግስትህገመንግስት ትክክለኛትክክለኛ የሆነየሆነ

ግንዛቤግንዛቤ አላቸውአላቸው ብሎብሎ አፍንአፍን ሞልቶሞልቶ መናገርመናገር አይቻልም፡፡አይቻልም፡፡

ምክንያቱምምክንያቱም አንዳንዱአንዳንዱ ሰውሰው ከደረሰበትከደረሰበት የትምህርትየትምህርት ደረጃ፣ደረጃ፣ ከኖረበትከኖረበት ሶሽዮሶሽዮ ኢኮኖሚክኢኮኖሚክ እናእና ፖለቲካዊፖለቲካዊ ባህል፣ባህል፣

ከተሰማራበትከተሰማራበት የሙያየሙያ ዘርፍዘርፍ እናእና ሌሎችሌሎች ምክንያቶችምክንያቶች ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ያለውያለው ግንዛቤግንዛቤ ከሌላውከሌላው ሰውሰው የተለየየተለየ

ለመሆኑለመሆኑ ብዙብዙ ማጣቃሻማጣቃሻ የሚያስፈልገውየሚያስፈልገው አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይኸምይኸም በመሆኑበመሆኑ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ትርጓሜናትርጓሜና ተፈጥሯዊተፈጥሯዊ

ባህሪያትባህሪያት አንድአንድ አንድአንድ መሠረታዊመሠረታዊ ነጥቦችነጥቦች ማንሣትማንሣት በፅንሰበፅንሰ ሀሳቡሀሳቡ ላይላይ ተመሣሣይተመሣሣይ ግንዛቤግንዛቤ ለመያዝለመያዝ ይጠቅማል፡፡ይጠቅማል፡፡

በበ 1993 1993 ዓዓ..ምም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ቋንቋዎችቋንቋዎች ጥናትናጥናትና ምርምርምርምር ማዕከልማዕከል ያሳተመውያሳተመው መዝገበመዝገበ ቃላትቃላት “ “ህገህገ መንግስትመንግስት

ማለትማለት አንድአንድ አገርአገር የሚተዳደርበትናየሚተዳደርበትና ሕዝቦቿሕዝቦቿ የሚያከናውኗቸውየሚያከናውኗቸው ተግባሮችተግባሮች ሁሉሁሉ መርህመርህ የሚሆናቸውየሚሆናቸው የሁሉምየሁሉም

የበላይየበላይ የሆነየሆነ ህግህግ” ” በማለትበማለት ይተረጉመዋል፡፡ይተረጉመዋል፡፡

ሆኖምሆኖም ከላይከላይ ባነሳነውባነሳነው የአማርኛየአማርኛ መዝገበመዝገበ ቃላትቃላት ለህገለህገ መንግስትመንግስት የሰጠውየሰጠው ፍቺፍቺ ጥቅልናጥቅልና የተሟላየተሟላ ግንዛቤግንዛቤ ለመያዝለመያዝ

የማያስችልየማያስችል ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የህገየህገ መንግስትመንግስት ፅንሰፅንሰ ሐሳብሐሳብ ከህግከህግ ሙያናሙያና ከፍትህከፍትህ አካላትአካላት ተልዕኮተልዕኮ አንፃርአንፃር

ለመረዳትለመረዳት ህገህገ መንግስትመንግስት በህግበህግ መዝገብመዝገብ ቃላትቃላት እናእና በህግበህግ መፀሐፍትመፀሐፍት ውስጥውስጥ የተሰጡትየተሰጡት ትርጓሜዎችትርጓሜዎች

መመርመሩመመርመሩ ጠቀሜታጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡

6

ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር ስንመለከተውስንመለከተው የኦክሰፎርድየኦክሰፎርድ የህግየህግ ዲክሽነሪዲክሽነሪ “ “Constitution is the rules andConstitution is the rules and

practice that determine the composition and function of the organs of centralpractice that determine the composition and function of the organs of central

Government in a state and regulate the relationship between the individualGovernment in a state and regulate the relationship between the individual

and the state” and the state” በማለትበማለት ይተረጉመዋል፡፡ይተረጉመዋል፡፡ ከዚህምከዚህም ትርጓሜ፡ትርጓሜ፡- -

በመጀመሪያበመጀመሪያ ደረጃደረጃ ህገህገ መንግስትመንግስት በፅሁፍበፅሁፍ መልክመልክ የተቀረፀየተቀረፀ የህግየህግ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን ወይምወይም ደንቦችደንቦች ብቻብቻ

ማለትማለት እንዳልሆነና፣እንዳልሆነና፣ ከዚህከዚህ በተጨማሪምበተጨማሪም በረዥምበረዥም ጊዜናጊዜና በተደጋጋሚበተደጋጋሚ ተግባራዊተግባራዊ የሆኑየሆኑ የአንዲትየአንዲት

አገርአገር መሰረታዊመሰረታዊ እሴቶችናእሴቶችና መርሆችመርሆች በፅሁፍበፅሁፍ ተጠቀልለውተጠቀልለው እናእና ህገህገ መንግስትመንግስት ተብለውተብለው ባይታወጁምባይታወጁም

የአገሪቱየአገሪቱ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ሆነውሆነው የማያገለግሉበትየማያገለግሉበት አጋጣሚአጋጣሚ እንዳለ፡፡እንዳለ፡፡

በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ በህግበህግ መልክመልክ በፅሁፍበፅሁፍ የታወጁትየታወጁት ደንቦችደንቦች ወይምወይም በልምድበልምድ የዳበሩየዳበሩ እሴቶችእሴቶች እናእና

መርሆችመርሆች የአገሪቱየአገሪቱ ህገህገ መንግስትመንግስት አካላትአካላት ናቸውናቸው የሚባሉትየሚባሉት የማዕከላዊየማዕከላዊ መንግስትንመንግስትን አወቃቀር፣አወቃቀር፣

የመንግስትየመንግስት አካላትን፣አካላትን፣ ስልጣን፣ስልጣን፣ ኃላፊነትናኃላፊነትና የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ስለሚያዝበትስለሚያዝበት ሁኔታሁኔታ የሚወስኑየሚወስኑ

ገዥገዥ መርሆዎችናመርሆዎችና ደንቦችደንቦች ይዘውይዘው በተገኙበተገኙ ጊዜጊዜ እንደሆነ፡፡እንደሆነ፡፡

በሦስተኛበሦስተኛ ደረጃደረጃ በፅሑፉበፅሑፉ የተደነገጉየተደነገጉ ደንቦችደንቦች ወይምወይም በልምድበልምድ የዳበሩየዳበሩ እሴቶችናእሴቶችና የመንግስትንየመንግስትን

አወቃቀርአወቃቀር የመንግስትየመንግስት አካላትንአካላትን አደረጃጀትንአደረጃጀትን ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር ከመወሰንከመወሰን በተጨማሪበተጨማሪ በዜጎችናበዜጎችና

በመንግስትበመንግስት መካከልመካከል ያለውንያለውን ግንኙነትግንኙነት ለመቆጣጠርለመቆጣጠር የሚችሉየሚችሉ ሊሆኑሊሆኑ እንደሚቻሉናእንደሚቻሉና ከላይከላይ

በተነሱትበተነሱት መሠረታዊመሠረታዊ ጉዳዮችጉዳዮች ገዥገዥ የሆኑየሆኑ ድንጋጌድንጋጌ ያለውያለው የህግየህግ ክፍልክፍል ህገህገ መንግስትመንግስት ተብሎተብሎ

እንደሚጠራእንደሚጠራ የሚያመለክትየሚያመለክት ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡

በኦክስፎርድበኦክስፎርድ የህግየህግ መዝገበመዝገበ ቃላትቃላት የተሰጠውየተሰጠው ትርጓሜትርጓሜ ይዘትይዘት እንዳለእንዳለ ሆኖሆኖ የብላክስየብላክስ ሎውሎው ዲክሽነሪዲክሽነሪ

የሰጠውንየሰጠውን ትርጓሜትርጓሜ ስንመለከትስንመለከት “ “Constitution is the fundamental and organic law ofConstitution is the fundamental and organic law of

Nation or State establishing the conception, character, and organization ofNation or State establishing the conception, character, and organization of

its government, as well as prescribing the extent of its sovereign power andits government, as well as prescribing the extent of its sovereign power and

the manner of its exercise” the manner of its exercise” የሚልየሚል ትርጓሜትርጓሜ ሰጥቶትሰጥቶት እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡ ይህንይህን ትርጓሜትርጓሜ ስንመረምረው፡ስንመረምረው፡- -

ህገመንግስትህገመንግስት መሰረታዊመሰረታዊ የሆነየሆነ አንዲትአንዲት አገርአገር ወይምወይም መንግስትመንግስት የሚመራባትናየሚመራባትና የሚተዳደሩበትየሚተዳደሩበት ህግህግ

መሆኑን፣መሆኑን፣

ይህይህ መሰረታዊመሰረታዊ ህግህግ በዋነኛነትበዋነኛነት ስለስለ መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት አደረጃጀት፣አደረጃጀት፣

የመንግስቱንየመንግስቱን ባህሪናባህሪና ስለስለ መንግስትመንግስት ስልጣንስልጣን ሊያዝሊያዝ የሚገባውንየሚገባውን ገዢገዢ አስተሳሰብአስተሳሰብ የሚያቋቁምናየሚያቋቁምና

የሚደነግግየሚደነግግ የህግየህግ ክፍልክፍል መሆኑን፡፡መሆኑን፡፡

7

ከላይከላይ ከገለፅናቸውከገለፅናቸው በተጨማሪበተጨማሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የመንግስትየመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣንስልጣን እስከምንእስከምን ድረስድረስ

እንደሆነናእንደሆነና መንግስትመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣኑንስልጣኑን ሥራሥራ ላይላይ ስለሚያውልበትስለሚያውልበት አግባብአግባብ ወይምወይም ስርዓትስርዓት

የሚደነግግየሚደነግግ ገዢገዢ የሆነየሆነ የህግየህግ ክፍልክፍል እንደሆነእንደሆነ ይገልፃል፡፡ይገልፃል፡፡

እንደዚሁምእንደዚሁም ትርጓሜውትርጓሜው ህገህገ መንግስትመንግስት በመንግስትበመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣንስልጣን ከፍተኛከፍተኛ የሆነየሆነ ወይምወይም ዝቅተኛዝቅተኛ

ገደቦችገደቦች የሚጥልናየሚጥልና መንግስትመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣኑንስልጣኑን እንዴትናእንዴትና በምንበምን መንገድመንገድ መጠቀምመጠቀም እንዳለበትእንዳለበት ገዢገዢ

የሆነየሆነ ደንቦችደንቦች የሚያስቀምጥየሚያስቀምጥ የህግየህግ ክፍልክፍል እንደሆነእንደሆነ ተመልክቷል፡፡ተመልክቷል፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ስንመለከተውስንመለከተው ህገህገ መንግስትመንግስት በዋነኛነትበዋነኛነት አንዲትአንዲት አገርአገር ወይምወይም አንድአንድ መንግስትመንግስት የሚተዳደርባቸውየሚተዳደርባቸው

መሰረታዊመሰረታዊ መርሆዎችናመርሆዎችና ደንቦችደንቦች የሚይዝየሚይዝ የህግየህግ ማዕቀፍማዕቀፍ እንደሆነእንደሆነ የሚገልፅየሚገልፅ ሲሆንሲሆን ከተሰጡትከተሰጡት ትርጓሜዎችትርጓሜዎች

ተነስተንተነስተን የህገየህገ መንግስትመንግስት ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ስንመረምር፡፡ስንመረምር፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት አንዲትአንዲት አገርአገር የምትመራበትናየምትመራበትና መንግስትመንግስት የሚተዳደርበትየሚተዳደርበት መሰረታዊመሰረታዊ ህግህግ መሆኑን፣መሆኑን፣

ህገህገ መንግስትመንግስት እንደየአገሮቹእንደየአገሮቹ ተጨባጭተጨባጭ ሁኔታሁኔታ በፅሁፉበፅሁፉ ተጠቃልሎተጠቃልሎ በህገበህገ መንግስትነትመንግስትነት የታወጀየታወጀ

ወይምወይም በረዥምበረዥም ጊዜጊዜ ልምድናልምድና በህግበህግ የዳበሩየዳበሩ አሴቶችናአሴቶችና መርሆዎችመርሆዎች ሊሆንሊሆን አንደሚችል፣አንደሚችል፣

የተፃፈምየተፃፈም ሆነሆነ ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት የመንግስትንየመንግስትን አወቃቀር፣አወቃቀር፣ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት አደረጃጀትናአደረጃጀትና

ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር የሚወስኑየሚወስኑ ገዢገዢ መርሆችንናመርሆችንና ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን የሚያካትትየሚያካትት መሆኑን፣መሆኑን፣

ህገህገ መንግስትመንግስት የመንግስትየመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣንስልጣን ምንጭናምንጭና መሰረትመሰረት እንደዚሁምእንደዚሁም የመንግስትየመንግስት ወሰንናወሰንና

ገደብገደብ የሚወስኑየሚወስኑ መርሆችናመርሆችና ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን የሚይዝናየሚይዝና መንግስትመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣኑንስልጣኑን ስለሚጠቀምበትስለሚጠቀምበት

አግባብአግባብ የሚደነግግየሚደነግግ የህግየህግ ክፍልክፍል እንደሆነእንደሆነ ፣፣ እንደዚሁምእንደዚሁም

ህገህገ መንግስትመንግስት በመንግስትናበመንግስትና በዜጎችበዜጎች መካከልመካከል ሊኖርሊኖር ስለሚገባውስለሚገባው ግንኙነትግንኙነት በተለይምበተለይም መንግስትመንግስት

ለዜጎቹለዜጎቹ ማክበርናማክበርና ማስከበርማስከበር ስላለበትስላለበት ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችመብቶች ይዘትይዘት የአፈፃፀምየአፈፃፀም ስርዓትስርዓት መሰረታዊመሰረታዊ

መርሆችንመርሆችን የሚይዝየሚይዝ በፅሁፍበፅሁፍ የታወጀየታወጀ ወይምወይም በልምድበልምድ የዳበረየዳበረ የህግየህግ ማዕቀፍማዕቀፍ እንደሆነእንደሆነ ለመገንዘብለመገንዘብ

ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

በማናቸውምበማናቸውም አገርአገር የሚገኝየሚገኝ ህገህገ መንግስትመንግስት ከሞላከሞላ ጐደልጐደል ከላይከላይ የተገለፁትንየተገለፁትን መሰረታዊመሰረታዊ ነጥቦችነጥቦች

የሚያሟላየሚያሟላ ሲሆንሲሆን የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትምመንግስትም እነዚህንእነዚህን መሰረታዊመሰረታዊ ሀሳቦችሀሳቦች አካትቶአካትቶ የሚይዝየሚይዝ በፅሁፍበፅሁፍ የተቀረፀየተቀረፀ ህገህገ

መንግስትመንግስት እንደሆነእንደሆነ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በመመርመርበመመርመር ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከላይከላይ የተጠቀሱትንየተጠቀሱትን መሰረታዊመሰረታዊ ሀሳቦችሀሳቦች ከሌሎችከሌሎች ህገመንግስቶችህገመንግስቶች ጋርጋር የሚጋራየሚጋራ

ቢሆንምቢሆንም ከነዚህከነዚህ መሰረተመሰረተ ሐሳቦችሐሳቦች በተጨማሪበተጨማሪ አንድአንድ ለየትለየት ያለያለ ባህሪባህሪ አለው፡፡አለው፡፡ ይሔውም፣ይሔውም፣ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ

መንግስትመንግስት ¾›=ƒÄåÁ wN?` wN?[cx‹“ I´x‹ uIÓ ¾uLÃ’ƒ“ u^d†¨< ¾›=ƒÄåÁ wN?` wN?[cx‹“ I´x‹ uIÓ ¾uLÃ’ƒ“ u^d†¨< ፍቃድናፍቃድና õLÔƒ ¾}Sc[}õLÔƒ ¾}Sc[}

›”É ¾þK+" TIu[cw“ ¾Ò^ ØpT†¨<” Sw†¨<”“ ’í’†¨<” uÒ^“ u}ÅÒÒò’ƒ KTdÅÓ“� �›”É ¾þK+" TIu[cw“ ¾Ò^ ØpT†¨<” Sw†¨<”“ ’í’†¨<” uÒ^“ u}ÅÒÒò’ƒ KTdÅÓ“� �

8

›”É ¾›=¢•T> TIu[cw KSÑ”vƒ Áe‹L†¨< ²”É ÁìÅlƒ ¾nM Ÿ=Ç” eUU’ƒ ”ÅJ’ SÑ”²w�›”É ¾›=¢•T> TIu[cw KSÑ”vƒ Áe‹L†¨< ²”É ÁìÅlƒ ¾nM Ÿ=Ç” eUU’ƒ ”ÅJ’ SÑ”²w�

ÁeðMÒM::ÁeðMÒM::

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ስምምነትስምምነት መሆኑንመሆኑን ለመግለፅለመግለፅ

አንዳንድአንዳንድ ምሁራንምሁራን የኢፊድሪንየኢፊድሪን ህገህገ መንግስትመንግስት የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ህገህገ መንግስትመንግስት በማለትበማለት ይገልፁታል፡፡ይገልፁታል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም በእኛበእኛ አገርአገር ሁኔታሁኔታ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ሰነድናሰነድና

የሉአላዊነታቸውየሉአላዊነታቸው መገለጫመገለጫ መሆኑንመሆኑን መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

የመወያያየመወያያ ነጥቦችነጥቦች

1.1. እርስዎእርስዎ የሚኖሩበትየሚኖሩበት ክልልክልል ህገህገ መንግስትመንግስት ከላይከላይ የተገለፁትንየተገለፁትን መሠረታዊመሠረታዊ ነጥቦችነጥቦች ያሟላልያሟላል ብለውብለው

ያስባሉያስባሉ? ? ለምንለምን??

2.2. ህገህገ መንግስትመንግስት በፌዴራልናበፌዴራልና በክልልበክልል ደረጃደረጃ ለማፅደቅለማፅደቅ ይቻላልንይቻላልን? ? ለምንለምን??

3.3. የፌዴራልየፌዴራል ህገህገ መንግስትመንግስት ከክልልከክልል ህገህገ መንግስትመንግስት በምንበምን በምንበምን ጉዳዮችጉዳዮች ይለያልይለያል??

1.2. የህገ - መንግስት ዓይነቶች

ህገህገ መንግስትመንግስት አንዲትአንዲት አገርአገር የምትመራበትናየምትመራበትና የምትተዳደርበትየምትተዳደርበት መሠረታዊመሠረታዊ ህግህግ ቢሆንምቢሆንም በዓለማችንበዓለማችን ያሉያሉ

ህግጋተህግጋተ መንግስትመንግስት በአቀራረፃቸውበአቀራረፃቸው በይዘታቸውናበይዘታቸውና ሌሎችሌሎች ሁኔታዎችሁኔታዎች የተለያዩየተለያዩ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የህገየህገ

መንግስቶቹንመንግስቶቹን አቀራረፅአቀራረፅ ይዘትናይዘትና ሌሎችሌሎች መሠረታዊመሠረታዊ ሀሳቦችንሀሳቦችን መነሻመነሻ በማድረግበማድረግ ህገህገ መንግስትንመንግስትን በሚከተሉትበሚከተሉት

አኳኋንአኳኋን ከፋፍሎከፋፍሎ ማስቀመጥናማስቀመጥና መግለፅመግለፅ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የተፃፈየተፃፈ ህገህገ--መንግስትመንግስት እናእና ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ--መንግስትመንግስት

ጥብቅናጥብቅና ልልልል ህገህገ--መንግስትመንግስት ! !

የህጐችየህጐች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ እናእና የበላይየበላይ ያልሆነያልሆነ!!

ሪፐብሊካዊሪፐብሊካዊ ወይምወይም አሕዳዊአሕዳዊ!!

ኘሬዚዳንታዊኘሬዚዳንታዊ ወይምወይም ፓርላመንታዊፓርላመንታዊ እናእና

ፌዴራልፌዴራል ወይምወይም ዩኒታሪዩኒታሪ ተብሎተብሎ ሊከፈልሊከፈል ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ሀሀ . . የህገመንግስትየህገመንግስት ክፍፍልክፍፍል በፎርምበፎርም (( የተጻፈናየተጻፈና ያልተጻፈያልተጻፈ ህገመንግስትህገመንግስት ))

ከስማቸውከስማቸው መረዳትመረዳት እንደሚቻለውእንደሚቻለው የተፃፈየተፃፈ ህገህገ--መንግስትመንግስት በአንድበአንድ ሰነድሰነድ መልክመልክ ተጠቃሎተጠቃሎ የታወጀየታወጀ ሲሆንሲሆን ያልተፃፈያልተፃፈ

ህገህገ መንግስትመንግስት ማለትማለት ደግሞደግሞ ህገህገ--መንግስትመንግስት ተብሎተብሎ የሚታወቅየሚታወቅ አንድአንድ ሰነድሰነድ ባይኖርምባይኖርም የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን

9

አያያዝአያያዝ ፣፣ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት አደረጃጀትናአደረጃጀትና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር የመንግስትናየመንግስትና የዜጎችየዜጎች ግንኙነትንግንኙነትን የሚወስኑየሚወስኑ በልምድበልምድ

የዳበሩየዳበሩ እሴቶችእሴቶች እናእና መርሆችመርሆች ያላቸውንያላቸውን አገራትአገራት ለመግለፅለመግለፅ እንጠቀምበታለን፡፡እንጠቀምበታለን፡፡ በአለማችንበአለማችን የሚገኙትየሚገኙት የበርካታየበርካታ

አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት የተፃፉየተፃፉ ህገህገ መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡ ከነዚህከነዚህ ውስጥውስጥ አሜሪካ፣ካናዳ፣ፈረንሳይ፣ጀርመን፣ናይጀሪያአሜሪካ፣ካናዳ፣ፈረንሳይ፣ጀርመን፣ናይጀሪያ

እናእና ኢትኢትዩጵያዩጵያ በምሳሌነትበምሳሌነት ሊጠቀሱሊጠቀሱ ከሚችሉከሚችሉ ጥቂጥቂቶቹቶቹ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ--መንግስትመንግስት በሌላበሌላ በኩልበኩል አብዛኛውአብዛኛው የህግየህግ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በፅሁፍበፅሁፍ ያልተደረጉያልተደረጉ ወይምወይም ያልተሰባሰቡናያልተሰባሰቡና

በአንድበአንድ ሠነድሠነድ ያልተጠቃሉያልተጠቃሉ ሲሆንሲሆን ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ--መንግስትመንግስት ተብሎተብሎ የሚታወቅየሚታወቅ አንድአንድ ሰነድሰነድ ባይኖርምባይኖርም የመንግስትየመንግስት

ስልጣንስልጣን አያያዝአያያዝ ፣፣ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት አደረጃጀትናአደረጃጀትና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር በመንግስትናበመንግስትና የዜጎችየዜጎች ግንኙነትግንኙነት የሚወስኑየሚወስኑ

በልምድበልምድ የዳበሩየዳበሩ እሴቶችእሴቶች እናእና መርሆችመርሆች ያለባቸውንያለባቸውን አገራትአገራት ለመግለፅለመግለፅ እንጠቀምበታለን፡፡እንጠቀምበታለን፡፡ ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት

ያሰኘውያሰኘው በፍፁምበፍፁም ስላልተፃፉስላልተፃፉ ሳይሆንሳይሆን በአንድበአንድ ሰነድሰነድ ተጠቃለውተጠቃለው አለመገኘታቸውአለመገኘታቸው ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህምከዚህም በመነሳትበመነሳት ክፍፍሉክፍፍሉ

የተጻፈየተጻፈ ያልተጻፈያልተጻፈ በሚልበሚል ሳይሆንሳይሆን ዶክመንትዶክመንት የተደረገናየተደረገና እናእና ዶክመንትዶክመንት ተደርጎተደርጎ ያልተቀመጠያልተቀመጠ በሚልበሚል መሆንመሆን

እንዳለበትእንዳለበት ብዙብዙ ባለሙያዎችባለሙያዎች ይከራከራሉ፡፡ይከራከራሉ፡፡ ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት ያላቸውያላቸው እንግሊዝናእንግሊዝና እስራኤልእስራኤል ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ስለዚህስለዚህ ነውነው እንግሊዝእንግሊዝ ባልተፃፈባልተፃፈ ህገህገ--መንግስትመንግስት የምትመራየምትመራ አገርአገር ተብላተብላ የምትታወቀው፡፡የምትታወቀው፡፡

ለለ . . የህገመንግስትየህገመንግስት ክፍፍልክፍፍል በሚሻሻልበትበሚሻሻልበት ስርአትስርአት

ህገመንግስትህገመንግስት ከሚሻሻልበትከሚሻሻልበት ስርአትስርአት አንጻርአንጻር ጥብቅጥብቅ ወይምወይም ልልልል ተብለውተብለው ይከፋፈላሉ፡፡ይከፋፈላሉ፡፡ ጥብቅጥብቅ ህገህገ--

መንግስትመንግስት/rigid/ /rigid/ በቀላሉበቀላሉ የማይሻሻልየማይሻሻል ሲሆንሲሆን ልልልል ህገህገ--መንግስትመንግስት /Flexible/ /Flexible/ የሚባለውየሚባለው ደግሞደግሞ በቀላሉበቀላሉ

የሚሻሻልየሚሻሻል ነው፡፡ነው፡፡

ጥብቅጥብቅ የሆነየሆነ የህገመንግስትየህገመንግስት ማሻሻያማሻሻያ ሥርዓትሥርዓት በሚከተሉበሚከተሉ አገሮችአገሮች የማሻሻልየማሻሻል አስፈላጊነትአስፈላጊነት ባለበትባለበት ሁኔታሁኔታ ሁሉሁሉ

በቀላሉበቀላሉ ለማሻሻልለማሻሻል ያስቸግራል፡፡ያስቸግራል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ የፈረንሳይ፣የፈረንሳይ፣ ሲውዘርላንድ፣ሲውዘርላንድ፣ አውስትራሊያ፣አውስትራሊያ፣ ጃፓንጃፓን ህገመንግስታትህገመንግስታት

የሚሻሻሉትየሚሻሻሉት የማሻሻያየማሻሻያ ፕሮፖዛልፕሮፖዛል በህዝበበህዝበ ውሳኔውሳኔ ሲደገፍሲደገፍ ስለሆነስለሆነ በቀላሉበቀላሉ ማሻሻልማሻሻል አይቻልም፡፡አይቻልም፡፡ የአሜሪካንየአሜሪካን

ህገመንግስትህገመንግስት ማሻሻያማሻሻያ ተግባራዊተግባራዊ የሚሆነውየሚሆነው የማሻሻያውየማሻሻያው ፕሮፖዛልፕሮፖዛል የላይኛውምየላይኛውም ሆነሆነ የታችኛውየታችኛው ምክርምክር ቤቶችቤቶች

ለብቻቸውለብቻቸው በሚያደርጉትበሚያደርጉት ስብሰባስብሰባ በሁለትበሁለት ሦስተኛሦስተኛ አብላጫአብላጫ ድምፅድምፅ ሲደገፍናሲደገፍና በእያንዳንዱበእያንዳንዱ የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ አባልአባል

መንግስታትመንግስታት ህግህግ አውጪአውጪ ምክርምክር ቤትቤት በሦስትበሦስት አራተኛአራተኛ ድምፅድምፅ ማሻሻያውንማሻሻያውን ሲያጸድቁትሲያጸድቁት ነው፡፡ነው፡፡ የሕንድየሕንድ 1949 1949 ህገህገ

መንግስትመንግስት የሚሻሻለውየሚሻሻለው የቀረበውየቀረበው የማሻሻያየማሻሻያ ፕሮፖዛልፕሮፖዛል በሁለቱምበሁለቱም የህግየህግ አውጪአውጪ ምክርቤትምክርቤት የጋራየጋራ ስብሰባስብሰባ አብልጫአብልጫ

ድምፅድምፅ ሲጸድቅሲጸድቅ ነው፡፡ነው፡፡

ልልልል ህገህገ--መንግስትመንግስት የተለየየተለየ የማሻሻያየማሻሻያ ሥነሥነ ሥርዓትሥርዓት የማያስፈልገውየማያስፈልገው ማናቸውምማናቸውም የአገሪቱየአገሪቱ ተራተራ ህጎችህጎች በሚሻሻሉበትበሚሻሻሉበት

ስነሥርዓትስነሥርዓት የሚሻሻልየሚሻሻል ነው፡፡ነው፡፡ ለምሳሌ፤ለምሳሌ፤ የእንግሊዝየእንግሊዝ ህገህገ መንግስትመንግስት ማናቸውምማናቸውም የአገሪቱየአገሪቱ ህጎችህጎች በሚሻሻሉበትበሚሻሻሉበት

10

ሥርዓትሥርዓት ይሻሻላል፡፡ይሻሻላል፡፡ ከዚህከዚህ በመነሳትበመነሳት በአንዳንድበአንዳንድ የህግየህግ ምሁራንምሁራን የህጐችየህጐች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ እናእና የበላይየበላይ ያልሆነያልሆነ የህገየህገ--

መንግስትመንግስት ክፍፍልክፍፍል በሚልምበሚልም ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡

ሐሐ . . የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ክፍፍልክፍፍል በቅርፅበቅርፅ መንግሰትመንግሰት (( በበ መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር )) ፡፡

ህገመንግስትህገመንግስት በመንግስትበመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ሪፐብሊካዊሪፐብሊካዊ ወይምወይም አሀዳዊአሀዳዊ ህገህገ--መንግስትመንግስት በመባልበመባል ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ አሀዳዊአሀዳዊ

መንግስትመንግስት ለአስተዳደርለአስተዳደር እንዲያመችእንዲያመች በተለያዩበተለያዩ ክልሎችክልሎች የሚከፋፈልየሚከፋፈል ቢሆንምቢሆንም ከአንድከአንድ ማዕከልማዕከል በሚፈስበሚፈስ አመራርአመራር

ይመራሉ፡፡ይመራሉ፡፡ ማናቸውምማናቸውም ሥልጣንሥልጣን በህገመንግስቱበህገመንግስቱ ለማዕከልለማዕከል የተሰጠናየተሰጠና የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍልክፍፍል የሌለበትየሌለበት ነው፡፡ነው፡፡

ማዕከላዊማዕከላዊ የመንግስትየመንግስት አካልአካል በፈለገበፈለገ ጊዜጊዜ ሁሉሁሉ ህግህግ ማውጣትምማውጣትም ሆነሆነ የመሻርየመሻር ሥልጣንሥልጣን ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡

እንግሊዝ፣ፈረንሳይ፣ስፔንእንግሊዝ፣ፈረንሳይ፣ስፔን በምሳሌነትበምሳሌነት የሚጠቀሱየሚጠቀሱ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ እንግሊዝእንግሊዝ የኢንግላንድ፣ስኮትላንድ፣ዋላስናየኢንግላንድ፣ስኮትላንድ፣ዋላስና አየርላንድአየርላንድ

ድምርድምር ውጤትውጤት ሲሆንሲሆን በዌስትበዌስት ሚኒስቴርሚኒስቴር ያለውያለው ፓርላማፓርላማ ለሁሉምለሁሉም ህግህግ ሲያወጣ፣ሲያወጣ፣ ያለማዕከልያለማዕከል እውቅናእውቅና

አንዳቸውምአንዳቸውም የራሳቸውንየራሳቸውን ህግህግ ማውጣትማውጣት አይችሉም፡፡አይችሉም፡፡ ሪፐብሊካዊሪፐብሊካዊ የመንግስትየመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንሥልጣን በማዕከልበማዕከል

የመንግስትየመንግስት አካላትናአካላትና በክልልበክልል መንግስትመንግስት አካላትአካላት መካከልመካከል ክፍፍልክፍፍል የሚደረግበትየሚደረግበት ነው፡፡ነው፡፡

መመ . . የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ክፍፍልክፍፍል በመንግስትበመንግስት ዓይነት፡ዓይነት፡

የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ክፍፍልክፍፍል ኘሬዚዳንታዊኘሬዚዳንታዊ ወይምወይም ፓርላመንታዊፓርላመንታዊ ህገህገ መንግስትመንግስት በመባልበመባል ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ የአገሪቱየአገሪቱ

ፕሬዚዳንትፕሬዚዳንት በቀጥታበቀጥታ በህዝቡበህዝቡ በሚመረጥበትበሚመረጥበት ህገመንግስቱህገመንግስቱ ፕሬዚደንታዊፕሬዚደንታዊ ይባላል፡፡ይባላል፡፡ ህገመንግስቱምህገመንግስቱም ፕሬዚዳንቱፕሬዚዳንቱ

ለፓርላማውለፓርላማው ተጠሪተጠሪ የሚሆንበትንየሚሆንበትን ሳይሆንሳይሆን ለህዝቡለህዝቡ ተጠሪተጠሪ የሚሆንበትንየሚሆንበትን ሥርዓትሥርዓት ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡ ከፍተኛውከፍተኛው የህግየህግ

አስፈጻሚነትአስፈጻሚነት ሥልጣንንምሥልጣንንም ለፕሬዚዳንቱለፕሬዚዳንቱ ያጎናፅፋል፡፡ያጎናፅፋል፡፡ ፕሬዚዳንቱፕሬዚዳንቱ በህግበህግ አውጪውአውጪው ምክርቤትምክርቤት መቀመጫመቀመጫ

አይኖረውም፡፡አይኖረውም፡፡ ይህምይህም በአስፈጻሚውናበአስፈጻሚውና በህግበህግ አውጪውአውጪው ምክርቤትምክርቤት መካከልመካከል ያላቸውያላቸው ልዩነትልዩነት መገለጫመገለጫ ነው፡፡ነው፡፡

የአሜሪካየአሜሪካ ህገመንግስትህገመንግስት በምሳሌነትበምሳሌነት የሚጠቀስየሚጠቀስ ነው፡፡ነው፡፡ ፓርላመንታዊፓርላመንታዊ ህገህገ መንግስትመንግስት ፓርላማውፓርላማው ከህግአውጪነትከህግአውጪነት

ሥልጣኑሥልጣኑ በተጨማሪበተጨማሪ አስፈፃሚውንአስፈፃሚውን የሚመራበትንየሚመራበትን ሥርዓትሥርዓት የሚዘረጋየሚዘረጋ ህገህገ መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትሩሚኒስትሩ

የራሱንየራሱን ካቢኔካቢኔ ወክሎወክሎ በፓርላማውበፓርላማው ያስፀድቃል፡፡ያስፀድቃል፡፡ ይህይህ ሥርዓትሥርዓት ሚኒስተሮችሚኒስተሮች በፓርላማውበፓርላማው ውስጥውስጥ መቀመጫመቀመጫ

እንዲኖራቸውእንዲኖራቸው ያስችላል፡፡ያስችላል፡፡ ከዚህምከዚህም የተነሳየተነሳ በህግበህግ አውጪናአውጪና አስፈጻሚውአስፈጻሚው መካከልመካከል ግልፅግልፅ የሆነየሆነ ልዩነትልዩነት

ካለመታየቱምካለመታየቱም ህግህግ አውጪውአውጪው በአስፈፃሚውበአስፈፃሚው ተፅእኖተፅእኖ ሥርሥር እንዲወድቅእንዲወድቅ ምክንያትምክንያት ሊሆንሊሆን ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ሠሠ . . ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት (( ዘውዳዊዘውዳዊ ወይምወይም ሕዝባዊሕዝባዊ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ))

ንጉሱንጉሱ ወይምወይም ንግሥትንግሥት የአገሪቱየአገሪቱ ርዕሰርዕሰ መስተዳደርመስተዳደር የሆነበትየሆነበት አገርአገር ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ ዘውዳዊዘውዳዊ ሕገሕገ መንግስትመንግስት

ይባላል፡፡ይባላል፡፡ የሥልጣንየሥልጣን ተዋረዱተዋረዱ ዘርንዘርን መሠረትመሠረት ያደረገያደረገ ሲሆንሲሆን የመንግስትየመንግስት ሥልጣንሥልጣን ብቸኛብቸኛ ባለቤትባለቤት ነው፡፡ነው፡፡ በተለይበተለይ

በንጉሱበንጉሱ ዘመንዘመን ዘውዳዊዘውዳዊ አገዛዝአገዛዝ ፍፁማዊፍፁማዊ ሥልጣንሥልጣን ባለበትባለበት ነበር፡፡ነበር፡፡ የእንግሊዝየእንግሊዝ እናእና ምዕራባዊምዕራባዊ የአውሮፓየአውሮፓ አገሮችአገሮች

ዘውዳዊዘውዳዊ ሥርዓትሥርዓት ንጉሱንጉሱ ወይምወይም ንግሥትንግሥት ውሱንውሱን የሆነየሆነ የግልየግል ሥልጣንሥልጣን አላቸው፡፡አላቸው፡፡

11

በሕዝባዊበሕዝባዊ((ሪፑቢሊካዊሪፑቢሊካዊ) ) ሕገመንግሥትሕገመንግሥት ሥርዓትሥርዓት ሕገሕገ መንግሥታዊመንግሥታዊ ሥልጣንሥልጣን የተጣለውየተጣለው በሕዝብበሕዝብ በተመረጠበተመረጠ

የአገሪቱየአገሪቱ ርዕሰርዕሰ መስተዳደርመስተዳደር ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ እነዚህእነዚህ የህገየህገ--መንግስትመንግስት ዓይነቶችዓይነቶች ከስማቸውከስማቸው ጀምሮጀምሮ የጋራየጋራ የሆነየሆነ ባህሪያትባህሪያት እንዳላቸውእንዳላቸው ሁሉሁሉ

እንደየስማቸውእንደየስማቸው ልዩነትናልዩነትና የራሳቸውየራሳቸው የሆነየሆነ መለያመለያ ባህሪያትባህሪያት አላቸው፡፡አላቸው፡፡ ይህይህ ብቻምብቻም ሳይሆንሳይሆን እንደየአገሮችእንደየአገሮች የታሪክየታሪክ!!

የእድገትየእድገት! ! ርእዮተርእዮተ ዓለምዓለም ወዘተወዘተ ልዩነትልዩነት ህገህገ--መንግስታቸውምመንግስታቸውም ሊለያይሊለያይ ወይንምወይንም ሊመሳሰልሊመሳሰል ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ስለሆነምስለሆነም

የህገየህገ--መንግስትንመንግስትን ዓይነቶች፣ዓይነቶች፣ ጠንካራናጠንካራና ደካማደካማ ጐናቸውጐናቸው ማወቅማወቅ የሚሻለውንየሚሻለውን ለመለየትናለመለየትና ለመምረጥለመምረጥ

የማይሻለውንየማይሻለውን ለመተውለመተው ስለሚረዳስለሚረዳ እነዚህእነዚህ የህገየህገ--መንግስትመንግስት ዓይነቶችዓይነቶች ማወቅማወቅ ከፍተኛከፍተኛ ጠቀሜታጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡

የመወያያየመወያያ ጥያቄዎችጥያቄዎች

1. 1. የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ጥብቅጥብቅ ህገህገ መንግስትመንግስት ነውነው ወይስወይስ ልልልል ህገህገ መንግስትመንግስት ለምንለምን??

2. 2. የክልልየክልል ህገህገ መንግስትመንግስት ጥብቅጥብቅ ህገህገ መንግስትመንግስት ነውነው ወይስወይስ ልልልል ህገህገ መንግስትመንግስት? ? ያብራሩያብራሩ? ?

1.3.1.3. የህገመንግስት አፈጣጠርና ታሪክ

1.3.1 eK IÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ uÖpLL¨<:-� �1.3.1 eK IÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ uÖpLL¨<:-� �

IÑ SIÑ S ንን Óeƒ ¾›”Ç=ƒ ›Ñ` ¾S”Óeƒ ›"Lƒ ›Å[ÍËƒ eM×”“ }Óv` ¾T>¨c” ¾IÓ T°kõÓeƒ ¾›”Ç=ƒ ›Ñ` ¾S”Óeƒ ›"Lƒ ›Å[ÍËƒ eM×”“ }Óv` ¾T>¨c” ¾IÓ T°kõ

”ÅJ’ �”ÅJ’ � ለለ IÑ S”Óeƒ Ÿ}cÖ<IÑ S”Óeƒ Ÿ}cÖ<ትት ƒ`ÕT@ƒ`ÕT@‹ KS[Çƒ Ã‰LM:: J•U IÑ S”Óeƒ ›”‹ KS[Çƒ Ã‰LM:: J•U IÑ S”Óeƒ ›”ዲዲ ƒ ›Ñ`“ I´wƒ ›Ñ`“ I´w

¾T>S\uƒ ÖnT> ¾T>S\uƒ ÖnT> መሠረታዊመሠረታዊ ¾IÓ T°kõ SJ’<” KS[Çƒ u¯¾IÓ T°kõ SJ’<” KS[Çƒ u¯ለለ T‹” ¾S”Óeƒ” eM×” uIÑT‹” ¾S”Óeƒ” eM×” uIÑ

S”Óe© É”ÒÑ@�S”Óe© É”ÒÑ@� ‹ “ S`J‹ �‹ “ S`J‹ � የየ SÑÅw“ ¾SU^ƒ ØÁo ¾}’duƒ” SÑÅw“ ¾SU^ƒ ØÁo ¾}’duƒ” መሠረታዊመሠረታዊ U¡”Áƒ“ ¾IÑ S”ÓeƒU¡”Áƒ“ ¾IÑ S”Óeƒ

]"© �]"© � አፈጣጠርናአፈጣጠርና ÉÑƒ uØMkƒ SS`S` ¾ÔL É`h ›K¨<::�ÉÑƒ uØMkƒ SS`S` ¾ÔL É`h ›K¨<::�

ŸLÃ ”Ç¾’¨< ¾IÑ S”Óeƒ SW[© }Óv` S”Óeƒ“ ›Ñ` ¾T>}ÇÅ\uƒ“ ¾T>S\� �ŸLÃ ”Ç¾’¨< ¾IÑ S”Óeƒ SW[© }Óv` S”Óeƒ“ ›Ñ` ¾T>}ÇÅ\uƒ“ ¾T>S\� �v†v†ውው” ” መርሆችናመርሆችና Y`¯ƒ SÅ”ÑÓ ’¨<:: eK²=I ¾IÑ S”Óeƒ ]"© ›S×Ø“ ÉÑƒ ukØ ŸS”Óeƒ� � �Y`¯ƒ SÅ”ÑÓ ’¨<:: eK²=I ¾IÑ S”Óeƒ ]"© ›S×Ø“ ÉÑƒ ukØ ŸS”Óeƒ� � �

eM×” ›ÁÁ´“ S”Óeƒ K<¯eM×” ›ÁÁ´“ S”Óeƒ K<¯ላላ© eM×’<” uSÖkU c=ðîT†¨< Ÿ’u\ }Óv^ƒ Ò` ¾}Ñ“–© eM×’<” uSÖkU c=ðîT†¨< Ÿ’u\ }Óv^ƒ Ò` ¾}Ñ“–

’¨<:: S”Óeƒ u›”É SM’¨<:: S”Óeƒ u›”É SM ክአክአ UÉ` ¡MM UÉ` ¡MM ውው eØ eØ የየ T>•T>•ሩሩ I´x‹I´x‹ንን Ó”–<’ƒ“ ›“E“E` ¾T>SKŸ~Ó”–<’ƒ“ ›“E“E` ¾T>SKŸ~

IÔ‹”“ IÔ‹”“ የማወየማወ<×ƒ<×ƒ፣፣ ¨<d’@¨<d’@‹” ¾S¨c” “ �‹” ¾S¨c” “ � ያወጣቸውንያወጣቸውን IÔ‹”“ IÔ‹”“ የወሰናቸውንየወሰናቸውን ውው d’@d’@ችች uGÃMuGÃM

የየ TeðìU K<¯L© eM×” ÁK¨< ¾þK+" TeðìU K<¯L© eM×” ÁK¨< ¾þK+" ተቋምተቋም ’ ’¨<::¨<::

12

በመሆኑምበመሆኑም ¾S”Óeƒ uÓ³ƒ ¡M¾S”Óeƒ uÓ³ƒ ¡M ሉሉ ውው eØ ¾T>•\ ceØ ¾T>•\ c‹” Ó”–<’ƒ‹” Ó”–<’ƒ ናና ›“ ›“E“E` E“E` የሚቆጣጠሩየሚቆጣጠሩ

IIጐችንጐችን የማውጣትናየማውጣትና uK?KA‹ S”ÑÊ‹ ¾Sq×Ö` K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ U”ÉuK?KA‹ S”ÑÊ‹ ¾Sq×Ö` K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ U”É ንን ’ ’¨<¨<??

uuሚሚ K¨< ØÁo ²<]Á ¾c¨< MÏ vdKK¨< ØÁo ²<]Á ¾c¨< MÏ vdK ፋፋ††¨< TIu^© Y`¯„‹ ¨<eØ ¾}KÁ¾ ›e}dcw ¾’u[¨< TIu^© Y`¯„‹ ¨<eØ ¾}KÁ¾ ›e}dcw ¾’u[

SJ’< ¾T>ÁŸ^¡` ›ÃÅKU::SJ’< ¾T>ÁŸ^¡` ›ÃÅKU::

uv]Á ›XÇ]¨< Y`¯ƒ TIu` uv]Á ›XÇ]¨< Y`¯ƒ TIu` የመንግስትየመንግስት K<¯L© eM×” U”ß“ SW[ƒ uGÃM ¨ÃUK<¯L© eM×” U”ß“ SW[ƒ uGÃM ¨ÃU

uÙ`’uÙ`’ትት › ›g“ò J• SÑ–ƒ ’¨< ¾g“ò J• SÑ–ƒ ’¨< ¾ሚሚM ›e}dcw ’u`:: uò¨<ÇK< Y`¯ƒ TIu` u}KÃU uS"ŸK—M ›e}dcw ’u`:: uò¨<ÇK< Y`¯ƒ TIu` u}KÃU uS"ŸK—

¨< ²S” ¨< ²S” ((the period in European history between antiquity and the

Italian Renaissance, often considered to be between the end of the

Roman Empire in the 5th century and the early 15th century)) ¾S”Óeƒ ¾S”Óeƒ

K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ ¯K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ ¯ለለ T© dÃJ” u›UL¡ ¨ÃU uð×] Skvƒ ¨ÃU SS[Ø ’¨<T© dÃJ” u›UL¡ ¨ÃU uð×] Skvƒ ¨ÃU SS[Ø ’¨<

¾T>M ›e}dcw ’u`:: uSJ’M ›e}dcw ’u`:: uSJ’<U ”Ñ<c< ¨ÃU ”Óe+~ ¾SK¢© GÃM ¨Ÿ=M“ ”Å^c?� �

J’¨< ¾›”É” ›Ñ` I´w ¾Te}ÇÇ` K<¯L© eM×” J’¨< ¾›”É” ›Ñ` I´w ¾Te}ÇÇ` K<¯L© eM×” ከምድራዊከምድራዊ ሃይልሃይል ሳይሆን፣ሳይሆን፣ ከመለኮታዊከመለኮታዊ ሀይልሀይል

¾}c×†¨< ìÒ }Å`Ô Ã¨¾}c×†¨< ìÒ }Å`Ô Ã¨ሰሰ É ’u`:: É ’u`:: በመሆኑምበመሆኑም የነገስታትየነገስታት መለኮታዊመለኮታዊ ስልጣን፣ስልጣን፣ ((the devine rightthe devine right

of kings) of kings) የሚለውንየሚለውን ብሒልብሒል በሰፊውበሰፊው ያራምዱናያራምዱና ይሰብኩይሰብኩ ነበር፡፡ነበር፡፡ በዚህምበዚህም ብሒልብሒል መሰረትመሰረት ” ”Ñ<c< ¨ÃUÑ<c< ¨ÃU

”Óe+~ Áh†¨<” ¾T²´”Óe+~ Áh†¨<” ¾T²´፣፣ uIÓ ¾SÅ”uIÓ ¾SÅ”ገግገግ“ “ ¾TeðìU ÁM}ÑÅu eM×” ¾TeðìU ÁM}ÑÅu eM×” ነበራቸውነበራቸው:: uSJ’<U:: uSJ’<U

IÓ IÓ ማለትማለት ¾”Ñ<c< ¨ÃU ¾”Óe+~ ¾”Ñ<c< ¨ÃU ¾”Óe+~ ቃልናቃልና ƒ°³´ ƒ°³´ ነው፡፡ነው፡፡ ይህንንምይህንንም ማንምማንም ሰውሰው ሳያቅማማሳያቅማማ መቀበልናመቀበልና

የመፈፀምየመፈፀም ግዴታግዴታ ነበረበትነበረበት:: ÃI”” ›e}dcw ¾”ÓK=�:: ÃI”” ›e}dcw ¾”ÓK=� ዝዝ ” ”Ñ<e ¾’u[¨< kÇT© ËUe /I / "KingsÑ<e ¾’u[¨< kÇT© ËUe /I / "Kings

are justly called Gods, for they exercise a manner of resemblance of powerare justly called Gods, for they exercise a manner of resemblance of power

upon earth. As it is atheism and blasphemy to dispute what God can do, so itupon earth. As it is atheism and blasphemy to dispute what God can do, so it

is presumption and high contempt in a subject to dispute what a king canis presumption and high contempt in a subject to dispute what a king can

do" uTKƒ ÑMëKM::do" uTKƒ ÑMëKM::

¾’Ñeƒ K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ uSK¢© GÃM SS[Ø ’¨<:: eK²=I T”U c¾’Ñeƒ K<¯L© eM×” U”Û“ SW[~ uSK¢© GÃM SS[Ø ’¨<:: eK²=I T”U c ውው

¾’Ñeƒ eM×” Sn¨UU J’ u”u=}˜’ƒ TSî ¾KuƒU ¾T>K¨< ›e}dcw u—U ›Ñ` ’Ñe~� � � �¾’Ñeƒ eM×” Sn¨UU J’ u”u=}˜’ƒ TSî ¾KuƒU ¾T>K¨< ›e}dcw u—U ›Ñ` ’Ñe~� � � �

eM×“†eM×“†ውው” ” ለማጠናከርለማጠናከር c=ÖkS<uƒ c=ÖkS<uƒ እንደኖሩእንደኖሩ ¾T>ÁŸ^¡` ›ÃÅKU:: ¾T>ÁŸ^¡` ›ÃÅKU:: ለለ UdK? UdK? ፍፍ ƒƒ ሀሀ ’ ’Ñeƒ T”—Ñeƒ T”—

¨M ›”kwN?` uØó~ Ãk×ªM“ ¾T>M ›”k ፅፅ ይዞይዞ “Ñ–ªK”:: ¾’Ñeƒ K<¯L©� �“Ñ–ªK”:: ¾’Ñeƒ K<¯L©� �

eM×” U”ß“ SW[ƒ u›UL¡ SS[Ø ’¨< ¾T>K¨< eM×” U”ß“ SW[ƒ u›UL¡ SS[Ø ’¨< ¾T>K¨< ብሒብሒM u›”É uŸ<M ð×] ØM u›”É uŸ<M ð×] Ø ቂቂ ƒ ’Ñeƒ“�ƒ ’Ñeƒ“�

¨Å‹ ¾T>qÖ\ }¨LÐ‰†�¨Å‹ ¾T>qÖ\ }¨LÐ‰†� ውው” ” “ ²SÊ‰†¨<” ›Ñ`”“ I´w” KSU^ƒ ”Ç=‹K< ›É`Ô � �“ ²SÊ‰†¨<” ›Ñ`”“ I´w” KSU^ƒ ”Ç=‹K< ›É`Ô � � በሌላውበሌላው

በኩልበኩል w²<G’< I´w ÅÓV ¾’Ñe~ ›ÑMÒÃ ”ÅJ’< ›É`Ô ”ÅðÖ^†¨< ¾T>cw¡“� � �w²<G’< I´w ÅÓV ¾’Ñe~ ›ÑMÒÃ ”ÅJ’< ›É`Ô ”ÅðÖ^†¨< ¾T>cw¡“� � �

13

uuማማ“†“†¨<U ¨<U መንገድመንገድ GÃT•©U J’ IÒ© SW[ƒ ¾K?K¨< �GÃT•©U J’ IÒ© SW[ƒ ¾K?K¨< � ዘውዳዊውዘውዳዊው ስርዓትስርዓት ስልጣኑንስልጣኑን ለማቆየትለማቆየት

የፈጠረውንየፈጠረውን ብሒልብሒል SJ’< SJ’< ግልፅግልፅ ነው፡፡ነው፡፡

ከዚህከዚህ በተጨማሪ፣በተጨማሪ፣ ’ ’Ñe~ �Ñe~ � ስልጣናቸውንስልጣናቸውን ÁK ÑÅw“ Ì^N? uSÖkU ÁK ÑÅw“ Ì^N? uSÖkU ያስተዳድሩትያስተዳድሩት የነበረውየነበረው””

ህዝብህዝብ ለለ cqn cqn ይዳርጉትይዳርጉት ነበር፡፡ነበር፡፡ በተለይምበተለይም በብዙበብዙ አገሮችአገሮች IÍ´ቡቡ ’ ’Ñe~ ÁKÑÅw uT>ØK<ƒ Ÿ›pS<�Ñe~ ÁKÑÅw uT>ØK<ƒ Ÿ›pS<�

uLÃ ¾J’ ÓwùLÃ ¾J’ Ów`፣፣ ÁKÁK ፍፍ`É“ `É“ ያለያለ IÓ uIÓ uሚሚëë ኗቸውኗቸው p×p×ቶችቶች uK?KA‹ G<’@ �uK?KA‹ G<’@ �‹ ‹ በመማረርበመማረር ዘውዳዊዘውዳዊ

መንግስትመንግስት ለመጣልለመጣል ÁKTs[Ø I´v© ”penc? TÉ[Ñ<” ¾]¡ É`d“ƒ ÁdÁK<:: � �ÁKTs[Ø I´v© ”penc? TÉ[Ñ<” ¾]¡ É`d“ƒ ÁdÁK<:: � �

¾”Ñ<c< eM×” U”Û u›UL¡ SS¾”Ñ<c< eM×” U”Û u›UL¡ SS ረረ Ø ’¨<Ø ’¨<፣፣ uUÉ` LÃ ”Ñ<c< ð×]” uS¨ŸMuUÉ` LÃ ”Ñ<c< ð×]” uS¨ŸM

ባሻባሻ¨< S”ÑÉ K=ÖkUuƒ Ã‰L¨< S”ÑÉ K=ÖkUuƒ Ã‰L ልል ¾T>K¨<” ¾T>K¨<” አሰራርናአሰራርና u¨p~ }”W^õ„ ¾’u[¨<” ›”vÑ’”“u¨p~ }”W^õ„ ¾’u[¨<” ›”vÑ’”“

Ú"˜ ”Ñ<d© ›Ñ³´ eM×” KSÑÅw ¨<Ö?T ”penc? uTÉ[Ó ð` kÇÏ ¾J’¨< ¾”ÓK=´ I´w� � �Ú"˜ ”Ñ<d© ›Ñ³´ eM×” KSÑÅw ¨<Ö?T ”penc? uTÉ[Ó ð` kÇÏ ¾J’¨< ¾”ÓK=´ I´w� � �

’¨<:: ’¨<::

¾”ÓK=´ I´w ”Å ›¨<aþ ›q×` 1215 ¯.U u� �¾”ÓK=´ I´w ”Å ›¨<aþ ›q×` 1215 ¯.U u� � ወወ p~ uƒp~ uƒ ረረ eM×” LÃ ¾’u[¨<”eM×” LÃ ¾’u[¨<”

¾”Ñ<e ¾”Ñ<e ጆጆ” ›”” ›”vÑ’“© ›e}ÇÅ` uvÑ’“© ›e}ÇÅ` uመመ nÜ ¾”Ñ<c<” eM×” ¾T>ÑÉw“ K²?Ô‹ SwƒnÜ ¾”Ñ<c<” eM×” ¾T>ÑÉw“ K²?Ô‹ Swƒ

ªeƒ“ T[ÒÑÝ ¾T>cØ c’É uT²ÒËƒ ”Ñ<c< c’Æ” uò`T¨< ”Ç=ÁìÉk�ªeƒ“ T[ÒÑÝ ¾T>cØ c’É uT²ÒËƒ ”Ñ<c< c’Æ” uò`T¨< ”Ç=ÁìÉk� ውው ØÁo¨<” ›k[u::ØÁo¨<” ›k[u::

u¨p~ }ku¨p~ }k ስስ pf ¾’u[¨<” Ù` pf ¾’u[¨<” Ù` ያማያማ ²² ዘዘ Óßƒ KT`Ñw uIú< Óßƒ KT`Ñw uIú< የቀረበለትየቀረበለት ØÁo ŸSkuM ¨<Ü K?LØÁo ŸSkuM ¨<Ü K?L

›T^ß ›T^ß ያልነበረያልነበረ¨< ”Ñ<e Ð¨< ”Ñ<e Ð ንን "¾TÓ“ "`" ¾eUU’ƒ c’É �"¾TÓ“ "`" ¾eUU’ƒ c’É � በፊርማውበፊርማው< ›ìÅk:: < ›ìÅk:: በንጉሱበንጉሱ የፀደቀውየፀደቀው

¾TÓ“ "` ¾Swƒ c’É /¾’í ²?Ô‹” uõ`É ¾SÇ–ƒ Swƒ�¾TÓ“ "` ¾Swƒ c’É /¾’í ²?Ô‹” uõ`É ¾SÇ–ƒ Swƒ� ፣፣ ÁK IÒ© Y`¯ƒ ÁKSÁ´ ÁKSk×ƒ“ÁK IÒ© Y`¯ƒ ÁKSÁ´ ÁKSk×ƒ“

”w[†¨<” ÁKS¨[e Swƒ�”w[†¨<” ÁKS¨[e Swƒ� ፣፣ ¾S_ƒ vKu?ƒ ¾J’< c¾S_ƒ vKu?ƒ ¾J’< c‹ ‹ በመብታቸውበመብታቸው ለመጠቀምለመጠቀም ስለስለ}c×†¨< Ø}c×†¨< Ø በበ n“n“

T“†¨cuew SJ’<” ¾S”ÑÉ w‰ ¾T>cuew SJ’<” ¾ ሚሚ Å’ÓÓÅ’ÓÓ

u›ÖnLÃ u›ÖnLÃ በንጉሱበንጉሱ eM×” eM×” ላይላይ ÑÅw ¾T>ØM“ ”Ñ<e ŸIÓ uLÃ XÃJ” uIÓ ØL e` J• I´w”ÑÅw ¾T>ØM“ ”Ñ<e ŸIÓ uLÃ XÃJ” uIÓ ØL e` J• I´w”

›Ñ`” ¾SU^ƒ ÓÈ ÁKuƒ SJ’<” �›Ñ`” ¾SU^ƒ ÓÈ ÁKuƒ SJ’<” � የሚያመላክት፣የሚያመላክት፣ ለለ IÑ S”Óeƒ IÑ S”Óeƒ መፈጠርናመፈጠርና ]"© ÉÑƒ ó“ � �]"© ÉÑƒ ó“ � � ወጊወጊ ¾J’¾J’

c’É SJ’<” u`" ¾e’ IÑ S”Óeƒ UG<^” ÃÑMíK<::�c’É SJ’<” u`" ¾e’ IÑ S”Óeƒ UG<^” ÃÑMíK<::�

u`ÓØU ¾TÓ“ "` c’É ¾IÓ ¾uLÃ’ƒ“ M°M“ T[ÒÑØ “ ¾S”Óeƒ e� � �u`ÓØU ¾TÓ“ "` c’É ¾IÓ ¾uLÃ’ƒ“ M°M“ T[ÒÑØ “ ¾S”Óeƒ e� � � ልል×”×”

¾¾ሚሚ ÑÅw IÓ ›eðLÑ> SJ’<ÑÅw IÓ ›eðLÑ> SJ’<ንን ያመላከተያመላከተ ¨<Ö?T ¾cw¯© Swƒ c’É ’¨<:: J•U ¾”ÓK=´ I� �¨<Ö?T ¾cw¯© Swƒ c’É ’¨<:: J•U ¾”ÓK=´ I� �´x‹ uGÃM“ uÑ<Muƒ ¾}’Ölƒ” K<¯L© eM×” KTeSKe ÁÅ[Ñ<ƒ [»U “ MI ›eÚî ƒÓM� �´x‹ uGÃM“ uÑ<Muƒ ¾}’Ölƒ” K<¯L© eM×” KTeSKe ÁÅ[Ñ<ƒ [»U “ MI ›eÚî ƒÓM� �

“¾TÓ“ "` eUU’ƒ” uSð[�“¾TÓ“ "` eUU’ƒ” uSð[� ሙሙ w‰ ¾}TEL ULi ›LÑ–U ’u`w‰ ¾}TEL ULi ›LÑ–U ’u`፡፡፡፡ u²=IU U¡”Áƒ ›Å[ÍË~u²=IU U¡”Áƒ ›Å[ÍË~

eM×”“ GLò’~ ke uke ÁÅÑ“ ¾}hhK ¾T>H@É û`LT uTssU IÓ ¾T¨<×ƒ K<¯L©� �eM×”“ GLò’~ ke uke ÁÅÑ“ ¾}hhK ¾T>H@É û`LT uTssU IÓ ¾T¨<×ƒ K<¯L©� �

14

eM×” ke uke Ÿ”Ñ<eM×” ke uke Ÿ”Ñ<ሰሰ ’ ’Ñe~ KS”ÖpÑe~ KS”Öp ናና ለማስመረስለማስመረስ [»U ²S“ƒ ÁeqÖ[ cò ”penc?�[»U ²S“ƒ ÁeqÖ[ cò ”penc?� ናና ƒÓMƒÓM

›"H>ÇDM::›"H>ÇDM::

uIÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ ¨<eØ uG<K}— Å[Í ¾T>Ökc¨< ¾”ÓK=´ I´w ”penc?U� � � �uIÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ ¨<eØ uG<K}— Å[Í ¾T>Ökc¨< ¾”ÓK=´ I´w ”penc?U� � � �

በበ 168®168®‡ uû`LT¨<‡ uû`LT¨<፣፣ u’Ñe~“ uu?}¡`e+Á” S]�u’Ñe~“ uu?}¡`e+Á” S]� ‹ S"ŸM ¾’u[¨< ÅU Áðcc ‹ S"ŸM ¾’u[¨< ÅU Áðcc እንቅስቃሴእንቅስቃሴ

’’u`:: u`:: በለውጡበለውጡ H>ÅH>Å ትት w²< ¨<× ¨<[Ê‹ ŸKñ u%EL ¨<Ö?~ �w²< ¨<× ¨<[Ê‹ ŸKñ u%EL ¨<Ö?~ � እንደእንደ አውሮፖአውሮፖ አቆጣጠርአቆጣጠር

በበ 1689 1689 የየ ìÅk¨<ìÅk¨<ንን ¾”ÓK=´ ¾cw¯© Swƒ ›ªÏ uÃó KSÅ”Ñ�¾”ÓK=´ ¾cw¯© Swƒ ›ªÏ uÃó KSÅ”Ñ� ግግ uu ቃ፡፡ቃ፡፡ u1689 ¯.Uu1689 ¯.U

uû`LT¨< ¾¨Ë¨< ¾”ÓK=´ ¾cw¯© Sw„‹ ›ªÏ ¾”Ñ<c<” eM×” uT>ÑÉu<“� �uû`LT¨< ¾¨Ë¨< ¾”ÓK=´ ¾cw¯© Sw„‹ ›ªÏ ¾”Ñ<c<” eM×” uT>ÑÉu<“� �

¾û`LT¨<” IÓ ¾T¨<×ƒ K<¯L© eM×” ¾T>¾û`LT¨<” IÓ ¾T¨<×ƒ K<¯L© eM×” ¾T>ያረጋግጡያረጋግጡ ጠቃሚጠቃሚ Å”x‹” ¾Á² ’¨<:: Å”x‹” ¾Á² ’¨<:: የየ 16891689

¯.U ¾”ÓK=´ ¾�¯.U ¾”ÓK=´ ¾� ሰሰw¯© Swƒ ›ªÏ ¾”Ñ<c<” IÓ ¾T¨<×ƒ eM×” ¾ÑÅu“ ”Ñ<c<w¯© Swƒ ›ªÏ ¾”Ñ<c<” IÓ ¾T¨<×ƒ eM×” ¾ÑÅu“ ”Ñ<c<

þ`LT¨< uþ`LT¨< uሚሚ Á¨×¨< IÓ SW[ƒ ›Ñ` ¾SU^ƒ“ ¾Te}ÇÅ` Lò’ƒ ”ÇKuƒ ¾T>Ö� �Á¨×¨< IÓ SW[ƒ ›Ñ` ¾SU^ƒ“ ¾Te}ÇÅ` Lò’ƒ ”ÇKuƒ ¾T>Ö� � ቅቅ S<S<

É”ÒÑ@É”ÒÑ@‹ ¾Á² c’É ’¨<:: ‹ ¾Á² c’É ’¨<::

u›ÖnLÃ e”SKŸƒ ¾”ÓK=´ I´w ke uke vÅ[Ò†¨< ¾[»U ²S“ƒ ƒÓM �u›ÖnLÃ e”SKŸƒ ¾”ÓK=´ I´w ke uke vÅ[Ò†¨< ¾[»U ²S“ƒ ƒÓM � በበ SËS]ÁSËS]Á

uTÓ“ "` eUU’ƒ ¾”Ñ<c<” eM×” KSÑÅw“ ”Ñ<c< ¾TÓ“ "` eUU’ƒ ¨<eØ ¾}Ökc<� �uTÓ“ "` eUU’ƒ ¾”Ñ<c<” eM×” KSÑÅw“ ”Ñ<c< ¾TÓ“ "` eUU’ƒ ¨<eØ ¾}Ökc<� �

SW[ �SW[ �ዊዊ Sw„‹ ”Ç=ÁŸw` KTÉ[Ó ¾‰K< c=J” �Sw„‹ ”Ç=ÁŸw` KTÉ[Ó ¾‰K< c=J” � እንደእንደ አውሮፖአውሮፖ አቆጣጠርአቆጣጠር በበ 1689 1689 ዓዓ..ምም

¾”ÓK=´ ¾cw¯© Swƒ ›ªÏ �¾”ÓK=´ ¾cw¯© Swƒ ›ªÏ � ደግሞደግሞ ¾”Ñ<c<¾”Ñ<c<ንን IÓ ¾T¨<×ƒ eM×” uSÑÅw IÓ ¾T¨<×ƒIÓ ¾T¨<×ƒ eM×” uSÑÅw IÓ ¾T¨<×ƒ

K<¯L© eM×” ¾û`LT¨< ”Ç=J” KTÉ[Ó ‹KªM:: Ÿ²=ÁU u%EL IÓ ¾TeðìU Y^�K<¯L© eM×” ¾û`LT¨< ”Ç=J” KTÉ[Ó ‹KªM:: Ÿ²=ÁU u%EL IÓ ¾TeðìU Y^�

uT>’>euT>’>e ትት a‹ U¡` u?ƒ“ ¾ÖpLÃ T>’>ea‹ U¡` u?ƒ“ ¾ÖpLÃ T>’>e ትት\ ”Ç=J” u�\ ”Ç=J” u� ማማ É[Ó“ ¾õ`É u?ƒ ’í’ƒ uT[ÒÑØÉ[Ó“ ¾õ`É u?ƒ ’í’ƒ uT[ÒÑØ

”Ñ<c< ¨ÃU ”Óe+~ ¾`°e wN?`’ƒ T>“ ”Ñ<c< ¨ÃU ”Óe+~ ¾`°e wN?`’ƒ T>“ የየ T>Ý¨~uƒ Ç=V¡^c=Á© Y`¯ƒT>Ý¨~uƒ Ç=V¡^c=Á© Y`¯ƒ ለመመስረትለመመስረት

እንደቻሉእንደቻሉ KS[Çƒ Ã‰LM::KS[Çƒ Ã‰LM::

KIÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ ›e}ªî* Áu[Ÿ}� �KIÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ ›e}ªî* Áu[Ÿ}� � ውው u”ÓK=´ UÉ` ¾”ÓK=´ I´x‹ ¾”Ñ<c<” IÓ� �u”ÓK=´ UÉ` ¾”ÓK=´ I´x‹ ¾”Ñ<c<” IÓ� �

¾T¨<×ƒ eM×” KSÑÅw ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? �¾T¨<×ƒ eM×” KSÑÅw ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? � ብብ‰ ›‰ ›M’u[U:: u¨p~ uLs �M’u[U:: u¨p~ uLs � ብብ]’>Á ¾p˜ ›Ñ³�]’>Á ¾p˜ ›Ñ³�´ e` ¾’u\ƒ ¾cT@” ›T@]" ´ e` ¾’u\ƒ ¾cT@” ›T@]" መንግስታትመንግስታት Iw[ƒ ›Ñ^ƒ K<¯L©’†¨<” KSÔ“ìõ“ ’í’†� �Iw[ƒ ›Ñ^ƒ K<¯L©’†¨<” KSÔ“ìõ“ ’í’†� � ውው””

KT[ÒÑØ ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? SsÝ ¾J’¨< ¾›T@]" ¾’í’ƒ ›ªÏ /�KT[ÒÑØ ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? SsÝ ¾J’¨< ¾›T@]" ¾’í’ƒ ›ªÏ /� declaration of Americandeclaration of American

Independence/Independence/ Áu[Ÿ}¨< ›e}ªî* Áu[Ÿ}¨< ›e}ªî* በበ kLkL ሉሉ የሚታይየሚታይ › ›ÃÅKU:: ”Å ›¨<aû ›q×Ö` 1776�ÃÅKU:: ”Å ›¨<aû ›q×Ö` 1776�

¾¨Ë¨< ¾›T@]" ¾’í’ƒ ›ªÏ /SÓKÝ/ �¾¨Ë¨< ¾›T@]" ¾’í’ƒ ›ªÏ /SÓKÝ/ � G<KÃ‹‹ u}ðØa ÁÑ—†¨< K=Ñcc< ¾T>Ã‹ሉሉ Sw„‹ ”Ç�Sw„‹ ”Ç� ሉዋሉዋ††¨<“ Ÿ’²=IU¨<“ Ÿ’²=IU

¨<eØ uIÃ¨ƒ ¾S•` ¾’í’ƒ“ Åe” ¾SÔ“ìõ Sw„‹ ”ÇK<uƒ� �¨<eØ uIÃ¨ƒ ¾S•` ¾’í’ƒ“ Åe” ¾SÔ“ìõ Sw„‹ ”ÇK<uƒ� � ፣፣

15

S”Óeƒ uc�S”Óeƒ uc� ‹ eUU’ƒ ¾}ssS<“ ‹ eUU’ƒ ¾}ssS<“ የየ IÒ© eM×“†¨<IÒ© eM×“†¨<ምም U”ß ¾I´x‡ ðnÉ“ eUU’ƒU”ß ¾I´x‡ ðnÉ“ eUU’ƒ

”ÅJ’�”ÅJ’�በግልጽበግልጽ ያስቀመጠያስቀመጠ ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡

ይህይህ ሰነድሰነድ Ÿ›”É I´w ðnÉ“ eUU’ƒ ¨Ü I´w” KTe}ÇÅ` ¾T>V¡\ G<K< Ÿõ}— ¾J’Ÿ›”É I´w ðnÉ“ eUU’ƒ ¨Ü I´w” KTe}ÇÅ` ¾T>V¡\ G<K< Ÿõ}— ¾J’

¨<ÉSƒ ŸTÉ[e ue}k` ¾I´x‹” Swƒ KSÓðõU J’ KS”Öp ¾TÃ‰L†¨< SJ’<” ŸS¨<ÉSƒ ŸTÉ[e ue}k` ¾I´x‹” Swƒ KSÓðõU J’ KS”Öp ¾TÃ‰L†¨< SJ’<” ŸS ገገ KK ፁፁ““

¾Ls w]’>Á ”Ñ<e up� �¾Ls w]’>Á ”Ñ<e up� � ኝኝ Ó³ƒ uÁ³†¨< ¾›T@]" I´x‹ LÃ ¾ðìT†Ó³ƒ uÁ³†¨< ¾›T@]" I´x‹ LÃ ¾ðìT†ውው” ” uÅKA‹ uÅKA‹ ከዝርዝሩከዝርዝሩ በኃላበኃላ

¾cT@” ›T@]" ¾cT@” ›T@]" መንግስታትመንግስታት ŸT“†¨<U ›Ñ³´ }Lpk¨< ’í’†¨<” Á¨Ì SJ’<” ¾�ŸT“†¨Áe}ÇÉ^†¨<” I´x‹ ¾T>Áe}ÇÉ^†¨<” I´x‹ ይይ G<”“ ðnÉ TÓ–ƒ ”ÅJ’ T”—� �G<”“ ðnÉ TÓ–ƒ ”ÅJ’ T”—� � ውው U I´w ¾TÃðMÑU I´w ¾TÃðMÑውው” ” S”ÓeƒS”Óeƒ

¾Sk¾`“ ¾SK¨Ø Swƒ ”ÇK¨<“ ð×] c�¾Sk¾`“ ¾SK¨Ø Swƒ ”ÇK¨<“ ð×] c� ‹” ‹” በበŸ<M Å[Í �Ÿ<M Å[Í � ከእኩልከእኩል Swƒ“ ¡w` Ò` ¾ðÖ^†¨<Swƒ“ ¡w` Ò` ¾ðÖ^†¨<

SJ’<” uÓMî uTekSØSJ’<” uÓMî uTekSØ፣፣ ¾K<¯L© eM×” vKu?ƒ ¾›”Ç=ƒ ›Ñ` I´w SJ’<” ¾K<¯L© eM×” vKu?ƒ ¾›”Ç=ƒ ›Ñ` I´w SJ’<” ያረጋገጠያረጋገጠ ነው፡፡ነው፡፡

በዚህበዚህ ሰነድሰነድ ›” ›”É S”Óeƒ ¾›Ñ]~” I´w ðnÉ“ ÃG<” XÃÑ˜ Te}ÇÇ` ¾K?Kuƒ SJ’<”�É S”Óeƒ ¾›Ñ]~” I´w ðnÉ“ ÃG<” XÃÑ˜ Te}ÇÇ` ¾K?Kuƒ SJ’<”�

¾¾ሚሚ Áue\ Gdx‹ Áue\ Gdx‹ በይፋበይፋ ከማወጃቸውምከማወጃቸውም u}ÚT] K=Öõ ¾TÃ‹M }Óv^© `UÍ uS¨<cÉ“� �u}ÚT] K=Öõ ¾TÃ‹M }Óv^© `UÍ uS¨<cÉ“� �

’í’†¨<” �’í’†¨<” � በማረጋገጥ፣በማረጋገጥ፣ uì“ IÑ S”Óeƒ© Y`¯ƒ ¾uì“ IÑ S”Óeƒ© Y`¯ƒ ¾ምትተምትተ ÇÅ` ¾uKìÑÇÅ` ¾uKìÑ ችች ¾}vu\ƒ ¾›T@]"” ›Ña‹¾}vu\ƒ ¾›T@]"” ›Ña‹

Iw[ƒ /USA/ KSSe[ƒ ”�Iw[ƒ /USA/ KSSe[ƒ ”� ደደ‰‰ሉሉ KSKS ረረ Çƒ ”‹LK”::�Çƒ ”‹LK”::�

u¯u¯ለለ T‹” ²<]Á ¾T>•\ I´x‹ ¾S”Óeƒ K<¯L© eM×” vKu?ƒ KSJT‹” ²<]Á ¾T>•\ I´x‹ ¾S”Óeƒ K<¯L© eM×” vKu?ƒ KSJ ንን“ “ ¾S”Óe†¨<”�¾S”Óe†¨<”�

eM×”“ }Óv` uIÓ KSÑÅw ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? u”ÓK=´“ ¾”ÓK=´ p� � �eM×”“ }Óv` uIÓ KSÑÅw ÁÅ[Ñ<ƒ ”penc? u”ÓK=´“ ¾”ÓK=´ p� � � ኝኝ Ó³ƒ u’u\Ó³ƒ u’u\

¾cT@” ›T@]" ›Ña‹ ¾cT@” ›T@]" ›Ña‹ ህብረትህብረት w‰ w‰ የተገታየተገታ › ›M’u[UM’u[U፡፡፡፡ uK?L¨<U ¯uK?L¨<U ¯ለምለም ÃI ”penc? ueóƒ�ÃI ”penc? ueóƒ�

”Å’u` u`" � �”Å’u` u`" � � ምሁምሁ^” Áw^^K< Ÿw²<^” Áw^^K< Ÿw²<‡ I´v© ”penc? u¨<Ö?T’~“ � �‡ I´v© ”penc? u¨<Ö?T’~“ � � ለለ IÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ� �IÑ S”Óeƒ ]"© ÉÑƒ� �

"Å[Ñ¨< ›e}ªî* ›”í` u"Å[Ñ¨< ›e}ªî* ›”í` u አአw’ƒ ¾T>Ökc¨< ¾ð[”dÃ I´v© ›wÄƒ ’¨<::w’ƒ ¾T>Ökc¨< ¾ð[”dÃ I´v© ›wÄƒ ’¨<::

¾ð[”dÃ I´v© ›wÄƒ ¾›g“ò’ƒ ÉM vÑ– TÓeƒ ”Å ›¨<aû©Á” ›q×Ö` u’Nc? 27�¾ð[”dÃ I´v© ›wÄƒ ¾›g“ò’ƒ ÉM vÑ– TÓeƒ ”Å ›¨<aû©Á” ›q×Ö` u’Nc? 27�

ቀንቀን 1789 1789 በፈረንሣይበፈረንሣይ አብዮትአብዮት ጠቅላላጠቅላላ ጉባኤጉባኤ በኩልበኩል የፈረንሣይየፈረንሣይ የሰዎችናየሰዎችና የዜጐችየዜጐች መብትመብት አዋጅአዋጅ ታውጇል፡፡ታውጇል፡፡

አዋጁምአዋጁም ሰዎችሰዎች ነፃናነፃና እኩልእኩል ሆነውሆነው የተፈጠሩየተፈጠሩ መሆኑን፣መሆኑን፣ የመንግስትየመንግስት ሉአላዊሉአላዊ ስልጣንስልጣን ያለህዝብያለህዝብ ፈቃድፈቃድ እናእና

ውክልናውክልና ማንምማንም ሰውሰው መያዝመያዝ እንደማይችል፣እንደማይችል፣ ዜጐችዜጐች በቀጥታናበቀጥታና በወኪሎቻቸውበወኪሎቻቸው አማካኝነትአማካኝነት በሚያደርጉትበሚያደርጉት ተሳትፎተሳትፎ

ሉአላዊሉአላዊ ህግህግ የማውጣትየማውጣት ስልጣናቸውስልጣናቸው የመጠቀምየመጠቀም መብትመብት እንዳላቸውናእንዳላቸውና ሌሎችሌሎች መብቶችንመብቶችን የሚዘረዝርየሚዘረዝር ነው፡፡ነው፡፡ ይኸይኸ

16

አዋጅአዋጅ ስለስለ መንግስትመንግስት ስልጣንስልጣን አያያዝአያያዝ የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ስራስራ ላይላይ ስለሚውልበትስለሚውልበት አግባብናአግባብና በዜጐችናበዜጐችና

በመንግስትበመንግስት መካከልመካከል ሊኖርሊኖር ስለሚገባውስለሚገባው ግንኙነትግንኙነት በመደንገግበመደንገግ የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ምንጩናምንጩና መሠረቱመሠረቱ በአምላክበአምላክ

መመረጥመመረጥ ነውነው የሚለውንየሚለውን ብሒልናብሒልና አሰራር፣አሰራር፣ መሠረተመሠረተ ቢስቢስ መሆኑንመሆኑን ያረጋገጠያረጋገጠ ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ህዝቡህዝቡ

የስልጣንየስልጣን ባለቤትነቱንባለቤትነቱን እንዴትናእንዴትና በምንበምን ሁኔታሁኔታ ሊጠቀምበትሊጠቀምበት እንደሚችልእንደሚችል በአርአያነትበአርአያነት የሚጠቀሱየሚጠቀሱ መርሆዎችንመርሆዎችን

የያዘየያዘ እንደሆነእንደሆነ የሥነየሥነ መንግስትመንግስት ምሁራንምሁራን ይስማሙበታል፡፡ይስማሙበታል፡፡

ከላይከላይ በአብነትበአብነት የጠቀስናቸውየጠቀስናቸው ታሪካዊታሪካዊ ክስተቶችክስተቶች በስኬታማነታቸውናበስኬታማነታቸውና ከዚያከዚያ በኋላበኋላ በፅሁፍበፅሁፍ መልክመልክ ተረቅቀውተረቅቀው

በፀደቁበፀደቁ ህገህገ መንግስቶችንመንግስቶችን ዓላማናዓላማና ይዘትይዘት ላይላይ ካሣደሩትካሣደሩት ተጽእኖተጽእኖ አንጻርአንጻር ጐልተውጐልተው የወጡየወጡ በመሆናቸውበመሆናቸው እንጂእንጂ

በሌላበሌላ ክፍለክፍለ ዓለምናዓለምና አገራትአገራት የሚኖሩየሚኖሩ ህዝቦችህዝቦች ሉዓላዊነታቸውንሉዓላዊነታቸውን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የመንግስታቸውንየመንግስታቸውን አወቃቀርአወቃቀር

ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር በህግበህግ ለመወሰንለመወሰን ያደረጉትያደረጉት እንቅስቃሴእንቅስቃሴ የለምየለም ለማለትለማለት እንዳልሆነእንዳልሆነ ግንዛቤግንዛቤ ሊያዝበትሊያዝበት ይገባል፡፡ይገባል፡፡

ከላይከላይ በምሣሌነትበምሣሌነት ያነሳናቸውያነሳናቸው ሁኔታዎችሁኔታዎች የምንማረውየምንማረው አቢይአቢይ ቁምቁም ነገርነገር ህዝባዊህዝባዊ እንቅስቃሴዎቹእንቅስቃሴዎቹ በህገበህገ

መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ አፈጣጠርአፈጣጠር ስላበረከቱትስላበረከቱት ታሪካዊታሪካዊ ፋይዳፋይዳ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይልቁንምይልቁንም ህዝቦችህዝቦች በተለያየበተለያየ መንገድመንገድ

ተነጥቀውተነጥቀው የነበሩትንየነበሩትን ሉዓላዊነትሉዓላዊነት በእጃቸውበእጃቸው ለማድረግናለማድረግና የመንግስታቸውንየመንግስታቸውን አወቃቀርአወቃቀር ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር

እንደዚሁምእንደዚሁም የዜጐችንየዜጐችን መብትናመብትና ነጻነትናነጻነትና ተዛማጅተዛማጅ ግዴታግዴታ የሚወስንናየሚወስንና አንዲትአንዲት አገርናአገርና መንግስትመንግስት የሚተዳደርበትየሚተዳደርበት

ህግህግ ለማውጣትናለማውጣትና ይህንንይህንን ህግህግ በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ ተግባራዊተግባራዊ ለማድረግለማድረግ ለረዥምለረዥም ጊዜጊዜ ከፍተኛከፍተኛ የሆነየሆነ መስዋዕትነትመስዋዕትነት

እናእና ዋጋዋጋ የከፈሉየከፈሉ መሆኑንመሆኑን ነው፡፡ነው፡፡ ከታሪካዊከታሪካዊ ሒደቱሒደቱ መገንዘብመገንዘብ እንደሚቻለውእንደሚቻለው ህገህገ መንግስትመንግስት በትረበትረ ስልጣንስልጣን

ጨብጠውጨብጠው ህዝባቸውንህዝባቸውን ያስተዳድሩያስተዳድሩ የነበሩየነበሩ መንግስታትመንግስታት በህግበህግ ጥላጥላ ስርስር መተዳደርመተዳደር ይገባናል፣ይገባናል፣ ስልጣናችንምስልጣናችንም

በህግበህግ ገደብገደብ ሊበጅለትሊበጅለት ይገባል፣ይገባል፣ ብለውብለው በራሳቸውበራሳቸው ፍላጐትናፍላጐትና ፈቃድፈቃድ የደነገጉትየደነገጉት የህግየህግ ክፍልክፍል አለመሆኑንአለመሆኑን ነው፡፡ነው፡፡

በተቃራኒውበተቃራኒው ህዝቦችህዝቦች ሉዓላዊነታቸውንሉዓላዊነታቸውን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን በእነርሱበእነርሱ ፈቃደኝነትፈቃደኝነት ብቻብቻ

እንዲያዝእንዲያዝ ለማድረግለማድረግ የመንግስታቸውንየመንግስታቸውን አወቃቀርናአወቃቀርና አደረጃጀትአደረጃጀት እንደዚሁምእንደዚሁም ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር በህግበህግ ለመቆጣጠርለመቆጣጠር

ይችሉይችሉ ዘንድዘንድ ያደረጉትያደረጉት የረዥምየረዥም ጊዜጊዜ ትግልናትግልና የከፈሉትየከፈሉት መስዋዕትነትመስዋዕትነት ውጤትውጤት መሆኑንመሆኑን መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

ከዚህከዚህ መሠረታዊመሠረታዊ ነጥብነጥብ በመነሳትበመነሳት ነውነው አንድአንድ ሰውሰው የህገየህገ መንግስትንመንግስትን ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ መረዳት፣መረዳት፣ መሠረታዊመሠረታዊ ግቦቹንግቦቹን

መመርመርመመርመር ያለበት፡፡ያለበት፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በታሪካዊበታሪካዊ አፈጣጠሩ፡አፈጣጠሩ፡ አንባገነንነትንአንባገነንነትን በህዝብበህዝብ ጫንቃጫንቃ ላይላይ ለመጣልናለመጣልና ህዝብህዝብ

ያልመረጣቸውያልመረጣቸው ሰዎችሰዎች አምባገነንነታቸውንአምባገነንነታቸውን ህጋዊህጋዊ ለማድረግለማድረግ የሚገለገሉበትየሚገለገሉበት የህግየህግ ክፍልክፍል ሆኖሆኖ አልተወለደም፡፡አልተወለደም፡፡

ከታሪካዊከታሪካዊ አፈጣጠሩናአፈጣጠሩና እድገቱእድገቱ ህዝቦችህዝቦች የነገስታትንየነገስታትን አንባገነንአንባገነን ስልጣንስልጣን ለመገደብለመገደብ ብሎምብሎም ሉዓላዊነታቸውንናሉዓላዊነታቸውንና

መብታቸውንመብታቸውን እውንእውን ለማድረግለማድረግ በአጠቃላይበአጠቃላይ መንግስትመንግስት በህግበህግ ጥላናጥላና ገደብገደብ ስርስር የሚተዳደርየሚተዳደር መሆኑንመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ

በከፍተኛበከፍተኛ መስዋዕትነትመስዋዕትነት የፈጠሩት፣የፈጠሩት፣ በሒደትምበሒደትም ያሳደጉትንናያሳደጉትንና ያዳበሩትያዳበሩት የህዝቦችየህዝቦች ፈቃድናፈቃድና ፍላጐትፍላጐት የጋራየጋራ መግለጫመግለጫ

እናእና መመሪያመመሪያ ሆኖሆኖ የሚያገለግልየሚያገለግል የህግየህግ ክፍልክፍል እንደሆነእንደሆነ ከታሪካዊከታሪካዊ አመጣጡአመጣጡ በውልበውል ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

17

1.3.2.1.3.2. የህገየህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትእድገት በኢትዮጵያ፡በኢትዮጵያ፡ --

የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትእድገት በተለያየበተለያየ ጊዜጊዜ የተለያዩየተለያዩ ገፅታዎተገፅታዎተ ያሉትያሉት በመሆኑበመሆኑ በሦስትበሦስት ምዕራፎችምዕራፎች

ከፍሎከፍሎ ማየትማየት ጠቀሜታጠቀሜታ ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ እነርሱምእነርሱም በዘውዳዊበዘውዳዊ ስርዓትስርዓት ፣፣ በደርግበደርግ ዘመንናዘመንና ከደርግከደርግ ውድቀትውድቀት በኃላበኃላ ብለንብለን

ልንከፍላቸውልንከፍላቸው እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡

1.3.2.1.1.3.2.1. የህገየህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትእድገት በዘውዳዊበዘውዳዊ ስርዓት፣ስርዓት፣

ሀሀ. . 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት

እንደሌሎችእንደሌሎች ህዝቦችህዝቦች ሁሉሁሉ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔሮችናብሔሮችና ህዝቦችህዝቦች ሉአላዊሉአላዊ ስልጣናቸውንስልጣናቸውን አንባገነንአንባገነን ከሆኑከሆኑ

ፈላጭፈላጭ ቆራጭቆራጭ መንግስታትመንግስታት ለማስመለስለማስመለስ ሰፊሰፊ የሆነየሆነ እንቅስቃሴናእንቅስቃሴና ትግልትግል እንዳካሔዱእንዳካሔዱ የታሪክየታሪክ ድርሳናትድርሳናት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ በተለያዩበተለያዩ ቦታዎችናቦታዎችና በአራቱምበአራቱም መዓዘኖችመዓዘኖች ህዝባዊህዝባዊ አመፅናአመፅና እንቅስቃሴእንቅስቃሴ የተደረገየተደረገ ቢሆንምቢሆንም የአፄውንየአፄውን

ስልጣንስልጣን ለመገደብምለመገደብም ሆነሆነ ለመቆጣጠርለመቆጣጠር የሚያስችልየሚያስችል ህገህገ መንግስትመንግስት ፀድቆፀድቆ ሥራሥራ ላይላይ እንዲውልእንዲውል አፄውንአፄውን

ለማስገደድለማስገደድ አልቻለም፡፡አልቻለም፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ስለስለ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትእድገት ስንመለከትስንመለከት 1923 1923 ዓዓ..ምም

በፊትበፊት አገሪቱአገሪቱ የተጻፈናየተጻፈና በህገበህገ መንግስትነትመንግስትነት በይፋበይፋ የታወጀየታወጀ ህገህገ መንግስትመንግስት እንዳልነበራትእንዳልነበራት የሚያከራክርየሚያከራክር አይደለም፡፡አይደለም፡፡

ስለሆነምስለሆነም የአገሪቱየአገሪቱ የመጀመሪያውየመጀመሪያው የተፃፈየተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት በበ 1923 1923 ዓዓ..ምም በቀዳማዊበቀዳማዊ ኃይለስላሴኃይለስላሴ የፀደቀውየፀደቀው ህገህገ

መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡

የየ 1923 1923 ዓዓ..ምም ህገህገ መንግስትመንግስት አረቃቅናአረቃቅና አጸዳደቅአጸዳደቅ ሒደትሒደት ስንመለከትስንመለከት አጼአጼ ሀይለስላሴሀይለስላሴ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ

አቆጣጠርአቆጣጠር 1922 1922 ዓዓ..ምም የንጉስየንጉስ ነገስትነትነገስትነት ዙፋንዙፋን ካጠለቁካጠለቁ በኋላበኋላ በዚያውበዚያው ዓመትዓመት ተክለሀዋሪያትተክለሀዋሪያት ተክለተክለ

ማሪያምንናማሪያምንና ብላቴናብላቴና ጌታጌታ ህሩይህሩይ ወልደስላሴንወልደስላሴን ፣፣ ህገህገ መንግስትመንግስት አርቅቀውአርቅቀው እንዲያቀርቡላቸውእንዲያቀርቡላቸው ትዕዛዝትዕዛዝ እንደሰጡናእንደሰጡና

ብላቴናብላቴና ጌታጌታ ህሩይህሩይ ወልደስላሴወልደስላሴ ደግሞደግሞ ጃፖንንጃፖንን የመጐብኘትየመጐብኘት ዕድልዕድል አግኝተውአግኝተው ስለነበርስለነበር ፣፣ 1923 1923 የኢትዮጽያየኢትዮጽያ ህገህገ

መንግስትመንግስት በወቅቱበወቅቱ በጃፓንበጃፓን ሥራሥራ ላይላይ በነበረውበነበረው “ “የማጅየማጅ ዘውዳዊዘውዳዊ ህገህገ መንግስትመንግስት” ” አይነትአይነት እንደተቀረጸናእንደተቀረጸና በይዘቱምበይዘቱም

በርካታበርካታ ሀሳቦችሀሳቦች ከማጅከማጅ ህገህገ መንግስትመንግስት ተወስደውተወስደው እንደተካተቱበትእንደተካተቱበት በዘርፉበዘርፉ ጥናትጥናት ያደረጉያደረጉ ሙሁራንሙሁራን ይገልጻሉ፡፡ይገልጻሉ፡፡

የየ 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት ከመውጣቱከመውጣቱ በፊትናበፊትና ሲወጣሲወጣ በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ደምደም ያፈሰሱያፈሰሱ አንገብጋቢአንገብጋቢ

የማህበራዊየማህበራዊ ፖለቲካዊናፖለቲካዊና ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ጥያቄዎችጥያቄዎች የነበሩየነበሩ ቢሆንምቢሆንም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ይህንንይህንን የህዝብየህዝብ ጥያቄጥያቄ

ለመፍታትለመፍታት ታስቦታስቦ የተዘጋጀናየተዘጋጀና የወጣየወጣ ሣይሆንሣይሆን በወቅቱበወቅቱ ወራሴወራሴ መንግስቱመንግስቱ በቀዳማዊበቀዳማዊ ኃይለስላሴኃይለስላሴ ተወላጆችተወላጆች ብቻብቻ

እንዲተላለፍእንዲተላለፍ በህግበህግ ለመደንገግናለመደንገግና የዘውዳዊየዘውዳዊ ስርዓትስርዓት የግዛትየግዛት ሉአላዊነትሉአላዊነት ህጋዊህጋዊ መሰረትመሰረት ለመጣልናለመጣልና የመኳንንቱናየመኳንንቱና

መሳፍንቱንመሳፍንቱን ጥቅምጥቅም ለማስከበርለማስከበር የተደነገገየተደነገገ ህገህገ መንግስትመንግስት እንደሆነእንደሆነ የሚያከራክርየሚያከራክር አይደለም፡፡አይደለም፡፡ የየ 1923 1923 ዓዓ..ምም ህገህገ

18

መንግስትመንግስት ንጉሰንጉሰ ነገስቱነገስቱ በመሰላቸውበመሰላቸው መልክመልክ ቀርፀውቀርፀው ለህዝቡለህዝቡ በስጦታበስጦታ መልክመልክ ያወጁትያወጁት ህገህገ መንግስትመንግስት እንደሆነእንደሆነ

በመግቢያውበመግቢያው ላይላይ በግልጽበግልጽ አስቀምጠዋል፡፡አስቀምጠዋል፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በአስራበአስራ አንድአንድ ምዕራፍምዕራፍ የተከፋፈሉየተከፋፈሉ ሰማኒያሰማኒያ አምስትአምስት አንቀጾችአንቀጾች አሉት፡፡አሉት፡፡ ይኸውይኸው ህገህገ

መንግስትመንግስት የንጉሱንየንጉሱን ስልጣንስልጣን በማጠናከር፣በማጠናከር፣ ስልጣንንስልጣንን ወደወደ ማዕከልማዕከል የማሰባሰብየማሰባሰብ እናእና ማዕከላዊማዕከላዊ መንግስትንመንግስትን አቅምአቅም

የማጠናከርየማጠናከር በየጠቅላይበየጠቅላይ ግዛቱግዛቱ የነበሩየነበሩ መሣፍንቶችመሣፍንቶች የህግየህግ መወሰኛመወሰኛ ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት ሆነውሆነው አዲስአዲስ አበባአበባ

ተቀማጭተቀማጭ እንዲሆኑእንዲሆኑ ለማድረግለማድረግ የሚያስችሉየሚያስችሉ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን የያዘየያዘ ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ባለሁለትባለሁለት ቻንበርቻንበር የሆነየሆነ ምክርምክር ቤትቤት ማለትምማለትም በንጉሱበንጉሱ መራጭነትመራጭነት የሚሰየምየሚሰየም የህግየህግ

መወሰኛመወሰኛ ምክርምክር ቤትቤት እናእና በመኳንንቶችበመኳንንቶች ከየጠቅላይከየጠቅላይ ግዛትግዛት የሚመረጡየሚመረጡ የህግየህግ ምርመራምርመራ ምክርምክር ቤትቤት እንደሚኖሩትእንደሚኖሩት

የሚደነግግየሚደነግግ ሲሆንሲሆን እነዚህእነዚህ ምክርምክር ቤቶችቤቶች የንጉስየንጉስ ነገስቱንነገስቱን ፈቃድናፈቃድና ስምምነትስምምነት ካላገኙካላገኙ ህግህግ ማውጣትማውጣት የማይችሉየማይችሉ

ከውሳኔከውሳኔ ሰጭነትሰጭነት ይልቅይልቅ የአማካሪነትየአማካሪነት ሀላፊነትሀላፊነት የነበራቸውየነበራቸው መሆኑንመሆኑን የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በማንበብበማንበብ

ለመረዳትለመረዳት ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በበ 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት እውቅናእውቅና የተሰጣቸውየተሰጣቸው የዜጎችየዜጎች መብቶችመብቶች ግዴታዎችግዴታዎች ከአንቀፅከአንቀፅ 1818

እስከእስከ አንቀፅአንቀፅ 29 29 የዘረዘሩየዘረዘሩ ቢሆንምቢሆንም መብቶችመብቶች በህግበህግ በሚደነገገውበሚደነገገው መሠረትመሠረት ተግባርተግባር ላይላይ የሚውሉየሚውሉ መሆናቸውንመሆናቸውን

የሚደነግጉየሚደነግጉ አሳሪአሳሪ ደንቦችደንቦች ያሉባቸውያሉባቸው ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስቴርናሚኒስቴርና የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት የሚያቋቁሙየሚያቋቁሙ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን ከአንቀፅከአንቀፅ 6464

እስከእስከ 73 73 የያዘየያዘ ሲሆንሲሆን ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትሩምሚኒስትሩም ሆነሆነ የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት ህግህግ የማስፈፀምየማስፈፀም ተግባራቸውንተግባራቸውን

የሚያከናውኑትየሚያከናውኑት በንጉሱበንጉሱ እያፀደቁእያፀደቁ መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ 11923 923 ዓዓ..ምም ህገህገ መንግስትመንግስት ስለስለ ዳኝነትዳኝነት አካልአካል

በአንቀፅበአንቀፅ 54 54 የሚደነግግየሚደነግግ ቢሆንምቢሆንም የዳኝነትየዳኝነት ስልጣንስልጣን የፍርድየፍርድ ቤቶችቤቶች ብቻብቻ እንደሆነእንደሆነ አያረጋግጥም፡፡አያረጋግጥም፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ

ዳኝነትንዳኝነትን የሚመለከቱየሚመለከቱ የህግየህግ መምሪያመምሪያ ምክርምክር ቤትቤት ውሳኔውሳኔ ተፈፃሚተፈፃሚ የሆነውየሆነው በንጉሱበንጉሱ ሲፀድቅሲፀድቅ ብቻብቻ እንደሆነእንደሆነ

በዳኝነትበዳኝነት መሾምመሾም ያለባቸውያለባቸው የዳኝነትየዳኝነት አሰራርአሰራር ልምድልምድ ያላቸውያላቸው መሆንመሆን እንዳለባቸውእንዳለባቸው ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ

አገሪቱአገሪቱ በአስራበአስራ አራትአራት ጠቅላይጠቅላይ ግዛትግዛት እንደተከፋፈለችእንደተከፋፈለች ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡

የየ 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት በንጉሰበንጉሰ ነገስቱነገስቱ ፀድቆፀድቆ ሥራሥራ ላይላይ ከዋለከዋለ ከአምስትከአምስት ዓመትዓመት በኋላበኋላ ፋሽስትፋሽስት

ኢጣሊያኢጣሊያ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ላይላይ በፈጸመውበፈጸመው ጦርነትጦርነት እናእና ወረራወረራ ምክንያትምክንያት ለጊዜውለጊዜው ተፈጻሚነቱተፈጻሚነቱ የተቋረጠየተቋረጠ ቢሆንምቢሆንም ከድልከድል

ማግስትማግስት ንጉሱንጉሱ ሲመለሱሲመለሱ ይህንኑይህንኑ ህገህገ መንግስትመንግስት መሠረትመሠረት በማድረግበማድረግ መንግስታቸውንመንግስታቸውን ለማደራጀትለማደራጀት እንደሞከሩናእንደሞከሩና

ከእያንዳንዱከእያንዳንዱ ጠቅላይጠቅላይ ግዛትግዛት ስንትስንት ተወካዮችተወካዮች እንደሚኖሩትእንደሚኖሩት የሚደነግግየሚደነግግ አዋጅአዋጅ በማውጣትበማውጣት የህግየህግ መወሰኛናመወሰኛና

የህግየህግ ምርመራምርመራ ምክርምክር ቤቶችቤቶች እንዲቋቋሙእንዲቋቋሙ ተደረገ፡፡ተደረገ፡፡ ሆኖምሆኖም እነዚህእነዚህ ምክርምክር ቤቶችቤቶች ቢኖሩምቢኖሩም ፍፁማዊ፣ፍፁማዊ፣ ህግንህግን

የማውጣትናየማውጣትና የማስፈፀምናየማስፈፀምና የመጨረሻየመጨረሻ ፍርድፍርድ የመስጠትናየመስጠትና የመወሰንየመወሰን ስልጣንስልጣን የንጉሱየንጉሱ ሆኖሆኖ ምክርምክር ቤቶቹቤቶቹ

የተለመደውንየተለመደውን የማማከርየማማከር ሥራቸውንሥራቸውን እንዲቀጥሉእንዲቀጥሉ በማድረግበማድረግ እንዲወስኑእንዲወስኑ እንዳደረጉእንዳደረጉ በዘርፉበዘርፉ ጥናትጥናት ያካሄዱያካሄዱ

ምሁራንምሁራን ይገልጻሉ፡፡ይገልጻሉ፡፡

19

ለለ. . 1948 1948 ዓዓ .. ምም የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት

የጠላትየጠላት ጦርጦር ከአገራችንከአገራችን ከተባረረከተባረረ በኋላበኋላ 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት የማሻሻልየማሻሻል አስፈላጊነትአስፈላጊነት ምክንያትምክንያት

የሚሆኑየሚሆኑ ፖለቲካዊፖለቲካዊ ኢኮኖሚያዊናኢኮኖሚያዊና ማህበራዊማህበራዊ ሁኔታዎችሁኔታዎች ነበሩ፡፡ነበሩ፡፡ ሆኖምሆኖም በመንግስትበመንግስት ትኩረትትኩረት የተሰጠውየተሰጠው የተባበሩትየተባበሩት

መንግስታትመንግስታት ድርጅትድርጅት ኤርትራኤርትራ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ወደወደ ኢትዮጵያኢትዮጵያ እንድትቀላቀልእንድትቀላቀል በመወሰኑናበመወሰኑና የኤርትራየኤርትራ ህገህገ መንግስትመንግስት

ዘመናዊዘመናዊ የሚባሉየሚባሉ የዴሞክራሲየዴሞክራሲ አስተሳሰቦችንአስተሳሰቦችን ያካተተያካተተ መሆኑመሆኑ ለጊዜውምለጊዜውም ቢሆን፣ቢሆን፣ አለምአለም አቀፍአቀፍ ተቀባይነትተቀባይነት

ለማግኘትለማግኘት ሲባልሲባል 1923 1923 ህገህገ መንግስትመንግስት የኤርትራንየኤርትራን ህገህገ መንግስትመንግስት የደነገጉትንየደነገጉትን ጉዳዮችጉዳዮች በአካተተበአካተተ መንገድመንገድ

ከማሻሻልከማሻሻል ውጪውጪ ሌላሌላ አማራጭአማራጭ አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻያማሻሻያ አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን በንጉሰበንጉሰ

ነገስቱነገስቱ ትዕዛዝትዕዛዝ ከተቋቋመከተቋቋመ በኋላበኋላ ለስድስትለስድስት ዓመትዓመት ያህልያህል የማሻሻያየማሻሻያ ረቂቁንረቂቁን ሲሰራሲሰራ ቆይቶቆይቶ ፣፣ 1948 1948 ዓዓ..ምም

የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት በንጉሰበንጉሰ ነገስቱነገስቱ ታወጀ፡፡ታወጀ፡፡

በወቅቱበወቅቱ በነበረውበነበረው የህግየህግ ምርመራምርመራ እናእና የህግየህግ ማውጫማውጫ ምክርምክር ቤትቤት ምክክርምክክር እንደተደረገበትእንደተደረገበት የሚገለጸውየሚገለጸው 19481948

የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት ስምንትስምንት ምዕራፎችንናምዕራፎችንና አንድአንድ መቶመቶ ሰላሳሰላሳ አንድአንድ አንቀጾችአንቀጾች የነበሩትየነበሩት ሲሆንሲሆን ከዚህከዚህ ውስጥውስጥ

ከአንቀጽከአንቀጽ 1 1 እስከእስከ አንቀጽአንቀጽ 25 25 ስርዎስርዎ መንግስቱመንግስቱ ለአጼለአጼ ኃይለስላሴኃይለስላሴ ትውልዶችትውልዶች ስለሚተላለፍበትስለሚተላለፍበት ስርዓት፣ስርዓት፣

ከአንቀጽከአንቀጽ 26 26 እስከእስከ አንቀጽአንቀጽ 36 36 ደግሞደግሞ ስለስለ ንጉሰንጉሰ ነገስቱነገስቱ የህግየህግ አውጪነት፣አውጪነት፣ የህግየህግ አስፈጻሚነትአስፈጻሚነት እናእና የህግየህግ

ተርጓሚነትተርጓሚነት ተግባርተግባር የሚዘረዝሩየሚዘረዝሩ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የያዘየያዘ ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡ 19481948 ዓዓ..ምም የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት

1923 1923 ዓዓ..ምም ከወጣውከወጣው ህገህገ መንግስትመንግስት በተሻለበተሻለ ሁኔታሁኔታ ሰብአዊሰብአዊ መብቶችንመብቶችን ይዘረዝራል፡፡ይዘረዝራል፡፡ ሆኖምሆኖም ይኸይኸ ህገህገ

መንግስትመንግስት እንደእንደ 1923 1923 ዓዓ..ምም ህገህገ መንግስትመንግስት የንጉሱንየንጉሱን ፍፁማዊፍፁማዊ የሆነየሆነ የህግየህግ ማውጣትማውጣት የህግየህግ ማስፈፀምማስፈፀም

የዳኝነትየዳኝነት ስልጣንስልጣን የሚያረጋገጥየሚያረጋገጥ ነው፡፡ነው፡፡

1948 1948 የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት በሚሻሻልበትበሚሻሻልበት ወቅትወቅት ህዝቡህዝቡ ያልመከረበትናያልመከረበትና ያልተሳተፈበትያልተሳተፈበት

በወቅቱምበወቅቱም መሠረታዊናመሠረታዊና ቁልፉቁልፉ ጥያቄጥያቄ የሆነውንየሆነውን የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና የመሬትየመሬት ለአራሹለአራሹ ጥያቄናጥያቄና ሌሎችሌሎች የህዝብየህዝብ

ጥያቄዎችጥያቄዎች በአግባቡበአግባቡ ያልፈታያልፈታ በመሆኑበመሆኑ በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ የተቀጣጠለውየተቀጣጠለው ህዝባዊህዝባዊ ትግልትግል ለማብረድናለማብረድና ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ መፍትሔመፍትሔ በመስጠትበመስጠት የማይችልየማይችል ነበር፡፡ነበር፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትመንግስት በፀደቀበፀደቀ ከሰባትከሰባት

ዓመትዓመት በኋላበኋላ በበ 1953 1953 ዓዓ..ምም በመፈንቅለበመፈንቅለ መንግስትመንግስት ንጉሰንጉሰ ነገስቱንነገስቱን ለማስወገድናለማስወገድና በአገሪቱበአገሪቱ መሠረታዊመሠረታዊ ለውጥለውጥ

ለማምጣትለማምጣት የተሞከረየተሞከረ ሲሆንሲሆን በተለያዩበተለያዩ ቦታዎችቦታዎች ህዝባዊህዝባዊ አመፅናአመፅና እንቅስቃሴእንቅስቃሴ ተደረገ፡፡ተደረገ፡፡

ይኸይኸ በእዚህበእዚህ ሁኔታሁኔታ ላይላይ እንዳለእንዳለ የተባበሩትየተባበሩት መንግስታትመንግስታት ድርጅትድርጅት እንደእንደ አውሮፖአውሮፖ አቆጣጠርአቆጣጠር ዲሴንበርዲሴንበር 22

ቀንቀን 1990 1990 ዓዓ..ምም በሰጠውበሰጠው ውሳኔውሳኔ መሰረትመሰረት ሉአላዊነቷንሉአላዊነቷን ጠብቃጠብቃ ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ ጋርጋር በተዋሃደችውበተዋሃደችው ኤርትራኤርትራ የራስዋንየራስዋን

20

ህገህገ መንግስትመንግስት ከሁለትከሁለት አመትአመት በኋላበኋላ አፅድቃአፅድቃ ስራስራ ላይላይ አዋለች፡፡አዋለች፡፡ ንጉሱምንጉሱም በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን የተዋሐደችውንየተዋሐደችውን ኤርትራናኤርትራና

የኢትዮጰያንየኢትዮጰያን ግንኙነትግንኙነት የተመለከቱየተመለከቱ የተለያዩየተለያዩ አዋጆችአዋጆች ካወጡካወጡ በኋላበኋላ በመጀመሪያበመጀመሪያ በኤርትራበኤርትራ ውስጥውስጥ የነበሩየነበሩ የፖለቲካየፖለቲካ

ፖርቲዎችፖርቲዎች እንዲፈርሱእንዲፈርሱ በማድረግበማድረግ ግለሰቦችግለሰቦች ብቻብቻ ተወዳዳሪተወዳዳሪ የሆኑበትየሆኑበት የኤርትራየኤርትራ ፖርላማፖርላማ ምርጫምርጫ 19491949

ተከናወነ፡፡ተከናወነ፡፡ ከዚያምከዚያም ይህይህ ፖርላማፖርላማ የተለያዩየተለያዩ ውሳኔዎችንውሳኔዎችን እንዲወስንእንዲወስን ከተደረገከተደረገ በኃላበኃላ በህዳርበህዳር ወርወር 1952 1952 ዓዓ..ምም

ፌዴሪሽኑፌዴሪሽኑ እንዲፈርስእንዲፈርስ ወሰነ፡፡ወሰነ፡፡ ከዚህከዚህ በኃላበኃላ በንጉሱበንጉሱ ትዕዛዝትዕዛዝ ቁጥርቁጥር 27/1952 27/1952 የኤርትራየኤርትራ ፌዴሬሽንፌዴሬሽን ፈርሶፈርሶ አንደአንደ

አንድአንድ ጠቅላይጠቅላይ ግዛትግዛት በአህዳዊበአህዳዊ መንግስትመንግስት ስርስር ተጠቃለለች፡፡ተጠቃለለች፡፡ የኤርትራየኤርትራ ፌዴሬሽንፌዴሬሽን እንዲፈርስናእንዲፈርስና በአህዳዊበአህዳዊ

ሥርዓትሥርዓት ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ ጋርጋር እንድትዋኸድእንድትዋኸድ አፄአፄ ኃይለሰላሴኃይለሰላሴ ያወጡትያወጡት ንጉሳዊንጉሳዊ ትዕዛዝትዕዛዝ የብጥብጥየብጥብጥ መነሻመነሻ ሆነ፡፡ሆነ፡፡ ይህንንይህንን

ድርጊትድርጊት የሚቃወሙየሚቃወሙ ወገኖችወገኖች የትጥቅየትጥቅ ትግልትግል ማካሔድማካሔድ ጀመሩ፣ጀመሩ፣ በአገርበአገር ውስጥምውስጥም የነበረውየነበረው ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ

ፖለቲካዊናፖለቲካዊና ማህበራዊማህበራዊ ችግርችግር በአግባቡበአግባቡ ለማስተናገድናለማስተናገድና የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ለሚያቀርቡትለሚያቀርቡት የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት

፣፣ የስልጣንናየስልጣንና የማንነትየማንነት ጥያቄጥያቄ ምላሽምላሽ የሚሰጥየሚሰጥ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓትሥርዓት ባለመፈጠሩባለመፈጠሩ ህዝባዊህዝባዊ አመጽናአመጽና አብዮትአብዮት

ለመቀጣጠልናለመቀጣጠልና መስከረምመስከረም 2 2 ቀንቀን 1967 1967 ዓዓ..ምም ንጉሰንጉሰ ነገስቱነገስቱ በህዝብበህዝብ አመፅናአመፅና ትግልትግል ከስልጣንከስልጣን ሲወርዱሲወርዱ

1948 1948 ዓዓ..ምም የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ መንግስትንምመንግስትንም ለአንዴናለአንዴና ለመጨረሻለመጨረሻ ጊዜጊዜ ህልውናውህልውናው ከስርዓቱከስርዓቱ ጋርጋር አብሮአብሮ አከተመ፡፡አከተመ፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ጥናትናጥናትና ምርምርምርምር ኢንስቲትዩትኢንስቲትዩት ያሉያሉ አንዳንድአንዳንድ መረጃዎችመረጃዎች እንደሚያሳዩትእንደሚያሳዩት በበ 1948 1948 ዓዓ..ምም

የተሻሻለውንየተሻሻለውን ህገህገ መንግስትመንግስት ለማሻሻልለማሻሻል 1960 1960 ዓዓ..ምም አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን ተቋቁሞተቋቁሞ የንጉሰየንጉሰ ነገስቱንነገስቱን ስልጣንስልጣን

የሚገድብየሚገድብ አንድአንድ ረቂቅረቂቅ ተዘጋጅቶተዘጋጅቶ ቀርቦቀርቦ እንደነበረ፡፡እንደነበረ፡፡ ንጉሱንጉሱ ግንግን ስላልተደሰቱበትስላልተደሰቱበት ረቂቁንረቂቁን ለህግለህግ ምርመራናምርመራና ህግህግ

መወሰኛመወሰኛ ምክርምክር ቤትቤት ሳያቀርቡትሳያቀርቡት የህዝቡየህዝቡ ቁጣናቁጣና አመፅአመፅ ገንፍሎገንፍሎ ከስልጣንከስልጣን እንደወረዱእንደወረዱ መረጃዎቹመረጃዎቹ ያሣያሉ፡፡ያሣያሉ፡፡ ሆኖምሆኖም

ለህዝብለህዝብ ይፋይፋ ያልሆነውያልሆነው ይኸይኸ ረቂቅረቂቅ ለኢትዮያለኢትዮያ ችግርችግር የተሟላየተሟላ መፍትሔመፍትሔ የያዘየያዘ መሆንመሆን አለመሆኑንአለመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ

አልተቻለም፡፡አልተቻለም፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ሲታይሲታይ በበ 1923 1923 ዓዓ..ምም የፀደቀውየፀደቀው ህገህገ መንግስትምመንግስትም ሆነሆነ በበ 1948 1948 የተሻሻለውየተሻሻለው ህገህገ

መንግስትመንግስት ህዝቡህዝቡ ያልመከረበት፣ያልመከረበት፣ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች መሠረታዊመሠረታዊ የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ጥያቄጥያቄ መልስመልስ

የማይሰጥናየማይሰጥና የንጉሰየንጉሰ ነገስቱንነገስቱን ስልጣንስልጣን ህጋዊህጋዊ ለማድረግናለማድረግና ለማጠናከርለማጠናከር የንጉሱንየንጉሱን ፈቃድፈቃድ እናእና ፍላጐትፍላጐት ማዕከልማዕከል

አድርገውአድርገው የተቀረጸናየተቀረጸና የፀደቁየፀደቁ መሆናቸውመሆናቸው የሚያከራክርየሚያከራክር አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይኸምይኸም ከላይከላይ ካየነውካየነው የሌሎችየሌሎች አገሮችአገሮች ህገህገ

መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ አፈጣጠርናአፈጣጠርና እድገትእድገት በተለየበተለየ መንገድናመንገድና ሁኔታሁኔታ ህገህገ መንግስትን፣መንግስትን፣ አምባገነናዊአምባገነናዊ የሆነውንየሆነውን

የዘውዳዊየዘውዳዊ ሥልጣኑንሥልጣኑን ዘውዳዊውዘውዳዊው ሥርዓትሥርዓት ህጋዊህጋዊ ለማድረግናለማድረግና የንጉሱንየንጉሱን ስልጣንስልጣን በሚያጠናከርበሚያጠናከር መንገድመንገድ

ለመጠቀምለመጠቀም ህዝቡንህዝቡን የሉዓላዊነትናየሉዓላዊነትና የስልጣንየስልጣን ባለቤትነትባለቤትነት ጥያቄንጥያቄን ለመጨፍለቅለመጨፍለቅ በሚያመችበሚያመች መንገድመንገድ ህገህገ

መንግስቱንመንግስቱን ለመጠቀምለመጠቀም በመሞከራቸውበመሞከራቸው የህዝቡየህዝቡ አመጽአመጽ የበለጠየበለጠ በማቀጣጠልበማቀጣጠል ንጉሱንምንጉሱንም ሆነሆነ ያፀደቁትንያፀደቁትን ህገህገ

መንግስትመንግስት መቀመቅመቀመቅ እንዳወረዳቸውእንዳወረዳቸው የሚያስገነዝበንየሚያስገነዝበን ነው፡፡ነው፡፡

የመወያያየመወያያ ነጥቦችነጥቦች

21

1.1. ህገህገ መንግስትመንግስት የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ለመገደብናለመገደብና መንግስትንመንግስትን ከህግከህግ የተገዥየተገዥ ለማድረግለማድረግ በህዝብበህዝብ ትግልትግል

የተፈጠረየተፈጠረ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ አይነትአይነት መንገድመንገድ በተፈጠረበተፈጠረ ህገህገ መንግስትመንግስት ተገዥተገዥ ሆነው፣ሆነው፣ ህዝብንህዝብን

የሚያስተዳድሩየሚያስተዳድሩ መንግስታትመንግስታት ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መንግስትመንግስት ይባላል፡፡ይባላል፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል በንጉሱበንጉሱ ጊዜጊዜ

አንደታየውአንደታየው ህገህገ መንግስትንመንግስትን ስልጣናቸውንስልጣናቸውን ለማጠናከርለማጠናከር ህጋዊህጋዊ ለማድረግለማድረግ አስበውአስበው በሚስማማቸውናበሚስማማቸውና

በማፈልጉትበማፈልጉት መንገድመንገድ ህገህገ መንግስትመንግስት ያፀድቃሉ፡፡ያፀድቃሉ፡፡ የእዚህየእዚህ አይነትአይነት ሁኔታሁኔታ ሲያጋጥምሲያጋጥም መንግስታዊመንግስታዊ ህገህገ

መንግስትመንግስት በማለትበማለት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

ለመሆኑለመሆኑ በህገበህገ መንግስታዊመንግስታዊ መንግስትናመንግስትና በመንግስታዊበመንግስታዊ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መካከልመካከል ያለውያለው መሰረታዊመሰረታዊ

ልዩነትልዩነት ምንድንምንድን ነውነው? ?

1.3.2.2. 1.3.2.2. የህገየህገ መንግስትመንግስት እድገትእድገት በደርግበደርግ የስልጣንየስልጣን ዘመንዘመን

ህዝቡህዝቡ መሠረታዊመሠረታዊ የሆኑየሆኑ ጥያቄዎችጥያቄዎች ባለመፈታታቸውባለመፈታታቸው በቁጣበቁጣ ገንፍሎገንፍሎ በአፄውበአፄው ሥርዓትሥርዓት ላይላይ በሚያምጽበትበሚያምጽበት

ወቅትወቅት ህዝባዊህዝባዊ እንቅስቃሴውንእንቅስቃሴውን የሚመራየሚመራ የተደራጀየተደራጀ ብቃትብቃት ያለውያለው የፖለቲካየፖለቲካ ሀይልሀይል አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡ በመሆኑምበመሆኑም

በዝቅተኛበዝቅተኛ እርከንእርከን ላይላይ የነበሩትየነበሩት ወታደራዊወታደራዊ መኮንኖችመኮንኖች በመሰባሰብበመሰባሰብ በወቅቱበወቅቱ የነበረውንየነበረውን ክፍተትክፍተት በመጠቀምናበመጠቀምና

የህዝቡንየህዝቡን ትግልትግል እንመራለንእንመራለን በሚልበሚል ሽፋንሽፋን “ “የጊዜያዊየጊዜያዊ ወታደራዊወታደራዊ አስተዳደርአስተዳደር ደርግደርግ” ” በሚልበሚል መጠሪያመጠሪያ የሚጠራየሚጠራ

ወታደራዊወታደራዊ አንባገነንአንባገነን መንግስትመንግስት ራሳቸውራሳቸው በአወጁትበአወጁት አዋጅአዋጅ በማቋቋምበማቋቋም የመሰላቸውንየመሰላቸውን ህግህግ እያወጡ፣እያወጡ፣ በርካታበርካታ

የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት ጥሰቶች፣ጥሰቶች፣ በስብዕናናበስብዕናና በሰብዓዊበሰብዓዊ ፍጡርፍጡር ላይላይ ወንጀሎችንወንጀሎችን በመፈፀምናበመፈፀምና የጦርነትንየጦርነትን ህግጋትህግጋት

ሚጥሱሚጥሱ ወንጀሎችንናወንጀሎችንና የዘርየዘር ማጥፋትማጥፋት ወንጀልወንጀል እንደፈጸሙእንደፈጸሙ ብዙብዙ ማጣቀሻናማጣቀሻና ማስረጃማስረጃ የሚያስፈልገውየሚያስፈልገው አይደለም፡፡አይደለም፡፡

ደርግደርግ በወቅቱበወቅቱ አንገብጋቢአንገብጋቢ የነበረውንየነበረውን የመሬትየመሬት ለአራሹለአራሹ ጥያቄጥያቄ ስርስር ነቀልነቀል መፍትሔመፍትሔ የሰጠውየሰጠው ቢሆንምቢሆንም በሌላበሌላ በኩልበኩል

የአርሶየአርሶ አደሩንአደሩን የምርትየምርት ተጠቃሚነትተጠቃሚነት የሚገድብየሚገድብ አሰራርአሰራር ዘርግቷል፡፡ዘርግቷል፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል ደርግደርግ እራሱንእራሱን በአዋጅበአዋጅ ካቋቋመበትካቋቋመበት ቀንቀን ጀምሮጀምሮ የህዝቡንየህዝቡን ሉዐላዊነትናሉዐላዊነትና ስልጣንስልጣን ባለቤትነትባለቤትነት

በመንጠቅ፣በመንጠቅ፣ የዜጐችንየዜጐችን የመናገርናየመናገርና ሀሳብንሀሳብን በነጻበነጻ የመግለጽ፣የመግለጽ፣ የአመለካከትየአመለካከት ነፃነትንነፃነትን የመደራጀትናየመደራጀትና ማህበርማህበር

የመመሥረትየመመሥረት ነፃነት፣ነፃነት፣ በህይወትበህይወት የመኖርናየመኖርና ኢሰብአዊኢሰብአዊ ከሆነከሆነ አያያዝአያያዝ የመጠበቅየመጠበቅ ነፃነትን፣ነፃነትን፣ በግልጽበግልጽ የሚጥሱየሚጥሱ በርካታበርካታ

አዋጆችንአዋጆችን አውጥቷል፡፡አውጥቷል፡፡ በወቅቱበወቅቱ የነበረውንየነበረውን ትውልድትውልድ ያለፍርድያለፍርድ በመግደል፣በመግደል፣ ኢኢ ሰብአዊሰብአዊ ለሆነለሆነ እስርእስር በመዳረግ፣በመዳረግ፣

አስገድዶአስገድዶ በመሰወርናበመሰወርና ሌሎችሌሎች ተደራራቢተደራራቢ ወንጀሎችንወንጀሎችን በመፈጸምበመፈጸም ግማሾቹግማሾቹ በስደት፣በስደት፣ ግማሾቹግማሾቹ ስርዓቱንስርዓቱን በትጥቅበትጥቅ

ትግልትግል ለመጣልለመጣል በሚደረገውበሚደረገው እንቅስቃሴእንቅስቃሴ እንዲቀላቀሉእንዲቀላቀሉ በማድረግበማድረግ በአንዱበአንዱ ወይምወይም በሌላውበሌላው መልኩመልኩ አንድአንድ

ትውልድናትውልድና አገርንአገርን የሚያጠፋየሚያጠፋ ተግባራትንተግባራትን ፈጽሟል፡፡ፈጽሟል፡፡

22

1967 1967 መስከረምመስከረም ወርወር ጀምሮጀምሮ ይህንንይህንን የመሰለየመሰለ ዘግናኝዘግናኝ ወንጀልወንጀል ሲፈጽምሲፈጽም የቆየውየቆየው ወታደራዊወታደራዊ መንግስትመንግስት

1977 1977 ዓዓ..ምም ኢሠፓኢሠፓ የሚለውንየሚለውን ፓርቲፓርቲ ካዋቀረካዋቀረ በኋላበኋላ 1979 1979 ዓዓ..ምም የህገየህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን በማቋቋምበማቋቋም

በረቂቁበረቂቁ ላይላይ ህዝቡህዝቡ እንዲወያያበትእንዲወያያበት ለማድረግለማድረግ ሞክሯል፡፡ሞክሯል፡፡ በወቅቱበወቅቱ ሀሳቡንሀሳቡን በነጻበነጻ የመግለጽየመግለጽ ነፃነትነፃነት በሌለበትበሌለበት ሁኔታናሁኔታና

ሰዎችሰዎች በአፋቸውበአፋቸው መንግስትንመንግስትን የሚቃወምየሚቃወም ነገርነገር ሲናገሩሲናገሩ መሰማታቸውመሰማታቸው ቀርቶቀርቶ በጥርጣሬበጥርጣሬ ተይዘውተይዘው በሚታሰሩበትበሚታሰሩበት

ወይምወይም በሚገደሉበትበሚገደሉበት ሁኔታሁኔታ ህዝቡህዝቡ ነፃነፃ ሆኖሆኖ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ረቂቅረቂቅ ትችትትችት ሊሰጥሊሰጥ እንደማይችልእንደማይችል የሚታወቅየሚታወቅ

ቢሆንምቢሆንም ይኸይኸ አልበቃአልበቃ ብሎብሎ በረቂቁበረቂቁ የመጨረሻየመጨረሻ ሰነድሰነድ ላይላይ ህዝቡህዝቡ የይስሙላየይስሙላ ህዝበህዝበ ውሳኔውሳኔ እንዲሰጥበትእንዲሰጥበት

በማድረግበማድረግ ፤፤ 198198 ዐዐ ዓዓ..ምም በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 1/1981/198 ዐዐ ""የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝባዊሕዝባዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ ህገህገ

መንግስትመንግስት"" በሚልበሚል ስያሜስያሜ በአስራበአስራ ሰባትሰባት ምዕራፍምዕራፍ የተከፋፈለየተከፋፈለ አንድአንድ መቶመቶ አስራአስራ ዘጠኝዘጠኝ አንቀጾችአንቀጾች ያሉትያሉት ህገህገ

መንግስትመንግስት አውጇል፡፡አውጇል፡፡ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የራስየራስ ገዝገዝ አስተዳደርአስተዳደር እንደሚመሰርትእንደሚመሰርት የተመለከተየተመለከተ ቢሆንምቢሆንም ይኸይኸ

ከሚመለከታቸውከሚመለከታቸው ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ጋርጋር ሣይመከርበትሣይመከርበት የፀደቀየፀደቀ በመሆኑበመሆኑ የነበረውንየነበረውን ጦርነትጦርነት አላስቆመም፡፡አላስቆመም፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ኢሠፖኢሠፖ ብቸኛብቸኛ የፖለቲካየፖለቲካ ፖርቲፖርቲ መሆኑን፣መሆኑን፣ ከመደንገግከመደንገግ በላይበላይ በአንዳንድበአንዳንድ አከባቢዎችአከባቢዎች በአህዳዊበአህዳዊ

መንግስትመንግስት ሥርሥር የራስየራስ ገዝገዝ አስተዳደርአስተዳደር እንደሚኖራቸውእንደሚኖራቸው ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡ በዚህበዚህ ህገህገ መንግስትመንግስት የዳኞችየዳኞች የስራየስራ ዘመንዘመን

የሸንጐየሸንጐ የስራየስራ ዘመንዘመን እንደሆነእንደሆነ እናእና በየወቅቱበየወቅቱ የሚሾሙየሚሾሙ መሆኑንመሆኑን ተመልክቷል፡፡ተመልክቷል፡፡ የአገሪቱየአገሪቱ ኢኮኖሚኢኮኖሚ በመንግስትበመንግስት

የሚመራየሚመራ ሶሻሊስትሶሻሊስት ፖለቲካፖለቲካ ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ስርዓትስርዓት እንደሆነእንደሆነ ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በርካታበርካታ ለኢትዮጵያለኢትዮጵያ ባዕድባዕድ

የሆነየሆነ አስተሳሰቦችንአስተሳሰቦችን ያካተተያካተተ ነው፡፡ነው፡፡

ይኸምይኸም ህገህገ መንግስትመንግስት የወታደራዊየወታደራዊ መንግስትመንግስት ስልጣንስልጣን ፣፣ ህጋዊህጋዊ ለማድረግለማድረግ የሲቪልየሲቪል አስተዳደርአስተዳደር ቅርጽቅርጽ

የሚሰጥየሚሰጥ ካልሆነካልሆነ በስተቀርበስተቀር በአገሪቱበአገሪቱ በሁሉምበሁሉም ጫፍጫፍ ደምደም እያፋሰሰእያፋሰሰ የነበረውየነበረው የህዝብየህዝብ ሉዓላዊነትሉዓላዊነት የብሔርየብሔር

ብሔረሰቦችብሔረሰቦች የማንነትናየማንነትና የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጥያቄጥያቄ መሠረታዊመሠረታዊ መልስመልስ የሚሰጥየሚሰጥ ህገህገ መንግስትመንግስት

አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የተጀመረውየተጀመረው የትጥቅየትጥቅ ትግልትግል ተጠናክሮተጠናክሮ በኢህአዲግ፣በኢህአዲግ፣ አሸናፊነትአሸናፊነት ግንቦትግንቦት 22 ዐዐ ቀንቀን

1981983 3 ዓዓ..ምም የደርግየደርግ መንግስትመንግስት ሲገረሰስሲገረሰስ የህገየህገ መንግስቱምመንግስቱም ህልውናህልውና አክትሟል፡፡አክትሟል፡፡

የመወያያየመወያያ ጥያቄጥያቄ

1.1. የደርግየደርግ ህገህገ መንግስትመንግስት ለኢፌዲሪለኢፌዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ያስተላለፈውያስተላለፈው ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ዕሴትዕሴት አለአለ ብለውብለው

ያስባሉያስባሉ? ?

2.2. የደርግየደርግ ህገህገ መንግስትመንግስት ከደርግከደርግ ጋርጋር ህልውናውህልውናው ያከተመውያከተመው መንግስታዊመንግስታዊ ህገህገ መንግስትመንግስት ስለነበርስለነበር ነውነው

የሚለውየሚለው አባባልአባባል እውንእውን ነውነው ብለውብለው ያስባሉያስባሉ? ? ለምንለምን??

1.3.2.3. 1.3.2.3. የህገየህገ መንግስትመንግስት ታሪካዊታሪካዊ እድገትእድገት ከደርግከደርግ ውድቀትውድቀት በኋላ፣በኋላ፣

23

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር

ከላይከላይ ለመግለጽለመግለጽ እንደተሞከረውእንደተሞከረው በአፄበአፄ ሀይለስላሴሀይለስላሴ ዘመነዘመነ መንግስትምመንግስትም ሆነሆነ በደርግበደርግ ዘመንዘመን የፀደቁትየፀደቁት ህገህገ

መንግስቶችመንግስቶች የህዝቡንየህዝቡን መሠረታዊመሠረታዊ ጥያቄናጥያቄና መብትመብት ለማረጋገጥለማረጋገጥ የወጡየወጡ ሣይሆኑሣይሆኑ በወቅቱበወቅቱ በትረበትረ መንግስትመንግስት ይዘውይዘው

የነበሩትንየነበሩትን ንጉሰንጉሰ ነገስትናነገስትና በኋላምበኋላም ወታደራዊወታደራዊ ደርግደርግ ስልጣንስልጣን ህጋዊህጋዊ ለማድረግናለማድረግና ለማጠናከርለማጠናከር ታስበውታስበው የተቀረጸናየተቀረጸና

የፀደቁየፀደቁ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ስለሆነምስለሆነም በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ለነበረውለነበረው የህዝብየህዝብ የሉዓላዊነትናየሉዓላዊነትና የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች የራስንየራስን እድልእድል

በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጥያቄጥያቄ ለመፍታትለመፍታት የሚችሉየሚችሉ አልነበሩምአልነበሩም ፡፡፡፡ በመሆኑምበመሆኑም በመጀመሪያበመጀመሪያ አምባገነንአምባገነን ፈላጭፈላጭ ቆራጭቆራጭ

የነበረውንየነበረውን ዘውዳዊዘውዳዊ አገዛዝአገዛዝ ለማስወገድለማስወገድ ከዚያምከዚያም በኋላበኋላ የህዝቡንየህዝቡን ንቅናቄንቅናቄ ውጤትውጤት በአቋራጭበአቋራጭ በመንጠቅበመንጠቅ

ወታደራዊወታደራዊ አንባገነናዊአንባገነናዊ አስተዳደርአስተዳደር የመሠረተውንየመሠረተውን ደርግደርግ ለመገርሰስለመገርሰስ በተካሄደውበተካሄደው ተጋድሎተጋድሎ በአገሪቱበአገሪቱ ከፍተኛከፍተኛ የሆነየሆነ

ሰብአዊሰብአዊ እልቂትእልቂት ደርሷል፡፡ደርሷል፡፡ ከፍተኛከፍተኛ ግምትግምት ያለውያለው ቁሣዊቁሣዊ ሀብትሀብት ወድሟል፡፡ወድሟል፡፡ ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ እድገቷእድገቷ ወድቆወድቆ ህዝቦችዋህዝቦችዋ

ከድህነትከድህነት ወለልወለል በታችበታች የሚኖሩበትየሚኖሩበት በምግብበምግብ ራሳቸውንራሳቸውን መቻልመቻል አቅቷቸውአቅቷቸው በእርሀብናበእርሀብና በእርዛትበእርዛት ያለቁበትናያለቁበትና

ለእርዳታናለእርዳታና ልመናልመና የተዳረጉበትየተዳረጉበት ሁኔታሁኔታ ተፈጥሯል፡፡ተፈጥሯል፡፡

““የሕዝቡንየሕዝቡን ፈቃድናፈቃድና ይሁንታይሁንታ ያላገኘያላገኘ መንግስትመንግስት ህዝብንህዝብን በጉልበትናበጉልበትና በሀይልበሀይል ለማስተዳደርለማስተዳደር የሚያደርገውየሚያደርገው ሙከራሙከራ

ከፍተኛከፍተኛ የሆነየሆነ ሰብአዊናሰብአዊና ቁሣዊቁሣዊ ውድመትውድመት ከማድረስናከማድረስና ማህበራዊማህበራዊ ቀውስቀውስ ከማስፋፋትከማስፋፋት ውጪውጪ ሌላሌላ ውጤትውጤት

እንደማያስገኝእንደማያስገኝ” ” 1818 ኛውኛው ምዕተምዕተ ዓመትዓመት አሜሪካዎችአሜሪካዎች ነፃነታቸውንነፃነታቸውን ሲያውጁሲያውጁ ያራምዱትያራምዱት የነበረውየነበረው ሀሳብሀሳብ በእኛበእኛ ሁኔታሁኔታ

በተግባርበተግባር የተሞከረናየተሞከረና ከበቂከበቂ በላይበላይ ዕውነትዕውነት መሆኑመሆኑ ተረጋግጧል፡፡ተረጋግጧል፡፡ የደርግየደርግ መንግስትመንግስት ማናቸውንምማናቸውንም ፖለቲካዊፖለቲካዊ

ማህበራዊማህበራዊ እናእና ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ጥያቄጥያቄ በሀይልበሀይል እናእና በጉልበትበጉልበት ለመፍታትለመፍታት ያደረገውያደረገው ሙከራሙከራ ከፍተኛከፍተኛ የሆነየሆነ ሰብአዊናሰብአዊና

እልቂትእልቂት ቁሣዊቁሣዊ ሀብትሀብት ውድመትውድመት ከማስከተሉከማስከተሉ በስተቀርበስተቀር መሠረታዊመሠረታዊ የሆነውንየሆነውን የህዝቡንየህዝቡን ሉዓላዊነትናሉዓላዊነትና የራስንየራስን እድልእድል

በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ጥያቄጥያቄ ለማዳፈንለማዳፈን ባለመቻሉባለመቻሉ በኢህአዲግበኢህአዲግ ግንባርግንባር ቀደምቀደም መሪነትመሪነት በተደረገውበተደረገው ትግልትግል

ደርግደርግ ለመገርሰስለመገርሰስ ችሏል፡፡ችሏል፡፡

ኢህአዲግኢህአዲግ መላመላ አገሪቱንአገሪቱን ከተቆጣጠረከተቆጣጠረ በኋላበኋላ አገሪቱንአገሪቱን ለብቻውለብቻው ለማስተዳደርለማስተዳደር አልሞከረም፡፡አልሞከረም፡፡ ይልቁንምይልቁንም በአገሪቱበአገሪቱ

ውስጥውስጥ የደርግንየደርግን መንግስትመንግስት በመቃወምበመቃወም የጦርየጦር መሣሪያመሣሪያ አንስተውአንስተው ይፋለሙይፋለሙ የነበሩየነበሩ ከሀያከሀያ በላይበላይ የሚሆኑየሚሆኑ የብሔርየብሔር

ብሔረሰብብሔረሰብ የነጻየነጻ አውጪአውጪ ድርጅቶችድርጅቶች ታዋቂታዋቂ ግለሰቦችግለሰቦች ጋርጋር በመመካከርበመመካከር በሁሉምበሁሉም ሰላማዊሰላማዊ የፖለቲካየፖለቲካ ሀይሎችሀይሎች ሙሉሙሉ

ተሣትፎተሣትፎ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሰላማዊናሰላማዊና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሽግግርሽግግር ጉባኤጉባኤ እንድታውጅእንድታውጅ

አድርጓል፡፡አድርጓል፡፡ በዚህበዚህ ቻርተርቻርተር መሰረትመሰረት የተቋቋመውየተቋቋመው የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት አጠቃላይአጠቃላይ ከከ 87 87 በማበማይበልጡይበልጡ አባላትአባላት

እንደሚኖሩትእንደሚኖሩት የተደነገገየተደነገገ ሲሆን፣ሲሆን፣ ከዚህከዚህ ውስጥውስጥ በኢህአዲግበኢህአዲግ የተያዙትየተያዙት ወንበሮችወንበሮች ቁጥርቁጥር 32 32 ማለትምማለትም ከግማሽከግማሽ

በታችበታች የነበረየነበረ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ቻርተርቻርተር የአገሪቱየአገሪቱ ህገህገ መንግስትመንግስት ባይሆንምባይሆንም አገሪቱንአገሪቱን ወደወደ ሰላማዊናሰላማዊና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሂደትሂደት

ስትሸጋገርስትሸጋገር የተዳደረችበትየተዳደረችበት ጠቃሚጠቃሚ ህግህግ ሆኖሆኖ አገልግሏል፡፡አገልግሏል፡፡

24

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች አንባገነናዊአንባገነናዊ ሥርዓትንሥርዓትን በማስወገድበማስወገድ የራሳቸውንየራሳቸውን

ዕድልዕድል በራሳቸውበራሳቸው ለመወሰንናለመወሰንና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓትሥርዓት ግንባታናግንባታና ልማትልማት ለማሸጋገርለማሸጋገር በድልድይነትበድልድይነት ያገለገለናያገለገለና

ከቀደምትከቀደምት ህግጋተህግጋተ መንግስታትመንግስታት በአቀራረጽበአቀራረጽ በይዘቱናበይዘቱና በአተገባበሩበአተገባበሩ መሠረታዊመሠረታዊ ልዩነትልዩነት ያለውያለው ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡

የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር የሽግግሩየሽግግሩ መንግስትመንግስት በተባበሩትበተባበሩት መንግስታትመንግስታት ድርጅትድርጅት የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት መግለጫመግለጫ

የተዘረዘሩትንየተዘረዘሩትን የግለሰብየግለሰብ መብቶችመብቶች ያለያለ አንዳችአንዳች ገደብገደብ የማክበርየማክበር እናእና የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ እንዳለበትእንዳለበት በአንቀጽበአንቀጽ አንድአንድ

ከመደንገጉምከመደንገጉም በተጨማሪበተጨማሪ በተለይበተለይ በደርግበደርግ ጊዜጊዜ እንደእንደ ከባድከባድ የአገርየአገር ክደትክደት ወንጀልወንጀል ተደርገውተደርገው ያለያለ ፍርድፍርድ

የሚያሳስሩናየሚያሳስሩና የሚያስገድሉየሚያስገድሉ የነበሩትንየነበሩትን ፤የእምነት፣፤የእምነት፣ ሀሳብንሀሳብን የመግለጽ፣የመግለጽ፣ የመደራጀትየመደራጀት የመሰብሰብናየመሰብሰብና የመቃወምየመቃወም

መብትናመብትና የሌሎችንየሌሎችን መብትመብት በማይጋፉበማይጋፉ መንገድመንገድ በማንኛውምበማንኛውም የፖለቲካየፖለቲካ እንቅስቃሴእንቅስቃሴ ያለገደብያለገደብ የመሣተፍናየመሣተፍና የፖለቲካየፖለቲካ

ፓርቲዎችንፓርቲዎችን የማደራጀትየማደራጀት መብትንመብትን ያረጋገጠያረጋገጠ በአገሪቱበአገሪቱ ታሪክታሪክ ውስጥውስጥ የፖለቲካየፖለቲካ ፓርቲዎችፓርቲዎች በይፋበይፋ እንዲመሠረቱእንዲመሠረቱ ህጋዊህጋዊ

ማረጋገጫናማረጋገጫና ዋስትናዋስትና የሰጠየሰጠ ህግህግ ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡

ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ ቻርተሩቻርተሩ ለዘመናትለዘመናት መልስመልስ ያላገኘውንያላገኘውን የህዝቦችየህዝቦች ሉዓላዊነትናሉዓላዊነትና የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን

መብትመብት እስከእስከ መገንጠልመገንጠል ማለትምማለትም የእያንዳንዱንየእያንዳንዱን ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዝብህዝብ ፡፡--

የራሱንየራሱን ማንነትማንነት የመጠበቅየመጠበቅ የማስከበርየማስከበር ባህሉንናባህሉንና ታሪኩንታሪኩን የማበልጸግየማበልጸግ እንዲሁምእንዲሁም በማዕከላዊበማዕከላዊ መንግስትመንግስት

ውስጥውስጥ በነፃናበነፃና አድሎአድሎ በሌለበትበሌለበት ሁኔታሁኔታ የመወከልየመወከል

ከላይከላይ የተጠቀሱትየተጠቀሱት መብቶችመብቶች ታገዱታገዱ ተረገጡተረገጡ ወይምወይም ተሸራረፉተሸራረፉ ብሎብሎ በሚያምንበትበሚያምንበት ጊዜጊዜ የራስንየራስን ዕድልዕድል

በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት እስከእስከ ነፃነትነፃነት ድረስድረስ የማረጋገጥየማረጋገጥ መብትመብት እንዳለውእንዳለው በግልጽበግልጽ የደነገገየደነገገ

የመጀመሪያውየመጀመሪያው የህግየህግ ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡

ቻርተሩቻርተሩ አምስትአምስት ክፍሎችክፍሎች ያሉትያሉት ሲሆንሲሆን የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት መንግስትመንግስት ሊመራባቸውሊመራባቸው የሚገቡየሚገቡ የውጪየውጪ ጉዳይጉዳይ ፖሊሲናፖሊሲና

መርሆዎችመርሆዎች የሽግግሩየሽግግሩ መንግስትመንግስት አወቃቀር፣አወቃቀር፣ ተዋጽኦተዋጽኦ እናእና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር የሚደነገጉየሚደነገጉ ደንቦችንደንቦችን የያዘየያዘ የህግየህግ ሰነድሰነድ

መሆኑንመሆኑን ቻርተሩንቻርተሩን በማየትበማየት ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ቻርተሩቻርተሩ ለአጭርለአጭር ጊዜጊዜ አገሪቱአገሪቱ የምትመራበትናየምትመራበትና መንግስትመንግስት

የሚተዳደርበትየሚተዳደርበት የህግየህግ ሰነድሰነድ እንጂእንጂ ለዘላቂነትለዘላቂነት እንዲያገለግልእንዲያገለግል ታስቦታስቦ የፀደቀየፀደቀ ህገህገ መንግስትመንግስት ባለመሆኑባለመሆኑ በሽግግርበሽግግር

ወቅትወቅት ለነበረውለነበረው የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የህገየህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን የማቋቋምየማቋቋም ግዴታግዴታ እንዳለበትእንዳለበት በአንቀጽበአንቀጽ

9 (9 (ሰሰ) ) ይደነገጋል፡፡ይደነገጋል፡፡

የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የራሳቸውንየራሳቸውን ጉዳይጉዳይ በራሳቸውበራሳቸው የመወሰንናየመወሰንና የማስተዳደርየማስተዳደር

መብትመብት ያረጋገጠያረጋገጠ የህግየህግ ሰነድሰነድ መሆኑንመሆኑን ከላይከላይ ተገልጿል፡፡ተገልጿል፡፡ የሽግግሩየሽግግሩ መንግስትመንግስት ይኸይኸ በቻርተሩበቻርተሩ የተረጋገጠውየተረጋገጠው

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ተግባራዊተግባራዊ ለማድረግለማድረግ የብሔራዊየብሔራዊ

25

ክልላዊክልላዊ የሽግግርየሽግግር መስተዳድሮችንመስተዳድሮችን ማቋቋሚያማቋቋሚያ አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 7/1984 7/1984 በማወጅበማወጅ የራሳቸውየራሳቸው የህግየህግ አውጪ፣አውጪ፣ የህግየህግ

አስፈጻሚናአስፈጻሚና የህግየህግ ተርጓሚተርጓሚ አካልአካል ያላቸውያላቸው አስራአስራ አራትአራት ((አዲስአዲስ አበባንአበባን ጨምሮጨምሮ)) የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ክልላዊክልላዊ

መስተዳድሮችንመስተዳድሮችን በማቋቋምበማቋቋም የክልልየክልል መስተዳድሮችመስተዳድሮች የሚቋቋሙየሚቋቋሙ ክልላዊክልላዊ የህግየህግ አውጪ፣አውጪ፣ የህግየህግ አስፈጻሚናአስፈጻሚና

የዳኝነትናየዳኝነትና የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር ከክልልከክልል በታችበታች በወረዳበወረዳ ደረጃደረጃ የሚደራጀውንየሚደራጀውን የወረዳየወረዳ ምክርምክር ቤት፣ቤት፣

የወረዳየወረዳ ህግህግ አስፈጻሚናአስፈጻሚና የወረዳየወረዳ የዳኝነትናየዳኝነትና የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር በአዋጁበአዋጁ በማስቀመጥበማስቀመጥ የፌዴራላዊየፌዴራላዊ

የመንግስትየመንግስት አወቃቀርንናአወቃቀርንና ስልጣንንስልጣንን ወደታችኛውወደታችኛው የመንግስትየመንግስት እርከንእርከን በማውረድበማውረድ በመንግስትበመንግስት አደረጃጀትአደረጃጀት ሥልጣን፣ሥልጣን፣

ተግባርተግባር ክፍፍልክፍፍል ላይላይ የአብዛኛውንየአብዛኛውን ህዝብህዝብ ጥያቄጥያቄ ለመመለስለመመለስ የሚያስችልየሚያስችል ተግባራዊተግባራዊ እርምጃእርምጃ ወስዷል፡፡ወስዷል፡፡

የሽግግሩየሽግግሩ መንግስትመንግስት የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችንናብሔረሰቦችንና ህዝቦችንህዝቦችን የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ዕውንዕውን

ለማድረግለማድረግ በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 7/1984 7/1984 የብሔራዊየብሔራዊ ክልላዊክልላዊ የሽግግርየሽግግር መስተዳድሮችንመስተዳድሮችን ማቋቋሙማቋቋሙ ብቻውንብቻውን በቂበቂ

አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡ ምክንያቱምምክንያቱም በተቋቋሙትበተቋቋሙት ክልሎችናክልሎችና በወረዳበወረዳ ደረጃደረጃ ህግህግ የማውጣትየማውጣት ስልጣኑንናስልጣኑንና ህግህግ የማስፈጸምየማስፈጸም

ሀላፊነቱንሀላፊነቱን የሚሸከመውየሚሸከመው አካልአካል በዲሞክራሲያዊበዲሞክራሲያዊ መንገድመንገድ የተመረጠናየተመረጠና የህዝቡንየህዝቡን ይሁንታናይሁንታና ፈቃድፈቃድ ያገኘያገኘ መሆኑመሆኑ

ሌላውሌላው መሠረታዊመሠረታዊ የህዝብየህዝብ ጥያቄጥያቄ ነበር፡፡ነበር፡፡ በሽግግርበሽግግር ወቅትወቅት የተቋቋመውየተቋቋመው በክልልበክልል ምክርምክር ቤትቤት እናእና የወረዳየወረዳ ምክርምክር

ቤትቤት አባላትአባላት ምርጫምርጫ በዴሞክራሲያዊበዴሞክራሲያዊ መንገድመንገድ ለማካሄድለማካሄድ ይቻልይቻል ዘንድዘንድ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት

የክልልናየክልልና የወረዳየወረዳ ምክርምክር ቤትቤት ምርጫምርጫ ማስፈፀሚያማስፈፀሚያ አዋጅአዋጅ በማውጣትበማውጣት የክልልናየክልልና የወረዳየወረዳ ምክርምክር ቤትቤት ምርጫምርጫ

በማካሄድበማካሄድ ህዝቡህዝቡ በመረጣቸውበመረጣቸው ተወካዮችተወካዮች የሚመራበትየሚመራበት ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓትሥርዓት ለመገንባትለመገንባት የሽግግሩየሽግግሩ መንግስትመንግስት

ወደኋላወደኋላ የማይልናየማይልና የቻርተሩየቻርተሩ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በወረቀትበወረቀት ላይላይ ብቻብቻ ተፅፈውናተፅፈውና ተደንግገውተደንግገው የሚቀሩየሚቀሩ የቃላትየቃላት ስብስቦችስብስቦች

ሣይሆኑሣይሆኑ የአገሪቱየአገሪቱ የወደፊትየወደፊት አቅጣጫአቅጣጫ የሚወስኑየሚወስኑ ገዥገዥ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መሆናቸውንመሆናቸውን በተግባርበተግባር ለማረጋገጥለማረጋገጥ ችሏል፡፡ችሏል፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር በአገሪቱበአገሪቱ የነበረውንየነበረውን ፖለቲካዊፖለቲካዊ ውጥረትውጥረት በማርገብበማርገብ

ለሚወክሉትለሚወክሉት ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ነፃነትነፃነት እናእና ራሱንራሱን የቻለየቻለ መንግስትመንግስት ለማድረግለማድረግ ጦርጦር ሰብቀውሰብቀው ከመንግስትከመንግስት ጋርጋር

ሲፋለሙሲፋለሙ የነበሩየነበሩ ከሃያከሃያ በላይበላይ የሚሆኑየሚሆኑ የነጻየነጻ አውጪአውጪ ድርጅቶችድርጅቶች የጦርነትየጦርነት አማራጭንአማራጭን ትተውትተው በጠረጴዛበጠረጴዛ ዙሪያዙሪያ

በመወያየትበመወያየት የእያንዳንዱየእያንዳንዱ ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዝብህዝብ ማንነትማንነት ተከብሮናተከብሮና ክልላዊክልላዊ መስተዳድርመስተዳድር አቋቁሞአቋቁሞ የራሱንየራሱን

ጉዳይጉዳይ በራሱበራሱ የሚፈታየሚፈታ ፣፣ የጋራየጋራ የሆኑየሆኑ ጉዳዮችጉዳዮች ደግሞደግሞ ሁሉምሁሉም ሚዛናዊሚዛናዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ በተወከለበትበተወከለበት በማዕከላዊበማዕከላዊ

መንግስትመንግስት በጋራበጋራ የሚወሰኑበትንየሚወሰኑበትን ፌዴራላዊፌዴራላዊ ቅርፀቅርፀ መንግስትናመንግስትና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት በአገሪቱበአገሪቱ

እንዲቋቋምእንዲቋቋም ለማድረግለማድረግ የህግየህግ ጥርጊያጥርጊያ መንገድመንገድ የከፈተናየከፈተና በሽግግርበሽግግር ወቅትወቅት የህገየህገ መንግስትመንግስት ያህልያህል የአገሪቱየአገሪቱ

የበላይየበላይ ህግህግ ሆኖሆኖ ያገለገለያገለገለ ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡

እዚህእዚህ ላይላይ መታየትመታየት ያለበትያለበት ቻርተሩቻርተሩ ተጨባጭተጨባጭ ለሆኑናለሆኑና አፍጥጠውአፍጥጠው ለመጡለመጡ የህዝብየህዝብ ሉዓላዊነትናሉዓላዊነትና

የፖለቲካየፖለቲካ ስልጣንስልጣን ጥያቄጥያቄ ለብሔርለብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የማንነትናየማንነትና የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጥያቄጥያቄ

ለዜጐችለዜጐች መብትናመብትና የዴሞክራሲየዴሞክራሲ ጥያቄጥያቄ መሠረታዊመሠረታዊ መፍትሔመፍትሔ ለመስጠትለመስጠት ባይችልባይችል ኖሮኖሮ ዛሬዛሬ ያለችውያለችው

26

ዲሞክራሲያዊናዲሞክራሲያዊና ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ከዓለምከዓለም ካርታካርታ ላለመጥፋቷላለመጥፋቷ እርግጠኛእርግጠኛ ሆኖናሆኖና አፍንአፍን ሞልቶሞልቶ

ለመናገርለመናገር አይችልም፡፡አይችልም፡፡

የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር በወቅቱበወቅቱ ምላሽምላሽ ሊሰጣቸውሊሰጣቸው ለሚገቡለሚገቡ መሠረታዊመሠረታዊ የሆኑየሆኑ የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት የብሔርየብሔር

ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና የህዝቦችየህዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት እናእና የዴሞክራሲየዴሞክራሲ ጥያቄዎችጥያቄዎች ትክክለኛትክክለኛ የሆነየሆነ ምላሽምላሽ

ሰጥቷል፡፡ሰጥቷል፡፡ ከሽግግሩከሽግግሩ ቻርተርቻርተር በኋላበኋላ ፀድቆፀድቆ ሥራሥራ ላይላይ የዋለውየዋለው የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት መመዘንመመዘን ያለበትያለበት በቻርተሩበቻርተሩ

መሠረታዊመሠረታዊ የሆነየሆነ ምላሽምላሽ ያገኙያገኙ የህዝብየህዝብ ጥያቄዎችጥያቄዎች በዘላቂነትበዘላቂነት ሰላምሰላም ዴሞክራሲናዴሞክራሲና ልማትልማት ለማረጋገጥለማረጋገጥ በሚችሉበትበሚችሉበት

መንገድመንገድ ምንምን ያህልያህል የትኩረትየትኩረት ማዕከልማዕከል አድርጐአድርጐ ለአፈጻጸማቸውለአፈጻጸማቸው የሚበጅየሚበጅ መርሆዎችንናመርሆዎችንና ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን አቅፎአቅፎ ይዟልይዟል

ከሚለውከሚለው ነጥብነጥብ አንጻርአንጻር ካልተመዘነካልተመዘነ በስተቀርበስተቀር የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ፣፣ መርሆችናመርሆችና ሌሎችሌሎች

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ፋይዳናፋይዳና ትርጉምትርጉም በአግባቡበአግባቡ መገንዘብመገንዘብ የሚቻልየሚቻል አይሆንም፡፡አይሆንም፡፡

2. የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተረቀቀበትና የጸደቀበት ሂደት



አድርገውአድርገው ሲጨርሱሲጨርሱ ሰልጣኞቹ፣ሰልጣኞቹ፣

1.1. የኢፌድሪንየኢፌድሪን ህገህገ መንግስትመንግስት የረቂቅየረቂቅ ዝግጅትዝግጅት ሒደትናሒደትና የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሂደትሂደት ያብራራሉ፡፡ያብራራሉ፡፡

2.2. ስለስለ ክልሎችክልሎች ህገህገ መንግስትመንግስት ረቂቅረቂቅ ዝግጅትናዝግጅትና የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሂደትሂደት ይተነትናሉ፡፡ይተነትናሉ፡፡

3.3. የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ሲፀድቅሲፀድቅ ስለነበረውስለነበረው ነባራዊነባራዊ ሁኔታሁኔታ ያስረዳሉ፡፡ያስረዳሉ፡፡

4.4. ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ተቀባይነትተቀባይነት ስላለውስላለው የህገየህገ መንግስትመንግስት አፀዳደቅአፀዳደቅ ሒደትሒደት ያብራራሉ፡፡ያብራራሉ፡፡

2.1. የህገመንግስት አወጣጥ ሂደቶች

የኢፌዲሪየኢፌዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ረቂቅረቂቅ ዝግጅትናዝግጅትና አጸዳደቅንአጸዳደቅን ከመመልከታችንከመመልከታችን በፊትበፊት በአጠቃላይበአጠቃላይ ስለህገመንግስትስለህገመንግስት

አወጣጥአወጣጥ ሂደትሂደት ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውንያላቸውን የህገመንግስትየህገመንግስት አወጣጥአወጣጥ ሂደቶችሂደቶች በቅድሚያበቅድሚያ መመልከትመመልከት ተገቢተገቢ ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ

አንፃርአንፃር የተጻፈየተጻፈ ህገህገ መንግስትመንግስት ባላቸውባላቸው አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት የማውጣትየማውጣት ሂደትሂደት በአራትበአራት ደረጃዎችደረጃዎች ይከፈላል፡፡ይከፈላል፡፡

እነርሱም፣እነርሱም፣ 1) 1) የማርቀቅየማርቀቅ (Drafting)(Drafting)፣፣22) ) የመወያየትየመወያየት(Deliberation) 3)(Deliberation) 3)የመቀበልየመቀበል(Adoption)(Adoption)እናእና 4)4)

የማጽደቅየማጽደቅ (Ratification ) (Ratification ) ደረጃዎችደረጃዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ሀሀ/ / ማርቀቅማርቀቅ (Drafting )(Drafting )

በአጭሩበአጭሩ ህገህገ መንግስትመንግስት ማርቀቅማርቀቅ ማለትማለት የተለያዩየተለያዩ የሙያየሙያ ዘርፎችዘርፎች ማለትምማለትም የቋንቋየቋንቋ ፣፣ የህግ፣የህግ፣ የታሪክ፣የፖለቲካልየታሪክ፣የፖለቲካል

ሳይንስ፣ሳይንስ፣ ወዘተወዘተ ባለሙያዎችባለሙያዎች በጋራበጋራ ኮሚቴኮሚቴ የመጀመሪያየመጀመሪያ ለውይይትለውይይት መነሻመነሻ የሚሆንየሚሆን ሰነድሰነድ የሚያዘጋጁትንየሚያዘጋጁትን

27

የሚመለከትየሚመለከት ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስትንመንግስትን በማርቀቅበማርቀቅ ደረጃደረጃ ሰነዱሰነዱ ግልጽግልጽ የሚሆንበት፣የሚሆንበት፣ ከተለያዩከተለያዩ አቅጣጫአቅጣጫ በተለይምበተለይም

ከማህበራዊ፣ከማህበራዊ፣ ከኢኮኖሚያዊናከኢኮኖሚያዊና ከፖለቲካዊከፖለቲካዊ ለውጦችለውጦች አንጻርአንጻር ታይቶታይቶ የመጀመሪያየመጀመሪያ ወሳኝወሳኝ መሠረትመሠረት የሚጣልበትየሚጣልበት

ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡

ይህይህ ደረጃደረጃ አብዛኛውንአብዛኛውን ጊዜጊዜ መነሻመነሻ የሚያደርገውየሚያደርገው የለውጥንየለውጥን መፈክር፣መፈክር፣ የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችድርጅቶች ኘሮግራም፣ኘሮግራም፣ የህዝቡንየህዝቡን

ፍላጐት፣ፍላጐት፣ ታሪክታሪክ ወዘተወዘተ ነው፡፡ነው፡፡ ለምሣሌለምሣሌ ፡፡- - የደቡብየደቡብ አፍሪካአፍሪካ ከአፓርታይድከአፓርታይድ ነፃነፃ መውጣትመውጣት በኋላበኋላ የተረቀቀውናየተረቀቀውና

የወጣውየወጣው ህገህገ መንግስትመንግስት በዋነኝነትበዋነኝነት የሚያተኩረውየሚያተኩረው በደቡብበደቡብ አፍሪካአፍሪካ ብሔራዊብሔራዊ ኮንግረስኮንግረስ ("ANC") ("ANC") የድርጅትየድርጅት

ኘሮግራምኘሮግራም ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡

ለዚህምለዚህም ነውነው አብዛኛውንአብዛኛውን ጊዜጊዜ እንደሌሎችእንደሌሎች ህጐችህጐች ህገህገ መንግሥትንመንግሥትን በውጪበውጪ አገርአገር ዜጐችዜጐች ማርቀቅማርቀቅ

የማይደገፈው፡፡የማይደገፈው፡፡ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ አርቃቂውአርቃቂው ኮሚቴኮሚቴ በርካታበርካታ ነገሮችንነገሮችን ከግምትከግምት ማስገባትማስገባት ይጠበቅበታል፡፡ይጠበቅበታል፡፡ ለምሣሌለምሣሌ ፡፡--

የአገሪቱንየአገሪቱን የውጪናየውጪና የውስጥየውስጥ ጉዳይጉዳይ ፖሊሲፖሊሲ ፣የመከላከያ፣የመከላከያ እናእና የአገርየአገር ሉአላዊነትሉአላዊነት ጉዳይጉዳይ ፖሊሲንፖሊሲን ፣፣ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ

ፖሊሲፖሊሲ እናእና የመሳሰሉትንየመሳሰሉትን በማርቀቅበማርቀቅ ደረጃደረጃ በጥንቃቄበጥንቃቄ መቃኘትመቃኘት ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡

ለለ/ / ውይይትውይይት ( Deliberation )( Deliberation )

በዚህበዚህ መልክመልክ በባለሙያበባለሙያ የተረቀቀውየተረቀቀው ሰነድሰነድ ለሰነዱለሰነዱ ባለቤትባለቤት ለሆነውለሆነው ለአገሪቷለአገሪቷ ዜጐችዜጐች ለውይይትለውይይት ይቀርባል፡፡ይቀርባል፡፡ ይህይህ

የውይይትየውይይት ደረጃደረጃ እራሱንእራሱን የቻለየቻለ ደረጃደረጃ ሲሆንሲሆን የውይይትየውይይት ( Deliberation ) ( Deliberation ) ደረጃደረጃ ይባላል፡፡ይባላል፡፡ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ

የዜጐችየዜጐች በሰነዱበሰነዱ ላይላይ ያላቸውያላቸው አስተያየትአስተያየት በጥንቃቄናበጥንቃቄና በዝርዝርበዝርዝር ተሰብስቦተሰብስቦ በሰነዱበሰነዱ ውስጥውስጥ እንዲካተትእንዲካተት ይደረጋል፡፡ይደረጋል፡፡

ይህይህ ደረጃደረጃ በጣምበጣም ጥንቃቄንጥንቃቄን ይጠይቃልይጠይቃል የሚባለውየሚባለው በዚህበዚህ ደረጃደረጃ ሰነዱሰነዱ የተለያዩየተለያዩ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችንብሔረሰቦችን ማለትምማለትም

የብዙኃኑንናየብዙኃኑንና የአናሳውየአናሳው ዜጐችዜጐች መብትንመብትን መጠበቅንመጠበቅን ስለሚያጠቃልልስለሚያጠቃልል ነው፡፡ነው፡፡

ሐሐ/ / የመቀበልየመቀበል ( Adoption )( Adoption )

ይህይህ ከውይይትከውይይት ቀጥሎቀጥሎ የሚመጣየሚመጣ ወሳኝወሳኝ ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ ህዝቡህዝቡ የተወያየበትየተወያየበት ለተወካዮቻቸውለተወካዮቻቸው

እንዲካተቱእንዲካተቱ የተሰጡትየተሰጡት ዋናዋና ዋናዋና ጉዳዮችጉዳዮች መካተትናመካተትና ያለመካተታቸውያለመካተታቸው የሚረጋገጥበትየሚረጋገጥበት ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ ሰነዱሰነዱ

ገዥገዥ ሰነድሰነድ ፣፣ የበላይየበላይ ሰነድሰነድ ሆኖሆኖ ከመጽደቁከመጽደቁ በፊትበፊት የሰነዱየሰነዱ ባለቤትባለቤት ሰነዱንሰነዱን መቀበልናመቀበልና ያለመቀበሉንያለመቀበሉን የሚያሳይበትየሚያሳይበት

ወሳኝወሳኝ ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ደረጃምደረጃም ቢሆንቢሆን ህብረተሰቡህብረተሰቡ መካተትመካተት ያለበትንያለበትን መሠረታዊመሠረታዊ ጉዳዮችጉዳዮች በማጣራትበማጣራት

እንዲካተትእንዲካተት ማድረግማድረግ ወይንምወይንም የመጨመርምየመጨመርም ሆነሆነ የመቀነስየመቀነስ ሙሉሙሉ መብትመብት አለው፡፡አለው፡፡

መመ/ / የማጽደቅየማጽደቅ ( Ratification ) ( Ratification )

28

ህገህገ መንግስትንመንግስትን የማጽደቅየማጽደቅ ደረጃደረጃ ህግህግ ሆኖሆኖ ከመውጣቱከመውጣቱ በፊትበፊት ያለውያለው ሌላሌላ ወሳኝወሳኝ ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ደረጃደረጃ

ከመቀበልከመቀበል ቀጥሎቀጥሎ የሚመጣየሚመጣ ደረጃደረጃ ሲሆንሲሆን የሰነዱየሰነዱ ባለቤትባለቤት የሆነውየሆነው በወከላቸውበወከላቸው ሰዎችሰዎች የተዘጋጀውንየተዘጋጀውን ሰነድሰነድ

መቀበልመቀበል አለመቀበሉንአለመቀበሉን የሚያሳይበትየሚያሳይበት ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ እንደእንደ ተራተራ ወካይናወካይና ተወካይተወካይ ግንኙነትግንኙነት ሳይሆንሳይሆን

ውክልናውውክልናው ከተራከተራ ውክልናውክልና የተሻገረየተሻገረ ኃላፊነትኃላፊነት ያለውያለው ተግባርተግባር መፈጸሙመፈጸሙ የሚረጋገጥበትየሚረጋገጥበት ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡

በዚህበዚህ ደረጃደረጃ ሂደቱንሂደቱን ጠብቆጠብቆ ለረጅምለረጅም ዘመንዘመን መስራትመስራት የሚችልየሚችል እናእና በሁሉምበሁሉም ዘንድዘንድ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው ሰነድሰነድ

የሚጸድቅበትየሚጸድቅበት ነው፡፡ነው፡፡ ስለዚህምስለዚህም የማጽደቅየማጽደቅ ደረጃደረጃ ከላይከላይ የተጠቀሱትንየተጠቀሱትን ተከታታይተከታታይ ደረጃዎችንደረጃዎችን ማለትምማለትም የማርቀቅ፣የማርቀቅ፣

የውይይትናየውይይትና የመቀበልየመቀበል ደረጃዎችንደረጃዎችን አልፎአልፎ የሚመጣየሚመጣ የመጨረሻየመጨረሻ ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ ይህንይህን ደረጃደረጃ አልፎአልፎ ሰነዱሰነዱ ከፀደቀከፀደቀ ወደወደ

ገዥናገዥና የበላይነትየበላይነት ያለውያለው ሰነድሰነድ የሚያድግበትየሚያድግበት ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ በአጭሩበአጭሩ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ እድገቱንእድገቱን በመጨረስበመጨረስ እንደሙሉእንደሙሉ

ሰነድሰነድ የሚቆጠርበትየሚቆጠርበት ነው፡፡ነው፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ አሁንአሁን በአለውናበአለውና ተቀባይነትተቀባይነት ባለውባለው የአለምየአለም ተሞክሮተሞክሮ አንድአንድ ህገህገ--መንግስትመንግስት በአገርበአገር ውስጥምውስጥም ሆነሆነ

ከአገርከአገር ውጪውጪ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው ሰነድሰነድ ለመሆንለመሆን እነዚህእነዚህ ደረጃዎችንደረጃዎችን በጥንቃቄበጥንቃቄ ማለፉማለፉ በተቀባይነቱበተቀባይነቱ

(Legitimacy) (Legitimacy) ላይላይ ከፍተኛከፍተኛ ስፍራስፍራ አለው፡፡አለው፡፡

2.2. የኢፊድሪ ህገ መንግስት ረቂቅ ዝግጅትና አፀዳደቅ

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ ህገህገ መንግስትመንግስት የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር የደርግየደርግ መንግስትመንግስት

ሲወድቅሲወድቅ አገሪቱንአገሪቱን በጊዜያዊነትበጊዜያዊነት ለመምራትለመምራት የተመሠረተውየተመሠረተው የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት መንግስትመንግስት የሚመራባቸውንየሚመራባቸውን

መርሆዎችመርሆዎች የመንግስትንየመንግስትን አወቃቀርአወቃቀር ተዋጽኦናተዋጽኦና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር እንደዚሁምእንደዚሁም የሽግግርየሽግግር መንግስቱመንግስቱ ሊያከብራቸውናሊያከብራቸውና

ሊያስፈጽማቸውሊያስፈጽማቸው የሚገቡየሚገቡ የዜጐችየዜጐች መብትናመብትና የብሔርየብሔር ብሔሰቦችንብሔሰቦችን መብትመብት የሚደነግግየሚደነግግ ለሽግግርለሽግግር ወቅትወቅት ብቻብቻ

የሚያገለግልየሚያገለግል ህግህግ እንደነበርእንደነበር ከላይከላይ ተገልጿል፡፡ተገልጿል፡፡ ለብሔርለብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን

ጥያቄጥያቄ ዘላቂዘላቂ መፍትሔመፍትሔ ለመስጠትናለመስጠትና የተሟላየተሟላ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ አስተዳደርአስተዳደር ለመመሥረትለመመሥረት ለእነዚህለእነዚህ ቁልፍቁልፍ ችግሮችችግሮች

የተሟላናየተሟላና ዘላቂዘላቂ የሆነየሆነ ምላሽምላሽ የሚሰጥየሚሰጥ ህገህገ መንግስትመንግስት ተረቅቆተረቅቆ ለህዝቡለህዝቡ መቅረብመቅረብ እንደሚገባውናእንደሚገባውና ይኸምይኸም የሽግግሩየሽግግሩ

ወቅትወቅት ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ግዴታናግዴታና ሀላፊነትሀላፊነት እንደሆነእንደሆነ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር አንቀጽአንቀጽ 9 (9 (ሰሰ) ) በግልጽበግልጽ

ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡

የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ይህንንይህንን በቻርተሩበቻርተሩ የተጣለበትንየተጣለበትን ህዝባዊህዝባዊ አደራናአደራና ሀላፊነትሀላፊነት

ለመወጣትለመወጣት በነሀሴበነሀሴ ወርወር 1984 1984 ዓዓ..ምም በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 24/1984 24/1984 ዓዓ..ምም የህገየህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን

ማቋቋሚያማቋቋሚያ አዋጅአዋጅ በማወጅበማወጅ የህገየህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን አቋቁሟል፡፡አቋቁሟል፡፡ አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽኑኮሚሽኑ ዋናዋና ጽጽ//ቤቱቤቱ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ

29

ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ጥናትጥናት ኢንስቲትዩትኢንስቲትዩት ሆኖሆኖ በህግበህግ በተሰጠውበተሰጠው ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነትሀላፊነት መሠረትመሠረት ግዴታውንግዴታውን ለመወጣትለመወጣት

በትጋትናበትጋትና በብርታትበብርታት እንደሰራእንደሰራ የአርቃቂየአርቃቂ ኮሚሽኑኮሚሽኑ ሪኮርዶችሪኮርዶች የሥራየሥራ እንቅስቃሴዎችእንቅስቃሴዎች በማየትበማየት ለመገንዘብለመገንዘብ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የተሰየሙናየተሰየሙና ተልዕኳቸውተልዕኳቸው ስልጣንናስልጣንና

ሀላፊነታቸውሀላፊነታቸው በህግበህግ ተዘርዝሮተዘርዝሮ የተሰጣቸውየተሰጣቸው ሀያሀያ ዘጠኝዘጠኝ የህገየህገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን አባላትአባላት ሲሆንሲሆን በኮሚሽኑበኮሚሽኑ

ውስጥውስጥ የአባላቶችየአባላቶች ተዋጽኦንተዋጽኦን በተመለከተ፣በተመለከተ፣ በአዋጁበአዋጁ አንቀጽአንቀጽ 7 7 ንኡስንኡስ አንቀጽአንቀጽ ሁለትሁለት እንደተመለከተው፣እንደተመለከተው፣

1.1. ከተወካዮችከተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት 7 7 አባላት፣አባላት፣

2.2. ከፖለቲካከፖለቲካ ድርጅቶችድርጅቶች 7 7 አባላት፣አባላት፣

3.3. ከሰራተኛከሰራተኛ ማህበራትማህበራት 3 3 አባላት፣አባላት፣

4.4. ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ ንግድንግድ ምክርምክር ቤትቤት 3 3 አባላት፣አባላት፣

5.5. የህግየህግ ባለሙያባለሙያ ማህበርማህበር 2 2 አባላት፣አባላት፣

6.6. ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ መምህራንመምህራን ማህበርማህበር 2 2 አባላት፣አባላት፣

7.7. ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ የጤናየጤና ባለሙያዎችባለሙያዎች ማህበርማህበር 2 2 አባላት፣አባላት፣

8.8. ከየሴቶችከየሴቶች ተወካይተወካይ 3 3 አባላትአባላት

እንደሆነእንደሆነ ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የአርቃቂየአርቃቂ ኮሚሽኑኮሚሽኑ ዋናዋና ተልዕኮተልዕኮ ፡፡--

በቻርተሩበቻርተሩ መንፈስመንፈስ አዲሲቷአዲሲቷ ዲሞክራሲያዊትዲሞክራሲያዊት ኢትዮጵያኢትዮጵያ የምትመሠረትበትንናየምትመሠረትበትንና የምትተዳደርበትንየምትተዳደርበትን ሕገሕገ

መንግስትመንግስት ማርቀቅማርቀቅ ፡፡

ረቂቁንረቂቁን በሽግግርበሽግግር ወቅትወቅት ለነበረውለነበረው ለተወካዮችለተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ማቅረብናማቅረብና የምክርየምክር ቤቱንቤቱን ስምምነትስምምነት ሲያገኝሲያገኝ

ለህዝብለህዝብ ውይይትውይይት ማቅረብማቅረብ ፡፡፡፡

ከህዝብከህዝብ በውይይትበውይይት በተገኘውበተገኘው አስተያየትአስተያየት መሠረትመሠረት ረቂቁንረቂቁን በማሻሻልበማሻሻል የመጨረሻየመጨረሻ ረቂቁንረቂቁን አዘገጅቶአዘገጅቶ

በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ማፀደቅ፡ማፀደቅ፡

በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የፀደቀውንየፀደቀውን ረቂቅ፣ረቂቅ፣ ለህገለህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ ማቅረብማቅረብ እንደሆነእንደሆነ በአዋጁበአዋጁ አንቀጽአንቀጽ 44

በግልጽበግልጽ ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡

ኮሚሽኑኮሚሽኑ የመጀመሪያውንየመጀመሪያውን ረቂቅረቂቅ አዘጋጅቶአዘጋጅቶ የሽግግሩንየሽግግሩን የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ስምምነትስምምነት ካገኘካገኘ በኋላበኋላ ረቂቁንረቂቁን

በተመለከተ፡በተመለከተ፡--

በህገበህገ መንግስታዊመንግስታዊ ፅንሰፅንሰ ሀሳቦችናሀሳቦችና በረቂቅበረቂቅ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ላይላይ በተለያዩበተለያዩ የትምርትየትምርት ተቋሞችተቋሞች እናእና

በመንግስትበመንግስት መገናኛመገናኛ ዘዴዎችዘዴዎች ውይይቶችንውይይቶችን ሴሚናሮችንናሴሚናሮችንና ሲምፖዚየሞችንሲምፖዚየሞችን በማዘጋጀትበማዘጋጀት ረቂቁንረቂቁን ሊያዳብሩሊያዳብሩ

የሚችሉየሚችሉ ሀሳቦችንሀሳቦችን እናእና አስተያየቶችንአስተያየቶችን በማሰባሰብ፣በማሰባሰብ፣

30

ረቂቁረቂቁ ለክልልለክልል መስተዳድርመስተዳድር ምክርምክር ቤቶችቤቶች እናእና ለወረዳለወረዳ ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት ቀርቦቀርቦ እንዲወያዩበትእንዲወያዩበት እናእና

አስተያየታቸውንአስተያየታቸውን እንዲሰጡበትእንዲሰጡበት በማድረግናበማድረግና ከምክርከምክር ቤቶቹቤቶቹ የተሰጠውንየተሰጠውን አስተያየትአስተያየት በግብዓትነትበግብዓትነት

በመጠቀም፣በመጠቀም፣

እንደዚሁምእንደዚሁም በረቂቅበረቂቅ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ላይላይ ህዝቡህዝቡ በየቀበሌውበየቀበሌው ውይይትውይይት በማድረግበማድረግ አስተያየትአስተያየት ሊሰጥሊሰጥ

የሚቻልበትንየሚቻልበትን መድረክመድረክ በማመቻቸትበማመቻቸት ህዝቡህዝቡ በረቂቁበረቂቁ ላይላይ የሰጠውንየሰጠውን ትችትናትችትና አስተያየትአስተያየት በማሰባሰብናበማሰባሰብና

በግብአትነትበግብአትነት በመጠቀም፣በመጠቀም፣

በተለያየበተለያየ ጊዜጊዜ ረቂቅረቂቅ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን አስመልክቶአስመልክቶ ከህዝብከህዝብ ለሚቀርቡለትለሚቀርቡለት ጥያቄዎችጥያቄዎች ማብራሪያናማብራሪያና ገለጻገለጻ

በመስጠት፣በመስጠት፣

ከተለያዩከተለያዩ የህብረተሰብየህብረተሰብ ክፍሎችክፍሎች የቀረቡትንየቀረቡትን አስተያየቶችናአስተያየቶችና የማሻሻያየማሻሻያ ሀሳቦችሀሳቦች በማካተትበማካተት የመጨረሻውንየመጨረሻውን ረቂቅረቂቅ ህገህገ

መንግስትመንግስት ለተወካዬችለተወካዬች ምክርምክር ቤትቤት አቅርቧል፡፡አቅርቧል፡፡

የመጨረሻውየመጨረሻው ረቂቅረቂቅ የቀረበለትየቀረበለት የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት በረቂቁበረቂቁ ላይላይ ከተወያየናከተወያየና ተገቢተገቢ ናቸውናቸው የሚላቸውንየሚላቸውን

ተጨማሪናተጨማሪና የማሻሻያየማሻሻያ ሀሳቦችሀሳቦች በመጨመርበመጨመር ረቂቁንረቂቁን በማፅደቅበማፅደቅ ለህገለህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ እንዲቀርብእንዲቀርብ ወስኗል፡፡ወስኗል፡፡

የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ አርቃቂአርቃቂ ኮሚሽንኮሚሽን ስራንስራን በሚመለከትበሚመለከት ከሚያደረገውከሚያደረገው ክትትልክትትል ጎንጎን ለጎንለጎን

የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትንናአባላትንና ሌሎችሌሎች ምርጫዎችንምርጫዎችን ነፃነፃ ገለልተኛናገለልተኛና ሚዛናዊሚዛናዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ ለማከናወንለማከናወን

የሚያስችልየሚያስችል የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ምርጫምርጫ ህግህግ ቁጥርቁጥር 64/1985 64/1985 ዓዓ..ምም በማውጣትበማውጣት የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት

ምርጫምርጫ እንዲከናወንእንዲከናወን አድርጓል፡፡አድርጓል፡፡

ከዚህከዚህ በኋላበኋላ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ የመጨረሻየመጨረሻ ረቂቅረቂቅ በህዝብበህዝብ ድምጽድምጽ ለዚሁለዚሁ ተግባርተግባር ለተመረጡትለተመረጡት የህገየህገ መንግስትመንግስት

ጉባኤጉባኤ በማቅረብበማቅረብ በሰፊውበሰፊው ከተመከረበትከተመከረበት በኋላበኋላ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ጸድቋል፡፡ጸድቋል፡፡

ከዚህከዚህ ነባራዊነባራዊ ሀቅሀቅ ተነስተንተነስተን የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የረቂቅየረቂቅ ዝግጅትዝግጅት ሒደትሒደት ስንመለከተውስንመለከተው በህገበህገ መንግስትመንግስት

ረቂቅረቂቅ አሰራርአሰራር ሒደትሒደት ሊከበሩሊከበሩ የሚገባቸውንየሚገባቸውን መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችመርሆዎች ተግባራዊተግባራዊ በማድረግበማድረግ የተከናወነየተከናወነ ነው፡፡ነው፡፡

የአርቃቂየአርቃቂ ኮሚሽኑኮሚሽኑ አባላትአባላት ተዋጽኦተዋጽኦ ለህዝብለህዝብ ግልጽግልጽ በሆነናበሆነና በህግበህግ ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነታቸውሀላፊነታቸው የተዘረዘረየተዘረዘረ መሆኑን፣መሆኑን፣

በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት በመጀመሪያበመጀመሪያ ደረጃደረጃ ተቀባይነትተቀባይነት ያገኘውያገኘው ረቂቅረቂቅ ለክልሎችናለክልሎችና የወረዳየወረዳ ምክርምክር ቤትቤት አባላትናአባላትና

መላውመላው ህዝብህዝብ ተወያይቶተወያይቶ አስተያየትአስተያየት የሰጠበትየሰጠበት መሆኑን፣መሆኑን፣ የመጨረሻውየመጨረሻው ረቂቅረቂቅ በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ታይቆናታይቆና

ፀድቆፀድቆ ለህገለህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ የቀረበየቀረበ መሆኑንመሆኑን ሒደቱሒደቱ ግልጽግልጽ አሳታፊናአሳታፊና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ እንደነበርእንደነበር ለመገንዘብለመገንዘብ


31

የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ በህገበህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ በሰፊውበሰፊው ተመክሮበትተመክሮበት ስለመጽደቁስለመጽደቁ ከላይከላይ እንደተገለጸውእንደተገለጸው በረቂቁበረቂቁ

ዝግጅትዝግጅት ሒደትሒደት የተለያየየተለያየ የህብረተሰብየህብረተሰብ ክፍሎችናክፍሎችና መላውመላው ህብረተሰብህብረተሰብ እንደዚሁምእንደዚሁም በክልልናበክልልና በወረዳበወረዳ ደረጃደረጃ

በዴሞክራሲያዊበዴሞክራሲያዊ መንገድመንገድ የተመረጡየተመረጡ የህዝብየህዝብ እንደራሴዎችእንደራሴዎች በሰፊውበሰፊው የመከሩበትየመከሩበት እናእና አስተያየትአስተያየት የሰጡበትየሰጡበት

እንደሆነእንደሆነ አሌአሌ የሚባልየሚባል አይደለም፡፡አይደለም፡፡

በክልሎችናበክልሎችና በወረዳበወረዳ ምክርምክር ቤቶችቤቶች እናእና በምልዓተበምልዓተ ህዝቡህዝቡ ተመክሮበትተመክሮበት በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ተመርምሮተመርምሮ ለህገለህገ

መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ የቀረበየቀረበ ረቂቅረቂቅ ህዝቡህዝቡ እሱንእሱን በመወከልበመወከል ረቂቁንረቂቁን በጥልቀትበጥልቀት መርምረውመርምረው እናእና መክረውመክረው የአገሪቱየአገሪቱ

ዘላቂዘላቂ ሰላምሰላም ዲሞክራሲናዲሞክራሲና ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ እድገትእድገት ለማስመዝገብለማስመዝገብ መሠረትመሠረት የሚሆንየሚሆን አገሪቱናአገሪቱና መንግስትመንግስት

የሚተዳደሩበትየሚተዳደሩበት ህገህገ መንግስትመንግስት እንዲያጸድቁለትእንዲያጸድቁለት ወክሎወክሎ በላካቸውበላካቸው የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላት፣አባላት፣ በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ አወቃቀርአወቃቀር በይዘቱበይዘቱ ማለትምማለትም በእያንዳንዷበእያንዳንዷ አንቀጽናአንቀጽና ቃልቃል ወይምወይም ሀረግሀረግ ዙሪያዙሪያ በነፃነትበነፃነት በሰፊውበሰፊው

ተከራክረውናተከራክረውና መክረውመክረው ያፀደቁትያፀደቁት ህገህገ መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ ላይላይ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት የመሰላቸውንየመሰላቸውን ሀሳብናሀሳብና አስተያየትአስተያየት በነፃነትበነፃነት

አራምደዋል፡፡አራምደዋል፡፡ አባላቱአባላቱ አሣማኝአሣማኝ ናቸውናቸው የሚሏቸውንየሚሏቸውን የመከራከሪያናየመከራከሪያና የማሻሻያየማሻሻያ ሀሳብሀሳብ አንስተውአንስተው ውይይትውይይት

እንዲደረግበትእንዲደረግበት አድርገዋል፡፡አድርገዋል፡፡ በዚህበዚህ አይነትአይነት በሆነበሆነ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ መንገድመንገድ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት

በማናቸውምበማናቸውም መንገድመንገድ የማይታረቁየማይታረቁ ፍጹምፍጹም ተቃራኒተቃራኒ የሆኑየሆኑ ሀሳቦችንሀሳቦችን አንስተውአንስተው የተከራከሩየተከራከሩ መሆኑንመሆኑን የህገየህገ መንግስትመንግስት

ጉባኤጉባኤ ውይይትውይይት ባደረገበትባደረገበት ወቅትወቅት የተያዘውንየተያዘውን ቃለቃለ ጉባኤጉባኤ ሁሉንምሁሉንም ሣይሆንሣይሆን አንድአንድ ወይምወይም ሁለትሁለት ገጽገጽ ብቻብቻ

በማንበብበማንበብ ለመገንዘብለመገንዘብ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ የጉባኤውየጉባኤው አባላትአባላት ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ አለንአለን የሚሉትንየሚሉትን የማሻሻያየማሻሻያ ሀሳብሀሳብ

አስተያየትአስተያየት ወይምወይም ክርክርክርክር ካቀረቡካቀረቡ በኋላበኋላ ጉዳዩጉዳዩ የጉባኤውየጉባኤው አባላትአባላት ድምጽድምጽ እየሰጡበትእየሰጡበት የጉባኤየጉባኤ አባላትአባላት አብላጫአብላጫ

ድምጽድምጽ ያገኘውያገኘው ድጋፍድጋፍ ሀሳብሀሳብ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ እየተካተተእየተካተተ የአብዛኛውንየአብዛኛውን ድምጽድምጽ ድጋፍድጋፍ ያላገኘያላገኘ ሀሳብሀሳብ ደግሞደግሞ

ውድቅውድቅ እየሆነእየሆነ ነፃነፃ ግልጽናግልጽና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ ተመክሮበትናተመክሮበትና ተዘክሮበትተዘክሮበት የፀደቀየፀደቀ ህገህገ መንግስትመንግስት

መሆኑንመሆኑን የጉባኤውንየጉባኤውን ሪኮርዶችሪኮርዶች በመመርመርበመመርመር ለመገንዘብለመገንዘብ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር የኢፌዲሪየኢፌዲሪ ሕገሕገ--መንግስትመንግስት የህገመንግስትየህገመንግስት ማርቀቅናማርቀቅና ማጽደቅማጽደቅ ሊያልፉበትሊያልፉበት የሚገባውንየሚገባውን ደረጃደረጃ ሁሉሁሉ

ያለፈያለፈ መሆኑንመሆኑን መረዳትመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ በሂደቱበሂደቱ ግልጽግልጽ ፣፣ አሳታፊ፣ሁሉአሳታፊ፣ሁሉ አቀፍ፣አቀፍ፣ መግባባትመግባባት የተደረሰበት፣የተደረሰበት፣ የሚፈለገውንየሚፈለገውን

ሥርዓተሥርዓተ መንግስትናመንግስትና ቅርጸቅርጸ መንግስትመንግስት መያዙመያዙ የተረጋገጠበትየተረጋገጠበት ወሳኝወሳኝ ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡ የውይይትየውይይት ሂደቱሂደቱ የተካሄደውየተካሄደው

በህዝቡበህዝቡ በተወከሉበተወከሉ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ብቻምብቻም ሳይሆንሳይሆን ህብረተሰቡህብረተሰቡ ባለበትባለበት አካባቢአካባቢ ሕገሕገ

መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ መካተትመካተት ባለባቸውባለባቸው ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ በመወያየትበመወያየት በቀጥታምበቀጥታም ሆነሆነ በተወካዮቻቸውበተወካዮቻቸው በኩልበኩል በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ ፍላጐቱፍላጐቱ ተካቷል፡፡ተካቷል፡፡

32

በአጠቃላይበአጠቃላይ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከተለያዩከተለያዩ ሙያሙያ በተውጣጡበተውጣጡ የሕገየሕገ መንግስትመንግስት አርቃቂአርቃቂ ኮሚቴኮሚቴ ተረቆተረቆ በህገበህገ

መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ እናእና በህብረተሰቡበህብረተሰቡ ውይይትውይይት ተካሂዶተካሂዶ በህዝቡበህዝቡ ተቀባይነትተቀባይነት ከአገኘከአገኘ በኋላበኋላ በህገበህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ

ህዳርህዳር 29 29 ቀንቀን 1987 1987 ዓዓ..ምም ስራስራ ላይላይ ውሏል፡፡ውሏል፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ስንመለከተውስንመለከተው የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከቀደምትከቀደምት ህገህገ መንግስቶችመንግስቶች በተለየበተለየ ሁኔታሁኔታ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ

ረቂቅረቂቅ ላይላይ መላውመላው ህዝብህዝብ ነፃናነፃና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ መክሮመክሮ ትችትናትችትና አስተያየትአስተያየት ሰጥቶበትሰጥቶበት ፡፡--

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር ያረጋገጠላቸውንያረጋገጠላቸውን የራስንየራስን ዐድልዐድል በራስበራስ

የመወሰንየመወሰን መብትመብት ተጠቅመውተጠቅመው ያቋቋማቸውያቋቋማቸው የክልልየክልል መስተዳድርመስተዳድር እናእና የወረዳየወረዳ መስተዳድርመስተዳድር ምክርምክር ቤትቤት

አባላትአባላት በሰፊውበሰፊው መክረውበትናመክረውበትና አስተያየትአስተያየት ሰጥተውበትሰጥተውበት ፣፣

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ተወካይተወካይ የሆኑትናየሆኑትና በህዝብበህዝብ የተመረጡትየተመረጡት የህገየህገ መንግስትመንግስት

ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ያለምንምያለምንም ፍርሀትፍርሀት ሀሳባቸውንሀሳባቸውን ሣይገድቡሣይገድቡ ተከራክረውበትተከራክረውበት እናእና መክረውበትመክረውበት ፣፣

ለዘመናትለዘመናት ምላሽምላሽ ሳይሰጠውሳይሰጠው ለኖረውለኖረው የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችመብቶች መከበርመከበር ለህዝቡለህዝቡ ሉዓላዊነትናሉዓላዊነትና የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና

ህዝቦችህዝቦች የማንነትናየማንነትና የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጥያቄጥያቄ እናእና ለአገራችንለአገራችን አንገብጋቢአንገብጋቢ ለህልውናውናለህልውናውና ጉዳይጉዳይ

ለሆነውለሆነው የዲሞክራሲየዲሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት ግንባታግንባታ ህጋዊህጋዊ መሠረትመሠረት ሆኖሆኖ እንዲያገለግልእንዲያገለግል በህዝብበህዝብ ሰፊሰፊ ተሣትፎናተሣትፎና

በዲሞክራሲያዊበዲሞክራሲያዊ መንገድመንገድ የፀደቀየፀደቀ ህገህገ መንግስትመንግስት መሆኑንመሆኑን ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ለዚህለዚህ ይህንንይህንን ልዩልዩ ተግባርተግባር እነሱንእነሱን ወክለውወክለው

እንዲያከናውኑላቸውእንዲያከናውኑላቸው በምርጫበምርጫ ወክለውወክለው የላኳቸውየላኳቸው የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ

ላይላይ ሲመክሩናሲመክሩና ሲወያዩሲወያዩ በአገርበአገር የግዛትየግዛት አንድነትአንድነት በማስጠበቅበማስጠበቅ ስምስም ለዘመናትለዘመናት አገሪቱንአገሪቱን የመሩትየመሩት ዘውዳዊዘውዳዊ

አንባገነናዊአንባገነናዊ ሥርዓትናሥርዓትና የእነርሱየእነርሱ ተቀጥያተቀጥያ የሆነውየሆነው የጊዜያዊየጊዜያዊ ወታደራዊወታደራዊ አስተዳደርአስተዳደር ደርግደርግ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር

ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የማንነትናየማንነትና የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጥያቄጥያቄ በሀይልናበሀይልና በጦርነትበጦርነት ለማፈንለማፈን

ቢሞክሩምቢሞክሩም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች የደርግንየደርግን ሰራዊትሰራዊት በጦርነትበጦርነት በማሸነፍበማሸነፍ ማንነታቸውንማንነታቸውን

በማስከበርበማስከበር የራሳቸውንየራሳቸውን እድልእድል በራሳቸውበራሳቸው የመወሰንየመወሰን መብታቸውንመብታቸውን በማረጋገጥበማረጋገጥ የክልልየክልል መስተዳድሮችንመስተዳድሮችን

በማቋቋምበማቋቋም የትግላቸውንየትግላቸውን ፍሬፍሬ እያጣጣሙእያጣጣሙ መሆናቸውንመሆናቸውን ከግምትከግምት ውስጥውስጥ በማስገባት፤በማስገባት፤

ለዘመናትለዘመናት በዘለቀውበዘለቀው የአብሮነትየአብሮነት ጉዞጉዞ የገዢውየገዢው መደብመደብ አባላትአባላት ሊካድናሊካድና ሊስተባበልሊስተባበል የማይችልየማይችል የብሔርናየብሔርና

የመደብየመደብ ጭቆናጭቆና ያደረሱባቸውያደረሱባቸው መሆኑንናመሆኑንና ብሔራዊብሔራዊ ማንነታቸውንናማንነታቸውንና መብታቸውንመብታቸውን ጠብቀውጠብቀው ለወደፊቱለወደፊቱ

በአንድነትበአንድነት ለመዝለቅለመዝለቅ በፊትበፊት የነበረውንየነበረውን የተዛባየተዛባ ግንኙነትግንኙነት መስተካከልናመስተካከልና መታረምመታረም እንዳለበትናእንዳለበትና

ግንኙነታቸውንግንኙነታቸውን በእኩልነትናበእኩልነትና በመከባበርበመከባበር መርሆዎችመርሆዎች ላይላይ መመስረትመመስረት እንዳለበትእንዳለበት በመተማመን፤በመተማመን፤

የራሳቸውንየራሳቸውን በራሳቸውንበራሳቸውን የማስተዳደርየማስተዳደር ፣፣ የራሳቸውንየራሳቸውን ጉዳይጉዳይ በራሳቸውበራሳቸው የመወሰን፣የመወሰን፣ በራሳቸውበራሳቸው ቋንቋቋንቋ

የመጠቀምናየመጠቀምና የመዳኘትየመዳኘት መብታቸውመብታቸው እንደተጠበቀእንደተጠበቀ ሆኖሆኖ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን አብረውአብረው ለመቀጠልለመቀጠል የሚጠቅሙየሚጠቅሙ

የጋራየጋራ እሴቶችእሴቶች ያላቸውናያላቸውና ልዩነትንልዩነትን የሚያከብርየሚያከብር አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ ማህበረሰብናማህበረሰብና አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ

ቢገነቡቢገነቡ ሊያገኙሊያገኙ የሚችሉትየሚችሉት የጋራየጋራ ጥቅምጥቅም ያለያለ መሆኑንመሆኑን በጥልቀትበጥልቀት በመመርመርበመመርመር ፤፤

33

በክልሎችምበክልሎችም ሆነሆነ በፌዴራልበፌዴራል ደረጃደረጃ ሰብአዊሰብአዊ መብቶችመብቶች በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ዋስትናዋስትና

ካልተሰጣቸውናካልተሰጣቸውና ካልተከበሩካልተከበሩ በአገሪቱበአገሪቱ ዘላቂዘላቂ ሰላምንሰላምን ለማስፈንናለማስፈንና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓትሥርዓት መገንባትመገንባት

እንደማይቻልእንደማይቻል በመገንዘብናበመገንዘብና ሌሎችሌሎች አለማዊናአለማዊና አህጉራዊአህጉራዊ ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ማህበራዊናማህበራዊና ፖለቲካዊፖለቲካዊ ሁኔታዎችንሁኔታዎችን

ታሳቢታሳቢ በማድረግበማድረግ የኢፊዲሪንየኢፊዲሪን ህገህገ መንግስትመንግስት እንዳፀደቁትእንዳፀደቁት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ ላይላይ ካሰፈርዋቸውካሰፈርዋቸው

መሠረታዊመሠረታዊ ሀሳቦችናሀሳቦችና በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ይዘትይዘት ላይላይ በዝርዝርበዝርዝር ካደረጉትካደረጉት ውይይትናውይይትና ክርክርክርክር ለመገንዘብለመገንዘብ


በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ለዘመናትለዘመናት መልስመልስ ያላገኙያላገኙ ቁልፍቁልፍ የፖለቲካየፖለቲካ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ እናእና የማህበራዊየማህበራዊ ጥያቄዎችንጥያቄዎችን

በዘላቂነትበዘላቂነት ምላሽምላሽ በመስጠትበመስጠት የግለሰብየግለሰብ ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችናመብቶችና የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች መብትመብት በእኩልበእኩል

ደረጃደረጃ በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ የተከበረባትየተከበረባት ፌዴራላዊናፌዴራላዊና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ የለማችየለማች ኢትዮጵያኢትዮጵያ ለመገንባትለመገንባት በሚያስችልበሚያስችል

በመንገድበመንገድ በሰከነበሰከነ አእምሮናአእምሮና በጥንቃቄበጥንቃቄ ተመክሮበትተመክሮበት የፀደቀየፀደቀ መሆኑንመሆኑን በመገንዘብበመገንዘብ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስከበርናለማስከበርና

ተግባራዊተግባራዊ ለማድረግለማድረግ በትጋትበትጋት መስራትመስራት ይገባናል፡፡ይገባናል፡፡

ከላይከላይ በተገለጸውበተገለጸው መሠረትመሠረት የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የፀደቀየፀደቀ መሆኑመሆኑ ማንምማንም ሊቀለብሰውሊቀለብሰው የማይችልየማይችል ሀቅሀቅ

ቢሆንምቢሆንም የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በህዝበበህዝበ ውሣኔውሣኔ ሣይሆንሣይሆን በህገበህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ የፀደቀየፀደቀ በመሆኑበመሆኑ በህዝቡበህዝቡ

ፍላጐትፍላጐት እናእና ስምምነትስምምነት የፀደቀየፀደቀ ህገህገ መንግስትመንግስት አይደለምአይደለም በማለትበማለት ሰዎችሰዎች ሲከራከሩሲከራከሩ የሚሰሙበትየሚሰሙበት ሁኔታሁኔታ አለ፡፡አለ፡፡

በመሆኑምበመሆኑም እነዚህእነዚህ ሰዎችሰዎች የሚያነሱትንየሚያነሱትን የመከራከሪያየመከራከሪያ ነጥብነጥብ ትክክለኛነትትክክለኛነት ለመመዘንለመመዘን በመጀመሪያበመጀመሪያ በዓለምበዓለም ላይላይ

ህገህገ መንግስትመንግስት የሚፀድቅባቸውንየሚፀድቅባቸውን መንገዶችመንገዶች ማየትናማየትና መመርመርመመርመር ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

በዓለማችንበዓለማችን ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውያላቸው ለህገለህገ መንግስትመንግስት መፅደቅመፅደቅ ውሣኔውሣኔ የሚሰጥባቸውየሚሰጥባቸው አራትመንገዶችአራትመንገዶች እንዳሉእንዳሉ

የሚያከራክርየሚያከራክር አይደለም፡፡አይደለም፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በሚጸድቅበትበሚጸድቅበት ወቅትወቅት ህግህግ የማወጅናየማወጅና የመደንገግየመደንገግ ስልጣንስልጣን ባለውባለው አካልአካል በህግበህግ

በሚወጣበትበሚወጣበት ሥርዓትሥርዓት ወይምወይም ህግህግ ከሚወጣበትከሚወጣበት ጠበቅጠበቅ ባለባለ የድምጽየድምጽ አሰጣጥአሰጣጥ ሥርዓትሥርዓት ህገህገ መንግስትመንግስት

የሚታወጅየሚታወጅ መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ይኸምይኸም ማለትማለት በወቅቱበወቅቱ ስራስራ ላይላይ ያለውያለው የህግየህግ አውጪአውጪ ምክርምክር ቤትቤት በአብላጫበአብላጫ ድምጽድምጽ

ወይምወይም በሁለትበሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምጽድምጽ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ ላይላይ ከመከረከመከረ በኋላበኋላ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚያጸድቅበትየሚያጸድቅበት

አሰራርአሰራር እንዳለእንዳለ እንኳንስእንኳንስ ለዓለማችንለዓለማችን ለእኛምለእኛም አገርአገር አዲስአዲስ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ በዓለማችንበዓለማችን የእስራኤል፣የእስራኤል፣ የህንድናየህንድና ሌሎችሌሎች

አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት በዚህበዚህ አይነትአይነት የፀደቁየፀደቁ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በሽግግርበሽግግር ወቅትወቅት

በነበረውበነበረው የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ፀድቆፀድቆ ቢሆንቢሆን እንኳእንኳ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው አሰራርአሰራር ሊሆንሊሆን ይችልይችል እንደነበርናእንደነበርና በዚህበዚህ

ምክንያትምክንያት ገዢናገዢና የህጐችየህጐች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑመሆኑ እንደማይቀርእንደማይቀር ለመገንዘብለመገንዘብ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

34

በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው የህገየህገ መንግስትመንግስት የማፅደቂያየማፅደቂያ መንገድመንገድ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ረቂቅረቂቅ ላይላይ በህዝበበህዝበ

ውሣኔውሣኔ ድምጽድምጽ እንዲሰጥበትእንዲሰጥበት ማድረግማድረግ ነው፡፡ነው፡፡ ህዝበህዝበ ውሣኔውሣኔ አንደኛውአንደኛው የህገየህገ መንግስትመንግስት ማፅደቂያማፅደቂያ መንገድመንገድ እንጂእንጂ

ብቸኛውናብቸኛውና ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው የህገየህገ መንግስትመንግስት ማፅደቂያማፅደቂያ መንገድመንገድ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ በተቃራኒውበተቃራኒው ህዝበህዝበ ውሣኔውሣኔ

የሚሰጠውየሚሰጠው በእያንዳንዷበእያንዳንዷ የህገየህገ መንግስትመንግስት ክፍልናክፍልና የህግየህግ ድንጋጌድንጋጌ ሣይሆንሣይሆን በሰነዱበሰነዱ ላይላይ በአጠቃላይበአጠቃላይ በመሆኑበመሆኑ ይኸይኸ

አሰራርአሰራር መስተካከልመስተካከል የሚገባቸውንየሚገባቸውን ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ተመካክሮናተመካክሮና ተከራክሮተከራክሮ አስተካክሎአስተካክሎ ለማጽደቅለማጽደቅ

የማያስችልየማያስችል ፣፣ ከቀረበውከቀረበው ረቂቅረቂቅ አብዛኛውአብዛኛው ድንጋጌድንጋጌ የተስማማውየተስማማው ድምጽድምጽ ሰጪሰጪ የማይስማማባቸውየማይስማማባቸው ሀሳቦችናሀሳቦችና

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ቢኖሩቢኖሩ እንኳንእንኳን ተስማምቻለሁተስማምቻለሁ በማለትበማለት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ከነችግሮቹከነችግሮቹ የሚያፀድቅበትየሚያፀድቅበት ሁኔታሁኔታ መኖሩንመኖሩን

አንስተውአንስተው ህዝበህዝበ ውሣኔውሣኔ ህገህገ መንግስትመንግስት ለማፅደቅለማፅደቅ ተመራጭተመራጭ እናእና ውጤታማውጤታማ የሆነየሆነ አሰራርአሰራር እንዳልሆነእንዳልሆነ የሚከራከሩየሚከራከሩ

ሰዎችሰዎች አሉ፡፡አሉ፡፡

በሶሶተኛበሶሶተኛ ደረጃደረጃ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው የህገየህገ መንግስትመንግስት ማፅደቂያማፅደቂያ መንገድመንገድ ህዝቡህዝቡ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ ላይላይ በሰፊውበሰፊው

መክረውመክረው እናእና በሰከነበሰከነ ሁኔታሁኔታ የተለያዩየተለያዩ አማራጮችንአማራጮችን አይተውአይተው ለአገሪቱለአገሪቱ የሚበጅየሚበጅ ህገህገ መንግስትመንግስት እንዲያጸድቁእንዲያጸድቁ

በሚወክላቸውበሚወክላቸው የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የሚፀድቅበትየሚፀድቅበት ሁኔታሁኔታ ነው፡፡ነው፡፡ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ

አባላትአባላት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ ላይላይ መክረውመክረው ተከራክረውናተከራክረውና ጥልቅጥልቅ ውይይትውይይት አድርገውአድርገው ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን

እንዲያፀድቁእንዲያፀድቁ ህዝቡህዝቡ በድምጽበድምጽ የወከላቸውናየወከላቸውና ውክልናቸውምውክልናቸውም ይህንንይህንን ከፍተኛናከፍተኛና ልዩልዩ ሀላፊነትሀላፊነት እንዲወጡእንዲወጡ ነው፡፡ነው፡፡

በዚህበዚህ ዓይነትዓይነት መንገድመንገድ የፈረንሣይናየፈረንሣይና የሌሎችየሌሎች በርካታበርካታ አገሮችአገሮች ህግጋትህግጋት መንግስታትመንግስታት ፀድቀውፀድቀው ሥራሥራ ላይላይ እንደዋሉእንደዋሉ

ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በህገበህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ተመክሮበትተመክሮበት መጽደቁመጽደቁ ህገህገ

መንግስትመንግስት ለማጽደቅለማጽደቅ ተቀባይነትተቀባይነት ካላቸውካላቸው አሰራሮችአሰራሮች በአንደኛውበአንደኛው መንገድመንገድ የፀደቀየፀደቀ መሆኑንመሆኑን ያረጋግጣል፡፡ያረጋግጣል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ይህንንይህንን እንደእንደ ጉድለትጉድለት አንስተውአንስተው የሚከራከሩየሚከራከሩ ሰዎችሰዎች በዓለማችንበዓለማችን ህገህገ መንግስትንመንግስትን ለማፅደቅለማፅደቅ አንድአንድ

ወጥወጥ የሆነየሆነ አሰራርአሰራር ((ፎርሙላፎርሙላ) ) የሌለየሌለ መሆኑንመሆኑን የአንዲትየአንዲት አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት እንደአገሪቱእንደአገሪቱ ተጨባጭተጨባጭ ሁኔታሁኔታ

አንደኛውአንደኛው አማራጭአማራጭ ተጠቅሞተጠቅሞ ማፅደቅማፅደቅ የሚቻልየሚቻል መሆኑምመሆኑም በተለይምበተለይም የበርካታየበርካታ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ እናእና ህዝቦችህዝቦች

አገርአገር በሆነችውበሆነችው ኢትዮጵያኢትዮጵያ የሁሉንምየሁሉንም ሀሳብናሀሳብና ፍላጐትፍላጐት የሚያካትትየሚያካትት ህገህገ መንግስትመንግስት ለማውጣትለማውጣት እያንዳንዱእያንዳንዱ ብሔርብሔር

ብሔረሰብብሔረሰብ ሀሳቡንሀሳቡን በነፃበነፃ አቅርቦአቅርቦ የሚወያይበትንየሚወያይበትን መንገድመንገድ መምረጥመምረጥ አስፈላጊአስፈላጊ መሆኑንመሆኑን መገንዘብናመገንዘብና የህገየህገ

መንግስቱመንግስቱ በህገበህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ መጽደቅመጽደቅ ተገቢናተገቢና በዓለምበዓለም አቀፍአቀፍ ደረጃደረጃ ተቀባይነትተቀባይነት ያለውያለው አሰራርአሰራር መሆኑንመሆኑን

እንዲገነዘቡትእንዲገነዘቡት ማድረግማድረግ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

በአራተኛበአራተኛ ደረጃደረጃ ህገህገ መንግስትመንግስት የሚፀድቅበትየሚፀድቅበት መንገድመንገድ በመንግስታትበመንግስታት መካከልመካከል የሚደረግየሚደረግ ስምምነትስምምነት ነው፡፡ነው፡፡ ይህምይህም

የሚሆነውየሚሆነው የተለያዩየተለያዩ ሉዓላዊሉዓላዊ አገሮችአገሮች በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን አንድአንድ መንግስትመንግስት ለመመስረትለመመስረት ሲስማሙሲስማሙ የፌዴራልየፌዴራል ህገህገ

መንግስትመንግስት ሆኖሆኖ በሚያገለግለውበሚያገለግለው ሰነድሰነድ ላይላይ መንግስታቱመንግስታቱ ከተወያዩከተወያዩ ከተደራደሩከተደራደሩ በኋላበኋላ የፌዴራሉየፌዴራሉ ህገህገ መንግስትመንግስት

በፊርማቸውበፊርማቸው በማፅደቅበማፅደቅ የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱንመንግስቱን የሚመሰርቱበትየሚመሰርቱበት አሰራርአሰራር እንዳለእንዳለ የሰሜንየሰሜን አሜሪካአሜሪካ መንግስታትመንግስታት

35

ህብረትህብረት (USA) (USA) ህገህገ መንግስትመንግስት አፀዳደቅናአፀዳደቅና በአሁኑበአሁኑ ሰዓትሰዓት ደግሞደግሞ የአውሮፓየአውሮፓ ህብረትህብረት ህገህገ መንግስትመንግስት ለማጽደቅለማጽደቅ

የሚደረገውንየሚደረገውን ውይይትናውይይትና ድርድርድርድር በአብነትበአብነት አንስቶአንስቶ ለማየትለማየት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

ከላይከላይ የተገለጹትየተገለጹት የህገየህገ መንግስትመንግስት ማፅደቂያማፅደቂያ መንገዶችመንገዶች እንዳሉእንዳሉ ሆኖሆኖ በአንድበአንድ ታሪካዊታሪካዊ ክስተትክስተት ህገህገ መንግስታቸውመንግስታቸው

በሌሎችበሌሎች አገሮችአገሮች ተረቅቀውተረቅቀው ፀድቆፀድቆ ተሰጥቷቸውተሰጥቷቸው እስከአሁንእስከአሁን ይኸይኸ ነውነው የተባለየተባለ መሠረታዊመሠረታዊ ለውጥለውጥ ሣያደርጉበትሣያደርጉበት

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የሚተዳደሩየሚተዳደሩ አገሮችአገሮች እንዳሉእንዳሉ መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ እነዚህምእነዚህም በአላይድበአላይድ መንግስታትመንግስታት ጦርጦር

ከተሸነፉከተሸነፉ በኋላበኋላ ምዕራብምዕራብ ጀርመንንናጀርመንንና ጃፓንንጃፓንን የማስተደደርየማስተደደር ሀላፊነትሀላፊነት የነበረባቸውየነበረባቸው አገሮችአገሮች ለእነዚህለእነዚህ አገሮችአገሮች የሚሆንየሚሆን

መሰረታዊመሰረታዊ ህጎችህጎች ያፀደቁያፀደቁ መሆኑንናመሆኑንና አገሮቹምአገሮቹም ይኸይኸ ነውነው የሚባልየሚባል መሠረታዊመሠረታዊ ለውጥለውጥ ሣያደርጉሣያደርጉ ከግማሽከግማሽ ምዕተምዕተ

ዓመትዓመት በላይበላይ እንደተዳደሩባቸውእንደተዳደሩባቸው የሥነየሥነ ህገህገ መንግስትመንግስት ምሁራንምሁራን ይገልጻሉ፡፡ይገልጻሉ፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት ሲነሳሲነሳ የረቂቁየረቂቁ ሒደትናሒደትና አፀዳደቁአፀዳደቁ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ የመሆኑየመሆኑ ሁኔታሁኔታ አስፈላጊአስፈላጊ

ቢሆንምቢሆንም ይኸይኸ ብቻውንብቻውን በቂበቂ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ በህዝብበህዝብ ተሣትፎተሣትፎ የፀደቀውየፀደቀው ህገህገ መንግስትመንግስት ለአገሪቱለአገሪቱ መሠረታዊናመሠረታዊና ቁልፍቁልፍ

የፖለቲካየፖለቲካ ጥያቄዎችጥያቄዎች መልስመልስ ለመስጠትለመስጠት የማይችልየማይችል ከሆነከሆነ በአገሪቱበአገሪቱ ሰላምናሰላምና መረጋጋትንመረጋጋትን ለማረጋገጥናለማረጋገጥና የልማትየልማት

መሣሪያመሣሪያ ሆኖሆኖ ለማገልገልለማገልገል እንደማይቻለውእንደማይቻለው ግንዛቤግንዛቤ ሊያዝበትሊያዝበት ይገባል፡፡ይገባል፡፡ ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር ህገህገ መንግስትመንግስት በሒደቱበሒደቱ

ዲሞክራሲያዊነትናዲሞክራሲያዊነትና በይዘቱበይዘቱ ችግርችግር ፈቺፈቺ ሆኖሆኖ ከመገኘቱከመገኘቱ አንጻርአንጻር መመዘንመመዘን አለበት፡፡አለበት፡፡ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት

እነዚህንእነዚህን መሠረታዊመሠረታዊ ነጥቦችነጥቦች የሚያሟላየሚያሟላ ህገህገ መንግስትመንግስት እንደሆነእንደሆነ የፀደቀበትንየፀደቀበትን ሒደትምሒደትም ሆነሆነ ይዘቱንይዘቱን በመመርመርበመመርመር

ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡


1.1. የክልልየክልል ህገህገ መንግስትመንግስት ያፀደቁትያፀደቁት በክልሉበክልሉ ህግህግ አውጪአውጪ ሁለትሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምፅድምፅ እንደሆነእንደሆነ በዚህበዚህ ዙሪያዙሪያ

ጥናትጥናት ያደረጉያደረጉ ምሁራንምሁራን ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡ ለመሆኑለመሆኑ ይኸይኸ የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሂደትሂደት ተገቢተገቢ ነውነው ብለውብለው ያምናሉያምናሉ ??

ለምንለምን ??

2.2. የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አወቃቀርናአወቃቀርና አፀዳደቅአፀዳደቅ በዓለምበዓለም አቀፍአቀፍ ደረጃደረጃ ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውያላቸው አሰራሮችአሰራሮች

ያሟላያሟላ ነውነው ብለውብለው ያስባሉያስባሉ ??ለምንለምን ??

3.3. የክልልምየክልልም ህገህገ መንግስትመንግስት ""ረቂቅረቂቅ ዝግጅትናዝግጅትና አፀዳደቅአፀዳደቅ ያብራሩ፡፡ያብራሩ፡፡

4.4. የክልሉምየክልሉም ህገህገ መንግስትመንግስት በማንበማን በኩልበኩል እንደፀደቀናእንደፀደቀና የአፀዳደቅየአፀዳደቅ ሂደቱሂደቱ ትክክለኛነትትክክለኛነት ይመዝኑ፡፡ይመዝኑ፡፡

3.3. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት አወቃቀር፣ መሠረታዊ ገፅታዎች፣ ራእይና ግብ ዝርዝርዝርዝር አላማዎች፣አላማዎች፣

36



1.1. የኢፌድሪንየኢፌድሪን ህገህገ መንግስትመንግስት ራዕይናራዕይና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችግቦች ያብራራሉ፡፡ያብራራሉ፡፡

2.2. የኢፌድሪንየኢፌድሪን ህገህገ መንግስትመንግስት አወቃቀርናአወቃቀርና መሰረታዊመሰረታዊ ገፅታዎችገፅታዎች ይዘረዝራሉ፡፡ይዘረዝራሉ፡፡

3.1.3.1. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት አወቃቀር፣ መሠረታዊ ገፅታዎች፣

ህገህገ መንግስትመንግስት የአንዲትንየአንዲትን አገርአገር የወደፊትየወደፊት ራዕይናራዕይና መሠረታዊመሠረታዊ የሆነየሆነ ግቦችግቦች ለማሣካትለማሣካት የምታደርገውየምታደርገው ሁለንተናዊሁለንተናዊ

እንቅስቃሴእንቅስቃሴ ማለትም፣ማለትም፣ አንዲትአንዲት አገርአገር በፖለቲካ፣በፖለቲካ፣ በኢኮኖሚ፣በኢኮኖሚ፣ በማህበራዊ፣በማህበራዊ፣ በውጭበውጭ ግንኙነት፣ግንኙነት፣ በመከላከልናበመከላከልና

በሌሎችበሌሎች ዘርፎችዘርፎች የምታከናውነውየምታከናውነው እንቅስቃሴእንቅስቃሴ ውጤታማውጤታማ በሆነበሆነ መንገድመንገድ ለማከናወን፣ለማከናወን፣

የምትመራበትንየምትመራበትን መሠረታዊመሠረታዊ የሆኑየሆኑ መርሆች፣መርሆች፣

ሊኖራትሊኖራት የሚገባውየሚገባው የመንግስትየመንግስት አወቃቀር፣አወቃቀር፣

ሊደራጁሊደራጁ ስለሚገባቸውስለሚገባቸው የመንግስትየመንግስት አካላትና፣አካላትና፣ ስለስለ መንግስትመንግስት አካላቱአካላቱ ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር እንደዚሁምእንደዚሁም

በመንግስትበመንግስት አካላትአካላት መካከልመካከል ሊኖርሊኖር ስለሚገባውስለሚገባው ተደጋጋፊነትተደጋጋፊነት የእርስየእርስ በርስበርስ የክትትልናየክትትልና የቁጥጥርየቁጥጥር

ሥርዓት፣ሥርዓት፣

በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ሊከበሩሊከበሩ ስለሚገባቸውስለሚገባቸው የግለሰቦችናየግለሰቦችና የቡድንየቡድን መብቶች፣መብቶች፣

የመንግስትየመንግስት ስልጣን፣ስልጣን፣ ባለቤትነትና፣ባለቤትነትና፣ የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ስለሚያዝበትስለሚያዝበት እንደዚሁምእንደዚሁም ስለሚለቀቅበትስለሚለቀቅበት

ሁኔታናሁኔታና ሌሎችሌሎች መሠረታዊመሠረታዊ ጉዳዮችን፣ጉዳዮችን፣

የሚመሩበትናየሚመሩበትና የሚተዳደሩበትንየሚተዳደሩበትን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሚደግግየሚደግግ መሠረታዊመሠረታዊ ሰነድሰነድ ሲሆን፣ሲሆን፣ የፖለቲካየፖለቲካ ጥያቄዎችጥያቄዎች በህግናበህግና

በሥርዓትበሥርዓት መልስመልስ በሚያገኙበትበሚያገኙበት መንገድመንገድ የሚያውጅየሚያውጅ የህጎችየህጎች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ የሆነየሆነ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የሌሎችየሌሎች አገሮችአገሮች ህግጋትህግጋት መንግስት፣መንግስት፣ መሠረታዊመሠረታዊ ገፅታገፅታ የሆኑት፣የሆኑት፣ ከላይከላይ የተገለፁትየተገለፁት

መሠረተመሠረተ ሀሳቦችሀሳቦች አካትቶአካትቶ የያዘየያዘ የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑመሆኑ አያከራክርም፡፡አያከራክርም፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የፀደቀውየፀደቀው ዓለማችንዓለማችን በሁለትበሁለት የፖለቲካየፖለቲካ ካምፕካምፕ ተከፍላተከፍላ በካፒታሊዝምናበካፒታሊዝምና በሶሻሊዝምበሶሻሊዝም

ወይምወይም በምስራቅናበምስራቅና በምዕራብበምዕራብ የርዕዮተየርዕዮተ ዓለምዓለም እናእና የፖለቲካየፖለቲካ ሽኩቻሽኩቻ የነበረበትየነበረበት ጊዜጊዜ ካበቃካበቃ በኋላበኋላ በአጭሩበአጭሩ

ከቀዝቃዛውከቀዝቃዛው ጦርነትጦርነት ማክተምማክተም በኃላበኃላ ነው፡፡ነው፡፡ ከቀዝቃዛውከቀዝቃዛው ጦርነትጦርነት ማከተምማከተም በኃላበኃላ የፀደቁየፀደቁ ህገህገ መንግስቶችመንግስቶች ከዚያከዚያ

በፊትበፊት ከፀደቁትከፀደቁት ህግጋትህግጋት መንግስትመንግስት ለየትለየት ያለያለ ባህሪባህሪ ያላቸውያላቸው መሆኑንመሆኑን ምሑራንምሑራን ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡ ከቀዝቀዛውከቀዝቀዛው ጦርነትጦርነት

ማክተምማክተም በኋላበኋላ የፀደቁየፀደቁ ህግጋተህግጋተ መንግስትመንግስት የምስራቅየምስራቅ ወይምወይም የምዕራብየምዕራብ ርዕዮተርዕዮተ ዓለምዓለም ሰለባሰለባ ከመሆን፣ከመሆን፣

ያመለጡናያመለጡና ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውንያላቸውን አስተሣሰቦችአስተሣሰቦች በሁለተናዊበሁለተናዊ መልኩመልኩ አካትተውአካትተው የተቀረፁ፣የተቀረፁ፣ አዲስአዲስ

አይነትአይነት ህገህገ መንግስትመንግስት” ” New generation Constitution” New generation Constitution” እንደሆኑእንደሆኑ ይገለፃሉ፡፡ይገለፃሉ፡፡ አዲሱአዲሱ ትውልድትውልድ ህገህገ

37

መንግስትመንግስት “ “New generation Constitution” New generation Constitution” ከሚባሉትከሚባሉት ህገህገ መንግስቶችመንግስቶች አንደኛውአንደኛው ህገህገ መንግስትመንግስት

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አወቀቀርንአወቀቀርን ስንመለከት፣ስንመለከት፣ በአስራበአስራ አንድአንድ ምዕራፎችምዕራፎች የተከፋፈሉየተከፋፈሉ አንድአንድ መቶመቶ ስድስትስድስት

አንቀፆችአንቀፆች ያሉትያሉት ሲሆንሲሆን የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መሰረታዊመሰረታዊ ገፅታዎችገፅታዎች ለመረዳትምለመረዳትም በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ምዕራፎችምዕራፎች ንዑስንዑስ

ክፍሎችናክፍሎችና በእያንዳንዱበእያንዳንዱ ድንጋጌድንጋጌ የተካተተውንየተካተተውን መሠረተመሠረተ ሀሳብሀሳብ በጥሞናበጥሞና መመርመርመመርመር ይገባል፡፡ይገባል፡፡

የህገየህገ መንግስትመንግስት አንድአንድ ልዩልዩ ባህሪውባህሪው የአገሪቱንየአገሪቱን ቅርፅቅርፅ መንግስትመንግስት የሚወስኑየሚወስኑ ደንቦችደንቦች በማስቀመጥበማስቀመጥ

የአገሪቱንየአገሪቱን ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት ምንምን አይነትአይነት መሆንመሆን አንዳለበትአንዳለበት የሚወሰንየሚወሰን መሠረታዊመሠረታዊ ህግህግ መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡

የአንድየአንድ አገርአገር ቅርፅቅርፅ መንግሰትመንግሰት አህዳዊ፣አህዳዊ፣ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ወይምወይም በኮንፌዴራሽንበኮንፌዴራሽን ከሌላከሌላ አገርአገር ጋርጋር በህብረትበህብረት

የምትኖርየምትኖር ስለመሆኑስለመሆኑ በህገበህገ መንግስትመንግስት ድንጋጌድንጋጌ ይወስናል፡፡ይወስናል፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትምመንግስትም በዘውዲዊበዘውዲዊ

ሥርዓትናሥርዓትና በደርግበደርግ ጊዜ፣ጊዜ፣ የነበረውየነበረው አህዳዊአህዳዊ ቅርፅቅርፅ መንግስትመንግስት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦች፣ህዝቦች፣

ባህላቸውባህላቸው እንዳያሳድጉእንዳያሳድጉ በቋንቋቸውበቋንቋቸው እንዳይጠቀሙእንዳይጠቀሙ እናእና እንዳይዳኙእንዳይዳኙ የራሳቸውንየራሳቸውን ጉዳይጉዳይ በራሳቸውበራሳቸው

እንዳያስተዳድሩ፣እንዳያስተዳድሩ፣ ከባድከባድ የሆነየሆነ ማነቆማነቆ በመሆኑበመሆኑ የአገሪቱየአገሪቱ ቅርፅቅርፅ መንግስትመንግስት አህዳዊአህዳዊ ሣይሆንሣይሆን ፌዴራላዊፌዴራላዊ

ቅርጸቅርጸ መንግስትመንግስት መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት በአንቀፅበአንቀፅ 1 1 የተደነገገየተደነገገ ሲሆን፣ሲሆን፣ በምዕራፍበምዕራፍ አራትአራት ከአንቀፅከአንቀፅ 46 46 እስከእስከ

52 52 የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት መሥራችመሥራች ስለሆኑትስለሆኑት ክልሎችክልሎች ስለስለ ፌዴራልናፌዴራልና የክልልየክልል መንግስታትመንግስታት ስልጣንናስልጣንና

ተግባርተግባር ሌሎችሌሎች የፌዴራልየፌዴራል ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት ውጤታማነትውጤታማነት ተዛማችተዛማች የሆኑየሆኑ ጉዳዮችጉዳዮች ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህይህ

ማለትማለት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በሌሎቹበሌሎቹ ምዕራፎቹናምዕራፎቹና ድንጋጌዎቹድንጋጌዎቹ በክልሎችናበክልሎችና በፌዴራልበፌዴራል መንግስትመንግስት መካከልመካከል

ስላለውስላለው ግንኙነትግንኙነት የሚያሰቀምጠውየሚያሰቀምጠው ነገርነገር የለምየለም ማለትማለት እንዳልሆነእንዳልሆነ መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ በምዕራፍበምዕራፍ ዘጠኝዘጠኝ ውስጥውስጥ ስለስለ ፌዴራልናፌዴራልና የክልልየክልል ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የዳኝነትየዳኝነት ስልጣንስልጣን" " በምበምእእራፍራፍ

አስራአስራ አንድአንድ የፋይናንስየፋይናንስ ወጭንወጭን አስመልክቶአስመልክቶ ፌዴራልናፌዴራልና የክልልየክልል መንግስትታትመንግስትታት ስላላቸውስላላቸው ግንኙነት፣ግንኙነት፣

የፌዴራልየፌዴራል ግብርግብር የመሰበሰብየመሰበሰብ ስልጣንስልጣን የክልሎችየክልሎች ግብርግብር የመሰብሰብየመሰብሰብ ስልጣንናስልጣንና የክልሎችናየክልሎችና የፌዴራልየፌዴራል

የጋራየጋራ ገቢገቢ የሚደነግግየሚደነግግ ሲሆንሲሆን በሌሎችበሌሎች ምዕራፎችምዕራፎች ውስጥውስጥ በፌዴራልናበፌዴራልና የክልልየክልል መንግታትንመንግታትን ግንኙነትግንኙነት

ገዥገዥ የሆኑየሆኑ ደንቦችንደንቦችን ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራልፌዴራል ሥርዓትሥርዓት ያሉትያሉት ባህሪያትናባህሪያትና ከፌዴራሊዝምከፌዴራሊዝም ጋርጋር

ተያያዥነትተያያዥነት ያላቸውያላቸው ነጥቦችነጥቦች በሌሎችበሌሎች ርዕሶችርዕሶች በሰፊውበሰፊው የሚሽፈንየሚሽፈን ሲሆንሲሆን በዚህበዚህ ደረጃደረጃ ትኩረትትኩረት ማድረግማድረግ

የሚገባንየሚገባን ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ፌደራላዊፌደራላዊ ቅርጸቅርጸ መንግስትንመንግስትን ያወጀናያወጀና ፌዴራልፌዴራል ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት የሚሠራበትንምየሚሠራበትንም

የሚተዳደርበትንየሚተዳደርበትን ዝርዝርዝርዝር ሥርዓትናሥርዓትና ደንብ፣ደንብ፣ የደነገገየደነገገ መሆኑንመሆኑን ነው፡፡ነው፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት የአንዲትንየአንዲትን አገርአገር ቅርፅቅርፅ መንግስትመንግስት የሚወስንየሚወስን መሆኑመሆኑ እንዳለእንዳለ ሆኖሆኖ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ

ሌላምሌላም ተግባርተግባር ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ ይኸምይኸም የአገሪቱንየአገሪቱን ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት መወሰንመወሰን ነው፡፡ነው፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ

መንግስትመንግስት የአገሪቱየአገሪቱ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት ዴሞክራሲየዊዴሞክራሲየዊ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት እንደሆነእንደሆነ በአንቀፅበአንቀፅ 11

ይደነገጋል፡፡ይደነገጋል፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በዴሞክራስያዊበዴሞክራስያዊ ሥርዓቱሥርዓቱ ህብረተሰቡህብረተሰቡ ያለውንያለውን ተሣትፎተሣትፎ የሚደነገጉየሚደነገጉ

38

ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን በምዕራፍበምዕራፍ ሁለትሁለት ያካተተያካተተ ሲሆንሲሆን በፌዴራልበፌዴራል ደረጃምደረጃም ሆነሆነ በክልልበክልል ደረጃደረጃ የሚኖረውየሚኖረው

ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ የመንግስትየመንግስት ሥርዓት፣ሥርዓት፣ ፖርላሜንታዊፖርላሜንታዊ እንደሆነእንደሆነ በአንቀፅበአንቀፅ 45 45 ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ

የዴሞክራሲየዴሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት አይነተኛውናአይነተኛውና መሠረታዊመሠረታዊ መመዘኛመመዘኛ በየወቅቱበየወቅቱ የሚካሄደውየሚካሄደው ነፃነፃ ምርጫምርጫ መሆኑንመሆኑን

በመደንገግበመደንገግ በምዕሪፍበምዕሪፍ አስራአስራ አንድአንድ በክልሎችናበክልሎችና በፌዴራልበፌዴራል መንግስትመንግስት ነፃናነፃና ትክክለኛትክክለኛ ምርጫምርጫ

በገለልተኝነትበገለልተኝነት ሊካሄድሊካሄድ የሚችልየሚችል አካልአካል ያቋቋማል፡፡ያቋቋማል፡፡ በአንድበአንድ ምርጫምርጫ ክልልክልል ሊኖርሊኖር የሚገባውየሚገባው ሰውሰው በአገሪቱበአገሪቱ

የህዝብየህዝብ እድገትእድገት ጋርጋር አብሮአብሮ መሔድመሔድ ያለበትያለበት በመሆኑበመሆኑ በወቅቱበወቅቱ አገራዊአገራዊ የህዝብየህዝብ ቆጠራቆጠራ መከናወንመከናወን

እንዳለበትናእንዳለበትና የህዝብየህዝብ ቆጠራውንቆጠራውን ስለሚያከናውነውስለሚያከናውነው አካልአካል ስልጣንናስልጣንና ተግበርተግበር የሚደነግግየሚደነግግ ድንጋጌድንጋጌ አለው፡፡አለው፡፡

እነዚህእነዚህ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በኢትዮጵያበኢትዮጵያ የምርጫየምርጫ ጉዳይጉዳይ ሣይሆንሣይሆን የህልውናየህልውና ጥያቄጥያቄ የሆነውየሆነው የዴሞክራሲየዴሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት

ለመገንባትለመገንባት የማዕዘንየማዕዘን ድንጋይድንጋይ ሆነውሆነው የሚያገለግሉየሚያገለግሉ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ያቋቁማል፡፡ያቋቁማል፡፡ ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነታቸውንሀላፊነታቸውን ይወስናል፡፡ይወስናል፡፡ አንቀፅአንቀፅ 5050

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በፌዴራልምበፌዴራልም ሆነሆነ በክልልበክልል ደረጃደረጃ መቋቋምመቋቋም ያለባቸውያለባቸው ዋናዋና ዋናዋና የመንግስትየመንግስት

አካላትአካላት ማለትምማለትም ህግህግ አውጭ፣አውጭ፣ ህግህግ አስፈፃሚናአስፈፃሚና ህግህግ ተርጓሚተርጓሚ አካላትአካላት እንደሚኖራቸውእንደሚኖራቸው የደነገገየደነገገ ሲሆንሲሆን

በክልልበክልል ደረጃደረጃ የሚያቋቁሙትየሚያቋቁሙት እነዚህእነዚህ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ዝርዝርዝርዝር ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር በክልሎቹበክልሎቹ ህገህገ

መንግስትመንግስት እንደሚወሰንእንደሚወሰን ታሳቢታሳቢ በማድረግበማድረግ በፌዴራልበፌዴራል ደረጃደረጃ

የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር

የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርቤትናምክርቤትና የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት በጋራበጋራ ውሣኔውሣኔ የሚሰጡባቸውንየሚሰጡባቸውን

ጉዳዮችጉዳዮች

የኢፊድሪየኢፊድሪ ፕሬዜዳንትፕሬዜዳንት አሰያየምናአሰያየምና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር

የኢፌድሪየኢፌድሪ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒሰቴርናሚኒሰቴርና የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት አሰያየምናአሰያየምና ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር

የፌዴራልየፌዴራል እናእና የክልሎችየክልሎች ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የዳኘነትየዳኘነት ስልጣንስልጣን

የሚዘረዝሩየሚዘረዝሩ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በማካተተበማካተተ በመንግስትበመንግስት አካላትአካላት የስልጣንየስልጣን ክፍፍልክፍፍል ተደጋጋፊነትናተደጋጋፊነትና የእርስየእርስ በርስበርስ

የቁጥጥርየቁጥጥር ሥርዓትሥርዓት ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት በአንዲትበአንዲት አገርአገር ውስጥውስጥ በመንግስትናበመንግስትና በዜጎችበዜጎች መካከልመካከል ስለሚኖረውስለሚኖረው ግንኙነትግንኙነት ገዥገዥ የሆነየሆነ

ደንቦችንደንቦችን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር ከቀዝቃዛውከቀዝቃዛው ጦርነትጦርነት ማክተምማክተም በፊትበፊት የወጡየወጡ የምዕራባዊያንየምዕራባዊያን አገሮችአገሮች

ህግጋትህግጋት መንግስትመንግስት ለሲቭልናለሲቭልና የፖለቲካየፖለቲካ መብቶችመብቶች ዕውቅናናዕውቅናና ጥበቃጥበቃ የሚሰጡየሚሰጡ ሲሆን፣ሲሆን፣ በተቃራኒውበተቃራኒው

የሶሻሊስትየሶሻሊስት አገሮችአገሮች ህግጋትህግጋት መንግስትመንግስት ለኢኮኖሚለኢኮኖሚ የማሀበራዊናየማሀበራዊና የባህልየባህል መብቶችመብቶች ትኩረትትኩረት ይሰጡይሰጡ

ነበር፡፡ነበር፡፡ የአዲሱየአዲሱ ትውልድትውልድ ህገህገ መንግስትመንግስት ከሚባሉትከሚባሉት አንደኛውአንደኛው የሆነውየሆነው የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት

ለሲቪልናለሲቪልና ፖለቲካፖለቲካ መብቶችመብቶች ለኢኮኖሚለኢኮኖሚ የባህልናየባህልና የማህበራዊየማህበራዊ መብቶችናመብቶችና ለቡድንለቡድን መብቶችመብቶች በተሟላበተሟላ

ሁኔታሁኔታ ዕውቅናዕውቅና እናእና ጥበቃጥበቃ የሚሰጥየሚሰጥ ለየትለየት ያለያለ ባህሪባህሪ ያለውያለው ህገህገ መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ

በምዕራፍበምዕራፍ ሶስትሶስት ውስጥውስጥ ከአንቀፅከአንቀፅ 14 14 እስከእስከ አንቀፅአንቀፅ 44 44 የተደነገገውናየተደነገገውና ሰፊሰፊ ትኩረትትኩረት የሰጠውየሰጠው ለሰብዓዊለሰብዓዊ

39

መብቶችናመብቶችና መሠረታዊመሠረታዊ ነፃነቶችነፃነቶች ጥበቃናጥበቃና ዕውቅናዕውቅና የሚሰጥየሚሰጥ ሲሆን፣ሲሆን፣ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ

ውስጥውስጥ የተደነገጉየተደነገጉ ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችመብቶች የአተረጓጎምየአተረጓጎም ሥርዓት፣ሥርዓት፣ በስብዕናናበስብዕናና በሰብዓዊበሰብዓዊ ፍጡርፍጡር ላይላይ ወንጀልወንጀል

የፈፀሙየፈፀሙ ሰዎችሰዎች በማንኛውምበማንኛውም አካልአካል በይቅርታበይቅርታ ወይምወይም ምህረትምህረት የማይታለፉየማይታለፉ ስለመሆኑና፣ስለመሆኑና፣ የሰብዓዊየሰብዓዊ

መብቶችንመብቶችን አከባበርአከባበር አስመልክቶአስመልክቶ ህግህግ አውጭውአውጭው ህግህግ አስፈፃሚውንአስፈፃሚውን የሚቆጣጠርበትየሚቆጣጠርበት ሥርዓትሥርዓት ፌዴራልፌዴራል

ክልሎችንክልሎችን የሚቆጣጠርበትየሚቆጣጠርበት ሥርዓትናሥርዓትና ፍርድፍርድ ቤቶችንቤቶችን ሰብዓዊሰብዓዊ መብትመብት የማስከበርየማስከበር ሀላፊነትሀላፊነት እንባእንባ ጠባቂጠባቂ

ተቋምናተቋምና የስብዓዊየስብዓዊ መብትመብት ኮሚሽንኮሚሽን ስለሚቋቋምበትስለሚቋቋምበት ሁኔታሁኔታ ገዥገዥ የሆኑየሆኑ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን ይዞይዞ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት በአንድበአንድ አንድአንድ አገሮችአገሮች አገሪቱአገሪቱ የምትመራበትንየምትመራበትን የኢኮኖሚየኢኮኖሚ የማህበራዊየማህበራዊ የአከባቢየአከባቢ ደህንነት፣ደህንነት፣

የውጭየውጭ ግንኙነትናግንኙነትና የመከላከያየመከላከያ መርሆችንመርሆችን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህንንምይህንንም በማድረግበማድረግ በየወቅቱበየወቅቱ በምርጫበምርጫ አሸናፊአሸናፊ

ሆነውሆነው ስልጣንስልጣን የሚይዙየሚይዙ የፖለቲካየፖለቲካ ፖርቲዎችፖርቲዎች የሚያወጧቸውየሚያወጧቸው የተለያዩየተለያዩ ፖለሲዎችናፖለሲዎችና ስተራቴጅዎችስተራቴጅዎች እነዚህንእነዚህን

መርሆችመርሆች ለማስፈፀምለማስፈፀም የሚችሉናየሚችሉና በመርሆቹበመርሆቹ የሚመሩየሚመሩ መሆናቸውንመሆናቸውን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የሚችልበትንየሚችልበትን ሥርዓትሥርዓት

ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡ የኢፈድሪየኢፈድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በምዕራፍበምዕራፍ አስርአስር ሥርሥር የብሔራዊየብሔራዊ ፖሊሲፖሊሲ መርሆዎቹመርሆዎቹ አላማዎችአላማዎች

ደንግጎል፡፡ደንግጎል፡፡ እነዚህምእነዚህም የብሔራዊየብሔራዊ ፖሊስፖሊስ መርሆዎችናመርሆዎችና ዓላማዎችዓላማዎች መንግስትመንግስት የሚያወጣውየሚያወጣው ፖሊሲናፖሊሲና

እስትራቴጅእስትራቴጅ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መርሆቹንመርሆቹን የተከተለናየተከተለና አገራዊአገራዊ ራዕይንራዕይን ለማሣካትለማሣካት የሚችልየሚችል መሆኑንመሆኑን

ለመከታተልናለመከታተልና ለመቆጠጠርለመቆጠጠር ያስችላሉ፡፡ያስችላሉ፡፡

የህገየህገ መንግስትመንግስት ሌላውሌላው ገፅታገፅታ አስቸኳይአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታዎችሁኔታዎች ሲያጋጥሙሲያጋጥሙ ሁኔታውንሁኔታውን ለመቋቋምለመቋቋም መንግስትመንግስት

ስለሚወሰዳቸውስለሚወሰዳቸው ልዩልዩ እርምጃዎችናእርምጃዎችና እርምጃዎቹእርምጃዎቹ ስለሚቆዩበትስለሚቆዩበት የጊዜየጊዜ ገደብገደብ" " እርምጃዎቹእርምጃዎቹ ትክክለኛትክክለኛ

ስለመሆናቸውስለመሆናቸው ክትትልናክትትልና ቁጥጥርቁጥጥር ስለሚደረግበትስለሚደረግበት ሁኔታሁኔታ ገዥገዥ የሆነየሆነ ሥርዓትሥርዓት መዘርጋትመዘርጋት ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ

አንፃርአንፃር የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ፌዴራልናፌዴራልና ክልልክልል በአስቸኳይበአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ ስላላቸውስላላቸው ስልጣንናስልጣንና

ስልጣናቸውንስልጣናቸውን እንዴትእንዴት መጠቀምመጠቀም እንዳለባቸውናእንዳለባቸውና በጉዳዩበጉዳዩ ላይላይ ክትትልናክትትልና ቁጥጥርቁጥጥር ስለሚደረግበትስለሚደረግበት

ሥርዓትሥርዓት በምዕራፍበምዕራፍ አስራአስራ አንድአንድ በመደንገግበመደንገግ አስቸኳይአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት ያለውንያለውን የአሠራርየአሠራር ሥርዓትሥርዓት

ዘርግቷል፡፡ዘርግቷል፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት ገዥነትገዥነት ያላቸውንያላቸውን ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መርሆችመርሆች በማስቀመጥበማስቀመጥ ሌሎቹሌሎቹ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ህጎችናህጎችና

አሰራሮችአሰራሮች ከመርሆቹከመርሆቹ ጋርጋር በማጣጣምበማጣጣም መንገድመንገድ እንደተርጎሙእንደተርጎሙ ወይምወይም ተፈፃሚተፈፃሚ የሚሆኑበትንየሚሆኑበትን ሥርዓትሥርዓት

ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትምመንግስትም የህግየህግ መንግስቱንመንግስቱን መሠረታዊመሠረታዊ መርሆችመርሆች በምዕራፍበምዕራፍ ሁለትሁለት

በመደንገግበመደንገግ መርሆቹንመርሆቹን መሠረትመሠረት በማድረግበማድረግ ሌሎቹሌሎቹ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መተርጎምናመተርጎምና ተፈፃሚተፈፃሚ የሚሆኑበትንየሚሆኑበትን

ሥርዓትሥርዓት ዘርግቷል፡፡ዘርግቷል፡፡

ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መተርጎምመተርጎም አለባቸውአለባቸው ወይስወይስ የለባቸውም፡፡የለባቸውም፡፡ የሚተርጎሙየሚተርጎሙ ከሆነከሆነ የትኛውየትኛው

አካልአካል ይተርጉማቸውይተርጉማቸው ለሚሉትለሚሉት ጥያቄዎችጥያቄዎች ምላሽምላሽ የሚሰጡትየሚሰጡት ገዥገዥ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መደንገግመደንገግ አንደኛውአንደኛው የህግየህግ

መንግስትመንግስት ገፅታገፅታ ነው፡፡ነው፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም የሚሻየሚሻ ጉዳይጉዳይ መኖሩንመኖሩን ወይምወይም

አለመኖሩንአለመኖሩን የማጣራትየማጣራት ስልጣንስልጣን የህገየህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤ፣ጉባኤ፣ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የመተርጎምየመተርጎም ስልጣንስልጣን

40

ደግሞደግሞ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ማተባቸውማተባቸው አድርገውአድርገው ያፀደቁትያፀደቁት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና

ህዝቦችህዝቦች ተወካዮችተወካዮች ለሆኑትለሆኑት የፌዴሪሽንየፌዴሪሽን ምክርምክር ቤትቤት የሚሰጡየሚሰጡ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን በማካተትበማካተት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ

የሚተርጎሙበትንየሚተርጎሙበትን ሥርዓትሥርዓት ዘርግቷል፡፡ዘርግቷል፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት የየአንዲትአንዲት አገርአገር መንግስትመንግስት የሚተዳደሩበትየሚተዳደሩበት መሠረታዊመሠረታዊ ህግህግ ከመሆኑምከመሆኑም በላይበላይ ከላይከላይ

ያነሳናቸውንያነሳናቸውን ቁልፍቁልፍ ጉዳዮችጉዳዮች የሚወስኑየሚወስኑ መርሆዎችንናመርሆዎችንና ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን የሚይዝየሚይዝ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡ የሥርዓቱየሥርዓቱ

መሠረትናመሠረትና መተዳደሪያመተዳደሪያ የሆነየሆነ ህገህገ መንግስትመንግስት የሚሻሻልበትየሚሻሻልበት ሥርዓትሥርዓት እጅግእጅግ በጣምበጣም ቁልፍቁልፍ ጉዳይጉዳይ ነው፡፡ነው፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስትመንግስት የራሱየራሱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ስለሚሻሻሉበትስለሚሻሻሉበት ወይምወይም ተጨማሪተጨማሪ ድንጋጌድንጋጌ ስለሚታወጅበትስለሚታወጅበት

ሁኔታሁኔታ ሥርዓትሥርዓት ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትምመንግስትም በምዕራፍበምዕራፍ አስራአስራ አንድአንድ የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻያማሻሻያ

ጥያቄጥያቄ ስለሚቀርብበትስለሚቀርብበት እናእና ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ስለሚሻሻልበትስለሚሻሻልበት ሥርዓትሥርዓት ድንግጓል፡፡ድንግጓል፡፡

ከላይከላይ ከተነሡትከተነሡት በተጨማሪበተጨማሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በሌሎችበሌሎች አገራዊአገራዊ ጉዳዮችጉዳዮች ለምሣሌለምሣሌ ባንዲራ፣ባንዲራ፣ የሥራየሥራ ቋንቋ፣ቋንቋ፣

ብሔራዊብሔራዊ መዝሙር፣መዝሙር፣ የአገሪቱየአገሪቱ ዋናዋና ከተማከተማ እናእና ሌሎችሌሎች ዝርዝርዝርዝር ጉዳዮችጉዳዮች ገዥገዥ የሆኑየሆኑ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች

ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ የኢፌዲሪየኢፌዲሪ ህገመንግስትህገመንግስት ኢትዮጵያኢትዮጵያ ራእራእዩዋንዩዋን ለማሣካትለማሣካት አስፈላጊአስፈላጊ የሆኑየሆኑ ለተቋማትንለተቋማትን የተቋማቱንየተቋማቱን

ግንኙነትግንኙነት የተለያዩየተለያዩ መርሆዎችንናመርሆዎችንና ሌሎችሌሎች አገርንአገርን ለመገንባትለመገንባት አስፈላጊአስፈላጊ የሆኑየሆኑ ደንቦችደንቦች እናእና ሥርዓቶችንሥርዓቶችን

ይዘረጋል፡፡ይዘረጋል፡፡ ይህንንይህንን ሥርዓትሥርዓት ውጤታማውጤታማ ማድረግናማድረግና መጠበቅመጠበቅ የሚያቋርጥየሚያቋርጥ ጥረትናጥረትና ትግልትግል የሚጠይቅየሚጠይቅ

በመሆኑበመሆኑ ሁልሁል ግዜግዜ ዝግጁዝግጁ ሆኖሆኖ መገኘትመገኘት ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡


1.1. የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት" " ፌደራላዊፌደራላዊ ቅርፀቅርፀ መንግስትናመንግስትና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት ማወጁናማወጁና

ተገቢተገቢ ነውነው ብለውብለው ያሰባሉያሰባሉ" " ለምንለምን??

2.2. ክልሎችክልሎች ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ያልሆነያልሆነ" " ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት ለማቋቋምለማቋቋም ይችላሉንይችላሉን? ? ለምንለምን??

3.2.3.2. የኢፌዲሪ ህገ መንግስት፣ አገሪዊ ራዕይና መሠረታዊ ግቦች

ህገህገ መንግስት፣መንግስት፣ የአንዲትየአንዲት አገርአገር ህያውናህያውና መሠረታዊመሠረታዊ የሆነየሆነ የህጎችየህጎች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡ የማናቸውምየማናቸውም

የመንግስትየመንግስት አካል፣አካል፣ ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነት፣ሀላፊነት፣ ምንጩናምንጩና መሠረቱ፣መሠረቱ፣ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ነው፡፡ነው፡፡ የማንኛውምየማንኛውም የመንግስትየመንግስት አካልአካል

ውሣኔ፣ውሣኔ፣ የኢኮኖሚ፣የኢኮኖሚ፣ የማህበራዊናየማህበራዊና የፖለቲካየፖለቲካ ፖሊሲዎችናፖሊሲዎችና ስትራቴጅዎችስትራቴጅዎች ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ የሚመነጩናየሚመነጩና ከህገከህገ

መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚጣጣሙየሚጣጣሙ መሆንመሆን አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡ ማናቸውምማናቸውም ህጎችህጎች ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መሠረትመሠረት ያላቸውናያላቸውና ህገህገ

41

መንግስቱንመንግስቱን የማይቃረኑየማይቃረኑ መሆንመሆን ይገባቸዋል፡፡ይገባቸዋል፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ ህገህገ መንግስትመንግስት የአንዲትየአንዲት አገርአገር መንግስትናመንግስትና ህዝብህዝብ

የሚመራባቸውንየሚመራባቸውን መሠረታዊመሠረታዊ መርሆችመርሆች እናእና ደንቦችደንቦች የሚደነግግየሚደነግግ የህግየህግ አይነትአይነት ነው፡፡ነው፡፡

ማናቸውምማናቸውም ህግህግ ((አዋጅአዋጅ ወይምወይም ደንበደንበ) ) ሊያሣካውሊያሣካው የሚፈልገውየሚፈልገው መሠረታዊመሠረታዊ ግብናግብና ዝርዝርዝርዝር ዓላማዎችዓላማዎች አሉት፡፡አሉት፡፡ ህገህገ

መንግስትመንግስት ደግሞደግሞ በአዋጅበአዋጅ ወይምወይም በደንብበደንብ ሊገለፅናሊገለፅና ሊካተትሊካተት የማይችልየማይችል አንድአንድ መሠረታዊመሠረታዊ ቁምቁም ነገርነገር የሚገልፅናየሚገልፅና

ሊያካተትሊያካተት የሚችልየሚችል ሰነድሰነድ ነው፡፡ነው፡፡ የብዙየብዙ አገራትአገራት ህገህገ መንግስትመንግስት አገራዊአገራዊ የሆኑየሆኑ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችናግቦችና ዓላማዎችዓላማዎች

ይኖሩታል፡፡ይኖሩታል፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከግቦቹናከግቦቹና ዝርዝርዝርዝር ዓላማዎቹዓላማዎቹ በላይበላይ የረዥምየረዥም ጊዜጊዜ አገራዊአገራዊ ራዕይምራዕይም

የሚገለፅበትናየሚገለፅበትና የሚካተትበትየሚካተትበት መሠረታዊመሠረታዊ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት አንዲትአንዲት አገርአገር በረዥምበረዥም ጊዜጊዜ ውሰጥውሰጥ ዕውንዕውን ልታደርገውልታደርገው የምትፈልገውንየምትፈልገውን ራዕይ፣ራዕይ፣ አገራዊአገራዊ ራዕዩንራዕዩን

ዕውንዕውን ለማድረግለማድረግ መሣካትመሣካት የሚገባቸውየሚገባቸው ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችንናግቦችንና ዓላማዎችንዓላማዎችን በረቀቀበረቀቀ ሁኔታሁኔታ በመግቢያውናበመግቢያውና

በድንጋጌዎቹበድንጋጌዎቹ ውስጥውስጥ ለመግለፅናለመግለፅና ለማካተትለማካተት የሚችልየሚችል የህግየህግ አይነትአይነት ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ ተነስተንተነስተን የኢፊድሪንየኢፊድሪን ህገህገ

መንግስትመንግስት ከመዘንነውከመዘንነው በህግበህግ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በወኪሎቻቸውበወኪሎቻቸው አማካኝነትአማካኝነት ያፀደቁትያፀደቁት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ

ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ስለስለ አገራቸውአገራቸው ያላቸውንያላቸውን የጋራየጋራ ራዕይናራዕይና ሊሣኳቸውሊሣኳቸው የሚፈልጓቸውየሚፈልጓቸው ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ

ግቦችናግቦችና ዓላማዎችዓላማዎች እንደተካተቱበትእንደተካተቱበት ለመረዳትለመረዳት እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የጋራየጋራ ራዕይራዕይ ሲቀረፅናሲቀረፅና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችናግቦችና ዓላማዎችዓላማዎች ተለይተውተለይተው

ሲዘጋጁሲዘጋጁ የሚያማልሉየሚያማልሉ ንድፈንድፈ ሀሳባዊናሀሳባዊና ፊሎዞፊያዊፊሎዞፊያዊ ሀሳቦችንናሀሳቦችንና ትንታኔዎችንትንታኔዎችን መነሻናመነሻና ማጣቀሻማጣቀሻ በማድረግበማድረግ

አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይልቁንምይልቁንም ለዘመናትለዘመናት በጋራበጋራ በኖሩባቸውበኖሩባቸው ጊዜዎችጊዜዎች በአገሪቱበአገሪቱ ውሰጥውሰጥ አንገብጋቢናአንገብጋቢና ቁልፍቁልፍ የሆኑትየሆኑት

ችግሮችችግሮች በመለየትበመለየት" " ችግሮቹችግሮቹ በወቅቱበወቅቱ በቂናበቂና አጥጋቢአጥጋቢ መፍትሔመፍትሔ ባለማግኘታቸውባለማግኘታቸው የደረሰውንየደረሰውን ሰቆቃናሰቆቃና እልቂትእልቂት

እንደዚሁምእንደዚሁም ቁሣዊቁሣዊ ውድመት፣ውድመት፣ ካለፈበትካለፈበት የህይወትየህይወት ዘመንዘመን ተሞክሮናተሞክሮና ከተጨባጭከተጨባጭ መረጃዎችመረጃዎች በመረዳትበመረዳት ለችግሩለችግሩ

ዘላቂዘላቂ መፍትሔመፍትሔ የሚሆነውንየሚሆነውን በማሰብበማሰብ ነው፡፡ነው፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ሲጸድቅሲጸድቅ የነበረውንየነበረውን ነባራዊነባራዊ ሀቅሀቅ መረዳትመረዳት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ለምንለምን አሁንአሁን ያለውንያለውን ይዘትናይዘትና

ቅርፅቅርፅ ይዞይዞ እንደፀደቀእንደፀደቀ ሚዛናዊሚዛናዊ ሆኖሆኖ ለመመዘንለመመዘን ያስችላል፡፡ያስችላል፡፡

ባለፉትባለፉት ዘመናትዘመናት የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዘቦችህዘቦች የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ባለመከበሩናባለመከበሩና የግለሰብየግለሰብ

ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችነፃነቶች በከፋበከፋ ሁኔታሁኔታ በመጣሳቸውናበመጣሳቸውና በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ዲሞክራሲ፣ዲሞክራሲ፣ የህገየህገ የበላይነትናየበላይነትና ልዕልናልዕልና

ሣይሆንሣይሆን አምባገነንነትናአምባገነንነትና ፈላጭፈላጭ ቆራጭነትቆራጭነት በመንገሡበመንገሡ ምክንያትምክንያት ከከ 1966 1966 እስከእስከ 1983 1983 ዓምዓም ባለውባለው ጊዜጊዜ

ውስጥውስጥ በተደረገውበተደረገው የእርስየእርስ በርስበርስ ጦርነትጦርነት ግጭትግጭት ሣቢያሣቢያ ከሁለትከሁለት ሚሊዮንሚሊዮን በላይበላይ የሚሆኑየሚሆኑ ዜጎችዜጎች //አብዛኛዎቹአብዛኛዎቹ

42

በጦርነቱበጦርነቱ ወይምወይም ግጭቱግጭቱ በተዋጊነትበተዋጊነት ያልተሣተፉያልተሣተፉ አዛውንቶች፣አዛውንቶች፣ ሽማግሌዎችሽማግሌዎች ሴቶችናሴቶችና ህፃናትህፃናት አላግባብአላግባብ የጦርነቱየጦርነቱ

ሰለባሰለባ እንደሆኑናእንደሆኑና ህይወታቸውንህይወታቸውን እንዳጡእንዳጡ በአለምበአለም አቀፍአቀፍ ድርጅቶችድርጅቶች የተደረጉየተደረጉ ጥናቶችጥናቶች ያረጋግጣሉ፡፡ያረጋግጣሉ፡፡

በበ 1983 1983 ዓዓ..ምም የደርግየደርግ መንግስትመንግስት በኢህአዲግበኢህአዲግ መሪነትመሪነት በህዝብበህዝብ ትግልትግል ሲደመሰስሲደመሰስ ደርግደርግ ለመሣሪያለመሣሪያ መገዛትመገዛት እጅእጅ

በጅበጅ ከከፈለውከከፈለው በርካታበርካታ ቢሊዮንቢሊዮን ዶላርዶላር በተጨማሪበተጨማሪ አገሪቱአገሪቱ በዱቤበዱቤ መሣሪያመሣሪያ ከቀድሞውከቀድሞው ሶቮየትሶቮየት ህብረትህብረት የገዛችበትየገዛችበት

የስምንትየስምንት ቢሊዮንቢሊዮን ዶላርዶላር እዳእዳ እንደነበረባትእንደነበረባት መረጃዎችመረጃዎች ያሳያሉ፡፡ያሳያሉ፡፡ በዚያንበዚያን ጊዜጊዜ ከአንድከአንድ ሚሊዮንሚሊዮን በላይበላይ የሚሆኑየሚሆኑ

ዜጎቿዜጎቿ ለስደትለስደት ተዳርገውተዳርገው እንደሚገኙናእንደሚገኙና ከደርግከደርግ ጭፍጨፋጭፍጨፋ እናእና የጅምላየጅምላ እስርእስር ያመለጡያመለጡ ከሀያከሀያ እስከእስከ ሰላሣሰላሣ ሺሺ

የሚሆኑየሚሆኑ የተማሩየተማሩ ዜጎችዜጎች አገራቸውንአገራቸውን ጥለውጥለው ለመሰደድለመሰደድ እንደተገደዱናእንደተገደዱና እንደተሰደዱእንደተሰደዱ አህዛዊአህዛዊ መረጃዎቹመረጃዎቹ ያሳያሉ፡፡ያሳያሉ፡፡

በደርግበደርግ የመጨረሻውየመጨረሻው ዘመንዘመን በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ሊታረስናሊታረስና ምርትምርት ሊሰጥሊሰጥ ከሚችለውከሚችለው ለምለም መሬትመሬት አርባአርባ በመቶበመቶ

የሚሆነውየሚሆነው በጦርነቱናበጦርነቱና በተቀበሩበተቀበሩ ፈንጆችፈንጆች ምክንያትምክንያት ሊታረስናሊታረስና ምርትምርት ሊሰጥሊሰጥ ከማይችልበትከማይችልበት ደረጃደረጃ ላይላይ ደርሶደርሶ የነበረየነበረ

መሆኑናመሆኑና የእርስየእርስ በርስበርስ ጦርነቱጦርነቱ የህዝቡንየህዝቡን የእርስየእርስ በርስበርስ የመተማመንየመተማመን ባህልባህል ለጊዜውምለጊዜውም ቢሆንቢሆን የሸረሸረበትየሸረሸረበት ሁኔታሁኔታ

ፈጥሮፈጥሮ እንደነበረእንደነበረ ስለስለ ሁኔታውሁኔታው የተደረጉየተደረጉ ጥናቶችጥናቶች ያሳያሉ፡፡ያሳያሉ፡፡ በዚህበዚህ ነባራዊነባራዊ ሁኔታ፣ሁኔታ፣ የእርስየእርስ በርስበርስ ጦርነትናጦርነትና ግጭትግጭት

መንስኤመንስኤ የሆኑየሆኑ ነገሮችነገሮች ዘላቂዘላቂ ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ መፍትሔመፍትሔ ካልተሰጣቸውናካልተሰጣቸውና በሰላማዊበሰላማዊ መንገድመንገድ የሚፈቱበትየሚፈቱበት ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ ስርዓትስርዓት ካልተዘረጋካልተዘረጋ ባለፉትባለፉት ዘመናትዘመናት የተፈፀመውንየተፈፀመውን ታሪካዊታሪካዊ ስህተትስህተት መድገምናመድገምና አገሪቱንአገሪቱን ወደወደ ከፋከፋ

ኢኮኖሚያዊ፣ኢኮኖሚያዊ፣ ፖለቲካዊናፖለቲካዊና ማህበራዊማህበራዊ ቀውስቀውስ ማስገባትናማስገባትና" " ህዝብንህዝብን ለከፋለከፋ ሰቆቃናሰቆቃና የእርስየእርስ በርስበርስ እልቂትእልቂት የሚደረግየሚደረግ

ስለመሆኑስለመሆኑ በጣምበጣም ግልጽግልጽ ነበር፡፡ነበር፡፡ ከዚኅከዚኅ ነባነባራዊራዊ ሀቅሀቅ በመነሳትበመነሳት ነውነው ስለወደፊቷስለወደፊቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ራእይራእይ እናእና ራእዩንራእዩን

ለማሳካትለማሳካት የሚያስችሉየሚያስችሉ ግቦችናግቦችና አላማዎችንአላማዎችን ባካተተባካተተ መልኩመልኩ ህገመንግስቱህገመንግስቱ የጸደቀው፡፡የጸደቀው፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ለአገራቸውለአገራቸው ያላቸውንያላቸውን ራዕይራዕይ ህገመንግስቱንህገመንግስቱን መክረውናመክረውና ዘክረውዘክረው

ባፀደቁትባፀደቁት ወኪሎቻቸውወኪሎቻቸው ማለትምማለትም የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አካላትአካላት በኩልበኩል ግልፅግልፅ አድርገዋል፡፡አድርገዋል፡፡ ራዕያቸውምራዕያቸውም

““የግለሰቦችየግለሰቦች መብትናመብትና ነፃነትነፃነት የተረጋገጠባትናየተረጋገጠባትና የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዘቦችህዘቦች የራሰንየራሰን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን

መብትመብት በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ የተከበረባትየተከበረባት የበለፀገችየበለፀገች ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዴሞክሪሲየዊዴሞክሪሲየዊ ሪፐብሊክሪፐብሊክ ኢትዮጵያኢትዮጵያ በጋራበጋራ መመሥረትመመሥረት””

እንደሆነእንደሆነ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት ካደረጉትካደረጉት ውይይትውይይት እናእና ምክክር፣ምክክር፣ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ መግቢያናመግቢያና ሌሎችሌሎች

ዝርዝርዝርዝር ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ይዘትይዘት ለመረዳትለመረዳት ይችላል፡፡ይችላል፡፡

የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ከላይከላይ የተገለፀውንየተገለፀውን አገራዊአገራዊ ራዕይራዕይ በውስጡበውስጡ አቅፎአቅፎ የያዘየያዘ መሆኑንመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የህገየህገ

መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት በወቅቱበወቅቱ ካደረጉትካደረጉት ውይይትውይይት ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ የተካተቱየተካተቱ አንድአንድ አንድአንድ

መሠረታዊመሠረታዊ ሀሳቦችሀሳቦች በመተንተንበመተንተን ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

1.1. በመጀመሪያበመጀመሪያ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች በራሳቸውበራሳቸው ፈቃድናፈቃድና ፍላጐትፍላጐት አዲስቷንአዲስቷን የበለፀገችየበለፀገች ፌዴራላዊፌዴራላዊ

ዴሞከሪሲያዊዴሞከሪሲያዊ ሪፐበሊክሪፐበሊክ ኢትዮጰያንኢትዮጰያን በጋራበጋራ የመገንባትየመገንባት ራዕይራዕይ እንዳላቸው፣ይህንንእንዳላቸው፣ይህንን ራዕይራዕይ ሁሉምሁሉም በእኩልበእኩል

43

ደረጃደረጃ የሚጋሩትየሚጋሩት መሆኑንመሆኑን ለመገንዘብ፣ለመገንዘብ፣ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የፀደቀበትንየፀደቀበትን ሁኔታሁኔታ መመዘንናመመዘንና ህገህገ መንግሰቱመንግሰቱ

ሲፀድቅሲፀድቅ የማናቸውምየማናቸውም የኢትዮጽያየኢትዮጽያ ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዘብህዘብ በሽግግርበሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር ተዘርግቶለትተዘርግቶለት

የነበረውንየነበረውን ሌላሌላ አማራጭአማራጭ ማየትማየት ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ በሽግግሩበሽግግሩ ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር ማንኛውምማንኛውም ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና

ህዝብህዝብ የራሱንየራሱን እድልእድል በራሱበራሱ የመወሰንናየመወሰንና በሰላማዊናበሰላማዊና ህጋዊህጋዊ መንገድመንገድ ነፃነቱንነፃነቱን የማረጋገጥየማረጋገጥ መብቱመብቱ የተከበረየተከበረ

ነበር፡፡ነበር፡፡ የኢትዮጰያየኢትዮጰያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች በቻርተሩበቻርተሩ የተረጋገጠላቸውንየተረጋገጠላቸውን የነፃነትየነፃነት መብትመብት ተጠቅመውተጠቅመው

ነፃነፃ መንግስትመንግስት ከማቋቋምከማቋቋም ይልቅይልቅ በፈቃዳቸውበፈቃዳቸው የሚመሠረቷትየሚመሠረቷት አዲስቷንአዲስቷን ኢትዮጵያኢትዮጵያ በዘላቄነትበዘላቄነት

የምትመራበትንናየምትመራበትንና የምትተዳደርበትንየምትተዳደርበትን ህገህገ መንግስትመንግስት መክረውናመክረውና ዘክረውዘክረው እንዲያፀድቁእንዲያፀድቁ ተወካዮቻቸውንተወካዮቻቸውን

በመላክበመላክ የኢፊድሪየኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ያፅደቁትያፅደቁት ነፃነታቸውንነፃነታቸውን የማወጅናየማወጅና መንግስትመንግስት የመመሥረትየመመሥረት መብታቸውመብታቸው

ተረጋግጦላቸውተረጋግጦላቸው ባለበትባለበት ጊዜጊዜ መሆኑመሆኑ ብቻብቻ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ህዝቦችህዝቦች በነፃበነፃ ፍላጎታቸውናፍላጎታቸውና

ፈቃዳቸውፈቃዳቸው አዲስቷንአዲስቷን ኢትዮጵያኢትዮጵያ የመገንባትየመገንባት ራዕይራዕይ የነበራቸውየነበራቸው ስለመሆኑስለመሆኑ በቂበቂ ማረጋገጫማረጋገጫ ነው፡፡ነው፡፡

2.2. በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች በጋራበጋራ የሚገነቧትየሚገነቧት አዲሰቷአዲሰቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ

የግለሰቦችየግለሰቦች መብትናመብትና ነፃነቶችነፃነቶች በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ የሚረጋገጡባትየሚረጋገጡባት ሆኖሆኖ የማየትየማየት ራዕይራዕይ እንዳላቸውእንዳላቸው ባፀደቁትባፀደቁት

ህገህገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ አንድአንድ ሶስተኛውሶስተኛው የሚሆኑትየሚሆኑት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ስለስለ ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችነፃነቶች የደነገጉየደነገጉ

መሆናቸውን፣መሆናቸውን፣

በማናቸውምበማናቸውም ክልልክልል ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችመብቶች ሲጣሱናሲጣሱና ክልሉክልሉ ለማስቆምለማስቆም በማይችልበትበማይችልበት ወይምወይም

በማይፈልግበትበማይፈልግበት ሠዓትሠዓት ፌዴራልፌዴራል መንግስትመንግስት ጣልቃጣልቃ መግባትመግባት እንዳለበትእንዳለበት የሚያስገድድየሚያስገድድ ድንጋጌድንጋጌ

በማወጃቸው፡፡በማወጃቸው፡፡

ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችንመብቶችን በመጣስበመጣስ በሰብዕናናበሰብዕናና በሰበዓዊበሰበዓዊ ፍጡርፍጡር ላይላይ ወንጀልወንጀል የፈፀመየፈፀመ ማናቸውምማናቸውም

ሰውሰው ወንጀሉወንጀሉ በይርጋበይርጋ እንዳይታገድናእንዳይታገድና በማናቸውምበማናቸውም የፌዴራልየፌዴራል ወይምወይም የክልልየክልል የመንግስትየመንግስት አካልአካል

በይቅርታበይቅርታ ወይምወይም በምህረትበምህረት እንዳይተላፍእንዳይተላፍ ህገህገ መንግስትታዊመንግስትታዊ ማዕቀብማዕቀብ መጣላቸውናመጣላቸውና

የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የማሻሻያየማሻሻያ ሥርዓትሥርዓት ከባድናከባድና ጥብቅጥብቅ አድርገውአድርገው

የቀረፀበትንየቀረፀበትን ምክንያትምክንያት በመመርመርበመመርመር ለመገንዘብለመገንዘብ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ፈጣሪዎችፈጣሪዎች የሰብዓዊየሰብዓዊ

መብቶችንመብቶችን ጉዳይጉዳይ የአገራዊየአገራዊ ራዕይራዕይ አንድአንድ መሠረታዊመሠረታዊ ክፍልክፍል አድርገውአድርገው ሲይዙሲይዙ ባለፈውባለፈው ዘመንዘመን

የአገሪቱየአገሪቱ ታሪክታሪክ ውስጥውስጥ የተፈፀሙትንየተፈፀሙትን ከባድናከባድና ቀላልቀላል የሰብዓዊየሰብዓዊ መብትመብት ጥሰቶችና፣ጥሰቶችና፣ በስብዕናናበስብዕናና

በሰብዓዊበሰብዓዊ ፍጡርፍጡር ላይላይ ከተፈፀሙትከተፈፀሙት ዘግናኝዘግናኝ ወንጀሎችወንጀሎች በቂበቂ ትምህርትትምህርት በመውሰድበመውሰድ ያለፈውንያለፈውን

ታሪካዊታሪካዊ ስህተትስህተት ለማረምናለማረምና መጪውንመጪውን ብሩህብሩህ ጊዜጊዜ ዕውንዕውን ለማድረግለማድረግ በማሰብበማሰብ ነው፡፡ነው፡፡

44

3.3. በሶስተኛበሶስተኛ ደረጃደረጃ በጋራበጋራ የሚገነቧትየሚገነቧት አዲስቷአዲስቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ የግለሰብየግለሰብ መብቶችንመብቶችን ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን የብሔርየብሔር

ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዝቦችህዝቦች የራሰንየራሰን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ የሚረጋገጥባትየሚረጋገጥባት እንድትሆንእንድትሆን

የጋራየጋራ ፍላጎትናፍላጎትና ራዕይራዕይ እንዳላቸው፡፡እንዳላቸው፡፡ ይህንንምይህንንም

የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ባህላቸውንባህላቸውን ቋንቋቸውንቋንቋቸውን የመጠቀምናየመጠቀምና የማሣደግየማሣደግ ራሳቸውንራሳቸውን

በራሳቸውበራሳቸው የማስተዳደርየማስተዳደር መብትመብት ያላቸውያላቸው መሆኑንመሆኑን በግልፅበግልፅ በመደንገግ፣በመደንገግ፣

ማናቸምማናቸም ብሔረሰብብሔረሰብ የክልልየክልል መስተዳደርመስተዳደር የመመሥረትየመመሥረት መብትመብት ያለውያለው መሆኑንናመሆኑንና የክልልየክልል

መስተዳደርመስተዳደር የመመስረትየመመስረት ጥያቄውጥያቄው የማስተናገድበትየማስተናገድበት ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓትሥርዓት በመዘርጋት፣በመዘርጋት፣

ማናቸውምማናቸውም ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዝብህዝብ የራስንየራስን አድልአድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት እስከእስከ መገንጠልመገንጠል

ማረጋገጡናማረጋገጡና የመገንጠልየመገንጠል ጥያቄውጥያቄው የሚስተናገድበትንየሚስተናገድበትን ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓትሥርዓት በመዘርጋትበመዘርጋት

አሣይተዋል፡፡አሣይተዋል፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ያፀደቁትያፀደቁት የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉባኤጉባኤ አባላትአባላት የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች መብትመብት በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ

መረጋገጥናመረጋገጥና ራዕያቸውራዕያቸው ውስጥውስጥ ሲያካትቱ፣ሲያካትቱ፣ ካለፈውካለፈው ታሪካቸውታሪካቸው ለዚህለዚህ ቁልፍቁልፍ የማንነትናየማንነትና የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ጥያቄ፣ጥያቄ፣

ግልፅ፣ግልፅ፣ የማያሻማየማያሻማ ሰላማዊናሰላማዊና ህጋዊህጋዊ መፍትሔመፍትሔ አለመሰጠትአለመሰጠት ፣፣ በአገሪቱበአገሪቱ ላይላይ ለደረሰውለደረሰው ወደርወደር የማይገኝበትየማይገኝበት ጉዳትጉዳት

መሰረታዊመሰረታዊ ምክንያትምክንያት እንደሆነእንደሆነ በማገናዘብበማገናዘብ በጋራበጋራ የሚመሰርቷትየሚመሰርቷት አዲሲቷአዲሲቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ይህንንይህንን ጥያቄጥያቄ በሰላማዊናበሰላማዊና

ህጋዊህጋዊ መንገድመንገድ ለመፍታትለመፍታት የምትችልየምትችል መሆንመሆን አለባትአለባት ከሚልከሚል መደምደሚያመደምደሚያ ላይላይ በመድረሳቸውንበመድረሳቸውን ለመገንዘብለመገንዘብ


በአራተኛበአራተኛ ደረጃደረጃ በጋራናበጋራና በመፈቃቀድበመፈቃቀድ የሚገነቧትየሚገነቧት አዲሲቷአዲሲቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ በፀናበፀና የዲሞክራሲየዲሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት የምትመራየምትመራ

ፌዴራላዊፌዴራላዊ ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት በፅኑበፅኑ መሠረትመሠረት ላይላይ ያቆመችያቆመች ልዩነትንልዩነትን በፀጋናበፀጋና በእኩልነትበእኩልነት ደረጃደረጃ ለማስተናገድለማስተናገድ የሚችልየሚችል

አንድነትአንድነት የሰፈነባት፣የሰፈነባት፣ የጋራየጋራ ብልፅግናብልፅግና እድገትእድገት የሚረጋገጥባትየሚረጋገጥባት አገርአገር እንድትሆንእንድትሆን የጋራየጋራ ራዕይራዕይ ያላቸውያላቸው መሆኑንመሆኑን

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የደነገጉትንየደነገጉትን ሥርዓተሥርዓተ መንግስትናመንግስትና ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት እንደዚሁምእንደዚሁም በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ

ከዘረዘሯቸውከዘረዘሯቸው ሀሳቦችሀሳቦች ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም በኢፊዲሪበኢፊዲሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች አንድአንድ ትልቅትልቅ አገራዊአገራዊ የጋራየጋራ ራዕይራዕይ

ዕውንዕውን ለማድረግለማድረግ ያወጁትያወጁት መሆኑንመሆኑን መገንዘብመገንዘብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ የጋራየጋራ ራዕያቸውምራዕያቸውም የግለሰብየግለሰብ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችነፃነቶች

የተረጋገጠባትናየተረጋገጠባትና የብሔርየብሔር ብሔሰቦችናብሔሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ የተከበረባትየተከበረባት

የበለፀገችየበለፀገች ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፑብሊንሪፑብሊን ኢትዮጵያንኢትዮጵያን ማየትማየት ነው፡፡ነው፡፡

45

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ይህንንይህንን አገራዊአገራዊ ራዕይራዕይ ዕውንዕውን ለማድረግለማድረግ የጋራየጋራ መመሪያናመመሪያና መተዳደሪያመተዳደሪያ

ይሆናቸውይሆናቸው ዘንድዘንድ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የቃልየቃል ኪዳናቸውኪዳናቸው ማተብናማተብና ማሠሪያማሠሪያ አድርገውአድርገው አፅድቀዋል፡፡አፅድቀዋል፡፡ በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ የሚከተሉትንየሚከተሉትን መሠረታዊመሠረታዊ ግቦችግቦች በተሳካበተሳካ ሁኔታሁኔታ በተግባርበተግባር ማረጋገጥማረጋገጥ እንደሚገባቸውእንደሚገባቸው በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ በግልጽበግልጽ ያስቀምጠዋል፡፡ያስቀምጠዋል፡፡ ይኸውምይኸውም ፡፡--

በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ዘላቂናዘላቂና ዋስትናዋስትና ያለውያለው ሰላምሰላም ማረጋገጥ፡ማረጋገጥ፡

በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ህዝባዊህዝባዊ ዋስትናዋስትና ያለውናያለውና የፀናየፀና የዲሞክራሲየዲሞክራሲ ሥርዓትሥርዓት ማስፈንማስፈን ፡፡

በህግበህግ የበላይነትናየበላይነትና በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ፈቃድፈቃድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ

ማህበረሰብማህበረሰብ በጋራበጋራ መገንባትመገንባት ፡፡

ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ማህበራዊማህበራዊ እድገታቸውንእድገታቸውን ማፋጠንናማፋጠንና አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ በጋራበጋራ መገንባትመገንባት ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ህዝቦችህዝቦች ካለፉትካለፉት ታሪካዊታሪካዊ ሂደትሂደት እናእና የረዥምየረዥም ጊዜጊዜ ተሞክሯቸውተሞክሯቸው በቂበቂ ትምህርትትምህርት

በመውሰድበመውሰድ በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ የግለሰቦችናየግለሰቦችና የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ህዝቦችህዝቦች መብትመብት ሙሉሙሉ በሙሉበሙሉ ካልተከበሩ፡፡ካልተከበሩ፡፡

የጾታየጾታ እኩልነትእኩልነት ካልተረጋገጠናካልተረጋገጠና ባህልባህል የማሳደግናየማሳደግና በነጻበነጻ እምነትንእምነትን የማራመድየማራመድ መብትመብት ለሁሉምለሁሉም

በእኩልበእኩል ደረጃደረጃ ካልተረጋገጠካልተረጋገጠ

በታሪካቸውበታሪካቸው ውስጥውስጥ የወረሱትየወረሱት የተዛባየተዛባ ግንኙነትግንኙነት ሙሉሙሉ በሙሉበሙሉ አርመውአርመው የጋራየጋራ ጥቅማቸውንጥቅማቸውን

ለማሳደግለማሳደግ አበክረውአበክረው ካልሰሩካልሰሩ

ማንነታቸውማንነታቸው ዕውቅናዕውቅና አግኝቶናአግኝቶና ተከብሮተከብሮ ባለፉትባለፉት ዘመናትዘመናት በነበራቸውበነበራቸው አብሮነትአብሮነት ያፈሩትንያፈሩትን የጋራየጋራ

ጥቅምጥቅም አመለካከትናአመለካከትና መልካምመልካም እሴትእሴት ለማዳበርለማዳበር ካልቻሉካልቻሉ በትግላቸውናበትግላቸውና በመስዋዕትነታቸውበመስዋዕትነታቸው

ያገኙትያገኙት ዲሞክራሲናዲሞክራሲና ሰላምሰላም ዘላቂዘላቂ መሆኑንመሆኑን ካላረጋገጡካላረጋገጡ ግቦቹግቦቹ ሊሳኩሊሳኩ እንደማይችሉእንደማይችሉ ግልጽግልጽ

በሆነበሆነ ቋራቋቋራቋ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ አስቀምጠዋል፡፡አስቀምጠዋል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ስለአዲሲቱስለአዲሲቱ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ያላቸውንያላቸውን ራዕይራዕይ ዕውንዕውን ለማድረግናለማድረግና ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ ግቦቻቸውንግቦቻቸውን ለማሳካትለማሳካት የቃልኪዳናቸውየቃልኪዳናቸው ማሰሪያማሰሪያ አድርገውአድርገው ያፀደቁትያፀደቁት ህገህገ መንግስትመንግስት በማክበርበማክበር በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት ለመተዳደርናለመተዳደርና ለመዳኘትለመዳኘት የሚችሉየሚችሉ ሆነውሆነው ሲገኙሲገኙ እንደሆነናእንደሆነና በሌላበሌላ በኩልበኩል ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ

ሥርዓቱንሥርዓቱን ከማናቸውምከማናቸውም አፍራሽአፍራሽ ድርጊትናድርጊትና ተግባርተግባር ውጤታማውጤታማ በሆነበሆነ መንገድመንገድ ለመከላከልለመከላከል ለማስከበርለማስከበር ሲችሉሲችሉ

እንደሆነእንደሆነ የተሟላየተሟላ ግንዛቤግንዛቤ ይዘውበታል፡፡ይዘውበታል፡፡

ከላይከላይ ከተገለጸውከተገለጸው አገራዊአገራዊ ራዕይናራዕይና የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረታዊመሠረታዊ ግቦችግቦች እንደምንረዳውእንደምንረዳው የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት

ከሚደነግገውከሚደነግገው ውጪውጪ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማሻሻልምለማሻሻልም ሆነሆነ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን ለመለወጥለመለወጥ በማናቸውምበማናቸውም

ወገንወገን ፣፣ ሀይልሀይል ወይምወይም የህብረተሰብየህብረተሰብ ክፍልክፍል የሚደረግየሚደረግ ሙከራሙከራ የኢትዮጽያየኢትዮጽያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች አዲሲቷንአዲሲቷን

46

ኢትዮጵያኢትዮጵያ በጋራበጋራ ለመገንባትለመገንባት ሰንቀውሰንቀው የተነሱትንየተነሱትን ራዕይራዕይ የሚያጨልምናየሚያጨልምና የአገሪቱንየአገሪቱን ህልውናህልውና አደጋአደጋ ላይላይ የሚጥልየሚጥል

በአገርበአገር ህልውናናህልውናና ደህንነትደህንነት ላይላይ የሚፈጸምየሚፈጸም ወንጀልወንጀል ነው፡፡ነው፡፡

የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በጥቂትበጥቂት ግለሰቦችግለሰቦች ወይምወይም በወቅቱበወቅቱ የመንግስትየመንግስት ሥልጣንሥልጣን የያዘውየያዘው ድርጅትድርጅት((ኢህአዲግኢህአዲግ))

ያፀደቀውናያፀደቀውና ሥራሥራ ላይላይ ያዋለውያዋለው ህገህገ መንግስትመንግስት አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ከአጼከአጼ ኃይለስላሴናኃይለስላሴና ከደርግከደርግ ህገህገ

መንግስትመንግስት የሚለይበትየሚለይበት ዋናውዋናው ባህሪባህሪ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የኢትዮጽያየኢትዮጽያ ብሔርብሔር ብሔሰቦችናብሔሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ለዘመናትለዘመናት

ብሔራዊብሔራዊ ማንነታቸውማንነታቸው ዕውቅናዕውቅና እንዳያገኘናእንዳያገኘና ሉዓላዊናሉዓላዊና የስልጣንየስልጣን ባለቤትባለቤት መሆናቸውንመሆናቸውን ለማረጋገጥለማረጋገጥ ያደረጉትያደረጉት

ረዥምናረዥምና ከባድከባድ መስዋዕትነትመስዋዕትነት ውጤትውጤት ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ጠባቂዎችጠባቂዎች ((ጋርድያንስጋርድያንስ))

የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችድርጅቶች ወይንምወይንም በአንድቦታበአንድቦታ የሚኖርየሚኖር የማህበረሰብየማህበረሰብ ክፍልክፍል ሣይሆንሣይሆን ሁሉምሁሉም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር

ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ስለሆነምስለሆነም ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን በሀይልበሀይል ለመለወጥናለመለወጥና ለመቀየርለመቀየር የሚደረግየሚደረግ

ሙከራሙከራ በቀላሉበቀላሉ የማያዩትናየማያዩትና የሚያልፉትየሚያልፉት ጉዳይጉዳይ እንዳልሆነናእንዳልሆነና ጉዳዮጉዳዮ የከፋየከፋ ደረጃደረጃ ላይላይ ቢደርስቢደርስ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ

የተረጋገጠላቸውንየተረጋገጠላቸውን የመጨረሻየመጨረሻ አማራጭአማራጭ ለመጠቀምለመጠቀም የሚያስገድዳቸውየሚያስገድዳቸው ትንኮሳትንኮሳ እንደሆነእንደሆነ በጥልቀትበጥልቀት መታየትመታየት

አለበት፡፡አለበት፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የፖለቲካየፖለቲካ አመለካከቱአመለካከቱ ምንምምንም ይሁንይሁን ምንምን ለአገሩለአገሩ መልካምመልካም ራዕይናራዕይና ተስፋተስፋ ያለውያለው ዜጋዜጋ ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን በኃይልበኃይል ለመለወጥለመለወጥ የሚያደርግንየሚያደርግን ማናቸውምማናቸውም እንቅስቃሴእንቅስቃሴ በቁርጠኝነትበቁርጠኝነት የመከላከልየመከላከል

አገራዊአገራዊ ግዴታናግዴታና ኃላፊነትኃላፊነት አለበት፡፡አለበት፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ እያንዳንዱእያንዳንዱ በፌዴራልምበፌዴራልም ሆነሆነ በክልልበክልል የመንግስትየመንግስት ሀላፊነትንሀላፊነትን ተረክቦተረክቦ የሚሰራየሚሰራ ሰራተኛሰራተኛ ወይምወይም

ባለስልጣንባለስልጣን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ የተካተቱትንየተካተቱትን አገራዊአገራዊ ራዕይናራዕይና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችግቦች በአግባቡበአግባቡ የመረዳትናየመረዳትና

አገራዊአገራዊ ራዕዩራዕዩ ዕውንዕውን እንደሆነናእንደሆነና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦቹግቦቹ እንዲሳኩእንዲሳኩ በግንባርበግንባር ቀደምትነትቀደምትነት የመሰለፍየመሰለፍ ኃላፊነትናኃላፊነትና

ግዴታግዴታ አለበት፡፡አለበት፡፡ በስልጠናውበስልጠናው ተሣታፊተሣታፊ የሆኑየሆኑ ዳኞችናዳኞችና ዓቃቢያዓቃቢያ ህግህግ ይህንንይህንን አገራዊአገራዊ ራዕይራዕይ በመጋራትበመጋራት የህገየህገ

መንግስቱንመንግስቱን መሠረታዊመሠረታዊ ግቦችግቦች ለማሳካት፣ለማሳካት፣ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን የማክበርናየማክበርና የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ አለባቸውአለባቸው

እንደዚሁምእንደዚሁም የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ራዕይናራዕይና መሠረታዊመሠረታዊ ግቦችናግቦችና እሴቶችእሴቶች ለህብረተሰቡለህብረተሰቡ የማስረዳትናየማስረዳትና የማሰረፅየማሰረፅ

ሀላፊነትሀላፊነት ጭምርጭምር አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች በጋራበጋራ መፈቃቀድናመፈቃቀድና በህግበህግ የበላይነትየበላይነት የተመሠረተየተመሠረተ አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ

ማህበረሰብናማህበረሰብና አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ ለመመስረትለመመስረት ቃልቃል የገቡትየገቡት የቃልኪዳንየቃልኪዳን ማሰሪያናማሰሪያና የጋራየጋራ

መተዳደሪያቸውመተዳደሪያቸው የሆነውንየሆነውን የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በማፅደቅበማፅደቅ ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የሉአላዊነታቸውየሉአላዊነታቸው መገለጫመገለጫ

ነው፡፡ነው፡፡ ስለሆነምስለሆነም ህገህገ መንግስቱንናመንግስቱንና ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስርዓቱንስርዓቱን በማክበርበማክበር ልዩነቶችልዩነቶች በሰላማዊናበሰላማዊና ህጋዊህጋዊ መንገድመንገድ

የሚፈቱበትንየሚፈቱበትን ሥርዓትሥርዓት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ በበቂበበቂ ሁኔታሁኔታ ዘርግተዋል፡፡ዘርግተዋል፡፡ ከዚህከዚህ ውጪውጪ የሚደረግየሚደረግ ማናቸውምማናቸውም አፍራሽአፍራሽ

እንቅስቃሴእንቅስቃሴ በአገርበአገር ህልውናህልውና ላይላይ እደተቃጣእደተቃጣ ጥቃትጥቃት መታየትናመታየትና የዚህየዚህ አይነትአይነት አፍራሽአፍራሽ ድርጊትድርጊት በህግበህግ አግባብአግባብ

47

የመቆጣጠርናየመቆጣጠርና የመከላከልየመከላከል ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሀላፊነትናሀላፊነትና ግዴታግዴታ የፍትህየፍትህ አካላትአካላት እንዳለባቸውእንዳለባቸው በውልበውል መገንዘብመገንዘብ

ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡


1. 1. የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችናመብቶችና የብሔርየብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ እናእና ህዝቦችናህዝቦችና መብትመብት

የተከበረባትየተከበረባት የበለፀገችየበለፀገች ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሪፐብሉክሪፐብሉክ ኢትዮጵያኢትዮጵያ የመገንባትየመገንባት ራዕይራዕይ አላቸውአላቸው በሚለውበሚለው

አባባልአባባል ትክክለኛነትትክክለኛነት ዕምነትዕምነት አለዎትአለዎት ? ? ለምንለምን ??

2. 2. የክልልየክልል ህገህገ መንግስትመንግስት ክልላዊክልላዊ የሆነየሆነ ራዕይናራዕይና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ አላማናአላማና ግብግብ አለውአለው ብለውብለው ያስባሉያስባሉ??

3. 3. የክልልዎየክልልዎ ህገህገ መንግስትመንግስት ራዕይራዕይ ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ግቦችናግቦችና ዓላማዎችዓላማዎች ይዘርዝሩ፡፡ይዘርዝሩ፡፡

4. 4. የክልልዎየክልልዎ ህገህገ መንግስትመንግስት ራዕይራዕይ ግብናግብና ዓላማዓላማ በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ራዕይራዕይ ጋርጋር የሚጣጣምየሚጣጣም አገራዊአገራዊ

ራዕይንራዕይን ለማሳካትለማሳካት የሚችልየሚችል መሆኑንመሆኑን ይመርምሩይመርምሩ??

55. . የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት" " ፌደራላዊፌደራላዊ ቅርፀቅርፀ መንግስትናመንግስትና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት ማወጁማወጁ ተገቢተገቢ ነውነው

ብለውብለው ያሰባሉያሰባሉ?? ለምንለምን??

4. የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተመሰረተባቸው መርሆዎች

ዝርዝር አላማዎች



1. ስለሉአላዊነትና የህዝብ ሉአላዊነት ምንነት ይተነትናሉ፡፡

2. በኢፌዲሪ ህገ መንግስታዊ ስርአት የኢትዮጵያ ህዝቦች የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት መሆናቸውን

የሚያረጋግጡ ስርአቶችን ይተነትናሉ፣ ለተፈጻሚነታቸውም የራሳቸውን ሚና ለመጫወት ዝግጁ

ይሆናሉ፡፡

3. በኢትዮጵያ ያለው የምርጫ ስርአትና አፈጻጸም ዴሞክራሲያዊ መርሆዎችን የተከተለ መሆኑን

ይተነትናሉ፡፡

4. ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች መከበር ከዴሞክራሲ ስርአት የማይነጠል መሆኑና የኢፌዲሪ ህገ

መንግስት መሰረታዊ መርሆ መሆኑን ያስረዳሉ፡፡

5. በኢፌዲሪ ህገ መንግስት ሀይማኖትና መንግስት የተለያዩ መሆናቸውን ያስረዳሉ ሀይማኖትና

የመንግስት ስራ እንዳይደባለቅ የራሳቸውን ሚና ለመጫወት ዝግጁ ይሆናሉ፡፡

48

6. የህግ የበላይነት መገለጫና ማስፈጸሚያ መንገዶችን ይተነትናሉ፣ በኢፌዲሪ ህገ መንግስታዊ ስርአት

የህግ የበላይነት ማረጋገጫ ስርአቶችን በዝርዝር ይተነትናሉ፣ ለህግ የበላይነት መከበርም የራሳቸውን

ሚና ለመጫወት ዝግጁ ይሆናሉ፡፡

7. ተጠያቂነትንና መልካም አስተዳደርን ለማስፈን የተዘረጋውን ህገመንግስታዊ ስርአት ይተነትናሉ

ለተፈጻሚነታቸውም ዝግጁ ይሆናሉ፡፡

መግቢያ፡-

ይህ ክፍል ህገመንግስቱ ስለተመሰረተባቸው መሰረታዊ መርሆዎች የምንማርበት ክፍል ነው፡፡

እነዚህ መሰረታዊ መርሆዎች ህገመንግስቱ የቆመባቸው ምሰሶዎች ወይም ህገመንግስቱ የተገነባባቸው

የማእዘን ድንጋዮች ናቸው፡፡1

በተለያዩ አገራት ያሉ የዲሞክራሲያዊ ስርአተ መንግስታት ከአገራቸው ልዩ ሁኔታ አንጻር አንዱን ከሌላው

የሚለያቸው የራሳቸው ልዩ ባህርይ ቢኖራቸውም ሁሉም የዲሞክራሲያዊ ስርአተ መንግስታት የሚጋሩዋቸው

መሰረታዊ ባህርያት ወይም መርሆዎች አሉ፡፡ እነዚህን መርሆዎች በሚመለከት የተለያዩ ምሁራን እንዲሁም

የተለያዩ አገራት ህገመንግስቶች የየራሳቸው መስፈርቶችን በመጠቀም በተለያየ አቀራረጽና ቁጥር እየከፋፈሉ

ያስቀምጣሉ፡፡ በአንዳንድ ህገመንግስቶች ለምሳሌ በአሜሪካ ህገመንግስት እነዚህን መርሆዎች ተለይተው

የተቀመጡ ሆነው አናገኛቸውም፡፡ ይሁንና በግልጽ ባይሆንም ህገመንግስቱን በዝርዝር ስናነብ መርሆዎቹን

መረዳትና ማወቅ እንችላለን፡፡ በጥቅሉ ሁሉም ምሁራን ወይም ህገመንግስቶች የሚስማሙባቸው እኩል

ስያሜና ቁጥር ያላቸው መርሆዎች የሉም፡፡ ይሁንና በአከፋፈል(classification) ይለያዩ እንጂ በሁሉም

ሰነዶች ከሞላ ጎደል ሁሉም መሰረታዊ ባህርያት ወይም መርሆዎች የተካተቱ ናቸው፡፡ የኢፌዲሪ ህገመንግስትን

ለየት ከሚያደርጉት ባህርያት አንዱ ህገመንግስቱ የሚመራባቸው መርሆዎችን በግልጽ ያስቀመጠ መሆኑን

ነው፡፡ የኢፌዲሪ ህገመንግሰት የሚመራባቸው መርሆዎች በህገመንግስቱ የመጀመሪያው ክፍል በምእራፍ ሁለት

ተዘርዝረው ይገኛሉ፡፡ በዚህ ክፍል እነዚህን መርሆዎች እንመለከታለን፡፡

5.1. ሉአላዊነት የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተመሰረተበት የመጀመሪያውና መሰረታዊ መርሆው የህዝቦች ሉአላዊነት ነው፡፡

በማንኛውም መልኩ ስልጣን በኢትዮጵያ ውስጥ የኢትዮጵያ ብሄር ብሄረሰቦችና ህዝቦች መሆኑን በግልጽ

ያስቀምጣል፡፡

በቅድሚያ ሉአላዊነት ምን ማለት ነው?

1 በተወካዮች ምክር ቤት የጸደቀው የህገመንግስት ረቂቅ አጭር ማብራሪያ ገጽ 9

49

ሉአላዊነት የማይገደብና የማይጠየቅ የመንግስት የመጨረሻው ስልጣን ማለት ነው፡፡

A sovereign is the supreme lawmaking authority, subject to no

other.

ሉአላዊ ስልጣን ማለት የመጨረሻውና ከበላዩ የሚያዘው ሌላ ስልጣን የሌለው ስልጣን ሆኖ ለሌሎች

ስልጣኖች ሁሉ መሰረት የሚሆን ማለት ነው፡፡ የህዝቦች ሉአላዊነት ማለትም በአንድ አገር ያሉ ህዝቦች

የመጨረሻው የወሳኝነት ስልጣን ባለቤት ናቸው ማለት ነው፡፡ ሉአላዊነት በሁለት መልኩ ይገለፃል፡፡

ውስጣዊ ሉአላዊነት (Internal Soverginty )

ውስጣዊ ሉአላዊነት የአንድ አገር መንግስት በስልጣኑ ክልል በዜጎችና በሌሎች ላይ የሰፈነ የበላይነት

ነው፡፡ ስለሆነም በአገሪቱ ዜጎች የሚተዳደሩበትን ህግ በማውጣት" በማሻሻል ይገለፃል፡፡

ከሌሎች መንግስታት ጋር ባለው ግንኙነት ያለው ሉአላዊነት (External Soverginty)

ይህ ከሌሎች መንግስታት ጋር ባለው ግንኙነት የሚገለፅ ነው፡፡ ይህም ማለት ከሌሎች መንግስታት ጋር

ያለው ግንኙነት በእኩልነት ላይ የተመሰረተ እና ፍፁም ነፃነትን የሚመለከት ነው፡፡ አንድ መንግስት ሉአላዊ

መንግስት ሲባል ከራሱ በላይ ሌላ ስልጣን ያለው መንግስት የለም ወይም ሊኖር አይችልም ማለት ነው፡፡

ሉአላዊነት በሌላ መልኩም ሊገለፅ ይችላል

1. ህጋዊ ሉአላዊነት ፡-

ህጋዊ ሉአላዊነት በአንድ መንግስት መዋቅር ውስጥ የህግ አውጪው የሚኖረው የበላይነት ስልጣን

ወይም የስልጣን የበላይነት ማለት ነው፡፡ ይህም በአንድ ዲሞክራሲያዊ ስርአተ መንግስት ህግ

የማውጣት ስልጣን የተሰጠው አካል ነው፡፡ ስለሆነም የህግ አውጪ ምክር ቤት በአንድ መንግስት

መዋቅር ውስጥ ህጋዊ ሉአላዊ አካል ነው ይባላል፡፡

2. ፖለቲካዊ ሉአላዊነት ፡-

ፖለቲካዊ ሉአላዊነት የአንድ መንግስት ከፍተኛው የስልጣን ባለቤትነት ወይም የበላይነት ማለት ነው፡፡

ይህ ከፍተኛ የመንግስት ስልጣን ሌላ ሳይሆን መራጩ ህዝብ ማለት ነው፡፡ በሌላ አነጋገር ፖለቲካዊ

ሉአላዊነት ማለት የህዝብ ሉአላዊነት ማለት ነው፡፡ የህዝብ ስልጣን በህግ ተደንግጎ የሚሰጥ ሳይሆን

ከራሱ ከህዝብ ሉአላዊነት የሚመነጭ ነው፡፡

50

ሉአላዊነት በዲሞክራሲያዊ ስርአተ መንግስት

የሁሉም ዲሞክራሲያዊ ስርአተ መንግስቶች አንዱ መሰረታዊ መለያ ባህርይ የሕዝብ/ሕዝቦች ሉአላዊነት

የሚገለፅበት መሆኑ ነው፡፡

ሕዝቦች የራሳቸውን እድል በራሳቸው የሚወስኑበት" የሚያሰተዳድሩዋቸውን ተወካዮቻቸውን የሚመርጡበት"

ሲፈልጉ ደግሞ ከስልጣን የሚያወርዱበት ስርአት ከሌለ ህዝቡ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት ሳይሆን የሌሎች

ሀይሎች ፍላጎት ማስፈፀሚያና አገልጋይ ይሆናል ማለት ነው፡፡ የህዝብ/ህዝቦች ሉአላዊነት ባልተረጋገጠበት

የትኛውም አገር ቢሆን ህዝቡን የሚያስተዳድረው መንግስት ማስተዳደር የሚችለው በሀይልና በጉልበት ነው፡፡

ህዝቡ ደግሞ በሀይልና በጉልበት የተጫነበትን አገዛዝ እንዲወገድለት መታገሉ አይቀርም፡፡

ሕዝቦች ሰብአዊ መብታቸው እንዲከበርላቸው" ማህበራዊ "ፖለቲካዊና ባህላዊ መብቶቻቸውን

እንዲከበሩላቸውና እንዲስፋፉላቸው ለዘመናት ሲታገሉ የቆዩ ለመሆኑ የታሪክ መዛግብት በስፋት አስፍረዋል፡፡

በዛሬው አለም በበርካታ አገሮች ተገንብተው የምናያቸው ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብት የተከበረባቸው

ዲሞክራሲያዊ ሥርዓቶች እንዲሁ በገዢዎች ፍላጎትና ፈቃድ የመጡ ሳይሆን ህዝቦች ለመብታቸው መከበር

ያደረጉት ትግል ውጤቶች መሆናቸውን ቀደም ብለው በቀረቡ ጽሁፎች መነሳታቸው ይታወሳል፡፡ የኢትዮጵያ

ህዝቦች የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት ባልነበሩበት ወቅት ኢትዮጵያ ሰላም አጥታ"ልማቷ ተገትቶ የረሀብና የችግር

አገር ሆና የቆየች መሆኗን ቀደም ባለው የዚህ ጽሁፍ ክፍል ተመልክተናል፡፡ የኢትዮጵያ ህዝቦች ለዲሞክራሲና

ለዴሞክራሲያዊ ስርአት በተለያየ ደረጃና በተለያየ አኳኋን ታግለዋል"ከፍተኛ መስዋእትነትም ከፍለው በላያቸው

ላይ የተጫነው ኢዲሞክራሲያዊ አገዛዝ አስወግደው ዲሞክራሲያዊ ህገመንግስት አቋቁመዋል፡፡ የኢፌዲሪ

ህገመንግስት የመጀመሪያው መሰረታዊ ምሰሶ፣ የኢትዮጵያ ሉአላዊ ስልጣን ባለቤት የኢትዮጵያ ብሄሮች፣

ብሄረሰቦችና ህዝቦች እንደሆኑ በግልፅ ደንግጎአል፡፡

ሕገ መንግስት አንቀፅ 8

1. የኢትዮጵያ ብሄሮች "ብሄረሰቦች ህዝቦች የኢትዮጵያ ሉአላዊ ስልጣን ባለቤቶች ናቸው፡፡

2. ይህ ህገ መንግስት የሉአላዊነታቸው መግለጫ ነው፡፡

3. ሉአላዊነታቸውም የሚገለፀው በዚህ ሕገ መንግስት መሠረት በሚመርጧቸው ተወካዮቻቸውና

በቀጥታ በሚያደርጉት ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ አማካይነት ይሆናል፡፡

በዚህ አንቀፅ ንኡስ አንቀፅ 1 በግልፅ እንደተደነገገው በኢትዮጵያ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤቶች የኢትዮጵያ

ብሄሮች ብሄረሰቦችና ህዝቦች ናቸው፡፡ ይህ ማለት በኢትዮጵያ ጉዳይ ላይ ለመወሰን የመጨረሻ ስልጣን

ያላቸው እነዚህ የኢትዮጵያ ህዝቦች ናቸው ማለት ነው፡፡

51

ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ የመንግስትየመንግስት ስርዓትስርዓት ለማስፈንለማስፈን በወጡበወጡ ህገህገ መንግስቶችመንግስቶች ሉዓላዊነትንሉዓላዊነትን የአገሪቱየአገሪቱ አጠቃላይአጠቃላይ ህዝብህዝብ

ነው፡፡ነው፡፡ የኢፌዲሪየኢፌዲሪ ህገመንግስትህገመንግስት በዚህበዚህ መልኩመልኩ ከማንኛውምከማንኛውም ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ህገመንግስቶችህገመንግስቶች ጋርጋር የሚመሳሰልየሚመሳሰል

ቢሆንምቢሆንም የህዝብየህዝብ ሉዓላዊነትንሉዓላዊነትን ከሚደነግግከሚደነግግ ህገህገ መንግስትመንግስት የሚለዩትየሚለዩት ባህሪያትባህሪያት እንዳሉትእንዳሉት ግልጽግልጽ ነው፡፡ነው፡፡ የአብዛኛዎቹየአብዛኛዎቹ

አገራትአገራት ህገህገ መንግስትመንግስት የስልጣንየስልጣን ባለቤትነትንባለቤትነትን አብዛኛውንአብዛኛውን ጊዜጊዜ ለአንድለአንድ አገርአገር ሕዝብሕዝብ የሰጠየሰጠ ሲሆንሲሆን በኛበኛ ሀገርሀገር

መንግስትመንግስት ግንግን መግቢያውመግቢያው ላይላይ በግልጽበግልጽ እንደተቀመጠውእንደተቀመጠው የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ባለቤትነቱባለቤትነቱ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር

ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች እንደሆነእንደሆነ ይገልጻል፡፡ይገልጻል፡፡ የህገየህገ--መንግስቱመንግስቱ ባለቤትባለቤት እንደመሆናቸውእንደመሆናቸው ሉዓላዊነትምሉዓላዊነትም የነሱየነሱ

መሆኑንመሆኑን በአንቀጽበአንቀጽ 8 8 በግልጽበግልጽ ተቀምጧል፡፡ተቀምጧል፡፡ የህዝብየህዝብ ሉዓላዊነትሉዓላዊነት በዚህበዚህ ብቻብቻ አላበቃም፡፡አላበቃም፡፡ በመቀጠልምበመቀጠልም በንዑስበንዑስ

አንቀጽአንቀጽ 2 2 የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ሉዓላዊነትሉዓላዊነት መገለጫመገለጫ እንደሆኑእንደሆኑ ለማሳየትለማሳየት ችሏል፡፡ችሏል፡፡ ከዚህከዚህ

በተጨማሪበተጨማሪ ሉዓላዊነታቸውሉዓላዊነታቸው ከሚገለጽባቸውከሚገለጽባቸው መሠረታዊመሠረታዊ መንገዶችመንገዶች አንዱናአንዱና ዋነኛውዋነኛው እራሳቸውእራሳቸው በዲሞክራሲያዊበዲሞክራሲያዊ

አኳኋንአኳኋን በሚመርጧቸውበሚመርጧቸው ተወካዮችተወካዮች አማካይነትአማካይነት እንደሆነእንደሆነ በግልጽበግልጽ ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ ሌላውሌላው መገለጫመገለጫ መንገድመንገድ ደግሞደግሞ

በቀጥታበቀጥታ በሚያደርጉትበሚያደርጉት ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ተሣትፎተሣትፎ እንደሆነእንደሆነ ተገልጸዋል፡፡ተገልጸዋል፡፡

ሉዓላዊነትሉዓላዊነት በዚህበዚህ መልኩመልኩ መቀመጡመቀመጡ ብዙብዙ ተፅዕኖችተፅዕኖች እንዳሉትእንዳሉት ማወቅማወቅ እጅግእጅግ በጣምበጣም ጠቃሚጠቃሚ ነው፡፡ነው፡፡ በመጀመሪያበመጀመሪያ

ሉዓላዊነትሉዓላዊነት በዚህበዚህ መልኩመልኩ መቀመጡመቀመጡ የሀገራችንየሀገራችን መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓትሥርዓት ንጉሳዊንጉሳዊ ሣይሆንሣይሆን ሪፑብሊካዊሪፑብሊካዊ ፣፣

አምባገነናዊአምባገነናዊ ሳይሆንሳይሆን ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ እንዲሁምእንዲሁም ልቅልቅ የሆነየሆነ ሥርዓትሥርዓት ሳይሆንሳይሆን በህገበህገ--መንግስታዊመንግስታዊ ጥላጥላ ሥርሥር

የሚመራየሚመራ መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት ያሳያል፡፡ያሳያል፡፡

የኢትዮጵያ ብሄሮች፣ ብሄረሰቦችና ሕዝቦች የሉአላዊ ሥልጣን ባለቤትነት በምን ይገለጻል? በምን ይረጋገጣል?

የህጎች ሁሉ የበላይ የሆነውን ህግ ማጽደቅ

ህገ መንግሥቱ በአንቀፅ ስምንት በንኡስ አንቀፅ 2 “ ይህ ህገ መንግስት የሉአላዊነታቸው መግለጫ ነው”

በማለት ደንግጎ እናገኛለን፡፡

የአንድ አገር ህዝብ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት መሆኑ ማረጋገጫ የሁሉም ሥልጣኖች ምንጭ በሆነው

መሠረታዊ ጉዳይ ላይ ባለው የወሳኝነት ስልጣን ነው፡፡ የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ህገ-መንግሥት የህጎች ሁሉ የበላይ ህግ

ነው፡፡ ስለሆነም ይህንን ህገ-መንግሥት የማጽደቅ ስልጣን ያለው የመጨረሻው የሥልጣን አካል ነው፡፡

"ህገ-መንግሥት የሉአላዊነታቸው መግለጫ ነው፡፡" ሲል ምን ማለቱ ነው?

ይህንን ህገ-መንግሥት የኢትዮጵያ ሕዝቦች ያጸደቁት ነው ማለቱ ነው፡፡ እርግጥ ነው ህገ-መንግሥቱ የፀደቀው

በህገ-መንግሥት ጉባዔ ነው፡፡ የህገ-መንግሥት ጉባዔ አባላት በኢትዮጵያ ህዝብ ህገ-መንግሥቱን ተወያይተው

እንዲያጸደቁ የተመረጡ ናቸው፡፡ የኢ.ፌ.ዲ.ሪ ህገ-መንግሥት የፀደቀበት ሁኔታ ምን ያህል ህዝቡ የራሱን እድል

52

በራሱ እንዲወስን ያደረገ ስለመሆኑ ቀደም ብለን በተማርነው የትምህርት ክፍል በዝርዝር ተመልክተነዋል፡፡

ስለሆነም የኢትዮጵያ ህዝቦች ህገ-መንግሥቱን ለዚህ ብለው በመረጡዋቸው ተወካዮቻቸው አማካይነት

ያጸደቁት ስለሆነ ይህ ሕገ-መንግሥት የሉአላዊነታቸው መገለጫ ነው መባሉ በዚህ አግባብ እንደሆነ መረዳት

እንችላለን፡፡

በየጊዜው ተወካዮችን መምረጥ

ሕገ መንግስትን ማፅደቅ አንዱ የህዝብ ሉአላዊነት መገለጫ መሰረታዊ ጉዳይ ቢሆንም" ነገር ግን የሕዝብ

ሉአላዊነት መገለጫ በዚህ ብቻ የሚያቆም አይደለም፡፡ ህዝቡ በወኪሎቹ አማካይነት ባፀደቀው ህገ መንግስት

መሰረት የተቋቋመውን መንግስት የሚመሩ ወኪሎቹን በተወሰነ ጊዜ ነፃና ፍትሀዊ በሆነ መንገድ መምረጥ

ሌላው የህዝብ ሉአላዊነት መገለጫና ማረጋገጫ መንገድ ነው፡፡ ህዝቡ መንግስትን የሚመሩ ኃላፊዎችን

ወይም መሪዎችን በነፃና ፍትሀዊ በሆነ መልኩ መምረጥን ባላረጋገጠ ስርአት የህዝብ ሉአላዊነት ተረጋግጧል

ማለት አይቻልም፡፡ የህዝብ ሉአላዊነት ሊረጋገጥ የሚችለው መሪዎቹን/ወኪሎቹን በመምረጥ ብቻ ሳይሆን

የመረጣቸውን መሪዎችን ማውረድና በሌላ መተካት ወይም መለወጥ ሲችልም ነው፡፡ ምርጫውም

ለአንድ ጊዜ ብቻ ተደርጎ የሚያበቃ ሳይሆን በየተወሰነ ጊዜ ውስጥ ህዝቡ ፍላጎቱን እንዲገልፅ የሚያደርግ

ስርአት ሲኖርም ነው፡፡ ይህም ስልጣን ላይ ያለው አካል ሁልጊዜ በስልጣን ላይ እንደማይቆይ ተገንዝቦ

ስልጣኑን በአግባቡ እንዲጠቀም የሚያደርግ" በሌላ በኩል ደግሞ ህዝቡ የመረጠው መንግስት እንደጠበቀው

ሆኖ ባያገኘው ሌላ ወገን እንዲመርጥ እድል የሚሰጥ ነው፡፡ ለዚህም ነው በህገ መንግስቱ ንኡስ አንቀፅ ሶስት

“ሉአላዊነታቸውም የሚገልፀው በዚህ ህገ መንግስት መሰረት በሚመርጧቸው ተወካዮቻቸው አማካይነት ነው

በሚል የተደነገገው፡፡ እንደሚታወቀውም የኢፌዲሪ ህገ መንግስት ከፀደቀ በኋላ ለሶስት ጊዜ የህዝብ ተወካዮች

ምርጫ ተደርጎአል፡፡

ምርጫ በእርግጥም የህዝቡን ሉአላዊነት እንዲያረጋግጥ መሟላት ያለባቸው መሰረታዊ ሁኔታዎች ማለትም

ፍትሀዊ የሆነ የምርጫ ስርአት፣ ሁሉን የሚያሳትፍ የምርጫ መርሆ፣ ገለልተኛ የምርጫ አስፈጻሚ፣ ፍትሀዊ

ምርጫ ለማድረግ እኩል የመወዳደሪያ መድረክ (ዴሞክራሲያዊ መብቶች)፣ በምርጫ ወቅት የሚነሱ ቅሬታዎች

የሚፈቱበት ፍትሀዊ ስርአት ያስፈልጋሉ፡፡ በኢትዮጵያ እነዚህን በሚመለከት ያለው ሁኔታ ምን ይመስላል? ከዚህ

በመቀጠል እነዚህን መሰረታዊ ጉዳዮች ከኢፌዲሪ ህገመንግስትና አግባብ ካላቸው ህጎች ጋር በማያያዝ

እንመለከታለን፡፡

1. የምርጫ ሥርዓት

የህዝብ ሉአላዊነት መረጋገጡን ከሚወስኑት ጉዳዮች አንዱ የምርጫ ስርአት ነው፡፡ በዲሞክራሲያዊ ሥርዓቶች

እስከአሁን የሚታወቁ ሦስት ዓይነት የምርጫ ሥርዓቶች አሉ፡፡ እነርሱም፡-

53

የብዙሀን ድጋፍ ሥርዓት፣

የተመጣጠነ የውክልና ሥርዓት፣

የአብላጫ ድምጽ ሥርዓት፣

ናቸው፡፡

ሀ. የብዙሃኑ ድጋፍ ሥርዓት

በዚህ ሥርዓት ለምሳሌ በአንድ የምርጫ ክልል ውስጥ አራት ተወዳዳሪዎች ቢኖሩ አሸናፊ ሆኖ የሚመረጠው

ከሃምሣ በመቶ በላይ የሆነውን የሕዝብ ድምጽ ድጋፍ ያገኘው ነው፡፡ ይህ እንዲሆን በመጀመሪያው ምርጫ

ከአራቱ ተወዳዳሪዎች መካከል አንዱ ሃምሣ በመቶ ድምጽ ካላገኘ፣ አንዱ ተወዳዳሪ ሃምሣ በመቶ የድምጽ

ብልጫ እንዲያገኝ ሁለተኛ ዙር ምርጫ ይካሄዳል፡፡ ይህን የምርጫ ሥርዓት የሚከተሉ አገሮች አብዛኛዎቹ

በሁለተኛው ዙር በተወዳዳሪነት እንዲቀርቡ የሚያደርጓቸው በመጀመሪያው ዙር በድምጽ ብልጫ አንደኛና

ሁለተኛ የወጡትን ተወዳዳሪዎች ነው፡፡

ይህ የምርጫ ሥርዓት አብዛኛውን የሕዝብ ድጋፍ ያገኘው ተወዳዳሪ እንዲመረጥ ማድረጉ ጠንካራ ጐኑ ሲሆን፣

ደካማ ጐኑ ደግሞ ከሁለተኛው ዙር ውድድር የወጡት ተወዳዳሪዎች፣ ድጋፋቸውን ለአንዱ ወይም ለሌላው

የቀሩት ተወዳዳሪዎች ለመስጠት ሰፋ ያለ የፓርቲ ድርድር በር ስለሚከፍት፣ በመጨረሻ የሚመረጠው ሰው

የራሱን ወይም የፓርቲውን ኘሮግራም ለማስፈጸም በቂ የመራጮች ድጋፍ የሌለው መሆኑ ነው፡፡ በዚህ ምክንያት

በዚህ የምርጫ ሥርዓት የራሱን ኘሮግራም ለማስፈጸም ከበቂ ውክልና የመነጨ ሥልጣን ያለው መንግሥት

እንዳይፈጠር ሊያደርግ ይችላል፡፡

ለ.የተመጣጠነ የውክልና ሥርዓት

ይህ የምርጫ ሥርዓት በግላቸው ወይም ፓርቲዎችን በመወከል ግለሰቦች ቀርበው የሚወዳደሩበት ሥርዓት

አይደለም፡፡ ተወዳዳሪዎቹ ፓርቲዎች ናቸው፡፡ እያንዳንዱ ፓርቲ በምርጫ ውድድር ባገኘው የሕዝብ ድምጽ

መጠን ውክልና ያገኛል፣ ከምርጫ በኋላ ወኪሎቹን ፓርቲው ይሰይማል፡፡

በዲምክራሲ መርሆ መሠረት ይህ የምርጫ ስርአት በአንድ በኩል ሁሉም ምርጫ ውስጥ የተሳተፈ ሕዝብ

እንዲወከል በማድረጉ የሕዝቡን ውክልና በአጠቃላይ እንዲሟላ ሲያደርግ፣ በሌላ በኩል ደግሞ መራጩ

ተወዳዳሪዎቹን አውቆ እንዲመርጣቸው የሚያደርግ አይደለም፡፡ እንዲሁም ተወካዮቹን ከሕዝብ ጋር

የሚያቀራርቧቸው ሁኔታዎች አይፈጥርም፡፡

54

ከዚህ በተጨማሪ ይህ የምርጫ ሥርዓት የአብዛኛው ሕዝብ ድጋፍ ያለው መንግሥት እንዲመረጥ የሚረዳ

አይደለም፡፡ አብዛኛውን ጊዜ የሚያመራው፣ አነስተኛ ድጋፍ ያላቸው ፓርቲዎች በጥምር መንግሥት እንዲያቋቁሙ

ወደማድረግ ነው፡፡ ከዚህ የተነሣ በዚህ መንገድ የተቋቋመ መንግሥት የአንድን የአነስተኛ ክፍል ድጋፍ ካላገኘ

ከሥልጣን ሊወርድ ይችላል፡፡ ስለዚህ አነስተኛ ፓርቲዎች፣ ሕዝብ በምርጫ ከሰጣቸው ድጋፍ በላይ መንግሥት

እንዲቋቋም ወይም ከሥልጣን እንዲወርድ የማድረግ ከፍተኛ ኃይል ይሰጣቸዋል፡፡

ሐ . የአብላጭ ድምጽ ሥርዓት

ይህንን የምርጫ ስርአት በሚከተሉ አገሮች፣ ከተወዳዳሪዎች መካከል አብላጫ ድምጽ ያገኘው አሸናፊ

ይሆናል፡፡ የዚህ የምርጫ ሥርዓት ጠንካራ ጐን ነው ሊባል የሚችለው በየጊዜው የማይለዋወጥና የተረጋጋ

መንግሥት እንዲቋቋም የሚረዳ መሆኑ ነው፡፡ እንዲሁም ደግሞ ለምርጫ አፈጻጸም ቀላልና አመቺ መሆኑና

ብዙ ወጭ የማይጠይቅ ሥርዓት መሆኑ ነው፡፡ አብዛኛው ረዘም ያለ የዲሞክራሲ ልምድ ያላቸው

እንደእንግሊዝ፣ አሜሪካ እና ካናዳ ያሉ አገሮች ምርጫ የሚያካሄዱት በዚህ ሥርዓት መሠረት ነው፡፡

ይሁንና ይህ የምርጫ ስርአት የራሱ ውሱንነት እንዳለው ምሁራን ይስማማሉ፡፡ በዚህ ሥርዓት ሂደት ለምሳሌ

በአንድ ምርጫ ክልል ውስጥ ለአንድ የውክልና ቦታ አራት ሰዎች ቢወዳደሩ፣ እያንዳንዳቸው የተለያየ የድምጽ

ድጋፍ ሊያገኙ ይችላሉ፡፡ ከመሀከላቸው አንደኛው ከፍ ባለ ድምጽ፣ ለምሳሌ ያህል ከሀምሳ በመቶ /5 ዐ%/

በላይ የድምጽ ድጋፍ አግኝቶ ቢመረጥ ችግር የለም፡፡ ነገር ግን አራቱም ተወዳዳሪዎች ተመጣጣኝ የሆነ

ድጋፍ፣ ለምሣሌ ያህል አንዱ 20% ሁለተኛው 23% ሶስተኛው 25% እና አራተኛው 21% የድጋፍ ድምጽ

ቢያገኙ፣ የሚመረጠው 25% ያገኘው ይሆናል፡፡ በዚህም ምክንያት አንድ ወኪል አናሳ በሆነ የሕዝብ ድምጽ

እንዲመረጥ ያደርገዋል፡፡ ይህ ሁኔታ በአብዛኛው የምርጫ ክልል የተንጸባረቀ እንደሆነ መንግሥት በአብዛኛው

ሕዝብ የተደገፈ ያልሆነበት ሁኔታ ሊፈጠር ይችላል፡፡ ከዲሞክራሲያዊነት አንጻር ሲታይ እንዲህ ዓይነት ውጤት

የሥርዓቱ ደካማ ጐን እንደሆነ ተደርጎ ይወሰዳል፡፡

ከዚህ በላይ የተመለከቱት ሶስት የምርጫ ስርአቶች ዲሞክራሲያዊ ህገመንግስት ባላቸው አገራት ተቀባይነት

ያላቸው የምርጫ ስርአቶች ናቸው፡፡ በዚሁ ክፍልም እንደተመለከትነው እያንዳንዱ የምርጫ ስርአት የራሱ

ጠንካራና ደካማ ጎኖች ያሉት እንጂ አንዱ ከሁሉም ተመራጭ የሆነ አይደለም፡፡ በዚህም ምክንያት በአለም ያሉ

ዲሞክራሲያዊ አገሮች እንደየአገሩ ተጨባጭ ሁኔታ የራሳቸውን የምርጫ ስርአት ተከትለው ተግባራዊ ያደርጋሉ፡፡

ኢትዮጵያም ከእነዚህ የምርጫ ስርአቶች የምትከተለው የአብላጫ ድምጽ ስርአት መሆኑን በህገመንግስቱ

በግልጽ ተደንግጎ እናገኛለን፡፡ በህገ መንግስቱ አንቀጽ 54(4) የምክር ቤቱ አባላት በአንድ የምርጫ ክልል

ውስጥ ከሌሎች ተወዳዳሪዎች መካከል አብላጫ ድምጽ ያገኘ ተወዳዳሪ አሸናፊ በሚሆንበት የምርጫ ስርአት

55

ይመረጣሉ› ይላል፡፡ ስለሆነም ኢትዮጵያ የምትከተለው የምርጫ ስርአት የህዝቡን ሉአላዊነት ለማረጋገጥ

ዲሞክራሲያዊ ስርአቶች ከሚከተሉት አንዱ የሆነውን የአብላጫ ድምጽ ስርአት፣ ማለትም በዲሞክራሲያዊነት

በምሳሌነት የምትጠቀሰው አሜሪካ ከምትከተለው የምርጫ ስርአት ጋር ተመሳሳይ መሆኑን መረዳት

እንችላለን፡፡

2. የምርጫ መርሆዎች

ሕዝቦች በየጊዜው በሚያደርጉት ምርጫ በእርግጥም የህዝቦች ፈቃድ ተገልጾ ሉአላዊነታቸው ለማረጋገጥ

የምርጫው ስርአት ሊያሟላቸው የሚገቡ መሰረታዊ መርሆዎች አሉ፡፡ ምርጫ በትክክልም የህዝቡን ሉአላዊነት

ማረጋገጫ እንዲሆን፣

ሁሉአቀፍ

እኩልነትን ያረጋገጠ፣

ርቱእ፣

ሚስጢራዊ ድምፅ መስጠትን ያረጋገጠ

መሆን አለበት፡፡

1. ሁሉ አቀፍ (Universal)

ሁሉ አቀፍ ማለት በብሄር ብሄረሰብ ቋንቋ ሃይማኖት ወይም ሌላ ማህበራዊ ምክንያት ሳይኖር ሁሉም ዜጎች

መምረጥና መመረጥ መቻላቸውን የሚያረጋገጥ ነው፡፡ ስለሆነም ሁሉ አቀፍ የምርጫ መብት በህገ መንግስት

ወይም በምርጫ ህግ የሚመለከቱ መመዘኛዎችን የሚያሟሉ ሁሉ በምርጫ የሚካፈሉበት የምርጫ ስርአት

ማለት ነው፡፡ የወል ሆነው የሚታወቁት የመምረጥና የመመረጥ መመዘኛዎች የሚከተሉት ናቸው፡፡

1. የመምረጥ የመመረጥ መብት ባለቤት ለመሆን ዝቅተኛ ዕድሜን ማሟላት

2. የአእምሮ ጤንነትና

3. በህግ መብትን አለመገፈፍ ናቸው፡፡

በእነዚህ መመዘኛዎች ያለፈ ሁሉ መምረጥም መመረጥም ይችላል፡፡ በኢትዮጵያ ከ 1967 በፊት በነበረው

የምርጫ ሥርዓት አንድ ሰው በእጩነት ለመቅረብ በሚመረጥበት አውራጃ ግምቱ ከብር 1000 የማያንስ

የማይንቀሳቀስ ንብረት ወይም ከብር 2000 የማያንስ የሚንቀሳቀስ ንብረት ሊኖር ይገባ ነበር፡፡

የኢፌዲሪ ህገመንግስት አንቀጽ 38(1)(ለ) እድሜው አስራ ስምንት አመት የሞላው መምረጥ እንደሚችል

ይደነግጋል፡፡

በተሻሻለው የምርጫ ህግ አዋጅ ቁጥር 532/99 አንቀፅ 33 ማንኛውም ሰው በህግ ያልተገደበ የመምረጥም

ሆነ የመመረጥ መብት እንደአለው ደንግጎአል፡፡ ለመምረጥ የሚያስፈልገው መስፈርትም፣

1. አስራ ስምንት አመት የሞላው፣

56

2. የአእምሮ በሽታ የሌለበት፣

3. በፍርድ የእስራት ቅጣት ያልተወሰነበት"ወይም ቅጣቱን ጨርሶ የወጣ

መሆን፣

4. የመምረጥ መብቱ በህግ ያልተገደበበት መሆን፣

ብቻ ናቸው፡፡

ለዕጩነት የሚያበቁ መስፈርቶችም በምርጫ ህጉ አንቀፅ 45 እንደተመለከተው፣

1. ኢትዮጵያዊ የሆነ፣

2. የሚወዳደርበትን ብሄራዊ ክልል ወይም የአካባቢውን የስራ ቋንቋ የሚያውቅ፣

3. በምዝገባው እለት እድሜው ሃያ አንድና ከዚያ በላይ የሆነ፣

4. በምርጫ ክልል በመደበኛነት ቢያንስ ሁለት ዓመት የኖረ ከሆነ ወይም የትውልድ ቦታው

በእጩነት ሊቀርብበት በፈለገበት የምርጫ ክልል ከሆነ፣ ወይም ከተማው ወይም ወረደው

ከአንድ በላይ የምርጫ ክልል የሚያቅፍ ሆኖ በከተማው ወይም በወረዳው ለሁለት አመት

በመደበኛነት የሰራ ከሆነ፣

5. በህግ የመምረጥ ወይም የመመረጥ መብቱ ያልተገፈፈ፣

6. ለውድድር የቀረበ የፖለቲካ ድርጅት ወይም በግል የቀረበ እጩ ቦርዱ የሚያወጣውን

የምርጫ ስነምግባር ደንብ ተቀብሎ የፈረመ መሆን፣ ሆኖ በግል የቀረበ እጩ መምረጥ

በህግ ካልተከለከሉ የምርጫ ክልሉ ነዋሪዎች ውስጥ ከ 1000 ያላነሰ የድጋፍ ፊርማ

ማቅረብ ይበቃል፡፡

አንድ ተመራጭ ምን ያህል ሰው ይወክላል የሚለውን ለመመለስም በምርጫ ህጉ አንቀፅ 20(1)(ለ) የምክር

ቤቱን ወንበሮች 550 ለኢትዮጵያ ህዝብ በማካፈል የሚገኘውን ማእከላዊ ግምት መሰረት ባደረገ መልኩ

እንደሚሆን ደንግጎአል፡፡ ይሁንና አናሳ ብሄረሰቦች ውክልና እንዲኖራቸው ወኪላቸውን የሚመርጡበትን ሁኔታ

የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት እንደሚወስን በምርጫ ህጉ አንቀጽ 20(2)(መ) ደንግጎአል፡፡

2. እኩል የምርጫ መብት መርህ (Equal)

አንድን የህዝብ ተወካይ ለመምረጥ አንድ ሰው አንድ ድምፅ ብቻ የሚኖረው ከሆነ እኩል የምርጫ መብት አለ

ማለት ነው፡፡ ይህ ማለት የአንድ ሀብታም ወይም የአንድ ሚኒስትር ድምፅ ከአንድ የጥበቃ ሰራተኛ ድምፅ እኩል

ነው ማለት ነው፡፡ ይህ አሁን የቀረ ቢሆንም ለምሳሌ በቤልጅየም ከ 1921 በፊት 25 አመት እድሜ የሞላው

ዜጋ አንድ ድምፅ ሲኖረው 35 ዓመት የሞላው የቤተሰብ ኃላፊ እንደዚሁም የማይንቀሳቀስ ንብረት ያላቸው

ወይም ከፍተኛ ግብር የሚከፍሉ ሰዎች ከአንድ ድምፅ በላይ ይኖራቸው ነበር፡፡ አንዳንድ ጊዜ የተወሰኑ ሰዎች

57

ከአንድ የምርጫ ጣቢያ በላይ ድምፅ የመስጠት መብት ይኖራቸዋል፡፡ በእንግሊዝ እስከ 1948 ድረስ ይህ

አይነት ስርአት ይሰራበት ነበር፡፡ የኢፌድሪ የምርጫ ህግ አንቀፅ 14(4) ምርጫን በሚመለከት የመራጮች

ድምፅ እኩል መሆኑን ደንግጎአል፡፡ በኢፌዲሪ የምርጫ ህግ አንቀፅ 56(2) እያንዳንዱ መራጭ ድምፅ

መስጠት የሚችለው አንድ ጊዜ ብቻ እንደሆነ ደንግጎአል፡፡

3. ርቱእ (direct suffrage)

አንድ መራጭ ማንኛውም አይነት ጣልቃ ገብነት ሳይኖር ምርጫው በሚከናወንበት ቦታ በመገኘት

የሚፈልገውን ተወካይ ለመምረጥ የሚችልበት ስርአት ርቱእ የምርጫ ስርአት ይባላል፡፡ የተሻሻለው የምርጫ

ህግ በአንቀጽ 26 ምርጫው ቀጥተኛ እንደሚሆን ደንግገዋል፡፡

4. ሚስጢራዊ (secret vote)

ሚስጢራዊ የመምረጥ ስርአት መራጩ ማንም ሳያውቅበት እንዲመርጥ የሚያረጋግጥ ስርአት ነው፡፡ በዚህ

መሰረት ማን ማንን እንደመረጠ ከራሱ በስተቀር ለሶስተኛ ሰው ሚስጥር ነው፡፡ ይህ አብዛኛውን ጊዜ በዝግ

ቦታ ድምፅ የሚሰጥበት ስርአት ነው፡፡ ከዚህ ውጭ ያለው እጅን በማንሳት የሚደረግ ምርጫ ነው፡፡ በዚህ ጊዜ

ማን ማንን እንደመረጠ ስለሚታወቅ ተፅእኖ አለው፡፡ በሚስጥር የመምረጥ ዘዴ መራጩ ከፍርሃት ነፃ በሆነ

መልኩ የመምረጥ መብቱን እንዲጠቀምበት ያደርጋል፡፡ በኢፌዲሪ ህገመንግስት አንቀጽ 38 (1)(ሐ) ምርጫ

በምስጢር ድምጽ አሰጣጥ መራጩ ፈቃዱን በነጻነት የሚገልጽበት ዋስትና የሚሰጥ መሆን እንዳለበት

ይደነግጋል፡፡ የምርጫ ህግ አንቀፅ 26(1) እንዲሁ የድምጽ አሰጣጥ በሚስጥር እንደሚሰጥ ይደነግጋል፡፡

ከዚህ በላይ ለመመልከት እንደሞከርነው በኢትዮጵያ የምርጫ ስርአት ከዚህ በላይ የተመለከቱትን ሁሉአቀፍ፣

እኩልነት፣ ርትእ እና ሚስጥራዊ መሆኑን በሚያረጋገጥ መልኩ እንዲሰጥ የሚያደርግ ስርአት የተዘረጋ መሆኑን

የሚያመለክት ሲሆን፣ ይህም የህዝቡን ሉአላዊነት ለማረጋገጥ ሌላው ዋስትና መሆኑን የሚያመለክት ነው፡፡

3. ነጻ ምርጫ አስፈፃሚ

ነፃና ፍትሀዊ ምርጫ ለማድረግ ምርጫው ከተወዳዳሪዎች ተፅእኖ ነፃ በሆነ መልኩ እንዲከናወን ነጻ የምርጫ

አስፈፃሚ መኖሩ አስፈላጊ ነው፡፡ ዲሞክራሲያዊ ምርጫ ለማድረግ ኃላፊነት የሚሰጠው አካል ከየትኛውም

ተወዳዳሪ ተፅእኖ ነፃ ሆኖ በገለልተኝነት የሚያስመርጥ መሆን አለበት፡፡ በኢትዮጵያ ምርጫ የማድረግ ኃላፊነት

የተሰጠው ለብሄራዊ ምርጫ ቦርድ ነው፡፡

በኢፌዲሪ ህገ መንግስት በአንቀፅ 102 ስለምርጫ ቦርድ የሚከተለው ተደንግጎ ይገኛል፡፡

58

1. በፌዴራልና በክልል የምርጫ ክልሎች ነፃና ትክክለኛ ምርጫ በገለልተኝነት እንዲያካሄድ

ከማንኛውም ተፅእኖ ነፃ የሆነ ብሄራዊ የምርጫ ቦርድ ይቋቋማል፡፡

2. የቦርዱ አባላት በጠቅላይ ሚኒስትሩ አቅራቢነት በህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ይሾማሉ፡፡

ዝርዝሩ በህግ ይወሰናል ይላል፡፡

ይህንን መሰረት አድርጎም በወጣው የተሻሻለ የምርጫ ህግ የምርጫ ህግ አዋጅ ቁጥር 532/99 ተጠሪነቱ

ለተወካዮች ምክር ቤት የሆነ የምርጫ አስፈፃሚ ቦርድ የተቋቋመ ሲሆን፣ አባላቱ ዘጠኝ እንደሚሆኑ

አመራረጣቸውም በአንቀጽ 6 (2) እንደተመለከተው፣ ጠቅላይ ሚኒስትሩ መስፈርቱን የሚያሟሉ ሰዎችን ለቦርድ

አባልነት ለምክር ቤት ከማቅረቡ በፊት በምክር ቤቱ መቀመጫ ያላቸው ሌሎች የፖለቲካ ድርጅቶች እጨዱ

ሊሆኑ የሚችሉ ግለሰቦች ነጻና ገለልተኛ መሆናቸውን በማረጋገጥ ጉዳይ ላይ ተሳትፎ እንዲኖራቸው የሚያስችል

በቂ የምክክር መድረክ እንዲኖር የማድረግ ሀላፊነት ተጥሎበታል፡፡

ይህም ሁሉም ተወዳዳሪ ፓርቲዎች በእጩዎቹ ላይ ያላቸው አቋም ገለልተኛና ነጻ መሆናቸውን ለማረጋገጥና

ዲሞክራሲያዊ የምርጫ ስርአት ለመከናወኑ ከፍተኛ ፋይዳ ያለው ነው፡፡

በአባልነት ለመመረጥም የብሄራዊ ተዋጽኦ እና የሴቶች ተሳትፎ ከግምት ሊገባ እንደሚገባ ያስቀመጠ ሲሆን፣

በመስፈርትነትም የተቀመጠው፣

1. ለህገመንግስቱ ታማኝ የሆኑ፣

2. ከፖለቲካ ድርጅቶች ወገንተኝነት ነጻ የሆኑ፣

3. የሞያ ብቃት ያላቸውና

4. በመልካም ስነምግባራቸው የታወቁ መሆን፣

እንደሆነ በአንቀጽ 6(3) ተዘርዝሮ እናገኛለን፡፡

በአንቀጽ 6(4) የምርጫ ቦርድ አባላት የሥራ ጊዚያቸው አምስት ዓመት ሆኖ ከሁለት ጊዜ በላይ

እንደማይመረጡም ተደንግጎአል፡፡ የምርጫ ቦርዱ በብሔራዊ ደረጃ፣ በክልል ደረጃና ከክልል በታች ጽ/ቤቶች

እንደሚኖሩት በአዋጁ ተመልክቷል፡፡

የምርጫ ቦርድ ሥልጣንና ተግባር

በአዋጁ አንቀጽ 7 እንደተመለከተው ለቦርዱ ከተሰጡት ስልጣኖች መካከል፣

1. በህገመንግስቱ እና በዚህ አዋጅ መሠረት የሚካሄዱትን ማናቸውንም ምርጫ እና ህዝበ ውሳኔ

በገለልተኝነት የማስፈጸም፣

59

2. በየደረጃው እና በየጊዜው የሚካሄዱ ምርጫዎች ነጻና ፍትሀዊ በሆነ መንገድ የሚካሄዱበትን ሁኔታ

የማመቻቸትና የማረጋገጥ፣

3. ምርጫን ለማስፈጸም የሚያስፈልጉ ሰነዶችና ቁሳቁሶች የማዘጋጀትና የማሰራጨት፣

4. ምርጫን አስመልክቶ ለሕዝቡ የየስነዜጋና የመራጮች ትምህርት በስፋት የመስጠትና ትምህርት

ለሚሰጡ አካላት ፈቃድ የመስጠት፣ የመከታተልና የመቆጣጠር፣

5. ለምርጫ ታዛቢዎች ፈቃድ የመስጠት፣ የመከታተልና የመቆጣጠር፣

6. የፖለቲካ ድርጅቶችን የመመዝገብ፣ ፈቃድ የመስጠት፣ በህጉ መሰረት የመከታተል እና የመቆጣጠር፣

ወዘተ..

ያካትታል፡፡

4. መሠረታዊ መብቶችን ማረጋገጥ

በዲሞክራሲያዊ ስርአት ምርጫ ነጻና የህዝብ ሉአላዊነትን እንዲያረጋግጥ መሰረታዊ የህዝቦች

መብቶች መከበር አለባቸው፡፡ ከእነዚህም መካከል ሀሳብን በነጻ የመያዝና የመግለጽ መብትና የመደራጀት

መብት፣ ምርጫን የመታዘብ መብት የሚካተቱ ናቸው፡፡

1. ሀሳብን በነጻ የመያዝና የመግለጽ መብት

ሕዝቡ ተወካዮቹን ሊመርጥ የሚችለው ለዚህ ኃላፊነት ይሆናሉ የሚላቸውን በማወዳደር ነው፡፡ ከእነዚህ

ተወዳዳሪዎች መካከል ለመምረጥ ደግሞ አንዱ ከሌላው በምን እንደሚሻል፣ የሕዝቡን ፍላጎት

የሚወክለው ማን እንደሆነ ማወቅ አለበት፡፡ አንዱ ከሌላው በምን እንደሚሻል ለማወቅ ደግሞ ሀሳብን

የመግለጽ ነጻነት ሊኖር የግድ ነው፡፡ ሃሳብን የመግለጽ መብት ከተከበረ የተለያዩ ለመመረጥ የሚፈልጉ

ሰዎች ሃሳባቸውን መግለጽ ይችላሉ፡፡ በዚህ አማካይነትም ሕዝቡ ከቀረቡት ሃሳቦች ውስጥ የሚሻለው ይሄ

ነው ብሎ ለመምረጥ ይችላል ማለት ነው፡፡ በዚህም አማካይነት አብዛኛው ሰው የመረጠው ሰው ሥልጣን

ይይዛል ማለት ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ሃሳብን የመግለጽ መብት መኖሩ መንግሥት በሥራው የሚታየውን

ድክመት እና ስህተት በመጠቆም አካሄዱን እንዲያስተካክል ዜጐች እንዲችሉ የሚያደርግ ሥርዓት ነው፡፡

ሃሳብን የመግለጽ መብት የሚገለጽባቸው መንገዶች በንግግር በስብሰባዎች ላይ በጋዜጦች ላይ በሬድዮና

ቴሌቭዥን በመሳሰሉት መንገዶች ነው፡፡ የኢፌዲሪ ሕገ መንግሥት የአመለካከትና ሃሳብን በነጻ የመግለጽ

መብት በአንቀጽ 29 አረጋግጧል፡፡

የምርጫ ሕግ ሃሳብን ከመግለጽ መብት ጋር በተያያዘ የምርጫ ህጉ የመንግሥት የመገናኛ ብዙሀንን እና

የመንግሥት አካላትን ኃላፊነት በግልጽ አስቀምጦአል፡፡

59. ስለመገናኛ ብዙሃን አጠቃቀም

60

1. በመንግሥት ቁጥጥር ስር ያሉትን መገናኛ ብዙሃን ማለትም ሬዳዮን፣ ቴሌቭዥንና

ጋዜጦችን የእጩ ደጋፊ የሆኑት የፖለቲካ ድርጅቶችና የሕብረተሰብ ክፍሎች ያለ አድልዎ

ለመጠቀም መብት አላቸው፡፡

2. እጩዎች በመንግስት መገናኛ ብዙሃን ነፃ የአየር ጊዜ አግኝተው የመጠቀም መብት

አላቸው፡፡

3. የመንግስት መገናኛ ብዙሀን አጠቃቀም ስርአት የማስታወቂያ ሚኒስቴር ከቦርዱ ጋር

በመሆን በሚያወጣው ድልድል መሰረት ይከናወናል፡፡ ድልድሉንም ተወዳዳሪ የፖለቲካ ድርጅቶች

እንዲያውቁትና አስተያየት እንዲሰጡበት ይደረጋል፡፡

4. የመገናኛ ብዙሀንን የጋዜጠኞች የምርጫ አዘጋገብ ስነምግባር ቦርዱ በሚያወጣው

ደንብ መሰረት ይወሰናል፡፡

60. የመንግሥት አካላት ግዴታ

በማናቸውም ደረጃ የሚገኙት የመንግሥት አካላትና ኃላፊዎች የምርጫ ውድድር እንቅስቃሴ እንዲሳካ

ለማድረግ በየኃላፊነታቸው ስር የሚገኙትን ሬዲዮ ጣቢያዎች፣ የስብሰባ አዳራሾች፣ ጋዜጦችና

የመሳሰሉትን እጩዎችና ደጋፊዎቻቸው ያለ አድልዎ ለመጠቀም የሚያስችላቸው ሁኔታ የማመቻቸት

ግዴታ አለባቸው፡፡

የምርጫ ቅስቀሳ ሀሳብን የመግለጽ መብት አንዱ ቢሆንም፣ ሀሣቡን በመግለጽ መብት ስም የወንጀል

ድርጊት፣ ማለትም የሌላውን ሰው ህጋዊ መብት የሚጎዳ፣ ወይም ህግና ሥርዓትን የሚቃረን የወንጀል

ድርጊት ሊፈጸምም ይችላል፡፡ በተለይም ዲሞክራሲ በመገንባት ላይ ባሉ አገሮች ሃሳብን የመግለጽ መብት

ለወንጀል ሥራ ከማነሳሳት ተግባር ለይቶ ማስቀመጥ አስቸጋሪ ነው፡፡ በሌላ በኩል የምርጫ ቅስቀሳው

እንዳይደናቀፍና፣ የሕዝብ ዲሞክራሲያዊ መብቶች በተሟላ መልኩ እንዲገለጽ ማድረግም ያስፈልጋል፡፡

ይህንን በሚመለከት በምርጫ ሕጉ የሚከተለው ተደንግጎ ይገኛል፡፡

በአዋጁ አንቀጽ 57 የእጩዎች ልዩ መብት እንደሚከተለው ተደንግጓል፡፡

1. እጩዎች ከባድ ወንጀል ሲፈጽሙ እጅ ከፍንጅ ካልተያዙ በስተቀር ምርጫው እስከሚጠናቀቅ

ድረስ አይያዙም፡፡

2. በዚህ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ /1/ ከተጠቀሰው በተለየ ሁኔታ እጩዎች ሕገ ወጥ ድርጊት

የፈጸሙ እንደሆነ ሕጋዊ እርምጃ የሚወሰድባቸው የምርጫው ውጤት በቦርዱ አማካይነት በይፋ

ለሕዝብ ከተገለጸ በኋላ ብቻ ይሆናል፡፡

3. ከላይ በንኡስ አንቀጽ 2 የተደነገገው ቢኖርም አሸናፊው ሰው በምርጫ ወቅት በፈጸመው

ወንጀል የሚጠየቀው በሚመለከተው ምክር ቤት የህግ ከለላው ሲነሳ ነው፡፡

61

2. የመደራጀት መብት ( የመድበለ ፓርቲ ስርአት )

ሃሳብን የመግለጽ መብት በተሟላ መልኩ ውጤታማ ሊሆን የሚችለው የመሰብሰብና የመደራጀት መብት

ከተፈቀደ ብቻ ነው፡፡ ሃሳብን የመግለጽ መብት አንዱ ግቡ ተመሣሣይ ሃሳብ የሚያስቡ ሰዎች በተፈጠረው

መብት አማካይነት ተዋውቀው የሚደግፉትን ሃሳብ ሥራ ለይ ለማዋል፣ ተሰባስበው ውጤት እንዲያመጡ

ማድረግ ነው፡፡ ሃሳብ ሥራ ላይ እንዲውል ሥራ ላይ የሚያውለው ሰው ያስፈልገዋል፡፡ ለዚህ ደግሞ

መሰባሰብ መደራጀት ያስፈልጋል፡፡

በዛሬው ውስብስብ በሆነው ዓለም የመንግሥትን ሥልጣን ለመያዝ በተደራጀ መልኩ የፖሊሲ አማራጮችን

ማቅረብና መወዳደር ያስፈልጋል፡፡ በዛሬው ዲሞክራሲያዊ ዓለም ሥልጣን ለመያዝ የሚቻለው በተደራጀ

መልኩ በሚደረግ የምርጫ ውድድር ብቻ ነው፡፡ ስለሆነም በየትኛውም ዲሞክራሲያዊ ሥርዓተ መንግሥት

ፓርቲዎች ይኖራሉ፡፡ ፖለቲካ ፓርቲዎች በፈቃደኝነት የተመሠረቱ እና ሕዝቡ የመንግሥትን ሥልጣን በመያዝ

ሉአላዊነቱን የሚያረጋግጥባቸው መሣሪያዎች ናቸው፡፡ በምርጫ ውድድሩ የአብዛኛውን ድጋፍ

ያገኘው/ያገኙት ፓርቲ/ዎች ፖሊሲና ኘሮግራማቸውን ሲያስፈጽሙ ተሸናፊ ወይም የአናሳውን ድጋፍ ያለው

ፓርቲ ደግሞ የመንግሥትን ፖሊሲ አፈጻጸም በመተቸት አማራጭ ፖሊሲዎችን ያቀርባሉ፡፡

ፖለቲካ ፓርቲዎች ሕዝቡ ተመራጮችን ተጠያቂ ለማድረግ የሚጠቅሙ መሣሪያዎችም ናቸው፡፡ ሕዝቡ

የሚመርጠው የፓርቲውን ፕሮግራምና ፖሊሲ በመሆኑ ተመራጩ የፓርቲውን ፕሮግራም ተግባራዊ

የማያደርግ ከሆነ ፓርቲው ሥልጣኑን እንዲለቅ ወይም ደግሞ በድጋሚ በሚደረግ ምርጫ ስለማይመርጡት

ፓርቲው ተመራጮች የገቡትን ቃል እንዲፈጽሙ ለማድረግ የሚያስችል ሥርዓት ነው፡፡ ዲሞክራሲያዊ የሆኑ

የፖለቲካ ፓርቲዎች በምርጫ ተሸንፈው ሥልጣን ባይዙም የተመረጠውን መንግሥት፣ የሚያወጣቸውን

ሕጎች ያከብራሉ፡፡ ልዩነትም በውይይትና በሰላማዊ መንገድ ብቻ መፈታት እንዳለበት ያምናሉ፡፡

ለዲሞክራሲያዊ ስርዓቱ ታማኝ የሆነ ተቃዋሚ ፓርቲ በጣም አስፈላጊ ነው፡፡

የኢፌዴሪ ሕገ መንግሥት በአንቀጽ 31 ማንኛውም ሰው ለማንኛውም ዓላማ በማኀበር የመደራጀት መብት

እንዳለው ደንግጓል፡፡ እንዲሁም በአንቀጽ 56 በምክር ቤቱ አብላጫ መቀመጫ ያገኘ የፖለቲካ ድርጅት

ወይም ጣምራ ድርጅቶች የፌዴራሉን መንግሥት የሕግ አስፈጻሚ አካል ያደራጃል ይመራል በማለት

ደንግጓል፡፡

የፖለቲካ ድርጅቶች የሚመዘገቡበት፣ የሚሰረዙበት ወዘተ ሥርዓቶች በተሻሻለው የፖለቲካ ፖርቲዎች ምዝገባ

አዋጅ ቁጥር 573/2000 ላይ ተመልክቷል፡፡

62

የፖለቲካ ፓርቲ ምንነት

በአዋጁ አንቀጽ 2(2) የፖለቲካ ፓርቲ ወይም የፖለቲካ ድርጅት ማለት ከሕብረተሰቡ ውስጥ የተወሰኑ

ሰዎችን በማሰባሰብ የራሱን የፖለቲካ እምነትና ዓላማ የሚያጸባርቅበት ኘሮግራም በማውጣት በሀገር

አቀፍ ወይም በክልል የፖለቲካ እንቅስቃሴ ውስጥ ተሳትፎ በዲሞክራሲያዊ ሥርዓት መሠረት የፖለቲካ

ሥልጣን ለመያዝ በዚህ አዋጅ መሠረት የተደራጀ ማኀበራዊ ተቋም እንደሆነ ተመልክቷል፡፡

የፖለቲካ ፓርቲዎች ምዝገባን በሚመለከት በሕጉ የሚከተለው ይገኛል፡፡

አንቀጽ 4. የፖለቲካ ፓርቲ ስለመመሥረት

1. የዚህ አዋጅ አንቀጽ 582 እንደተጠበቀ ሆኖ ማንኛውም ኢትዮጵያዊ

የፖለቲካ ፓርቲ የማቋቋም ወይም የፖለቲካ ፓርቲ አባል የመሆን መብት አለው፡፡

2. የዚህ አዋጅ አንቀጽ 58 እንደተጠበቀ ሆኖ ማንኛውም እድሜው 18

አመትና ከዚህ በላይ የሆነ ኢትዮጵያዊ በዚህ አዋጅ መሰረት የሀገር አቀፍ ወይም የክልል የፖለቲካ

ፓርቲ አባል የመሆን መብት አለው፡፡

3. አንድ የሀገር አቀፍ የፖለቲካ ፓርቲ ሕልውና የሚኖረው፣

ሀ. 15 ዐዐ መሥራች አባላት ሲኖሩት፣

ለ. ከእነዚህ መሥራች አባላት ውስጥ አርባ ከመቶ የማይበልጡት /4 ዐ/ የአንድ ክልል መደበኛ

ነዋሪዎች ሲሆኑና፣

ሐ. የተቀሩት መሥራች አባላት ነዋሪነታቸው በኢትዮጵያ ከሚገኙት ክልሎች ውስጥ ቢያንስ

በአራቱ ክልሎች መደበኛ ነዋሪዎች ሲሆኑና

መ. በዚህ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ /ሐ/ መሠረት በየክልሉ ለአገር አቀፍ ፓርቲ መሥራችነት

ከሚመዘገቡት አባላት በእያንዳንዱ ክልል ቢያንስ ቢያንስ ለሚመዘገቡበት ፓርቲ አሥራ

አምስት በመቶ እጅ /15/ የሚሆኑ መሆን አለባቸው፡፡

3. አንድ የፖለቲካ ፓርቲ የክልል የፖለቲካ ፓርቲ ሕልውና የሚኖረው፣

ሀ. 75 ዐ መሥራች አባላት ሲኖሩት፣

ለ. ከእነዚህ መሥራች አባላት ውስጥ ከስልሳ በመቶ /6 ዐ/ በላይ የሆኑት የአንድ ክልል መደበኛ

ነዋሪዎች ሲሆኑ ነው፡፡

በዚህ መልኩ የተቋቋመ የፖለቲካ ፓርቲ መመዝገብ ይኖርበታል፡፡ ካልተመዘገበ መሥራት አይችልም፡፡

2 ይህ ድንጋጌ ዳኛ፣ የመከላከያ ሰራዊት አባል፣ የፖሊስ አባል የፖለቲካ ፓርቲ አባል ሊሆኑ የማይችሉ መሆኑን የሚደነግግ ነው፡፡ ይሁንና የፖለቲካ ፓርቲ አባል መሆን ከፈለጉ የያዙትን ስራ መልቀቅ ይኖርባቸዋል፡፡

63

‹ማንኛውም የፖለቲካ ፓርቲ በፖለቲካ ፓርቲነት ለመንቀሳቀስ የሚችለው በዚህ አዋጅ መሠረት

በመዝጋቢው መሥሪያ ቤት ተመዝግቦ የሕጋዊ ሰውነት ማረጋገጫ የምስክር ወረቀት ሲያገኝ ነው፡፡›

4. ምርጫን የመታዘብ መብት

ምርጫ በማደረግበት ጊዜ በእርግጥም በፍትሃዊነት መደረጉን ለማረጋገጥ ተወዳዳሪ ፓርቲዎች እንዲሁም

ሌሎች ወገኖች የሚታዘቡበት ሥርዓት መዘርጋት አስፈላጊ ነው፡፡ ከዚህ አንጻር የኢፌዲሪ የምርጫ ሕግ

የሚከተሉት ድንጋጌዎች አሉት፡፡

አንቀጽ 78. ስለምርጫ ታዛቢዎች በሚደነግገው ክፍል የምርጫውን ሂደት ለመታዘብ የሚፈልጉ የአገር ውስጥ

የምርጫ ታዛቢዎች ከቦርደ በሚሰጥ ፈቃድ ምርጫውን ለመታዘብ እንደሚችሉ እንዲሁም አገሪቱ

የተቀበለቻቸው ስምምነቶች እንደተጠበቁ ሆነው መንግስት አስፈላጊ ሆኖ ሲያገኘው የውጭ የምርጫ

ታዛቢዎችን ሊጋብዝ እንደሚችል ይደነግጋል፡፡

አንቀጽ 82. በዚህ አንቀጽ በእያንንዱ የምርጫ ክልል ሶስት የህዝብ ታዛቢዎች እንዲሁም በእያንዳንዱ የምርጫ

ጣቢያ በህዝብ የሚመረጡ አምስት የምርጫ ታዛቢዎች እንደሚኖሩ ይደነግጋል፡፡

አንቀጽ 83 ደግሞ ማንኛውም ለምርጫ እጩ ያቀረበ የፖለቲካ ድርጅት የምርጫውን ሂደት በሚወክለው ተወካይ

መታዘብ እንደሚችል ያመለክታል፡፡

4. ምርጫን በተመለከተ የሚነሱ ቅሬታዎች የሚፈቱበት ስርዓት

በምርጫ ቅስቀሳ ጊዜ፣በድምጽ መስጫ እለት እንዲሁም ድምጽ ቆጠራንና ማሳወቅን በሚመለከት በተወዳዳሪ

ፓርቲዎች ቅሬታ ሊኖር ይችላል፡፡ በተወዳዳሪ ፓርቲዎች የሚነሱ ቅሬታዎች የሚፈቱበት ስርአትም ለምርጫው

ፍትሀዊነትና ነጻ መሆን አስፈላጊና መሰረታዊ ነው፡፡

ከዚህ አንጻር የምርጫ ህጉ በአንቀጽ 92(1) ቦርዱ በምርጫ ሂደት የሚነሱ አለመግባባቶች በውይይትና

በስምምነት ለመፍታት የሚያስችል የፖለቲካ ድርጅቶች የጋራ መድረክ በየደረጃው እንደሚያቋቁም ያስቀምጣል፡፡

ከዚህ በተጨማሪ በምርጫ ህጉ ውስጥ ቅሬታ ስለሚፈታበት ሁኔታ ዝርዝር ድንጋጌዎች ደንግጓል፡፡ በምርጫ

ጣቢያዎች አስተዳደራዊ ውሳኔ የሚሰጡ የአቤቱታ ሰሚ ኮሚቴዎች እንደሚኖሩ እንዲሁም በክልል ደረጃና ከዚያ

በላይ የአቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ እንደሚኖር ተደንግጎአል፡፡

64

በዚሁ መሰረት በአዋጁ አንቀጽ ከአንቀጽ 92 ጀምሮ በመራጭነት ከመመዝገብ የሚያግድ ሁኔታ ያጋጠመው

ሰው በሃያ አራት ሰአት ውስጥ አቤቱታውን ለምርጫ ጣቢያው አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ ማቅረብና ማስወሰን

ይችላል፡፡ የአቤቱታ ሰሚ ኮሚቴው በሃያ አራት ሰአት ውስጥ ውሳኔ ካልሰጠ በአቤቱታ አቅራቢው ጥያቄ

እንደተስማማ ይቆጠራል፡፡ ስለሆነም ምዝገባው ይከናወናል ማለት ነው፡፡ ይሁንና የአቤቱታ ሰሚ ኮሚቴው

በ 24 ሰአት ውስጥ ውሳኔ ከሰጠ በውሳኔው ላይ በ 48 ሰአት ለምርጫ ክልሉ ጽህፈት ቤት አቤቱታ ሰሚ

ኮሚቴ ይግባኝ ማቅረብ ይቻላል፡፡ የክልሉ ምርጫ ጣቢያ አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ በ 24 ሰአት ውስጥ ውሳኔ

ካልሰጠ የምርጫ ጣቢያ አቤቱታ ሰሚውን ውሳኔ እንዳጻናው ይቆጠራል፡፡ ግለሰቡ በክልሉ የምርጫ ኮሚቴ

አቤቱታ ሰሚ ውሳኔ ካልተስማማ በ 24 ሰአት ውስጥ ለወረዳው ፍርድ ቤት ይግባኝ የማቅረብ መብት አለው፡፡

የወረዳው ፍርድ ቤት የሚሰጠው ውሳኔም የመጨረሻ ይሆናል፡፡

በሌላ በኩል መብት የሌለው ወይም በመራጭነት መመዝገብ የሌለበት ሰው ተመዝግቧል በማለት ማንኛውም

ሰው ቅሬታውን ለምርጫ ጣቢያው አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ አቅርቦ ውሳኔ የማግኘት መብት አለው፡፡ የምርጫ

ጣቢያው አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ በ 24 ሰአት ውስጥ ቅሬታውን መርምሮ ውሳኔ መስጠት አለበት፡፡ የአቤቱታ ሰሚ

ኮሚቴው አቤቱታውን ካልተቀበለው፣ ወይም በ 24 ሰአት ውስጥ ውሳኔ ካልሰጠ፣ አቤት ባዩ ቅሬታውን በ 48

ሰአት ውስጥ ለክልሉ የምርጫ ጣቢያ የማቅረብ መብት አለው፡፡ በተመሳሳይ የምርጫ ክልሉ አቤቱታ ሰሚ

ኮሚቴ በሚሰጠው ውሳኔ ላይ ለወረዳ ፍርድ ቤት ቅሬታ የማቅረብ መብት አለው፡፡ የወረዳው ፍርድ ቤት

የሚሰጠው ውሳኔ የመጨረሻ ይሆናል፡፡

በአዋጁ አንቀጽ 94 እንደተመለከተው በእጩነት ለመመዝገብ የታገደ ሰው ለምርጫ ክልል አቤቱታ ሰሚ

ኮሚቴ አቤቱታውን የማቅረብ መብት አለው፡፡ በ 24 ሰአት ውሳኔ ካልተሰጠ ጥያቄው ተቀባይነት እንዳለው

ይቆጠራል፡፡ ይሁንና አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴው በ 24 ሰአት ውስጥ ውሳኔ ከሰጠ በሚሰጠው ውሳኔ ይግባኝ

ለክልሉ ቅርንጫፍ ጽ/ቤት አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ በ 72 ሰአት ውስጥ መቅረብ አለበት፡፡ በተመሳሳይ መንገድ

የክልሉ ቅርንጫፍ ጽ/ቤት አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ በ 48 ሰአት ውስጥ ውሳኔ ካልሰጠ ውሳኔውን እንዳጻናው

ይቆጠራል፡፡ ግለሰቡ ቅሬታ ከአለው ለክልሉ ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ማቅረብ ይችላል፡፡ የክልሉ ጠቅላይ

ፍርድ ቤት የሚሰጠው ውሳኔ የመጨረሻ ይሆናል፡፡

በተመሳሳይ መንገድ ለእጩነት ከመመዝገብ የተከለከለ የፖለቲካ ድርጅት እጩ ወይም የግል እጩ ምዝገባን

የሚቃወም ማንኛውም ሰው ወይም የፖለቲካ ድርጅት አቤቱታውን በተመሳሳይ መልኩ ለምርጫ ክልሉ፣

ለቅርንጫፍ ጽ/ቤት በማቅረብ በመጨረሻም ለክልሉ ጠቅላይ ፍርድ ቤት አቅርቦ ውሳኔ የማሰጠት መብት

አለው፡፡

በአዋጁ አንቀጽ 95 እንደተመለከተው በድምጽ አሰጣጥ ሂደት ድምጽ ከመስጠት የታገደ ሰው አቤቱታውን

ለምርጫ ጣቢያ አቤቱታ ሰሚ ኮሚቴ የማቅረብ መብት አለው፡፡ የአቤቱታ ሰሚው አንድም ጊዜያዊ ድምጽ

65

እንዲሰጥ በማድረግ ጉዳዩን ወደምርጫ ክልሉ ጽ/ቤት በመላክ ውሳኔ እንዲያገን ሊያደርግ ይችላል ወይም

ጊዜያዊ ድምጽ መስጠት የለበትም ብሎ ሊወስን ይችላል፡፡

በውሳኔው ያልተስማማው አቤት ባይ ጉዳዩን ወዲያውኑ ለወረዳው ፍርድ ቤት የማቅረብ መብት አለው፡፡

የወረዳው ፍርድ ቤት የድምጽ መስጫው ሰአት ከመጠናቀቁ በፊት ውሳኔ ይሰጣል፡፡ ውሳኔውም የመጨረሻ

ይሆናል፡፡

በዚህ መልኩ በሚሰጠው ውሳኔ መሰረት ድምጽ እንዲደመር ሊደረግ የሚችለው የድምጽ ማዳመሩ

ከመጠናቀቁ በፊት ከደረሰ ብቻ እንደሆነ ህጉ ያስቀምጣል፡፡

በተመሳሳይ ድምጽ ሊሰጥ የማይገባው ሰው ድምጽ ሰጥቷል በማለት አቤቱታ ቀርቦ በተመሳሳይ ስነስርአት

ውሳኔ እንደሚያገኝ በአንቀጽ 95(5) ተደንግጎ እናገኛለን፡፡

በአዋጁ አንቀጽ 96 በድምጽ ቆጠራ ሂደትና ውጤት ላይ ቅሬታ ያለው ሰው ቆጠራው ከተፈጸመ በኋላ ቅሬታውን

ለምርጫ ጣቢያው አቤቱታ ሰሚ አካል አስመዝግቦ በ 48 ሰአት ጊዜ ውስጥ ለምርጫ ክልሉ አቤቱታ ሰሚ

ኮሚቴ ማቅረብ ይችላል፡፡ አቤቱታ ሰሚው በ 48 ሰአት ውስጥ ውሳኔ ይሰጣል፡፡ በውሳኔው ያልተስማማ አቤቱታ

አቀራቢ በ 5 ቀናት ውስጥ ለቦርዱ ይግባኙን ማቅረብ ይችላል፡፡ ቦርዱ በሚሰጠው ውሳኔ ያልተስማማ በ 5

ቀናት ውስት ለፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኙን ማቅረብ ይችላል፡፡

ከዚህ በተጨማሪ በአዋጁ አንቀጽ 92(6) እንደተደነገገው ከዚህ በላይ ከተደነገጉት ውጭ ማንኛውም

የፖለቲካ ድርጅት ወይም የግል እጩ ቦርዱ በምርጫ ሂደት የሚሰጠውን ውሳኔ ወይም ትእዛዝ በመቃወም

ለፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት ይግባኝ ማቅረብ እንደሚችል ተደንግጓል፡፡

ከዚህ በላይ እንደተመለከትነው የኢትዮጵያ ብሄር፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት መሆናቸውን

የሚያረጋግጡ መሰረታዊ ተቋማቶች መኖራቸውን ነው፡፡ ስለሆነም የኢትዮጵያ ብሄር፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች

የኢትዮጵያ ሉአላዊ ስልጣን ባለቤቶች ናቸው ብለን በእርግጠኝነት ለመናገር ያስችለናል፡፡

2.3.3. ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ

66

ሕገመንግሥቱ ያስቀመጠው ሌላው የሉዓላዊነት መገለጫ ሕዝቡ በቀጥታ የሚያደርገው ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ

እንደሆነ ነው፡፡ ይህም ማለት ሥልጣንን ወደታች በማውረድ ሕዝቡ በቅርቡ በሚገኘው የወረዳና የቀበሌ

መስተዳድር በቀጥታ የራሱን ጉዳይ እንዲወስን ማድረግ ማለት ነው፡፡

ከሕገ መንግሥቱ ስለ ሉዓላዊነት በሚገልጸው ድንጋጌ በንዑስ አንቀጽ 3 ሕዝቡ የሉዓላዊ ሥልጣን

ባለቤትነቱ የሚረጋገጥበት አንዱ መንገድ የሕዝቡ ቀጥተኛ ዲሞክራሰያዊ ተሳትፎ እንደሆነ ደንግጎአል፡፡

ሕዝቡ በቀጥታ የራሱን ጉዳይ በራሱ የሚወስን መሆኑ የሕዝብ ሉዓላዊነት መገለጫ ስለሆነም ዲሞክራሲ

በተግባር የሚተረጎምበት መሆኑ አያከራክርም፡፡

በሌሎች ዲሞክራሲያዊ አገሮችም ቢሆን ሕዝቡ በቀጥታ በውሳኔ አሰጣጥ የሚሳተፍበት ሁኔታ እንዳለ

ለምሣሌ 1/ የምክር ቤት ተወካዮችን በመምረጥ 2/ በአንዳንድ ወሳኝ ጉዳዮች ላይ በሕዝበ ውሳኔ

በመወሰን ቀጥተኛ ተሳትፎው እንደሚገለጽ ተመልክተናል፡፡ ይህ በኢትዮጵያም ሊተገበር የሚችል ነው፡፡

ሕዝቡ ተወካዮቹን በመምረጥ ሉዓላዊነቱን እስካረጋገጠ ድረስ ከዚህ በተጨማሪ የሕዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ

ምን ያደረጋል? የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል፡፡

በእርግጥም የሕዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ አንዱ የሉዓላዊነት መገለጫ ቢሆንም፣ በኢትዮጵያ ሁኔታ የሕዝቡ

ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዋ ተሳትፎ ከዚህም በላይ ትርጉም ያለው ነው፡፡

“የዲሞክራሲና የመልካም አስተዳደር ስርዓት በተሟላ አኳኋን ተግባራዊ የሚሆነው ይህንን ለማድረግ

የሚያስችሉ የተለያዩ የዲሞክራሲያዊ አገዛዝ ተቋሞችና ድርጅቶች በተፈጠሩበትና በተጠናከሩበት

በሕብረተሰቡ ውስጥ የዲሞክራሲ አስተሳሰብና ባህል በዳበረበት ሁኔታ ነው፡፡ በመሆኑም በብዙዎቹ

የዳበረ የዲሞክራሲ ሥርዓት ባላቸው አገሮች በተራዘመ የታሪክ ሂደት እንደዚህ ዓይነቱን ሁኔታ መፍጠር

ተችሏል፡፡ በተራዘመው ሂደት መጀመሪያ ከፍተኛ ደረጃ ላይ ባለው የሕብረተሰብ ክፍል ቀጥሎ ደረጃ

በደረጃ ወደ ሕዝቡ የወረደ በብዙ ውጣ ውረድ የተፈጠረ የዲሞክራሲ ባሕል እውን ሆኗል፡፡ አገሮቹ

በሚመሩባቸው መሠረታዊ መርሆዎች በህገመንግሥታዊ ስርዓቱ ላይ እጅግ የሚበዛው ሕዝብ አንድ ዓይነት

የጋራ አቋም ለመያዝ ችሏል፡፡ ልዩነቶቹን በሰላማዊና በዲሞክራሲያዊ መንገድ በውይይት በሕዝብ ውሳኔ

በምርጫ መንገዶች ብቻ የመፍታት ባሕል ዳብሯል፡፡ እንደዚህ ዓይነቱ መሠረታዊ የአመለካከት የእምነትና

የባሕል አንድነት መሠረት በጣለበት ሁኔታ የሚፈጠሩት ልዩነቶች መለስተኛና በዲሞክራሲያዊ አኳኋንና

በመቻቻል ስርዓቱን ለቀውስና ለአደጋ የማያጋልጡ ሊሆኑ ችለዋል፡፡ በተመሣሣይ መልክ በተራዘመ የታሪክ

ሂደት የተፈጠሩ የመንግሥት ተቋሞች ፓርቲዎች ማኀበራት ሚዲያ ወዘተ የተለያዩ የሕብረተሰብ ክፍሎችን

ጥቅም በዳበረ አኳኋን ማራመድ የሚችሉ በመሠረታዊ መርሆዎች ላይ አንድ ዓይነት አመለካከትና እምነት

ያላቸው በዚህ ላይ ተመስርተው በጋራ የሚሰሩና መለስተኛ ልዩነቶቻቸውን በዲሞክራሲያዊ አኳኋን

ለመፍታት የሚችሉ ሆነዋል፡፡

67

…

በአገራችንም የዲሞክራሲ ሥርዓት ስር ሊሰድና ሊዳብር የሚችለው በተመሣሣይ መልኩ በመሠረታዊ

መርሆዎች ላይ ህብረተሰቡ አንድ ዓይነት የጋራ እምነት የሚይዝበት፣ በዚህ ላይ ተመሥርቶ በጋራ እምነቶች

ዙሪያ አብሮ የሚሰራበት መለስተኛ ልዩነቶች ስርዓቱን ለቀውስና ለአደጋ ሳያጋልጡ በዲሞክራሲያዊ አኳኋን

ብቻ የሚፈቱበት ባሕል የሚዳብርበት የዲሞክራሲያዊ አገዛዝ ተቋሞችና ድርጅቶች በዚሁ መንፈስ

የሚዳብሩበት ሁኔታ ሲፈጠር ነው፡፡

ነገር ግን አገራችን ይህን ሁኔታ እጅግ በተራዘመ ሂደት ለመፍጠርም በተመቻቸና በቀለለ ሁኔታ ላይ

አይደለችም፡፡ የዲሞክራሲ ጉዳይ በአገራችን የነፍስ አድን እንቅስቃሴ ጉዳይም ጭምር ስለሆነ በተፋጠነ

ሂደት መጠናቀቅ አለበት፣ አለበለዚያ ከጥፋት መዳን አትችልም፡፡

የዲሞክራሲ አገዛዝ በአፋጣኝ ስር እንዲሰድ እምነቱና ተቋሞቹ እንዲፈጠሩና እንዲጠናከሩ ከተፈለገ

መላው ሕብረተሰብ በዲሞክራሲ ስርዓት ግንባታው እንቅስቃሴ ውስጥ በስፋትና በቀጥታ መሳተፍ አለበት፡፡

…

የዲሞክራሲ ስርዓት ለመገንባት በሚደረገው የእለት ተእለት ትግል በቀጥታ ተሳታፊ እየሆነ ከልምዱ

መማር፣ ጉድለቶችን እያስተካከለ ጠንካራ ጎኖችን እያጎለበተ ከሥርዓቱ በቀጥታ ተጠቃሚ መሆን አለበት፡፡

በዚሁ ሂደት መላው ሕዝብ በተፋጠነ ሂደት ዲሞክራሲ ከሚያስገኝለት መብትና ጥቅም ተቋዳሽ እየሆነ

ከልምዱ ከውይይቱና ከክርክሩ እየተማረና የዲሞክራሲ ባሕሉን እያጠናከረ ለዲሞክራሲ የተመቻቸ ሁኔታ

በአፋጣኝ ሊፈጠር ይችላል፡፡ የዲሞክራሲ ተጠቃሚ፣ ጠበቃና ጠባቂ የሆነ ሰፊ ሕብረተሰባዊ ኃይል

በመፍጠር ታዳጊው ሥርዓት በእንጭጩ እንዳይቀጭጭና የአገራችንም ሕልውና አብሮ እንዳያከትም

ለማድረግ ይቻላል፡፡

……

እንደሚታወቀው ሁሉ የሀገራችን ድህነትና ኋላ ቀርነት እጅግ የከፋ ስር የሰደደና የተወሳሰቡ ምንጮች ያሉት

ነው፡፡ የተስተካከለ የልማት አቅጣጫ ተይዞ መላው ሕብረተሰብ ድህነትን ለመዋጋት ከዳር ዳር

በሚነቃነቅበት ወቅትም ቢሆን ከፍተኛ ትግልና ጊዜ የሚጠይቅ ሥራ መሆኑ የማይቀር ነው፡፡ ይህ

በሌለበት ሁኔታ ከአዙሪቱ መውጣት አይቻልም፣ ሕዝባችን ለከፍተኛ አደጋ መጋለጡ አይቀርም፡፡ ምልአተ

ሕዝቡ በልማት ተግባር ከዳር ዳር እንዲንቀሳቀስ ከተፈለገ ከሚገኘው ልማት በቀጥታ ተጠቃሚ መሆን

አለበት፡፡ ፖሊሲዎችን ለመቀየስ በሚደረገው ውይይት ክርክር በቀጥታ ተሳታፊ በመሆን ጥቅሙን

የሚያስጠብቁለት ፖሊሲዎች እንዲቀረጹ ማድረግ መቻል አለበት ፡፡ በአፈጻጸም ሂደቱም ከልምዱ እየተማረ

ማስተካከል አለበት፡፡ በውይይትና በተግባር ፖሊሲዎቹ በእርግጥም የሚጠቀሙት መሆናቸውን መገንዘብና

ማመን አለበት፡፡ ይህ ሳይሆን በሙሉ ልብ በልማት ተግባር ላይ በመሳተፍ አገሪቱንና ራሱን ማዳን

አይችልም፡፡ በሌላ አነጋገር በዴሞክራሲያዊ ሂደት በቀጥታና በሰፊው ተሳታፊ ካልሆነ በስተቀር በልማቱ

68

መስክ እንዲጫወት የሚፈለገውን ሚና መጫወት አይችልም፡፡ በአገራችን ዴሞክራሲ አንድ ተጨባጭ

የልማት ሀይል በመሆን ማገልገል አለበት ያልነው ጉዳይ በተሟላ አከዋኋን ተግባራዊ መሆን አይችልም፡፡

ስለሆነም የህዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ ካለው አጠቃላይ ተፈላጊነት በተጨማሪ የድህነትና ኋላ ቀርነት አዙሪትን

በመበጠስ ህዝባችንን ከጥፋት ለመታደግ የሚያስችል ቁልፍ መሳሪያችን መሆኑ ሊሰመርበት ይገባል፡፡

በአገራችን ተጨባጭ ሁኔታ ከህዝብ ወደ 85 በአቶ የሚሆነው አርሶ አደር ነው፡፡ በአርሶ አደሩ መካከል

በአሁኑ ወቅት ይህ ነው የሚባል የጥቅምም ሆነ የመብት ግጭትና ልዩነት የለም፡፡ አንድ ድርጅት የአርሶ

አደሩን መብትና ጥቅም ማስጠበቅን በዋነኛ ዓላማነት ይዞ ከተነሳና በአርሶ አደሩም ተቀባይነት ካገኘ

በፖለቲካ ሂደቱ ላይ ወሳኝ ተጽእኖ ማሳረፍ የሚችል ይሆናል፡፡ ከዚህ ውጭ ያለው የፖርቲዎች ቦታ እጅግ

ጠባብና የፖለቲካ ስልጣን ለመያዝ በቂ እድል የማይከፍት ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ ብዙዎቹ ፖርቲዎች

አዳዲስ በመሆናቸውና የየትኛውንም የሕብረተሰብ ክፍል መብትና ጥቅም በብቃት መወከል ያልቻሉ

በግለሰቦች ዙሪያ የተሰባሰቡ ሆነው ይገኛሉ፡፡ የፖለቲካ ድርጅቶች በዚህ መልኩ እጅግ ደካማ በሆኑት

ወቅት ከነሱ ባሻገር ሄዶ እያንዳንዱ የህብረተሰብ ክፍልና ዜጋ በብቃት ማሳተፍ አማራጭ የሌለው ይሆናል፡፡

የህዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ እጅግ በጣም ተፈላጊ የሚሆንበት አንዱ ምክንያትም ይሄው ነው፡፡

/ በኢትዮጵያ የዲሞክራሲ ስርዓት ግንባታ ጉዳዮች ላይ የተወሰደ /

ከዚህ በላይ የቀረበው ጽሁፍ፣

1. ዲሞክራሲ ለኢትዮጵያ የህልውና ጉዳይ እንደሆነ፣ ዲሞክራሲ በአገራችን ህልውናችንን

ሊያስጠብቅ የሚችለው በተራዘመ ሂደት ሳይሆን በአፋጣኝ ከተገነባ ብቻ እንደሆነ፣ ይህ ለማሳካት

የሚያስችል የተገነባ የዲሞክራሲ ተቋማት እንደሌለ፣

2. በኢትዮጵያ ድህነትን በፍጥነት ማስወገድ የህልውና ጉዳይ እንደሆነ እና ድህነቱን

የማስወገድ ሥራ እውን ሊሆን የሚችለው የመላው ህብረተሰብ የነቃ ተሳትፎ ሲኖር ብቻ እንደሆነ፣

3. 85 በመቶ የሚሆነው ህዝብ አርሶ አደር በሆነበት አንድ ድርጅት የአርሶ አደሩን መብትና

ጥቅም ማስጠበቅና ዋነኛ ዓላማው አድርጎ ከተነሳ በፖለቲካ ሂደቱ ላይ ወሳኝ ተጽእኖ ማሳረፍ የሚችል

በመሆኑና ለሌላ ፖርቲ ስልጣን ለመያዝ በቂ እድል የማይከፍት በመሆኑና ሌሎች የፖለቲካ ፖርቲዎችም

እጅግ ደካማ በሆኑበት ሁኔታ እያንዳንዱ የህብረተሰብ ክፍልና ዜጋ በብቃት ማሳተፍ አማራጭ የሌለው

መሆኑን፣

በማስቀመጥ በአትዮጵያ ዲሞክራሲን ለመገንባት የሕዝቡ ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ መተኪያ የሌለው

እንደሆነ ያስቀምጣል፡፡

ስለሆነም፣

69

ሕዝቡ በቀጥታ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ የሚያደርግበት ሁኔታ ካልተመቻቸ ዲሞክራሲ

በፍጥነት ሊገነባ አይችልም፣

በኢትዮጵያ ዲሞክራሲ በፍጥነት ካልተገነባ በረጅም ጊዜ ሊነገባ የሚችልበት እድል

የለውም፡፡

ስለሆነም የሕዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ በሌለበት ዲሞክራሲ እውን ሊሆን አይችልም፡፡

ስለሆነም በሕገመንግሥቱ የተደነገገው የሕዝብ ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ የዲሞክራሲው ልዩ

ባሕርይ ነው ማለት ነው፡፡

በኢትዮጵያ ተጨባጭ ሁኔታ የሕዝቡ ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ ማለት ምን ማለት ነው? እንዴት ይገለጻል?

ሕዝቡ ቀጥተኛ ተሳትፎ እንዲያደርግ የሚፈለግ ከሆነ ይህንን ሊያደርግ የሚችለው በተግባር ቀጥተኛ ተሳትፎው

ሊገለጽ በሚችልበት ሁኔታ ነው፡፡ ይህ ደግሞ እውን ሊሆን የሚችለው ቀጥተኛ ዲሞክራሲ የሚገለጽባቸው

ሁኔታዎች አነስተኛ የሕዝብ ቁጥር ባለበት ሁኔታ ነው፡፡ ይህ ደግሞ ሊገለጽ የሚችለው በዝቅተኛ ደረጃ በሚገኙ

የአስተዳደር እርከኖች ነው፡፡ ስለሆነም በቂ የመወሰን ስልጣን ያለው ያልተማከለ አስተዳደር ሲኖር የህዝብ

ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎን መርህ ተግባራዊ ማድረግ ይቻላል ማለት ነው፡፡

ዝቅተኛ የአስተዳደር እርከኖችን ማቋቋም በሚመለከት በሕገ-መንግሥቱ አንቀጽ 5 ዐ/4/ የሚከተለው ተደንግጎ

እናገኛለን፡፡

ክልሎች በክልልነትና ክልሎች አስፈላጊ ሆነው በሚያገኙዋቸው የአስተዳደር እርከኖች ይዋቀራሉ፡፡ ህዝቡ

በዝቅተኛ የአስተዳደር እርከኖች በቀጥታ ይሳተፍ ዘንድ ለዝቅተኛ እርከኖች በቂ ስልጣን ይሰጣል፡፡

በአገራችን ሁኔታ ዝቅተኛ የአስተዳደር እርከኖች የምንላቸው የገጠር ወረዳዎች የከተማ ማዘጋጃ ቤቶችና

በስራቸው የተዋቀሩ የገጠርና የከተማ ቀበሌዎች ናቸው፡፡

ከዚህ አንፃር በቀበሌ ደረጃ ያሉ ምክር ቤቶች ሰፋ ያለ ቁጥር ያላቸው እንዲሆን ከተደረገ በቀበሌው ኗሪ

ከሆነው ህዝብ ውስጥ ከፍተኛ ግምት የሚሰጠው ቁጥር የቀበሌ ምክር ቤት አባል ስለሚሆን የህዝቡን

ቀጥተኛ ተሳትፎ ከማረጋገጥ አኳያ ልዩ አስተዋጽኦ ሊያበረክት ይችላል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ በነዚህ ደረጃዎች

ያሉ ምክር ቤቶች በመሰረታዊ ጉዳዮች ላይ ውሣኔዎችን ከመወሰናቸው በፊት ህዝቡን በቀጥታ በየቀበሌውና

በየመንደሩም ይሁን በየማህበሩ እያሰባሰቡ ሊያማክሩና ሊያወያዩ ይችላሉ፡፡

/ በኢትዮጵያ የዲሞክራሲ ስርዓት ግንባታ ጉዳዮች ከሚል ጽሁፍ የተወሰደ /

አሁን በኢትዮጵያ አገራችን በዝቅተኛ ደረጃ የሚገኙ የቀበሌና ገበሬ ማህበራት ውስጥ ህብረተሰቡ በቀጥታ

የሚሳተፍባቸው በርካታ አባላት ያሉት መማክርት ጉባኤዎች ያሉ ሲሆን፣ ከዚህ በተጨማሪ በተለያዩ በአካባቢ

70

ልማትና ጥበቃ በኩል ህብረተሰቡን የሚያሳትፉ እንቅስቃሴዎች የሚደረጉ መሆኑን ስንመለከት ይህ ህዝቡ

በራሱ ጉዳይ ቀጥተኛ ተሳትፎ እያደረገ መሆኑን፣ ስለሆነም የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት መሆኑን እያረጋገጠ

መሆኑን እንረዳለን፡፡

ስለሆነም ከዚህ በላይ እንደተመለከትነው ህገመንግስቱ የተመሰረተበት አንዱ መሰረታዊ መርሆ የሆነው

የህዝቦች ሉአላዊነትን ያረጋገጠ መሆኑ ሲሆን፣ ይህም፣

በኢትዮጵያ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት ህዝቡ እንደሆነ፣

ይህም ተወካዮቹን በመምረጥና፣ በቀጥታ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎ እንደሚገለጽ፣

ተወካዮቹን ለመምረጥም አለምአቀፍ ልምዶችና ስርአቶች የሚጠይቁትን የምርጫ መርሆዎችንና

ስታንዳርዶችን የያዘ የምርጫ ህግ ያለን እንደሆነ፣

ምርጫን በተመለከተ መሰረታዊ ከሆኑት የምርጫ ስርአቶች የአብላጫ ስርአትን የሚከተል እንደሆነ፣

ምርጫ እኩልነት፣ ርትእ ወዘተ መርሆዎችን ባሟላ መልኩ ለመፈጸም የሚያስችሉ ዝርዝር መርሆዎች

መኖራቸውን፣

ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች መከበራቸውን፣

መደራጀትና መሰባሰብ የተከበረ መሆኑን፣

የምርጫ ስርአቱ በታዛቢዎች ወዘተ የሚታይ መሆኑን፣

ቅሬታ የሚቀርብበት ስርአት መኖሩን፣

ቀጥተኛ ዲሞክራሲያዊ ተሳትፎን በሚመለከት በቀበሌ ደረጃ የህዝብ ተሳትፎ መኖሩን፣

የተረዳን ሲሆን፣ ከዚህ በመነሳት የህዝብ ሉአላዊነትን ሊያረጋገጥ የሚችል ስርአት በመገንባት ላይ እንደሆነ

መረዳት እንችላለን፡፡

የመወያያ ጥያቄዎች

1. ሉዓላዊነትን በሚመለከት በኢትዮጵያ የነበሩት የተለያዩ ሕገመንግሥት ያሰፈሩት እንደሚከተለው ነው፡፡

የኃይለሥላሴ ሕገመንግሥት አንቀጽ 1 ሉዓላዊነትን ሲገልጽ እንደሚከተለው ነው፡፡” የኢትዮጵያ ንጉሰ

ነገሥት መንግሥት ግዛት በኢትዮጵያ ዘውድ ሙሉ ገዥነት ሥር የሚገኙት አገሮች ሁሉና ባህሮችም

ደሴቶቹም ጭምር ነው፡፡ ሙሉ ገዥነቱና አገሮቹ የማይነጣጠሉ ናቸው፡፡ አገሮቹና የገዥነት መብቶቹም

ለባእድ የማይተላለፉ ናቸው፡፡” ሉዓላዋነት በዚህ ሰነድ ” ሙሉ ገዥነት” በሚል መልኩ የቀረበ ነው፡፡

የደርግ ሕገመንግሥት አንቀጽ 1/2/

የኢትዮጵያ ሕዝባዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ደሴቶቹንም ጨምሮ የየብስ የአየርና የባህር ግዛቱ

የማይነጣጠልና የማይደፈር ሉአላዊ መንግሥት ነው”

71

አንቀጽ 3 /1/ በኢትዮጵያ ሕዝባዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ስልጣን የሰርቶ አደሩ ሕዝብ ነው፡፡

በእነዚህ የተለያዩ ሕገመንግሥቶች ላይ እንደተመለከተው ሉአላዊነት የተገለጸው ከግዛትና ከድንበር አንጻር

ነው፡፡ የኢፌዲሪ ሕገመንግሥት ደግሞ ሉአላዊነትን ከግዛትና ድንበር አንጻር ሳይሆን ከሕዘቦች መብት ጋር

በማያያዝ የቀረበ ነው፡፡ ትክክለኛው የሉዓላዊነት መገለጫ የትኛው ነው?

2. ደርግ በሕገመንግሥቱ ስልጣን የሰርቶ አደሩ ነው የሚል ድንጋጌ ነበረው፡፡ ይሁንና በደርግ ጊዜ ስልጣን

የሰርቶ አደሩ አልነበረም፡፡ የኢፌዲሪ ሕገመንግሥት ስልጣን የኢትዮጵያ ብሄር፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች ነው

ይላል፡፡ በእርግጥ ስልጣን የብሄር፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች ለመሆኑ ማረጋገጫው ምንድነው?

3. ሕዝብ የሉዓላዊ ስልጣን ባለቤት የሚሆነው ለምንድነው? የሕዝብ ሉአላዊነት የሚመነጨው ከምንድነው?

የመንግሥት ስልጣን የያዙ ሰዎች ሕዝብ ሉአላዊ ነው በማለተቸው ነው? ሕዝብ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት

ላይሆን ይችላል ወይ?

4. ኢትዮጵያ በምርጫ ስርአት የአብላጫ ድምጽ ስርዓትን መከተሏ ተገቢ ነው ወይ? ሌሎች የምርጫ ስርአቶች

በኢትዮጵያ ተግባራዊ ቢሆኑ ምን ጠቀሜታ? ምን ጉዳት አለው?

5. ዜጎች በአንድ አገር ቢኖሩም በስርአቱ ሁሉም እኩል ተጠቃሚ ሁሉም እኩል ተጎጂ አይደሉም፡፡ ሀብትና

ንብረት ያለው በስርአቱ በከፍተኛ ደረጃ ተጠቃሚም ሆነ ተጎጂ ሊሆን ይችላል፡፡ ስለሆነም ሁሉም እኩል

ተጠቃሚና ተጎጂ ባልሆነበት ሁኔታ ለሁሉም እኩል ድምጽ እንዲኖረው ማድረግ ተገቢ ነው ወይ?

6. በህገመንግስቱ አንቀጽ 9(2) ማንኛውም ዜጋ የመንግስት አካላት የፖለቲካ ድርጅቶች ሌሎች ማህበራት

እንዲሁም ባለስልጣኖቻቸው ህገመንግስቱን የማስከበርና ለህገመንግስቱ ተገዢ የመሆን ሀላፊነት

አለባቸው ይላል፡፡ በምርጫ ቅስቀሳ ወቅት ህገመንግስቱ የህዝብ ሳይሆን በህዝቡ ላይ በጉልበት የተጫነ

ነው ብሎ መቀስቀስ ይህንን ድንጋጌ መጣስ አይደለም ወይ? በምርጫ ህጉ በምርጫ ቅስቀሳ ወቅት ከባድ

ወንጀል እንደሚያሲዝ ደንግጎአል፡፡ ህገመንግስቱ የህዝብ አይደለም ብሎ መቀስቀስ ከባድ ወንጀል ነው

ወይ? ከባድ ወንጀል ምንድነው?

7. የምርጫ ውጤትን አለመቀበል መብት ነው ወይስ ሕግን መጣስ?

8. በምርጫ ውድድር የታዛቢዎች ሚና ምንድነው?

5.2. የህገ መንግስት የበላይነት የኢፌዲሪ ህገመንግስት የተመሰረተበት ሌላው መሰረታዊ መርሆ ወይም ምሰሶ የህገመንግስት የበላይነት ነው፡፡

ህገመንግሥት አንቀጽ 9

72

1. ህገመንግሥቱ የሀገሪቱ የበላይ ሕግ ነው፡፡ ማንኛውም ሕግ ልማዳዊ አሰራር እንዲሁም

የመንግሥት አካል ወይም ባለስልጣን ውሣኔ ከዚህ ሕገ መንግሥት ጋር የሚቃረን ከሆነ

ተፈጻሚነት የለውም፡፡

2. ማንኛውም ዜጋ የመንግሥት አካላት የፖለቲካ ድርጅቶች ሌሎች ማህበራት እንዲሁም

ባለስልጣኖቻቸው ሕገመንግሥቱን የማስከበርና ለህገመንግሥቱ ተገዥ የመሆን ኃላፊነት

አለባቸው፡፡

3. በዚህ ሕገ መንግሥት ከተደነገገው ውጭ በማናቸውም አካኋን የመንግሥት ስልጣን

መያዝ የተከለከለ ነው፡፡

4. ኢትዮጵያ ያፀደቀቻቸው ዓለም አቀፍ ስምምነቶች የሀገሪቱ ሕግ አካል ናቸው፡፡

ይህ ህገመንግስት የኢትዮጵያ ብሄሮች፣ ብሄረሰቦችና ህዝቦች ሉአላዊ ስልጣን መግለጫና ማረጋገጫ በመሆኑ

የህጎች ሁሉ የበላይ ህግ ነው፡፡ የህገመንግስቱ የበላይነት የሚከበረውም፣

ህገመንግስቱን በማክበር፣

ህገመንግስቱን በማስከበርና

ለህገመንግስቱ ተገዢ፣

በመሆን መሆኑን በግልጽ ያስቀምጣል፡፡

ስለኢፌዲሪ የህገመንግስት የበላይነት በዝርዝር ከመመልከታችን በፊት ስለህግ የበላይነት በመጠኑ መዳሰስ

ተገቢ ነው፡፡

5.2.1. የህግ የበላይነት ጽንሰሀሳብ

የሕግ የበላይነት ማለት ማንም ሰው ቢሆን ከሕግ በላይ አይደለም፣ ለሚሠራው ሥራ ሁሉ ተጠያቂ ነው

ማለት ነው፡፡ የሕግ የበላይነት በሌለበት ሁኔታ ሊኖር የሚችለው የሰዎች የበላይነት፣ ይህም ማለት ጉልበትና

ኃይል ያላቸው ሰዎች የበላይነት ነው፡፡ ሁሉም ሰው በሕግ በማይጠየቅበት ሥርዓት ተጠያቂ ያልሆነው

ወገን እንደፈለገውና እንዳሻው ማድረግ ይችላል ማለት ነው፡፡ በታሪክ ገዥዎችና ሕግ አንድና አንድ

የነበሩበት ጊዜ ነበር፡፡ ስለሆነም ሕግ ማለት የገዥው ፍላጎትና ፈቃድ ማለት ነበር፡፡

What pleases the ruler is the law.

የሕግ የበላይነትን ማክበር ማለት፣

የሀገሪቱ የበላይ ሕግ የሆነውን ሕገ መንግሥቱን ማክበርና ማስከበር፣

73

በሕገ መንግሥቱ መሠረት ሥልጣን የተሰጣቸው አካላት የሚሰጡትን ውሳኔ

ማክበርና ለውሳኔ ተገዢ መሆን፣

በሚሰጡት ውሳኔዎች ላይ ቅሬታ ከአለ፣ በህገ መንግስቱ የተረጋገጡት

መብቶች ከተጣሱ፣ ወይም ማንኛውንም አይነት አለመግባባት የተቀመጡ የህግ ስርአቶች ተከትሎ

እንዲስተካከሉ፣ እንዲታረሙ ማድረግ፣

ማለት ነው፡፡

የሕግ የበላይነት በተለያዩ መልኮች ይገለጻል፡፡

1. ሥልጣንን መወሰን ( Limitation of power )

የሕግ የበላይነት አንዱ መሠረታዊ መገለጫ ባለሥልጣኖች እንደፈለጉት ያለገደብ የሚወስኑበት ሁኔታ

እንዳይኖር በማድረግ የመወሰን ሥልጣናቸውን መገደብ ነው፡፡ Rule of law puts limits on the

discretionary power of the government, including the power to change

laws.

ይህም ማለት ማንኛውም የስልጣን አካል ወይም ባለሥልጣን የሚሰራው ሥራ በህግ በተሰጠው

ስልጣን ላይ ብቻ መሆን አለበት ማለት ነው፡፡ በህግ ከተሰጠው ስልጣን በላይ መስራት ያለስልጣን

መሥራት ስለሆነም የህግ መጣስ ይሆናል ማለት ነው፡፡

2. በህግ ፊት እኩልነት፣

የህግ የበላይነት ሌላው መገለጫ ማንኛውም ሰው የፈለገው የስልጣን ደረጃ ይኑረው ሁሉም ሰው በህግ

ፊት እኩልና ተጠያቂ ይሆናል ማለት ነው፡፡ ስለሆነም በየትኛውም ደረጃ የሚገኝ ሰው ለሚፈጽመው የህግ

መጣስ በተመሳሳይ ህግና ስርዓት መሠረት ይጠየቃል ማለት ነው፡፡

3. ስልጣንን በመጠቀም ጊዜ የሚኖር የሥነሥርዓትና አፈጻጸም ሥርዓት፣

ማንኛውም የሥልጣን አካል ወይም ባለስልጣን ለመወሰን ስልጣን ባለው ጉዳይ ላይ ሲወስን በውሣኔ

አሰጣጡ ሂደት ሊከተላቸው የሚገቡ ስርዓቶች፣ ሊጥሳቸው የማይችሉ መሠረታዊ መብቶች አሉ፡፡ ስለሆነም

የመወሰን ስልጣን ቢኖረውም በሚወስንበት ጊዜ ሊከበሩ የሚገባቸው የሥነሥርዓት ህጎችና ደንቦች ቀደም

74

ብለው የተዘጋጁና ሁሉም ሰው የሚያውቀቸው ሊሆኑ ይገባል፡፡ እነዚህ ህጎች በግልጽነት ተግባራዊ መደረግ


If the government is to be restricted in its exercise of discretion, the

government has to follow legal procedures that are pre-fixed and pre-

announced.

ስለሆነም ለምሣሌ ወንጀል ሰርቶአል ተብሎ የሚጠረጠር ሰው ላይ ምርመራ ሲደረግ ወይም ክስ

ቀርቦ ሲወሰንበት በማስረጃ ማሰባሰብ፣ በክርክር ሂደት ላይ የህግ አስፈጻሚውና ፍርድ ቤቱ

ሊያከብረው የሚገባው ስርዓት ማለት ነው፡፡ ህግ አውጪው ህግ በሚያወጣበት ጊዜ ሊጥሳቸው

የማይችላቸው መሰረታዊ መብቶች እንደአሉ ሁሉ ሕግ በማውጣት ጊዜ የሚከተላቸው ስርዓቶችም

በዚህ ውስጥ የሚካተቱ ናቸው፡፡

የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት የሆነው ህዝብ በተወካዮቹ አማካይነት ያወጣቸውን ህጎች ሲጣሱ የሚጥሰው

ወገን ተጠያቂ ካልሆነ የህዝብ ሉአላዊነት ተጣሰ ማለት ነው፡፡ የሕዝብ ሉአላዊነት የሚረጋገጥ ከሆነ የሕግ

የበላይነት መረጋገጥ ይኖርበታል፡፡ የህዝብ ሉአላዊነትና የህግ የበላይነት ሊነጣጠሉ የማይችሉ ናቸው፡፡

በዲሞክራሲያዊ ስርዓት ህጎች የህዝብ ሉአላዊነት መገለጫ ስለሆኑ ዜጎች እንዲያከብሩ የሚጠየቁት ሌላ

ሰው በእነሱ ላይ የጫነውን ሕግ ሳይሆን እራሳቸው በቀጥታ ወይም በተወካዮቻቸው አማካይነት ያወጡትን

ሕግ ነው፡፡ ስለሆነም በዲሞክራሲያዊ ስርዓት ውስጥ ይህ ዜጎች ህጉን አክብረው እንዲኖሩ አንድ መሠረታዊ

ምክንያት ነው፡፡ ስለሆነም በዲሞክራሲያዊ ስርዓት ህጉን ለማክበር ምቹ ነባራዊ ሁኔታ አለ ማለት ይቻላል፡፡

5.2.2. የህግ የበላይነትን ለማስፈን የተቀመጡ የህግ ስርአቶች

1. ስልጣንን በህግ መገደብ

በማንኛውም ስርዓት የህግ የበላይነት እንዲረጋገጥ ከተፈለገ ገደብ የሌለው ስልጣን ያለው የመንግሥት

አካል መኖር የለበትም፡፡ ማንኛውም የመንግሥት አካል ስልጣኑ በህግ የተገደበ መሆን አለበት፡፡

በዲሞክራሲያዊ ስርዓት ህገመንግሥቶች የከፍተኛው የስልጣን አካል / የህግ አውጪው ስልጣን / ስልጣን

በህገመንግሥቱ የተገደበ ነው፡፡ ህግ አውጪው አካል ህግ የማውጣት ስልጣን ቢኖረውም ያለገደብ

እንደፈለገው የሚያወጣው ሳይሆን በህገመንግሥቱ የተቀመጡ መሰረታዊ መብቶችንና ነጻነቶችን

እንዲሁም የህግ ስርዓቶችን ባከበረ መልኩ ብቻ ነው ማውጣት የሚችለው፡፡ የሚወጡት ህጎች መሰረታዊ

የሆኑ መብቶችን የሚያከብሩና የማይጥሱ መሆን አለባቸው፡፡

75

2. የስልጣን / ሥራ ክፍፍል መኖር፣

ስልጣን በአንድ ቦታ ከማከማቸት ስልጣንን መከፋፈል የህግ የበላይነትን ለማረጋገጥ እንደአንድ መሣሪያ

ይጠቀሳል፡፡ በንድፈ ሀሳብ ደረጃ ስልጣን አይከፋፈልም የሚከፋፈለው ተግባራቱ ናቸው የሚል ክርክር

የሚያቀርቡ ምሁራን እንዳሉ ሁሉ፣ ስልጣን ይከፋፈላል ብለው የሚከራከሩ ምሁራን አሉ፡፡ ይህ የንድፈሀሳብ

ክርክር እንደተጠበቀ ሆኖ በሁሉም ደሞክራሲያዊ ስርዓቶች ማለት ይቻላል የመንግሥት አካላት በህግ

አውጪ፣ ህግ አስፈጻሚና ህግ ተርጓሚ የተከፋፈለ ነው፡፡ ስለሆነም ህግ አውጪው ህግ ከማውጣት አልፎ

ህግ በማስፈጸም ስራ ውስጥ አይገባም፣ ወይም የዳኝነት ሥራ አይሰራም፡፡ የህግ አስፈጻሚውም ህግ

ከማስፈጸም ውጪ ህግ የማውጣትም ሆነ የዳኝነት ስራ አይሰራም፡፡ የዳኝነት አካሉም ዳኝነት ከመስጠት

ውጪ ህግ አያወጣም አያስፈጽምም፡፡

ይሁንና የእነዚህ አካላት አንዱን ሌላው የመቆጣጠሩ ሁኔታ እንደየስርአተ መንግሥቱ ይለያያል፡፡ ለምሳሌ

በኘሬዚዳንታዊ ስርዓት ውስጥ ኘሬዚዳንቱና የፖርላማ አባላቶች በቀጥታ በህዝብ የሚመረጡ ስለሚሆኑ

አንዱ ሌላውን መቆጣጠር የሚችልበት ስርአት ነው፡፡ በዳኝነት ስራ ላይ የሚቀመጠው የመንግሥት

ሀላፊም በሁለቱ የሥልጣን አካላት ስምምነት የሚመረጥ በመሆኑ የዳኝነት አካሉ በአንደኛው ወገን ተጽእኖ

ስር እንዳይወድቅ ያደርገዋል፡፡ የዳኝነት ስርዓቱ ደግሞ በሚቀርብለት ክስ መሠረት በእነዚህ አካላት የተሰሩ

ህግን ያልተከተሉ፣ ስራዎች ወይም ከህግ ውጭ የተሰሩ ስራዎች እንዲስተካከሉ፣ አጥፊው እንዲቀጣ፣

ተጎጂው እንዲካስ ያደርጋል፡፡ ለምሳሌ በአሜሪካ ህግ አውጭው አካል የሚያወጣው ሕግ በህገ

መንግሥቱ የተደነገጉትን መሰረታዊ መብቶች የሚቃረን ከሆነ በፍርድ ቤት ክስ ቀርቦበት ሊሻር ይችላል፡፡

በሌላ በኩል በፖርላሜንታዊ ስርዓት ህዝቡ በቀጥታ የሚመርጠው የህዝብ ተወካዮች የሚገኙበትን ህግ

አውጪውን ብቻ ስለሚሆንና የሉአላዊነት መገለጫ ተደርጎ የሚወሰደው ይህ አካል ስለሚሆን ስልጣን

እንደተከፋፈለ ተደርጎ አይቆጠርም፡፡ ህግ አውጪው ከመሀከሉ የአስፈጻሚውን አካል የሚመርጥበት

ስርአት በመሆኑ ፖርላማው ከሁሉም የበለጠ ስልጣን ያለው ሲሆን በኘሬዚዳንታዊ ስርዓት እንዳለው ሌሎች

አካላት የሚቆጣጠሩት አይደለም፡፡ ይሁንና የስራ ክፍፍሉ ግን ተመሳሳይነት ያለው ነው፡፡ በዚህ ስርዓት

ውስጥ የህግ አውጪው አካል በህጉ መሠረት መሰራቱን ለማረጋገጥ የተቀመጠ ስርዓትም እንየአገሩ

ይለያያል፡፡ በኢፌዲሪ ህገ መንግሥት የህግ አውጪው የሚያወጣው ሕግ ህገመንግሥቱን የሚቃረን ሆኖ

ከተገኘ እና ይህንን በሚመለከት ጥቅም ያለው ወገን ከጠየቀ የፌዴሬሽን ምክር ቤት ህጉ በእርግጥም ህገ

መንግሥቱን የሚቃረን ሆኖ ከአገኘው ሊሽረው ይችላል፡፡ ስለሆነም በኢትዮጵያ ሁኔታ ህግ አውጪውን

የሚቆጣጠር አካል በመኖሩ የህግ የበላይነትን ለማረጋገጥ ጠንካራ ስርዓት እንደአለ ያመለክታል፡፡

76

ስልጣን ወደጎን ብቻ ሳይሆን ወደታች የሚከፋፈልበት ስርዓትም በተመሳሳይ መልኩ የስልጣን ክፍፍል አካል

ነው፡፡ ፌዴራላዊ አወቃቀር ባላቸው አገራት ስልጣን በፌዴራል መንግሥቱና በክልል መንግሥታት መካከል

ይከፋፈላል፡፡ በኤፌዲሪ ቅረጻ መንግሥቱ ፌዴራላዊ በመሆኑ ምክንያት ለፌዴራል መንግሥትና ለክልል

መንግስት የተከፋፈለ ነው፡፡ በኢ.ፈ.ዲ.ሪ ሕገ-መንግሥቱን ለመለወጥ የበርካታ ክልላዊ መንግስታት

ስምምነት ያስፈልጋል ይህም ሥልጣንን ለተለያዩ አካላት በመከፋፈል የህግ የበላይነትን ለማስጠበቅ

ጠንካራ ዋስትና መኖሩን የሚያሳይ ነው፡፡

3. የዜጎች ዲሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብቶች መከበር

የዜጎች ዲሞክራሲያዊና ሰብአዊ መብቶች በመከበራቸው ዜጎች በመብታቸው ተጠቅመው በመንግሥት

ላይ የሚታዩ ድክመቶችንና ስህተቶችን ጥፋቶችን የሚያጋልጡበት በዚህም መሰረት ሌሎች የመንግሥት

የስልጣን አካላት በህግ መሠረት ስራቸውን እንዲወጡ በማድረግ የህግ የበላይነት እንዲከበር ከፍተኛ ሚና

አላቸው፡፡ ከዚሁ ጋር ተያይዞም ዜጎች ተወካዮቻቸውን በማንኛውም ጊዜ የመጥራትና የመተካት መብታቸውን

በመጠቀም ተወካዮቻቸውን ሊሽሩ ስለሚችሉ መንግሥት በሕግና በህግ መሠረት ብቻ እንዲሰራ

የሚያስገድድ አሰራር ነው፡፡

ይሁንና የህግ የበላይነት ሲባልና ህግ መከበር አለበት ሲባል ስርዓቱን ባልጠበቀና ከስልጣን ውጭ የወጣ

ህግን ማክበርንም ይጠይቃል ወይ? የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል፡፡ በዲሞክራሲያዊ ስርዓተ መንግሥት ውስጥ

ስርዓቱን ባልጠበቀ መሰረት የሚወጣ ህግ ህግ አይደለም፡፡ ስለሆነም ይህንን አለማክበር እንደህግ መጣስ

አይታይም የሚል ክርክር ሊቀርብ ይችላል፡፡

በብዙዎች ዲሞክራሲያዊ ስርዓት በተመሰረተባቸው አገራት ማንኛውም የስልጣን አካል የሚያወጣው ሕግ

ወይም ደንብ የሚታረምበትና የሚስተካከልበት ስርዓት አለ፡፡ ስለሆነም ህጉ በአግባቡ ሥርዓቱን ጠብቆ የወጣ

ነው ወይም አይደለም ብሎ ለመወሰን የሚችለው በስርዓቱ ውስጥ ይህንን ለመወሰን ስልጣን ያለው አካል ነው

እንጂ ማንም ሰው አይደለም፡፡ ስለሆነም ማንኛውም ወገን ይህንን ስርዓት ተከትሎ ህጉ እንዲሻር ወይም

እንዲለወጥ ጥያቄ በማቅረብ ውሣኔ እንዲሰጥ ማድረግ እንጂ ስልጣን ባለው አካል የወጣን ሕግ ወይም

የተሰጠን ውሣኔ ሥርዓቱን የጠበቀ አይደለም ወይም ለምሣሌ ከሕገ-መንግሥቱ ጋር ይቃረናል በማለት

አለማክበር አይችልም፡፡ የሕግ የበላይነት የሚረጋገጠው ማንኛውም ሰው ይህ ህግ ከስልጣን ውጪ የወጣ

ስለሆነ ህግ አይደለም ስለሆነም አላከብርም በማለት ሳይሆን ህጉ እንዲሻር ወይም እንዲለወጥ በተቀመጠው

ሥርዓት መሠረት ሥልጣን ላለው አካል በማቅረብና እንዲታረም በማድረግ ብቻ ነው፡፡

77

የህግ የበላይነት ባለበት የሰውን ውሣኔ ሰጪነት (Discrption ) ሙሉ በሙሉ ይጠፋል ማለት አይደለም፡፡

እያንዳንዷ ጉዳይ በሕግ ተወስና ትቀመጥ ቢባል ለአፈጻጸም አስቸጋሪ እንዲሁም ውሣኔ ከተጨባጭ ሁኔታ ጋር

እየተገናዘበ መሰጠት የሚገባው ከመሆኑ አንፃር ፍትህንም ማዛባት ይሆናል፡፡ ከዚህ በተጨማሪ የሚቻልም

አይደለም፡፡ እራሱ ህጉ ቢሆንም ዝምብሎ የመጣ ሳይሆን በሰዎች የሚወጣ ነው፣ በራሳቸው ተግባራዊ የሚሆኑ

ሳይሆኑ በሰው አማካይነት ተግባራዊ የሚሆኑ ናቸው፡፡ ስለሆነም ዋናው ጥያቄ የሰዎችን አገዛዝ

( Discrpetion) ሙሉ በሙሉ ማስወገድ ሳይሆን በህግ የበላይነትና በሰዎች የመወሰን ነጻነት መሀል

ሚዛኑን ለመጠበቅ ነጻነትን እኩልነትን እና ፍትህን ማረጋገጥ ወይም ማግኘት የሚቻልበት ሥርዓት መዘርጋት

ነው፡፡

5.2.3. 5.2.3. ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት በጠቅላላውበጠቅላላው

ህገህገ መንግስትመንግስት የአንዲትየአንዲት አገርአገር የበላይየበላይ ህግህግ እንደሆነእንደሆነ በተለምዶበተለምዶ የምንሰማውናየምንሰማውና በብዙበብዙ ዖሑፎችዖሑፎች ተገልፆተገልፆ

የምናገኘውየምናገኘው ሀሳብሀሳብ ነው፡፡ነው፡፡ ሆኖምሆኖም

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ስንልስንል ምንምን ማለታችንማለታችን ነውነው??

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ተፈጠሯዊተፈጠሯዊ ባህሪያትባህሪያት ((ኢስንስኢስንስ) ) ምንምን ምንምን መሠረታዊመሠረታዊ ሀሳቦችንሀሳቦችን

ያጠቃልላልያጠቃልላል??

አንዲትአንዲት አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት የአገራቱየአገራቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆናቸውንመሆናቸውን የሚያረጋግጡባቸውየሚያረጋግጡባቸው ዘዴዎችዘዴዎች

ምንድንምንድን ናቸውናቸው??

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት የማክበርናየማክበርና የማስከበርየማስከበር ግዴታናግዴታና ኃላፊነትኃላፊነት ያለባቸውያለባቸው አካላትአካላት የትኞቹየትኞቹ

ናቸውናቸው??

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ ዕውንዕውን የሚሆነውየሚሆነው እንዴትእንዴት ነውነው? ? የሚሉትንየሚሉትን ጥያቄዎችጥያቄዎች

ለመመለስለመመለስ ፅንሰፅንሰ ሀሳቡንሀሳቡን በዝርዝርበዝርዝር ማየትናማየትና መተንተንመተንተን ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ስንልስንል በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ማናቸውንምማናቸውንም ሰውናሰውና የመንግስትየመንግስት አካልአካል ወይምወይም

ባለሥልጣንባለሥልጣን የመግዛትየመግዛት (Govern (Govern የማድረግየማድረግ) ) ወይምወይም የማስገደድየማስገደድ ሀይልሀይል ወይምወይም ብቃትብቃት አለውአለው ማለታችንማለታችን ነው፡፡ነው፡፡

እዚህእዚህ ላይላይ የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ስንል፡ስንል፡- -

ማናቸውምማናቸውም የመንግስትየመንግስት አካልአካል ማለትምማለትም ህገህገ አውጭ፣አውጭ፣ ህግህግ አስፈፃሚአስፈፃሚ እናእና ህግህግ ተርጓሚተርጓሚ አካልአካል

የስልጣንናየስልጣንና ሀላፊነታቸውሀላፊነታቸው የሚመነጨውናየሚመነጨውና የሚቀዳውየሚቀዳው ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ መሆኑን፣መሆኑን፣

ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነታቸውንሀላፊነታቸውን ሥራሥራ ላይላይ በሚያውሉበትበሚያውሉበት ጊዜጊዜ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የማክበርየማክበር ሀላፊነትሀላፊነት

ያለባቸውያለባቸው መሆኑን፣መሆኑን፣

78

ማናቸውምማናቸውም የመንግስትየመንግስት አካልአካል በህገበህገ መንግስትመንግስት በተሰጠውበተሰጠው ስልጣንስልጣን ለመጠቀምለመጠቀም ወይምወይም በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ የተሰጠውንየተሰጠውን ስልጣንስልጣን አላግባብአላግባብ በመጠቀምበመጠቀም ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ማናቸውምማናቸውም ህገህገ

ውሣኔውሣኔ ወይምወይም ሌላሌላ አይነትአይነት ተግባርተግባር ቢፈፅምቢፈፅም አድራጎቱአድራጎቱ ህጋዊህጋዊ አስገዳጅነትአስገዳጅነት እናእና ተፈፃሚነትተፈፃሚነት

የማይኖረውናየማይኖረውና ፈራሸፈራሸ መሆኑን፣መሆኑን፣

የፌዴራልየፌዴራል ቅርፀቅርፀ መንግስትመንግስት ባለባቸውባለባቸው አገሮችአገሮች የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ስልጣንናስልጣንና ሀላፊነትሀላፊነት ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ

የሚመነጭየሚመነጭ መሆኑናመሆኑና የክልልየክልል መንግስታትምመንግስታትም ስልጣንስልጣን ምንጭናምንጭና መሠረቱመሠረቱ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌድንጋጌ


የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ለክልልለክልል መንግስታትመንግስታት በተሰጠበተሰጠ ስልጣንስልጣን ጣልቃጣልቃ መግባትመግባት

የሌለበትየሌለበት መሆኑናመሆኑና ክልሎችምክልሎችም ለፌዴራልለፌዴራል መንግስትመንግስት በተሰጠበተሰጠ ስልጣንስልጣን ጣልቃጣልቃ መግባትመግባት የሌለባቸውየሌለባቸው


የፌዴራልምየፌዴራልም ሆነሆነ የክልልየክልል መንግስታትመንግስታት ስልጣናቸውንስልጣናቸውን ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በማይቃረንበማይቃረን መንገድመንገድ መጠቀምመጠቀም

ያለባቸውያለባቸው መሆኑናመሆኑና ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በሚቃረንበሚቃረን መንገድመንገድ የማያወጡትየማያወጡት ህግህግ ወይምወይም የሚሰጡትየሚሰጡት ውሣኔውሣኔ

ህጋዊህጋዊ አስገዳጅነተናአስገዳጅነተና ተፈፃሚነትተፈፃሚነት የሌለውየሌለው ፈራሽፈራሽ የሚሆንየሚሆን መሆኑን፣መሆኑን፣

ማናቸውምማናቸውም የሀይማኖትየሀይማኖት ተቋም፣ተቋም፣ የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅትድርጅት ወይምወይም ማህበርማህበር ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን

ማናቸውምማናቸውም አይነትአይነት ውሣኔውሣኔ ወይምወይም እንቅሰቃሴእንቅሰቃሴ ከማድረግከማድረግ የመቆጠብየመቆጠብ ግዴታናግዴታና ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን

በመጣስበመጣስ የሚያሣልፉትየሚያሣልፉት ውሣኔውሣኔ ህጋዊህጋዊ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት የሌለውናየሌለውና ፈራሽፈራሽ መሆኑን፣መሆኑን፣

የመንግስትየመንግስት ፖሊሴዎችፖሊሴዎች ስትራቴጅዎችናስትራቴጅዎችና ሌሎችሌሎች ተግባራትተግባራት ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ የተቀዱናየተቀዱና የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

መርሆችመርሆች ወይምወይም ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የማይቃረኑየማይቃረኑ መሆንመሆን ያለባቸውያለባቸው መሆኑናመሆኑና ፖሊሲዎቹፖሊሲዎቹ ስትራቴጅዎቹናስትራቴጅዎቹና ሌሎችሌሎች

ተግባራትተግባራት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረኑየሚቃረኑ ሲሆኑሲሆኑ ህጋዊህጋዊ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት የሌላቸውየሌላቸው ፈራሽፈራሽ መሆኑን፣መሆኑን፣

ለመግለፅለመግለፅ የምንጠቀምበትየምንጠቀምበት ፅንሰፅንሰ ሀሳበሀሳበ እንደሆነእንደሆነ ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ውስጣዊውስጣዊ ይዘትይዘት የሚተነትኑየሚተነትኑ

ምሁራንምሁራን ይገልፆሉ፡፡ይገልፆሉ፡፡

5.2.4.5.2.4. የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትንየበላይነትን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የሚጠቅሙየሚጠቅሙ ዘዴዎችዘዴዎች

የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ሲተነተንሲተነተን ምንምን ምንምን መሠረተመሠረተ ሀሳቦችንሀሳቦችን እንደሚይዝእንደሚይዝ ከላይከላይ ለመግለፅለመግለፅ

ተሞክሯል፡፡ተሞክሯል፡፡ በማስከተልበማስከተል መመለስመመለስ ያለበትያለበት ጥያቄጥያቄ የአንዲትየአንዲት አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት ከላይከላይ በተገለፀውበተገለፀው መልክመልክ

የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህገህገ መሆኑንመሆኑን አንዴትአንዴት ይረጋግጣልይረጋግጣል የሚለውየሚለው ነጥብነጥብ ነውነው??

ህገህገ መንግስትመንግስት የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑንመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የተለያዩየተለያዩ አገሮችአገሮች የተለያየየተለያየ ዘዴናዘዴና አሠራርአሠራር ይጠቀማሉ፡፡ይጠቀማሉ፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ከዚህከዚህ በታችበታች የተገለጹትየተገለጹት ዘዴዎችዘዴዎች ወይምወይም አሠራሮችአሠራሮች የሁሉንምየሁሉንም አገርአገር ልምምድናልምምድና ተሞከሮተሞከሮ የሚያካትቱየሚያካትቱ

ሊሆኑሊሆኑ የማይችሉየማይችሉ ሲሆን፣ሲሆን፣ ነገርነገር ግንግን በብዙበብዙ አገሮችአገሮች ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውንያላቸውን አሠራሮችናአሠራሮችና ዘዴዎችዘዴዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡

79

ህገህገ መንግስትመንግስት የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑንመሆኑን የሚያረጋገጥበትየሚያረጋገጥበት አንዱአንዱ መንገድመንገድ ስለስለ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ

የበላይነትየበላይነት በግልፅበግልፅ የሚደነግግየሚደነግግ ድንጋጌድንጋጌ (Supremacy Clause) (Supremacy Clause) እንዲኖረውእንዲኖረው ማድረግማድረግ ነው፡፡ነው፡፡

የበርካታየበርካታ አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህገህገ መሆኑንናመሆኑንና የበላይነቱምየበላይነቱም እስከእስከ

ምንምን ድረስድረስ እንደሆነእንደሆነ የሚደነግግየሚደነግግ አንቀፅአንቀፅ ይዞይዞ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡ በዚህምበዚህም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ህግህግ አውጭውአውጭው

የሚያወጣቸውየሚያወጣቸው ሌሎችሌሎች ህጎችህጎች የአሰፈፃሚውየአሰፈፃሚው ወይምወይም የህግየህግ ተርጎሚውተርጎሚው የሚሰጧቸውየሚሰጧቸው ውሣኔዎችውሣኔዎች ከህገከህገ

መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር ተቃራኒተቃራኒ ከሆኑከሆኑ ምንምምንም አይነትአይነት ህጋዊህጋዊ ውጤትውጤት እንደማይኖራቸውእንደማይኖራቸው የሚደነገግየሚደነገግ ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ ድንጋጌድንጋጌ በማስቀመጥበማስቀመጥ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን የበላይነትናየበላይነትና ልዕልናልዕልና የሚስከበሩየሚስከበሩ ሥርዓትሥርዓት

ይዘረጋሉ፡፡ይዘረጋሉ፡፡

በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስታቸውንመንግስታቸውን የበላይነትየበላይነት የሚያረጋገጡበትየሚያረጋገጡበት መንገድመንገድ በመንግስትበመንግስት አካላትአካላት

የሚወጡየሚወጡ ህጎችህጎች ወይምወይም የሚሰጡየሚሰጡ ውሳኔዎችውሳኔዎች የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የማይቀይሩየማይቀይሩ መሆናቸውመሆናቸው

የሚመራበትየሚመራበት ሥርዓትሥርዓት ይዘረጋሉ፡፡ይዘረጋሉ፡፡ አገሮችአገሮች የአንድንየአንድን ህግህግ ወይምወይም ውሣኔውሣኔ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት

ለመመርመርለመመርመር የዘረጉትየዘረጉት ሥርዐትሥርዐት አንድአንድ ወጥናወጥና ተመሣሣይተመሣሣይ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ለአብነትለአብነት የሁለትየሁለት አገሮችንአገሮችን

አሠራርአሠራር እንመልከት፡፡እንመልከት፡፡ ፈረንሣይፈረንሣይ በህግበህግ አውጭአውጭ የሚወጡየሚወጡ ህጎችህጎች ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የማይቃረኑየማይቃረኑ

ስለመሆናቸውስለመሆናቸው የምትመረምረውየምትመረምረው ህጎቹህጎቹ በምክርበምክር ቤቱቤቱ ከፀደቁከፀደቁ በኃላበኃላ ነገርነገር ግንግን ህግህግ ሆነውሆነው

ከመውጣታቸውከመውጣታቸው በፊትበፊት አግባብነትአግባብነት ያላቸውያላቸው አካላትአካላት ጥያቄጥያቄ ሲያቀርቡሲያቀርቡ ምክርምክር ቤቱቤቱ ያፀደቀውያፀደቀው ህግህግ በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ ጉባኤጉባኤ (Constitutional Council) (Constitutional Council) ታይቶናታይቶና ተመርምሮተመርምሮ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃራነውየሚቃራነው

ክፍልክፍል ህጉህጉ ከመታተሙከመታተሙ በፊትበፊት የሚታረምበትንየሚታረምበትን ሥርዓትሥርዓት ዘርግታለች፡፡ዘርግታለች፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል የህግየህግ አስፈፃሚውአስፈፃሚው

አካላትአካላት የሚያወጧቸውየሚያወጧቸው ደንቦችናደንቦችና መመሪያዎችመመሪያዎች ከመውጣታቸውከመውጣታቸው በፊትበፊት “ “ካውንሰልካውንሰል ሴትሴት” ” በኩልበኩል

ተመርምሮተመርምሮ የሚታመሙበትንየሚታመሙበትን ሥርዓትሥርዓት ዘርግታዘርግታ እናገኛታለን፡፡እናገኛታለን፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል (USA) (USA) ብንመለከትብንመለከት

ማናቸውምማናቸውም ህግህግ ወይምወይም ውሣኔውሣኔ ሥራሥራ ላይላይ ከዋለከዋለ በኃላበኃላ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሚቃሩንየሚቃሩን

በመሆኑበመሆኑ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መብቴመብቴ ተጥሶብኛልተጥሶብኛል ብሎብሎ የሚያስብየሚያስብ ማናቸውምማናቸውም የተፈጥሮየተፈጥሮ ወይምወይም ህገህገ

ወለድወለድ ሰውሰው በማንኛውምበማንኛውም ደረጃደረጃ ለሚገኝለሚገኝ ፍርድፍርድ ቤትቤት ጥያቄውንጥያቄውን የሚያቀርብበትናየሚያቀርብበትና የህጉንየህጉን ወይምወይም

ውሳኔውንውሳኔውን በፍርድበፍርድ ቤትቤት የማያሰመረምርበትየማያሰመረምርበት ሥርዓትሥርዓት ዘርግታለች፡፡ዘርግታለች፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ አገሮችአገሮች የተለያዩየተለያዩ ሥርዓትሥርዓት

የዘረጉየዘረጉ ቢሆንምቢሆንም የህጐችየህጐች ወይምወይም የውሣኔዎችየውሣኔዎች ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት የሚመራመርበትየሚመራመርበት ሥርዓትሥርዓት መዘረጋትመዘረጋት

የህግየህግ መንግስትንመንግስትን የበላይነትየበላይነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ የሚጠቀሙበትየሚጠቀሙበት ዘዴናዘዴና አሠራርአሠራር እንደሆነእንደሆነ መገንዘብመገንዘብ

ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

ሦስተኛውሦስተኛው መንገድመንገድ አገሮችአገሮች አስፈፃሚውአስፈፃሚው አካልአካል አስቸኳይአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ አጋጥሞኛልአጋጥሞኛል በሚልበሚል ሰበብሰበብ የህገየህገ

መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ተፈፃሚነትተፈፃሚነት በመገደብበመገደብ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረኑየሚቃረኑ ህጎችህጎች እንዳያወጣናእንዳያወጣና

የተፈጠረውንየተፈጠረውን አደጋአደጋ ለመቀልበስለመቀልበስ ከማያስፈለገውከማያስፈለገው በላይበላይ አስተዳደራዊናአስተዳደራዊና ሌሎችሌሎች እርምጃዎችንእርምጃዎችን

እንዳይወስድእንዳይወስድ የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ የሚደነግጉየሚደነግጉ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን በህገበህገ መንግስታቸውመንግስታቸው በማካተትናበማካተትና

80

የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ የሚቆይበትንየሚቆይበትን የጊዜየጊዜ ውሰንውሰን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ በመገደብበመገደብ እንደዚሁምእንደዚሁም የአስቸኳይየአስቸኳይ

ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ የክትትልናየክትትልና የቁጥጥርየቁጥጥር ሥርዓትሥርዓት በመዘርጋትበመዘርጋት የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት አሠራርንአሠራርን የሚቆጣጠርበትየሚቆጣጠርበት

ሥርዓትሥርዓት ይዘረጋሉ፡፡ይዘረጋሉ፡፡ በዚህምበዚህም መንግስትመንግስት አስቸኳይአስቸኳይ ሁኔታሁኔታ ሲያጋጥመውሲያጋጥመው በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌድንጋጌ

መመሪያውመመሪያው መተዳደሪያውመተዳደሪያው አድርጎአድርጎ የሚሠራበትንየሚሠራበትን የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት ያላቸውያላቸው

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በማካተትበማካተት በሰላምበሰላም ጊዜጊዜ ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን አስቸኳይአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ ሲያጋጥምምሲያጋጥምም መንግስትመንግስት በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ የሚመራበትንናየሚመራበትንና የሚተዳደረበትየሚተዳደረበት ሥርዓትሥርዓት በመፍጠርበመፍጠር የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን የበላይነትየበላይነት

ያረጋግጣሉ፡፡ያረጋግጣሉ፡፡

በአራተኛበአራተኛ ደረጃደረጃ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን የበላይነትየበላይነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ አገሮችአገሮች የሚከተሉትየሚከተሉት አሠራርአሠራር ከህገከህገ

መንግስቱመንግስቱ የማሻሻያየማሻሻያ ሥርዓትሥርዓት ጋርጋር የተገናኘየተገናኘ ነው፡፡ነው፡፡ በርካታበርካታ አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማሻሻልለማሻሻል የዘረጉትየዘረጉት

ሥርዓትሥርዓት ህግህግ አውጭውአውጭው ህግህግ ለማውጣትለማውጣት ከሚከተለውከሚከተለው ሥርዓትሥርዓት የከበደየከበደ ነው፡፡ነው፡፡ ለዚህምለዚህም ከሚሰጠውከሚሰጠው

አንደኛውአንደኛው ምክንያትምክንያት ህግህግ አውጪውአውጪው አልመቸውአልመቸው ያለውያለው የህገየህገ መንግስትመንግስት ድንጋጌድንጋጌ በቀላልበቀላል ሥርዓትሥርዓት

እያሻሻለእያሻሻለ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን የበላይነትየበላይነት እንዳይሸረሸርእንዳይሸረሸር ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የሚሻሻልበትንየሚሻሻልበትን ሥርዓትሥርዓት ህግህግ

ከሚወጣበትከሚወጣበት ሥርዓትሥርዓት የከበደየከበደ ማድረግማድረግ ጠቀሚነትጠቀሚነት አለውአለው በማለትበማለት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡ በዚህበዚህ በኩልበኩል የአገሮችንየአገሮችን

ተሞክሮናተሞክሮና አሠራርአሠራር ስናይስናይ አንድአንድ አንድአንድ አገሮችአገሮች ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ የተወሰኑትየተወሰኑት መሠረታዊመሠረታዊ

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ደግሞደግሞ ከባድከባድ ነገርነገር ግንግን ከመጀመሪያውከመጀመሪያው በመጠኑበመጠኑ ቀለልቀለል ያለያለ የማሻሻያየማሻሻያ ሥረዐትሥረዐት

ይደነግጋሉ፡፡ይደነግጋሉ፡፡

በአምስተኛበአምስተኛ ደረጃደረጃ የህገየህገ መንግስትንመንግስትን የበላይነትየበላይነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ አገሮችአገሮች የሚከተሉትየሚከተሉት አሠራርአሠራር ህገህገ

መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ውሣኔውሣኔ የወሰነውየወሰነው ወይምወይም ሌላሌላ አይነትአይነት እንቅስቃሴእንቅስቃሴ ያደረገውያደረገው አካልአካል ወይምወይም ግለሰብግለሰብ

በህገበህገ ተጠያቂተጠያቂ እንደሆንእንደሆን ማድረግማድረግ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ስልጣንስልጣን ሣይኖረውሣይኖረው ውሣኔውሣኔ በመወሰንበመወሰን ጉዳትጉዳት

የደረሰየደረሰ አካልአካል በፍትሐብሔርበፍትሐብሔር ተጠያቂተጠያቂ የሚሆንበትንየሚሆንበትን ሥርዓትሥርዓት የዘረጉየዘረጉ ሲሆንሲሆን ስልጣኑንስልጣኑን አላግባብአላግባብ

የተገለገለየተገለገለ ግለሰብግለሰብ ባለሥልጣንባለሥልጣን ደግሞደግሞ ከሀላፊነቱከሀላፊነቱ የሚወገድበትየሚወገድበት በፍትሐብሐርበፍትሐብሐር ተጠያቂተጠያቂ የሚሆንበትየሚሆንበት

ድርጊቱድርጊቱ ወንጀልወንጀል ሆኖሆኖ በተገናኘበተገናኘ በወንጀልበወንጀል ተጠያቂተጠያቂ የሚሆንበትንየሚሆንበትን ስርዓትስርዓት በመዘርጋትበመዘርጋት የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

የበላይነትናየበላይነትና ልዕልናልዕልና ለማረጋገጥለማረጋገጥ ይሠራሉ፡፡ይሠራሉ፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የበላይነትየበላይነት መረጋገጥመረጋገጥ ዋስትናዋስትና የሚሆኑየሚሆኑ የተለያዩየተለያዩ ሥርዓቶችሥርዓቶች የሚዘረጉትየሚዘረጉት ለምንለምን

እንደሆነእንደሆነ በድጋሚበድጋሚ መግለፅመግለፅ አያስፈልግውም፡፡አያስፈልግውም፡፡ በአንዲትበአንዲት አገርአገር የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ የበላይነትየበላይነት መረጋገጥናመረጋገጥና መከበርመከበር

የህግየህግ የበላይነትናየበላይነትና ልዕልናልዕልና የሰፈነበትየሰፈነበት ሥርዓትሥርዓት ለመገንባትለመገንባት የመጀመሪያውየመጀመሪያው ቅድመቅድመ ሁነታሁነታ ነው፡፡ነው፡፡ የህገየህገ የባላይነትየባላይነት

ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ማናቸውምማናቸውም ሰውሰው ወይምወይም የመንግስትየመንግስት አካለአካለ ወይምወይም ባለሥልጣንባለሥልጣን ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ በላይበላይ ሣይሆንሣይሆን

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ጥላጥላ ሥርሥር ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ተገዥተገዥ ሆኖሆኖ መኖርመኖር ያለበትምያለበትም መሆኑንመሆኑን በሌላበሌላ አነጋገርአነጋገር

““ሁሉምሁሉም በህግበህግ ሥርሥር” ” ሆነውሆነው ግዴታቸውንናግዴታቸውንና ሀላፊነታቸውንሀላፊነታቸውን መውጣትናመውጣትና ስልጣናቸውንስልጣናቸውን መጠቀምመጠቀም ያለባቸውንያለባቸውን

መሆኑንመሆኑን ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡

81

5.2.5. 5.2.5. የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነት፡የበላይነት፡

የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑንመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የሚያስችሉየሚያስችሉ በሌሎችበሌሎች አገሮችአገሮች

ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውንያላቸውን አሰራሮችአሰራሮች እናእና ዘዴዎችዘዴዎች ያካተተያካተተ ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡ እነዚህንምእነዚህንም ዘረዘርዘረዘር አድርገንአድርገን

ስናያቸውስናያቸው

-- በመጀመሪያበመጀመሪያ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑንመሆኑን በግልጽበግልጽ የሚያውጅየሚያውጅ ድንጋጌድንጋጌ

(supremacy clause) (supremacy clause) ያለውያለው መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በአንቀጽበአንቀጽ ዘጠኝዘጠኝ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

የበላይነትየበላይነት የሚያውጁየሚያውጁ አራትአራት መሠረታዊመሠረታዊ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን ያውጃል፡፡ያውጃል፡፡ እያንዳንዳቸውእያንዳንዳቸው ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የራሳቸውየራሳቸው

ዓላማዓላማ ያላቸውያላቸው በመሆኑበመሆኑ ድንጋጌዎቹድንጋጌዎቹ በአንድነትናበአንድነትና በነጠላበነጠላ ስለኢፊዲሪስለኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት

የሚያስቀምጡትንየሚያስቀምጡትን መሠረታዊመሠረታዊ መርህንመርህን እንመልከት፡፡እንመልከት፡፡

ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት የሚደነግገውየሚደነግገው የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ ዘጠኝዘጠኝ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት

በምዕራፍበምዕራፍ ሁለትሁለት ስርስር የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችመርሆዎች በማለትበማለት ካስቀመጣቸውካስቀመጣቸው አምስትአምስት

መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችመርሆዎች ውስጥውስጥ አንደኛውአንደኛው መሠረታዊመሠረታዊ መርህመርህ መሆኑንመሆኑን በትኩረትበትኩረት መታየትመታየት ይኖርበታል፡፡ይኖርበታል፡፡

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በአንቀጽበአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 1 " 1 " ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ የሀገሪቱየሀገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡ ማናቸውምማናቸውም

ህግህግ ልማዳዊልማዳዊ አሰራርአሰራር እንዲሁምእንዲሁም የመንግስትየመንግስት አካልአካል ወይምወይም ባለስልጣንባለስልጣን ውሳኔውሳኔ ከዚህከዚህ ህገህገ መንግስትመንግስት ጋርጋር

የሚቃረንየሚቃረን ከሆነከሆነ ተፈጻሚነትተፈጻሚነት አይኖረውምአይኖረውም " " በማለትበማለት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህንንምይህንንም በአጭሩበአጭሩ ስንዘረዝረውስንዘረዝረው ፡፡--

ማናቸውምማናቸውም በክልልበክልል ወይምወይም በፌዴራልበፌዴራል ህግህግ አውጪናአውጪና ህግህግ አስፈጻሚአስፈጻሚ አካላትአካላት በፖሊሲበፖሊሲ ደረጃደረጃ በስትራቴጂበስትራቴጂ

መልክመልክ ወይምወይም ሌሎችሌሎች ውሳኔዎቻቸውውሳኔዎቻቸው ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረኑየሚቃረኑ ከሆነከሆነ ተፈጻሚነትተፈጻሚነት የሌለውየሌለው መሆኑንመሆኑን

፡፡

ማናቸውምማናቸውም የክልልየክልል ወይምወይም የፌዴራልየፌዴራል የዳኝነትየዳኝነት አካልአካል በሰጠውበሰጠው ውሣኔውሣኔ ከህገከህገ --መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን

ከሆነከሆነ ተፈጻሚትተፈጻሚት የሌለውየሌለው መሆኑንመሆኑን ፡፡

በማናቸውምበማናቸውም ደረጃደረጃ የሚገኝየሚገኝ የክልልየክልል ወይምወይም የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት ባለስልጣንባለስልጣን የሰጠውየሰጠው ውሳኔውሳኔ ከህገከህገ

መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን ከሆነከሆነ ተፈጻሚነትተፈጻሚነት የሌለውየሌለው መሆኑንመሆኑን በመደንገግበመደንገግ በክልልምበክልልም ሆነሆነ በፌዴራልበፌዴራል

ደረጃደረጃ የሚገኙየሚገኙ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሚቃረንየሚቃረን ህጐችንህጐችን ወይምወይም ውሣኔዎችንውሣኔዎችን

ከማውጣትከማውጣት መታቀብመታቀብ ያለባቸውያለባቸው መሆኑን፣መሆኑን፣ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረኑየሚቃረኑ ውሣኔዎችውሣኔዎች ወይምወይም ህጐችህጐች ካወጡካወጡ

ግንግን ተፈጻሚነትተፈጻሚነት እንደማይኖራቸውናእንደማይኖራቸውና በአገሪቷበአገሪቷ ውስጥውስጥ ገዢገዢ የሆነውየሆነው ህገህገ መንግስቱመንግስቱ መሆኑንመሆኑን በግልጽበግልጽ

አስቀምጧል፡፡አስቀምጧል፡፡

ህገህገ--መንግስቱመንግስቱ የበላይነቱንየበላይነቱን የሚያውጀውየሚያውጀው በመንግስትበመንግስት አካላትአካላት ወይምወይም ባለስልጣንባለስልጣን በሚወስኗቸውበሚወስኗቸው

ውሣኔዎችውሣኔዎች ላይላይ ብቻብቻ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በየትኛውበየትኛው አካባቢአካባቢ የሚፈጸሙየሚፈጸሙ ልማዳዊልማዳዊ

82

አሰራሮችአሰራሮች ተፈጻሚነትተፈጻሚነት የሚኖራቸውየሚኖራቸው ህገህገ--መንግስቱንመንግስቱን እስካልተቃረኑእስካልተቃረኑ ድረስድረስ ብቻብቻ እንደሆነእንደሆነ በግልጽበግልጽ

አውጂል፡፡አውጂል፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ እያንዳንዱእያንዳንዱ ብሔርብሔር ብሔረሰብናብሔረሰብና ህዝብህዝብ ባህሉንባህሉን የማሳደግናየማሳደግና የመንከባከብየመንከባከብ

መብትመብት እንዳለውእንዳለው ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡ ሆኖምሆኖም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ እንዲጐለብቱእንዲጐለብቱ የሚፈልገውየሚፈልገው የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የማይቃረኑየማይቃረኑ ባህላዊባህላዊ እሴቶችናእሴቶችና ልማዳዊልማዳዊ አሰራሮችአሰራሮች እንጂእንጂ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለሚቃረኑትለሚቃረኑት

የሚሰጠውየሚሰጠው ህጋዊህጋዊ ጥበቃጥበቃ እንደሌለእንደሌለ እንደውምእንደውም ማናቸውምማናቸውም ልማዳዊልማዳዊ አሰራርአሰራር ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር

የሚቃረንየሚቃረን ከሆነከሆነ ተፈጻሚነትተፈጻሚነት እንደሌለውእንደሌለው በማወጅበማወጅ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በልማዳዊበልማዳዊ ድርጊቶችድርጊቶች ላይላይ ያለውንያለውን

የበላይነትየበላይነት ያረጋግጣል፡፡ያረጋግጣል፡፡

በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት አንደኛውአንደኛው መርህመርህ አድርጐአድርጐ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በአንቀጽበአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ

አንቀጽአንቀጽ 2 "2 "ማንኛውምማንኛውም ዜጋዜጋ የመንግስትየመንግስት አካላት፣አካላት፣ የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችናድርጅቶችና ማህበራትማህበራት እንደዚሁምእንደዚሁም

ባለስልጣኖቻቸውባለስልጣኖቻቸው ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የማስከበርናየማስከበርና ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ የመሆንየመሆን ሀላፊነትሀላፊነት አለባቸውአለባቸው

በማለትበማለት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡

የህገየህገ መንግስትመንግስት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በመንግስትበመንግስት ላይላይ ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን በግለሰቦችበግለሰቦች በማህበሮችናበማህበሮችና የፖለቲካየፖለቲካ

ድርጅቶችንድርጅቶችን የሚመለከቱየሚመለከቱ መብቶችንናመብቶችንና ተመጣጣኝተመጣጣኝ የሆነየሆነ ግዴታናግዴታና ሀላፊነትንሀላፊነትን የሚያስቀምጡየሚያስቀምጡ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ማንኛውምማንኛውም ዜጋዜጋ ፣ማህበር፣ማህበር ፣የፖለቲካ፣የፖለቲካ ድርጅትድርጅት ወይምወይም የመንግስትየመንግስት አካልአካል በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ የተረጋገጠለትንየተረጋገጠለትን መብትመብት ስራስራ ላይላይ ሲያውልሲያውል ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ያስቀመጠውንያስቀመጠውን ግዴታምግዴታም በእኩልበእኩል

ደረጃደረጃ ማክበርማክበር እንዳለበትእንዳለበት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ዋስትናዋስትና የሰጠውንየሰጠውን የሌሎችየሌሎች መብትመብት ማክበርማክበር እንደሚገባውእንደሚገባው እናእና

ሁልጊዜምሁልጊዜም ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የስራየስራ መመሪያውመመሪያው ማድረግናማድረግና ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ የመሆንየመሆን ሀላፊነትሀላፊነት

እንዳለበትእንዳለበት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ እዚህእዚህ ላይላይ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የሚጥለውየሚጥለው ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረኑየሚቃረኑ ማናቸውምማናቸውም

ተግባራትተግባራት ከመፈጸምከመፈጸም መታቀብ፣መታቀብ፣ ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ የመሆንናየመሆንና የማክበርየማክበር ግዴታግዴታ ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን ሌሎችሌሎች

ሰዎችሰዎች ድርጅቶችድርጅቶች ወይምወይም ማንኛውምማንኛውም አካልአካል ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ተግባርተግባር ሲፈጸምሲፈጸም ካገኘካገኘ ህገህገ

መንግስቱንመንግስቱን ሊያስከብሩሊያስከብሩ የሚችሉየሚችሉ በአቅሙበአቅሙ ማድረግማድረግ የሚገባውንየሚገባውን ሁሉሁሉ የማድረግየማድረግ ግዴታግዴታ ጥሎበታል፡፡ጥሎበታል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ተግባርተግባር ወይንምወይንም ውሳኔውሳኔ ከመስጠትከመስጠት እንዲታቀቡእንዲታቀቡ

እናእና ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ እንዲሆኑእንዲሆኑ በሌላበሌላ በኩልበኩል ደግሞደግሞ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስከበርለማስከበር የበኩላቸውንየበኩላቸውን

ሀላፊነትሀላፊነት እንዲወጡእንዲወጡ በመደንገግበመደንገግ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን የበላይነትየበላይነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡

በሶስተኛበሶስተኛ ደረጃደረጃ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 33

" " በዚህበዚህ ህገህገ መንግስትመንግስት ከተደነገገውከተደነገገው ውጪውጪ በማናቸውምበማናቸውም አኳኋንአኳኋን ስልጣንስልጣን መያዝመያዝ የተከለከለየተከለከለ ነውነው ""

በማለትበማለት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይኸንንይኸንን በመርህነትበመርህነት ያስቀመጡትያስቀመጡት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች

የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት ብቻብቻ መያዝመያዝ እንዳለበትእንዳለበት

ይህንንይህንን በመተላለፍበመተላለፍ በሀይልበሀይል ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ መንግስትመንግስት በመገልበጥበመገልበጥ ሥልጣንሥልጣን ሊያዝሊያዝ እንደማይቻልናእንደማይቻልና

83

እንደዚህእንደዚህ ዓይነትዓይነት ሙከራሙከራ ቢያጋጥምቢያጋጥም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ይህንንይህንን መርህመርህ

ለማስከበርለማስከበር አስፈላጊአስፈላጊ የሆነውንየሆነውን እርምጃእርምጃ ሁሉሁሉ እንደሚወስዱእንደሚወስዱ የሚደነግግየሚደነግግ በዚህምበዚህም የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ

የበላይነትናየበላይነትና ገዢነትገዢነት የሚያረጋግጥየሚያረጋግጥ ድንጋጌድንጋጌ ሆኖሆኖ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡

በአራተኛበአራተኛ ደረጃደረጃ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 4 4

ኢትዮጵያኢትዮጵያ ያጸደቀቻቸውያጸደቀቻቸው ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ስምምነቶችስምምነቶች የአገሪቱየአገሪቱ የህግየህግ አካልአካል ናቸውናቸው የሚልየሚል መርህመርህ ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡

ይኸይኸ መርህመርህ በዓለምበዓለም አቀፍአቀፍ ስምምነቶችናስምምነቶችና በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መካከልመካከል ሊኖርሊኖር ስለሚገባውስለሚገባው

ግንኙነትግንኙነት የሚደነግግየሚደነግግ ነው፡፡ነው፡፡ ይኸይኸ መርህመርህ እንዴትእንዴት ነውነው መተርጐምመተርጐም ያለበትያለበት የሚልየሚል በርካታበርካታ አከራካሪአከራካሪ

ጉዳዮችጉዳዮች ይነሣሉ፡፡ይነሣሉ፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው ""የአገሪቱየአገሪቱ ህግህግ አካልአካል ነውነው" " የሚለውየሚለው ሀረግሀረግ እንዴትእንዴት ነውነው መታየትመታየት ያለበትያለበት የሚልየሚል ነው፡፡ነው፡፡

በዚህበዚህ ህገህገ መንግስትመንግስት ህግህግ በሚልበሚል ስያሜስያሜ የሚጠራቸውየሚጠራቸው ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ውጪውጪ ያሉትንያሉትን ሌሎችሌሎች ህጐችህጐች

መሆኑንመሆኑን ከአንቀጽከአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 1 1 ድንጋጌድንጋጌ ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ስምምነቶችስምምነቶች የሚፀድቁትየሚፀድቁት

በህዝብበህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት እንደሆነእንደሆነ በአንቀጽበአንቀጽ 55 55 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 12 12 ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ዓለምዓለም

አቀፍአቀፍ ስምምነቶችስምምነቶች የአገሪቱየአገሪቱ የህግየህግ አካልአካል የሚሆኑየሚሆኑ ከሆነከሆነ የፌዴራልየፌዴራል የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት

ፌዴራሉንምፌዴራሉንም ሆነሆነ የክልልየክልል መንግስታትንመንግስታትን ተፈጻሚተፈጻሚ የሚያደርጋቸውንየሚያደርጋቸውን አዋጆችአዋጆች ያክልያክል የህግየህግ ጉልበትጉልበት ያላቸውያላቸው

መሆኑንመሆኑን ያመለክታልያመለክታል የሚልየሚል መከራከሪያመከራከሪያ የሚያቀርቡየሚያቀርቡ አሉ፡፡አሉ፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 13(2) 13(2) እናእና በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 9 9 ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 44

ከተቀመጠውከተቀመጠው መርህመርህ ጋርጋር እንዴትእንዴት ነውነው መጣጣምመጣጣም የሚቻለውየሚቻለው ኢትዮጵያኢትዮጵያ ያፀደቀቻቸውያፀደቀቻቸው ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ

የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችመብቶች ስምምነትስምምነት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ምዕራፍምዕራፍ ሶስትሶስት ሥርሥር ከተደነገጉትከተደነገጉት የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችመብቶች

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ጋርጋር በእኩልበእኩል ደረጃደረጃ እንደሚታዩእንደሚታዩ ወይምወይም የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መተርጐምመተርጐም ያለባቸውያለባቸው

ከዓለምከዓለም አቀፍአቀፍ የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ጋርጋር በተጣጣመበተጣጣመ መንገድመንገድ ስለሆነስለሆነ እንዴትእንዴት ነውነው የሚታዩትየሚታዩት

የሚሉየሚሉ ጥያቄዎችጥያቄዎች ይነሳሉ፡፡ይነሳሉ፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ስንመለከተውስንመለከተው በህገበህገ መንግስቱናመንግስቱና ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ስምምነቶችስምምነቶች መካከልመካከል ያለውያለው ግንኙነትግንኙነት ምንምን

እንደሆነእንደሆነ ገዢገዢ የሆነየሆነ መርህመርህ ማስቀመጡማስቀመጡ የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ወሰኑወሰኑ እስከምንእስከምን ድረስድረስ እንደሆነእንደሆነ

ያሳያል፡፡ያሳያል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ስምምነትስምምነት የሚያፀድቀውየሚያፀድቀው አካልአካል ዓለምዓለም አቀፍአቀፍ ግዴታግዴታ ውስጥውስጥ ከመግባቱከመግባቱ

በፊትበፊት ስምምነቱስምምነቱ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን መሆንመሆን አለመሆኑንአለመሆኑን እንዲመረምርእንዲመረምር ወይምወይም ከስምምነቱከስምምነቱ

ውስጥውስጥ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረነውንየሚቃረነውን ክፍልክፍል የማይቀበለውናየማይቀበለውና የማይገደድበትየማይገደድበት (Reservation)(Reservation)

ያለውያለው መሆኑንመሆኑን ገልፆገልፆ እንዲቀበልእንዲቀበል የሚያስገድድየሚያስገድድ መርህመርህ ነው፡፡ነው፡፡

84

የኢፊዲሪየኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነቱንየበላይነቱን የሚያውጅየሚያውጅ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን መሠረታዊመሠረታዊ የህገየህገ መንግስትመንግስት መርህመርህ

አድርጐአድርጐ ከመያዙከመያዙ በተጨማሪበተጨማሪ የማናቸውምየማናቸውም የመንግስትየመንግስት አካልአካል ውሣኔውሣኔ ወይምወይም ማናቸውምማናቸውም ህግህግ ህገህገ

መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ሆኖሆኖ ከተገኘከተገኘ ተመርምሮተመርምሮ ውድቅውድቅ የሚሆንበትንየሚሆንበትን ሥርዓትሥርዓት በመደንገግበመደንገግ ፡፡

የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻያማሻሻያ ጥያቄጥያቄ ለማቅረብምለማቅረብም ሆነሆነ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማሻሻልለማሻሻል ጥብቅጥብቅ የሆኑየሆኑ

ሥርዓቶችንሥርዓቶችን በመደንገግናበመደንገግና በመዘርጋት፡በመዘርጋት፡

የመንግስትየመንግስት ባለስልጣናትባለስልጣናት ተጠያቂነትተጠያቂነት የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ አንዱአንዱ መሠረታዊመሠረታዊ መርህመርህ አድርጐአድርጐ

በመደንገግ፡በመደንገግ፡

የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ ሁኔታሁኔታ ሊመራባቸውሊመራባቸው የሚገቡየሚገቡ መሠረታዊመሠረታዊ ደንቦችደንቦች በመደንገግበመደንገግ በሰላምምበሰላምም ሆነሆነ

በችግርበችግር ጊዜጊዜ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ገዢነትናገዢነትና የበላይነትየበላይነት የሚያረጋግጡየሚያረጋግጡ አሰራሮችናአሰራሮችና መሠረታዊመሠረታዊ

መርሆዎችንመርሆዎችን አካትቶአካትቶ እናገኘዋለን፡፡እናገኘዋለን፡፡


1. የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ባልተረጋገጠበትባልተረጋገጠበት ሁኔታሁኔታ " " የህግየህግ የበላይነትናየበላይነትና ልዕልናልዕልና ማረጋገጥማረጋገጥ የሚያስችልየሚያስችል

ሥርዓትሥርዓት መገንባትመገንባት ይቻላልይቻላል ብለውብለው ያስባሉያስባሉ??

2. በህግበህግ የበላይነትየበላይነት “ “Rule of law” Rule of law” እናእና በህግበህግ መሠረትመሠረት መግዛትመግዛት““Rule Rule by law” by law” መካከልመካከል ምንምን

መሠረታዊመሠረታዊ ልዩነትልዩነት አለአለ ብለውብለው ያስባሉያስባሉ??

3. የክልልየክልል ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት መግለጫዎችመግለጫዎች በዝርዝርበዝርዝር ያስቀምጡ፡፡ያስቀምጡ፡፡

4. የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት በክልልበክልል ህገህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት ጋርጋር ያለውንያለውን ግንኙነትግንኙነት ይዘርዝሩ፡፡ይዘርዝሩ፡፡

አንድአንድ ክልልክልል የፌዴራሉንየፌዴራሉን መንግስትመንግስት የሚቃረንየሚቃረን የክልልየክልል ህገህገ መንግስትመንግስት ቢያፀድቅቢያፀድቅ ውጤቱውጤቱ ምንምን ይሆናልይሆናል??

5. የመጨረሻ መጨረሻ ሕጉን የሚያወጡት ሰዎች ሆነው ሳለ እንዴት የሕግ የበላይነት ይባላል? ፈላጭ

ቆራጭ ንጉሥ በሚያወጣው ህግና የህዝብ ተመራጮች በሚያወጡት ህግ መካከል ያለው ልዩነት

ምንድነው?

6. በኢትዮጵያ የስልጣን ክፍፍል (separation of power) አለ ወይ?

7. በሕገመንግሥቱ ውሣኔ እንዲሰጥ ስልጣን የተሰጠው አካል በአድልዎ ወይም በስህተት የሰጠውን ውሣኔ

አለማክበር የህግ የበላይነትን እንደመጣስ ይቆጠራል ወይ?

8. በዲሞክራሲያዊ ስርዓተ መንግሥት የሕግ የበላይነት አለ ይባላል፡፡ በኢትዮጵያ አንዳንድ ጊዜ ሰብዓዊ

መብቶች ሲጣሱ ይታያል፡፡ ይህ ባለበት ሁኔታ እንዴት የሕግ የበላይነት አለ ማለት ይቻላል?

85

5.3. ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች ህገመንግስታችን የተመሰረተበት ሶስተኛው ምሰሶ ወይም መሰረት በሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች መከበር

ላይ የቆመ መሆኑ ነው፡፡

የሰብዓዊ መብቶች መነሻና ግብ ዜጎችን ከመንግሥት ሥልጣን abuse መጠበቅ ነው፡፡ ከታሪክ

እንደምንገነዘበው ለዲሞክራሲያዊ ስርአቶች ምስረታ የተደረገው ትግል የሰዎች መብቶች እንዲታወቁና

እንዲከበሩ ከተደረገው ትግል ጋር የተያያዘ ነው፡፡

በሕግ ካልሆነ በስተቀር ያለመታሰር፣ የእምነት መብት ወዘተ በእንግሊዝ አገር ዲሞክራሲያዊ ስርዓተ

መንግሥት ከመመስረቱ በፊት በከባድ ትግል ዕውቅና ያገኙ መብቶች ናቸው፡፡ ይሁንና እነዚህና ሌሎች

የሰው ልጆች መብቶች ዋስትና ሊያገኙ የሚችሉት የመብቱ ተጠቃሚ የሆኑት እራሳቸው ሰዎች የሥልጣን

ባለቤት ሲሆኑ ነው፡፡ ሕዝቦች የሉዓላዊ ሥልጣን ባለቤት ባልሆኑበት የሰዎች ሰብዓዊ መብቶች ዋስትና

ሊያገኙ አይችሉም፡፡

የዛሬዋን አሜሪካ የመሰረቱት መስራች አባቶች የአሜሪካን ነጻነት ሲያውጁ በተፈራረሙት ሰነድ የሚከተለው

ይገኛል፡፡

We hold these truths to be self-evident, that all men are created equal,

that they are endowed by their creator with certain unalienable rights

that among these are the pursuit of happiness-that to secure these

rights, Governments are instituted among men, deriving their just

power from the consent of the governed. '

Taken from 'Declaration of Independence'

የዲሞክራሲያዊ ሥርዓተ መንግሥት ምስረታ ዋና መሰረቱ የሰዎችና የሕዝቦች መብት መከበር ስለሆነ

ዲሞክራሲያዊ ሥርዓተ መንግሥትና የሰዎች መብቶች መከበር የሚነጣጠሉ አይደሉም፡፡ ስለሆነም

የዲሞክራሲያዊ ሥርዓተ መንግሥት መንስኤውም ሆነ ዋና መገለጫው የሰዎች መብቶች መከበር ነው

ማለት ይቻላል፡፡

5.3.1. የመብቶች አከፋፈል (classification of rights)

86

ምሁራን የሰዎች መብቶችን የተለያዩ መስፈርቶችን በመጠቀም ከፋፍለው ያስቀምጣሉ፡፡ በአንዳንዶቹ

positive and negative ተብለው ሲከፋፈሉ negative ማለት መንግሥት እጁን እንዲሰበስብ

የሚያስገድዱ ለምሳሌ በህይወት የመኖር መብትን ማወቅ ማለት ሲሆን Positive ማለት ደግሞ

መንግሥት ለሁሉም እኩል ጥበቃ ሊያደርግ የሚገባው ለምሳሌ የትምህርትና የጤና መብት ለሁሉም

ማዳረስ ማለት ነው፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ አንደኛ ትውልድ መብት (first generation) ማለትም

ሰብአዊና ፖለቲካዊ መብቶች፣ ሁለተኛ ትውልድ መብት (second generation) ማለትም

ኢኮኖሚያዊና ማህበራዊ መብቶች እና ሶስተኛ ትውልድ መብት (third generation) ማለትም በንጹህ

አካባቢ የመኖር መብት ወዘተ... በማለት ይከፋፈላሉ፡፡ በኢፌዲሪ ህገ መንግስት መብቶችን ሰብአዊና

ዴሞክራሲያዊ መብቶች በማለት ይከፍላቸዋል፡፡ በዚህ ጽሁፍ የኢፌዲሪ ህገ መንግስትን መስፈርት መሰረት

አድርገን ለመመልከት እንሞክራለን፡፡

አንቀጽ 1 ዐ

ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች

1. ሰብዓዊ መብቶችና ነፃነቶች ከሰው ልጅ ተፈጥሮ የሚመነጩ የማይጣሱና የማይገፈፉ ናቸው፡፡

2. የዜጎች እና ሕዝቦች ሰብዓዊና ዲምክራሲያዊ መብቶች ይከበራሉ፡፡

በንዑስ አንቀጽ 2 እንደተደነገገው እነዚህ ሰብዓዊ መብቶች እንዲሁም ዲሞክራሲያዊ መብቶች እንደሚከበሩ

ደንግጓል፡፡ የዜጎች ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች መከበር ሰላምን ለማስፈን ልማትን ለማምጣት እጅግ

በጣም አስፈላጊ ነው፡፡ ዜጎች መብታቸው ከተከበረ ወደ አመጽና ሁከት መፍጠር የሚሄዱበት ምክንያት

አይኖርም፡፡ ኑሮእቸውን ለማሻሻል ብቻ ተግተው እንዲሠሩ የሚያደርግ ነው፡፡ በተለይ በኢትዮጵያ ሁኔታ

ለሰላምም ለእድገትም የሰብዓዊና ዲሞክራሲ መብቶች መከበር መሠረታዊ ቅድመ ሁኔታ ነው፡፡

ሰብዓዊ መብቶች

ሰብዓዊ መብቶች ማለት ማንም የሚሰጣቸው ወይም የሚነፍጋቸው ሳይሆን ሰዎች በመሆናቸው ብቻ በተፈጥሮ

ያገኟቸው መብቶች ማለት ነው፡፡ መንግሥት እነዚህን መብቶች እውቅና ይሰጣቸዋል እንጂ የሚያበረክታቸው

ስጦታዎች አይደሉም፡፡ እነዚህ መብቶች ከዜግነት ጋር የተያያዙ ሳይሆን ሰው በመሆኑ ብቻ የሚከበሩ መብቶች

ናቸው፡፡

ሰብዓዊ መብቶች ተብለው ከሚጠቀሱት መካከል አንዳንዶቹ፣

1/ በሕይወት የመኖር መብት፣

2/ የአካል ደህንነት መብት እና

87

3/ የነፃነት መብት ናቸው፡፡

ዲሞክራሲያዊ መብቶች

ዲሞክራሲያዊ መብቶች የሚባሉት ዜጎች በአንድ አገር አብረው በመኖራቸው ምክንያት በጋራ የመሰረቱት

ማህበረሰብ ውስጥ የሚኖራቸውን እኩል ተሳትፎና ተጠቃሚነት በሚመለከት እኩል መብት እንዳላቸው

የሚያረጋግጥ በሥርዓቱ እውቅና የሚሰጠው መብት ነው፡፡

ዲሞክራሲያዊ መብቶች ተብለው ከሚታወቁት መካከል አንዳንዶቹ፣

1/ ሃሳብን በነፃ የመግለጽ መብት፣

2/ የመሰብሰብ፣ የመደራጀትና ሰላማዊ ሰልፍ የማድረግ መብት፣

3/ የመምረጥና የመመረጥ መብት ናቸው፡፡

የኢፌዲሪ ህገመንግስት ይህንን መርሆ ተከትሎ በምእራፍ ሶስት መሰረታዊ ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን

ዘርዝሯል፡፡ በአጠቃላይ የህገመንግስቱን አንድ ሶስተኛ ክፍል የያዙት የእነዚህ መሰረታዊ መብቶች ዝርዝር

መሆናቸውን ስንመለከትም፣ ህገመንግስቱ ለሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች የሰጠውን ትኩረት

እንገነዘባለን፡፡

5.3.2. በመብቶች ላይ ስለሚኖር ገደብ

በዴሞክራሲያዊ ስርአት ዜጎች ሁሉ እኩል በመሆናቸው በመብት አጠቃቀም እኩል ተጠቃሚ ናቸው፡፡ በዚህም

መሰረት ለምሳሌ ሃሳብን የመግለጽ መብት የሁሉም መብት ስለሆነ አንዱ ሃሳቡን ሲገልጽ ሌላውም የተለየ

ሃሳብ ካለው ያንን ሀሣቡን የመግለጽ መብት አለው ማለት ነው፡፡ እኔ ያቀረብኩትን ሃሳብ ሌላው ሊቀበል

ይገባል አለበለዚያ መብቴ አልተከበረም የሚል አመለካከት የራስን ብቻ እንጂ የሌላውን መብት አለማወቅ

ይሆናል፡፡ ስለሆነም ማንኛውም ሰው በመብቱ ሲጠቀም የሌሎችን ሰዎች ተመሣሣይ መብቶች ማክበር

ይገባዋል፡፡ ስለሆነም የማንኛውም ሰው መብት እውቅና የሚሰጠውና ጥበቃ የሚደረግለት የሌላውን ሰው

መብት እስካከበረ ድረስ ብቻ ነው፡፡ የሌላውን ሰው መብት የሚነካ ሲሆን መብት መሆኑ ያቆምና የሌላውን ሰው

መብት መጣስ ይሆናል፡፡ ይሁንና የአንደኛው መብት አቁሞ የሌላው የሚጀምርበትን መለያውን ማስመር ከባድና

አስቸጋሪ ነው፡፡ ይህ በተለይ ሃሳብን ከመግለጽ መብት ጋር በተያያዘ ጎልቶ ይታያል፡፡ ስለሆነም የአንዱን መብት

ከሌላው መብት ጋር አጣጥሞ መሄድ አንዱ በዲሞክራሲያዊ ሥርዓት የሚያጋጥም ፈተና ነው፡፡

መብቶች ሊከበሩ የሚችሉት መብቶች ሲጣሱ የሚያስከብር ሥርዓት ሲኖር ነው፡፡ ስለሆነም መብቶች

እንዳይጣሱ፣ ከተጣሱም አጥፊው የሚቀጣበት ወይም ላደረሰው ጉዳት ተመጣጣኙን የሚከፍልበት ህግና

ስርአት መኖር አለበት፡፡ በዲሞክራሲያዊ ሥርዓት ሥርዓቱ የሚገዛበትና የሚተዳደርበትና የሚገዛበት ሕግና

ሥርዓት አለ፡፡ ዲሞክራሲያዊ ሥርዓቱን ማስጠበቅ ማለት እነዚህን ሕጎችና ሥርዓቶች ማስጠበቅ ማለት ነው፡፡

88

መብቶች እንዲከበሩ እነዚህ ህግና ስርአቶች መከበር አለባቸው፡፡ እነዚህ ህግና ስርአቶች ችግሮችና ጉድለት

ያለባቸው ቢሆንም በህግና በስርአት መሰረት ብቻ ነው ሊታረሙና ሊስተካከሉ የሚገባው፡፡ ህግና ስርአት

እስከሆኑ ድረስ ግን ማንም ሰው ሊያከብራቸው ይገባል፡፡ ስለሆነም ዜጎች የዲሞክራሲያዊ ሥርዓቱን ለመጠበቅ

ተብለው የወጡ ህጎችና ሥርዓቶችን የማክበር ኃላፊነት አለባቸው፡፡ ይሁንና የሕግ ማስከበር ሥራው የት አቁሞ

ሰብዓዊ መብት መጣስ የሚጀምረው የቱ ጋ እንደሆነ መለየትም ከባድና አስቸጋሪ ነው፡፡ እነዚህን ሕጎች

ለማስፈጸም የቆመው የሕግ አስፈጻሚ አካል ሕግን ለማስከበር በሚወስደው እርምጃ የሰብዓዊ መብቶች

ሊነኩና ሊጣሱ ይችላሉ፡፡ በዚህ ምክንያት በዲሞክራሲያዊ ሥርዓት የሕግ አስፈጻሚው አካል ከፍተኛ ፈተና

እንደሚገጥመው መገመት አያስቸግርም፡፡ ብዙውን ጊዜ የሰብዓዊ መብት ተከራካሪ ቡድኖች ትኩረት ሰጥተው

የሚተቹት ወንጀል በመፈጸሙ የሚፈጸመውን የሰብዓዊ መብት መጣስ ሳይሆን የሕግ አስከባሪው ሕግ

ሊያስከበር በሚወስደው እርምጃ የወንጀል ተጠርጣሪ መብት እንዳይነካ መከላከል ላይ ነው፡፡

መብቶች በአስቸኳይ ጊዜ አዋጅ ምክንያት ሊገደቡ ይችላሉ፡፡ በህገ-መንግሥቱ አንቀጽ 93 የውጭ ወራሪ

ሲያጋጥም፣ ህገ-መንግሥታዊ ሥርዓቱን አደጋ ላይ የሚጥል ሁኔታ ሲከሰትና በተለመደው የሕግ ማስከበር

ለመቋቋም የማይቻል ሲሆን መብቶች ሊገደቡ እንደሚችሉ ተደንግጓል፡፡ ነገር ግን በአንቀጽ 18 የሰብአዊ

አያያዝ ስለመከልከሉ፣ በአንቀጽ 25 የእኩልነት መብትና በአንቀጽ 39 የብሔር ብሔረሰቦች መብት

እንደማይገደብ ደንግጓል፡፡

5.3.3. የአብዛኛው ሥልጣን በአናሳው ቡድን መብት የሚገደብ መሆኑ (the majority rule

restrained and limited by the rights of the minorities)

የመብት አከባበር ሲወሳ የማኀበረሰቡ አናሳ ክፍሎች መብት የተለየ ትኩረት የሚሰጠው መሆኑ ግንዛቤ

መውሰድ ያስፈልጋል፡፡ ዲሞክራሲ የአናሳውን ክፍል ጥቅምና አስተያየት ከግንዛቤ ማስገባትና በተቻለ መጠን

በአወካከል ሆነ የአስተያየቱን መከበር በተግባር መገለጽ ይኖርበታል፡፡ ይህ ካልሆነ ግን ማንኛውም

ማኀበረሰቡን የሚነካ ውሳኔ በድምጽ ብልጫ ብቻ ከተወሰነ አናሳው ክፍል ጥቅሙ አንዳንድ ጊዜ ሳይጠበቅለት

ይቀራል፡፡ ከዚያም አልፎ ሊረሳና ሊጨቆንም ይችላል፡፡ ይህ ሲሆን አናሳዎች ማኀበረሰቡ ውስጥ በእኩልነት

ተሳታፊ ሆነው አብረው የመኖር ፍላጎታቸው ሊመነምን ይችላል፡፡

አናሳ ሲባል የብሔረሰብ፣ የባህል፣ የሃይማኖት፣ የቋንቋ እንዲሁም ደግሞ የፖለቲካ አስተያየት የሚወክሉ

ክፍሎችን ሁሉ ያካትታል፡፡

የእነዚህ አናሳዎች ቁጥር በዛ ካለ፣ ቁጥራቸው በሚፈቅደው መጠን የፖለቲካ ውክልና ሊያገኙ ስለሚችሉ

የመብታቸው መከበር ሁኔታ አጠያያቂ ላይሆን ይችላል፡፡ ነገር ግን በሚኖሩበት ማኀበረሰብ ወይም ብሔረሰብ

ክልል ውስጥ ቁጥራቸው በጣም አነስተኛ ሆኖ በፖለቲካ ተቋማት ውስጥ ውክልና ለማግኘት የማይችሉ ከሆነ

ሕልውናቸው፣ ጥቅማቸውና አስተያየታቸው እንዲታወቅና እንዲከበር የተለየ መብት እንዲሰጣቸው ማድረግ

89

የዲምክራሲ መርሆ የሚጠይቀው ነው፡፡ ለምሣሌ በአንድ ክልል ውስጥ የሚኖሩ በቁጥራቸው ማነስ ምክንያት

ውክልና ማግኘት ካልቻሉ ከብዙሃን አወካከል ለየት ያለ የአወካከል መብት በተለያዩ የዲሞክራሲ ሥርዓት

ይሰጣቸዋል፡፡ ስለዚህ የአንድን ማኀበረሰብ አናሳ ክፍሎች መብት ማስጠበቅ የዳሞክራሲን መርሆ የሚቃረን

ሳይሆን ዲሞክራሲን እንደማጠናከር የሚቆጠር ነው፡፡

ከዚህ በላይ እንደቀረበው በአንድ በኩል የብዙሀኑ የበላይነት ማስከበር በሌላ በኩል የአናሳውን መብት

መጠበቅ የሚቃረኑ ይመስላሉ፡፡ ይሁንና እነዚህ የዲሞክራሲያዊ ሥርዓት የመሠረተ ምሰሶዎች ናቸው፡፡

የአብዛኛው የበላይነት የሚያስፈልገው በጋራ ጉዳይ ላይ ለመወሰን እንጂ ሌላውን አናሳ ወገን ለመጨቆን

የተዘጋጀ አይደለም፡፡

ስለሆነም በዲሞክራሲያዊ ሥርዓት የአናሳዎች መሠረታዊ መብቶች መከበር የዲሞክራሲያዊ ሥርዓቱ መሠረታዊ

መለያ ባሕርይ ነው፡፡ አናሳዎች መብታቸው እንደተከበረ ካረጋገጡ በዳሞክራሲያዊ ሥርዓቱ ውስጥ አዎንታዊ

ተሳትፎ እንዲያደርጉ ማረጋገጫ ነው፡፡

በኢፌዲሪ ሕገ መንግሥት የአናሳውን መብት ለመጠበቅ የሚያስችል ድንጋጌዎች ይገኛሉ፡፡ እነርሱም፣

1. የብሔር ብሄረሰብ የራስን እድል በራስ የመወሰን

እስከመገንጠል መብት፡ ፡ ይህ መብት የብሔረሰቡን ቁጥር ከግምት ሳያስገባ ለማንኛውም ብሄር

ብሄረሰብ በሕገመንግሥቱ የተረጋገጠ መብት ነው፡፡ ስለሆነም በቁጥሩ አነስተኛ የሆነ ብሄር ወይም

ብሄረሰብ በተመሰረተው ዲሞክራሲያዊ ሥርዓት መሠረት አሁን የሚገኝበት ሁኔታ ካልተመቸውና

ካልተስማማው ማንም ሌላ ወገን ሳያገባው የራሱን መስተዳድር ለመመስረት ወይም እስከመገንጠልና

የራሱን መንግሥት ለመመስረት የሚያስችለው መብት ነው፡፡

2. በፌዴሬሽን ምክር ቤት ብሄረሰብን መሠረት ያደረገ ውክልና፡፡

በኢፌዲሪ የተወካዮች ምክር ቤት አባልነት የተመሠረተው በሕዝብ ብዛት አንድ ሰው አንድ ድምጽ

የሚለውን መሰረት ባደረገ ውክልና ነው፡፡ በዚህም ምክንያት አብዛኛው ሕዝብ የያዘው ብሄረሰብ

ከፍተኛ ቁጥር ያለው ውክልና ይኖረዋል፡፡ በተወካዮች ምክር ቤት እያንዳንዱ ብሄር ብሄረሰብ ውክልና

ሊያገኝ በሚችል መልኩ የምርጫ ክልል እንደሚወሰንም ተመልክቶአል፡፡ በዋነኛት ግን በፌዴሬሽን

ምክር ቤት እያንዳንዱ ብሄር ብሄረሰብ የሚወከልበት ስለሆነም አናሳ ብሄረሰቦች ከፍተኛ ቁጥር ያለው

ውክልና እንዲኖራቸው የሚያደርግ ነው፡፡

3. በሕገመንግሥቱ የተደነገጉ መሠረታዊ መብቶች፡፡ እነዚህ

በመሠረቱ የአናሳ ቡድኖች መብት ለመጠበቅ ተብለው የተደረገጉ መብቶች ናቸው፡፡ እነዚህን

መሠረታዊ መብቶች ለመለወጥ የሚቻለው ሁሉም የክልል ምክር ቤቶች ሲስማሙ ብቻ ነው፡፡ አንዱ

90

አነስተኛ ቁጥር ያለው ክልል ምክር ቤት ካልተስማማ እነዚህ መብቶች ላይ አንድም ዓይነት መሻሻል

አይደረግም፡፡

5.3.4. ህገ መንግስቱ ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን ለማስከበር የዘረጋቸው የቁጥጥርና የክትትል

ስርዓት

ህገመንግስታችን የመንግስት አካላት ሕግ መንግስቱን ማክበርና ማስከበር እንዳለባቸው አንቀጽ 9/1/ ስር

ቀጥሎ ባለው ሁኔታ ደንግጓል፡፡

ማንኛውም ዜጋ የመንግስት አካላት የፖለቲካ ድርጅት ሌሎች ማህበራዊ ድርጅቶች እንዲሁም ባለስልጣኖቻቸው

ህገ መንግስቱን የማስከበር ለህገ መንግስቱ ተገዥ የመሆን ኃላፊነት አለባቸው /ሰርዝ የተጨመረ/

ይህን ህገ መንግስት ለማክበርም አንዱ ግዴታ በህገ መንግስቱ የተደነገጉትና እውቅና ያገኙትን ሰብዓዊና

ዲሞክራሲያዊ መብቶችን ማክበር ማስከበር ግዴታቸው ነው፡፡ ህገ መንግስታችን ግን ይህን ለነዚህ የመንግስት

አካላቶችና ባለስልጣናት አልተወውም፡፡ ይልቁንስ መብቶችን ለማስከበር የቁጥጥርና የክትትል ስርዓት

ዘርግቷል፡፡ በዚህ ክፍል እነዚህን የቁጥጥርና የክትትል ስርዓትቶች ከማውጋታችን በፊት በሌሎች አገሮች

ያሉትን ተሞክሮዎች ለማየት እንሞክራለን፡፡ እነዚህም አገሮች እንግሊዝና አሜሪካን ናቸው፡፡ እነዚህ ሁለት

አገሮች ዲሞክራቲክ አገሮች ሲሆኑ በሁለት ነጥቦች ብናነፃፅራቸው እንግሊዝ ያላት የመንግስት ቅርጽ በህገ

መንግስት የተገደበ አጼያዊ ስርዓት ሲሆን በዋናነት ዋናው ስልጣን ያለው ፓርላማ ዘንድ ነው፡፡ አሜሪካን ግን

የመንግስት ቅርጽ ፕሬዝዳንታዊ ሲሆን ፌዴራላዊ የመንግስት አወቃቀር አላት፡፡ እንግሊዝ የተፃፈ ህገ መንግስት

የላትም አሜሪካ ግን የተፃፈ ህገ መንግስት አላት፡፡ ስለዚህ የነዚህን ልምድ ማየቱ ጥሩ መንደርደሪያ ይሆናል፡፡

አሜሪካና እንግሊዝ

ሰብዓዊ መብቶችን በህገ መንግስት ውስጥ ማካተት ያስፈለገበት ምክንያት ስልጣኑ የተገደበ መንግስት

ለማቋቋም ነው፡፡ በሌላ አባባል ስልጣን ፍፁማዊ በሆነ መንገድ በተለያዩ የመንግስት ተቋማትና በግለሰቦች እጅ

አንዳይከማች ለማድረግ ነው፡፡

በዚህ በኩል እንግሊዝ አገር የተፃፈ ህገ መንግስት ስለሌለ ሰብዓዊ መብቶች ተጽፈው የሚገኙት በተለያዩ

ህጎች ውስጥ ነው፡፡ ስለሆነም ግለሶቦች መብታችን በመንግስት ተጣሰ በማለት ጉዳየቸውን ፍ/ቤት

በሚያቀርቡበት ጊዜ የተባለው ጥሰት መድረስ አለመድረሱን ለማየት ፍ/ቤቶች የሚፈትሹት ህገ መንግስቱን

91

ሳይሆን ተራ ህጎችን ነው፡፡ ይህ ሰብዓዊ መብት ጥሰት በመንግስት ወይም በሌላ አካል ወይም ግለሰብ

ሊፈጸም ይችላል፡፡ የመንግስት አካላት ደግሞ ከላይ እንዳየነው ህግ አውጪ ህግ አስፈፃሚና ህግ ተርጓሚ

መሆናቸውን ተመልክተናል፡፡ ስለሆነም ሰብዓዊ መብት ጥሰትን የፈፀመው ህግ አስፈፃሚው ከሆነ የእንግሊዝ

ፍርድ ቤቶች /judicial review/ በሚባለው /mechanism/ አሰራር ድርጊቱ የስልጣን ገደብን ያለፈ

/ultra virse/ ነው በማለት ድርጊቱን እንዲቆም ለመወሰን ስልጣን አላቸው፡፡

ሆኖም ፓርላማው ሰብዓዊ መብትን የሚጥስ ህግ ቢያወጣ የወጣው ህግ ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው በማለት

ህጉን መሻር እናም አዋጁን ተከትሎ የተከናወነ ወይም እየተከናወነ ያለ ድርጊትም ካለ እንዲቆም የማዘዝ

ስልጣን የላቸውም፡፡ ምክንያቱም አንድ አዋጅ ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው ለማለት የተፃፈ ህገ መንግስት መኖር

ያስፈልጋልና፡፡ የተጻፈ ህገ መንግስት ካለ የህግ መንግስት ድንጋጌዎችን በተራ አዋጅ መሻር አይችልም፡፡

ይህን በምሳሌ እናስረዳ በኤፌድሪ ህገ መንግስት አንቀጽ 22/1/ ስር ማንኛውም ሰው የወንጀል ክስ

ሲቀርብበት የተከሰሰበት ድርጊት በተፈፀመበት ጊዜ ድርጊቱን መፈጸሙ ወይም አለመፈጸሙ ወንጀል መሆኑን

በህግ የተደነገገ ካልሆነ በስተቀር ሊቀጣ አይችልም እንዲሁም ወንጀሉን በፈጸመበት ጊዜ ለወንጀሉ ተፈጻሚ

ከነበረው የቅጣት ጣሪያ በላይ የከበደ ቅጣት በማኛውም ሰው ላይ አይወስንም በማለት ተደንግጓል፡፡

በዚህ አንቀጽ መሰረት የወንጀል ህግ ለተጠርጣሪው ጥቅም ካልሆነ በቀር ወደ ኃላ መልሶ አይሰራም፡፡ ይህ

መብት እንግሊዝ አገርም የተከበረ መብት ነው፡፡ ግን ህጉ የተጻፈው በህገ መንግስት ውስጥ ሳይሆን ተራ ህግ

ውስጥ ነው፡፡ ስለሆነም የእንግሊዝ ፓርላማ ሌላ ተራ ህግ በማውጣት ይህን መብት መገደብ ይችላል፡፡

የእንግሊዝ ፍ/ቤቶችም እራሱ አዋጁ ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው በማለት ህጉን የመሻር ስልጣን የላቸውም፡፡

ወደ አሜሪካ ስንመጣ ግን ነገሮች የተለዩ ናቸው፡፡ ለመጀመር አሜሪካን ከ 200 ዓመት በላይ ዕድሜ ያለው

የተጻፈ ህገ መንግስት አላት፡፡ ይህም ህገ መንግስት አንቀጽ 6/2/ ስር ራሱን በአገሪቱ የሚገኙ ህጎች ሁሉ

የበላይ መሆኑን ደንግጓል፡፡ እንዲሁም ይሄው ህግ መንግስት የተለያዩ የመንግስት አካላት በመፍጠር ስልጣንን

አከፋፍሏል፡፡ በሰጣቸውም ስልጣን ላይ የተለያዩ ገደቦችን አድርጓል፡፡ ለምሳሌ የአሜሪካ ኮንግረስ የፕሬስ

ነፃነትን የሚገድብ ህግ ሊያወጣ አይችልም፡፡ ይህን የመሰለ አዋጅ ቢያወጣ የፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ህጉን

ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው በማለት ይሽረዋል፡፡ በተመሳሳይም የአሜሪካን ህግ አስፈጻሚ በማንኛውም መልኩ

ህገ መንግስቱን የሚፃረር የሰብዓዊ መብት ጥሰት ቢፈፅም የፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ድርጊቱን ኢ.ህገ

መንግስታዊ ነው በማለት ድርጊቱ እንዲቆም በማድረግ ስልጣን አለው፡፡

92

ስለሆነም ማንኛውም የመንግስት አካል ህግ አስፈጸሚውም ይሁን ወይም ህግ አውጪው የህግ መንግስቱን

ድንጋጌዎች የሚጥሱ ድርጊቶች ሲፈጸሙ ወይም ህግ ቢያወጡ የአሜሪካን ፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ህጉን

ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው፤ ድርጊቱንም ደግሞ ኢ.ህገ መንግታዊ ነው በማለት ህጉን የመሻር እና ድርጊቱን

የማስቆም ስልጣን አለው፡፡

ከላይ የእንግሊዝ ፓርላማ መሰረታዊ መብቶችን የሚጥሱ ህጎችን ሊያወጣ እንደሚችል ተመልክተናል፤

ምክንያቱም እነዚህ መብቶች ተደንግገው የሚገኙት ተራ ህጎች ላይ ስለሆነ ነው ብለናል፡፡ በሌላ በኩል ደግሞ

እነዚህ መሰረታዊ መብቶች ተጽፈው የሚገኙት በአሜሪካ ህገ መንግስት ወስጥ በመሆኑ ለመሻር ቀርቶ

ለማሻሻል እንኳን ቀላል አይደለም፡፡ በአሜሪካን ህገ መንግስት አንቀጽ 5 መሰረት እነዚህ ስለ ሰብዓዊ መብት

የሚደነገጉትን ድንጋጌዎች ለማሻሻል ሀሰብ ለማቅረብ የኮንግረሱ 2/3 ድጋፍ ያስፈልጋል፡፡

ለማጠቃለል በእንግሊዝ አገር የተጻፈ ህገ መንግስት የለም በአሜሪካን ግን አለ ስለሆነም መሰረታዊ መብቶች

በእንግሊዝ አገር ተጽፈው የሚገኙት ተራ ህጎች ውስጥ ነው፡፡ በአሜሪካ ግን ተጽፈው ያሉት አገሪቱ ህጎች ሁሉ

በላይ በሆነው ህገ መንግስት ውስጥ ነው፡፡ ከዚህ የሚከተለው ደግሞ የእንግሊዝ ፓርለማ እነዚህን ስለ

መሰረታዊ መብቶች የሚደነግጉ ተራ ህጎች በሌላ ተራ ህግ ሊሽራቸው ይችላል፡፡ የእንግሊዝ ፍ/ቤቶችም ይህን

ለመከላከል አይችሉም የአሜሪካው ፓርላማ ግን እነዚህን መሰረታዊ መብቶች ሊሽር የሚችል ህግ ማውጣት

አይችልም ቢያወጣም የፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ህጉ ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው በማለት ዋጋ ያሰጠዋል፡፡

በእንግሊዝ ሊሻሻል የሚችል ህገ መንግስት የለም፡፡ በአሜሪካን ግን ሊሻሻል የሚችል የተጻፈ ህገ መንግስት

አለ፡፡ ሆኖም ግን ስለመሰረታዊ መብቶች የሚደነግጉትን የህገ መንግስት ድንጋጌዎች ለማሻሻል የፓርላማውና

የክልል መንግስታት 2/3 ኛ ድጋፍ ይጠይቃል፡፡

ኢትዮጵያ

የኢትዮጵያ ፌዴራል ህገ መንግስት የኢትዮጵያ ብሄር ብሄረሰቦችና ህዝቦች መርጠው በላካቸው ተወካዮች

ህዳር 29 ቀን 1987 ዓ.ም ፀደቀ፡፡ ስለሆነም ኢትዮጵያ እንደ አሜሪካ የተጻፈ ህገ መንግስት አላት፡፡ የአሜሪካ

ህገ መንግስት አንቀጽ 6 ላይ እንደደነገገው የእኛም ህገ መንግስት አንቀጽ 9 ስር የራሱን የበላይነት

በሚከተለው ሁኔታ ደንግጓል፡፡

ህገ መንግስቱ የሀገሪቱ የበላይ ህግ ነው፡፡ ስለሆነም ማንኛውም ህግ ልማዳዊ አሰራር እንዲሁም የመንግስት

አካል ወይም ባለስልጣን ውሳኔ ከዚህ መንግስት ጋር የሚቀረን ከሆነ ተፈጻሚነት አይኖረውም፡፡

93

በዚህ ህገ መንግስታዊ ድንጋጌዎች መሰረት ህግ አውጪ፤ የፌዴራልም ሆነ የክልል ህግ አውጪዎች የህግ

መንግስት ድንጋጌዎችን የሚቃረን ህግ ማውጣት አይችሉም ቢያወጡም ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው ተብሎ ዋጋ

እንዳይኖራቸው ይደረጋል፡፡

በተጨማሪም የህግ አስፈጻሚው ውሳኔ ህገ መንግስቱን የሚቀረን ከሆነ ድርጊቱ ኢ.ህገ መንግስታዊ ተብሎ

ድርጊቱ እንዲቋረጥና የተገኘ ውጤትም ከለ እዲቀለበስ ይደረጋል፡፡ ህግ አውጪው የሚያወጣቸውን ህጎች

ኢህገ መንግስታዊ ሊሆኑ ከሚችሉባቸው ሁኔታዎ አንዱ በህገ መንግስታችን የተጠበቁትን መሰረታዊ ሰብዓዊ

መብቶች የሚያግዱ ወይም የሚሸረሽሩ ህጎች መሆናቸው ነው፡፡ ይህ በሚሆንበት ጊዜ የወጣው ህግ ኢ.ህገ

መንግስታዊ ነው ተብሎ ይሻራል በተመሳሳይም የህግ አስፈጻሚው ድርጊቶች መሰረታዊ ሰብዓዊ መብቶችን

የሚጥሱ ከሆነ ኢ.ህገ መንግስታዊ ናቸው ተብለው እንዲቋረጡ ይደረጋል፡፡

በአሜሪካ ህገ መንግስትና ብሎም መሰረታዊ ሰብዓዊ መብቶ ሲጣሱ ሁኔታዎችን የሚመረምርና ውሳኔ

የሚሰጠው የፌዴራል ጠቅላይ ፍ/ቤት ነው፡፡ በኢትዮጵያ ግን ይህ ስልጣን ያለው የፌዴሬሽን ምክር ቤት ነው፡፡

አንቀጽ (62) የፌዴፌን ምክር ቤት ለዚህ እንዲረዳው በዚሁ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ 2 መሰረት የህገ መንግስት

ጉዳዮች አጣሪ ጉባኤን ያደራጃል፡፡

ይህ ጉባኤ በአዋጅ ቁጥር 250/1993 መሰረት ተደራጅቷል፡፡ የጉባኤውን ስልጣንና ተግባር የሚዘረዝረው

አንቀጽ 6 በፌዴራል መንግስትም ሆነ በክልል ህግ አውጪ አካላት የሚወጡ ህጎች ህገ መንግስታዊነታቸው

ላይ ጥያቄ ሲነሳ ጥያዌውን መርምሮ ለመጨረሻ ውሳኔ ለፌዴሬሽን ምክር ቤት ያቀርባል በማለት ደንግጓል፡፡

ስለሆነም የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት መሰረታዊ የሰብዓዊ መብቶችን የሚጥስ ወይም የሚገድብ ህግ

ቢያወጣ አዋጁን የፌዴሬሽን ምክር ቤት ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው በማለት ህጉን ይሽረውና ተግባራዊ

እንዳይሆን ያደርጋል ማለት ነው፡፡ ህግ አስፈጻሚው ህገ መንግስቱን ብሎም ሰብዓዊ መብትን ጥሶ ቢገኝ

ፍ/ቤቶች ድርጊቱን ለማስቆምና ከዚህም የተገኘው ውጤት እንዲቀለበስ ትዕዛዝ የመስጠት ስልጣን እንዳላቸው

በህገ መንግስታችን አንቀጽ 9/2/ ስር ማንኛውም የመንግስት አካል ህገ መንግስቱን የማስከበር ኃላፊነት

አለበት በማለት ደንግጓል፡፡ በተጨማሪም ዳኞች ሲሾሙ ህገ መንግስቱን እንደሚያከብሩና እንደሚያስከብሩ ቃል

ይገባሉ፡፡

ለማጠቃለል ኢትዮጵያ የተጻፈ ህገ መንግስት አላት፡፡ ህግ መንግስቱም ከሁሉም ህጎች የበላይ ህግ ነው፡፡

መሰረታዊ ሰብዓዊ መብቶችም በዚህ ህገ መንግስት እውቅና ተሰጥቷቸው የህግ መንግስት ዋስትና አላቸው፡፡

ስለሆነም እነዚህ መሰረታዊ መብቶችን ለመሻር ወይም ለመለወጥ ህግ አውጪው ማለት የህዝብ ተወካዮች

94

ምክር ቤት ህግ ሊያወጣ አይችልም፡፡ ቢያወጣም በፌዴሬሽን ምክር ቤት ኢ.ህገ መንግስታዊ ነው ተብሎ

ይሻራል እንዲሁም ህግ አስፈጻሚው ህገ መንግስትን የሚቀረን እርምጃ ቢወሰድ እንደሁኔታው ትዕዛዝ

የመስጠት ስልጣን አላቸው፡፡ ስለዚህ በዚህ ዓይነት መሰረታዊ ሰብዓዊ መብቶች ጥበቃ ይደረግላቸዋል ማለት

ነው፡

የህግ መንግስቱን የሰብዓዊ መብት ድንጋጌዎች ለማሻሻል ቢፈለግ

ከላይ እንዳየነው በአሜሪካ ህገ መንግስት ተደንግገው የሚገኙ የሰብዓዊ መብት ድንጋጌዎችን ለማሻሻል የህግ

አውጪው /ኮንግረስ/ 2/3 የድጋፍ ድምጽና የክልል መንግስታት 2/3 ድጋፍ ያስፈልጋል፡፡ በኢፌዲሪ

ህገመንግስት መሰረታዊ መብቶችና ነጻነቶች የተደነገጉት በህገ መንግስቱ ምዕራፍ ሶስት ስር ነው፡፡ እነዚህን

የመብቶችና ነጻነቶች ድንጋጌዎች ለማሻሻል አንቀጽ /105/ ስር እንደተደነገገው የሚከተሉት ሁኔታዊች መሟላት


1. ሁሉም የክልል ምክር ቤት የቀረበውን ማሻሻያ በድምጽ ብልጫ ሰያጸድቁት

2. የፌዴራል መንግስት የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት በ 2/3 ድምጽ የቀረበውን ማሻሻያ ሲያጸድቀው እና

3. የፌዴሬሽን ምክር ቤት በ 2/3 ኛ ድምጽ ማሻሻያውን ሲያጸድቀው፡፡

ስለዚህ ከነዚህ ውስጥ አንዱ እንኳን ባይሟላ በመሰረታዊ መብቶችና ነጻነቶች ድንጋጌዎች ላይ ማሻሻያ

ማድረግ አይቻልም ማለት ነው፡፡ ለምሳሌ የአንዱ ክልል ምክር ቤት ውስጥ ከ 50 + 1 ድምጽ ማግኘት

ባይቻልና በተቀሩት ስምንት ክልሎች የተፈለገው ድምጽ ቢገኝ እንኳን ማሻሻያውን ማድረግ አይቻልም፡፡

በተመሳሳይ በአንደኛው ምክር ቤት የ 2/3 ድምጽ ድጋፍ ባይገኝ ማሻሻያ አይደረግም ማለት ነው፡፡ ሶቱም

ቅድመ ሁኔታዎች በአንድ ጊዜ አንድ ላይ ሲገኙ ብቻ ነው በመሰረታዊ ሰብዓዊ መብቶችና ነጻነቶች

ድንጋጌዎች ላይ ማሻሻያ ማድረግ የሚቻለው፡፡ ስለሆነም በህገ መንግስቱ የተደነገጉ መሰረታዊ ሰብዓዊ

መበቶችና ነጻነቶች ድንጋጌዎች በሰበብ አስባቡ በማሻሻል ስም እንዳይሸራረፉ ህገ መንግስቱ ከላይ

በተቀመጠው ሁኔታ ጥበቃ ያደርግላቸዋል፡፡

ሌሎች የቁጥጥርና የክትትል ዘዴዎች

የሰብዓዊ መብት ጥሰት በተለያየ ደረጃ በተለያዩ አካላት ሊፈጸም ይችላል፡፡ የመንግስት አካል፤

የመንግስት ባለስልጣን፣ የፓለቲካ ፓርቲ ግለሰብ ሊሆኑ ይችላሉ ጥሰቱን የሚፈጸሙት፡፡ ከላይ ፓርላማው

ኢህገ መንግስታዊ የሆኑ ህጎች ቢያወጣ ህጉ ተግባራዊ አንዳይሆን እንዴት እንደሚቻል ድርጊቱን

95

ማስቆም እንደሚቻል ለዚህም የህገ መንግስት አጣሪ ጉባኤን የፌዴሬሽን ምክር ቤትና የፍርድ ቤቶችን

ሚና ተመልክተናል፡፡

ከነዚህ በተጨማሪም ህገ መንግስታችን ሌሎች የቁጥርና የክትት ስርዓቶች አሉት፡፡ ለምሳሌ የህዝብ ተወካዮች

ምክር ቤት ካሉት ስልጣናትና ተግባራት የፌዴራል መንግስት የሀገርና የህዝብ መከላከያ የደህንነት የፓሊስ

ኃይል አደረጃጀትን መወሰን አንዱ ነው፡፡ ታዲያ እነዚህ አካላት በስራ አፈጻጸማቸው ረገድ የሚታዩ መሰረታዊ

የዜጎችን ሰብዓዊ መብቶች የሚነኩ ጉዳዮች ሲከሰቱ ርምጃዎች እንዲወስዱ ያደርጋል፡፡ የግንቦት 1997 ዓ.ም.

ምርጫን ተከትሎ በተነሳው ሁከትና ብጥብጥ የዜጉች ሰብዓዊ መብት ተጥሷል የሚል ስሞታ በመቅረቡ አጣሪ

ኮሚሽን አቋቁሞ ሁኔታዎችን አጣርቷል፡፡

በተጨማሪም አንቀፅ 55/14/ እና /15/ ስር እንደተደነገገው የሰብዓዊ መብት ኮሚሽንና የሕዝብ እንባ ጠባቂ

ተቋማትን አቋቁሟል፡፡ የእነዚህ ተቋማት ኃላፊነት ምን እንደሆነ ወደፊት በዝርዝር የምንመለከተው ነው፡፡

ሰብዓዊ መብቶች ሊከበሩ የሚችሉት ስርዓት እና የሕግ የበላይነት ሲኖር ነው በሌላ አባባል እነዚህ ሰብአዊ

መብቶች በግለሰብም ሆነ በቡድን በራሳቸው ሰብዓዊ መብት ስም ሽፋን መጣስ የለባቸውም፡፡ በመሆኑም

እነዚህን መብቶች ለመተግበር እና ተጠቃሚ ለመሆን ማድረግ የማይገቡ ድርጊቶችን ወይም መደረግ

ያለባቸውን ድርጊቶች ከነዚህ መብቶች ጋር አያይዞ ደንግጓል፡፡ እነዚህንም አንድ ባንድ እንመልከት፡፡

አንቀፅ 29 ስር እንደተደነገገው የአመለካከት እና ሀሳብን በነፃ የመያዝና የመግለፅ መብት እውቅና አግኝቷል፡፡

ይህ ማለት አንድ ሰው የሚሰማማውን አመለካከት የመያዝና ሀሳቡን የመግለፅ መብትን ያጠቃልላል፡፡

አገላለፁም በቃል፣ በፅሑፍ፣ በሕትመት፣ በሥን ጥበብ መልክ ወይም በመረጠው የማስረጃ ዘዴ ሊሆን

ይችላል፡፡ ከዚህ ጋር ተያይዞ ህገ መንግስቱ በዚሁ አንቀፅ ንዑስ አንቀፅ 29/3/ ስር የ ý ሬስና የሌሎች መገናኛ

ብዙሃን እንዲሁም የሥነ ጥበብ ፈጠራ ነፃነት መረጋገጡን ደንግጓል ቅድመ ምርመራ ( Censor )

የተከለከለ መሆኑንና የሕዝብን ጥቅም የሚመለከት መረጃ የማግኘት መብት መረጋገጡን ደንግጓል፡፡

ታዲያ እነዚህም መብቶች ገደብ የሌለባቸው አይደሉም፡፡ በዚሁ አንቀጽ ንዑስ አንቀጽ 6 ሰር እንደተደነገገው

የወጣቶችን ደህንነት የሰውን ክብር መልካም ስም የሚጐዳ የ ý ሬስ ውጤቶች ሕገ ወጥ ናቸው፡፡

እንዲሁም በስመ የንግግር ነፃነት የሚደረጉ የጦርነት ቅስቀሳዎች ሰብአዊ ክብርን የሚነኩ የአደባባይ

መግለጫዎች ሕገ ወጥ ስለሆኑ የተከለከሉ ናቸው፡፡ በሕግም ተጠያቂ ያደርጋሉ፡፡ አንቀፅ 3 ዐ ስርም

የመሰብሰብ ሰላማዊ ሰልፍ የማድረግ ነፃነትና አቤቱታ የማቅረብ መብት የተጠበቀ ነው፡፡ ሆኖም እነዚህን

መብቶች ለመተግበር አንዳንድ ገደቦችን መመልከት ያስፈልጋል፡፡ ለምሳሌ ከሌሎች ጋር ለመሰብሰብና ሰላማዊ

ሰልፍ ለማድረግ ምንም ዓይነት የጦር መሳሪያ መያዝ አይችልም፡፡

96

ከቤት ውጪ ስብሰባዎችና ሰላማዊ ሰልፎች ከተደረጉ ሰላማዊ ሰልፎቹ በሚንቀሳቀሱባቸው ቦታዎች በሕዝብ

እንቅስቃሴ ላይ ችግር መፍጠር የለባቸውም፡፡ ወይም እነዚህ ስብሰባዎችና ሰላማዊ ሰልፎች ዲሞክራሲያዊ

መብቶችንና የሕዝብን የሞራል ሁኔታ መጣስ የለባቸውም፡፡ ይህ አንድ ገደብ ሲሆን ሁለተኛው ገደብ ደግሞ

እነዚህ መብቶች የወጣቶችን ደህንነት የሰውን ክብርና መልካም ስምን መንካት የለባቸውም፡፡ እነዚህ መብቶች

የጦርነት ቅስቀሳዎችን እንዲሁም ሰብዓዊ ክብርን የሚነኩ የአደባባይ መግለጫዎችን ለመስጠት መጠቀሚያ

መሆን የለባቸውም፡፡

በአንቀፅ 31 ስር ማንኛውም ሰው ለማንኛውም ዓላማ በማህበር የመደራጀት መብት አለው፡፡ ሆኖም አግባብ

ያለውን ሕግ በመጣስ ወይም ሕገ መንግስታዊ ስርዓቱን በሕገ ወጥ መንገድ ለማፍረስ መደራጀት ክልክል

ነው፡፡

ለማጠቃለል ህገ መንግስታችን የተፃፈ ህገ መንግስት ነው፡፡ ከህጐች ሁሉ የበላይ ህግ ነው፡፡ ስለሆነም

ማንኛውም ህግ ከህገ መንግስቱ ጋር የሚቃረን ከሆነ ዋጋ አይኖረውም፡፡ ለዚህም ስልጣን ያለው የፌዴሬሽን

ምክር ቤት ነው፡፡ ፍ/ቤቶችም ህገ መንግስቱን የማስከበር ግዴታ አለባቸው፡፡ ሌሎች የመንግስት

ባለስልጣናትም ሆነ አካላት ህገ መንግስቱን የማክበርና የማስከበር ኃላፊነት አለባቸው፡፡ ስለሆነም ማንም

የመንግስት አካልም ሆነ ባለሥልጣን በህገመንግስቱ የተደነገጉትን የስብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን

የማክበርና የማስከበር ግዴታ አለበት፡፡

ስለ ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች የሚደነግጐትን የህገ መንግስት ድንጋጌዎች ማሻሻል በተራ ህግ

አይቻልም፡፡ ህገ መንግስቱ ራሱ በቀየሰው መንገድ ካልሆነ በስተቀር፡፡ በመጨረሻም ሰዎች ህገ መንግስቱ

ይህን ያህል ጥበቃ ያደረገላቸውን ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶች መጠቀም የሚችሉት የሌሎችን ሰብዓዊና

ዲሞክራሲያዊ መብቶች በማክበር ነው፡፡ በስመ ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብት ስምና ሽፋን ስርዓተ

አልበኝነትን ማንገስ ተጠያቂነትን ያስከትላል፡፡

ስለሆነም በህገመንግስታችን፣

ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን ማስከበር የዚህ ህገ መንግስቱ አንዱ መሰረት እንደሆነ፣

እነዚህም በህገመንግስቱ ምእራፍ ሶስት አብዛኛውን ቦታ ይዘው የሚገኙ እንደሆነ፣

እነዚህን መብቶች በተጨባጭ እንዲተገበሩ በዝርዝር ህጎች የተደገፈ መሆኑ፣

እነዚህን መብቶች እንዳይጣሱ ለመከላከል፣ በተጣሱም ጊዜ ለማስከበር የተለያዩ ስርአቶች

መኖራቸውን

የተመለከትን ሲሆን፣ ከዚህ በመነሳት በአገራችን ኢትዮጵያ የዜጎች መሰረታዊ መብቶች እያስከበረ ያለና በዚሁ

እንዲቀጥል ሊሰራ የሚገባ መሆኑን መረዳት እንችላለን፡፡

97

የመወያያ ጥያቄዎች

1. በተፃፈና ባልተፃፈ ህገ-መንግስት መG ል ሰብአዊ መብትን አስመልክቶ ምን ልዩነት አለ?

2. የአሜሪካ ህገ መንግስትና የኢፌድሪ ሕገ-መንግስት ሰብአዊ መብትን አስመልክቶ

ያላቸው አንድነትና ልዩነት ምንድናቸው?

3. የህዝብ ተወካÄች ምክር ቤት በኢፌድሪ ህገ-መንግስት የታወቁትን ሰብዓዊ መብት ድንጋጌዎች

የሚጥስ ህግ ቢያወጣ ውጤቱ ምን ይሆናል?

4. ሰብዓዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን በማስከበር የፍ/ቤቶች ሚና ምንድነው?

5. በክልላችሁ የህገ-መንግስት አጣሪ ጉባኤ ተግባርና ኃላፊነት ምንድነው?

6. ሰብዓዊ ዲሞክራሲያዊ መብቶችን ለመጠቀም በቅድሚያ ህግን ማክበር ያስፈልጋል፡፡ በዚህ

ትስማማላችሁ? ለምን?

7. ዲሞክሪሲ የብዙሀን አገዛዝ ነው፡፡ ስለሆነም የግለሰብ መብት መከበር ከዴሞክራሲ ጋር ምን

ያገናኘዋል?

8. በህገመንግስቱ የሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች በተደነገጉበት ክፍል አንዳንድ አንቀጾች ለምሳሌ

አንቀጽ 15፣ 17፣19(6) እና ሌሎችም ‹በሕግ የተደነገገ ካልሆነ› የሚሉ ሀረጎች አሉባቸው፡፡ ይህ

ማለት ህግ አውጪው አካል በህግ በሚደነግገው መሰረት መብቶቹ እንደሚከበሩ የሚያመለክት ነው፡፡

ይህ በህግ የተደነገገ የሚለው አባባል ህግ አውጪው እንደፈለገው የመብቶችን አፈጻጸም እንዲያጠብ

ወይም በተዘዋዋሪ መብቶችን እንዲነፍግ የሚያደርገው አይሆንም ወይ? ለዚህ ምን መከላከያ አለው?

9. ዜጎች አስተዳደራዊ በደል ደረሰብን፣ ተጉላላን፣ መንግስት አሰራሩን ያሻሽል በማለት በተደጋጋሚ

ሰላማዊ ሰልፍ በማድረግ ጥያቄ ለመንግስት ቢያቀርቡም፣ መንግስት ጆሮ ዳባ ልበስ በማለት

ጨርሶውኑ አልሰማቸውም፡፡ እነዚህ ሰዎች የዴሞክራሲ መብታችን አልተከበረም በማለት ወደአመጽ

ስራ ገቡ፡፡ የዴሞክራሲ መብት ተከበረ የሚባለው አቤቱታ የማቅረብ መብታቸው ሲከበር ነው ወይስ

አቤቱታቸው ተቀባይነት አግኝቶ መንግስት እነሱ እንደሚፈልጉት ሲያደርግ ነው? ዜጎች መንግስት

አልሰማቸው ሲል ወደአመጽ ስራ ከመግባት ሌላ ምን ምርጫ አላቸው?

10. ህገወጥ የሆነ ስብሰባ ያደረጉ ሰዎችን ፖሊስ እንዲበተኑ ማሳሰቢያ ቢሰጥም ለመበተን

ፈቃደኛ አልሆኑም፡፡ እንዲያውም በፖሊሶች ላይ ድንጋይ መወርወር ይጀምራሉ፡፡ ፖሊሶች መሳሪያ

ቢይዙም በተመሳሳይ መልኩ በረባሾቹ ላይ ድንጋይ ይወረውራሉ፡፡ ከፖሊሶች በተወረወረ ድንጋይ አጉል

ቦታ የተመታ የረባሾች አባል ይሞታል፡፡ ድንጋይ ወርዋሪ ፖሊሶች ሰው በመግደል ወንጀል ሊከሰሱ

ይገባል ወይ? የሚከሰሱ ከሆነ የህግ ማስከበር ተግባር እንዴት ሊከናወን ይችላል?

98

11. የኢፌዲሪ ሕገመንግሥት ሰብአዊና ዲሞክሪሱያዊ መብቶችን የያዘው ክፍልን ለማሻሻል ሁሉም

ክልሎች ምክር ቤት በአብላጫ ድምጽ መስማማት አለባቸው ይላል፡፡ ይሁንና አነስተኛ ውክልና ያለው

የሀረሪ ክልል ምክር ቤት ካልተስማማ ሊቀየር አይችልም፡፡ በዚህ ሁኔታ በአናሳው ወገን ፍላጎት ብቻ

የአብዛኛው ወገን ፍላጎት እንዲወሰን እያደረገ እንዴት ዲሞክሪሲያዊ ነው ሊባል ይችላል?

5.4. የመንግሥት አሰራርና ተጠያቂነት

የኢፌዲሪ ህገመንግስት ከተመሰረተባቸው መሰረታዊ መርሆዎች አንዱ ተጠያቂነት ነው፡፡ ተጠያቂነትን

በሚመለከት የኢፌዲሪ ህገ መንግሥት በአንቀጽ 12 እንደሚከተለው ያስቀምጣል፡፡

1. የመንግሥት አሰራር ለሕዝብ ግልጽ በሆነ መንገድ መከናወን አለበት፡፡

2. ማንኛውም ሀላፊና የህዝብ ተመራጭ ሀላፊነቱን ሲያጓድል ተጠያቂ ይሆናል፡፡

3. ሕዝብ በመረጠው ተወካይ ላይ እምነት ባጣ ጊዜ ከቦታው ለማንሳት ይችላል፡፡ ዝርዝሩ በሕግ

ይወሰናል፡፡

በዲሞክራሲያዊ መንግሥት ስልጣን የህዝቡ በመሆኑና የመንግሥት ሥራ የሚሰሩት የህዝብ ወኪሎች

በመሆናቸው ተወካዮች ለመረጣቸው ህዝብ ተጠያቂ ናቸው፡፡ ማለትም ስለሥራቸው ሪፖርት ማቅረብ፣

መረጃ መስጠት እንዲሁም ህግን በመጣስ ለሚፈጽሙት ተግባር ተመጣጣኙን ቅጣት እንዲያገኙ ወይም

ላደረሱት ጉዳት ካሣ የመክፈል ተጠያቂነት አለባቸው፡፡

ህዝብ የመረጠው ተወካይ ተጠያቂነት የሌለው እንደሆነ የህዝብ ሉአላዊነት መናዱ አይቀርም፡፡ የሕዝብ

ሉአላዊነት እውን ሊሆን ከሆነ ደግሞ ተወካዮች ተጠያቂ መሆን አለባቸው፡፡

በኢትዮጵያ በተለይ ዲሞክራሲን የመገንባት ጉዳይ የህልውና ጥያቄ በሆነበት ሁኔታ ውጤታማ የሆነ

የተጠያቂነት ስርዓት ከሌለ ዲሞክራሲ ስርዓትን መገንባት አይቻልም፡፡ ዲሞክራሲ የህልውና ጉዳይ

በሆነበት አገር ውጤታማ ተጠያቂነት እንዲኖር ማድረግ በተመሳሳይ የሕልውና ጥያቄ ይሆናል፡፡

1. 1. መረጃመረጃ የማግኘትየማግኘት መብትመብት

በህገመንግስቱ አንቀጽ 12 ንኡስ አንቀጽ አንድ እንደተመለከተው የተጠያቂነት የመጀመሪያ መርህ ግልጽነት

ነው፡፡ መንግሥት ለወከለው ሕዝብ አሠራሩን ግልጽ በሆነ ሁኔታ የማከናወን ግዴታ አለበት፡፡ ሕዝቡ

99

የመረጠው መንግሥት ምን እየሠራ እንደሆነ የማወቅ መብት አለው፡፡ ከግልጽነት አንጻር፣ ምን መደረግ

አለበት?

1. ሕዝቡ በመንግሥት ውሣኔዎች ላይ በብቃት መሳተፍ የሚችለዉ

ትክክለኛና ወቅታዊ መረጃ ማግኘት ሲችል ነው፡፡ ህዝቡ የመረጠው መንግሥት በትክክል መስራቱን

ለመቆጣጠር የሚችለው … ወቅታዊና ትክክለኛ መረጃ ሲያገኝ ነው፡፡ ህብረተሰቡ ወቅታዊና ትክክለኛ

መረጃ ማግኘት ከቻለ ነገሩ ሁሉ ግልጽ በመሆኑ ብቻ የአስተዳደር በደልና ብልሹነትን ለማስቀረት

ከፍተኛ አስተዋጽኦ ማድረግ ይችላል፡፡ ግልጽነቱ ራሱ በቀጥታ ከሚያስከትለው መሻሻል በላይ

ህብረተሰቡ ወቅታዊና ትክክለኛ መረጃ በማግኘት ጉድለቶችን ለማስተካከል ርምጃ እንዲወስድ

ማድረግ ይቻላል፡፡ የኢትዮጵያ ሲቪል ሰርቪስ ማሻሻያ ፕሮግራም፣ በሥነ-ምግባር ንዑስ ፕሮግራም

ውስጥ ከተያዙት ፕሮጀክቶች አንዱ መረጃን የማግኘት መብት ህግ የማዘጋጀት ሲሆን በአዋጅ ቁጥር

590/2000 የመገናኛ ብዙሀንና የመረጃ ነጻነት አዋጅ በሚል ወጥቶ ተግባራዊ መሆን ጀምሯል፡፡

2. እያንዳንዱ መሥሪያ ቤት የሚሰጠውን መንግሥታዊ አገልግሎት

በተመለከተ ምን ዓይነት አገልግሎት በምን መስፈርት ለማን እንደሚሰጥ በዝርዝር የሚያብራራ

መመሪያ ማውጣትና ተጠቃሚው ህብረተሰብ ይህንኑ በሚገባ እንዲያውቅ መደረግ ይኖርበታል፡፡

በሲቪል ሰርቪስ ማሻሻያ ፕሮግራም የስነምግባር ንዑስ ፕሮግራም ውስጥ ተይዘው ከነበሩት

ፕሮጀክቶች አንዱ የዜጎች ቻርተር ሲሆን፣ ይህ ረቂቅ ህግ ሆኖ ባይወጣም፣ በአገሪቱ በሁሉም መስሪያ

ቤቶች እየተሰራና በመተግበር ላይ ካለው የቢዝነስ ፕሮሰስ ሪኢንጅነሪንግ አንጻር ተገልጋዮች ምን

አይነት መስፈርት ሊያሟሉ እንደሚገባ የሚያሳዩ ዝርዝሮች ተዘጋጅተው ተግባራዊ መደረጋቸውን

ስንመለከት ተጠያቂነትን ለማምጣት ምን ያህል እንደተሄደ መገንዘብ አያዳግትም፡፡

3. ህግ አስፈጻሚው አካል የሚያወጣቸው ፖሊሲዎች የሚያቀርባቸው

የሕግ ረቂቆች ወዘተ.. ጉዳዮች ላይ ህብረተሰቡ አስቀድሞ የተወያየባቸውና አስተያየት የሰጠባቸው

ሊሆኑ ይገባል፡፡ ለተወካዮች ምክር ቤት በሚቀርቡ የህግ ረቂቆች ከመጽደቃቸው በፊት ህዝቡ

አስተያየት እንዲሰጥበት የሚያደርግ ስርአት ተዘርግቶ እየተተገበረ እንደሆነ የሚታወቅ ነው፡፡

2. 2. ተጠያቂነትተጠያቂነት

መረጃን የማግኘት መብት መረጋገጡ ሕዝቡ ወይም የሚመለከተው ወገን መረጃ አግኝቶ በራሱ በኩል ማድረግ

የሚችለውን እንዲያደርግ የሚረዳ ቢሆንም ከዚሁ ጋር ውጤታማ የሆነ የተጠያቂነት ስርዓት መኖሩ የግድ

አስፈላጊ ነው፡፡ ውጤታማ ተጠያቂነት ከሚገልጽባቸው መንገዶች መካከል ዋናዎቹ የሚከተሉት ናቸው፡፡

2.1. 2.1. የክትትልናየክትትልና ቁጥጥርቁጥጥር ሥርዓትሥርዓት

100

1. የህዝቡ ሉአላዊነት መገለጫ የሆነው ምክር ቤት በምክር ቤቱ የወጡ ሕጐች ፣ ፖሊሲዎች እቅዶች

ምክር ቤቱ በሾማቸው የፖለቲካ ተሿሚዎች በትክክል ተፈጻሚ መሆናቸውን የማረጋገጥ ሥራ መሰራት

አለበት፡፡ ምክር ቤቶች በቴክኒክ ጉዳይ የሚረዱዋቸው እንደዋና ኦዲተር ጽ/ቤት ያሉ አካላት

የመንግሥት በጀትና ዕቅድ አፈጻጸምን በተመለከተ በመመርመር አስፈላጊውን መረጃ ስለሚያቀርቡ

ምክር ቤቱ ሀላፊነቱን በሚገባ እንዲወጣ የሚረዱ ናቸው፡፡ የሕዝብ እንባ ጠባቂ ተቋምም

በአስፈጻሚው አካል የሚፈጸሙ የአስተዳደራዊ በደሎችን እየመረመረ አሰራሩ እንዲስተካከል

በማድረግ ተጠያቂነትን ለማረጋገጥ በመሳሪያነት የሚያገለግል ነው፡፡

2. የፖለቲካ ተሿሚዎች ቋሚ የመንግሥት ሰራተኞችና ሲቪል ሰርቪሱ በአጠቃላይ በምክር ቤቱ የተቀመጡ

መሰረታዊ አቅጣጫዎችና እነዚህን ለማስፈጸም የሚወጡ እቅዶች ደንቦችና መመሪያዎች በትክክል

መፈጸማቸውን ማረጋገጥ ይኖርባቸዋል፡፡

2.2. 2.2. የሥነየሥነ -- ምግባርናምግባርና ፀረፀረ -- ሙስናሙስና ኮሚሽኖችኮሚሽኖች

በመንግሥት ባለሥልጣኖችና ሠራተኞ የሚፈጸሙ የሙስና ወንጀሎችን ለመመርመርና ለመክሰስ እንዲሁም

የሙስና ወንጀል እንዳይፈጸም ለመከላከል ነጻ የሥነ-ምግባርና የፀረ-ሙስና ኮሚሽኖች በፌዴራል በብዙ

ክልሎች ተቋቁመዋል፡፡

የፌዴራል ሥነ-ምግባርና የፀረ-ሙስና ኮሚሽን ሥልጣንና ተግባር በከፊል፣

4. አግባብነት ካላቸው አካላት ጋር በመተባበር ስለሙስና ጎጂነት የህዝቡ ንቃተ ህሊና እንዲጎለብት

በማስተማር እና መልካም ስነምግባር በህዝብ አገልግሎት እና በህብረተሰቡ ውስጥ እንዲስፋፋ

በማድረግ ሙስናንና ብልሹ አሰራርን መዋጋት፣

5. አግባብነት ካላቸው አካላት ጋር በመተባበር በመንግስት መስሪያ ቤቶች እና የመንግስት የልማት

ድርጅቶች ውስጥ ለሙስናና ለብልሹ አሰራር የተጋለጡና ሊጋለጡ የሚችሉ የአሰራር ስርአቶችን

በማጥናት ወይም እንዲጠኑ በማድረግ እንዲሻሻሉ ማማከርና ማሳሰብ፣ የአሰራር ስርአቶቹ የተሸሻሉ

መሆናቸውን መከታተል፣ እና አስፈላጊ ሆኖ ሲገኝም ተገቢ የሆነው እርምጃ እንዲወሰድ ወይም ውሳኔ

እንዲሰጥ አግባብ ላለው አካል በማሳወቅ ዌም በማሳሰብ ሙስናን መከላከል፣

6. በመንግስት መስሪያ ቤቶች ወይም በመንግስት የልማት ድርጅቶች ወይም ፌዴራል መንግስቱ

ለክልሎች ከሚሰጠው ድጎማ ጋር በተያያዘ በክልል መ/ቤቶች በወንጀል ህግና በሌሎች ህጎች ውስጥ

የተመለከቱት የሙስና ወንጀሎች በመንግስት ሰራተኞች ወይም ባለስልጣኖች ወይም በሌሎች ሰዎች

ስለመፈጸማቸው ጥቆማ ሲደርሰው ወይም በቂ ጥርጣሬ ሲኖረው የመመርመርና የመክሰስ ወይም

እንዲመረመርና እንዲከሰስ የማድረግ፣

101

7. ከሙስና ወንጀል ጋር በተያያዘ በቂ ጥርጣሬ ሲኖረው በማናቸውም ባንክ የሚገኝ የተጠርጣሪዎች

የባንክ ሂሳብ በኮሚሽነሩ ትእዛዝ እንዲመረመር የማድረግ መረጃ የማግኘትና አስፈላጊ ሆኖ ሲገኝ

በፍርድ ቤት ትእዛዝ እንዲከበር ማድረግ

በክልል ያሉ የስነምግባርና ጸረ ሙስና ኮሚሽኖች በክልላቸው ተመሳሳይ አይነት ስልጣንና ተግባር አላቸው፡፡

የፌዴራል ስነምግባርና ጸረ ሙስና ኮሚሽን በቀጥታ የስራ አስፈጻሚውን ለመከታተልና ለመቆጣጠር የተቋቋመ

ስለሆነ የአስፈጻሚው አካል ተጽእኖ እንዳይደርስበት ለማድረግ የተቀመጡ ድንጋጌዎች በአዋጁ ውስጥ

ይገኛሉ፡፡

አንቀጽ 3(2) የኮሚሽኑ ተጠሪነት ለጠቅላይ ሚኒስትሩ ነው፡፡

አንቀጽ 4. ስለኮሚሽኑ የአሰራር ነጻነት

በዚህ አዋጅ በአንቀጽ 3(2) የተደነገገው ቢኖርም ኮሚሽኑ በሚመረምራቸው ወይም ክስ በሚመሰርትባቸው

ወይም ክስ በመሰረተባቸው ጉዳዮች ከማንኛውም ሰው ወይም አካል ጣልቃ ገብነትና አመራር ነጻ ነው፡፡

አንቀጽ 10

ኮሚሽኑ

1. በጠቅላይ ሚኒስትሩ አቅራቢነት በተወካዮች ምክር ቤት የሚሾም አንድ ኮሚሽነር

2. በጠቅላይ ሚኒስትሩ የሚሾም አንድ ምክትል ኮሚሽነር ይኖሩታል፡፡

አንቀጽ 14

የኮሚሽነሩና የምክትል ኮሚሽነሩ የስራ ዘመን

1. የኮሚሽነሩና የምክትል ኮሚሽነሩ የሹመት ዘመን ስድስት አመት ይሆናል፡፡ ሆኖም አስፈላጊ ሲሆን

እንደገና ሊሾም ይችላል፡፡

2. ኮሚሽነሩ ወይም ምክትል ኮሚሽነሩ ከዚህ በታች ካልሆነ በስተቀር የተሾሙበት የስራ ዘመን ከማለቁ

በፊት ከፈቃዱ ውጭ ከስራው አይነሳም

ሀ. አግባብነት ባለው የስነምግባር ደንብ የተመለከቱትን ድንጋጌዎች ተላልፎ ሲገኝ፣

ለ. ጉልህ የሆነ የስራ ችሎታና ቅልጥፍና የሌለው ሲሆን፣

ሐ. በህመም ምክንያት ተግባሩን በተገቢው ሁኔታ ማከናወን የማይችል ሆኖ ሲገኝ፣

2.3. 2.3. ነጻነጻ ፍርድፍርድ ቤትቤት

የተጠያቂነት ሥርዓትን ከመመሥረት አንጻር ነጻነት ያለው ፍርድ ቤት መኖር አስፈላጊና መሠረታዊ ነው፡፡ አንድ

የመንግሥት ኃላፊ ባጠፋው ጥፋት የሚጠየቅበትና የሚቀጣበት ነጻ የሆነ ፍርድ ቤት ያስፈልጋል፡፡ " የሕግ

102

አስፈጻሚው አካል በተጠያቂነት መርህ እንዲሰራ ከማድረግ አኳያ የዳኝነት አካሉና የዳኝነት አካላት ተብለው

የሚታወቁት ተቋሞች ከፍተኛ አስተዋጽኦ ሊያደርጉ ይችላሉ፡፡ መስተዳድሩ ከሕግ ውጭ የዜጎችን መብትና

ጥቅም በሚጥስበት ወቅት ዜጎች መንግሥትን በፍርድ ቤት ከሰው መብትና ጥቅማቸውን ማስከበር ይችላሉ፡፡

ይህ መብት መረጋገጡ ራሱ መንግሥት ሥራውን በጥንቃቄና ሕጋዊ በሆነ አካኋን ብቻ እንዲሰራ ሊያስገድደው

ይችላል፡፡"

ይሁንና ዳኞች ወገናዊና አድሎአዊ እንዳይሆኑ በመጀመሪያ ከሕግ አውጭውና ከሕግ አስፈጻሚው ተጽእኖ ነጻ

መሆን አለባቸው፡፡ ዳኞች የሥራ ዋስትናና ተመጣጣኝ ክፍያ እንዲያገኙ ያስፈልጋል፡፡ በየጊዜውም የዳኞችን

አቅም የመገንባት የስልጠና ሥራ ሊሰራ ይገባል፡፡ እንዲህ ዓይነት ጥበቃዎች ያሉት የዳኝነት አካል የህዝብ

መብቶችና ነጻነቶች ጠባቂ በመሆን ያገለግላል፡፡ የተጠያቂነት ስርዓትም ውጤታማ በሆነ መልኩ ተግባራዊ

ያደርጋል፡፡ በኢፌዲሪ ህገ መንግስት አንቀጽ 78 ንኡስ አንቀጽ 1 ነጻ የዳኝነት አካል በዚህ ህገ መንግስት

የተቋቋመ መሆኑን ይደነግጋል፡፡

2.4. የመምረጥና ተወካይን የመጥራት መብት

የተጠያቂነት የመጨረሻው መቆጣጠሪያ መሳሪያ ነጻና ፍትሀዊ ምርጫ ነው፡፡ ነጻና ፍትሀዊ ምርጫ ባለበት

ሕዝቡ የሚፈልገውን ለመሾም ያላገለገለውን ደግሞ ለማውረድ የሚጠቀምበት መሰረታዊ የስልጣን ባለቤትነት

ማረጋገጫው ስለሆነ ማንም ሰው ተጠያቂ እንደሚሆን አውቆ ተጠንቅቆ እንዲሰራ የሚያደርገው፣ ካልሰራ

ደግሞ ከስልጣን ሊያወርድ የሚችልበት ሥርዓት ነው፡፡

በህገ መንግስቱ አንቀጽ 12 ንኡስ አንቀጽ 3 የተደነገገው ድንጋጌ እንደሚያመለክተው ሕዝብ በመረጠው

ተወካይ ላይ እምነት ባጣ ጊዜ ከቦታው ለማንሳት እንደሚችል ነው፡፡ ይህንን መሰረት አድርጎም ተመራጮች

በመራጮቻቸው አመኔታ ሲያጡ ስለሚወሰድ እርምጃ በሚል ርእስ አዋጅ ቁጥር 88/89 ወጥቶአል፡፡ በአዋጁ

አንቀጽ 5 እንደመለከተው አንድ ተመራጭ የመራጮች አመኔታ የለውም ሊባል የሚችለው ፡-

1. በተወከለበት የምርጫ ክልል ከሚገኙ መራጮች ከ 15 ሺህ በላይ የምርጫ ቦርድ

በሚያወጣው ደንብ መሠረት የይውረድልን ጥያቄ ለምርጫ ቦርድ ሲያቀርቡ፣

2. በተወከለበት የምርጫ ክልል በሚገኙ 10 ሺህ መራጮች አሳሳቢነት የምርጫ ቦርድ

በሚያወጣው ደንብ መሠረት የወረዳ ምክር ቤቶች በአብላጫ ድምጽ ተወካዩ ተመልሶ እንዲጠራ ውሣኔ

ያሳለፉ እንደሆነ እንደሆነ፣

3. የልዩ ምርጫ ክልል ተወካይን በተመለከተ የምርጫ ቦርድ በሚያወጣው ደንብ

መሠረት የመራጮች አመኔታ ማጣቱ ሲረጋገጥ፣

4. የሕዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ተመራጮች በሚያሳየው ሥነ ምግባር የወከለውን

ሕዝብ በብቃት ሊወክል አልቻለም ብሎ በሁለት ሦስተኛ ድምጽ ሲወስን ይሆናል፡፡

103

በዚህ አንቀጽ መሰረት ጥያቄው ተሟልቶ ሲቀርብ የምርጫ ቦርድ መመዘኛው መሟላቱን አረጋግጦ መራጩ ህዝብ

እምነት አጥቶአል ብሎ ከወሰነ በእሱ ምትክ ሌላ ሰው እንዲመረጥ ይደረጋል ማለት ነው፡፡

2.5. 2.5. ሌሎችሌሎች ተጠያቂነትንተጠያቂነትን ለማስፈንለማስፈን የሚረዱየሚረዱ መሣሪያዎችመሣሪያዎች

1. የመንግሥት ሠራተኞና ባለሥልጣናች የሚመሩበት የሥነ-ምግባር ደንብ መኖር፣

2. የጥቅም ግጭትን፣ የገንዘብ ጥቅምን ማሳወቂያና የንብረት ማስመዝገብ ሥርዓትን መዘርጋት፣

3. ለሙስና ወንጀል ምስክሮችና ጠቋሚዎች ጥበቃና ከለላ የሚሰጥ ሕግ ማውጣት፣

2.6. መልካም አስተዳደርና ተጠያቂነት

መልካም አስተዳደር ምንድነው ?

¾}KÁ¿ ¯KU ›kõ É`Ï„‹“ ›"Lƒ KSM"U ›e}ÇÅ` (Good Governance) ¨ÃU K›e}ÇÅ`

(Governance) ¾}KÁ¿ ƒ`ÕT@‹” ¾cÖ< c=J” ’²=I É`Ï„‹ ¾c×D†¨< ƒ`Ñ<V‹ ¨<eØ�

ƒŸ<[ƒ ŸT>cÖ<uƒ ’Øw Ò` ÃÁÁ³M:: Ÿ²=I ›”í` KnK< ¾}vu\ƒ S”ÓWƒ� ¾cÖ¨< ƒ`ÑŸ}K¨<” ÃSeLM::«Governance as a holistic concept is defined as the

totality of the exercise of authority in the management of

the country's affairs comprising the complete

mechanisms, processes, institutions through which

citizens and groups articulate their interests, exercise

their legal rights and mediate their differences. It

encompasses the political, economic, legal judicial, social

and administrative authority and, therefore, includes the

government, the private sector and the civil society.»

uSËS]Á ê”c GXx‡” e“’d S”ÓYƒ“ (Government) “ ›e}ÇÅ` (Governance)�

ÃKÁÁK<:: S”ÓYƒ (Government) ¾S”ÓYƒ ¾TeðìT>Á ›pS ’¨<' SX]Á ’¨<:: Å”x‡”'

QÑA‹”“ }sT„‡” ÚUa ¾S”ÓYƒ TeðìT>Á SX]Á ’¨<:: ›e}ÇÇ` (Governance) Ó”

É`Ñ>~” ¾U”ðêUuƒ G<’@ � ’¨<:: ›c}ÇÅ` S”ÓYƒ ¾T>vM ’Ñ` Ÿ’u[uƒ Ñ>²? ËUa

¾’u[ c=J” u›UvÑ’” (Autocratic) S”ÓYƒ ¨<eØ ›e}ÇÅ` ›K' ÃH@U ðLß q^Ú ’¨<::

104

uóieƒ S”ÓYƒ ¨<eØU ÚõÝò ›e}ÇÅ` ›K Ç=V¡^c=Á© uJ’ S”ÓYƒ ¨<eØU ›e}ÇÅ` ›K

p`è Ç=V¡^c=Á© ’¨<::

Ÿ²=I ›”í` ŸÇ=V¡^c=Á© Y`¯ƒ ›”í` c=Ã� SM"U ›e}ÇÅ` ¾›”É ›Ñ` M¿ M¿ Ñ<ÇÄ‹

uTe}ÇÅ` [ÑÉ ›=¢•T>Á© ' þK+"© ' ›e}ÇÅ^© ' TIu^©“ ¾õƒI Ñ<ÇÄ‹ u›Óvu<

¾T>S\uƒ“ Ÿ’²� =G< Ñ<ÇÄ‹ Ò` ¾}ÁÁ²< eM×“ƒ u›Óvu< }Óv^© ¾T>J’<uƒ”

¾›c^` H>Å„‹ ¾T>Á”çv`p ê”c Gdw ’¨<::

SM"U ›e}ÇÅ` Good Governance ¾›”É ›Ñ` M¿ M¿ Ñ<ÇÄ‹ ¾T>S\uƒ” ›"H@É

¾T>ÁSK¡ƒ ”Å� SJ’< KSM"U ›e}ÇÅ` S•` S”ÓYƒ ¾ÓK< ²`õ ( The private sector ) “� ¾c=y=K< T%u[cw (The civil society) ª“¨<” T>“ ÃÝ¨K<� :: u²=IU SW[ƒ

Á”Ç”Ç†¨� < KSM"U ›e}ÇÅ` Seð” ¾¾^d†¨<” T>“ u›Óvu< vM}¨Ö<uƒ“ ›”Æ uK?

L¨< T>“ ¨<eØ ÁK›Óvw uÑvuƒ G<’@ � SM"U ›e}ÇÅ` ›K KTKƒ ›Ã‰MU:: ’²� =I fe~

¾SM"U ›e}ÇÅ` ªM �‹ (Poles of Good Governance) ¨ÃU ¾SM"U ›e}ÇÅ` }ª“Ä‹ (

Actors of Good Governance) uSvM Ã �̈ nK<::

eK²=I SM"U ›e}ÇÅ` u›”É ›"M w‰ ¾T>Ñ’v ’Ñ` ›ÃÅKU:: uSJ’“ QÓ }`ÕT> ›"Lƒ ›c^` Ò` ¾}ÁÁ² ê”c Gdw c=J” SM"U ›e}ÇÅ` S¾ƒ�

¾T>•`uƒ u’²=G< ¾S”ÓYƒ eM×” ›"Lƒ ¨<eØ uŸõ}— Å[Í vK<ƒ ( Macro Level) w�‰ XÃJ” u´p}— Å[Í ( Micro Level) uT>Ñ–<uƒU SÑKØ ¨ÃU S¾ƒ� ÃÑvªM::

eK²=I eK SM"U ›c}ÇÅ` e”’ÒÑ` uŸõ}— ¾S”ÓWƒ eM×” LÃ eK}kSÖ< ÓKcx‹

¨ÃU uŸð}— Å[Í eKT>Ñ–< ¾S”ÓYƒ SY]Á u?„‹ ›c^` w‰ XÃJ” uIÓ T¨<×ƒ' TeðìU“

S}`ÑAU LÃ ¾}cT\“ u}KÁ¿ Å[Í‹ ¾T>Ñ–< ›"Lƒ”U ¾T>SKŸƒ SJ’< K=¨� p ÃÑvM::

105

u²=IU SW[ƒ SM"U ›e}ÇÅ` (Good Government) Ÿ›e}ÇÅ` (Government)

¾T>K¾¨< u}¨c’< vI]Áƒ ’¨<:: SM"U ›c}ÇÅ` u›”É Qw[}cw ¨<eØ ›K KTKƒ ÃTEK<

¾T>vK<ƒ ’Ña‹ ¾T>Ÿ}K<ƒ “†¨<::

1. ÓMê“ ’é uJ’ U`Ý ¾}ssS S”ÓYƒ S•`

2. uG<K<U ›"Lƒ ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ SŸu`

3. ¾G<K‰K¨<:: ¨� <’}— TIu^© SX]Á ¾J’¨<” SM"U ›e}ÇÅ` KSÑ”vƒ

¾T>ÁeðMÑ¨<” SS²— }TEM…M TKƒ ’¨<::

uK?L uŸ<M uê”c Gdw ²<]Á SM"U ›e}ÇÅ` TKƒ ›”É ’Ñ` w‰ XÃJ” ¾}KÁ¿ Ñê �‹ ›K<ƒ:: Ñê �‡ ÅÓV ¾%w[}cu<” }Xƒö Ã¨e’< �M:: Ÿ²=I ›"DÁ SM"U ›e}ÇÅ` þK+"©

Ñê� ›K¨<:: Ã¦¨Åƒ (Decision making process) ¾T>Ã´

¾›e}ÇÅ` Ñê � ’¨<:: TIu^© Ñê �U ›K¨<' vIL‹” ¾¨<d’@ ›eÑ˜ ‹KA‹”“� ›pT‹””

Ã¨e’ªM:: eK²=IU SM"U ›e}ÇÅ` KS”ÓYƒ w‰ ¾}}¨ XÃJ” uÁ”Ç”Ç‹”� LÃ Ÿu?}cw

ËUa �eŸ TIu[cw É[e ¾T>”ìv[p ê”c Ndw ’¨<::

uSM"U ›e}ÇÅ` ê”c Gdw ¨<eØ S”ÓYƒ ¾U”K¨< ¾þK=+"¨<” ›"Lƒ“

M¿ M¿ ¾›e}ÇÅ`“ ¾õƒQ ›"Lƒ” ¾T>ÚU` c=J” ¾ÓK< ²`õ (Private sector)

¾T>vK¨< ÅÓV uTU[‰ ¾”ÓÉ' ¾v”¡' ¨²}.. }sTƒ” uÓM uSÁ´ Kƒ`õ ¾T>”kdkc<ƒ”

¾T>SKŸƒ c=J” ’²� =I ¾}hK“ ›Sˆ ¾ÑuÁ G<’@ � (conducive Market

Environment) KTÓ–ƒ u›”É ›Ñ` ¾TIu^© ' ›=¢•T>Á©“ þK+"© þK=c=‹ LÃ }ê•�

K=ÁdÉ\ Ã‹LK<::

¾c=y=M T%u[cw ÓKcx‹”“ KM¿ M¿ ¯LT ¾}Å^Ì u<É•‹”' TIu^ƒ” KUXK?

”Å� VÁ TIu^ƒ ¾Ã� T•ƒ }sTƒ“ ¾uÑA ›É^ÑAƒ É`Ï„‹' S”ÓY©� ÁMJ’< É`Ï„‹ ¾vIM“

¾ �eþ`ƒ ¡Kx‹ ¾ë“� ¾›"vu= Øun ¡Kx‹”“ ¾SdcK<ƒ” ÃSK¡ �K<:: ’²� =I %w[}cu<

106

uT>ÁÅ`Ñ¨< ¾ �Kƒ }°Kƒ ”� penc= ¨<eØ ŸQw[}cu< ¾°Kƒ }°Kƒ õLÑA„‹ uS’dƒ

¾T>ÁÒØS< ‹Óa‹” KSõƒ� Ã”kdkdK<:: u²=IU S”ÑÉ uM¿ M¿ þK+"©' ›=¢•T>Á©'

T%u^© Ñ<ÇÄ‹ LÃ uT>cÖ< ¨<d’@‹“ uT>¨Ö< þK=c=‹ LÃ ›”©� ÉÒõ TÉ[Ó

Ã‹LK<::

eK²=IU u›”É ›Ñ` M¿ M¿ Ñ<ÇÄ‹ ›e}ÇÅ` ¨<eØ S”ÓYƒ ¾c=y=K< T%u[cw

¾ÓK< ²`õ uS”ÓWƒ ›e}ÇÅ` ¾}KÁ¿ ²`ö‹ (Dimensions of governance) ¨<eØ

TKƒU uþK+"¨<' ¾›=¢•T>¨< ¾›e}ÇÅ^©“ ¾T%u^© ²`ö‹ ¾¾^d†¨<” T>“

¾T>Ý¨~ c=J” SM"U ›e}ÇÅ` ”Ç� =•`U ŸLÃ ¾}Ökc<ƒ fe~ ¾SM"U ›e}ÇÅ` ªM �-‹ }Ñu=¨<” T>“†¨<” K=Ý¨~ ÃÑvM:: ŸT>Öupv†¨< T>“‹ ”Å� T>Ÿ}K¨< K›w’ƒ ÁIM

T¾ƒ Ã‰LM:: þK+"© G<’@ � ŸS”ÓY} ›c}ÇÅ` ²`ö‹ (Dimension of Governance)

›”Æ c=J” S”ÓYƒ ¾Ç=V¡^c= Sw„‹” T[ÒÑØ“ }sT~” S²`Òƒ ¨²} T>“ c=¨×

¾c=y=K< TIu[cw ÅÓV Qw[}cu< Sw~” ”Ç� =Á¨“ SÝ¨ƒ

ÃÑ˜u �M:: u›=¢•T> ²`õ c=Ã� S”ÓYƒ ª“ ª“ SW[} MTƒ ¾S²`Òƒ T>“ c=Ý¨ƒ ¾ÓK< ²`õ

ÅÓV ›=”yeƒ TÉ[Ó' ¾Y^ É� M ¾SõÖ`' ¾¨<ß U”³] TeÑ–ƒ“ ¨²}. T>“ Ã¨×M:: Ÿ²=I

vhÑ` ›e}ÇÅ^© ²`õ” u}KÃ ÅÓV S”ÓYƒ ¾›e}ÇÅ` ›"Lƒ” ¾S²`Òƒ Y^ c=ÁŸ“¨<”

¾ÓK< ²`õ“ ¾c=y=M TIu[cw ÅÓV SM"U“ ¾}óÖ’ ¾S”ÓYƒ ›ÑMÓKAƒ ”Ç� =•` Óòƒ

¾TÉ[Ó ¨}². }Óv^ƒ” Ã¨×K<::

uK?L [ÑÉ c=Ã� ÅÓV SM"U ›e}ÇÅ` ¾Ç=V¡^c= ª’— ¡õM (Structural

component) ’¨<:: Ÿ²=IU ª’—¨< ¡õKA‹ ¨<eØ ¾T>•\ ›^ƒ ’Ña‹ ÃÑ—K<:: eK²=I

u›”É Qw[}cw ¨<eØ SM"U ›e}ÇÅ` KSÑ”vƒ“ KTÖ“Ÿ`:-

1. TIu^© eUU’ƒ (Social consensus) S•`

2. ’é ¨<ÉÉ` S•` (Free competition) S•`

3. ¾T>c\ Y^‹ u›”É TIu^© ÓMÒKAƒ ¨<eØ SÖnKM ”Ç� =G<U

4. ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ ( Rule of law) ÁeðMÒM::

¾}óÖ’ ¾S”Óeƒ ›ÑMÓKAƒ ”Ç� =•` Óòƒ ¾TÉ[Ó ¨²} }Óv^ƒ” Ã¨×K<:: uK?L [ÑÉ

c=Ã� ÅÓV SM"U ›e}ÇÅ` Ç=V¡^c= ª’— ¡õM ( structural component ) ’¨<::

107

Ÿ’²� =I ª’— ¡õKA‹ ¨<eØ ¾T>•\ ›^ƒ SW[©� lU’Ña‹ “Ñ—� K”:: eK²=I u›”É T%u[cw

¨<eØ SM"U ›e}ÇÅ` KSÑ”vƒ“ KTÖ”Ÿ`:-

1. uSW[©� Ñ<ÇÄ‹ LÃ eUU’ƒ S•`'

2. ’í ¨<ÉÉ` S•`'

3. ¾T>ÖnKK< Y^‹” u›”É ÓMÒKAƒ ¨<eØ SÖpKM ”Ç� =G<U'

4. ¾IÓ ¾uLÃ’ƒ ÁeðMÒM&

የመልካም አስተዳደር መለያ ባህሪያት

መልካም አስተዳደር የሚከተሉት መለያ ባህሪያት አሉት፡፡

1. አሳታፊነት

ህዝቦች ምንም ልዩነት ሳይደረግባቸው ተሳትፎ እንዲኖራቸው ማድረግ የመልካም አስተዳደር መሰረት ነው፡፡

ተሳትፎ በቀጥታ ወይም በውክልና ሊሆን ይችላል፡፡ ይሁንና በውክልና ዲሞክራሱ ከህዝቡ አናሳ የሆኑትና

ለአደጋ የተጋለጡት ሁሉ ተገቢው ትኩረት አይሰጣቸውም፡፡ ስለሆነም አሳታፊነት ማለት ሁሉም ውጤታማ

ተሳትፎ የሚያደርጉበት ሁኔታ ማመቻቸት ማለት ነው፡፡ ውጤታማ ተሳትፎ ለማድረግ ተሳታፊዎች መረጃ

ማግኘትና ሀሳብን በነፃ የመግለፅ እንዲሁም የመደራጀት መብት መንግስት ሊያረጋግጥ እንደሚገባም

ግንዛቤ ሊወሰድ ይገባል፡፡

2. የህግ የበላይነት

መልካም አስተዳደር ያልወገነ የህግ አፈፃፀም እንዲኖር ይፈልጋል፡፡ ከዚህ ጋር በተያያዘ የተሟላ የሰብአዊ

መብት ጥበቃን በተለይም አናሳ ቡድኖች ጥበቃ እንዲያገኙ ግድ ይላል፡፡ ያልወገነ የህግ አስፈጻሚ

እንዲኖርም ነፃ ፍርድ ቤትና ከሙስና ነፃ የሆነ የህግ አስፈፃሚ ሀይል እንዲኖር የግድ ይላል፡፡

3. ግልፅነት

ግልፅነት ማንኛውም ውሳኔና አፈፃፀም በግልፅ የተቀመጡ የህግ ስርአቶችንና ደንቦችን ተከትሎ መፈፀም

ማለት ነው፡፡ ከዚህ በተጨማሪ በውሳኔው በአዎንታዊው ሆነ በአሉታዊ መልኩ የሚነኩ የህብረተሰቡ

ክፍሎች መረጃ የማግኘት መብት በማመቻቸት መረጃ በቀላሉ ማግኘት የሚችሉበት አሰራር ማለት ነው፡፡

4. ለህዝብ ጥያቄ ምላሽ መስጠት

መልካም አስተዳደር የመንግስተ አገልግሎቶች የሚሰጡበትን የጊዜ ገደብ ማስቀመጥና በዚሁ ጊዜ

ውስጥ ለህዝብ ጥያቄ ምላሽ መስጠት ማለት ነው፡፡

108

5. የጋራ መግባባትን መፍጠር

በአንድ አገር ውስጥ የተለያየ አመለካከትና አስተሳሰብ ያላቸው ሰዎች እንደሚኖሩ ይታወቃል፡፡ መልካም

አስተዳደር በእነዚህ የተለያየ አመለካከትና አስተሳሰብ ባላቸው ወገኖች መካከል ወሳኝና የጋራ በሆኑት

ጉዳዮች ላይ የጋራ መግባባት መፍጠር ማለት ነው፡፡

6. ሁሉን አቀፍ

በአንድ አገር ለሁሉም የህብረተሰብ ክፍሎች መልካምና ምቹ ሁኔታ የሚፈጠረው ሁሉም ወገን የአብሮነት

የእኔነት ስሜት ሲሰማውና የመገለል ስሜት ሳይሰማው ሲቀር ነው፡፡ ይህ በተለይ ከሁሉም ለጉዳት

የተጋለጡትን/ለምሳሌ ሴቶችን/ማሳተፍንና የእኔነት ስሜት እንዲኖር ማድረግን ይጠይቃል፡፡

7. ውጤታማና ቆጣቢ

መልካም አስተዳደር በአገሪቱ ያሉ የህዝብ ማገልገያ ተቋማቶች በአንድ በኩል የህብረተሰቡን ፍላጎት

ለማርካት የሚችሉ እና በሌላ በኩል ቆጣቢ እንዲሆኑ ይጠይቃል፡፡ የቁጠባ ጉዳይ የተፈጥሮ ሀብትን

በአግባቡ መጠቀም አካባቢን ከብክለት መጠበቅን ይጨመራል፡፡

8. ተጠያቂነት

ተጠያቂነት የመልካም አስተዳደር መሰረታዊ መገለጫ ነው፡፡ የመንግስት መስሪያ ቤቶች ብቻ ሳይሆኑ

የግል ሴክተሩ ውስጥ ያሉ አደረጃጀቶችም ለህዝቡና ለባለድርሻዎቻቸው ተጠያቂ መሆን አለባቸው፡፡

ይሁንና ተጠያቂነት ያለግልፅነትና ያለ ህግ የበላይነት ተግባራዊ ሊሆን የሚችል አይደለም፡፡

የመልካም አስተዳደርና የዲሞክራሲ ግንኙነት

ለመልካም አስተዳደር መኖር ዲሞክራሲ መሰረታዊ ቅድመ ሁኔታ ነው፡፡ ለምሳሌ አሳታፊነት፣ የህግ የበላይነት

የጋራ መግባባት መፍጠር፣ተጠያቂነት ያለዲሞክራሲ ሊኖር አይችልም፡፡ ዲሞክራሲ በሌለበት መልካም

አስተዳደር አይኖርም፡፡ ዲሞክራሲ በሌለበት ህዝቡ ደግፎ ሙስናን በህጋዊ መንገድ መታገልና ማጋለጥ

አይችልም፡፡

ዲሞክራሲ በሌለበት ግልፅነትና ተጠያቂነት የመንግስት አሰራር መሰረታዊ መርሆዎች ሆነው በጥብቅ

ተግባራዊ ሊሆኑ አይችሉም፡፡ በመሆኑም ዲሞክራሲ ለመልካም አስተዳደር ቅድመ ሁኔታ ነው፡፡

ይሁንና ዲሞክራሱ ስለአለ መልካም አስተዳደርም ይረጋገጣል ማለት አይደለም፡፡ ዲሞክራሲ ኖሮም መልካም

አስተዳደር ላይኖር ይችላል፡፡ መልካም አስተዳደር በሌለበት ሙስና፣ ስልጣንን ለግል ጥቅም ማዋል

109

ይስፋፋል፡፡ ሙስና ሙሉ በሙሉ የጠፋበት አገር ባይኖርም መልካም አስተዳደር የበላይነትን ከያዘ በቁጥጥር

ስር ገብቶ በዝቅተኛ ደረጃ የሚከሰት ሊሆን ይችላል፡፡

ይሁንና መልካም አስተዳደር አለመኖሩ በሙስና መስፋፋት ብቻ የሚወሰን አይደለም፡፡ ሙስና ወይም ስልጣንን

ለግል ጥቅም ማዋል በእንጭጩ ካልተገታ ዲሞክራሲያዊ ስርአቱንም አደጋ ላይ ይጥለዋል፡፡ ሙስና ካልተገታ

የመንግስት ስልጣን የህዝብ መገልገያ መሆኑ ቀርቶ የጥቂት ሰዎች መጠቀሚያ ይሆናል፡፡ ህዝቡ በመንግስት

ስልጣን ተጠቃሚ መሆኑ ቀርቶ ተጎጂ ይሆናል፡፡ በዚህ ሁኔታ ህዝቡ በመንግስት ስልጣን ተጠቃሚ መሆኑ

ቀርቶ ተጎጂ ይሆናል፡፡ በዚህ ሁኔታ ህዝቡ ዝም ብሎ ስለማይቀመጥ የመንግስት ስልጣን ለግል ጥቅማቸው

የሚገለገሉበት ቡድኖች ጥቅማቸውን ለማስጠበቅና ከተጠያቂነት ለመዳን የህዝቡን ዲሞክራሲያዊ መብቶችና

የህዝቡን ወሳኝነት የተጠያቂነት ስርአቱን ደረጃ በደረጃ መሸራረፋቸውና ማፈራረሳቸው አይቀርም፡፡

“ በኛ አገር ሁኔታ ሙስና የኢኮኖሚ እንቅስቃሴው ወደ ምርታማ ልማት ከማተኮር ይልቅ ወደ ማጭበርበርና

የአየር ባየር ንግድ እንዲያዘነብል በማድረግ ልማታችንን ክፉኛ ሊጎዳ ይችላል፡፡ የመንግስት አሰራር በአድልዎና

ጉቦ ተጨማልቆ መንግስት በልማት ተግባር ላይ በጎ አስተዋፅኦ ማድረግ ተስኖት የልማት ችግራችን የመፍትሄ

አካለ መሆኑ ቀርቶ ዋነኛው ችግር ሊሆን ይችላል፡፡ መንግስት ህዝባዊ አገልግሎት የሚበረከትበት ሳይሆን

ዝርፊያ የሚከናወንበት መድረክ ይሆንና የመንግስት ስልጣን ለመያዝ የሚደረግ የሞት ሽረት ትግል እንዲሆን

ስለሆነም ዲሞክራሲ ከስረ መሰረቱ እንዲናድ በር ሊከፍት ይችላል፡፡ በእነዚህ ምክንያቶች ሁሉ ሙስና

ልማታችንን አደናቅፎ የዲሞክራሲ ስርአታችንን ከውስጡ እንዲበሰብስ አድርጎ የልማትና የዴሞክራሲ ስርአት

ግንባታ ተስፋችንን ሊያጨልም ይችላል፡፡ በመሆኑም ሙስናን በመዋጋት መልካም አስተዳደርን ማስፈን

የዲሞክራሲ ስርአት ግንባታና የልማት ራእያችን እውን እንዲሆን የማድረግ ጉዳይም ጭምር ነው፡፡

መንግስት አገልግሎቱን ቀልጣፋ በሆነ አኳኋን እንዲሰጥ ማድረጉ ወይም አለማድረጉ ባለንበት አለም

በኢኮኖሚ ተወዳድሮ ለማሸነፍ ወይም ለመሸነፍ ምክንያት ከሚሆኑት ዋነኛ ጉዳዮች አንዱ ነው፡፡ መንግስት

እንደእኛ ባለው አገር ላይ የላቀ ልማታዊ ሚና መጫወት አለበት፡፡ እንደዚህ አይነቱን ሚና ለመጫወት

የሚችለው ከሁሉም ነገር በፊትና ከሁሉም ነገር በላይ ቀልጣፋ አገልግሎት መስጠት ሲችል ነው፡፡ አንደኛ ባሉ

አገሮች ህዝቡ ዲሞክራሲን የሚመኝበት አንዱ መሰረታዊ ምክንያት ፍትሃዊና ቀልጣፋ የመንግስት አገልግሎትን

ለማግኘት ነው፡፡ እንደዚህ አይነት አገልግሎት ካላገኘ በዴሞክራሲያዊ ስርአት ላይ ያለው እምነት በከፍተኛ

ፍጥነትና ደረጃ ሊሸረሸር እንደሚችል የበርካታ አገሮች ልምድ ያረጋገጠው ነው፡፡ በመሆኑም ፍትሃዊና ቀልጣፋ

መንግስታዊ አገልግሎት በማቅረብ መልካም አስተዳደርን ማስፈን የልማትና የዲሞክራሲ ስርአት ግንባታ

ራእያችንን እውን ለማድረግ ተፈላጊ ጉዳይ ነው፡፡

/ የኢትዮጵያ የዲሞክራሲ ስርአት ግንባታ ጉዳዮች /

110

ስለሆነም በአገራችን ሁኔታ መልካም አስተዳደርና ዲሞክራሲ ተያያዥና ሊነጣጠሉ የማይችሉ ናቸው፡፡

በህገ መንግስቱ የህዝቦች ቀጥተኛ ተሳተፎ፣ የህግ የበላይነት፣ተጠያቂነት በግልፅ ተደንግገዋል፡፡ ስለሆነም

ህገ መንግስቱ የመልካም አስተዳደር መርሆዎችንም ያካተተ ነው፡፡ ስለሆነም እነዚህን የህገ መንግስቱን

ድንጋጌዎች መተግበር መልካም አስተዳደርን ማስፈን ማለት ነው፡፡ በሌላ በኩል የመልካም አስተዳደር እጦት

ወይም አለመኖር በአንድ ወይም በሌላ መልኩ ህገ መንግስቱን ስራ ላይ አለማዋል ማለት ነው፡፡

መወያያ ጥያቄዎች

1. በተወካዮች ምክር ቤት ማቋቋሚያ አዋጅ የተወካዮች ምክር ቤት የአስፈጻሚውን እንደሚቆጣጠር

ተመልክቶአል፡፡ ከዚህ በመቀጠልም እርምጃ እንደሚወስድ ተመልክቶአል፡፡ ተወካዮች ምክር ቤት ምን

አይነት እርምጃ ሊወስድ ይችላል? ሚኒስትር ከስልጣን ይውረድ ብሎ ሊወስን ይችላል ወይ?

2. የፀረ ሙስና ኮሚሽኖች አስፈጻሚውን ለመቆጣጠር ተብለው የተቋቋሙ ሆነው ሳለ ለአስፈጻሚው

ተጠሪ መሆናቸው ተገቢ ነው ወይ?

3. ተመራጭን እምነት ማጣት በሚመለከት ከ 15 ሺህ ሰው በላይ ከፈረመ ሊነሳ እንደሚችል

ተመልክቶአል፡፡ በምርጫ ማግስት እንዲህ አይነት ጥያቄ በተሸነፈው ተመራጭ ወገኖች ተፈርሞ

ቢቀርብ ምን ይደረጋል?

5.5. የሃይማኖትና መንግሥት መለያየት በኢትዮጵያ ለዘመናት ሃይማኖትና መንግስት ተነጣጥለው አልነበሩም፡፡ ይህም ለግጭቶችና ለደም መፋሰሶች

ምክንያት መሆኑ ይታወቃል፡፡ በሌላ በኩል ኢትዮጵያ በርካታ ሀይማኖቶች የሚኖሩባት ስለሆነች ከዚህ አንጻር

ሀይማኖትና መንግስት የተለያዩ መሆናቸውን አስረግጦ ማለፍ ያስፈልጋል፡፡ ስለሆነም ህገመንግስቱ በመሰረታዊ

መርሆነት ካስቀመጣቸው አንዱ ሀይማኖትና መንግስት የተለያዩ መሆናቸውን የሚገልጸው ነው፡፡

በህገመንግስቱ በአንቀጽ 11 የሚከተለው ተደንግጎአል፡፡

1. መንግስትና ሀይማኖት የተለያዩ ናቸው

2. መንግስታዊ ሀይማኖት አይኖርም

3. መንግስት በሀይማኖት ጉዳይ ጣልቃ አይገባም፡፡ ሃይማኖትም በመንግስት ጉዳይ ጣልቃ አይገባም፡፡

የዜጎችን መሰረታዊ ሰብአዊና ዲሞክራሲያዊ መብቶችን እውቅና የሰጠ ስርአተ መንግስት በመሰረቱ

የአንድ ሀይማኖት አራማጅ ሊሆን አይችልም፡፡ ስለሆነም ዲሞክራሲያዊ በሆነ ስርአተ መንግስት

111

መንግስትና ሀይማኖት የተለያዩ ናቸው፡፡ በታሪክ እንደሚታወቀው ለሰብአዊ መብት መከበር የተደረገው

ትግል አንዱና መሠረታዊ መብት የእምነት ነጻነት መከበር ነው፡፡

የሀይማኖትና የእምነት ነጻነት ሀሳብን በነጻ ከመግለጽ መብት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ የእምነትና የራስን

ሀሳብ የመግለጽ መብት በተከበረበት ሁኔታ የሀይማኖት ነጻነት መከበርም የግድ ነው፡፡

ሀይማኖት በመንግስት ሥራ ውስጥ የሚገባ ከሆነ መንግስት የአንድ ሀይማኖት መንግስት ይሆናል፡፡

መንግሥት የአንድ ሀይማኖት ተከታይ በሆነበት፣ የእምነት ነጻነት ሊከበር አይችልም፡፡ ወይም በሌላ አነጋገር

የአንደኛው እምነት ማስፋፊያ መሣሪያ ሲሆን፣ የዜጎች እኩልነት ሊከበር አይችልም፡፡ መንግሥት ከያዘው

እምነት የተለየ እምነት ያለው በመንግሥት ሥራና ኃላፊነት ሊሳተፍ አይችልም፡፡ በዚህ ምክንያት የሌላ

ሀይማኖት ተከታይ የሆኑ ዜጎች እኩል የሚወከሉበት አይሆንም፡፡ የተወሰነውን የህብረተሰብ ክፍል ሀይማኖት

የሚወክል መንግስት የሁሉም ህዝብ መንግስት ስለማይሆን መንግስትና ሀይማኖት ባልተለያዩበት ሁኔታ የህዝብ

ሉአላዊነት ሊከበር አይችልም፣ ዲሞክራሲያዊ ስርአትም ሊኖር አይችልም፡፡ ስለሆነም መንግሥት ከሀይማኖት

ነጻ መሆን ይኖርበታል፡፡ ይህ ማለት የመንግሥት ኃላፊዎች የራሳቸው ሀይማኖት አይኖራቸውም ማለት

አይደለም፡፡ ይሁንና ሀይማኖታቸው የመንግሥት ሥራ መምራት የለበትም ማለት ነው፡፡

ኢትዮጵያ የተለያዩ ሀይማኖት ያላቸው ህዝቦች የሚኖሩባት አገር እንደመሆኗ መጠን መንግስትና ሃይማኖት

መለያየቱ የህዝቡን ሉአላዊነት ከማረጋገጥ አንጻር መሰረታዊ ጉዳይ ነው፡፡

በአንቀጹ ከተመለከተው በመነሳት መረዳት የሚቻለው የመንግስት ሚና የዜጎችን የሀይማኖት ነጻነት

እንዲከበርና እንዲረጋገጥ ከማድረግ ያለፈ በሀይማኖት ጉዳይ ውስጥ ጣልቃ እንደማይገባ ነው፡፡

ይህ ማለት ግን ሀይማኖትን ከለላ አድርገው የሚነሱ የአመጽ እንቅስቃሴዎችን መንግስት በሃይማኖት ጉዳይ

ጣልቃ አይገባም በማለት እጁን አጣጥፎ የሚቀመጥበት ነው ማለት አይደለም፡፡ አመጽና የጉልበት ስራ

የአንዱን ፍላጎት በሌላው ላይ መጫን ስለሆነ ይህ ማለትም የአንዱን የሀይማኖት እምነት በሌላው ላይ

ለመጫን የሚደረግ እንቅስቃሴ በመጀመሪያ ደረጃ የሀይማኖትና የእምነት ነጻነትን የሚጻረር ስለሚሆን፣

መንግስት የሀይማኖት ነጻነትን የማስከበር ግዴታ ስለአለበት እንዲህ አይነት በሃይማኖት ከለላ የሚነሱ የአመጽ

ድርጊቶችን መቆጣጠርና ማስቆም መንግስታዊ ግዴታው ነው፡፡

ለረጅም ጊዜ የሀይማኖት እኩልነት ባልነበረበት አገር ውስጥ በሀይማኖቶች መካከል እኩልነትን የሚያውቅ

መንግስት በሚመሰረትበት ጊዜ ጭቆናና መድልዎ ሲደርስባቸው የነበሩ ሀይማኖቶች በተገኘው ነጻነት

ለመጠቀም በሚያደርጉት እንቅስቃሴ አንዳንድ ችግሮች መፈጠራቸው አይቀርም፡፡ መንግስት እንዲህ አይነት

112

ችግሮች ሲፈጠሩ በሃይማኖት ጉዳይ ጣልቃ ሳይገባ በጥንቃቄና በሰላማዊ መንገድ የሚፈቱበትን መንገድ

መሻት ይኖርበታል፡፡

መወያያ ጥያቄዎች

1. የሀይማኖት ትምህርት ፈሪሀ እግዚአብሄርን በማሳደር ዜጎች ከልጅነታቸው ጀምረው መልካም

ስነምግባር እንዲይዙ የሚያደርግ ነው፡፡ መንግስትም በሀይማኖት ሲመራ ፈሪሀ እግዚአብሄር ያላቸው

ብቻ ስለሚመረጡ ለመልካም አስተዳደር መሰረት ነው፡፡ ነገር ግን መንግስት ከሀይማኖት እንዲለይ

በመደረጉ ለስነምግባር መላሸቅ፣ ለሙስናና ለአልጠግብ ባይነት መስፋፋት ምክንያት ነው ብለው

የሚከራከሩ አሉ፡፡ በዚህ አስተያየት ምን ያህል ይስማማሉ? መልካም ስነምግባርን ለማስፈን መንግስት

ምን ማድረግ ይችላል?

2. የሃይማኖት ድርጅቶች አንዳንድ ጊዜ ሰላምን ለማምጣት በፖለቲካ ኃይሎች መካከል የሽምግልና ሥራ

ሲሰሩ የታያል፡፡ ይህ በመንገሥት ጉዳይ ጣልቃ እንደመግባት ሊቆጠር ይችላል ወይ? ሃይማኖት

በመንግሥት ጉዳይ ጣልቃ አይገባም ማለት ምን ማለት ነው?

3. ሃይማኖት በመንግስት ስራ ጣልቃ አይገባም ይባል እንጂ ሃይማኖተኛው የመንግስት ባለስልጣን

የሃይማኖቱን ህግጋት ተግባራዊ እንዳያደርግ ምን ይከለክለዋል?

4. መንግስት በሀይማኖት ጉዳይ አይገባም ሲባል ምን ማለት ነው? የራሳችሁ ጉዳይ እንደፈለጋችሁ ሁኑ

ብሎ እጁን መሰብሰብ ብቻ ነው? በአንድ ወቅት የተገፉና የተጎዱ ሀይማኖቶችና የሀይማኖቱ ተከታዮች

እምነታቸውን ለመተግበር የሚፈልጉትን ሁኔታ (ለምሳሌ የአምልኮ መፈጸሚያ ቦታዎችን) እንዲያገኙ

ማድረግ በሀይማኖት ጉዳይ ጣልቃ መግባት ነው?

5. በነጻነት ላይ ከሚጣሉ ገደቦች አንዱ ለህዝብ ሞራል ተቃራኒ ያልሆነ የሚል ነው፡፡ የሕዝብ ሞራል ነው?

ለምሳሌ በኢፌዲሪ ህገ መንግስት አንቀጽ 27(5) ሃይማኖትንና እምነትን የመግለጽ መብት ሊገደብ

የሚችለው ‹... የህዝብን የሞራል ሁኔታ...› ለማረጋገጥ ነው ይላል፡፡ በኢትዮጵያ የህዝብ የሞራል

ሁኔታ ሲባል የትኛው ህዝብ ሞራል ነው?

ማጠቃለያ

በዚህ ክፍል ውስጥ ህገመንግስቱ የተመሰረተባቸውን መሰረታዊ ምሰሶዎች ወይም መርሆዎችን ተመልክተናል፡፡

እነርሱም፣

የብሄር ብሄረሰብ እና ህዝቦች ሉአላዊነት

የህገመንግስት የበላይነት

የሰብአዊና ዲሞክራሲየዊ መብቶች የተከበሩበት

113

የመንግስት አሰራር ተጠያቂነት ያለበት፣

መንግስትና ሀይማኖት የተለያዩበት

መሆኑን በማስረገጥ ላይ የተመሰረተ ነው፡፡ ህገመንግስቱ ሲተረጎምም ሆነ ተግባራዊ ሲደረግ እነዚህን

መርሆዎች ሁልጊዜ ማስታወስና ከእነዚህ መርሆዎች ጋር በሚጣጣም መልኩ መተግበር፣ መተርጎም

ይኖርበታል፡፡

እነዚህ በኢትዮጵያ ሰላምን ለማምጣት፣ ልማትን እድገትን ለማምጣት መሰረታዊ ምሰሶዎች ናቸው፡፡ እነዚህን

ምሰሶዎች ለመጠበቅ መስራት ይኖርብናል፡፡ ስለሆነም ህግን ስናወጣ፣ ህግን ስናስፈጽም፣ ህግን ስንተረጉም

እነዚህን መሰረታዊ መርሆዎች የሚያጠናክር እንጂ የሚያደናቅፍ ተግባር ከመፈጸም ልንቆጠብ ይገባል፡፡

እንዲህ ስናደርግ ነው ህገመንግስቱ ስር እየሰደደ ሊሄድ የሚችለው፡፡

6.ፌዴራሊዝም በኢትዮጵያ




የፌዴራሊዝም ታሪካዊ አመጣጥና ጽንሰሀሳብ ያስረዳሉ፡፡

ፌዴራሊዝም ከሌሎች ሥርዓቶች ጋር ያለው ልዩነትና ተመሳሳይነት ያብራራሉ፡፡

የኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም መሠረታዊ መርሆዎችና መለያዎቹ ምን እንደሆነ ይዘረዝራሉ፡፡

በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም የሥልጣን ክፍፍልና የመንግስት አካላት ይዘረዝራሉ፡፡

በኢፌዲሪ የግጭት አፈታት መዋቅር ይዘትና ምንነት ያብራራሉ፡፡

የፌዴራል መንግስት በክልል ጉዳዮች ጣልቃ የሚገባበትን የህግ አግባብ ይዘረዝራሉ፡፡

በፌዴራልና በክልል የመስተዳድር አካላት መካከል ስላለው ግንኙነት ያስረዳሉ፡፡

6.1. የፌዴራሊዚም ፅንሰ ሀሳብና ታሪካዊ አመጣጥ የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም ቃልቃል አመጣጥናአመጣጥና ትርጉምትርጉም

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የሚለውየሚለው ቃልቃል ወደወደ እንግሊዘኛእንግሊዘኛ የመጣውየመጣው ከፈረንሳይኛከፈረንሳይኛ ቋንቋቋንቋ በኩልበኩል ሆኖሆኖ ስረስረ--መሰረቱመሰረቱ ግንግን ከላቲንከላቲን

የተገኘየተገኘ ቃልቃል ነው፡፡ነው፡፡ ፎይዴራተስፎይዴራተስ (Foederatus) (Foederatus) ማለትማለት “ “በስምምነትበስምምነት መገዛትመገዛት (bound by treaty) (bound by treaty) ሲሆንሲሆን

ፎደስፎደስ (Foedus) (Foedus) ማለትማለት ስምምነትስምምነት ሲሆንሲሆን ፌደሬፌደሬ (Fidere) (Fidere) ማለትማለት ደግሞደግሞ መተማመንመተማመን ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ ቃሉቃሉ

ሲጠቃለልሲጠቃለል በመተማመንናበመተማመንና በስምምነትበስምምነት አብሮአብሮ መኖርመኖር ማለትማለት እንደሆነእንደሆነ ከፍቺውከፍቺው መረዳትመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

114

በእንግሊዘኛበእንግሊዘኛ ይህይህ ቃልቃል በጥቅምበጥቅም ላይላይ ውሎውሎ የተመዘገበውየተመዘገበው በበ 1717 ኛወኛወ ክፍለክፍለ ዘመንዘመን ፒዮሪታንስፒዮሪታንስ በሚባሉትበሚባሉት

የሀይማኖትየሀይማኖት ተከታዮችተከታዮች “ “ፌዴራልፌዴራል ሥነሥነ መለኮትመለኮት” ” በማለትበማለት ከሚናገሩትከሚናገሩት የተገኘየተገኘ ሲሆንሲሆን ትርጉሙምትርጉሙም በእግዚአብሔርበእግዚአብሔር

እናእና በአሜሪካበአሜሪካ የሚገኙየሚገኙ ሰፋሪዎችሰፋሪዎች መካከልመካከል የተደረገየተደረገ ቃልቃል ኪዳንኪዳን እንደሆነእንደሆነ ጥናቶችጥናቶች ይተነትናሉ፡፡ይተነትናሉ፡፡ በበ 1717 ኛውኛው ክፍለክፍለ

ዘመንዘመን መጨረሻናመጨረሻና በበ 1818 ኛውኛው ክፍለክፍለ ዘመንዘመን መጀመሪያመጀመሪያ የቃሉየቃሉ አጠቃቀምአጠቃቀም በአገሮችበአገሮች መካከልመካከል የሚደረጉየሚደረጉ

ስምምነቶችንስምምነቶችን በማካተትበማካተት በሂደትበሂደት ተለውጦተለውጦ እእ..ኤኤ..አአ. . በበ 1721 1721 ፌዴሬሽንፌዴሬሽን የሚለውየሚለው ቃልቃል እንደእንደ “ “የተባበሩትየተባበሩት ሊግሊግ””

የሚልየሚል ትርጉምትርጉም ተሰጥቶትተሰጥቶት ነበር፡፡ነበር፡፡

ታሪካዊታሪካዊ አመጣጥአመጣጥ

ራሳቸውንራሳቸውን የቻሉየቻሉ የተለያዩየተለያዩ የፖለቲካየፖለቲካ ማህበረሰብማህበረሰብ ክፍሎችክፍሎች የጋራየጋራ ዓላማዎችንዓላማዎችን ለማሳካትለማሳካት ሲባልሲባል አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ

ማህበረሰብማህበረሰብ የመፍጠርየመፍጠር ስራስራ አዲስአዲስ ሳይሆንሳይሆን በታሪክበታሪክ የሚታወቅየሚታወቅ ነው፡፡ነው፡፡ በበ 1919 ኛውኛው ክፍለክፍለ ዘመንዘመን ሊጠቀሱሊጠቀሱ ከሚችሉከሚችሉ

ውህደቶችውህደቶች መካከልመካከል ሲዊዘርላንድሲዊዘርላንድ የመጀመሪያዋየመጀመሪያዋ አገርአገር ስትሆንስትሆን ኔዘርላንድኔዘርላንድ ቀጥላቀጥላ የምትጠቀስየምትጠቀስ አገርአገር ለመሆንለመሆን

መቻላቸውመቻላቸው ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ ነገርነገር ግንግን ይህይህ አይነትአይነት ውህደትውህደት ጠንካራጠንካራ ያልነበረ፣ያልነበረ፣ በአግባቡበአግባቡ ያልተደራጀያልተደራጀ እናእና ደካማደካማ

ማዕከላዊማዕከላዊ የመንግስትየመንግስት አወቃቀርአወቃቀር እንደነበረእንደነበረ ይነገራል፡፡ይነገራል፡፡

ከብዙከብዙ አመታትአመታት እናእና ጥረትጥረት በኃላበኃላ እላይእላይ ከተጠቀሰውከተጠቀሰው በተለየበተለየ የተሻለየተሻለ ጠንካራጠንካራ ውህደትውህደት የመሰረቱየመሰረቱ አገሮችአገሮች ብቅብቅ

ማለትማለት ችሏል፡፡ችሏል፡፡ ለምሳሌ፡ለምሳሌ፡- - ጠንካራጠንካራ ውህደትውህደት ከመሰረቱትከመሰረቱት አገሮችአገሮች መካከልመካከል ዩዩ..ኤስኤስ. . አሜሪካአሜሪካ በዚህበዚህ ረገድረገድ በግንባርበግንባር

ቀደምትነትቀደምትነት ትጠቀሳለች፡፡ትጠቀሳለች፡፡ ግዛቶቹግዛቶቹ (States) (States) በመጀመሪያበመጀመሪያ ላይላይ ደካማደካማ የሆነየሆነ ማዕከላዊማዕከላዊ መንግስትመንግስት

((ኮንፌዴሬሽንኮንፌዴሬሽን) ) ቢመሰርቱምቢመሰርቱም ይህንይህን ደካማደካማ ሥርዓትሥርዓት እእ..ኤኤ..አአ. . በበ 1789 1789 ዓዓ..ምም አዲስአዲስ የፌዴራልየፌዴራል ሕገሕገ መንግስትመንግስት

በማርቀቅበማርቀቅ ለመተካትለመተካት ችሏል፡፡ችሏል፡፡ በዚህምበዚህም አሁንአሁን የምትታወቀዋንየምትታወቀዋን ዘመናዊዘመናዊ ዩናይትድዩናይትድ ስቴትስንስቴትስን ለመመስረትለመመስረት በቅቷል፡፡በቅቷል፡፡

በአሜሪካበአሜሪካ አአ..ኤኤ..አአ. . በበ 1789 1789 ዓዓ..ምም አሁንአሁን ያለውያለው የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም ቅርፅቅርፅ- - መንግስትመንግስት የያዘየያዘ ህገህገ መንግስትመንግስት ለመቅረፅለመቅረፅ

የተቻለበትየተቻለበት ጊዜጊዜ ነበር፡፡ነበር፡፡ ይህንይህን አሁንአሁን ያለውያለው ፌዴራልፌዴራል ሕገሕገ መንግስትመንግስት ሲፀድቅሲፀድቅ የተለያዩየተለያዩ ክርክሮችክርክሮች ቀርበውቀርበው እንደነበርእንደነበር

ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ አሁንአሁን ያለውያለው የአሜሪካየአሜሪካ ህገህገ መንግስትመንግስት እንዲፀድቅእንዲፀድቅ እናእና ለፌዴራሊዝምለፌዴራሊዝም ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ((ስርዓትስርዓት) ) መሰረትመሰረት

የጣሉናየጣሉና እንዲሁምእንዲሁም ለዚሁለዚሁ ስርዓትስርዓት ድጋፋቸውንድጋፋቸውን ሲቸሩሲቸሩ ከነበሩከነበሩ ተከራካሪተከራካሪ ወገኖችወገኖች መካከልመካከል ለምሳሌ፡ለምሳሌ፡- - ሀምሊተን፣ሀምሊተን፣

ሚዲሰን፣ሚዲሰን፣ እናእና ጄይጄይ መጥቀስመጥቀስ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የፌዴራልየፌዴራል ህገህገ መንግስትመንግስት ታሪክታሪክ አመጣጥአመጣጥ

ከላይከላይ በአጭሩበአጭሩ እንደተጠቀሰውእንደተጠቀሰው ከጥንትከጥንት ጊዜጊዜ ጀምሮጀምሮ በተለያዩበተለያዩ አገሮችአገሮች ውህደቶችንውህደቶችን ለመፍጠርለመፍጠር የተለያዩየተለያዩ

ሙከራዎችሙከራዎች ተደርገውተደርገው ነበር፡፡ነበር፡፡ የፌዴራልየፌዴራል አገሮችአገሮች አመጣጥአመጣጥ እእ..ኤኤ..አአ. . በመስከረምበመስከረም 1787 1787 በፊላደልፊያበፊላደልፊያ የፀደቀውየፀደቀው

ፌዴሬሽንፌዴሬሽን መቋቋምመቋቋም ጋርጋር ይገጣጠማል፡፡ይገጣጠማል፡፡ በፊላደልፊያበፊላደልፊያ የፀደቀውየፀደቀው የተባበሩትየተባበሩት የአሜሪካየአሜሪካ ግዛቶችግዛቶች (United(United

states of America) states of America) ህገህገ መንግሥትመንግሥት የመጀመሪያውንየመጀመሪያውን ታሪካዊታሪካዊ የፌዴራልየፌዴራል ህገህገ መንግስትመንግስት ኡነታኡነታ ይወክላል፡፡ይወክላል፡፡

115

የየ 17871787 ቱቱ ህገህገ መንግስትመንግስት በቀድሞዎቹበቀድሞዎቹ 13 13 የአሜሪካየአሜሪካ ቅኝቅኝ ግዛቶችግዛቶች መካከልመካከል አንድአንድ የሆነየሆነ መንግስትመንግስት

ለመመስረትለመመስረት በሚፈልጉትበሚፈልጉት እናእና የግዛቷየግዛቷ ሉዓላዊነትሉዓላዊነት ጥያቄጥያቄ ውስጥውስጥ መግባትመግባት የለበትምየለበትም በሚሉትበሚሉት የኮንፌዴሬሽንየኮንፌዴሬሽን

ስርዓትንስርዓትን ለመቋቋምለመቋቋም በሚፈልጉትበሚፈልጉት መካከልመካከል እርቅእርቅ (Compromise) (Compromise) የተፈጠረየተፈጠረ ነበር፡፡ነበር፡፡

በፊላደልፊያበፊላደልፊያ ኮንቬንሽንኮንቬንሽን ላይላይ የተገኙትየተገኙት ልዑካንልዑካን ቡድንቡድን የጋራየጋራ ችግሮቻቸውንችግሮቻቸውን ዝርዝርዝርዝር ጉዳይጉዳይ ላይላይ ቢስማሙምቢስማሙም

ችግሩንችግሩን ይፈታልይፈታል በተባለውበተባለው መፍትሔመፍትሔ ላይላይ ግንግን አልተስማሙምአልተስማሙም ነበር፡፡ነበር፡፡ በጉባኤውበጉባኤው ከተገኙትከተገኙት መካከልመካከል አንዳንዶቹአንዳንዶቹ

ድጋፋቸውንድጋፋቸውን ሲያሳዩሲያሳዩ አንዳንዶቹአንዳንዶቹ ደግሞደግሞ የሪፐብሊካንየሪፐብሊካን ስርዓተስርዓተ መንግስትመንግስት “ “ነፃናነፃና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ አገርአገር” ” መሆንመሆን

የሚቻለውየሚቻለው ትንሽትንሽ አገርአገር በመሆንበመሆን ነው፣ነው፣ ትልቅትልቅ አገርአገር ውስጥውስጥ ከሆንንከሆንን ግንግን የግድየግድ ጭቆናጭቆና ይነግሳልይነግሳል የሚልየሚል አመለካከትአመለካከት

የነበራቸውየነበራቸው ሰዎችሰዎች ነበሩ፡፡ነበሩ፡፡ በዚህምበዚህም ምክንያትምክንያት የአሜሪካየአሜሪካ ህገህገ መንግስትመንግስት በምፅዓታዊበምፅዓታዊ (Ironically) (Ironically) አባባል፣አባባል፣

በሁለትበሁለት በማይጣጣሙበማይጣጣሙ ቡድኖችቡድኖች መካከልመካከል በመቻቻልበመቻቻል ለመኖርለመኖር በስምምነትበስምምነት (Compromise) (Compromise) የተፈጠረየተፈጠረ

የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም ስርዓትስርዓት ነውነው ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

አንደአንደ ዋሽንግተን፣ዋሽንግተን፣ ሐሚልተንሐሚልተን እናእና ማዲሰንማዲሰን የመሳሰሉትየመሳሰሉት ሰዎችሰዎች ብዙብዙ ቁጥርቁጥር ያላቸውንያላቸውን ግዛቶችግዛቶች አንድአንድ ጠንካራጠንካራ በሆነበሆነ

ማዕከላዊማዕከላዊ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ ማካተትማካተት ሲፈልጉሲፈልጉ ሌሎችሌሎች እንደእንደ ፓትሪክፓትሪክ ሔነሪሔነሪ የመሳሰሉትየመሳሰሉት ደግሞደግሞ ለግዛቶቹለግዛቶቹ መብትመብት

ለመከላከልለመከላከል ጥረትጥረት ማድረጋቸውማድረጋቸው ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡

በበ 2020 ኛውኛው ክፍለክፍለ ዘመንዘመን ደግሞደግሞ የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም አገርአገር ተከታይተከታይ የሆኑየሆኑ እናእና የጋራየጋራ ብልፅግናብልፅግና አባልአባል አገሮችአገሮች መካከልመካከል

እንደእንደ አውስትራሊያ፣አውስትራሊያ፣ ካናዳካናዳ እናእና ህንድህንድ ከከ 22 ኛውኛው ዓለምዓለም ጦርነትጦርነት በኃላበኃላ ደግሞደግሞ ጀርመን፣ጀርመን፣ ብራዚል፣ብራዚል፣ ከአፍሪካከአፍሪካ

ናይጀሪያናይጀሪያ እንዲሁምእንዲሁም የፌዴራላዊየፌዴራላዊ ህገህገ መንግስትመንግስት ተቀብላተቀብላ በበ 1987 1987 ዓዓ..ምም ያፀደቀችያፀደቀች አገርአገር ኢትዮጵያኢትዮጵያ ይጠቀሳሉ፡፡ይጠቀሳሉ፡፡

6.2. ፌዴራሊዝም ከሌሎች ሥርዓቶች ጋር ያለው ልዩነትና ተመሳሳይነት

በአንድበአንድ ሀገርሀገር የመንግስትየመንግስት ሥርዓትሥርዓት ያለውንያለውን የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍልክፍፍል በሚመለከትበሚመለከት ሁለትሁለት የተለያዩየተለያዩ አሰራሮችአሰራሮች እንዳሉእንዳሉ

ማስተዋልማስተዋል ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍሉክፍፍሉ የተለያዩየተለያዩ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት (Organs of government) (Organs of government) ባላቸውባላቸው

የሥራናየሥራና ሥልጣንሥልጣን ክፍፍልክፍፍል ላይላይ ያተኮረያተኮረ ከሆነከሆነ በህግበህግ አውጭውአውጭው& & አስፈፃሚውናአስፈፃሚውና ህግህግ ተርጓሚተርጓሚ አካሎችአካሎች መካከልመካከል

የሚኖርየሚኖር ክፍፍልክፍፍል ነው፡፡ነው፡፡ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አማካይነትአማካይነት በእነዚህበእነዚህ በተለያዩበተለያዩ አካላትአካላት ሊሰራሊሰራ የሚገባውየሚገባው ሥራናሥራና

በመካከላቸውበመካከላቸው ሊኖርሊኖር የሚገባውየሚገባው የግንኙነትየግንኙነት ባህርይባህርይ ይደነጋገል፡፡ይደነጋገል፡፡ የክፍፍሉየክፍፍሉ ልክናልክና ገደብገደብ ከሀገርከሀገር ሀገርሀገር የተለያየየተለያየ

ቢሆንምቢሆንም በተለመደውበተለመደው አነጋገርአነጋገር (Separation of powers) (Separation of powers) የሚለውየሚለው ፅንሰፅንሰ- - ሐሳብሐሳብ የሚጠቅሰውየሚጠቅሰው ይኸንኑይኸንኑ

የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍልክፍፍል አይነትአይነት ነው፡፡ነው፡፡ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት የሥራየሥራ ግንኙነትናግንኙነትና አንዱአንዱ ሌላውንሌላውን የሚቆጣጠርበትንየሚቆጣጠርበትን ክፍፍልክፍፍል

አይነትአይነት""የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት የሥራየሥራ ግንኙነትናግንኙነትና አንዱአንዱ ሌላውንሌላውን የሚቆጣጠርበትንየሚቆጣጠርበትን ስርአትስርአት (Check and(Check and

balance) balance) የሚመለከትየሚመለከት ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ረገድረገድ ሀገሮችሀገሮች የሚከተሏቸውንየሚከተሏቸውን አማራጮችአማራጮች መነሻመነሻ በማድረግበማድረግ የየሀገሩየየሀገሩ

የመንግስትየመንግስት አስተዳደርአስተዳደር ሥርዓትሥርዓት ፓርላሜንታዊፓርላሜንታዊ" " ኘሬዚዳንታዊኘሬዚዳንታዊ ወዘተወዘተ ተብሎተብሎ ይፈረጃል፡፡ይፈረጃል፡፡

116

በአንፃሩበአንፃሩ የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍሉክፍፍሉ በማዕከላዊውበማዕከላዊው መንግስትናመንግስትና በተለያዩበተለያዩ የሀገሩየሀገሩ ክፍሎችክፍሎች መካከልመካከል ያለውንያለውን የኃላፊነትየኃላፊነት

ድርሻናድርሻና የግንኙነትየግንኙነት ባህሪይባህሪይ የሚመለከትየሚመለከት ከሆነከሆነ የተለያዩየተለያዩ ሀገሮችሀገሮች የሚከተሉትንየሚከተሉትን አማራጭአማራጭ ሥርዓትሥርዓት መሠረትመሠረት

በማድረግበማድረግ የመንግስትየመንግስት ሥርዓቱሥርዓቱ ፌደራላዊፌደራላዊ" " ኮንፌዴራላዊኮንፌዴራላዊ ወይምወይም አሀዳዊአሀዳዊ ነውነው ይባላል፡፡ይባላል፡፡ ኮንፌዴሬሽንናኮንፌዴሬሽንና አሀዳዊአሀዳዊ

ስርዓትስርዓት ሙሉሙሉ በሙሉበሙሉ የተለያዩየተለያዩ ሥርዓቶችሥርዓቶች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ኮንፌዴሬሽንኮንፌዴሬሽን ክልሎችክልሎች (State, regions, etc)(State, regions, etc)ለማዕከላዊለማዕከላዊ

መንግስትመንግስት ሥልጣንሥልጣን በውክልናበውክልና የሚሰጡበትናየሚሰጡበትና ፈቃዳቸውፈቃዳቸው እስከሆነእስከሆነ ብቻብቻ ሊኖርሊኖር የሚችልየሚችል ሥርዓትሥርዓት ነው፡፡ነው፡፡

አልፎአልፎ አልፎአልፎ በታሪክበታሪክ እንደታየውእንደታየው ቀድሞቀድሞ የየራሳቸውየየራሳቸው ሉዓላዊነትሉዓላዊነት የነበራቸውየነበራቸው ሀገሮችሀገሮች ኋላኋላ ወደወደ አንድአንድ የህብረትየህብረት

መንግስትመንግስት በውህደትበውህደት(Aggregation)(Aggregation)መጠቃለልመጠቃለል ሲፈልጉሲፈልጉ አዲስአዲስ የተፈጠረውንየተፈጠረውን (Political(Political

Union)Union)በኮንፌዴሬሽንበኮንፌዴሬሽን ደረጃደረጃ ብቻብቻ የተመሰረተየተመሰረተ አድርገውአድርገው ይወስዱይወስዱ ነበር፡፡ነበር፡፡ ለምሳሌለምሳሌ ስዊዘርላንድንናስዊዘርላንድንና የቀድሞዋንየቀድሞዋን

ዩዩ..ኤስኤስ..አሜሪካንአሜሪካን መጥቀስመጥቀስ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

በጋራበጋራ ያቋቋሙትያቋቋሙት ኮንፌዴሬሽንኮንፌዴሬሽን የተወሰነየተወሰነ ጊዜጊዜ ይቆይናይቆይና ለውህደቱለውህደቱ ምክንያትምክንያት የሆኑትየሆኑት ፍላጐቶችፍላጐቶች ለምሳሌለምሳሌ የተሻለየተሻለ

የፖለቲካየፖለቲካ ደህንነትደህንነት" " የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ጥቅምጥቅም ወዘተወዘተ በሂደትበሂደት እየተጠናከሩእየተጠናከሩ ከሄዱከሄዱ ሥርዓቱሥርዓቱ የፌዴራልየፌዴራል ሥርዓትሥርዓት ባህሪያትባህሪያት

ሊይዝሊይዝ ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በዚህበዚህ መንገድመንገድ ኮንፌደሬሽኑኮንፌደሬሽኑ እንደእንደ ዘላቂዘላቂ የግንኙነትየግንኙነት ዓይነትዓይነት ሳይሆንሳይሆን ወደወደ ተጠናከረተጠናከረ ህብረትህብረት

የሚያሸጋግርየሚያሸጋግር ድልድይድልድይ ሆኖሆኖ ሲያገልግልሲያገልግል በታሪክበታሪክ ውስጥውስጥ ተደጋግሞተደጋግሞ ታይቷል፡፡ታይቷል፡፡

በአሀዳዊበአሀዳዊ ሥርዓትሥርዓት" " ክልሎችክልሎች ወይምወይም ክፍላተክፍላተ--ሀገርሀገር ሥልጣናቸውንሥልጣናቸውን የሚያገኙትየሚያገኙት ከማዕከላዊውከማዕከላዊው መንግስትመንግስት ነው፡፡ነው፡፡

ሥልጣናቸውምሥልጣናቸውም የሚወሰነውየሚወሰነው በማዕከልበማዕከል እስከሆነእስከሆነ ድረስድረስ የክልሎቹየክልሎቹ ወይምወይም ክፍላተሀገሩክፍላተሀገሩ ሥልጣንሥልጣን አንድአንድ ጊዜጊዜ ከፍከፍ

ሌላሌላ ጊዜጊዜ ዝቅዝቅ ቢልቢል ልዩነትልዩነት አያመጣም፡፡አያመጣም፡፡ ዋናውዋናው ቁምነገሩቁምነገሩ ሥልጣናቸውሥልጣናቸው እንደየአስፈላጊነቱእንደየአስፈላጊነቱ የሚለጠጥናየሚለጠጥና

የሚቀነስየሚቀነስ ከመሆኑከመሆኑ ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡ አንዳንድአንዳንድ አሀዳዊአሀዳዊ ሀገሮችሀገሮች ሠፋፊሠፋፊ ሥልጣንናሥልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት የተሸከሙየተሸከሙ LocalLocal

government government ያስተናግዳሉ፡፡ያስተናግዳሉ፡፡

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በአንድበአንድ ገፅታውገፅታው ከፍከፍ ብለውብለው በተጠቀሱትበተጠቀሱት ሁለትሁለት ተፃራሪተፃራሪ ሥርዓቶችሥርዓቶች ((ማለትምማለትም ኮንፌዴሬሽንናኮንፌዴሬሽንና

አሀዳዊአሀዳዊ) ) መካከልመካከል ላይላይ የሚገኝየሚገኝ በመሆኑበመሆኑ ከሁለቱምከሁለቱም ሊወሰዱሊወሰዱ በሚችሉበሚችሉ ጠንካራጠንካራ ጎኖችጎኖች “ “ የተዋበየተዋበ” ” ሚዛናዊሚዛናዊ

ሥርዓትሥርዓት ነውነው ለማለትለማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ እንደእንደ ኮንፌደሬሽኖችኮንፌደሬሽኖች ሁሉሁሉ ከግምትከግምት የሚገባየሚገባ ጠንካራናጠንካራና የማይገሰስየማይገሰስ ህገህገ

መንግስታዊመንግስታዊ ሥልጣንሥልጣን ያላቸውያላቸው ክልሎችክልሎች ይይዛል፡፡ይይዛል፡፡ እንደእንደ አሀዳዊአሀዳዊ ሥርዓቶችሥርዓቶች ሁሉሁሉ የክልሎችየክልሎች ተቀጥላተቀጥላ ያልሆነያልሆነ

የራሱየራሱ የህገየህገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥልጣንሥልጣን ያለውያለው ጠንካራጠንካራ ማዕከላዊማዕከላዊ መንግስትንምመንግስትንም ያቅፋል፡፡ያቅፋል፡፡

የተለያዩየተለያዩ ሀገሮችሀገሮች ፌዴራልፌዴራል ሥርዓቶችሥርዓቶች አንዱአንዱ ከሌላውከሌላው የሚለያዩባቸውየሚለያዩባቸው የየግልየየግል ባህሪያትባህሪያት ሊኖሩዋቸውሊኖሩዋቸው ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

ነገርነገር ግንግን የሁሉምየሁሉም ፌዴራልፌዴራል ሥርዓትሥርዓት የጋራየጋራ የሆኑናየሆኑና ከሌሎችከሌሎች ሥርዓቶችሥርዓቶች ተለይተውተለይተው የሚታዩባቸውየሚታዩባቸው ተመሳሳይተመሳሳይ

ባህሪያትባህሪያት አሏቸው፡፡አሏቸው፡፡ ከእነዚህምከእነዚህም መካከልመካከል ዋናዋና ዋናዎቹዋናዎቹ የሚከተሉትየሚከተሉት ናቸው፡፡ናቸው፡፡

በፌዴራልበፌዴራል ሥርዓቶችሥርዓቶች የየ””ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ልዕልናልዕልና” ” መርህመርህ የተቀበለየተቀበለ ነው፡፡ነው፡፡ ሁለቱምሁለቱም የመንግስትየመንግስት እርከኖችእርከኖች

(Levels of government) (Levels of government) ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢዎችተገዢዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ሁለቱምሁለቱም ሥልጣናቸውንሥልጣናቸውን

117

የሚያገኙትየሚያገኙት ከራሱከራሱ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ነው፡፡ነው፡፡ አንዱአንዱ//ለምሳሌለምሳሌ ማዕከላዊውማዕከላዊው መንግስትመንግስት ወይምወይም የክልልየክልል

መስተዳድሮችመስተዳድሮች/ / የሌላውየሌላው ተቀጥላተቀጥላ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ማለትምማለትም የትኛውምየትኛውም ቢሆንቢሆን ሥልጣኑንሥልጣኑን በውክልናበውክልና ያገኘያገኘ

አካልአካል አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ከኮንፌደሬሽንከኮንፌደሬሽን በተለየበተለየ ሁኔታሁኔታ ማዕከላዊውማዕከላዊው መንግስትመንግስት ከክልሎችከክልሎች ነፃነፃ በሆነበሆነ መንገድመንገድ

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ በራሱበራሱ የተሰጠየተሰጠ ሥልጣንናሥልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት ያለውያለው ነው፡፡ነው፡፡

ከአሀዳዊከአሀዳዊ ሥርዓቶችሥርዓቶች በተለየበተለየ ሁኔታሁኔታ ክልሎችክልሎች ከማዕከላዊከማዕከላዊ መንግስትመንግስት የቀጥታየቀጥታ ቁጥጥርቁጥጥር ነፃነፃ በሆነበሆነ መንገድመንገድ

በራሱበራሱ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የተሰጠየተሰጠ ሥልጣንናሥልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት አላቸው፡፡አላቸው፡፡ ይህይህ እንደተጠበቀእንደተጠበቀ ሆኖሆኖ እንደየአገሩእንደየአገሩ

ሁኔታሁኔታ አንዳንዴአንዳንዴ የማዕከላዊውየማዕከላዊው መንግስትመንግስት ሌላሌላ ጊዜጊዜ የክልሎችየክልሎች ሥልጣንሥልጣን የሰፋየሰፋ ወይምወይም የጠበበየጠበበ ሊሆንሊሆን

ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ እነዚህእነዚህ ልዩነቶችልዩነቶች የሥርዓቱንየሥርዓቱን መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪይባህሪይ የሚለውጡትየሚለውጡት ሊሆኑሊሆኑ

አይችሉም፡፡አይችሉም፡፡

ሌላውሌላው የፌደራሊዝምየፌደራሊዝም መለያመለያ ባህሪይባህሪይ የሀገሩንየሀገሩን የበላይየበላይ ህግህግ ህገመንግስቱንህገመንግስቱን ማዕከላዊማዕከላዊ መንግስትመንግስት ሆነሆነ

ክልሎችክልሎች በተናጠልበተናጠል ሊቀይሩትሊቀይሩት የማይችሉየማይችሉ መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህምበዚህም የተነሳየተነሳ የፌዴራልየፌዴራል ህገህገ መንግስትመንግስት

የማሻሻልየማሻሻል ሥርዓቶችሥርዓቶች(Amendment Pr(Amendment Procedures)ocedures)በቀላሉበቀላሉ ተፈፃሚተፈፃሚ ሊሆኑሊሆኑ የማይችሉናየማይችሉና የግዴታየግዴታ

ሀገራዊሀገራዊ የጋራየጋራ ውሳኔውሳኔ National Consensus National Consensus የሚጠይቁየሚጠይቁ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የሆነውየሆነው ሆኖሆኖ ይኸናይኸና ከፍከፍ ብሎብሎ የተጠቀሰውየተጠቀሰው መርህመርህ በፌዴራልበፌዴራል ሥርዓቱሥርዓቱ ለታቀፉለታቀፉ ህዝቦችህዝቦች ዓይነተኛዓይነተኛ ዋስትናዋስትና ሆነውሆነው

የሚያገለግሉየሚያገለግሉ እሴቶችእሴቶች ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ሁኔታዎችሁኔታዎች በተለዋወጡበተለዋወጡ ቁጥርቁጥር የትኛውምየትኛውም የፌዴራልየፌዴራል ሥርዓትሥርዓት በሂደትበሂደት የተለያዩየተለያዩ ባህሪያትባህሪያት ሊታዩበትሊታዩበት ይችሉይችሉ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡

ለሥርዓቱለሥርዓቱ መፈጠርናመፈጠርና ህልውናህልውና መሠረትመሠረት የሆነውየሆነው የህገየህገ መንግስታዊውመንግስታዊው ልዕልናልዕልና መርህመርህ ከተጣሰከተጣሰ ግንግን በሥርዓቱበሥርዓቱ

መቀጠልመቀጠል ወይምወይም ያለመቀጠልያለመቀጠል ላይላይ ሥርሥር ነቀልነቀል እንደምታእንደምታ ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ በዚህበዚህ መሰልመሰል ቀውስቀውስ ጭራሽኑጭራሽኑ የተበታተነየተበታተነ

አሊያምአሊያም ወደወደ አሀዳዊነትአሀዳዊነት የተቀለበሱየተቀለበሱ ሀገሮችሀገሮች ተሞክሮተሞክሮ ማስታወስማስታወስ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ የቀድሞየቀድሞ ህንድህንድ ፓኪስታኒፓኪስታኒ

Sub-continent Sub-continent በሁለትበሁለት ተከታታይተከታታይ ጊዜዎችጊዜዎች የተገማመሰበትንየተገማመሰበትን ሂደትሂደት" " በሌላበሌላ በኩልበኩል የወቅታችንየወቅታችን ካሜሩንካሜሩን

ያለፈችበትያለፈችበት ሂደትሂደት ማስተዋልማስተዋል እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡ የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻያማሻሻያ ሥርዓቱሥርዓቱ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ከሠፈረውከሠፈረው አካሄድአካሄድ

ውጪውጪ ተጥሶተጥሶ በዘፈቀደበዘፈቀደ መሥራትመሥራት ከተጀመረከተጀመረ ሥርዓቱሥርዓቱ በመቀጠሉበመቀጠሉ ወይምወይም ባለመቀጠሉባለመቀጠሉ ላይላይ እንደዚሁእንደዚሁ ሥርሥር ነቀልነቀል

እንደምታእንደምታ ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ በበ 196196 ዐዎቹዐዎቹ ማብቂያማብቂያ ላይላይ በናይጄሪያበናይጄሪያ አስከፊአስከፊ የርስየርስ በርስበርስ ጦርነትጦርነት የፈጠረውንየፈጠረውን

ሁኔታሁኔታ ማስታወስማስታወስ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

ከፍከፍ ብለውብለው ከተጠቀሱትከተጠቀሱት መሠረታዊመሠረታዊ የፌዴራልየፌዴራል ሥርዓቶችሥርዓቶች የጋራየጋራ ባህሪያትባህሪያት የምንወስደውየምንወስደው አስተምህሮአስተምህሮ

ፌዴራሊዝምናፌዴራሊዝምና የህግየህግ የበላይነትየበላይነት ፈፅሞፈፅሞ ሊነጣጠሉሊነጣጠሉ የማይችሉየማይችሉ ጉዳዮችጉዳዮች መሆናቸውንመሆናቸውን ነው፡፡ነው፡፡ በህገበህገ መንግስትመንግስት

ልዕልናልዕልና ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ ሥርዓትሥርዓት የግዴታየግዴታ በጠንካራበጠንካራ የህግየህግ ተርጓሚተርጓሚ አካልአካል መደገፍመደገፍ ይጠበቅበታል፡፡ይጠበቅበታል፡፡ የፍትህየፍትህ

ሥርዓቱሥርዓቱ የተለየየተለየ ቦታቦታ የሚኖረውየሚኖረው ከዚህከዚህ መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪይባህሪይ በመነሳትበመነሳት ነው፡፡ነው፡፡

118

6.3. የኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም መሠረታዊ መርሆዎችና መለያዎቹ በኢፊዲሪበኢፊዲሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ለሀገሪቷለሀገሪቷ የተሠጠውየተሠጠው ስያሜስያሜ በአንቀጽበአንቀጽ 1 1 ላይላይ የተገለጸየተገለጸ ሲሆንሲሆን ስያሜውስያሜው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ

ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ስያሜስያሜ በራሱበራሱ ስለስለ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በግልጽበግልጽ ያስረዳል፡፡ያስረዳል፡፡

የመንግስትየመንግስት ሥልጣንምሥልጣንም ለፌዴራልናለፌዴራልና ለክልልለክልል መንግስታትመንግስታት ተከፋፍሏል፡፡ተከፋፍሏል፡፡

በኢፊዲሪበኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የተቀመጠውየተቀመጠው ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መድበላዊመድበላዊ የሆነየሆነ ህግህግ አውጪአውጪ ተቋማትንናተቋማትንና የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን

ህብረብሔርነትህብረብሔርነት ከግንዛቤከግንዛቤ ውስጥውስጥ ያስገባያስገባ የተለያዩየተለያዩ የህግየህግ ምንጮችንምንጮችን (legal pluralism) (legal pluralism) እውቅናእውቅና የሰጣቸውየሰጣቸው

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አባላቶቹአባላቶቹ((ክልሎቹክልሎቹ) ) አብረውአብረው ተባብረውተባብረው የሚኖሩባትናየሚኖሩባትና የሚያድጉባትየሚያድጉባት የትብብርየትብብር//

የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም (Co-operative Federalism) (Co-operative Federalism) ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ክፍልክፍል የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችንናመርሆዎችንና መለያዎቹንመለያዎቹን በዝርዝርበዝርዝር የምናይበትየምናይበት ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡

የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ሉዓላዊነት፣ሉዓላዊነት፣ እናእና ህብረህብረ ብሄራዊነትብሄራዊነት

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ህገህገ መንግስትመንግስት በበአንቀጽአንቀጽ 8 8 ሉአላዊነትሉአላዊነት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሄሮች፣ብሄሮች፣ ብሄረሰቦችናብሄረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች እንደሆነእንደሆነ

ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ እንደየሌሎችእንደየሌሎች ሀገሮችሀገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት ""ሉዓላዊነትሉዓላዊነት የህዝቡየህዝቡ ነውነው" " ብሎብሎ በዚህበዚህ መልክመልክ በአንቀጽበአንቀጽ 88

አለማስቀመጡናአለማስቀመጡና ብሔሮችብሔሮች ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የሉዓላዊየሉዓላዊ ስልጣንስልጣን ባለቤትባለቤት ናቸውናቸው ብሎብሎ ማስቀመጡማስቀመጡ ሀገሪቷሀገሪቷ

የምትከተለውየምትከተለው ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መለያመለያ ባህሪባህሪ እንዲኖረውእንዲኖረው ያደርገዋል፡፡ያደርገዋል፡፡ በተለይበተለይ የሀገራችንየሀገራችን ፌዴራሊዝምናፌዴራሊዝምና ፌዴራላዊፌዴራላዊ

የመንግስትየመንግስት ቅርጽቅርጽ በአንቀጽበአንቀጽ 45-48 45-48 በተደነገገውበተደነገገው መልኩመልኩ ለመቀመጡለመቀመጡ በአንቀጽበአንቀጽ 8 8 የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ሥልጣንሥልጣን

ውጤትውጤት ነውነው ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ በአንቀጽበአንቀጽ 39 39 ሥርሥር የተደነገገውየተደነገገው የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች መብትምመብትም የዚሁየዚሁ ሉዓላዊነትሉዓላዊነት

ውጤትውጤት መሆኑንመሆኑን ማወቅማወቅ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

በፌዴራልበፌዴራል ደረጃደረጃ ካሉትካሉት ሁለትሁለት የፓርላማየፓርላማ ምክርምክር ቤቶችቤቶች አንዱአንዱ የሆነውየሆነው የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት የብሔርናየብሔርና

ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ተወካዮችተወካዮች መሆናቸውንናመሆናቸውንና ((አንቀጽአንቀጽ 66 ዐዐ) ) እንዲሁምእንዲሁም ለዚህለዚህ ምክርምክር ቤትቤት ህገህገ--መንግስቱንመንግስቱን የመተርጐምየመተርጐም

ሥልጣንሥልጣን መሠጠቱመሠጠቱ ዋነኛውዋነኛው ምክንያትምክንያት የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የሉዓላዊየሉዓላዊ ሥልጣንሥልጣን ባለቤትባለቤት መሆንመሆን ማለትማለት

ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ የሀገሪቱየሀገሪቱ የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ሥልጣንሥልጣን ባለቤቶቹባለቤቶቹ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች መሆናቸውመሆናቸው

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ መርህናመርህና ዋነኛውዋነኛው መለያመለያ መሆኑንመሆኑን ማወቅማወቅ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ መርህመርህ ሕብረሕብረ ብሔራዊብሔራዊ የፌዴራልየፌዴራል ሥርዓትንሥርዓትን ማስፈንማስፈን ነውነው ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የማንኛውምየማንኛውም ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ዋነኛዋነኛ ዓላማዓላማ በአንድበአንድ ሀገርሀገር ውስጥውስጥ ያሉያሉ የተለያዩየተለያዩ ሀይሎችናሀይሎችና የሕየሕ//ሰብሰብ ክፍሎችክፍሎች

ልዩነታቸውንልዩነታቸውን አቻችሎአቻችሎ በጋራበጋራ እንዲኖሩእንዲኖሩ ማድረግማድረግ ነው፡፡ነው፡፡ በውስጧበውስጧ ከከ 88 ዐዐ በላይበላይ የሚሆኑየሚሆኑ የተለያዩየተለያዩ ብሔርብሔር

ብሔረሰቦችብሔረሰቦች የያዘችየያዘች ኢትዮጵያኢትዮጵያ ሕብረሕብረ ብሔራዊብሔራዊ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አማራጭአማራጭ የለውም፡፡የለውም፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

119

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች የተመሠረተየተመሠረተ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በመሆኑበመሆኑ ሕብረሕብረ ብሔራዊብሔራዊ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ነውነው

ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ሕብረሕብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት በህገበህገ መንግስታችንመንግስታችን ከመግቢያውከመግቢያው አንስቶአንስቶ ተንፀባርቋል፡፡ተንፀባርቋል፡፡ የህገየህገ--

መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ የሚጀመረውየሚጀመረው እንዲህእንዲህ ብሎብሎ ነው፡፡ነው፡፡

""እኛእኛ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች … … በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሀገራችንሀገራችን የየራሳችንየየራሳችን አኩሪአኩሪ

ባህልባህል ያለንያለን የየራሳችንየየራሳችን መልክዓመልክዓ ምድርምድር አሰፋፈርአሰፋፈር የነበረንናየነበረንና ያለንያለን……" " ይላል፡፡ይላል፡፡

ስለዚህስለዚህ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ህብረህብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት በጣምበጣም በግልጽበግልጽ ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡

በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 8 8 የተደነገገውየተደነገገው የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ስልጣንስልጣን ባለቤትነትምባለቤትነትም የዚሁየዚሁ የህብረየህብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መገለጫመገለጫ ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ ከአንቀጽከአንቀጽ 46-47 46-47 የተደነገገውየተደነገገው ድንጋጌድንጋጌ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

ህብረህብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት ቁልጭቁልጭ ባለመልኩባለመልኩ አስቀምጧል፡፡አስቀምጧል፡፡ አንቀጽአንቀጽ 55 ዐዐ ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 1 1 ""የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ

ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ በፌዴራልበፌዴራል መንግስትናመንግስትና በክልሎችበክልሎች የተዋቀረየተዋቀረ ነውነው""፡፡፡፡ ብሎብሎ ያስቀመጠያስቀመጠ ሲሆንሲሆን አንቀጽአንቀጽ

46(2) 46(2) ክልሎችክልሎች የሚዋቀሩትየሚዋቀሩት በሕዝብበሕዝብ አሰፋፈር፣አሰፋፈር፣ ቋንቋ፣ቋንቋ፣ ማንነትማንነት እናእና ፈቃድፈቃድ ላይላይ በመመስረትበመመስረት መሆኑንመሆኑን

ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህንንይህንን ተከትሎተከትሎ በአንቀጽበአንቀጽ 47 47 የተደነገገውየተደነገገው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፑብሊክሪፑብሊክ አባላትአባላት

አሰያየምአሰያየም በራሱበራሱ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ህብረህብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት በግልጽበግልጽ ያስቀመጠያስቀመጠ ነው፡፡ነው፡፡ የፌዴራሊዝሙየፌዴራሊዝሙ አባላትአባላት

በሚከተለውበሚከተለው መልኩመልኩ በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ ተሰይመዋል፡፡ተሰይመዋል፡፡

1.1. የትግራይየትግራይ ክልልክልል

2.2. የአፋርየአፋር ክልልክልል

3.3. የአማራየአማራ ክልልክልል

4.4. የኦሮሚያየኦሮሚያ ክልልክልል

5.5. የሱማሌየሱማሌ ክልልክልል

6.6. የቤኒሻንጉልየቤኒሻንጉል/ / ጉሙዝጉሙዝ ክልልክልል

7.7. የደቡብየደቡብ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ክልልክልል

8.8. የጋምቤላየጋምቤላ ህዝቦችህዝቦች ክልልክልል

9.9. የሐረሪየሐረሪ ሕዝብሕዝብ ክልልክልል

እንግዲህእንግዲህ ይህይህ የአባላቶችየአባላቶች አሰያየምአሰያየም የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ህዝቦችህዝቦች አሰፋፈርአሰፋፈር ቋንቋቋንቋ እናእና ማንነትማንነት የተከተለየተከተለ

መሆኑመሆኑ በግልጽበግልጽ የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ህብረህብረ ብሔራዊነትብሔራዊነት ያሳያል፡፡ያሳያል፡፡

መወያያመወያያ ነጥቦች፡ነጥቦች፡ --

የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ስልጣንስልጣን በኢፊዲሪበኢፊዲሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ መዋቅርመዋቅር ጋርጋር ያለውያለው ትስስርትስስር

ምንድነውምንድነው ??

120

የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ሥልጣንሥልጣን ከፌዴሬሽንከፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት አወቃቀርናአወቃቀርና ሥልጣንሥልጣን ጋርጋር ያለውንያለውን ግንኙነትግንኙነት ተወያዩበት፡፡ተወያዩበት፡፡

ፌዴራሊዝምናፌዴራሊዝምና የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብት፣መብት፣

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ህብረህብረ ብሔራዊብሔራዊ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች የራስንየራስን

ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት የሰጠየሰጠ መሆኑመሆኑ ዋነኛውዋነኛው መለያውመለያው ነው፡፡ነው፡፡ በእርግጥበእርግጥ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን

መብትመብት አብዛኛውአብዛኛው ህገህገ--መንግስትመንግስት በተዘዋዋሪበተዘዋዋሪ መልኩመልኩ ሊያስቀምጡሊያስቀምጡ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡ ነገርነገር ግንግን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

""የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት" " በሶስትበሶስት አበይትአበይት ነገሮችነገሮች ከሌሎችከሌሎች ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ይለያል፡፡እነሱም፡ይለያል፡፡እነሱም፡--

1.1. የመብቱየመብቱ ባለቤትባለቤት ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች መሆናቸውመሆናቸው ፡፡

2.2. የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት በጣምበጣም በግልጽናበግልጽና በማያሻማበማያሻማ መልኩመልኩ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ

ድንጋጌድንጋጌ መካተቱመካተቱ እና፡እና፡

3.3. ይህይህ መብትመብት ይዘትይዘት አንድአንድ ብሔርብሔር//ብሔረሰብብሔረሰብ ተገንጥሎተገንጥሎ ለብቻውለብቻው የራሱየራሱ መንግስትመንግስት ለመመስረትለመመስረት

መፍቀዱመፍቀዱ ፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ዋነኛዋነኛ መለያዎችመለያዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ይህይህ የሚያመላክተውየሚያመላክተው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም እንደሌሎችእንደሌሎች ሀገሮችሀገሮች ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የአባላቱንየአባላቱን ቁጥርቁጥር ወስኖወስኖ

የሚያስቀርየሚያስቀር አለመሆኑንአለመሆኑን ነው፡፡ነው፡፡ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አባልአባል የሆኑየሆኑ ክልሎችክልሎች ሊቀንሱምሊቀንሱም ሊጨምሩምሊጨምሩም የሚችሉበትየሚችሉበት

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ነው፡፡ነው፡፡ በአንቀጽበአንቀጽ 39 39 ከተቀመጠውከተቀመጠው ሌላሌላ የክልሎችየክልሎች ቁጥርቁጥር ለመቀነስለመቀነስ ወይምወይም ለመጨመርለመጨመር

የሚችሉበትየሚችሉበት ሁኔታሁኔታ በአንቀጽበአንቀጽ 47 (2) 47 (2) ተንፀባርቋል፡፡ተንፀባርቋል፡፡

አንቀጽአንቀጽ 47(2) 47(2) ፡፡

በዚህበዚህ አንቀጽአንቀጽ ንዑስንዑስ አንቀጽአንቀጽ 1 1 የተመለከቱትየተመለከቱት ክልሎችክልሎች ውስጥውስጥ የተካተቱትየተካተቱት ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች

በማንኛውምበማንኛውም ጊዜጊዜ የየራሳቸውንየየራሳቸውን ክልልክልል የማቋቋምየማቋቋም መብትመብት አላቸው፡፡አላቸው፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል አንቀጽአንቀጽ 39(1) 39(1) የሚከተሉትንየሚከተሉትን ይደነግጋል፡ይደነግጋል፡

""ማንኛውምማንኛውም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ሕዝብሕዝብ የራሱንየራሱን ዕድልዕድል በራሱበራሱ የመወሰንየመወሰን እስከእስከ መገንጠልመገንጠል ያለውያለው መብቱመብቱ

በማናቸውምበማናቸውም መልኩመልኩ ያለገደብያለገደብ የተጠበቀየተጠበቀ ነው፡፡ነው፡፡""

በአጠቃላይበአጠቃላይ አንቀጽአንቀጽ 39(1) 39(1) እናእና አንቀጽአንቀጽ 47 (2) 47 (2) ላይላይ የተደነገጉትየተደነገጉት በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምናፌዴራሊዝምና የፌዴራሊዝሙየፌዴራሊዝሙ

አባላትአባላት ቁጥርቁጥር ያልተወሰነናያልተወሰነና አሁንአሁን ካለውካለው ሊቀንስምሊቀንስም ሊጨምርምሊጨምርም እንደሚችልእንደሚችል የሚያንፀባርቁናየሚያንፀባርቁና የፌዴራሊዝሙየፌዴራሊዝሙ ልዩልዩ

ባህሪባህሪ ነው፡፡ነው፡፡ ይህምይህም በመሆኑበመሆኑ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የሚፈቅደውየሚፈቅደው በመፈቃቀድበመፈቃቀድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ አንድነትንአንድነትን ብቻብቻ

121

ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ በፊትበፊት የነበረውየነበረው የግዴታየግዴታ //አስገዳጅአስገዳጅ አንድነትአንድነት በአዲሲቷበአዲሲቷ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ቦታቦታ የሌለውየሌለው መሆኑንመሆኑን ያረጋገጠያረጋገጠ

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ነው፡፡ነው፡፡

ይህንይህን ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አንዳንድአንዳንድ ምሁራንምሁራን እንደእንደ በታኝበታኝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አድርገውአድርገው ያዩታል፡፡ያዩታል፡፡ በእርግጥበእርግጥ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በታኝበታኝ ነውንነውን ? ? እዚህእዚህ ላይላይ መታወቅመታወቅ ያለበትያለበት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ህዝቦችህዝቦች አብረውአብረው በጋራበጋራ

ተባብረውናተባብረውና ተጋግዘውተጋግዘው የሚኖሩባትየሚኖሩባት ሀገርሀገር እንድትሆንእንድትሆን የታለመለትየታለመለት ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ይህንይህን በሚቀጥለውበሚቀጥለው

በሰፊውበሰፊው እናየዋለን፡፡እናየዋለን፡፡

የመተጋገዝናየመተጋገዝና የመተባበርየመተባበር ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

ከላይከላይ እንደተዘረዘረውእንደተዘረዘረው ምንምምንም እንኳንእንኳን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችንብሔረሰቦችን የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ

የመወሰንየመወሰን መብትመብት ያለምንምያለምንም ገደብገደብ ያረጋገጠያረጋገጠ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ቢሆንምቢሆንም አላማውአላማው በመፈቃቀድበመፈቃቀድ ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ

አንድነትንአንድነትን በሀገሪቱበሀገሪቱ ለማምጣትለማምጣት መሆኑንመሆኑን ልናሰምርበትልናሰምርበት ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አባሎቹአባሎቹ

የሚናቆሩበትናየሚናቆሩበትና የሚባሉበትየሚባሉበት ሣይሆንሣይሆን አብረውአብረው በፈቃዳቸውበፈቃዳቸው የሚያድጉበትየሚያድጉበት ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ነው፡፡ነው፡፡ አንዳንዶችአንዳንዶች ይህንንይህንን

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ""የጐሣየጐሣ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም""፣፣ ""መገንጠልንመገንጠልን" " በመፍቀድበመፍቀድ አንዱአንዱ ከሌላውከሌላው ሁሌሁሌ እየተጋጨእየተጋጨ የሚኖርበትናየሚኖርበትና

ምንምምንም ዓይነትዓይነት የጋራየጋራ አላማአላማ የሌላቸውየሌላቸው አባላትአባላት የተሰባሰቡበትየተሰባሰቡበት ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ነውነው በማለትበማለት ይፈሩጁታል፡፡ይፈሩጁታል፡፡

ነገርነገር ግንግን ከላይከላይ የቀረበውንየቀረበውን አስተያየትአስተያየት ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ጋርጋር ለማየትናለማየትና ለማመሳከርለማመሳከር እንሞክር፡፡እንሞክር፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም (Co-operative Federalism) (Co-operative Federalism) መሆኑንመሆኑን የሚያንፀባርቁየሚያንፀባርቁ

አያሌአያሌ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን በኢፊዴሪበኢፊዴሪ ህገህገ መንግስትመንግስት እናገኛለን፣እናገኛለን፣ እንዲሁምእንዲሁም ሌሎችሌሎች የመተጋገዝየመተጋገዝ ሁኔታዎችንሁኔታዎችን በማየትበማየት

መረዳትመረዳት እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡ ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር የሚከተሉትየሚከተሉት ሊጠቀሱሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

በህገበህገ መንገስቱመንገስቱ መግቢያመግቢያ የሚከተለውንየሚከተለውን እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡ ""እኛእኛ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች

በሀገራችንበሀገራችን ኢትዮጵያኢትዮጵያ ውስጥውስጥ ዘላቂዘላቂ ሰላምሰላም ዋስትናዋስትና ያለውያለው ዲሞክራሲዲሞክራሲ እንዲሰፍን፣እንዲሰፍን፣ ኢኮኖሚያዊናኢኮኖሚያዊና

ማህበራዊማህበራዊ እድገታችንእድገታችን እንዲፋጠንእንዲፋጠን … …በነፃበነፃ ፍላጐታችንፍላጐታችን … … በራሳችንበራሳችን ፍቃድፍቃድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ አንድአንድ

የፖለቲካየፖለቲካ ማህበረሰብማህበረሰብ በጋራበጋራ ለመገንባትለመገንባት ቆርጠንቆርጠን በመነሳትበመነሳት … … ያፈራነውያፈራነው የጋራየጋራ ጥቅምናጥቅምና አመለካከትአመለካከት

አለንአለን… … መጪውመጪው የጋራየጋራ ዕድላችንዕድላችን መመስረትመመስረት ያለበትያለበት … … የጋራየጋራ ጥቅማችንንጥቅማችንን በማሳደግበማሳደግ ላይላይ መሆኑንመሆኑን……

ጥቅማችንንጥቅማችንን መብታችንናመብታችንና ነፃነታችንንነፃነታችንን በጋራበጋራ እናእና በተደጋጋፊበተደጋጋፊ ለማሳደግለማሳደግ አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ

የመገንባቱንየመገንባቱን አስፈላጊነትአስፈላጊነት በማመንበማመን……" " ይላል፡፡ይላል፡፡ በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ የተዘረዘሩትየተዘረዘሩት እላይእላይ

የተጠቀሱትየተጠቀሱት ቁምቁም ነገሮችነገሮች የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ሕብረሕብረ ብሔራዊብሔራዊ ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን የመተጋገዝየመተጋገዝ

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑንመሆኑን በግልጽበግልጽ የሚያሳይየሚያሳይ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም መርህመርህ በፌዴራልናበፌዴራልና በክልሎችበክልሎች

122

መካከልመካከል መኖርመኖር የሚገባውንየሚገባውን ግንኙነትግንኙነት ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን በክልሎችበክልሎች መካከልመካከል መኖርመኖር የሚገባውየሚገባው ግንኙነትግንኙነት

የመተባበርናየመተባበርና የመተጋገዝየመተጋገዝ ግንኙነትግንኙነት መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት የሚያሳይየሚያሳይ ነው፡፡የኢትዮጵያነው፡፡የኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ካልሆነካልሆነ በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ መግቢያመግቢያ ውስጥውስጥ የተቀመጡትየተቀመጡት የጋራየጋራ የሆነየሆነ አንድአንድ

የፖለቲካናየፖለቲካና የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ መገንባትመገንባት እጅግእጅግ በጣምበጣም ያስቸግራል፡፡ያስቸግራል፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በዚህበዚህ ብቻብቻ አያበቃም፡፡አያበቃም፡፡ የህገየህገ--መንግስቱመንግስቱ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ነክነክ ዓላማዎችዓላማዎች

መካከልመካከል ፡፡ ""መንግስትመንግስት በዕድገትበዕድገት ወደኋላወደኋላ ለቀሩለቀሩ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ሕዝቦችሕዝቦች ልዩልዩ ድጋፍድጋፍ ማድረግማድረግ

እንዳለበትእንዳለበት" " አንቀጽአንቀጽ 89(4) 89(4) በግልጽበግልጽ ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ በዚህምበዚህም መሠረትመሠረት የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት በማደግበማደግ ላይላይ

ላሉትላሉት ክልሎችክልሎች የሚያደርገውየሚያደርገው ልዩልዩ ድጋፍድጋፍ የዚህየዚህ የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መገለጫመገለጫ እንደሆነእንደሆነ የሚያሳይየሚያሳይ


ይህይህ ብቻብቻ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ክልልክልል ከክልልከክልል የሚያደርጉትየሚያደርጉት ትብብሮችምትብብሮችም የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መገለጫመገለጫ

ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ለምሣሌ፡ለምሣሌ፡ በአፋርናበአፋርና በትግራይበትግራይ ክልሎችክልሎች ፣፣ እንዲሁምእንዲሁም በአፋርናበአፋርና በአማራበአማራ ክልሎች፣ክልሎች፣ በቤንሻንጉልበቤንሻንጉል

ጉሙዝናጉሙዝና በአማራበአማራ ክልሎች፣ክልሎች፣ እንዲሁምእንዲሁም በኦሮሚያናበኦሮሚያና በሱማሌበሱማሌ ክልሎችክልሎች መካከልመካከል የተደረጉትናየተደረጉትና እየተደረጉእየተደረጉ

ያሉትያሉት የመተጋገዝየመተጋገዝ ሥራዎችሥራዎች የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን የመተጋገዝየመተጋገዝ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የሚያንፀባርቁየሚያንፀባርቁ መሆናቸውንመሆናቸውን መገንዘብመገንዘብ


ሌሎችሌሎች የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችናመርሆዎችና መለያዎቹመለያዎቹ

እስካሁንእስካሁን ድረስድረስ ባደረግነውባደረግነው ማብራሪያማብራሪያ የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ ገፅታዎችናገፅታዎችና መለያዎቹንመለያዎቹን አንኳርአንኳር

አንኳሩንአንኳሩን ለማየትለማየት ሞክረናል፡፡ሞክረናል፡፡ ይህይህ ማለትማለት ግንግን እላይእላይ የተቀመጡትየተቀመጡት ብቻብቻ ናቸውናቸው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መለያዎችመለያዎች

ማለትማለት እንዳልሆነእንዳልሆነ ማወቅማወቅ አለብን፡፡አለብን፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ ገፅታዎችናገፅታዎችና መለያዎቹንመለያዎቹን በትክክልበትክክል ለመረዳትለመረዳት በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ--

መንግስትመንግስት አንቀፅአንቀፅ 1 1 ውስጥውስጥ የተደነገገውንየተደነገገውን የኢትዮጵያንየኢትዮጵያን ቅርፀቅርፀ--መንግስትናመንግስትና ስያሜስያሜ መጀመርመጀመር ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡

አንቀፅአንቀፅ 1 1 የሚከተለውንየሚከተለውን ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡ ‹ ‹ይህይህ ህገህገ--መንግስትመንግስት ፌዴራላዊናፌዴራላዊና ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ የመንግስትየመንግስት

አወቃቀርአወቃቀር ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡› › በዚህበዚህ መሠረትመሠረት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ መንግስትመንግስት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ

ሪፐብሊክሪፐብሊክ በሚልበሚል ስምስም ይጠራል፡፡ይጠራል፡፡ ይህይህ ድንጋጌድንጋጌ በውስጡበውስጡ በብዙበብዙ መልኩመልኩ ሊተነተኑሊተነተኑ የሚችሉየሚችሉ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችናመርሆዎችና መለያዎችመለያዎች የያዘየያዘ ነውነው ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ይህይህ አንቀፅአንቀፅ ኢትዮጵያኢትዮጵያ

ፌዴራላዊፌዴራላዊ የመንግስትየመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ብቻብቻ መከተልመከተል እንዳለባትእንዳለባት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ስለዚህስለዚህ የመንግስትየመንግስት ሥልጣንሥልጣን

በዋናነትበዋናነት ለፌዴራልለፌዴራል መንግስትናመንግስትና ለክልሎችለክልሎች መከፋፈልመከፋፈል እንዳለበትእንዳለበት የሚያሳይየሚያሳይ ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ

የፌዴራልየፌዴራል አወቃቀሩናአወቃቀሩና አሠራሩአሠራሩ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ በአንቀፅበአንቀፅ 1 1 ሥርሥር

የተደነገገውንየተደነገገውን ከአንቀፅከአንቀፅ 45 45 ጋርጋር አገናዝበንአገናዝበን ስናነበውስናነበው ደግሞደግሞ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ

123

ፓርላመንታዊፓርላመንታዊ ዴሞክራሲዴሞክራሲ መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት በግልፅበግልፅ ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ አንቀፅአንቀፅ 45 45 የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት

““የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክሪፐብሊክ ሥርዓተሥርዓተ መንግስትመንግስት ፓርላሜንታዊፓርላሜንታዊ” ” መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት

ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡

በሁለተኛበሁለተኛ ደረጃደረጃ በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ ከተቀመጠውከተቀመጠው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ መንግስትመንግስት ስያሜስያሜ የምንረዳውየምንረዳው ሌላውሌላው ጉዳይጉዳይ

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ሪፐብሊካዊሪፐብሊካዊ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑንመሆኑን ነው፡፡ነው፡፡ መንግስታዊመንግስታዊ መወቃቀሩመወቃቀሩ ንጉሳዊናንጉሳዊና

በዘርበዘር ሐረግሐረግ ወይምወይም በደምበደም ትስስርትስስር ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ ሣይሆንሣይሆን በደሞክራሲያዊበደሞክራሲያዊ ምርጫምርጫ ላይላይ የተመሰረየተመሰረ

መሆኑንመሆኑን የሚያሳይየሚያሳይ ነው፡፡ነው፡፡ ይህምይህም በተለይበተለይ የሉዓላዊነትየሉዓላዊነት ሥልጣንሥልጣን በአንቀፅበአንቀፅ 8 8 እንደተነገገውእንደተነገገው

ለብሔርለብሔር//ብሔረሰቦችብሔረሰቦች መሠጠቱመሠጠቱ ሪፐብሊካዊነትንሪፐብሊካዊነትን የሚገልፅየሚገልፅ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑንመሆኑን ያሳያል፡፡ያሳያል፡፡ በአንቀፅበአንቀፅ

9/3/ 9/3/ የተደነገገውናየተደነገገውና በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ ከተቀመጠውከተቀመጠው ውጪውጪ በማናቸውምበማናቸውም አኳኃንአኳኃን የመንግስትየመንግስት ሥልጣንሥልጣን

መያዝመያዝ የሚከለክለውየሚከለክለው ይህንኑይህንኑ ዲሞክራሲያዊነትናዲሞክራሲያዊነትና ሪፐብሊካዊነትንሪፐብሊካዊነትን የሚያጠናክርየሚያጠናክር ነው፡፡ነው፡፡

ሌላውሌላው ዋነኛዋነኛ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ መለያውመለያው ለለ Legal pluralism Legal pluralism እውቅናእውቅና የሠጠናየሠጠና

የፈቀደየፈቀደ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ያለፉትያለፉት ሥርዓቶችሥርዓቶች ማንኛውንምማንኛውንም የህብረተቡንየህብረተቡን ጉዳይጉዳይ የሚገዛየሚገዛ ህግህግ

በመንግስትበመንግስት የተደነገገየተደነገገ ህግህግ ብቻብቻ መሆንመሆን እንዳለበትእንዳለበት የሚያስቀምጡየሚያስቀምጡ ነበሩ፡፡ነበሩ፡፡ በበ 196196 ዐዐ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፍትሐፍትሐ

ብሔርብሔር ህግህግ ስለስለ ባህላዊባህላዊ ህጐችህጐች አስመልክቶአስመልክቶ ያስቀመጠውያስቀመጠው ድንጋጌድንጋጌ ለዚህለዚህ አይነተኛአይነተኛ ምሳሌምሳሌ ነው፡፡ነው፡፡ ነገርነገር

ግንግን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ሌላውሌላው መለያመለያ ለተለያዩለተለያዩ የህግየህግ ሥርዓቶችሥርዓቶች ተፈፃሚነትተፈፃሚነት እውቅናእውቅና የሠጠየሠጠ

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ለዚህምለዚህም ስለስለ ጋብቻጋብቻ የግልናየግልና የቤተሰብየቤተሰብ መብቶችንመብቶችን የደነገገውየደነገገው አንቀፅአንቀፅ 35(4)35(4)

(5) (5) አይነተኛአይነተኛ ምሳሌዎችምሳሌዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ሌጋልሌጋል ፑሉራሊዝምፑሉራሊዝም (Legal pluralism) (Legal pluralism) በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

በዚህበዚህ ብቻብቻ አይደለምአይደለም የሚገለፀው፡፡የሚገለፀው፡፡ ባለውባለው የፌዴራላዊየፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት ምክንያትምክንያት ህግህግ የማውጣትየማውጣት ሥልጣንሥልጣን

የተሰጣቸውየተሰጣቸው አካላትአካላት በየደረጃውበየደረጃው መኖራቸውመኖራቸው የዜጐችንየዜጐችን መብትናመብትና ሐብትሐብት ሊገዙሊገዙ የሚችሉየሚችሉ ህጐችህጐች

በየደረጃውበየደረጃው መኖራቸውመኖራቸው የዜጐችንየዜጐችን መብትናመብትና ሐብትሐብት ሊገዙሊገዙ የሚችሉየሚችሉ ህጐችህጐች በተለያዩበተለያዩ ደረጃዎችደረጃዎች ሊወጡሊወጡ

እንደሚችሉእንደሚችሉ የሚያሳይየሚያሳይ ነው፡፡ነው፡፡ ስለዚህስለዚህ በተለይበተለይ የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ከህጐችከህጐች ጋርጋር ካላቸውካላቸው ቅርበትቅርበት አኳያአኳያ ይህንይህን

ህገህገ--መንግስቱመንግስቱ ለለ “ “ሌጋልሌጋል ኘሎራልዝምኘሎራልዝም“ “ የሠጠውንየሠጠውን እውቅናእውቅና ከግንዛቤከግንዛቤ አስገብቶአስገብቶ ልዩልዩ ትኩረትትኩረት መሠጠትመሠጠት

አለበት፡፡አለበት፡፡

6.4. በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም የሥልጣን ክፍፍልና የመንግስት አካላት

የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር

የማንኛውምየማንኛውም ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም መሠረታዊመሠረታዊ ባህሪባህሪ የመንግስትንየመንግስትን ሥልጣንሥልጣን ለፌዴራልለፌዴራል መንግስትናመንግስትና ለክልሎችለክልሎች ከፋፍሎከፋፍሎ

ማከፋፈልማከፋፈል ነው፡፡ነው፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በዚህበዚህ ረገድረገድ የተለየየተለየ ነገርነገር የለውም፡፡የለውም፡፡ በዚህበዚህ መሠረትመሠረት የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--

መንግስትመንግስት የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት እናእና የክልልየክልል መንግስታትመንግስታት አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርንተግባርን በግልፅበግልፅ አስቀምጠዋል፡፡አስቀምጠዋል፡፡

124

አንቀፅአንቀፅ 1 1 ላይላይ ከላይከላይ እንደተመለከትነውእንደተመለከትነው የመንግስትየመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ እንዲሁምእንዲሁም በአንቀፅበአንቀፅ 4545

ፓርላመንታዊፓርላመንታዊ የመንግስትየመንግስት ሥርዓትሥርዓት እንዲሆንእንዲሆን ይደነግጋሉ፡፡ይደነግጋሉ፡፡

የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትናመንግስትና የክልሎችየክልሎች መንግስታትመንግስታት ሶስትሶስት የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት እንደሚኖራቸውእንደሚኖራቸው በአንቀፅበአንቀፅ 50/2/50/2/

ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡ እነዚህምእነዚህም የህግየህግ አውጪአውጪ! ! የህግየህግ አስፈፃሚናአስፈፃሚና የህግየህግ ተርጓሚተርጓሚ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ እያንዳንዳቸውእያንዳንዳቸው የየራሳቸውየየራሳቸው

ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ ተሠጧቸዋል፡፡ተሠጧቸዋል፡፡

የፌዴራልየፌዴራል ፓርላማፓርላማ በሁለትበሁለት ምክርምክር ቤቶችቤቶች የተዋቀረየተዋቀረ ሲሆንሲሆን እነዚህምእነዚህም የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትናቤትና የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን

ምክርምክር ቤትቤት ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ሁለቱሁለቱ ምክርምክር ቤቶችቤቶች የተለያዩየተለያዩ አወቃቀርአወቃቀር! ! ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር አላቸው፡፡አላቸው፡፡ የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች

ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት በቀጥታበቀጥታ ነፃናነፃና ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ምርጫምርጫ በሕዝብበሕዝብ የሚመረጥየሚመረጥ ሲሆንሲሆን የምርጫየምርጫ መርሆምመርሆም ((አንድአንድ

ሰውሰው አንድአንድ ድምፅድምፅ) ) የሚለውየሚለው ነው፡፡ነው፡፡

የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት ከፍተኛውከፍተኛው ስልጣንስልጣን አካልአካል ነው፡፡ነው፡፡ ህጐችንህጐችን ያወጣልያወጣል&&

የሀገሪቱንየሀገሪቱን ፖሊሲዎችፖሊሲዎች ያወጣልያወጣል& & የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱመንግስቱ የአስፈፃሚየአስፈፃሚ አካልአካል ርዕሰርዕሰ መስተዳድርመስተዳድር የሆነውንየሆነውን ጠቅላይጠቅላይ

ሚኒስቴርሚኒስቴር ይሰይማልይሰይማል& & በጠቅላይበጠቅላይ ሚኒስትሩሚኒስትሩ የተዋቀረውንየተዋቀረውን የአስፈፃሚየአስፈፃሚ አካልአካል ያፀድቃልያፀድቃል& & የከፍተኛየከፍተኛ የመንግስትየመንግስት

ባለስልጣናትባለስልጣናት ሹመትሹመት ያፀድቃል፣ያፀድቃል፣ አስፈፃሚአስፈፃሚ አካሉንአካሉን ይቆጣጠራል፡፡ይቆጣጠራል፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል ሁለተኛውሁለተኛው ምክርምክር ቤትቤት የሆነውየሆነው

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ውስንውስን ነገርነገር ግንግን ለኢትዮጵያለኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ቁልፈቁልፈ የሆኑየሆኑ ሚናዎችንሚናዎችን ይጫወታል፡፡ይጫወታል፡፡

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት የሚመረጡትየሚመረጡት በሁለትበሁለት አማራጭአማራጭ የሆነየሆነ መንገድመንገድ ነው፡፡ነው፡፡ አንዱአንዱ የክልልየክልል ምክርምክር ቤቶችቤቶች

በኩልበኩል አባላትአባላት የብሔሮችየብሔሮች&&ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች ተወካዮችተወካዮች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ እንደሚታወቁትእንደሚታወቁት ብሔርብሔር//ብሔረሰቦችብሔረሰቦች

የሀገሪቱየሀገሪቱ ሉዓላዊሉዓላዊ ሥልጣንሥልጣን ባለቤትባለቤት መሆናቸውንመሆናቸውን አንቀፅአንቀፅ 8 8 ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ስለዚህስለዚህ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የሉዓላዊያንየሉዓላዊያን

ወኪልወኪል ነው፡፡ነው፡፡ ለዚህምለዚህም ነውነው አብዛኛውአብዛኛው የምየም//ቤቱቤቱ ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር ከብሔርከብሔር//ብሔረሰቦችብሔረሰቦች መብትመብት ጋርጋር የተያያዘየተያያዘ

ነውነው የሚባለው፡፡የሚባለው፡፡ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ሌላውሌላው ስልጣኑስልጣኑ ህገህገ--መንግስቱንመንግስቱን የመተርጐምየመተርጐም ሥልጣንሥልጣን ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ--

መንግስቱመንግስቱ ደግሞደግሞ ሉዓለዊነታቸውሉዓለዊነታቸው መግለጫመግለጫ ነው፡፡ነው፡፡ ሌላውሌላው የምክርየምክር ቤቱቤቱ ሥልጣንሥልጣን እናእና ተግባርተግባር የሕዝቦችየሕዝቦች

እኩልነትናእኩልነትና በህዝቦችበህዝቦች መፈቃቀድመፈቃቀድ ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ አንድነትአንድነት ሥርሥር እንዲሰድናእንዲሰድና እንዲዳብርእንዲዳብር ማድረግማድረግ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ

ሥልጣንሥልጣን ደግሞደግሞ ምም//ቤቱንቤቱን በእኩልነትናበእኩልነትና መፈቃቀድመፈቃቀድ ላይላይ የተመሰረተውንየተመሰረተውን የሀገሪቱንየሀገሪቱን አንድነትአንድነት ጠባቂጠባቂ ያደርገዋል፡፡ያደርገዋል፡፡

ይህንኑይህንኑ ለማጠናከርለማጠናከር ሲባልሲባል በክልሎችበክልሎች መካከልመካከል ለሚነሱለሚነሱ አለመግባባቶችንአለመግባባቶችን መፍትሔመፍትሔ ያበጅላቸዋል፡፡ያበጅላቸዋል፡፡ በአንቀፅበአንቀፅ

39 39 የተቀመጠውንየተቀመጠውን መብትመብት ለመጠቀምለመጠቀም ጥያቄጥያቄ ያነሣያነሣ ወገንወገን ካለካለ በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት ጥያቄውንጥያቄውን ይወስናል፡፡ይወስናል፡፡

ከዚህከዚህ ሌላሌላ በሕዝብበሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ሕግሕግ ሊወጣላቸውሊወጣላቸው የሚገቡየሚገቡ የፍትሕየፍትሕ ብሔርብሔር ጉዳዮችንጉዳዮችን ይለያልይለያል !!

እንዲሁምእንዲሁም የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ህገህገ--መንግስቱመንግስቱ በክልልበክልል ሲጣስሲጣስ ጣልቃጣልቃ እንዲገባእንዲገባ ትዕዛዝትዕዛዝ መስጠትመስጠት ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በተለይበተለይ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ቁልፍቁልፍ ተግባርተግባር የሆነውየሆነው አንቀፅአንቀፅ 62/7/ 62/7/ ነው፡፡ነው፡፡ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የክልሎችናየክልሎችና

125

የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት የጋራየጋራ ተብለውተብለው የተመደቡየተመደቡ ገቢዎችገቢዎች በሁለቱበሁለቱ መካከልመካከል የሚከፋፈሉበትንየሚከፋፈሉበትን እንዲሁምእንዲሁም የፌዴራሉየፌዴራሉ

መንግስትመንግስት ለክልሎችለክልሎች ድጐማድጐማ የሚሰጥበትየሚሰጥበት ቀመርቀመር የመወሰንየመወሰን ሥልጣንሥልጣን አለው፡፡አለው፡፡

በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ምዕራፍምዕራፍ ስምንትስምንት መሠረትመሠረት የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት የአስፈፃሚውየአስፈፃሚው አካልአካል ጠቅላይጠቅላይ

ሚኒስትርናሚኒስትርና የሚኒስተሮችየሚኒስተሮች ምም//ቤትቤት ይኖሩታል፡፡ይኖሩታል፡፡ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትሩሚኒስትሩ የሀገሪቱየሀገሪቱ ርዕሰርዕሰ መስተዳድርመስተዳድር ሲሆንሲሆን ኘሬዚዳንቱኘሬዚዳንቱ

ደግሞደግሞ የሀገሪቱየሀገሪቱ ርዕሰርዕሰ ብሔርብሔር ነው፡፡ነው፡፡ በፓርላመንታዊበፓርላመንታዊ የመንግስትየመንግስት ሥርዓትሥርዓት ውስጥውስጥ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትሩሚኒስትሩ ቁልፍቁልፍ ቦታቦታ

አለው፡፡አለው፡፡ አብዛኛውንአብዛኛውን ጊዜጊዜ አብላጫአብላጫ መቀመጫመቀመጫ ያገኘውያገኘው የገዢየገዢ ፓርቱፓርቱ ሊቀመንበርሊቀመንበር ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትርሚኒስትር ሆኖሆኖ

ይሠየማል፡፡ይሠየማል፡፡ ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትሩሚኒስትሩ የአስፈፃሚውንየአስፈፃሚውን አካልአካል ይመራል፡፡ይመራል፡፡ ሌላውሌላው የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስትርናሚኒስትርና ምክትልምክትል ጠጠ//ሚኒስትሩንሚኒስትሩን እናእና ሚኒስትሮችንሚኒስትሮችን ያጠቃልላል፡፡ያጠቃልላል፡፡ ሌሎችሌሎች

ባለሥልጣናትምባለሥልጣናትም የዚህየዚህ ምም//ቤትቤት አባላትአባላት ሊሆኑሊሆኑ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡ የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት አንቀፅአንቀፅ 77 77 የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--

መንግስትመንግስት ሥርሥር የተዘረዘሩትንየተዘረዘሩትን ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር ይኖሩታል፡፡ይኖሩታል፡፡

የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት ሶስተኛሶስተኛ አካልአካል የዳኝነትየዳኝነት አካልአካል ነው፡፡ነው፡፡ የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ- - መንግስትመንግስት የፌዴራሉምየፌዴራሉም ሆነሆነ የክልልየክልል

መንግስትመንግስት የዳኝነትየዳኝነት አካልንአካልን አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር በዝርዝርበዝርዝር በምዕራፍበምዕራፍ ዘጠኝዘጠኝ ደንግጓል፡፡ደንግጓል፡፡

የክልልየክልል መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር

የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም አባላትአባላት 9 9 ክልሎችክልሎች እንደሆኑእንደሆኑ ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ እነዚህምእነዚህም

የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ አባላትአባላት እኩልእኩል መብትናመብትና ሥልጣንሥልጣን ተሰጥቷቸዋል፡፡ተሰጥቷቸዋል፡፡ የክልልየክልል መንግስትመንግስት አወቃቀርአወቃቀር በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ

መንግስትመንግስት አንቀፅአንቀፅ 50/4-7/ 50/4-7/ በግልፅበግልፅ ተደንግጓል፡ተደንግጓል፡ ይህይህ አንቀፅአንቀፅ ቢያንስቢያንስ የክልልየክልል መንግስትመንግስት ሶስቱምሶስቱም የመንግስትየመንግስት

አካላትአካላት እንደሚኖሩትእንደሚኖሩት በግልፅበግልፅ አስቀምጧል፡፡አስቀምጧል፡፡ በዚህምበዚህም መሠረትመሠረት አንድአንድ የክልልየክልል መንግስትመንግስት የክልልየክልል ምም//ቤትቤት&&

የክልልየክልል መስተዳደርመስተዳደር እናእና የክልልየክልል የዳኝነትየዳኝነት አካልአካል ይኖረዋልይኖረዋል ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ እያንዳንዱእያንዳንዱ ክልልምክልልም የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ

መንግስትመንግስት መሰረትመሰረት ያደረገያደረገ የራሱየራሱ ህገህገ--መንግስትመንግስት ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡

የክልልየክልል ምክርምክር ቤትቤት በክልሉበክልሉ ሥልጣንሥልጣን ሥርሥር በሆኑበሆኑ በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ተለይተውተለይተው በተቀመጡትበተቀመጡት ጉዳዮችጉዳዮች

የክልሉየክልሉ ህግህግ አውጪአውጪ አካልአካል ነው፡፡ነው፡፡ የክልሉንየክልሉን ህገህገ--መንግስትመንግስት የማዘጋጀትየማዘጋጀት የማፅደቅናየማፅደቅና የማሻሻልየማሻሻል ሥልጣንምሥልጣንም

የተሰጠውየተሰጠው ለዚሁለዚሁ ምክርምክር ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡ ምንምምንም እንኳእንኳ የእንዳንዱየእንዳንዱ ክልልክልል ምክርምክር ቤትቤት ተግባራትተግባራት እንደእንደ የክልሉየክልሉ ነባራዊነባራዊ

ሁኔታሁኔታ ሊለያይሊለያይ የሚችልየሚችል ቢሆንምቢሆንም የክልሉንየክልሉን ህጐችህጐች&&ፖሊሲዎችናፖሊሲዎችና ኘሮግራሞችኘሮግራሞች የማውጣትናየማውጣትና አፈፃፀማቸውንምአፈፃፀማቸውንም

የመከታተልየመከታተል ቁልፍቁልፍ ተግባርተግባር በዚህበዚህ ምክርምክር ቤትቤት ይከናወናል፡፡ይከናወናል፡፡

የክልሉየክልሉ መስተዳድርመስተዳድር የክልሉየክልሉ ከፍተኛከፍተኛ የህግየህግ አስፈፃሚአስፈፃሚ አካልአካል እንደሆነእንደሆነ የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት በአንቀፅበአንቀፅ 55 ዐዐ/6//6/

ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ምንምምንም እንኳእንኳ የክልልየክልል አስፈፃሚአስፈፃሚ አካልአካል አወቃቀርአወቃቀር ለእያንዳንዱለእያንዳንዱ ክልልክልል የተተወየተተወ ቢሆንምቢሆንም የሁሉምየሁሉም

126

የክልልየክልል ህገህገ--መንግስትመንግስት የክልሉየክልሉ መስተዳድርመስተዳድር በክልሉበክልሉ ምክርምክር ቤትቤት የሚሠየምየሚሠየም ኘሬዚዳንትኘሬዚዳንት እንደሚኖረውእንደሚኖረው

ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ አባላቶቹምአባላቶቹም ኘሬዝዳንቱኘሬዝዳንቱ& & ምክትልምክትል ኘሬዚዳንቱኘሬዚዳንቱ የቢሮየቢሮ ኃላፊዎችናኃላፊዎችና ሌሎችሌሎች በህግበህግ በሚወሰኑበሚወሰኑ አባላትአባላት

መስተዳድሩመስተዳድሩ በፌዴራልበፌዴራል መንግስትመንግስት ደረጃደረጃ ባሉትባሉት ጠቅላይጠቅላይ ሚኒስቴርናሚኒስቴርና የሚኒስትሮችየሚኒስትሮች ምክርምክር ቤትቤት የተመሳሳይነትየተመሳሳይነት

ባህሪባህሪ አላቸው፡፡አላቸው፡፡ ተጠሪነታቸውተጠሪነታቸው ለክልሉለክልሉ ምክርምክር ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

የክልልየክልል የዳኝነትየዳኝነት አካልአካል አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንሥልጣን ምንምምንም እንኳንእንኳን የሁሉምየሁሉም ክልሎችክልሎች ህገህገ--መንግስትመንግስት በድንጋጌዎቹበድንጋጌዎቹ ያካተተያካተተ

ቢሆንምቢሆንም ቀደምቀደም ብለንብለን እንዳየነውእንዳየነው የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት በዝርዝርበዝርዝር አስቀምጧል፡፡አስቀምጧል፡፡ አንቀፅአንቀፅ 50/7/ 50/7/ የኢፌድሪየኢፌድሪ

ህገህገ--መንግስትመንግስት የክልልየክልል የዳኝነትየዳኝነት ሥልጣንሥልጣን የፍየፍ//ቤቶችቤቶች ብቻብቻ እንደሆነእንደሆነ ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ እንዲሁምእንዲሁም አንቀፅአንቀፅ 78/3/78/3/

ክልሎችክልሎች! ! የክልልየክልል ጠቅላይጠቅላይ ፍፍ//ቤቶችቤቶች& & የክልልየክልል ከፍተኛከፍተኛ ፍፍ//ቤቶችናቤቶችና የክልልየክልል የመጀመሪያየመጀመሪያ ፍፍ//ቤቶችቤቶች

እንደሚኖራቸውእንደሚኖራቸው ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ የክልልየክልል ፍፍ//ቤቶችቤቶች የፌዴራሉንየፌዴራሉን ከፍተኛከፍተኛ ፍፍ//ቤትናቤትና የመጀመሪያየመጀመሪያ ደረጃደረጃ ፍፍ//ቤትቤት ሥልጣንሥልጣን

በውክልናበውክልና ሊወሰዱሊወሰዱ እንደሚችሉእንደሚችሉ አንቀፅአንቀፅ 78/2/ 78/2/ እናእና አንቀፅአንቀፅ 80/4//5/ 80/4//5/ የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡

ስለስለ ክልሎችክልሎች አወቃቀርአወቃቀር ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር ስንነጋገርስንነጋገር መሠመርመሠመር ያለበትያለበት ጉዳይጉዳይ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴሬሽንፌዴሬሽን አባላትአባላት የሆኑየሆኑ

ክልሎችክልሎች አወቃቀርአወቃቀር ሊለያይሊለያይ እንደሚችልእንደሚችል ነው፡፡ነው፡፡ አወቃቀራቸውአወቃቀራቸው በዋናነትበዋናነት በክልልበክልል ህገህገ--መንግስትመንግስት የሚወሰንየሚወሰን መሆኑመሆኑ

ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ረገድረገድ አንቀፅአንቀፅ 50/4/ 50/4/ የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ክልሎችክልሎች አስፈላጊአስፈላጊ ሆነውሆነው በሚያገኙአቸውበሚያገኙአቸው

የአስተዳደርየአስተዳደር እርከኖችእርከኖች እንደሚዋቀሩእንደሚዋቀሩ መደንገጉመደንገጉ ይህንይህን ያመለክታል፡፡ያመለክታል፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ይህንይህን ስለሚፈቅድስለሚፈቅድ

ክልሎችክልሎች እንደነባራዊእንደነባራዊ ሁኔታቸውሁኔታቸው የተለያየየተለያየ ቅርፅቅርፅ ያለውያለው መዋቅርመዋቅር እንዳላቸውእንዳላቸው በተግባርበተግባር ይታያል፡፡ይታያል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ የደቡብየደቡብ

ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ክልልክልል በክልልበክልል& & በዞንበዞን& & በወረዳበወረዳ& & በቀበሌበቀበሌ ደረጃደረጃ ያላቸውያላቸው መዋቅርመዋቅር እንዲሁምእንዲሁም

በየደረጃውበየደረጃው ያሉትያሉት አካላትአካላት ያላቸውያላቸው ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር ከሌሎችከሌሎች ክልሎችክልሎች ለየትለየት ይላል፡፡ይላል፡፡ በክልልበክልል ደረጃደረጃ ሁለትሁለት

ምክርምክር ቤቶችቤቶች ያለውያለው ብቸኛብቸኛ ክልልክልል መሆኑንመሆኑን መጥቀስመጥቀስ ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የፌዴራልናየፌዴራልና የክልልየክልል የጋራየጋራ ሥልጣንሥልጣን በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የፌዴራልየፌዴራል መንግስትንናመንግስትንና 9 9 ክልሎችንክልሎችን ያካተተያካተተ የመንግስትየመንግስት አወቃቀርአወቃቀር ደንግጐደንግጐ ካበቃካበቃ

በኋላበኋላ ሥልጣናቸውንምሥልጣናቸውንም ለያይቶለያይቶ ሠጥቷቸዋል፡፡ሠጥቷቸዋል፡፡ ነገርነገር ግንግን ህገህገ--መንግስቱመንግስቱ እያንዳንዳንቸውእያንዳንዳንቸው ለብቻቸውለብቻቸው ሊኖራቸውሊኖራቸው

የሚችለውንየሚችለውን ሥልጣንሥልጣን ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን& & ሁለቱሁለቱ በጋራበጋራ ሊኖራቸውሊኖራቸው የሚችለውንምየሚችለውንም ሥልጣንሥልጣን በዝርዝርበዝርዝር ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡

የፌዴራሉናየፌዴራሉና የክልልየክልል የጋራየጋራ ሥልጣንሥልጣን በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የተደነገገውየተደነገገው በተለይበተለይ በታክስናበታክስና በግብርበግብር ሥልጣንሥልጣን

ጋርጋር በተያያዘበተያያዘ ነው፡፡ነው፡፡ እነዚህእነዚህ የጋራየጋራ ሥልጣኖችሥልጣኖች በአንቀፅበአንቀፅ 98 98 የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት በግልፅበግልፅ ተዘርዝረዋል፡፡ተዘርዝረዋል፡፡

በዚህበዚህ መሠረትመሠረት የጋራየጋራ ሥልጣንሥልጣን እንደሚከተለውእንደሚከተለው ነው፡፡ነው፡፡

1.1. የፌዴራልየፌዴራል መንግስትናመንግስትና ክልሎችክልሎች በጋራበጋራ በሚያቋቁማቸውበሚያቋቁማቸው የልማትየልማት ድርጅቶችድርጅቶች ላይላይ የንግድየንግድ ትርፍትርፍ ግብርግብር&&

የሥራየሥራ ግብርግብር የሽያጭናየሽያጭና ኤክሳይስኤክሳይስ ታክስታክስ በጋራበጋራ ይጥላሉይጥላሉ& & ይሰበሰባሉ፡፡ይሰበሰባሉ፡፡

127

2.2. በድርጅቶችበድርጅቶች የንግድየንግድ ትርፍትርፍ ላይናላይና በባለበባለ አክሲዮኖችአክሲዮኖች የትርፍየትርፍ ድርሻድርሻ ላይላይ ግብርናግብርና የሽያጭየሽያጭ ታክስታክስ በጋራበጋራ

ይጥላሉይጥላሉ ይሰበስባሉ፡፡ይሰበስባሉ፡፡

3.3. በከፍተኛበከፍተኛ የማዕድንየማዕድን ሥራዎችናሥራዎችና በማናቸውምበማናቸውም የፔትሮሊየምናየፔትሮሊየምና የጋዝየጋዝ ሥራዎችሥራዎች ላይላይ የገቢየገቢ ግብርናግብርና የሮያሊቲየሮያሊቲ

ክፍያዎችክፍያዎች በጋራበጋራ ይጥላሉይጥላሉ ይሰበስባሉ፡፡ይሰበስባሉ፡፡

እንግዲህእንግዲህ እነዚህእነዚህ በጋራበጋራ ለፌዴራሉለፌዴራሉ መንግስትናመንግስትና ለክልሎችለክልሎች የተሰጠየተሰጠ ሥልጣንሥልጣን ሲሆንሲሆን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ለፌዴራሉለፌዴራሉ

መንግስትመንግስት በተለይበተለይ ወይምወይም ለፌዴራሉለፌዴራሉ መንግስትናመንግስትና ለክልሎችለክልሎች በጋራበጋራ በግልፅበግልፅ ያልተሰጠያልተሰጠ ሥልጣንሥልጣን የክልልየክልል ሥልጣንሥልጣን

እንደሚሆንእንደሚሆን አንቀፅአንቀፅ 52/1/52/1/ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ በአንቀፅበአንቀፅ 99 99 መሠረትመሠረት በዚህበዚህ ህገህገ--መንግስትመንግስት ተለይተውተለይተው ያልተሰጡያልተሰጡ

ታክስናታክስና ግብርግብር የመጣልየመጣል ሥልጣኖችንሥልጣኖችን በሚመለከትበሚመለከት የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ ምክርምክር ቤትናቤትና የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምም//ቤትቤት በጋራበጋራ

ስብሰባስብሰባ በሁለትበሁለት ሶሰተኛሶሰተኛ ድምፅድምፅ ይወሰናሉ፡፡ይወሰናሉ፡፡

6.5. የፌዴሬሽን ምክር ቤት ሥልጣንና ኃላፊነት

በፌዴራልበፌዴራል ሥርዓቶችሥርዓቶች በአብዛኛውበአብዛኛው የሚታየውየሚታየው በማዕከልበማዕከል የሚቋቋመውየሚቋቋመው የህግየህግ አውጪአውጪ አካልአካል አደረጃጀትአደረጃጀት ሁለትሁለት

ቤቶችቤቶች(House) (House) ያካተተያካተተ ነው፡፡ነው፡፡ በተለምዶበተለምዶ Lower House and Upper House Lower House and Upper House ተብለውተብለው የሚጠሩትየሚጠሩት

የህዝብየህዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትንናቤትንና ሴኔቱንሴኔቱን ያቀፈያቀፈ መሆኑንመሆኑን ለማመልከትለማመልከት ነው፡፡ነው፡፡

በተለያዩበተለያዩ ሀገሮችሀገሮች “ “Senate” Senate” የተለያዩየተለያዩ ስያሜዎችስያሜዎች ሊይዝሊይዝ ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ ሥልጣንናሥልጣንና ኃላፊነቱናኃላፊነቱና በህግበህግ

አወጣጥአወጣጥ ሥርዓቱሥርዓቱ ኃላፊነቱኃላፊነቱ ከሞላከሞላ ጐደልጐደል ተመሳሳይተመሳሳይ ነው፡፡ነው፡፡ በህግበህግ አወጣጥአወጣጥ ሥርዓቱሥርዓቱ ይሳተፋልይሳተፋል! ! በተለይበተለይ

በቁጥራቸውበቁጥራቸው አናሳአናሳ ለሆኑለሆኑ ክልሎችናክልሎችና ሚዛናዊሚዛናዊ ውክልናውክልና ለማስገኘትለማስገኘት ይጠቅማል፡፡ይጠቅማል፡፡ በዚህምበዚህም አማካይነትአማካይነት በማዕከልበማዕከል

በሚከናወኑበሚከናወኑ ሥራዎችሥራዎች ላይላይ የሀገሩየሀገሩ ህዝቦችህዝቦች ሁሉሁሉ የባለቤትነትየባለቤትነት ስሜትስሜት እንዲያድርባቸውእንዲያድርባቸው ይረዳል፡፡ይረዳል፡፡ በህግበህግ አወጣጥአወጣጥ

ሥርዓቱምሥርዓቱም ብስለትብስለት የተሞላበትናየተሞላበትና የሁሉምየሁሉም የህብረተሰቡየህብረተሰቡ ክፍሎችክፍሎች አመኔታአመኔታ ያለውያለው የፌዴራልየፌዴራል ህግህግ ለማውጣትለማውጣት

ይጠቅማል፡፡ይጠቅማል፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል በሴኔትበሴኔት የተወካዮችየተወካዮች አመራረጥአመራረጥ የተለያዩየተለያዩ አሠራሮችንአሠራሮችን ይከተላል፡፡ይከተላል፡፡ ልዩነቶቹምልዩነቶቹም ሁለትሁለት ጉዳዮችንጉዳዮችን

የሚመለከትየሚመለከት ነው፡፡ነው፡፡ ከሁሉከሁሉ በፊትበፊት በፌዴሬሽኑበፌዴሬሽኑ የታቀፉትየታቀፉት ክፍላተክፍላተ ሀገርሀገር ወይምወይም ክልሎችክልሎች (States, Provinces(States, Provinces

etc) etc) ተወካዮቻቸውንተወካዮቻቸውን ማንማን ይምረጥይምረጥ በሚልበሚል ጥያቄጥያቄ ላይላይ ከውሳኔከውሳኔ ላይላይ ለመድረስለመድረስ ይሞከራል፡፡ይሞከራል፡፡ ቀደምቀደም ብሎብሎ

ሲሰራበትሲሰራበት የታየውየታየው ክልሎችክልሎች ለምሳሌለምሳሌ የአሜሪካየአሜሪካ ስቴቶችስቴቶች በሴኔትበሴኔት የሚወክሏቸውየሚወክሏቸው በቀጥታበቀጥታ እንዲወክሉእንዲወክሉ በማድረግበማድረግ

ነበር፡፡ነበር፡፡ አሰራሩአሰራሩ የፌዴራሉንየፌዴራሉን መንግስትመንግስት ሴኔትሴኔት በክልሎችበክልሎች የቀጥታየቀጥታ ተፅዕኖተፅዕኖ ሥርሥር ይጥላልይጥላል በሚልበሚል ሥጋትሥጋት ህዝቡህዝቡ

በቀጥታበቀጥታ የሚመርጣቸውየሚመርጣቸው ተወካዮችተወካዮች ስቴቶቹንስቴቶቹን በሴኔትበሴኔት እንዲወክሉእንዲወክሉ ተደርጓል፡፡ተደርጓል፡፡ በዩበዩ..ኤስኤስ. . አሜሪካአሜሪካ ይህይህ አሰራርአሰራር ከከ

1913/1913/እእ..ኤኤ..አአ//አቆጣጠርአቆጣጠር ተፈፃሚተፈፃሚ ሆኗል፡፡ሆኗል፡፡

128

ሁለተኛሁለተኛ ጥያቄጥያቄ በሴኔትበሴኔት የሚኖረውየሚኖረው የክልሎችየክልሎች ውክልናውክልና ምንምን ያህልያህል ተመጣጣኝተመጣጣኝ ይሁንይሁን በሚልበሚል ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ላይላይ

ቢያንስቢያንስ ሁለትሁለት የተለያዩየተለያዩ አሰራሮችንአሰራሮችን ማስተዋልማስተዋል ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ በአንድበአንድ በኩልበኩል በሴኔትበሴኔት ክልሎችክልሎች እኩልእኩል ቁጥርቁጥር ባላቸውባላቸው

ተወካዮችተወካዮች የሚወከሉበትየሚወከሉበት ሥርዓትሥርዓት ይኖራልይኖራል በሌላበሌላ በኩልበኩል ክልሎችክልሎች የተለያዩየተለያዩ ቁጥርቁጥር ባላቸውባላቸው ተወካዮችተወካዮች

የሚወክሉበትየሚወክሉበት ሥርዓትሥርዓት ይታያል፡፡ይታያል፡፡ በዚህበዚህ ረገድረገድ የዩየዩ..ኤስኤስ..አሜሪካንናአሜሪካንና የካናዳንየካናዳን ተሞክሮተሞክሮ ማጤንማጤን ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የመረጠችውየመረጠችው አሠራርአሠራር በከፍተኛበከፍተኛ ደረጃደረጃ ለየትለየት ያለያለ አቅጣጫአቅጣጫ ተከትሏልተከትሏል ይኸውምይኸውም በሶስትበሶስት መንገዶችመንገዶች

ተንፀባርቋል፡፡ተንፀባርቋል፡፡

1.1. የሀገሪቱየሀገሪቱ ብሄርብሄር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች በሁለተኛበሁለተኛ የፌዴራልየፌዴራል ምክርምክር ቤትቤት የሚወክሉትየሚወክሉት በክልሎቻቸውበክልሎቻቸው

አማካይነትአማካይነት ሳይሆንሳይሆን በቀጥታበቀጥታ እየተወከሉእየተወከሉ መሆኑ፣መሆኑ፣

2.2. ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች ቁጥራቸውቁጥራቸው ታሳቢታሳቢ በማድረግበማድረግ ስለሚወከሉስለሚወከሉ የተወካዮቻቸውየተወካዮቻቸው መጠንመጠን

የተለያየየተለያየ መሆኑ፣መሆኑ፣

3.3. የኢትየኢት..ፌዴሬሽንፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ከሌሎችከሌሎች ሀገሮችሀገሮች በተለየበተለየ ሁኔታሁኔታ ከህግከህግ አውጭነትአውጭነት ይልቅይልቅ በሌሎችበሌሎች

ኃላፊነቶችኃላፊነቶች ላይላይ የተሰየሙየተሰየሙ መሆኑመሆኑ

ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ሥልጣንናሥልጣንና ተግባርተግባር

የኢየኢ .. ፌፌ .. ዴዴ .. ሪሪ ሕገሕገ መንግስትመንግስት አንቀፅአንቀፅ 6262

1.1. ምክርምክር ቤቱቤቱ ሕገሕገ መንግሥቱንመንግሥቱን የመተርጎምየመተርጎም ሥልጣንሥልጣን ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡

2.2. የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች አጣሪአጣሪ ጉባዔንጉባዔን ያደራጃል፡፡ያደራጃል፡፡

3.3. የብሔሮችየብሔሮች ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን እስከእስከ መገንጠልመገንጠል መብትንመብትን በተመለከተበተመለከተ

በሚነሱበሚነሱ ጥያቄዎችጥያቄዎች ላይላይ በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ መሰረትመሰረት ይወስናል፡፡ይወስናል፡፡

4.4. በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ የተደነገገውየተደነገገው የሕዝቦችየሕዝቦች እኩልነትናእኩልነትና በሕዝቦችበሕዝቦች መፈቃቀድመፈቃቀድ ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ አንድነትአንድነት ስርስር

እንዲሰድናእንዲሰድና እንዲዳብርእንዲዳብር ያደርጋል፡፡ያደርጋል፡፡

5.5. ከሕዝብከሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ጋርጋር በጣምራበጣምራ የተሰጡትንየተሰጡትን ሥልጣኖችሥልጣኖች ያከናውናል፡፡ያከናውናል፡፡

6.6. በክልሎችበክልሎች መካከልመካከል ለሚነሱለሚነሱ አለመግባባቶችአለመግባባቶች መፍትሔመፍትሔ ይፈልጋል፡፡ይፈልጋል፡፡

7.7. የክልሎችናየክልሎችና የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት የጋራየጋራ ተብለውተብለው የተመደቡየተመደቡ ገቢዎችገቢዎች በሁለቱበሁለቱ መካከልመካከል የሚከፋፈሉበትንየሚከፋፈሉበትን

እንዲሁምእንዲሁም የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ለክልሎችለክልሎች ድጎማድጎማ የሚሰጥበትንየሚሰጥበትን ቀመርቀመር ይወስናል፡፡ይወስናል፡፡

8.8. በሕዝብበሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ሕግሕግ ሊወጣላቸውሊወጣላቸው የሚገቡየሚገቡ የፍትሐብሔርየፍትሐብሔር ጉዳዮችንጉዳዮችን ይለያል፡፡ይለያል፡፡

9.9. ማንኛውምማንኛውም ክልልክልል ይህንይህን ህግህግ መንግስትመንግስት በመጣስበመጣስ ሕገሕገ መንግሥታዊመንግሥታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን አደጋአደጋ ላይላይ የጣለየጣለ

እንደሆነእንደሆነ የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ጣልቃጣልቃ እንዲገባእንዲገባ ያዛል፡፡ያዛል፡፡

129

10.10. የምክርየምክር ቤቱንቤቱን የተለያዩየተለያዩ ቋሚናቋሚና ጊዜያዊጊዜያዊ ኮሚቴዎችኮሚቴዎች ያቋቁማል፡፡ያቋቁማል፡፡

11.11. ምክርምክር ቤቱቤቱ የራሱንየራሱን አፈጉባዔናአፈጉባዔና ምክትልምክትል አፈጉባዔአፈጉባዔ ይመርጣል፤ይመርጣል፤ የራሱንየራሱን የሥራየሥራ አፈጻጸምናአፈጻጸምና የውስጥየውስጥ

አስተዳደርአስተዳደር ደንብደንብ ያወጣል፡፡ያወጣል፡፡

ከዚህከዚህ የኃላፊነቶችየኃላፊነቶች ዝርዝርዝርዝር ከፍትህከፍትህ ተቋማትተቋማት ጋርጋር በመጠኑምበመጠኑም ቢሆንቢሆን የሚያመሳስሉትየሚያመሳስሉት ሁለትሁለት ጉዳዮችጉዳዮች አሉ፡፡አሉ፡፡ የህገየህገ

መንግስትመንግስት ክርክሮችክርክሮች ለማየትናለማየትና ግጭቶችግጭቶች በአጠቃላይበአጠቃላይ በሰላማዊበሰላማዊ መንገድመንገድ ለመፍታትለመፍታት ያለውያለው ኃላፊነትኃላፊነት ነው፡፡ነው፡፡

6.6. የግጭት አፈታት መዋቅር እና ጣልቃ ገብነት በኢትዮጵያ ፌዴራሊዝም ሥርዓት

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ልዩነቶችንልዩነቶችን ለማቻቻልለማቻቻል የሚያስችልየሚያስችል አዋጭአዋጭ መዋቅራዊመዋቅራዊ ሥርዓትሥርዓት የሚያስቀምጥናየሚያስቀምጥና በተሰባጠረበተሰባጠረ

ማህበረሰብማህበረሰብ ውስጥውስጥ የሚነሱየሚነሱ ቅራኔዎችንቅራኔዎችን በሰላማዊበሰላማዊ መንገድመንገድ ለመፍታትለመፍታት ቅርብቅርብ መፍትሔመፍትሔ ነው፡፡ነው፡፡ ኢትዮጵያኢትዮጵያ በአፍሪካበአፍሪካ

ውስጥውስጥ የብሔረሰቦችየብሔረሰቦች ልዩነትን፣ልዩነትን፣ የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት እስከእስከ መገንጠልመገንጠል እውቅናእውቅና በመስጠትበመስጠት እናእና

መዋቅራዊመዋቅራዊ ይዘትይዘት በማላበስበማላበስ ፊትፊት ለፊትለፊት በቀጥታበቀጥታ ለመጋፈጥለመጋፈጥ የደፈረችየደፈረች ብቸኛብቸኛ አገርአገር ናት፡፡ናት፡፡ የፌዴራላዊየፌዴራላዊ ሥርዓቱሥርዓቱ

በሕግበሕግ የበላይነትየበላይነት ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ እናእና ዘላቂዘላቂ ሰላም፣ሰላም፣ ዴሞክራሲዴሞክራሲ እናእና ልማትልማት ለማረጋገጥለማረጋገጥ የሚችልየሚችል አንድአንድ የጋራየጋራ

ፖለቲካዊፖለቲካዊ እናእና ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ማሕበረሰብማሕበረሰብ ለመገንባትለመገንባት የታለመየታለመ ነው፡፡ነው፡፡ ኢትዮጵያኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን ለመቀበልለመቀበል

ያደረገችውያደረገችው አጠቃላይአጠቃላይ ሙከራሙከራ እናእና የምትከተላቸውየምትከተላቸው የግጭትየግጭት አፈታትአፈታት መንገዶችመንገዶች የተመሠረቱትየተመሠረቱት ራስንራስን በራስበራስ

ማስተዳደርንማስተዳደርን እናእና የሁሉምየሁሉም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችንሕዝቦችን የራሰንየራሰን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት በተግባርበተግባር ላይላይ

የሚውልበትየሚውልበት መጠንመጠን እናእና ደረጃደረጃ ነው፡፡ነው፡፡

6.6.1.6.6.1. ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም እናእና የግጭትየግጭት አስተዳደርአስተዳደር

ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም ብዙውንብዙውን ጊዜጊዜ በከፍተኛበከፍተኛ ደረጃደረጃ እርስእርስ በርስበርስ በተከፋፈሉበተከፋፈሉ ሕብረተሰቦችሕብረተሰቦች ውስጥውስጥ የሚገኙየሚገኙ ግጭቶችግጭቶች

የግጭትየግጭት አስተዳደርአስተዳደር መሣሪያመሣሪያ በመሆንበመሆን ተመራጭተመራጭ ሆኗል፡፡ሆኗል፡፡ እርሱምእርሱም የጐሣ፣የጐሣ፣ የቋንቋ፣የቋንቋ፣ የሃይማኖትየሃይማኖት እናእና ከታሪካዊከታሪካዊ

ተሞክሮዎችተሞክሮዎች የሚነሱየሚነሱ ሌሎችሌሎች አምሳያአምሳያ ግጭቶችንግጭቶችን ለማርገብለማርገብ ጥቅምጥቅም ላይላይ ሊውልሊውል ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በጐሣ፣በጐሣ፣ በቋንቋበቋንቋ እናእና

በኃይማኖትበኃይማኖት በተለያዩበተለያዩ ማሕበረሰቦችማሕበረሰቦች መካከልመካከል እኩልነትን፣እኩልነትን፣ የራስየራስ ገዝገዝ እናእና የወልየወል አስተዳደርንአስተዳደርን በማረጋገጥ፤በማረጋገጥ፤

ለእያንዳንዱለእያንዳንዱ ማሕበረሰብማሕበረሰብ የየራሱንየየራሱን ግላዊግላዊ ማንነትማንነት ለመጠበቅለመጠበቅ እናእና ለማሣደግለማሣደግ የሚያስችልየሚያስችል ዋስትናዋስትና እናእና ራስራስ

ገዝነትገዝነት እያመቻቸእያመቻቸ በጋራበጋራ ራእዮችራእዮች ላይላይ በማህበረሰባዊበማህበረሰባዊ ትብብሮችንትብብሮችን ሊጠናክርሊጠናክር ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ይሁንናይሁንና ፌደራሊዝምፌደራሊዝም

በተለያዩበተለያዩ ማህበረሰቦችማህበረሰቦች ውስጥውስጥ እንደእንደ ግጭትግጭት አስተዳደርአስተዳደር ሊሰራሊሰራ የሚችለውየሚችለው የጋራየጋራ ለሆነውለሆነው መንግስትመንግስት

ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ በሆነበሆነ መንገድመንገድ እንደእንደ ግዴታግዴታ የሚያስቀምጥየሚያስቀምጥ መዋቅራዊመዋቅራዊ እናእና ፖለቲካዊፖለቲካዊ መልስመልስ ለመስጠትለመስጠት የቻለየቻለ

እንደሆነእንደሆነ ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡

130

እንድሬእንድሬ አለንአለን የተባለየተባለ ሙሁርሙሁር እንደሚያወሳውእንደሚያወሳው ከአባልከአባል አካላትአካላት የልዩነትየልዩነት ሕልውናሕልውና ትይዩትይዩ በሆነበሆነ ሁኔታሁኔታ የአንድየአንድ ሀገርሀገር

አካልአካል የመሆንየመሆን ሥሜትሥሜት ሊኖርሊኖር ይገባል፤ይገባል፤ ይኸውምይኸውም አጠቃላዩንአጠቃላዩን በአንድነትበአንድነት አሥሮአሥሮ ለመያዝለመያዝ የሚችለውየሚችለው ብቸኛብቸኛ

መንገድመንገድ የሆነውየሆነው ብሔራዊብሔራዊ ሥሜትሥሜት ሊኖርሊኖር ይገባል፡፡ይገባል፡፡ ከዚሀከዚሀ ባሻገርባሻገር የፌደራልየፌደራል መንግስቱመንግስቱ እናእና አባልአባል አካላትአካላት

እያንዳንዳቸውእያንዳንዳቸው ለሌላውለሌላው ጥቅምጥቅም አክብሮትአክብሮት ሊኖራቸውሊኖራቸው የግድየግድ ነው፡፡ነው፡፡

6.6.2.6.6.2. ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ዓላማዎችዓላማዎች እናእና የግጭትየግጭት አስተዳደርአስተዳደር መዋቅሮችመዋቅሮች

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌደራላዊፌደራላዊ ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሪፐብሊክሪፐብሊክ ህገህገ መንግስትመንግስት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔሮች፣ብሔሮች፣ ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች

““የራሣቸውየራሣቸው እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት በነፃነትበነፃነት እናእና ያለአንዳችያለአንዳች ገደብገደብ በመጠቀምበመጠቀም” ” በየራሣቸውበየራሣቸው ነፃነፃ ፈቃድፈቃድ

እናእና ሥምምነትሥምምነት እንዲሁምእንዲሁም በሕግበሕግ የበላይነትየበላይነት ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ የፖለቲካየፖለቲካ ማህበረሰብ፤ማህበረሰብ፤ እንዲሁምእንዲሁም መብቶቻቸውንመብቶቻቸውን

ነፃነቶቻቸውንነፃነቶቻቸውን እናእና ጥቅሞቻቸውንጥቅሞቻቸውን እርስእርስ በእርስበእርስ በመደጋገፍበመደጋገፍ መንፈስመንፈስ ለመጠበቅለመጠበቅ እናእና ለማረጋገጥለማረጋገጥ

የሚያስችላቸውንየሚያስችላቸውን አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ ለመፍጠርለመፍጠር የሚያስችላቸውንየሚያስችላቸውን የፌደራልየፌደራል ቃልቃል ኪዳንኪዳን መግባታቸውንመግባታቸውን

ያውጃል፡፡ያውጃል፡፡

ይህይህ ፌደራላዊፌደራላዊ የፖለቲካየፖለቲካ ማሕበረሰብማሕበረሰብ የተቋቋመበትየተቋቋመበት ዓላማዓላማ በሀገሪቱበሀገሪቱ ዘላቂዘላቂ ሰላምሰላም እናእና ዴሞክራሲዴሞክራሲ ለማስፈንለማስፈን እናእና

የሕዝቦችንየሕዝቦችን ኤኮኖሚያዊኤኮኖሚያዊ እናእና ማህበረሰባዊማህበረሰባዊ እድገትእድገት ለማረጋገጥለማረጋገጥ ነው፡፡ነው፡፡ በፌዴራልበፌዴራል ቃልቃል ኪዳናቸውኪዳናቸው እያንዳንዳቸውእያንዳንዳቸው

የየራሣቸውየየራሣቸው የሆነየሆነ የተለያየየተለያየ ባሕልባሕል እናእና ግዛትግዛት ያላቸውያላቸው ቢሆኑምቢሆኑም ለረዥምለረዥም ጊዜጊዜ አብረውአብረው መኖራቸውመኖራቸው እርሰእርሰ በርሳቸውበርሳቸው

በተለያዩበተለያዩ ደረጃዎችደረጃዎች እናእና የሕይወትየሕይወት ገጠመኞችገጠመኞች እርስእርስ በርስበርስ የሚያስተሣሥሩየሚያስተሣሥሩ የጋራየጋራ ግንኙነቶችግንኙነቶች በመፍጠራቸውበመፍጠራቸው

የውልየውል ጥቅሞችንጥቅሞችን እናእና አመለካከቶችንአመለካከቶችን ለመፍጠርለመፍጠር ችለዋል፡፡ችለዋል፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም የፌደራልየፌደራል አደረጃጀታቸውአደረጃጀታቸው ሊሳካሊሳካ

የሚችለውየሚችለው የግለሰቦችንየግለሰቦችን እናእና ቡድኖችንቡድኖችን መሠረታዊመሠረታዊ መብቶችመብቶች በማረጋገጥበማረጋገጥ ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን ባሕሎችንባሕሎችን እናእና

ሃይማኖቶችንሃይማኖቶችን ያለያለ አንዳችአንዳች ልዩነትልዩነት ማሣደግማሣደግ ሲቻልሲቻል ጭምርጭምር መሆኑንመሆኑን በግልጽበግልጽ አስቀምጠዋል፡፡አስቀምጠዋል፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት የሚመነጨውየሚመነጨው እናእና የተመሰረተውየተመሰረተው በብሔሮች፤በብሔሮች፤ ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን

እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት መተግበርመተግበር ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡ የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ መወሰንንመወሰንን አስመልከቶአስመልከቶ አንቀጽአንቀጽ 3939

የሚከተለውንየሚከተለውን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡

የብሔርየብሔር ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ሕዝቦችሕዝቦች መብትመብት

1.1. ማንኛውምማንኛውም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ሕዝብሕዝብ የራሱንየራሱን ዕድልዕድል በራሱበራሱ የመወሰንየመወሰን እስከእስከ መገንጠልመገንጠል ያለውያለው

መብትመብት በማናቸውምበማናቸውም መልኩመልኩ ያለገደብያለገደብ የተጠበቀየተጠበቀ ነው፡፡ነው፡፡

2.2. ማንኛውምማንኛውም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ሕዝብሕዝብ በቋንቋውበቋንቋው የመናገርየመናገር የመጻፍየመጻፍ ቋንቋውንቋንቋውን የማሳደግየማሳደግ እናእና

ባሕሉንባሕሉን የመግለፅየመግለፅ የማዳበርየማዳበር እናእና የመስፋፋትየመስፋፋት እንዲሁምእንዲሁም ታሪኩንታሪኩን የመንከባከብየመንከባከብ መብትመብት አለው፡፡አለው፡፡

131

3.3. ማንኛምማንኛም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ሕዝብሕዝብ ራሱንራሱን በራሱንበራሱን የማስተዳደርየማስተዳደር ሙሉሙሉ መብትመብት አለው፡፡አለው፡፡ ይህይህ

መብትመብት ብሔሩብሔሩ ብሔረሰቡብሔረሰቡ ሕዝቡሕዝቡ በሰፈረበትበሰፈረበት መልክዓመልክዓ ምድርምድር ራሱንራሱን የሚያስተዳድርበትየሚያስተዳድርበት መንግስታዊመንግስታዊ

ተቋማትተቋማት የማቋቋምየማቋቋም እንዲሁምእንዲሁም በክልልበክልል እናእና በፌዴራልበፌዴራል አስተዳደሮችአስተዳደሮች ውስጥውስጥ ሚዛናዊሚዛናዊ ውክልናውክልና የማግኘትየማግኘት

መብትንመብትን ያጠቃልላል፡፡ያጠቃልላል፡፡

የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን ጽንሰጽንሰ ሐሣብሐሣብ የሚያስከትለውንየሚያስከትለውን እንድምታእንድምታ ከማየታችንከማየታችን በፊትበፊት በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕገሕገ

መንግስትመንግስት መሠረትመሠረት የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ባለቤቶችንባለቤቶችን አስመልክቶአስመልክቶ ሁለትሁለት ነጥቦችንነጥቦችን ማስቀመጥማስቀመጥ

የግድየግድ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው ነጥብነጥብ “ “ብሔር፣ብሔር፣ ብሔረሰቦች፣ብሔረሰቦች፣ ሕዝቦችሕዝቦች የሚለውየሚለው ቃልቃል ያለውንያለውን ትርጎሜትርጎሜ የመመልከትየመመልከት ጉዳይጉዳይ

ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ የዚህየዚህ ቃልቃል ትርጉምትርጉም “ “በዚህበዚህ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ሕዝብሕዝብ ማለት፡ማለት፡- - ከዚህከዚህ ቀጥሎቀጥሎ

የተገለጸውንየተገለጸውን ባህርይባህርይ የሚያሳይየሚያሳይ ማህበረሰብማህበረሰብ ነው፡፡ነው፡፡ ሰፋሰፋ ያለያለ የጋራየጋራ ጠባይጠባይ የሚያንፀባርቅየሚያንፀባርቅ ባህልባህል ወይምወይም ተመሳሳይተመሳሳይ

ልምዶችልምዶች ያላቸውያላቸው ሊግባቡበትሊግባቡበት የሚችሉበትየሚችሉበት የጋራየጋራ ቋንቋቋንቋ ያላቸውያላቸው የጋራየጋራ ወይምወይም የተዛመደየተዛመደ ሕልውናሕልውና አለንአለን ብለውብለው

የሚያምኑየሚያምኑ የስነየስነ ልቦናልቦና አንድነትአንድነት ያላቸውናያላቸውና በአብዛኛውበአብዛኛው በተያያዘበተያያዘ መልክዓመልክዓ ምድርምድር የሚኖሩየሚኖሩ ናቸው፡፡ናቸው፡፡” ” ይህይህ ትርጓሜትርጓሜ

የነባራዊየነባራዊ እናእና ሐሳባዊሐሳባዊ (Subjective) (Subjective) ክፍለክፍለ ነገሮችነገሮች ጥርቅምጥርቅም ነው፡፡ነው፡፡ ነባራዊነባራዊ ክፈለክፈለ ነገሮቹነገሮቹ የጋራየጋራ ባሕልባሕል ወይምወይም

ተያያዥተያያዥ ልማዶች፣ልማዶች፣ የጋራየጋራ ቋንቋቋንቋ እናእና ኩታገጠምኩታገጠም ግዛትግዛት ሲሆኑ፤ሲሆኑ፤ ሐሣባዊሐሣባዊ ክፍለክፍለ ነገሮቹነገሮቹ ደግሞደግሞ የወልየወል ማንነትማንነት

መንፈስመንፈስ እናእና የጋራየጋራ ሥነልቦናዊሥነልቦናዊ መስተጋብርመስተጋብር ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ሁለቱንሁለቱን ክፍለክፍለ ነገሮችነገሮች የሚያሟላየሚያሟላ ማሕበረሰብማሕበረሰብ

““ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ እናእና ሕዝብሕዝብ” ” ይሆናል፤ይሆናል፤ ማለትምማለትም የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ባለቤትባለቤት ይሆናልይሆናል

ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ የጋራየጋራ ከሆኑከሆኑ ነባራዊነባራዊ ባሕርያትባሕርያት ((እንደእንደ ቋንቋ፣ቋንቋ፣ ባሕል፣ባሕል፣ ልማዶች፣ልማዶች፣ ወዘተወዘተ የመሳሰሉትየመሳሰሉት) ) የመነጨየመነጨ እናእና

በእነርሱበእነርሱ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ የወልየወል ማንነትንማንነትን የሚያሳይየሚያሳይ በመሆኑበመሆኑ አንድአንድ ማሕበረሰብማሕበረሰብ እንደእንደ አንድአንድ ብሔራዊብሔራዊ

ማህበረሰብማህበረሰብ ሊቆጠርሊቆጠር ወይንምወይንም የሕዝቦችንየሕዝቦችን ፅንሰፅንሰ ሐሣብሐሣብ በፌደራልበፌደራል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት አናሳአናሳ ማሕበረሠብምማሕበረሠብም

ይሁንይሁን አብላጫአብላጫ ማሕበረሰብማሕበረሰብ ለእያንዳንዱለእያንዳንዱ ብሔራዊብሔራዊ ማሕበረሠብማሕበረሠብ የተረጋገጠየተረጋገጠ መብትመብት ነው፡፡ነው፡፡ ለነገሩለነገሩ ከዚህከዚህ በላይበላይ

የተጠቀሱትየተጠቀሱት ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በብሔራዊበብሔራዊ ማህበረሠቦችማህበረሠቦች መካከልመካከል በብዛትምበብዛትም ሆነሆነ በደረጃበደረጃ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ ልዩነትልዩነት

አያደርጉም፡፡አያደርጉም፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ሦስትሦስት ዋናዋና ዋናዋና ገጽታዎችገጽታዎች አሉት፡፡አሉት፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው የቋንቋየቋንቋ እናእና የባሕልየባሕል ሥብጥራዊሥብጥራዊ ልዩነትንልዩነትን የመጠበቅየመጠበቅ እናእና የማሳደግየማሳደግ ገጽታ፣ገጽታ፣ ሁለተኛውሁለተኛው የእያንዳንዱየእያንዳንዱ

ብሔራዊብሔራዊ ማሕበረሰብማሕበረሰብ የፖለቲካዊየፖለቲካዊ ራስራስ ገዝገዝ አስተዳደርአስተዳደር እናእና በፌዴራልበፌዴራል የውሳኔየውሳኔ አሠጣጥአሠጣጥ ሂደትሂደት የመሣተፍየመሣተፍ መብትመብት

ገጽታገጽታ እናእና ሦስተኛውሦስተኛው የመገንጠልየመገንጠል መብትመብት ገጽታገጽታ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት የቋንቋየቋንቋ እናእና የባሕልየባሕል ሥብጥርሥብጥር ገጽታገጽታ ሆኖሆኖ እያንዳንዱእያንዳንዱ ብሔራዊብሔራዊ ማሕበረሰብማሕበረሰብ

የራሱንየራሱን ቋንቋቋንቋ የመጠቀምየመጠቀም እናእና የማሣደግየማሣደግ የራሱንየራሱን ባሕልባሕል የመግለጽየመግለጽ እናእና የማስፋፋትየማስፋፋት የራሱንየራሱን ታሪክታሪክ የመንከባከብየመንከባከብ

132

መብቱንመብቱን ያካትታል፡፡ያካትታል፡፡ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ውስጥውስጥ ተከሥተውተከሥተው ለነበሩትለነበሩት ግጭቶችግጭቶች ዋነኛዋነኛ መንስዔመንስዔ ከነበሩትከነበሩት መካከልመካከል ብዙኃኑብዙኃኑ

ብሔርብሔር ብሔረሠቦችብሔረሠቦች ሕዝቦችሕዝቦች በነበሩትበነበሩት ትምክህተኛትምክህተኛ መንግስታትመንግስታት የተጫኑባቸውየተጫኑባቸው የቋንቋየቋንቋ እናእና የባሕልየባሕል ጭቆናዎችጭቆናዎች

ነበሩ፡፡ነበሩ፡፡ እነዚህእነዚህ መንግስታትመንግስታት በፖለቲካበፖለቲካ ተገዢተገዢ የሆኑበትንየሆኑበትን ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች ከጨቋኙከጨቋኙ የብሔርየብሔር ባሕልባሕል ማዕቀፍማዕቀፍ ጋርጋር

ለማዋሐድለማዋሐድ የተከተሏቸውየተከተሏቸው ፖሊሲዎችፖሊሲዎች ልዩነቶችንልዩነቶችን ለማጥፋትለማጥፋት ካለመቻላቸውምካለመቻላቸውም ባሻገርባሻገር ይልቁንምይልቁንም የውስጥየውስጥ

ግጭቶችንግጭቶችን ሊፈጥሩሊፈጥሩ ችለዋል፡፡ችለዋል፡፡ እነዚህእነዚህ ተሞክሮዎችተሞክሮዎች ዘላቂነትዘላቂነት ያለውያለው ሠላምሠላም እናእና ማሕበራዊማሕበራዊ ዋስትናንዋስትናን ለመፍጠርለመፍጠር

እናእና በአገሪቱበአገሪቱ ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች ነፃነፃ ፈቃድፈቃድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ ፖለቲካዊ፣ፖለቲካዊ፣ ማህበራዊማህበራዊ እናእና ኤኮኖሚያዊኤኮኖሚያዊ ማሕበረሠብማሕበረሠብ

ለመገንባትለመገንባት ለብሔርለብሔር ልዩነቶችልዩነቶች ዕውቅናዕውቅና መስጠትመስጠት እናእና ማጠናከርማጠናከር የግድየግድ እንዲሆንእንዲሆን አድርገውታል፡፡አድርገውታል፡፡

የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንየመወሠን መብትመብት የራስየራስ ገዝገዝ አስተዳደርአስተዳደር እናእና የተሣትፎየተሣትፎ ገፅታገፅታ እያንዳንዱእያንዳንዱ ብሔር፣ብሔር፣ ብሔረሰብናብሔረሰብና

ሕዝብሕዝብ ራሱንራሱን በራሱበራሱ ለማስተዳደርለማስተዳደር እናእና በክልላዊበክልላዊ እናእና በፌደራልበፌደራል መንግስታትመንግስታት ውስጥውስጥ ፍትሐዊፍትሐዊ እናእና ተመጣጣኝተመጣጣኝ

ውክልናውክልና እንዲኖረውእንዲኖረው የሚያደርገውንየሚያደርገውን መብትመብት የሚያቋቁምየሚያቋቁም ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ የራስየራስ ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ገፅታገፅታ

የመንግስትንየመንግስትን ሥልጣንሥልጣን ወደወደ ክልልክልል ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች በማውረድበማውረድ ሁሉምሁሉም ሥልጣንሥልጣን በአንድበአንድ ማዕከልማዕከል ውስጥውስጥ

እንዳይታጨቅእንዳይታጨቅ እናእና እንዳይማከልእንዳይማከል ያደርጋል፡፡ያደርጋል፡፡ የሕዝቡየሕዝቡ ሥልጣንሥልጣን ወደወደ ታችታች የመውረዱየመውረዱ ሁኔታሁኔታ አማራጭአማራጭ በብሔሮችበብሔሮች

መካከልመካከል የሚኖረውንየሚኖረውን ፉክክርፉክክር እናእና ሽኩቻሽኩቻ ለመቀነስለመቀነስ ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን የሚመለከታቸውየሚመለከታቸው ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች በአስተዳደሩበአስተዳደሩ

ሂደትሂደት ለመሣተፍለመሣተፍ እናእና ፍላጐቶቻቸውንፍላጐቶቻቸውን ለማካተትለማካተት የሚያስችላቸውንየሚያስችላቸውን ዕድልዕድል ለመስጠትለመስጠት ጭምርጭምር ነው፡፡ነው፡፡ የራስንየራስን ዕድልዕድል

በራስበራስ የመወሠንየመወሠን መብትመብት በህዝቦችበህዝቦች መካከልመካከል የጋራየጋራ ማንነትማንነት እናእና አንድነትአንድነት ገጽታገጽታ ላይላይ ያነጣጠረያነጣጠረ ነው፡፡ነው፡፡ ታሪክታሪክ

እንደሚያረጋግጠውእንደሚያረጋግጠው ቅልቅልቅልቅል በሆኑትበሆኑት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል ያለውንያለውን የብሔርየብሔር ልዩነትልዩነት በመካድበመካድ እናእና

በመጨቆንበመጨቆን በመካከላቸውበመካከላቸው አንድአንድ የጋራየጋራ የሆነየሆነ ማንነትማንነት የመፍጠርየመፍጠር ስትራቴጂስትራቴጂ ውድቅውድቅ ሲሆንሲሆን ነጣጣይነጣጣይ ፖለቲካዊፖለቲካዊ

ኃይላትኃይላት እንዲፈጠሩእንዲፈጠሩ አድርጓል፡፡አድርጓል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ

የመወሰንየመወሰን መብትመብት ዕውቅናዕውቅና መስጠትመስጠት ዘላቂዘላቂ ሠላም፣ሠላም፣ ዴሞከራሲዴሞከራሲ እናእና ልማትልማት ለማምጣትለማምጣት እናእና በተለያዩበተለያዩ ሕዝቦችሕዝቦች

መካከልመካከል በነፃበነፃ ፈቃድፈቃድ እናእና ሥምምነትሥምምነት ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ አንድነትአንድነት ለመፍጠርለመፍጠር የግድየግድ አስፈላጊአስፈላጊ ሆኗል፡፡ሆኗል፡፡ ስለሆነምስለሆነም

የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ገጽታዎችገጽታዎች መጠናከርመጠናከር የተለያዩየተለያዩ ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች ከየራሣቸውከየራሣቸው መኖሪያመኖሪያ አካባቢአካባቢ

አንስቶአንስቶ አስከአስከ ክልላዊክልላዊ አናአና ፌደራልፌደራል መንግስታትመንግስታት ደረጃደረጃ ድረስድረስ ባለውባለው የፖለቲካየፖለቲካ ሂደትሂደት ተሣታፊተሣታፊ የሚሆኑበትየሚሆኑበት የሠላም፣የሠላም፣

የዴሞክራሲየዴሞክራሲ እናእና የልማትየልማት ሥርዓትሥርዓት ለመፍጠርለመፍጠር አስፈላጊአስፈላጊ ቅድመቅድመ ሁኔታሁኔታ መሆኑመሆኑ የተረጋገጠየተረጋገጠ ጉዳይጉዳይ ነው፡፡ነው፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንየመወሠን መብትመብት ውስጥውስጥ የመገንጠልየመገንጠል መብትመብት እጅግእጅግ

አከራካሪአከራካሪ የሆነየሆነ አካልአካል ነው፡፡ነው፡፡ አንዳንዶችአንዳንዶች ይህይህ መብትመብት በቅኝበቅኝ አገዛዝአገዛዝ ቀንበርቀንበር ሥርሥር ለሚማቅቁለሚማቅቁ ሕዝቦችሕዝቦች ብቻብቻ የተሠጠየተሠጠ

በመሆኑበመሆኑ ለዚህለዚህ መብትመብት ዕውቅናዕውቅና መስጠትመስጠት አገሪቱንአገሪቱን ለመበታተንለመበታተን አደጋአደጋ ያጋልጣታልያጋልጣታል በማለትበማለት በአጽንዖትበአጽንዖት

ይቃወሙታል፡፡ይቃወሙታል፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ “ “የመገንጠልየመገንጠል መብትመብት ብሔርተኝነትብሔርተኝነት እንዲስፋፋእንዲስፋፋ የሚያጋግልየሚያጋግል እናእና በፌደራላዊበፌደራላዊ

የአስተዳደርየአስተዳደር መዋቅርመዋቅር ሊሰፍንሊሰፍን ከሚገባውከሚገባው የውድድርየውድድር ፖለቲካፖለቲካ ጋርጋር የማይሄድየማይሄድ ከመሆኑከመሆኑ በተጨማሪበተጨማሪ የመቻቻልንየመቻቻልን

(Compromise) (Compromise) ፖለቲካዊፖለቲካዊ ጥበብጥበብ ከመተግበርከመተግበር ይልቅይልቅ የተወሠኑትየተወሠኑት ወይምወይም አብዛኞዎቹአብዛኞዎቹ ተቃዋሚተቃዋሚ ፖርቲዎችፖርቲዎች

በቀላሉበቀላሉ መንግሥቱንመንግሥቱን ጥለውጥለው ለመውጣትለመውጣት ሊያስፈራሩሊያስፈራሩ የሚችሉበትየሚችሉበት ዕድልዕድል ይፈጥራልይፈጥራል” ” በሚልበሚል ምክንያትምክንያት

133

ይቃወማሉ፡፡ይቃወማሉ፡፡ ሌሎችሌሎች ደግሞደግሞ የመገንጠልየመገንጠል መብትመብት በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ መቀረፁመቀረፁ እናእና ሕገሕገ መንግሥታዊመንግሥታዊ

ዕውቅናዕውቅና ማግኘቱማግኘቱ ለብሔር፣ለብሔር፣ ብሔረሠቦችብሔረሠቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት መከበርመከበር ዋስትናዋስትና

ከመሆኑምከመሆኑም ባሻገርባሻገር የፌደራልየፌደራል መንግስቱመንግስቱ በነፃበነፃ ፍቃድፍቃድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ ለመሆኑለመሆኑ ማረጋገጫማረጋገጫ ነውነው በማለትበማለት

ይከራከራሉ፡፡ይከራከራሉ፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት እስከእስከ መገንጠልመገንጠል መብትመብት ዕውቅናዕውቅና መሰጠቱመሰጠቱ

የብሔርየብሔር ቅራኔዎችንቅራኔዎችን ለመፍታትለመፍታት ይረዳልይረዳል በማለትበማለት ይሟገታሉ፡፡ይሟገታሉ፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የፖለቲካየፖለቲካ ታሪክታሪክ እንደሚያረጋግጠውእንደሚያረጋግጠው የሕዝቦቿየሕዝቦቿ አንድነትአንድነት ሊረጋገጥሊረጋገጥ የሚችለውየሚችለው ወደወደ ኃይልኃይል በማምራትበማምራት

አይደለም፤አይደለም፤ ይህይህ ሊገነባሊገነባ እናእና በዘላቂነትበዘላቂነት ሊጠበቅሊጠበቅ የሚችለውየሚችለው እነርሱእነርሱ በጋራበጋራ በመኖርበመኖር የጋራየጋራ ጥቅሞቻቸውንጥቅሞቻቸውን

ለማረጋገጥለማረጋገጥ በጋራበጋራ ሥምምነትሥምምነት ላይላይ ሲመሠረትሲመሠረት ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንንየመወሠንን መብትመብት በመጣስበመጣስ ላይላይ

የተመሠረተየተመሠረተ አንድነትአንድነት ለረዥምለረዥም ጊዜጊዜ በኃይልበኃይል ተጠብቆተጠብቆ ሊቆይሊቆይ አይችልም፤አይችልም፤ ይልቁንምይልቁንም እውነተኛእውነተኛ እናእና ሕያውሕያው አንድነትአንድነት

ከማምጣትከማምጣት ይልቅይልቅ ለብሔራዊለብሔራዊ ቅራኔዎችቅራኔዎች እናእና ለመገንጠልለመገንጠል የመራቢያየመራቢያ ማሣማሣ በመሆንበመሆን ለእርስለእርስ በእርስበእርስ ጦርነትጦርነት

መንስዔመንስዔ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ኢትዮጵያኢትዮጵያ የሕዝቦቿንየሕዝቦቿን አንድነትአንድነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ የፖለቲካየፖለቲካ ሥልጣንንሥልጣንን ወደወደ መሥራችመሥራች

ሕዝቡሕዝቡ በማውረድበማውረድ በፈቃድበፈቃድ ላይላይ የተመሠረተየተመሠረተ አንድነትአንድነት ለማምጣትለማምጣት እያደረገችእያደረገች ያለችውያለችው ሙከራሙከራ ሃገሪቷንሃገሪቷን

ያጥለቀለቋትንያጥለቀለቋትን ነጣጣይነጣጣይ ኃይሎችኃይሎች ለመለጎምለመለጎም የሚጠቅሙየሚጠቅሙ ወኔያዊወኔያዊ ሙከራዎችሙከራዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የመገንጠልየመገንጠል

ጥያቄጥያቄ ሲቀርብሲቀርብ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ህገህገ መንግስትመንግስት ለዚህለዚህ ጥያቄጥያቄ ተግባራዊነትተግባራዊነት ሠላማዊሠላማዊ እናእና ዴሞክሪሲያዊዴሞክሪሲያዊ መንገድመንገድ

በማስቀመጥበማስቀመጥ በዚህበዚህ ጥያቄጥያቄ ምክንያትምክንያት ሊፈጠሩሊፈጠሩ የሚችሉየሚችሉ የኃይልየኃይል ግጭቶችንግጭቶችን ለማስቀረትለማስቀረት ይሞክራል፡፡ይሞክራል፡፡

የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሠንየመወሠን መብትመብት ዕውቅናዕውቅና ማግኘቱማግኘቱ ሕዝቦችሕዝቦች በመካከላቸውበመካከላቸው የእርስየእርስ በርስበርስ መተማመንናመተማመንና

ሕብረትንሕብረትን ለመገንባትለመገንባት ወሣኝወሣኝ ሚናሚና ይጫወታል፡፡ይጫወታል፡፡ ምክንያቱምምክንያቱም እኩልነታቸውን፣እኩልነታቸውን፣ በየክልሎቻቸውበየክልሎቻቸው ራሣቸውንራሣቸውን

ለማስተዳደርለማስተዳደር ያላቸውንያላቸውን መብትመብት እንዲሁምእንዲሁም በክልልበክልል እናእና በፌዴራልበፌዴራል መንግስታትመንግስታት ደረጃደረጃ ተመጣጣኝተመጣጣኝ ውክልናውክልና

የማግኘትየማግኘት መብታቸውንመብታቸውን ስለሚያረጋግጥስለሚያረጋግጥ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ሁኔታሁኔታ በግዛትበግዛት በሥልጣንበሥልጣን እናእና በሥልጣንበሥልጣን ክፍፍልክፍፍል ዙሪያዙሪያ

የሚነሱየሚነሱ ግጭቶችንግጭቶችን ለማስተናገድለማስተናገድ የሚያስችልየሚያስችል አስተማማኝአስተማማኝ ዋስትናዋስትና ነው፡፡ነው፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕገሕገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ በፌዴሬሽኑበፌዴሬሽኑ ማዕቀፍማዕቀፍ ውስጥውስጥ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንንየመወሠንን መብትመብት

ለመተግበርለመተግበር የሚያስችሉየሚያስችሉ ሦስትሦስት ዘዴዎችዘዴዎች አሉ፡፡አሉ፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው ጐዳናጐዳና በታችኛውበታችኛው የሕብረተሠብየሕብረተሠብ ክፍልክፍል ማለትምማለትም አንድአንድ ማሕበረሠብማሕበረሠብ በሚኖርበትበሚኖርበት የግዛትየግዛት

ክልልክልል ደረጃደረጃ የሚገኝየሚገኝ ሲሆንሲሆን ሌሎቹሌሎቹ ደግሞደግሞ በአባልበአባል መንግስታትመንግስታት ደረጃደረጃ እናእና በፌደራልበፌደራል መንግስትመንግስት ደረጃደረጃ

የሚገኙየሚገኙ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በታችኛውበታችኛው የሕብረተሠብየሕብረተሠብ ክፍልክፍል ደረጃደረጃ የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንየመወሠን መብትመብት አተገባበርአተገባበር

የሚገለፀውየሚገለፀው በየራሣቸውበየራሣቸው ግዛትግዛት የራስየራስ ገዝገዝ አስተዳደሮችንአስተዳደሮችን በማቋቋምበማቋቋም እናእና ላቅላቅ ባለባለ ደረጃደረጃ ደግሞደግሞ በክልልበክልል

መንግስታትመንግስታት እናእና በፌዴራልበፌዴራል መንግስትመንግስት የአስተዳደርየአስተዳደር እርከኖችእርከኖች ውስጥውስጥ ሚዛናዊሚዛናዊ ውክልናውክልና በማግኘታቸውበማግኘታቸው

ይገለፃል፡፡ይገለፃል፡፡ ለአብነትለአብነት ያህልያህል ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ እያንዳንዱእያንዳንዱ ማሕበረሠብማሕበረሠብ በፌዴራልበፌዴራል ደረጃደረጃ ሚዛናዊሚዛናዊ ውክልናውክልና

ለማግኘትለማግኘት እያንዳንዱእያንዳንዱ ማሕበረሠብማሕበረሠብ በፌደሬሸንበፌደሬሸን ምክርምክር ቤትቤት ለአንድለአንድ ሚሊዮንሚሊዮን ሕዝብሕዝብ ቢያንስቢያንስ በአንድበአንድ አባልአባል

እንዲወከልእንዲወከል በመደንገግበመደንገግ እናእና በብዙኀንበብዙኀን ድምጽድምጽ አሠራርአሠራር የሚመረጡየሚመረጡ ተወካዮችተወካዮች ቢበዛቢበዛ 550 550 መቀመጫመቀመጫ

134

በሚኖረውበሚኖረው የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ቢያንስንቢያንስን 20 20 የሚሆኑየሚሆኑ መቀመጫዎችመቀመጫዎች ለአናሳለአናሳ ማሕበረሠቦችማሕበረሠቦች

ተጠብቆተጠብቆ እንዲቆይእንዲቆይ በመደንገግበመደንገግ ነው፡፡ነው፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች በፌዴራልበፌዴራል መንግስቱመንግስቱ

ያላቸውያላቸው ሚዛናዊሚዛናዊ ውክልናውክልና በሁለቱበሁለቱ ፌዴራልፌዴራል ፖርላማፖርላማ ምክርምክር ቤቶችቤቶች ብቻብቻ የተወሠነየተወሠነ ሣይሆንሣይሆን በሌሎቹምበሌሎቹም

የመንግስትየመንግስት ቅርንጫፎችቅርንጫፎች ዘንድዘንድ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ በአባልበአባል መንግስታትምመንግስታትም ((ክልልክልል) ) ዘንድዘንድ ተመሣሣይተመሣሣይ

ሁኔታሁኔታ አለ፡፡አለ፡፡

እያንዳንዱእያንዳንዱ ማሕበረሠብማሕበረሠብ ካለውካለው የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የማስተዳደርየማስተዳደር እናእና የወልየወል አስተዳደርአስተዳደር መብትመብት

በተጨማሪበተጨማሪ ሕገሕገ መንግሥቱመንግሥቱ እያንዳንዱእያንዳንዱ ማሕበረሠብማሕበረሠብ በፌዴሬሽኑበፌዴሬሽኑ ማዕቀፍማዕቀፍ ውስጥውስጥ የራሱንየራሱን መንግሥትመንግሥት

ለማቋቋምለማቋቋም የሚያቀርበውንየሚያቀርበውን ጥያቄጥያቄ ለማስተናገድለማስተናገድ ይሞከራል፡፡ይሞከራል፡፡ ምንምምንም እንኳንእንኳን ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን

ዘጠኝዘጠኝ አባልአባል መንግስታትመንግስታት እንዳሉትእንዳሉት ቢያውጅም፤ቢያውጅም፤ በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት ውሰጥውሰጥ የሚገኝየሚገኝ እያንዳንዱእያንዳንዱ

ማህበረሰብማህበረሰብ በማናቸውምበማናቸውም ጊዜጊዜ የራሱንየራሱን መንግስትመንግስት ለማቋቋምለማቋቋም ያለውንያለውን መብትመብት ዕውቅናዕውቅና በመስጠትበመስጠት ለዚህለዚህ

መብትመብት አተገባበርአተገባበር አስፈላጊአስፈላጊ የሆኑትንየሆኑትን ሥነሥነ ሥርዓቶችሥርዓቶች ያሰቀምጣል፡፡ያሰቀምጣል፡፡

በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት የግጭትየግጭት አስተዳደርንአስተዳደርን አስመልክቶአስመልክቶ ያለውያለው ዋነኛዋነኛ እናእና ተገቢተገቢ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ

አካልአካል የፌዴሬሸንየፌዴሬሸን ምክርምክር ቤትቤት ሲሆንሲሆን ይኸውምይኸውም ምክርምክር ቤትቤት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔሮችብሔሮች ብሔረሠቦችብሔረሠቦች እናእና

ሕዝቦችሕዝቦች ተወካዮችተወካዮች በአባልነትበአባልነት የሚገኙበትየሚገኙበት ነው፡፡ነው፡፡ ምክርምክር ቤቱቤቱ የተፈጠረውየተፈጠረው በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል

ያለውንያለውን ትብብር፣ትብብር፣ አጋርነትአጋርነት እናእና ፈቃዳዊፈቃዳዊ ግንኙነትግንኙነት በእኩልነትበእኩልነት እናእና የየራሣቸውንየየራሣቸውን ልዩነትልዩነት በማክበርበማክበር ላይላይ

በመመሥረትበመመሥረት ለመጠበቅ፣ለመጠበቅ፣ ለማዳበርለማዳበር እናእና ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን ለማክበርለማክበር ያላቸውንያላቸውን ጽናትጽናት መተባበርመተባበር

በሚያስችልበሚያስችል መልኩመልኩ ለማከናወንለማከናወን ነው፡፡ነው፡፡ በዚሀበዚሀ አንፃርአንፃር የምክርየምክር ቤቱቤቱ ተገቢተገቢ የስልጣንየስልጣን ድረሻዎች፡፡ድረሻዎች፡፡

ሀሀ. . ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን መተርጐም፣መተርጐም፣

ለለ. . በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት የብሔሮችየብሔሮች ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን ዕድልዕድል በራስበራስ የመወሠንየመወሠን

መብትመብት እስከእስከ መገንጠልመገንጠል አስማልከቶአስማልከቶ የሚነሱየሚነሱ ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ መወሠን፣መወሠን፣

ሐሐ. . በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የተደነገገውንየተደነገገውን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችንሕዝቦችን የእኩልነትየእኩልነት መብትመብት ማረጋገጥማረጋገጥ እናእና በጋራበጋራ

ፈቃዳቸውፈቃዳቸው ላይላይ በመመሥረትበመመሥረት አንድነታቸውንአንድነታቸውን ማጠናከርማጠናከር ማሣደግማሣደግ እናእና

መመ. . በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል ሊነሡሊነሡ የሚችሉየሚችሉ አለመግባባቶችአለመግባባቶች እናእና ውዝግቦችውዝግቦች መፍትሔመፍትሔ መስጠትመስጠት

ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ዳኝነትዳኝነት የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ የበላይነትየበላይነት መርህመርህ ከሚያስከትላቸውከሚያስከትላቸው ዋንኛዋንኛ አንድምታዎችአንድምታዎች አንዱአንዱ ነው፡፡ነው፡፡

በሕገበሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ውዝግቦችውዝግቦች ላይላይ የመጨረሻየመጨረሻ ውሣኔውሣኔ የመስጠትየመስጠት ሥልጣንሥልጣን ለአንደኛውለአንደኛው መንግስትመንግስት ብቻብቻ የተሰጠየተሰጠ

ቢሆንቢሆን ኑሮኑሮ አንደኛውንአንደኛውን የመስተዳደርየመስተዳደር እርከንእርከን በሌላኛውበሌላኛው ላይላይ ጥገኛጥገኛ እንዲሆንእንዲሆን በማድረግበማድረግ ለፌዴራልለፌዴራል ሥርዓቱሥርዓቱ

ሕልውናሕልውና አስፈላጊአስፈላጊ የሆነውንየሆነውን የሥልጣንየሥልጣን ክፍፍልክፍፍል ይሸርሽረውይሸርሽረው ነበር፡፡ነበር፡፡ ስለሆነምስለሆነም የፌደራሉየፌደራሉ እናእና የአባልየአባል መንግስታትመንግስታት

ግላዊግላዊ ማንነትማንነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ ገለልተኛገለልተኛ እናእና ነፃነፃ የሆነየሆነ የሕገየሕገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ማቋቋምማቋቋም የግድየግድ ይላል፡፡ይላል፡፡ አጣሪአጣሪ

ጉባኤውጉባኤው የፌዴራሉንየፌዴራሉን ሕገሕገ መንግስትመንግስት በመተርጐምበመተርጐም እናእና በመተግበርበመተግበር የፌደራልየፌደራል መንግስቱምመንግስቱም ሆነሆነ በአባልበአባል

135

መንግስታትመንግስታት የሚወጡየሚወጡ ህግጋትናህግጋትና የሚከናወኑየሚከናወኑ ተግባራትተግባራት ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስለመሆናቸውስለመሆናቸው ውሣኔውሣኔ ያሣልፋል፡፡ያሣልፋል፡፡

ስለሆነምስለሆነም ይህይህ ተቋምተቋም የፌደራልየፌደራል መዋቅርንመዋቅርን ጠብቆጠብቆ ለማቆየትለማቆየት የሚያስችልየሚያስችል የመጨረሻውየመጨረሻው አስተማማኘአስተማማኘ መፍትሔመፍትሔ

ተደርጐተደርጐ ይቆጠራል፡፡ይቆጠራል፡፡

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት በተለያዩበተለያዩ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል እኩልነትእኩልነት ለማስፈንለማስፈን እናእና አንድነታቸውንአንድነታቸውን ለማጠናከርለማጠናከር

የተሰጠውየተሰጠው ሥልጣንሥልጣን በቀጥታበቀጥታ የሚያያዘውየሚያያዘው የብሔራዊየብሔራዊ ልዩነትንልዩነትን በማክበርበማክበር እናእና በማሳደግበማሳደግ አንድነታቸውንአንድነታቸውን

ለማጠናከርለማጠናከር ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ ካለውካለው ዓላማዓላማ ጋርጋር ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ በላይበላይ እንደተጠቀሰውእንደተጠቀሰው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች ባደረጉትባደረጉት

ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ቃልቃል ኪዳንኪዳን የየራሳቸውንየየራሳቸውን ማንነትማንነት እድገትእድገት ማረጋገጥማረጋገጥ ያለውንያለውን አስፈላጊነትአስፈላጊነት ከማስረገጣቸውምከማስረገጣቸውም

በላይበላይ የጋራየጋራ ጥቅሞቻቸውንጥቅሞቻቸውን ለማስከበርለማስከበር የሚያስችላቸውንየሚያስችላቸውን አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ እናእና የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ማህበረሰብማህበረሰብ ለመገንባትለመገንባት

ግዴታግዴታ ገብተዋል፡፡ገብተዋል፡፡ በርግጥበርግጥ የጋራየጋራ ሕልውናቸውሕልውናቸው ከሁሉምከሁሉም በተሻለበተሻለ መንገድመንገድ የተመቸየተመቸ ሊሆንሊሆን የሚችለውየሚችለው ኢፍትሐዊኢፍትሐዊ

ታሪካዊታሪካዊ ግንኙነትግንኙነት በማስወገድበማስወገድ ስለመሆኑስለመሆኑ ግልፅግልፅ ነው፡፡ነው፡፡

ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ የሁሉንምየሁሉንም እኩልነትእኩልነት ከማጠናከርከማጠናከር በተጨማሪበተጨማሪ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት እነዚህእነዚህ መብቶችመብቶች ጥበቃጥበቃ

የሚያገኙበትየሚያገኙበት እናእና የሚተገበሩበትየሚተገበሩበት መድረክመድረክ አድርጐታል፡፡አድርጐታል፡፡ ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር ምም//ቤቱቤቱ ""በአሰፋፈርበአሰፋፈር ሁኔታሁኔታ&&በቋንቋበቋንቋ እናእና

በሚመለከታቸውበሚመለከታቸው ሕዝቦችሕዝቦች ማንነትማንነት እናእና ፈቃድፈቃድ መሠረትመሠረት የተቋቋሙየተቋቋሙ የራስየራስ አገዝአገዝ አካላትአካላት በሆኑትበሆኑት የክልሉየክልሉ

መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል ለሚነሱለሚነሱ ውዝግቦችውዝግቦች ወይምወይም አለመግባባቶችአለመግባባቶች መፍትሔመፍትሔ የማግኘትየማግኘት ሥልጣንሥልጣን ተሰጥቶታል፡፡ተሰጥቶታል፡፡

""ነገርነገር ግንግን እዚህእዚህ ላይላይ ግንዛቤግንዛቤ ሊወሰድሊወሰድ የሚገባውየሚገባው የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ከሕገከሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ጉዳዮችጉዳዮች ውጪውጪ

በፌዴራልበፌዴራል መንግስቱመንግስቱ እናእና በአባልበአባል መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል ተመሳሳይተመሳሳይ ስልጣንስልጣን በግልፅበግልፅ ያልተሰጠውያልተሰጠው መሆኑመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡

ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ሕልውናሕልውና ከሆነውከሆነው መነሻመነሻ ምክንያትምክንያት አንፃርአንፃር ምም//ቤቱቤቱ በፌዴራልበፌዴራል መንግስቱመንግስቱ እናእና በክልልበክልል

መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል በሚነሱበሚነሱ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ያልሆኑያልሆኑ ጉዳዮችጉዳዮች ላይምላይም ሥልጣንሥልጣን እንደሚኖረውእንደሚኖረው ማየትማየት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

በተለይምበተለይም የተወካዮችየተወካዮች ምም//ቤትቤት የክልልየክልል መንግስታትመንግስታት የወሰንየወሰን ጥያቄዎችጥያቄዎች ላይላይ የሚመለከታቸውየሚመለከታቸው ክልሎችክልሎች ስምምነትስምምነት

ላይላይ ካልደረሱካልደረሱ በስተቀርበስተቀር በአሰፋፈሩበአሰፋፈሩ ሁኔታሁኔታ እናእና በሚመከታቸውበሚመከታቸው ሕዝቦችሕዝቦች ፈቃድፈቃድ ላይላይ በመመሥረትበመመሥረት የመጨረሻየመጨረሻ

ውሳኔውሳኔ የመስጠትየመስጠት ሥልጣንሥልጣን ተሰጥቶታል፡፡ተሰጥቶታል፡፡

ሌላውሌላው የምየም//ቤቱቤቱ ቁልፍቁልፍ ስልጣንስልጣን ከብሔሮችከብሔሮች ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት

እስከመገንጠልእስከመገንጠል ጋርጋር ተያይዘውተያይዘው በሚነሱበሚነሱ ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት የመወሰንየመወሰን ሥልጣንሥልጣን ነው፡፡ነው፡፡

እነዚህእነዚህ ጉዳዮችጉዳዮች በሠፊበሠፊ አድማስአድማስ ላይላይ የተንጣለሉየተንጣለሉ እናእና የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ በመወሰንበመወሰን መብትመብት ዙሪያዙሪያ የሚሸከረከሩየሚሸከረከሩ

ጥያቄዎችንጥያቄዎችን ያካትታል፡፡ያካትታል፡፡ የቋንቋየቋንቋ እናእና ባህላዊባህላዊ ማንነትንማንነትን የመጠበቅየመጠበቅ እናእና የማስፋፋትየማስፋፋት ጥያቄዎችጥያቄዎች& & የራስየራስ ገዝገዝ

አስተዳደራዊአስተዳደራዊ ተቋማትንተቋማትን የማቋቋምየማቋቋም እናእና በፌዴራልበፌዴራል እናእና ክልልክልል መንግስታትመንግስታት የመሳተፍየመሳተፍ ጥያቄዎችጥያቄዎች እናእና የመገንጠልየመገንጠል

ጥያቄዎችጥያቄዎች በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የስልጣንየስልጣን ክልልክልል ውስጥውስጥ ይወድቃል፡፡ይወድቃል፡፡ ምም//ቤቱምቤቱም እነዚህንእነዚህን ጥያቄዎችጥያቄዎች በሕገበሕገ

መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት የማስተናገድየማስተናገድ ግዴታግዴታ አለበት፡፡አለበት፡፡ ለምሳሌለምሳሌ በማናቸውምበማናቸውም ብሔርብሔር ብሔረሰብብሔረሰብ ወይምወይም ሕዝብሕዝብ

136

የሚነሳየሚነሳ የመገንጠልየመገንጠል ጥያቄጥያቄ ከራሱከራሱ የሕግየሕግ አውጪአውጪ ምም//ቤትቤት አባላትአባላት የሁለትየሁለት ሶስተኛውንሶስተኛውን ድጋፍድጋፍ ማግኘትማግኘት አለበት፡፡አለበት፡፡

ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ ይህይህ ጥያቄጥያቄ ለየትኛውለየትኛው የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱመንግስቱ አካልአካል ሊቀርብሊቀርብ እንደሚገባእንደሚገባ በግልፅበግልፅ ባይደነገግምባይደነገግም

ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት መሆንመሆን አለበትአለበት! ! ምክንያቱምምክንያቱም ይህይህ ምም//ቤትቤት የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ ከመወሰንከመወሰን መብትመብት እስከእስከ

መገንጠልመገንጠል ጋርጋር ተያይዘውተያይዘው በሚነሱበሚነሱ ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ የመወሰንየመወሰን ሥልጣንሥልጣን ያለውያለው በመሆኑበመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም

በተመሳሳይበተመሳሳይ ምክንያትምክንያት ጥያቄውንጥያቄውን ከተቀበለበትከተቀበለበት ጊዜጊዜ አንስቶአንስቶ በሶስትበሶስት ዓመታትዓመታት ጊዜጊዜ ውስጥውስጥ ሕዝበሕዝበ--ውሳኔውሳኔ

የመጥራትየመጥራት እናእና የማደራጀትየማደራጀት ኃላፊነትኃላፊነት ያለበትምያለበትም ይኸውይኸው የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡ በተመሳሳይበተመሳሳይ መልኩመልኩ

የመገንጠልየመገንጠል ጥያቄውጥያቄው በውሳኔበውሳኔ ሕዝቡሕዝቡ በአብላጫበአብላጫ ድምፅድምፅ ተቀባይነትንተቀባይነትን ካገኘካገኘ ለሚመለከተውለሚመለከተው ምም//ቤትቤት ስልጣንስልጣን

የማስተላለፍየማስተላለፍ እናእና የሃብትየሃብት ክፍፍልክፍፍል የሚደረግበትየሚደረግበት ሁኔታሁኔታ የመወሰንየመወሰን ኃላፊነትኃላፊነት ያለበትምያለበትም የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

ከዚህከዚህ በላይበላይ ከሰፈረውከሰፈረው በመነሳትበመነሳት የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት በተለያዩበተለያዩ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል ትብብርንትብብርን

አጋርነትንአጋርነትን እናእና አንድነትንአንድነትን በመፍጠርበመፍጠር እንዲሁምእንዲሁም ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችንክርክሮችን በማዳኘትበማዳኘት ሂደትሂደት ወሳኝወሳኝ ሚናሚና

እንደሚጫወትእንደሚጫወት ማየትማየት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ነገርነገር ግንግን የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት በግጭትበግጭት መከላከልመከላከል እናእና አስተዳደርአስተዳደር ዙሪያዙሪያ ያለውንያለውን

ሚናሚና አስመልክቶአስመልክቶ የሚከተሉትየሚከተሉት ጥያቄዎችጥያቄዎች ሊነሱሊነሱ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

1.1. ምም//ቤቱቤቱ በተለያዩበተለያዩ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ብሔሮችብሔሮች ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል በፈቃድበፈቃድ ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ

አንድነትንአንድነትን እናእና በሰላምበሰላም አብሮአብሮ መኖርንመኖርን ለማጠናከርለማጠናከር የተሰጠውንየተሰጠውን ሥልጣንሥልጣን አስመልክቶአስመልክቶ የሚከተለውየሚከተለው

ስትራቴጂስትራቴጂ ምንድምንድ ነውነው??

2.2. ምም//ቤቱቤቱ የግጭትየግጭት አስተዳደርአስተዳደር እናእና መከላከልመከላከል ስትራቴጂስትራቴጂ አለውንአለውን?? በይነበይነ- - ብሔራዊብሔራዊ ትብብርንትብብርን እናእና አጋርነትንአጋርነትን

ለማጠናከርለማጠናከር የሚያስችሉየሚያስችሉ ሥርዓተሥርዓተ--ሂደቶችሂደቶች እናእና መዋቅራዊመዋቅራዊ መድረኮችመድረኮች አሉትንአሉትን??

3.3. በግጭቶችበግጭቶች ዙሪያዙሪያ መረጃዎችንመረጃዎችን ለማሰባሰብለማሰባሰብ እናእና ለመተንተንለመተንተን የሚችሉየሚችሉ መዋቅሮችመዋቅሮች እናእና የትብብርየትብብር መረቦችመረቦች

አሉትንአሉትን??

4.4. በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት ውስጥውስጥ ከሚነሱከሚነሱ ግጭቶችግጭቶች አንፃርአንፃር ያለውያለው ሚናሚና ምንድንምንድን ነውነው??

5.5. ግጭቶችንግጭቶችን እንዴትእንዴት ሲያተናግድሲያተናግድ እናእና ሲፈታሲፈታ ቆይቷልቆይቷል??

6.6. ግጭቶችንግጭቶችን ከመከላከልከመከላከል እናእና ከመፍታትከመፍታት አንፃርአንፃር ከአባልከአባል መንግስታትመንግስታት ጋርጋር ያለውያለው ግንኙነትግንኙነት ምንምን ይመስላልይመስላል??

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የሕገየሕገ መንግስቱመንግስቱ ተርጓሚተርጓሚ ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ቃልቃል ኪዳኑኪዳኑ የመጨረሻየመጨረሻ የበላይየበላይ

ጠባቂጠባቂ እናእና ተከለካይምተከለካይም ነው፡፡ነው፡፡ ለዚህለዚህ ዓላማዓላማ ሲባልሲባል አንድአንድ አባልአባል መንግስትመንግስት ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን በሚፃረርበሚፃረር ሁኔታሁኔታ ሕገሕገ

መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን አደጋአደጋ ላይላይ በሚጥልበትበሚጥልበት ወቅትወቅት ፌዴራልፌዴራል መንግስቱመንግስቱ ጣልቃጣልቃ እንዲገባእንዲገባ የማዘዝየማዘዝ ሥልጣንሥልጣን

ተሰጥቶታል፡፡ተሰጥቶታል፡፡ በሚቀጥለውበሚቀጥለው ክፍልክፍል የፌዴራልየፌዴራል ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ጉዳይጉዳይ ይዳስሳል፡፡ይዳስሳል፡፡

6.6.3.6.6.3. የፌዴራልየፌዴራል ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕገሕገ መንግስትመንግስት

ብዙብዙ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ሕዝቦችሕዝቦች ባለበትባለበት አገርአገር ውስጥውስጥ የሚነሱየሚነሱ ግጭቶችግጭቶች በሀይልበሀይል ሊፈቱሊፈቱ አይችሉም፡፡አይችሉም፡፡

የፌዴራልየፌዴራል ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት አንድንአንድን በመሥራትበመሥራት ላይላይ ያለያለ ዴሞክራሲያዊዴሞክራሲያዊ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓትሥርዓት ሊያጠፉሊያጠፉ የሚችሉየሚችሉ

137

ግጭቶችንግጭቶችን ለመቆጣጠርለመቆጣጠር እናእና ለፌዴራልለፌዴራል ቃልቃል ኪዳኑኪዳኑ ተአማኒተአማኒ የሆነየሆነ ታማኝነትንታማኝነትን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የመጨረሻውየመጨረሻው

አማራጭአማራጭ መንገድመንገድ ነው፡፡ነው፡፡ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን አደጋአደጋ ላይላይ የሚጥሉየሚጥሉ ሁኔታዎችሁኔታዎች እንዳይባባሱእንዳይባባሱ ለመከላከልለመከላከል

መወሰድመወሰድ ያለባቸውያለባቸው ሌሎችሌሎች እርምጃዎችእርምጃዎች በሙሉበሙሉ ተወስደውተወስደው ስኬታማስኬታማ አለመሆናቸውአለመሆናቸው ሣይረጋገጥሣይረጋገጥ በዘፈቀደበዘፈቀደ እናእና

በቀጥታበቀጥታ የሚወሰድየሚወሰድ እርምጃእርምጃ አይደለም፡፡አይደለም፡፡

በቀደመውበቀደመው ክፍልክፍል እንደተብራራውእንደተብራራው በተለያዩበተለያዩ ማህበረሰቦችማህበረሰቦች የራስንየራስን እድልእድል በራስበራስ የመወሰንየመወሰን መብትመብት ላይላይ

የተመሰረተውየተመሰረተው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት የሚከተሉትየሚከተሉት ዓላማዎችዓላማዎች አሉት፡፡አሉት፡፡

1.1. ""በሀገራችንበሀገራችን ኢትዮጵያኢትዮጵያ ውስጥውስጥ ዘላቂዘላቂ ሰላምሰላም ዋስትናዋስትና ያለውያለው ዴሞክራሲዴሞክራሲ እንዲሰፍንእንዲሰፍን ኢኮኖሚያዊናኢኮኖሚያዊና

ማህበራዊማህበራዊ እድገታችንእድገታችን እንዲፋጠንእንዲፋጠን የየራሳችንየየራሳችን ዕድልዕድል በራሳችንበራሳችን የመወሰንየመወሰን መብታችንንመብታችንን ተጠቅመንተጠቅመን በነፃበነፃ

ፍላጎታችንፍላጎታችን በሕግበሕግ የበላይነትየበላይነት እናእና በራሳችንበራሳችን ነፃነፃ ፈቃድፈቃድ ላይላይ የተመሰረተየተመሰረተ አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ ማሕበረሰብማሕበረሰብ በጋራበጋራ

መገንባትመገንባት!!

2.2. ""ጥቅማችንንጥቅማችንን መብታችንንመብታችንን እናእና ነፃነታችንንነፃነታችንን በጋራበጋራ እናእና በተደጋጋፊነትበተደጋጋፊነት ለማሳደግለማሳደግ አንድአንድ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ

ማሕበረሰብማሕበረሰብ መገንባትመገንባት…………""

አንድአንድ የፖለቲካየፖለቲካ ማሕበረሰብማሕበረሰብ መገንባትመገንባት ዓላማዓላማ ሊሳካሊሳካ የሚችለውየሚችለው የግለሰቦችየግለሰቦች እናእና የሕዝቦችየሕዝቦች መብቶችመብቶች ሲከበሩሲከበሩ እናእና

የሕዝቦችየሕዝቦች በሰላምበሰላም አብሮአብሮ መኖርመኖር እናእና አንድነትአንድነት በእኩልነትበእኩልነት እናእና ያለምንምያለምንም የፆታየፆታ የባህልየባህል ወይምወይም የሃይማኖትየሃይማኖት ልዩነትልዩነት

ሲረጋገጥሲረጋገጥ ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ስኬትስኬት ሕዝቦችሕዝቦች በረዥምበረዥም ጊዜጊዜ አብሮአብሮ የመኖርየመኖር ታሪካቸውታሪካቸው እናእና መስተጋብሮቻቸውመስተጋብሮቻቸው

ያዳበሯቸውንያዳበሯቸውን የጋራየጋራ አመለካከቶችአመለካከቶች እናእና የጋራየጋራ ጥቅሞችጥቅሞች ማሳደግማሳደግ እናእና መጠበቅንመጠበቅን የግድየግድ ይላል፡፡ይላል፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም

ከማህበራዊከማህበራዊ አደረጃጀታቸውአደረጃጀታቸው አንፃርአንፃር ከታሪክከታሪክ የተወረሱትንየተወረሱትን የተዛቡየተዛቡ ኢፍትሐዊኢፍትሐዊ ግንኙነቶችግንኙነቶች እናእና መሰረታዊመሰረታዊ የእኩልነትየእኩልነት

እጦትእጦት ሁኔታዎችንሁኔታዎችን ማስወገድንማስወገድን ይግድይግድ ይላል፡፡ይላል፡፡

ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ ለእያንዳንዱለእያንዳንዱ የራስየራስ ገዝገዝ መብትንመብትን እናእና ለሁሉምለሁሉም የወልየወል አስተዳደርአስተዳደር መብትንመብትን የሚያረጋግጥየሚያረጋግጥ የፖለቲካየፖለቲካ

ሥርዓትሥርዓት ለመዘርጋትለመዘርጋት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ህዝቦችህዝቦች የገቡትየገቡት ገዢገዢ የፌዴራልየፌዴራል ቃልቃል ኪዳንኪዳን እንደእንደ መሆኑመሆኑ መጠንመጠን በእያንዳንዱበእያንዳንዱ

እርከንእርከን ላይላይ የሚገኙየሚገኙ መንግስታትመንግስታት ማናቸውምማናቸውም አካላትአካላት እናእና ባለስልጣንባለስልጣን ለሕገለሕገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ የመሆንየመሆን እናእና

ሌሎችምሌሎችም ለሕገለሕገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢተገዢ መሆናቸውንመሆናቸውን የማረጋገጥየማረጋገጥ ኃላፊነትኃላፊነት ይጭናል፡፡ይጭናል፡፡ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ የበላይነትየበላይነት

በአጭሩበአጭሩ በፌዴራልበፌዴራል ፖለቲካፖለቲካ ውስጥውስጥ መሪዎችመሪዎች እናእና ተመሪዎችተመሪዎች በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ በተቀመጡትበተቀመጡት ሁኔታዎችሁኔታዎች በአግባቡበአግባቡ

መኖርመኖር እንዳለባቸውእንዳለባቸው ያስገድዳል፡፡ያስገድዳል፡፡

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት በሕገበሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ዳኝነትዳኝነት ሂደትሂደት በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ሕዝቦችሕዝቦች መካከልመካከል ትብብርንትብብርን አጋርነትናአጋርነትና ሰላማዊሰላማዊ

አብሮአብሮ መኖርንመኖርን በማጠናከርበማጠናከር እናእና በመንግስታትበመንግስታት መካከልመካከል የሚፈጠሩየሚፈጠሩ አለመግባባቶችንአለመግባባቶችን በሰላማዊበሰላማዊ መንገድመንገድ

በመፍታቱበመፍታቱ ሂደትሂደት ያለውያለው ሚናሚና ከፍተኛከፍተኛ ከመሆኑምከመሆኑም በተጨማሪበተጨማሪ የሕገየሕገ መንግስቱመንግስቱ የበላይነትየበላይነት የሚረጋገጥባቸውየሚረጋገጥባቸው

ሠላማዊሠላማዊ አሰራሮችንአሰራሮችን በመተግበርበመተግበር ሂደትሂደት ያለውያለው ሚናምሚናም ከፍተኛከፍተኛ ነው፡፡ነው፡፡ የእነዚህየእነዚህ የአሰራርየአሰራር መንገዶችመንገዶች አሰሪነትአሰሪነት

138

የሚወሰነውየሚወሰነው ተከራካሪተከራካሪ ወገኖችወገኖች ለሕገለሕገ መንግስቱመንግስቱ ባላቸውባላቸው ተገዢነትተገዢነት እናእና አለመግባባቶቻቸውንአለመግባባቶቻቸውን በሕገበሕገ

መንግስታዊውመንግስታዊው ሥርዓትሥርዓት መሠረትመሠረት ለመፍታትለመፍታት ለመሞከርለመሞከር ባላቸውባላቸው ዝንባሌዝንባሌ ይወሰናል፡፡ይወሰናል፡፡ ነገርነገር ግንግን ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ

ዳኝነትዳኝነት& & ሽምግልናሽምግልና ወይምወይም ሌላሌላ ማናቸውምማናቸውም ዓይነትዓይነት ሠላማዊሠላማዊ የግጭትየግጭት አፈታትአፈታት ዘዴዘዴ ተከራካሪተከራካሪ ወገኖችወገኖች ፈቃደኛፈቃደኛ

ሳይሆኑሳይሆኑ ቀርተውቀርተው አለመግባባቶቹአለመግባባቶቹ ወደወደ ሃይልሃይል እርምጃእርምጃ ካመሩካመሩ ዋጋዋጋ አይኖራቸውም፡፡አይኖራቸውም፡፡ በእንደዚህበእንደዚህ ዓይነትዓይነት ሁኔታዎችሁኔታዎች

ሕገሕገ መንግስታዊውመንግስታዊው ሠላምሠላም እናእና ሥርዓትሥርዓት ሊከበርሊከበር ይገባል፡፡ይገባል፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕገሕገ መንግስትመንግስት የፌዴራልየፌዴራል ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን

የመከላከልየመከላከል እናእና የመጠበቅየመጠበቅ ግዴታንግዴታን በፌዴራልበፌዴራል እናእና በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት ላይላይ ጥሏል፡፡ጥሏል፡፡

የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ አባላትአባላት የሆኑትየሆኑት ክልሎችክልሎች መንግስታትመንግስታት ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን በመጠበቁበመጠበቁ ሂደትሂደት ግምባርግምባር ቀደምቀደም

ሚናሚና ይጫወታሉ፡፡ይጫወታሉ፡፡ ይህምይህም የሆነውየሆነው በየራሳቸውበየራሳቸው የግዛትየግዛት ወሰንወሰን ሠላምሠላም እናእና ሥርዓትንሥርዓትን ማስጠበቅማስጠበቅ የእነርሱየእነርሱ ቀዳሚቀዳሚ

ኃላፊነትኃላፊነት በመሆኑበመሆኑ ነው፡፡ነው፡፡ ነገርነገር ግንግን የፌደራልየፌደራል መንግስቱመንግስቱ በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት ውስጥውስጥ ጣልቃጣልቃ መግባቱንመግባቱን የግድየግድ

የሚያሰኙየሚያሰኙ እናእና በቂበቂ ምክንያትምክንያት የሚሆኑየሚሆኑ የተለዩየተለዩ ሁኔታዎችሁኔታዎች በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ ውስጥውስጥ ተቀምጠዋል፡፡ተቀምጠዋል፡፡ የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሕገሕገ

መንግስትመንግስት ሶስትሶስት ዓይነትዓይነት የፌዴራልየፌዴራል ጣልቃጣልቃ ገብነቶችንገብነቶችን ታሳቢታሳቢ ያደርጋል፡፡ያደርጋል፡፡

1.1. በአባልበአባል መንግስታትመንግስታት ጥያቄጥያቄ መሠረትመሠረት የሚደረግየሚደረግ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት

2.2. በሕዝብበሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምም//ቤትቤት እናእና በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የጋራየጋራ ውሳኔውሳኔ መሠረትመሠረት የሚደረግየሚደረግ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት እናእና

3.3. በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ትዕዛዝትዕዛዝ መሠረትመሠረት የሚደረግየሚደረግ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ናቸው፡፡ናቸው፡፡

በአንድበአንድ አባልአባል መንግስትመንግስት ጥያቄጥያቄ መሠረትመሠረት የሚደረግንየሚደረግን ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት አስመልከቶአስመልከቶ የሕገየሕገ መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ

51/14/ 51/14/ የሚከተለውንየሚከተለውን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ‹ ‹ከክልልከክልል አቅምአቅም በላይበላይ የሆነየሆነ የፀጥታየፀጥታ መደፍረስመደፍረስ ሲያጋጥምሲያጋጥም በክልሉበክልሉ

መስተዳድርመስተዳድር ጥያቄጥያቄ መሠረትመሠረት የሀገሪቱንየሀገሪቱን የመከላከያየመከላከያ ሃይልሃይል ያሰማራል፡፡ያሰማራል፡፡› › ከዚህከዚህ ድንጋጌድንጋጌ መረዳትመረዳት የሚቻለውየሚቻለው

የመጀመሪያውየመጀመሪያው ዓይነትዓይነት ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ተግባራዊተግባራዊ መሆንመሆን የሚጀምረውየሚጀምረው አንድአንድ አባልአባል መንግስትመንግስት በግዛቱበግዛቱ ውስጥውስጥ

ከአቅሙከአቅሙ በላይበላይ የሆነየሆነ የፀጥታየፀጥታ መደፍረስመደፍረስ መኖሩንመኖሩን ሲገነዝብሲገነዝብ እናእና ለዕርዳታለዕርዳታ ጥያቄጥያቄ ሲያቀርብሲያቀርብ ነው፡፡ነው፡፡

በፌዴራልበፌዴራል መንግስቱመንግስቱ ሁለትሁለት ምም//ቤቶችቤቶች የጋራየጋራ ውሳኔውሳኔ መሠረትመሠረት የሚደረግንየሚደረግን ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት አስመልክቶአስመልክቶ አንቀፅአንቀፅ

55/16/ 55/16/ የሚከተለውንየሚከተለውን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ‹ ‹በማንኛውምበማንኛውም ክልልክልል ሰብአዊሰብአዊ መብቶችመብቶች ሲጣሱናሲጣሱና ክልሉክልሉ ድርጊቱንድርጊቱን ማቆምማቆም

ሳይችልሳይችል ሲቀርሲቀር በራሱበራሱ አነሳሽነትናአነሳሽነትና ያለክልሉያለክልሉ ፈቃድፈቃድ ተገቢውተገቢው እርምጃእርምጃ እንዲወሰድእንዲወሰድ ለፌዴሬሽኑለፌዴሬሽኑ ምክርምክር ቤትቤት የጋራየጋራ

ስብሰባስብሰባ ጥያቄጥያቄ ያቀርባል፡፡ያቀርባል፡፡ በተደረሰበትበተደረሰበት ውሳኔውሳኔ መሰረትመሰረት ለክልሉለክልሉ ምክርምክር ቤትቤት መመሪያመመሪያ ይሰጣል፡፡ይሰጣል፡፡› › ከዚህከዚህ ድንጋጌድንጋጌ

መረዳትመረዳት የሚቻለውየሚቻለው ሁለቱሁለቱ የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት ምም//ቤቶችቤቶች በአባልበአባል መንግስትመንግስት የሥልጣንየሥልጣን ክልልክልል ውስጥውስጥ

የሚፈፀመውየሚፈፀመው የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት ጥሰቶችንጥሰቶችን ለማስቆምለማስቆም ውሳኔውሳኔ እንዲያሳልፉእንዲያሳልፉ መነሻመነሻ የሚሆነውየሚሆነው የክልልየክልል መንግስታቱመንግስታቱ

ባለስልጣናትምባለስልጣናትም እነዚህንእነዚህን ጥሰቶችጥሰቶች ለማቆምለማቆም ያለመቻላቸውያለመቻላቸው ሁኔታሁኔታ ነው፡፡ነው፡፡ የተወካዮችየተወካዮች ምክርምክር ቤትምቤትም በተላለፈውበተላለፈው

የጋራየጋራ ውሳኔውሳኔ መሠረትመሠረት ለሚመለከታቸውለሚመለከታቸው የክልላዊየክልላዊ መንግስትመንግስት ባለስልጣናትባለስልጣናት ተገቢውንተገቢውን ትዕዛዝትዕዛዝ ይሰጣል፡፡ይሰጣል፡፡

139

በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት በተላለፈበተላለፈ ትዕዛዝትዕዛዝ መሠረትመሠረት የሚደረግንየሚደረግን ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት አስመልክቶአስመልክቶ የሕገየሕገ መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ

62 62 የሚከተለውንየሚከተለውን ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ‹ ‹ማንኛውምማንኛውም ክልልክልል ይህንይህን ሕገሕገ መንግስትመንግስት በመጣስበመጣስ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን

አደጋአደጋ ላይላይ የጣለየጣለ እንደሆነእንደሆነ የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ጣልቃጣልቃ እንዲገባእንዲገባ ያዛል፡፡ያዛል፡፡› ›

ከዚህከዚህ በላይበላይ የተጠቀሱትየተጠቀሱት ለፌዴራልለፌዴራል ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት የሚያበቁየሚያበቁ ሁኔታዎችንሁኔታዎችን የሚደነግጉትየሚደነግጉት ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ለሕገለሕገ መንግስቱመንግስቱ ተገዢነትተገዢነት ከማረጋገጥከማረጋገጥ እናእና ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን ከመጠበቅከመጠበቅ ዓላማዎችዓላማዎች

መሳካትመሳካት ጋርጋር የተቆራኙየተቆራኙ እናእና ለዚህምለዚህም የታለሙየታለሙ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ እነዚህእነዚህ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በማናቸውምበማናቸውም ሁኔታሁኔታ የአባልየአባል

መንግስታትንመንግስታትን ሉዓላዊላነትንሉዓላዊላነትን መቀነስመቀነስ ሊያስነሱሊያስነሱ አይችሉም፡፡አይችሉም፡፡

የመጀመሪያውንየመጀመሪያውን የጣልቃየጣልቃ ገብነትገብነት ዓይነትዓይነት በሚመለከትበሚመለከት ማለትምማለትም በአባልበአባል መንግስትመንግስት ጥያቄጥያቄ አማካይነትአማካይነት የሚደረግየሚደረግ

ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ እያንዳንዱእያንዳንዱ ክልልክልል በግዛቱበግዛቱ ውስጥውስጥ የሕዝብየሕዝብ ፀጥታፀጥታ እናእና ሰላምንሰላምን የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ

እንዳለበትእንዳለበት የሚደነግግየሚደነግግ በመሆኑበመሆኑ እያንዳንዱእያንዳንዱ ክልልክልል ውስጥውስጥ የፀጥታየፀጥታ መደፍረስመደፍረስ ሲከሰትሲከሰት በቀዳሚነትበቀዳሚነት ይህንይህን ሁኔታሁኔታ

በራሱበራሱ ኃይልኃይል የመቆጣጠርየመቆጣጠር ኃላፊነትኃላፊነት አለበት፡፡አለበት፡፡ ነገርነገር ግንግን አንድአንድ ክልልክልል የፀጥታየፀጥታ መድፍረሱንመድፍረሱን ሁኔታሁኔታ ከአቅምከአቅም በላይበላይ

ሆኖሆኖ ሲያገኘውሲያገኘው የፌዴራልየፌዴራል ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ እንዲህእንዲህ ዓይነቱዓይነቱ ክልልክልል የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱመንግስቱ ጣልቃጣልቃ እንዲገባእንዲገባ የመጠየቅየመጠየቅ

ግዴታግዴታ እንዳለበትእንዳለበት ከመደንገጉከመደንገጉ ባሻገርባሻገር የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱምመንግስቱም የመከላከያየመከላከያ ሃይሉንሃይሉን በማሰማራትበማሰማራት በጠያቂውበጠያቂው ክልልክልል

ውስጥውስጥ ያለውንያለውን የፀጥታየፀጥታ መደፍረስመደፍረስ የማስቆምየማስቆም ግዴታግዴታ እንዳለበትእንዳለበት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህይህ ዓይነቱዓይነቱ የፀጥታየፀጥታ መደፍረስመደፍረስ

በጀመረውበጀመረው ቦታቦታ ካልቆመካልቆመ ሊባባስሊባባስ እናእና ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን እናእና ሰላምንሰላምን አደጋአደጋ ላይላይ ሊጥልሊጥል ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱመንግስቱ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት የግድየግድ ነው፡፡ነው፡፡

ሁለተኛውሁለተኛው የጣልቃየጣልቃ ገብነትገብነት ዓይነትዓይነት ማለትምማለትም በሕዝብበሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት እናእና በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የጋራየጋራ

ውሳኔውሳኔ የሚደረገውየሚደረገው ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ከሌሎችከሌሎች የተለየየተለየ ነው፡፡ነው፡፡ በመጀመሪያበመጀመሪያ ደረጃደረጃ ለዚህለዚህ ዓይነቱዓይነቱ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት

ምክንያትምክንያት የሚሆነውየሚሆነው በአንድበአንድ ክልልክልል የሥልጣንየሥልጣን ክልልክልል ውስጥውስጥ የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት መጣስመጣስ መኖሩመኖሩ እናእና ክልሉክልሉ እነዚህንእነዚህን

ጥሰቶችጥሰቶች ለማቆምለማቆም አለመቻሉአለመቻሉ ነው፡፡ነው፡፡ ሁለተኛሁለተኛ የጣልቃየጣልቃ ገብነቱገብነቱ አፈፃፀምአፈፃፀም ሂደትሂደት በሚመለከተውበሚመለከተው ክልልክልል ውስጥውስጥ

የፌዴራልየፌዴራል መከላከያመከላከያ ሰራዊትንሰራዊትን ማሰማራትንማሰማራትን አያካትትም፡፡አያካትትም፡፡ የሚካተተውየሚካተተው ለሚመለከታቸውለሚመለከታቸው የክልልየክልል ባለስልጣናትባለስልጣናት

መመሪያመመሪያ ማስተላለፍንማስተላለፍን ነው፡፡ነው፡፡ ከመጀመሪያከመጀመሪያ ዓይነትዓይነት ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ጋርጋር ሲነፃፀርሲነፃፀር በሰብአዊበሰብአዊ መብትመብት ጥሰቶችጥሰቶች

ምክንያትምክንያት የሚደረግየሚደረግ ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት የበለጠየበለጠ ከባድከባድ ነው፡፡ነው፡፡ ይህምይህም የሆነውየሆነው የእርምጃዎቹየእርምጃዎቹ ይዘትይዘት በሁለቱበሁለቱ የፌዴራልየፌዴራል

ምም//ቤቶችቤቶች የጋራየጋራ ጉባኤጉባኤ የሚወሰንየሚወሰን በመሆኑበመሆኑ ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን በእነዚህበእነዚህ መጣሶችመጣሶች የአንድየአንድ አባልአባል መንግስትመንግስት ቀጥተኛምቀጥተኛም

ሆነሆነ ተዘዋዋሪተዘዋዋሪ ተሳትፎተሳትፎ መኖሩንመኖሩን የሚያመለክትየሚያመለክት እናእና ለሕገለሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱሥርዓቱ አደጋአደጋ ሊፈጥርሊፈጥር የሚችልየሚችል በጣምበጣም

አደገኛአደገኛ ሁኔታሁኔታ መኖሩንመኖሩን የሚያሳይየሚያሳይ በመሆኑምበመሆኑም ጭምርጭምር ነው፡፡ነው፡፡

ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችመብቶች መከበርመከበር ላይላይ ከፍተኛከፍተኛ ትኩረትትኩረት ሰጥቷል፡፡ሰጥቷል፡፡ ከአንድከአንድ ሶስተኛሶስተኛ በላይበላይ የሚሆኑትየሚሆኑት

የሕገየሕገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሰዎችየሰዎች እናእና ሕዝቦችንሕዝቦችን መብቶችመብቶች እናእና ነፃነቶችነፃነቶች መከበራቸውንመከበራቸውን ለማረጋገጥለማረጋገጥ የታለሙየታለሙ

140

ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም በተለይበተለይ እናእና በግልፅበግልፅ ሁሉምሁሉም የፌዴራልየፌዴራል እናእና የክልልየክልል ባለስልጣናትባለስልጣናት መሠረታዊመሠረታዊ መብቶችንመብቶችን

እናእና ነፃነቶችንነፃነቶችን የማክበርየማክበር እናእና የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ ጥሎባቸዋል፡፡ጥሎባቸዋል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም በሁለተኛውበሁለተኛው የጣልቃየጣልቃ ገብነትገብነት ዓይነትዓይነት

የሚሰጡየሚሰጡ ትዕዛዞችትዕዛዞች ለሚመለከተውለሚመለከተው ክልልክልል የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት መጣሶችንመጣሶችን እንዲያስቆምእንዲያስቆም የተሰጡየተሰጡ ገዢገዢ ትዕዛዞችትዕዛዞች

ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በመመሪያዎቹበመመሪያዎቹ መሰረትመሰረት ተገቢውንተገቢውን እርምጃእርምጃ ካልተወሰደካልተወሰደ ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን እጅእጅ ከፍንጅከፍንጅ መጣስመጣስ ብቻብቻ

ሳይሆንሳይሆን የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስርዓቱንስርዓቱን ትክክለኛትክክለኛ አሰራርአሰራር እያደናቀፈእያደናቀፈ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም በሕገበሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስርዓቱስርዓቱ

ላይላይ አደጋአደጋ በመፍጠርበመፍጠር ተጠያቂተጠያቂ የሚሆኑትየሚሆኑት የሚመለከታቸውየሚመለከታቸው የክልልየክልል ባለስልጣናትባለስልጣናት ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ሶስተኛሶስተኛ የጣልቃየጣልቃ ገብነትገብነት ዓይነትዓይነት ማለትማለት በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ትዕዛዝትዕዛዝ የሚደረገውየሚደረገው ጣልቃጣልቃ ገብነትገብነት ነው፡፡ነው፡፡ ማናቸውምማናቸውም

ክልልክልል ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን በመጣስበመጣስ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን አደጋአደጋ ላይላይ ሲጥልሲጥል ሊነሳሊነሳ ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በሕገበሕገ

መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ 93/1//93/1//ሀሀ/ / መሰረትመሰረት የአስቸኳይየአስቸኳይ ገዜገዜ አዋጅአዋጅ ሊታወጅባቸውሊታወጅባቸው ከሚችልባቸውከሚችልባቸው ሁኔታዎችሁኔታዎች አንዱአንዱ “ “

ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ሥርዓቱንሥርዓቱን አደጋአደጋ ላይላይ የሚጥልየሚጥል እናእና በተለመደውበተለመደው የሕግየሕግ ማስከበርማስከበር ሥርዓትሥርዓት ለመቋቋምለመቋቋም የማይቻልየማይቻል

ሁኔታሁኔታ” ” መኖርመኖር ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ሶስተኛውሶስተኛው የጣልቃየጣልቃ ገብነትገብነት ዓይነትዓይነት ተፈፃሚተፈፃሚ እንዲሆንእንዲሆን ሁልጊዜሁልጊዜ የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ

አዋጅአዋጅ መታወጅመታወጅ ይኖርበታልይኖርበታል?? ወይስወይስ የፌዴራልየፌዴራል መንግስቱመንግስቱ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስርዓቱስርዓቱ በአንድበአንድ ክልልክልል አደጋአደጋ ላይላይ

ወድቋልወድቋል ብሎብሎ ሲያምንሲያምን የአስቸኳይየአስቸኳይ ጊዜጊዜ አዋጅአዋጅ ማወጅማወጅ ሳያስፈልገውሳያስፈልገው የራሱንየራሱን ኃይሎችኃይሎች ማሰማራትማሰማራት ይችላልንይችላልን??

የሚሉየሚሉ ጥያቄዎችንጥያቄዎችን በማንሳትበማንሳት መሟገትመሟገት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

6.7. የመስተዳድር አካላት ግንኙነት በኢትዮጵያ

በዚህበዚህ ርዕስርዕስ ስርስር ሁለትሁለት መሰረታዊመሰረታዊ ጉዳዮችንጉዳዮችን እንመለከታለን፡፡እንመለከታለን፡፡

11 ኛኛ.. በየትኛውበየትኛው ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት ተፈጻሚተፈጻሚ የሆኑየሆኑ የመንግስትየመንግስት መስተዳድርመስተዳድር መርሆዎችንመርሆዎችን እናእና ንድፈንድፈ ሀሳቦችንሀሳቦችን ፡፡

22 ኛኛ.. በእነዚህበእነዚህ መርሆዎችናመርሆዎችና ንድፈንድፈ ሀሳቦችሀሳቦች መሰረትመሰረት የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት የተከተለውየተከተለው የመንግስትየመንግስት

መስተዳድሮችመስተዳድሮች ግንኙነትግንኙነት ሥርዓት፡ሥርዓት፡

5.7.1. 5.7.1. የመንግስትየመንግስት መስተዳድርመስተዳድር አካላትአካላት ግንኙነትግንኙነት አጠቃላይአጠቃላይ ባህሪያትባህሪያት

ታዋቂታዋቂ የፌዴራሊዝምየፌዴራሊዝም ምሁራንምሁራን ለምሣሌለምሣሌ K.C. Wheare K.C. Wheare እንደሚያስገነዝቡትእንደሚያስገነዝቡት የአንድየአንድ አገርአገር ፌዴራላዊፌዴራላዊ

መንግስትናመንግስትና የክልሎችየክልሎች (states or provinces) (states or provinces) ግንኙነትግንኙነት ሁለትሁለት መሠረታዊመሠረታዊ መርሆዎችንመርሆዎችን መከተልመከተል

ይኖርበታል፡፡ይኖርበታል፡፡ እነዚህምእነዚህም የእኩልነትናየእኩልነትና የነፃነትየነፃነት መርሆዎችመርሆዎች ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ይህይህ ምንምን ማለትማለት ነውነው? ? እንዴትስእንዴትስ በመላበመላ አገሪቱአገሪቱ ስልጣንስልጣን ያለውያለው የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት በአንድበአንድ የተወሰነየተወሰነ የሀገሪቱየሀገሪቱ

ክፍልክፍል ብቻብቻ ስልጣንስልጣን ካለውካለው ክልልክልል ጋርጋር እንዴትእንዴት እኩልእኩል ሊሆንሊሆን ይችላልይችላል ? ? እንዴትስእንዴትስ በአንድበአንድ ሉአላዊሉአላዊ ሀገርሀገር በሚሰሩበሚሰሩ

141

የፌዴራልናየፌዴራልና የክልልየክልል መስተዳድሮችመስተዳድሮች አንዱአንዱ ከሌላውከሌላው ምንምን ዓይነትዓይነት ነፃነትነፃነት ሊኖረውሊኖረው ይችላልይችላል? ? ሁለቱምሁለቱም ጉዳዮችጉዳዮች

የተቻለውንየተቻለውን ያህልያህል ግልፅነትግልፅነት ይሻሉ፡፡ይሻሉ፡፡

የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትናመንግስትና ክልሎችክልሎች እኩልእኩል ናቸውናቸው ሲባልሲባል የሚያመላክተውየሚያመላክተው በመስተዳድሩበመስተዳድሩ ስርስር ያለውንያለውን ግዛትናግዛትና የህዝብየህዝብ

ብዛትብዛት የሚያመላክትየሚያመላክት አይደለም፡፡አይደለም፡፡ እኩልነትእኩልነት ሁለቱምሁለቱም ስልጣናቸውንስልጣናቸውን የሚያገኙትየሚያገኙት ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ በመሆኑበመሆኑ የሕገየሕገ

መንግስቱመንግስቱ ፍጡሮችፍጡሮች በመሆናቸውበመሆናቸው እኩልእኩል ናቸውናቸው ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ስልጣንስልጣን የተገደበውየተገደበው በሕገበሕገ

መንግስቱመንግስቱ ነው፡፡ነው፡፡ የክልሎችምየክልሎችም እንደዚሁ፡፡እንደዚሁ፡፡ ስለዚህስለዚህ እንበልናእንበልና የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት የክልሎችንየክልሎችን ሕገመንግስታዊሕገመንግስታዊ

ስልጣንስልጣን መቀነስመቀነስ ወይምወይም መሸራረፍመሸራረፍ ቢፈልግቢፈልግ ድርጊቱድርጊቱ ኢኢ--ሕገሕገ--መንግስታዊመንግስታዊ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ እንደዚሁምእንደዚሁም ክልሎችክልሎች ሕገሕገ

መንግስቱመንግስቱ ከሰጣቸውከሰጣቸው ስልጣንስልጣን በላይበላይ አልፈውአልፈው የፌዴራሉንየፌዴራሉን መንግስትመንግስት እንቅፋትእንቅፋት ቢፈጥሩበትቢፈጥሩበት ድርጊቱድርጊቱ ኢኢ--

ሕገመንግስታዊሕገመንግስታዊ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ የሁለቱምየሁለቱም መስተዳድሮችመስተዳድሮች ሥልጣንሥልጣን የተወሰነውየተወሰነው በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ ብቻብቻ በመሆኑበመሆኑ በዚህበዚህ

መንፈስመንፈስ እኩልእኩል (Co-ordinate to each other) (Co-ordinate to each other) ናቸውናቸው እንላለን፡፡እንላለን፡፡

እንደዚሁምእንደዚሁም የየግላቸውየየግላቸው ሥልጣንሥልጣን የተሰጠውየተሰጠው በሕገበሕገ--መንግስቱመንግስቱ እስከሆነእስከሆነ ድረስድረስ አንዱአንዱ የሌላውየሌላው ጥገኛጥገኛ ወይምወይም

ተቀጥላተቀጥላ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ስለሆነምስለሆነም ክልሎችክልሎች ህልውናቸውህልውናቸው የሚቀጥለውየሚቀጥለው የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስቱመንግስቱ ስለፈለገስለፈለገ ወይምወይም

ስላልፈለገስላልፈለገ አይደለም፡፡አይደለም፡፡

የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ሕገሕገ--መንግስቱመንግስቱ በሰጠውበሰጠው የኃላፊነትየኃላፊነት ወሰንወሰን ስልጣኑንስልጣኑን በመላበመላ ሀገሪቱሀገሪቱ ተፈጻሚተፈጻሚ ለማድረግለማድረግ

የግዴታየግዴታ የክልሎችንየክልሎችን ፈቃድፈቃድ ማግኘትማግኘት የለበትም፡፡የለበትም፡፡ በሌላበሌላ አነጋገርአነጋገር ሁለቱምሁለቱም የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ውጤቶችውጤቶች ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ የሀገሪቷየሀገሪቷ የበላይየበላይ ህግህግ ነውነው ማለትማለት አንዱአንዱ ትርጉሙትርጉሙ ይህይህ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህምበዚህም መንፈስመንፈስ ነውነው የፌዴራልየፌዴራል እናእና

የክልልየክልል መስተዳድሮችመስተዳድሮች አንዱአንዱ የሌላውየሌላው ጥገኛጥገኛ የማይሆንበትየማይሆንበት የነፍስየነፍስ ወከፍወከፍ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ነፃነትነፃነት

(Independent Constitutional Entity) (Independent Constitutional Entity) አላቸውአላቸው የሚባለው፡፡የሚባለው፡፡

5.7.2. 5.7.2. በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ሥርዓትሥርዓት የመስተዳድርየመስተዳድር አካላትአካላት ግንኙነትግንኙነት (IGR under Ethiopia (IGR under Ethiopia

Federalism)Federalism)

በኢፊዲሪበኢፊዲሪ ህገህገ መንግስትመንግስት በፌዴራሉናበፌዴራሉና በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል ያለውያለው ግንኙነትግንኙነት የእኩልነትየእኩልነት እናእና የነጻነትየነጻነት

መርሆዎችንመርሆዎችን ባከበረባከበረ መልኩመልኩ እንደሆነእንደሆነ እስከአሁንእስከአሁን በተመለከትናቸውበተመለከትናቸው የህገመንግስቱየህገመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ግልጽግልጽ ነው፡፡ነው፡፡

ይሁንናይሁንና በዘመነበዘመነ ግሎባላይዜሽንግሎባላይዜሽን በአንድበአንድ ሉአላዊሉአላዊ ሀገርሀገር ውስጥውስጥ ህብረተሰቡንህብረተሰቡን ለማገልገልለማገልገል በተደራጁበተደራጁ የፌዴራልየፌዴራል እናእና

የክልልየክልል መስተዳድሮችመስተዳድሮች ከፍከፍ ተብሎተብሎ የተጠቀሰውንየተጠቀሰውን አይነትአይነት ጠብቆጠብቆ ለማቆየትለማቆየት የሚቻለውየሚቻለው እስከምንእስከምን ድረስድረስ ነውነው

የሚልየሚል ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ ወደወደ አዳዲሶቹአዳዲሶቹ ፌዴራልፌዴራል ሀገርሀገር ተሞክሮተሞክሮ ለምሣሌ፡ለምሣሌ፡--ኢትዮጵያኢትዮጵያ ከማለፋችንከማለፋችን በፊትበፊት በቀደምቶቹበቀደምቶቹ

ፌዴራልፌዴራል ሀገሮችሀገሮች ለምሣሌለምሣሌ በአሜሪካበአሜሪካ ውሎውሎ አድሮአድሮ እየጐላእየጐላ የመጣውንየመጣውን የመንግስትየመንግስት መስተዳድሮችመስተዳድሮች ባህሪባህሪ ማጤንማጤን

142

ይኖርብናል፡፡ይኖርብናል፡፡ በመጀመሪያውበመጀመሪያው ምዕራፍምዕራፍ ላይላይ ሁለቱምሁለቱም መስተዳድሮችመስተዳድሮች በየኃላፊነትበየኃላፊነት መስካቸውመስካቸው ተገድበውተገድበው ለመቆየትለመቆየት

ሁኔታውሁኔታው ይፈቅድላቸውይፈቅድላቸው ነበር፡፡ነበር፡፡ ለምሣሌለምሣሌ በቅድመበቅድመ ካፒታሊዝምካፒታሊዝም የአሜሪካየአሜሪካ ክፍላተክፍላተ ሀገርሀገር ህዝቦችህዝቦች ይተዳደሩይተዳደሩ

የነበረውየነበረው በእርሻበእርሻ ስራስራ ነበር፡፡ነበር፡፡ የመንግስትምየመንግስትም አገልግሎትአገልግሎት የህዝቡየህዝቡ ፀጥታናፀጥታና ሰላምሰላም ከማስከበርከማስከበር ያለፈያለፈ አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡

ስለዚህስለዚህ ከፌዴራሉከፌዴራሉ መንግስትመንግስት የሚጠበቀውየሚጠበቀው ዋናውዋናው አገልግሎትአገልግሎት ሁሉንምሁሉንም ክፍላተክፍላተ ሀገርሀገር ከውጪከውጪ ወራሪወራሪ መጠበቅመጠበቅ

ነበር፡፡ነበር፡፡ እነዚህንእነዚህን አገልግሎቶችአገልግሎቶች መስጠትመስጠት እስከተቻለእስከተቻለ ድረስድረስ ለምሣሌለምሣሌ ክፍላተክፍላተ ሀገሩንሀገሩን የአሜሪካንየአሜሪካን ፌዴራልፌዴራል

መንግስትመንግስት የንግድየንግድ ፖሊሲፖሊሲ በሚመለከትበሚመለከት እምብዛምእምብዛም የሚያሳስቧቸውየሚያሳስቧቸው ችግሮችችግሮች አልነበሩም፡፡አልነበሩም፡፡ ለምንለምን ቢባልቢባል የሀገሪቷየሀገሪቷ

አብይአብይ የኢኮኖሚየኢኮኖሚ እንቅስቃሴእንቅስቃሴ የሚያተኩረውየሚያተኩረው ይበልጥኑይበልጥኑ በእርሻናበእርሻና በመሳሰሉትበመሳሰሉት ቅድመቅድመ ኢንዱስትሪያላይዜሽንኢንዱስትሪያላይዜሽን

ተግባራትተግባራት ላይላይ ነበር፡፡ነበር፡፡ በተመሳሳይበተመሳሳይ ክፍላተክፍላተ ሀገሩሀገሩ ለፌዴራሉለፌዴራሉ መንግስትመንግስት ካዝናካዝና ገቢገቢ እንዲሆኑእንዲሆኑ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ

የመደባቸውንየመደባቸውን የታክስየታክስ ክፍያዎችክፍያዎች እስካከናወኑእስካከናወኑ ድረስድረስ በየክልሉበየክልሉ የውስጥየውስጥ አስተዳደርአስተዳደር ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ መሆንመሆን ወይምወይም

ያለመሆንያለመሆን እምብዛምእምብዛም የሚያስጨንቀውየሚያስጨንቀው ጉዳይጉዳይ አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ ከጊዜከጊዜ በኋላበኋላ የአገሪቷንየአገሪቷን ኢኮኖሚኢኮኖሚ አቢይአቢይ

ተግባርተግባር ወደወደ ኢንዱስትሪያላይዜሽንኢንዱስትሪያላይዜሽን ሲያተኩርሲያተኩር ዘመናዊዘመናዊ መንገዶችመንገዶች ተስፋፍተውተስፋፍተው የየክፍላተየየክፍላተ ሀገሩሀገሩ ህዝቦችህዝቦች ግንኙነትግንኙነት

ሲጠናከር፣ሲጠናከር፣ ገበያዎች፣ገበያዎች፣ እየተስፋፉእየተስፋፉ ሲሄዱ፣ሲሄዱ፣ ከተሞችከተሞች በብዛትበብዛት እናእና በስፋትበስፋት እያደጉእያደጉ ሲመጡሲመጡ የአሜሪካንየአሜሪካን ህዝብናህዝብና

መንግስትመንግስት ከውጪውከውጪው ዓለምዓለም ጋርጋር ያለውያለው ግንኙነትግንኙነት ባሻገርባሻገር ህዝቦቹህዝቦቹ በቀጥታበቀጥታ በሚመለከቱትበሚመለከቱት መስኮችመስኮች ማለትምማለትም

በንግድ፣በንግድ፣ በባህል፣በባህል፣ በትምህርትበትምህርት እናእና በመሳሰሉትበመሳሰሉት መስኮችመስኮች እየሰፉእየሰፉ ሲሄዱሲሄዱ የመንግስትየመንግስት ተልዕኮናተልዕኮና ሚናሚና እየተለወጠእየተለወጠ

መጣ፡፡መጣ፡፡ ለምሣሌለምሣሌ ሕብረተሰቡሕብረተሰቡ ከፌዴራሉከፌዴራሉ መንግስትመንግስት የሚጠብቀውየሚጠብቀው ከውጨከውጨ ወረራወረራ መከላከልንመከላከልን ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን

የየክልሉንየየክልሉን የእርስየእርስ በርስበርስ ግንኙነትግንኙነት ማጠናከርንማጠናከርን ሀገሪቷንሀገሪቷን ከውጪውከውጪው ዓለምዓለም ጋርጋር ያላትያላት ግንኙነትግንኙነት ማስፋፋትንማስፋፋትን ህዝቡህዝቡ

ከቀድሞውከቀድሞው የግብርናየግብርና ስራስራ ወጥቶወጥቶ በዘመናዊበዘመናዊ ትምህርትትምህርት የሚዳብርበትን፣የሚዳብርበትን፣ በንግድ፣በንግድ፣ በመንግስትበመንግስት አገልግሎት፣አገልግሎት፣

በዘመናዊበዘመናዊ ኢኮኖሚናኢኮኖሚና ኢንዱስትሪኢንዱስትሪ መስኮችመስኮች የሚሰማራበትንየሚሰማራበትን ሁኔታሁኔታ ማመቻቸትማመቻቸት ነበር፡፡ነበር፡፡

ከዚህከዚህ አዲስአዲስ ሁኔታሁኔታ አንጻርአንጻር የፌዴራልናየፌዴራልና የክልልየክልል መስተዳድሮችመስተዳድሮች ግንኙነትግንኙነት ባህሪይባህሪይ ሊለወጥሊለወጥ ተገደደ፡፡ተገደደ፡፡ በመርህበመርህ

ደረጃደረጃ አሁንምአሁንም ሁለቱምሁለቱም የመስተዳድርየመስተዳድር አካላትአካላት ስልጣናቸውንስልጣናቸውን የሚያገኙትየሚያገኙት ከሕገከሕገ መንግስትመንግስት ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ ስለሆነምስለሆነም

በህገበህገ መንግስትመንግስት ጥላጥላ ስርስር ህጋዊህጋዊ እኩልነትእኩልነት ያላቸውያላቸው መስተዳድርመስተዳድር አካላትአካላት ሆነውሆነው ቀጥለዋል፡፡ቀጥለዋል፡፡ እንደተባለውምእንደተባለውም

አሁንምአሁንም ሁለቱምሁለቱም የመስተዳድርየመስተዳድር አካላትአካላት በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ ጥላጥላ ስርስር አንዱአንዱ የሌላውየሌላው ጥገኛጥገኛ ወይምወይም ተቀጥላተቀጥላ

ሳይሆንሳይሆን የሚቆምበትየሚቆምበት ህጋዊህጋዊ ነፃነትነፃነት አላቸው፡፡አላቸው፡፡ በመርህበመርህ ደረጃደረጃ የተለወጠየተለወጠ የለምየለም ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ በተግባርስበተግባርስ??

በተግባርበተግባር ደረጃደረጃ እንደቀድሞውእንደቀድሞው ሁለቱሁለቱ መስተዳድሮችመስተዳድሮች ሳይነካኩሳይነካኩ የሚኖሩበትየሚኖሩበት ሁኔታሁኔታ የለም፡፡የለም፡፡ ስለዚህስለዚህ ዘርፈዘርፈ ብዙብዙ

የሆነየሆነ ግንኙነታቸውንግንኙነታቸውን የተቀናጀናየተቀናጀና ተደጋጋፊተደጋጋፊ ማድረግማድረግ ይጠበቅባቸዋልይጠበቅባቸዋል ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ የዘመናችንየዘመናችን ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም

ምሁራንምሁራን (Co-operative Federalism) (Co-operative Federalism) በማለትበማለት የሚጠሩትየሚጠሩት ይህንንይህንን የመስተዳድርየመስተዳድር አካላትአካላት አዲስአዲስ ባህርይባህርይ

(The New thrend Intergovernmental relation ) (The New thrend Intergovernmental relation ) ለማመላከትለማመላከት ነው፡፡ነው፡፡ በዚህምበዚህም የተነሳየተነሳ ነውነው

በዘመናችንበዘመናችን ለምሣሌለምሣሌ የአሜሪካየአሜሪካ ፌዴራልፌዴራል መንግስትመንግስት ስልጣንስልጣን በተግባርበተግባር እየሰፋእየሰፋ መጥቷልመጥቷል የሚባለው፡፡የሚባለው፡፡

143

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ለምሳሌለምሳሌ ንግድንንግድን በሚመለከትበሚመለከት የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት ሀገራችንሀገራችን ከውጪውከውጪው ዓለምጋርዓለምጋር ያላትንያላትን የንግድየንግድ

ግንኙነትግንኙነት እንደዚሁምእንደዚሁም በሁለትበሁለት ወይምወይም ከዚያከዚያ በላይበላይ በሆነበሆነ ክልሎችክልሎች መካከልመካከል የንግድየንግድ ግንኙነትግንኙነት በየደረጃውበየደረጃው

የመምራትናየመምራትና የማስተዳደርየማስተዳደር ሕገሕገ--መንግስታዊመንግስታዊ ስልጣንስልጣን አለው፡፡አለው፡፡ እያንዳንዱእያንዳንዱ ክልልክልል በራሱበራሱ በክልሉበክልሉ ሕዝብሕዝብ ብቻብቻ

የሚካሄዱትንየሚካሄዱትን የንግድየንግድ ግንኙነትግንኙነት የመምራትየመምራት የማሳደግየማሳደግ እናእና የማስተዳደርየማስተዳደር ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ስልጣንናስልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት

አለው፡፡አለው፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ እንደድሮውእንደድሮው ዘመንዘመን አንድምአንድም የአንድንየአንድን ክልልክልል ሕዝብንሕዝብን ብቻብቻ የሚመለከትየሚመለከት የንግድየንግድ እንቅስቃሴእንቅስቃሴ

አይኖርምአይኖርም:: :: ምናልባትምምናልባትም ካለካለ ለረጅምለረጅም ጊዜጊዜ ውስንውስን ሆኖሆኖ መቆየትመቆየት አይችልም፡፡አይችልም፡፡ ስለዚህስለዚህ የግዴታየግዴታ የፌዴራልየፌዴራል

መንግስቱንመንግስቱን ድጋፍድጋፍ ወይምወይም አመራርአመራር መሻቱመሻቱ አይቀርምአይቀርም ፡፡፡፡ እንደዚህእንደዚህ ባለባለ ሁኔታሁኔታ የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትናመንግስትና የክልሎችየክልሎች

ስልጣንናስልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት በተግባርበተግባር ሲገለጽሲገለጽ የግዴታየግዴታ በሁለቱበሁለቱ መስተዳድርመስተዳድር መካከልመካከል ተደጋጋፊነትተደጋጋፊነት ያለውያለው ግንኙነትግንኙነት መኖርመኖር

አለበትአለበት ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡

ከፍከፍ ብለንብለን ከጠቀስነውከጠቀስነው ምሣሌምሣሌ ሳንወጣሳንወጣ በፌዴራልበፌዴራል በክልልበክልል እናእና በወረዳበወረዳ ደረጃደረጃ ያሉትያሉት የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ግንኙነትግንኙነት

በመርህበመርህ ደረጃናደረጃና በተግባርበተግባር ሲገለጽሲገለጽ ሊወስደውሊወስደው የሚችለውየሚችለው የተለያየየተለያየ መልክመልክ እንመልከት፡፡እንመልከት፡፡ እንበልእንበል በአንድበአንድ ክልልክልል

በሚገኝበሚገኝ ገበያገበያ በተነሳበተነሳ ንግድንግድ ተኮርተኮር ጭቅጭቅጭቅጭቅ ፀበኞችፀበኞች ወደወደ አቅራቢያውአቅራቢያው ፍፍ//ቤትቤት ጉዳያቸውንጉዳያቸውን ይወስዳሉ፡፡ይወስዳሉ፡፡ ጉዳዮጉዳዮ

በአካባቢውበአካባቢው ማለቅማለቅ ያለበትያለበት ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ ዳኞቹዳኞቹ ለክርክሩለክርክሩ መነሻመነሻ ሊሆንሊሆን የቻለውንየቻለውን ንግድንግድ ነክነክ ግጭትግጭት

አስመልክተውአስመልክተው የሚደርሱበትየሚደርሱበት ውሳኔውሳኔ ወይምወይም ብይንብይን በተመሳሳይበተመሳሳይ ሁኔታሁኔታ በአጐራባችበአጐራባች ክልልክልል በሚኖረውበሚኖረው የህዝብየህዝብ

ግንኙነትግንኙነት ላይላይ የራሱየራሱ የሆነየሆነ ተፅዕኖተፅዕኖ ሊኖረውሊኖረው ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ዳኞቹንዳኞቹን በጉዳዩበጉዳዩ ውስንነትውስንነት ሳይዘናጉሳይዘናጉ በክልሉበክልሉ

ሕዝብሕዝብ እናእና በሌሎችበሌሎች ክልሎችክልሎች ህዝቦችህዝቦች መካከልመካከል ሊኖርሊኖር የሚገባውንየሚገባውን የንግድናየንግድና የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ትስስርትስስር ለማፋጠንለማፋጠን

በሚጠቅምበሚጠቅም መልኩመልኩ ውሳኔያቸውንውሳኔያቸውን ወይንምወይንም ብይናቸውንብይናቸውን መቀየስመቀየስ ይኖርባቸዋል፡፡ይኖርባቸዋል፡፡ እንደዚሁምእንደዚሁም ለጊዜውለጊዜው በአንድበአንድ

ክልልክልል ብቻብቻ ተወስኖተወስኖ የሚቀርየሚቀር መስሎመስሎ በሚታይበሚታይ አንድአንድ የንግድየንግድ ጉዳይጉዳይ በተነሳበተነሳ ክርክርክርክር የክልሉየክልሉ ወረዳወረዳ ወይምወይም ከዚያከዚያ

በላይበላይ ያለያለ የፍትህየፍትህ አካልአካል የሚወስነውየሚወስነው ውሳኔውሳኔ ውሎውሎ አድሮአድሮ በፌዴራሉበፌዴራሉ መንግስትመንግስት ስርስር በሚተዳደሩበሚተዳደሩ የንግድናየንግድና

የኢኮኖሚየኢኮኖሚ ግንኙነቶችግንኙነቶች ላይላይ አሉታዊአሉታዊ ተፅዕኖተፅዕኖ እንዳያሳድርእንዳያሳድር ራሱንራሱን የቻለየቻለ ጥንቃቄጥንቃቄ ማድረግማድረግ ይጠበቅባቸዋልይጠበቅባቸዋል ማለትማለት


ወደወደ ሌላሌላ ምሳሌምሳሌ እንለፍናእንለፍና በየደረጃውበየደረጃው ያሉያሉ የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ሰብአዊሰብአዊ መብቶችንመብቶችን በሚመለከትበሚመለከት የሚኖራቸውየሚኖራቸው የየግልየየግል

ስልጣንናስልጣንና ኃላፊነትኃላፊነት አፈጻጸምአፈጻጸም ምንምን ሊሆንሊሆን እንደሚችልእንደሚችል እናስተውል፡፡እናስተውል፡፡ በአንድበአንድ በሚያስከስስበሚያስከስስ ጉዳይጉዳይ በማረሚያበማረሚያ ቤትቤት

እንዲቆይእንዲቆይ የተደረገየተደረገ ዜጋዜጋ በክልሉበክልሉ የወረዳየወረዳ ወይምወይም ከዚያምከዚያም በላይበላይ ባለባለ የፍትህየፍትህ አካልአካል ፊትፊት ቀርቦቀርቦ የሚያገኘውየሚያገኘው ውሳኔውሳኔ

አንድምአንድም በክልሉበክልሉ ተፈጻሚተፈጻሚ የሚሆነውንየሚሆነውን የክልልየክልል ሕገሕገ መንግስትመንግስት መርህመርህ እንደዚሁምእንደዚሁም የተከሰሰበትንየተከሰሰበትን ጉዳይጉዳይ

በሚመለከትበሚመለከት ተፈጻሚነትተፈጻሚነት ያለውያለው የክልልየክልል ሕግሕግ (legislation) (legislation) መሠረትመሠረት እንደሚወሰንእንደሚወሰን ይጠበቃል፡፡ይጠበቃል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ

በፌዴራሉበፌዴራሉ ሕገሕገ መንግስትመንግስት የተካተቱየተካተቱ የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት መርሆዎችመርሆዎች ወይምወይም ለዚሁለዚሁ ዓላማዓላማ ሀገርሀገር አቀፍአቀፍ የህግየህግ ማዕቀፍማዕቀፍ

ለመስጠትለመስጠት የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስትመንግስት በደነገገውበደነገገው ሕግሕግ (Legislative frame work) (Legislative frame work) ስርስር ካልታዩካልታዩ የክልሉየክልሉ ወይምወይም

የወረዳውየወረዳው የፍትህየፍትህ አካልአካል ውሳኔውሳኔ የተሟላየተሟላ ሕገሕገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት አይኖረውም፡፡አይኖረውም፡፡ ስለዚህስለዚህ በተለያዩበተለያዩ የመንግስትየመንግስት

መስተዳድርመስተዳድር አካላትአካላት ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የሚሰጡየሚሰጡ ውሳኔዎችውሳኔዎች ቢያንስቢያንስ በመርህናበመርህና በአፈጻጸምበአፈጻጸም ደረጃደረጃ የሚጣጣሙየሚጣጣሙ መሆንመሆን

144

ይኖርባቸዋል፡፡ይኖርባቸዋል፡፡ ይህንንይህንን እውንእውን ለማድረግለማድረግ የመንግስትየመንግስት መስተዳድሮችመስተዳድሮች ግንኙነትግንኙነት የግዴታየግዴታ ተደጋጋፊተደጋጋፊ (co-(co-

operative Federalism) operative Federalism) መሆንመሆን ይጠበቅበታል፡፡ይጠበቅበታል፡፡ ያለዚያያለዚያ በዘመነበዘመነ ግሎባላይዜሽንግሎባላይዜሽን ቀርቶቀርቶ ከዚህምከዚህም በፊትበፊት

ቢሆንቢሆን ሕብረተሰቡንሕብረተሰቡን በብቃትበብቃት እናእና ወጥነትወጥነት ባለውባለው መንገድመንገድ ለማገልገልለማገልገል የሚቻልየሚቻል አልነበረም፡፡አልነበረም፡፡

የፌዴራሉየፌዴራሉ መንግስት፣መንግስት፣ የክልሎችናየክልሎችና የወረዳዎችየወረዳዎች ግንኙነትግንኙነት በተለይበተለይ በፍትህበፍትህ መስክመስክ የግዴታየግዴታ የተደጋገፈናየተደጋገፈና የተቀናጀየተቀናጀ

እንዲሆንእንዲሆን መጠቆማችንመጠቆማችን ከፌዴራሊዝምከፌዴራሊዝም ንድፈንድፈ--ሀሳብሀሳብ ጋርጋር ያጋጨንያጋጨን ይሆንይሆን? ? ጉዳዩጉዳዩ ጠለቅጠለቅ ሳይሉሳይሉ ከላይከላይ ገጽታውንገጽታውን

ብቻብቻ ለሚመለከቱለሚመለከቱ እውነትምእውነትም ፌዴራሊዝምፌዴራሊዝም የተጣሰየተጣሰ ይመስላቸውይመስላቸው ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ በዘመናዊበዘመናዊ ዓለምዓለም

የየትኛውምየየትኛውም አካባቢአካባቢ ወይምወይም ክልልክልል ሕብረተሰብሕብረተሰብ ተገንጥሎተገንጥሎ ለመኖርለመኖር ቢፈልግምቢፈልግም የማይቻልየማይቻል በመሆኑበመሆኑ የመስተዳድሩየመስተዳድሩ

አካላትአካላት ግንኙነትግንኙነት የግዴታየግዴታ ተደጋጋፊተደጋጋፊ መሆኑመሆኑ አይቀሬአይቀሬ ነው፡፡ነው፡፡ ይህምይህም በተለይበተለይ አንድአንድ የፌዴራልየፌዴራል ስርዓትስርዓት የመጀመሪያውየመጀመሪያው

አስርተአስርተ ዓመታትዓመታት አልፈውአልፈው ሁኔታዎችሁኔታዎች እየሰከኑእየሰከኑ ሲመጡሲመጡ በገዛበገዛ እጁእጁ እየጐላእየጐላ የሚሄድየሚሄድ ሂደትሂደት ነው፡፡ነው፡፡

በዚህበዚህ ረገድረገድ በአገራችንበአገራችን በመንግስትበመንግስት መስተዳድርመስተዳድር አካላትአካላት መካከልመካከል ያለውንያለውን ግንኙነትግንኙነት ተደጋጋፊተደጋጋፊ ለማድረግለማድረግ የፍትህየፍትህ

አካላትአካላት ግንባርግንባር ቀደምቀደም ሚናሚና መጫወትመጫወት አለባቸውአለባቸው ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ ይኸውምይኸውም ሊሆንሊሆን የቻለውየቻለው በተፈጥሮውበተፈጥሮው የህግየህግ

ተርጓሚነትተርጓሚነት ኃላፊነትኃላፊነት የሚጠይቀውየሚጠይቀው ልዩልዩ ተልዕኮተልዕኮ ነው፡፡ነው፡፡ ዳኞችዳኞች እናእና ዓቃቢያነዓቃቢያነ ሕግሕግ የሕገየሕገ--መንግስቱንመንግስቱን ቃላትቃላት ቃልቃል

በቃልበቃል ከመተርጐምከመተርጐም አልፈውአልፈው መንፈሱን፣መንፈሱን፣ ዓላማውን፣ዓላማውን፣ ተልዕኮውንተልዕኮውን ፈልፍለውፈልፍለው ሊያወጡሊያወጡ ስለሚጠበቅባቸውስለሚጠበቅባቸው ነው፡፡ነው፡፡

ይህንንይህንን ማድረግማድረግ ካልቻለካልቻለ ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን ቃልቃል በቃልበቃል አንብቦአንብቦ የአቅሙንየአቅሙን ያህልያህል መረዳትመረዳት ከሚችለውከሚችለው አንድአንድ ተራተራ

ሰውሰው አልተሻሉምአልተሻሉም ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡

በሌላበሌላ አነጋገርአነጋገር ሕብረተሰቡሕብረተሰቡ ከእነሱናከእነሱና ከሙያቸውከሙያቸው የሚጠብቀውንየሚጠብቀውን የተለየየተለየ አገልግሎትአገልግሎት መስጠትመስጠት አልቻለምአልቻለም ማለትማለት


7.ህገ መንግስትን ስለመተርጐም




1.1. ህገህገ መንግስትንመንግስትን በመተርጎምበመተርጎም ዙሪያዙሪያ ስለስለ አሉአሉ አሠራሮችአሠራሮች ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

2.2. ህገህገ መንግስትመንግስት አተርጓጎምአተርጓጎም ዘዴዎችንዘዴዎችን" " ያስረዳሉ፡፡ያስረዳሉ፡፡

3.3. ኢፌድሪኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የአተረጓጎምየአተረጓጎም" " ሥርዓትሥርዓት" " ያብራራሉ፡፡ያብራራሉ፡፡

4.4. ስለስለ ህገህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤናጉባኤና የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የህጎችንየህጎችን ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት በማረጋገጥበማረጋገጥ

በኩልበኩል ስላለባቸውስላለባቸው ኃላፊነትናኃላፊነትና ስልጣንስልጣን ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

5.5. የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም የሚያሻቸውንየሚያሻቸውን ጉዳዮችጉዳዮች ወደወደ ህገህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ

ለመምራትለመምራት ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

145

መግቢያመግቢያ

ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የህጎችየህጎች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ ህግህግ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ማለትማለት ለማንኛውምለማንኛውም ህግ፣ህግ፣ ደንብ፣ደንብ፣ መመሪያመመሪያ እናእና ውሳኔውሳኔ

መሰረትመሰረት ነውነው ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ በየደረጃውበየደረጃው የሚወጡየሚወጡ ህጎች፣ህጎች፣ ደንቦች፣ደንቦች፣ መመሪያዎችናመመሪያዎችና ውሳኔዎችውሳኔዎች ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር

የሚቃረኑየሚቃረኑ መሆንመሆን የለባቸውምየለባቸውም ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ ስለሆነምስለሆነም ገናገና ከመጀመሪያውኑከመጀመሪያውኑ እነዚህንእነዚህን ውሳኔዎችውሳኔዎች የሚወስኑየሚወስኑ አካላትአካላት

ህጎቹ፣ህጎቹ፣ ደንቦቹደንቦቹ ወዘተወዘተ ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር በማይቃረንበማይቃረን መልኩመልኩ የማውጣትየማውጣት ግዴታግዴታ አለባቸውአለባቸው ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡

ስለሆነምስለሆነም ህገመንግስቱንህገመንግስቱን እየተረጎሙ፣እየተረጎሙ፣ የሚወስኑትየሚወስኑት ውሳኔምውሳኔም ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር በሚጣጣምበሚጣጣም መልኩመልኩ መሆኑንመሆኑን

እያረጋገጡእያረጋገጡ እንደሚወስኑእንደሚወስኑ ይጠበቃልይጠበቃል ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ ይሁንናይሁንና እነዚህእነዚህ ውሳኔዎችውሳኔዎች ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር በተጣጣመበተጣጣመ

መልኩመልኩ እንዲወሰኑእንዲወሰኑ ቢጠበቅምቢጠበቅም አንዳንድአንዳንድ ጊዜጊዜ የሚወሰኑየሚወሰኑ ውሳኔዎችውሳኔዎች ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ መንፈስናመንፈስና አላማአላማ ጋርጋር

የተጋጩየተጋጩ ወይምወይም የተቃረኑየተቃረኑ ናቸውናቸው በሚልበሚል ክርክርክርክር ሊነሳሊነሳ ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ውሳኔውውሳኔው ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር ይቃረናልይቃረናል

ወይስወይስ አይቃረንምአይቃረንም በሚልበሚል አለመግባባትአለመግባባት ተነሳተነሳ ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ እንዲህእንዲህ ባለባለ ጊዜጊዜ የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ

ስለሚነሳስለሚነሳ ጉዳዩጉዳዩ ስልጣንስልጣን ላለውናላለውና ለሚወስነውለሚወስነው አካልአካል ይቀርባል፡፡ይቀርባል፡፡

ሕገሕገ- - መንግስትንመንግስትን ጨምሮጨምሮ ማንኛውንምማንኛውንም ህግህግ መተርጐምመተርጐም የራሱየራሱ የሆነየሆነ የመተርጐምየመተርጐም ስርዓት፣ስርዓት፣ ዘዴዘዴ ወይንምወይንም

መርሆዎችመርሆዎች እንዳሉትእንዳሉት ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ ይህንይህን ተግባርተግባር አንዳንዶችአንዳንዶች አርትአርት ነውነው ሲሉሲሉ ሌሎችሌሎች ሳይንስሳይንስ ነውነው የሚሉየሚሉ አሉ፡፡አሉ፡፡

ለማንኛውምለማንኛውም የህግየህግ ድንጋጌድንጋጌ ትርጉምትርጉም የሚያስፈልገውየሚያስፈልገው ግልጽግልጽ ሳይሆንሳይሆን ሲቀርሲቀር ማለትምማለትም ድንጋጌውድንጋጌው አሻሚ፣ከሌሎችአሻሚ፣ከሌሎች

ህጎችህጎች ወይምወይም ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ጋርጋር ግጭትግጭት ሲፈጠርሲፈጠር ወይምወይም መጣጣምመጣጣም ሳይኖርሳይኖር ሲቀርሲቀር ነው፡፡ነው፡፡

ማናቸውምማናቸውም የመተርጐምየመተርጐም ተግባርተግባር መብትንመብትን እንዳይጥስእንዳይጥስ ወይምወይም ከታሰበለትከታሰበለት ትርጐምትርጐም ተቃራኒተቃራኒ የሆነየሆነ ትርጐምትርጐም

እንዳይሰጥእንዳይሰጥ ከፍተኛከፍተኛ ጥንቃቄጥንቃቄ የሚጠይቅየሚጠይቅ ነው፡፡ነው፡፡ በተለይምበተለይም ህገህገ--መንግስትመንግስት ተራተራ ሰነድሰነድ ባለመሆኑባለመሆኑ!!የህግየህግ ሰነድሰነድ ብቻብቻ

ሳይሆንሳይሆን የፖለቲካየፖለቲካ ሰነድሰነድ ወይምወይም የህዝቦችየህዝቦች የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ሰነድሰነድ በመሆኑበመሆኑ በሚተረጉምበትበሚተረጉምበት ወቅትወቅት በርካታበርካታ ጉዳዮችንጉዳዮችን

ከግምትከግምት ማስገባትማስገባት ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡ ይህይህ ብቻምብቻም ሳይሆንሳይሆን ህገህገ--መንግስትመንግስት በአጠቃላይበአጠቃላይ አነጋገርአነጋገር ለረጅምለረጅም ዘመናትዘመናት

እንዲሰራእንዲሰራ ተደርጐተደርጐ የሚደነገግየሚደነገግ ስለሆነስለሆነ ህገመንግስትንህገመንግስትን የመተርጎምየመተርጎም ስልጣንስልጣን ሊኖረውሊኖረው የሚገባውየሚገባው አካልአካል ማንማን ሊሆንሊሆን

እንደሚገባ፣እንደሚገባ፣ እንዲሁምእንዲሁም ህገመንግስትንህገመንግስትን በመተርጎምበመተርጎም ጊዜጊዜ ሊኖረውሊኖረው ስለሚገባውስለሚገባው ሂደትሂደት በግልጽበግልጽ መለመለየትናየትና መወሰንመወሰን

ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ በዚህበዚህ ክፍልክፍል ህገመንግስትንህገመንግስትን የመተርጎምየመተርጎም ስልጣንስልጣን ያላቸውያላቸው አካላትንአካላትን በተመለከተበተመለከተ እንዲሁምእንዲሁም

ከህገመንግስትከህገመንግስት ትርጉምትርጉም ጋርጋር በተያያዘበተያያዘ ሊነሱሊነሱ የሚችሉየሚችሉ ነጥቦችንነጥቦችን ለማንሳትለማንሳት ይሞከራል፡፡ይሞከራል፡፡


146

እያንዳንዱእያንዳንዱ ተማሪተማሪ የክልሉንየክልሉን ወይንምወይንም የሌላየሌላ ክልልክልል ህገህገ--መንግስትመንግስት በማጥናትበማጥናት በአወጣጥበአወጣጥ! ! በማሻሻልበማሻሻል !!

በአተረጓጐምበአተረጓጐም መርህመርህ ላይላይ ከሌሎችከሌሎች ጋርጋር በማነፃፀርበማነፃፀር ጠንካራጠንካራ እናእና ደካማደካማ ጐኑንንጐኑንን ለክፍልለክፍል ተማሪዎችተማሪዎች

ያቀርባሉ፡፡ያቀርባሉ፡፡

7.1. ህገ መንግስት ለምን ይተረጐማል ? ማናቸውምማናቸውም " " ህግህግ ወይምወይም " " ህገህገ--መንግስትመንግስት የመተርጎምየመተርጎም ሥራሥራ" " አንድአንድ መሠረታዊመሠረታዊ ዓላማዓላማ እንዳለውእንዳለው ከላይከላይ

ተገልፆል፡፡ተገልፆል፡፡ ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር ህገህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም የሚሰጠውየሚሰጠው

ሀሀ. . ግልፅግልፅ ለማድረግለማድረግ (Clarity)(Clarity)

ህገህገ መንግስትመንግስት በተፈጥሮበተፈጥሮ ዝርዝርዝርዝር ሕግሕግ ሳይሆንሳይሆን ጥቅልጥቅል ህግህግ እናእና መሠረታዊመሠረታዊ መርህንመርህን የሚደነግግየሚደነግግ

የህጐችየህጐች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ ሕግሕግ ነው፡፡ነው፡፡ ማለትምማለትም ህገህገ መንግስትመንግስት ጥቅልጥቅል ህግህግ እንደመሆኑእንደመሆኑ መጠንመጠን እንደሌሎችእንደሌሎች ህጐችህጐች

በጣምበጣም ግልፅግልፅ ላይሆንላይሆን ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ግልፅግልፅ ያለመሆንያለመሆን የቃላት፣የቃላት፣ የአገላለጽየአገላለጽ ወይንምወይንም የሕጉየሕጉ መንፈስመንፈስ ግልጽነትንግልጽነትን

የሚመለከትየሚመለከት ሊሆንሊሆን ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ህገህገ መንግስትመንግስት ዝርዝርዝርዝር እናእና ተራተራ ከሆኑከሆኑ መርሆዎችመርሆዎች ይልቅይልቅ ውስብስብናውስብስብና አጠቃላይአጠቃላይ በሆኑበሆኑ ጽንሰጽንሰ ኃሳቦችኃሳቦች የተሞላየተሞላ

ነው፡፡ነው፡፡ የህገየህገ መንግስትመንግስት ቋንቋቋንቋ አጠቃላይአጠቃላይ ከመሆኑምከመሆኑም ባሻገርባሻገር የቃላቶቹየቃላቶቹ ተፈጥሮተፈጥሮ እናእና አቀማመጥአቀማመጥ ህገህገ መንግስትንመንግስትን

ከሌሎችከሌሎች ህጐችህጐች በእጅጉበእጅጉ ይለየዋል፡፡ይለየዋል፡፡ እንዲሁምእንዲሁም የስነየስነ ቋንቋቋንቋ ጠበብቶችጠበብቶች እንደሚናገሩትእንደሚናገሩት ቃላትምቃላትም ሆነሆነ ቋንቋቋንቋ ከጊዜከጊዜ

ወደወደ ጊዜጊዜ ያድጋል፣ያድጋል፣ ይሻሻላል፣ይሻሻላል፣ ይቀየራል፡፡ይቀየራል፡፡ ስለሆነምስለሆነም እነዚህንእነዚህን እናእና እነዚህንእነዚህን የመሳሰሉትንየመሳሰሉትን ግልፅግልፅ ለማድረግለማድረግ ሕገሕገ--

መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ስልጣንስልጣን የተሰጠውየተሰጠው አካልአካል የህግየህግ መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ዘዴዎችዘዴዎች ወይምወይም መርህንመርህን

በመጠቀምበመጠቀም ግልፅግልፅ ለማድረግለማድረግ ህገህገ መንግስትንመንግስትን ይተረጉማሉ፡፡ይተረጉማሉ፡፡

ለለ. . ግጭትግጭት // ያለመጣጣምያለመጣጣም / /Inconsitency// /Inconsitency/

አንዳንድአንዳንድ ጊዜጊዜ የተለያዩየተለያዩ የህገየህገ መንግስትመንግስት አንቀጾችአንቀጾች ወይንምወይንም ምዕራፎችምዕራፎች አንዳቸውአንዳቸው ከአንዳቸውከአንዳቸው

ላይጣጣሙላይጣጣሙ ወይምወይም በመከካላቸውበመከካላቸው ግጭትግጭት ሊፈጠርሊፈጠር ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ይህይህ ያለመጣጣምያለመጣጣም ወይምወይም ግጭትግጭት

እንዲጣጣምእንዲጣጣም የሚደረገውየሚደረገው ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን በመተርጐምበመተርጐም ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡ ይህይህ ብቻምብቻም ሳይሆንሳይሆን ህገህገ መንግስትመንግስት

በአብዛኛውበአብዛኛው የአለማችንየአለማችን አገሮችምአገሮችም ሆነሆነ በኛምበኛም አገርአገር የህጐችየህጐች ሁሉሁሉ የበላይየበላይ ህገህገ እንደሆነእንደሆነ አስቀድመንአስቀድመን

ተመልክተናል፡፡ይህተመልክተናል፡፡ይህ የበላይነትየበላይነት የሚረጋገጠውየሚረጋገጠው ከህገከህገ መንግስትመንግስት ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን ህግ፣ህግ፣ ልማዳዊልማዳዊ አሰራር፣አሰራር፣

የመንግስትየመንግስት ውሳኔውሳኔ ወዘተወዘተ ሳይኖርሳይኖር ሲቀርሲቀር ነው፡፡ነው፡፡ ካለምካለም ዋጋዋጋ የማይኖረውየማይኖረው ሲሆንሲሆን ነው፡፡ነው፡፡ ስለዚህስለዚህ ይህንይህን የግጭትየግጭት

መኖርመኖር ወይምወይም ያለመኖርያለመኖር ለማረጋገጥለማረጋገጥ ጉዳዩንጉዳዩን በመመርመርበመመርመር ሕገሕገ መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ስልጣንስልጣን በኢፌድሪበኢፌድሪ

ህገህገ መንግስትመንግስት አንቀጽአንቀጽ 84(2) 84(2) መሠረትመሠረት ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ተሰጥቷታል፡፡ተሰጥቷታል፡፡

147

እስከእስከ አሁንአሁን ያሉትንያሉትን ውሳኔዎችውሳኔዎች ስንመለከትስንመለከት የሕጐችየሕጐች ሕገመንግስታዊሕገመንግስታዊ መሆንመሆን እናእና አለመሆንአለመሆን የሚመረመረውየሚመረመረው

በአንቀጽበአንቀጽ 83 (1) 83 (1) ስርስር እንደተደነገገውእንደተደነገገው የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ጉዳይጉዳይ ክርክርክርክር ሲነሳሲነሳ (Concrete review) (Concrete review) ማለትምማለትም

ጉዳዮችጉዳዮች ወይምወይም ተከሪካሪተከሪካሪ ወገኖችወገኖች ጉዳያቸውጉዳያቸው ለፊዴሬሽንለፊዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ሲያቀርቡሲያቀርቡ ነው፡፡ነው፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ በሕጐችናበሕጐችና

በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ መካከልመካከል ግጭትግጭት ስለመኖሩስለመኖሩ የህገየህገ መንግስትመንግስት ጉዳይጉዳይ ክርክርክርክር ሲቀርብሲቀርብ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት

በኢፊድሪበኢፊድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት አንቀጽአንቀጽ 83(1) 83(1) መሠረትመሠረት ህገህገ መንግስትንመንግስትን በመተርጐምበመተርጐም ውሳኔውሳኔ ይሰጥበታል፡፡ይሰጥበታል፡፡

በመሆኑምበመሆኑም ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ መርህመርህ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን ውሳኔ፣ውሳኔ፣ ህግ፣ህግ፣ ወዘተወዘተ ሲኖርሲኖር በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 83 (1)83 (1)

እንዲሁምእንዲሁም አንቀጽአንቀጽ 9(1) 9(1) እናእና (2) (2) እናእና በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 251/93 251/93 መሠረትመሠረት ዋጋዋጋ የማይኖረውየማይኖረው ስለመሆኑስለመሆኑ ውሳኔውሳኔ

የመስጠትየመስጠት ስልጣንስልጣን የፌዴሬሸንየፌዴሬሸን ምክርምክር ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

ሐሐ. . ክፍተትንክፍተትን ለመዝጋትለመዝጋት

የህገየህገ መንግስትመንግስት ሰነድሰነድ በጣምበጣም በጥቅልበጥቅል አቀማመጥአቀማመጥ ከመቀመጡከመቀመጡ የተነሳየተነሳ ህገህገ መንግስትመንግስት የተወሰኑየተወሰኑ ጉዳዮችንጉዳዮችን ብቻብቻ

ሊዘረዝርሊዘረዝር ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በአብዛኛውንበአብዛኛውን ጉዳዮችጉዳዮች መርህንመርህን ብቻብቻ ሊያስቀምጥሊያስቀምጥ ይችላል፡፡ይችላል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ ዝርዝርዝርዝር ጉዳዮችንጉዳዮችን

ባይዝምባይዝም አጠቃላይአጠቃላይ ይዘቱይዘቱ ወይንምወይንም መንፈሱንመንፈሱን ከሕገከሕገ መንግስቱመንግስቱ በመረዳትበመረዳት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን መተርጐምመተርጐም ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

ለአብነትለአብነት ያህልያህል አጠቃላይአጠቃላይ የኢኮኖሚ፣የኢኮኖሚ፣ የማህበሪዊ፣የማህበሪዊ፣ ባህላዊባህላዊ ፖሊሲዎችፖሊሲዎች ህገህገ መንግስታችንመንግስታችን ከአንቀጽከአንቀጽ 85 85 ቀጥሎቀጥሎ

በምዕራፍበምዕራፍ አስርአስር ስርስር ተለይተውተለይተው በአጭሩበአጭሩ ተቀምጠዋል፡፡ተቀምጠዋል፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ እነዚህእነዚህ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በጣምበጣም ውስንናውስንና ጥቅልጥቅል

ሆነውሆነው በአጠቃላይበአጠቃላይ አቀማመጥአቀማመጥ የተቀመጡየተቀመጡ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ስለሆነምስለሆነም ከነዚህከነዚህ መርህመርህ በመነሳትበመነሳት በዝርዝርበዝርዝር ያልተቀመጡናያልተቀመጡና

ያልተሸፈኑትንያልተሸፈኑትን ጉዳዮችጉዳዮች አጠቃላይአጠቃላይ የሰነዱንየሰነዱን ይዘትይዘት በመፈለግበመፈለግ የመተርጐምየመተርጐም ስልጣንስልጣን ያለውያለው አካልአካል ሊተረጉምሊተረጉም

ይችላል፡፡ይችላል፡፡ በእርግጥበእርግጥ ሕገሕገ መንግስትመንግስት መሻሻልመሻሻል እንደሚችልእንደሚችል ሁሉሁሉ በቀላሉናበቀላሉና በማናቸውምበማናቸውም ጊዜጊዜ የሚሻሻልየሚሻሻል ባለመሆኑባለመሆኑ

በያንዳንዱበያንዳንዱ አገራትአገራት ነባራዊነባራዊ የእድገትየእድገት ሂደትሂደት በሕገበሕገ መንግስትመንግስት ያለተሸፈኑያለተሸፈኑ ጉዳዮችጉዳዮች ትርጉምትርጉም እየተሸፈኑእየተሸፈኑ ይሔዳሉ፡፡ይሔዳሉ፡፡

ለምሳሌለምሳሌ፡፡- - በአሜሪካንበአሜሪካን ህገህገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ ስለስለ “ “Judicial Review” Judicial Review” የሚናገርየሚናገር ግልፅግልፅ ድንጋጌድንጋጌ ባይኖርምባይኖርም

በሂደትበሂደት ይሀይሀ መርህመርህ በፍርድበፍርድ ቤትቤት በመዳበርናበመዳበርና በማደግበማደግ እንደእንደ አንድአንድ ተቀባይነትተቀባይነት ያገኘያገኘ የህገየህገ መንግስትመንግስት መርህመርህ

በአገሪቱበአገሪቱ በማገልገልበማገልገል ላይላይ ይገኛል፡፡ይገኛል፡፡

7.2. ሕገ - መንግስትን የመተርጐም ዓይነቶች

ህገህገ--መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ዓይነቶችዓይነቶች በመደበኛ፣መደበኛበመደበኛ፣መደበኛ ያልሆነያልሆነ እናእና ኢኢ--መደበኛመደበኛ በማለትበማለት እንደቅደምእንደቅደም

ተከተላቸውተከተላቸው “ “Formal ”Formal ”, ", "Informal"Informal" እናእና Non-formalNon-formal ተብለውተብለው ይታወቃሉ፡፡ይታወቃሉ፡፡

መደበኛመደበኛ ማለትማለት ክርክርክርክር ተነስቶተነስቶ የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም በሚያስፈልግበሚያስፈልግ ጊዜ፣ጊዜ፣ ትርጉምትርጉም ለመስጠትለመስጠት ስልጣንስልጣን

በተሰጠውበተሰጠው አካልአካል የሚሰጠውየሚሰጠው ትርጉምትርጉም ነው፡፡ነው፡፡ መደበኛመደበኛ ያልሆነያልሆነ የሚባለውየሚባለው ሕገሕገ መንግስትንመንግስትን ለመፈፀምለመፈፀም በእለትበእለት

148

ተዕለትተዕለት ተግባርተግባር የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለመፈፀምለመፈፀም የሚያከናውኑትየሚያከናውኑት ተግባርተግባር ነው፡፡ነው፡፡ ሌላውሌላው ፍርድፍርድ

ቤቶችቤቶች ለምሳሌለምሳሌ ዋስትናንዋስትናን የሚመለከቱየሚመለከቱ ውሳኔዎች፣ውሳኔዎች፣ በመያዝበመያዝ ትዕዛዝትዕዛዝ " " የንብረትንየንብረትን መብትመብት በማስጠበቅበማስጠበቅ ወዘተወዘተ

የሚወስኑየሚወስኑ የፍርድየፍርድ ቤትቤት ውሳኔዎችውሳኔዎች ኢኢ--መደበኛመደበኛ ውሳኔውሳኔ ነው፡፡ነው፡፡

7.3. ህገ መንግስት ስለሚተረጉሙ አካላት የኢፌዲሪየኢፌዲሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የመተርጐምየመተርጐም ስልጣንስልጣን ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት መስጠቱመስጠቱ ከሌሎችከሌሎች አገሮችአገሮች ጋርጋር

ሲነፃፀርሲነፃፀር የሚደገፍየሚደገፍ ነውነው? ? ለምንለምን??

ህገህገ--መንግስትመንግስት በመተርጐምበመተርጐም ወይንምወይንም በማስፈፀምበማስፈፀም ሂደትሂደት ውስጥውስጥ የፍየፍ//ቤትቤት ሚናሚና ምንድምንድ ነውነው??

ከፍከፍ//ቤትቤት ጉዳዮችጉዳዮች እንዴትእንዴት ለህገለህገ--መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ይመራልይመራል??ወይንምወይንም ይለካልይለካል??

ባለፉትባለፉት ሁለትሁለት አስርተአስርተ አመታትአመታት ህገህገ መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ጥያቄጥያቄ ከፍተኛከፍተኛ ትኩረትትኩረት እያገኘእያገኘ የመጣየመጣ ጉዳይጉዳይ

ሆኗል፡፡ሆኗል፡፡ ህገህገ መንግስትንመንግስትን ማንማን ይተርጉመውይተርጉመው? ? ተርጓሚውተርጓሚው እንዴትእንዴት ይዋቀራልይዋቀራል? ? ምንምን ዓይነትዓይነት ስነስነ ስርዓትስርዓት ይከተላልይከተላል??

የሚሉትንየሚሉትን ጥያቄዎችጥያቄዎች አገሮችአገሮች የየራሳቸውንየየራሳቸውን የታሪክ፣የታሪክ፣ የባህል፣የባህል፣ የፖለቲካየፖለቲካ እናእና የፍልስፍናየፍልስፍና ሁኔታዎችሁኔታዎች ግምትግምት ውስጥውስጥ

እእያስገቡያስገቡ ይወስናሉ፡፡ይወስናሉ፡፡

በዓለማችንበዓለማችን ያለውያለው ሕገሕገ መንግሥትመንግሥት የመተርጐምየመተርጐም ሥርዓትሥርዓት በሁለትበሁለት((ወይምወይም በሶስትበሶስት) ) ዋናዋና ዋናዋና ሥርዓቶችሥርዓቶች

ይከፈላሉ፡፡ይከፈላሉ፡፡ ይኸውምይኸውም የተማከለየተማከለ ሕገሕገ መንግሥትንመንግሥትን የመተርጐምየመተርጐም ስርዓትስርዓት (Centr(Centralized) alized) እናእና ያልተማከለያልተማከለ

(diffused)(diffused)ወይንምወይንም (Decentralized) (Decentralized) ሥርዓት፣ሥርዓት፣ እንዲሁምእንዲሁም የስዌስየስዌስ ሞዴልሞዴል የሚባልየሚባል ከአንደኛውከአንደኛው ስርአትስርአት

ጋርጋር ተቀራራቢተቀራራቢ የሆነየሆነ ስርአትስርአት ናቸው፡፡ናቸው፡፡ አንዳንዶቹአንዳንዶቹ የስዊስየስዊስ ሞዴልንሞዴልን ከተማከለከተማከለ ስርአትስርአት ጋርጋር አጠቃለውአጠቃለው ስለሚያቀርቡትስለሚያቀርቡት

በሁለትበሁለት የሚከፈለውየሚከፈለው በዚህበዚህ ምክንያትምክንያት ነው፡፡ነው፡፡

ሀሀ. . ያልተማከለያልተማከለ ህገህገ -- መንግስትመንግስት የመተርጐምየመተርጐም ስርዓትስርዓት /Decentralized system//Decentralized system/

ያልተማከለያልተማከለ የመተርጐምየመተርጐም ሥርዓትሥርዓት የአሜሪካየአሜሪካ ሥርዓትሥርዓት (American Model) (American Model) ተብሎተብሎ ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ ባልተማከለባልተማከለ

ሕገሕገ መንግሥትንመንግሥትን የመተርጐምየመተርጐም ሥርዓትሥርዓት ሕገሕገ መንግሥትንመንግሥትን የመተርጐምየመተርጐም ሥልጣንሥልጣን የመደበኛየመደበኛ ፍርድፍርድ ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

ማለትምማለትም መደበኛመደበኛ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ማንኛውንምማንኛውንም ሕግሕግ ወይንምወይንም የባለስልጣንየባለስልጣን ውሳኔውሳኔ ከህገከህገ መንግሥቱመንግሥቱ ጋርጋር

የማይጣጣምየማይጣጣም ሆኖሆኖ ሲያገኘውሲያገኘው ተፈፃሚነትተፈፃሚነት እንዳይኖረውእንዳይኖረው የሚያደርግበትየሚያደርግበት ስልጣንስልጣን ይሰጠዋል፡፡ይሰጠዋል፡፡ ያልተማከለውያልተማከለው

ሥርዓትሥርዓት የሚከተሉየሚከተሉ አገራትአገራት ስርስር አሜሪካአሜሪካ፣፣ ህንድ፣ህንድ፣ ጃፓንጃፓን እናእና ካናዳካናዳ የሚጠቀሱየሚጠቀሱ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በእነዚህበእነዚህ አገራትአገራት የህግየህግ

አውጪውንምአውጪውንም ሆነሆነ የአስፈፃሚውየአስፈፃሚው አካልአካል ውሳኔውሳኔ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ አይደለምአይደለም በማለትበማለት ውድቅውድቅ ማድረግማድረግ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

የአስፈፃሚውንናየአስፈፃሚውንና የህግየህግ አውጪውንአውጪውን ተግባርተግባር በዳኝነትበዳኝነት ቁጥጥርቁጥጥር (Subordination) (Subordination) ስርስር ማድረግማድረግ ያስፈልጋልያስፈልጋል

በሚለውበሚለው በተለመደውበተለመደው አስተሳሰብአስተሳሰብ መሰረትመሰረት የመጣየመጣ ሞዴልሞዴል ነው፡፡ነው፡፡

149

ሁሉምሁሉም የህግየህግ መንግስትመንግስት ጥያቄጥያቄ ለመደበኛውለመደበኛው ፍርድፍርድ ቤትቤት የሚቀርብየሚቀርብ ቢሆንምቢሆንም በይዘቱበይዘቱ ግንግን በአገሮቹበአገሮቹ መካከልመካከል

ልዩነትልዩነት አለ፡፡አለ፡፡ አንዳንዶችአንዳንዶች ይህንንይህንን ስልጣንስልጣን በሁሉምበሁሉም ደረጃደረጃ ለሚገኙለሚገኙ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የሚሰጡየሚሰጡ ሲሆንሲሆን ((አሜሪካአሜሪካ))

አንዳንዶችአንዳንዶች ደግሞደግሞ ለከፍተኛለከፍተኛ ወይምወይም ለጠቅላይለጠቅላይ ፍርድፍርድ ቤትቤት የሚሰጡየሚሰጡ ናቸውናቸው ((ምሳሌምሳሌ ህንድህንድ))፡፡፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል

በጉዳዩበጉዳዩ ላይላይ የጠቅላይየጠቅላይ ፍርድፍርድ ቤትቤት ብቻብቻ ውሳኔውሳኔ እንዲሰጥበትእንዲሰጥበት የሚያደርጉምየሚያደርጉም አሉአሉ ((ምሳሌምሳሌ አየርላንድአየርላንድ))፡፡፡፡

ለለ . . የስዊስየስዊስ ሞዴልሞዴል

ይህይህ ሞዴልሞዴል ከመጀመሪያውከመጀመሪያው ስርአትስርአት ጋርጋር የሚቀራረብየሚቀራረብ ነው፡፡ነው፡፡ የፍርድየፍርድ ቤትቤት አካልአካል የሆነውየሆነው የፌዴራልየፌዴራል ከፍተኛውከፍተኛው ፍርድፍርድ

ቤትቤት በካንቶኖችበካንቶኖች //የስዊስየስዊስ ፌዴሬሽንፌዴሬሽን አባላትአባላት የሆኑየሆኑ ራስራስ ገዝገዝ ግዛቶችግዛቶች/ / የሚወጡየሚወጡ ሕግጋትሕግጋት ሕገሕገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ላይላይ

ስልጣንስልጣን አለው፡፡አለው፡፡ ማለትምማለትም ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር የሚጋጩየሚጋጩ ወይምወይም የሚቃረኑየሚቃረኑ ናቸውናቸው በማለትበማለት ሊሽራቸውሊሽራቸው ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ይሁንናይሁንና ፍርድፍርድ ቤቱቤቱ በፌዴራልበፌዴራል ሕግጋትሕግጋት ላይላይ ግንግን ይህይህ ዓይነቱዓይነቱ ሥልጣንሥልጣን የለውም፡፡የለውም፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ የፌዴራልየፌዴራል

ከፍተኛውከፍተኛው ፍፍ//ቤትቤት በፌዴራልበፌዴራል እናእና በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል ወይምወይም በክልልበክልል መንግስታትመንግስታት መካከልመካከል በሚነሱበሚነሱ

የሥልጣንየሥልጣን ክልልክልል ግጭቶችግጭቶች ላይላይ የዳኝነትየዳኝነት ሥልጣንሥልጣን ያለውያለው ሲሆንሲሆን! ! በዜጐችበዜጐች ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ መብቶችመብቶች ላይላይ

ተመስርተውተመስርተው በሚነሱበሚነሱ አቤቱታዎችአቤቱታዎች ላይምላይም የዳኝነትየዳኝነት ሥልጣንሥልጣን ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ በእነዚህበእነዚህ ሁሉሁሉ ሁኔታዎችሁኔታዎች ፍፍ//ቤቱቤቱ

የሚጠቀመውየሚጠቀመው በፌዴራልበፌዴራል ምክርምክር ቤቱቤቱ የወጡየወጡ ሕግጋትንሕግጋትን እናእና ገዢገዢ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን እንዲሁምእንዲሁም በምበም//ቤቱቤቱ የፀደቁየፀደቁ ዓለምዓለም

ዓቀፍዓቀፍ ሥምምነቶችሥምምነቶች ነው፡፡ነው፡፡ ፍርድፍርድ ቤቱቤቱ የፌዴራልየፌዴራል ህጎችንህጎችን ህገመንግሰታዊነትህገመንግሰታዊነት የመመልከትየመመልከት ስልጣንስልጣን እንዳይኖረውእንዳይኖረው

የተደረገበትየተደረገበት ምክንያትምምክንያትም የስዊስየስዊስ ሕዝቦችሕዝቦች በፌዴራልበፌዴራል የሕግየሕግ ማውጣትማውጣት ሥልጣንሥልጣን እናእና በፌዴራልበፌዴራል ሕግጋትሕግጋት ላይላይ

በውሳኔበውሳኔ ሕዝብሕዝብ //ማለትምማለትም አስገዳጅአስገዳጅ ወይምወይም አማራጭአማራጭ ሕዝበሕዝበ ውሳኔውሳኔ እናእና በሕዝባዊበሕዝባዊ ተነሳሽነቶችተነሳሽነቶች አማካኝነትአማካኝነት

ቀጥተኛቀጥተኛ የፖለቲካየፖለቲካ ቁጥጥርቁጥጥር ማድረግማድረግ ስለሚችሉስለሚችሉ ነው፡፡ነው፡፡ ስለሆነምስለሆነም በስዊዘርላንድበስዊዘርላንድ የፌዴራልየፌዴራል ሕግጋትሕግጋት ሕገሕገ

መንግስታዊነትመንግስታዊነት አስመልክቶአስመልክቶ የመተርጎምየመተርጎም ሥልጣንሥልጣን ያላቸውያላቸው ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ሣይሆኑሣይሆኑ ሕዝቡሕዝቡ ነው፡፡ነው፡፡

ሐሐ. . የተማከለየተማከለ ህገህገ -- መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም ስርዓትስርዓት /Centralized System//Centralized System/

የተማከለየተማከለ ሕገሕገ መንግሥትንመንግሥትን የመተርጐምየመተርጐም ሥርዓትሥርዓት ከሁለተኛውከሁለተኛው የአለምየአለም ጦርነትጦርነት በኃላበኃላ በአውስትራሊያዊውበአውስትራሊያዊው ምሁርምሁር

ሐንሰሐንሰ ኬልሰንኬልሰን በአውስትራሊያበአውስትራሊያ እየዳበረእየዳበረ የመጣየመጣ ሥርዓትሥርዓት በመቀጠልምበመቀጠልም ከእንግሊዝከእንግሊዝ እናእና ከፈረንሳይከፈረንሳይ በስተቀርበስተቀር

በሌሎችበሌሎች አውሮፖአውሮፖ አገሮችአገሮች ተቀባይነትተቀባይነት ያገኘያገኘ ሥርዓትሥርዓት ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ስርዓትስርዓት የሕገየሕገ መንግሥትመንግሥት ፍርድፍርድ ቤትንቤትን የሚጠቀምየሚጠቀም

ሥርዓትሥርዓት ነው፡፡ነው፡፡ አብዛኛውንአብዛኛውን ጊዜጊዜ የጀርመንየጀርመን የሕገየሕገ መንግሥትመንግሥት ፍርድፍርድ ቤትቤት እንደአብነትእንደአብነት ይጠቀሳል፡፡ይጠቀሳል፡፡ በተማከለውበተማከለው

ሥርዓትሥርዓት ስርስር ጀርመንጀርመን፣፣ አውስትራሊያአውስትራሊያ የምስራቅየምስራቅ እናእና የሴንትራልየሴንትራል አውሮፖአውሮፖ አገራትአገራት እናእና ደቡብደቡብ አፍሪካአፍሪካ ይገኙበታል፡፡ይገኙበታል፡፡

ጀርመንጀርመን በዚህበዚህ አይነተኛአይነተኛ ምሳሌምሳሌ ናት፡፡ናት፡፡ ይህይህ ፍርድፍርድ ቤትቤት ከመደበኛከመደበኛ ፍርድፍርድ ቤትቤት በተለየበተለየ መልኩመልኩ ከፍተኛከፍተኛ ዋጋዋጋ ያላቸውያላቸው

ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ጉዳዮችንጉዳዮችን በጭብጥነትበጭብጥነት ይዞይዞ የሚመረምርየሚመረምር ልዩልዩ ፍርድፍርድ ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡ እንደእንደ መጀመሪያውመጀመሪያው የፍርድየፍርድ

150

አይነትአይነት ቤትቤት ስነስነ ስርዓትስርዓት ሳይሆንሳይሆን ልዩልዩ ስነስነ ስርዓትንስርዓትን የሚከተልየሚከተል ነው፡፡ነው፡፡ መደበኛመደበኛ ወይምወይም ሌሎችሌሎች ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የህገየህገ

መንግስትመንግስት ጥያቄጥያቄ ((ትርጉምትርጉም) ) ሲገጥሟቸውሲገጥሟቸው መመሪያመመሪያ እንዲሰጥበትእንዲሰጥበት ጉዳዩንጉዳዩን የሚልኩትምየሚልኩትም ለዚሁለዚሁ ፍርድፍርድ ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

ዳኞችዳኞች ለተወሰነውለተወሰነው ጊዜጊዜ በተለያዩበተለያዩ አካላትአካላት ሲመረጡ፤ሲመረጡ፤ በዚህበዚህ ፍርድፍርድ ቤትቤት ለለ 12 12 ዓመታትዓመታት የሚያገለግሉየሚያገለግሉ 16 16 ዳኞችንዳኞችን

ሁለትሁለት ምክርምክር ቤቶችቤቶች (Bundsr(Bundsrat) at) እናእና (Bondstag) (Bondstag) የሚሾሟቸውየሚሾሟቸው ናቸው፡፡ናቸው፡፡ የልዩየልዩ ፍርድፍርድ ቤቱቤቱ መሰረቱምመሰረቱም

ያለፈውያለፈው ኢኢ--ፍትሐዊፍትሐዊ የአገዛዝየአገዛዝ ዘመንዘመን (‘unjust regime) (‘unjust regime) ተመልሶተመልሶ እንዳይመጣእንዳይመጣ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ((በጀርመንበጀርመን

Basic Law) Basic Law) ለማስጠበቅለማስጠበቅ ነው፡፡ነው፡፡

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ አቋምአቋም

ከፍከፍ ሲልሲል ከተመለከትናቸውከተመለከትናቸው ጥቅልጥቅል ሞዴሎችሞዴሎች የኢትዮጵያውየኢትዮጵያው አቋምአቋም የተለየየተለየ ነው፡፡ነው፡፡ በዚህበዚህ ጉዳይጉዳይ ላይላይ

ልዩነቶችልዩነቶች የሚነሱትየሚነሱት ከየአገሩከየአገሩ የግልየግል ተጨባጭተጨባጭ ሁኔታሁኔታ በመነሳትበመነሳት በመሆኑበመሆኑ የእያንዳንዱየእያንዳንዱ አገርአገር በራሱበራሱ የተለየየተለየ

እንደመሆኑእንደመሆኑ መጠንመጠን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሞዴልምሞዴልም ከአገሪቱከአገሪቱ ተጨባጭተጨባጭ ሁኔታሁኔታ በመነሳትበመነሳት የተቀረጸየተቀረጸ ነው፡፡ነው፡፡ ይኸውምይኸውም

በህገመንግስቱበህገመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 62(1) 62(1) እንደተመለከተው፣እንደተመለከተው፣ እንዲሁምእንዲሁም አንቀጽአንቀጽ 83(1) 83(1) እንደተደነገገውእንደተደነገገው ሕገመንግስቱንሕገመንግስቱን

የመተርጎምየመተርጎም ስልጣንስልጣን ያለውያለው መደበኛመደበኛ ፍርድፍርድ ቤትቤት ወይምወይም ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ፍፍ//ቤትቤት ሣይሆንሣይሆን ከፌዴራልከፌዴራል ምም//ቤቶችቤቶች

አንዱአንዱ የሆነውየሆነው የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ነው፡፡ነው፡፡

ይሁንናይሁንና የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ትርጉምትርጉም ሥራሥራ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ብቻብቻ የሚሰራየሚሰራ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ከእርሱከእርሱ

በተጨማሪበተጨማሪ ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችንክርክሮችን የማጣራትየማጣራት እናእና የውሳኔየውሳኔ ሐሳቦችንሐሳቦችን ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት የማቅረብየማቅረብ

ሥልጣንሥልጣን የተሰጠውንየተሰጠውን የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ጉዳዮችጉዳዮች አጣሪአጣሪ ጉባኤምጉባኤም በህገመንግስቱበህገመንግስቱ አንቀጽአንቀጽ 82(1) 82(1) መሰረትመሰረት

ተቋቁሟል፡፡ተቋቁሟል፡፡ በሁሉምበሁሉም ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችክርክሮች ላይላይ የመወሰንየመወሰን ሥልጣንሥልጣን ያለውያለው የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት ቢሆንምቢሆንም!!

ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችንክርክሮችን በቅድሚያበቅድሚያ የማጣራቱየማጣራቱ ስራስራ በሕገበሕገ መንግስቱመንግስቱ በተቋቋመውበተቋቋመው የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች

አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ይሰራል፡፡ይሰራል፡፡

የሕገየሕገ መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ አሥራአሥራ አንድአንድ አባላትአባላት ያሉትያሉት ነው፡፡ነው፡፡ ሰብሳቢውናሰብሳቢውና ምክትልምክትል

ሰብሳቢውሰብሳቢው የፌዴራልየፌዴራል ጠቅላይጠቅላይ ፍርድፍርድ ቤትቤት ፕሬዚዳንትናፕሬዚዳንትና ምክትልምክትል ፕሬዚዳንትፕሬዚዳንት ሲሆኑ፣ሲሆኑ፣ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ

በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ተመርጠውተመርጠው በሪፐብሊኩበሪፐብሊኩ ፕሬዚዳንትፕሬዚዳንት የሚሾሙየሚሾሙ 6 6 የህግየህግ ባለሙያዎችባለሙያዎች እናእና ከፌዴሬሽንከፌዴሬሽን

ምክርምክር ቤትቤት የሚውጣጡየሚውጣጡ ሶስትሶስት አባላትአባላት ያሉበትያሉበት ነው፡፡ነው፡፡ ((አንቀጽአንቀጽ 82(2)) 82(2))

ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ብሔር፣ብሔር፣ ብሔረሰቦችብሔረሰቦች እናእና ህዝቦችህዝቦች ተስማምተውተስማምተው ሲያወጡትሲያወጡት የህግየህግ ጉዳዮችንጉዳዮችን

የተመለከቱየተመለከቱ ከመሆናቸውከመሆናቸው በተጨማሪበተጨማሪ የተበላሸውንየተበላሸውን የታሪክ፣የታሪክ፣ ባህል፣ባህል፣ ፖለቲካ፣ፖለቲካ፣ ማህበራዊማህበራዊ ግንኙነትግንኙነት በአዲስበአዲስ መልክመልክ

ለማደስለማደስ መስማማታቸውንመስማማታቸውን በሌላበሌላ ፅሁፍፅሁፍ ተመልክተናል፡፡ተመልክተናል፡፡ ስለሆነምስለሆነም የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ጉዳይጉዳይ የህግየህግ ጉዳይጉዳይ ብቻብቻ

ሳይሆንሳይሆን ከህግከህግ በላይበላይ የሆኑየሆኑ ጉዳዮችንጉዳዮችን የያዘየያዘ ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን መተርጐምመተርጐም ቢያስፈልግቢያስፈልግ ራሳቸውራሳቸው

151

ሊሚወክሉትሊሚወክሉት ነገርነገር ግንግን በታዋቂበታዋቂ የህግየህግ ባለሙያዎችባለሙያዎች በሚታገዝበሚታገዝ የፌዴሬሸንየፌዴሬሸን ምክርምክር ቤትቤት እንዲተረጐምእንዲተረጐም ማድረግማድረግ

ተገቢተገቢ ነውነው በሚልበሚል የተመረጠየተመረጠ ስርአትስርአት ነው፡፡ነው፡፡

በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ህገመንግስትንህገመንግስትን የመተርጎምየመተርጎም ጉዳይጉዳይ ከመደበኛከመደበኛ ፍርድፍርድ ቤትቤት ለምንለምን ይወጣልይወጣል? ? በሚልበሚል አንዳንድአንዳንድ ምሁራንምሁራን

ጥያቄጥያቄ እንደሚያነሱእንደሚያነሱ ይታወቃል፡፡ይታወቃል፡፡ ይሁንናይሁንና በዚህበዚህ ሰነድሰነድ እንደተመለከትነውእንደተመለከትነው የተማከለውንየተማከለውን ስርአትስርአት የሚከተሉየሚከተሉ

እንደጀርመንእንደጀርመን ያሉያሉ አገሮችአገሮች መደበኛመደበኛ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ህገመንግስትንህገመንግስትን የመተርጎምየመተርጎም ስልጣንስልጣን የላቸውም፡፡የላቸውም፡፡ ህገመንግስትንህገመንግስትን

ለመተርጎምለመተርጎም ተብለውተብለው የተቋቋሙየተቋቋሙ የህገየህገ መንግስትመንግስት ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ ማለትምማለትም ህገህገ መንግስትንመንግስትን የመተርጐምየመተርጐም

ስልጣንስልጣን የፍርድየፍርድ ቤቶችቤቶች ሳይሆንሳይሆን የህገየህገ መንግሥትመንግሥት ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የህገየህገ መንግስትንመንግስትን ትርጉምትርጉም

ለፍርድለፍርድ ቤትቤት ያለመተውያለመተው ከኢትዮጵያከኢትዮጵያ በፊትበፊት በርካታበርካታ የዳበረየዳበረ ዲሞክራሲዲሞክራሲ ያለባቸውያለባቸው አገሮችአገሮች ዘንድዘንድ ተቀባይነትተቀባይነት ያገኘያገኘ

በመሆኑበመሆኑ እንደልዩእንደልዩ ሁኔታሁኔታ ሊቆጠርሊቆጠር የሚገባውየሚገባው አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይልቁንምይልቁንም መሠረታዊውመሠረታዊው ነገርነገር ከሌላኛውከሌላኛው አንዱአንዱ

ሲመረጥሲመረጥ ምክንያቶቹ፣ምክንያቶቹ፣ የአገራትየአገራት የታሪክየታሪክ እድገት፣እድገት፣ የህገየህገ መንግሥትመንግሥት ትርጉምትርጉም ታሪካዊታሪካዊ አመጣጥንአመጣጥን እናእና የህገየህገ

መንግስቱንመንግስቱን የተለዩየተለዩ ባህሪባህሪ ከግምትከግምት ማስገባትንማስገባትን ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን አንቀፅአንቀፅ 88፣፣ 61 61 ስንመለከትስንመለከት

የስልጣኑየስልጣኑ ባለቤትባለቤት የተመረጠውየተመረጠው በአግባቡበአግባቡ ምክንያታዊምክንያታዊ በሆነበሆነ መልኩመልኩ መሆኑንመሆኑን እንረዳለን፡፡እንረዳለን፡፡

7.4. የኢፊድሪ ህገ መንግስት አተረጓጐም ሂደት እና የፌዴሬሽን ምክር ቤት ሚና

የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ በሚነሳበትበሚነሳበት ጊዜጊዜ በመጀመሪያበመጀመሪያ የሚቀርበውየሚቀርበው ለህገመንግስትለህገመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ እንደሆነእንደሆነ

ህገመንግስቱምህገመንግስቱም ሆነሆነ ዝርዝርዝርዝር ህጎችህጎች ሲነበቡሲነበቡ የሚያስረዱትየሚያስረዱት ነው፡፡ነው፡፡ ይሁንናይሁንና ምንምን አይነትአይነት ጉዳይጉዳይ ነውነው ‹ ‹የህገመንግስትየህገመንግስት

ትርጉምትርጉም› › በሚልበሚል ማእቀፍማእቀፍ ውስጥውስጥ ጥያቄጥያቄ ሊቀርብበትሊቀርብበት የሚችለውየሚችለው ጉዳይጉዳይ የሚለውንየሚለውን በሚመለከትበሚመለከት ግልጽግልጽ ግንዛቤግንዛቤ

ሊያዝሊያዝ ይገባል፡፡ይገባል፡፡

አንቀፅአንቀፅ 83(1) 83(1) ርዕሱርዕሱ ህገህገ መንግስትንመንግስትን ስለመተርጐምስለመተርጐም በሚለውበሚለው ውስጥውስጥ የትርጉምየትርጉም ጥያቄጥያቄ ሊነሳሊነሳ የሚችለውየሚችለው

ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ክርክርክርክር ሲነሳሲነሳ እንደሚሆንእንደሚሆን ያመለክታል፡፡ያመለክታል፡፡ ክርክርክርክር ባልተነሳበትባልተነሳበት ጊዜጊዜ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን መተርጐምመተርጐም

‘‘Abstract Review’ Abstract Review’ ሊባልሊባል የሚችልየሚችል ሆኖሆኖ አንድንአንድን ጉዳይጉዳይ ((ክርክርክርክር) ) በመጥቀስበመጥቀስ የሚፈፀምየሚፈፀም አይሆንም፡፡አይሆንም፡፡

ክርክርክርክር ላይላይ ተመስርቶተመስርቶ የሚሰጥየሚሰጥ ትርጉምትርጉም Objective Review Objective Review ተብሎተብሎ ይጣራል፡፡ይጣራል፡፡ ይሁንናይሁንና ክርክሩክርክሩ በአሜሪካበአሜሪካ

እንዳለውእንዳለው በፍርድበፍርድ ቤትቤት በሚነሳበሚነሳ ክርክርክርክር መነሻመነሻ ብቻብቻ እንዳልሆነእንዳልሆነ በቀጣይነትበቀጣይነት ከወጡትከወጡት ዝርዝርዝርዝር ህጎችህጎች መረዳትመረዳት

እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡

ህገመንግስቱንህገመንግስቱን ተከትሎተከትሎ የህገመንግስትየህገመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤንጉባኤን ለማቋቋምለማቋቋም አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 250/93250/93፣፣ እንዲሁምእንዲሁም

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትንቤትን ለማጠናከርለማጠናከር በወጣውበወጣው አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 251/93 251/93 ላይላይ ዘርዘርዘርዘር ያሉያሉ ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን

እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡

152

በህገመንግስቱምበህገመንግስቱም ሆነሆነ በዝርዝርበዝርዝር ህጎቹህጎቹ ቃልቃል በቃልበቃል እንደተቀመጠውእንደተቀመጠው አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ጉዳዮችንጉዳዮችን

አጣርቶአጣርቶ ለምክርለምክር ቤቱቤቱ እንደሚያቀርብእንደሚያቀርብ ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ ይሁንናይሁንና ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ጉዳዮችንጉዳዮችን የማጣራትየማጣራት ስራስራ

የሚጀምረውየሚጀምረው በምንበምን ሁኔታሁኔታ እንደሆነእንደሆነ በግልጽበግልጽ አያስቀምጥም፡፡አያስቀምጥም፡፡ እርግጥእርግጥ በዚያውበዚያው ህገመንግስትህገመንግስት ንኡስንኡስ አንቀጽአንቀጽ 22

ላይላይ ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር ይቃረናሉይቃረናሉ በሚልበሚል ጥያቄጥያቄ ሲቀርብለትሲቀርብለት መርምሮመርምሮ ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤቱቤቱ እንደሚያቀርብእንደሚያቀርብ

ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ከዚህከዚህ በመነሳትበመነሳት የህገመንግስትየህገመንግስት ክርክርክርክር ጥያቄጥያቄ ስለሆነምስለሆነም የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም

ጥያቄጥያቄ የሚነሳውናየሚነሳውና የሚታየውየሚታየው ሌሎችሌሎች ህጎችህጎች ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረኑየሚቃረኑ በሆነበሆነ ጊዜጊዜ ነውነው ወደሚልወደሚል ድምዳሜድምዳሜ

ያመራል፡፡ያመራል፡፡ በዚሁበዚሁ አዋጅአዋጅ ላይላይ ለአጣሪለአጣሪ ጉባኤውጉባኤው አቤቱታአቤቱታ የሚቀርቡበትንየሚቀርቡበትን መንገድመንገድ በሚመለከትበሚመለከት የቀረቡትንየቀረቡትን ዝርዝርዝርዝር

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ስንመለከትምስንመለከትም ከዚህከዚህ በላይበላይ ከተቀመጠውከተቀመጠው የተለየየተለየ ድምዳሜድምዳሜ ላይላይ አንደርስም፡፡አንደርስም፡፡

ለህገመንግስትለህገመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ ሊቀርብሊቀርብ የሚችለውየሚችለው በሶስትበሶስት መንገዶችመንገዶች እንደሆነእንደሆነ

ከአዋጅከአዋጅ ቁጥርቁጥር 250 250 መረዳትመረዳት እንችላለን፡፡እንችላለን፡፡

1.1. በፍርድበፍርድ ቤትቤት ክርክርክርክር ያለያለ እንደሆነእንደሆነ በፍርድበፍርድ ቤቱቤቱ ወይምወይም ከተከራካሪዎችከተከራካሪዎች በአንዱበአንዱ ሊቀርብሊቀርብ እንደሚችልእንደሚችል

በህገመንግስቱምበህገመንግስቱም ሆነሆነ በዝርዝርበዝርዝር ህጉህጉ ላይላይ ተቀምጦተቀምጦ እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡ ((አንቀጽአንቀጽ 21) 21) በፍርድበፍርድ ቤትቤት

የህገመንግስትየህገመንግስት ክርክርክርክር ጉዳይጉዳይ ሊነሳሊነሳ የሚችለውየሚችለው እንዴትእንዴት ነውነው የሚለውንየሚለውን በሚመለከትበሚመለከት አንደኛውአንደኛው አማራጭአማራጭ

ጉዳዩንጉዳዩን ፍርድፍርድ ቤትቤት ሊፈታሊፈታ የሚገባውየሚገባው ዝርዝርዝርዝር ህጎችንህጎችን መሰረትመሰረት አድርጎአድርጎ ነው፡፡ነው፡፡ ስለሆነምስለሆነም አንዱአንዱ ጥያቄጥያቄ

ሊነሳበትሊነሳበት የሚችልበትየሚችልበት ሁኔታሁኔታ ዝርዝርዝርዝር ህጎችህጎች በህገመንግስቱበህገመንግስቱ ከተቀመጠውከተቀመጠው መብትመብት ጋርጋር ይጋጫሉይጋጫሉ በሚልበሚል

ክርክርክርክር የተነሳየተነሳ እንደሆነእንደሆነ ነው፡፤ነው፡፤ ከዚህከዚህ ውጭውጭ ፍርድፍርድ ቤትቤት ወደአጣሪወደአጣሪ ጉባኤውጉባኤው ጉዳዮችንጉዳዮችን የሚልክበትየሚልክበት ሁኔታሁኔታ

አይታይም፡፡አይታይም፡፡ አንድአንድ የህገመንግስትየህገመንግስት ድንጋጌንድንጋጌን በሚመለከትበሚመለከት ተጠቅሶተጠቅሶ የሚደረግየሚደረግ ክርክርክርክር ካለካለ ይህንንይህንን

በሚመለከትበሚመለከት ፍርድፍርድ ቤቱቤቱ የራሱንየራሱን ትርጉምትርጉም ሰጥቶሰጥቶ ውሳኔውሳኔ ከመስጠትከመስጠት የሚያግደውየሚያግደው አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይሁንናይሁንና

ፍርድፍርድ ቤቱቤቱ ህገመንግስቱንህገመንግስቱን በመተርጎምበመተርጎም የሚሰጠውንየሚሰጠውን ውሳኔውሳኔ በሚመለከትበሚመለከት ተከራካሪውተከራካሪው ወገንወገን ቅሬታቅሬታ

ካለውናካለውና ህገመንግስቱህገመንግስቱ ባግባቡባግባቡ አልተተረጎመምአልተተረጎመም ብሎብሎ የሚያምንየሚያምን ከሆነከሆነ ጉዳዩንጉዳዩን ለአጣሪለአጣሪ ጉባኤውጉባኤው

ሊያቀርብሊያቀርብ ይችላል፡፡ይችላል፡፡

2.2. ሁለተኛውሁለተኛው አማራጭአማራጭ ለፍርድለፍርድ ቤትቤት ክርክርክርክር ባይቀርብምባይቀርብም በማንኛውምበማንኛውም የመንግስትየመንግስት አካልአካል የተሰጠየተሰጠ ውሳኔውሳኔ

መብቴመብቴ ተጣሰተጣሰ ብሎብሎ በሚቀርብበሚቀርብ ማመልከቻ፣ማመልከቻ፣ በአንቀጽበአንቀጽ 23 23 ከፍርድከፍርድ ቤትቤት ውጭምውጭም ቢሆንቢሆን ጥያቄውጥያቄው መብቴመብቴ

ተጣሰተጣሰ በሚልበሚል ወገንወገን ለአጣሪለአጣሪ ኮሚቴውኮሚቴው እንደሚቀርብእንደሚቀርብ ያመለክታል፡፡ያመለክታል፡፡

3.3. የፌዴራልየፌዴራል ወይምወይም የክልልየክልል ምክርምክር ቤትቤት ከአንድከአንድ ሶስተኛሶስተኛ አባላትአባላት በላይበላይ በሆኑበሆኑ ወይምወይም በአስፈጻሚውበአስፈጻሚው አካልአካል

ህገመንግስቱንህገመንግስቱን ትርጉምትርጉም የሚመለከትየሚመለከት ጥያቄጥያቄ ሲቀርብሲቀርብ ነው፡፡አንቀጽነው፡፡አንቀጽ 23 (4) 23 (4) በፍርድበፍርድ ሊወሰንሊወሰን የማይችልየማይችል

የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ አንድአንድ ሶስተኛሶስተኛ በሆኑበሆኑ የፌዴራልየፌዴራል ወይምወይም የክልልየክልል ምክርምክር ቤትቤት አባላትአባላት ወይምወይም

በአስፈጻሚውበአስፈጻሚው አካልአካል ሊቀርብሊቀርብ ይችላል፡፡ይችላል፡፡

153

በዚህበዚህ ድንጋጌድንጋጌ አንድንአንድን ህግህግ ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር ተቃራኒተቃራኒ በሚሆንበትበሚሆንበት ጊዜጊዜ ማቅረብማቅረብ እንደሚቻልእንደሚቻል በህገመንግስቱበህገመንግስቱ

ቢቀርብም፣ቢቀርብም፣ በዚህበዚህ ዝርዝርዝርዝር ህግህግ ውስጥውስጥ ግንግን ህጉህጉ ተቃራኒተቃራኒ በሚሆንበትበሚሆንበት ጊዜጊዜ ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ጥያቄጥያቄ ሊነሳሊነሳ

እንደሚችልእንደሚችል አያመለክትም፡፡አያመለክትም፡፡ ይሁንናይሁንና ከዚህከዚህ በላይበላይ ከቀረበውከቀረበው አጠቃላይአጠቃላይ ክርክርክርክር በመነሳትበመነሳት የህገመንግስትየህገመንግስት ትርጉምትርጉም

ጥያቄጥያቄ ዝርዝርዝርዝር ህግምህግም ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር ሲጋጭሲጋጭ ሊነሳሊነሳ እንደሚችልእንደሚችል ታሳቢታሳቢ ባደረገባደረገ መልኩመልኩ የቀረበየቀረበ ስለሆነ፣ስለሆነ፣ ህግህግ

ማለትማለት ምንድነውምንድነው የሚለውንየሚለውን ማየትማየት አስፈላጊአስፈላጊ ነው፡፡ነው፡፡

ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር ህግህግ ምንድነውምንድነው የሚለውንየሚለውን በዝርዝርበዝርዝር ህጎቹህጎቹ ትርጉምትርጉም ለመስጠትለመስጠት ተሞክሯል፡፡ተሞክሯል፡፡ እዚህእዚህ ላይላይ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን

ምክርምክር ቤትቤት ማጠናከሪያማጠናከሪያ አዋጅአዋጅ እናእና በአጣሪበአጣሪ ጉባኤጉባኤ ማቋቋሚያማቋቋሚያ አዋጅአዋጅ መካከልመካከል ህግንህግን ከመተርጎምከመተርጎም አንጻርአንጻር ልዩነቶችልዩነቶች

እንዳሉእንዳሉ መረዳትመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ማጠናከሪያማጠናከሪያ አዋጅአዋጅ ህግህግ ማለትማለት አዋጅን፣አዋጅን፣ ደንብን፣ደንብን፣ መመሪያንመመሪያን

የሚያካትትየሚያካትት ተደርጎተደርጎ ሲተረጎም፣ሲተረጎም፣ በአጣሪበአጣሪ ጉባኤውጉባኤው ማቋቋሚያማቋቋሚያ አዋጅአዋጅ ላይላይ ግንግን መመሪያንመመሪያን አያካትትም፡፡አያካትትም፡፡ ይሁንናይሁንና

አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 251 251 የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ማጠናቀሪያማጠናቀሪያ አዋጅአዋጅ ከከ 250 250 ቀጥሎቀጥሎ የወጣየወጣ ስለሆነስለሆነ ገዢገዢ የሚሆነውየሚሆነው ይህይህ ህግህግ

ነውነው ሊባልሊባል ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በዚህበዚህ አዋጅአዋጅ አንቀጽአንቀጽ 17(2) 17(2) ውስጥውስጥ ደግሞደግሞ አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው ከህገመንግስቱከህገመንግስቱ ጋርጋር ይቃረናልይቃረናል ተብሎተብሎ

የሚቀርብለትንየሚቀርብለትን ህግህግ ወይምወይም የመንግስትየመንግስት ባለስልጣንባለስልጣን ውሳኔውሳኔ የሚልየሚል ነገርነገር አለው፡፡አለው፡፡ የመንግስትየመንግስት ባለስልጣንባለስልጣን ውሳኔውሳኔ

በህግበህግ ትርጉምትርጉም ውስጥውስጥ ያልገባያልገባ ነው፡፡ነው፡፡ ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር እንዲህእንዲህ አይነትአይነት ጉዳዮችጉዳዮች በፍርድበፍርድ ቤትቤት ደረጃደረጃ ይታያሉይታያሉ ወይስወይስ

አሁንአሁን ባለውባለው መልክመልክ ለውሳኔለውሳኔ ይቀርባሉይቀርባሉ የሚለውየሚለው ወደፊትወደፊት በተግባርበተግባር ጁሪስፕሩዳንሱጁሪስፕሩዳንሱ እያደገእያደገ ሲሄድሲሄድ የሚታይየሚታይ ነው፡፡ነው፡፡

የፌዴራልየፌዴራል ሕገሕገ መንግስቱመንግስቱ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት እናእና በሕገበሕገ መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ መካከልመካከል ያለውንያለውን

የስልጣንየስልጣን ክልልክልል በግልፅበግልፅ ለይቶለይቶ ያስቀመጠያስቀመጠ ቢሆንምቢሆንም! ! ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን የመተርጐምየመተርጐም ሥልጣንሥልጣን ሊኖረውሊኖረው

የሚችለውንየሚችለውን ደረጃደረጃ እናእና ይዘትይዘት አስመልክቶአስመልክቶ በዝምታበዝምታ አልፎታል፡፡አልፎታል፡፡ አንቀፅአንቀፅ 62/1/ "62/1/ "ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክርክርክር ጉዳይጉዳይ

ሲነሳሲነሳ በፌዴሬሽኑበፌዴሬሽኑ ምክርምክር ቤትቤት ውሳኔውሳኔ ያገኛልያገኛል" " ተብሎተብሎ ከሰፈረውከሰፈረው ጋርጋር ተጣምሮተጣምሮ ሲነበብሲነበብ ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን

ለመተርጐምለመተርጐም ያለውንያለውን የሥልጣንየሥልጣን አድማስአድማስ ለሕገለሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችክርክሮች ብቻብቻ ለመወሰንለመወሰን የተፈለገየተፈለገ ይመስላል፡፡ይመስላል፡፡

በተጨማሪምበተጨማሪም ""ጉባኤውጉባኤው በፌዴራሉበፌዴራሉ መንግስትምመንግስትም ሆነሆነ በክልልበክልል ሕግሕግ አውጪአውጪ አካላትአካላት የሚወጡየሚወጡ ሕጎችሕጎች ከዚህከዚህ ሕገሕገ

መንግስትመንግስት ጋርጋር ይቃረናሉይቃረናሉ የሚልየሚል ጥያቄጥያቄ ሲነሳናሲነሳና ጉዳዮምጉዳዮም በሚመለከተውበሚመለከተው ፍርድፍርድ ቤትቤት ወይምወይም በባለበባለ ጉዳዩጉዳዩ

ሲቀርብለትሲቀርብለት መርምሮመርምሮ ለመጨረሻለመጨረሻ ውሳኔውሳኔ ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ያቀርባልያቀርባል ""ብሎብሎ በሚደነግግውበሚደነግግው አንቀፅአንቀፅ 84/2/84/2/

መሠረትመሠረት ሕገሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ክርክሮችክርክሮች የሚባሉትየሚባሉት የሕጐችንየሕጐችን ሕገሕገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት አስመልክቶአስመልክቶ የሚነሱየሚነሱ የፍርድየፍርድ ቤትቤት

ክርክሮችንክርክሮችን ብቻብቻ የሚመለከቱየሚመለከቱ መስለውመስለው ሊታዩሊታዩ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል ሕገሕገ መንግስቱንመንግስቱን የመተርጐምየመተርጐም ሥልጣንሥልጣን አድማስአድማስ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምም//ቤትቤት እናእና በሕገበሕገ መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች

አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ አሠራርአሠራር ሂደትሂደት በተገኙትበተገኙት ተሞክሮዎችተሞክሮዎች እናእና ስነስነ ሕጋዊሕጋዊ መርሆችመርሆች አንፃርአንፃር ሰፋሰፋ ያለያለ ትርጓሜትርጓሜ እያገኘእያገኘ ያለያለ

ይመስላል፡፡ይመስላል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ በስልጤበስልጤ ጉዳይጉዳይ እነዚህእነዚህ ሁለትሁለት የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ ዳኝነትዳኝነት አካላትአካላት ግለሰቦችግለሰቦች

154

የማህበረሰባቸውየማህበረሰባቸው ማንነትማንነት እውቅናእውቅና እንዲያገኝእንዲያገኝ የሚቀርቡትንየሚቀርቡትን አቤቱታአቤቱታ ተቀብለውተቀብለው በአቤቱታውበአቤቱታው ላይላይ የዳኝነትየዳኝነት

ሥልጣንሥልጣን አከናውነዋል፡፡አከናውነዋል፡፡ በተጨማሪምበተጨማሪም የጠየጠ//ሚሚ//ጽጽ//ቤትቤት የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምም//ቤትቤት ለሁሉምለሁሉም የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ ክልላዊክልላዊ

መንግስታትመንግስታት ወጥወጥ የሆነየሆነ የቤተሰብየቤተሰብ ሕግሕግ ማውጣትማውጣት ይችላልይችላል ወይስወይስ አይችልምአይችልም በማለትበማለት ያነሳውንያነሳውን ጥያቄጥያቄ

አስተናግዷል፡፡አስተናግዷል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ለሕገለሕገ መንግስትመንግስት የመተርጐምየመተርጐም ሥልጣንሥልጣን አድማስአድማስ ሰፋሰፋ ያለያለ ትርጉምትርጉም የሚያላብሰውየሚያላብሰው

የሕገየሕገ መንግስታዊመንግስታዊ አጣሪአጣሪ አካላትአካላት እንደዚህእንደዚህ ዓይነትዓይነት ጉዳዮችጉዳዮች ተቀብለውተቀብለው የዳኝነትየዳኝነት ሥልጣናቸውንሥልጣናቸውን በእነዚህበእነዚህ ጉዳዮችጉዳዮች

ላይላይ የመተግበራቸውየመተግበራቸው እውነታእውነታ ነው፡፡ነው፡፡

አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው በዚህበዚህ መልኩመልኩ የሚቀርብለትንየሚቀርብለትን ጥያቄዎችጥያቄዎች መሰረትመሰረት አድርጎአድርጎ ህገመንግስቱንህገመንግስቱን መተርጎም፣መተርጎም፣ ወይምወይም

ህጉንህጉን ወይምወይም ደንቡንደንቡን ማሻሻልማሻሻል የሚያስፈልግየሚያስፈልግ ሆኖሆኖ ከተገኘከተገኘ ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ያቀርባልያቀርባል ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡

አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው ህገመንግስቱንህገመንግስቱን መተርጎምመተርጎም አስፈላጊአስፈላጊ ሆኖሆኖ ካላገኘውካላገኘው ጉዳዩንጉዳዩን በዚያውበዚያው ይመልሰዋል፡፡ይመልሰዋል፡፡ ይሁንናይሁንና

ማንኛውምማንኛውም ወገንወገን በአጣሪበአጣሪ ጉባኤውጉባኤው በሚሰጠውበሚሰጠው ውሳኔውሳኔ ቅርቅር ከተሰኘከተሰኘ ይግባኝይግባኝ ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት አቅርቦአቅርቦ

እንዲታይእንዲታይ ማድረግማድረግ ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ጉዳዩጉዳዩ በፍርድበፍርድ ቤትቤት ላይላይ በሚታይበሚታይ ጉዳይጉዳይ ከሆነናከሆነና አቤቱታውአቤቱታው የቀረበውየቀረበው በራሱበራሱ በፍርድበፍርድ ቤቱቤቱ ከሆነ፣ከሆነ፣ የተያዘውየተያዘው ጉዳይጉዳይ

ሳይወሰንሳይወሰን በእንጥልጥልበእንጥልጥል እንዲቆይእንዲቆይ ያደርጋል፡፡ያደርጋል፡፡ በሌላበሌላ በኩልበኩል ጥያቄውጥያቄው የቀረበውየቀረበው በፍርድበፍርድ ቤትቤት ሳይሆንሳይሆን

በተከራካሪውበተከራካሪው ወገንወገን አመልካችነትአመልካችነት ከሆነ፣ከሆነ፣ እንደሁኔታውእንደሁኔታው አጣሪአጣሪ ጉባኤውጉባኤው የፍርድየፍርድ ቤትቤት ክርክሩክርክሩ በእንጥልጥልበእንጥልጥል

እንዲቆይእንዲቆይ ትእዛዝትእዛዝ መስጠትመስጠት ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በመጨረሻምበመጨረሻም በህገመንግስቱበህገመንግስቱ በአንቀጽበአንቀጽ 84(2) 84(2) እንደተደነገገውእንደተደነገገው የፊዴሪሽንየፊዴሪሽን ምክርምክር ቤትቤት ሕገሕገ መንግሥትንመንግሥትን

በመተርጐምበመተርጐም የፊዴራሉምየፊዴራሉም ሆነሆነ የክልልየክልል ሕጐችሕጐች ከህገከህገ መንግሥቱመንግሥቱ ጋርጋር የማይቃረኑየማይቃረኑ መሆናቸውመሆናቸው እናእና አለመሆናቸውአለመሆናቸው

ላይላይ የመጨረሻየመጨረሻ ውሳኔውሳኔ ይሰጣል፡፡ይሰጣል፡፡

7.5. የህገ መንግስት አተረጓጐም መርሆዎች ህገህገ--መንግስትንመንግስትን በመተርጐምበመተርጐም ተግባርተግባር ላይላይ የሚውሉትየሚውሉት መርሆዎችመርሆዎች በአብዛኛውበአብዛኛው የተለመደውንየተለመደውን አጠቃላይአጠቃላይ የህግየህግ

ትርጉምትርጉም ንድፈሀሳቦችንንድፈሀሳቦችን በመከተልበመከተል ነው፡፡ነው፡፡

በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 251 251 አንቀጽአንቀጽ 7 7 ንኡስንኡስ አንቀጽአንቀጽ 1 1 የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የህገመንግስትየህገመንግስት አተረጓጎምአተረጓጎም መርሆዎችንመርሆዎችን

ለይቶለይቶ ስራስራ ላይላይ ማዋልማዋል እንደሚችልእንደሚችል ያስቀምጣል፡፡ያስቀምጣል፡፡ ከዚህከዚህ በተጨማሪበተጨማሪ በንኡስበንኡስ አንቀጽአንቀጽ 2 2 በተለይበተለይ የሰብአዊየሰብአዊ

155

መብትንናመብትንና ነፃነትንነፃነትን የሚመለከትየሚመለከት ትርጉምትርጉም ሲኖርሲኖር ኢትዮጵያኢትዮጵያ የተቀበለቻቸውየተቀበለቻቸው አለምአለም አቀፍአቀፍ የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት

የሚመሩባቸውየሚመሩባቸው መርሆዎችመርሆዎች ጋርጋር በተጣጣመበተጣጣመ መንገድመንገድ መተርጎምመተርጎም እንዳለበትእንዳለበት ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡

ሀገራችንሀገራችን የህገየህገ--መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄንጥያቄን ማስተናገድማስተናገድ የጀመረችውየጀመረችው ከቅርብከቅርብ ጊዜጊዜ ወዲህወዲህ በመሆኑናበመሆኑና ተግባሩምተግባሩም

በተግባርበተግባር ያልዳበረያልዳበረ በመሆኑበመሆኑ በዚህበዚህ ነጥብነጥብ ላይላይ በተለይበተለይ የሀገራችንየሀገራችን መርህመርህ ነውነው ለማለትለማለት የሚቻልየሚቻል መርህመርህ ማግኘትማግኘት

ያስቸግራል፡፡ያስቸግራል፡፡ ይሁንናይሁንና የተሟላየተሟላ ባይሆንምባይሆንም በህግበህግ አተረጓጎምአተረጓጎም ዘንድዘንድ ተግባራዊተግባራዊ ሊደረጉሊደረጉ የሚችሉየሚችሉ መርሆዎችመርሆዎች

በየቦታውበየቦታው ተጠቅሶተጠቅሶ እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡ ከእነዚህከእነዚህ መካከልመካከል በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 251/93 251/93 አንቀጽአንቀጽ 9 9 ዝርዝርዝርዝር ህጉህጉ

ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ ነውነው ከሚልከሚል ግምትግምት በመነሳትበመነሳት ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ አይደለምአይደለም የሚለውየሚለው እንዲያስረዳእንዲያስረዳ የሚጠይቅየሚጠይቅ

መሆኑ፣መሆኑ፣ እንዲሁምእንዲሁም በአንቀጽበአንቀጽ 12 12 ድንጋጌውድንጋጌው ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ አይደለምአይደለም ከተባለ፣ከተባለ፣ ተፈጻሚነትተፈጻሚነት የሚኖረውየሚኖረው ያንኑያንኑ

ድንጋጌድንጋጌ ብቻብቻ የሚመለከትየሚመለከት እንጂእንጂ እንዳለእንዳለ የህግየህግ ሰነዱንሰነዱን እንዳልሆነ፣እንዳልሆነ፣ በአንቀጽበአንቀጽ 16 (2) 16 (2) ምክርምክር ቤቱቤቱ

ህገመንግስታዊህገመንግስታዊ አይደለምአይደለም ብሎብሎ ከመወሰንከመወሰን ህጉንህጉን ላወጣውላወጣው ክፍልክፍል ህጉንህጉን እንዲሰርዝእንዲሰርዝ ወይምወይም እንዲያሻሽልእንዲያሻሽል

መመሪያመመሪያ ሊሰጥሊሰጥ የሚችልየሚችል መሆኑመሆኑ እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡

ከሌሎችከሌሎች አገሮችአገሮች ህገመንግስትንህገመንግስትን በመተርጎምበመተርጎም ያሉያሉ ልምዶችንልምዶችን ማየትማየት ለአተረጓጎሙለአተረጓጎሙ ጠቃሚጠቃሚ ሊሆኑሊሆኑ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡

ከዚህከዚህ አንጻርአንጻር የሚከተሉትየሚከተሉት የተለያዩየተለያዩ አገሮችንአገሮችን ልምድልምድ የሚያሳዩየሚያሳዩ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የህገየህገ መንግስታዊመንግስታዊ ጭብጥጭብጥ አግባብነትአግባብነት !! በተነሳውበተነሳው ህገህገ--መንግስታዊመንግስታዊ ጥያቄጥያቄ ላይላይ ምላሽምላሽ ለመስጠትለመስጠት

በስፋትበስፋት እናእና ጠቅላላጠቅላላ ውይይትውይይት ውስጥውስጥ ከመግባትከመግባት ጭብጡንጭብጡን ብቻብቻ ለይቶለይቶ መመርመርመመርመር ላይላይ የሚያተኩርየሚያተኩር

ነው፡፡ነው፡፡ (Reference of constitutional issue)(Reference of constitutional issue)

የህገየህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ግምትግምት ፡፡- - የወጣየወጣ ህግህግ ህገህገ--መንግስታዊመንግስታዊ ነውነው የሚልየሚል መነሻመነሻ መያዝናመያዝና ክርክርክርክር //ወይምወይም

ጥያቄጥያቄ/ / የሚያቀርበውየሚያቀርበው ወገንወገን በተቃራኒውበተቃራኒው ኢኢ--ህገህገ--መንግስታዊመንግስታዊ ነውነው የሚለውንየሚለውን እንዲያስረዳእንዲያስረዳ ማድረግማድረግ

(Presumption of constitutionality)(Presumption of constitutionality)

ነጣጥሎነጣጥሎ መመልከትመመልከት ፡፡- - የአንድየአንድ አዋጅአዋጅ የተወሰነየተወሰነ ድንጋጌድንጋጌ ብቻብቻ ኢኢ--ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ከሆነከሆነ አዋጅአዋጅ

በአጠቃላይበአጠቃላይ ሳይሻርሳይሻር ያያ ተቃራኒተቃራኒ የሆነውንየሆነውን ድንጋጌድንጋጌ ብቻብቻ መሻርመሻር (Doctrine of Severability) (Doctrine of Severability)

ብዙብዙ ትርጉሞችትርጉሞች ፡፡- - አዋጁአዋጁ& & ህጉህጉ በርካታበርካታ ትርጉምትርጉም የያዘየያዘ ከሆነከሆነ አዋጁንአዋጁን ሊያፀናውናሊያፀናውና ከህገከህገ--መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር

የሚጣጣመውንየሚጣጣመውን ትርጉምትርጉም እንዲመረጥእንዲመረጥ ማድረግማድረግ (Principle of conformity)(Principle of conformity)

ተመጣጣኝተመጣጣኝ ፡፡- - የህገየህገ--መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ሲሰጥሲሰጥ የሰብአዊየሰብአዊ መብትመብት ገደብገደብ የሚያስከትልየሚያስከትል ከሆነከሆነ ጉዳዩጉዳዩ

ሊጠብቀውሊጠብቀው እስከሚገባውእስከሚገባው እሴትእሴት ሰብአዊሰብአዊ መብትመብት ድረስድረስ ብቻብቻ ተወስዶተወስዶ መተርጉምመተርጉም አለበትአለበት (Principle(Principle

of portionationality)of portionationality)

የህገየህገ -- መንግስትመንግስት አንድነትአንድነት ፡፡- - የህገየህገ መንግስትመንግስት ጠቅላላጠቅላላ ድንጋጌድንጋጌ አንድአንድ ራዕይ፣ራዕይ፣ እሴትእሴት እናእና ውጤትውጤት አለውአለው

ብሎብሎ ማሰብማሰብ ያስፈልጋል፡፡ያስፈልጋል፡፡ ሁሉምሁሉም አይነትአይነት የጋብቻየጋብቻ መብቶችመብቶች ተመሳሳይተመሳሳይ ውጤትውጤት እናእና ግብግብ አላቸውአላቸው ብሎብሎ

እንደማሰብእንደማሰብ ነው፡፡ነው፡፡ (unit of the constitution)(unit of the constitution)

156

የህግየህግ ተርጓሚውተርጓሚው አካልአካል በተለይበተለይ የሰብአዊየሰብአዊ እናእና መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችንነፃነቶችን ድንጋጌድንጋጌ በሚተረጉምበትበሚተረጉምበት ጊዜጊዜ ከላይከላይ

ለተዘረዘሩትንለተዘረዘሩትን ንድፈንድፈ ሀሳቦችሀሳቦች እናእና መርሆዎችመርሆዎች በተናጠልበተናጠል ወይምወይም በጣምራበጣምራ//ተመራጭተመራጭ//ሊጠቀምባቸውናሊጠቀምባቸውና የህገየህገ--

መንግስቱንናመንግስቱንና የሀገራችንንየሀገራችንን ራዕይራዕይ በሚያሳካበሚያሳካ መልኩመልኩ ህይወትህይወት ሊሰጠውሊሰጠው ይችላል፡፡ይችላል፡፡

7.6. የትርጉም ውጤት

በአሜሪካንበአሜሪካን ሀገርሀገር በፌዴራልበፌዴራል ጠጠ//ፍፍ//ቤቱቤቱ የተሰጠየተሰጠ የህገየህገ--መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ለሁሉምለሁሉም አካላትአካላት አስገዳጅአስገዳጅ

ነው፡፡ነው፡፡ በጀርመንበጀርመን የተመለከትንየተመለከትን እንደሆነምእንደሆነም የህገየህገ--መንግስትመንግስት ፍርድፍርድ ቤትቤት የሰጠውየሰጠው ውሳኔውሳኔ የህግየህግ ክፍልክፍል ያለውያለው ነው፡፡ነው፡፡

ወደወደ ሀገራችንሀገራችን ስንመለስስንመለስ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የተሰጠየተሰጠ የህግየህግ ትርጉምትርጉም ውጤቱውጤቱ ምንምን እንደሚሆንእንደሚሆን

በአበአ..ቁቁ. 251/93 . 251/93 አንቀፅአንቀፅ 11 11 ላይላይ ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡ በዚሁበዚሁ መሰረትመሰረት የተሰጠየተሰጠ ውሳኔውሳኔ ለዚሁለዚሁ ተግባርተግባር በሚዘጋጀውበሚዘጋጀው ልዩልዩ

መጽሔትመጽሔት መውጣትመውጣት ያለበትያለበት ሲሆንሲሆን ውሳኔውውሳኔው በሚነሱበሚነሱ ተመሳሳይተመሳሳይ ጉዳዩችጉዳዩች ላይላይ አስገዳጅነትአስገዳጅነት ባህሪባህሪ አለው፡፡አለው፡፡

ስለሆነምስለሆነም በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የሚሰጡየሚሰጡ የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ውሳኔዎችውሳኔዎች በተመሳሳይበተመሳሳይ ጉዳይጉዳይ ላይላይ

በሁሉምበሁሉም ሹሞችሹሞች//አካላትአካላት/ / ላይላይ ተፈፃሚተፈፃሚ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ በህግበህግ አውጪውአውጪው ከወጡትከወጡት ህጐችህጐች የበላይየበላይ የሆነ፣የሆነ፣ ነገርነገር ግንግን ከህገከህገ

--መንግስትመንግስት ስርስር የሆነየሆነ የህግየህግ ውጤትውጤት ያለውያለው ውሳኔውሳኔ ነውነው ለማለትምለማለትም ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ

አይደለምአይደለም የተባለየተባለ የህግየህግ አውጪውአውጪው ድንጋጌድንጋጌ ወይምወይም ህጐችህጐች ተፈፃሚተፈፃሚ አይሆኑምአይሆኑም ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር

ቤትቤት ይህይህ ውሳኔውሳኔ ወደወደ ኋላኋላ (Retroactively) (Retroactively) ተመልሶተመልሶ እንዲያገለግልእንዲያገለግል ካልወሰነካልወሰነ በስተቀርምበስተቀርም ውሳኔውውሳኔው ውጤትውጤት

የሚኖረውየሚኖረው ከተሰጠበትከተሰጠበት ቀንቀን አንስቶአንስቶ ወደፊትወደፊት ነው፡፡ነው፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል ቀሪቀሪ የፍትህየፍትህ አካላትአካላት በተለይበተለይ የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ ከላይከላይ በተመለከተውበተመለከተው አግባብአግባብ የሚሰጠውየሚሰጠው የህገየህገ--

መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ ውጤትውጤት የሚኖረውየሚኖረው በቀረቡበትበቀረቡበት ተከራካሪተከራካሪ ወገኖችወገኖች ላይላይ እናእና በተያዘውበተያዘው ጉዳይጉዳይ ላይላይ ብቻብቻ

ነው፡፡ነው፡፡ ይሁንምይሁንም እንጂእንጂ የፌዴራልየፌዴራል ጠቅላይጠቅላይ ፍፍ//ቤትቤት በሰበርበሰበር ስልጣኑስልጣኑ ሰብአዊሰብአዊ መብቶችመብቶች በተመሳሳይበተመሳሳይ መልኩመልኩ

የሚሰጡየሚሰጡ ውሳኔዎችውሳኔዎች ባለጉደዮችባለጉደዮች በሁሉምበሁሉም ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ዘንድዘንድ አስገዳጅአስገዳጅ መሆኑንመሆኑን መዘንጋትመዘንጋት አያስፈልግም፡፡አያስፈልግም፡፡

7.7. ህገ መንግስትን በመተርጐም ሂደት የፍርድ ቤቶች ሚና

የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ለመስጠትለመስጠት ስልጣንስልጣን ያለውያለው ሲሆንሲሆን የሌሎችየሌሎች የፍትህየፍትህ

አካላትአካላት ስልጣንስልጣን ምንድንምንድን ነውነው? ? የትርጉሙየትርጉሙ ውጤትስውጤትስ ምንድንምንድን ነውነው? ? የሚሉትንየሚሉትን ማንሳትማንሳት ተገቢተገቢ ነው፡፡ነው፡፡

በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ላይላይ እንደተመለከተውእንደተመለከተው የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ጥያቄጥያቄ ሁለትሁለት ወሰኖችወሰኖች አሉትአሉት

157

1.1. ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በራሱበራሱ መተርጐምመተርጐም ሲያስፈልግሲያስፈልግ

2.2. በህግበህግ አውጪውአውጪው የወጡየወጡ ህጎችንህጎችን ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ለማረጋገጥለማረጋገጥ በሚቀርቡበሚቀርቡ ጥያቄዎችጥያቄዎች ላይላይ በትርጉምበትርጉም

መወሰንመወሰን ሲያሰፈልጉሲያሰፈልጉ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

የመጀመሪያውየመጀመሪያው በአንቀፅበአንቀፅ 61 61 ላይላይ የተመለከተየተመለከተ ሲሆንሲሆን ሁለተኛውሁለተኛው በአንቀፅበአንቀፅ 84 84 ስርስር የተመለከተየተመለከተ ነው፡፡ነው፡፡

የመጀመሪያውንየመጀመሪያውን ነጥብነጥብ አስመልክቶአስመልክቶ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌድንጋጌ ስንመለከትስንመለከት አቀራረፁአቀራረፁ በዚህበዚህ ነጥብነጥብ ላይላይ ብቸኛብቸኛ

ውሳኔውሳኔ ሰጭሰጭ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት ነውነው ለማለትለማለት አይመስልም፡፡አይመስልም፡፡ የመሰረታዊየመሰረታዊ ሰብአዊሰብአዊ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችንነፃነቶችን

የማስፈፀምየማስፈፀም ግዴታግዴታ ሌሎችሌሎች የፍትህየፍትህ አካላትምአካላትም ((ፍርድፍርድ ቤትቤት) ) አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስፈፀምለማስፈፀም ደግሞደግሞ

መተርጐምመተርጐም ይኖርባቸዋል፡፡ይኖርባቸዋል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ ማንምማንም ሰውሰው ኢኢ--ሰብአዊሰብአዊ ከሆነከሆነ አያያዝአያያዝ ወይምወይም ጥቃትጥቃት መጠበቅመጠበቅ አለበትአለበት

የሚለውንየሚለውን ድንጋጌድንጋጌ መፈፀምመፈፀም ቢያስፈልግቢያስፈልግ ""ግርፋትግርፋት" " ኢኢ--ሰብአዊሰብአዊ ቅጣትቅጣት ነውነው ወይንስወይንስ አይደለምአይደለም? ? የሚለውንየሚለውን

ለመመለስለመመለስ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ህጉንህጉን //ቃሉንቃሉን/ / መተርጐምመተርጐም ይኖርባቸዋል፡፡ይኖርባቸዋል፡፡ ጭካኔጭካኔ ምንምን ማለትማለት ነውነው? ? የሚለውየሚለው ጥያቄጥያቄ

ውስጥውስጥ ቢገባቢገባ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች በያዙትበያዙት ጉዳይጉዳይ ላይላይ ተርጉመውተርጉመው ውሳኔውሳኔ መስጠትመስጠት ያለባቸውያለባቸው ይመስላል፡፡ይመስላል፡፡ ማንኛውምማንኛውም

የፍትህየፍትህ አካልአካል የሚሰጠውየሚሰጠው ውሳኔውሳኔ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የማይጣጣምየማይጣጣም ከሆነከሆነ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት ስለማይኖረውስለማይኖረው

የሚሰጧቸውየሚሰጧቸው ውሳኔዎችውሳኔዎች ሁሉሁሉ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በመመርመርናበመመርመርና በመተርጐምበመተርጐም መሆንመሆን አለበትአለበት ((አንቀፅአንቀፅ 9)9)፡፡፡፡ አንድአንድ

ሰውሰው በቀረበበትበቀረበበት የወንጀልየወንጀል ክስክስ ከዚህከዚህ በፊትበፊት የተቀጣበትየተቀጣበት በመሆኑበመሆኑ በድጋሚበድጋሚ ሊከሰሰሊከሰሰ አይገባውምአይገባውም በማለትበማለት

ዐዐ//ህግ፣ህግ፣ ፖሊስፖሊስ ወይምወይም ፍርድፍርድ ቤትቤት ትዕዛዝትዕዛዝ ቢሰጥቢሰጥ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ 23 23 ላይላይ የተመለከተውንየተመለከተውን “ “የመጨረሻየመጨረሻ

ውሳኔውሳኔ” “” “ጥፋተኛነትጥፋተኛነት” ” ፣፣ “ “በነፃበነፃ መለቀቅመለቀቅ” ” ወዘተወዘተ የሚሉትንየሚሉትን ግምትግምት ውስጥውስጥ በማስገባትበማስገባት እናእና በመተርጐምበመተርጐም ነውነው”” ””

በተወካዮችበተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት የፀደቀውየፀደቀው የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ረቂቅረቂቅ አጭርአጭር ማብራሪያምማብራሪያም የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ በህገበህገ

መንግስቱመንግስቱ ምዕራፍምዕራፍ 3 3 ስርስር የተመለከቱትንየተመለከቱትን የሰብአዊየሰብአዊ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችንነፃነቶችን ድንጋጌድንጋጌ መተርጐምመተርጐም እንደሚችሉእንደሚችሉ

ይጠቅሣል፡፡ይጠቅሣል፡፡ የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ በዚህበዚህ ጉዳይጉዳይ ላይላይ ትርጉምትርጉም እንዳይሰጥእንዳይሰጥ በግልፅበግልፅ ባለመከልከሉምባለመከልከሉም ይመስላልይመስላል አዋጅአዋጅ

ቁጥርቁጥር 25/88 25/88 አንቀፅአንቀፅ 3 3 ስርስር ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በሚመለከትበሚመለከት የሚነሱየሚነሱ ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ የፌዴራሉየፌዴራሉ ፍርድፍርድ ቤትቤት የዳኝነትየዳኝነት

ስልጣንስልጣን ይኖረዋልይኖረዋል ተብሎተብሎ የተደነገገው፡፡የተደነገገው፡፡ ይሀይሀ ማለትማለት ግንግን የህገየህገ መንግስትመንግስት ጥያቄጥያቄ ፍርድፍርድ ቤትቤት በቀረበበቀረበ ጊዜጊዜ ሁሉሁሉ

ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች ጉዳዩንጉዳዩን ለህገለህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባዔጉባዔ ሳይመሩሳይመሩ ውሳኔውሳኔ ይሰጣሉይሰጣሉ ማለትምማለትም አይደለም፡፡አይደለም፡፡

የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ ይህንይህን መሰልመሰል ጥያቄዎችጥያቄዎች ለአጣሪውለአጣሪው ጉባዔጉባዔ መላክመላክ የሚገባውየሚገባው ከሚሆንባቸውከሚሆንባቸው ምክንያቶችምክንያቶች

ውስጥውስጥ አንዱአንዱ “ “በፌዴራልበፌዴራል መንግስትምመንግስትም ሆነሆነ በክልልበክልል መንግስትመንግስት ህግህግ አውጩአውጩ አካላትአካላት የሚወጡየሚወጡ ህጐችህጐች” ” ከህገከህገ

መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር ይጋጫሉይጋጫሉ የሚልየሚል ጥያቄጥያቄ ወይምወይም ክርክርክርክር ሲቀርብለትሲቀርብለት ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ 84(1)84(1)

ላይላይ የተደነገገየተደነገገ ሲሆንሲሆን በዚህንበዚህን ጊዜምጊዜም ቢሆንቢሆን የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ የህገየህገ መንግስትመንግስት ትርጉምትርጉም ሊፈፅምሊፈፅም የሚችልባቸውንየሚችልባቸውን

ነጥቦችነጥቦች ይጠቁመናል፡፡ይጠቁመናል፡፡ በመጀመሪያበመጀመሪያ ደረጃደረጃ የመጣውየመጣው ህግህግ ሁሉሁሉ ከህገከህገ መንግስትመንግስት ጋርጋር ይጋጫልይጋጫል የሚልየሚል ክርክርክርክር

ሲነሳሲነሳ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች በደፈናውበደፈናው ጉዳዩንጉዳዩን ለአጣሪውለአጣሪው ይልካሉይልካሉ ማለትማለት ያስቸግራል፡፡ያስቸግራል፡፡ የተጨማሪየተጨማሪ እሴትእሴት ታክስታክስ አዋጅአዋጅ

158

የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ሰንደቅሰንደቅ አላማአላማ አረንጋዴ፣አረንጋዴ፣ ቢጫናቢጫና ቀይቀይ ነውነው ከሚለውከሚለው ጋርጋር ይጋጫልይጋጫል የሚልየሚል ክርክርክርክር ቢነሳቢነሳ ጥያቄውጥያቄው

በእርግጥበእርግጥ መሠረትመሠረት ያለውያለው ለመሆኑለመሆኑ በፍርድበፍርድ ቤትቤት መጣራትመጣራት ያለበትያለበት ይመስላል፡፡ይመስላል፡፡ ይህይህ ጥያቄጥያቄ ሳይጣራሳይጣራ ለአጣሪውለአጣሪው

ቢላክቢላክ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መንፈስመንፈስ የተከተለየተከተለ የፍርድየፍርድ ቤትቤት ኃላፊነትንምኃላፊነትንም ያገናዘበያገናዘበ አይመስልም፡፡አይመስልም፡፡ ስለሆነምስለሆነም

በገለፅነውበገለፅነው ምሳሌምሳሌ አይነትአይነት ለሚቀርቡለሚቀርቡ ጥያቄዎችጥያቄዎች ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች የቀዳሚየቀዳሚ ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ የትርጉምየትርጉም ስራስራ ይሰራልይሰራል

ማለትማለት ነው፡፡ነው፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል በፌዴራሽንበፌዴራሽን ምክርምክር ቤትቤት የተሰጠውየተሰጠው ስልጣንስልጣን በፌዴራልበፌዴራል እናእና በክልልበክልል ህግህግ አውጪአውጪ አካላትአካላት የወጡየወጡ

ህጐችህጐች ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር ይጋጫሉይጋጫሉ የሚልየሚል ጥያቄጥያቄ በተነሳበተነሳ ጊዜጊዜ ነው፡፡ነው፡፡ በአገራችንበአገራችን የህግየህግ ተዋረድተዋረድ ህግህግ

የምንላቸውየምንላቸው በህግበህግ አውጪውምአውጪውም ሆነሆነ አስፈፃሚውአስፈፃሚው ወይምወይም ሌላሌላ ህግህግ በማውጣትበማውጣት ስልጣንስልጣን በተሰጠውበተሰጠው አካልአካል

በነጋሪትበነጋሪት ጋዜጣጋዜጣ ((ክልላዊክልላዊ ጋዜጣጋዜጣ) ) ታትመውታትመው የወጡትንየወጡትን ህጐችህጐች ሁሉሁሉ ነው፡፡ነው፡፡ ((ህግህግ ማለትማለት በአስፈፃሚውበአስፈፃሚው የወጡየወጡ

ህጐችህጐች/ / ትዕዛዞችትዕዛዞች ፣፣ ደንቦችደንቦች መመሪያዎችመመሪያዎች ማስታወቂያዎችማስታወቂያዎች ወዘተወዘተ ጭምርጭምር ነውነው))፡፡፡፡ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ 9 9 ላይላይ

በግልፅበግልፅ እንደእንደ ተደነገገውተደነገገው ከህግከህግ አውጪውአውጪው ውጪውጪ ያሉያሉ ማንኛውምማንኛውም የፍትህየፍትህ አካላትአካላት ማንኛውምማንኛውም ህግህግ ወይምወይም

የመንግስትየመንግስት አካልአካል ((ባለስልጣንባለስልጣን) ) ውሳኔውሳኔ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የማይጋጭየማይጋጭ እስከሆነእስከሆነ ድረስድረስ የማስፈፀምየማስፈፀም ግዴታግዴታ

አለበት፡፡አለበት፡፡ እነዚህእነዚህ ሁሉሁሉ ህጐችህጐች ውሳኔዎችውሳኔዎች ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚጋጩየሚጋጩ በመሆናቸውበመሆናቸው ተፈፃሚተፈፃሚ ሊሆኑሊሆኑ አይገባምአይገባም

የሚልየሚል ክርክርክርክር በሚነሳበሚነሳ ጊዜጊዜ የፍትህየፍትህ አካሉአካሉ ትርጉምትርጉም የመስጠትየመስጠት ስልጣንስልጣን ይኖረዋል፡፡ይኖረዋል፡፡ በእርግጥበእርግጥ ከህገከህገ መነግስቱመነግስቱ

የምንረዳውየምንረዳው ይህይህ ስልጣንስልጣን የዳኝነትየዳኝነት አካሉአካሉ ያለውያለው መሆኑንመሆኑን ሲሆንሲሆን አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 250/93 250/93 በአንቀፅበአንቀፅ 17(2) 17(2) ላይላይ

የህገየህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባዔጉባዔ “ “ማንኛውምማንኛውም ህግህግ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ወይምወይም የባለስልጣንየባለስልጣን ውሳኔውሳኔ ስለስለ ህገህገ--

መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር ይጋጫልይጋጫል የሚልየሚል ጥያቄጥያቄ ሲቀርብለትሲቀርብለት መርምሮመርምሮ ለመጨረሻለመጨረሻ ውሳኔውሳኔ ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት

እንደሚያቀርብእንደሚያቀርብ ይደነግጋል፡፡ይደነግጋል፡፡ ይህይህ ስልጣንስልጣን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ለአጣሪለአጣሪ ጉባኤጉባኤ //ለፌዴሬሽንለፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት/ / ከተሰጠውከተሰጠው

ስልጣንስልጣን የሰፋየሰፋ ስለሚመስልስለሚመስል አንቀፁአንቀፁ ከህገከህገ--መንግስቱመንግስቱ አንቀፅአንቀፅ 34/2/34/2/ጋርጋር ይጋጫልይጋጫል ወይስወይስ ይጣጣማልይጣጣማል ??

የሚለውየሚለው ጥያቄጥያቄ በራሱበራሱ በምክርበምክር ቤቱቤቱ የሚወሰንየሚወሰን ነው፡፡ነው፡፡ ይሁንይሁን እንጂእንጂ በተያዘውበተያዘው ጉዳይጉዳይ ላይላይ አሁንምአሁንም ብቸኛብቸኛ (Sole(Sole

and Exclusive) and Exclusive) ስልጣንስልጣን ያለውያለው አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ነውነው የሚልየሚል መደምደሚያመደምደሚያ ላይላይ የሚደርስየሚደርስ አይመስልም፡፡አይመስልም፡፡

በእርግጥበእርግጥ በመሰልበመሰል ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ ለአጣሪውለአጣሪው ጉባኤጉባኤ የሰጣቸውየሰጣቸው ውሳኔዎችውሳኔዎች ይህንኑይህንኑ የማደግፉየማደግፉ ናቸው፡፡ናቸው፡፡

ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች በአንቀጽበአንቀጽ 9(1) 9(1) ስርስር የተጠቀሰውየተጠቀሰው የህገየህገ መንግሥትመንግሥት የበላይነትየበላይነት የማረጋገጥየማረጋገጥ ግዴታግዴታ እናእና ሕገሕገ

መንግስቱንመንግስቱን በአንቀጽበአንቀጽ 9(2) 9(2) ስርስር እንደተጠቀሰውእንደተጠቀሰው የማክበርናየማክበርና የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ ተጥሎባቸዋል፡፡ተጥሎባቸዋል፡፡ ይህይህ ደግሞደግሞ

እንዲሁእንዲሁ አይመጣም፡፡አይመጣም፡፡ ፍርድፍርድ ቤቶችቤቶች በሚሰጡትበሚሰጡት ውሳኔውሳኔ ይህንይህን ማረጋገጥማረጋገጥ ይጠበቅባቸዋል፡፡ይጠበቅባቸዋል፡፡ ለምሳሌለምሳሌ ፡፡- - ፍርድፍርድ

ቤቶችቤቶች በሚቀርቡላቸውበሚቀርቡላቸው ማንኛውምማንኛውም ጉዳይጉዳይ ህገህገ መንግሥቱንመንግሥቱን የሚቃረንየሚቃረን ውሳኔውሳኔ መስጠትመስጠት አይጠበቅባቸውም፡፡አይጠበቅባቸውም፡፡

ይህንይህን ለማድረግለማድረግ ደግሞደግሞ አጠቃላይአጠቃላይ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መንፈስመንፈስ እናእና ፍላጐትፍላጐት ወይንምወይንም ግብግብ ጠንቅቆጠንቅቆ ማወቅማወቅ

ይጠይቃል፡፡ይጠይቃል፡፡

159

በሌላበሌላ በኩልበኩል ከላይከላይ እንደጠቀስነውእንደጠቀስነው የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት ያወጣውያወጣው ህግህግ ከህገከህገ መንግስቱመንግስቱ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን

ከሆነከሆነ የፌዴሪሽንየፌዴሪሽን ምክርምክር ቤትቤት ተፈፃሚነትተፈፃሚነት እንዳይኖረውእንዳይኖረው ማዘዝማዘዝ እንደሚችልእንደሚችል ተመልክተናል፡፡ተመልክተናል፡፡ ይህይህ ከመደረጉከመደረጉ በፊትበፊት

ማለትምማለትም ከመሻሩከመሻሩ በፊትበፊት ይህይህ ህግህግ ለፍርድለፍርድ ቤትቤት እንዲፈፀምእንዲፈፀም ቢቀርብቢቀርብ ፍርድፍርድ ቤትቤት ከሕገከሕገ መንግሥቱመንግሥቱ ጋርጋር የሚቃረንየሚቃረን

መሆኑንመሆኑን ከአረጋገጡከአረጋገጡ ከመፈፀምከመፈፀም መቆጠብመቆጠብ እንዳለባቸውእንዳለባቸው አከራካሪአከራካሪ አይመስልም፡፡አይመስልም፡፡

በአንቀፅበአንቀፅ 13(1) 13(1) መሠረትመሠረት በማናቸውምበማናቸውም ደረጃደረጃ የሚገኙየሚገኙ የፌዴራልየፌዴራል መንግስትመንግስት የክልልየክልል የሕግየሕግ አውጪአውጪ የሕግየሕግ

አስፈፃሚአስፈፃሚ እናእና የዳኝነትየዳኝነት አካሎችአካሎች መሠረታዊመሠረታዊ የሰውየሰው ልጆችልጆች መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችነፃነቶች ((ሰብአዊሰብአዊ መብቶችመብቶች) ) የማክበርናየማክበርና

የማስከበርየማስከበር ኃላፊነትናኃላፊነትና ግዴታግዴታ አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡ በዚህበዚህ ድንጋጌድንጋጌ መሠረትመሠረት ፍፍ//ቤቶችቤቶች ሰብአዊሰብአዊ መብቶችንመብቶችን በእለትበእለት ተእለትተእለት

ተግባርተግባር! ! በችሎትበችሎት አመራርአመራር !!በውሳኔበውሳኔ ((በፍትህበፍትህ) ) አሰጣጥአሰጣጥ ሂደትሂደት የማክበርናየማክበርና የማስከበርየማስከበር ግዴታግዴታ አለባቸው፡፡አለባቸው፡፡

ከዚህከዚህ ባሻገርባሻገር ፍፍ//ቤቶችቤቶች በፓርላማበፓርላማ የወጡትንየወጡትን ህጐችህጐች ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት የማረጋገጥየማረጋገጥ ስልጣንስልጣን አላቸው፡፡አላቸው፡፡ ይህይህ

ብቻምብቻም ሳይሆንሳይሆን የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ውሳኔውሳኔ ! ! የአስተዳደርየአስተዳደር ውሳኔዎችንውሳኔዎችን የመዳኘትየመዳኘት ስልጣኑስልጣኑ አሉአቸው፡፡አሉአቸው፡፡ ለምሳሌለምሳሌ

አንድአንድ የመንግስትየመንግስት መመ//ቤትቤት የአንድንየአንድን ሰውሰው የሥራየሥራ ፍቃድፍቃድ ቢሰርዝቢሰርዝ እናእና ውሳኔውውሳኔው ህገህገ--መንግስቱንመንግስቱን የሚቃረንየሚቃረን ሆኖሆኖ

ከተገኘከተገኘ ለፍለፍ//ቤትቤት አመልክቶአመልክቶ ጉዳዮጉዳዮ ሊዳኝሊዳኝ ወይንምወይንም ውሳኔውውሳኔው ሊታይሊታይ (review) (review) ሊደረግሊደረግ ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በሕገበሕገ--መንግስትመንግስት ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት የሚሰጠውየሚሰጠው ውሳኔውሳኔ የመጨረሻየመጨረሻ ብቻብቻ ሳይሆንሳይሆን በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር

251/93 251/93 አንቀፅአንቀፅ 11(1) 11(1) መሠረትመሠረት በሌሎችበሌሎች ተመሳሳይተመሳሳይ ጉዳዮችጉዳዮች ላይላይ ተፈፃሚነትተፈፃሚነት እንደሚኖረውእንደሚኖረው ያሳያል፡፡ያሳያል፡፡ ከዚህከዚህ

አንፃርአንፃር እንደእንደ ማስተማሪያናማስተማሪያና የመጀመሪያየመጀመሪያ ውሳኔዎችውሳኔዎች ከሚታዩትከሚታዩት ውስጥውስጥ የእነየእነ ቢያድግልኝቢያድግልኝ መለስመለስ ጉዳይጉዳይ!!

በቤንሻንጉልበቤንሻንጉል የሚኖሩየሚኖሩ ሌሎችሌሎች ብሔረሰቦችብሔረሰቦች ጉዳይጉዳይ! ! የስልጤየስልጤ ህዝቦችህዝቦች ጉዳይጉዳይ! ! የባንክየባንክ ሰራተኞችሰራተኞች የዋስትናየዋስትና ጥያቄጥያቄ

ጉዳይጉዳይ እናእና ሌሎችሌሎች ጉዳዮችጉዳዮች በዚህበዚህ ሞጁልሞጁል ለውይይትለውይይት በሚያመችበሚያመች መልክመልክ በክንዋኔበክንዋኔ ንዑስንዑስ ክፍልክፍል ስርስር ቀርቧል፡፡ቀርቧል፡፡

የህግየህግ ተርጓሚውተርጓሚው አካልአካል በተለይበተለይ የሰብአዊየሰብአዊ እናእና መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችንነፃነቶችን ድንጋጌድንጋጌ በሚተረጉምበትበሚተረጉምበት ጊዜጊዜ ከላይከላይ

ለተዘረዘሩትንለተዘረዘሩትን ንድፈንድፈ ሀሳቦችሀሳቦች እናእና መርሆዎችመርሆዎች በተናጠልበተናጠል ወይመወይመ በጣምራበጣምራ//ተመራጭተመራጭ//ሊጠቀምባቸውናሊጠቀምባቸውና የህገየህገ--

መንግስቱንናመንግስቱንና የሀገራችንንየሀገራችንን ራዕይራዕይ በሚያሳካበሚያሳካ መልኩመልኩ ህይወትህይወት ሊሰጠውሊሰጠው ይችላል፡፡ይችላል፡፡

መወያያመወያያ ጥያቄዎችጥያቄዎች

ክንዋኔክንዋኔ አንድ፡አንድ፡- - በከድጃበከድጃ በሽርበሽር ጉዳይጉዳይ ላይላይ የተሰጠውንየተሰጠውን ውሳኔውሳኔ በማንበብበማንበብ የውሳኔውንየውሳኔውን ይዘትይዘት! ! ያለፈበትንያለፈበትን ሂደትሂደት!!

የመጨረሻውንየመጨረሻውን ውሳኔናውሳኔና ያለህንያለህን አስተያየትአስተያየት ለክፍሉለክፍሉ ተማሪዎችተማሪዎች አስረዳ፡፡አስረዳ፡፡

ክንዋኔክንዋኔ ሁለት፡ሁለት፡-- ህገህገ--መንግስትንመንግስትን በመተርጐምበመተርጐም ሂደትሂደት የፍየፍ//ቤትቤት ሚናሚና ከሌሎችከሌሎች አገሮችአገሮች ጋርጋር ስናስተያይስናስተያይ እኛእኛ አገርምንአገርምን

ይመስላል፡፡ይመስላል፡፡

160

ክንዋኔክንዋኔ ሶስት፡ሶስት፡-- በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 250/93 250/93 መሠረትመሠረት የህገየህገ--መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ የሚመራበትየሚመራበት ሥርዓትሥርዓት ምንምን

ይመስላልይመስላል??

ክንዋኔክንዋኔ አራት፡አራት፡-- ህገህገ--መንግስትንመንግስትን መተርጐምመተርጐም ለምንለምን አስፈለገአስፈለገ??

1. የአንድን ማህበረሰብ የማንነት ጥያቄ መወሰን ያለበት ማን ነው?

2. የአንድ ማህበረሰብ የማንነት ጥያቄ በምን ሥነሥርዓት ይወሰናል?

3.3. በምርጫ ሕጉ የሚወዳደርበትን ብሔራዊ ወይም የአከባቢውን የሥራ Ì ን Ì ማወቅ ለእጩነት የሚያበቃ

መመዘኛ ተደርጓል፡፡ ይህ የአዋጁ ድንጋጌ በሕገ መኖግስቱ አንቀጽ 38 ማንኛውም ኢትዮጵያዊ በ Ì ን Ì

ልዩነት ሳይደረግበት የመመረጥ መብት እንዳለው የተቀመጠውን የሕገመንግስት ድንጋጌ ይቃረናል

የሚል አቤቱታ ቀርቫል፡፡ CCI ሆነ አስተያየት ሰጪው አዋጁ ሕገመንግስቱን አይቃረንም ለማለት

የሰጠው ምክንት አግባብ ነው ብለው ያምናሉ?

8.ህገ - መንግስትን ስለማሻሻል




የህገየህገ መንግስትመንግስት የማሻሻያየማሻሻያ ሂደቶችንሂደቶችን" " ያብራራሉ፣ያብራራሉ፣

የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት ስለሚሻሻልበትስለሚሻሻልበት ሥርዓትሥርዓት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

መግቢያመግቢያ

ህገህገ--መንግስትመንግስት ማሻሻልማሻሻል ማለትማለት በአጭርበአጭር አነጋገርአነጋገር ለህገለህገ--መንግስትመንግስት ማስተካከያማስተካከያ የሚደረግበትየሚደረግበት ሂደትሂደት ነውነው ማለትማለት

ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ የህገየህገ--መንግስትመንግስት ማሻሻልማሻሻል ሂደትሂደት ክለሳክለሳ(Revision) (Revision) ወይምወይም አብዮትአብዮት (revolution)(revolution)ማለትማለት

አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ይልቁንምይልቁንም መሻሻልመሻሻል ማለትማለት የለውጥየለውጥ ሂደትሂደት ነውነው ማለትማለት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡ ይህይህ ሂደትሂደት በአንድበአንድ ህገህገ--መንግስትመንግስት

ሰነድሰነድ ውስጥውስጥ የለውጥየለውጥ እርምጃእርምጃ ወይንምወይንም እድገትእድገት የሚታይበትየሚታይበት ሂደትሂደት ነው፡፡ነው፡፡

አብዛኛውአብዛኛው ጊዜጊዜ ማሻሻያማሻሻያ የህገየህገ--መንግስቱንመንግስቱን ቃላትቃላት! ! ሐረግሐረግ!!ዓዓ//ነገርነገር ወይንምወይንም አንቀጾችንአንቀጾችን ሊያጠቃልልሊያጠቃልል ይችላል፡፡ይችላል፡፡

በነዚህበነዚህ በሚሻሻሉትበሚሻሻሉት ፈንታፈንታ በከፊልበከፊል መጨመርመጨመር!!በከፊልበከፊል መቀነስመቀነስ ወይንምወይንም ሙሉሙሉ በሙሉበሙሉ መለወጥመለወጥ ሊሆንሊሆን ይችላል፡፡ይችላል፡፡

ይሁንይሁን እንጂእንጂ እነዚህእነዚህ ሁሉሁሉ ለውጦችለውጦች ከህገከህገ--መንግስቱመንግስቱ አጠቃላይአጠቃላይ ዓላማዓላማ!!ግብናግብና መንፈስመንፈስ ጋርጋር በሚጣጣምበሚጣጣም መልኩመልኩ

መሆንመሆን አለበት፡፡አለበት፡፡ የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻልማሻሻል ሂደትሂደት ህገህገ--መንግስቱመንግስቱ ህይወትህይወት ኖሮትኖሮት ለረጅምለረጅም ጊዜጊዜ እንዲኖርእንዲኖር

ያደርገዋል፡፡ያደርገዋል፡፡

161

ምክንያቱምምክንያቱም ጊዜጊዜ በሄደናበሄደና ነገሮችነገሮች በተቀየሩበተቀየሩ ቁጥርቁጥር የዕድገትየዕድገት ደረጃምደረጃም አብሮአብሮ ይቀየራል፡፡ይቀየራል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ህግምህግም ሆነሆነ

ህገህገ--መንግስትመንግስት አብረውአብረው ከህብረተሰብከህብረተሰብ እድገትእድገት ጋርጋር ማደግማደግ የግድየግድ ይላል፡፡ይላል፡፡ ስለሆነምስለሆነም ህገህገ--መንግስትመንግስት ዘላቂነትዘላቂነት

ኖሮትኖሮት ገዢገዢ ሆኖሆኖ ለመኖርለመኖር መሻሻልመሻሻል ወይንምወይንም መለወጥመለወጥ የግድየግድ ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡

8.1. ህገ - መንግስት የማሻሻል ሂደት ህገህገ--መንግስትመንግስት ሲሰራሲሰራ እራሱንእራሱን የቻለየቻለ ሂደትሂደት እንዳለውእንዳለው ሁሉሁሉ በማሻሻሉምበማሻሻሉም ወቅትወቅት መከተልመከተል የሚገባቸውየሚገባቸው ሂደቶችሂደቶች

አሉት፡፡አሉት፡፡ እነሱምእነሱም ፡፡--

1.1. የማሻሻያየማሻሻያ ኃሳብኃሳብ ማመንጨትማመንጨት/Initiation//Initiation/

2.2. መወያያትመወያያት /Deliberation//Deliberation/

3.3. መቀበልመቀበል/Adoption//Adoption/

4.4. ማፅደቅማፅደቅ /Ratification//Ratification/ናቸው፡፡ናቸው፡፡

እነዚህእነዚህ ሂደቶችሂደቶች ከህገከህገ--መንግስትመንግስት አወጣጥአወጣጥ ሂደትሂደት ጋርጋር ከሞላከሞላ ጐደልጐደል ተመሳሳይተመሳሳይ ናቸው፡፡ናቸው፡፡ ማለትምማለትም መሠረታዊመሠረታዊ

ልዩነትልዩነት የሚታየውየሚታየው በመጀመሪያበመጀመሪያ ሂደትሂደት ላይላይ ነው፡፡ነው፡፡ ይኸውምይኸውም በህገበህገ--መንግስትመንግስት አወጣጥአወጣጥ ሂደትሂደት የመጀመሪያየመጀመሪያ እናእና

አዳዲስአዳዲስ ኃሳቦችኃሳቦች የሚካተቱበትየሚካተቱበት ሂደትሂደት በማርቀቅበማርቀቅ/Drafting/ /Drafting/ ሂደትሂደት የሚከናወንየሚከናወን ሲሆንሲሆን በማሻሻልበማሻሻል ወቅትወቅት ግንግን

አስቀድሞአስቀድሞ ያለያለ ህገህገ--መንግስትመንግስት የሚሻሻልየሚሻሻል ስለሆነስለሆነ በዚህበዚህ ደረጃደረጃ የመጀመሪያየመጀመሪያ ደረጃደረጃ የማሻሻያየማሻሻያ ኃሳብኃሳብ ማመንጨትማመንጨት

ደረጃደረጃ (Intiation)(Intiation)ይሆናል፡፡ይሆናል፡፡

ዋነኝነትዋነኝነት የአንድንየአንድን ህገህገ--መንግስትመንግስት ዓይነትዓይነት ለመለየትለመለየት ከሚረዱትከሚረዱት ዋነኛዋነኛ ባህሪያትባህሪያት ውስጥውስጥ አንዱአንዱ የማሻሻያየማሻሻያ ሂደቱሂደቱ

ወይንምወይንም ሥርዓቱሥርዓቱ ነው፡፡ነው፡፡ ለምሳሌ፡ለምሳሌ፡- - አንድአንድ ህገህገ--መንግስትመንግስት ጥብቅጥብቅ ወይንምወይንም ልልልል ነውነው የሚባለውየሚባለው የማሻሻያየማሻሻያ ሂደቱንሂደቱን

በማየትበማየት የሚታወቅየሚታወቅ ነውነው ማለትምማለትም ህገህገ--መንግቱመንግቱ በቀላሉበቀላሉ የሚሻሻልየሚሻሻል ከሆነከሆነ ልልልል ነውነው ማለትማለት የሚቻልየሚቻል ሲሆንሲሆን በቀላሉበቀላሉ

የማይሻሻልየማይሻሻል ከሆነከሆነ ጥብቅጥብቅ ህገህገ--መንግስትመንግስት ይባላል፡፡ይባላል፡፡

8.2. የኢ . ፌ . ድ . ሪ ህገ መንግስት የሚሻሻልበት ሥርዓት

የኢፌዴሪየኢፌዴሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የማሻሻያየማሻሻያ ኃሳብኃሳብ የማመንጨትየማመንጨት ሂደትሂደት ምንምን እንደሚመስልእንደሚመስል በህገበህገ--መንግስቱመንግስቱ በአንቀፅበአንቀፅ

104 104 ስርስር በግልፅበግልፅ ሰፍሮሰፍሮ ይገኛል፡፡ይገኛል፡፡ ይኸውምይኸውም የማሻሻያየማሻሻያ ኃሳብኃሳብ በፌዴሬሽንበፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትቤት እናእና በህዝብበህዝብ ተወካዮችተወካዮች

ምክርምክር ቤትቤት በሁለትበሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምፅድምፅ ከተደገፈከተደገፈ ወይንምወይንም ከፌዴሬሽኑከፌዴሬሽኑ አባልአባል ክልሎችክልሎች ውስጥውስጥ አንድአንድ ሶስተኛሶስተኛ የክልልየክልል

ምክርምክር ቤቶችቤቶች በድምፅበድምፅ ብልጫብልጫ የማሻሻያውንየማሻሻያውን ሀሳብሀሳብ የደገፉትየደገፉት ከሆነከሆነ ለውይይትናለውይይትና ለውሳኔለውሳኔ ለሕዝቡናለሕዝቡና ጉዳዮችጉዳዮች

ለሚመለከታቸውለሚመለከታቸው ክፍሎችክፍሎች እንደሚቀርብእንደሚቀርብ ተደንግጓል፡፡ተደንግጓል፡፡

ከሰብአዊከሰብአዊ መብቶችመብቶች ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ውጭውጭ ሌሎችሌሎች የህገየህገ--መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ሊሻሻሉሊሻሻሉ የሚችሉትየሚችሉት የተወካዮችየተወካዮች

ምክርምክር ቤትናቤትና የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ ምክርምክር ቤትቤት በጋራበጋራ ስብሰባስብሰባ በሁለትበሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምፅድምፅ የቀረበውንየቀረበውን ማሻሻያማሻሻያ ሲያፀድቁትሲያፀድቁት እናእና

162

ከፌዴሬሽኑከፌዴሬሽኑ አባልአባል ክልሎችክልሎች ምክርምክር ቤቶችቤቶች ውስጥውስጥ የሁለትየሁለት ሶስተኛሶስተኛ ክልሎችክልሎች ምክርምክር ቤቶችቤቶች በድምፅበድምፅ ብልጫብልጫ

ሲያፀድቁትሲያፀድቁት ብቻብቻ ነው፡፡ነው፡፡ ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችንመብቶችን የሚመለከቱየሚመለከቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች እናእና የህገየህገ--መንግስቱንመንግስቱን ማሻሻያማሻሻያ የሚመለከቱየሚመለከቱ

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሚሻሻሉትየሚሻሻሉት ሁሉምሁሉም የክልልየክልል ምክርምክር ቤቶችቤቶች ማሻሻያውማሻሻያው በድምፅበድምፅ ብልጫብልጫ ሲያፀድቁትሲያፀድቁት የፌዴራሉየፌዴራሉ

መንግስትመንግስት የሕዝብየሕዝብ ተወካዮችተወካዮች ምክርምክር ቤትቤት በሁለትበሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምፅድምፅ ማሻሻያውንማሻሻያውን ሲያፀድቀውሲያፀድቀው እናእና የፌዴሬሽኑየፌዴሬሽኑ ምክርምክር

ቤትቤት በሁለትበሁለት ሶስተኛሶስተኛ ድምፅድምፅ ማሻሻያውንማሻሻያውን ሲያፀድቁትሲያፀድቁት ነው፡፡ነው፡፡

ስለሆነምስለሆነም የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት የማሻሻልየማሻሻል ሂደትሂደት ጥብቅጥብቅ ሲሆንሲሆን በተለይበተለይ ሰብዓዊሰብዓዊ መብቶችንመብቶችን የሚመለከቱየሚመለከቱ

ድንጋጌዎችንድንጋጌዎችን ማሻሻሉማሻሻሉ ደግሞደግሞ ይበልጥይበልጥ ጥብቅጥብቅ እንዲሆንእንዲሆን ተደርጓል፡፡ተደርጓል፡፡ እንዲህእንዲህ ዓይነቱዓይነቱ ድንጋጌድንጋጌ በሌሎችምበሌሎችም አገሮችአገሮች

ህገህገ--መንግስትመንግስት ድንጋጌድንጋጌ የተለመደየተለመደ ነው፡፡ነው፡፡ ይህይህ ማለትማለት ደግሞደግሞ ህገህገ--መንግስትመንግስት አይሻሻልምአይሻሻልም ማለትማለት እንዳልሆነእንዳልሆነ ግልፅግልፅ

ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ--መንግስትመንግስት በኢትዮጵያበኢትዮጵያ የብሔሮችየብሔሮች!!ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ሰነድሰነድ ስለሆነስለሆነ በቀላሉበቀላሉ የሚቀየርየሚቀየር

ወይንምወይንም የሚሻሻልየሚሻሻል ሳይሆንሳይሆን ለማሻሻልለማሻሻል በቂናበቂና አሳማኝአሳማኝ የሆነየሆነ ምክንያትምክንያት ሲኖርሲኖር ብቻብቻ ነውነው ማሻሻልማሻሻል የሚቻለው፡፡የሚቻለው፡፡

ከዚህከዚህ በመነሳትበመነሳት የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ--መንግስትመንግስት ጥብቅጥብቅ ህገህገ--መንግስትመንግስት መሆኑንመሆኑን በቀላሉበቀላሉ ከማሻሻያውከማሻሻያው ስርዓትስርዓት መረዳትመረዳት



4.4. የኢፌድሪየኢፌድሪ ህገህገ መንግስትመንግስት የማሻሻያየማሻሻያ ሀሳብሀሳብ ለማመንጨትለማመንጨት በአንቀፅበአንቀፅ 104 104 የተደነገገውየተደነገገው ሥርዓትሥርዓት ጥብቅጥብቅ

መሆኑመሆኑ ተገቢተገቢ ነውነው ብለውብለው ያምናሉያምናሉ? ? ለምንለምን??

5.5. የክልሉየክልሉ ህገህገ መንግስትመንግስት በሚሻሻልበትበሚሻሻልበት ወቅትወቅት ተቀባይነትተቀባይነት ያላቸውያላቸው የህገየህገ መንግስትመንግስት ማሻሻያማሻሻያ ሂደቶችሂደቶች

በተከተለበተከተለ መንገድመንገድ የተፈፀመየተፈፀመ መሆኑንመሆኑን ይግለፁ፣ይግለፁ፣

6.6. የክልሉምየክልሉም ህገህገ መንግስትመንግስት የሚሻሻልበትየሚሻሻልበት ሥርዓትሥርዓት በዝርዝርበዝርዝር ያብራሩ፡፡ያብራሩ፡፡

9.ህገ መንግስትና ህገ መንግስታዊነት




1.1. በህገበህገ መንግስትናመንግስትና በህገበህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት መካከልመካከል ስላለውስላለው ልዩነትልዩነት ይገልፃሉይገልፃሉ

163

2.2. የህገየህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ምንነትምንነት ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

3.3. በኢፌድሪበኢፌድሪ ህገህገ መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን ለማስረፅለማስረፅ" " በቁርጠኝነነትበቁርጠኝነነት ይሰለፋሉ፡፡ይሰለፋሉ፡፡

9.1. ስለ ህገ መንግስታዊነት በጠቅላላው

በዘመናችንበዘመናችን ሁለትሁለት መቶመቶ የሚሆኑየሚሆኑ ሉዓላዊሉዓላዊ አገሮችአገሮች እንዳሉናእንዳሉና ከነዚህምከነዚህም በጣምበጣም የበዙትየበዙት የተፃፈየተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት

እንዳላቸውእንዳላቸው በጣትበጣት የሚቆጠሩየሚቆጠሩ ደግሞደግሞ ያልተፃፈያልተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት እንዳላቸውእንዳላቸው በዚህበዚህ ዙሪያዙሪያ የተሰበሰቡየተሰበሰቡ መረጃዎችመረጃዎች

ያሣያሉ፡፡ያሣያሉ፡፡ ሆኖምሆኖም በዓለማችንበዓለማችን ውስጥውስጥ ባሉትባሉት አገሮችአገሮች ሁሉሁሉ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ሰፍኗልሰፍኗል ወይወይ?? የሚለውየሚለው ጥያቄጥያቄ

ሲነሣሲነሣ መልሱመልሱ ቀላልቀላል አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ለዚህምለዚህም ምክንያቱምክንያቱ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት በአንዲትበአንዲት አገርአገር የሰፈነየሰፈነ መሆኑንመሆኑን

ለመረዳትለመረዳት አገሪቱአገሪቱ ከህገከህገ መንግስትመንግስት ከማወጅናከማወጅና መኖሩንመኖሩን ከማረጋገጥከማረጋገጥ በላይበላይ ሌሎችሌሎች ነገሮችንነገሮችን ማመዛዘንናማመዛዘንና

መመርመርመመርመር ስለሚጠይቅስለሚጠይቅ ነው፡፡ነው፡፡

ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት (Constitutionalism) (Constitutionalism) የሚለውንየሚለውን ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ የተለያዩየተለያዩ ፍችናፍችና ትርጓሜትርጓሜ በተለያዩበተለያዩ

መፅሐፎችመፅሐፎች ውስጥውስጥ ተሰጥቶተሰጥቶ እናገኛለን፡፡እናገኛለን፡፡ ከሥነከሥነ ቃልቃል ፍችውፍችው ለመጀመርለመጀመር የኦክስፎርድየኦክስፎርድ የእንግሊዘኛየእንግሊዘኛ መዝገበመዝገበ ቃላትቃላት

““Constitutionalism is a belief in the constitution” Constitutionalism is a belief in the constitution” የሚልየሚል ፍችፍች ይሰጠዋል፡፡ይሰጠዋል፡፡ ከዚህከዚህ የሥነየሥነ

ቃልቃል ፍችፍች የምንረዳውየምንረዳው ህገህገ መንግስትዊነትመንግስትዊነት ለአንዲትለአንዲት አገርአገር ህገህገ መንግስትመንግስት ያለውያለው ታማኝነትታማኝነት እናእና እምነትእምነት የሚገልፅየሚገልፅ

ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት በአንድበአንድ በኩልበኩል የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት እናእና የመንግስትየመንግስት

ባለሥልጣናትባለሥልጣናት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ የተደነገጉየተደነገጉ መሠረታዊመሠረታዊ መርሆችመርሆች እናእና እሴቶችእሴቶች በሙሉበሙሉ ልብልብ በመቀበልበመቀበል እነዚህንእነዚህን

ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ መርሆችመርሆች እሴቶችናእሴቶችና ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ከእለትከእለት ዕለትዕለት ሥራቸውሥራቸው መመሪያቸውመመሪያቸው አድርገውአድርገው ሲገለገሉበትናሲገለገሉበትና

ተግባራዊተግባራዊ ሲያደርጉትሲያደርጉት እንደዚሁምእንደዚሁም ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስከበርለማስከበር ያለማንምያለማንም ቀስቃሽነትቀስቃሽነት በዕምነትናበዕምነትና በቁርጠኝነትበቁርጠኝነት

የሚሠሩየሚሠሩ መሆናቸውንመሆናቸውን የሚገልፅየሚገልፅ ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ነው፡፡ነው፡፡

በሌላበሌላ በኩልበኩል ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት እያንዳንዱእያንዳንዱ ዜጋዜጋ ማህበር፣ማህበር፣ የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅትድርጅት የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መርሆችመርሆች

እሴቶችናእሴቶችና ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በሙሉበሙሉ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በማክበርበማክበር ሲንቀሳቀሱናሲንቀሳቀሱና ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚጥስየሚጥስ ማናቸውምማናቸውም

በመንግስትበመንግስት አካላትአካላት ወይምወይም ሌላሌላ ግለሰብግለሰብ" " ማህበርማህበር ወይምወይም ድርጅትድርጅት እንዲገታእንዲገታ እናእና እንዲቆምእንዲቆም ለማድረግለማድረግ

በዕምነትናበዕምነትና በቁርጠኝነትበቁርጠኝነት ከማይንቀሣቀሱበትከማይንቀሣቀሱበት ደረጃደረጃ ላይላይ የደረሱየደረሱ መሆኑንመሆኑን ለመገለፅለመገለፅ የምንጠቀምበትየምንጠቀምበት ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ

ነው፡፡ነው፡፡ በአጠቃላይበአጠቃላይ ሲታይሲታይ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ማለትማለት የህገየህገ መንግስትመንግስት የበላይነትየበላይነት በአንዲትበአንዲት አገርአገር በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ

በተግባርበተግባር ሲውልናሲውልና አብዛኛውአብዛኛው ህዝብህዝብ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ተከላካይናተከላካይና ጠባቂጠባቂ ለመሆንለመሆን በሙሉበሙሉ ፍላጎትናፍላጎትና የሀሳብየሀሳብ

ዝግጅትዝግጅት የሚገኝየሚገኝ መሆኑንመሆኑን ለመግለፅለመግለፅ የምንጠቀምበትየምንጠቀምበት ፅነሰፅነሰ ሀሳብሀሳብ ነው፡፡ነው፡፡

ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት የሚለውየሚለው ሀሳብሀሳብ ((ኬሪኬሪ እናእና አብረሀምአብረሀም) ) የተባሉየተባሉ ፀሐፊዎችፀሐፊዎች በበኩላቸውበበኩላቸው ‘ ‘TheThe

Phenomenon of government conforming to the dictates of a settledPhenomenon of government conforming to the dictates of a settled

164

constitution is known as constitutionalism’ constitution is known as constitutionalism’ በማለትበማለት ይገልፁታልይገልፁታል ፡፡፡፡ እንደነዚህእንደነዚህ ፀሐፊዎችፀሐፊዎች

አገላለፅአገላለፅ መንግስትመንግስት የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች እናእና መርሆችመርሆች በማክበርናበማክበርና በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ በተቀመጠለትበተቀመጠለት

ወሰንወሰን ሥልጣኑንሥልጣኑን በመገደብበመገደብ በተግባርበተግባር የሚንቀሣቀስበትየሚንቀሣቀስበት አጋጣሚአጋጣሚ ((ሒደትሒደት) ) ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት

የሚባለው፡የሚባለው፡ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት የአንዲትየአንዲት አገርአገር ህዝብህዝብ የሚተዳደረባቸውንየሚተዳደረባቸውን ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ህግጋትህግጋት ብቻብቻ

የሚመለከትየሚመለከት አይደለም፡፡አይደለም፡፡ በአንፃሩበአንፃሩ ህዝብህዝብ የመንግስትንየመንግስትን እንቅሰቃሴእንቅሰቃሴ በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት የሚቆጣጠርበትናየሚቆጣጠርበትና

የሚያረጋግጥበትየሚያረጋግጥበት ሥርዓትሥርዓት መፈጠሩንመፈጠሩን የሚመለከትየሚመለከት ነው፡፡ነው፡፡ ከህግከህግ አንፃርአንፃር ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት በአንድበአንድ በኩልበኩል

መንግስታትመንግስታት ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ያላቸውንያላቸውን ታማኝነትናታማኝነትና ተገዥነትተገዥነት በሌለበሌለ በኩልበኩል ህዝቡህዝቡ ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስከበርለማስከበር

እናእና መንግስትመንግስት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ መሠረትመሠረት እንዲመራእንዲመራ ለማስገደድለማስገደድ ያለውንያለውን ዕምነትናዕምነትና የሚያደርገውንየሚያደርገውን እንቅሰቃሴእንቅሰቃሴ

ያመለክታል፡፡ያመለክታል፡፡

ሌላውሌላው ፀሐፊፀሐፊ ደግሞደግሞ “ “Constitutionalism emphasizes obedience to constitutionalConstitutionalism emphasizes obedience to constitutional

principles and respect the authorityprinciples and respect the authority of the fundamental law” of the fundamental law” በማለትበማለት

ይተረጉመዋል፡፡ይተረጉመዋል፡፡ ይኸምይኸም ተርጓሜተርጓሜ ከላይከላይ ካየናቸውካየናቸው ሁለትሁለት መሠረታዊመሠረታዊ ትርጓሜዎችትርጓሜዎች በይዘቱበይዘቱ የተለየየተለየ አይደለም፡፡አይደለም፡፡

ምክንያቱምምክንያቱም ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በአገሪቱበአገሪቱ ውስጥውስጥ የመንግስትየመንግስት ስልጣንስልጣን ምንጭናምንጭና መሠረትመሠረት መሆኑናመሆኑና መንግስትመንግስት ዜጎችናዜጎችና

ሌሎችሌሎች ተቋማትተቋማት ለምሣሌለምሣሌ ማህበራትማህበራት የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችንድርጅቶችን ገዥገዥ የሆነየሆነ የአገሪቱየአገሪቱ የበላይየበላይ ህግህግ መሆኑንመሆኑን በመቀበልበመቀበል

ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ ሆኖሆኖ መገኘትናመገኘትና ህገህገ መንግስቱምመንግስቱም እንዲከበርእንዲከበር የበኩላቸውንየበኩላቸውን ኃላፊነትኃላፊነት በመወጣትበመወጣት ነው፡፡ነው፡፡

የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ባለሥልጣኖቻቸውባለሥልጣኖቻቸው ማህበሮችናማህበሮችና የማህበራትየማህበራት መሪዎችመሪዎች " " የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችናድርጅቶችና የፖለቲካየፖለቲካ

ድርጅትድርጅት መሪዎችናመሪዎችና አባላቶቻቸውአባላቶቻቸው ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ “ “obedience” obedience” ያላቸውያላቸው ወይምወይም በህገበህገ መንግስቱንመንግስቱን ተገዥተገዥ

መሆናቸውንናመሆናቸውንና ታማኝታማኝ መሆናቸውንመሆናቸውን የሚያረጋግጡትየሚያረጋግጡት በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ እንዲካተትእንዲካተት ወይምወይም እንደወጣእንደወጣ የሚፈልጉትየሚፈልጉት

ሀሳብሀሳብ እንኳንእንኳን ቢኖርቢኖር ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ መሆንናመሆንና ሀሳባቸውንሀሳባቸውን ለማካተተለማካተተ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ የሚፈቅደውየሚፈቅደው ሥርዓትሥርዓት

አክበረውአክበረው መንቀሣቀስመንቀሣቀስ ነው፡፡ነው፡፡ በመሆኑምበመሆኑም ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ስንልስንል የተለያየየተለያየ ሀሳብናሀሳብና ፍላጉትፍላጉት ያላቸውያላቸው

የህብረተሰብየህብረተሰብ ክፍሎችክፍሎች ድርጅቶችድርጅቶች ያሏቸውንያሏቸውን ልዩነቶችልዩነቶች በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ጥላጥላ ሥርሥር ተሰባስበውተሰባስበው የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መሠረትመሠረት አድርገውአድርገው ለመፍታትለመፍታት ያላቸውንያላቸውን እምነትናእምነትና ቁርጠኝነትቁርጠኝነት ሁሉሁሉ የሚመለከትየሚመለከት ፅንሰፅንሰ ሀሳብሀሳብ ነው፡፡ነው፡፡

ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት በአንዲትበአንዲት አገርአገር በህገበህገ መንግስትነትመንግስትነት የታወጀየታወጀ ሰነድሰነድ ከመኖሩከመኖሩ ባሻገርባሻገር መንግስትመንግስት የተለያዩየተለያዩ

ማህበሮችናማህበሮችና የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅቶችድርጅቶች ህብረተሰቡህብረተሰቡ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ለማክበርናለማክበርና ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ

ሆነውሆነው መገኘታቸውንመገኘታቸውን ይመለከታል፡፡ይመለከታል፡፡ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ህገህገ መንግስቱመንግስቱ በፅሁፍበፅሁፍ ብቻብቻ ሣይሆንሣይሆን በአገሪቱበአገሪቱ

በተግባርበተግባር ዕውንዕውን የመሆኑንየመሆኑን ሁኔታሁኔታ ያመለክታል፡፡ያመለክታል፡፡ ይኸይኸ ከሆነከሆነ ህገህገ መንግስትመንግስት ባለበትባለበት አገርአገር ሁሉሁሉ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት

አለአለ ወይወይ? ? የሚለውንየሚለውን ጥያቄጥያቄ ለመመለስለመመለስ የሌሎችየሌሎች አገሮችናአገሮችና የእኛንየእኛን አገርአገር ተመክሮተመክሮ በማየትበማየት ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

165

9.2. የተጻፋ ህገ መንግስትና ህገ መንግስታዊነት

ከላይከላይ ከተገለፀውከተገለፀው ሀሳብሀሳብ አንፃርአንፃር በአንዲትበአንዲት አገርአገር ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ለማስፈንለማስፈን የተፃፈየተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት መኖሩመኖሩ

የግድየግድ አስፈላጊአስፈላጊ ነውነው ወይወይ? ? የሚለውየሚለው ጥያቄጥያቄ ይነሣል፡፡ይነሣል፡፡ በዓለማችንበዓለማችን ብዙብዙ የተፃፈየተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት ያላቸውያላቸው አገሮችአገሮች

ህገህገ መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን እንዳላሰፈኑእንዳላሰፈኑ በመስኩበመስኩ ጥናትጥናት ያደረጉያደረጉ ሙሁራንሙሁራን ይገልጻሉ፡፡ይገልጻሉ፡፡ ለምሥሌለምሥሌ አምባገነናዊነትአምባገነናዊነት

በነገሰባቸውበነገሰባቸው በብዙዎቹበብዙዎቹ አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት ቢኖርምቢኖርም ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት እንደማይሰፍንእንደማይሰፍን በቀድሞበቀድሞ ሶቨየትሶቨየት

ህብረትህብረት ህገህገ መንግስትመንግስት ውስጥውስጥ የተካተቱየተካተቱ የሰብዓዊየሰብዓዊ መብቶችናመብቶችና ነፃነቶችነፃነቶች በተደጋጋሚበተደጋጋሚ በመንግሰትበመንግሰት አካላትአካላት

የሚጣሱበትየሚጣሱበት እናእና የማይከበርበትየማይከበርበት ሁኔታሁኔታ እንደነበርእንደነበር በአብዛኞቹበአብዛኞቹ የአፍሪካየአፍሪካ አገሮችአገሮች ህገህገ መንግስትመንግስት ያላቸውያላቸው መሆኑንመሆኑን

ለሌላውለሌላው ዓለምዓለም ለማሣየትለማሣየት ከሚገለገሉበትከሚገለገሉበት በስተቀርበስተቀር ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች ተገዥተገዥ እንደማይሆኑእንደማይሆኑ በዚህበዚህ

መስክመስክ ጥናትጥናት ያደረጉያደረጉ ሙሁራንሙሁራን ይገልፃሉ፡፡ይገልፃሉ፡፡

ስለስለ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ሲነሣሲነሣ በእኛምበእኛም አገርአገር ትምህርትትምህርት ልንወስድባቸውልንወስድባቸው የሚገባቸውየሚገባቸው ከበቂከበቂ በላይበላይ የሆኑየሆኑ

ገጠመኖችገጠመኖች ይኖራሉ፡፡ይኖራሉ፡፡ ለምሣሌለምሣሌ የኤርትራየኤርትራ ፌዴሬሽንፌዴሬሽን ፈርሶፈርሶ ከኢትዮጰያከኢትዮጰያ ጋርጋር እንድትዋሀድእንድትዋሀድ የኤርትራየኤርትራ ህገህገ አውጭአውጭ

ምክርምክር ቤትቤት የወሰነውየወሰነው በወቅቱበወቅቱ በተባበሩትበተባበሩት መንግስታትመንግስታት ድርጅትድርጅት በፀደቀውናበፀደቀውና ኤርትራዊያንኤርትራዊያን በተቀበሉትበተቀበሉት ህገህገ

መንግስትመንግስት ምክርምክር ቤቱቤቱ ይህንንይህንን ውሣኔውሣኔ ለመወሰንለመወሰን የሚያስችለውየሚያስችለው ሥልጣንሥልጣን ሣይኖረውሣይኖረው ነውነው የሚልየሚል መከራከሪያመከራከሪያ

የሚያቀርቡየሚያቀርቡ አሉ፡፡አሉ፡፡ ይኸይኸ እንዳለእንዳለ ሆኖሆኖ በተለይበተለይ በደርግበደርግ ዘመንዘመን 1980 1980 ዓዓ..ምም ህገህገ መንግስትመንግስት ካፀደቀካፀደቀ በኃላበኃላ ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ ለይስሙላለይስሙላ የፀደቀየፀደቀ ሰነድናሰነድና ባለሥልጣናቱባለሥልጣናቱ አንደማያምኑበትአንደማያምኑበት የሚያረጋግጡየሚያረጋግጡ በርካታበርካታ ክስተቶችክስተቶች

ታይተዋል፡፡ታይተዋል፡፡ ሆኖምሆኖም ሁሉንምሁሉንም ለመዘርዘርለመዘርዘር ስለማይቻልስለማይቻል አንድአንድ የዞንየዞን ዐቃቤዐቃቤ ህግህግ ገጠመኝገጠመኝ አቅርበናል፡፡አቅርበናል፡፡

በበ 19801980 ዓዓ..ምም አዲስአዲስ አበባአበባ ዮንቨርስቲዮንቨርስቲ ተመርቆተመርቆ 1981981 1 የዞንየዞን ዐቃቤዐቃቤ ህግህግ የሆነየሆነ የተመደበየተመደበ አንድአንድ ወጣትወጣት የህግየህግ

ባለሙያባለሙያ የዞኑንየዞኑን ማረሚያማረሚያ ቤትቤት ሲጎበኝሲጎበኝ 60 60 ሰዎችሰዎች ያለያለ ፍርድፍርድ ቤትቤት ትዕዛንዝትዕዛንዝ ታስረውታስረው ከሶስትከሶስት ወርወር በላይበላይ እንደቆዩእንደቆዩ

ያረጋግጦል፡፡ያረጋግጦል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም በወቅቱበወቅቱ የዐቃቤየዐቃቤ ህግህግ ማቋቋሚያማቋቋሚያ አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 11/80 11/80 እናእና የደርግየደርግ ህገህገ መንግስትመንግስት

በመጥቀስበመጥቀስ የታሰሩትየታሰሩት ሰዎችሰዎች በአስቸኳይበአስቸኳይ እንደፈቱእንደፈቱ በፅሑፈበፅሑፈ ትዕዛዝትዕዛዝ ይሰጣል፡፡ይሰጣል፡፡ የዐቃቤየዐቃቤ ህግህግ ትዕዛዝትዕዛዝ በፅሁፍበፅሁፍ

የደረሰውየደረሰው ማረማያማረማያ ቤትቤት ለክፍለለክፍለ ሀገርሀገር ኢሠፖኢሠፖ አንደኛአንደኛ ፀሐፊፀሐፊ ሪፖረትሪፖረት ያደርጋል፡፡ያደርጋል፡፡ የፖርቲውየፖርቲው ባለሥልጣንባለሥልጣን ዐቃቤዐቃቤ

ህጉንህጉን አስጠርቶአስጠርቶ ሲጠይቀውሲጠይቀው በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ድንጋጌድንጋጌ መሠረትመሠረት ያለፍርድያለፍርድ ቤትቤት ተዕዛዝተዕዛዝ መታሰርመታሰር ስለሌባቸውስለሌባቸው እኔእኔ

ደግሞደግሞ በአዋጅበአዋጅ ቁጥርቁጥር 11/80 11/80 ህገህገ ወጥወጥ እስርእስር የማስቆምየማስቆም ስልጣንስልጣን ስላለኝስላለኝ ነውነው ትዕዛዝትዕዛዝ የሰጠሁትየሰጠሁት በማለትበማለት

የስረዳዎል፡፡የስረዳዎል፡፡ የክፍለየክፍለ ሀገርሀገር የኢሠፖየኢሠፖ አንደኛአንደኛ ፀሐፊምፀሐፊም ይህንንይህንን አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 11/80 11/80 የምትለውንየምትለውን ቀቅለህቀቅለህ ብላው፡፡ብላው፡፡

ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን እኛእኛ ያወጣነውያወጣነው ህገህገ መንግስትመንግስት ያለንያለን መሆኑንመሆኑን ለዓለምለዓለም ህዝብህዝብ ለማሣየትለማሣየት እንጅእንጅ በውስጡበውስጡ

የተፃፈውንየተፃፈውን ሁሉሁሉ ለማተገበርለማተገበር እንዳለሆነእንዳለሆነ ማወቅማወቅ አለብህ፡፡አለብህ፡፡ ሁለተኛሁለተኛ እንዳይመድህእንዳይመድህ ብሎብሎ የስናበተውየስናበተው ሁኔታሁኔታ እንዳለእንዳለ

ከዐቃቤከዐቃቤ ህጉህጉ ዘገባዘገባ ለመረዳትለመረዳት ይቻላል፡፡ይቻላል፡፡

166

ይኸይኸ ገጠመኝገጠመኝ በአንዲትበአንዲት አገርአገር ድክታቶሪያልድክታቶሪያል የሆነየሆነ መንግስትመንግስት ካለካለ ህገህገ መንግስትመንግስት እንጂእንጂ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት

እንደማይኖርእንደማይኖር ያሣያል፡፡ያሣያል፡፡ በመሆኑምበመሆኑም የአፅፃፉየአፅፃፉ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ መከበሩመከበሩ በራሱበራሱ የመጨረሻየመጨረሻ ግብግብ አይደለም፡፡አይደለም፡፡ ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ መከበሩመከበሩ በሥራበሥራ ላይላይ መዋሉናመዋሉና መንግስትንመንግስትን ጨምሮጨምሮ ሌሎችሌሎች አካላትአካላት ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ እናእና ታማኝታማኝ

የመሆናቸውየመሆናቸው ጉዳይጉዳይ በዴሞክሪሲበዴሞክሪሲ ሥርዓትሥርዓት ግንባታግንባታ ውስጥውስጥ እጅግእጅግ በጣምበጣም ቁልፍቁልፍ ጉዳይጉዳይ ነው፡፡ነው፡፡

ለምሣሌለምሣሌ ፡፡- - ይኸይኸ ነውነው ብሎናብሎና በፅሁፍበፅሁፍ ተጠቃልሎተጠቃልሎ የተቀመጠየተቀመጠ ህገህገ መንግስትመንግስት በሌላትበሌላት እንግሊዘእንግሊዘ ውሰጥውሰጥ ህገህገ

መንግስታዊነትመንግስታዊነት መስፈኑንመስፈኑን ቶማስቶማስ ፔይንፔይን የተባለየተባለ ፀሐፊፀሐፊ ‘ ‘acknowledging the constitacknowledging the constitution’sution’s

authority and obeying its commands do not require that a constitution be inauthority and obeying its commands do not require that a constitution be in

written form, nor is a written constitution a guarantee that constitutionalismwritten form, nor is a written constitution a guarantee that constitutionalism

is present’ is present’ በማለትበማለት ገልፆታል፡፡ገልፆታል፡፡ ከዚህከዚህ አንፃርአንፃር እንግሊዞችእንግሊዞች ከማግናከማግና ካርታካርታ ጀምሮጀምሮ በየወቅቱበየወቅቱ ባዳበሯቸውናባዳበሯቸውና

ባሣደጓቸውባሣደጓቸው መርሆችናመርሆችና የመንግስትየመንግስት ተቋማትናተቋማትና ምልዕተምልዕተ ህዝቡህዝቡ ተገዥተገዥ መሆናቸውንመሆናቸውን በማየትበማየት ነውነው ህገህገ

መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን ለማስፈንለማስፈን የግድየግድ የተፃፈየተፃፈ ህገህገ መንግስትመንግስት መኖርመኖር አስፈላጊአስፈላጊ አይደለምአይደለም የሚባለው፡፡የሚባለው፡፡ የተፃፈየተፃፈ ህገህገ

መንግስትመንግስት መኖሩመኖሩ ደገሞደገሞ ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ለማስፈንለማስፈን ዋስትናዋስትና ሊሆንሊሆን አይችልምአይችልም የሚልየሚል ትንታኔትንታኔ በመስኩበመስኩ ጥናትጥናት

ያደረጉያደረጉ ምሁራንምሁራን ይገልጻሉ፡፡ይገልጻሉ፡፡ ይህንንይህንን አባባልአባባል ምሁራንምሁራን ““Staying within constitutional boundsStaying within constitutional bounds

and obeying the principle of constitutionalism do not require a writtenand obeying the principle of constitutionalism do not require a written

constitution and other legal term since constitutionalism is the consequenceconstitution and other legal term since constitutionalism is the consequence

of attitudes and convictions, its presence is assured in one instance byof attitudes and convictions, its presence is assured in one instance by

certain national tradition and in another by still other traditions” certain national tradition and in another by still other traditions” በማለትበማለት

ይገልጹታል፡፡ይገልጹታል፡፡

በአጠቃላይበአጠቃላይ ስንመለከተውስንመለከተው ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን በተግባርበተግባር ለማዋልለማዋል ያለያለ ውስጣዊውስጣዊ ዕምነትናዕምነትና

ቁርጠኝነትቁርጠኝነት ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥናተገዥና ታማኝታማኝ የመሆንየመሆን ጉዳይጉዳይ ነው፡፡ነው፡፡ ህገህገ መንግስቱመንግስቱ እያለእያለ የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች የሚጥሱየሚጥሱ ተግባራትተግባራት እዚህምእዚህም" " እዚያምእዚያም በመንግስትበመንግስት ባለሥልጣናትባለሥልጣናት ወይምወይም በሌሎችበሌሎች ድርጅቶችድርጅቶች

ባለሥልጣናትናባለሥልጣናትና ተከታዮችተከታዮች ሊፈፀሙሊፈፀሙ ይችላሉ፡፡ይችላሉ፡፡ እነዚህንእነዚህን ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚጥሱየሚጥሱ ተግባራትተግባራት ለመከለከልለመከለከል እናእና

በህግበህግ አግባብአግባብ ለመቆጣጠርለመቆጣጠር በመንግስትበመንግስት አካላትናአካላትና በህብረተሰቡበህብረተሰቡ ያለውያለው ቁርጠኝነትቁርጠኝነት እናእና ዝግጅነትዝግጅነት ነውነው በአንዲትበአንዲት

አገርአገር ለህገለህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት እድገትእድገት መሠረትመሠረት የሚሆነው፡፡የሚሆነው፡፡

9.3. በኢፊድሪ ህገ መንግስታዊነት ስለማስረፅ በአገራችንበአገራችን ለመጀመሪያለመጀመሪያ ጊዜጊዜ የብጥብጥየብጥብጥ የእርስየእርስ በረስበረስ ጦርነትጦርነት ምክንያትምክንያት የሆኑየሆኑ ቁልፍቁልፍ የፖለቲካየፖለቲካ የማህበራዊናየማህበራዊና

ኢኮኖሚያዊኢኮኖሚያዊ ጥያቄዎችጥያቄዎች የሚመልስየሚመልስ ስለስለ ወደፊቷወደፊቷ ኢትዮጰያኢትዮጰያ ግልፅግልፅ ራዕይራዕይ የያዘናየያዘና ህገህገ መንግስታዊመንግስታዊ ግቦችንግቦችን

167

ያስቀመጠያስቀመጠ በኢትዮጵያበኢትዮጵያ ብሔርብሔር ብሔረሰቦችናብሔረሰቦችና ህዝቦችህዝቦች የቃልየቃል ኪዳንኪዳን ማተባቸውናማተባቸውና የጋራየጋራ መመሪያቸውናመመሪያቸውና

መተዳደሪያቸውመተዳደሪያቸው እንደዚሁምእንደዚሁም የሉዓላዊነታቸውየሉዓላዊነታቸው መግለጫመግለጫ አድርገውአድርገው ያፀደቁትያፀደቁት ህገህገ መንግስትመንግስት መኖሩመኖሩ የሚያከራክርየሚያከራክር

አይደለም፡፡አይደለም፡፡

በእርግጥ ለክልል ሕግጋተመንግስታት መሻሻል አንድ ብቻ ምክንያት ነበረው ማለት አይቻልም፡፡ በየክልሉ

የተለያዩ ምክንያቶች ሊኖሩ እንደሚችሉ ቢታወቅም ከመዘርዘር ታቅበን ለርእሳችን አግባብነት ያለውን የአንድ

ክልል ብቻ ለማየት እንሞክራለን፡፡

1987 የደቡብ ክልል ሕገመንግሥት የከፍተኛ ፍርድቤት ዳኞችን ሹመት በተመለከተ በዞኑ ዳኞች አስተዳደር

ጉባኤ አቅራቢነት በዞኑ ምክርቤት ሹመታቸው እንደሚፀድቅ ይደነግግ ነበር፡፡ ይህም የኢፌዲሪ ሕገ መንግስት

አንቀጽ 81(4)የክልሉ ከፍተኛ ፍርድቤት ዳኞች ሹመት በክልሉ ዳኞች አስተዳደር ጉባኤ አቅራቢነት በክልሉ

ምክርቤት እንደሚሾሙ የተደነገገውን የሚቃረን ነበር፡፡ በእነ ጰጥሮስ ጎዳና መ/ቁ--- በሆነ የሲዳማ ዞን ከፍተኛ

ፍርድቤት ዳኞች በሰጡት የጥፋተኛና ቅጣት ውሳኔ ላይ ይግባኝ ለክልሉ ጠቅላይ ፍርድቤት ሲቀርብ ከቀረቡት

ቅሬታ ነጥቦች አንዱ የዳኞች ሹመት ሕገመንግስታዊ አይደለም የሚል ነበር፡፡ ይህ ለክልሉ ሕገመንግስት

መሻሻል አንዱ ምክንያት እንደነበረ የተሻሻለውን የ 1994 ዓ.ም አንቀጽ 126 በመመልከት መገንዘብ ይቻላል፡፡

ቀደም ሲል ለተሠሩ ሥራዎች ዋጋ ለመስጠት ሲባል በደቡብ ብሔሮች ብሔረሰበችና ሕዝቦች ክልል ሕገ

መንግስት አዋጅ ቁጥር 1/1987 ዓ.ም መሠረት የተሾሙ ዳኞች በዚህ ሕገመንግስት እንደተሾሙ ይቆጠራል

በማለት ጊዜያዊ አገልግሎት ያለው ድንጋጌ በሕገመንግስቱ ውስጥ እንዲካተት ተደርጓል፡፡

ሌላው የማሻሻያው ምክንያት የነበረው በሕግ አውጪውና በሕግ አስፈፃሚው መካከል የሥልጣን ክፍፍል

ለማበጀት ነው፡፡ ከፍ ብሎ በትምህርታችን ክፍል እንደተመለከትነው ፓርላሜንታዊ ሥርዓተ መንግስት ባላቸው

አገራት የሥልጣን ክፍፍሉ ፍፁማዊ ባይሆንም ሕግ የማውጣትና የማስፈፀም ስልጣኑ የተለያዩ አካላት ተግባር

ነው፡፡ የፌዴራል ህገመንግስቱም ሆነ ህገመንግስቱ ያቋቋማቸው ሕግ አውጭ እና ሕግ አስፈፃሚ አካላት

በፌዴራል ደረጃ በግልጽ ራሳቸውን ችለው የቆሙ ናቸው፡፡ ነገር ግን በደቡብ ክልል እነዚህ ሁለቱ ተግባራት

በአንድ ምክር ቤት በሚባል አካል ሲፈፀሙ ነበር፡፡

ነገር ግን የተደረገው ማሻሻያ ርዕሰ መስተዳደሩን የክልሉ ርዕሰ ብሄርና የአስፈፃሚው የበላይ

አዛዥ፤አፌጉባኤውን የሕግ አውጪው ምክር ቤት ሰብሳቢ በማድረግ ከፌዴራል ሕገ መንግስት ጋር

በማጣጣም ማሻሻያ ተደርጓል፡፡

ሌሎችም ክልል ሕግጋተመንግስታት በተመሳሳይ ሰዓት በሕገመንግስታቸው ላይ ማሻሻያ ሲያደርጉ ምክንያቱ

ይለያይ እንጂ ከፈዴራል ሕገመንግስት ጋር የማጣጣሙ ጉዳይ ዋነኛ አጀንዳ ነበር፡፡

ሕገመንግስቱ ብቻ ሳይሆን ሌሎች የፌዴራል መንግስት ሕጎች የበላይ ለመሆናቸው ሌሎች አገር ህገ

መንግስታት በግልጽ ይደነግጋሉ፡፡ የአሜሪካ ሕገ መንግስት የፌዴራል ህጎች የበላይነት (supremacy

168

clause) በመያዝ በምሳሌነት የሚጠቀስ ነው፡፡ የኢፌዲሪ ሕገ መንግስት የፌደራል ሕጎች የበላይ

ስለመሆናቸው የሚያወሳ የሕገ መንግስታዊ ድንጋጌ አላካተተም፡፡ ይሁን እንጂ የክልል መንግስታት አዋጆች

የኢፌዲሪን ሕግ መቃረን እንደሌለባቸው በክልሎች ደረጃ የታመነ ጉዳይ ነው፡፡ ክልሎች የሚያወጧቸውን

ማናቸውንም ሕጎች ከፌዴራል ሕጎች ጋር መጣጣማቸውን ማረጋገጥ የመጀመሪያ ተግባራቸው ነው፡፡ ክልሎች

የሚያወጣቸው ህጎች ከፌዴራል ሕጎች ጋር መቃረን ከታየም የክልል ህጎች ዋጋ እንደሚያጡ በፌዴሬሽን ምክር

ቤት ተወስኗል፡፡

ለዚህ ጥሩ ምሳሌ የሚሆነው የፌዴሬሽን ምክር ቤት በእነ ቢያድግልኝ መለስ ከአማራ ብሔራዊ ክልላዊ

መንግስት መካከል ባለው ክርክር የአማራ ብሔራዊ ክልላዊ መንግስት ያወጣው የመሬት አዋጅ ከፌዴራል

መንግስት የመሬት አዋጅ ጋር እስካልተቃረነ ጊዜ ብቻ ተፈፃሚነት እንደሚያገኝ የሠጠው ውሳኔ የፌዴራል

ህጎችን የበላይነት በማስጠበቅ ሕገመንግስታዊ እሴቶች አንዱና ዋነኛ የሆነው ፌዴራል ሥርዓቱ የፀና መሠረት

ላይ እንዲቆም በማድረግ የአንድ ኢኮኖሚ ማህበረሰብ ለመፍጠር ወሳኝነት ያለው መሆኑን ያሳያል፡፡

9.4. ሕገመንግስቱ በትርጉም እየዳበረ መገኘቱ፡

የተለያዩ ሕገመንግስታዊ ጥያቄዎች በፌዴሬሽን ምክርቤት እየተወሰኑ ሕገመንግስታዊነቱ በመጠናከር ላይ

ይገኛል፡፡ ለአብነት የሚከተሉትን ማየት ይቻላል፡፡

ሀ. በቤንሻንጉል ጉሙዝ ክልል በመምረጥና መመረጥ መብት ዙሪያ ለቀረበው ሕገመንግስታዊ ጥያቄ

በፌዴሬሽን ም / ቤት የሰጠው ውሳኔ፡

የአማራ፣የኦሮሞ፣የትግራይና ሌሎች ብሔሮች ተወላጆች ዜጎች በ 1992 ዓ.ም.በመላው አገሪቱ በተደረገው

ምርጫ ለቤንሻንጉል ክልል ም/ቤት ለመወዳደር በአሶሳና በባንባሲ የምርጫ ክልል ለመሳተፍ እጩ

ተወዳዳሪዎች ሲቀርቡ በክልሉ ከሚገኙ አምስቱ ብሔረሰቦች ማለትም የበርታ፣የጉሙዝ፣የሽናሻ፣የኮሞና ማኦ

ብሔረሰቦች ፖለቲካ ድርጅቶች መካከል የበርታ ብሔር የፖለቲካ ድርጅት አመራሮች በስተቀር በሌሎች 4 ቱ

የተደገፈ ነበር ፡፡ በዚህም መሰረት በዕጩ ተወዳዳሪዎች ከአምስቱ ብሔር አንዱ የሆነውን የበርታ ብሔረሰብ

Ì ን Ì ን መናገር ስለማይችሉ ከተወዳዳሪነት እንዲሰረዙ የበርታ ፖለቲካ ድርጅት ለኢትዮጵያ ብሔራዊ ምርጫ

ቦርድ አቤቱታ አቀረበ፡፡ የምርጫ ቦርድም እጩ ተወዳዳሪዎች የበርታ ብሔረሰብ Ì ን Ì ን መናገር አይችሉም

በማለት ከምርጫው እንዲሰረዙ ወሰነ፡፡

የአማራ፣የኦሮሞ፣የትግራይና የሌሎች ነን የሚሉ አቤት ባዮች በኢፌዲሪ ሕገመንግስት ማናኛውም ኢትዮጵያዊ

በቀለም፣በዘር፣በሀይማኖት፣በብሔር ብሔረሰብ፣በፆታ፣ በ Ì ን Ì በፖለቲካ ወይም በሌላ አመለካከትና አቋም ላይ

169

የተመሰረተ ልዩነት ሳይደረግበት በቀጥታና በነፃነት በመረጣቸው ተወካዮች አማከይነት በሕዝብ ጉዳይ

አስተዳደር የመሳተፍ እንዲሁም በ Ì ን Ìው የመናገር፣የመፃፍ፣ Ì ን Ì ን የማሳደግ፣ባህሉን የመግለፅ የማዳበርና

የማስፋፋት እንዲሁም በሰፈረበት መልካዓምድር ራሱን የሚያስተዳድርበት መንግስታዊ ተቓማት የማ ÌÌም

እንዲሁም በየደረጃው በሚገኙ አስተዳደሮች ውስጥ ሚዛናዊ ውክልና የማግኘት መብት እንዳለው

የተመለከተውን ህገመንግስታዊ መብታችን የጣሰ የምርጫ ቦርድ ውሳኔ በኢፌዲሪ ህገ መንግስት አንቀጽ 9

መሰረት ይሻርልን በማለት በ 27/6/92 አቤቱታ ለፌዴረሽን ም/ቤት አቅርበዋል፡፡

በጉዳዩ ላይ የውሳኔ ሀሳብ እንዲያቀርብ የተመራለት የህገ መንግስት ጉዳዮች አጣሪ ጉባኤ አብዛኛው ድምፅ

ሕገመንግስቱ አንቀጽ 38 ዜጎች ምንም አይነት ልዩነት ሳይደረግባቸው በቀጥታ በነፃነት በመረ È ቸው

ተወካዮቻቸው በኩል በሕዝብ አስተዳደር ጉዳዩ ላይ የመሳተፍ መብት ያላቸው መሆኑን ሲደነግግ በአንፃሩ

ደግሞ የምርጫ ሕጉ አዋጅ ቁጥር 111/87 በአንቀጽ 38/1/ለ/ ስር ማንኛውም በእጩነት የሚቀርብ

ተወዳዳሪ የሚወዳደርበትን ብሄራዊ ክልል Ì ን Ì ማወቅ አለበት በሚል የተደነገገው የአንድን ክልል Ì ን Ì

የማያውቁ ነዋሪዎችን መብት የሚገድብ በመሆኑ የምርጫ ሕግ አዋጅ ከሕገመንግስቱ ጋር የሚቃረን በመሆኑ

የሕገመንግስት ትርጉም ያሻል የሚል ነው፡፡

በ 1993 ዓ.ም.1 ኛ ዓመት የሥራ ዘመን 1 ኛ መደበኛ ጉባኤው በውሳኔ ሀሳብ ብቻ ሳይወሰን የፌዴሬሽን

ም/ቤትን ለማጠናከር ስልጣንና ተግባሩን ለመዘርዘር በወጣው አዋጅ ቁጥር 251/1993 አንቀጽ 8 መሠረት

ተጨማሪ የባለሙያዎች አስተያየት እንዲያቀርቡ አድርጓል፡፡

ህገ መንግስቱ የዜጎችና የብሔር ብሔረሰቦች እና ህዝቦች መሰረታዊ መብቶች የተደነገጉበት፣የመንግስት

አወቃቀር ከነስልጣንና ኃላፊነታቸው እንዲሁም የአሰራር ስርዓታቸው የሰፈረበት፣አገሪቱ የምትመራበት መሰረታዊ

የሆኑ የፖለቲካዊ፣ኢኮኖሚያዊና የማህበራዊ ፖሊሲዎች የተቀመሩበት ሲሆን የሕዝቦች የወደፊት ራእይ ቃል

ኪዳን ማሰሪያ በመሆኑ በሕገመንግስቱ አንቀጽ 9 እንደተደነገገው የአገሪቱ የበላይ ህግ እንደመሆኑ መጠን

ማናቸውም ህግ፣ልማዳዊ አሰራር እንዲሁም የመንግስት አካል ወይም ባለስልጣን ውሳኔ ከሀገ መንግስቱ ጋር

መጣጣም እንዳለበትና ከህገ መንግስቱ ጋር የሚቃረን ከሆነም የፌዴሬሽን ም/ቤት በህገ መንግስቱ አንቀጽ 9

መሰረት ህገመንግስቱን በመተርጎም ህጉ ተፈጻሚነት እንዳይኖር የማድረግ ግዴታ ተጥሎበታል፡፡

የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሳዊ ሪፐብሊክ መንግስት በክልሎች የተዋቀረ ሲሆን በሕዝብ አሰፋፈር፣

Ì ን Ì፣ማንነት፣እና ፈቃድ ላይ መሰረት ባደረገ አወቃቀር 9 ክልሎች አሉት፡፡ይህ ማለት ግን በእያንዳንዱ ክልል

የሚኖረው ህዝብ ሁሉ አንድ አይነት Ì ን Ì የሚናገርና አንድ አይነት ባህል አለው ማለት አይደለም፡፡ ይህ አይነት

የመንግስት አወቃቀር የተመረጠው በአገራችን ኢትዮጵያ ደም ያፋሰሰና ለውድመት የዳረገንን የብሔሮችና

ብሔረሰቦች እራስን በራስ የማስተዳደር፣በ Ì ን Ì የመጠቀም፣የመማርና ባህልንና ታሪክን የማዳደርና

የመንከባከብ መብቶች ጥያቄ ምላሽ ለመስጠት ነው፡፡

170

በሌላ በኩል ደግሞ ዴሞክራሲያዊ መንግስት ስንል በዋነኝነት ከላይ እስከታች ያሉ የፌደራሉም ሆነ የክልል

መንግስት አካላት ሁሉ አቀፍ፣ፍትሀዊ፣ነፃ፣በእኩልነት ላይ የተመሰረትና ድምፅ በሚስጢር በሚሰጥበት ስነ

ስርዓት በሚካሄድ ምርጫ በሕዝብ የሚመረጡበት እና የግለሰቦችና የቡድኖች ሰብአዊና ዴሞክራሲያዊ መብቶች

ሙሉ በሙሉ የሚከበሩበት ስርአት ነው፡፡ ብሔሮች ብሔረሰቦች እና ህዝቦች የኢትዮጵያ ሉአላዊ ስልጣን ባለቤት

መሆናቸው በሕገመንግስቱ አንቀጽ 8 ሰፍ…ል፡፡ በመሆኑም ማናቸውም ስልጣን የሚመነጨው ከሕዝብ ነው፡፡

ሕዝብ የሉአላዊ ስልጣን ባለቤት በሆነበት ዲሞክራሲያዊ ስርዓት ደግሞ የዜጎች የመምረጥና የመመረጥ

መብት ሙሉ በሙሉ የተጠበቀ ነው፡፡ የመምረጥና የመመረጥ መብት አይነተኛ ግቡ የዜጎች መሪዎቻቸውንና

አስተዳዳሪዎቻቸውን ራሳቸው እንዲመርጡና እንዲሽሩ ማስቻል ነው፡፡ ዜጎች የመምረጥና የመመረጥ

መብታቸው ሲከበር በሕዝብ አስተዳደር ማለትም በፖለቲካ ጉዳይ ሙሉና ቀጥተኛ ተሳትፎ ይኖራቸዋል፡፡የዚህ

መብት መረጋገጥ አማራጭ የሌለው ዋስትናን ይሰጣል፡፡ በመሆኑም በሕገመንግስታችን አንቀጽ 38 መሰረት

ማንኛውም ኢትዮጵያዊ ዜጋ በቀለም፣በብሔር፣ብሔረሰብ፣በፆታ፣ በ Ì ን Ì፣በሀይማኖት፣በፖለቲካ ወይም በሌላ

የግል አመለካከቱና እምነቱ ላይ የተመሰረተ ልዩነት ሳይደረግበት በማናቸውም የመንግስት ደረጃ የተመሰረተ

ልዩነት ሳይደረግበት በማናቸውም የመንግስት ደረጃ በየጊዜው በሚካሄድ ምርጫ የመምረጥና የመመረጥ

መብት አለው፡፡

በህገ መንግስቱ አንቀጽ 25 መሠረት ሁሉም ሰዎች በህግ ፊት እኩል ናቸው፡፡ በሁሉም ደረጃ የሚገኝ

የመንግስት አካል ማንኛውንም ህግ በሚያወጣበት ጊዜ በሰዎች መካከል ማናቸውንም ዓይነት ልዩነት ሳያደርግ

ሁሉንም በእኩል አይን የሚያይ እና ለሁሉም በእኩልነት ዋስትናና አለኝታ መሆኑን ማስመስከርና ማረጋገጥ

ይኖርበታል፡

በተመሳሳይ ሁኔታ የሕገ መንግስታችን አንቀጽ 39 ንዑስ አንቀጽ 2 እና 3 ሁሉም ብሔር ብሔረሰቦችና ሕዝቦች

በ Ì ን Ì ቸው የመጠቀምና Ì ን Ì ን የማዳበር፣ባህላቸውን የመግለፅና የማዳበር የማስፋፋት ታሪካቸውን

የመንከባከብ ራሳቸውን የማስተዳደር እና በጋራ ተ Ìሞች ሚዛናዊ በሆነ መልኩ በእኩልነት የመወከል መብት

እንዳላቸው ይደነግጋል፡፡ ከነዚህ ድንጋጌዎች መረዳት የምንችለው የግለሰቦችና የብሔር ብሔረሰቦች እና

ሕዝቦች መሠረታዊ መብቶችና ነፃነቶች የተሳሰሩ፣ የማይነጣጠሉና እኩል እንደሆኑ፣ አንዱ ከሌላ የማይበልጥ

ወይም የማያንስ እንደሆነ እንዲሁም አንዱ ለሌላው ሲባል መብቱና ነፃነቱ አንደማይሸራረፉና ገደብ

እንደማይጣልበት ነው፡፡

ሕገመንግስታችን ሁሉም ብሔር፣ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች በ Ì ን Ì ቸው የመጠቀም መብት አላቸው ሲል አንዱ

የሌላውን Ì ን Ì ማወቅና መማር የለባቸውም ማለት እንዳልሆነ ሊሰመርበት የሚገባ ጉዳይ ነው፡፡ በዓለምም ሆነ

ባገር ደረጃ እየተጠናከረ በመሄድ ላይ ካለው ኢኮኖሚያዊ፣ማህበራዊና ፖለቲካዊ ግንኙነትና ተስስር አንፃር

የአለምም ሆነ የአገራችን ሕዝቦች በነጻ ፍላጎታቸው በተለያየ ደረጃ እርስ በርሳቸው የሚያገናኛቸው የጋራ

መግባቢያ Ì ን Ì ወይም Ì ን Ìዎች በሂደት መዳበራቸው አይቀረ ጉዳይ ነው፡፡

171

ብሔር፣ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች የራሳቸውን የሥራ Ì ን Ì ሲወስኑ በዜጎችመካከል ልዩነትን፣ አድሎንና መገለልን

ለመፍጠር አይደለም፡፡ ለሁሉም በእኩልነት እንዲያገለግል በማሰብ ነው፡፡ አንድ Ì ን Ì አብዛኛውን ህዝብ

ያግባባል በሚል የሥራ Ì ን Ì ሆኖ ሲመረጥ ሌሎች Ì ን Ìዎችን ማዳበር ወይም በተለያየ ደረጃ መጠቀም

አይቻልም ማለት አይደለም፡፡ በክልሉ የሥራ Ì ን Ì አማርኛ ነው፡፡ የምርጫ ሕግ አዋጅ 111/87 አንቀጽ

38/1/ለ/ Ì ን Ì ለመመረጥ ከሚያበቁ መመዘኛዎች አንዱ አድርጎ መደንገጉ በራሱ የሕገመንግስት አንቀጽ 38

ይቃረናል የሚል ድምዳሜ ላይ መድረስ አይቻልም፡፡ ሆኖም ግን በፌዴራል ፓርላማ ለመመረጥ የሚቀርብ እጩ

ተመራጭ የክልሉን Ì ን Ì ማወቅን እንደመመዘኛ ማስቀመጥ ተገቢ አይደለም፡፡ እጩ ተወዳዳሪዎች የክልሉ

ነባር ብሔረሰቦች Ì ን Ì ከሆነው አንዱን የበርታ Ì ን Ì አትችልም በማለት ከምርጫ እንዲታገዱ የሰጠው ውሳኔ

የኢፌዲሪ ሕገመንግስትን የሚቃረን በመሆኑ የምርጫ ቦርዱ ውሳኔ ህገመንግስት የሚቃረን ስለሆነ ውሳኔ

ከተሰጠበት ቀን ጀምሮ ወደፊት በሚደረጉ ምርጫዎች ላይ ተፈፃሚነት አይኖረውም ሲል ወስኗል፡፡

ለ. በአመልካች ወ / ሮ ከድጃ በሽር የሕግ መንግስታዊ መብት መከበር አቤቱታ ላይ በፌዴሬሽን ምክር ቤት

የተሰጠ ውሳኔ

ለአቤቱታው መነሻ የሆነው የህገመንግስቱን አንቀጽ 34/5/በመጥቀስ በሸርያ ህግና ፍረድቤት መዳኘት

እንደማይፈልጉ ገልፀው እያሉ ይህን ችላ ብሎ በሸሪያ ፍርድ ቤት አይቶ መወሰኑና የጠቅላይ ሸሪያ ፍርድ ቤትም

ይግባኝ ቀርቦለት ውሳኔውን ያፀደቀው በሕገ መንግስቱ አንቀጽ 13/1/ መሰረት የፍትህ አካላት

የሕገመንግስቱን መሠረታዊ መርሆዎች ማስከበር ሲገባቸው ሕገመንግስቱን የሚፃረር ልማዳዊ አሠራር

በሚኖርበት ጊዜ በህገ መንግስቱ አንቀጽ 9/1/ …ማናኛውም ልማዳዊ አሰራር፣ እንዲሁም የመንግሥት አካል

ውሳኔ ከሕገመንግስቱ ጋር የሚቃረን ከሆነ ተፈፃሚነት አይኖረውም …በሚል መንገድ ተከትሎ ህገ መንግስቱ

ያስቀመጠላቸውን ፈቃዳቸውን ገልፀው ለመዳኘት የሚችሉበትን ሁኔታ ማመቻቸት ሲገባው አስገድዶ ውሳኔውን

እንዲቀበሉ ማድረግ ሕገመንግስቱን የሚፃረር ስለሆነ ውድቅ ተደርጓል፡፡

ሐ. በሲልጤ ህዝብ ማንነት ጥያቄ ላይ የፌዴሬሽን ምክርቤት የሰጠው ውሳኔ

የሲልጤ ብሔረሰብ ብሔር ለመባል የሚፈለጉትን መስፈርቶች ያሟላሁ ስለሆነ እውቅና ይሰጠኝ እንዲሁም

ከዚህ ጋር የተያያዙ መብቶች ይከበሩልኝ የሚል ጥያቄ ለፌዴሬሽን ምክርቤት ያቀርባል፡፡ ጥያቄው የቀረበለት

ፌዴሬሽን ምክር ቤት የአንድን ማህበረሰብ የማንነት ጥያቄ መወሰን ያለበት ማን ነው? በምንስ ሥነሥርዓት

ይወሰናል? የሚለውን ጭብጥ በመያዝ አስተያየት አሰባስቧል፣ ውይይትም አድርጓል፡፡ ጥያቄውን በቀጥታና

በግልጽ የሚመልስ ሕገመንግስታዊ ድንጋጌ የሌለ መሆኑን ግንዛቤ ተወስዷል፡፡ ከዚህ ጋር በተያያዘ

172

የሕገመንግስት ድንጋጌዎችን አንድ በአንድ ምክርቤቱ የመረመረ ሲሆን የሕገመንግስቱ ድንጋጌ አንቀጽ 39/4/

ብሔር ብሔረሰቦች የሚያነሱትን የመገንጠል ጥያቄ የሚመለከት እንጂ አንድ ማህበረሰብ ለሚያነሳው የማንነት

ጥያቄ መልስ የሚመልስ ሆኖ አላገኙትም፡፡ በመቀጠልም የሕገመንግስቱን አንቀጽ 47 የተመለከቱ ሲሆን

በብሔር ብሔረሰብነት ማንነታቸው ታውቆ በክልሉ ውስጥ የቆዩ ሆነው ነገር ግን የራሳችንን ክልል እና Ì ቁማለን

የሚል ጥያቄ ለክልል ምክርቤት ቀርቦ በዚያው የሚፈፀም መሆኑን ስለሚደነግግ ምክርቤቱ ለተያዘው ጭብጥ

ምላሽ የሚሰጥ ሆኖ አላገኘውም፡፡

ሕገመንግስቱ ድንጋጌ አንቀጽ 52/2/ሀ/ የማንነትን ጉዳይ የመወሰን ሥልጣን የማን እንደሆነ በግልፅ

ባያስቀምጥም የክልሎች ሥልጣን ተብለው ከተዘረዘሩት ውስጥ ተካቷል፡፡ ሰለዚህ ክልሎች ራስን በራስ

ማስተዳደር አላማው ያደረገ ክልላዊ መስተዳደር በሚያዋቅሩበት ጊዜ በቅድሚያ የማንነትን ጥያቄ መወሰን

የሚጠበቅባቸው ይሆናል፡፡ በተጨማሪም ሕገመንግስቱ የተከተለው ፌደራላዊ የአወቃቀር ስርዓት ለክልሎች

በውስጣዊ ጉዳዮች ላይ የመወሰን ስልጣን የሚሰጥ በመሆኑ የማንነት ጥያቄ በክልሉ ውስጥ የሚነሳ ጉዳይ

እንደመሆኑ መጠን የክልሉን ውሳኔ ማግኘት የግድ ይሆናል፡፡

ማንነቴ ይታወቅልኝ በማለት በአንድ ማህበረሰብ የሚቀርብ ጥያቄ በቅድሚያ ቀርቦ መስተናገድ የሚገባው

ጥያቄው በተነሳበት ክልል ምክር ቤት ሆኖ በክልሉ የነበረውን የአፈጻፀም ሂደት ጉድለት አለበት ወይም

ህገመንግስቱን መሰረት አድርጎ አልተፈፀመም የሚል ቅሬታ ሲነሳና በዚህ እና ተመሳሳይ ምክንያቶች ጥያቄውን

በአቀረበው ማህበረሰብ እና በክልሉ ምክር ቤት መካከል ልዩነት ሲኖር በሕገ መንግስቱ ድንጋጌ አንቀጽ 62/3/

መሰረት ጉዳዩ ለፌዴሬሽን ምክር ቤት ቀርቦ የመጨረሻ እልባት ማግኘት እንዳለበት ተመልክቷል፡፡

የምክርቤቱ ሚና ጥያቄው ቀርቦ ፍፃሜ እስኪያገኝ ድረስ ያለው ሂደት ህገ መንግስቱን ተከትሎ እንዲፈፀም

ማድረግ ሆኖ ማንነቴ ይታወቅልኝ በማለት በሚቀርብ ጥያቄ ላይ ውሳኔ ሰጪው ጥያቄ አቅራቢው ማህረሰብ

ራሱ ነው፡፡ የማንነትን ጥያቄ አስመልክቶ በሚነሳ ጥያቄ አስመልክቶ በሚነሳ ጉዳይ ላይ ውሳኔ ሲሰጥ ውሳኔው

ህገ መንግስቱ የተቀረፀበትን መንፈስ እና ህገመንግስታዊ መርሆዎቹን በመከተል ይፈፀም ዘንድ የሚቀርበው

ጥያቄ የማህበረሰቡ ትክክለኛ ጥያቄ መሆኑን ማሳየት እንዲቻል በአንቀጽ 39/5/ የተመለከቱት መስፈርቶች

የተሟሉ መሆኑን ማሳየት ጥያቄው በፅሑፍ መቅረብ ያለበት ሲሆን ጥያቄው የቀረበለት የክልል ምክርቤት

ጉዳዩን ተቀብሎ አንቀጽ 39/5/ መስፈርቶችን ያገናዘበ ጥናትን መሰረት በማድረግ ለህዝብ ውሳኔ እንዲያቀርብ

ይጠበቅበታል፡፡ህዝብ ውሳኔው ዲሞክራሲያዊ እና ፍትሃዊ እንዲሆን ጥያቄውን ያቀረበው ማህረሰብ አባላት

በቀጥታ የሚሳተፉበት፣ነፃ በሆነና ድምፅ በሚስጥር በሚሰጥበት ስርዓት እንዲሁም ገለልተኛ ታዛቢዎች

በተገኙበት አግባብ ሊከናወን ይገባል፡፡

የማንነቴ ይታወቅ ጥያቄ ጥያቄውን ያቀረበው ማህበረሰብ አባላት በሚያደርጉት ቀጥተኛ ተሳትፎ በህዝብ ውሳኔ

መወሰን ይገባል የተባለበት ዋነኛ ምክንያቶች፡-

የማንነት ጥያቄ የብሔር ብሔረሰቦች ወይም ህዝቦች መብቶች መሠረትና ምንጭ በመሆኑ ከፍተኛ ግምት

የሚሰጠው ጥያቄ ስለሆነ፤መሰል ከፍተኛ ግምት የሚሰጣቸው የመገንጠልና ክልልን የመመስረት ጥያቄዎች

173

የሚወሰኑት ህዝቡ በሚያደርገው ቀጥተኛ ተሳትፎ በህዝብ ውሳኔ እንደሆነ የህገ መንግስቱ አንቀጽ 39/4/ እና

47/4/ ስለሚደነግግ ነው፡፡

የማንነት ጥያቄ የእያንዳንዱን የማህበረሰብ አባል ማንነት የሚነካና የሚመለከት በመሆኑ የአብዛኛውን

የማህበረሰብ ፍላጎት በትክክልና በአስተማማኝ መልኩ ለማወቅ የሚያስችለን ስርዓት ነው፡፡ በመሆኑም የስልጤ

ማህበረሰብ ማንነት የማህረሰብ አባላት በቀጥታ የሚሳተፉበት፣ነፃ በሆነና ድምፅ በሚስጥር በሚሰጥበት

ስርዓት እንዲሁም ገለልተኛ ታዛቢዎች በተገኙበት በህዝብ ውሳኔ መወሰን አለበት በሚል በአብላጫ ድምፅ

ተወስኗል፡፡ የሀሳብ ልዩነቱ ክልሎች የውስጥ ጉዳያቸውን በራሳቸው መፍታት አለባቸው እየተባለ በሌላ በኩል

ደግሞ የማንነት ጥያቄ ሲነሳ መፈታት ያለበት በዚህ መንገድ ነው በማለት ለክልሎች ማስተላለፍ የክልሎችን

ሥልጣን መጋፋት እንደሚሆን፤ህገመንግስቱ የህዝብ ውሳኔ የግድ የሚለው በተወሰኑ ተለይተው በተቀመጡ

ጉዳዩች ላይ ብቻ ነው በሚል ቀርቧል፡፡ (አንቀጽ 47 እና 39 ን ይመለከታል)፡፡ ከዚህ ውጪ የሚነሱ ጥያቄዎች

መፈታት የሚኖርባቸው በሕገ መንግስቱ በራሱ ነው፡፡ በሕገ መንግስቱ ደግሞ ሕዝብ መብቱን በቀጥታ ወይም

በተወካዩቹ አማካይነት ተግባራዊ ማድረግ እንደሚቻል ይደነግጋል፡፡ ከዚህ መረዳት የሚቻለው የማንነት ጥያቄ

ቀጥተኛ ባልሆነ መንገድ ምላሽ አንዲያገኝ ማድረግ የህገመንግስቱን መርህ የተከተለ መሆኑን ነው፡፡ ከህዝብ

ውሳኔ በመለስ ያለው አፈፃፀም ሕገመንግስቱን የሚጥስ ነው ማለት የሚቻል አይመስለንም፡፡ ስለዚህ የማንነት

ጥያቄ በሕዝብ ውሳኔ እልባት ሊያገኝ ይገባል የሚለው የአብዛኛው ድምፅ አስተያየት ሌሎች ዴሞክራሲያዊ

አካሄዶችን ግምት ውስጥ ያላስገባ ስለሆነ በድምፅ ተለይተናል የሚል ነው፡፡

ነገርነገር ግንግን የኢፊድሪንየኢፊድሪን ህገህገ መንግስታዊነትመንግስታዊነት ለማስረፅለማስረፅ

በፌዴራልምበፌዴራልም ሆነሆነ በክልልበክልል ደረጃደረጃ የተቋቋመየተቋቋመ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የዕለትየዕለት ከዕለትከዕለት

የሥራቸውየሥራቸው አንድአንድ መሠረትመሠረት አድርጎአድርጎ በማየትበማየት እየተቀሣቀሡናእየተቀሣቀሡና ውሣኔዎችንውሣኔዎችን እየወሰኑእየወሰኑ መሆኑን፣መሆኑን፣

የመንግስትየመንግስት ባለሥልጣናትባለሥልጣናት የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ድንጋጌዎችድንጋጌዎች መርሆችናመርሆችና እሴቶችእሴቶች በማክበርበማክበር የሚሠሩየሚሠሩ

በመሆናቸውንናበመሆናቸውንና ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን ለማስከበርለማስከበር የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን ራዕይራዕይ በመሠረታዊበመሠረታዊ ግቦችናግቦችና እሴቶችእሴቶች

በአግባቡበአግባቡ ተገንዝበውተገንዝበው እየተንቀሣቀሡእየተንቀሣቀሡ መሆኑን፣መሆኑን፣

ማናቸውምማናቸውም ማህበርማህበር የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅትድርጅት ወይምወይም ተቋምተቋም የህገየህገ መንግስቱንመንግስቱን መርሆችመርሆች እሴቶችናእሴቶችና ድንጋጌዎችድንጋጌዎች

በማክበርናበማክበርና ለህገለህገ መንግስግስቱመንግስግስቱ ተገዥተገዥ በመሆንበመሆን ልዩነታቸውንልዩነታቸውን በህገበህገ መንግስቱመንግስቱ ጥላጥላ ስርስር ሆነውሆነው ህገህገ

መንግስቱመንግስቱ በዘረጋውበዘረጋው ስርዓትስርዓት መሠረትመሠረት መብታቸውንመብታቸውን ለማስከበርናለማስከበርና ፐሮግራማቸውንፐሮግራማቸውን ተግባራዊተግባራዊ ለማድረግለማድረግ

እየተንቀሣቀሱእየተንቀሣቀሱ መሆኑን፡መሆኑን፡

ምዕላተምዕላተ ህዝቡህዝቡ የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን አክበረውናአክበረውና ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ ሆነውሆነው

እንዲሠሩእንዲሠሩ ማናቸውምማናቸውም ሰውሰው ማህበርማህበር የፖለቲካየፖለቲካ ድርጅትድርጅት ወይምወይም ባለሥልጣንባለሥልጣን ለህገለህገ መንግስቱመንግስቱ ተገዥተገዥ

ታማኝታማኝ ሆኖሆኖ እንዲንቀሣቀስእንዲንቀሣቀስ በተለያየበተለያየ መንገድመንገድ ግፊትግፊት የሚያደርግየሚያደርግ መሆኑንናመሆኑንና ህገህገ መንግስቱንመንግስቱን የሚፃረርየሚፃረር

ነገርነገር ሲፈፀምሲፈፀም የሚቃወምየሚቃወም መሆኑን፣መሆኑን፣

174

በአጠቃላይበአጠቃላይ የህገየህገ መንግስቱመንግስቱ ራዕይናራዕይና ግቦችግቦች መርሆችናመርሆችና ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በሁሉምበሁሉም የመንግስትየመንግስት አካላትአካላት በሌሎችበሌሎች

ተቋማትተቋማት በምዕላተበምዕላተ ህዝብህዝብ በዕምነትበዕምነት የያዛቸውናየያዛቸውና ለተፈፃሚነታቸውምለተፈፃሚነታቸውም ቁርጠኛቁርጠኛ መሆኑንመሆኑን ለማረጋገጥለማረጋገጥ በምንችልበትበምንችልበት

ደረጃደረጃ ላይላይ ካልደረሰንካልደረሰን ህገህገ መንግስታዊነትንመንግስታዊነትን በተሟላበተሟላ ሁኔታሁኔታ አስረፀናልአስረፀናል ማለትማለት አንችልም፡፡አንችልም፡፡

ዋቢዋቢ መፅሐፍትና፣መፅሐፍትና፣ ሌሎችሌሎች ሰነዶችሰነዶች

1.1. Arend Lijphart, Democracy in plural societies, A ComparativeArend Lijphart, Democracy in plural societies, A Comparative

Exploration, Yele University Press, 1977 Exploration, Yele University Press, 1977

2.2. Carry and Abraham, Elements of Democratic Government, OxfordCarry and Abraham, Elements of Democratic Government, Oxford

University press, 1964University press, 1964

3.3. Ethiopian Law Review, Vol. 1. No.1, 2002Ethiopian Law Review, Vol. 1. No.1, 2002

4.4. Fasil Nahum, Constitution For a Nation of Nations The EthiopianFasil Nahum, Constitution For a Nation of Nations The Ethiopian

Prospect, The Redsea Press, Inc, 1997Prospect, The Redsea Press, Inc, 1997

5.5. Goldfrey Phillips, Constitutional Law, Long mans, Green and Co. 5Goldfrey Phillips, Constitutional Law, Long mans, Green and Co. 5 thth ed., ed.,

19581958

6.6. Hadad International Publication, the Eye on Ethiopia, and Horn of Africa,Hadad International Publication, the Eye on Ethiopia, and Horn of Africa,

August 1993August 1993

7.7. Human Rights wach, The Evil Days, Thirty years of War and Famin inHuman Rights wach, The Evil Days, Thirty years of War and Famin in

Ethiopia 1993Ethiopia 1993

8.8. Manferd Nowak, UN Covenant on Civil & Political Rights, CCPRManferd Nowak, UN Covenant on Civil & Political Rights, CCPR

Commentary, 1994Commentary, 1994

9.9. The universal Declaration of Human Rights, A common Standard ofThe universal Declaration of Human Rights, A common Standard of

Achievement, Kluwer Law International, 1999Achievement, Kluwer Law International, 1999

10.10. Paul and Clapham, Ethiopian Constitutional Development, HaliesllasiePaul and Clapham, Ethiopian Constitutional Development, Haliesllasie

University, Volume 1, 1972University, Volume 1, 1972

11.11. Paul and Clapham, Ethiopian Constitutional Development, HalilesllasiePaul and Clapham, Ethiopian Constitutional Development, Halilesllasie

University, Volume, 2, 1972University, Volume, 2, 1972

12.12. P. Allan Dionisopoulos, Tue Government of the United States, ChariesP. Allan Dionisopoulos, Tue Government of the United States, Charies

Scribner's Sons, 1970Scribner's Sons, 1970

13.13. እንደእንደ አውሮፖአውሮፖ አቆጣጠርአቆጣጠር በበ 1215 1215 በእንግሊዝበእንግሊዝ ንጉስንጉስ ጆንጆን የተፈረመውየተፈረመው የማግናየማግና ካርታ፣ካርታ፣ ስምምነትስምምነት

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች በከፊልበከፊል

175

14.14. እንደእንደ አውሮፖአውሮፖ አቆጣጠርአቆጣጠር በበ 1689 1689 በእንግሊዝበእንግሊዝ ፖርላማፖርላማ የታወጀውየታወጀው የእንግሊዝየእንግሊዝ የመብትየመብት አዋጅአዋጅ ድንጋጌዎችድንጋጌዎች

በከፊልበከፊል

15.15. እንደእንደ አውሮፖዊያንአውሮፖዊያን አቆጣጠርአቆጣጠር ሐምሌሐምሌ 4 4 ቀንቀን 1779 1779 የወጣውየወጣው የአሜሪካንየአሜሪካን ነፃነትነፃነት ማረጋገጫማረጋገጫ አዋጅአዋጅ

((መግለጫመግለጫ) )

16.16. እንደእንደ አውሮፖዊያንአውሮፖዊያን አቆጣጠርአቆጣጠር በነሐሴበነሐሴ 27 27 ቀንቀን 1789 1789 የፀደቀውየፀደቀው የፈረንሣይየፈረንሣይ የሰዎችየሰዎች መብትመብት መገለጫመገለጫ

ድንጋጌዎችድንጋጌዎች

17.17. በንጉሣዊበንጉሣዊ ትዕዛዝትዕዛዝ የፀደቀውየፀደቀው የየ 1923 1923 የኢትዮጵያየኢትዮጵያ መንግስትመንግስት

18.18. በበ 1945 1945 ዓዓ..ምም በኤርትራበኤርትራ ምክርምክር ቤትቤት የፀደቀውየፀደቀው የኤርትራየኤርትራ ህገህገ መንግስትመንግስት

19.19. የየ 1948 1948 ዓዓ..ምም የተሻሻለውየተሻሻለው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ህገህገ መንግስትመንግስት

20.20. አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 2/1980 2/1980 የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ህዝባዊህዝባዊ ዴሞክራቲክዴሞክራቲክ ሪፐብሊክሪፐብሊክ ህገህገ መንግስትመንግስት

21.21. ሐምሌሐምሌ 15 15 ቀንቀን 1983 1983 ያፀደቀውያፀደቀው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የሽግግርየሽግግር ወቅትወቅት ቻርተርቻርተር

22.22. አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 6/1984 6/1984 የብሔራዊየብሔራዊ ክልላዊክልላዊ የሽግግርየሽግግር መስተዳድሮችንመስተዳድሮችን ለማቋቋምለማቋቋም የወጣየወጣ አዋጅአዋጅ

23.23. አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 24/1984 24/1984 የህገየህገ መንግስትመንግስት ኮሚሽንኮሚሽን ለማቋቋምለማቋቋም የወጣየወጣ አዋጅአዋጅ

24.24. አወጅአወጅ ቁጥርቁጥር 64/1985 64/1985 የኢትዮጵያየኢትዮጵያ የምርጫየምርጫ ህግህግ

25.25. ህዳርህዳር 24 24 ቀንቀን 1987 1987 ዓዓ..ምም የፀደቀውየፀደቀው የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራቲክዲሞክራቲክ ሪፐብሊክሪፐብሊክ ህገህገ መንግስትመንግስት

26.26. አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 251/1993 251/1993 የኢትዮጵያየኢትዮጵያ ፌዴራላዊፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊዲሞክራሲያዊ ሪፐበሊክሪፐበሊክ የፌዴሬሽንየፌዴሬሽን ምክርምክር ቤትንቤትን

ለማጠናከርናለማጠናከርና ሥልጣንናሥልጣንና ተግባሩንተግባሩን ከመዘርዘርከመዘርዘር የወጣየወጣ አዋጅአዋጅ

27.27. አዋጅአዋጅ ቁጥርቁጥር 250/1993 250/1993 የፌዴራሉየፌዴራሉ የህገየህገ መንግስትመንግስት አጣሪአጣሪ ጉባኤጉባኤ ስልጣንናስልጣንና ተግባርተግባር ለመወሰንለመወሰን የወጣየወጣ

አዋጅአዋጅ

176

module on efdr constitution.doc

Documents

state constitution

organs of central government

csu nt

ui ul u

organic law of nation

sovereign power