monografi e lidhjes sË pensionistËve tË...

Adil FETAHU & Qerim ZARIQI

MONOGRAFI E LIDHJES S PENSIONISTVE T KOSOVS

Botues : LIDHJA E PENSIONISTVE DHE INVALIDVE T PUNS E KOSOVS Pr Botuesin: Shaban KAJTAZI, kryetar i LPIPK Autor: Adil Fetahu & Qerim Zariqi Kshilli Botues: Shaban Kajtazi, prof.dr Mazllum Baraliu, Adil Fetahu, Qerim Zariqi, Rabije Bajrami Prpunimi kompjuterik dhe korrektura: Autort Dizajni i ballins, sipas ides se A.Fetahut Tirazhi : 500 cop

LIDHJA E PENSIONISTVE DHE INVALIDVE T PUNS E KOSOVS


M O N O G R A F I E LIDHJES S PENSIONISTVE

T KOSOVS

Prishtin, Tetor 2013


4


5

P A R A TH N I E

Nj nga t arriturat e klass puntore n kt bot sht sigurimi social, q n vete prfshin sigurimin shndetsor, sigurimin invalidor dhe sigurimin pensional. Pr t arritur kto, klasa puntore ka prjetuar shum sakrifica.

Sistemi social n prgjithsi, dhe ai pensional dhe invalidor n veanti n Kosov, n periudhn e Kushtetuts s vitit 1974, kan qen nj nga m t avancuarat dhe m humane. Sistemi i sigurimit pensional-invalidor ishte rregulluar me ligje t dy niveleve: 1) me Ligjin Themelor mbi Sigurimin Pensional dhe Invalidor, q ishte ligj federativ, me t cilin ishin prcaktuar parimet, normat dhe t drejtat themelore pr puntort dhe qytetart e t gjjitha njsive federale; dhe 2) me Ligjin mbi Sigurimin Pensional dhe Invalidor t Kosovs e me Statutin e Bashksis Vetqeverisse t Interesit t Sigurimit Pensional dhe Invalidor t Kosovs, me t cilat ishin prcaktuar m shum t drejta se sa ato t caktuara me ligjin federativ. Kshtu, bie fjala, me Ligjin e Kosovs ishin parapar edhe kto t drejta shtes, t cilat nuk i prmbante Ligji themelor:

- e drejta e pensionit t parakohshm, - e drejta e pensionit t pjesshm, - e drejta e pensionit minimal dhe shtess mbrojtse, - e drejta e kompenzimit (n para) pr ndihmn dhe

kujdesin e personit t tret, - e drejta e prcjelljes n pension,


6

- e drejta e sigurimit material t vejs/vejanit, t cilt nuk e kan realizuar t drejtn e pensionit familjar,

- e drejta e rehabilitimit profesional t fmijve invalid.

Pr t gjitha kto t drejta dhe pr historikun e zhvillimit t sistemit pensional, do t gjeni materiale t bollshme n kt Monografi.

Natyrisht, Monografia ka t bj me organizatn e pensionistve, statusin dhe veprimtarin e saj, si organizat joqeveritare e shoqris civile, por ka qen e domosdoshme t jepen informacione t mjaftueshme edhe pr historikun dhe funksionimin e sistemit pensional, sepse nj nga qllimet e do botimi sht t jep informacione sa m gjithprfshirse pr temn bosht q e trajton. Madje, me kt kemi dashur t vrtetojm se jan t pabaza vlersimet kinse Kosova nuk ka pasur sistem pensional, dhe kinse ky sistem qenka krijuar pr her t par me Rregulloren e UNMIK-ut 2001/35 mbi pensionet n Kosov! Sistemi i krijuar me at Rregullore, nuk sht sistem pensional, vese nj skem e kursimeve, e cila nuk garanton pension t mjaftueshm, t qndrueshm dhe afatgjat.

Pensionistt e Kosovs, t nacionalitetit Shqiptar, u diskriminuan nn pushtetin okupues t Serbis n periudhn 1990-1999, u diskriminuan edhe n periudhn e administrimit t prkohshm t OKB (UNMIK), por u diskriminuan edhe pas shpalljes s pavarsis s Kosovs. Sepse, 86.383 pensionist t gjitha kategorive q ishin n Kosov n funt t vitit 1998, sot ata akoma nuk e kan t rregulluar me ligj statusin e tyre dhe nuk i marrin pensionet sipas merits: stazhit dhe kontributeve t paguara. Nga ana tjetr, Serbia ua ka ndrprer pagesn e pensioneve qysh prej fillimit t vitit 1999. N disa rajone t Kosovs, ndrprerja e pagess s


7

pensioneve sht br edhe m heret, me arsyetimin se atje po zhvillohen luftime dhe nuk ka kushte pr tua drguar pensionet?!

Organizata e pensionistve, q tash quhet Lidhja Pensionistve dhe Invalidve t Puns e Kosovs (LPIPK), gjat ekzistimit dhe veprimtaris s vet gjithnj ka br prpjekje pr mbrojtjen dhe avancimin e t drejtave dhe interesave t pensionistve, ndrsa n kto katrmbdhjet vjett e fundit aktivitetin e vet e ka prqndruar m tepr n rregullimin me ligj dhe kthimin e statusit dhe dinjitetit t pensionistve.

Me qllim q t mbetn gjurm t prhershme pr ekzistimin dhe punn e LPIPK, udhheqsia e ksaj Organizate ka marr vendim q t botoj kt Monografi, pr hartimin e s cils angazhoi si bashkautor: Adil Fetahun dhe prof.Qerim Zariqin. Ideja ka qen q Monografia t botohet n 100-vjetorin e Pavarsis s Shqipris, por pr shkak t kohs s shkurtr, dhe pr shkak t mungess s lnds s nevojshme, t ciln sht dashur autort ta hulumtojn e vjelin nga ku e si kan mundur, ka qen e pamundur q botimi ta shoh dritn n vitin 2012. Edhepse botimi u shty pr pak koh, kjo assesi nuk ia zvoglon rndsin e qllimit dhe rolit t Monografis.

Pjesn e par: pr historikun dhe zhvillimet e sigurimit pensional dhe invalidor, dhe historikun, strukturn e organizimit, organet dhe aktivitetin e Lidhjes t Pensionistve dhe Invalidve t Puns t Kosovs, e ka punuar Adil Fetahu, ndrsa pjesn e dyt: strukturn dhe aktivitetin e disa organizatave komunale t pensionistve, Aktivit t Grave Pensioniste dhe formave tjera t aktivitetit, si dhe biografit e disa kryetarve t LPIP i ka punuar prof. Qerim Zariqi.


8

Albumin me fotografi, poashtu i ka przgjedhur e prgatitur prof.Qerim Zariqi, bashk udhheqsin aktuale e botuesit.

T vetdijshm pr t metat e mundshme t ktij botimi, autort konsiderojn se ia ka vlejt ideja e udhheqsis s LPIP t Kosovs q n 66-vjetorin e ekzistimit dhe puns s vet, ta botoj kt Monografi. Kjo mund t shrbej si baz e mir pr ndonj botim tjetr eventual t mvonshm, m t plot.

Autort falnderojn udhheqsin aktuale t LPIP t Kosovs dhe ata t organizatave komunale t pensionistve, t cilt gjithnj kan qen t gatshm t ofrojn dokumentacion dhe informacione t domosdoshme pr hartimin e Monografis, me aq sa kan pasur n dispozicion.

Nj falnderim n emr t autorve dhe t botuesit shkon pr organizatat komunale t pensionistve dhe donatort e tjer, t cilt me kontributet e tyre financiare ndihmuan botimin e ksaj Monografie.

Prishtin, Shtator, 2013 Autort: Adil Fetahu & Qerim Zariqi


9

PJESA E PAR


10


11

KRIJIMI DHE RRNIMI I SISTEMIT PENSIONAL T KOSOVS

K a p i t u ll i i p a r

ZHVILLIMET N FUSHN E SIGURIMIT PENSIONAL DHE INVALIDOR

Kuadri ligjor i zhvillimit historik

Pr t dhn nj pasqyr t plot t konceptit, strukturs, institucioneve, rolit, rndsis, funksioneve dhe ndryshimeve t sistemit pensional dhe invalidor n Kosov, nevojitet nj analize voluminoze e procesit t gjat t zhvillimit dhe zbatimit t ktij sistemi n faza t ndryshme t zhvillimit shoqror, ekonomik, social dhe politik t vendit. Prandaj, analizn po e fillojm prej mbarimit t Lufts s Dyt Botrore (1945). Sepse, gjat lufts pushteti okupues e ka mbajtur n fuqi dhe zbatuar gjendjen juridike t ciln e ka gjetur, pr sa u prket bartsve t sigurimit social dhe atij pensional. Ndrkaq, nuk ka t dhna pr ndonj sistem pensional t Kosovs s paralufts.

Pas Lufts shteti i Jugosllavis kishte marr mbi vete kujdesin pr t gjitha kategorit dhe qeverisjen e fondeve


12

pensionale aty ku kane ekzistuar dhe si kane ekzistuar. M 2 maj 1945 n nivel t shtetit sht nxjerr Ligji pr zbatimin e sigurimit social n Republikn Demokratike t Jugosllavis, me t cilin sht br unifikimi i t gjitha fondeve dhe institucioneve t sigurimit social, n Entin Qendror t sigurimit social, me seli n Zagreb, dhe me entet vendore npr republika, si filiala t Entit Qendror. Pr t drejtat per pensione dhe renta vendoste Enti Qendror, ndrsa punt e pagess kryheshin n kuadr t enteve vendore, prmes filialave dhe ekspoziturave t tyre. Prkrah enteve, ishin themeluar edhe gjykatat speciale t sigurimit social, me kompetenc pr t mbrojtur t drejtat dhe obligimet nga sigurimet sociale.

M 25 tetor 1945, Kuvendi i Prkohshm Popullor i Jugosllavis Federative Demokratike kishte miratuar Ligjin mbi pensionimin e npunsve shtetror (Gazeta zyrtare e JFD, nr. 6 nntor 1945), me t cilin i kishte pensionuar t gjith npunsit shtetror t cilve iu kishte ndrprer shrbimi me rastin e okupimit (6 prill 1941), npunsit shtetror n prfaqsit e jashtme, npunsit shtetror t zn rob, pensionistt e pensionuar gjat kohs s okupimit,- e t cilt nuk ishin marr prsri n shrbim shtetror. Po at dit, mareshali i Jugosllavis (Josip Broz Tito), q asokohe ishte kryetar i kshillit t ministrave, ministr i mbrojtjes popullore dhe ministr i punve t jashtme, kishte nxjerr Dekret pr themelimin (caktimin) e t drejtave n pensione. Me Dekret ishin caktuar kushtet, kriteret dhe parametrat e t drejts pr pensionin personal e familjar dhe ndihmave e prkrahjes tjetr npunsve t shtetit. Dekreti prve


13

themelimit t drejtave, ishte edhe akt i revizionit t atyre t drejtave. Sepse, q n nenin 2 kishte caktuar kategorit e personave t cilve fillimisht nuk iu takonin, kurse n nenet 14-15 kishte caktuar se iu merren (hiqen) t drejtat e caktuara, n qoft se:

1) me vendim gjyqsor iu ishte hequr nderi nacional, 2) ishin privuar nga e drejta e vots aktive e pasive, 3) gjat kohs s okupimit kan qen n shrbim t

okupatorit ose ndihmsve t tij e nuk i jan bashkuar LN-re,

4) kan qen funksionar, organizator ose antar aktiv t organizatave kuislinge,

5) nuk e kan mbushur moshn 50-vjee dhe jan t aft pr pun,

6) pensionistet familjare (femra) pa fmij q nuk e kan mbushur moshn 40-vjee dhe ishin t afta pr pun.

Ishte vemas interesante dispozita (neni 3) sipas s cils pensioni personal ose ai familjar nuk iu takonte personave t cilt kishin t ardhura (nga burime tjetra) m t mdha se sa pensioni m i lart, ose pensioni iu takonte (si diferenc) deri sa ta arrinte kuoten e pensionit m t lart.

E drejta e pensionit iu njihej atyre npunsve shtetror t cilt kishin s paku dhjet vjet stazh (shrbim) efektiv, kurse pensioni caktohej n baz t stazhit efektiv. Pr dhjet vjett e para t stazhit iu takonte 50% e bazs s pensionit, duke iu shtuar nga 1% pr do vit tjetr deri sa t arrinte lartsin e


14

bazs s pensionit. Me qen se npunsit shtetror ishin t kategorizuar n klasa (kategori), baza pr llogaritjen e pensioneve ishte caktuar n tetmbdhjet grupe, duke caktuar shumat fikse (n dinar) pr bazn e pensionit t secilit grup, si vijon:

Baza: I II III IV V VI VII VIII IX

Dinar: 5000 4900 4800 4700 4600 4400 4200 4000 3800

Baza: X XI XII XIII XIV XV XVI XVII XVIII

Dinar: 3600 3200 2800 2700 2500 2400 2200 2100 2000

Prve pensionit, secilit pensionist personal i takonte shtesa fminore (Dekreti e quante shtes familjare), nga 175 dinar pr secilin fmij deri n moshn 16-vjee, respektivisht deri n moshn 23 vjee nse ishte n shkollim dhe nuk merrte burse, ndihm tjetr ose ishte i vendosur n konvikt pa pages.

Pensioni familjar iu takonte antarve t ngusht t familjes, n baz t stazhit aktiv pesvjear t npunsit ose pensionistit (q ka vdekur). Pensionet familjare ishin ndar n katr grupe, varsisht nga numri i antarve t familjes t cilve iu takonte pensioni:


15

Grupi I Grupi II Grupi III Grupi IV

(sh u m a t n d i n a r )

Pr 1 antar 2400 2000 1600 1200

Pr 2 antar 2600 2200 1800 1400

Pr 3 antar 2800 2400 2000 1600

Pr 4 antar 3000 2600 2200 1800

Pr 5+antar 3200 2800 2400 2000

Pensionistt personal ishin t detyruar t paguanin kontribut n fondin pensional t npunsve, nga 3% t pensionit e t shtesave tjera, sikurse q ishin t detyruar t paguanin edhe tatimin shtetit. T drejtat sipas Dekretit t prmendur kan filluar prej 1 janarit 1946.

*

Duke u mbshtetur n Dekretin n nivel t shtetit, Presidiumi i Kuvendit Popullor t Serbis (n kuadr t s cils asokohe ishte edhe Kosova), m 29 prill 1947 kishte miratuar Ligjin mbi pensionimin dhe themelimin e t drejtave n pension dhe ndihma tjera npunsve t ish-njsive vetqeverisse administrative-politike n rajonin e Republiks s Popullore t Serbis (Sluzbeni gllasnik Nrodne Republike Srbije, nr.19, dt. 5 maj 1947). sht absurd se si ligji (neni 1) organet e njsive administrative (banovina, qarqe, rrethe,


16

komuna), e t ndrmarrjeve ekonomike i quante organe vetqeverisse, kur dihet se asokohe, as n Jugosllavin e paralufts, vetqeverisjes nuk i ka ardhur era gjkundi!

Prndryshe, ligji i Serbis materien e t drejtave pensionale e ka caktuar konform me Dekretin n fuqi n nivel t shtetit jugosllav, me ndonj ndryshim t vogl, q nuk meriton t analizohet ktu. Pr shembull, n vend t 18 grupeve t bazave t pensionit t caktuar n nivel t shtetit, ligji republikan ka caktuar 17 grupe, por q sht dashur tiu prmbahet limiteve t caktuara n nivel t shtetit pr shumn minimale dhe maksimale t bazs s pensionit. N kt kontekst, ligji e kishte botuar tabeln e shumave t pensioneve sipas kategorive t klasifikimit t npunsve n baz t kualifikimeve profesionale dhe stazhit efektiv t puns.

Duke pasur parasysh shkalln e diskriminimit dhe nivelin e ult t arsimimit profesional t Shqiptarve, numri i npunsve, e rrjedhimisht edhe numri i pensionistve shqiptar asokohe mund t ket qen i paprfillshm pr kt analiz. N Librin (fletoren) q gjendet n Fondin e Arkivit t Kosovs, me titull: Nga raporti mbi punn e Entit t Sigurimit Social n Prishtin pr vitin 1956 (raporti nr. 549, dt. 1 shkurt 1957), shihet se Prishtina deri n fund t vitit 1956 kishte gjithsej 2485 pensionist, prej t cilve: 1637 ishin pensionist invalidor, 176 pensionist t vjetrsis dhe 554 pensione familjare (Arkivi i Kosovs: Institucionet


17

sociale, nr.i fondit: 2.94.112). N Fondin e Arkivit t Kosovs, gjendet Libri (fletorja) me titull: Zavod za socijalno osiguranje AKMO, 1945-1947 knjiga penzija (prkth. Enti i Sigurimit Social t PAKM, 1945-1947 libri i pensioneve,a.f.), me emrat e 358 pensiolnistve, shumica absolute e t cilve ishin serbomalazez. Do t thot, n at koh Kosova kishte gjithsej 358 pensionist?! Kjo sht dshmi se n Kosov nuk ka ekzistuar klas puntore n ekonomi as n shrbime shoqrore. Ajo ka filluar t zhvillohet von, kryesisht pas Plenumit t Brioneve (1966) kur u rrzua nga pushteti satrapi A. Rankoviq. Kshtu, t dhnat arkivore tregojn se qysh n vitin 1967, n Kosov kishte 55.729 puntor t siguruar me sigurim pensional dhe invalidor, t cilt n ndrkoh kan mund t pensionohen kur ti plotsonin kushtet ligjore. Vetkuptohet se numri m i madh i t punsurve n at koh ishin serbo-malazez.

***

Se sa i kishte kushtetuar rndsi shteti i ri t drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, mund t konkludohet nga fakti se kishte formuar edhe gjykata speciale t sigurimit social. Me Ligjin mbi rregullimin e gjykatave t sigurimit social (Gazeta zyrtare e JFD, nr.45/1945), dhe me Dekretin pr procedurn n gjykatat e sigurimit social dhe n Gjykatn Supreme t sigurimit social (10.XI.1946), gjykatat e shkalls s par t sigurimit social ishin themeluar pran enteve vendore (n gjasht republika), ndrsa


18

Gjykata Supreme e SS ishte si gjykat e shkalls s dyt, dhe e kishte selin pran Entit Qendror. Ato gjykata i zgjidhnin kontestet midis t siguruarve dhe enteve t sigurimit social.

Krahas zhvillimit t sistemit social, zgjerohej rrethi i kategorive me sigurim t obligueshm.M 26 korrik 1946 sht miratuar, ndrsa prej 1 janar 1947 ka filluar t zbatohet Ligji mbi sigurimin social t puntorve dhe npunsve. Me at ligj ishte prcaktuar se sigurimi social sht shtetror, unik dhe gjithprfshirs. Duke pasur parasysh se ather pushteti shtetror ishte me administrim centralist, edhe sigurimi social administrohej n mnyr t centralizuar, unike dhe n mnyr t njjt n gjith vendin.

Me Ligjin (tjetr n nivel t shtetit) mbi sigurimin social t puntorve e npunsve (13.08.1946), u aplikua i ashtuquajturi sigurim social shtetror, i cili bazohej n kontributet q paguanin pundhnsit dhe puntort. Me kt sistem, shteti ishte garant i t gjitha t drejtave (pagesave) nga sigurimi social, pensional dhe invalidor. Si parametra pr caktimin e t drejtave pr pension, merreshin: kohzgjatja e sigurimit, natyra e puns dhe rroga mesatare e t siguruarit. Barts i sigurimit ishte Enti Shtetror i Sigurimit Social, i cili kishte cilsin e personit juridik dhe karakteristikat e shrbimit t pavarur, ndrsa shteti prmes ministris s puns bnte mbikqyrjen e puns s Entit. Organ qendror i Entit Shtetror ishte Drejtoria e tij, si organ drejtues, i cili nuk kishte kontakte t drejtprdrejta me t siguruarit.


19

Organet rajonale (filialat) ishin t organizuara n baza territoriale dhe profesionale pr t gjitha kategorit e t siguruarve. Shrbimet e ndryshme profesionale prbnin njsin organizative n nivel t tr shtetit (psh. t gjith punonjsit e komunikacionit prbnin nj shrbim, dhe pr ta ekzistonte nj filial e sigurimit social). Shrbimet profesionale qendrore i kishin filialat, ekspoziturat dhe komesariatet e veta, t cilat komunikonin me t siguruarit pr shtje t ndryshme nga sigurimi social, vese pa t drejt pr t marr vendime n mnyr t pavarur. Sepse, t drejtat dhe obligimet nga sigurimi social kan mund t caktohen vetm me dispozita t qeveris qendrore, ndrsa udhzimet pr zbatimin e tyre i kan nxjerr organet e administrats shtetrore t resoreve (ministrive) t caktuara. Mjetet financiare pr sigurimin social i siguronte shteti nga mjetet e akumulimit t prgjithshm t shtetit.

Gjat kohs, sistemi i sigurimit social sht dashur tiu prshtatet reformave t zhvillimit shoqror-ekonomik dhe politik. N kt frym, n vitin 1950 sht miratuar Ligji mbi sigurimin social t puntorve e npunsve dhe familjeve t tyre (Gazeta Zyrtare e RFPJ, nr.10/50), me t cilin sht br nj avancim dhe zgjerim i sigurimeve sociale pr t gjith puntort dhe npunsit n tr vendin, dhe ka prcaktuar t drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor varsisht nga gjatsia e stazhit dhe klasa e rrogs. Ligji institucionalizoi sigurimin social shtetror. Mjetet pr sigurim social i siguronte shteti, ndrsa rrogat e puntorve dhe npunsve nuk mund t ngarkoheshin me kontribute. Punt e sigurimit social u


20

vun n kompetenc dhe nn udhheqjen e Komitetit pr sigurim social t Qeveris s RFPJ. Me kt ligj u ndrpre puna e gjykatave t sigurimit social, ashtu q kontestet e ksaj natyre kaluan n kompetenc t gjykatave t rregullta. Organet kompetente pr kujdesin shndetsor dhe social, sipas detyrs zyrtare e iniconin procedurn pr realizimin e t drejtave t caktuara: pagesat pr pushim mjeksor e pushim t lehonis; caktimin n tjetr vend pune; rikualifikimin, etj. Ky model i sigurimit social shtetror ka zgjatur deri n qershor 1952-es, kur Qeveria e RFPJ miratoi Dekret pr themelimin e Entit t sigurimit social dhe administrim t prkohshm t mjeteve t sigurimit social, (Gazeta zyrtare e RFPJ, nr.30/52). Sipas atij Dekreti, ishin themeluar entet e sigurimit social npr republika e krahina, rrethe e qytete, si institucione t pavarura t sigurimit social, me fonde t veta t mjeteve, e me kompetenc pr t kryer shrbime t sigurimit social. Personat e siguruar e zgjedhnin kuvendin e entit, sipas sistemit t delegimit, ndrsa kuvendi i entit nga radht e veta e zgjedhte keshillin ekzekutiv dhe kshillin mbikqyrs. Kshtu u kalua sigurimi social, pra edhe ai pensional dhe invalidor, nga kompetenca e shtetit n entet e sigurimit social dhe filloi periudha e vetqeverisjes, q u prcoll edhe me dy dekrete tjera. Me Dekretin pr themelimin e Entit pr Sigurim Social dhe administrimin e prkohshm me mjetet e sigurimit social (1952), me Dekretin mbi financimin e sigurimit social (1953). Pastaj, me Dekretin pr rregullimin e sigurimit social (1955), filloi nj etap e re n lmin e oganizimit dhe financimit t sistemit social n baza t vetqeverisjes. N vitin 1954 u themeluan entet e


21

sigurimit social npr republika. Sistemi i sigurimit social ishte i organizuar ndamas, sipas degve t veprimtarive ekonomike e shoqrore. Revidimi u b s pari n sistemin e mbrojtjes shndetsore (Ligji mbi sigurimin shndetsor, 26.XI.1954), pastaj n sigurimin pensional (Ligji mbi sigurimi pensional (14.12.1958), dhe n sigurimin invalidor (Ligji mbi sigurimin invalidor, 28.12.1958). N pikpamje t sigurimit dhe funksionimit, t tri llojet e sigurimeve sociale ishin t ndrlidhura n nj trsi, sipas Ligjit mbi organizimin dhe financimin e sigurimit social. Me Dekretin mbi financimin e sigurimit social ishin caktuar kontributet e prgjithshme dhe t veanta (plotsuese) dhe ishin formuar fondet pr deg t veanta t sigurimit social. N vitin 1955 kishte filluar t aplikohej Dekreti mbi shtesat fminore, kurse n vitin 1959 ishte miratuar Ligji pr sigurimin shndetsor. N vitin 1952, me dekret t veant kishte nisur sigurimi social pr rastet e papunsis. Shteti asokohe kishte lidhur disa marrveshje e kontrata ndrkombtare pr sigurimet sociale me disa shtete (prej vitit 1950 deri m 1987, jan lidhur marrveshje e kontrata t tilla me 22 shtete; ndrsa pas shprbrjes s RSFJ marrveshje t tilla jan lidhur midis shteteve t reja t formuara nga ish republikat, kurse Kosova akoma nuk ka nj marrveshje t till; sht folur se nj t till Kosova sivjet e ka lidhur me Republikn e Maqedonis, por ajo deri m tash nuk sht publikuar n Gazetn Zyrtare.

Me reformat shoqrore dhe ekonomike, n pajtim me parimin e vetqeverisjes, edhe sigurimi pensional dhe invalidor ka psuar ndryshime, duke u decentralizuar


22

dhe ofruar shrbimet sa m afr puntorve dhe t siguruarve tjer, kontribues dhe shfrytzues t sigurimeve sociale. N nivel qendror, dmth. n nivel t shtetit federal prcaktoheshin vetm parimet dhe normat mbi t drejtat themelore, ndrsa republikat dhe krahinat autonome me ligjet e tyre, varsisht nga kushtet, mundsit dhe nevojat specifike mund t caktonin t drejta dhe obligime shtes, m t gjra, por jo m pak e m t pafavorshme, se ato t caktuara me ligjin sistemor-federativ.

Sigurimi vullnetar social (pensional dhe invalidor) ka filluar me Dekretin pr fondet e ndihms reciproke (Gazeta zyrtare e RFPJ, nr.51/56). Me te nisi t zbatohet sigurimi vullnetar, pavarsisht dhe krahas sigurimit t obligueshm pensional dhe invalidor. Ndrkaq, me Ligjin mbi sigurimin shndetsor t bujqve (1959), sigurimi social u b m i plot dhe gjithprfshirs.

Kushtetuta e RSFJ (1963) e ka decentralizuar funksionin e Federats nga fusha e sigurimit social, duke bartur shum kompetenca ligjore dhe institucionale republikave e krahinave. Me Ligjin themelor pr organizimin dhe financimin e sigurimit social (Gazeta zyrtare e RFPJ, nr.13/65,24/65), u formuan bashksit dhe entet e sigurimit social, ashtu q m von sigurimi social sht zhvilluar prmes atyre enteve dhe bashksive.

Pas miratimit t Kushtetuts federative (1963), sigurimi social u ndrtua n baza t reja, si institucion i sigurimit reciprok i t gjith njerzve punues. N vitin 1964 e 1965, u miratuan: Ligji themelor mbi sigurimin social; ndryshimet


23

e plotsimet e Ligjit mbi sigurimin shndetsor, dhe Ligjit mbi sigurimin invalidor.

Pas miratimit t amandamenteve t vitit 1968 e 1971 n Kushtetutn e RSFJ (t vitit 1963), e sidomos me Kushtetutn e vitit 1974, u b decentralizimi i mtejm dhe delegimi i kompetencave t sigurimeve sociale nga Federata n republika e krahina. Me Ligjin mbi t drejtat themelore nga sigurimi pensional dhe invalidor (Gazeta Zyrtare e RSFJ nr/1972), ishin prcaktuar vetm t drejtat themelore nga ky sigurim, ndrsa republikat e krahinat, me ligjet e tyre e rregullonin realizimin e t drejtave dhe obligimeve m t favorshme, sipas kushteve dhe mundsive t veta specifike. Do t thot, sigurimi pensional dhe invalidor nuk ishte m i njjt n t gjitha njsit federale, prve t drejtave themelore t caktuara me ligjin federativ. Ather zbatimi i sigurimit pensional dhe invalidor u bart n bashksit vetqeverisse t interesit t sigurimit pensional dhe invalidor, t cilat u formuan n nivele t ndryshme, dhe pr kategori t ndryshme sociale.

N nivel federativ edhe n vitin 1982 u miratua Ligji mbi t drejtat themelore nga sigurimi pensional dhe invalidor (Gazeta Zyrtare e RSFJ, nr.23/82. 77/82,75/85,65/87), me t cilin pastaj u harmonizuan edhe ligjet e njsive federale.

\


24

Korniza ligjore (juridike) e Kosovs pr SPI

Sikurse t gjitha njsit e tjera federale, edhe Kosova kishte kompetenca t plota pr rregullimin me ligje t veta lmin e sigurimit pensional dhe invalidor, duke iu prmbajtur parimeve dhe normave t prcaktuara me Ligjin sistemor (federativ) mbi t drejtat themelore nga sigurimi pensional dhe invalidor.

Korniza ligjore dhe juridike e Kosovs pr sigurimin pensional dhe invalidor (SPI) ishte prcaktuar me kto akte kryesore:

a) Ligji mbi sigurimin pensional dhe invalidor (Gazeta zyrtare e KSAK, nr. 26/83, 26/86, 11/88), dhe

b) Statuti i Bashksis Vetqeverisse t Interesit t Sigurimit Pensional dhe Invalidor (Gazeta zyrtare e KSAK, nr.44/83 dhe 6/88).

Me ligjin dhe me statutin e prmendur ishin prcaktuar kategorit e personave t siguruar, t drejtat dhe obligimet nga sigurimi pensional dhe invalidor, kushtet e prgjithshme dhe t veanta, procedura dhe organet pr realizimin e t drejtave t caktuara, financimi, dhe shtjet e tjera lidhur me SPI.

Prpos t drejtave themelore t prcaktuara me ligjin sistemor-federativ, Ligji i Kosovs mbi sigurimin pensional dhe invalidor (neni 10 par.1), kishte prcaktuar edhe kto t drejta shtes:

- e drejta e pensionit t parakohshm,


25

- e drejta e pensionit t pjesshm, - e drejta pr ndihm dhe kujdes, - e drejta pr rehabilitim profesional t fmijve me

t meta n zhvillim.

Ligji kishte autorizuar Bashksin Vetqeverisse t Interesit t SPI q me statutin e saj mund t prcaktoj edhe t drejta tjera shtes nga lmi i SPI, prve ktyre t caktuara me Ligjin e Kosovs dhe me Ligjin federativ (neni 11 par.2).

Kushtet e prgjithshme pr fitimin e t drejts s pensionit t kategoris s caktuar ishin prcaktuar me Ligjin themelor (federativ). Kshtu, bie fjala, pr fitimin e t drejts s pensionit t pleqris, duhet t prmbusheshin dy kushte kumulative (stazhi dhe mosha), ose vetm nj kusht ekskluziv (stazhi pensional).

Pensioni i pleqris

Sipas nenit 21 t Ligjit themelor, pensioni i pleqris fitohej kur i siguruari (mashkull) ka mbushur 60 vjet moshe, femra 55 vjee, dhe te kishin 20 vjet e m tepr stazh pensional. Nse i siguruari nuk i kishte 20 vjet stazh pensional, t drejtn e pensionit t pleqris e fitonte kur i mushte 65 vjet moshe (mashkulli), respektivisht 60 vjet moshe (femra), dhe t kishte m s paku 15 vjet stazh sigurimi)1. N rast se kishte 40 vjet stazh pensional 1 Stazh sigurimi sht ekskluzivisht stazhi i puns, gjat s cils koh puntori ka qen i siguruar. Ndrkaq, stazhi pensional prfshin edhe


26

(mashkulli), respektivisht 35 vjet (femra), pensionin e fitonte pavarsisht prej moshs q kishte, dhe ktu nuk krkoheshin t dy kushtet kumulativisht (edhe stazhi edhe mosha).

Pensioni i parakohshm

Ligji federativ nuk e garantonte pensionin e parakohshm, vese ket mundsi e kishte ln n kompetenc t njsive federale. Por, me qllim q t gjith qytetart e vendit t kishin pozit t barabart n t drejtat themelore, ai ligj kishte caktuar kushtet q duhej t plotsoheshin pr fitimin e pensionit t parakohshm n ato republika e krahina ku parahihej kjo e drejt. Kushtet ishin kumulative (neni 22); q i siguruari t ket s paku 35 vjet stazh pensional, dhe 55 vjet moshe (mashkulli), respektivisht 30 vjet stazh pensional dhe 50 vjet moshe (femra). Kur i siguruari e shfrytzonte kt t drejt, pensioni i paguhej i zvogluar me prqindje t caktuar, pr do vit stazhi q i mungonte deri sa ta arrinte moshn e plot pr pension t pleqris (60 vjet mashkulli; 55 vjet femra). Kur e arrinte moshn e plot, e merrte pensionin pa zbritje.

Ligji i Kosovs mbi sigurimin pensional dhe invalidor (neni 18-19), e kishte garantuar kt t drejt, me kushtet sikur ishin caktuar me Ligjin themelor (federativ), me stazhin e beneficuar, edhe stazhin tjetr q e njeh ligji si stazh pensional (periudhn e pjesmarrjes n LNC, dhe ne aktivitete t ndryshme brenda ose jasht vendit para dhe gjat lufts, etj.).


27

zbritje nga 0,5% pr do vit stazhi q i mungonte t siguruarit deri n arritjen e moshs s plot pr pension t pleqris. Pr shembull, nse ka dal n pension t parakohshm me 55 vjet moshe, vitin e par pensioni i sht zvogluar pr 2,5%, vitin e dyt 2%, vitin e tret 1,5%, vitin e katrt 1% dhe vitin e pest 0,5%. Kur ka arritur moshn 60 vjee e ka marr pensionin e plot.

Baza dhe lartsia e pensionit t pleqris varej nga dy faktor:

a) Nga t ardhurat personale mujore t realizuara si pag dhe kompensimet e pags gjat periudhs s caktuar t marrdhnies s puns, dhe

b) Nga gjatsia e stazhit, por q baza e pensionit sht caktuar nga nj periudh dhjetvjeare e pashkputur q ishte m e favorshme pr t siguruarin, kur ai e ka pasur pagn m t lart.

Ligji pr sigurimin pensional dhe invalidor i Kosovs (neni 121-141) ka rregulluar hollsisht shtjen e bazs dhe t lartsis s pensionit t pleqris, duke e favorizuar gjinin femrore n pikpamje t gjatsis s stazhit dhe t prqindjes s bazs s pensionit; shkallzimi duke filluar prej 35% pr meshkujt dhe 40% pr femrat, t bazs s pensionit pr 15 vjet stazhi pensional (neni 137), deri n 85% t bazs s pensionit.


28

Pensioni m i vogl dhe pensioni m i madh

Me Ligjin themelor (federativ) ishin caktuar proporcionet se sa mund t ishte pensioni m i vogl, pr t gjitha kategorit e pensionistve (t pleqris, invalidve dhe familjare). Ndrkaq, Ligji i Kosovs mbi SPI (neni 27.par.2), ka prcaktuar se pr 30 vjet stazh pensioni (meshkujt), respektivisht 25 vjet stazh t till (femra), pensioni m i vogl nuk mund t jet m pak se 60% t mesatares s t ardhurave personale t vitit paraprak n nivel t Kosovs. Ndrkaq, pr caktimin e bazs m t lart t pensionit t pleqris merrej mesatarja e t ardhurave personale t realizuara n Kosov vitin paraprak, dhe ajo mesatare shumzohej me faktorin 4.

Pensioni i pjesshm

Edhe kjo kategori e pensioneve llogaritej n pakon e pensioneve t pleqris. Ishte nj institut i ri n sistemin pensional dhe invalidor, q nuk ishte parapar me Ligjin themelor, por Kosova dhe disa njsi tjera federale e kishin parapar me ligjet e veta (neni 20-21 i Ligjit t Kosovs). Kt lloj pensioni kan mundur ta realizojn t siguruarit me 30 vjet stazh pensional dhe 55 vjet moshe (meshkujt), respektivisht me 25 vjet stazh pensional e 50 vjet moshe (femrat). Ky lloj pensioni ishte i ngjashm me pensionin e parakohshm, por pensionisti i pjesshm edhe m tutje mbetej n marrdhnie pune, me gjysm orari t puns, q n stazh i llogaritej sikur t ishte me


29

orar t plot. Pensionin e merrte proporcionalisht me vitet e stazhit, deri sa ta mbushte moshn e plot pr pensionim.

Pensioni invalidor

Pr invalidt e puns, t kategorive t ndryshme, me sigurimin pensional dhe invalidor ishin t garantuara t drejta t ndryshme, varsisht nga kategoria e invaliditetit.

Invalid t puns konsiderohen puntort tek t cilt invaliditeti sht shkaktuar si pasoj e lndimit n pun ose si pasoj e smurjes profesionale. Se cilat raste konsiderohen lndime n pun, e cilat smundje profesionale, Ligji i Kosovs i ka definuar n nenet 35 e 36.

T drejtat n baz t invaliditetit ishin caktuar me Ligjin themelor (federativ, nenet 33-41), dhe me Ligjin e Kosovs mbi SPI (nenet 29-53), dhe ato ishin:

1. e drejta pr t punuar me aq koh (orar pune) q i prgjigjet aftsis punuese q i ka mbetur puntorit,

2. e drejta pr tu caktuar n tjetr vend pune, 3. e drejta pr rikualifikim ose kualifikim plotsues, 4. e drejta e kompensimit deri 100% t ndryshimit t

t ardhurave personale n vendin tjetr t puns, dhe/ose pr kohn sa ishte duke pritur caktimin


30

n tjetrin vend t puns, apo kohn sa ishte n rikualifikim a kualifikim plotsues.

Kategorit e invalidve t puns ishin t definuara n Ligjin e Kosovs mbi SPI (neni 29), ishin si vijon:

Kategoria I: puntori (i siguruari) plotsisht i paaft pr t punuar n vendin e tij t puns, q as me rikualifikim nuk mund t punoj n ndonj pun tjetr;

Kategoria II: puntori (i siguruari) pjesrisht i aft pr t punuar me gjysm orari n punn e vet ose n punn pr t ciln sht rikualifikuar;

Kategoria III: puntori (i siguruari) plotsisht ose pjesrisht i paaft pr punn n vendin e tij t puns, mirpo n pun tjetr mund t punoj me orar t plot.

Invalidi i kategoris s par e fitonte t drejtn e pensionit invalidor pa kushte t moshs ose t stazhit, dhe prej dits kur sht br invalid. Ndrkaq, invalidt e dy kategorive tjera e fitonin t drejtn e pensionit invalidor poqese pr shkak t moshs s caktuar nuk mund t rikualifikoheshin e aftsoheshin pr pun n pun tjera, qoft me gjysm orari ose me orar t plot. Mosha e caktuar me ligj (neni 50) ishte pr kategorin II, meshkujt 55 e femrat 50 vjee, dhe pr kategorin III, meshkujt 45, femrat 40 vjee.

Ligji (i Kosovs) e kishte caktuar lartsin e pensionit invalidor, e cila ka mund t arrij deri 85% t bazs pensionit (neni 51-53).


31

Pagesa pr ndihmn dhe kujdesin e personit t tret

Ligji i Kosovs pr SPI (neni 10) vetm e parasheh t drejtn pr ndihmn dhe kujdesin e personit t tret, pa i shkoqitur m tutje kategorit as kushtet pr realizimin e ksaj t drejte. Mirpo, kt materie e ka rregulluar Statuti i BVI t SPI (neni 235-246).

T drejtn e kompensimit pr ndihmn dhe kujdesin e personit t tret e gzonin pensionistt e t gjitha kategorive, poqese pr shkak t natyrs s rnd t lndimit ose t smurjes ishin br t palvizshm ose t verbt, e q vet nuk mund t veshn e veshn, nuk mund t ushqehen ose t kryejn nevojat e tyre t domosdoshme. Shuma e pagess pr ndihmn dhe kujdesin e personit t tret, varej nga kategoria dhe gjendja e t siguruarit, dhe ajo sillej nga 50% deri 150% t ardhurave personale mesatare t vitit paraprak (neni 239 i Statutit).

T drejtat dhe format e tjera t ndihms pensionistve

Me Statutin e BVI-s t SPI t Kosovs (neni 255) ishin prcaktuar edhe:

- e drejta n shtesn mbrojtse, - e drejta e sigurimit material t vejes/vejanit, - e drejta e prcjelljes s vejes/vejanit


32

- e drejta e kompensimit pr mjetet ndihmse (proteza etj.).

Kto t drejta iu takonin shfrytzuesve t pensionit t pleqris, pensionit invalidor dhe pensionit familjar, sipas kushteve dhe kritereve t caktuara me Statutin dhe aktet e tjera t BVI-s, varsisht nga lartsia e pensionit dhe t ardhurave tjera q kishte pensionisti dhe antart e familjes s tij.

BVI e SPI me Statutin e vet (neni 276) kishte prcaktuar, dhe pr aq sa ka pasur mjete ka realizuar, ndihma pr prmirsimin e standardit individual dhe shoqror t pensionistve:

- duke bler e dhn n shfrytzim banesa shoqrore,

- duke ndar kredi pr ndrtimin ose adaptimin e shtpive individuale ose adaptimin e banesave shoqrore,

- duke ndrtuar objekte t banimit t prbashkt t pensionistve2,

- duke krijuar kushte pr vendosjen e pensionistve n institucionet sociale,

- duke ua kompensuar qiran e banimit, - duke iu dhn ndihma t njhershme,

2 Psh. Bashksia Themelore e SPI e komuns s Prishtins ka investuar ndrtimin e objektit shtatkatsh n qendr t Prishtins (viti 1982), me nj siprfaqe t prgjithshme 3.524. m/2, n t cilin jan 40 banesa, t cilat u jan dhn n shfrytzim pensionistve t kategorive t ndryshme, dhe lokalet e dhna n shfrytzim organizatave t pensionistve.


33

- duke i drguar n pushime, banja, rehabilitim, ekskursione, rekreacione,

- dhe n forma tjera, sipas nevojave dhe mundsive.

Pensioni familjar

Me sigurimin e obligueshm pensional dhe invalidor, puntori (i siguruari) siguronte edhe antart e familjes s tij. N rast t vdekjes s tij, familja e realizonte (trashgonte) t drejtn e pensionit familjar. Rrethi i antarve t familjes t cilve iu takonte pensioni familjar ishte i caktuar me Ligjin mbi sigurimin pensional dhe invalidor t Kosovs.

Pensioni familjar i takonte n rend t par bashkshortes, respektivisht bashkshortit t t siguruarit, me kusht q n momentin e vdekjes s t siguruarit, bashkshortja/bashkshorti q ka mbetur (e vej/vejan) ta ket mbushur moshn e caktuar (e veja 45 vjet, i veji 60 vjet), ose n rast se brenda nj viti prej vdekjes s t siguruarit, sht br plotsisht i paaft pr pun, ose ka nj apo m shum fmij t mitur t t siguruarit, pr t cilt duhet t kujdeset.

Fmija i t siguruarit e gzonte pensionin familjar deri sa ta ket mbushur moshn 15-vjee, e nse vazhdonte shkollimin e rregullt (fakultetin) pensioni i takonte deri n moshn 26 vjee. N rast se fmija ishte br i paaft pr pun t pavarur gjat kohs sa i ka takuar pensioni familjar, kishte t drejt ta shfrytzonte pensionin edhe pas moshs s caktuar.


34

Prindrit ose njerka/njerku i t siguruarit t vdekur kishin t drejtn e pensionit familjar nse e kan arritur moshn e caktuar (45, respektivisht 60 vjee).

Lartsia e pensionit familjar varej nga numri i antarve t familjes, dhe baza e pensionit t siguruarit. N rast se fmijt e mitur kishin mbetur pa t dy prindrit, realizonin nj pension t rritur.

Harmonizimi i pensioneve

Me qllim q t mbrohej standardi individual i pensionistve, pensionet gjat vitit harmonizoheshin si akontacion me lvizjen e t ardhurave personale t puntorve n nivel t Kosovs, ndrsa n fillim t vitit q vinte, pas publikimit t llogarive prfundimtare, bhej harmonizimi prfundimtar dhe pensionistve iu paguhej ndryshimi eventual, n baz t t dhnave zyrtare statistikore.

Edhe format e tjera t prestacioneve (pagesave, kompensimeve, ndihmave) nga sigurimi pensional dhe invalidor harmonizoheshin n t njjtn mnyr dhe kjo ishte n kompetenc t BVI-s pr SPI.

BVI e SPI, Evidenca am dhe realizimi i t drejtave nga SPI

Realizimi i t drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor bhej n procedur t caktuar ligjore, prmes


35

organeve dhe administrats s Bashksis Vetqeverisse t Interesit t Sigurimit Pensional dhe Invalidor. Procedura e njohjes s t drejtave zhvillohej sipas Ligjit mbi Procedurn e Prgjithshme Administrative (q ishte ligj sistemor, federative), kurse e drejta materiale aplikohej sipas Ligjit mbi t drejtat themelore dhe Ligjit t Kosovs mbi sigurimin pensional dhe invalidor, Statutit dhe akteve tjera t BVI-s. Mbrojtja gjyqsore e t drejtave bhej prmes kontestit administrativ.

Njohja dhe prcaktimi i t drejtave nga SPI bhej n baz t evidencs am pr t siguruarit dhe shfrytzuesit e t drejtave nga SPI. Evidenca am ishte nj sektor i veant i BVI-s, n nivel t Kosovs. Evidenca am formohej n baz t dokumentacionit autentik, formularve t caktuar pr evidentimin e t dhnave pr secilin t siguruar, ashtu sikurse krkohej me Ligjin mbi evidencn am (q ishte ligj federative, Gazeta Zyrtare e RSFJ, nr.34/79 dhe 68/88)), me Ligjin mbi SPI t Kosovs dhe me Statutin e BVI-s. Praqitjen e formularve me t dhna pr evidencn am e bnte subjekti: organi a organizata ku punonte i siguruari.

Prve BVI t SPI t nivelit qendror, t Kosovs, si filiala t saj kan funksionuar edhe 22 BVI themelore t SPI pr komuna t caktuara. Kjo sht br me qllim q t siguruarve dhe shfrytzuesve t sigurimit pensional dhe invalidor tiu ofrohen shrbimet prkatse sa m afr. BVI e SPI ishte e themeluar sipas ligjit dhe funksiononte n baz t parimeve vetqeverisse t prfaqsimit t t siguruarve dhe shfrytzuesve t sigurimit pensional dhe


36

invalidor. Organizimi, prbrja, organet, kompetencat, funksionimi, veprimtaria dhe procedurat e BVI-s ishin t prcaktuara me Ligjin mbi SPI dhe me Statutin e BVI-s.


37

K a p i t u ll i i d y t

RRNIMI LIGJOR DHE INSTITUCIONAL I SISTEMIT PENSIONAL T KOSOVS

Sipas kornizs ligjore dhe parimeve t analizuara m sipr, sigurimi pensional dhe invalidor ka funksionuar krejtsisht n mnyr t pavarur, deri me rrnimin e autonomis s Kosovs (1990).

N Kosov nuk ka pasur shum pensionist, pr shkak se nuk ka pasur shum puntor (t siguruar) n periudhn q i paraprin pensionimit.

Pasqyr e numrit t shfrytzuesve t pensioneve (periudha 1966 1998)*)

1966 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1998

Pensionist invalidor:

9346 12235 13146 14160 15366 16068 16605 19533 20634 21609 22183 23504 24306 25042

Pensionist t pleqris

3522 4677 5104 5266 5242 6137 6099 10305 11137 11636 11916 13240 16081 33308


38

Pensionist familjar: 4225 6113 6598 7046 7510 8297 9086 14760 15639 16598 17625 18425 19625 28033

Numri i shfrytezuesve te drejtave nga SPI ne vitin 1998 (sipas llojeve dhe filialave):

Filiala P.pleqr. P.invalidor P.familjar Ndihma e Dmt. Gjithsejt huaj trupor Ferizaj 2.261 2.037 2.608 85 84 7.075

Gjakov 2.218 2.096 2.227 73 72 6.686

Gjilan 2.638 1.970 2.248 78 85 7.019

Mitrovic 6.525 4.975 5.606 147 246 17.499

Pej 3.370 2.484 3.074 112 116 9.156

Prishtin 10.448 7.157 7.379 573 461 26.018

Prizren 5.848 4.323 4.891 184 202 15.448

Total: 33.308 25.042 28.033 1.252 1.266 88.901*)

*)T dhnat jan zyrtare nga evidenca am e Drejtoratit pr Pensione t MPMS, t nxjerra pr nevojat e Komisionit Qeveritar pr shtje t Pensioneve, Qershor 2013.


39

* * *

N valn e masave t dhunshme q zbatoi regjimi i Serbis n organet, institucionet dhe ndrmarrjet e Kosovs, puntort shqiptar u prjashtuan prej pune e prej t gjitha t drejtave sociale. Ata mbetn m se dhjet vjet edhe pa stazh pr pension. Kuvendi i Serbis mori vendim q edhe ndaj BVI t SPI t Kosovs t zbatoj masa t dhunshme (shih: Sl.glasnik RS, nr.77, dt.26.XI.1990). Me at rast, i shkarkuan organet e ligjshme, dhe emruan organet e dhunshme. Abdylaziz Sadiku u shkarkua nga detyra e zvendssekretarit (pasi nuk kishte sekretar), u shkarkua organi drejtues, dhe u emrua organi i dhunshm me kt prbrje:

1. Rade Zvicer, u emrua sekretar i BVI-s 2. Bori Jovan, zvendssekretar dhe kryetar i

Kshillit Ekzekutiv t BVI-s, 3. Jakshiq Sveta, kryetar i Organit t prkohshm 4. Ilaz Berisha, antar 5. Raieviq Todor, antar 6. Muhoviq Esat, antar 7. Popoviq Mihajlo, antar.

Pr funksionet e Kshillit t Puntorve dhe t Kontrollit Vetqeveriss t Puntorve t Bashksis Punuese t BVI-s, ishin emruar:

1. Simiq Mirosllav, kryetar 2. Hyrmen Zajmi, antare 3. Vuiniq Dushan, antar 4. Ramiz Kui, antar, dhe


40

5. Dimiq Vlladan, antar.

Jo shum koh pas masave t dhunshme t zbatuara ndaj BVI-s, vazhdoi rrnimi juridik dhe institucional i sistemit pensional dhe invalidor t Kosovs. Me Ligjin mbi SPI t Serbis (Sll.gllasnik RS, nr.27/1992), i cili ka hyr n fuqi zbatimi prej 1.06.1992,- edhe juridikisht edhe faktikisht:

a) sht suprimuar BVI e SPI t Kosovs dhe t gjitha BVI-ve themelore (neni 242 par.6);

b) jan marr pasuria, inventari, mjetet, t drejtat dhe obligimet e BVI t SPI t Kosovs (neni 243.par.1);

c) sht shfuqizuar Ligji mbi Sigurimin Pensional dhe Invalidor i Kosovs dhe dispozitat e tjera t nxjerra n baz t atij Ligji (neni 248).

N baz t obligimeve q kishte marr me ligjin e prmendur, Fondi i Serbis deri m 1997 ka vazhduar pagesn e pensioneve sipas t drejtave q i kishin fituar pensionistt sipas Ligjit t Kosovs (1983). sht e drejta, pagesa e pensioneve nuk ishte e rregullt, pr shkak t krizs financiare q e kishte kapluar Serbin pr shkak t lufts n Kroaci dhe Bosnje, ashtu q as pensionistve n Serbi nuk ua paguante pensionet e plota dhe me rregull. Kshtu, edhe pensionistve t vet, edhe pensionistve t Kosovs iu ka mbetur borxh 5 (pes) pensione t papaguara gjat periudhs 1992-1997. Mirpo, pensionistve t vet m von ua ka kompensuar me kste ato pensione t mbetura borxh, kurse pensionistve t Kosovs jo, prve serbve e malazezve.


41

Ndrkaq, prej fundit t vitit 1998, pensionistve t Kosovs (kryesisht shqiptarve), ua ka ndrprer pagesn e t gjitha llojeve t pensioneve. N disa rajone t Kosovs, pensionet nuk u jan paguar as n vitin 1997 e 1998, me arsyetim se atje po zhvillohen luftime dhe nuk ka kushte pr drgimin e pensioneve, gjegjsisht realizimin e pagess.

Sipas evidencs am, t marrur nga Qendra Elektronike Llogaritare e ish-BVI-s, t ciln tash e ka Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale, m 31.12.1998, n Kosov kan qen 86.383 shfrytzues t pensioneve t t tri kategorive: pensionist t pleqris 33.308, pensionist familjar 28.033, dhe pensionist invalidor 25.042. Shfrytzues t kompensimit pr dmtim trupor ishin 1.266 veta, ndrsa shfrytzues t ndihms pr kujdesin pr t palvizshmit ishin 1.252 persona. N numrin e prgjithshm t pensionistve, n fund t vitit 1998 kan qen 35% t nacionalitetit serbo-malazez, q ishte katrfish m e lart se sa pjesmarrja e ksaj popullate n numrin e prgjithshm t popullsis s Kosovs. Fakti q ata kishin pensionin pr 20% m t lart se pensionistt shqiptar, tregon se ata ishin t privilegjuar n vende t puns ku paga ishte m e mir.

Ndrprerja e pagess s pensioneve shkelje e t drejtave themelore

E drejta e pensionit sht e drejt themelore e njeriut i cili pensionin e ka fituar sipas kushteve, mnyrs dhe procedurs s caktuar me ligj. Pr shumicn e


42

pensionistve, pensioni ishte burimi kryesor, ose i vetmi burim material pr ekzistenc, kshtu q me ndrprerjen e pensioneve atyre u sht mohuar ose vshtirsuar ekzistenca, dhe kjo paraqet shkelje edhe t drejts humanitare.

Nga aspekti juridik, ndrprerja arbitrare e pensioneve paraqet shkelje flagrante t ligjeve vendore dhe t drejts ndrkombtare. Sepse, e drejta n pension e fituar sipas kushteve, mnyrs, kritereve dhe procedurs s caktuar me ligj, mund t ndrpritet vetm pr shkaqet, n mnyrn dhe procedurn e parapar me ligj. N rastin e pensionistve t Kosovs, ata pensionin e kishin fituar sipas ligjit, ndrsa ndrprerja u sht br pa ligj. Secili pensionist e ka pasur akt-vendimin e plotfuqishm t organit kompetent, pr llojin dhe shumn e pensionit, kushteve sipas t cilave e ka fituar dhe kohn kur e ka fituar. Aktvendimet jan nxjerr n baz t t dhnave nga evidenca am dhe provave relevante. Secili aktvendim i till ka mund t ndryshohet vetm me revizion ose n prsritje t procedurs s njohjes, ndryshimit ose mohimit t drejts n pension, poqese do t ishin plotsuar kushtet ligjore pr revizion a prsritje t procedurs. Revizioni i aktvendimit t plotfuqishm ose prsritja e procedurs ka mund t bhet vetm nse sht konstatuar se ka pasur shkelje ligjore me rastin e njohjes s t drejts n pension, n pikpamje t kushteve t parapara me ligj n kohn e nxjerrjes s vendimit t plotfuqishm (psh.mungesa e stazhit t caktuar, falsifikim dokumenti, etj.).


43

N rastin e pensionistve t Kosovs, ndrprerja e pensioneve sht br pa nxjerr kurrfar akti pr at ndrprerje, as pa i njohtuar pensionistt n asnj mnyr pr shkaqet e ndrprerjs. Ndrprerja sht br n mnyr arbitrare dhe me ndonj qndrim politik t Fondit pensional t Serbis, respektivisht n baz t qndrimit politik dhe shpjegimit t Ministris pr pun sociale (dt. 7.03.2003), respektivisht Ministris s puns, punsimit dhe politiks sociale (dat 18.06.2004), dhe kjo me veprim retroaktiv. Dhe kjo ishte krejtsisht e kundrligjshme. Madje edhe Gjykata Kushtetuese e Serbis, me dy vendime t veta (m 2006 dhe m 2009), ka vlersuar se mendimi i ministrive nuk sht ligj dhe se pagesa e pensionit nuk mund t ndrpritet n baz t mendimit t ministris, por vetm n baz t ligjit. Ndrkaq, Gjykata Supreme e Serbis me nj qndrim juridik (15.11.2005), shprehimisht ka konstatuar se e drejta e individit n pension mund t kufizohet vetm n baz t Ligjit mbi mbi sigurimin pensional dhe invalidor (neni 110), dhe se n vshtrim t nenit 169 t atij Ligji, e drejta e fituar n pension nuk mund t varet nga ajo se kontributet nuk po mund t vilen n territorin e caktuar.

Gjykata n Strasburg ka vrtetuar shkelje t ligjeve vendore e ndrkombtare

Si reagim i ndrprerjes s pagess s pensioneve pa kurrfar vendimi as baze ligjore, nj numr i konsiderueshm i pensionistve nga Kosova kan


44

krkuar mbrojtjen e t drejtave t veta, duke iu drejtuar Fondit pensional dhe gjykatave t Serbis. Gjykata e Par Komunale e Beogradit n nj raport t vetin ka vrtetuar se deri nga mesi i muajit maj 2003, asaj Gjykate i jan paraqitur 750 krkes-padi t qytetarve shqiptar nga Kosova, kundr Fondit Republikan pr SPI, duke krkuar tiu paguhen pensionet e ndrprera. Mirpo, nuk na sht i njohur ndonj rast q t drejtn ose kontestin ta ken fituar n Serbi. Prandaj, disa sish iu kan drejtuar me krkesat e tyre Gjykats Evropiane pr t Drejtat e Njeriut n Strasburg.

Gjykata e Strasburgut, me nj aktgjykimin e vet, Nr.31925/08, dt.17 prill 2012, e ka miratuar si t pranueshme dhe t bazuar krkesn e nj ifti pensionistsh-invalid t puns, t Kosovs (Lutfije dhe Mahmut Grudiqi, ish-banues t Mitrovics, tash me banim n Novi Pazar), dhe e ka obliguar shtetin e Serbis q, n afat prej tre muajve pasi aktgjykimi t bhet i plotfuqishm, tua paguaj secilit nga paditsit nga 7000 euro (t konvertuar n dinar sipas kursit n ditn e pagess) n emr t dmit jomaterial, dhe 3000 euro (t dyve s bashku) n emr t shpenzimeve gjyqsore, ndrsa t vazhdoj tua paguaj pensionet prej 9 qershorit 1999, respektivisht prej 15 janarit 2000, me kamat ligjore.

Me aktgjykimin e cituar ktu (n paragrafin g, n lidhje me pikn 99), e ka obliguar shtetin e Serbis q n afatin prej gjasht muajve prej dits kur aktgjykimi t jet br i plotfuqishm, t ndrmerr t gjitha masat pr t siguruar


45

q organet e Serbis t zbatojn ligjet relevante, n mnyr q t sigurohet pagesa e pensioneve dhe prestacioneve tjera t papaguara edhe pr pensionistt e tjer padits-potencial n at Gjykat, me rast nnkuptohen afate t arsyeshme pr procedurat e verifikimit t fakteve.

Gjykata ka konstatuar dhe vlersuar se e drejta e fituar n pension, n kuptim t protokollit 1 t Konvents Evropiane pr t Drejtat e Njeriut, sht e drejt pronsore e individit, dhe se ndrprerja e pagess s pensionit paraqet shkelje t asaj dispozite. Duke u mbshtetur n nenin 110 t Ligjit n fuqi t Serbis pr SPI, Gjykata ka konstatuar se pensioni (konkretisht pensioni invalidor i paditsve) mund t ndrpritet vetm nse vrtetohet se individi (pensionisti) nuk i plotson m tutje kushtet ligjore t cilat ishin t prcaktuar me ligj, gj q n rastin konkret nuk ka ndodhur.

Arsyetimet e Qeveris s Serbis, pr pamundsin e vjeljes s kontributeve, pr mungesn e t dhnave ose adresave t shfrytzuesve t pensioneve, Gjykata e Strasburgut i ka hedhur si t pabaza dhe t pajustifikueshme. Sepse, Ligji (n fuqi) mbi SPI nuk e parasheh shtjen e vjeljes s kontributeve si shkak pr ndrprerjen e pensionit (t cilin e garanton shteti).

Deputeti n Kuvendin e Serbis nga Lugina e Preshevs, Riza Halimi, disa her ka shtruar pyetje n at Kuvend lidhur me problemin e ndrprerjes s pensioneve pensionistve t Kosovs, dhe gjithnj ka marr prgjigje


46

politike nga prfaqsuesit e ministrive prkatse, t pabazuara n ligj.

Avokati i popullit i Republiks s Serbis, edhe n vitin 2010, por edhe n vitin 2012, pas aktgjykimit t Gjykats s Strasburgut, ka br krkesa me shkrim Qeveris, q t shikojn mundsin e zgjidhjes s problemit t pensioneve t papaguara pensionistve t Kosovs, duke u trhequr vrejtjen se shuma e pensioneve t papaguara bashk me kamatat mund t arrij nga 1 deri 5 miliard euro. Organet kompetente kan br kalkulimet e tyre t shumave t arritura pr pages, dhe Fondi Republikan pr SPI ka vlersuar se ajo shum arrin n 1.008.358.614 euro, ndrsa Ministria e Financave ka vrtetuar se ajo shum sht 1.050.468.312 euro. (Shifrat jan marr nga aktgjykimi i cituar i Gjykats s Strasburgut).

Konsiderojm se n dialogun q po zhvillohet midis Kosovs e Serbis pr shtjet teknike, shtja e pagess s pensioneve pensionistve t Kosovs duhet t renditet ndr temat me prioritet, sepse kjo sht shtje ekzistenciale pr pensionistt, dhe ata nuk kan koh pr t pritur m tutje, ngase jan n mosh. Shrbimi kompetent i Ministris s Puns dhe Mirqenies Sociale duhet t nxjerr t dhna t sakta nga Evidenca am e t siguruarve dhe shfrytzuesve t pensioneve, dhe t llogarit saktsisht se sa sht shuma e pensioneve t arritura pr pages e q nuk jan paguar, sipas kategorive t pensioneve dhe prestacioneve tjera t njohura. Krkesa pr pagesn e pensioneve e ka bazn e fort n dispozitat ligjore dhe normat ndrkombtare, dhe si mbshtetje e ksaj baze mund t shrbej


47

aktgjykimi i cituar m lart i Gjykats pr Mbrojtjen e t Drejtave t Njeriut n Strasburg. Vetm duhet pasur vullnet politik dhe mirkuptim t dyanshm, pr t definuar modalitetet e zgjidhjes s ktij problemi n afat t arsyeshm. Nuk ka asnj baz ligjore as arsye pr mohimin as zvarritjen e mtutjeshme t zgjidhjes s ktij problemi t pensionistve t Kosovs.

Sikurse ka vrtetuar dhe vlersuar edhe Gjykata e Strasburgut, ndrprerja e pagess s pensionit pensionistve t Kosovs, dhe at n mnyr selektive kryesisht atyre t nacionalitetit joserb, sht br n kundrshtim me ligjin n fuqi t Republiks s Serbis, me do arsyetime t paqndrueshme. Ndrprerja sht br me qndrime dhe shpjegime t Ministris s Puns dhe t Ministris s Financave, t cilat nuk kan pasur kurrfar kompetence n lmin e sigurimit pensional dhe invalidor.

E drejta e pensionit sht e drejt personale, t ciln asnj organ nuk mund ta kufizoj ose ta abrogoj n mnyr arbitrare, prve nse ekzistojn shkaqet dhe veprohet sipas procedurs s parapar me ligj. Bile, specifik e ksaj t drejte sht se, as vet bartsi i t drejts nuk mund t heq dor nga kjo e drejt, as nuk mund tia kaloj t drejtn e vet ndonj personi tjetr. Ai mundet parat e veta q i merr n baz t ksaj t drejte tia jep dikujt tjetr, por vet t drejtn nuk mund tia transferoj askujt, sepse kjo lidhet ngusht me kushtet dhe faktet t cilat jan t lidhura me personalitetin e tij.


48

E drejta e fituar n pension mund t ndrpritet vetm nse ekzistojn shkaqet e parapara me ligjin prkats mbi sigurimin pensional dhe invalidor, dhe n procedur t caktuar. Ligji mbi SPI (i Serbis, 1992, t cilit i referohemi ktu, pr shkak se me te jan marr t drejtat, obligimet dhe mjetet e ish BVI t SPI t Kosovs), n dispozitat mbi shfrytzimin, ndrprerjen dhe ricaktimin e t drejtave nga SPI (nenet 146-165), ka parapar se kur, pr cilat shkaqe dhe n mnyr mund t ndryshohet ose anulohet e drejta e fituar n pension. Kjo mund t ndodh nse vrtetohet se pensionisti nuk i plotson, apo nuk i ka plotsuar kushtet ligjore pr fitimin e t drejts, dhe kto raste mund t jen, bie fjala, nse nuk e ka pasur stazhin e parapar (pr pensionin e pleqris), nse nuk ka ekzistuar ose ka ndryshuar invaliditeti (pr pensionistt invalidor), nse kan ndryshuar rrethanat (te pensioni familjar); apo nse ka pasur falsifikim t t dhnave me rastin e njohjes s t drejts, etj.

Ndryshimi i vendimit mbi njohjen e t drejts n pension mund t bhet ose me revizion, ose n prsritje t procedurs. Revizionin e vendimit t shkalls s par e bn organi i caktuar i Fondit pensional (neni 189), pr t vrtetuar drejtshmrin e zbatimit t ligjit, t vlersimit t ekspertizs, etj. N revizion mund t ndryshohet aktvendimi i plotfuqishm, duke e zvendsuar me aktvendim t ri, nse konstatohet se sht shkelur ligji n dm t siguruarit, ose t Fondit (neni 195). Prsritja e procedurs bhet nse vrtetohen fakte t reja, t cilat nuk kan qen t njohura n kohn e caktimit t drejts. Kto m s shpeshti ndodhin te pensionet invalidore ose


49

ato familjare, e shum m rrall te pensioni i pleqris, pr shkaqe t njohura. Shfrytzuesi i pensionit invalidor ishte i detyruar q n afat prej 15 ditve ta lajmroj Fondin pr fardo ndryshimi q ndikon n t drejtn e pensionit t tij (neni 164).

Prndryshe, pensionet, prestacionet e tjera pr dmtim trupor, kompensimet pr ndihmn dhe kujdesin e personit t tret, duhej t paguheshin do muaj (n fillim t muajit, pr muajin paraprak). Shumat mujore t arritura pr pages q nuk an mundur t paguhen pr shkak t rrethanave t cilat i ka shkaktuar shfrytzuesi (!), do t paguhen m von m s shumti pr tri vjet retroaktivisht, duke llogaritur nga dita kur shfrytzuesi e ka paraqitur krkesn, pasi kan pushuar rrethanat t cilat e kan shkaktuar mospagesn (neni 165). Fondi Pensional ka qen i obliguar t siguroj realizimin efikas t drejtave t pensioneve (neni 171)

N rastin e pensionistve (Shqiptar) t Kosovs, ndrprerja e pagess s pensioneve sht br n mnyr t kundrligjshme, sepse:

- askujt nuk i sht dorzuar ndonj aktvendim i ri mbi revidimin, ndryshimin ose abrogimin e vendimit t plotfuqishm mbi fitimin e t drejts s pensionit, - pensionistt e Kosovs nuk ishin fajtor as shkaktar

pr pamundsin eventuale t pagess s rregullt t pensioneve t tyre.

Arsyetimi i Fondit Pensional apo i ministrive t prmendura t Serbis, se pensionet nuk jan paguar pr shkak se nuk jan vjelur kontributet, sht vlersuar nga


50

Gjykata e Strasburgut i paqndrueshm, pr shkak se kjo arsye nuk ka mbshtetje n asnj dispozit t Ligjit mbi SPI. Prkundrazi, sipas dispozits s nenit 218 t ligjit t prmendur, Republika i siguron Fondit mjetet t cilat i mungojn pr seciln pages, dmth. shteti garanton pagesn e rregullt. Kt garanc shteti i Serbis e ka t prcaktuar edhe n nenin 240 t Ligjit n fjal, ku thuhet se: Republika e Serbis i siguron mjetet pr t drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor t realizuara sipas dispozitave t cilat kan qen n fuqi deri ditn kur fillon zbatimi i ktij ligji, e t cilat jan realizuar me kushte m t volitshme se kushtet e caktuara me kt ligj.

* * *


51

K a p i t u ll i t r e t

REFORMA E SISTEMIT PENSIONAL N KOSOV

Me fillimin e lufts lirimtare pr lirimin e Kosovs (1998/1999), Serbia pushtuese e cila q nga viti 1990 e kishte suprimuar autonomin e Kosovs dhe i kishte uzurpuar e marr kompetencat e t gjitha organeve dhe institucioneve t Kosovs, e ndrpreu pagesn pensioneve pensionistve shqiptar.

Edhe pas mbarimit t lufts dhe vendosjes se administrimit t prkohshm t Kombeve t Bashkuara n Kosov (UNMIK), pensionistt mbeten pa pensionet e tyre. N vitin 2001, UNMIK-u n bashkpunim me disa institucione ndrkombtare e vendore nisi krijimin e nj skeme t re pensionale n Kosov, dhe pr kt qllim m 22 dhjetor 2001 nxori Rregulloren Nr.2001/35 mbi pensionet n Kosov (e plotsuar me Rregulloren 2005/4 dhe 2005/20). Me at Rregullore ishin caktuar tri shtylla pensionale:

1.shtylla e par pensioni baz (apo pensioni i pleqris), pr t gjith qytetart e Kosovs q kan mbushur moshn 65 vjee, pa marr parasysh a kan


52

qen ndonjher n marrdhnie pune ose jo, dhe a kan paguar ose jo kontribute pr sigurimin pensional dhe invalidor. Kjo shtyll a komponent financohet nga t hyrat e buxhetit t shtetit, dmth. nga mbledhja e taksave, tatimeve dhe burimeve tjera fiskale t buxhetit. Me kt komponent menaxhon Ministria e Puns dhe Mirqenies Sociale.

2. Shtylla e dyt bazohet n kursimet individuale, duke paguar kontribute t obligueshme, t cilat duhet ti paguajn edhe pundhnsit edhe puntort, n shkalln 5% t t ardhurave bruto t puntorit. Kjo shkall 5% sht minimumi i obligueshm, kurse n baza vullnetare mund t paguhen edhe deri n 15% . Menaxhimin e mjeteve t shtylls s dyt e bn Trusti Pensional, i themeluar me Rregulloren e UNMIK-ut Nr.2001/35, si person juridik i pavarur. Kto kursime mbahen n llogari t veanta t secilit kontribues.

3. Shtylla e tret sht i ashtuquajtur pensioni suplementar, q konsiston n pagesn vullnetare t kontributeve nga individt dhe/ose pundhnsit. Mjetet e grumbulluara pr pension suplementar deponohen n ndonj fond pensional t licencuar.

Numri i kontribuesve dhe arktimi i kontributeve t obligueshme pr shtylln/komponentn e par t skems pensionale nuk sht pasqyr reale e t punsuarve, pr shkak t informalitetit t lart t punsimit, sidomos n sektorin privat, kshtu q pr shum puntor as nuk paguhen kontributet e caktuara. Megjithat, mjetet e grumbulluara n Trustin e


53

Pensioneve rritn do vit; psh. n vitin 2011 n krahasim me vitin paraprak rritja ishte 14,1%. Prej themelimit t Trustit e deri n fund t muajit Korrik 2013, n Trustin e Pensioneve jan grumbulluar 832.118.386 euro t kontribuuesve, t cilat jan investuar n tregun e aksioneve, bonove, letrave me vler dhe instrumente tjera financiare (Kosova sot, 21 gusht 2013).

Pr ilustrim t ksaj, po japim pasqyrn e paguesve t kontributeve, prej themelimit t Trustit:

Viti Numri i puntorve Numri i t vetpunsuarve Gjithsej

2004 164839 18675 181.123

2005 171285 28295 195551

2006 177779 27473 201699

2007 202067 27215 225037

2008 193485 28164 218231

2009 207793 29683 233338

2010 218893 30863 245505

2011 224878 30684 253562

_____ *)Raporti i Trustit, pr vitin 2011, faqe 39.


54

Trheqja e kursimeve pensionale nga Trusti (shtylla e par) mund t bhet:

a) kur puntori mbush moshn e pensionimit (65 vjet), b) n rast se bhet invalid i plot, para moshs s

pensionimit.

N rast se kontribuesi vdes para moshs s pensionimit, shuma e akumuluar e mjeteve i transferohen n trsi trashgimtarve t tij.

Pr trheqjen e mjeteve (pensioneve) ka disa kritere:

- nse mjetet e kursyera nuk kalojn shumn mbi 2000 euro, ather e trheq tr shumn me rastin e pensionimit;

- nse ka mbi 2000 deri n 10000 euro, pensionisti merr nga 100 euro n muaj;

- nse ka mbi 10000 euro, pensionisti merr 1% t shums s akumuluar pr do muaj, natyrisht derisa ta shterr shumn e kursyer. Paga bhet prmes llogaris s kursimtarit t hapur n bankn e caktuar.

Prej themelimit t Trustit dhe fillimit t pagess s kontributeve (2004) deri m 2011, jan pensionuar gjithsej 13672 persona. Ja pasqyra e plot pr t gjitha vitet:


55

Viti Pensioni i moshes Pension invalidor Raste vdekje Gjithsej:

2004 140 - 52 192

2005 465 4 214 683

2006 1076 15 360 1451

2007 1095 34 450 1579

2008 1442 84 493 2019

2009 1608 93 450 2151

2010 1958 115 656 2729

2011 2127 102 639 2868

Gjithsej: 9911 447 3314 13672

____

*) Po aty, fq.43

Kur sht fjala te pensioni baz (shtylla e par), Rregullorja e prmendur kishte prcaktuar se shuma e pensionit baz do t caktohet sipas metodologjis t ciln e miraton Kuvendi, kshtu q e njjta shkall do t zbatohet pr t gjith pensionistt t cilt i plotsojn kushtet pr pensionin e pleqris. Ligji pr metodologjin e caktimit t lartsis s pensionit baz sht nxjerr me Rregulloren e UNMIK-ut nr.2001/1. Ky lloj pensioni ka filluar t paguhet prej 1 korrik 2002, nga 28 euro n muaj; n vitin 2003 = 35 euro, kurse prej vitit 2004-2008 = 40 euro n muaj. Nse marrin parasysh se paga mesatare n vitin 2008 ka qen 237 euro n sektorin publik, respektivisht 248 euro n sektorin privat,


56

del se pensioni baz ishte sa 16%, respektivisht 17% t pags mesatare! Nga viti 2008 sht br nj dallim pr pensionistt q kan pasur mbi 15 vjet stazh pune, ashtu q atyre u sht shtuar pensioni edhe 35 euro shtes (40+35=75 euro), dhe kto kan mbetur deri n vitin 2012, kur u b nj rritje, sipas s cils prej 1 janar 2013 pensionet e kontributpaguesve u bn nga 112 euro n muaj, ndrsa t moshuarve pa kontribute nga 60 euro.

Kshtu u ndrpre kontinuiteti i sistemit pensional t mparshm dhe vazhdoi diskriminimi i pensionistve, t cilt kt t drejt e kishin fituar sipas sistemit t mparshm, duke i transformuar ata n kategori sociale. Nj veprim i till nuk ka ndodhur n asnj vend n tranzicion!


57

K a p i t u ll i i k a t r t

FORMIMI DHE VEPRIMI I LIDHJES S PENSIONISTVE T KOSOVS

Numri i pensionistve n periudhn 1966 - 1998

Deri pas Lufts s Dyt Botrore, n Kosov ka pasur fare pak, ose nuk ka pasur fare pensionist, nuk ka pasur legjislacion t vetin, prandaj as nuk ka pasur ndonj organizim t pensionistve. Nse ka pasur pensionist, pr ta nuk sht kujdesur shteti vese organizatat esnafe, fetare apo humanitare.

Pas lufte, duke u bazuar n shembujt e republikave dhe qyteteve tjera, edhe n Kosov ka filluar njfar aktiviteti pr organizimin sindikal t puntorve dhe pensionistve, s pari n form t themelimit t dofar kooperativash furnizuese me mallra t konsumit t gjer pr t varfrit dhe pensonistt. Prve ndihms s drejtprdrejt n furnizim me artikuj, q asokohe kan qen shum deficitar, ato kooperativa kishin pr qllim edhe prfshirjen e puntorve e pensionistve n organizimin e Frontit Popullor, pr t ndihmuar n aktivitete t ndryshme t rindrtimit dhe zhvillimit t vendit.


58

Deri von shoqatat e pensionistve kan funksionuar n suaza t sindikatave, si antare kolektive e Lidhjes s sindikatave. Sipas dokumentacionit t Kshillit t Lidhjes s Sindikatave t Kosovs, i cili gjendet dhe ruhet n Arkivin e Kosovs (Nr.i fondit: 106), shihet se ai Kshill sht themeluar m 15.X.1945, n Kuvendin e par krahinor t sindikatave unike t puntorve dhe npunsve, dhe se prej vitit 1952 sht quajtur: Lidhja e Sindikatave t Jugosllavis Kshilli Krahinor pr Kosov e Metohi. Pas ndryshimeve kushtetuese e ligjore q kan pasuar m von, e ka marr emrin: Kshilli i Lidhjes s Sindikatave t Kosovs.

N dokumentacionin e hulumtuar n Arkivin e Kosovs, kemi gjetur shnimin se n vitin 1947 n Kosov kishte 358 pensionist (Libri: Zavod za socijalno osiguranje AKMO, 1945-1947, knjiga penzija 1-358; aty jan emrat e pensionistve, shumica drmuese e t cilve ishin serb ose malazez). Poashtu, kemi gjetur shnimin se n vitin 1947, prqindja e kontributeve pr pensione ishte 6,8%.

N Raportin mbi veprimtarin e Entit t sigurimit social t Prishtins, nr.549, dt. 1.II.1957, qndron shnimi se m 31.12.1956 Prishtina kishte 2485 pensionist, prej t cilve: 1637 pensionist invalidor; 176 pensionist t pleqris, dhe 554 pensione familjare.

Nga tabela e nxjerr nga publikimet e Entit t Statistikave t Kosovs, mund t shihet rritja graduale e shfrytzuesve t pensioneve n Kosov n periudhn 1966-1998:


59

V i t i Pens.invalidore Pens.t pleqris Pens.familjare

1966 9346 3522 4225

1970 12236 4677 6113

1971 13146 5104 6598

1972 14160 5266 7046

1973 15366 5242 7510

1974 16068 6137 8297

1975 16605 6099 9086

1983 19533 10305 14760

1984 20634 11137 15639

1985 21609 11636 16598

1986 22183 11916 17625

1987 23504 13240 18425

1988 24304 16081 19625

1998 25042 33308 28033

*) T dhnat pr periudhn 1966-1988 jan marr nga Vjetari Statistikor i KSAK 1976, dhe 1989, ndrsa t dhnat pr vitin 1998 jan marr nga evidence ame e Drejtoratit per Pensione ne MPMS (Qershor 2013).

Nga tabela e msiprme shihet se numri i pensionistve n Kosov nuk ishte i madh, dhe se nga kategorit e pensionistve, deri n vitin 1988, m s shumti kishte pensionist invalidor, madje edhe shfrytzues t


60

pensioneve familjare ishin m shum se pensionist t pleqris. Bie n sy nj shnim i pashpjegueshm, q numri i pensionistve t pleqris n vitin 1973 ishte m i vogl se n vitin 1972 (5242:5266)! T dhnat pr kto kategori n Vjetarin statistikor t vitit 1989, ndryshojn pak nga Vjetari statistikor i vitit 1976.

Shpenzimet pr pagesn e pensioneve (n miliona dinar)*)

V i t i Pensionet invalidore Pensionet e pleqris Pensionet familjare

1966 30 21 13

1983 1737 1292 1150

1984 2493 1848 1643

1985 4481 3190 2945

1986 10414 8327 6801

1987 20993 18001 16120

1988 56457 50286 37667

*) VSK-89, fq.301

Nga tabela shihet se shpenzimet m t mdha financiare jan br pr kategorin e pensioneve invalidore. Dhe kjo sht e kuptueshme, jo vetm se numri i tyre ishte m i madh, vese edhe pr shkak se prve pensioneve, atyre u jan paguar edhe kompensime e shpenzime t ndryshme: pr fatkeqsit n pun, pr pushime vjetore, pr kujdesin nga antart e familjes apo personat e tret,


61

pr pushimet mjeksore, pr prcjellsit, pr barra e proteza t ndryshme, etj.

N Elaboratin e prmendur m lart (n fusnot) t Komisionit Ndrqeveritar pr vlersimin e dmeve, sht dhn shnimi pr strukturn kombtare t pensionistve n Kosov, gjendja m 31.12.1998:

Shqiptar dhe t tjer ... 61705 (69,23%)

Serb e Malazez ... 27430 (30,17%)

Pjesmarrja e Shqiptarve dhe gjith t tjerve s bashku n shumn e prgjithshme t pensioneve t paguara n Kosov pr muajin dhjetor 1998 ka qen 64,98%, ndrsa e Serbve dhe Malazezve ishte 35.02%. Kto shifra tregojn se ata kishin pensione m t mdha, si rrjedhoj e faktit se ata kan qen t privilegjuar n punt ku pagat kan qen m t larta dhe kishin stazh m t gjat sigurimi dhe pensional. sht kjo nj dshmi se ata gjithmon ishin t privilegjuar n do aspekt.

Numri i pensionistve n Kosov rritej gjat kohs, ashtu sikur rritej numri i t punsuarve (t siguruarve), t cilt ishin t detyruar me ligj pr t paguar sigurimet sociale: shndetsor, pensional dhe invalidor. N tabeln e mposhtme shihet numri i puntorve t siguruar me sigurime sociale.


62

1965 1983 1984 1985 1986 1987 1988

115000 201000 215000 223000 229.000 233000 248000

Nse e krahasojm numrin e t punsuarve (t siguruarve) n vitin 1965 (115000 t siguruar), me numrin e pensionistve n vitin 1966 (17093 pensionist t tri kategorive), del se n nj pensionist vijn 7 t punsuar, q n sistemin pensional t bazuar n solidaritetin e gjeneratave, ishte shifr shume e favorshme, ngase konsiderohet se pr ta mbajtur t qndrueshm at sistem, n nj pensionist duhet t vijn 3,5 puntor. Raporti midis numrit t puntorve t siguruar dhe numrit t pensionistve n Kosov ka qen i favorshm deri n fund t vitit 1988, kur ishin 248000 puntor e 59000 pensionist. Numri i pensionistve n Kosov ishte i vogl, pr shkak se n Kosov ka filluar von zhvillimi ekonomik e shoqror, kshtu q pak puntor kan arritur ta plotsojn stazhin e krkuar pr pension. M von, kur Serbia e suprimoi autonomin e Kosovs dhe i futi masat e dhunshme n t gjitha ndrmarrjet ekonomike dhe institucionet shtetrore e shoqrore, numri i t siguruarve ka rn n mnyr rapide, pr shkak t prjashtimit masovik t shqiptarve nga puna. Por edhe pr ata q kishin mbetur n pun, n shumicn e rasteve dhe t kohs nuk paguheshin kontributet, ashtu q sot shumkush pa fajin e tyre kan probleme me mungesn e stazhit t mbuluar me sigurim (kontribute) dhe nuk mund ta realizojn pensionin e merituar.


63

Themelimi dhe aktiviteti i Lidhjes s Pensionistve t Kosovs

N Lidhjen e Pensionistve t Kosovs nuk ekziston dokumentacion i plot dhe i sistemuar mbi historikun dhe aktivitetin e ksaj Organizate n periudhn e paralufts (1999). Dokumentacion t till nuk kemi gjetur as n Arkivin e Kosovs, prandaj jemi detyruar t shrbehemi kryesisht me t dhnat q jan publikuar n raportet dhe informatort e botuara t ksaj Organizate. Sipas t dhnave t publikuara npr ato dokumente, del se Lidhja e Pensionistve t Kosovs sht themeluar m 4 maj 1947. Kjo dat e themelimit prshkohet n t gjitha dokumentet dhe n Statutin aktual t LPIP t Kosovs, i publikuar n Informatorin Nr.22, nntor 2012 (neni 57). N at dispozit thuhet se Bashkimi i Pensionistve sht sukcesor juridik dhe trashgimtar, pronar dhe shfrytzues i mjeteve dhe pasuris s Lidhjes s Organizatave Komunale t Pensionistve dhe Invalidve t Puns n Kosov, e themeluar m 04 Maj 1947. N Raportin e z.Iljaz Kurteshit, kryetar, paraqitur me rastin e shnimit t 60-vjetorit t themelimit t Lidhjes s Pensionistve t Kosovs (q u kremtua n vitin 2007), qndron shnimi se kjo organizat sht themeluar m 4 maj 1947. N at raport thuhet: Pikrisht si sot, para 60 vjetsh, pra m 4 maj t vitit 1947, nj grup pensionistsh entuziast, mbajtn kuvendin themelues, aprovuan dokumentet prkatse dhe i zgjodhn organet e Organizats Komunale t Pensionistve t Prishtins. M von kto kuvende u mbajtn edhe n Mitrovic e Prizren, kryesisht nga pensionistt e minatorve dhe


64

zejtarve. Nga kto qeliza t organizuara t pensionistve u konstituuan organizatat e para komunale t pensionistve, nga t cilat u themelua Organizata e Pensionistve t Kosovs.* (Raporti i Iljaz Kurteshit, kryetar i LPIPK, 4 maj 2007).

N dokumentacionin e hulumtuar n Arkivin e Kosovs, nuk kemi gjetur ndonj dokument autentik pr datn, formn, as emrin apo organet e organizats s pensionistve t Kosovs. Nse sht e vrtet se sht themeluar n vitin 1947, e nuk kemi arsye pr t dyshuar, ather do jet themeluar si shoqat, e cila bashk me shoqatat e tjera dhe ndonj form asociacioni n nivel t Kosovs, ka qen antare kolektive dhe ka vepruar n kuadr t organizats s pensionistve t Serbis, e cila ishte themeluar m 30 prill 1946, sepse ather ka qen sistem i centralizuar edhe i organizatave shoqrore, ashtu qe krahina (provinca) autonome nuk ka pasur organizat t veten plotsisht t pavarur. M von, me procesin e decentralizimit, do t jet pavarsuar edhe kjo organizat, por q nuk sht ruajtur as gjetur dokumentacion autentik as pr pavarsimin as pr aktivitetin e saj deri n dy dekadat e fundit t shekullit t kaluar.

Edhe nj fakt tjetr q shkon n favor t asaj se mund t jet e sakt data 4 maj 1947 e formimit t Shoqats s Pensionistve t Prishtins, e m von bashkimi i saj me shoqatat e qyteteve tjera n nivel t Kosovs, duke marr parasysh se m 11 maj t atij viti sht mbajtur Kongresi i Par i Shoqats s Pensionistve t Serbis, prandaj sht dashur t zgjedhn delegatt nga Kosova pr t marr


65

pjes n at Kongres* ( Stevan Serdar: Savez penzionera Srbije 1946 1979, Bgd, 210, fq.15). Por as n Monografin e Shoqats s Pensionistve t Serbis nuk prmendet ndonj form e organizimit t pensionistve t Kosovs, ndrsa prmendet formimi i Kshillit Krahinor i Shoqats s Republiks s Serbis pr Vojvodinn, m 23 qershor 1947* (po aty, fq.17)

N Kongresin e Lidhjes s Pensionistve t Jugosllavis, t mbajtur m 20.06.1951, n Drejtorin Qendrore t asaj Lidhje ishin zgjedhur 4 prfaqsues nga Serbia dhe nga nj prfaqsues nga Kosova dhe Vojvodina* (po aty, fq.21). sht e qart se n at koh gjithka ka qen e centralizuar. Decentralizimi ka ardhur m von edhe pr shoqatat e pensionistve. N Plenumin e Kshillit Federativ t Shoqatave t Pensionistve t RFPJ, mbajtur m 28 shtator 1956, ishte vendosur q shoqatat e pensionistve t riorganizohen n frymn e ndryshimeve t prgjithshme, ashtu q Kshilli Qendror i LP t Jugosllavis do t mbetet vetm si organ koordinues i lidhjeve t pensionistve t republikave e t krahinave.

sht me interes t prmendim ktu edhe formimin e Entit Krahinor pr Sigurimin Pensional dhe Invalidor. Sipas publikacionit t Arkivit t Kosovs: Udhrrfyesi i fondeve dhe koleksioneve arkivore (vllimi i dyt), prej 1.I.1946 deri m 16.II.1950 n Kosov ka funksionuar Filiala e Entit Shtetror t Sigurimit Social t Jugosllavis. Prej 1950 deri m 1 maj 1952, punt e t drejtave sociale n territorin e Kosovs kryheshin pran Drejtoris pr Shndetin Popullor dhe Kujdesin Social t KAKM n


66

Prishtin. Me fillimet e procesit t decenralizimit, Enti Krahinor i Sigurimit Social n Prishtin u themelua m 2.VII.1952. Por, m von, m 1 janar 1963 u suprimua Enti Krahinor dhe t drejtat, detyrat dhe mjetet e tij i mori Enti Republikan i Sigurimit Social n Beograd. Mirpo kjo gjendje nuk zgjati shum, ashtu q me vendim t dyja dhomave t Kuvendit t KAKM, nr.1264, dt. 21 dhjetor 1964, u themelua Bashksia Krahinore e Sigurimit Social t Puntorve, kurse m 28.12.1964 u formua Enti Krahinor i Sigurimit Social. Enti kishte shrbimin pr sigurim invalidor e pensional, pr sigurim shndetsor, pr shtesa t fmijve, pr financa, pr pun t prgjithshme. N procesin e mtejshm t decentralizimit, pas amandamenteve kushtetuese, n vitin 1971 u formuan bashksit vetqevrisse t sigurimit shendtesor, t sigurimi pensional dhe invalidor.

Duke u bazuar n prvojat e aktivitetit t organizatave simotra t republikave tjera, mund t merret me mend se edhe organizata e pensionistve t Kosovs gjat tr kohs ka pasur pr synim dhe ka zhvilluar aktivitet n mbrojtjen e t drejtave dhe interesave ekonomike e sociale dhe prmirsimin e pozits material e sociale t pensionistve, duke u angazhuar n forma dhe struktura t ndryshme t vendimmarrjes dhe aktiviteteve.

N raportin e prmendur t z. Iljaz Kurteshi, konstatohet se Organizata, prkatsisht Lidhja e Pensionistve e Kosovs definitivisht sht ndar nga Lidhja e Pensionistve t Serbis n vitin 1972, pas


67

ndryshimeve t vet sistemit pensional dhe invalidor dhe raporteve tjera t funksionimit t pushtetit qendror administrativ-centralist t asaj kohe. M tutje, n raport sht konstatuar se, n 60-vjetorin e themelimit, Lidhja e Pensionistve e Kosovs kishte 26 organizata komunale t pensionistve dhe invalidve t puns n tr Kosovn.

Organizimi dhe statusi i organizats s pensionistve

N periudhn e paslufts (1999), pensionistt e t tri kategorive ishin ln pasdore, pa pensionet e tyre t merituara dhe pa kurrfar kujdesi nga administrata e KB (UNMIK-u), por edhe m von nga organet kompetente t Kosovs. I vetmi organizm q kujdesej pr aq sa kishte mundsi, ishte Lidhja e Pensionistve dhe Shoqata e Invalidve t Puns. Kto shpejt e morn veten, u organizuan dhe u regjistruan si shoqata t qytetarve, pr t fituar legjitimitetin pr t vepruar. Lidhja e Pensionistve t Kosovs sht regjistruar si organizat joqevritare te Administrata e UNMIK-ut, m 13.04.2008, nn numrin rendor 8 n regjistrin e OJQ-ve, q do t thot se ishte ndr organizatat e para t regjistruara, sipas Rregullores s UNMIK-ut nr.1999/22 pr Regjistrimin dhe Veprimtarin e Organizatave Joqeveritare n Kosov. M von, pas miratimit t Kushtetuts s Republiks s Kosovs dhe Ligjit Nr.03/L-134, pr Lirin e Asocimit n Organizatat


68

Joqeveritare, LPIP e harmonizoi Statutin dhe aktet e veta (librezn e antarsis, amblemn e Organizats) dhe u riregjistrua n Ministrin e Puns dhe Mirqenies Sociale t Qeveris s Republiks s Kosovs, ndonse sipas nenit 26 t Ligjit ishte prcaktuar se do OJQ e regjistruar sipas Rregullores s UNMIK-ut nr.1999/22, konsiderohej e regjistruar (edhe) sipas ktij Ligji. M 6 Maj 2012, kjo organizat sht riregjistruar n Ministrin e Administrats Publike t Republiks s Kosovs, nn numrin rendor Ref.09-113/2012, dhe ka marr ertifikatn e regjistrimit Nr.5100260-1.

(Skenoe faksimilen e Krkess, t Letrkonfirmimit te MAP, dhe Certifikatn e UNMIK-ut)

Kshtu, LPIP n kontinuitet ka pasur dhe ka ruajtur statusin e personit juridik pr veprim.

Struktura e organizimit dhe organet e LPIPK

Sipas dispozitave t Statutit aktual t Lidhjes s Pensionistve dhe Invalidve t Puns t Republiks s Kosovs (25 Maj 2011), LPIPK sht organizat e pavarur joqeveritare, jopolitike, jofitimprurse, demokratike dhe e hapur, e krijuar nga bashkimi vullnetar i organiztave t pensionistve dhe invalidve t puns t themeluara npr qendrat komunale t Republiks s Kosovs, e cila angazhohet n mnyre legale dhe me mjete legale e legjitime pr realizimin dhe avancimin e t drejtave dhe interesave t pensionistve t gjitha kategorive, n suaza


69

t kushtetuts, ligjeve dhe ktij Statuti. Kt Bashkim/Lidhje e prbjn t gjitha organizatat komunale t themeluara, t regjistruara e t bashkuara vullnetarisht n LPIP, duke pranuar parimet dhe dispozitat e ktij statuti. N kuadr t Lidhjes bhet koordinimi, konsultimi, planifikimi dhe zbatimi i qllimeve t prbashkta dhe detyrave e aksioneve t parapara me statut, me program dhe me vendime t organeve t Lidhjes. Organizatat komunale kan statutet dhe programet e tyre, n pajtim me statutin dhe programin e Lidhjes. LPIP pr do vit miraton raportin e puns s vitit paraprak dhe programin e puns pr vitin vijues.

Qllimet dhe detyrat e Organizats jan t caktuara me statut, si akt m themelor dhe i obligueshm, ndrsa aktivitetet caktohen me programe dhe vendime t organeve. Me statut jan prcaktuar t drejtat, obligimet dhe prgjegjsia e antarve dhe organeve t Lidhjes. sht prcaktuar se prmes aktiviteteve nga fushveprimi i LPIP mtohet t arrihen kto qllime:

- organizimi, masivizimi dhe veprimi m efikas i organizatave t pensionistve;

- mbrojtja, prmirsimi, avancimi i vazhdueshm i t drejtave dhe interesave dhe i standardit individual dhe shoqror t pensionistve dhe invalidve t puns;

- prmirsimi i pozits dhe gjendjes sociale-ekonomike, shndetsore dhe kulturore;


70

- mbrojtja e integritetit dhe dinjitetit t pensionistve t gjitha kategorive;

- harmonizimi dhe pagesa e rregullt e pensioneve; - kthimi, mbrojtja dhe shfrytzimi racional dhe i

organizuar i prons dhe objekteve t pensionistve; - koordinimi, dinamizimi dhe avancimi i aktiviteteve t

organizuara t pensionistve; - zgjedhja e personave adekuat n organet e Lidhjes s

Pensionistve, - forcimi i shtetit ligjor, institucioneve efikase, drejtsis

sociale dhe shoqris humane; - kujdesi permanent pr t paaftit dhe familjet m t

rrezikuara t pensionistve; - realizimi i t drejts pr pjesmarrje n procesin e

privatizimit t prons shoqrore, n krijimin e s cils pensionistt kan dhn kontribut decenie me radh;

- informimi dhe pjesmarrja e pensionistve n ecurit e zhvillimeve t prgjithshme shoqrore, ekonomike dhe kulturore t vendit,

- etj.

Struktura e organizimit lidhet nga baza deri te maja e piramids. Individt antarsohen n shoqata ose aktive t cilat formohen n nivel t vendbanimeve e bashksive lokale, ato formojn organizatn komunale, kurse organizatat komunale formojn Lidhjen. Organizatat antare, t bashkuara n LPIP, si antare kolektive dhe subjekte juridike, kan t drejt:


71

- t jen t prfaqsuara n organet e Lidhjes dhe t marrin pjes n prgatitjen dhe miratimin e Statutit dhe Programit t Lidhjes,

- t propozojn dhe n mnyr t drejtprdrejt t marrin pjes n miratimin e akteve dhe vendimeve t organeve t Lidhjes;

- t krkojn prgjegjsi shoqrore nga zyrtart pr dobsit dhe lshimet n kryerjen e detyrave;

- t japin inisiativa dhe propozojn masa pr prmirsimin dhe prparimin e veprimtaris s Lidhjes;

- t vendosin pr revokimin e prfaqsuesve t tyre t zgjedhur n organet e Lidhjes;

- t japin ide, inisiativa e propozime pr pushime t organizuara, rekreacion, rehabilitim-shrim dhe ofrimin e ndihms antarve, n bashkpunim me antart tjer.

Cilado organizat komunale e pensionistve e bashkuar n LPIP t Kosovs, ka t drejt t revokoj bashkimin e saj n LPIP.

Natyrisht, krahas t drejtave antaret e bashkuara, kan edhe obligime ndaj LPIP, dhe ato jan t caktuara me Statut, t njohura e t pranuara paraprakisht me rastin e bashkimit vullnetar.

T gjith shfrytzuesit e kategorive t pensioneve t antarsuar n cilndo organizat, marrin librezn unike t antarsis t LPIP t Republiks s Kosovs. Kuvendi i LPIP cakton pagesn e antarsis, e cila sht simbolike (tash sht 2 euro ne vit).


72

Organe t prhershme zgjedhore t BPIP jan: Kuvendi, Kryesia, Kryetari, Komisioni Statutar dhe Kshilli Mbikqyrs, me prbrje, mandate, kompetenca dhe autorizime t caktuara me statut.

Kuvendin e prbjn prfaqsuesit (delegatt) e organizatave komunale, sipas kritereve dhe numrit t caktuar, duke pasur parasysh prfaqsimin adekuat rajonal, gjinor, nacional dhe social. Kuvendi i rndomt mbahet njher n vit, ndrsa kuvendi zgjedhor njher n katr vjet, kurse kuvendi solemn ose i jashtzakonshm mbahet sipas nevojs, kritereve dhe procedurs s caktuar me statut.

Kuvendi sht organi m i lart i qeverisjes dhe barts i aktivitetit t gjithmbarshm Lidhjes. Me Statutin aktual sht prcaktuar q Kuvendi ka 35-45 antar-delegat, q caktohen me kritere para mbajtjes s Kuvendit. Vendimet e Kuvendit jan t vlefshme nse n mbledhje marrin pjes shumica e antarve t zgjedhur dhe nse pr vendimin e caktuar kan votuar shumica e antarve t pranishm. Ndrkaq, aktet e prgjithshme (Statuti, rregulloret), zgjedhja e organeve, miratohen me shumicn e numrit t prgjithshm t antarve t Kuvendit. Sipas statutit, Kuvendi ka kompetenca pr:

- miratimin e statutit dhe akteve tjera t prgjithshme, programin e puns pr periudhn zgjedhore dhe planin vjetor t puns, ndryshimin dhe plotsimin e tyre;


73

- shqyrtimin dhe miratimin e raporteve, llogarive prfundimtare dhe planeve financiare vjetore ose katrvjeare t puns s vet;

- zgjedhjen dhe revokimin e Kryesis dhe kryetarit t LPIP, Komisionin statutar dhe Kshillin mbikqyrs;

- merr qndrime pr shtje t caktuara t aktivitetit t LPIP;

- vendos (n shkall t dyt) pr ndrprerjen e antarsis s antarve t Lidhjes,

- etj.

Prmes pozits dominuese dhe statusit supremativ t Kuvendit, realizohet parimi demokratik i barazis s t gjith antarve. Pr shkak t rndsis q ka Statuti si akt themelor, dhe Kuvendi si organi m i lart i organizats joqeveritare, me norma kogente (t detyrueshme) t Ligjit mbi asociimin n organizatat joqeveritare, parashihet se OJQ duhet ta ket statutin dhe kuvendin. Aktet dhe organet e tjera nuk jan t obligueshme sipas ligjit, mirpo ato jan formuar me qllim t efikasitetit t veprimit n zbatimin e detyrave.

Kryesia sht organ kolektiv ekzekutiv m i lart midis dy kuvendeve, me kompetenca dhe autorizime t caktuara me statut, program dhe vendime t kuvendit. Kryesia mban mbledhje s paku njher n tre muaj. Mirpo, n praktik Kryesia m

monografi e lidhjes sË pensionistËve tË...

Documents