most --tajna-operacja-przerzutu-zydow

To była najważniejsza droga, jaką kiedykolwiek pokonał człowiek. Późniejsza ucieczka z Babilonu to, wobec biblijnego exodusu, tylko przechadzka. Obie drogi to alije. Ku najważniejszemu, z punktu widzenia religii i tradycji, miejscu - do Erec lsrae/, Ziemi Izraela.

Niby modlić się można wszędzie i wszędzie żyć, ale każdy Żyd wie, że wszystko, co najlepsze, jest w Izraelu. Tam jest najważniejsza świątynia, dziś tylko jej fragmenty, najważniejsze miasto -Jerozolima, z którym nie może się równać żadne inne miasto świata. Tam, w Izraelu, jest też najczystsze morze, najpiękniejsza plaża, najładniejsza góra zimą pokryta śniegiem i najgłębsze zapadlisko świata wypełnione bardzo słoną wodą. Są jeszcze najlepsza na świecie armia, najlepszy wywiad, najnowocześniejsze rakiety do zabijania i najlepsze systemy obrony przed zabijaniem. W ogóle wszystko jest ,.naj". Nawet historia ludu Izraela jest najbardziej bolesna ze wszystkich historii. Każdemu dziecku w Erec /srae/ są wbijane te prawdy do głowy.

Dlatego Żyd ma obowiązek zamieszkać w Erec lsrael. Obowiązek wynika z Tory, Talmudu i mądrości rabinów. Obojętnie, w jakiej stronie świata przyszło mu żyć, powinien za wszelką cenę zmierzać do Ziemi Obiecanej. Ten, kto tu przybywa, by żyć, jest ole - wstępującym, pielgrzymem, w potocznym rozumieniu - imigrantem godnym najwyższej pochwały. Nie daj Boże, ktoś rusza w podróż w drugą stronę, z Izraela - w świat. On się nazywa ja red - zstępujący, spadający, także w duchowym sensie. Tradycja nie ma zrozumienia dla ja red. Bo nie można zrozumieć zamiany najlepszego miejsca do życia dla Żyda na gorsze miejsce. Jak głosi nauka - lepiej być wśród niewiernych w Jerozolimie niż wśród bogobojnych z dala od Erec lsrael.

Tych pierwszych - Żydów w Izraelu - jest pięć i pół miliona, tych drugich -żyjących w diasporze- prawie osiem milionów.

6

Przykładowy rozdział książki: Most - tajna operacja przerzutu żydów http://grzbiet.pl/sklep/most---tajna-operacja-przerzutu-zydow

Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

mostem powietrznym ze stolicy Polski do stolicy Izraela przerzucono prawie sto tysięcy ludzi. Alija trwała wcześniej, trwała także później - samoloty z repatriantami już pod koniec 1989 roku latały przez Wiedeń i przez Budapeszt. Ale ani wcześniej, ani później tak wielu Żydów, w tak krótkim czasie, jak wtedy przez Polskę, w zorganizowanych grupach nie wróciło do Ziemi Obiecanej.

W Operacji "Most" brały udział polskie i izraelskie służby specjalne. Z polskiej strony wywiad, kontrwywiad Urzędu Ochrony Państwa i policyjni komandosi, a specjalnie powołana wtedy struktura organizacyjna została nazwana Grupą Realizacyjną Operacji Most (skrót tej nazwy wyjaśnia nazwę powstającej także wtedy jednostki specjalnej GROM). Ze strony izraelskiej w Operację zaangażowane były Mosad, Szin Bet i Sayeret Matka!. Może zaskakiwać to, jak niewiele do tej pory powiedziano

o Operacji. Zarówno w Polsce, jak i w Izraelu. Z wyjątkiem lakonicznych informacji o tym, że Operacja miała miejsce, do opinii publicznej nie przedostały się żadne szczegóły. Skrywane w pamięci uczestników tamtych zdarzeń i w archiwach Sochnutu- izraelskiej organizacji zajmującej się imigrantami -zaczynają być wreszcie, po latach, ujawniane.

Operacja "Most" była jednocześnie, i tak trzeba na nią patrzeć, częścią wielkiej a/iji, która zaczęła się pod koniec lat 80. ubiegłego wieku i trwała kilkanaście lat. W tym czasie ze Związku Radzieckiego, a potem z Rosji, Ukrainy, Białorusi, Kazachstanu, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Mołdawii i z państw bałtyckich wjechało do Izraela ponad milion nowych obywateli. Dziś nikogo już w Izraelu nie dziwią rosyjskie dzielnice miast, szkoły z rosyjskim jako językiem wykładowym, rosyjskojęzyczne gazety, czasopisma, rosyjskie stacje telewizyjne i radiowe, partie założone i kierowane przez imigrantów

8




- W Warszawie. Najlepiej na Okęciu. W hali odlotów, żeby wszyscy widzieli. Nie jakiś wielki pomnik, raczej tablica pamiątkowa, szklana, z odpowiednim napisem, że od '90 do '92 roku tyłu i tyłu emigrantów żydowskich ze Związku Radzieckiego, a potem Wspólnoty Niepodległych Państw, przejechało przez Warszawę w drodze do Erec lsrael- Ziemi Izraela.

- Kto dokładnie ma się tym zająć? - Na razie to tylko pomysł, mój pomysł. Ale z przyjaciółmi

z Izraela zaczynamy prace. Chcemy, żeby to był wspólny pomysł Połski i Izraela. Obu państw. Może na dwudziestą piątą rocznicę pierwszego lotu emigrantów z Okęcia na lotnisko w Tel Awiwie. Czyli na połowę czerwca 2015 roku. A jak nie, to rok później albo jeszcze później.

- A jeśli się nie uda? - Dlaczego ma się nie udać? Wszystko się musi udać. Mnie

się zawsze wszystko udawało.




Wstęp

Alijato słowo, którego nie da się przetłumaczyć. Nie wystarczy

powiedzieć: .. wznosić się", .,wejść", .,iść ku górze". Nawet .. chwa

lić" i .. wysławiać" to za mało, bo wtedy tłumaczymy zwykły

czasownik a/a, który po hebrajsku oznacza bardzo zwykłe

czynności. A chodzi o coś więcej, dużo więcej. Mimo wszystko alija jest na pewno słowem, które można

zrozumieć. Nawet jeśli się nie jest Żydem. Pod warunkiem, że

się chce zrozumieć. Alija to ruch. Ale nie taki, że się wstaje, się idzie, się wchodzi

po schodach lub, weźmy na to, zapala się świece. Takie rozu

mienie może się okazać banalne. Alija jest też nie tylko wtedy,

kiedy ma się zaszczyt podejścia do bimy w synagodze, gdy czy

tana jest Tora, i wygłoszenia dwóch błogosławieństw . .,Dostać

aliję" to być wezwanym do wygłoszenia tych błogosławieństw.

Najbardziej ze wszystkiego alija jest chyba pokonywaniem

drogi. To może być droga z punktu A do punktu B albo sym

boliczna, duchowa droga, jaką się przeszło w procesie samo

doskonalenia. Bardzo często jednej towarzyszy druga. Tak

było w przypadku wyjścia z Egiptu. Trwający kilkadziesiąt lat

exodus nie polegał jedynie na zmianie miejsca zamieszkania.

5




7 STYCZNIA • Państwowe radio w Wilnie uruchamia cykliczną audycję

w jidysz. • Lokalna społeczność żydowska w Wilnie zakłada klub

sportowy Makkabi Wilno.

8 STYCZNIA • Na spotkaniu w Paryżu Mosze Arens-minister spraw

zagranicznych Izraela - i Eduard Szewardnadze - minister spraw zagranicznych ZSRR- podpisują umowę o powołaniu placówek konsularnych: Izraela w Moskwie i ZSRR w Tel Awiwie.

19 STYCZNIA • Żydzi w Kujbyszewie zakładają swój klub kultury o nazwie

Zwiezda. • Żydzi z Rygi zakładają szkołę języka hebrajskiego • W Czelabińsku powstaje Żydowski Klub Kultury.

21 STYCZNIA • Szymon Peres spotyka się w Bonn z premierem PRL Mieczysławem Rakowskim. Rozmawiają o ustanowieniu przedstawicielstw dyplomatycznych w Tel Awiwie i Warszawie.

28 STYCZNIA

• 250 Żydów zakłada w Wilnie Stowarzyszenie Więźniów Getta.

31 STYCZNIA

• Nieznani sprawcy rozbijają kilkadziesiąt macew

na cmentarzu żydowskim w Kiszyniowie.

202




A jeszcze w połowie XIX wieku Palestynę zamieszkiwało je

dynie siedemnaście tysięcy potomków Abrahama. Do końca

wieku z różnych stron świata przyjechało kolejnych kilkana

ście tysięcy. W 1914 roku doliczono się już prawie stu tysięcy

Żydów, głównie tych, którzy przyjechali z carskiej Rosji i z pol

skiej Galicji. W dwudziestoleciu międzywojennym wielkiej aliji

dokonali Żydzi z Polski i z Niemiec, jeszcze większa ruszyła

w 1948 roku (w tym roku założono państwo Izrael), a najwięk

sza - czterdzieści dwa lata później.

Zaczęło się od krótkiego tekstu w "Yedioth Ahronoth", izra

elskiej gazecie. W kwietniu 1988 roku kilkunastu amerykań

skich biznesmenów pojechało do Moskwy. Rozmawiali z przed

stawicielami radzieckiego rządu, z dyrektorami największych

zakładów pracy, na koniec zostali przyjęci przez Michaiła Gor

baczowa. Edmund Hammer, amerykański przedsiębiorca po

chodzenia żydowskiego, pytany przez znanego izraelskiego

dziennikarza Severa Plockera o wrażenia z pobytu w Moskwie,

mówił: "Zjedliśmy w tym tygodniu kolację z sekretarzem ge

neralnym, panem Gorbaczowem. Spytałem tego wielkiego, ra

dzieckiego lidera: towarzyszu Gorbaczow, dlaczego nie pozwa

lacie na swobodne wyjście Żydów z waszego kraju do Izraela.

Gorbaczow odpowiedział: ma pan rację, panie Hammer, obie

cuję, że w krótkim czasie stworzymy warunki, by każdy Żyd,

który sobie tego zażyczy, mógł opuścić Związek Radziecki

i udać się do Izraela". Dwa lata później boeing 747 izraelskich linii lotniczych El Al

wylądował na warszawskim Okęciu. Po godzinie wystartował

do Tel Awiwu, zabierając trzystuosobową grupę żydowskich

repatriantów ze Związku Radzieckiego. W ten sposób rozpo

częła się Operacja "Most". Operacja bez precedensu w historii

państw i w historii służb specjalnych. Do połowy 1992 roku

7




19 LUTEGO • W moskiewskim Teatrze Żydowskim "Shalom" premiera

sztuki Drogi artystów. Spektakl składał się z piosenek żydowskich kompozytorów i poetów.

• W Penzie nad Wołgą powołano do życia Żydowski Klub Kultury.

21 LUTEGO • Moskiewski Teatr Żydowski "Shalom" rozpoczyna objazd

po miastach Wielkiej Brytanii ze spektaklem Pociqg do szczęścia.

22 LUTEGO • W Moskwie rozpoczyna działalność żydowskie Centrum

Studiów Judaistycznych. Otwarcie Centrum jest transmitowane przez radziecką telewizję.

25 LUTEGO • Otwarcie Centrum Kultury Żydowskiej w rosyjskim mieście

G orki.

26 LUTEGO • Otwarcie Stowarzyszenia Kultury Żydów w Charkowie.

27 LUTEGO • Radzieckie władze zgadzają się na uruchomienie

jesziwy (szkoły rabinicznej) przy Centralnej Synagodze w Leningradzie.

l MARCA • W Zaporożu powstaje koło naukowe promujące naukę

jidysz.

204




z dawnego ZSRR, a nawet obecność Putina raz na jakiś czas od

wiedzającego Izrael i traktującego ten gorący skrawek ziemi

jak przypadkową kolonię Imperium Rosyjskiego. Język rosyj

ski słychać na ulicy, w sklepach, nawet w parlamencie Izraela.

Nie dziwią młodzi policjanci patrolujący ulice Jerozolimy i roz

mawiający między sobą po rosyjsku ani żołnierze, dla których

hebrajski i rosyjski to języki własne. Emigranci zmieniają ob

licze Izraela. Jego kulturę, obyczaje, tradycje, czyniąc z Ziemi

Obiecanej coraz bardziej eklektyczne i niepowtarzalne miejsce

na mapie świata. O tamtej wielkiej aliji i jej najważniejszej części - Operacji

"Most"- rozmawiałem z wieloma osobami i w Polsce, i w Izra

elu. Wszystkim im dziękuję za pomoc i przekazane informacje.

Szczególnie dziękuję Michałowi Sobelmanowi - rzecznikowi

Ambasady Izraela w Warszawie; byłym dyplomatom izrael

skim: Reuvenowi Sharonowi i Ami Mehlowi; Mosze Arensowi

- na przełomie lat 80. i 90. ministrowi obrony i ministrowi

spraw zagranicznych Izraela; Eli Sidi - Polce, obywatelce Izra

ela, mieszkającej w Tel Awiwie od 1990 roku; Andrzejowi Gą

siorowskiemu i Bogusławowi Bagsikowi - ćwierć wieku temu

właścicielom Art-B. Dziękuję też generałowi Henrykowi }asi

kowi, generałowi Gromosławowi Czempińskiemu i Jerzemu

Dziewulskiemu, który kierował Grupą Realizacyjną Operacji.

Przede wszystkim jednak dziękuję samym emigrantom ży

dowskim mieszkającym w Izraelu, którzy zgodzili się opowie

dzieć o wędrówce przez Polskę do nowego kraju. l o swoich lo

sach w Izraelu.




• W ubiegłym miesiącu wyjechało ze Związku Radzieckiego 4900 osób posiadających izraelskie wizy, w tym 630 osób, które nie były Żydami.

2 KWIETNIA • W Kiszyniowie powstaje Żydowskie Towarzystwo Kulturalne

Szolema Alejche ma. • W dniu wizyty prezydenta Gorbaczowa w Londynie

przed Brytyjską Ambasadą w Moskwie grupa 40 osób narodowości żydowskiej protestuje przeciwko polityce emigracyjnej Związku Radzieckiego.

4 KWIETNIA • W Rydze 100 osób protestuje przed starym Teatrem Żydowskim, który władze chcą zamienić na siedzibę Stowarzyszenia Kultury Żydowskiej.

10 KWIETNIA • Izrael uczestniczy w Pierwszym Festiwalu Szkół Teatralnych

w Moskwie.

11 KWIETNIA • Radzieckie i izraelskie organizacje pisarzy podpisują

w Moskwie porozumienie o współpracy i wymianie publikacji.

13 KWIETNIA • We Lwowie rejestruje się Żydowskie Towarzystwo Religijne.

15 KWIETNIA • Członkowie Stowarzyszenia Przyjaciół Kultury Żydowskiej

protestują w Moskwie przeciwko aktywności organizacji antysyjonistycznych i antysemickich.

206




l STYCZNIA

Zanim ruszyła alija Kalendarium

ROK1989

• Światowy Kongres Żydów publikuje komunikat na temat wyjazdów osób narodowości żydowskiej ze Związku Radzieckiego w grudniu 1988 roku. Do Izraela wyjechało 4748 osób (w tym 269 osób, które nie są Żydami, a pozostają w związkach małżeńskich z osobami narodowości żydowskiej). W całym 1988 roku do Izraela wyjechało 18 500 osób. W tym samym 1988 roku do USA wyjechało ze Związku Radzieckiego 400 Żydów.

6 STYCZNIA • We Lwowie, po odrestaurowaniu, otworzono synagogę

Złotej Róży.

201




S MAJA • Władze Moskwy zgadzają się przekazać kolejne budynki

Stowarzyszeniu Kultury Żydowskiej.

9 MAJA • W czasie wizyty w Moskwie amerykańskiego sekretarza

stanu Jamesa Bakera około 40 osób protestuje na ulicy, domagając się od Stanów Zjednoczonych zaostrzenia kursu w stosunku do ZSRR, aż ZSRR zgodzi się zliberalizować swoją politykę emigracyjną i wizową.

10 MAJA • Ponad 200 przedstawicieli organizacji żydowskich

działających w Związku Radzieckim spotyka się pod Moskwą podczas obchodów izraelskiego Święta Niepodległości.

14 MAJA • W Moskwie powstaje pierwsza na terytorium ZSRR

organizacja samopomocy żydowskiej Rahamim.

15 MAJA • Centrum Studiów Judaistycznych w Moskwie rozpoczyna

nowy semestr zajęć w nowym budynku oddanym przez wadze miasta.

16 MAJA • W kilku największych miastach Związku Radzieckiego

rozpoczynają się protesty Żydów, którym odmówiono wyjazdu ze Związku Radzieckiego.

208




l LUTEGO • Do 17 stowarzyszeń kulturalnych Łotwy działających

w Związku Stowarzyszeń Łotewskich dołącza osiemnaste -

Stowarzyszenie Kulturalne Żydów. • Publikacja Światowego Kongresu Żydów: w styczniu

1989 roku 3318 osób narodowości żydowskiej dostało wizy

izraelskie i wyjechało ze Związku Radzieckiego- 2500 do

Izraela, reszta do USA i Niemiec.

12 LUTEGO • Do Moskwy przyjeżdża Edgar Bronfman, przewodniczący

Światowego Kongresu Żydów. Spotyka się z Eduardem

Szewardnadze. Według oficjalnego komunikatu

wydanego po rozmowach dyskutują o .,udziale kułtury

żydowskiej w kułturze narodów Związku Radzieckiego,

o sytuacji na Bliskim Wschodzie i o możliwościach

emigracji Żydów z ZSRR do Izraela".

12-22 LUTEGO • W Moskwie, Leningradzie i Tbilisi trwa Festiwal Kułtury

Żydowskiej. W festiwalu biorą udział orkiestry symfoniczne,

zespoły muzyczne i teatry żydowskie z Izraela,

Stanów Zjednoczonych i Australii. 30 000 osób obejrzało

koncerty.

17 LUTEGO • Przedstawiciel izraelskiego Ministerstwa Obrony generał

Dawid Dragański udziela wywiadu radzieckiemu,

wychodzącemu w Moskwie tygodnikowi .,Argumenty

i Fakty". Dragański ostrzega przed rosnącymi

w Związku Radzieckim .,nastrojami antysemickimi".

203




9 CZERWCA • W czasie sesji Dumy Państwowej 200 deputowanych zgłasza

wniosek o potępienie aktów antysemityzmu zdarzających się w Związku Radzieckim.

14 CZERWCA • W Leningradzie zaczyna się zjazd założycielski Frontu

Narodowego, nacjonalistycznej i antyreformatorskiej

organizacji. Bierze w nim udział wielu polityków partii

komunistycznej i wielu działaczy ruchów antysemickich.

21 CZERWCA • Na zaproszenie radzieckiej Rady do spraw Religii do Związku

Radzieckiego przyjeżdża pięciu słynnych kantorów z USA, Kanady i (pierwszy raz w historii) z Izraela. Dają koncerty

w synagogach: kijowskiej, moskiewskiej i petersburskiej.

27 CZERWCA • W Erywaniu ląduje samolot izraelskich linii lotniczych

El Al. Zabiera do Izraela na leczenie 66 rannych po trzęsieniu

ziemi. Większość rannych do Żydzi.

28 CZERWCA • Sześciu delegatów Światowej Rady Judaizmu

Konserwatywnego przyjeżdża do Związku Radzieckiego.

W kilku miastach spotykają się z członkami stowarzyszeń

kulturalnych Żydów i z przedstawicielami Synagogi w ZSRR.

29 CZERWCA • W mołdawskim mieście Orgiejów nieznani sprawcy niszczą

42 macewy na cmentarzu żydowskim.

210




hebrajskiego.

S MARCA • W Wilnie rozpoczyna się konferencja Żydowskiego

Towarzystwa Kulturalnego. Uczestniczą w niej delegacje

żydowskie z całego świata, ale też przedstawiciele władz

radzieckich.

8 MARCA • Kobiety, członkinie Żydowskiej Grupy Odmowy; zaczynają

strajk głodowy w kilku miastach Związku Radzieckiego

w proteście przeciwko polityce emigracyjnej ZSRR, uniemożliwiającej wyjazd Żydów do Izraela.

19 MARCA • W Leningradzie powstaje Towarzystwo Kultury Żydowskiej.

30 MARCA • W Moskwie powstaje Towarzystwo Działaczy i Przyjaciół

Kultury Żydowskiej.

l KWIETNIA • Londyński chłopięcy chór pieśni żydowskich rozpoczyna

cykl koncertów w Moskwie i Leningradzie. Koncerty obejrzy 18 000 widzów.

205




25 LIPCA • Gruzińscy ministrowie: kultury i współpracy gospodarczej

z zagranicą, przyjeżdżają z dziewięciodniową wizytą do Izraela.

26 LIPCA • W Nowym Jorku rozpoczyna się konferencja poświęcona

sytuacji Żydów w Związku Radzieckim. Bierze w niej udział wiceminister spraw zagranicznych ZSRR.

27 LIPCA • Do Izraela, na trzy miesiące, przyjeżdża pierwsza grupa żydowskich studentów ze Związku Radzieckiego. Pobyt w jednym z kibuców finansuje Sochnut

1 SIERPNIA • Na konferencji w Moskwie zostaje założone

przedstawicielstwo Światowej Organizacji Syjonistycznej.

3 SIERPNlA • Lwowska synagoga, zamknięta od 1963 roku,

zostaje przekazana żydowskiej społeczności Lwowa.

S SIERPNIA • Leonid Szejnerman, działacz kultury żydowskiej w Związku

Radzieckim, zostaje pobity przez aktywistów Pamięci na moskiewskim placu Puszkina.

21 SIERPNlA • W Kownie zapadają wyroki w procesie gangu złodziei

okradających żydowskie cmentarze na Litwie. Najwyższe

kary to pięć lat pozbawienia wolności. • W Krasnojarsku powstaje żydowski ośrodek kultury.

212




21 KWIETNIA • Nowy przekład Hagady- żydowskich opowieści biblijnych

ukazuje się w Rosji w nakładzie 100 000 egzemplarzy.

To pierwszy przekład i wydanie Hagady po rewolucji

październikowej. Hagada spisana została między II a IV wiekiem n.e. Czytana jest najczęściej w jesziwie

oraz podczas obrzędów ślubnych i pogrzebowych.

25 KWIETNIA • Do Tel Awiwu przyjeżdża Anatolij Rybakow, rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia, w związku z wydaniem jego książki Dzieci Arbatu.

26 KWIETNIA • W Moskwie kilkuset manifestantów organizacji Pamięć

wykrzykuje antysemickie hasła. • W Rosji ukazuje się pierwszy numer dwumiesięcznika

"Radziecki Żydowski Kurier Kulturalny".

30 KWIETNIA • Władze Uniwersytetu w Tbilisi i Uniwersytetu Hebrajskiego

w Jerozolimie podpisują porozumienie o współpracy naukowej i wymianie studentów.

l MAJA • 2500 Żydów obchodzi w Leningradzie Dzień Pamięci

o Holokauście. Spotykają się na cmentarzu żydowskim w centrum miasta.

• Delegacja przedstawicieli społeczności żydowskiej z całego świata wizytuje Kijów, Leningrad i Moskwę. Rozmawiają z przedstawicielami radzieckich władz średniego szczebla.




?WRZEŚNIA • W Tbilisi zaczyna działać u\traortodoksy'jna szkoła

rabiniczna - pierwsza taka w ZSRR. • Promised Land - zespół folklorystyczny chasydów

z Los Angeles - przyjeżdża na koncerty do Związku Radzieckiego.

10 WRZEŚNIA • Michał Czlenow, szef moskiewskiego 'Towarzystwa

Kulturalnego Żydów, jako pierwszy działacz żydowski

z ZSRR zostaje zaproszony na obrady Światowego Kongresu

Żydów do Londynu. • Wywiady w rosyjskiej telewizji z premierem i ministrem

spraw zagranicznych Izraela. Obaj mówią o konieczności

normalizacji stosunków politycznych między 7.wiązk.iem

Radzieckim i Izraelem oraz o umożliwieniu 'i.ydom emigrac\\

do Izraela.

• Ukraiński Ruch Praw Człowieka wyda}e odezwę potępia\ącą

akty antysemityzmu w Związku Radzieckim.

18 WRZEŚNIA • Przedstawiciele Instytutu Yad Vashem przy)ei.d'i.a\ą do

Moskwy, żeby zapoznać się z materiałami. dotyczącymi.

Holokaustu. Wcześniej, mimo próśb, radzieckie w\adze

nie zgadzały się na udostępnienie materia\ów.

• Izrael i Węgry przywracają stosunki dyplomatyczne.

20 WRZEŚNIA • W Moskwie zostaje otwarta wystawa zd\ęć \obrazów

poświęcona warszawskiemu gettu.

214




17 MAJA • W Moskwie zaczyna się sympozjum pod nazwą "Wolność

wyboru dla wszystkich". Uczestniczą w nim przedstawiciele państwa Izrael, organizacji żydowskich w ZSRR i władz radzieckich.

27 MAJA • W trzech szkołach podstawowych Moskwy rozpoczynają się

zajęcia z języka jidysz.

29 MAJA • Przedstawicielstwo konsularne Izraela w Moskwie przenosi

się do nowego budynku ambasady izraelskiej.

30 MAJA • Delegacja Moskiewskiego Stowarzyszenia Kulturalnego Żydów uczestniczy w paryskiej konferencji na temat praw człowieka. To pierwszy przypadek udziału Żydów ze Związku Radzieckiego w takiej konferencji poza Rosją.

2 CZERWCA • W Leningradzie zostaje otwarta jesziwa- szkoła rabiniczna.

8 CZERWCA • Lekarze z armii izraelskiej przyjechali do Ufy i kilku innych

miast pomagać rannym w katastrofie kolejowej na szlaku Kolei Transsyberyjskiej. W katastrofie spowodowanej wybuchem rurociągu gazowego zginęło ok. 700 osób, a drugie tyle zostało ciężko rannych.

209




1 PAŹDZIERNIKA • Stany Zjednoczone ogłaszają swoją nową politykę

imigracyjną. Rocznie może się osiedlić w USA nie więcej niż

50 000 osób ze Związku Radzieckiego.

10 PAŹDZIERNIKA • Politycy izraelscy odwiedzają społeczność żydowską

mieszkającą w Żydowskim Okręgu Autonomicznym

w Birobidżanie na Syberii. Zachęcają do powrotu

do Izraela.

17 PAŹDZIERNIKA • Decyzja Aerotłotu i linii El Al o uruchomieniu połączeń

lotniczych z Moskwy do Tel Awiwu.

22 PAŹDZIERNIKA • W Jarosławiu powstaje nacjonalistyczny rosyjski Front

Ludowy.

23 PAŹDZIERNIKA • Uniwersytety w Tel Awiwie i Leningradzie podpisują umowę

o współpracy naukowej.

31 PAŹDZIERNIKA • W Tbilisi powstaje pierwsza w ZSRR Unia Studentów

Żydowskich.

7 LISTOPADA • W czasie obchodów rocznicy rewolucji październikowej

nacjonalistyczna organizacja Front Patriotyczny organizuje

antysemickie demonstracje w Leningradzie.

216




3 LIPCA • Delegacja 50 żydowskich sportowców z Litwy, Węgier

i Jugosławii przylatuje do Izraela na trzynaste igrzyska klubów o nazwie Makkabi.

4 LIPCA • W Rydze, w miejscu, w którym Niemcy spalili w czasie wojny

synagogę, staje pamiątkowy kamień. Pierwszej nocy po ustawieniu kamienia pojawia się na nim napis: .. Zabić Żydów".

• Światowy Kongres Żydów, razem z organizacjami żydowskimi działającymi w Izraelu, ogłasza początek programu dla młodych Żydów mieszkających za granicą, którzy chcą w Izraelu poznawać historię Żydów, uczyć się języka hebrajskiego, przygotowując się w ten sposób do aliji, i dla młodych Izraelczyków, którzy chcą wyjechać na kilka miesięcy do któregoś z miast Związku Radzieckiego, żeby poznawać kulturę ZSRR i Żydów mieszkających w Związku Radzieckim.

6 LIPCA

• W Rostowie powstaje Towarzystwo Kulturalne Żydów.

18 LIPCA

• Pamięć organizuje w Moskwie przy pomniku Swierdłowa 500-osobową manifestację antysemicką.

19 LIPCA • Dziewięciu izraelskich polityków przyieżdża na tydzień

do Moskwy, Kijowa i Petersburga na zaproszenie

Stowarzyszenia Dziennikarzy ZSRR.

211




27 STYCZNIA

• Antysemickie wystąpienia mieszkańców kilku radzieckich

miast, między innymi Moskwy, Kijowa, Odessy.

8 LUTEGO

• Izrael i Czechosłowacja nawiązują stosunki dyplomatyczne.

15 LUTEGO • Ukraińska prokuratura w Kijowie rozpoczyna wiele

śledztw w sprawie wystąpień antysemickich. Aresztuje

13 osób odpowiedzialnych za organizowanie manifestacji

antysemickich.

16 LUTEGO • W moskiewskiej Bibliotece Narodowej zostaje

otwarta wystawa książek prezentujących historię

i religię Izraela. • Światowy Kongres Żydów uruchamia program

finansowania badań na temat antysemityzmu prowadzonych

wspólnie przez Uniwersytet w Houston i Rosyjską Akademię

Nauk.

25 LUTEGO • Delegacja Światowego Kongresu Żydów przyjeżdża do

Moskwy, żeby się spotkać z ministrem spraw zagranicznych

Eduardem Szewardnadze.

27 LUTEGO • Polska i Izrael wznawiają stosunki dyplomatyczne,

zawieszone w 1967 roku po wojnie sześciodniowej.

Od 1986 roku istniały już w Tel Awiwie i Warszawie

.. przedstawicielstwa interesów" obu państw.

218




23 SIERPNIA • Szesnastu przedstawicieli różnych żydowskich organizacji

działających w ZSRR apeluje do radzieckich władz o powstrzymanie aktów antysemityzmu w Związku Radzieckim.

• Delegacja izraelska (burmistrz Aszdod, doradca premiera, biznesmeni) przyjeżdża do Tbilisi. Burmistrz Aszdod podpisuje z władzami Tbilisi porozumienie o otwarciu żydowskiego ośrodka kulturalnego w stolicy Gruzji i otwarciu gruzińskiego ośrodka kułtury w Aszdod. W tym mieście w latach 80. i 90. ubiegłego wieku osiedliła się bardzo liczna kolonia Żydów radzieckich.

28 SIERPNIA • Sąd Najwyższy Mołdawii ocenia jako zgodną z prawem ustawę o językach mniejszości narodowych. Jako jedne z nich wymienia się hebrajski i jidysz.

31 SIERPNIA • Rejestracja Moskiewskiego Stowarzyszenia Kułtury

i Edukacji Żydowskiej.

l WRZEŚNIA • W Rydze rusza pierwsza żydowska szkoła ucząca języków

obcych, historii i kułtury Izraela.

3 WRZEŚNIA • Sześcioro żydowskich studentów z Estonii wyjeżdża

do Włoch do wakacyjnej szkoły organizowanej przez Europejską Unię Żydowskich Studentów. To pierwszy taki wakacyjny wyjazd studentów narodowości żydowskiej z ZSRR.

213




17 KWIETNIA • Delegacja polityków palestyńskich przyjeżdża do Moskwy

na rozmowy o polityce emigracyjnej Rosji w kontekście

wyjazdów Żydów z Rosji i innych krajów dawnego ZSRR

do Izraela.

2 MAJA • Masowe antysemickie wystąpienia i pogromy Żydów

i Ormian w Uzbekistanie. Są zabici, wielu rannych.

20 MAJA • Organizacje żydowskie w Rosji apelują do prezydenta USA

Ronalda Reagana, by wpłynął na powstrzymanie coraz

częstszych wystąpień antysemickich w Związku Radzieckim

i innych krajach dawnego obozu komunistycznego.

14 CZERWCA • Samolot izraelskich linii lotniczych El Al, boeing 7 4 7,

ląduje na Okęciu. Zabiera pierwszą grupę emigrantów

ze Związku Radzieckiego (ok. 350 osób) i odlatuje

do Tel Awiwu. Rozpoczyna się Operacja .. Most".




22 WRZEŚNIA • Policja moskiewska aresztuje grupę żydowskich refuseników

protestujących w centrum Moskwy przeciwko polityce emigracyjnej ZSRR uniemożliwiającej im wyjazd ze Związku Radzieckiego.

24 WRZEŚNIA • Niedaleko Wilna zostaje odsłonięty pomnik ofiar Holokaustu.

26 WRZEŚNIA • W 48. rocznicę masakry Żydów w Babim Jarze na Ukrainie

przedstawiciele władz Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej i działacze organizacji żydowskich składają kwiaty w miejscu tragedii. Babi Jar to nazwa wąwozu leżącego między dawnymi osadami Łukianowka i Syriec, dziś obie miejscowości znajdują się w granicach administracyjnych Kijowa. To miejsce kaźni (głównie Żydów), lokalizacja niemieckiego obozu koncentracyjnego. W Jom Kippur, 29 września 1941 roku, kazano zebrać się wszystkim Żydom we wskazanym miejscu z pieniędzmi, kosztownościami, ciepłymi ubraniami, co sugerowało daleką podróż. Z miejsca zbiórki grupami po sto osób Żydzi w obstawie SS i ukraińskiej policji szli w kierunku jaru. Na miejscu w grupach dziesięcioosobowych podchodzili do wąwozu. Byli zabijani strzałami z broni automatycznej. Jak zeznawał później Fritz HOfer, rozebranych Żydów prowadzono do wąwozu o dużych wymiarach. Gdy byli już na brzegu wąwozu, kładziono ich na ziemi lub na już zabitych Żydach. Kiedy człowiek leżał, przychodził strzelec i zabijał go strzałem w tył głowy. Egzekucje trwały całymi dniami aż do 3 października. Według niemieckich raportów zabito wówczas 33 771 Żydów.

215


