OP HETMORGEN

MENU

DE TOEKOMST VAN ONZE VOEDING

MORGENOP HETMENU

002

003

Bij ING geloven we dat bankieren meer is dan kredieten en deposito’s. Onze purpose is: ‘To empower people to stay a step ahead in life and in business’.

Opdat we deze purpose kunnen waarmaken voor onze klanten, onze ondernemers, heb-ben we bankiers die hun taal spreken, hun wereld begrijpen en die hen challengen om nog beter te doen.

Een manier om dit te doen is deze co-creatie van de Food & Agri Business Desk van ING België met auteur Eric Kenis. Het toont de gedrevenheid, expertise en het netwerk van onze medewerkers. Die zetten ze ook dage-lijks in om u te helpen bij de realisatie van uw projecten.

Het resultaat is “Morgen op het menu”, een boek dat ondernemers wil inspireren om hun bedrijf nog beter te maken en om het aan te passen aan de verwachtingen van de wereld van morgen.

Het is met trots dat ik u het boek voorstel en uitnodig om het te degusteren. Het is een publicatie over de uitdagende toekomst van de voedingssector: lekker voedsel pro-duceren voor consumenten die zeer bewust omgaan met voeding.

Dat bewust zi jn kan betrekking hebben op smaak en kwaliteit , maar ook op de ecologische impact of op dierenwelzijn en arbeidsomstandigheden. In dit boek spreekt men daarom over ‘conscious’ food. Maar het

voedsel van de toekomst moet ook ‘smart’ zijn. ‘Smart’ en ‘conscious’ versterken elkaar: innovatie moet alle actoren van de keten helpen om hun rol op een duurzame manier te vervullen.

Beide thema’s komen terug in de zes hoofd-stukken van “Morgen op het menu”, waarin respectievelijk de consument, de industrie en de landbouw centraal staan. In ieder hoofd-stuk delen gepassioneerde ondernemers en experten hun ervaringen en ideeën met de lezer.

Ik wil graag de ondernemers en experten bedanken die hebben meegewerkt aan dit boek. En in het bijzonder ook onze collega Koen Tahon, de bezieler van dit ambitieuze project.

Ik hoop dat u geniet van het resultaat en dat het u helpt om een stap voorop te blijven in uw business.

MORGEN OP HET MENU— ERIK VAN DEN EYNDEN, CEO, ING BELGIË

MORGENOP HETMENU

Morgen op het menu Erik Van Den Eynden — ING België

Farma-standaarden als norm voor de productie van voeding Gert Meijer — Nestlé

Een plan voor een duurzame levensstijl Sophie Souied-Soussan — Unilever

Samen koken aan een welvarende, duurzame en gezonde toekomst Bart Buysse — Fevia

Ondernemer schap zit in uw genen, u helpen in de onze Willem ter Heerdt — ING Food & Agri Business Desk

Onze rol als netwerkpartner en kennisleverancier Koen Tahon — ING Food & Agri Business Desk

002

008

014

236

238

239

005

De bewuste consument is ook een verwarde én actieve consument Louise O. Fresco — Wageningen University & Research

Food as a service Ignace De Nollin — SmarthWithFood, Colruyt

Eerlijke koffie duurt het langst Katrien Pauwels & Tom Janssen — Cup-A-Lot, OR Coffee Bars, OR Coffee Roasters

De nieuwsgierigheid van kinderen prikkelen Jeanne Collard — TCO Service

Transparantie op je bord Sophie Flagothier — Youmeal

Ultra convenience en buitengewone klantenervaring Nils van Dam — Duval Union Consulting

Retail 4.0: slim connecteren met de klant Geoffroy Gersdorff — Carrefour België

Slimme toestellen voor gezonde voeding Jeroen Spitaels — Mealhero Glenn Matthijsen — Alberts

Eenvoudig, praktisch, efficiënt Muriel Bernard — eFarmz Jos Miermans — Etheclo

De toekomst van de consument Pauline Neerman — RetailDetail

022

028

036

042

048

056

062

068

074

082

CONSCIOUS CONSUMER

SMART CONSUMER

006

Co-creatie met foodlabs en universiteiten verhoogt de kans op slagen Dorothée Goffin — Smart Gastronomy Lab Koen Dewettinck — UGent, Food2Know

Vriesverse groenten met een minimale ecologische impact Bernard Haspeslagh — Ardo

België is wereldtop in het recycleren van drankkartons Frank Vandewal — Tetra Pak

Pionieren met insectenpasta Sophie & Géraldine Goffard — ALDENTO

Circulaire economie is voor ons een evidentie Sigrid Pauwelyn — Trotec

Samenwerken versnelt de introductie van nieuwe technologie Kris Van de Voorde — IMEC

Slimme data voor een voorspelbare aardappelindustrie Hannelore Raes & Martijn Mennen — Agristo

AI – Het verhaal wordt werkelijkheid Jonathan Berte — Robovision

Een bewijs van authenticiteit voor wijnen en sterke dranken Patrick Eischen — Selinko

Een virtuele kopie daagt de fysieke fabriek uit Sven Debusscher & Bart Demaegdt — Siemens

092

100

106

112

118

128

136

142

146

152

CONSCIOUS FOOD FACTORY

SMART FOOD FACTORY

007

Innovatie als antwoord op de klimaatverandering Patrick du Jardin — ULiège, Gembloux Agro-Bio Tech

Sceptici dachten dat we onze eigen business aan het ondermijnen waren Steven Vervaeke en Leo Suls — Vervaeke-Belavi

Innovatie zit in ons DNA Michèle Sioen & Bert Groenendaal — Sioen

De veehouderij kan met minder antibiotica Helena Brutsaert — CID LINES

Een uniek staaltje van circulaire economie Johan Vlaemynck — Tomato Masters Stijn Van Hoestenberghe — Aqua4C

Connectiviteit is het sleutelbegrip Jürgen Vangeyte — ILVO

Intelligente hardware in de landbouw Tom Coen — Octinion

Verticale landbouw breekt door Maarten Vandecruys — Urban Crop Solutions

Slim en efficiënt met pluimvee Kristof Mertens — Evonik Porphyrio

Technologieën voor precisie landbouw krijgen sneller toegang tot de markt Kimberly Vanrobays — CNH Industrial

162

168

176

182

188

200

206

214

222

228

CONSCIOUS FARMING

SMART FARMING

FARMA-STANDAARDEN ALS NORM VOOR DE PRODUCTIE VAN VOEDING

Gert Meijer — DEPUTY HEAD CORPORATE REGULATORY AND SCIENTIFIC AFFAIRS, NESTLÉ

009

De Europese voedingssector is enorm divers en bestaat uit bijna 300.000 bedrijven. Nestléproducten maken anderhalf procent uit van de voedingsaankopen van de consument. Nestlé is hiermee Europees marktleider en investeert jaarlijks bijna 1,4 miljard euro in innovatie, start-ups, ontwikkeling en implementatie van productiefaciliteiten die hier rechtstreeks verband mee houden.

We connecteren met de Rising Food Stars, een vijftigtal Europese start-ups die geselecteerd zijn door EIT en daar verder ondersteund worden in hun innovatie.Gert Meijer — Nestlé

011

De verbintenis van Nestlé

De top tien van de Europese voedingsindus-trie bestrijkt samen vijf procent van de markt. Als Europees marktleider draagt Nestlé 1,5 procent bij aan wat jaarlijks in de winkel-mand van de consument komt.

Nestlé heeft een lijst van 36 verbintenissen opgesteld voor 2020. Onze ambitie om het aandeel suiker, verzadigd vet en zout te verla-gen en het aandeel van bijvoorbeeld groenten en volkoren ingrediënten te verhogen in ons aanbod heeft een enorme impact op onze R&D. Daarnaast engageren we ons om meer natuurlijke kleurstoffen en smaakstoffen te gebruiken in onze producten.

We hebben onszelf de opdracht gegeven de nodige verantwoordelijkheid aan de dag te leggen en ook duidelijk en objectief te com-municeren over ons engagement. Dat zit in het DNA van Nestlé. We hebben nooit willens en wetens enig veiligheidsrisico genomen. Toch heeft Nestlé op basis van voortschrij-dend inzicht zijn keuzes van bereidingen soms drastisch gewijzigd.

Ik illustreer dat graag met een typerend voorbeeld: de problematiek van toegevoegde transvetzuren. Transvetzuren zijn onverza-digde vetzuren die ontstaan bij het harden van plantaardige oliën om ze smeerbaar te maken. Transvet is een alternatief voor verzadigd vet waarvan bekend is dat het de cholesterol verhoogt.

Midden jaren negentig werd duidelijk dat transvetzuren net zozeer de slechte choles-terol verhogen als verzadigde vetten en ook de goede cholesterol verlagen. Dat was het sein voor de groep om transvetzuren niet meer te gebruiken, hoewel ze inmiddels in de volledige voedselketen geïntegreerd waren.

Gezonde eetpatronen

I k ben voor z i t ter v an het European Technology Platform (ETP) ‘Food for Life’, dat de innovatiekracht en -impact van de Europese voedingsindustrie wil verbeteren met het oog op een duurzame samenleving. ETP definieert de innovatie- en onderzoeks-strategie voor de sector voor tien jaar.

Bij de start van mijn voorzitterschap van het ETP wilde ik het accent leggen op duurzame en gezonde eetpatronen en niet alleen op de vermindering van suiker, zout en onver-zadigde vetten. Zolang de energie-inname van de consument en zijn bewegingspatroon onveranderd blijven, raakt het probleem van obesitas niet opgelost, zelfs niet als we de samenstelling van onze producten aanpassen. Voedingsbedrijven gaan er te gemakkelijk vanuit dat de consument zijn gedrag afstemt op zijn denkpatroon, maar schenken onvol-doende aandacht aan zijn werkelijke gedrag als consument.

Wie overgewicht wil bestrijden, moet minder energie innemen dan er energie het lichaam verlaat. Die eenvoudige rekensom is althans de theorie, maar in de praktijk krijgt de con-sument dat niet altijd voor elkaar. De kerntaak van Food for Life is obesitas en andere levens-bedreigende aandoeningen te bestrijden die het gevolg zijn van onevenwichtige voeding.

Consumentenvertrouwen

Ten tweede moeten we het consumentenver-trouwen herstellen. Zonder dat vertrouwen haalt innoveren in nieuwe gerechten en smaken weinig uit.

Voedingsbedrijven proberen hun recepturen maximaal af te schermen. We willen onze concurrenten niet nog slimmer maken dan ze al zijn. Dat houdt echter ook in dat we niet transparant communiceren met onze

012

consumenten. We vragen hun vertrouwen, omdat we als producenten goed weten wat we doen, maar het probleem is dat het consumentenvertrouwen is gedaald. De voedingsindustrie doet in zijn totaliteit te geheimzinnig over de samenstelling van zijn ingrediënten.

Daardoor denken consumenten vaak dat een voedingsfabriek een mysterieuze plek is, waar zaken gebeuren die het daglicht niet mogen zien. Nochtans is dat helemaal niet het geval. In onze voedingsfabrieken gebeurt grotendeels hetzelfde als in de keuken van de consument, maar dan wel op een veel grotere schaal en ook veel sneller. Maar dat gelooft de consument niet.

Transparantie

Dankzij hun schaalgrootte en uitrusting kunnen grote fabrieken bereidingen en gerechten vaak veel sneller en kwaliteitsvoller produceren. Zo kunnen binnen de minuut verse producten diepgevroren worden in snelvriestunnels. De nutritionele waarde van de pizza’s die ik als hobbykok thuis zelf bak, is meestal lager dan die van de pizza’s die we diepgevroren inkopen. Dat het snelle invries-proces zorgt voor een hogere kwaliteitsga-rantie kan je perfect communiceren, maar dat doen we als voedingsproducenten vandaag nog niet. Die omslag moeten we maken.

Zowel kleine als grote bedrijven hebben nog een weg af te leggen inzake transparante communicatie. Kleinere bedrijven, zoals wijnmakers, hebben het gemakkelijker om de consument te informeren. Een bezoek aan de wijnboer in je buurt is een fantastische erva-ring. Hij kan je de heuvelrug laten zien waar hij zijn druiven teelt en de apparatuur die hij gebruikt om wijn te maken. Zo kan hij je over-tuigen dat het proces van het vergisten van de vruchtenpulp niet chemisch gebeurt. Op het einde krijg je te zien waar de wijn gebotteld

en opgeslagen wordt, waarna een proeverij je overhaalt tot een rechtstreekse aankoop in de winkel van de wijnboer.

Aan het herstel van het consumentenvertrou-wen kunnen we bij Nestlé heel wat doen. We kunnen camera’s in de productielijn aanbren-gen en de consument laten meekijken. Die vindt het best spannend om te zien hoe ijsjes gemaakt worden en is verrast dat er geen chemische processen toegepast worden.

We kunnen onze ‘slimme consument’ meer laten zien van onze ‘slimme fabriek’. Niemand verwacht dat je daarbij elk detail in beeld brengt en dat je daarmee dus je bedrijfsge-heimen prijsgeeft. Transparantie over wat er in de fabriek en aan de productielijn gebeurt, verhoogt het vertrouwen.

Smart & conscious

De digitalisering van het productieproces en het slim beheer van input- en outputdata bieden veel mogelijkheden en zijn daarom ontzettend belangrijk in alle fasen van onze toeleveringsketen. We moeten het hebben over de traceerbaarheid. Kunnen we via block-chain of andere technologieën bijhouden van welke koe je melk komt en van welke boon je koffie gemaakt wordt?

Verderop in de waardeketen kijkt Nestlé ook naar de mogelijkheden van het direct vermarkten aan consumenten. Sommige van onze nieuwere producten als Nespresso en Nescafé Dolce Gusto zijn niet in de retail te verkrijgen maar verkopen we B2C via e-commerce.

Nestlé is ook een milieubewust bedrijf. Een van onze hot items daarbij is duurzaam water-beheer. In Mexico heeft Nestlé een volledig circulaire vestiging die Nescafé produceert. Ook rationeel energieverbruik trekt onze aandacht in het bijzonder. Een extra drijfveer

013

daartoe is een verhoging van de efficiëntie en verlaging van de energiekosten.

Farma-standaarden

Traditioneel is Nestlé een enorm bedachtzaam bedrijf waar we alle veranderingen tweemaal bespreken. Rapid prototyping is daarom een revolutie voor ons. Cutting corners om aan snelheid te winnen kan in de prototyping fase, maar zodra we een innovatie opschalen moet de productie natuurlijk wel aan alle legale en veiligheidsvoorwaarden voldoen. We hanteren farma-standaarden als norm, met dat verschil dat bij voeding bijwerkingen niet gepermit-teerd zijn.

Nestlé wil dat mensen zo lang mogelijk gezond blijven. Als we ook maar enigszins twijfelen dat een ingrediënt niet bijdraagt tot dat doel, dan komt dat nooit terecht op het bord van de consument.

Open innovatie

In 2017 ging in Leuven EIT Food West van start. EIT Food staat voor European Institute of Innovation and Technology for Food en is een Europese kennis- en innovatiecommunity. EIT investeert in innovatie die het Europese agrovoedingssysteem helpt te transformeren en die een gezondere levensstijl voor burgers promoot.

De belangrijkste reden voor Nestlé om in EIT Food te stappen, is dat het ons de gelegenheid biedt om met open innovatie aan de slag te gaan. Daar hadden we in het verleden bijna geen ervaring mee. Dankzij EIT Food West stelt ons bedrijf zich nu onder meer open voor innovatie met start-ups en voor investeringen in start-ups. We connecteren met de Rising Food Stars, een vijftigtal Europese start-ups die geselecteerd zijn door EIT en daar verder ondersteund worden in hun innovatie.

EIT zorgt er ook voor dat we innoveren in samenwerking met universiteiten en kenniscentra. Vroeger was er binnen de bedrijfswereld voldoende budget beschikbaar om alle innovatie in huis te doen. Dat is niet langer het geval. Door in het kader van EIT met verschillende partijen samen te werken op een platform dat met Europese subsidies ondersteund wordt, kan Nestlé een enorme hefboom realiseren op zijn innovatiebudget en meewerken aan integraties en samenwerkin-gen met een hoge toegevoegde waarde. Een aantal activiteiten waarbij we nu betrokken zijn, zouden we op eigen houtje nooit kunnen doen.

EEN PLAN VOOR EEN DUURZAME LEVENSSTIJL

Sophie Souied-Soussan — GENERAL MANAGER BELGIUM & LUXEMBURG, UNILEVER

015

Unilever is een van de grote spelers op de wereldmarkt van de fast moving consumer goods met internationale merken als Lipton of Knorr. Maar Unilever commercialiseert daarnaast ook meer lokale merken. Zijn geografische draagwijdte zorgt ervoor dat Unilever directe invloed kan uitoefenen op zijn ecosysteem. De ambitie van Unilever is om de ecologische voetafdruk te halveren.

017

Unilever Sustainable Living Plan

Onze missie is om van duurzame ontwikke-ling een standaard te maken. In ons ‘Unilever Sustainable Living Plan’ leggen we meetbare doelstellingen vast rond drie grote pijlers: onze ecologische voetafdruk beperken, de levensomstandigheden van consumenten verbeteren en hun gezondheid en welzijn verhogen. Gezien de omvang en diversiteit van de uitdagingen hebben we een aantal werkterreinen bepaald en zijn we een aantal partnerships aangegaan, want alleen kunnen we onze doelen niet bereiken.

In de eerste plaats willen we de ontwikkeling van een landbouw met respect voor de leef-omgeving promoten. Dat doen we in nauwe samenwerking met leveranciers, landbouwers en lokale ngo’s, bijvoorbeeld op het vlak van verstandig waterbeheer. Aangezien we willen dat onze merken synoniem staan voor duur-zaamheid en een positieve sociale impact, hebben we ook tot doel om vanaf 2020 uitsluitend nog met duurzame ingrediënten te werken. Vandaag worden reeds 95% van de groenten en aromatische kruiden in onze producten geteeld op een duurzame wijze.

Als wereldspeler vinden we het onze roeping een fundamentele rol te spelen. Ons engage-ment moet dan ook een weerslag hebben op alle niveaus van voedselvoorziening en con-sumptie: van de producent tot de consument. We stimuleren bijgevolg de markt om te evo-lueren naar een meer evenwichtige voeding en een meer evenwichtig leefmilieu. Onze beslissingen zijn gebaseerd op wetenschap-pelijk verzamelde gegevens om consumenten aan de hand van nieuwe instrumenten te informeren en gerust te stellen.

Zo maakt blockchaintechnologie het mogelijk om op een transparante, traceerbare en veilige manier informatie op te slaan en uit te wisselen met producenten, leveranciers, distributeurs, detailhandelaars en overheden.

Consumenten willen de oorsprong kennen van hun producten, hoe ze geproduceerd zijn, welke ingrediënten er gebruikt worden en wat de kweekomstandigheden z i jn . Transparantie is in de voedingsindustrie onmisbaar geworden.

Evenwicht tussen dierlijke en plantaardige eiwitten

Ook op het vlak van eiwitomzetting maken we gebruik van technologie. Onze doel-stelling is om een 50/50-verhouding te realiseren tussen eiwitten van dierlijke en van plantaardige oorsprong. We mikken enerzijds op een samenwerking met partners, zoals met de Green Protein Alliance die investeert in onderzoek naar plantaardige voedings-ingrediënten. Anderzijds willen we onze pro-ductportfolio voldoende gevarieerd maken door innovaties en samenwerkingen met een aantal start-ups, of door overnames. In die optiek hebben we recent De Vegetarische Slager overgenomen, een gekend Nederlands merk van plantaardig vlees.

We hebben ons ook als doel gesteld om tus-sen nu en 2025 volledig herbruikbare, recy-cleerbare of composteerbare verpakkingen te gebruiken. Ook dat kunnen we niet alleen. We zijn daarom bijvoorbeeld een samen-werking aangegaan met Indorama Ventures en Ioniqa om een circulaire transformatie-techniek te ontwikkelen voor PET-afval, een wereldprimeur.

Unilever speelt niet alleen in op nieuwe tendensen in de markt omtrent duurzaam-heid en gezondheid, maar volgt ook de maatschappelijke tendensen op de voet . We stellen vast dat de consument vandaag andere verwachtingen koestert dan vroeger door zijn veranderende levensstijl. Zo zijn er steeds meer alleenstaanden en consumenten die kant-en-klare maaltijden bestellen via het internet.

018

Consumenten willen duurzamere producten, maar zijn niet bereid om alle toegevingen te doen. Ook de bewuste consument wil het beste van twee werelden: voeding moet een gunstige impact hebben op het milieu en tegelijk wil hij blijven genieten van heerlijke maaltijden. De evolutie vertraagt daardoor, want er is tijd nodig om de juiste alternatie-ven te vinden. Onze recepten worden nu al dikwijls aangepast om van meer duurzamere ingrediënten gebruik te maken. Maar we creëren eveneens nieuwe productlijnen om meer specifiek te voldoen aan de vraag naar veganistische of glutenvrije producten.

Sneller en diverser

Voorheen kon de voedingsindustrie zijn pro-ductieplanning en -inschattingen op demo-grafische gegevens en de lokale eigenheden van de distributie baseren. Vandaag is het plaatje niet alleen diverser, maar evolueert het ook veel sneller. Er zijn verwachtingen rond voeding ontstaan door bijvoorbeeld de veroudering van de bevolking, de instroom van millennials op de werkvloer, een andere mobiliteit van de werkende bevolking en gewijzigde migratiestromen. De uitdaging bestaat erin voortaan op een adequate manier aan al die noden te voldoen, zonder de onderlinge wisselwerking van deze nieuwe consumptiewijzen uit het oog te verliezen. Uiteindelijk blijft het de consument die beslist om een product wel of niet te kopen.

Onze aandacht gaat verder ook uit naar middelen om de voedingskwaliteit van maal-tijden te verhogen. Daarom hanteren we een aangepaste werking waarbij we rekening houden met de verschillende noden per regio. In Europa concentreren we ons op minder suiker en zout in onze recepten. In Afrika daarentegen werken we hoofdzakelijk met voedingsstoffen die de bevolking in dat deel van de wereld nodig heeft. Het is onze rol om alternatieve oplossingen aan te

bieden als antwoord op andere noden van de consumenten, in functie van het beoogde evenwicht van 50% dierlijke en 50% plantaar-dige proteïnes.

Global Foods Innovation Centre

Een heel belangrijke stap met het oog op de verdere ontplooiing van onze R&D is de uitbouw van een totaal nieuw Global Foods Innovation Centre in Wageningen. Dat i l lustreert mooi onze strategie van open samenwerkingen. Het centrum is een plaats waar uitwisselingen en experimenten plaatsvinden voor en door specialisten, wetenschappers, onderzoekers, studenten, start-ups en medewerkers van Unilever. We streven ernaar om op dit onderzoekscentrum alle noodzakelijke materiële en technologi-sche hulpmiddelen te voorzien om daar de ideeën voor de voeding van de toekomst te realiseren.

De zoektocht naar de voeding van de toe-komst staat ook centraal in de missie van ons merk Knorr, dat recent het rapport van The Future 50 Foods gepubliceerd heeft. Die lijst stelt concrete oplossingen voor om de negatieve impact van onze voeding te verminderen op de leefomgeving en om de wereldbevolking te helpen voeden. Het rapport, uitgegeven door Knorr, WWF-UK en Adam Drewnowski, directeur van het Centrum voor Voeding en Volksgezondheid aan de universiteit van Washington, wil posi-tieve veranderingen aanmoedigen.

Het identificeert 50 plantgebaseerde voe-dingsmiddelen die we meer zouden moeten eten om onze persoonlijke gezondheid en die van de planeet te verbeteren. De lijst bestaat uit bekende voedingsmiddelen die te weinig geconsumeerd worden zoals linzen, wilde rijst en boerenkool, en minder gekende voedingsmiddelen zoals fonio, pompoen-bloemen en cactus. Elk ingrediënt van de lijst

019

Een heel belangrijke stap met het oog op de verdere ontplooiing van onze R&D is de uitbouw van een totaal nieuw Global Foods Innovation Centre in Wageningen. Sophie Souied-Soussan — Unilever

is geselecteerd op basis van zijn voedings-waarde, zijn relatieve impact op het milieu, zi jn smaak en zijn beschikbaarheid. Een aantal voedingswaren hebben hoogwaardige rendementen en anderen kunnen weerstand bieden aan moeilijke klimatologische en mili-euomstandigheden. Dat maakt hen bijzonder interessant met het oog op de groeiende onzekerheid over ons klimaat.

Onze missie

Het is duidelijk dat de voedingsindustrie voor heel wat uitdagingen staat. Naast de milieu- en de gezondheidscomponent is bij voeding ook het aspect van de culturele erfenis niet onbelangrijk. Dat zorgt voor fun-damentele sociale verbindingen tussen alle actoren op het veld, of ze nu consumenten of producenten zijn. Een grote speler als Unilever torst in dit verband een belangrijke verantwoordelijkheid.

Technologische vernieuwing en aandacht voor het welzijn van consumenten en pro-ducenten maken dat wij ons verder op het goede pad kunnen begeven. Onze missie is gemeenschappen helpen om hun gezond-heid, hun welzijn en hun levensomstandighe-den te verbeteren en tegelijk de ecologische voetafdruk te verminderen en duurzame ontwikkeling als norm te hanteren. Die missie maken we elke dag weer verder waar.

CONSCIOUS CONSUMER

021021

De laatste tientallen jaren is de westerse consument wakker geschud door enkele voedselcrisissen. Er is een niet mis te verstane evolutie op gang gekomen in de richting van duurzaam en gezond eten. De consument wil ook meer duidelijkheid en transparantie. Hij wil zijn voeding opnieuw kunnen vertrouwen.

Die evolutie wordt nog verder aangewakkerd door de digitalisering, waardoor de consument zelf het heft in handen kan nemen. De uitdaging blijft om die behoeften tegen betaalbare prijzen in te vullen.

Hoe past de industrie zich aan? Welke tools spelen in op de vraag van de consument? Welke nieuwe diensten worden aan de actoren aangeboden?

CONSCIOUS CONSUMER

1—01

DE BEWUSTE CONSUMENT IS OOK EEN VERWARDE ÉN ACTIEVE CONSUMENT

Louise O. Fresco — VOORZITTER WAGENINGEN UNIVERSITY & RESEARCH

023

Louise Fresco is bestuursvoorzitter van Wageningen University & Research, een campus met wereldfaam en ruim 12.000 studenten en 5.500 medewerkers. Ze is daarnaast ook als wetenschapper en auteur actief en publiceerde het referentiewerk ‘Hamburgers in het paradijs’.

024

Ik verzet me tegen het idee dat een con-scious consumer kenmerkend is voor deze tijd. Dat bewustzijn is er altijd al geweest. Eten is essentieel om te overleven en daarom heeft de mens altijd al nagedacht over wat goed en slecht voedsel is – zowel vanuit een moreel perspectief als met het oog op de gezondheid.

Astronautenpillen

De dimensies van ons bewustzijn zijn natuur-lijk geëvolueerd. Door de verstedelijking van onze maatschappij heeft de mens het contact verloren met het productieproces van voedsel. De hele voedselketen is eigenlijk onzichtbaar geworden voor de consument en wordt pas weer zichtbaar op twee momenten: bij de aankoop in de supermarkt of op het internet, en op het moment van bereiding.

Door die situatie stellen mensen zich enerzijds vragen over de veiligheid en kwaliteit van hun voedsel. En anderzijds verlangen ze naar nabijheid: dicht bij de natuur en de mens. Ze idealiseren boeren die nog met hun handen in de aarde ploeteren, maar dat is zelden de realiteit.

De meeste mensen realiseren zich niet dat landbouwers geen voedsel produceren, maar ingrediënten. Zelfs in het geval van appels of tomaten gebeurt er heel wat voor die überhaupt op ons bord belanden. Het voedsel wordt voor een erg lage prijs als massaproduct verkocht aan de consument, die vervolgens ook weer veel eten weggooit.

De huidige consument valt in te delen vol-gens zijn of haar mate van bewustzijn. Er zijn mensen die terug willen naar het natuurlijke, het authentieke en het ambachtelijke. Aan de andere kant van het spectrum zijn er consumenten die vooral astronautenpillen willen eten of een poedertje met water wil-len mengen. Dat zijn de twee extremen. De

meeste mensen bevinden zich daar ergens tussenin en gedragen zich bovendien behoor-lijk inconsequent. Ze willen appels kopen op de boerenmarkt, maar tegelijkertijd schaffen ze ook allerlei massaproducten aan. Ze willen in het weekend uitgebreid en vers koken, maar door de week warmen ze liefst kant-en-klare maaltijden op.

Authenticiteit

De voorbije twintig jaar is onze keuze groter dan ooit. Vooral in het westen doet l’embarras du choix de consument verlangen naar een-voud en dat is echt een nieuwe dimensie.

Je kunt een bewuste consument helpen door zijn keuzes in te perken en te onderbouwen. Daarvoor heb je informatie nodig over de calorieën en de herkomst, maar ook over het verhaal van het product. De consument heeft behoefte aan zingeving. Voedsel en religie waren altijd al verbonden, maar die zingeving wordt nu anders ingevuld en heeft te maken met nabijheid en gezondheid. Ik denk dat de bewuste consument op al die dimensies – gezondheid, authenticiteit , dierenwelzijn, klimaat – anders scoort.

Om te beginnen zijn er al verschillen in leeftijdscategorie. Jonge alleenstaanden combineren kant-en-klare maaltijden met een uitgebreid diner bereid met modieuze ingre-diënten. Als mensen een gezin stichten, eten ze anders en op oudere leeftijd veranderen hun gewoontes opnieuw. Tijdens hun leven en zelfs in de loop van dezelfde week gaan mensen anders om met eten. Dat maakt het lastig voor retailers en producenten.

Met de digitalisering zal ook de personalise-ring sterk toenemen. Voedsel is altijd al een expressie van identiteit geweest; zo at men vroeger als christen vis op vrijdag. Nu drinkt men ’s morgens sojamelk en een cappuccino, omdat dat zijn of haar persoonlijke favoriete

025

combinatie is. Het gaat hem tegenwoordig dus veeleer om een individuele identiteit.

Mensen houden graag oude mythes in stand in hun zoektocht naar authenticiteit . Van lokale groenten wordt vaak gezegd dat het erfgoed is, maar die kolen op schilderijen uit de 17e eeuw komen helemaal niet uit West-Europa, maar wel uit China of het Midden-Oosten. Niets van wat we eten is authentiek. Het domesticeren van voedselplanten heeft in West-Europa nooit plaats gevonden. Onze keuken is ongelofelijk beïnvloed door alle migrantengroepen die ooit naar onze con-treien zijn gekomen, maar dat verhaal wordt amper verteld.

Voedselschandaal

In het huidige t i jdsgewricht wordt al le autoriteit – dus ook die van de wetenschap – ernstig in twijfel getrokken. Dat proces van secularisering en uitholling is door het internet de laatste twintig jaar ontzettend versterkt. Je kunt er een bevestiging van iedere mening vinden.

Aan de ene kant gaat het erg goed met de landbouw en de voedselvoorziening. Dat zien mensen meestal helemaal niet. Men weet ook niet meer dat mensen twee generaties gele-den weinig keuze hadden in wat ze aten, dat de opbrengsten lager waren en dat het heel hard werken was.

Aan de andere kant hebben mensen moeite met een aantal vernieuwingen, met name in de genetica en de biotechnologie. E-nummers in de voedselindustrie worden met grote argwaan bekeken, terwijl ze gewoon naar ingrediënten verwijzen. Menselijk ingrijpen wordt als heel negatief gezien. Daarenboven wordt ieder voedselschandaal snel opgeblazen. De algemene perceptie mag dan wel anders zijn, maar het voedsel in West-Europa is nu veiliger dan ooit.

De meeste mensen realiseren zich niet

dat landbouwers geen voedsel produceren, maar

ingrediënten. Louise O. Fresco — Wageningen University

026

Vlees

De derde dimensie is de ethische: het gaat hier om de consumptie van vlees, het dieren-welzijn en het klimaat. Ook daar zijn heel wat misverstanden. Er zijn tegenwoordig steeds meer mensen die zich ertoe verbinden minder vlees te consumeren, maar uit statistieken blijkt dat we nog steeds meer vlees eten. In West-Europa consumeren we zelfs meer vlees dan gezond is, al is dat aan het veranderen.

Als je melk en eieren blijft consumeren, hou je de dierlijke voedselproductie in stand. Daar is heel veel verwarring over. Het allesover-heersende gevoel is: we moeten minder vlees consumeren, want het is slecht voor ons en voor het milieu en de dieren worden slecht behandeld. De werkelijkheid is een stuk com-plexer en je mag zeker niet veralgemenen. Dit soort gevoelens haalt hier de bovenhand ten opzichte van de wetenschap.

Het gaat niet om al dan niet vlees eten, maar wel om de vraag wie vlees eet, hoeveel ervan gegeten wordt en welke soorten er gegeten worden. Zwangere vrouwen, kinderen en ouderen hebben vlees nodig als een hoogwaar-dige manier om eiwitten en mineralen binnen te krijgen. De vleesconsumptie mag dalen, maar die tot nul herleiden zou heel onverstandig zijn.

Een paar incidenten hebben het verhaal gekleurd, zoals de gekkekoeienziekte. De con-sument werd zich toen voor het eerst bewust dat dierlijk afval uit slachthuizen wordt gerecy-cleerd in veevoer. Dat is een wetenschappelijk gefundeerde en verstandige manier om afval te verwerken. Maar de gekkekoeienziekte heeft een enorme impact gehad op ons gevoel van voedselveiligheid.

CRISPR

Een ander incident is het gebruik van gene-tische modificatie. Zaken die geassocieerd

werden met wat ‘verkeerd’ is, kwamen daarin samen: herbiciden-resistentie, grootscha-ligheid en gemechaniseerde landbouw. Het Europese Hof heeft besloten CRISPR-Cas net zo te reguleren als genetisch gemodi-ficeerde organismen (ggo), hoewel CRISPR veel gerichter is en daardoor veel minder ingrijpend. Genetische modificatie is eigenlijk een techniek die hetzelfde doel beoogt als de klassieke veredeling, die wel maatschappelijk aanvaard is.

Ook het bedrijfsleven heeft veel kritiek moe-ten slikken. Bedrijven zouden de aarde hebben uitgeput, ongezond voedsel hebben geprodu-ceerd en kinderen dik hebben gemaakt met vet, zout en suiker. Daaruit is de houding van de passieve consument ontstaan die stelt dat hij het niet kan verhelpen dat producenten ongezonde en verslavende voeding hebben gemaakt.

Door kleinere porties aan te bieden, kan de consument zich niet meer verbergen achter zijn eigen passiviteit . De consument kiest niet alleen emotioneel, maar ook bewust. Voeding is ook de verantwoordelijkheid van de consument.

Sojaburgers

De laatste dertig jaar is ons voedingspatroon grondig veranderd. Zo is er de opkomst van kant-en-klare en afhaalmaaltijden, eten we veel meer buitenshuis en eten we bovendien heel andere producten. Sojaburgers, maar ook een aantal groenten en vruchten waren er tien jaar geleden nauwelijks.

Michael Pollan, een Amerikaanse voedingsex-pert, zegt dat we niet moeten eten wat onze grootouders niet kenden. Dat is onzin, want in werkelijkheid eten we voornamelijk wat onze grootouders niet kenden en varen we daar wel bij. De kwaliteit is ook stukken beter dan wat de vorige generaties kenden.

027

Schaduwdenkers

Er zijn drie soorten consumenten: de doem-denkers (ik noem hen liever schaduwdenkers), de romantici en de optimisten. De schaduw-denkers zien de toekomst pessimistisch en menen dat de aarde ten onder gaat, dat er vreselijke voedselschandalen gebeuren en dat we allemaal obees worden.

De romantici denken aan hun grootvader die op het hek leunde en zijn koeien vrolijk zag rondhuppelen, terwijl de bloemen bloeiden in de weide en grootmoeder nog zelf de karnemelk maakte. Dat is een romantische maar niet-bestaande werkelijkheid. De recla-mewereld en boeren spelen daar gretig op in, voornamelijk om een nichemarkt te creëren.

Tot slot heb je de optimisten, met enerzijds de mensen die vinden dat alles verwerkt moet zijn, uit de fabriek moet komen, of uit de 3D-printer thuis. En anderzijds zijn er zij die aardbeien in de winter hartstikke leuk vinden.

Ik heb de dingen wat uitvergroot, maar ik zou alvast het doemdenken niet beschouwen als de algemene teneur van ons discours over voeding. De ondertoon van onze beschaving is toch één van wetenschappelijke en technolo-gische vooruitgang en niet van achteruitgang. Als de doemdenkers de overhand nemen, gaan we naar een nieuwe soberheid.

CONSCIOUS CONSUMER

1—02

FOOD AS A SERVICE

Ignace De Nollin — MANAGING DIRECTOR SMARTWITHFOOD, COLRUYT

029

Drie jaar geleden ontstond binnen de Colruyt Group het plan om een innovatief ecosysteem op te starten rond voeding. De bedoeling was om slimmer om te gaan met voeding en om projecten te ondersteunen die een positieve impact hebben op onze gezondheid en die van onze planeet. Ignace De Nollin, Managing Director van SmartWithFood, licht een aantal van deze projecten toe.

030

SmartWithFood

Hoe kunnen we onze consumenten meer transparantie bieden? Die uitdaging legde onze CEO Jef Colruyt drie jaar geleden op tafel. Eén op vijf consumenten ondervindt moeilijkheden bij het winkelen. Een voorbeeld daarvan is dat hij het moeilijk vindt om het etiket te interpreteren op de verpakking van voedsel en bijgevolg ook om een bewuste aankoopbeslissing te nemen.

We vinden dat het onze rol is als Colruyt Group om onze klant te helpen door de juiste diensten aan te bieden. Daarom beslisten we om ons niet alleen te focussen op een budgetvriendelijk groot aanbod voor de klant, maar ook om te diversifiëren met een aantal initiatieven die je kan catalogeren onder de noemer ‘food as a service’.

Dat was het star t signaal voor Smar t-WithFood, dat als een dochteronderneming van de Colruyt Group in de markt opereert. Aan de hand van een aantal digitale toepas-singen helpt SmartWithFood de klant om zijn aankoopkeuzes beter te onderbouwen.

De eerste realisatie is de SmartWithFood app. Daar kan je alle producten terugvinden die de verschillende verkooppunten van Colruyt Group aanbieden. De eerste keer vul je je profiel en dat van je gezinsleden of vrienden in. Vanaf dan kan je de barcodes van je aankopen scannen en laat de app je meteen weten of je productkeuze wel of niet bij jou past. Eventueel suggereert hij een alternatief product.

De app is klantvriendelijk en heeft een hoge toegevoegde waarde. Hij haalt de stress weg die consumenten hebben door de overvloed aan keuzes. Ook voor de bijna twee procent consumenten die last hebben van allergenen en intoleranties is de app een handig hulp-middel. De app beantwoordt vragen over gluten, helpt consumenten met diëten en

lifestylekeuzes maken. Al meer dan 50.000 consumenten maken gebruik van de toepas-sing en de feedback is zeer positief.

Nutri-Score

Onze volgende actie wil de voedselgelet-terdheid van klanten verhogen. De informa-tie op de etiketten bevat een groot aantal gegevens zoals suikers, vetten en eiwitten, maar dat zegt de consumenten nog altijd weinig of niets. De Nutri-Score lost dat op. Het is een geaggregeerde score die rekening houdt met zeven gewogen parameters. De consument krijgt dus één makkelijk te inter-preteren cijfer.

We vinden niet dat het onze rol is om de consument bijvoorbeeld een appel voor te stellen als alternatief voor suikerrijke cornflakes. We zijn immers geen diëtisten. Maar binnen de productcategorie tippen we wel de best passende ontbijtgranen. Onze doelstelling blijft om onze klant zo bewust mogelijke keuzes te laten maken.

Tijdens de ontwikkeling van onze Nutri-Score stootten we al snel op enkele gebre-ken. De data van retailers of meer algemene databases zijn onvolledig, bevatten fouten en zijn bovendien ook ongestructureerd. Daarom werken we vandaag met data scien-tists. Zij verwerken de data en gebruiken machine learning en natural language pro-cessing om de data goed te begrijpen.

Een computer heeft natuurlijk geen nutriti-onele expertise. Om de nodige multidiscipli-nariteit te verzekeren, hebben we zowel een dokter als verschillende diëtisten aan boord gehaald. Samen zijn zij onze winnende com-binatie om de digitale brug tussen individu en voeding te bouwen: een ‘Internet of Food’.

031

We vinden dat het onze rol is als Colruyt Group om onze klant te helpen door de juiste diensten aan te bieden. Ignace De Nollin — SmartWithFood

Voedingskompas

Het Voedingskompas is een andere concrete realisatie die we met SmartWithFood uit-rollen. Klanten kunnen met het kompas hun aankoopgedrag zien en interpreteren. Het uitgangspunt is de voedingsdriehoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven. Klanten van Bio-Planet kunnen zich inschrijven en dan linken we het Voedingskompas aan de Xtra-kaart.

We concentreren ons momenteel voor-namelijk op het aanbieden van informatie over onder andere allergenen, intoleranties, suikers, vetten en zouten. De volgende stap bestaat uit generische links bouwen met vita-mines en mineralen die niet op de verpakking aangeduid staan. Je kan op basis daarvan een klant aanraden om bijvoorbeeld voor bloemkool in plaats van broccoli te kiezen omdat die beter bij zijn eigen voorkeuren en profiel past. Daarmee vormen we bewustere consumenten.

We gaan stap voor stap in de richting van meer personalisering. De Colruyt Group ziet het als zijn maatschappelijke rol om de voed-selgeletterdheid te verhogen en de consu-ment optimaal te ondersteunen en begeleiden bij zijn eigen keuze, maar we willen die keuze niet bepalen.

Apporto

Steeds meer van onze pakweg vier miljoen klanten hebben niet de mobiliteit of tijd om zelf tot in de supermarkt te geraken. Ook deze problematiek hebben we opgepikt. Dat heeft geleid tot Apporto. Dat is een platform dat de matchmaking faciliteert tussen niet-mobiele klanten en zij die een handje willen helpen.

Je kan op twee manieren gebruikmaken van het platform. Zo kan je perfect op de applica-tie je boodschappen doen en vervolgens bij je

032

Steeds meer van onze vier miljoen klanten

hebben niet de mobiliteit of tijd om zelf tot in de

supermarkt te geraken.Ignace De Nollin — SmartWithFood

033

contacten of binnen de Apporto-community iemand uitkiezen die zich vrijwillig heeft aangeboden om boodschappen te doen. Het kan ook omgekeerd. Je kan optreden als vrij-williger en beslissen om, als je gaat winkelen voor jezelf, het boodschappenlijstje van een consument met beperkte tijd of mobiliteit mee te nemen.

Apporto werkt samen met Samana, de organi-satie voor mensen met een chronische ziekte, en 25.000 vrijwillige mantelzorgers. Een aantal van hen krijgen het boodschappenlijstje van de hulpbehoevende doorgebeld en een dispatcher zet het in de app. Daarmee komen we tegemoet aan de nood van consumenten die niet digitaal geletterd zijn.

De Colruyt Group heeft met Apporto geen verdienmodel op het oog, maar ziet het als een investering vanuit zijn maatschappelijke rol. Apporto gaat maatschappelijke isolatie tegen. Een luisterend oor is voor die bevolkingsgroep minstens zo belangrijk als een volle koelkast.

enVie

In de supermarkten van OKay, die deel uitma-ken van de Colruyt Group, vind je soepen van onverkochte groenten uit de veiling. Een con-sortium bestaande uit Colruyt Group, McCain België, Randstad Group en REO Veiling ligt aan de basis van de vennootschap enVie, een voorbeeld van sociaal ondernemerschap. Dankzij de expertise van de partners worden de groenten opgehaald, schoongemaakt en gesneden en wordt er soep van gemaakt die marktconform verkocht wordt.

Randstad zorgt ervoor dat langdurig werk-lozen de juiste attitude en vaardigheden verwerven en dat ze aangeworven en bege-leid worden. Dat maakt enVie niet enkel een project dat zero waste nastreeft, maar ook een project dat geen enkel potentieel talent onbenut laat. De mensen die aan de slag zijn

bij enVie verrijken op die manier hun cv en krijgen een duwtje in de rug om opnieuw in het arbeidscircuit terecht te komen. EnVie mag dan wel in de eerste plaats een sociaal project zijn, toch was het al vanaf de eerste maanden zelfbedruipend.

Het succes van de soepen heeft de ambitie aangewakkerd om ook andere producten in deze circulaire keten op te nemen, maar altijd met hetzelfde goede doel: geen afval van gezond voedsel en geen uitval op de arbeidsmarkt.

034

Meestal wordt er in de landbouw gehandeld op basis van de beschikbaarheid van producten. Daarom waren we getriggerd toen Colruyt Group enkele jaren geleden contact opnam met ons bestaande varkensbedrijf omdat ze op zoek waren naar Belgisch biologisch varkensvlees. Dat was blijkbaar slechts in zeer beperkte mate beschikbaar en we ondervon-den ook al snel dat er in België weinig kennis was en er veel onzekerheid over bestond. De uitdagingen waren met name de gezondheid van het dier en de afzet van de biomest.

Nadat we een haalbaarheidsonderzoek uitge-voerd hadden, hebben we beslist om Biovar.be op te richten. Biovar.be is enerzijds een varkensbedrijf voor de productie van biologi-sche varkens en anderzijds een kenniscentrum voor geïnteresseerden in de biologische varkenshouderij om gezamenlijk het product te maken en af te zetten bij onze klant. Vooral voor het laatste deel van het proces, namelijk het afmesten, is er interesse. Dat komt goed uit, want zelf wilden we graag het moeilijkste deel invullen vooraan in de keten, namelijk de biggen geboren laten worden.

De eerste biggetjes zijn geboren begin 2019 en de eerste leveringen aan de supermarkten van Colruyt Group en Bio-Planet zijn voorzien voor augustus 2019. Los van de bestaande biologische wetgeving hebben we onszelf een aantal extra voorwaarden opgelegd. Zo pro-beren we volledig waterneutraal en energie-neutraal te zijn. Bovendien mogen de dieren nooit tijdelijk opgesloten worden, kunnen ze vrij bepalen wanneer ze willen eten en drinken en hebben ze ruim toegang tot natuurlijk licht.

HET VERHAAL VAN DE BIOVARKENSHOUDERIJ

— WIM HAECK, ZAAKVOERDER BIOVAR.BE

035

CONSCIOUS CONSUMER

1—03

EERLIJKE KOFFIE DUURT HET LANGST

Katrien Pauwels & Tom Janssen — CO-OWNERS OR COFFEE ROASTERS, OR COFFEE BARS EN CUP-A-LOT

037

Katrien Pauwels en Tom Janssen zijn het echtpaar achter de drie vennootschappen OR Coffee Roasters, OR Coffee Bars en Cup-A-Lot. De koffiebranderij is het moederbedrijf waarmee Tom begon in 2001. Koffiebars zijn een manier om consumenten lekkere koffie uit de eigen branderij te laten proeven. In 2008 kwam Katrien erbij toen ze begonnen aan de uitbouw van een franchise met vier koffiebars. Daarna richtten ze Cup-A-Lot op om kleinere branderijen kwaliteitsvolle, ongemengde koffie aan te bieden.

038

Direct Fair Trade

Toen we in 2001 startten, bleek dat de meeste koffiebranders nog nooit naar een plantage geweest waren. Wij vonden het niet kunnen dat je een product maakt met vruchten die aan de andere kant van de wereld geteeld worden, op een onbekende plaats en op een onbekende manier. Wij staan voor fair trade, transparant en traceerbaar.

We willen niet de grootste, maar wel de beste koffiebranderij worden. Van kennis maken wij onze battlefield. Wij kopen rechtstreeks aan bij de boer. Via korte keten maak je niet meer winst, want je trekt een heleboel problemen aan, maar we kunnen onze kwaliteit wel veel beter garanderen door fysiek in de koffieplan-tage aanwezig te zijn.

We hebben een opleidingscentrum uitge-bouwd voor een internationaal publiek van koffiebranders. Al zijn we geen landbouwinge-nieurs die de telers opleiden, toch kunnen we wel de ervaringen van bij de boeren in Costa Rica of Brazilië delen. Voor ons moeten de drie grote groepen – de boeren, de branders en de barista’s of klanten – één geheel vormen.

Transparant

In de koffiebusiness heb je twee segmenten: de conventionele, industriële koffiemarkt en de gespecialiseerde markt. Die laatste is de onderstroom die vijftien jaar geleden begonnen is en die ondertussen het groei-ende segment vormt. Daar vindt de bewuste consument de antwoorden op zijn vragen.

Wij hebben als eersten op onze website vermeld uit welke streek en van welke Braziliaanse boeren onze koffie afkomstig is. Sommigen vonden het dom dat we onze bronnen vrijgaven, maar om ons te kunnen imiteren is echt wel meer nodig dan de naam van de boer die de koffieplanten onderhoudt.

Traceerbaar

Kwaliteit in koffie heeft veel te maken met traceerbaarheid. In de haven van Hamburg of Antwerpen wordt de koff ie van een groot aantal boeren gemengd waardoor die vanzelfsprekend nooit topkoffie is. De boer mengt of blendt zijn topkwaliteit niet omdat de prijs die hij er in de haven voor krijgt te laag is. Die topkoffie gaan wij aan andere - hogere - prijzen opkopen. Er is ook een verschil tussen bonen die geplukt zijn bij het begin, in het midden of helemaal aan het einde van een oogstperiode. De gemengde koffie is niet ondrinkbaar, maar is wel minder uitgesproken qua smaak en daar kunnen wij ons niet tevreden mee stellen.

De menselijke factor

Wij werken meestal op lange termijn en op basis van vertrouwen met onze boeren. Een vrij groot deel van ons professionele leven speelt zich af op de plaats waar de koffie geteeld wordt. Natuurlijk is het belangrijk om gespreid over het hele jaar koffie aangeleverd te krijgen. Geen oogst, geen verkoop.

De menselijke factor is doorslaggevend. Als we in Oeganda of Costa Rica bij de koffieboeren op bezoek gaan, leven we ook letterlijk bij die mensen thuis. We wisselen continu informatie uit zodat wij de mensen daar beter maken en zij ons.

Er zijn veel boeren die ons benaderen voor een samenwerking, maar we gaan zeer behoedzaam om met nieuwe partners. Als een nieuwe boer ons één keer een heel interessante koffie aan een heel interessante prijs aanbiedt, is dat voor ons niet onmiddellijk de reden om bij hem te kopen. We verifiëren ter plekke of de mensen en hun waarden passen in onze filosofie. We nemen de tijd om te weten te komen of we elkaar kunnen vertrouwen.

039

Kwaliteit in koffie heeft heel veel te maken met

traceerbaarheid.

Katrien Pauwels — Coffee Bars

040

Als de boeren kunnen aantonen dat ze open-staan voor permanente verbetering, is dat een veel belangrijkere reden om met hen te werken dan een financiële opportuniteit. ‘Mijn betovergrootvader deed het al zo’, zegt men vaak om ons te overtuigen. Traditie kan een valabel argument zijn, maar past niet bij onze eigen visie.

Kennis doorgeven

Een techniek uit Costa Rica kan je ook doorge-ven aan boeren in Oeganda, die vaak een heel eenvoudig leven leiden. Ze hebben totaal geen weet van de hype van koffiebars aan de andere kant van de wereld. Ze kunnen zich een koffie-bar zelfs niet voorstellen en drinken vaak niet eens de koffie van hun eigen beste vruchten.

Wij proberen de boeren ervan te overtuigen om op kleine schaal met alternatieve produc-tiewijzen te experimenteren als dat alternatief elders al een goed resultaat heeft opgebracht. Een andere droogmethode brengt bijvoor-beeld een andere koffiesmaak met zich mee. Als we andere droogmethodes aanleren, dan kan hij voortaan met dezelfde oogst zijn aan-bod differentiëren en koffies met verschillende smaken aanreiken.

De lokale boer die op die manier met ons samenwerkt, hangt aan onze lippen. Een mooi resultaat is dat een aantal kleine Oegandese boeren zelf een coöperatieve hebben opge-richt. We zien kennisdelen als een noodzake-lijke voorwaarde vooraleer we beslissen om een samenwerking aan te gaan. Onze gouden tip: zie iedereen als een bron van informatie. Wees nieuwsgierig en vraag je altijd af wat je van de ander kan leren.

Cup-A-Lot

Als je koffie kostenefficiënt wil transporteren, doe je dat natuurlijk best in een volle container

om te vermijden dat je dure lucht vervoert. Voor onze eigen koffiebars van OR hadden we niet altijd een volle container nodig.

Overal in Europa schoten branderijen en bars zoals OR als paddenstoelen uit de grond. Op een bepaald moment kwamen we op het idee om ook die nieuwe branders de koffiebonen aan te bieden die wij kochten. Op die manier maken we efficiënter gebruik van al het werk dat we sowieso doen bij de lokale koffieboe-ren. Ondertussen bieden wij nu aan andere koffiebranders en -bars overal in Europa loten koffie aan onder het motto ‘direct purchase without a hassle’.

Al die vele kleine branders streven ook een bepaalde identiteit en een eigen imago na. Ook zij willen ‘Direct Fair Trade’, maar iedere bran-der op zijn eentje is te klein om zo’n systeem zelf te kunnen installeren en beheren. Wij spe-len in op hun vraag naar een alternatief voor het aanbod dat ze in de havens van Antwerpen of Hamburg kunnen aankopen. Op die manier maken we de kleine Europese brander gelukkig met een unieke koffie die je bij niemand anders kan vinden, zelfs niet in onze eigen koffiebran-derij. Die activiteiten zijn ondergebracht in de vennootschap Cup-A-Lot.

OR houdt zich aan zijn eigen principes en blijft zijn eigen Braziliaanse koffieboeren trouw. We komen niet in de verleiding om opportunistisch te gaan shoppen. Als er zich een mooie gele-genheid aandient en we krijgen bijvoorbeeld uit Rwanda een grote levering van een volle con-tainer met 300 zakken koffie, communiceren we transparant met onze klant. We laten hem eerlijk weten dat hij niet de enige brander kan zijn van zo’n grote lading koffiebonen. Niemand van onze klanten heeft daar een bezwaar tegen.

Evangeliseren

Veel landen hebben het potentieel om fantas-tische koffie te telen, maar het ontbreekt hen

041

aan infrastructuur of aan engagement van potentiële kopers. Om te beginnen drinken telers het eindproduct niet. Als ze in Afrika al koffie drinken, dan is het koffie van minder kwalitatieve bonen. Veel van de koffie die Afrikanen drinken, is zelfs oploskoffie.

Hoe kan je aan boeren in deze situatie uitleg-gen dat hun koffie te weinig body heeft? Ze zullen het in Keulen horen donderen. Koffie is voor hen een boon die je plukt en dan naar Europa stuurt. Verder hebben ze er niets mee te maken. Vaak is het nog een lange weg naar het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal.

Wij balanceren als ondernemers permanent tussen evangeliseren en de vruchten daarvan plukken. Maar van onze visie wijken we niet af: we kunnen iedereen in de ogen kijken die

ons ooit één euro gegeven heeft of aan wie wij ooit één euro gegeven hebben. Anderzijds dekken we fouten ook niet met de mantel der liefde toe. Fouten kunnen gebeuren, maar we staan erop ze in alle openheid te bespreken en samen een oplossing te vinden. We blijven de koffieboeren met wie we samenwerken trouw en komen niet in de verleiding om bij de minste misser van partner te veranderen.

CONSCIOUS CONSUMER

1—04

DE NIEUWSGIERIGHEID VAN KINDEREN PRIKKELEN

Jeanne Collard — OPRICHTER TCO SERVICE

043

Toen TCO in 1992 werd opgericht, organiseerden Jeanne en Christian Collard evenementen onder de naam Traiteur Collard. Op een dag vroeg een enthousiaste klant of het bedrijf interesse had om de maaltijden in zijn kantine te verzorgen. Dat triggerde het duo, temeer omdat Christian reeds eerder actief was in collectieve catering. Toen hun kinderen met school begonnen, realiseerde Jeanne zich dat warme schoolmaaltijden toe waren aan een kwaliteitsinjectie.

044

In de loop der jaren zijn we ons ook gaan toespitsen op alles wat met milieu en duurzaamheid te maken heeft.Jeanne Collard — TCO Service

Sensibiliseren

Vanaf dag één is het onze doelstelling geweest om een goede keuken te bieden met kwali-teitsvolle producten tegen een redelijke prijs. We begrepen al snel dat het niet volstond om alleen maar maaltijden op te dienen, maar dat er ook een nood was aan sensibilisering op vlak van gezonde voeding. Heel wat kinderen bleken geen groenten of ingrediënten van gezonde producten te kennen. De meeste volwassenen zien groenten meestal simpel-weg als garnituur, vandaar ook de geringe interesse van kinderen.

We hebben dan beslist om alle betrokken partijen te sensibiliseren, dus niet alleen de kinderen, maar ook het bedienend en opvoe-dend personeel, de koks, de schooldirecteurs en de ouders. Nog steeds organiseren we op regelmatige basis ontmoetingen, vormingsa-teliers en creatieve workshops. Wij koken ook samen met de kinderen en zij kunnen het eten aanraken, proeven en ermee experimenteren. We staan voor iedereen ter beschikking en hebben een open lijn geïnstalleerd om op alle vragen te antwoorden.

Twee van de vier schoolmaaltijden per week zijn vegetarisch, eentje is met vlees en eentje met vis. Het aantal maaltijden dat we aanbie-den stijgt nog elk jaar, hoewel we het aantal vleesmaaltijden verminderen. Dat bewijst dat zo’n project kan slagen, als je maar de tijd neemt om alles uit te leggen en alle betrokke-nen te motiveren.

We wegen alles

Om te achterhalen of de kinderen de maaltij-den echt lusten, hebben we een zo objectief mogelijk controlesysteem opgezet. Al zeven jaar wegen we dagelijks de maaltijden die we bereiden voor de kinderen van de scholen van Ottignies. We wegen ook alles wat niet opgediend wordt en wat er op de borden

045

046

Wij zijn uniek op vlak van voedingskwaliteit en leefmilieu. Jeanne Collard — TCO Service

047

blijft liggen. Daarmee stellen we statistisch vast welke menu’s op prijs gesteld worden. De getallen tonen een mooie evolutie. Bij onze allereerste vegetarische maaltijden tekenden we nog 60% afval op. Een maand later was dat cijfer voor dezelfde menu’s al gezakt tot nauwelijks 20%.

Niets is zo subjectief als de mening van iemand over een maaltijd. Net daarom was het zo belangrijk om de etensresten van de kinderen te wegen en objectieve gegevens te pakken te krijgen. Doorslaggevend is de attitude van de ouders. Kinderen zijn immers nieuwsgierig van aard en ze houden van nieuwigheden.

Korte keten

In de loop der jaren hebben we ons toege-spitst op duurzaamheid. Zo hebben we hard gewerkt aan onze voedselvoorziening door te kiezen voor de korte keten en de voorkeur te geven aan bioproducten. Dat is niet altijd even makkelijk, omdat bioproducten duurder zijn en er nog niet al te veel bioproducenten zijn. Toch gebruiken we 25 à 30% bioproducten voor de 15.000 maaltijden die we dagelijks maken voor 300 scholen.

We werken ook samen met een groot aantal lokale partners met wie we een zeer nauwe band opgebouwd hebben. Het is essentieel om te weten waar ons voedsel vandaan komt en om de links met de producenten te onder-houden. Al onze partners zijn tegelijk onze vertrouwenspersonen die de normen respec-teren, opgelegd door het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen.

We selecteren voor onze aankoop publieke markten die kwaliteitscriteria hanteren, zowel op vlak van milieu als van voedingskwaliteit. Prijs is dus zeker niet het enige criterium.

Dankzij deze houding hebben we enkele jaren geleden de kans gezien ons cliënteel te

diversifiëren en de ‘Cuisine des Champs’ op te richten, bedoeld voor crèches. Dat bleek een totaal andere manier van werken te zijn. Zo hebben we een totaal nieuwe infrastructuur moeten bouwen met de middelen van een privé-investeerder. Maar het is een heel mooi project geworden dat ons in staat stelt nog meer op duurzaamheid en lokale producenten in te zetten.

Succesverhaal

Vandaag werken we met veertien keukens, verspreid over Brussel , Waals-Brabant , Namen en Bastenaken. TCO Service stelt zo’n tachtig mensen tewerk en de Cuisine des Champs een twintigtal. De leveringen gebeu-ren door onze eigen chauffeurs. Zij vormen de link tussen de klant en de keukens. Ze spelen een belangrijke rol in ons bedrijf en worden zorgvuldig opgeleid.

Onze voornaamste concurrenten z i jn momenteel grote bedrijven zoals Sodexo en Compass Group, maar wij zijn uniek op vlak van voedingskwaliteit en leefmilieu. In ieder geval proberen we altijd een stap voor te blijven. Zo hebben we al met succes testen gedaan met insecten in onze menu’s.

Kinderen zijn de volwassenen van morgen. Als zij smaken leren ontdekken en leren genieten van maaltijden die groenten eer bewijzen en die kleinere porties vlees bevatten, zullen ze als jonge volwassenen hetzelfde doen. Het is onze rol om hun nieuwsgierigheid te prikkelen en hen inzicht te geven in de diversiteit van voeding. Dat is een bonus voor milieu én gezondheid.

CONSCIOUS CONSUMER

1—05

TRANSPARANTIE OP JE BORD

Sophie Flagothier — CO-FOUNDER YOUMEAL

049

Het idee ontstond tijdens een R&D-project aan de universiteit van Louvain-la-Neuve. Projectleider Sophie Flagothier begon software te ontwikkelen om voedselsamenstellingen te analyseren op hun voedingswaarde en op hun impact op de omgeving. In 2016 richtte ze de spin-off Youmeal op, samen met twee ervaren vennoten: Jacques-Olivier Vandenhende en Remy Tasse.

050

De ecologische voetafdruk van je recept

Iedereen weet dat voeding je gezondheid kan verbeteren maar ook schade kan aanrichten. We zijn ons ook bewust van de impact van onze voeding op het leefmilieu. Maar het is niet evident om beide aspecten te combine-ren, ook niet in de horeca. Daaruit is het idee gegroeid om software te ontwikkelen die alle actoren in de voedselketen kunnen gebrui-ken: producent, consument en distributeur. Informatie-uitwisseling tussen alle betrok-kenen is essentieel. Bovendien wil je dat die informatie volledig en precies is, wat niet altijd het geval is op de etiketten. De interpretatie ervan moet ook makkelijk te begrijpen en toegankelijk zijn.

Onze SaaS-tool is een krachtig algoritme gebaseerd op een uitgebreide database. Elk ingrediënt dat terechtkomt in een recept wordt vooraf minutieus geanalyseerd en ver-volgens worden automatisch de voedings- en omgevingseffecten van dat recept gemeten. Zo kan je vaststellen dat een bepaald gerecht 50% van je dagelijks aanbevolen dosis calo-rieën bevat en 30% van de nodige proteïnen. Maar ook dat er een te hoog percentage aan zouten aanwezig is, terwijl het wel rijk is aan vitamine C of E. Wij kunnen ook aangeven of het gerecht in kwestie de CO2-uitstoot verkleint in vergelijking met een gemiddeld gerecht. Ook op andere vragen vind je het antwoord: bespaart het drinkbaar water of grondoppervlakte? Voorkomt het dat bepaalde vissen uitgeroeid worden? Is het lokaal, seizoensgebonden, bio, veganistisch?

Sociaal verantwoordelijke klanten

Dankzij een heldere grafische voorstelling zorgt onze toepassing voor een goed inzicht bij de gebruiker. Die kan de informatie gebruiken bij de samenstelling van een menu.

Het restaurant of de kantine kan zijn recept aanpassen en gezonder of duurzamer maken. De zaakvoerder van de kantine kan een mooie weergave printen en in zijn selfservicezaak hangen. De consument kan een evenwichtig menu samenstellen als hij een bepaald dieet volgt of een duurzame levensstijl nastreeft.

We kunnen eveneens de aankopen analyseren van grote ketens en hen aanbevelingen geven in lijn met de wensen van consumenten. Op basis van onze rapportering kunnen klanten hun lastenboeken aanpassen voor hun eigen leveranciers, conform hun eigen kwaliteits-standaarden. Dan denken we aan de inhoud van mineralen en proteïnen, duurzaamheid en impact op de leefomgeving. Onze klanten kunnen zo aantonen dat ze hun sociale ver-antwoordelijkheid als onderneming ernstig nemen.

Vertrouwelijkheid

Een aantal grote retailers en cateringbedrijven zijn inmiddels klant geworden van Youmeal. De klant krijgt een licentie op de software, die in prijs varieert afhankelijk van het aantal door te lichten producten. De snelheid waarmee de informatie beschikbaar is voor onze klanten, is een sleutelelement voor succes.

Ons commercieel succes toont dat we tegemoet komen aan een reële behoefte. De recepten blijven vertrouwelijk en de ana-lyses zijn enkel bruikbaar voor diegene die de recepten bezorgd heeft en diens eigen klan-ten. Zo gebruikt de cateraar Compass onze tool om het personeel van ING te informeren over de voedingswaarde en ecologische afdruk van de verschillende maaltijden.

Uitdagingen

We hebben twee grote uitdagingen: enerzijds de personalisering van de informatie voor

051

de eindklant – een technologische uitda-ging – en anderzijds de uitbouw van onze internationale werking via onze bestaande klanten – een verkoopsuitdaging. Een mooie referentie op het vlak van internationalisering is de samenwerking met het internationale foodservicebedrijf BidFood.

Ons product is vollediger dan de alternatieven op de markt. De gecombineerde score maakt het bovendien uniek. Daardoor hebben we momenteel nog geen directe concurrentie. Dankzij de score die onze tool weergeeft, kan je ingrepen doen om de kwaliteit van een gerecht te verbeteren en een aantal allerge-nen te schrappen. Zo zie je meteen het effect als je boter vervangt door zonnebloemolie.

Onze overtuiging is dat je hoge eisen moet stellen aan de brongegevens. Daarna moet je exacte, volledige en begrijpelijke eindin-formatie afleveren, wat een stevige uitdaging is. Daarin schuilt in ieder geval de sterkte van onze innovatie.

Wij kunnen aangeven of het gerecht in kwestie de CO2-uitstoot verkleint in vergelijking met een gemiddeld gerecht.Sophie Flagothier — Youmeal

CONSCIOUS CONSUMER

Om succesvol te innoveren is het steeds meer van belang om van bij het begin een multi-disciplinair team samen te zetten. Co-creatie tussen R&D, productie, kwaliteit, logistiek en verkoop is een meerwaarde. Maar, ook de consument is belangrijk in dit proces. Om te voorkomen dat producten ontwikkeld worden, die in een latere fase de consument niet kun-nen bekoren of onvoldoende beantwoorden aan de behoeften, worden er technieken ont-wikkeld om bedrijven en consumenten samen te laten bouwen aan de voeding van morgen. De consument van morgen is kritischer en bewuster dan deze van gisteren of vandaag. Het is belangrijk om de visie van de consument mee te nemen in innovaties.

De co-creat ie technieken u i t Codes ign Alimentaire worden beschikbaar gesteld via een toolbox op de website van Flanders’ FOOD. Flanders’ FOOD kan bedrijven matchen met designers en productontwikkelingsbureau’s die bedrijven hierin kunnen ondersteunen.

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

053053

De consumenten van vandaag behoren vaak tot verschillende “stammen” die elkaar beïnvloeden: veganisten, bio-adepten, liefhebbers van de korte keten, maar ook de discount-ferventen en fans van het gemak van de thuislevering…

Agrovoedingsbedrijven moeten er dus voor zorgen dat ze de consument betrekken bij de ontwikkeling van nieuwe producten. De invloed van de consumenten op onze bedrij-ven zal immers toenemen.

Meestal brengen de Waalse agrovoedingsbe-drijven hun producten niet onder hun eigen merknaam op de markt. Zij zijn vaak leveran-ciers van de grootdistributie en hebben dus geen directe connectie met de consument. Wagralim ziet het als zijn taak om hen via een platform toegang te bieden tot de consument om producten te testen.

Het FFEEDBACK-platform (www.ffeedback.eu) stelt agrofoodbedrijven in staat om de mening te vragen aan consumenten en b2b-partners en op die manier opportuniteiten te detecteren en nieuwe concepten te laten uitdagen of valideren.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

SMART CONSUMER

055055

Door technologie verandert het gedrag van de consument voortdurend. Daarom staan zowel de retail als de landbouw en voedingsindustrie onder druk om zich opnieuw uit te vinden. De klant schippert continu tussen on- en offline aankopen en vraagt bovendien volledige transparantie op het vlak van voedselkwaliteit. Comfort speelt daar ook een belangrijke rol in. De consument gaat op zoek naar gemak in functie van zijn levensstijl en het tijdstip van de week.

De retailsector en de landbouw en voedingsindustrie gebruiken nieuwe technologieën om op die nieuwe verwachtingen in te spelen. Maar hoe zet je bedrijven in beweging die verankerd zijn in vaste gewoontes? Welke start-ups bieden nieuwe diensten die de gewoontes van consumenten kunnen veranderen? En welke nieuwe trends kan je op de markt spotten?

SMART CONSUMER

2—01

ULTRA CONVENIENCE EN BUITENGEWONE KLANTENERVARING

Nils van Dam — GLOBAL HEAD FOOD, BEVERAGE & FOOD RETAIL, DUVAL UNION CONSULTING

057

Nils van Dam van het adviesbureau Duval Union Consulting helpt bedrijven futureproof te worden. Hij kan terugblikken op een carrière van meer dan 30 jaar in de sector van de fast moving consumer goods (FMCG) bij AB InBev en Unilever, ook op globaal niveau.

058

Macht en gemak

Net zoals in dienstensector krijgt de consu-ment ook in de voedingsketen meer macht. De consument is veeleisender en minder trouw aan merken in vergelijking met vroeger. Tegelijkertijd wil de consument steeds meer gemak of convenience.

Die transitie is nog maar net gestart. De consument van de toekomst ziet recepten van een maaltijd in augmented reality. De produc-ten belanden in zijn boodschappenmandje en worden bovendien perfect op tijd thuis geleverd, mét een bijpassend wijntje. Zo’n koopervaring is van een andere orde dan wat we vandaag kennen.

Maar de consument is zich tevens meer bewust van zijn recht op privacy, onder meer dankzij wetgeving zoals de GDPR. Zo bestaat het recht op overdraagbaarheid van per-soonsgegevens. Dit komt nog niet vaak voor maar het toont wel aan dat de consument opnieuw meester kan worden over zijn eigen data.

Zolang een bedrijf goede en gepersonali-seerde diensten en producten levert op basis van de data van een consument en die data correct beheert, zal laatstgenoemde daar weinig problemen mee hebben en dus bereid zijn om een stukje privacy in te leveren.

Wie is de smart consumer?

Ik zie drie groepen consumenten. De eerste groep noem ik de “classics”. Het betreft con-sumenten die weigerachtig staan tegenover nieuwe technologie en innovatieve business-modellen. Zij blijven zweren bij de fysieke winkel.

De tweede groep noem ik de “digitals”. Zij zijn geboren en getogen met het internet en digi-tale platformen Zij vinden het digitale model

zodanig normaal, dat het hen geen enkele extra voldoening oplevert.

Een derde groep, de “converted”, schippert tussen beide en combineert de modellen.

De drie groepen komen elk grosso modo overeen met één specifieke generatie. Dat neemt natuurlijk niet weg dat er binnen elke groep en elke generatie individuele afwijkin-gen bestaan.

Storytelling

De tennisser Novak Djokovic heeft een glu-tenintolerantie, schakelt over op een ander dieet en wordt vervolgens nummer één van de wereld. Dat is een zeer mooi verhaal dat veel mensen geïnspireerd heeft om glutenvrije producten te gebruiken om zich beter te voe-len. De impact van zo’n verhaal is groter dan de wetenschappelijk onderbouwde mening van alle professoren, artsen en nutritionisten samen.

Verhalen spreken aan. Niemand had ooit gedacht dat de overschotten van restau-rants nog geld zouden opbrengen met een nieuw businessmodel. Het verhaal achter de app 2GOOD2GO, is er een van minder voedselverspilling en meer duurzaamheid. Met verhalen over een positieve impact op de omgeving en op de gezondheid kan je bij de hedendaagse consument aanzienlijk scoren. Goede storytelling is een noodzaak geworden.

Glazen huis

Consumenten verwachten radicale trans-parant ie. Ze geven aan dat ze minder E-nummers in hun voeding willen en dat hun voedsel zo weinig mogelijk bewerkt wordt. Hun vraag naar transparantie betreft niet enkel de ingrediënten maar ook maatschap-pelijke, ecologische en economische aspecten

059

060

van hun voeding. Dit is een wereldwijde trend. Maar overheden komen onvoldoende tegemoet aan deze vraag en bekommernis en lopen bijgevolg achter.

Daarom neemt een aantal van de grotere, vooral Europese, bedrijven zelf het initiatief om meer transparantie te brengen in de voedselketen. Denk maar aan de initiatieven van internationale producenten als Nestlé en Unilever en supermarkten als Carrefour, Colruyt en Delhaize.

Andere bedrijven focussen zich slechts op één component in die keten, zoals fair trade, of beperken zich tot wat wettelijk noodzakelijk is.

Disruptie van de retail

Ik zie in de nabije toekomst drie elementen die de sector zullen disrupteren: de digitale technologie, de hogere levensverwachting van mensen en het klimaat.

Wat de digitale disruptie betreft, is het vooral de laatste schakel in de voedingsketen, de winkel, die het eerst en het meest ontwricht zal worden. Levering aan huis gaat een impact hebben op de rendabiliteit van de winkel-ketens. De gemiddelde winst van de super-markten in België ligt onder de twee procent en de vaste kosten liggen er tussen zestig en zeventig procent. Dat heeft verstrekkende gevolgen. Zelfs in de veronderstelling dat een bijkomende drie procent van de aankopen aan huis zal worden geleverd, zal vijftig procent van de winkels geen winst meer maken. Maar die drie procent is wellicht een onderschat-ting. En op dit moment is reeds vijftien pro-cent van de supermarkten en voedingswinkels verlieslatend.

In het algemeen kopen millennials met hun smartphone en kiezen ze voor thuislevering. En bovendien aan bijzonder scherpe prijzen, want de prijsvergelijkingssystemen behoren

tot de standaarduitrusting van de digitale aan-bieders. Zeven procent van de farmaceutische aankopen, twintig procent van de schoenen en zelfs dertig procent van het speelgoed worden nu al thuis geleverd. En die leveringen groeien in alle sectoren met twintig à dertig procent per jaar. E-commerce levert bovendien niet langer enkel thuis maar ook op kantoor of op gemeenschappelijke leverpunten en binnen-kort misschien zelfs in je eigen auto.

Digitale spelers als Amazon en Alibaba tonen nu reeds hoe de consument zijn voedsel in de toekomst zal aankopen. Bestellen op digitale voedingsmarkten via de voice assistant , abonnementsformules voor gezonde voe-dingsboxen en thuisleveringen door slimme drones, zullen daarin niet ontbreken.

Vroeg of laat komen Amazon en Alibaba en hun superieure technologie ook naar ons land. En met een beperkt aantal winkels - net genoeg en op de juiste plaatsen. Met grote gevolgen voor de concurrentiepositie van onze retailers, want zij beschikken over teveel winkels, die bovendien niet noodzakelijk (stra-tegisch) juist gelegen zijn en evenmin zorgen voor een waardevolle winkelbeleving.

Werk aan de winkel

Een groot aantal winkels zal op korte termijn de deuren sluiten en de overgebleven zaken moeten inzetten op een uitzonderlijke winkel-beleving of groot comfort.

Het resultaat is een gepolariseerd aanbod: ofwel gaat de consument voor ultragemak, hetzij offline in de nabije “gemakswinkel” hetzij online met levering aan huis of op kantoor, ofwel gaat hij voor een extra beleving en comfort.

De Belgische retailers kunnen zich nog hero-riënteren en de schade beperken. Maar doen ze dat niet, dan loopt vijftig procent van hen

061

het risico om te verdwijnen in een periode van tien jaar. Er is dus nog heel wat werk aan de winkel. Letterlijk.

Boodschap

Voor de Belgische overheden heb ik een drie-ledige boodschap.

Ten eerste: aanvaard dat de beschreven disruptie onvermijdelijk is. We moeten op die nieuwe golf meesurfen in plaats van er onder door te proberen zwemmen. En wacht niet tot Amerikaanse of Chinese spelers hun model hier implementeren.

De tweede boodschap is een oproep om te bouwen op ecosystemen en om de collabo-ratie binnen die ecosystemen te stimuleren. Laat de actoren in zo’n ecosysteem samen-werken in plaats van elkaar tegen te werken, met het eigenbelang als enige doel.

Tot slot moet de overheid de toekomst van de Belgische voedingssector beschermen. Het is een van onze economische sterkhouders en de export van onze lekkere producten zorgt bovendien voor een positief imago van ons land. De overheid kan hiertoe bijdragen door in te zetten op het gebruik van data. Wie veel data heeft, kan de toekomst beter voorspellen en anticiperen. En dat is ook wat de disrup-toren doen. Als samenleving wil je voor je voedselvoorziening echt niet afhankelijk zijn van één speler die alles bepaalt. Laten we daarom een tandje bijsteken en onze achter-stand inhalen.

Digitale spelers als Amazon en Alibaba tonen nu al hoe de consument zijn voedsel in de toekomst zal aankopen. Nils van Dam — Duval Union Consulting

SMART CONSUMER

2—02

RETAIL 4.0: SLIM CONNECTEREN MET DE KLANT

Geoffroy Gersdorff — SECRETARIS-GENERAAL, CARREFOUR BELGIË

063

De Carrefour Groep heeft hypermarkten, supermarkten en buurtwinkels over de hele wereld. In België zijn er 800 verkooppunten die dagelijks 700.000 klanten bedienen. Als vooraanstaande speler in de distributie is Carrefour zich bewust van zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid en van zijn rol in duurzame ontwikkeling, met inbegrip van digitale oplossingen. Daarom heeft de groep beslist om een aantal concrete engagementen aan te gaan.

064

Act for Food

We zien dat de wereld van de grootdistribu-tie volop in verandering is. De uitbater van een supermarkt is niet meer simpelweg een schakel tussen aankoopcentrale en consu-ment. De klanten kopen hun producten niet meer zonder nadenken, maar stellen er zich een aantal vragen bij. Ook het keuzeaanbod van producten is niet langer beperkt tot wat in de winkelrekken te vinden is. Daarom is het belangrijk op zoek te blijven gaan naar vernieuwingen. Die zorgen er namelijk voor dat winkels hun aantrekkingskracht behouden en dat ze beter aan de verwachtingen van de klant van vandaag en morgen kunnen beantwoorden.

Bij Carrefour hebben we negentien concrete acties gedef inieerd waarop we inzetten. Die moeten de consument op grote schaal bewuster maken van wat hij eet en beter eten toegankelijker maken. Je kan ze terugvinden op ons platform ‘Act for Food’. Op de eerste plaats worden duurzame producten en lokale Belgische producten nog meer in de kijker gezet. We hebben ons bestaande bio-assorti-ment aanzienlijk uitgebreid en ervoor gezorgd dat al onze 800 verkooppunten bioproducten aanbieden. Al sinds 2014 maken we de korte keten sterker door lokale producenten de kans te geven hun producten aan te bieden. Ze mogen daarbij zelf de verkoopprijzen blijven bepalen en hoeven niet bij de aan-koopcentrale te aan te kloppen. Op die manier werken we vandaag samen met ongeveer 850 producenten, in totaal goed voor zo’n 11.000 producten.

Eerste retailer met blockchaintechnologie

We laten onze producten al jaren controleren door een onafhankelijke organisatie. Door gebruik te maken van blockchaintechnologie en een QR-code op de productverpakking

te plaatsen, is Carrefour de eerste retailer in België die data voor iedereen toegankelijk maakt. Blockchain is een digitale opslagtech-nologie om bepaalde informatie te beveiligen en te beschermen tegen vervalsing, maar ook om die informatie correct door te sturen. De eerste toepassing van deze technologie was op ons varkensvlees, in samenwerking met Belgian Pork Group. Ondertussen is dit uitgerold naar andere producten van het Carrefour-gamma.

Geen kader

De informatie heeft betrekking op alles wat verband houdt met de oorsprong van het pro-duct, met inbegrip van de naam van de kweker of producent, het volledige parcours en alle stappen van de behandeling, de verpakking en het transport. De consument vindt op het platform ook recepten met het product in kwestie en hij kan rechtstreeks communice-ren met de kwaliteitsdienst van Carrefour.

Consumenten vragen steeds meer naar trans-parantie over de weg die voedingsproducten afleggen, of willen dat de oorsprong ervan gegarandeerd wordt. Carrefour koos voor dit nieuwe transparante systeem om een ver-trouwensrelatie op te bouwen met de klant.

Simply You Box

De klant staat centraal in alles wat we doen. We gaan in de schoenen van onze klant staan om zijn noden te identif iceren en zijn verwachtingen beter te begrijpen. Ons voornemen om de zeer diverse klantenvragen in te willigen, maken we waar door vandaag een groot gamma aan winkelformats aan te bieden. Klantenvragen kunnen onder andere variëren op parameters zoals het tijdstip waarop de klant wil winkelen, het beschikbare budget of de samenstelling van het gezin. Vandaag is er niemand die nog consequent

065

Door gebruik te maken van blockchain-technologie en een QR-code op de productverpakking te plaatsen, is Carrefour de eerste retailer in België die data voor iedereen toegankelijk maakt.Geoffroy Gersdorff — Carrefour

066

Dankzij onze drie winkelformats en digitale oplossingen zijn we in staat aan de totale vraag van klanten te voldoen. Zo plaatsen we de consument in het hart van het commerciële ecosysteem.Geoffroy Gersdorff — Carrefour

067

alle boodschappen in één enkele winkel doet of slechts één winkelformat gebruikt. Wie regelmatig naar de supermarkt gaat, koopt ook wel eens in kleinere winkels of bestelt iets online.

Dankzij de drie winkelformats en onze digitale oplossingen zijn we in staat aan de totale vraag van klanten te voldoen, en dat 24 uur per dag en 7 dagen per week. Zo plaatsen we de consument in het hart van het commerci-ele ecosysteem.

Het is de bedoeling om in onze e-commerce het begrip ‘service’ een prominente plaats te geven. In Brussel bieden we daarom de dienst ShipTo aan. Klanten kiezen de dichtstbijzijnde winkel en via een app brengen ze hun bood-schappenlijstje in. De aankopen worden thuis geleverd met een elektrische bakfiets - ook op zondag - en dat binnen de 90 minuten. De ‘Simply You Box’ is nog zo’n online oplossing. Deze box bevat alle verse ingrediënten die nodig zijn om minimaal drie maaltijden te bereiden. Tot slot hebben we nog ‘Carrefour drive’ waarmee klanten hun aankopen online kunnen doen, om de producten vervolgens zelf op te halen of thuis geleverd te krijgen.

Customer experience

Consumentengewoontes zijn volop aan het veranderen. Carrefour is ervan overtuigd dat alle e-commerceoplossingen deel uitmaken van deze evolutie, maar dat ze nooit de winkels volledig zullen vervangen. Mensen ontdekken nieuwigheden nu eenmaal graag ter plaatse. Ze kijken rond, ze testen de producten en ze raken de goederen graag aan tijdens het winkelen.

In de toekomst zal de fysieke winkel ook voor voeding een belangrijk contactpunt met de klant blijven, naast online aankoop. Daarom gaat Carrefour voor een omnichannel-aanpak.

We volgen nauwgezet alle nieuwe techno-logieën op die de customer experience in de winkels verbeteren. In eerste instantie denk ik dan aan belangrijke ontwikkelingen op het vlak van betaalwijzen. Klanten hebben vandaag de keuze uit verschillende soorten kassa’s. Zo is het ondertussen in elke hypermarkt mogelijk om de aankopen zelf te scannen alvorens te betalen. Naast betaaltechnologieën creëerde Carrefour een app die klanten informeert over de voedingswaarde van producten en krijgen ze bijvoorbeeld wijnsuggesties voor de maal-tijd die hij wil bereiden. We hebben het geluk deel uit te maken van een grote mondiale groep, waardoor we altijd kunnen terugvallen op succesvolle innovaties elders.

De grootdistributie is continu in beweging. Er is een zeer sterke dynamiek en de disruptie is overal aanwezig. Daarom is het voor Carrefour belangrijk om een eenduidige strategie te hanteren en onmiddellijk te kunnen inspelen op veranderende behoeften.

Sociale verantwoordelijkheid

Bij Carrefour nemen we onze sociale ver-antwoordelijkheid voor onze werknemers op door onder andere een gevarieerd takenpak-ket aan te bieden en te investeren in een hoge inzetbaarheid.

Ik zie het voordeel niet van winkels zonder personeel, maar het is wel duidelijk dat nieuwe technologische tools zullen leiden tot andere taken in de winkels.

In onze Digital Academy leren al onze medewerkers nieuwe technologieën te gebruiken. De nadruk ligt daarbij op de tools die een antwoord bieden op klantenvragen die bijvoorbeeld gaan over allergenen en de beschikbaarheid van producten. Onze dienst-verlening moet relevant, nuttig en eenvoudig zijn.

SMART CONSUMER

2—03

SLIMME TOESTELLEN VOOR GEZONDE VOEDING

Jeroen Spitaels — CO-FOUNDER MEALHERO

Glenn Matthijsen — CO-FOUNDER ALBERTS

069

Meer dan 500 klanten genieten al van de slimme stoommachine van Mealhero. Dat is goed voor meer dan 2.000 maaltijden per week. De start-up ontwikkelde een toestel dat zelf weet hoe je een gezonde maaltijd in een kwartier klaarmaakt. Een andere start-up in de foodtech, Alberts, zet met vers geperste smoothies in op gepersonaliseerde, gezonde voeding. Hun automaten verkochten al enkele tienduizenden smoothies. Wij brachten beide ondernemers samen rond de tafel.

070

Wat bieden Mealhero en Alberts aan?

Glenn Matthijsen — AlbertsAlberts brengt gezonde voeding waar nood is aan een alternatief voor gesuikerde snacks. Je kan ons op uiteenlopende plaatsen vinden zoals in scholen, supermarkten, rusthuizen, ziekenhuizen, fitnesscentra, hotels, bedrijven en op vrijetijdslocaties, zoals in bioscopen. Onze automaat bereidt binnen 90 seconden gepersonaliseerde, verse smoothies. Zo kunnen we niet alleen de producten verdelen, maar ze ook zelf produceren en personalise-ren. We bieden klanten een weg naar pure voeding. Wij hebben vanaf dag één ervoor gekozen om onze ingrediënten duidelijk zicht-baar uit te stallen in de automaat.

Jeroen Spitaels — MealheroMealhero biedt een all-inoplossing voor een gezonde maaltijd thuis. In het totaalpakket zit een dienst die diepgevroren ingrediënten levert aan huis, een slimme stomer die de bereidingswijze kent van elke maaltijd en een app. Het idee is ontsproten uit onze verzuch-tingen over gezond eten. Als consument moet je doorgaans kiezen: ga ik gezond of gemak-kelijk eten? Daarom zijn onze klanten de echte Mealhero: zij hebben gezonde voeding slim bekeken.

Personalisatie

Jeroen Spitaels — MealheroHet is belangrijk om een duidelijke strategie te bepalen. In ons geval is dat een geperso-naliseerd aanbod hebben voor elke eindklant. Dit doen we om een één-op-éénrelatie met elke eindklant te kunnen opbouwen. Vroeger bestond daar de technologie niet voor, maar vandaag kan personalisatie perfect. Je weet precies wat je klant eet, wanneer hij eet en wat hij lekker vindt. Daarom is het mogelijk om het juiste aanbod op het juiste moment te communiceren. Het komende jaar zullen we

onze software verder upgraden, om uiteinde-lijk meer machines en dus meer eindklanten te kunnen bereiken.

Wij verkopen de Mealhero-lifestyle: lekker en gezond eten, op een persoonlijke en gemakkelijke manier. Daarom zijn de drie componenten (voeding, toestel en app) aan elkaar gelinkt. Dat is een groot verschil met de traditionele benadering in de hardware sector. Er zijn nog andere bedrijven die een machine zoals de onze aanbieden, maar die de drempel naar gezonde voeding niet wegnemen. Alleen het koken zelf wordt er gemakkelijker door, maar de rest moet je nog altijd zelf doen.

Glenn Matthijsen — AlbertsEen personal coach is de beste oplossing voor een gezond leven, maar die is voor de meeste mensen natuurlijk financieel niet haalbaar. Wij willen de technologische variant van een per-sonal coach zijn om zo een gepersonaliseerde ervaring te creëren. Bovendien verkopen we niet alleen onze smoothies aan bedrijven, we willen het product ook echt inbedden in de bedrijfscultuur. Via de app kan je een smoothie aan iemand cadeau geven, als een soort belo-ning. Dat is een vorm van gamification.

Hardware

Jeroen Spitaels — MealheroHet is onze bedoeling om de trends te over-stijgen en meer te zijn dan the flavour of the month. Daarom is het cruciaal dat we bovenop de hardware ook onze diensten aanbieden. De app en de maaltijden houden de drempel laag. Mensen nemen niet zo snel de beslissing om een nieuw toestel in hun keuken een plaats te geven. Maar zodra je de functionaliteiten van het toestel kunt uitbreiden naar andere toepassingen, wordt het interessanter om aan te kopen. In de tussentijd wordt de barrière om het toestel aan te kopen weggehaald door een abonnementsformule aan te bieden met een gehuurd toestel.

071071

Wij verkopen de Mealhero-lifestyle: lekker en gezond eten, op een persoonlijke en gemakkelijke manier. Daarom zijn de drie componenten (voeding, toestel en app) aan elkaar gelinkt.

Jeroen Spitaels — Mealhero

072Wij willen de technologische variant van een personal coach zijn om zo een gepersonaliseerde ervaring te creëren. Glenn Matthijsen — Alberts

073

Hardware maken is trouwens really hard. In het begin vertelden velen ons over de com-plexiteit ervan, en ze raadden ons aan om enkel de app te maken. Maar het was onze visie om een oplossing te bedenken voor de hele keten, dus zijn we koppig tegen de meeste adviezen ingegaan.

Glenn Matthijsen — AlbertsEr bestaan veel apps die je motiveren of belo-nen als je een gezonde aankoop hebt gedaan, maar vaak ontbreekt een hardware-oplossing. Wetenschappelijke studies tonen aan dat apps maximaal zes maanden invloed hebben, maar wij denken dat je met een hardwarecompo-nent die relevantie kunt rekken. Zo kan ons product echt een brain coach worden. Dat onderzoeken we nu in samenwerking met de VUB.

We zijn er ons van bewust dat de smoothie een hype, en dus een tijdelijk succes is. Hardware biedt daar de oplossing voor. Op termijn gaan we daarom meer inzetten op andere producten die gebruikmaken van dezelfde hardware. We willen koploper zijn in individuele, geautomatiseerde oplossingen voor verse en gepersonaliseerde voeding.

De wereld van de hardware is enorm geëvolueerd. Dankzij rapid prototyping en 3D-printing krijgen niet enkel de grote spelers toegang tot de ontwikkeling van hardware, maar ook start-ups. Die durven bovendien eerder te springen, terwijl grote spelers liever voorzichtig afwachten. Daarom is samenwer-ken met grote bedrijven een win-winsituatie: wij kunnen sneller bewegen, zij kunnen beter tegen een stootje.

Buitenland

Jeroen Spitaels — MealheroCommunity building en marketing zijn voor ons heel belangrijk. Dankzij een geslaagde crowdfund in g-cam pa gne he ef t on ze

merkbekendheid een enorme boost gekre-gen. Voordien waren we te bescheiden en te afwachtend. Tijdens een pitch in Nederland schepten de oprichters van een start-up op over hoe ze 50 recepten konden maken. Met Mealhero kunnen we er 700 bereiden, maar we waren te braaf om dat aan de grote klok te hangen. We zijn ontzettend ambitieus, maar de tijd zal moeten uitwijzen hoe we die ambitie willen invullen. Internationaliseren staat alvast op de planning.

Glenn Matthijsen — AlbertsWe moeten sneller een sprong durven wagen. Sommige keuzes hebben twee weken aange-sleept, terwijl we ze ook, achteraf bekeken, in tien minuten konden maken. Een voorbeeld daarvan is de uitbreiding van onze productie. Nu durven we meer omdat onze kennis over dienstverlening inmiddels sterk gegroeid is. Daarom kijken we ook naar opportuniteiten in het buitenland, en meer bepaald in steden als Londen en Berlijn.

SMART CONSUMER

2—04

EENVOUDIG, PRAKTISCH, EFFICIËNT

Muriel Bernard — CO-FOUNDER EFARMZ

Jos Miermans — BUSINESS PARTNER ETHECLO

075

Innovatieve technologie helpt om fragiele voedingsproducten veilig en vlot bij de klant te brengen. E-commerce bedrijf eFarmz is actief in gezonde en duurzame voedingsproducten uit de korte keten. Het bedrijf is ook een enthousiaste tester en belangrijke gebruiker van de gekoelde boxen voor thuislevering van Etheclo, een andere start-up. We zoomen in op de slimme oplossingen van beide bedrijven.

076

Muriel Bernard — Efarmz

Biologisch

Ons bedrijf heeft altijd de ambitie gehad om de consument oplossingen te bieden voor alternatieve voeding met toegevoegde waarde. Op onze website vind je een zeer groot gamma producten die rechtstreeks van bij de producent komen. Daarnaast kan je er ook gastronomische manden, maaltijdboxen en bereide maaltijden vinden voor de gehaaste consument. Onze klanten krijgen zo in enkele klikken toegang tot kwaliteitsproducten die aan huis of in het bedrijf geleverd worden.

Wij selecteren zelf de producenten met wie we werken. De meeste van hen zijn specialisten in biologische landbouw. Het zijn gepassioneerde mensen die op kleine schaal werken en hun producten kweken conform de seizoenen en met respect voor het milieu. Je vindt er bijgevolg geen tomaten of meloenen in de winter en je krijgt je levering niet binnen het uur op je bord.

Ultravers

De meeste verse bioproducten zijn fragiele producten die snel na het oogsten geconsu-meerd moeten worden. Wij hebben dan ook enkel een webwinkel en geen fysieke winkel. Onze magazijnen zijn geen opslagplaatsen maar veeleer logistieke platformen die dis-tributie op bestelling mogelijk maken. Op het moment dat de klant zijn bestelling online plaatst, groeien onze producten nog op het veld. Ze zijn dus ultravers.

Op onze site kan de klant naast een pro-ductfoto ook een korte beschrijving van het product en de producent terugvinden met een link naar diens website. We voegen graag enkele tips & tricks toe, zoals de verdere bereiding van het product. Zo ontdek je er bij-voorbeeld hoe je een avocado best laat rijpen.

077

Bezoekers aan onze site worden uitgenodigd deel te nemen aan crowdfooding-acties en worden aangemoedigd te investeren in duurzame voeding.Muriel Bernard — Efarmz

078

Het mooie aan een virtuele community is dat je er echt verbinding kan creëren en dat je een nauwe band met je klanten opbouwt.Muriel Bernard — Efarmz

079

Om het plaatje te vervolledigen, publiceren we ook een aantal commentaren van gebruikers.

Traceerbaarheid

Het is ons doel om alle informatie over het ontstaan van het product mee te geven op een transparante en traceerbare wijze. Wij zetten de teler in de kijker en ondersteu-nen initiatieven van nieuwe leveranciers. Bezoekers van onze site worden uitgenodigd deel te nemen aan crowdfooding-acties. Ze worden aangemoedigd om te investeren in duurzame voeding. Het is de bedoeling een duurzaam ecosysteem te bouwen waarbij consument en producent samen kunnen interageren en een positieve impact hebben op het milieu.

Onze leveringen gebeuren altijd in bulk in recycleerbare kartonnen dozen. We maken ook gebruik van herbruikbare containers voor pasta, noten en granen. We streven zero waste na. Om onze voetafdruk te beperken gebeuren de leveringen in stadscentra zoveel mogelijk met de elektrische fiets.

Via sociale media versterken we onze band met de klanten. Daarom is ons bedrijf er ont-zettend actief. Mensen praten graag over hun maaltijden, ze houden ervan hun recepten te delen en ze delen graag culinaire ervaringen. Onze nieuwigheden worden er gecommuni-ceerd en we wisselen advies en nieuwe ideeën uit. Het mooie aan een virtuele community is dat je er echt verbinding kan creëren en dat je een nauwe band met je klanten opbouwt.

Het is volgens mij essentieel dat de consument opnieuw bewust eigenaar van zijn voeding wordt. De consument is bereid zijn voedings-gewoonten te veranderen, maar de oplossin-gen moeten simpel, praktisch en efficiënt zijn. Die richting gaan wij dan ook verder uit.

Jos Miermans — Etheclo

Coole koelbox voor voedingstransport

Etheclo speelt in op de nood van handelaars en logistieke actoren om temperatuurge-voelige producten betaalbaar en gemakkelijk te transporteren. Onze box kan langere logistieke projecten aan, omdat de tem-peratuur gedurende 36 uur stabiel blijft . Daardoor kunnen klanten voedingsproducten als vleeswaren, fruit, groenten en taarten gekoeld vervoeren, maar ook farmaceutische producten en zelfs diepvriesartikelen.

Onze box werkt met koelplaten en heeft een inhoud van dertig liter. Elke box heeft een eigen barcode en kan optioneel uitgerust worden met een temperatuursensor zodat de klant online de situatie kan opvolgen. In de farmaceutische industrie is zoiets verplicht, maar voor de B2C-voedingssector is dit nieuw. Bovendien kan de box honderden keren hergebruikt worden en is hij honderd procent recycleerbaar, waardoor extra afval vermeden wordt.

Handelaars en spelers in de logistieke sector moeten voortaan niet langer een beroep doen op gekoelde bestelwagens. Ook zo spelen we in op het aspect van duurzaamheid. Ze kun-nen voor het vervoer van hun producten, of die nu een koele omgeving vereisen of niet, hetzelfde transport gebruiken. Zo rijden er minder pakjesbezorgers rond en wordt het stadsverkeer verder afgebouwd.

Tweede lijn

Etheclo stelt zich op als een dienstverlener. Wij bieden de box en de koeling samen met klantenondersteuning aan via ons online platform. Zo zorgen we voor een goede communicatie met de klant, maar kunnen we ook in een vroege fase corrigerend optreden.

080

We hopen dat logistieke aanbieders vroeg of laat onze oplossing in hun aanbod opnemen. Etheclo kan zich dan positioneren in de tweede lijn en dat is op termijn nodig voor de verdere groei en internationalisering.

Je ziet twee tendensen in de logistieke klan-tervaring. Aan de ene kant wil de klant een heel snelle levering, maar aan de andere kant vraagt hij naar specifiekere producten en een kwaliteitsvolle levering. Bovendien groeit de aandacht voor de afkomst van het gekochte product.

Voedingsproducten kunnen ook niet zomaar achtergelaten worden aan de voordeur van de klant. De bestelling moet echt overdragen worden. Met innovatieve vormen van delivery zoals afhaalpunten, pakketbrievenbussen, pakjesautomaten en slimme sloten, kunnen creatieve samenwerkingen natuurlijk wel opgezet worden. Etheclo gelooft echter niet in een koel- of diepvriesvak dat ingebouwd wordt in de brievenbus.

Monitoring

Momenteel hebben we ongeveer 2.000 boxen in omloop en de bedoeling is om dat aantal te verdubbelen in 2019. Onze klanten zijn vooral actief in de voedingsindustrie. Onze eerste doelgroep was vooral de start-ups, maar ondertussen zijn er grotere spelers met wie we werken of die ons product testen. Onder meer bij Carrefour lopen er een aantal proefprojecten.

We zijn voortdurend op zoek naar verbe-tering op drie niveaus: de box, de koeling en de monitoring van de temperatuur. Voor de monitoring vallen er nu ook zakelijke kansen te rapen in de warme keten. Wij capteren heel veel data en op termijn zit ook daar een businessmodel in. We doen dat nu al deels door de temperaturen in de box te linken met kerntemperaturen. Die kunnen geconsulteerd

worden of zelfs in een volgende fase in een blockchain-systeem geïntegreerd worden.

We geloven heel erg in Etheclo. De afgelopen twee jaar was het vooral zaaien om later te kunnen oogsten, maar nu merken we dat ons project echt in een stroomversnelling komt.

081

We zijn voortdurend op zoek naar verbetering op drie niveaus: de box, de koeling en de monitoring van de temperatuur.Jos Miermans — Etheclo

SMART CONSUMER

2—05

DE TOEKOMST VAN DE CONSUMENT

Pauline Neerman — EDITOR, RETAILDETAIL

083

Pauline Neerman is co-auteur van het Managementboek van het Jaar 2018 ‘The future of shopping: Waar iedereen retailer is’. Ze laat haar licht schijnen op de consument van de toekomst en de toekomst van de consument. RetailDetail bereikt zowat alle grote spelers in de fast moving consumer goods-sector in Vlaanderen en Nederland. Het bedrijf houdt professionals in de sector up-to-date met zijn nieuwssite, nieuwsbrieven, magazines en congressen en organiseert ‘future of shopping’-excursies naar onder meer Antwerpen, China en Bologna. Daarnaast kan je in de RetailDetail hub in Antwerpen ontdekken hoe de winkelstraat van de toekomst eruit ziet.

084

085

Omnichannel

Op het vlak van innovatie in de retail brandt de lamp in de grote Chinese steden. Daar is de technologie een stuk verder ontwikkeld en ervaar je vandaag al hoe retail er elders in de wereld kan gaan uitzien. Omnichannel is er al de realiteit.

Als je binnenstapt bij de supermarkten van Alibaba krijg je toegang via gezichtsherken-ning, waarna je simultaan aan je account gekoppeld wordt. Je vindt er geen kassa’s meer, want bij het uitchecken wordt je reke-ning automatisch gedebiteerd. In Shanghai worden on- of offline boodschappen binnen een straal van drie kilometer in minder dan een half uur thuis geleverd.

Dat is een verregaande klantvriendelijke ervaring waarbij niet langer gekozen moet worden tussen een fysieke en een digitale component. Het onderscheid tussen de twee bestaat niet meer, maar ze maken deel uit van één omnichannel-benadering.

Toch zijn er – zeker in onze beleving – een aantal problemen. In China geldt een streng, maar als vanzelfsprekend beschouwd, sociaal controlesysteem. Overal waar je gaat, word je gevolgd. Met zo’n heersend communistisch regime spreekt het voor zich dat de gege-nereerde data ook aan de overheid worden doorgespeeld. Individuen kunnen er beboet of bestraft worden. Naar onze normen gaat zoiets natuurlijk veel te ver.

Grote Chinese steden lopen voor op het vlak van big data. Terwijl bij ons de gegevens zeer versplinterd zijn en er bovendien ethi-sche bezwaren geopperd worden, krijgen Chinese overheidsinstanties toegang tot grote hoeveelheden data omdat alles aan hen overgemaakt wordt en op één centrale plaats verzameld wordt.

Intens gebruik van data

Met big data in het achterhoofd, zou het best kunnen dat verzekeringskosten of de gezondheidszorg in de nabije toekomst duur-der worden voor mensen met een ongezonde levensstijl. Het is maar de vraag welk moreel kompas we daarvoor in de toekomst zullen aanhouden.

In de Benelux wordt er momenteel nog maar in beperkte mate gebruik gemaakt van data uit klantinteracties. Wat we daarentegen wel allemaal kennen zijn de gepersonaliseerde aanbiedingen op basis van de aankopen met jouw klantenkaart.

De winnende combinatie is het gemak van online winkelen en de persoonlijke en advi-serende functie van de offline winkel. Zo kan je bij Albert Heijn online bulkproducten en schoonmaakproducten bestellen, maar ook maaltijden voor thuislevering.

Elke grote retailer heeft zijn eigen bezorg-diensten met lichte vrachtwagens, maar daar-naast werkt Albert Heijn ook met fietskoerier Takeaway.com. Het Nederlandse Jumbo doet hetzelfde in Groningen met maaltijdbezorg-dienst FoodDrop. Maar hier en daar vind je ook supermarkten waar je de pas gekochte producten meteen kan consumeren.

Automatisch aankopen

Een frequent aangehaald onderwerp uit de IoT-wereld is de automatisch aangevulde frigo. Ketens als Jumbo en Albert Heijn werken momenteel al met de Google Assistant. Bij andere retailers kan je bestellingen plaatsen via stemherkenning met Amazon Echo. Meerdere spelers betrekken dus al slimme thuistechnologie bij het aankoopproces.

In Silicon Valley worden automatische aanko-pen volop getest. Zo melden vaatwassers dat

086

het wasmiddel op is en beslissen ze dat er een nieuwe bestelling moet komen. Amazon test momenteel een app die weet wanneer jouw koffievoorraad op zal zijn aan de hand van je aankopen uit het verleden. De app zet de volgende bestelling alvast klaar en voegt die automatisch aan je winkelmandje toe. Je moet de bestelling enkel nog zelf bevestigen.

Gecureerd aanbod

Voor routinematige aankopen mag een geautomatiseerde bijbestelling misschien niet zo spectaculair lijken, het heeft wel een grote impact. Al zal men natuurlijk altijd een deel van de aankopen zelf willen uitvoeren. Voor verse producten zoals groenten en fruit hebben we daarentegen wel een gecureerd aanbod, dus op basis van een zorgvuldige selectie.

Bij Colruyt Group vinden we al redelijk geavanceerde automatisatie. Uit je aankoop-geschiedenis kan de keten afleiden dat je bijvoorbeeld van Chinees eten houdt en zien ze hoe frequent je zulke producten koopt. Op basis van die data kan in theorie jouw box gepersonaliseerd worden, maar in de praktijk gebeurt dat nog niet.

Doorbraken in consumentengedrag

Wat zijn nu de succesfactoren voor de smart consumer? En waar vinden de doorbraken plaats in consumentengedrag? Het is duidelijk dat de jonge digital native een gretige consu-ment is: de digitale klant wil alles snel nu en hier.

Op zeer korte tijd zijn stadsmensen er gewoon aan geworden dat de fietsers van Deliveroo en Uber Eats binnen een halfuur na de bestelling aan de voordeur staan. Ook de voedsel-pakketten van bijvoorbeeld HelloFresh zijn ingeburgerd, net als de toepassingen waarbij

maaltijden koud geleverd worden als een soort traiteurdienst. Comfort vinden we van-zelfsprekend, maar dat geldt niet voor alles en iedereen. Zo moet bepaalde voeding instant geleverd worden om de versheid te garande-ren, maar dat hoeft niet voor alle producten.

We zien eenzelfde evolutie in de horecasector. Er zijn veel horecazaken die aan huis leveren. De kwaliteit van het eten is echter maar één component van de beleving. De consument wil meer dan dat. We houden nog steeds heel erg van een avondje op café of op restaurant en een bijzondere ervaring buitenshuis spreekt ons enorm aan. Er hangen donkere wolken boven het hoofd van de restauranteigenaar die niet wil inzetten op die hogere beleving. Je moet weten wat je klant precies verlangt. Dat varieert sterk per onderneming en het is daarbij belangrijk je te onderscheiden van de rest.

Trends

Trends bewegen in verschillende richtingen, waardoor ze tegenstrijdig kunnen lijken. De eerste beweging is het belang van comfort: de consument wil tijd besparen. Dat verklaart de trend om meer te automatiseren. De super-markt die inspeelt op die beleving, neemt de plaats in van de kleinere handelszaken. Anderzijds stelt de consument tegelijkertijd ook hogere kwaliteitseisen, omdat hij zich bewust wordt van duurzaamheid.

Aan fysieke winkels stellen we hoge eisen. Speciaalzaken doen het goed en kennen zelfs een heropleving als ze de verwachting van de klant overtreffen. De klant eist van hen een grotere authenticiteitsgarantie dan bij de online bestelling of thuislevering. In het laat-ste geval kunnen we blijkbaar gemakkelijker leven met het idee dat we een massaproduct consumeren.

087

De winnende combinatie is het gemak van online winkelen en de persoonlijke en adviserende functie van de offline winkel. Pauline Neerman — RetailDetail

Personalisering in de hele voedselketen is belangrijk voor de consument. Dat zien we niet alleen bij gepersonaliseerde 3D-printing, maar ook bij recepten en producten die aangepast worden aan een individueel dieet. Dankzij technologie kunnen we rekening houden met intoleranties en allergenen en weten we dat niet iedereen per se minder koolhydraten moet eten.

Sociale media

Jongeren laten zich graag overtuigen door een aanbeveling of getuigenis. De reputa-tie van een merk, product of handelszaak controleren via sociale media is algemeen ingeburgerd. Succesverhalen of acties op sociale media kunnen een storm van reacties veroorzaken.

Net als in de financiële wereld komt de ver-nieuwing in de retail en horeca van buiten de sector. Externe actoren veranderen het speelveld volledig. Maar de spelers die zich grondig en tijdig aanpassen, zullen overleven.

SMART CONSUMER

We zijn getuige van een volledige herde-finiëring van de waardeketen in de voe-dingssector. Omdat de consumptiepatronen veranderen, wordt de segmentatie van con-sumenten complexer. De retail stelt zichzelf in vraag en probeert zichzelf opnieuw uit te vinden. We zien de opkomst van nieuwe “Food Services”. Denk bijvoorbeeld aan het ontstaan van gemeenschappelijke centrale keukens die door verschillende organisaties worden gebruikt en van waaruit rechtstreeks aan de klant wordt geleverd. Doorheen al deze transformaties is er één permanente: consumenten besteden steeds minder tijd aan de bereiding van hun maaltijden. Het is binnen deze context dat de digitalisering zorgt voor nieuwe mogelijkheden die het bedrijfsmodel van de voedingsbedrijven zullen veranderen.

Wagralim heeft samen met het Microsoft Innovation Center een Digital Bootcamp gelan-ceerd om Waalse voedingsbedrijven te helpen bij de digitale transitie van hun bedrijfsmodellen. Wagralim biedt bedrijven ook de mogelijkheid om consumenten te ondervragen en ze te betrekken bij de ontwikkeling van nieuwe pro-ducten via het digitale interactieplatform Ffeed-Back of via Codesign.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

089089

Geleidelijk aan evolueert de positie van de consument van het einde van de voedings-waardeketen naar het centrum van het agrovoedingssysteem. Via zijn smartphone is de consument ook steeds beter geïnfor-meerd en heeft hij impact op het systeem. De consument krijgt meer en meer een stem en moet ook gehoord worden, om ervoor te zorgen dat we evolueren naar een meer inclusieve voedingsindustrie. Heel belangrijk hierin is ook de opkomst van citizen science, of ‘burgerwetenschap’, een ontwikkeling in het wetenschapsland. Hierbij kunnen burgers, ongeacht hun achtergrond, meewerken aan wetenschappelijke projecten. In citizen science zijn ze niet langer het publiek voor weten-schapscommunicatie, maar ook betrokken partij in het wetenschappelijk onderzoek. Op deze manier kunnen we een grotere betrok-kenheid bekomen van de burger/consument in de ontwikkeling van nieuwe voedingspro-ducten en vergroot ook het vertrouwen in de agrovoedingsindustrie als geheel. Iets waar we finaal allemaal baat bij hebben! Via allerhande nieuwe apps en tools die de consument ter beschikking heeft, breiden de mogelijkheden om aan citizen science te doen ook uit.

Ook bij Flanders’ FOOD trekken we resoluut de kaart van citizen science en willen we de burger een duidelijke stem geven in het voedingssys-teem. Wij ondersteunen start-ups zoals Buffl, Bureau Cuisine en Proef die hier actief op inzet-ten en zullen via een innovatiecentrum in West-Vlaanderen rond het verder bestuderen van de impact van de voeding op gezondheid, zowel bij chronisch zieken als bij de gezonde populatie tools uitwerken om de burger/consument actief te betrekken.

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

CONSCIOUS FOOD FACTORY

091091

De voedingsindustrie staat voor een dilemma. Aan de ene kant dringen veeleisende klanten aan op transparantie, duurzaamheid, traceerbaarheid, gezondheid en kwaliteit van voedingsproducten. Aan de andere kant is er de constante bekommernis om de kosten en prijzen te drukken. Bewust is ook prijsbewust.

De Food Factory investeert steeds meer in de ontwikkeling van gezonde en duurzame producten – deels als antwoord op de verwachtingen van de consument, maar ook uit eigen overtuiging.

We geven het woord aan een trendwatcher en enkele innovators en ondernemers die tonen hoe duurzaamheid de groei van een onderneming kan bevorderen en hoe gevestigde groepen duurzaamheid integreren in hun productieproces en bedrijfsstrategie.

CONSCIOUS FOOD FACTORY

3—01

CO-CREATIE MET FOODLABS EN UNIVERSITEITEN VERHOOGT DE KANS OP SLAGEN

Dorothée Goffin — DIRECTEUR SMART GASTRONOMY LAB, ULIÈGE, GEMBLOUX AGRO-BIO TECH

Koen Dewettinck — PROFESSOR UGENT & VOORZITTER FOOD2KNOW

093

Smart Gastronomy Lab (SGL) - onder leiding van Dorothée Goffin - is een multidiciplinaire plek voor co-creatie en voor de ontwikkeling van prototypes van voedingsproducten. Het is de missie van SGL om gebruikers van hun faciliteiten en support kennis te laten maken met de essentie van de innovatie in voeding en deze te helpen implementeren in iedere stap van de ontwikkeling van een product of van een project.

Professor Koen Dewettinck van zijn kant is voorzitter van Food2Know. Dit Excellentiecentrum inzake voeding & gezondheid verschaft wetenschappelijk en zakelijk advies aan de voedingsindustrie.

094

Dorothée Goffin — Smart Gastronomy Lab

Het belang van prototyping

Talloze start-ups storten zich in een onder-nemersavontuur in de overtuiging dat ze het mirakelproduct in handen hebben. Te dikwijls verwaarlozen ze de fase van proto-typing. Die is nochtans essentieel, want een nieuw product kan niet gelanceerd worden als de consument het niet vooraf valideert. Terugkoppeling is essentieel om een per-formant product te ontwikkelen dat aan een reële verwachting voldoet. Bovendien lopen te veel start-ups in de val door zich te blijven focussen op een nichemarkt. Ze stellen zich tevreden met een beperkt aantal consumen-ten dat hun producten apprecieert.

Grote industriële voedingsbedrijven nemen dan weer een meer afwachtende houding aan. Zij nemen wel initiatieven, maar die blij-ven toch eerder beperkt en dienen vooral om hun geweten te sussen. Hun structuur laat het hen vaak niet toe om even snel en scherp te reageren als een start-up, waardoor ze een stuk minder flexibel zijn.

Anderzijds blijven ze wel goed op de hoogte van de consumenten. Ze bestuderen de markttrends en volgen start-ups op die investeren en doorbreken in nichemarkten. Bovendien beschikken ze over het nodige kapitaal om veelbelovende start-ups over te nemen. Ze kunnen hen op die manier helpen om verder door te breken. Om de consument uiteindelijk vooruit te helpen, is het belangrijk dat het aanbod toegankelijk wordt voor een groter publiek.

Twee markttendensen

In SGL laten wij de consument zijn mening geven over de innovaties in de voeding. Twee trends zijn duidelijk merkbaar in de markt . Enerzijds zijn er heel wat nieuwe

095

Te dikwijls verwaarlozen start-ups de fase van prototyping. Een nieuw product kan niet gelanceerd worden indien het niet vooraf gevalideerd werd door de consument.

Dorothée Goffin — Smart Gastronomy Lab

096

technologieën die de consument beter ondersteunen om keuzes te maken. Aan de andere kant wil die consument terugkeren naar meer natuurlijke voeding.

Je mag ook het gebruiksgemak niet uit het oog verliezen. Door onze levensstijl hebben we vaak niet al te veel vrije tijd over. Hier staat tegenover dat mensen ook graag een actievere rol willen spelen bij de bereiding van hun maaltijden. Daaruit spreekt ons verlangen naar meer bewustwording.

Innovatie met een meerwaarde

Ook voedingsverpakkingen moeten reke-ning houden met een aantal tendensen: het groeiend respect voor het milieu, digitale informatie over voeding en traceerbaarheid, en personalisering.

Op vlak van voedselafval moeten alle acto-ren hun inspanningen gevoelig verhogen. Consumenten moeten bereid zijn meer uit te geven om beter te eten. Producenten moeten investeren in hun processen, niet alleen om rendabeler te worden, maar ook om ecologische en nutritionele redenen.

Veel initiatieven met nieuwe voeding, zoals insectenproteïnen en kweekvlees, zijn inte-ressant. Maar momenteel bevinden we ons in een overgangsperiode. De consument moet nog wennen aan een andere manier van con-sumeren. Tegelijk moeten producten ook een toegevoegde waarde leveren die duidelijk is voor de klant en dat is vandaag binnen de context van industrialisering niet altijd het geval. De 3D-printer past in het kader van gepersonaliseerde maaltijden, maar heeft ook zijn limieten en is niet geschikt voor elk type voeding.

De uitdaging voor innovatie is om gezonde, duurzame en betaalbare voeding te produ-ceren, waarvan de kenmerken en voordelen

duidelijk zijn voor consumenten. Het is de rol van de industrie om hun productie zo aan te passen dat ze rendabel is, dicht bij de basisproducten blijft en respect heeft voor de wensen van de consument.

097

Koen Dewettinck — Food2Know

Bruggen slaan tussen onderzoek en praktijk

De uitdagingen voor de voedingssector in Vlaanderen zijn niet min. Onze bedrijven worden immers voortdurend geconfronteerd met de vraag van klanten om de samenstel-ling van hun producten te wijzigen. De klant wil dat het product minder suiker, meer onverzadigde vetten, en minder additieven bevat en vrij is van palmolie en bepaalde allergenen.

Veel voedingsbedr i jven z i jn kmo’s met een beperkte of zelfs ontbrekende R&D-capaciteit. Daardoor is het vaak zeer moeilijk om snel en efficiënt beslissingen te nemen, zeker in een context waar hypes en echte trends vaak moeilijk van elkaar te onder-scheiden zijn. Bovendien is voor een groep consumenten elk technologisch proces des duivels en mogen voedingsmiddelen zo wei-nig mogelijk bewerkt zijn.

Of je het nu wil of niet, de antwoorden op die uitdagingen liggen bij de wetenschap en dus bij een intensieve win-winsamenwerking tussen het bedrijfsleven en de kennisinstel-lingen. Het is belangrijk dat die twee stake-holders overtuigd zijn van de noodzaak tot samenwerking.

Bedrijven moeten inzien dat onderzoek voor kennisinstellingen duur is. Een standaard elektronenmicroscoop om de microstructuur van levensmiddelen te visualiseren, essentieel om veel producten doelgericht te kunnen herformuleren, kost al gauw een half miljoen euro. Ook het up-to-date houden van een goed uitgerust laboratorium kost handenvol geld.

Van hun kant moeten universiteiten en onderzoekscentra aandacht hebben voor de omzetting van onderzoeksresultaten naar de praktijk. De echte uitdaging is niet zozeer het genereren van onderzoeksresultaten, maar wel die resultaten toepassen op reële pro-ducten en processen. Om die reden moeten we blijven zoeken naar creatieve manieren om duurzame samenwerkingsvormen te ini-tiëren. Het Vandemoortele Research Centre Lipid Science and Technology, dat opgericht is onder de vleugels van de Universiteit Gent, is hiervan een mooi voorbeeld.

Expertise bundelen en een duidelijk aan-spreekpunt creëren binnen universiteiten is eveneens noodzakelijk. Daarom werd meer dan t ien jaar geleden binnen de UGent Food2Know opgericht. Food2Know is het Excellentiecentrum van de Universiteit Gent rond dierenvoeding, voeding en gezondheid, en omvat wetenschappel i jke exper t ise van de universiteiten van Gent , Brussel en Antwerpen, en van het Instituut voor Landbouw en Visserij Onderzoek (ILVO). Via Food2Know kunnen bedrijven, sector- en consumentenorganisaties en overheidsin-stellingen rechtstreeks toegang krijgen tot topexpertise en geavanceerde beschikbare apparatuur. Zo kunnen ze analyses uitvoeren, wetenschappelijk of zakelijk advies krijgen of geven en onderzoeksprojecten opzetten.

Er zijn wat mij betreft geen problemen, er zijn enkel boeiende uitdagingen die we met z’n allen samen moeten aangaan.

098

Willy Verstraete is Emeritus Professor aan de UGent en ingenieur-ondernemer. Hij is deskun-dige inzake milieutechnologie en erkend expert in aerobe waterzuivering en anaerobe vergis-ting. Naast zijn rol als docent en onderzoeker is hij co-founder van meerdere spin-offs op, waaronder Prodigest en Avecom.

Prodigest verleent diensten aan bedrijven die willen weten hoe bijvoorbeeld hun voe-dingsproducten reageren wanneer ze in onze maag en darmen terechtkomen. We hebben een systeem ontworpen dat onze spijsverte-ring imiteert. Avecom richt zich op het ont-wikkelen van bioproducten en toepassingen voor en van micro-organismen.

Eiwitten uit lucht

Met Power to Protein – een project dat we opzetten vanuit Avecom – wil ik toelichten dat eiwitten in de toekomst niet alleen meer van dierlijke of plantaardige oorsprong zullen zijn, maar potentieel zelfs uit lucht geprodu-ceerd kunnen worden. Wat we nodig hebben is koolstofdioxide, ammoniak, zuurstofgas en waterstofgas. Het onderzoek zit nog in een experimentele fase, maar het biedt per-spectief om in de toekomst rekening te houden met het klimaat en de schaarste van landbouwgrond.

Nitraatpollutie

De manier waarop we vandaag voeding produceren, kan niet bl i jven duren. De menselijke voetafdruk overschrijdt drie à vier keer de draagkracht van onze planeet. Dat geldt zowel voor waterverbruik als voor stikstofbemesting.

Samen met de stijgende wereldbevolking neemt ook de vraag naar eiwitproductie en dus naar landbouw toe. Voor eiwitproductie hebben we stikstof nodig. Vandaag gebruiken we heel veel kunstmest om onze akkers te bevoorraden met stikstof, maar de efficiëntie is slechts 30% waardoor onze planeet voort-durend met nitraatpollutie te maken heeft. Er is verlies aan stikstof op niveau van gewas, dier en mens. Met andere woorden: de cyclus is niet rond.

We vernielen ook het Amazonewoud voor de productie van soja, een belangrijke eiwitbron voor veevoeder in het westen. Dat is niet langer verantwoord. Zeker als je weet dat 10% van de CO2-emissie komt van de soja die we importeren.

Smaakloze yoghurt

Om tot een cyclisch systeem te komen, kun-nen we stikstof uit ammoniak recupereren en in eiwitten omzetten. Eerst produceren we zuurstofgas en waterstofgas, vergelijkbaar met de fotosynthese bij planten. In plaats van de zon gebruiken we zonnepanelen die

WE MAKEN DE CIRKEL ROND MET MICROBIEEL EIWIT

— WILLY VERSTRAETE

099

elektriciteit opwekken voor het elektrolyse-proces dat water omzet in deze gassen. In de bioreactor ademen waterstofetende bacte-riën waterstof- en zuurstofgassen in, samen met ammoniak en koolstofdioxide. Ammoniak is een stikstofbron en CO2 is nodig om orga-nisch materiaal te maken.

Aan het einde van het proces krijgen we een smaak- en reukloze ‘yoghurt’, die nutritioneel waardevol is en die we single-cell protein - een soort ‘gist’ - noemen. Vanaf dat moment kan de knowhow van de voedingstechnologie ingezet worden om van deze microbiële eiwitten voeder voor dieren te maken, of zelfs biefstuk of kweekvlees.

Eiwitten zullen in de toekomst niet alleen meer van een dierlijke of plantaardige oorsprong zijn, maar potentieel zelfs uit lucht geproduceerd kunnen worden. Willy Verstraete — Avecom

CONSCIOUS FOOD FACTORY

3—02

VRIESVERSE GROENTEN MET EEN MINIMALE ECOLOGISCHE IMPACT

Bernard Haspeslagh — CO-OWNER & COO, ARDO

101

Ardo produceert vriesverse groenten, fruit en kruiden in het hart van West-Vlaanderen. Dat gebeurt met respect voor mens en milieu. Het bedrijf maakt deel uit van Ardo Groep, die Europees marktleider is en 3.800 medewerkers telt. Ardo haalt zijn producten bijna uitsluitend bij boeren die zich binnen een afstand van een uur van een fabriek van de groep bevinden. Er zijn fabrieken op een twintigtal plaatsen in Europa.

102

103

Onderneming van het jaar

Het was voor ons een bijzonder leuke ervaring om in 2018 de Belgische onderneming van het jaar te zijn, vooral omdat je gekozen wordt door een onafhankelijke jury. Op zich zijn we een vrij klassiek bedrijf in een klassieke sector die zich ontwikkelde in de jaren zestig tot tachtig. We hebben het aangedurfd om twee familiebedrijven te fusioneren waarvan de eigenaars ook letterlijk familie van elkaar zijn. Er waren allerlei redenen om dat niet te doen, maar we hebben ons individualisme achter ons gelaten om onze ambitie waar te maken en met gebundelde krachten van een Europese speler een wereldspeler te maken.

Biogas

Groenten komen vers in onze fabriek terecht. Ze worden gereinigd, al dan niet versneden of gekalibreerd, en daarna geblancheerd of kort gekookt. Nadien worden ze snel ingevroren op -24°C. Dat proces zorgt voor een optimaal behoud van de nutritionele waarde en vitami-nes. Het oogstafval blijft zoveel mogelijk op het veld.

Verder zijn er ook plantaardige nevenstromen zoals snijafval, schillen van wortels en uien en steeltjes van sperziebonen. Een vergistings-installatie verwerkt dat afval op de site in Ardooie. Die produceert biogas en digestaat, een biologisch plantaardig restproduct dat naar de velden teruggebracht wordt. De WKK’s (warmtekrachtkoppelingsinstallaties) zetten biogas om in elektriciteit, waarmee ze 50% van de behoefte van de site vervullen. De vrijgekomen warmte wordt nuttig gerecupe-reerd om stoom te genereren.

Waterzuivering

Ardo streeft naar een maximaal hergebruik van water. Om te beginnen vangen we het

regenwater op de daken van onze fabriek op in reservoirs. Dat water gebruiken we voor onze condensors en de schoonmaak van onze fabrieken. We blancheren met leidingwater, maar ook dat krijgt een hergebruik bij het voorwassen van verse groenten. Daarna wordt dat water gezuiverd in een waterzuive-ringsinstallatie op het bedrijfsterrein en deels gebruikt om de fabriek schoon te maken.

Vorig jaar startte Ardo met de aanleg van een ondergronds leidingnetwerk met een lengte van 25 kilometer. Dat netwerk zal gezuiverd afvalwater verdelen over 500 hectare land-bouwgrond in de onmiddellijke omgeving. Kennis- en onderzoekscentra als Flanders’ FOOD, Howest, Inagro, Universiteit Gent, VITO en Vlakwa willen voortbouwen op dat succesproject om nog meer ketenoverschrij-dende projecten voor de voeding en landbouw te realiseren. Als we de krachten bundelen, kan de Vlaamse industrie blijven innoveren en groeien.

Duurzame palmolie

In een ander project vervangen we palmolie door zonnebloemolie of koolzaadolie. Als dat niet mogelijk is omwille van technische redenen of als de klant expliciet om palmolie vraagt, gebruikt Ardo palmolie die niet de schadelijke ecologische, economische en sociale effecten bezit waar palmolie in de voedingsindustrie gewoonlijk mee geassoci-eerd wordt. Dat soort palmolie wordt RSPO-palmolie genoemd, omdat het gecertificeerd wordt door de Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO). Daarmee spelen we in op de vraag van retailers naar meer duurzaamheid.

Duurzaam transport

De filosofie van Ardo op het vlak van duur-zaamheid geldt eveneens voor de logistiek en het transport. Samen met partners werken

104

we aan meerdere langlopende projecten die concrete milieuwinst verzekeren. We streven naar 10% minder dieselverbruik door de gemiddelde snelheid van de vrachtwagens van 96 naar 80 km/u terug te brengen. Voor distributie binnen stadscentra raden we onze vervoerspartners CNG (Compressed Natural Gas) aan. Dat leidt tot een aanzienlijke verla-ging van de CO2-uitstoot in vergelijking met fossiele brandstoffen.

Meer maritiem transport zorgt voor een lagere uitstoot en voor minder vrachtwagens op de weg. Vervoer in en uit Portugal gebeurt al voor meer dan 50% via deze kanalen. Bovendien zorgen we voor minder vracht-wagens op de weg door extra aandacht te schenken aan een betere routeplanning. Tot slot zorgt onze voorkeur voor vrachtwagens met thermo-elektrische koeling voor minder uitstoot en minder geluidsoverlast.

Mimosa

Het Mimosa-programma drukt de visie van Ardo over duurzame landbouw uit. Mimosa staat voor ‘Minimum Impact & Maximum Output Sustainable Agriculture’. Daarmee willen we de impact van onze teeltactiviteiten op het milieu zo klein mogelijk houden en tegelijkertijd optimale oogsten realiseren met groenten, kruiden en fruit van uitmuntende kwaliteit. Het doel is uiteindelijk om zo veel mogelijk pesticidenvrij te oogsten.

Als er vroeger meer pesticide nodig was om een extra kwaliteitsinjectie te leveren, losten we dat op door middel van extra fytobe-strijding. Dat maakte destijds deel uit van de cultuur waardoor landbouwkundigen hun kwaliteitseisen anders invulden. We hebben veel inspanningen geleverd om die houding te veranderen. Vandaag is het belangrijker om bij het zaaien de dingen meteen goed te doen, niet te forceren en de planten de tijd te geven om natuurlijk te groeien.

We houden ook rekening met de grote variabiliteit op de velden, iets waar we ons vroeger veel minder bewust van waren. Door gedetailleerde resultaten uit bodemscanning en -analyse en satellietbeelden weten we waar we op kleine deeloppervlaktes minder of net meer ingrepen moeten doen.

Respect

Respect zit in het DNA van ons bedrijf. Onze organisatie volgt een langetermijnstrategie gebaseerd op duurzaamheid in de breedst mogelijke betekenis van het woord. Dat wil natuurlijk zeggen met respect voor de natuur, het milieu en de voedselveiligheid, maar ook met evenveel respect voor de medewerkers, de telers, de klanten, de leveranciers en alle andere stakeholders. We mogen niet ver-geten dat de eigenaars van Ardo, de families Haspeslagh, hun roots in de boerenstiel heb-ben en daar alles aan te danken hebben.

105

Ardo streeft naar een maximaal hergebruik van water. Een aangelegd leidingnetwerk van 25km zal gezuiverd afvalwater verdelen over 500 hectare landbouwgrond. Bernard Haspeslagh — Ardo

CONSCIOUS FOOD FACTORY

3—03

BELGIE IS WERELDTOP IN HET RECYCLEREN VAN DRANKKARTONS

Frank Vandewal — CIRCULAR ECONOMY EPR COORDINATOR, TETRA PAK

107

Tetra Pak is een internationaal bedrijf dat drankkartons produceert. Frank Vandewal is een van de veertig circular economy consultants die wereldwijd aan de slag zijn. Het is een voorbeeld van hoe de industrie zelf zijn verantwoordelijkheid neemt op het vlak van duurzaamheid en recyclage.

108

109

Wereldwijd zi jn er te weinig incentives om onze verpakkingen te recycleren . Drankkartons worden immers meestal gezien als een papiersoort en vallen daarom onder dezelfde wetgeving als papier. België vormt hierop een uitzondering, omdat we hier wel een specifiek nationaal beleid hebben voor drankkartons. Dat beleid stelt hogere eisen, waardoor we ook gunstigere resultaten berei-ken. Qua recyclage van drankkartons is België wereldleider en toonaangevend.

Forest mapping

De grondstoffenkeuze koppelen we aan één heel belangrijke voorwaarde: ze moeten op een bewuste manier beheerd worden en dus het ecosysteem in stand helpen houden.

Voor alle papiervezels gebruiken we daarom uitsluitend gecertificeerd hout. Zo zijn we zeker dat ons gebruik samengaat met een kwaliteitsvol bosbeheer. Weinig mensen beseffen dat wij – door hout te gebruiken als grondstof – zorgen voor een nettogroei van bomen. Verantwoord beheerde bossen doen aan forest mapping, waardoor heel duidelijke info over de bomen beschikbaar is. Je kan ook perfect terugvinden welke bomen gekapt kunnen worden, waar er welke bomen kunnen bijkomen en hoelang die er minimaal blijven staan.

Onze Braziliaanse producent van suikerriet voor de productie van plantaardig plastic heeft een gelijkaardig certificaat. Zo kunnen we ook daar zeker zijn van een correcte gedragscode om het materiaal op te volgen.

Stevig karton

M o m e n t e e l r e c u p e r e r e n o n g e v e e r 25 fabrieken in Europa de vezels uit onze verpakkingen. Omdat onze vezels lang en dus van hoge kwaliteit zijn, vind je ze terug

De grondstoffenkeuze koppelen we aan één heel belangrijke voorwaarde: ze moeten op een bewuste manier beheerd worden en dus het ecosysteem in stand helpen houden. Frank Vandewal — Tetra Pak

110

in een drietal toepassingsvelden. Ten eerste worden ze gebruikt in stevige kartonnen dozen die onder andere dienen als ver-pakking voor ontbijtgranen. De tweede toepassing noemen we ‘liner’. Het gaat om de stevige buitenlaag van dozen in golfkarton die worden bedrukt. En tenslotte is de Tetra Pak-verpakking terug te vinden in tissue, zoals papieren zakdoeken en handdoeken. Die doeken worden onder andere gebruikt in onze eigen toiletten, waar we ook informatie voorzien hebben over het product voor onze werknemers en bezoekers.

Tetra Pak is de verbintenis aangegaan om tegen 2025 een oplossing te vinden voor al het plastic en aluminium uit verpakkingen. Voor Europa hebben we de ambitie om het huidige percentage van 48% gerecycleerde drankkartons gevoelig te verhogen.

Bedrijfscultuur

Recyclage is voor Tetra Pak geen verdienmo-del, maar een investering en een belangrijk onderdeel van onze bedrijfscultuur. Recyclage wordt meegenomen in alles wat we doen en duurzaamheid in het algemeen is altijd een van de strategische pijlers van het bedrijf gebleven.

Je kan onze activiteiten op het vlak van inzameling en recyclage onderbrengen in vier categorieën: bewustmaking van de consumenten, uitbouw van inzamelinfra-structuur, uitbouw van recyclagecapaciteit en ontwikkeling van een eindmarkt voor het gerecycleerde materiaal. De vier categorieën gaan organisch samen om recyclage tot stand te kunnen brengen.

Sensibiliseren

Tetra Pak functioneert in een zeer compe-titieve omgeving waarin we nooit de ambitie

hebben de goedkoopste te zijn. Sommige merken zien verpakking voornamelijk als kost, waardoor ze zoeken naar goedkopere alternatieven. Bij veel andere merken staat recyclage gelukkig wel hoger op de agenda en is de bewustwording er alvast. Toch voelen we nog wel de nood om de markt verder te sen-sibiliseren, vooral omdat ook de consument heel kritisch wordt over wat hij koopt.

Hergebruik

Je moet je ervan bewust zijn dat de verpak-kingen die we met Tetra Pak in de markt zetten niet herbruikbaar zijn. Het gaat dus om eenmalige verpakkingen. Je kan je bijgevolg afvragen waarom we onze drankkartons niet hergebruiken.

Een herbruikbare fles is pas interessant als je voldoende rotaties kan doen. Zo kan een glazen verpakking gemakkelijk verschillende keren hergebruikt worden. Ondanks het feit dat de productie van glas vrij ener-gie-intensief is, blijft het een ecologisch hoogstaand materiaal door de kwaliteit van het materiaal na gebruik en de systematiek van het recyclageproces. Hergebruik in onze eigen verpakkingen is echter niet opportuun omdat de vezels bij recyclage aan kwaliteit verliezen.

Biodegradatie

Behalve hergebruik en recyclage, is er the-oretisch nog een andere manier mogelijk om met de verwerking van een verpakking om te gaan, namelijk biodegradatie. In de verpakkingswereld komt dat echter meestal neer op het verkleinen van de componenten van het materiaal, zonder ze volledig te doen verdwijnen. Microplastics zijn gedeeltelijk het resultaat van biodegradatie. Maar het is natuurlijk niet omdat je het afval minder zicht-baar maakt, dat je het probleem ook oplost.

111

Tetra Pak zal in de toekomst zoveel mogelijk mater ialen van plantaardige oorsprong gebruiken en streeft maximale recyclage van die materialen na. Dat betekent niet noodza-kelijk dat we gerecycleerd materiaal in de ver-pakkingen zelf integreren, maar bijvoorbeeld wel dat we ons gerecycleerd materiaal binnen de logistieke keten inzetten. Daarin willen we een trendsetter blijven.

Behalve hergebruik en recyclage, is er theoretisch nog een andere manier mogelijk om met de verwerking van een verpakking om te gaan, namelijk biodegradatie. Frank Vandewal — Tetra Pak

CONSCIOUS FOOD FACTORY

3—04

PIONIEREN MET INSECTENPASTA

Sophie & Géraldine Goffard — CO-FOUNDERS ALDENTO

113

Tijdens een van haar reizen naar Benin leerde Géraldine Goffard eetbare insecten appreciëren. Rupsen maken daar deel uit van de traditionele voeding voor kinderen en worden op een natuurlijke manier bereid als een proteïnerijk equivalent van vlees. Terug in België overtuigde Géraldine haar zus Sophie om samen een culinair avontuur te starten.

114

Insectenpasta

Na een marktstudie ontdekten we dat in Europa nog niet bestond wat wij wilden doen. Insecten maken geen deel uit van de eet- of kooktradities in het Westen, alleen Afrikaanse restaurants zetten insecten op het menu. Ons doel was om de markt te overtuigen van de voordelen van dit superfood. Een ander obstakel was dat geen van beiden enige professionele opleiding of ervaring had in de landbouw, de keuken of de voedingsproductie. Aan nieuwsgierigheid en passie was er geluk-kig geen gebrek.

Het idee was om het visuele aspect van insec-ten te veranderen door ze als meel in voeding te verwerken. Pasta leek ons ideaal, aangezien iedereen dat wel lust. Het is makkelijk klaar te maken en je kan het eten zonder vlees. Géraldine was het al gewoon om haar eigen pasta vers te bereiden, dus dit was voor ons dé oplossing. Om ons niet onvoorbereid in dit nieuwe avontuur te storten, namen we deel aan een start-up programma. Experts van de Luikse incubator Nest’up hebben geholpen ons project vorm te geven. Hun ervaring met ondernemen was een zegen.

Niet alle insecten zijn eetbaar. Ook de smaak varieert in functie van de soort, de voeding, de droogwijze enzovoort. Weinig mensen weten dat er ook nu al een aantal insecten verwerkt worden in ons eten en onze keuken. Zo laat een klein insect, de cochenilleluis, ons toe kleurstof te produceren en gebruiken we die rode of roze kleur in talloze voedingsproduc-ten zoals charcuterie en tomatensaus.

Artisanaal

Na veel insectenpasta’s getest en geproefd te hebben, r ichtten we eind 2014 ons bedrijf ALDENTO op. Ons doel was om een lekker voedingsproduct met onweerlegbare voedingskwaliteit te produceren dat een

minimale ecologische impact had. De kweek van insecten verbruikt veel minder energie dan die van een kudde vee. Je moet weten dat 100 gram pasta met insectenmeel dezelfde impact heeft als ongeveer 75 gram rundsvlees. Bovendien wilden we het authentieke en artisanale van onze productie beklemtonen omdat dat voor onze marktpo-sitionering essentieel was.

Vervolgens bezochten we biowinkels in de omgeving van ons atelier in Namen. Er bleek interesse te zijn, maar de bestellingen kwamen maar mondjesmaat binnen. Enerzijds gaat het om een innovatief product en zelfs al waren de consumenten op beurzen zeer ingenomen met ons idee, toch bleken de eerder conservatieve handelaars te aarzelen. Anderzijds gaat het om een vers product. De bewaartermijnen zijn beperkt en dat speelde ons parten om een grotere voorraad aan te leggen. Kortom, handelaars wilden die risico’s niet nemen.

We hebben dan beslist om op zoek te gaan naar investeerders. Je moet middelen hebben om aan onderzoek en ontwikkeling te kunnen doen en om de markt te bewerken. De aan-koop van een pastadroger maakte het moge-lijk om producten te ontwikkelen die langer bewaard konden worden en dus aantrekkelij-ker waren voor handelaars. Daarnaast hebben we een ander gamma van pasta’s gelanceerd, Les Frangines, om in te spelen op de vraag naar klassieke verse Belgische biopasta voor buurtwinkels.

70 onafhankelijke winkels

In tussentijd verhuisden we naar een eigen atelier in Luik waardoor we konden over-stappen op een productieschema van vijf dagen per week. Vanaf dat moment zijn we gestart met twee productgamma’s. Het merk ALDENTO telt vier pastasmaken op basis van insectenmeel en Les Frangines heeft er twee

115

Weinig mensen weten dat er ook nu al een aantal insecten verwerkt worden in ons eten en onze keuken. Sophie Goffard— ALDENTO

116

in het vaste gamma en ook enkele beperkte uitgaves van seizoengebonden producten. We hebben een product iemedewerker aangeworven om die volume-uitbreiding te kunnen waarmaken.

Vandaag zitten we aan 100% productieca-paciteit. Een nieuwe investeringsronde komt eraan om verdere groei en diversifiëring van het productaanbod te verzekeren. We staan op het punt om synergieën te creëren met andere bedrijven in de sector van de men-selijke insectenconsumptie. We zijn vandaag met z’n drieën en leveren aan 70 onafhan-kelijke winkels: biozaken, kruidenierszaken en winkels gespecialiseerd in lokale producten. Bovendien bedienen we 29 winkels van Bio-Planet. Op dit moment staan onze producten ook in de catalogus van de Waalse groot-handel om onze perimeter nog te kunnen uitbreiden. Natuurlijk zouden we ook graag activiteiten ontplooien in Vlaanderen en dromen we van de markt net over onze lands-grenzen heen. Momenteel hebben we daar de middelen nog niet voor.

We ondervinden ondertussen wel al wat concurrentie. Er zijn diverse aanbieders van eetbare insecten op de markt gekomen met vergelijkbare volumes. Niettemin is er nog geen link met insecten als ingrediënt b i j de I ta l iaanse pastaproducenten en andere industriële deegwarenfabrikanten. De industrie wacht momenteel nog wat af omdat de markt voor insecten nog te veel een nichemarkt is.

Sleutelfiguren

Een goede raad voor start-ups: probeer in een vroeg stadium een beroep te doen op sleutelfiguren met ervaring. Bij opschaling, zoals wij bij de lancering van het tweede productassortiment ervaren hebben, is het vaak raadzaam zo snel mogelijk investeerders te betrekken. Meer tijd nemen om kleine

progressies beter te valoriseren en een sneller beslissingsproces zijn twee lessons learned die we in de toekomst meenemen. Niettemin zijn we heel trots op het traject dat we hebben afgelegd en blij om deel uit te maken van de eerste vernieuwers van voeding op basis van alternatieve proteïnen.

117

We zijn heel trots om deel uit te maken van de eerste vernieuwers van voeding op basis van alternatieve proteïnen. Géraldine Goffard— ALDENTO

CONSCIOUS FOOD FACTORY

3—05

CIRCULAIRE ECONOMIE IS VOOR ONS EEN EVIDENTIE

Sigrid Pauwelyn — CEO TROTEC

119

Trotec, het bedrijf van de familie Pauwelyn uit Veurne, verwerkt voedingsproducten van plantaardige oorsprong tot een hoogwaardige basisgrondstof voor dierenvoeding. Met een team van gepassioneerde medewerkers die doordrongen zijn van het ecologisch gedachtegoed werken zij aan een tweede leven voor restproducten uit de voeding. ‘We erven het land niet van onze grootouders, we lenen het van onze kinderen.’

120

Bietenpulp

Mijn ouders hadden oorspronkeli jk een drogerij voor bietenpulp en luzerne, een bijproduct van de bietenfabriek die toen in Veurne gevestigd was. Toen mijn vader op zoek was naar een nieuwe uitdaging, kwam hij in contact met een medewerker van Croky, de chipsfabriek uit Veurne. Hij vond het jammer om perfect consumeerbare chips weg te gooien als de print op de verpakking fout was.

Begin jaren tachtig is mijn vader beginnen te zoeken naar een tweede leven voor die voeding. Al snel bleek er niet alleen een oplossing nodig te zijn voor chips, maar ook voor pindanoten in blik en voor aardappelen. Van daaruit is hij terechtgekomen bij andere voedingsbedrijven met dezelfde problematiek zoals industriële bakkerijen, koekjesfabrieken en chocoladeproducenten. Onze timing zat goed. Net in die jaren kwam grootschalige industriële productie van de grond.

Drogen

Chips is een makkelijk product om te verwer-ken omdat het een laag watergehalte heeft. Brood daarentegen bevat een behoorlijk percentage water en begint na enkele dagen al te beschimmelen.

Destijds hebben we geïnvesteerd in de ontwikkeling van technieken om dat type pro-ducten te drogen. Per bijproduct dat vrijkomt, zoek je de passende oplossing. Drogen is voor ons het belangrijkste, dus hebben we daar ons productgamma op gebaseerd. We verwerken producten met minimaal 40% droge stof, zoals deeg, brood, koekjes en cake.

Ons afgewerkte product wordt gebruikt als grondstof voor het voeder van varkens, vee en kippen. Dat moet een homogeen product zijn qua kwaliteit en samenstelling. Daarom

zijn de processen niet te vergelijken met standaarddroging. Er komen bij ons producten toe van meer dan 400 leveranciers. Het is een uitdaging om zo’n 4.000 restproducten door één verwerkingsproces te loodsen.

Voedselverspilling

Europa eist dat verspilling in iedere schakel van de voedselproductieketen met 50% daalt tegen 2030. Dat is een zeer hoge, maar terechte eis. Vandaag wordt 88 miljoen ton voedsel per jaar verspild. Meer dan 50% daarvan is de verantwoordelijkheid van de consument. De voedselproductie waar wij ons op richten is verantwoordelijk voor 19% van de verspilling.

Maximale voedselveiligheid

Wij kopen al onze grondstoffen van leveran-ciers aan een correcte prijs. Dat is een hele evolutie tegenover 25 jaar geleden. Toen lieten bedrijven hun afval gewoon gratis ophalen. Trotec is pionier geweest om dat te veranderen. Wij wilden absoluut een correcte som betalen zodat we ook kwaliteitseisen konden opleggen. Ieder leverancier met wie we samenwerken ondergaat een volledige scan en audit van zijn fabriek en weet per-fect wat wij wel en niet mogen verwerken. Bijproducten uit de productie van vis en vlees kunnen niet, evenmin als genetisch gemodifi-ceerde producten.

Hoe meer producten we een tweede leven kunnen geven, hoe duurzamer we zi jn . Anderzijds moet je tegelijkertijd je voedselvei-ligheid goed beschermen. De dag dat er een incident is op het vlak van voedselveiligheid is je geloofwaardigheid inzake duurzaamheid helemaal weg.

121

Ecologisch ontpakken en verpakken

Wij accepteren enkel verpakkingen die eigen zijn aan de bijproducten. In de containers die we bij onze leveranciers plaatsen, mogen enkel afgesproken bijproducten van hun (verpakte) voeding terechtkomen. Afval, zoals plastic of onbruikbaar voedsel, aanvaarden we niet en daar zijn we heel streng op.

Het ontpakken moet heel performant gebeu-ren. Daarom hebben we een aantal technie-ken zelf ontwikkeld. Ontpakken is een nieuw ontwikkelde activiteit. Bovendien controleert het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) heel streng. Wij gebruiken de best beschikbare technieken en krijgen regelmatig Europese commissieme-dewerkers over de vloer die ons zien als een performant en inspirerend voorbeeldbedrijf.

Er is een waarheid over verpakking die we onder ogen moeten zien. Ook al is er een groeiend bewustzijn omtrent verpak-kingsafval en streven we steeds meer naar biologisch afbreekbare en ecologische ver-pakkingen, toch kunnen we niet ontkennen dat het volume verpakkingen de laatste tien jaar gevoelig is toegenomen. We verbruiken nu meer verpakkingen dan ooit.

Bij het ontpakken valoriseren we karton en maken we er een grondstof van voor de industrie. Folie, plastic, aluminium en hout splitsen we op, en geven we de best haalbare toepassing. Aluminium wordt gesmolten en omgevormd tot een grondstof voor alumini-umprofielen met toepassingen in de bouw-sector en de maakindustrie. Hoogcalorisch verpakkingsafval ten slotte wordt omgezet in brandstof voor cementovens.

Het is een uitdaging om zo’n 4.000 restproducten door één verwerkingsproces te loodsen. Sigrid Pauwelyn — Trotec

122

Ladder van Lansink

De Ladder van Lansink legt de standaard op het vlak van afvalbeheer vast. De eerste trede van de afvalhiërarchie is preventie: je moet bijproducten zoveel mogelijk proberen te voorkomen. Zo weinig mogelijk grondstoffen mogen verloren gaan en dus moet je zo effici-ent mogelijk produceren door je proces goed te monitoren en je medewerkers goed op te leiden en op te volgen. Een zeker verliesper-centage is echter onvermijdelijk.

De tweede trede is hergebruik. Zo kan je chocolade in een aantal gevallen smelten en opnieuw gebruiken als grondstof voor pralines. Een heel belangrijke derde trede die men wel eens over het hoofd ziet, zijn de voedselbanken. Als je product nog geschikt is voor voedselbanken, dan kan het niet naar Trotec komen. Maar voedselbanken kunnen slechts heel beperkte volumes opnemen.

Een grote meerderheid van de bijproduc-ten zijn geen afgewerkte producten, maar halffabricaten. Dat zijn producten die tijdens het proces vrijgekomen zijn en dus nog niet volledig gekookt of gebakken zijn. Zij kunnen natuurlijk niet naar voedselbanken gebracht worden. Daarom komen hergebruikers van restproducten, zoals Trotec, op de vierde plaats.

Pas als herbestemming voor ‘food’ en ‘feed’ uitgesloten zijn, is vergisting van reststromen een optie. Dat is uiteindelijk ook een vorm van circulaire economie. Biogas is, naast zon en wind, een derde pijler binnen de productie van hernieuwbare energie.

Bewustwording

Sinds de verhoogde aandacht voor vergisting als bron van groene energie is er ook voor ons een moment van bewustwording gekomen. De algemene perceptie was dat de industrie

de nevenstromen van de voeding moest vergisten, maar blijkbaar wist niemand dat veel producten al gevaloriseerd waren door bedrij-ven als Trotec. Heel veel producten komen in aanmerking voor vergisting, maar vergisting is pas nuttig als de energiekost te hoog is om er weer veevoeder van te maken. Natte pro-ducten zoals groenteresten die te veel water bevatten om rendabel te verwerken en pro-ducten die onbruikbaar zijn in dierenvoeding, komen wel in aanmerking voor vergisting.

Vanaf dat moment zijn we aandacht beginnen schenken aan bewustwording. We maken nu gebruik van grote advertentieborden met beelden van varkens, koeien en kippen en de tekst ‘Hier kom ik mijn koekjes halen’. We doen mee aan zero waste en food awards. We houden jaarlijks 200.000 ton producten weg van de afvalberg. Circulaire economie is daarom voor ons geen buzzword, maar een evidentie.

123

We houden jaarlijks 200.000 ton producten weg van de afvalberg. Circularie

economie is daarom voor ons geen buzzword,

maar een evidentie..

Sigrid Pauwelyn — Trotec

CONSCIOUS FOOD FACTORY

Voedingsbedrijven zijn heel bewust over hun verantwoordelijkheid t.o.v. de maatschappij en het milieu. Operationele excellentie is dan ook de manier om zorgvuldig om te gaan met steeds meer schaarser wordende energie, water en biomassa. De technologie helpt daarbij. Samen met Vlakwa, Veg-i-tec en watercircle.be wordt bv. ingezet op projecten om nog meer water te hergebruiken. De technologie om via sensoren de kwaliteit te meten en om via nieuwe scheidingstechnieken terug zuiver water te bekomen, ondersteunen daarbij. De componenten die uit het (was)water gefilterd worden, kunnen ook weer gerecycleerd worden en zo blijven de voe-dingsbedrijven bij uitstek circulaire fabrieken.

Vanaf eind 2020 is Veg-i-Tec in Kortrijk de pilootplant om alle onderzoek rond water- en energiegebruik uit te voeren voor onze groen-ten- en aardappelverwerkende bedrijven.

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

125125

Duurzaamheid is geen geïsoleerd aspect in het productieproces van een agrofoodbedrijf. Wij zijn ervan overtuigd dat er nood is aan een 360°-visie op de processen om de algemene kwaliteit en duurzaamheid van producten te verbeteren. Wagralim wil de facilitator zijn van een geïntegreerde ketenaanpak van de verschillende sub-sectoren omdat op die manier maximale toegevoegde waarde wordt gecreëerd. We verenigen dus alle actoren die betrokken zijn in een bepaalde sub-sector. Zo ontwikkelen “consortia” van academische onderzoekers, landbouwers en voedings-producenten, samen nieuwe producten. Het is door dergelijke actieve samenwerking dat de Waalse agrovoedingssector binnen de sectoren tussenschotten kan wegwerken én de duurzaamheidsvereisten kan bieden die de consument eist.

De “poolprojecten” zijn het instrument dat Wagralim gebruikt met het oog op een geïnte-greerde ketenaanpak. Zo ontwikkelt het project “Wallep” een nieuw productengamma voor spelt. Het project verenigt bedrijven zoals Puratos, Pastificio della Mamma en Walagri. Het project onderzoekt zowel welke variëteiten best geschikt zijn, als de optimalisatie van de industriële pro-cessen voor speltbereidingen.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

SMART FOOD FACTORY

127127

Industrie 4.0, automatisering, connectiviteit, robotisering: deze concepten hebben hun intrede gedaan in de industrie en zijn goed op weg om onze manier van produceren grondig te transformeren.

Die veranderingen doen zich natuurlijk ook voor in de voedingsindustrie. Daarnaast spelen een aantal sectorspecifieke factoren een rol. Zo worden de normen voor voedselveiligheid en voedselhygiëne steeds strikter en stijgt de vraag naar meer gepersonaliseerde producten, hetgeen meer flexibiliteit vereist van de Food Factory.

De experten en ondernemers die wij ontmoet hebben, tonen concreet aan hoe digitale technologieën de voedingsindustrie transformeren. Ze geven een antwoord op de uitdagingen in de sector.

SMART FOOD FACTORY

4—01

SAMENWERKEN VERSNELT DE INTRODUCTIE VAN NIEUWE TECHNOLOGIE

Kris Van de Voorde — INNOVATION PROGRAM MANAGER IMEC

129

IMEC wil het belangrijkste onderzoeks- en innovatiecentrum zijn in nano-elektronica en digitale technologieën. Als een vertrouwde partner voor bedrijven, start-ups en de academische wereld brengt het briljante geesten van over de hele wereld samen in een creatieve en stimulerende omgeving. Door gebruik te maken van onze infrastructuur van wereldklasse en een lokaal en wereldwijd ecosysteem van uiteenlopende partners in een groot aantal sectoren, versnelt IMEC de evolutie naar een verbonden, duurzame toekomst.

130

Industrie 4.0

De apparatuur voor de voedingsindustrie bevindt zich op het kruispunt van machi-nebouwers en voedingsproducenten. Wie graag meer inzicht wil krijgen in de wereld van de apparatuurleveranciers, brengt best een bezoek aan een van de internationale Food Tech-beurzen. Daar bevind je je in het ecosysteem van de maakindustrie en de mechatronica.

De weg naar automatisering maakte deel uit van de derde industriële revolutie. De computer staat centraal om de processen aan te sturen. In de productiehal zie je vandaag nauwelijks nog arbeiders. Of het nu gaat om reinigen, sorteren of verpakken: automa-tisering is mainstream. Op de markt vind je hightech blancheurs, bakovens en vriestun-nels. Programmeerbare logische sturing (PLC) vormt het brein. De controlekamer is net een cockpit met schermen die meldingen weerge-ven aan de lijnsupervisor.

Inmiddels zijn we in een nieuwe transitie beland, die van industrie 4.0. De overgang van de slimme machine naar de slimme fabriek wordt stilaan een realiteit. Internet of Things (IoT) en het slimme gebruik van data creëren nieuwe mogelijkheden die niet alleen van toepassing zijn op één productielijn, maar de hele fabriek verbinden.

De doorgedreven robotisering heeft ertoe geleid dat we vandaag cobots – of collabora-tieve robots – zien opduiken op de werkvloe-ren. Een cobot is ontworpen om efficiënt en veilig in één werkomgeving samen te werken met operatoren. Daar neemt de cobot de repetitieve en de belastende opdrachten voor zijn rekening. Ook verpakkingstechnologie en opslagsystemen in de voedingsindustrie evolueren snel. De voorraadmagazijnen bij veel voedingsbedrijven draaien vandaag volautomatisch.

Sensoren en nanotechnologie

De focus bij IMEC ligt op technologie geba-seerd op nano-elektronica, ook voor de voe-dingsindustrie. IMEC is bij velen vooral gekend voor de bouw van chips, maar met diezelfde procestechnologie bouwen we vandaag sen-soriek. We ontwikkelen sensoren die betere, snellere en betrouwbare data genereren en capteren om de voedselkwaliteit, -veiligheid en -productie efficiënt te verhogen.

Een belangrijke boodschap voor een bedrijf is dat je goed voorbereid moet zijn alvorens een bepaalde innovatieve technologie te intro-duceren. Zo vindt vandaag hyperspectrale cameratechnologie ingang in de industrie. Met die camera’s kan je bijvoorbeeld deuken detecteren van groenten of fruit voordat die zichtbaar zijn met het blote oog. Maar wat je met een RGB (rood-groen-blauw)-camera en met 3D-cameravisietechniek kan oplossen, moet je niet met een hyperspectrale camera doen.

Een ander voorbeeld is het invriezen. Bij een goed ingevroren product is er bijna geen rest-gehalte meer van water. De invrieskwaliteit kan je perfect op basis van nieuwe techno-logie bepalen. De gecapteerde data worden via algoritmen en modellen vertaald naar een index die de invrieskwaliteit weergeeft.

Wanneer een operator het invriesproces beter kan monitoren, kan ook de vriestunnel beter bestuurd worden. Dat heeft niet alleen een gunstige impact op de productkwaliteit en het volume, maar ook op het energiegebruik en onderhoud.

Machine learning

Machine learning is een voorbeeld van artifi-ciële intelligentie (AI) die zich bezighoudt met de ontwikkeling van algoritmes en technieken waarmee computers kunnen leren. Machine

131

IoT en het slimme gebruik van data creëren nieuwe

mogelijkheden die niet alleen van toepassing zijn op één productielijn maar de hele fabriek verbinden.

Kris Van de Voorde — IMEC

132

133

Nieuwe technologie voor slimme productie zal tot een hechtere waardeketen leiden met andere businessmodellen.Kris Van de Voorde — IMEC

134

learning wordt reeds toegepast in de voe-dingsfabriek, waar het als brein functioneert in toepassingen met robots. Het afvullen van voeding in zijn verpakking en het sorteren naar vorm en gewicht zijn hier twee voorbeel-den van.

De krachten bundelen

Een belangrijke vraag die ons bij IMEC bezighoudt, is hoe we ervoor kunnen zorgen dat de nieuwe sensortechnologieën ingang kunnen vinden in een voedingsbedrijf. Daarop aansluitend moeten we zoveel mogelijk maak-bedrijven sneller kunnen doen innoveren. Het vijfstappenmodel geldt voor alle industriële sectoren en is ook voor de voedingsbedrijven nuttig. Door stapsgewijs te werk te gaan, wordt het innovatiemodel haalbaar voor meer bedrijven.

Sensorplatformen

Nieuwe technologie voor slimme productie zal tot een hechtere waardeketen leiden met andere businessmodellen. De benadering als pure toeleverancier werkt niet meer. We evolueren naar sensorplatformen met part-ners, waardoor we steeds meer competenties moeten samenbrengen.

Op vlak van food processing-technologie hebben Sirris, IMEC, VITO, Flanders Make, ILVO, Flanders’FOOD en universitaire onder-zoeksteams elkaar de voorbije jaren gevonden. Er ontstaan steeds meer nauwe samenwer-kingen met als doel nieuwe, sensorgebaseerde oplossingen te ontwikkelen en toe te passen in de bedrijfscontext.

Geoliede productieketen

De elektronische bouwblokken die we op IMEC ontwikkelen staan nog vrij ver van de

voedingsbedrijven. Proeftuinen zoals ‘Agrifood 4.0’ geven ons de gelegenheid om ze te tonen. We moeten in een zo vroeg mogelijke fase zowel voedingsbedrijven als hun technologie-leveranciers mee betrekken in de projecten.

Vroeger waren het voedingsbedr i jf, de technologie-integrator en de softwareont-wikkelaar autonome spelers, maar nu worden ze geduwd in de richting van meer samen-werking en synergie. We evolueren bijgevolg van een versnipperde naar een geoliede productieketen.

135

— Stap 1: creatie van bewustzijn

Bewustmaking is een continu proces tijdens het volledige traject, maar is zeker noodzake-lijk tijdens de eerste fase om interactie op te starten tussen kenniscentra en bedrijven. In deze fase moet je je mogelijke partners zien te identificeren. Die partners zijn de sector-organisaties, de onderzoekscentra maar zeker ook de bedrijven zelf, zowel producenten uit de voedingsketen als toeleveranciers van technologie. Tijdens talloze events en work-shops wordt kennis vergaard en bewustzijn opgebouwd en worden connecties gelegd tussen gelijkgestemde partners.

— Stap 2: creatie van een platform

De bedoeling van het platform is om bedrijven en onderzoekscentra regelmatig samen te brengen om inzichten te verschaffen in de bestaande en de nieuwe sensorsystemen en hun toepassingspotentieel. Acties die in deze fase gebeuren zijn: screenen van noden en opportuniteiten, een technology watch voor opkomende innovaties met sensoren opzet-ten, creëren en ondersteunen van nieuwe innovatieve ideeën, creëren van netwerk-mogelijkheden tussen en matchen van voe-dingsbedrijven en technologieleveranciers en opzetten van een centraal contactpunt voor advies over sensoren. Daarna organiseren we kennistransfers aan de hand van seminaries, workshops en training, alsook specif ieke trainingen om de integratie van sensoren en softwaretools voor ‘modelling & control’ te stimuleren.

— Stap 3: validatie van de nieuwe technologie

Via validatietrajecten brengen we technologie tot een hoger TRL (of technology readiness level), zodat systeemintegratoren vlot hierop kunnen voortwerken. Dat is belangrijk voor de voedingsindustrie. De validatie zal in kleine consortia gebeuren. Gewoonlijk is dat een gesloten groep van bedrijven die samen de technologie willen uittesten en best practices willen uitwisselen. Via validatie krijgen we meer inzicht in de verwachte sensorspe-cificaties die beantwoorden aan specifieke industriële noden.

— Stap 4: implementatie van de nieuwe technologie

De rol van de systeemintegratoren is cruciaal. Zij leggen de link tussen het prototype en het industrieel proces. De onderzoekspartners geven advies en ondersteuning. De techno-logie kan hierbij in licentie gegeven worden om de integratie mogelijk te maken bij andere producenten in de sector.

— Stap 5: Living Labs of proeftuinen

Proeftuinen zijn testomgevingen. Ze demon-streren daarnaast de mogelijkheden aan een grotere groep bedrijven. Het is een krachtige manier om het bewustzijn op te bouwen, dat vertrekt vanuit toepassingen.

SMART FOOD FACTORY

4—02

SLIMME DATA VOOR EEN VOORSPELBARE AARDAPPELINDUSTRIE

Hannelore Raes — CO-CEO AGRISTO

Martijn Mennen — CIO AGRISTO

137

Er zijn ongeveer 870 mensen in dienst bij aardappelverwerker Agristo. Ze staan in voor de verkoop, de agrodivisie, de verpakking, de logistiek en vele ondersteunende diensten. Toch werkt bijna niemand in de productie. Het West-Vlaamse bedrijf heeft zijn processen praktisch volledig geautomatiseerd en zet daarnaast hard in op duurzaamheid en op de voorspelbaarheid en traceerbaarheid van zijn product.

138

Voorspelbaarheid

Er schuilt een grote onvoorspelbaarheid in de aardappelen die wij aangeleverd krijgen. De kwaliteit van het product wisselt ieder oogstseizoen en is pas gekend op het moment dat de aardappelen geleverd zijn. Het gaat immers om natuurproducten. Als we die kwa-liteit voorspelbaar kunnen maken, creëren we een toegevoegde waarde en een competitief voordeel. Bovendien bewijzen we er de eind-consument een dienst mee.

De conditie van de bodem kan sterk variëren van perceel tot perceel. Droogte of overvloe-dige regen kunnen een grote impact hebben op het oogstrendement. Door zoveel mogelijk data te capteren uit de machines en de his-toriek van het product kan je afleiden hoe de oogst zal zijn in specifieke omstandigheden. Je weet al welke gebreken, welke lengte en welke kwaliteit de aardappel zal hebben.

Er loopt een proefproject in samenwerking met Robovision en Delaware om in de aard-appelbewaarloods te bepalen wat de lengte en breedte is van een aardappel met behulp van 3D-camera’s. Het is de bedoeling om steeds verder terug in de ketting de gegevens te capteren. Als het in de loods lukt, dan moet het ook mogelijk zijn in de inschuurmachine en zelfs in de aardappelrooier.

Een ander initiatief is watchITgrow, een start-up die gebruik maakt van satellietbeel-den. Op basis van het aantal bladlagen op de planten, de grondsamenstelling en de weerin-vloeden is het de bedoeling om te weten te komen hoeveel knollen er groeien en wat de kwaliteit ervan zal zijn. Tot op vandaag blijft de aardappel een mysterie tot hij gerooid wordt, omdat we nog niet in de grond kunnen kijken.

We ondernemen ook stappen in het ver-werkingsproces. Zo is er een project rond de lengte van aardappelen. Eigenlijk weten we pas op het einde van de lijn wat de lengte van

het aardappelproduct is. Nu volgen we deze meting doorheen het proces op. De lengte van de aardappel zelf wordt gemeten, vervol-gens het versneden product en uiteindelijk het voorgebakken, diepgevroren stukje. Op elk moment van het proces zijn bijsturingen mogelijk. Dat is belangrijk, want hoe langer de friet, hoe beter de kwaliteit – dat is althans de perceptie die leeft bij de klanten.

Traceerbaarheid en big data

Transparantie is een moeilijk begrip. Het betekent dat je je fabriek openstelt voor iedereen. Net als de teler zijn wij niet bereid om dat tot in het oneindige te doen. Daarom gebruik ik liever de term traceerbaarheid. Bij traceerbaarheid weet de klant waar zijn zak friet vandaan komt. Vandaag kan dat op basis van een audit, maar niet op basis van productinformatie die beschikbaar is voor de consument.

Twintig jaar geleden was er geen traceerbaar-heid en de schandalen waren navenant. Men lag er toen niet wakker van, maar mensen zijn sindsdien erg op hun hoede. Dat is een goede evolutie. Voor ons is traceerbaarheid geen marketingverhaal, maar gaat het echt om de voedselveiligheid. Onze klanten en hun klanten willen weten wat de oorsprong van het product is.

Natuurlijk geeft niet iedereen even gemak-kelijk inzicht in de data van aardappelen. Dat is het kapitaal van de boer. Daarom moet er vertrouwen zijn. Landbouwers mogen niet denken dat de industrie volledig inzicht krijgt in hun producten, terwijl ze er zelf niets bij winnen. Cruciaal zijn dus duurzame relaties met de boeren. Een aantal sectorinitiatieven zijn opgericht opdat de hele productieketen erbij wint. In de eerste plaats is dat de teler, want hij krijgt teeltadvies. Bepaalde informatie in de datasystemen zal vergrendeld blijven.

139

Door ons proces voorspelbaar te maken, creëren we toegevoegde waarde en een competitief voordeel.

Hannelore Raes — Agristo

140

Meer automatisering én meer werknemers

Onze industrie is zeer geautomatiseerd, anders kan je niet rendabel zijn. We moeten zo optimaal mogelijk kunnen produceren. Bij ons draait het om centiemen. Vanuit operatio-neel oogpunt moet alles zo excellent mogelijk verlopen.

Agristo is volledig geautomatiseerd, vanaf het moment dat de aardappel wordt aangeleverd tot en met de levering aan de eindklant. De afgelopen twintig jaar zijn er dan ook veel mensenhanden verdwenen. Bij de shift zelf is slechts één persoon betrokken, die vanuit zijn controlekamer een superviserende taak over het hele proces heeft. Door onze groei zijn er nu niet minder mensen bij Agristo, maar ze hebben wel heel andere taken: superviseren, controleren of de kwaliteit bewaken. Het is een must dat onze werknemers mee zijn met de digitalisering.

Duurzame nieuwe technologie

Agristo is een grote waterverbruiker. Doordat de fabriek zich vrij dicht bij de Leie bevindt, hebben we een leiding aangelegd tussen de rivier en Agristo. Op onze site wordt het water gezuiverd door de Watergroep. Een deel van dat gezuiverde water wordt gebruikt in ons proces. Daarna wordt het opnieuw gezuiverd in onze installatie en stroomt het terug naar de Leie. Dat is een mooi circulair proces, waardoor we geen water moeten oppompen of leidingwater moeten afnemen. Deze inves-tering is duurzaam, zowel op ecologisch als op financieel vlak.

Naast water gebruikt Agristo veel stoom, onder andere om aardappelen te schillen. We zijn een belangrijke partner in een project van Unilin, een bedrijf dat laminaatvloeren maakt, en Aspiravi, een exploitant van energie en biomassacentrales. Met het afval van Unilin

wordt stoom geproduceerd in de centrale van Aspiravi. Wij zijn afnemer, waardoor we geen gas meer moeten aankopen en dus besparen.

Een ander project, een joint venture met Avecom, Clarebout Potatoes en een water-zuiveringsspecialist, is bedoeld om proteïnen uit ons proceswater te halen. Op onze site in Wielsbeke staat een reactor die de proteïnen opvangt en droogt. Die eiwitten kunnen dienen als duurzaam vee- of visvoer. Een dergelijk onderzoeks- en ontwikkelingsproces duurt jaren, maar we vinden het belangrijk om samen met kenniscentra verder technologisch onderzoek te ondersteunen.

141

Er zijn nu niet minder mensen bij Agristo, maar ze hebben wel andere taken. Dat onze werknemers meestappen op de trein van digitalisering is een must.Martijn Mennen — Agristo

SMART FOOD FACTORY

4—03

AI – HET VERHAAL WORDT WERKELIJKHEID

Jonathan Berte — FOUNDER & CEO ROBOVISION

143

Jonathan Berte van Robovision reist de wereld rond. Op het moment dat we hem spreken staan Japan, Praag, Washington en San Francisco op zijn programma. Ook internationale corporates hebben Robovision ontdekt. Zij zijn alvast overtuigd van de unieke positie van Robovision inzake AI.

144

Custom manufacturing

De klassieke distributieketen verandert . Doordat de tussenschakels wegvallen, verkort de lijn tussen de fabriek en de consument. Door nieuwe technologie zoals vraagge-stuurde 3D-printing krijgt de gebruiker zelfs een directe invloed op het productieproces.

De fabriek van de toekomst biedt plaats aan individueel maatwerk. Men spreekt ook wel van custom manufacturing. Tot voor kort draaide het in een fabriek om operationele, doch seriële excellentie en was het leveren van kwalitatief maatwerk tegen een lage prijs onmogelijk.

Dat het nu wél kan, heeft niet enkel te maken met de snellere omsteltijden van machines maar ook met “deep learning”. Dankzij de nieuwste en krachtigste vorm van artificiële intelligentie, worden productielijnen beheerd door een virtuele ingenieur die algoritmes schrijft. Daarbij maakt AI gebruik van big data. Alle mogelijke data die in het productieproces aan bod komen, worden - in het geval van Robovision visueel - verzameld en geanaly-seerd met het oog op de optimalisatie van dat proces. Het resultaat is flexibele AI-productie en dat is het speelveld van Robovision.

Stripfiguur

Ook in de voedingsindustrie is er veel inte-resse. Iedereen weet dat kinderen een koekje met chocolade lekkerder vinden als hun favoriete stripfiguur erop afgebeeld staat. Dat lijkt eenvoudig, maar het is het resultaat van een complex ontwikkel- en productieproces. De fabrikant moet een zeer genuanceerde en precieze afbeelding van dat figuurtje aan het standaardkoekje kunnen toevoegen, met bovendien de juiste contrasten qua vorm en kleur in de chocolade. Als dat nieuwe koekje in productie komt, moet de kwaliteit permanent gecontroleerd worden. Dat is een heel mooi

en concreet project van Robovision in de voedingsindustrie.

Wet van Moore

Distributeurs willen op hun markt het verschil maken met speciale en exclusieve versies van een product. Inkopers van supermarkten ver-wachten dat producenten voor een promoac-tie heel snel een specifieke en unieke batch kunnen maken, uiteraard van onberispelijke kwaliteit. Daarvoor hebben fabrieken de pro-ductielijnen van de toekomst nodig.

Dat kan vandaag tegen een aanvaardbare prijs, want de noodzakelijke technologie wordt alsmaar goedkoper. De wet van Moore, die we kennen van de stijgende rekenkracht van chips tegen dezelfde prijs, kan ook worden toegepast op hi-tech productie. Machines worden alsmaar flexibeler. Om de zoveel tijd verhoogt de performance, maar niet de prijs.

De slimme verpakkingsindustrie

In de verpakkingsindustrie zien we dezelfde evolutie. AI maakt daar mogelijk dat één robot gestuurd kan worden om verschillende op maat gemaakte producten af te leveren. Het Japanse Ishida is één van ’s werelds grootste producenten van individuele ver-pakkingsmachines voor menselijke voeding. Bij een bedrijfsbezoek demonstreerde Ishida een machine die op maat gemaakt was voor een retailklant. Daarmee kan die zijn eigen producten wegen, verpakken en op kwaliteit controleren. Maar ook herverpakking behoort tot de mogelijkheden van diezelfde machine.

Feedbackloop

Big data worden pas interessant als je ze ook kan verwerken, analyseren en er uiteindelijk

145

mee kan voorspellen wat de volgende data zullen zijn. En dat is precies wat AI met big data doet. Bovendien wordt AI performanter door de toevoer van nog meer data, wat betekent dat de voorspellingen nog nauwkeuriger worden. Voor machines spreekt men in dit kader van de “feedbackloop”: dankzij de data en AI past de machine haar gedrag aan door zelfregulatie.

Blockchain na de hype

Vandaag lijkt het alsof het geloof in blockchain wat op de terugweg is. De verwachte snelle doorbraak is er nog niet gekomen. Meer nog: toepassingen gebaseerd op blockchaintech-nologie zoals Bitcoin en ICO’s (initial coin offerings) kennen een ernstige terugval.

Toch ben ik ervan overtuigd dat blockchain toegevoegde waarde biedt in productiebedrij-ven in het algemeen en in de voedselverwer-kingsindustrie in het bijzonder, bijvoorbeeld op het vlak van traceerbaarheid.

In de Hype Cycle van Gartner staat deep learning vandaag bovenaan bij de technolo-gieën in doorbraak en ook bij professionals in de industrie zijn ze top of mind.

Maar in tegenstelling tot blockchain zijn AI en neurale netwerken niet meer jong. Ze gingen al eerder door de hype cycle en kenden een terugval. De tijd is nu rijp voor meer geavan-ceerde AI toepassingen.

Smart en sustainable gaan hand in hand

AI is de sleutel voor een meer duurzame voedselketen. Vroeger schoot men in de landbouw vaak met een bazooka op een mug. Nu kunnen we dankzij sensoren preciezer en efficiënter aan landbouw doen. Hetzelfde geldt voor de voedselfabrieken en de retail. Ik voorspel dat ons kasticket in de supermarkt binnen vijf jaar een ecologische voetafdrukin-dex zal bevatten, waarmee we de ecologische voetafdruk van onze aankopen zullen kennen en kunnen sturen.

Dankzij de nieuwste en krachtigste vorm van artificiële intelligentie, worden productielijnen beheerd door een virtuele ingenieur die algoritmes schrijft.Jonathan Berte — Robovision

SMART FOOD FACTORY

4—04

EEN BEWIJS VAN AUTHENTICITEIT VOOR WIJNEN EN STERKE DRANKEN

Patrick Eischen — CO-FOUNDER SELINKO

147

Oorspronkelijk wilde Patrick Eischen samen met enkele vrienden investeren in een wijngaard in Toscane. De wijn zou ook bestemd zijn voor China, maar distributeurs waarschuwden hem al snel voor namaak. Omdat er geen oplossing bestond om de authenticiteit van een fles wijn te bewijzen, heeft Patrick met drie vennoten Selinko gelanceerd.

148

In de business van de wijnen en sterkedrank kent en vertrouwt men ons.Patrick Eischen — Selinko

149

Selinko voorziet wijnflessen van een NFC- of Near Field Communication-chip, die wijndrin-kers via een app kunnen decoderen. Daarmee willen we consumenten de kans geven op een zeer vlotte manier de authenticiteit van een fles na te gaan. Je kan er ook mee te weten komen of een fles reeds geopend werd. De NFC-technologie is betrouwbaar en gecerti-ficeerd door onafhankelijke organisaties en is ook beschikbaar op de meeste telefoons.

Maatwerk

Een aantal grote spelers in de wijn- en ster-kedranksector hebben ons hun vertrouwen gegeven, waardoor we ons product konden ontwikkelen. Elke klant heeft zo zijn eigen verwachtingen en criteria. Het gevolg is dat we elke oplossing op maat moeten aanleve-ren. Zo wil een aantal klanten niet dat de chip zichtbaar is op de flessen, omdat die meestal bestemd zijn voor verzamelaars en speculan-ten. Anderen maken net publiciteit over de verbinding van hun fles aan een gegevens-bestand. De chip moet voor hen daarom zeer gemakkelijk visueel te herkennen en te scan-nen zijn. Nog anderen willen de chip betrekken in een klantengetrouwheidsprogramma.

Voor complexe oplossingen op het vlak van concept en verpakking gaan we met een geschikte partner in zee. Wij concentreren ons het liefst ten volle op het platform, het lezen van de chip door de productieketen heen en alle diensten die erbij komen kijken. We bewaken de leesbaarheid van de chip, we staan in voor de juiste informatie over het product en garanderen diens traceerbaarheid.

Authenticiteit

Cruciaal is dat we ons op de markt profileren als een f lexibel bedrijf, dat beantwoordt aan alle behoeften van zowel de bedrijven als de consumenten. Merken wil len de

authenticiteit van hun product kunnen certificeren. Consumenten verwachten van de merken garanties over die authenticiteit. Onze klanten kopen daarom bij ons een gebruikerslicentie van de software per fles. In onze prijszetting zit de licentie, maar ook de daaraan verbonden diensten en het onderhoud.

Momenteel zijn onze voornaamste klanten te vinden in de wijnsector en bij de sterkedrank-merken, maar onze technologie kan in feite dienen voor om het even welk ander product. Onze ambitie is om exclusief samen te werken met industriële verpakkingsspecialisten die de nodige vergunningen kunnen voorleggen om de chips te kunnen integreren. Recent hebben we met AMCOR, ‘s werelds grootste fabri-kant van premiumcapsules, een exclusieve overeenkomst afgesloten om allerlei vormen van fraude, zoals het hervullen van flessen, tegen te gaan. De technologie ontwikkelen is onze verantwoordelijkheid, het eindproduct vermarkten en verkopen nemen zij voor hun rekening.

Sterk merk

Toen we een achttal jaar geleden ons hierop toelegden, was Selinko uniek. Dat is vandaag niet langer het geval. Gelukkig speelt onze jarenlange ervaring in ons voordeel. In de business van de wijnen en sterkedranken kent en vertrouwt men ons. Beschikken over een sterk merk met een stevige reputatie is in onze markt van goudwaarde.

Het komt erop aan mogelijke concurrenten voor te blijven, vandaar de gepatenteerde dienst om een eigendomscertif icaat af te leveren. Vervalsingen tieren welig, dus is authentificatie van producten bij online trans-acties essentieel. Consumenten willen zich bij aankoop geen zorgen meer maken over de echtheid van hun product, maar bij doorver-koop willen ze zichzelf ook als geloofwaardige

150

partij bewijzen. Merken vinden het een toe-gevoegde waarde om deze extra dienst aan te bieden om hun klanten gerust te stellen, zeker in een omgeving waar de tussenschakels aan het verdwijnen zijn.

Veiligheidsoplossingen

NFC-technologie heeft oneindig veel moge-lijkheden, die vandaag zeker niet volledig benut worden. Er zitten ongetwijfeld ver-bindingen met andere toepassingen aan te komen, in de eerste plaats met veiligheidsop-lossingen. Zo zullen op een bepaald moment alcoholische dranken belastingvrij kunnen worden aangekocht op de luchthavens zonder een kassasysteem of zonder je portefeuille te moeten bovenhalen. Dat is mogelijk met NFC-technologie. Anderzijds zullen ook andere technologieën geconnecteerd worden met de onze om financiële veiligheid te garanderen.

Het is onze ambitie om marktleider te worden op vlak van authentificatie in het segment van wijn en sterkedrank. We willen dat onze technologie de norm wordt. Met ons beperkte team van veertien mensen focussen we op ons het concept, de ontwikkeling van het platform en een aantal extra services. Daarnaast is het een van onze toekomstplannen om nieuwe markten aan te boren en willen we heel graag een geloofwaardige partner worden voor e-commerce. Overal ter wereld liggen diverse projecten op de onderhandelingstafel.

Onze ambitie is om exclusief samen te werken met industriële verpakkingsspecialisten die de nodige vergunningen kunnen voorleggen om de chips te kunnen integreren.Patrick Eischen — Selinko

151

SMART FOOD FACTORY

4—05

EEN VIRTUELE KOPIE DAAGT DE FYSIEKE FABRIEK UIT

Sven Debusscher — ACCOUNT MANAGER FOOD & BEVERAGE, SIEMENS

Bart Demaegdt — TECHNOLOGY MANAGER DIGITALISATION, SIEMENS

153

Siemens is een technologiebedrijf dat voornamelijk bekendstaat voor zijn hardware. Toch telt de R&D-afdeling meer dan 25.000 software-ingenieurs. Siemens biedt slimme combinaties van hardware en software aan de voedingsindustrie om bedrijven te laten uitgroeien tot slimme voedingsfabrieken van de toekomst.

154

Holistische benadering

Voedings- en drankenproducenten moeten een veelheid van factoren in aanmerking nemen. Ze moeten zich hyperflexibel opstel-len en steeds meer rekening houden met gepersonaliseerde productie. Daarenboven b l i j f t een zeer hoge productk wal i te i t een must en moeten productiefabrieken maximaal presteren. Ook de beschikbare middelen moeten optimaal ingezet worden. Zonder digitalisering is het vandaag niet meer mogelijk om al die uitdagingen tegelijk het hoofd te bieden.

Bij veel bedrijven zit de drang naar perma-nente verbetering ingebakken. Zowel ope-rationele efficiëntie als product leadership dragen ze hoog in hun vaandel. Wil je echt iets betekenen voor deze bedrijven, dan is one size fits all niet bepaald het antwoord. Een intelligente combinatie van hardware en software – in combinatie met een diep-gaande klantendialoog – leidt wel tot de juiste oplossing.

Om voedingsbedrijven te helpen in hun ambitie om een zo slim mogelijke fabriek te worden, brengt Siemens de virtuele en de reële wereld samen aan de hand van een Digital Twin. Hiermee kunnen bedrijven hun performantie virtueel valideren en voorspel-len. De grootste toegevoegde waarde haal je door een holistische benadering van de totale waardeketen waarbij je op niveau van product, productie en performantie werkt.

Think big, start small

Toch kan je vaak het best verbeteren door te werken aan bepaalde deelaspecten. Een kleine verbetering die snel zichtbaar is, kan de verschillende stakeholders in het bedrijf overtuigen van de waarde van verdere digita-lisering. Digitalisering is niet een project dat je opzet en afrondt, het is een proces. ‘You

can start small, but you must think big’. Als je enkel eenmalige acties doet en bijvoorbeeld IoT inzet om meer inzicht te krijgen in één beperkte fase van het productieproces, dan mis je een stuk van het volle potentieel. Meten om te weten is belangrijk, maar het is niet het uiteindelijke doel. De focus ligt op meten om te verbeteren, om juiste beslissingen te kun-nen nemen en juiste investeringen te doen. Daarvoor moet je toch goed weten waar je naartoe wil – en bijgevolg het grote plaatje zien. Wij pleiten voor de aanstelling van een eindverantwoordelijke voor technologie of digitalisatie – een CTO of CDO – in onze innovatieve voedingsbedrijven.

Quick wins

Voedingsproducenten hebben te maken met een situatie waarbij de middelen voor 100% ingezet zijn en waar zowel kwaliteit, veiligheid als efficiëntie hun prioritaire focus genieten. Bedrijven willen niet per se met meer technologie werken, ze willen vooral verbeteringen aanbrengen die de fabriek op permanente basis efficiënter en rendabeler maken. Daarnaast willen ze inspelen op de veranderende klantenvragen.

Een ‘Value Detection Assessment’ biedt een ideale ingang voor onze oplossingen. Daardoor kunnen we met de klant over de bedrijfseenheden heen op zoek gaan naar quick wins. Correcties aanbrengen heeft zeker een meerwaarde, maar zo vroeg mogelijk in het proces afwijkingen detecteren – en vooraleer de afwijkingen zich voordoen in de fysieke omgeving – leidt pas echt tot aanzien-lijke optimalisaties. Substantiële kwaliteitsver-beteringen doe je best op een geïntegreerde manier en niet meer in parallelle trajecten. De aanpak van Siemens met de Digital Twin sluit daarbij aan.

155

Wij pleiten voor de aanstelling van een

eindverantwoordelijke voor technologie of

digitalisatie – een CTO of CDO – in onze innovatieve

voedingsbedrijven.Bart Demaegdt — Siemens

156

Digitale kopie

Een Digital Twin is een digitale kopie die op een accurate manier een product, een productieproces of de performantie van een product of een productiesysteem weergeeft.

De Digital Twin zorgt voor continue updates en projecteert daarbij elke verandering op zijn fysieke tegenhanger en dat gedurende de hele levenscyclus. Op die manier krijg je een digitale voedingsfabriek waarin producten en productieprocessen voortdurend worden geoptimaliseerd. Door het aanwenden van grote hoeveelheden data in een virtuele omgeving kan een bedrijf tegen een minimale kost ingrepen doen die voortdurende verbe-teringen aanbrengen in product, productie en performantie.

Digital Product Twin

Een Digital Product Twin kan de visuele voor-stelling van een voedingsproduct zijn, maar ook een recept met zijn productspecificaties of een ontwerp van de verpakking. Vooral R&D-medewerkers en kwaliteitsverant-woordelijken doen hun voordeel met virtuele prototypes om zo nieuwe producten flexibel vorm te geven.

Hoe presteert het product, het recept, het ontwerp en de verpakking in variërende omstandigheden? Via de Digital Twin kan je allerlei aanpassingen doen in de virtuele wereld. Zelfs al gaat het om zeer complexe systemen of materialen, de Digital Product Twin helpt je om door die complexiteit te navigeren en zo de beste beslissing te nemen.

Je hoeft geen nieuwe fysieke prototypes te maken om te testen. Het gevolg is een gevoelige vermindering van de totale ont-wikkeltijd, maar ook een finaal fysiek product met een betere kwaliteit. Tot slot staat de Digital Product Twin je toe sneller in te spelen

op veranderende klantenvragen en is hij dus geschikt voor producten op maat en voor mass customization.

Digital Production Twin

Vooraleer het product effectief in productie gaat , wil je graag weten hoe dat proces op de werkvloer zal verlopen. De Digital Production Twin simuleert en valideert het proces doorheen de tijd en bij complexe en onderling verweven aanpassingen in omgevingsfactoren.

Wat zijn enkele mogelijkheden van virtuele productie? Je kan heel accuraat de impact van een verandering in opstelling te weten komen. Verder kan je op heel korte tijd heel veel mogelijke scenario’s van je productie-proces ter beschikking krijgen en daardoor de realiteit vooraf veel beter inschatten. En tot slot kan je in een complexe productieomge-ving dankzij de Digital Twin inschatten wat er gebeurt als een zeer groot aantal variabelen tegelijk je productie beïnvloeden.

Je productie wint aan snelheid, efficiëntie en betrouwbaarheid. Je kan zelfs nauwkeurig voorspellen wanneer preventief onderhoud noodzakelijk is.

Digital Performance Twin

De Digital Performance Twin verzamelt en analyseert de data van slimme producten en slimme operationele fabrieken en toont welke maatregelen je kan nemen ter verbe-tering. Dat kan verschillende invalshoeken hebben. Zo kan het leiden tot meer ‘machine insight’ of tot meer ‘performance insight’. Productiemensen zullen vertrouwd zijn met de verbetertool OEE of Overall Equipment Effectiveness.

157

Met die aanpak verhoogt de eff iciëntie van de product- en productiesystemen en verwerf je extra inzichten zodat de virtu-ele modellen beter worden. Uiteindelijk mondt dit op strategisch niveau uit in extra bedrijfsopportuniteiten.

Minder suiker

Een eerste praktijkvoorbeeld om de werking van de Digital Twin te illustreren, is het voe-dingsrecept waarbij de hoeveelheid suiker moet zakken door nieuwe wetgeving. Dat is goed nieuws voor de gezondheid, maar dat heeft een grote impact op de bestaande recepten. Niet alleen de smaak verandert, maar ook de viscositeit wordt anders. Opeens kan een gesmeerd lopend proces in de war geraken of ontstaan er problemen met pro-ductkwaliteit. Door dat eerst virtueel aan te pakken, win je niet alleen tijd, maar ook geld.

Bottleneck

Een voorbeeld uit de wereld van voedings-verpakkingen is Tetra Pak. Men dacht de capaciteitslimieten van de machine die de Tetra Brik afsnijdt, bereikt te hebben. Het gaat hier over een omvangrijke machine waardoor het niet evident is om er gewoon een tweede naast te plaatsen. Daarom loonde het toch de moeite om via simulaties op zoek te gaan naar bottlenecks en die uit de weg te ruimen.

Tetra Pak vroeg zich af wat de effecten zouden zijn, mocht de lijn vijf procent sneller worden gemaakt. Dat is een kleine ingreep, maar zou een gigantische verbetering zijn. Uiteindelijk situeerde de bottleneck zich bij een ventiel en niet zoals verwacht bij de snijmessen. Door een kleine aanpassing in het ontwerp van dat ventiel is de productiecapaciteit van 6.000 naar 10.000 Tetra Briks per uur gegaan.

Beter dan vandaag

Buikgevoel zal je niet op de juiste weg zetten naar verbeteringen, maar de juiste tools en een gevalideerd virtueel model doen dat wel. Digitale technologie en virtuele simulatie kunnen onzichtbare bottlenecks blootleggen en het proces gericht verbeteren. De essentie van digitalisering is innovatieve technologie toepassen om het morgen beter te kunnen doen dan vandaag.

SMART FOOD FACTORY

Veranderingen in het consumptiepatroon hebben ook een aanzienlijke invloed op de productielijnen in de agrovoedingsketen. De flexibiliteit die nodig is voor de door de consument gevraagde individualisering van producten, roept namelijk een aantal vragen op. Hoe kan je zorgen voor een vlotte en snelle omstelling van een productielijn? Hoe pas je een fabriek aan? Hoe beheer je de bij-komende informatie die gepaard gaat met die toegenomen flexibiliteit? Hoe kan de traceer-baarheid en transparantie in de hele keten gewaarborgd blijven? Voor Wagralim speelt de digitalisering de hoofdrol in het antwoord op de laatste vraag.

Wagralim is actief betrokken bij het programma “Made Different” dat wordt ondersteund door “Digital in Wallonia” en Agoria. Het helpt ons om, samen met bedrijven, de pijlers van hun digitale transformatie te bepalen en om hen in contact te brengen met experts die hen bij de transformatie kunnen begeleiden.

Wagralim is onder andere met “Flanders Food” betrokken bij het Europese “S3 Food-programma”, dat zich richt op de ontwikkeling en integratie van IoT-oplossingen voor de industrie.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

159159

De fabriek van de toekomst is een fabriek die op vele vlakken transformeert: coproduction, smart & digital production, de nieuwste machines, end-to-end engineering (met de leveranciers, klanten en consumenten) en met een slim gebruik van een netwerk aan specia-listen. Maar, geen fabrieken van de toekomst zonder mensen. Een human centered produc-tion wordt dan ook het hart van de fabriek. En, specifiek voor de voedingsindustrie – waar we werken met veel verschillende profielen, ook met veel laaggeschoolden – zal het de opdracht zijn om de machines zo te ontwerpen dat quasi iedereen ermee kan werken en dat ze de operator ondersteunen. Terzelfdertijd wordt ook het volledige arbeidsproces en de arbeidsorganisatie in vraag gesteld als ‘machi-nes’ kunnen denken en beslissingen nemen. Dat vertaalt zich ook in de competenties en attitudes die nodig zijn om daarmee te kunnen werken.

Flanders’ FOOD, Workitects en Alimento werken hiervoor lerende netwerken en projecten uit.

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

CONSCIOUS FARMING

161

De belangrijkste uitdaging voor de landbouw blijft gezonde voeding produceren met respect voor de planeet. Consumenten eisen dat namelijk steeds meer. Tegelijk moet de voedingsproductie gegarandeerd worden om een wereldbevolking in volle groei van eten te blijven voorzien.

Landbouw is tegelijk slachtoffer, schuldige en oplossing van de klimaatverandering. Slachtoffer, want landbouwers, vooral in het Zuiden, ondergaan volop de negatieve gevolgen ervan. Schuldige, want de landbouw is verantwoordelijk voor 25% van de uitstoot van broeikasgassen. Oplossing, want door nieuwe toepassingen kan de landbouw in sterke mate zijn negatieve impact op de klimaatverandering beperken.

Welke trends kunnen ons helpen om een antwoord te vinden op die uitdagingen? Welke oplossingen ontwikkelt de industrie? En hoe werken landbouwers zelf mee aan innovatieve oplossingen?

5—01

CONSCIOUS FARMING

INNOVATIE ALS ANTWOORD OP DE KLIMAATVERANDERING

Patrick du Jardin — PROFESSOR ULIÈGE, GEMBLOUX AGRO-BIO TECH

163

Patrick du Jardin is professor Plantenbiologie aan Gembloux Agro-Bio Tech, onderdeel van de Universiteit van Luik. Hij is een onderzoeker op het vlak van plantenfysiologie en biotechnologie en een geëngageerd wetenschapper op het terrein van de biotechnologische risico’s in de landbouw. Als expert en consultant draagt hij bij aan nieuwe Europese regelgeving voor van meststofproducten en innovaties.

164

Reusachtige uitdagingen

De Verenigde Naties hebben voor de mon-diale landbouwproductie zeer ambitieuze doelstellingen vastgelegd om te kunnen voldoen aan de vraag naar voedsel. Het gaat om een groei van zestig procent tussen 2006 en 2050. Dat scenario houdt geen rekening met andere verwachtingen, zoals de productie van biobrandstoffen. We zijn nog ver van die doelen verwijderd en ze vormen een enorme uitdaging voor de landbouwers en de maat-schappij als geheel, zeker omdat ze bovenop de extreem moeilijke context van de klimaat-verandering komen.

De dubbelz innige rol van de landbouw bemoeil i jk t de situat ie. Ener zi jds is de landbouw een ver vuiler omdat hi j veel broeikasgassen uitstoot. Anderzijds heeft hij het potentieel de klimaatopwarming te verzachten. De belangrijkste uitdaging is bijgevolg de nefaste effecten van landbouw op het leefmilieu te beperken en tegelijk zijn volledige groeipotentieel te ontwikkelen.

Een nieuwe landbouw

De landbouw bevindt zich in een crisis en er moet een nieuw paradigma komen. Het komt erop aan een partnerrelatie met de natuur aan te knopen en een collaboratieve economie te stimuleren, met het oog op de ontwikkeling van de landbouw van morgen. De mens produceert daarenboven drones, ggo’s en andere innovaties die passen in een technisch ecosysteem met een eigen dynamiek.

De wetenschappelijke vooruitgang heeft geleid tot de industriële revolutie van de 19e eeuw en de industrialisering van de landbouw in de 20e eeuw. De landbouwers hebben gebruik kunnen maken van mechanisering, om efficiënter te produceren en om zo te voldoen aan de noden van hun tijd. Maar de noden en werktuigen zijn geëvolueerd en

vereisen voortaan een andere aanpak. Ik denk dat er een nieuwe revolutie aan de gang is, waarbij biologie en ICT de basis leggen voor een nieuwe landbouw.

De complexiteit herstellen

De huidige uitdaging bestaat erin de com-plexiteit van fauna en flora te herstellen en naar onze hand te zetten, in plaats van ze te ondergaan. Tijdens de industrialisering van de landbouw heeft de mensheid ingezet op ver-eenvoudiging, omdat we geen gebruik konden maken van de conceptuele werktuigen en materialen die nodig waren om die complexi-teit te observeren en begrijpen. Maar vandaag staat de technologie ons wel toe het bestaan van complexe netwerken te begrijpen, te analyseren en te beheren. De oplossing zit in de complexiteit, niet in de eenvoud.

Wie vandaag wil innoveren in de landbouw en de toegepaste biologie moet de nodige bescheidenheid aan de dag leggen tegen-over de complexiteit van fauna en flora. Een biologisch netwerk is niet hetzelfde als een elektronisch circuit. Het is veel complexer en kan vele verrassingen inhouden die ook gun-stige gevolgen kunnen hebben voor de mens. Ik pleit daarom voor een landbouw die kiest voor complexiteit en de nodige observatie- en managementtools gebruikt.

We moeten een brug kunnen bouwen tussen de intelligente landbouw – smart farming – en de duurzame landbouw – conscious far-ming. Het is onmogelijk de complexiteit bloot te leggen en te onderzoeken zonder tools om big data te verwerven en beheren. Die tools kunnen gaan van drones over algoritmes tot genoomsequenties. Ik pleit binnen de univer-siteiten voor een huwelijk tussen biologen, ingenieurs, informatici, bionatuurkundigen en anderen.

165

166

Een nieuwe landbouwer

Jonge landbouwers staan voor aanzienlijke economische uitdagingen, en dan spreken we nog niet over het gewicht van de komende generaties dat op hun schouders weegt. Een landbouwer die wil innoveren, staat per-manent voor een dilemma: ofwel neemt hij het risico om gevestigde praktijken in vraag te stellen zonder enige zekerheid daarin te slagen, ofwel kiest hij het pad van zijn voor-gangers uit angst om de problematische ren-dabiliteit van zijn landbouwbedrijf nog verder te ondermijnen.

De studie van fauna en flora, van cellen tot ecosystemen, leert ons dat we rekening moeten houden met de materiële, energie- en informatiestromen die ze doorlopen. We moeten begrijpen hoe de circulariteit van die stromen leidt tot zelforganisatie, dynamische stabiliteit en veerkracht, maar ook tot het vermogen om te evolueren op lange termijn. Dat is een vruchtbaar denkkader voor circu-laire economie, een thema dat de eurocraten vandaag dierbaar is.

Een aantal landbouwers hebben die stap gezet omdat ze de vruchtbaarheid van de bodem willen onderhouden. Dat doen ze door te zorgen voor permanente planten-bedekking van de bodems, door hagen te planten die voor extra bestuiving zorgen, door bomen te planten op hun velden of door biogas te produceren met de residuen van hun oogst.

Natuurlijke orde

Ook politici en financieringsinstellingen spelen een belangrijke rol als men verkiest om land-bouw in te bedden in economisch solidaire netwerken in plaats van een ultraliberale economie. Politici moeten de landbouwers ondersteunen door juridische regels uit te vaardigen die aan hedendaagse eisen voldoen.

Vandaag vertoont de wetgeving een aantal lacunes, is ze laattijdig of zelfs foutief en leidt ze tot patstellingen. Investeerders moeten hen in staat stellen te innoveren.

Zo heeft Europa beslist zijn wetgeving op meststofproducten uit 2003 aan te passen. Een nieuwe regelgeving zou er moeten komen in 2019, maar liefst tien jaar nadat de zwakke punten in de vorige naar boven kwamen. De beslissingsprocedures zijn veel te lang en langzaam. Neem bijvoorbeeld de ggo’s, de genetisch gemodificeerde organismen. Europa heeft een ggo gedefinieerd als ‘een organisme (…) waarvan het genetisch materiaal gewijzigd is op een niet-natuurlijke manier (…)’.

Dat is volgens mij een problematische def initie, omdat ik geloof dat er slechts één natuur is en dat de mens en zijn uitvin-dingen er deel van uitmaken. Elke grens tussen natuurlijk en artificieel is willekeurig en gaat uit van het idee dat de natuur goed zou zijn en de mens slecht, want hij verstoort de zogenaamde natuurlijke orde. Zo’n uitgangspunt leidt tot nefaste bottle- necks voor innovatie.

Ik vind ggo’s nochtans zeer veelbelovend, net als CRISPR, de technieken om genomen aan te passen. De Europese wetgeving bekijkt CRISPR overigens op dezelfde manier als ggo’s. Genetica en biotechnologie laten ons toe te werken op het genoom van organis-men en hun DNA aan te passen door bewust bedoelde mutaties te creëren.

Plantensoorten in de landbouw van morgen zullen niet meer dezelfde zijn als vandaag. De gangbare technieken om genomen te modi-ficeren zijn veel sneller en preciezer dan een conventionele aanpak. Waarom zouden we daar geen gebruik van maken? Waarom zou-den we geen planten ontwikkelen die in staat zijn beter te dialogeren met de organismen van hun omgeving, in plaats van te reageren met overmatig gebruik van meststoffen?

167

Biostimulanten

Momenteel worden zogenaamde ‘biostimu-lanten’ ontwikkeld waardoor het mogelijk wordt de fysiologie van de plant zo te modu-leren dat die beter bestand is tegen stress-veroorzakende omgevingsfactoren, beter voeding opneemt en meer weerstand tegen ziektes opbouwt. Het is de taak van politici en investeerders om erop toe te zien dat zoveel mogelijk actoren gebruik kunnen maken van die technologieën. Het is ook aan hen om het onderscheid te maken tussen verschillende biotechnologieën en adequate wetgeving te voorzien. Tot slot moeten ze ook aan de hand van een correcte communicatie de angst voor technologie helpen overwinnen.

Ik ben ongerust over de toekomst van de landbouw en de planeet in het algemeen, maar ik blijf ook een overtuigde didacticus. We moeten investeren in onze jeugd. De toekomst mag ons niet afschrikken, maar moet ons verbazen en aantrekken vanwege de grote opportuniteiten die ze biedt. De klimaatverandering stuwt ons verder om te innoveren en te broeden op veranderingen, zodat een nieuwe landbouwrevolutie op gang kan komen.

Waarom zouden we geen planten ontwikkelen die in staat zijn te dialogeren met de organismen van hun omgeving, in plaats van te reageren met overmatig gebruik van meststoffen?Patrick du Jardin — Gembloux Agro-Bio Tech

5—02

CONSCIOUS FARMING

SCEPTICI DACHTEN DAT WE ONZE EIGEN BUSINESS AAN HET ONDERMIJNEN WAREN

Steven Vervaeke — CEO VERVAEKE-BELAVI EN CO-OWNER HFHC

Leo Suls — R&D, VERVAEKE-BELAVI

169

Steven Vervaeke is mede-eigenaar van broeierij Vervaeke-Belavi, waar hij al zo’n 25 jaar actief is. Hij heeft in de pluimveesector een nieuwe wind doen waaien.

Leo Suls vond op zijn zevenenvijftigste een nieuwe missie door de innovatiecultuur te introduceren in een familiebedrijf. Tot dan had hij heel zijn leven bij grote spelers in de (dieren)geneesmiddelenmarkt gewerkt.

170

171

Dierenwelzijn

Toen we startten met het project om dier-vriendelijker om te gaan met pasgeboren kuikens, bleek dat er twee pistes waren. Ofwel gaven we vroege voeding in de broeierij, ofwel lieten we het ei in de stal. We hadden beden-kingen bij de herinrichting van de broeierij om daar voor de pasgeboren kuikentjes water en voeding te voorzien. Ondertussen was er een Nederlands bedrijf begonnen met broedeie-ren te plaatsen in de stal om ze daar te laten uitkomen. Daardoor lopen kuikens meteen rond in de stal en gaan ze op zoek naar water en voer.

Velen verklaarden ons gek toen we voor de tweede oplossing kozen. Ook binnen ons bedrijf was er een behoorlijke dosis scepti-cisme, want we zouden er onze eigen business mee ondermijnen. Toch hebben we doorgezet, omdat het voor de kuikens beter is. Ze ervaren immers minder stress als ze in hun natuurlijke omgeving geboren worden.

Toen er een systeem op de markt kwam om eieren naar de stal te transporteren, verpakt in kartonnetjes, kregen wij daarvoor het exclusieve dealership aangeboden. We vroegen ons af waarom we zo een goed en eenvoudig systeem niet zelf bedacht hadden. Wat ons tegenhield was de grote afvalberg van karton die dat zou veroorzaken.

Uitbroeden in de stal

Ons eigen systeem NestBorn heeft geen karton meer nodig, maar legt eieren in een nest om ze uit te broeden. De boer moet geen aanpassingen doorvoeren aan zijn stal of stal-inrichting. Op het moment dat we de voorge-broede eieren brengen, moet de stal gereinigd en voorverwarmd zijn. De veehouder maakt een bedje van strooisel om 45.000 eieren in de stal te plaatsen. Binnen het uur zijn alle eieren en sensoren in de stal geplaatst. De

Met NestBorn hebben we een systeem ontwikkeld dat in zekere mate disruptief is voor de broeierij maar ook er het verlengstuk van is.Leo Suls — Vervaeke-Belavi

172

sensoren connecteren automatisch met onze website en de smartphone van de boer. Er kan zelfs een alarm geïnstalleerd worden om de boer snel te verwittigen als er abnormale waarden worden gemeten in de stal. We kun-nen overal in Europa de temperatuurcondities volgen van elke stal.

De belangr i jkste parameters voor een optimale uitkomst van het kuiken zijn een stabiele temperatuur tussen 36° en 37°C, voldoende luchtvochtigheid en een lage CO2-concentratie. De juiste klimaatparame-ters tijdens het uitbroeden beïnvloeden niet alleen een goed uitkippingsresultaat, maar ook het welzijn van het kuiken en de latere groeiprestaties.

Geen antibiotica

Wij hebben een systeem ontwikkeld dat in zekere mate disruptief is voor de broeierij, maar er ook het verlengstuk van is. Met NestBorn verkopen we niet langer kuikens, maar leveren we broedeieren die we samen met de pluimveehouder onder optimale con-dities laten uitkomen in zijn stal. Dat vereist meer transparantie en vertrouwen van beide partijen. Het uiteindelijke doel van die nieuwe techniek is om te zorgen voor optimaal die-renwelzijn en voor sterke kuikens die geen antibiotica meer nodig hebben tijdens de afmestperiode.

Voor het klimaatbewakingssysteem zijn we partnerships aangegaan met broedmachine-bouwer Petersime en met SoundTalks, een speler met expertise in geluidsregistratie en -analyse van varkens. De eischaaltemperatuur, de staltemperatuur, de luchtvochtigheid en de CO2-concentratie worden door draadloze sensoren gemeten en zijn direct online beschikbaar. Alle betrokken partijen krijgen online toegang tot mynestborn.eu en kun-nen in real time de uitkomstcondities van de broedeieren in hun stal opvolgen. Alle data

worden opgeslagen en vormen de basis voor een continue leercurve voor veehouder en broeierij.

Milieuvriendelijk

Vleeskuikens worden vandaag op een zeer efficiënte manier geproduceerd. Kippenvlees wordt wereldwijd erg geapprecieerd als lekker, veelzijdig en goedkoop. Mede door de effici-ente productie heeft kippenvlees daarbij ook een erg lage milieubelasting.

De schaduwzijde van deze intensieve pro-ductiewijze is dat er ook kritische vragen gesteld worden over het welzijn van de kuikens. Dierenwelzijn en antibioticagebruik zijn de belangrijkste uitdagingen van onze sector. NestBorn is een belangrijke innovatie omdat het bijdraagt aan een meer duurzame productie van kippenvlees. NestBorn verenigt meer dierenwelzijn met een efficiëntere en milieuvriendelijkere vleesproductie en minder antibioticagebruik.

Octrooi

Willen we als familiebedrijf concurrentieel blijven, dan moeten we ook mee veranderen en innoveren. De ontwikkeling van NestBorn was voor ons een groot risico en een zware investering. Een uniek klimaatmonitoringsys-teem ontwikkelen, gerobotiseerde machines bouwen en vooral die innovatie octrooieren: het zijn stuk voor stuk nieuwe domeinen waar wij als broeierij niet vertrouwd mee waren. Gelukkig hebben we via een subsidie van Vlaio financiële steun gekregen.

Vanaf dag één was het onze bedoeling om de technologie te commercialiseren. Daarom hebben we een vennootschap opgericht die alle octrooien en intellectuele eigendom in handen heeft en die licenties uitreikt aan verschillende partners, met name aan

173

174

kuikenbroeierijen over de hele wereld. Zij zor-gen voor terugkerende inkomsten door per ei een licentie te kopen en betalen ook voor onze dienstverlening.

Infecties

Nu we meer dan twintig miljoen eieren in de stal gelegd hebben, kunnen we een aantal conclusies trekken. We produceren een aan-toonbaar beter kuiken dat veel minder stress ervaart in de eerste uren van zijn leven. Het is een robuuster kuiken dat minder antibiotica nodig heeft en gemiddeld iets sneller groeit. Er loopt momenteel samen met KU Leuven nog onderzoek om de juiste fysiologische parameters te bepalen die zorgen voor de betere gezondheid en het welzijn van onze kuikens. Maar zelfs wie gewoon in de stal komt kijken, merkt dat we veel rustigere kuikens hebben dan vroeger.

Ook de kans op infecties is lager wanneer kuikens in afzonderlijke stallen uitkomen in plaats van in de broeierij waar dagelijks grote hoeveelheden eieren uitgebroed worden. Onze klanten rekenen we alleen de hoe-veelheid gezonde kuikens aan op dag zeven. Het uitbroeden is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Wij nemen het risico in de stal volledig voor onze rekening, een kwa-liteitsgarantie die onze klanten appreciëren.

175

Toen we dat pad op gingen, verklaarden velen ons gek. Er was zelfs binnen ons bedrijf een behoorlijke dosis scepticisme want we zouden er onze eigen business mee ondermijnen.Steven Vervaeke — Vervaeke-Belavi

5—03

CONSCIOUS FARMING

INNOVATIE ZIT IN ONS DNA

Michèle Sioen — CEO SIOEN

Bert Groenendaal — R&D-PROJECTCOÖRDINATOR, SIOEN

177

Sioen is een verticaal geïntegreerd bedrijf gespecialiseerd in technisch textiel. Het bedrijf maakt garens, weeft en behandelt textiel op alle niveaus. Daarnaast wordt er ook afgewerkte kledij geproduceerd. Sioen telt zo’n 5.000 medewerkers en onderscheidt zich in de markt door de techniciteit en de intelligentie van zijn producten.

178

Crisis als uitdaging

Sioen is altijd aanwezig geweest in technisch textiel. Na de zware crisis in 2008 en 2009 namen we het besluit om onze activiteiten te diversifiëren door aan meerdere sectoren te leveren. Noodgedwongen hebben we moeten afslanken, maar in R&D hebben we ons net versterkt door een aantal waardevolle onder-zoeksmedewerkers aan te trekken.

Vandaag kan je stellen dat we twee types van R&D doen. Enerzijds voeren we onderzoek samen met de klant. Anderzijds doen we ook aan innovatie in drie domeinen: alles wat te maken heeft met technisch textiel en de zee, vervolgens met elektronica en textiel en ten slotte alles wat biologisch afbreekbaar is.

Zeewieren kweken

De perceptie over zeewieren of macroalgen is snel aan het veranderen. Mensen associëren zeewieren niet meer alleen met sushi sinds zeewier gezien wordt als een superfood. De beschikbaarheid blijft wel een probleem, maar ook dat zal snel veranderen. In de winkels van Bio-Planet, de specialtywinkel van Colruyt, vind je wel al tientallen zeewierproducten. Ze worden stilaan mainstream.

We stellen vast dat de manier waarop we vandaag wilde zeewieren ‘plukken’ in de natuur niet duurzaam is. Kweken is in dat opzicht aan-zienlijk duurzamer, omdat het in een gecon-troleerde omgeving gebeurt en je de hele historiek van de plant kent. Je kweekt ook allemaal identieke planten van één soort, wat de bewerking een stuk gemakkelijker maakt. Kweken is daarom de trend van de toekomst.

Sioen is momenteel de enige producent van de matten die dienen voor de kweek van macroalgen. Je ziet her en der wel dat mensen zonder technische kennis van textiel ermee experimenteren, maar de overgrote

meerderheid zal waarschijnlijk falen. Je hebt te maken met heel specifiek textiel waar heel wat technische expertise voor nodig is. Gewoon textiel verdwijnt na drie maanden in de zee, maar ons materiaal kan daar probleemloos vijf jaar liggen.

Consortia

Onze basiskennis en onze open innovatie in consortia zijn nodig om grondige innovaties tot stand te brengen. We hebben geen exper-tise in de biologie van zeewier of de knowhow om dingen in de zee te verankeren voor een lange tijd en dus werken we daarvoor samen met ingenieurs die die expertise wel hebben.

Het mooie aan gesubsidieerde Europese pro-jecten is dat ze je verplichten om met anderen samen te werken die in een andere business zitten. Wij maken als technisch textielspe-cialist deel uit van consortia met partners gespecialiseerd in machines of in biologie. Je werkt multidisciplinair samen. Die benadering verhoogt de snelheid van innoveren.

Onze par tners z i jn kenniscentra zoals Centexbel, het Vlaamse expertisecentrum voor de textiel- en kunststofverwerkende industr ie, maar ook VITO, een Vlaamse onderzoeksorganisatie op het gebied van technologie en duurzaamheid, en TNO, een Nederlands onafhankelijk onderzoekscen-trum. Cross-sectoraal onderzoek is een verrijking. Sioen is actief in de coating, maar misschien heeft een bedrijf uit de tapijtin-dustrie wel een oplossing gevonden voor ons probleem. Wij hebben partners uit andere vakgebieden nodig en zij ons.

Aquacultuur

Ons zeewierproject ATSEA levert op zijn beurt ook weer spin-offs op. Dankzij de algen kwa-men we terecht in de wereld van aquacultuur,

179

Sioen is momenteel de enige producent van de matten die

dienen voor de kweek van macroalgen. In de aquacultuur

helpen we met nieuwe producten de problemen

van zalmboeren oplossen.

Michèle Sioen — Sioen

180

waar we met nieuwe producten de problemen van zalmboeren helpen oplossen. Daarmee breiden we ons productengamma uit. Met geavanceerde en afbreekbare textielproduc-ten leveren we een toegevoegde waarde aan de aquacultuur.

Voor duurzame kustbescherming werken we met partners zoals Jan De Nul Group en DEME. We onderzoeken biologische oplossingen voor de impact van de stijgende zeespiegel. We onderzoeken of de aanleg van mossel- of zeewierriffen aankomende golven voor de kust kunnen blokkeren. Dat gebeurt door opgehangen mossellijnen. De mosselen vallen eraf, en vormen op de bodem een biologisch rif. Met textiel kan je wonderlijke, toekomstgerichte oplossingen creëren.

Biotextiel

Sioen trekt de kaar t van de biotextiel . Verticale landbouw is aan het doorbreken en daarvoor heb je technisch textiel nodig. De huidige materialen zijn goedkoop, maar verre van duurzaam. Wij willen de volgende genera-tie van substraten ontwikkelen en produceren, die wel duurzaam en volledig circulair zijn. Als je in aanbestedingen voor kledij kan bewijzen dat je herbruikbare vezels hebt, dan heb je een extra troef. Wij beschikken over een methode om restweefsels te verkappen. Maar ook afvalresten van PVC worden doorverkocht en gebruikt voor de productie van plastic.

DNA

Innovatie zit in ons DNA. In de biotextiel en de zeewiermatten zijn er nog geen grote omzetten of winsten. Het zijn toekomstinves-teringen. We zijn niet bang van de toekomst, we zijn er klaar voor. Onze R&D-afdeling kijkt alweer naar overmorgen.

Innovatie zit niet alleen bij R&D, maar bij iedereen. Aankopers moeten uitkijken naar de nieuwigheden. Ook de verkoper en de men-sen aan de machines moeten nadenken over innovatie. Momenteel investeren we veel in digitalisering, in industrie 4.0 en in het inno-veren van onze productieprocessen. We willen de productie vanop afstand kunnen opvolgen en erop anticiperen. Het is de bedoeling onze machines autonoom en dus minder afhankelijk van de mens te maken.

181

Verticale landbouw is aan het doorbreken en daarvoor heb je technisch textiel nodig. Wij willen de volgende generatie van substraten ontwikkelen, die duurzaam en volledig circulair zijn.Bert Groenendaal — Sioen

5—04

CONSCIOUS FARMING

DE VEEHOUDERIJ KAN MET MINDER ANTIBIOTICA

Helena Brutsaert — CO-OWNER CID LINES

183

CID LINES is een familiebedrijf dat actief is in de landbouw, de voedingsindustrie en de vehicle care. Het bedrijf haalde een omzet van 100 miljoen euro met 300 mensen en heeft zijn eerste acquisitie gedaan in 2018. De producten worden in zo’n 100 landen aan de man gebracht. Aan het hoofd van CID LINES staan Helena Brutsaert, van de tweede generatie, en haar neef Koen, een van de oprichters en de huidige CEO.

184

Geïntegreerd aanbod

Voor onze klanten in de veehouderij en voedingsindustrie zetten we in op verbeterde hygiëne en meer dierenwelzijn. Daarmee helpen we het rendement van de klant te verhogen. Maar we leveren ook steeds meer een geïntegreerd aanbod van diensten en producten.

Omdat we inspelen op datgene waar onze klanten naar zoeken, zijn we allicht onze con-currenten een stap voor. Als we een stal bin-nenkomen, kunnen we een acuut probleem vaststellen en oplossen. We kijken naar de kritieke punten, reinigen en ontsmetten de stal en zorgen ervoor dat er geen nieuwe mogelijke toegangswegen meer zijn voor een besmetting. In sommige markten gaan we zo te werk.

Andere mar k ten , zoa l s het Veren igd Koninkrijk, zijn heel geïntegreerd en dan moeten we een ander verhaal brengen. Klanten vragen ons daar om het gebruik van antibiotica te verlagen. Wij kunnen hen daarin ondersteunen door enerzijds in te zetten op preventie van besmettingen en anderzijds door de immuniteit van het dier te verhogen. Onze sector moet zoeken naar manieren om dieren gezonder te produ-ceren en zodoende het curatieve aspect te minimaliseren.

Hygiëne leidt tot een betere gezondheid die op zijn beurt de sleutel is tot meer rendabi-liteit en duurzaamheid. In de landbouwsector zorgen gezonde dieren voor meer inkom-sten voor de boer. In de voedingsindustrie genereren gezondheid en veiligheid betere bedrijfsvoering in overeenstemming met alle voorschriften.

Training

Wij produceren reinigings- en ontsmettings-producten die dagelijks vanuit Ieper naar de hele wereld worden verscheept. Daarnaast leveren wij in de voedingsindustrie ook dien-sten en apparatuur om onze producten te gebruiken. We hebben beslist om onze unieke kennis en knowhow over te dragen aan onze gebruikers – industriespelers, klanten, dieren-artsen, maar ook onderzoekers zonder kennis van hygiëne.

Vertaald naar ons businessmodel hebben we een deel van onze productexperts omge-vormd tot trainers. Deze investering en herscholing heeft een jaar geduurd. Daardoor kunnen we nu de klanten en andere stake-holders professioneel en efficiënt opleiden. Er zijn een groot aantal praktische trainingen uitgewerkt rond heel specifieke onderwerpen, zoals de uiergezondheid van een koe.

Doordat we voor de landbouwsector en de voedingsindustrie werken, zijn we in staat 360°-inzichten op te bouwen. In een land-bouwbedrijf dat zijn product wil afleveren aan de voedingsindustrie kunnen we mensen wijzen op de aandachtspunten. Door die ken-nisvoorsprong kunnen we anticiperen in beide schakels van de keten.

Vehicle care

Ook ons gamma voor vehicle care levert extra kennis op. Veehouderij noemt zich een ‘industry on wheels’ – er worden ongelooflijk veel dieren en veel voedsel getransporteerd. Bij varkenspest kunnen de trucks voor var-kenstransport een gevaar zijn om de ziekte te verspreiden. Dankzij onze kennis van die problematiek kunnen wij ook onze producten aanleveren bij de truckwash, waar veel trucks bestemd voor veetransport en voeding gerei-nigd en ontsmet worden. Tijdens salesmeetings

185

voor de intensieve veehouderij- en de trans-portsector delen wij onze diepgaande kennis over de hygiëne in de voedingsindustrie.

Biocheck

Professor in epidemiologie Jeroen De Wulf van UGent werkt nauw met ons samen op het thema van antibioticaresistentie. Zo heeft onze samenwerking ervoor gezorgd dat er een automatisch feedbacksysteem met de naam Biocheck is ontstaan. Dat systeem geeft veehouders advies op maat op het vlak van bioveiligheid. Daarnaast treedt hij ook op als spreker op seminaries voor onze klanten in binnen- en buitenland.

Omdat we dat thema nu zo goed begrijpen, kun-nen we ondertussen rond onze producten ook diensten bouwen. Als je het antibioticagebruik wil verminderen, moet je preventief hygiëne toepassen maar moet er ook worden gekeken naar een betere immuniteit van het dier. Zoiets

Klanten vragen ons om het gebruik van

antibiotica te helpen verlagen. Onze sector

moet zoeken naar manieren om dieren

gezonder te produceren. Helena Brutsaert — CID LINES

186

We werken continu samen met de universiteit rond verschillende thema’s. Voor hen is het zeer waardevol dat zij bij ons hun kennis in de praktijk zien functioneren. Helena Brutsaert — CID LINES

187

begint bij de moedermelk en de omgeving van een pasgeboren big, maar gaat tot aan de aandacht voor het rendement van de producent.

We werken continu samen met de universiteit rond verschillende thema’s. Voor hen is het ook zeer waardevol dat wij praktijkvoor-beelden kunnen aanleveren en dat zij bij ons hun kennis in de praktijk zien functioneren. Door ons netwerk open te stellen, ontvangt Biocheck metingen en data uit de hele wereld, zodat er een mondiale benchmark ontstaat . België scoort daarin behoorlijk goed, maar wordt wel nog voorafgegaan door Denemarken en Nederland.

Ook op het vlak van melkveehouderij hebben wij met de UGent een goede samenwerking ontwikkeld. Als chemiebedrijf kun je allerlei preventieve maatregelen aanbieden tegen de uierinfectieziekte voor koeien, mastitis, maar het landbouwbedrijf moet ook een goede melkroutine hebben en de koe en haar omgeving preventief ontsmetten. De kennis van melkroutine en producten, gecombineerd met de data en onderzoeksresultaten van de universiteit, hebben geleid tot de gezamenlijke ontwikkeling van een softwaretool, Keno-M. Die tool geeft automatisch advies over masti-tismanagement aan de melkveehouder.

De klant centraal

Wij hebben onze organisatie naar onze klant gericht. Meer dan een op drie medewerkers maakt deel uit van ons commercieel team. Zelfs experts rond kwaliteitszorg maken er deel van uit. Zij doen de pre-audit als onze klant zich voorbereidt voor een audit door een externe partij. Wij benaderen onze klant met een hele poule van medewerkers die heel verscheiden expertises hebben. Onze voedingsklanten vinden het een echte surplus dat ze binnen ons bedrijf bekwame bio-in-genieurs, chemici en andere experts kunnen vinden voor de juiste oplossing.

CONSCIOUS FARMING

5—04

EEN UNIEK STAALTJE VAN CIRCULAIRE ECONOMIE

Johan Vlaemynck — CO-OWNER TOMATO MASTERS

Stijn Van Hoestenberghe — FOUNDER AQUA4C

189

Tomato Masters werd meer dan vijftig jaar geleden opgericht door een landbouwersfamilie. De tweede generatie bouwde het bedrijf uit tot een gespecialiseerd tuinbouwbedrijf, gericht op één enkele teelt: de trostomaat.

Op dezelfde site als Tomato Masters kweekt Stijn Van Hoestenberghe met zijn start-up Aqua4C ongeveer 20.000 omegabaarzen per maand. De omegabaars is de enige vegetarische vis op de markt.

Aan de hand van een intensieve samenwerking hebben Aqua4C en Tomato Masters gezorgd voor een uniek staaltje van circulaire economie, waarbij geen druppel water meer verloren gaat.

190

Wat hebben vis- en tomatenkweek met

elkaar te maken?

Johan Vlaemynck — Tomato MastersWe hebben gekozen voor de trostomaat, omdat die kwalitatief beter is dan de losse tomaat. We hebben een bepaald ras gese-lecteerd op basis van zijn smaak, en niet op basis van de hoogste productiviteit, omdat we ervan uit gaan dat we daarvoor een betere prijs krijgen. De Belgische consument blijkt gelukkig bereid te betalen voor kwaliteit.

De tomaat is nog altijd de populairste groente. Belgen eten jaarlijks 6,3 kilo tomaten per inwoner. Maar mochten we erin slagen de Belg meer groenten te laten eten, dan kun-nen we die Belgische consumptie zeker nog een stuk opkrikken. In Griekenland wordt er bijvoorbeeld gemiddeld 50 kilogram tomaten per inwoner geconsumeerd.

Momenteel produceren we op jaarbasis 8.500 ton. Met de uitbreiding naar een tweede site verhoogt dat vanaf 2019 met ongeveer 5.400 ton. Daarmee vertegenwoordigen we een zesde van de Belgische consumptie.

Stijn Van Hoestenberghe — Aqua4CMet een verkoop van maandelijks 5 à 6 ton omegabaars en het vooruitzicht op een verdubbeling in de loop van 2019, holt de productie de verkoop achterna. Dat was de voorbije drie jaar nog helemaal anders. Zoals meestal in een start-up hadden we het tempo in het begin hoger ingeschat.

We hebben onderweg heel wat hindernissen moeten overwinnen. Zo waren vergunningen een heikel punt, omdat we gevestigd zijn op een site die voorzien is voor glastuinbouw. Mensen begrepen in het begin niet wat vis-kweek en tomatenkweek met elkaar te maken hebben. We hebben de overheid kunnen overtuigen met het argument dat we niet

zo veel afvalwater hadden en we dat konden hergebruiken voor de glastuinbouw.

Bij aanvang was onze waterbehandeling nog onafhankelijk, maar we namen wel elektri-citeit af van Tomato Masters, omdat dat een relatief eenvoudige koppeling was. Gelukkig is de wetgeving daarin veranderd, want zelfs B2B elektriciteit leveren was aanvankelijk niet mogelijk.

Na het proefdraaien van onze eerste kweek hadden we een cleantech-project opge-start met de buren van Tomato Masters om gedurende twee jaar alle mogelijke metingen te doen van de waterparameters en een aantal voederproeven. Het besluit was dat een koppeling van het water perfect mogelijk was. Vanaf dan zijn we aan de slag gegaan. Zo konden we in oktober 2018 de opening vieren van nieuwe serres en een nieuw waterbassin.

Water afkoppelen is een groter risico dan elektriciteit en warmte. Onze vissen brengen niet voldoende stikstof in het water om de tomaten van meststof te voorzien, dus daarom wordt er wel nog organische meststof toegevoegd. De afvalstoffen van de vis bevat-ten stikstof en fosfor, die als meststof fun-geren voor de tomatenplant. Dat is een heel eenvoudig biologisch proces. Momenteel staat Aqua4C in voor maximaal twintig procent van het water in de tomatenkweek en zorgt het voor een reductie van twintig procent aan meststoffen.

Duurzame elektriciteitsproductie

Johan Vlaemynck — Tomato MastersWe lozen nu bijna geen water meer in de beek en de omegabaars heeft gratis water ter beschikking. Er is ook energiewinst doordat het water gemiddeld ietsje warmer is. Wij gebruiken kleine warmtekrachtkoppelings-motoren (WKK) met een iets lager elektrisch

191

Mensen begrepen in het begin niet wat viskweek

en tomatenteelt met elkaar te maken hebben.

Stijn Van Hoestenberghe — Aqua4C

192

Persoonlijk ben ik altijd getriggerd geweest om na te denken over hoe het beter kan. Dat zit in ons DNA.Johan Vlaemynck — Tomato Masters

193

rendement dan andere WKK-motoren bij andere producenten. De rookgassen wor-den afgekoeld en gezuiverd en vervolgens integraal in de serre geblazen. De twaalf procent zuivere CO2 daarin wordt gebruikt als bladmeststof die de plant kan omzetten in zuurstof. Dat resulteert in een sneller groei-ende plant en in meer productie per vierkante meter.

Tomaten in kassen teel je op substraat en niet in de grond. Die substraten van steenwol of een andere mengeling zitten in gesloten plas-tic zakken en worden gevoed met druppel-bevloeiing. Er wordt ook een dosis meststof toegevoegd. Wekelijks maakt het lab analyses van dat proces en weten we welke voedings-stof de plant te veel of te weinig heeft. De sensoren om de watergift en voeding te analyseren en bij te sturen zijn aanwezig en er zijn in onze sector nog veel mogelijkheden om een hogere opbrengst te bereiken.

Waarom veranderen?

Johan Vlaemynck — Tomato MastersPersoonlijk ben ik altijd getriggerd geweest om na te denken over hoe het beter kan. Dat zit in ons DNA. Er wordt al dertig jaar op steenwol gekweekt, maar tien jaar geleden leerden we een opstelling kennen waar het substraat bestond uit een organisch mengsel van kokosvezel en veengrond. Daarmee kunnen we de smaak benaderen van op grond gekweekte tomaten, en dus van lekkerdere tomaten. Innovatie zit in ons DNA.

Stijn Van Hoestenberghe — Aqua4COp onze huidige site hebben we geen uitbrei-dingsplannen. Ons concept is om pootvissen te produceren die we aan andere boeren ver-kopen en die hen de gelegenheid geven om op hun beurt eigen vis te kweken, ondersteund door onze kennis rond productie, marketing en verkoop. We leren in deze fase nog volop hoe je vis kweekt in aquacultuur.

194

195

Voor de bouw van het bedrijf hebben wij een eenmalige subsidie ontvangen, maar de productie en de vermarkting financieren we zelf. Mijn investeerders en ikzelf hebben per-soonlijk kapitaal bijgedragen om te investeren in onderzoek. Investeren in innovatie maakt onze werking nu wel duurder, maar op termijn moet het bijdragen tot een product dat kwali-teitsvoller, duurzamer én goedkoper is.

Zelf het voortouw nemen

Stijn Van Hoestenberghe — Aqua4CUit ons restwater moeten we de nitraten niet wegfilteren, want de tomaten hebben dat nodig. Twintig procent besparen op kunstmeststoffen is weinig, maar alle kleine beetjes helpen. Duurder wordende meststof-fen worden op termijn wel degelijk een veel grotere kostenpost. Ons gaat het er om dat alle grondstoffen volledig gebruikt worden en niet voor de helft weggegooid worden. Grondstoffen raken op, vooral daarom moe-ten we recycleren.

De consument laat zich nog vaak leiden door kost en comfort en er is ook veel dat hij gewoonweg niet weet. De producent is de vakidioot die tot in detail weet hoe alles in elkaar zit en daarom moet je als producent wel het voortouw nemen bij innovatie.

CONSCIOUS FARMING

Er is al heel wat inkt gevloeid over de grote hoeveelheden biomassa die zouden verloren gaan in de agrovoedingsketen. Let wel, een groot deel van die biomassa vliegt niet zonder meer de vuilbak in, maar wordt via diverse kanalen gevaloriseerd, zoals bijvoorbeeld naar de veevoeding of als bodembemesting en -verbeteraar. Ook de landbouwer is zich heel erg bewust van het feit dat we de voedselver-liezen moeten beperken en wil zijn producten zo goed mogelijk en zo volledig mogelijk valo-riseren. Sowieso moeten we er naar streven om zoveel mogelijk biomassa in de voedselke-ten te houden en ervoor zorgen dat wat het land produceert ook effectief op het bord van de mensen terecht komt. Daar wordt onder andere in de Food Pilot heel wat onderzoek naar gedaan. Niet alle biomassa kan echter zonder meer opgegeten worden. Vermoedelijk staan er weinig mensen te springen om bij-voorbeeld de bladeren van bloemkolen, die op het land achterblijven, op te eten. Anderzijds kunnen deze bladeren misschien wel gebruikt worden in andere sectoren, zoals bijvoorbeeld in de chemische sector. Over het muurtje kijken, naar andere sectoren en samenwerken met hen, om alle biomassa optimaal te benut-ten en verwaarden, dat is ons streefdoel.

Wil je als bedrijf of landbouwer aan de slag gaan met de nevenstromen van uw bedrijf en bekijken hoe u nog meer uit de beschikbare biomassa kan halen, dan kan u steeds terecht bij de mensen van de Food Pilot voor een verkennend gesprek. Misschien liggen er een pak mogelijkheden op u te wachten!

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

197

Duurzame ontwikkeling is een uitdaging voor de hele keten. Gebrek aan communicatie tussen de verschillende betrokkenen binnen de Waalse agrovoedingsketen is vaak een belemmering om tot de meest doeltreffende oplossing te komen. Het succes van een steeds duurzamere landbouw zal afhangen van samenwerking tussen kenniscentra en de landbouwer en van het gebruik van opko-mende innovatieve oplossingen en producten.

D’Avenir is een initiatief van het hele Waalse agrovoedingssysteem dat werd gelanceerd in 2014 en gecoördineerd wordt door Wagralim. Het wil een gemeenschappelijke duurzaamheids-strategie ontwikkelen en concrete initiatieven en uitwisselingen van ervaringen aanmoedigen.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

SMART FARMING

199199

De landbouw heeft eeuwenlang dezelfde middelen gebruikt om grond te bewerken, maar in de twintigste eeuw is het rendement sterk verhoogd dankzij de mechanisatie. Dit was landbouw 2.0.

Tegenwoordig zijn innovatieve tendensen als precisielandbouw en big data niet meer alleen gericht op een verhoogd rendement, maar moeten die nieuwe technologieën afgestemd worden op de ecologische en biologische werking van natuur en bodem en bijdragen tot minder kunstmest en pesticidegebruik.

In dit hoofdstuk tonen ondernemers en innovatoren hoe slimme technologie kan bijdragen tot efficiëntere landbouw, gezonde landbouwproducten en het behalen van de klimaat- en milieudoelstellingen.

SMART FARMING

6—01

CONNECTIVITEIT IS HET SLEUTELBEGRIP

Jürgen Vangeyte— DIRECTEUR AGROFOOD TECHNOLOGY, ILVO

201

Twee à drie generaties geleden werd de landbouw nog zeer handmatig beoefend. Mankracht was de beperkende factor. Samen met de industriële revolutie is met landbouw 2.0 de landbouw sterk gaan inzetten op mechanisatie wat zorgde voor schaalvergroting van het landbouwbedrijf. Intussen is precisielandbouw (landbouw 3.0) ingeburgerd en is de daaropvolgende transitie, landbouw 4.0, van start gegaan.

202

Landbouw 4.0

Landbouw 3.0 – of precisielandbouw – maakt gebruik van gps-systemen en sensoren op landbouwmachines. De boer voert de juiste actie uit op de juiste plaats en het juiste moment, op een zo klein mogelijke schaal. Dat leidt tot een hogere opbrengst met minder inputs.

Landbouw 4.0 is datagedreven landbouw die connectiviteit en grote hoeveelheden data combineert met slimme algoritmes. Geconnecteerde oplossingen en datasharing zijn essentieel om te kunnen innoveren in de landbouw.

203

Opletten voor buzzwoorden

Internet of Things (IoT) is momenteel dé gamechanger. Connectiviteit is de allerbelang-rijkste uitdaging in de sector. Veelomvattende begrippen, zoals IoT, big data en blockchain passeren vandaag de revue.

Bij landbouw 4.0 komen de fysieke, digitale en biologische wereld samen. Door slimme algo-ritmes te integreren in fysieke componenten en die te connecteren, ontstaat er een net-werk van objecten als sensoren, actuatoren, camera’s, robots en drones. Daardoor zal de geautomatiseerde opvolging en het beheer van de agrovoedingsketen een ongezien niveau bereiken.

Volgens sommigen is blockchain een won-dermiddel dat zowat alle wereldproblemen kan oplossen. Ondernemers zeggen soms dat ze blockchain moeten introduceren, omdat hun concurrent die technologie ook toepast. Velen weten echter niet wat het juist inhoudt. Wanneer een beslissingsboom gebruikt wordt, blijkt dat het merendeel van de projecten geen nood heeft aan een blockchainoplossing. Uit onderzoek van de Wageningen Universiteit over blockchain in de landbouw en de voeding blijkt dat andere technologieën vaak dezelfde oplossing kunnen aanreiken.

Data en waarde delen

Met een eigen structuur voor data-uitwisse-ling in Vlaanderen, de datahub4agrofood, wil ILVO de focus leggen op data-uitwisseling en connectiviteit binnen de hele agrovoedings-keten. Data delen is bij uitstek een verhaal van veld tot vork. Ons streefdoel is de realisatie van een betrouwbaar en duurzaam gegevens-uitwisselingsplatform. Wil je als ontwikkelaar een nieuwe applicatie creëren en vermarkten, dan hoef je niet meer alle spelers apart aan te spreken, want de datahub zal de nodige connecties al gecreëerd hebben.

Om meerwaarde te creëren voor de land-bouwer moeten de gebruikers van die hub natuurlijk toepassingen bouwen die landbou-wers zelf kunnen gebruiken. Vandaag gaat het nog al te vaak andersom: er wordt heel veel reclame gemaakt rond de eindeloze mogelijk-heden van data sharing, maar je raakt wel in de knoei met praktische toepassingen. Daarom gebruiken wij in onze demo’s een digitale audit die boeren effectief helpt met administratieve vereenvoudiging. Als er een auditor langskomt of als je aan de normen uit een lastenboek moet voldoen, moet je niet allerlei paperassen bij elkaar zoeken, maar heb je een handig digitaal overzicht op je scherm.

Data verzamelen moet ook voordeel opleve-ren voor de boeren zelf en dat is momenteel niet altijd het geval. Aan landbouwers wordt wel gevraagd om te investeren in technologie om data te verzamelen, maar velen onder-vinden dat andere partijen in de keten er hun voordeel uit halen. Daarom is het vaak moeilijk hen te overtuigen. Onze datahub wil de boeren zelf aan het stuur van hun data zetten om vertrouwen te creëren. Als de landbouwer via onze datahub zijn data deelt, dan heeft hij een duidelijk beeld wat ermee gebeurt, wie er gebruik van maakt, hoe er meerwaarde wordt gecreëerd en ook wat hij er zelf voor terug-krijgt. Op basis daarvan beslist hij zelf welke data hij beschikbaar stelt.

ILVO zal de Europese gedragscode over gegevensuitwisseling, opgesteld in overleg met landbouworganisaties, integreren in de datahub.

Underpromise & overdeliver

Het is niet evident om uit technologische investeringen op een duurzame manier een return te halen. Veel technologische innova-ties en disruptieve businesmodellen zijn geen lang leven beschoren. Het succes hangt vaak af van het beoogde doel.

204

Zo zijn er bijvoorbeeld start-ups die met hyperspectrale camera’s werken. Door het licht in honderd ‘pakketjes’ met bandbreedtes van enkele nanometers te splitsen, kan je met deze camera’s dingen zien die met het blote oog onzichtbaar zijn. Zo’n toptechnologie heb je niet nodig om boven een Braziliaans veld met 2.000 hectare suikerriet een gat van twee hectare zonder teelt te detecteren. Wil je echter voor een Vlaamse boer vroegtijdig vaststellen welke planten ziektes vertonen, dan moeten je technologie en je dataverwer-king perfect op punt staan in alle omstandig-heden. Daar werken we momenteel nog aan in samenwerking met IMEC en met behulp van artificiële intelligentie.

Toch zetten bedrijven in hun communicatie graag ophefmakende technologieën in de kijker, terwijl ondertussen eenvoudigere toepassingen voor het merendeel van hun inkomsten zorgen. Maar ons devies is omge-keerd: ‘underpromise and overdeliver’. Anders verlies je het vertrouwen van de boer.

Drones

De algemene perceptie is dat er volop drones aan de slag zijn boven landbouwakkers, maar de praktijk is anders. Om goed met drones te werken, zetten wij altijd twee mensen in: een piloot en een spotter, beiden correct opgeleid. Maar zolang je een drone niet volledig auto-noom kan laten vliegen, is hij niet rendabel.

Drones zorgen ook nog voor heel wat prak-tische problemen. Wind is nog meer dan bij de conventionele spuitmachine een vijand van de drone, die ingezet wordt voor het besproeien van teelten met gewasbescher-mingsmiddelen. Daardoor zullen spuitdrones de klassieke spuitmachines niet zomaar vervangen. ILVO werkt met driftreducerende technieken om ziektes vroegtijdig te bestrij-den of uitbreiding van plagen te voorkomen door gewasbeschermingsmiddelen zo precies

en minimaal mogelijk te spuiten. De wind kan zo weinig of geen invloed uitoefenen. Een drone daarentegen spuit altijd van een zekere hoogte, waardoor hij aan precisie en efficiëntie inboet.

De nieuwe boer

‘Everybody is doing smart farming, except the farmers.’ Het klinkt overdreven, maar er zit wel een grond van waarheid in. De praktijk van smart farming valt tot nu toe nog tegen, vooral omdat de boeren niet overtuigd zijn van de rendabiliteit van de investering. Toch zal er een nieuwe soort landbouw ontstaan, al staat dat proces vandaag nog in zijn beginfase. Een Vlaamse boer zal in de toekomst meer tijd achter zijn computerscherm doorbrengen.

De boer wil weten wat hij moet doen met zijn massa aan data. Moet hij meer of minder bemesten? Moet hij dichter bij elkaar zaaien of net niet? Moet hij meer of minder irrigeren? De data moeten slim geïnterpreteerd en per-fect geïntegreerd worden met andere rele-vante en historische gegevens. Een handig, modulair en open farm managementsysteem moet de boer ondersteunen in zijn bedrijfs-management. Zo biedt de technologie een echt kostenvoordeel.

Misschien nog belangrijker is dat de slimme boer zwart op wit kan bewijzen welke enorme inspanningen hij levert om duurzaam te werk te gaan. Als tegenprestatie heeft hij recht op een ‘license to produce’.

Samenwerken

Ook al blijft stielkennis belangrijk, IoT en smart farming zijn de toekomst. Als machines met elkaar kunnen communiceren en data verzamelen, dan kunnen we de volgende stap zetten naar slimme en geconnecteerde machines. Die stap naar automatisering is

205

nodig opdat de nieuwe generatie boeren zijn tijd efficiënter kan besteden.

We moeten veel meer samenwerken en gege-vens uitwisselen, al ligt dat in de landbouw moeilijk. De data zitten namelijk verspreid bij veel actoren: landbouwers, kmo’s, toeleve-ranciers, grote machinefabrikanten, onder-zoeksinstellingen en overheden. Als je sector opgebouwd is uit geïntegreerde bedrijven, kan informatie veel sneller uitgewisseld worden.

Smart Agri Hubs

Je hebt in de landbouw een platform nodig dat alle actoren samenbrengt. In Smart Agri Hubs, een Europees project in het kader van Horizon 2020, zullen ongeveer 260 innova-tiehubs een netwerk vormen.

Dat project stimuleert innovatie door zoveel mogelijk cases neer te zetten die de cyclus van minimal viable products (MVP) doorlopen. Je test je MVP uit bij een heel kleine populatie eindgebruikers, en op basis van hun feedback ontwikkel je een verbeterde versie om finaal op te schalen naar een volwaardig marktpro-duct, met een sluitend businessmodel. Op termijn worden zo meer dan twee miljoen landbouwbedrijven in Europa bij de digitalise-ring betrokken.

De algemene perceptie is dat er volop drones aan de slag zijn boven landbouwakkers, maar de praktijk is anders. Jürgen Vangeyte — ILVO

SMART FARMING

6—02

INTELLIGENTE HARDWARE IN DE LANDBOUW

Tom Coen — FOUNDER EN CEO OCTINION

207

Aardbeien plukken met een robot is geen sciencefiction meer. Dat bewijst Octinion, een innovatief R&D-bedrijf gespecialiseerd in mechatronische productontwikkeling en voornamelijk actief in de landbouw en voedingsindustrie. Octinion heeft de ambitie om wereldleider te zijn op het vlak van landbouwrobotica. Het bedrijf heeft vestigingen in Haasrode en Roeselare en haalt zijn inkomsten voornamelijk uit vernieuwende projecten bij industriële klanten die actief zijn in landbouw en voeding en staat met zijn unieke hardware klaar om de markt te veroveren.

208

209

Octinion werd opgericht in 2009 nadat ik een doctoraat behaalde in de ingenieurswe-tenschappen. Tijdens mijn doctoraat werkte ik op de faculteit bio-ingenieurswetenschap-pen aan de automatisatie van landbouwma-chines en geraakte ik geïntrigeerd door de landbouwwereld. Ik zag dat de grootste tech-nologiekloof zich bevond in de tuinbouw en dat de meeste winst te rapen viel in de pluk. Zo vertegenwoordigt de plukkost ongeveer dertig procent van de productiekost voor aardbeien.

We hebben met Octinion een plukrobot ontwikkeld voor lokale producten met een lang oogstseizoen. In die categorie vallen onder andere tomaten en paprika’s, maar wij hebben ons gericht op de meest fragiele vruchten, namelijk aardbeien. Die zijn het moeilijkst te plukken. Als je aardbeien kan plukken, vormen de andere producten geen probleem meer. Kunnen we het niet, dan lukt het bij de andere misschien toch. Onderschat het potentieel van de aardbeienmarkt niet. Die is pakweg tien miljard groot, met een geschatte arbeidskost van meer dan drie miljard. Wereldwijd wordt het daarentegen almaar moeilijker om werkkrachten in te schakelen om de belastende handarbeid te verrichten.

Aardbeiplukrobot

Met f inanciële steun van VLAIO (Vlaams Agentschap Innoveren en Ondernemen) zijn we in 2014 gestart met onze ontwikkeling. Twee jaar later stelden we een eerste pro-totype voor dat een aardbei kon plukken in twaalf seconden, wat nog heel traag was. De robot Rubion die nu op de markt komt, ove-rigens de eerste commerciële robot in zijn soort wereldwijd, doet het zeven seconden sneller. Bovendien hebben we een systeem geïntegreerd dat op beide zijden van de rij afwisselend kan plukken.

210

Onze robot kan autonoom door de aardbeien navigeren, de rijpe vruchten detecteren, ze zonder beschadiging plukken en ze meteen sorteren in de finale verpakking. De voor-delen voor de sector zijn legio. We lossen hiermee niet alleen het arbeidsprobleem op – want nu kan er geplukt worden wanneer de vruchten rijp zijn, in plaats van wanneer er arbeidskrachten voorhanden zijn – maar er kan ook geplukt worden volgens de noden van de markt én men kan de oogst voorspellen. Ook de consument heeft er baat bij, want die gaat versere en kwaliteitsvollere aardbeien kunnen kopen.

Door onze plukrobot helemaal van nul te ontwikkelen, zijn we erin geslaagd om het

product economisch rendabel te maken. Elke teler kan bediend worden, zolang die een verhoogd teeltsysteem heeft. Daarnaast hebben we de afgelopen jaren nauw samen-gewerkt met telers, proefcentra en verede-laars. Teeltsystemen en -variëteiten zullen zich in de toekomst aanpassen aan wat voor een robot ideaal is.

Slimme hardware

Door ons specifiek DNA – wij draaien op kennis, niet op geld – zijn we qua technologie wereldtop in plukrobots. Octinion bouwt alles inhouse: mechanica, elektronica en software. Strategische keuzes zijn belangrijk.

211

We moeten van in het begin de juiste conceptuele beslissingen nemen omdat we hardware maken.

Octinion onderscheidt z ich van andere bedr i jven doordat het nieuwe markten ontgint. We hebben met andere woorden de Blue Ocean Strategy toegepast. We doen waar anderen schrik voor hebben, namelijk hardware bouwen. Wat mij betreft zit de slimheid van een product zelfs meer in de hardware dan in de software, aangezien die de productiekost en voor een groot deel de robuustheid bepaalt. Al zien we het wel als een ‘en-en’-verhaal.

Maakbedrijf

De focus bij Octinion ligt in de eerste plaats op creatie. We willen onze expertise valide-ren door componenten te creëren die we in producten van klanten kunnen integreren. Octinion is ook een maakbedrijf. We hebben de laatste jaren sterk geïnvesteerd in de oplevering, opvolging en ondersteuning van onze producten.

We gaan zelf produceren in België. De nabijheid van R&D bij de productie is cruciaal. Natuurlijk kijken we ook naar de beste opties inzake waar en hoe produceren in functie van aantallen en moeilijkheidsgraad. Nederland en het Verenigd Koninkrijk zijn belangrijke markten, net als de VS. We overwegen dus zeker om ook daar te gaan assembleren.

Het plan is om de komende jaren plukrobots voor andere gewassen op de markt te bren-gen. Daarnaast diversifieert Octinion ook in andere activiteiten, op voorwaarde dat er een band is met agro of voeding. Zo zijn we onder meer bezig met geavanceerde meet-systemen in de voedingsindustrie en hebben we nog een assortiment andere producten voor de aardbeiteelt.

Geen one-trick pony

We zijn geen one-trick pony, maar willen winst boeken op lange termijn. We willen dat onze omzet gediversif ieerd blijft over verschillende activiteiten, en daardoor ook stabieler is . We werken veeleer als een familiale kmo dan als een bedrijf dat voor zijn groei afhankelijk is van business angels of durfkapitaal.

Winsten of marges uit commerciële pro-jecten worden systematisch gebruikt om opnieuw te investeren in het bedrijf. Door zelf onze ontwikkeling te financieren, zonder de bemoeienis van investeerders, kunnen we veel gedurfdere keuzes maken. Dat garan-deert onze langetermijngroei en rentabiliteit.

Onze robot kan autonoom door de

aardbeien navigeren, de rijpe vruchten detecteren,

ze zonder beschadiging plukken en ze meteen

sorteren in de finale verpakking.

Tom Coen — Octinion

De voerrobot beweegt zich autonoom over de boerderijsite om het voer in de juiste ratio’s op te halen, de voercombinatie samen te stellen en te verdelen afhankelijk van de behoefte.Cindy Rabaey — La Cense du Mayeur

213

Ondanks de crisis die de melksector in 2009 trof, beslisten we net dan om een boer-derijwinkel te openen waar we zowel onze eigen landbouwproducten als producten van andere bedrijven aanbieden. Het succes van ‘La Cense du Mayeur’ vormde al snel een aanzienlijke extra werklast . Bijgevolg namen we de beslissing te investeren in een melkrobot die ons zou toelaten meer tijd bij onze klanten door te brengen.

Aangemoedigd door de positieve ervaringen, schaften we ons vervolgens een voerrobot aan. Een aanzienlijke investering, maar die leverde gelukkig ook enorme voordelen op. De melkrobot liet de koeien toe zich dag en nacht naar eigen goeddunken te laten melken. Hij liet ook toe om in real t ime de gezondheid van de koeien te meten, aangezien de robots een hele set van data opleveren.

De voerrobot is bij de meeste kleinschalige landbouwers een stuk minder ingeburgerd. Hij dient aan ieder dier uit de veestapel op maat voer toe en houdt daarbij rekening met specifieke behoeften. Op elk tijdstip kan vers voer aangereikt worden. De robot beweegt zich autonoom over de boerderijsite om het voer in de juiste ratio’s op te halen, de

voercombinatie samen te stellen en te verde-len afhankelijk van de behoefte. De installatie van deze robots helpt landbouwers efficiënter te werken.

De robot heeft ons de mogelijkheid gegeven om ons te concentreren op de echte waarden van onze stiel: het dierenwelzijn, de opwaar-dering van onze productie, het contact met de consument en de balans tussen werk en privé.

VOERROBOT IN EEN FAMILIAAL LANDBOUWBEDRIJF

— CINDY RABAEY, LA CENSE DU MAYEUR

SMART FARMING

6—03

VERTICALE LANDBOUW BREEKT DOOR

Maarten Vandecruys — CO-FOUNDER & CEO, URBAN CROP SOLUTIONS

215

Zaaien, kweken en oogsten in verticale landbouw – daar weet Maarten Vandecruys ondertussen alles van. Toen hij in 2014 Urban Crop Solutions opstartte, was er nog geen kennis van verticale landbouw. Ondertussen is iedereen het erover eens dat verticale landbouw aan de vooravond van de grote doorbraak staat. Urban Crop Solutions wil graag als technologiespeler de wereldwijde referentie worden voor de ontwikkeling van totaaloplossingen.

216

Pionieren

Zeventig procent van de wereldbevolking leeft nu al in verstedelijkte gebieden. Wereldwijd is tachtig procent van de beschikbare grond reeds door landbouw in beslag genomen. De globalisering is ondertussen zeer ver doorgedreven. Niet alleen heeft het gekoelde transport, dat daarvoor noodzakelijk is, een enorme impact op de planeet, de verliezen in de waardeketen hebben daarenboven een hoge extra kost.

Het eerste zaadje van Urban Crop Solutions ontkiemde in 2012. Ons eerste plan was om aan stadslandbouw te doen met serres op daken. Dat bleek niet de beoogde impact te hebben, en was bovendien ook financieel onhaalbaar. Toen ik me echter begon te ver-diepen in de groeimogelijkheden van ledver-lichting, kon ik het eerste idee vertalen naar een veel schaalbaardere oplossing.

Ledverlichting is efficiënter, beter en kan dich-ter bij de planten geplaatst worden. Bovendien kan je verschillende lagen boven elkaar plaat-sen en bijgevolg je proces in vierkante meters dupliceren. In plaats van daken kunnen zo ook leegstaande ruimtes, magazijnen of kelders als locaties gebruikt worden.

Ons eerste gewas was een krop sla. Al doende leerden we dat die plant specifieke noden had naargelang de verschillende groeifasen. België bleek geen rendabele markt voor sla, maar in de Verenigde Staten en Japan waren de prijzen voor sla tienmaal hoger en waren de kroppen bovendien veel kleiner. Op het moment dat we de eerste eetbare krop sla in onze proefopstelling geteeld hadden, hebben we beslist het bedrijf op te richten. Urban Crop Solutions heeft gekozen om zelf tech-nologieprovider te worden. Het biedt voor ons immers veel meer opportuniteiten als we verticale landbouwsystemen in de markt zetten in plaats van een speler te worden die gewassen verkoopt.

217

218

Technologie plus biologie

Ons doel is om de waardeketens wereldwijd te verkorten met verticale binnenlandbouw. Uit de ervaring met slateelt leerden we dat ons model staat of valt met plantenkennis. Daarom hebben we niet alleen op technologie maar ook op biologisch onderzoek ingezet. Onze toekomstige gebruiker is wellicht niet de boer van vandaag, maar de distributeur, de retailer, de restaurateur, en zelfs het farmaceutische bedrijf. Voor hen kunnen wij biologische ken-nis leveren als een belangrijke meerwaarde, samen met een financieel model.

De toekomst van de landbouw bestaat uit volledig geautomatiseerde systemen, van zaad tot oogst en in een aantal gevallen zelfs tot verpakking. Daarmee kan onze klant bedrijfszekerheid verwerven, een argument dat zwaarder doorweegt dan arbeidskosten.

De eerste volledig geautomatiseerde plan-tenfabriek werd in februari 2016 op onze site in Waregem geopend. De markt reageerde nieuwsgierig, maar afwachtend. Als jong bedrijf met behoorlijk veel investeringskos-ten moesten we de markt masseren in de richting van onze oplossing. Daarom hebben we ons opnieuw aangepast en een haalbare oplossing voor de markt gecreëerd, namelijk een kleinschaliger systeem in de vorm van een gemakkelijk transporteerbare container die we naar de hele wereld verschepen. Het bleek de goede aanpak. Drie jaar verder zijn er 26 systemen operationeel en zijn we actief in 21 landen, van Australië tot Canada.

Tijdens het teeltproces willen we geen pesti-cides gebruiken. Aangezien we in een gesloten circuit werken, verbruiken we twintig keer minder water dan de traditionele landbouw. Omdat we optimale condities creëren voor een plant, is er anderzijds minstens 3 à 5 keer meer productie per vierkante meter in verge-lijking met teelt in een open veld. We scoren ook beter in vergelijking met serres. Terwijl

groenten kweken in serres eerder reactief blijft, zijn wij proactief omdat wij de behan-deling van een plant volledig zelf bepalen. We leggen in data vast hoe ons proces de smaak en de houdbaarheid van de plant beïnvloedt. Momenteel verbeteren we nog het elektrici-teitsverbruik van ons systeem. Tegenover ons hoger stroomverbruik staat dat wij nooit extra moeten verwarmen in de winter.

Hogere voedingswaarde

Planten die met onze systemen geteeld wor-den, hebben een hogere voedingswaarde dan andere planten. Technisch gesproken kunnen we heel veel gewassen telen via onze systemen, maar er zijn grote verschillen in rendabiliteit.

In onze database bevinden zich nu meer dan 200 planten, gaande van sla en kruiden over radijzen en tomaten tot tarwe. Bladgewassen, zoals sla, microgroenten en heel wat kruiden worden het meest door onze klanten geteeld. In 2018 hebben we voor het eerst geëxperi-menteerd met tarwe, waarbij we de opbrengst vertienvoudigden.

Ons systeem wordt vaak aangewend door klanten voor R&D-doelstellingen. Zo is de KU Leuven klant voor de kweek van jonge bananenplanten tot een hoogte van een halve meter, en de biologische afdeling van de Universiteit van Luik in Gembloux voor onderzoek naar farmaceutische gewassen.

Verticale landbouw is niet langer the new kid on the block. Vandaag schuift de markt verder op naar bedrijven in de verwerking van nutroceuti-cals of functionele voeding. Ook meer en meer grote zaadbedrijven komen bij ons over de vloer.

Singapore

We begonnen als pioniers in de verticale teelt, maar ondertussen zijn er wereldwijd steeds

219

meer spelers. De groei van verticale landbouw versnelt en dat zal nog verder toenemen. Er is nog enige drempelvrees bij investeerders en retailers om als eerste een grootschalig pro-ject te lanceren. De opslag van hernieuwbare energie zal onze sector een enorme boost geven. In regio’s waar de combinatie van ener-giekosten en verkoopsprijs van de geteelde producten optimaal is, boeken we nu al meer succes.

In een land als Singapore zijn alle omstan-digheden gunstig voor succesvolle verticale landbouw. Er is onder meer een sterke financiële ondersteuning door de overheid, waardoor de business er ongelooflijk floreert. Veel bedrijven bouwen er een eigen verticale boerderij en beschikken daarmee over eigen intellectuele eigendom, meestal om eigen gewassen te produceren en verdelen.

Samenwerkingsclusters

Ons motto blijft: schoenmaker, blijf bij uw leest. Urban Crop Solutions is technologie-leverancier met als extra troef biologische kennis. Op die terreinen willen we onze voor sprong behouden en u i tbouwen , onder meer met een volledig automatische softwarebesturing. We spenderen twintig procent van onze R&D-tijd aan voorspelling, machinebesturing en artificiële intelligentie. Daardoor zijn we te weten gekomen dat de biologische cyclus van een bepaalde plant niet 24 maar 16 uur bedroeg. Verticale land-bouw heeft zijn kostprijs, maar de payback is gigantisch.

Om de nodige innovatie grondig door te voeren pleit ik voor samenwerkingsclusters doorheen de volledige toeleveringsketen. Vandaag is het nog ieder voor zich en dat moeten we overstijgen. Open innovatie zal meer en sneller impact creëren.

Onze toekomstige gebruiker is wellicht niet de boer van vandaag, maar de distributeur, de retailer, de restaurateur, en zelfs het farmaceutisch bedrijf. Maarten Vandecruys — Urban Crop Solutions

220

221

Verticale landbouw is niet langer the new kid on the block. Ondertussen zijn er wereldwijd steeds meer spelers.Maarten Vandecruys — Urban Crop Solutions

SMART FARMING

6—04

SLIM EN EFFICIËNT MET PLUIMVEE

Kristof Mertens — MEDEOPRICHTER EN CEO EVONIK PORPHYRIO

223

Evonik Porphyrio werd in 2013 opgericht als spin-off van de KU Leuven en heeft als doel de productie van dierlijke eiwitten – in de eerste plaats van pluimvee – beter op te volgen en te organiseren. Daarvoor ontwikkelde Porphyrio een slimme, gebruiksvriendelijke managementtool.

224

Wat was er eerst, de kip of het ei? Dat is voer voor discussie. Maar verder is de keten zeer duidelijk te omschrijven.

Er bestaan gespecialiseerde pluimveefok-kerijen die zorgen voor de genetica en de selectie van de kippenrassen en die vermeer-deringsbedrijven – moederdierbedrijven – beleveren. Zowel de fokkerijen als de ver-meerderingsbedrijven zijn voorschakels in de pluimveeketen. De vermeerderingsbedrijven zijn actief in de productie van broedeieren waarmee ze de broeierijen bevoorraden en waaruit vleeskippen of legkippen voortkomen.

In de leghennenketen worden de geboren ‘eendagskuikentjes’ overgebracht naar een opfokbedrijf waar ze gedurende 17 weken verblijven en opgroeien tot opfokpoeljen.

Deze opfokpoeljen verhuizen vervolgens naar de legpluimveehouderijen waar de hennen vanaf een leeftijd van week 21 beginnen met de leg van eieren bestemd voor consumptie. Iedere kip legt ongeveer 320 eieren gedu-rende een periode van 14 tot 15 maanden.

De eendagskuikens van vleesrassen worden afgezet bij braadkippenhouders. De cyclus van eendagskuiken tot slachtklare vleeskip of braadkip bedraagt slechts 6 weken. Een braadkip wordt geslacht op 2 à 2,4 kg.

DE SCHAKELS IN DE PLUIMVEEKETEN

Porphyrio kan voor elke schakel in de pluimveeketen individueel informatie verzamelen en de uitwisseling van informatie verzorgen tussen de schakels.Kristof Mertens — Evonik Porphyrio

225

Nutritie- en gezondheidsexpertise

De productie van vlees en eieren bestaat uit een zestal stappen die allemaal op verschil-lende locaties plaatsvinden. Je kan het vol-ledige proces niet in één stal onderbrengen, waardoor de complexiteit toeneemt. Dankzij Porphyrio kan een speler vaststellingen doen over de andere schakels in de keten. Op basis van productiekengetallen aan het begin van het proces kan je afleiden op welke manier een kuiken uitgebroed moet worden of welk specifiek stuk vlees ermee geproduceerd kan worden.

Porphyrio kan voor elke schakel in de pluim-veeketen individueel informatie verzamelen en de uitwisseling van informatie verzorgen tussen de schakels. Een moederdierenbedrijf wil niet alleen weten hoe de kip is grootge-bracht, maar ook hoeveel levende kuikens er uit de uitgebroede eieren gekomen zijn en hoeveel eieren niet bevrucht waren. Op slachthuisniveau wil men informatie over het effectieve slachtgewicht, het slachtren-dement, de vleeskwaliteit en natuurlijk de prijs.

Tot vandaag heeft Porphyrio zich erop toege-legd om de hele keten inzichtelijk te maken en geven we verrijkte informatie om dat proces beter aan te sturen. Twee essentiële onderde-len van het productieproces bij pluimvee zijn de voeding en de gezondheid. Al zijn we geen nutritionisten of dierenartsen, toch hadden we die data wel enigszins in ons systeem zit-ten. Nu ontwikkelen we ook extra nutritie- en gezondheidsexpertise. Dat is een direct gevolg van de overname vorig jaar van onze start-up Porphyrio door Evonik. De interactie tussen dier, omgeving, voeding en gezondheid is een extra toegevoegde waarde die we nu optimaal kunnen exploiteren.

Dierenwelzijn

Door smart farming kunnen we straks op een geïnformeerde manier ons eten kopen en de kloof tussen de oorsprong van het eten en het eten op ons bord opnieuw verkleinen. Als de sector in de media verschijnt, is dat nog te vaak op een negatieve manier. Dat is jammer, want er zijn meer positieve dan negatieve verhalen te vertellen.

Steeds meer inspanningen rond dierenwelzijn zien het levenslicht. Wij kunnen met ons systeem ook dierenwelzijn monitoren, zodat pluimveehouders op hun beurt de dieren beter kunnen behandelen.

Professionalisering

Voedsel moet betaalbaar en kwalitat ief hoogstaand zijn. Een nieuwe generatie onder-nemers in onze sector toont dat er vandaag maar één manier is om voeding te produce-ren. Je moet het hele proces professioneel opzetten, en daarvoor ook gebruikmaken van data. Ook marketing maakt deel uit van die professionalisering. De sector heeft jarenlang te weinig inspanningen geleverd op dat vlak, maar dat is nu gelukkig aan het veranderen.

Wij krijgen alleen maar positieve feedback over het feit dat onze informatie over alle aspecten van de producten nu ook de consu-ment bereikt. Vleeskwaliteit heeft niet alleen te maken met de kip zelf, maar ook met de behandeling vanaf het slachten. Dat inzicht kunnen wij verschaffen.

Voorspelling

Voorspellingen creëren toegevoegde waarde. Je hebt early warning- en langetermijnsys-temen. Dankzij early warning kunnen reële waarden in de kippenstal vergeleken worden

226

met de voorspelde waarden om te weten of de dieren in de juiste richting evolueren.

Er is nog ruimte voor optimalisatie. De voornaamste inefficiëntie die we oplossen zit in het gewicht van het dier. Vandaag wijkt het effectieve gewicht van de kippen net voor vertrek naar het slachthuis vaak sterk af van de inschatting op het pluimveebedrijf. Daardoor beschik je twee uur voor het slachten over de verkeerde informatie. Met langetermijnpredictie kunnen we het gewicht van de kip gedurende de hele groeifase beter in kaart brengen.

Ook de markt vraagt tegenwoordig veel meer precisie. Vroeger kocht de consument gewoon een stuk vlees of een ei, maar nu is er meer dan ooit productdifferentiatie in de voeding. Ons aanbod helpt de spelers in de keten zich daarop voor te bereiden.

Pluimvee en andere markten

Porphyrio heeft gekozen voor de pluimvee-markt. Daarbinnen is de vleeskippenmarkt economisch veruit de grootste, hoewel de eiermarkt ook groeit. Kalkoenen en eenden worden beperkter geproduceerd in een tiental landen, waaronder de Verenigde Staten en Frankrijk. We moeten geen nieuwe R&D-lijn opzetten voor de kweek van kalkoenen en eenden. Het voornaamste onderscheid is dat we met een ander productgewicht te maken hebben dan bij kippen.

Data monitoring en voorspelling is relevant voor alle dierlijke sectoren. Als een bedrijf een sector betreedt, dan is dat uit economische overwegingen. Het moederbedrijf Evonik zet nu zijn eerste stappen in de varkenssector. Melkvee is niet zozeer onze prioriteit, want dat bevat volgens ons niet de proteïne van de toekomst. Aquacultuur zal daarentegen wat dierlijke eiwitproductie betreft op middellange

termijn wellicht mee op de kaart komen te staan.

We moeten ons realiseren dat Europa slechts een fractie van de wereldmarkt uitmaakt. Concreet zijn er wereldwijd vijf en een half miljard legkippen, waarvan 330 miljoen in Europa. Uitdagingen zijn er overal, maar de sterkst groeiende pluimveemarkt ligt buiten Europa.

227

Dankzij early warning kunnen reële waarden in de kippenstal vergeleken

worden met de voorspelde waarden om te weten

of de dieren in de juiste richting evolueren.

Kristof Mertens — Evonik Porphyrio

SMART FARMING

6—05

GEÏNTEGREERDE PRECISIELANDBOUW

Kimberly Vanrobays — PRODUCT MANAGER AGXTEND, CNH INDUSTRIAL

229

CNH Industrial is een wereldwijde speler met een uitgebreid productportfolio. In België is het bedrijf de absolute marktleider in landbouwmachines en heeft het een uitgebreide productiesite in Zedelgem voor maaidorsers, hakselaars en balenpersen.

230

Drie golven in smart farming

Bij CNH Industrial kenden we drie golven van smart farming-technologie.

In 1996 kon voor het eerst van gps-satellieten gebruik gemaakt worden voor niet-militaire doeleinden. Meteen startte CNH Industrial om met een eigen gps-systeem in maaidor-sers opbrengstmetingen in kaart te brengen.

In 2011 begon een samenwerking met het Amerikaanse bedrijf Trimble. Daardoor kon CNH Industrial via zijn eigen dealernetwerk niet alleen nieuwe tractoren met ingebouwde precisielandbouwapparatuur op de markt brengen, maar ook bestaande tractoren voortaan van een gps-systeem voorzien. Hier ging het vooral over autogeleidingssystemen, sectiecontrole en afgiftecontrole.

Eind 2018 lanceerden we de nieuwe product-lijn AgXtend. Via ons eigen bestaande dea-lernetwerk brengen we nieuwe innovatieve technologieën op vlak van de precisieland-bouw tot bij de landbouwer of de landbouw-loonwerker. Het betreft geavanceerdere toepassingen met sensoren die we voorheen niet in huis hadden. Om ons gamma snel en accuraat uit te breiden, werken we samen met gespecialiseerde partners.

We willen een succespartner worden van vooruitstrevende landbouwers door hen een onestopshop te bieden voor alle landbouw-machines, onderdelen en innovatieve techno-logieën. Dat maakt het gemakkelijker voor de landbouwer om toegang te krijgen tot precies die mogelijkheden inzake precisielandbouw die zijn performantie en rendement verhogen.

De slimme applicaties worden onder hun eigen merknaam aangeboden en opgenomen in AgXtend, het platform van technologische producten verdeeld via het dealernetwerk van CNH Industrial. Zo versnellen we de opscha-ling van die technologieën. Om te tonen

wat er zoal mogelijk is, geef ik een aantal voorbeelden.

Vijf state-of-the-arttechnologieën

De Xpower bestrijdt onkruid en doet aan loof-doding. Aan de hand van elektrocutie worden de plant, de wortel en de bacteriën die zich in de plant bevinden, gedood. Deze techniek wordt onder meer toegepast in de wijnbouw en de bioteelt.

De bodemscanner van SoilXplorer is een tweede voorbeeld . Het sensorsysteem detecteert met elektromagnetische inductie diverse bodemparameters zoals bodemzones, bodemtextuur en waterhuishouding. De data worden via mapping vertaald en dienen als basis voor de creatie van allerhande voor-schrift- en oogstpotentieelkaarten. Tevens kan deze sensor in real time een werktuig aansturen en de diepteregeling controleren.

De gewasscanner CropXplorer stelt de stik-stofbehoefte vast op basis van de lichtreflectie van het gewas. Hierdoor kunnen we in real time de stikstofafgifte aanpassen en kunnen we een kaart opstellen om kunstmestgebruik te bepalen.

Samen met onze partner, het Nederlandse Apps For Agri, hebben we allerlei weersen-soren onder de naam FarmXtend ontwikkeld. Die weersensoren meten de temperatuur in de bodem, tussen en boven het gewas en de luchtvochtigheid en verbinden sensoren met het internet. Die data worden samen verwerkt met data afkomstig van een weerstation. Uniek aan deze weersensoren is dat ze de data omzetten naar advies. DiseaseXpert meldt wanneer er een ziektedruk bestaat voor het gewas en SprayXpert vertelt je het meest effectieve moment om gewasbeschermings-middelen toe te dienen.

231

De gewasscanner CropXplorer stelt de

stikstofbehoefte vast op basis van de lichtreflectie

van het gewas.Kimberly Vanrobays — CNH Industrial

232

233

De NirXact-sensor, ten slotte, kan de voe-dingswaarde van een gewas al bepalen vanop het veld en die vervolgens in kaart brengen. De applicatie wordt ingezet om maïs te hakse-len, granen te maaidorsen en balen te persen. De sensor kan ook op een mestinjector geïn-stalleerd worden en zo de hoeveelheid stikstof en fosfaat bepalen.

Sneller betere innovatiekeuzes maken

Dat een landbouwmachinefabrikant zoveel innovatieve toepassingen geïntegreerd kan aanbieden, is uniek. De synergievoordelen voor de technologische partners zijn duidelijk. CNH Industrial heeft al een vertrouwensrela-tie met de klanten en heeft de expertise van onze precisielandbouwspecialisten in huis. Daardoor kunnen we de ontwikkelaars van de technologieën accurate informatie bieden over de marktvraag, wat op zijn beurt weer de richting van de verdere ontwikkelingen bepaalt.

De technologiepar tners verkrijgen een versnelde toegang tot de markt en de marktinformatie.

CNH Industrial wordt zo de sleutelpartner in een groter ecosysteem van landbouw- en technologiespelers. Alle applicaties in het aan-bod van CNH worden grondig getest vooral-eer ze in het gamma worden opgenomen. De kinderziektes van de technologie moeten achter de rug zijn. Bovendien blijven we steeds uitkijken naar nieuwe technologieën om het gamma verder uit te breiden.

Verhoogd rendement

Een combinatie van diverse kleine verbete-ringen, waaronder een aantal precisieland-bouwtechnieken, leidt tot een verhoogd rendement. Met meer data kunnen algoritmes

verfijnde resultaten opleveren, waardoor je onderbouwde beslissingen kan nemen.

Wie aan precisielandbouw doet, ondervindt zelf de voordelen van werken met nieuwe technologieën. Die voordelen zijn talrijk: gebruiksgemak, geldbesparing, tijdswinst, een doordachter beslissingsproces en besparingen in waterverbruik en bestrijdingsmiddelen. Dat komt de duurzame en milieuvriendelijke landbouw ten goede. De terugverdientijd van de investering moet relatief kort zijn. Voor landbouwbedrijven met een zekere schaalgrootte kan de investeringskost meestal terugverdiend worden.

Overheidssteun

De overheid is in dit nieuwe ecosysteem geen onbelangrijke partner. Overheidssteun moedigt landbouwers aan tot innoveren. Meer overheidsondersteuning bij de aankoop van nieuwe applicaties zwengelt immers innovatie in precisielandbouw aan.

SMART FARMING

De Waalse sleutelprojecten voor de digita-lisering van de landbouw hebben betrekking op precisielandbouw. Enerzijds bestaat er een project rond de ontwikkeling van ruimtelijke beeldvorming om irrigatie, bemesting en gewasbescherming te optimaliseren. Een tweede project is de ontwikkeling van bodem- en gewasscanning en mapping met behulp van drones of systemen die geïntegreerd zijn in werktuigmachines en tractoren. Deze beelden maken het bijvoorbeeld mogelijk om de land-bouwopbrengsten te ramen en om bemesting toe te dienen in microdosering.

Wagralim werkt samen met CRA-W, het Waals Centrum voor Landbouwkundig Onderzoek, dat zijn 120 wetenschappers ten dienste stelt van de Waalse landbouwers.

Wagralim— FRANÇOIS HEROUFOSSE

235235

Big data: iedereen heeft er zijn mond van vol, maar veel bedrijven zien er het nut en de voordelen nog niet van in. De landbouwer vindt het vaak al helemaal een ver-van-zijn-bed gegeven. Nochtans bieden bijvoorbeeld sensoren en de data die ze genereren heel wat kansen voor de landbouwer. Meten is weten en door beter geïnformeerd te zijn, kan hij sneller en accurater reageren wanneer er bepaalde ziektes optreden, kan hij het pesticidengebruik beperken, etc. Door data te delen in de keten is de landbouwer ook beter geïnformeerd en kan hij slimmer en sneller reageren en anticiperen op de marktvraag en bepaalde markttrends.

Neem gerust contact op met de mensen van Smart Digital Farming (onder de koepel van ILVO), zij tonen u graag de mogelijkheden en opportuniteiten met sensoren en big data in de landbouw en bij uitbreiding in de ganse agrovoedingsketen.

Flanders’FOOD— INGE ARENTS

Met die uitnodiging stappen we als voedings-sector naar de beleidsmakers van morgen. Er staan ons namelijk tal van maatschappelijke uitdagingen te wachten. Onze voedingsbedrij-ven nemen alvast hun verantwoordelijkheid op en vragen ketenpartners en beleidsmakers om samen aan oplossingen te werken.

De consument informeren

Gezondheid en voeding gaan hand in hand. Dat bewust z i jn groeide aanz ienl i jk de voorbije jaren. Door te investeren in inno-vatie zorgen onze bedrijven voor een steeds evenwichtiger aanbod van voeding, om zo maatschappelijke uitdagingen zoals obesitas en diabetes aan te pakken. In het kader van het Convenant Evenwichtige Voeding werken voedingsbedrijven aan producten met minder suikers, vetten en zout en met meer vezels en vitamines.

Onze bedrijven werken niet alleen aan de samenstelling van hun producten, maar ook aan de manier van communiceren met con-sumenten. Zo is er ‘The Belgian Pledge’: een breed gedragen initiatief voor verantwoorde-lijke marketing naar kinderen. Ondertekenaars – die inmiddels 80% van de advertenties vertegenwoordigen – maken geen reclame voor producten die niet voldoen aan een set nutritionele criteria.

Maar hoe zorgen we ervoor dat de consu-ment in de stroom aan informatie en opinies de juiste boodschappen kan oppikken rond voeding en gezondheid? Een echt referen-tiecentrum creëren, dat de consument kent en vertrouwt, kan een antwoord bieden op die uitdaging. Zo’n centrum moet dan advies geven op basis van wetenschappelijk onder-bouwde feiten en die verstaanbaar overbren-gen. In de wildgroei aan apps die vandaag op de markt komen, om consumenten te helpen om evenwichtige keuzes te maken, zou zo’n centrum ongetwijfeld een rol kunnen spelen.

Circulariteit

Naast gezondheid is ook de impact op ons milieu een uitdaging die het publieke debat steeds vaker beheerst . Ons antwoord is duidelijk: circulair ondernemen staat centraal in het toekomstmodel van de Belgische voedingsindustrie. Zowel op het vlak van mobiliteit, energie, water of verpakkingen neemt onze sector haar verantwoordelijkheid op om stap voor stap richting een circulair systeem te gaan. We vragen onze overhe-den een beleid dat bedrijven stimuleert en ondersteunt om de principes van de circulaire economie toe te passen.

Voor de voedingsindustrie is water onont-beerlijk, als ingrediënt, in de productie of bij de reiniging. Bedrijven investeren al lang in waterzuivering, door water te hergebruiken in

SAMEN KOKEN AAN EEN WELVARENDE, DUURZAME EN

GEZONDE TOEKOMST — BART BUYSSE, CEO FEVIA

237

het bedrijf zelf of in de landbouw. De industrie verbruikt maar de helft van het water ten opzichte van vijftien jaar geleden om hetzelfde te produceren. Het einddoel is daarmee niet bereikt. Maar om verdere stappen te zetten, moet het kader worden aangepast: de huidige, rigide wetgeving staat een beter waterbeheer hier en daar in de weg. Fevia roept de overheid om van de volgende legislatuur een waterle-gislatuur te maken.

Een verpakking is onmisbaar voor een verwerkt voedingsmiddel: veilig transport, bewaring van het product , garantie van voedselveiligheid, informatieverstrekking en vermijden van voedselverlies. Daarbij moeten we zoeken naar het juiste evenwicht tussen de hoeveelheid verpakking en de functionaliteit ervan. Fevia zoekt via preventieplannen naar alternatieve oplossingen om het volume van verpakkingsafval te verminderen door herge-bruik, recyclage en inzet van bio-afbreekbare materialen.

Samen investeren in de toekomst

De komst van big data zal de voedingsindustrie grondig veranderen. Bedrijven kunnen zich dus maar beter voorbereiden op de evoluties van de industrie 4.0. Een aantal onder hen wisselen nu al data uit met ketenpartners, waardoor ze samen hun product iepro-ces kunnen afstemmen op de noden van

consumenten of op het wisselende aanbod van grondstoffen. Die evoluties maken dat bedrij-ven hun gehele bedrijfsmodel in vraag moeten stellen en meer dan ooit vanuit samenwerking moeten zoeken naar innovatieve oplossingen die hen ook morgen concurrentieel zullen houden.

Fabrieken evolueren daarbij steeds meer naar hi-tech omgevingen, state-of-the-art bedrij-ven. Vooral dankzij een succesvolle export kon de sector in 2018 maar liefst 1,3 miljard euro investeren in de modernisering van fabrieken en de uitbreiding van de productie-capaciteiten. Gekwalificeerd personeel vinden is evenwel een grote uitdaging. Voor Fevia biedt investeren in fabrieken van de toekomst opportuniteiten om technisch geschoolde talenten, ICT’ers en ingenieurs aan te trekken.

Wanneer Belgische voedingsbedr i jven groeien door een succesvolle export, dan komt dat ook onze landbouwers ten goede. De schakels van de agro-voedingsketen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo zijn meer dan 60% van de verwerkte grondstoffen in België ook afkomstig van Belgische bodem. We roepen op tot samenwerking, bijvoorbeeld door samen met het generieke promotiemerk “Food.be – Small country. Great food.” onze trots op de kwaliteit, diversiteit en innovatie van onze voeding en dranken in binnen- én buitenland uit te stralen.

238

Het is een eer en een genoegen het slot-woord te mogen richten aan wie deze met passie klaargemaakte maaltijden van “Morgen op het Menu” heeft gedegusteerd.

De toekomst van de voedingsindustrie ligt ons nauw aan het hart. De uitdagingen zijn veelvoudig, zoals de krapte op de arbeids-markt of de toenemende uitdagingen in de buitenlandse handel door wankele internati-onale handelsakkoorden.

Als hoofd van de Food & Agri Business Desk ING België sta ik iedere dag in contact met het brede ecosysteem. De honderden con-tacten van mijn team op jaarbasis zijn goud waard. Ze tillen het kennisniveau van het ganse team naar een hoger niveau, waardoor we de behoeftes van de markt – uw behoef-tes – beter begrijpen en we met kennis van zaken u kunnen steunen in uw groeiambities.

We zetten graag een stap verder. Met strategische workshops proberen we u als ondernemer of landbouwer te challengen met onze visie op de uitdagingen en bedrei-gingen binnen uw bedrijf of uw sector. We bepalen samen met u de beste strategische opties voor uw onderneming, waarbij we ons niet beperken tot louter financieel advies.

“Morgen op het Menu” mag niet gewoon een goed geschreven compilatie zijn van getuigenissen, geen boek dat verdwijnt in de boekenkast. Ik wil dat het boek een “call

to action” is richting innovatie, waar ING u graag in ondersteunt. De komende twee jaar hoort u van ons tijdens workshops of events, gespreid over het hele land.

We wil len met het boek niet al leen de bewustwording aanwakkeren (‘conscious’) via een fysiek boek, maar ook graag digitaal (‘smart’) een verlengstuk breien aan dit project. Aangezien er onvoldoende plaats was in het boek om iedereen aan bod te laten komen, komt er een online vervolg via interviews die we online zullen verspreiden.

Tot slot roep ik op om de koe bij de hoorns te vatten. Laat deze getuigenissen een inspiratie zijn om ook in uw bedrijf tot actie over te gaan. Veel professionele stakeholders staan klaar om u daarbij te helpen.

ONDERNEMER SCHAP ZIT IN UW GENEN, U HELPEN IN DE ONZE

— WILLEM TER HEERDT, HEAD OF ING FOOD & AGRI BUSINESS DESK

239

De primaire rol van ING is projecten helpen financieren. Voor de eerder klassieke finan-cieringsbehoeftes, zoals investeringsuitgaven en bedrijfskapitaal – het grootste pakket in aantal – proberen we als kredietverstrekker eenvoudige financieringsoplossingen aan te reiken.

Voor financieringsnoden bij speciale pro-jecten, bijvoorbeeld een nieuwe state-of-the-art fabriek, overnames of de zoektocht naar equity, betrekken wij optioneel gespe-cialiseerde teams die vakkundig maatwerk leveren in uw zoektocht naar opt imale oplossingen.

Start-ups hebben andere financieringsbe-hoeftes. Hier spreek ik graag over ‘smart lending’ of ‘smart funding solutions’. Het risicoprofiel is hier ook anders, aangezien veel (disruptieve) start-ups nog veel cash verbranden. Smart funding gaat in dit geval over een financieringsmix die kan bestaan uit subsidies, kapitaal van friends & family, leningen van business angels, venture capital, win-winleningen, leningen door of met steun van de overheid, potentieel aangevuld met bankfinanciering.

Onze secundaire rol is die van netwerk-partner en kennisleverancier waarbij we ondernemers, start-ups en kenniscentra verbinden en ondersteunen. De ING Food & Agri Business Desk gaat prat op de vele initiatieven inzake matchmaking en content

sharing. De creatie van de functie Innovation Banker Food & Agri maakt dit plaatje com-pleet. Die rol startte niet helemaal vanaf nul. ING was al eerder partner van het Huis van de Voeding in Roeselare, waar veel connecties en samenwerkingen met nieuwe partners tot stand kwamen.

We merken op dat innovatie niet alleen de kernopdracht is van tech start-ups, maar een strategisch gemeengoed is van alle actoren van het bredere ecosysteem.

Samen inzetten op innovatie creëert een win-winsituatie: gevestigde waarden leren van de creativiteit en de f lexibiliteit van start-ups en omgekeerd leren start-ups van de weloverwogen en doortastende strategie van kmo’s en grote ondernemingen.

Ik hoop dat “Morgen op het Menu” niet alleen gesprekstof wordt op onze geplande ING-events, die deel uitmaken van het totale project, maar ook aanzet tot verdere brain-storming over innovatie in uw onderneming.

ONZE ROL ALS NETWERKPARTNER EN KENNISLEVERANCIER

— KOEN TAHON, RELATIEBEHEERDER & INNOVATION BANKER

ING FOOD & AGRI BUSINESS DESK

Morgen op het Menu

Eerste druk, april 2019

Redactieraad Eric Kenis, Koen Tahon, Willem ter Heerdt, Philippe Rangoni

Redactie Eric Kenis, Koen Tahon, Philip Boeykens, Marc Callier Philippe Rangoni, Isabella Venosi, Anne Poisseroux

Fotografie Marc Wallican, Jeroen Hofman (p022, p027), Jonas Lampens (p142)

Vormgeving: d-artagnan

Niets uit dit boek mag gekopieerd worden zonder voorafgaande toestemming van de auteur, op straffe van gerechtelijke vervolging.

ING België nv – bank/kredietgever – Marnixlaan 24 – B 1000 Brussel – RPR Brussel. Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45310915602789. Verzekeringsmakelaar ingeschreven bij de FSMA onder het nummer 12381A.

www.ing.be

Verantwoordelijke uitgever: Philippe Wallez, Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel.

‘Smart’ en ‘conscious’: die sleutelbegrippen vormen de kiem voor de landbouw- en voedingssector van de toekomst. In dit boek delen experten en ondernemers hun visie op duurzaam-heid en innovatie in het brede ecosysteem van de voeding. Zo krijgt u alvast een voorsmaakje van wat er morgen op het menu zal staan.

Met dit boek wil ING u inspireren, intellectueel uitdagen en uw ondernemingslust verder aanwakkeren. Zo blijft u op zakelijk vlak een stapje voor.