Monetarni sistem Crne GoreCenrtralna banka Crne Gore je vrhovna institucija monetarnog sistema Crne Gore.Osnovana je zakonom o Centralnoj banci,novembra 2000.godine,a sa radom je otpocela 15 marta 2001.godine,sto je cini jednom od najmladjih centralnih banaka u svijetu.Ustavom Crne Gore difinisana je kao samostalna organizacija,odgovorna za monetarnu I finansijsku stabilnost I funkcionisanje bankarskog sistema.U ispunjavanju odgovornosti dodijeljenih Ustavom banaka,izmedju ostalog:vrsi superviziju bankarskog sistema,obavlja I kontrolise medjubankarski platni prometu zemlji I inostranstvu,djeluje kao fiskalni agent,banker I savjetnik drzave I vrsi redovne makroekonomske analize dajuci preporuke vladi za ekonomske politike.Crna Gora kao mala otvorena privreda opredjelila se za monetarni sistem koji bitno opredjeljuje osnovne funkcije Centralne Banke Crne Gore kao nezavisne I samostalne organizacije u okviru zakonom utvrdjenih ovlascenja.Tacnije crnogorska ekonomija je dolarizovana(eurizovana),buduci da se moenetarni sistem zasniva na euru,kao zvanicnom sredstvu placanja,od kraja marta 2002.godine.Crna Gora je prihvatila rezim dolarizacije 2.novembra 1999.godine kada je uveden dvovalutni sistem sa njemackom markom I dinarom.Od januara 2001.godine iskljucivo sredstvo placanja bila je njemacka marka do uvodjenja eura u martu 2002.godine.Osnovni instrument monetarne politike CBCG je obavezna rezerva. Ovaj instrument je vise puta mijenjan od osnivanja CBCG.Zbog specificnosti crnogorske ekonomije CBCG pomocu instrumenta obavezne reserve primarno utice na likvidnost bankarskog sistema,odnosno posredno utice na stabilnost I povjerenje u bankarski sistem.Takodje,CBCG ovim instrumentom utice na nivo kreditne aktivnosti banaka,odnosno posredno utice na dalji process multiplikacije novca(ponudu novca) u ekonomiji.Pored toga promjenom instrumenta obavezne reserve moze se uticati I na rocnu strukturu depozita.Osnovicu za obracun obavezne reserve cine depoziti po vidjenju(osim medjubankarskih depozita po vidjenju) I oroceni depoziti:javnog sektora bez obzira na rocnost I ostalih sektora-roka dospjeca kraceg od dvije godine.Banke mogu obaveznu rezervu drzati na racunu obavezne reserve u Crnoj Gori ili na racunima CBCG u inostranstvu.Ona se izdvaja u eurima I CBCG na osnovu nje placa bankama kamatu po odredjenoj godisnjoj kamatnoj stopi.(1%)Jedan od strateskih ciljeva CBCG je prikljucenje eurosistemu,cime bi Crna Gora I zvanicno postal dio ekonomske I monetarne unije.DolarizacijaPod pojmom dolarizacije,odnosno eurizacije,podrazumjeva se nekoliko razlicitih monetarnih sistema koji su medjusobno vrlo razliciti,ali imaju zajednicku karakteristiku da je u formalnim ili neformalnim transakcijama strana valuta siroko rasprostranjena,kao platezno sredstvo.Pod zvanicnom dolarizacijom podrazumjeva se situacija da je strana valuta jedino legitimno platezno sredstvo I da ne postoji domaca valuta.Moguca je I opcija da se vise stranih valuta koriste kao platezno sredstvo,ali ovo je relativno rijetka situacija.Gotovo sve zemlje koje su prihvatile ili punu ili djelimicnu dolarizaciju prethodno su prosle kroz nezvanicnu dolarizaciju.Do nezvanicne dolarizacije po pravilu dolazi poslije ili za vrijeme hiperinflatornih epizoda,odnosno ocekivanja njihove pojave.Prednosti dolarizacijeSve empirijske studije su nedvosmisleno ukazale da sa porastom dolarizacije opada stopa inflacije, naroito sa prelaskom na sistem pune dolarizacije. Pitanje kredibiliteta monetarne politike se vie ne postavlja, jer ponuda novca i politika deviznog kursa nisu vie pod kontrolom monetarnih i politikih vlasti. Istovremeno zvanina dolarizacija olakava proces remonetizacije. Zvanina dolarizacija ostvaruje povoljne rezultate, naroito ukoliko je prethodno sprovedeno vie neuspjelih stabilizacionih programa. Kada su u pitanju kamatne stope obino postoji odreeno odstupanje. Naime, kamatna stopa tei da se izjednai, ali ona se uveava za rizik zemlje. Ukoliko je rizik zemlje vei utoliko e i razlika u kamatnim stopama biti via.Sa druge strane dolarizacija uopste ne mora da dovede do snizavanja kamatnih stopa jer ce Primjena pune dolarizacije moze povecati efikasnost finansijskih trzista na dugi rok I obezbjedjujuci bolju alokaciju resursa nego drugi devizni rezimi.Prednosti dolarizacijeObezbjedjuje se niska stopa inflacije(bliska stopi inflacije u zemlji rezervne valute)Ogranicava se mogucnost zloupotrebe monetarne politikeNize kamatne stope kao rezultat niske inflacije I odsustva rizika devalvacijeUbrzava razvoj domaceg trzista kapitalaSnizavaju se transakcioni troskovi u medjunarodnim ekonomskim odnosimaOlaksava integraciju domacih firmi u medjunarodnu privredu I utice na porast priliva SDIUtice na porast spoljne trgovinePovecanje budzetske discipline

Nedostaci dolarizacijePrvi gubitak sa kojim se suocavaju dolarizovane privrede jeste gubitak deviznih rezervi,s obzirom na to da se devizne reserve moraju utrositi da bi se povukla iz opticaja domaca valuta.Ukoliko je kao posljedica hiperinflacije obezvrijedjena novcana masa,to jest ukoliko je realna vrijednost novcane mase mala,tada ce I gubitak deviznih rezervi biti mali.Takodje,dolarizovane privrede gube mogucnost ostvarivanja emisione dobiti.Ovaj gubitak nije jednokratni,kao sto se cesto misli,vec ima,pored jedonkratnog stoka I karakter toka.U dolarizovanim privredama gubi se mogucnost koriscenja monetarne politike I deviznog kursa kao instrumenata monetarne politike.Ogranicenje mogucnosti vodjenja nezavisne monetarne politike moze predstavljati problem,narocito ukoliko su zemlje u razlicitim fazama ekonomskog ciklusa.Kreatori ekonomske politike imaju fakticki samo na raspolaganju fiskalnu politiku,koja ne moze predstavljati adekvatan odgovor za sve vrste sokova.Nedostaci dolarizacijeGubitak deviznih rezerviNe postoji mogucnost prilagodjavanja nivoa deviznog kursaOgranicena je mogucnost vodjenja nezavisne monetarne politikeNe ostvaruje se emisiona dobitGubi se mogucnost koristenja inflatornog poreza u vanrednim situacijamaOgranicenje mogucnosti centralne banked a koristi politiku zajmodavca u posljednjoj instanceJednokratni troskovi:konverzija valute,novi softveri,promjene u racunovodstvuPovecan odliv valute u slucaju platnobilansnih problema

Dolarizacija na primjeru Crne GoreCrna gora kao dolarizovana ekonomija onog trenutka kada je prihvatila ovaj sistem izgubila je mogucnost koristenja monetarne politike i deviznog kursa kao i instrumenata ekonomske politike.Tacnije CBCG nema referentnu kamatnu stopu,ne vodi politiku emisije novca,a operacije na otvorenom trzistu je moguce teoretski sporovesti,ali gotovo da nisu primjenjivane.Fakticki najvazniji instrument monetarne politike jeste politika obaveznih rezervi.Usled dolarizacije zemlja ima ograniene mogunosti za obavljanje funkcije zajmodavca u krajnjoj instanci.To znai da su u sluaju eventualne bankarske krize ogranieni raspoloiviinstrumenti za njeno reavanje. Meutim,na primjeru Crne gore ovaj nedostatak koji je prouzrokovan evroizacijom je eliminisan sjednicom 2011.godine gdje Savjet CBCG donosi odluku d ace se odobriti finansijska pomoc bankama i finansijskim institucijama koje budu imale problem likvidnosti radi stabilnosti bankarskog sistema.Svakako najveci gubitak predstavlja gubitak emisione dobiti stampanja novca koji igra jaku ulogu u pokrivanju drzavnih deficita.Pored svih nedostataka prednosti su ipak neosporive.Kao jedna od najvaznijih koristi jeste smanjenje stope inflacije i to na dugi rok tj. stopa inflacije se izjednacila sa stopom inflacije Njemacke.Druga stvar koja je jako znacajna jeste da monetarni kredibilitet vise nije upitan sto je dalo na znacaju u stabilizovanju uslova poslovanja.Tako je Crna gora postala atraktivnija ekonomija te se automatski i povecala kolicina stranih direktnih investicija.Tacnije u periodu 2009.godine Crna Gora je bila u samom vrhu zemalja u tranziciji sa kolicinom od 910,9mil.eura SDI.Pozitivan efekat evroizacije svakako cini I razvoj bankarskog sistemaa koji fakticki nijje ni postojao krajem devedesetih godina.Uz dejstvo niza drugih cinilaca,evroizacija je olaksala reformu bankarskog sistema,sto je rezultiralo rastom bankarskih aktivnosti.Vlada Crne Gore je sada svjesna svih nedostataka iskljucivo mogucnosti pokrivanja budzetskog deficita primarnom emisijom sredstava pa se stoga vode politike sa malim budzetskim deficitom ili politike uravnotezenog budzeta sto nam govori da je ostvaren napredak i na budzetskoj disciplini.

Aktuelni problemiSagledavajuci period od 2010.godine,nakon dvije godine umjerenog rasta ekonomija je usla u recesiju 2012.godine kada je realni BDP smanjen za 2,5%.Taj pad uzrokovan je losim ucinkom industrije,gradjevinarstva,transporta,finansijskih usluga i poljoprivrede.Ekonomija je izasla iz recesije 2013.godine rastom realnog BDPa od 1,1%.Danas veliki deficiti idalje se biljeze u robnoj trgovini i iznose preko 35%.Prihodi od turizma i veci suficiti transfera crnogorskih radnika u inostranstvu idalje nisu dovoljni za nadoknadjivanje trgovinskog deficita.Iako je prosjecna stopa nezaposlenosti regiona oko25%,u Crnoj gori je najniza ali idalje visoka,15%.Prosjecna inflacija potrosackih cijena donekle je ubrzana usljed povecanih cijena za struju i ovdu,kao i visih akciza na duvan,alkohol,gazirana pica i kafu,ali posmatrano u cijelini inflacija je ostala na primjerenom nivou. Unutrasnji dug je iznosio 572,7mil eura na kraju marta 2014.godine uzrokovanih prije svega primarnom emisijom drzavnih obveznica,a potom i povecanjem obaveza po osnovu komercijalnih kredita.Spoljni dug je na kraju prvog kvartala 2014.godine iznosio 1.43mlrd eura ili 40,8% BDPa te biljezi neznatan rast (0,3miliona eura)u odnosu na 2013.godinu.Konkretno ako uporedimo sa zemljama evrope ili drugim razvijenim zemljama u Crnoj Gori kamatne stope su na prilino visokom nivou.Kamata je trzisna kategorija i na njenu visinu utice niz faktora kao sto su:rizicni profil zemlje,dostupnost kapitala,cijena stranih i domacih izvora sredstava,naplata kolaterala i drugo.Prema tome,kamtna stopa se odredjuje na osnovu ekonomskih pokazatelja koji i dalje ukazuju na visok nivo nelikvidnosti privrede.Posljedica svega ovoga je negativno odrazavanje na:usporavanje privredne aktivnosti, rast nezaposlenosti i rast javnog duga u BDP-u. Uz takve kamatne stope prisutna su kretanja koja imaju destabilizujui uticaj na finansijski sistem i privredu.Povlacenje sredstava inostranih banki iz depozita crnogorski banaka smanjeno je zahvaljujuci mirnijim finansijskim trzistima i jacem rastu depozita.Idalje ostaje problem losih kredita sto stvara prituzbe na nedovoljnu podrsku bankarskog sektora ostaloj privredi.Posmatrano u cijelini,malo domace finansijsko trziste cini zemlju veoma zavisnom od spoljnog finansiranja,te stoga i ranjivom na promjene u trzisnim uslovima.