232 Graaniki Glasnik 32/16 dodaTak

historiografska djela o Mostaru i njihov znaaj za razumijevanje prilika u bosni i hercegovini za vrijeme austrougarske upraveMr.sc. jasmin brankovi federalno ministarstvo obrazovanja i nauke Mostar

Saetak. U urbanoj, upravnoj i politikoj historiji Mostara postoji nekoliko kljunih momenata. Jedan od njih je uspostava uprave Ali-pae Rizvanbegovia u Hercegovini, 1833. godine. Ovo je doba kada Mostar, u pravom

smislu te rijei, postaje politiko, kulturno, ekonomsko i upravno sredite regije, ali i jedan od najznaajnijih

inilaca na veoma kompleksnoj bosanskohercegovakoj politikoj sceni. Status snanog opozicionog centra,

koji je stekao u osmanskom periodu, ovaj grad e zadrati i u vrijeme austrougarske vlasti. Razdoblje od 1878.

do 1918. godine takoer karakteriziraju brojne specifinosti na upravnom, urbanom, privrednom i kulturno-

prosvjetnom planu. Zbog toga su historiografska istraivanja razliitih tema iz mostarske prolosti i na njima

zasnovani radovi od izuzetnog znaaja za prouavanje prilika u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske

uprave. Kljune rijei: Mostar, Bosna i Hercegovina, historiografija, istraivanje, historiografska djela, austro-ugarska uprava, upravno-politiki poloaj, kulturne i prosvjetne prilike

Austrougarska okupacija Bosne i Herce-govine, 1878. godine, oznaila je, izmeu ostalog, otvaranje procesa njene politike i pravne modernizacije. etrdesetogodi-nja uprava Habsburke monarhije takoer je donijela brojne promjene na urbanom, eko-nomskom, kulturnom i prosvjetnom planu, ije se posljedice, u mnogim sferama dru-tvenog ivota, osjeaju sve do danas.

Mostar se posljednjih decenija osman-ske uprave, a posebno u doba austrougarske vlasti, postepeno profilirao kao jedan od dva najznaajnija bosanskohercegovaka urbana, politika i kulturna sredita. Zbog toga su historiografska djela, nastala kao rezultat istraivanja razliitih tema iz prolosti ovog grada, od posebnog znaaja za sagledavanje politikih i upravnih, ali i privrednih, kul-turnih, prosvjetnih i demografskih prilika u Bosni i Hercegovini.

neke osobenosti uPravno-Politikog Poloaja mostara

Mostar se u toku 18. stoljea, uz neke druge bosanskohercegovake gradove izdvo-jio kao snaan opozicioni centar centralnoj

osmanskoj vlasti, koja i pored stalnih nastoja-nja, esto nije uspijevala u potpunosti drati situaciju pod kontrolom. Procesi, zapoeti u osmanskom periodu se, bez obzira na izmije-njene okolnosti, jo vie intenziviraju nakon austrougarske okupacije. Nezadovoljstvo, koje ve u prvim godinama izaziva djelova-nje okupacione uprave, poinje se postepeno profilirati u organizirane oblike otpora poje-dinih vjersko-nacionalnih grupacija.1

1 Postepeno izrastanje i organiziranje modernih poli-tikih i kulturnih pokreta u okviru sve tri nacionalne za-jednice u Mostaru obraeno je, istina u okviru ukupnih zbivanja na irem bosanskohercegovakom planu, u ve-em broju radova. Veoma kvalitetan sintetiki prikaz politikih procesa u Bosni i Hercegovini pod austro-ugarskom vlau dao je dr. Mustafa Imamovi u svom radu Pravni poloaj i unutranjo politiki razvitak Bosne i Hercegovine od 1878. 1914. (Sarajevo 1976., 1997. i 2007., 350 ). Period Kllayeve uprave i njenih posljedica po organizaciju ukupnog drutvenog i politikog ivota u Bosni i Hercegovini monografski je obradio Tomislav Kraljai: Kalajev reim u Bosni i Hercegovini 1882 1903 (Sarajevo 1987., 567 ). Upravno-politiki razvoj Mo-stara u austrougarskom periodu detaljno je, na osnovu relevantnih izvora, analizirao Jasmin Brankovi: Mo-star 1833,1918: upravni i politiki poloaj grada (Sarajevo 2009., 221). Znaajan doprinos istraivanju pojedinih kljunih pitanja dravnopravnog i politikog razvitka

dodaTak Graaniki Glasnik 32/16 233

Mostarski Srbi zauzimaju opozicioni stav prema austrougarskoj vlasti jo 1880. godine. Otpor mostarske Crkveno-kolske optine (CO), koja je neto kasnije ozna-ena kao sredite cjelokupne agitacije pro-tiv Zemaljske vlade u Bosni i Hercegovini, u sutini predstavlja pokuaj ouvanja jo u osmanskom periodu steenih samouprav-nih prava u ureivanju vjerskoprosvjetnih odnosa. Paralelno se razvija sukob mostar-ske CO sa hercegovakim mitropolitom. Reim najprije bezuspjeno pokuava smi-riti situaciju, a zatim odgovara represivnim mjerama, koje idu sve do rasputanja CO, nametanja oktroiranih statuta, hapenja i sudskih procesuiranja itd. Svoju kulmina-ciju sukob doivljava 1890. godine, kada se pokret za crkveno-kolsku autonomiju pro-iruje na vei broj crkveno-kolskih optina u zemlji.2

Muslimansko gradsko stanovnitvo takoer se otro sukobljava sa apsolutisti-kim okupacionim reimom. Nesporazumi mostarskih Muslimana sa austrougarskom upravom zapoinju ve 1881. godine. U Mostaru je, nakon niza deavanja, na pro-testnoj skuptini, odranoj 5. maja 1899. godine, praktino utemeljen Pokret za vjer-sku i vakufsko-mearifsku autonomiju. Kao kljuna figura Pokreta izdigao se mostarski muftija Ali Fehmi efendija Dabi.3 U toku

Bosne i Hercegovine pod austrougarskom upravom, u kojima Mostar ima istaknuto mjesto, dao je u svojim brojnim radovima dr. Hamdija Kapidi (ovdje se po-sebno izdvaja monografija Hercegovaki ustanak 1882. go-dine, Sarajevo 1958., 358).2 Pored naprijed spomenutih radova, za istraivanje nacionalno-politikog i kulturnog pokreta Srba u Mo-staru i njegovog utjecaja na zbivanja u Bosni i Hercego-vini veoma je uputna monografija Boe Madara Pokret Srba Bosne i Hercegovine za vjersko-prosvjetnu samoupravu (Sarajevo 1982., 460), te pojedini radovi Riste Radu-lovia. Svoje vienje prilika u Mostaru i kulturno-poli-tikog djelovanja ovdanjih Srba dao je poznati histori-ar dr. Vladimir orovi: Mostar (Banja Luka-Beograd 1999., 153).3 Prouavanjem politikog, kulturnog i nacionalnog profiliranja Bonjaka bavili su se, pored ostalih, Nusret ehi (Autonomni pokret Muslimana za vrijeme austrougar-

autonomne borbe u gradu dolazi do sarad-nje sa predstavnicima mostarske CO, koji se nalaze u vrhu pokreta bosanskohercego-vakih Srba za crkveno-kolsku autonomiju.

Ni katoliko stanovnitvo Mostara, kao ni franjevci kao nosioci katolike ideje na ovim prostorima, nisu zadovoljni postup-cima reima, koji su u prvim godinama nakon okupacije prvenstveno usmjereni ka uspostavi redovite (svjetovne) crkvene hije-rarhije u Bosni i Hercegovini. Razoarani hercegovaki franjevci, poueni iskustvom iz osmanskog perioda, ipak ne iskazuju otvo-reno nezadovoljstvo potezima okupacione vlasti. Naprotiv, oni se okreu prosvjeiva-nju puka i razvijanju nacionalne svijesti kod mostarskih i hercegovakih katolika. Djelo-vanjem franjevaca, posebno putem hrvatskih lokalnih politikih listova, Mostar se promo-vira kao sredite hrvatske nacionalne agita-cije.4

Autonomni pokreti i drugi procesi unu-tar pojedinih vjersko-nacionalnih zajednica u Bosni i Hercegovini predstavljaju samo prvu fazu u njihovom politikom razvitku.

ske uprave u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1980., 396), Ro-bert J. Donia (Islam pod dvoglavim orlom: Muslimani Bosne i Hercegovine 1878 1914, Sarajevo 2000., 250), Muha-med Hadijahi (Od tradicije do identiteta, Zagreb 1990., 253), Ibrahim Kemura (Uloga Gajreta u drutvenom i-votu Muslimana Bosne i Hercegovine 1903 1941, Saraje-vo 1986., 415) i Muhsin Rizvi (Bosansko-muslimanska knjievnost u doba preporoda 1887 1918, Sarajevo 1990., 581). Arhiv SR Bosne i Hercegovine je, u redakciji Fer-de Hauptmanna, izdao zbirku odabranih dokumenata o muslimanskom autonomnom pokretu (Borba Muslimana Bosne i Hercegovine za vjersku i vakufsko-mearifsku autono-miju, Graa III, Sarajevo 1967., 674).4 Hrvatska komponenta kompleksno je obraena u radovima Luke akovia (Po-litike organizacije bosanskohercegovakih kato-lika Hrvata do otvaranje Sabora 1910, Zagreb 1985., 396), Sreka M. Daje, Ante Malba-e (Hrvatski i srpski nacionalni problem u vrijeme reima Benjamina Kallaya, I dio,1882 1896, Osijek 1940., 136), dr Dominika Mandia (Etnika povjest Bosne i Hercegovine, Rim 1967) i Tomislava Ieka (Mjesto i uloga HKD Napre-dak u kulturnom ivotu Hrvata Bosne i Hercego-vine 1902-1918, Sarajevo 2002., 236).

234 Graaniki Glasnik 32/16 dodaTak

Novonastale okolnosti dovode do formiranja modernih graanskih politikih partija, koje u osnovi nose peat narodnih organizacija. Mostarske stranake podrunice djeluju na politikom planu, ali i u okviru opinskog predstavnitva, to izaziva brojne konflik-tne situacije. Lokalnu politiku scenu nakon 1909. godine upotpunjuje i Mjesna organi-zacija Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine.5

I u narednom periodu Mostar ostaje, u veoj ili manjoj mjeri, u sreditu bosansko-hercegovakih politikih zbivanja. Do novog zaotravanja odnosa sa vlau dolazi tokom priprema za donoenje Opinskog statuta iz 1907. godine. U kritici Vladinog prijedloga najvie prednjai list Narod. Mostar je bio snaan centar pokreta srednjokolske omla-dine, ije se aktivnosti naroito intenziviraju u predveerje Prvog svjetskog rata.

U odnosu na ostale bosanskohercego-vake opine sa normalnim, jedino su Mostar i Sarajevo do kraja austrougarske vlasti imali posebne opinske statute.6 Samoupravna prava i djelokrug mostarske Opine su, ba kao i u sluaju sarajevske, bili umnogome ogranieni propisivanjem irokih kontrolnih ovlatenja Zemaljske vlade, odnosno nad-lene politike oblasti, nad njihovim radom. Ipak su mostarski opinari, a posebno nje-govi veoma inventivni gradonaelnici, posti-gli znaajne rezultate na planu urbanizacije

5 Radniki pokret, odnosno socijaldemokratsku kom-ponentu u Bosni i Hercegovini, s osvrtom na dogaanja u Mostaru, cjelovito je prikazao dr. Iljas Hadibegovi: Postanak radnike klase u Bosni i Hercegovini i njen razvoj do 1914. godine (Sarajevo 1980., 403)6 Upravni poloaj grada Mostara je u periodu austro-ugarske uprave bio odreen slijedeim aktima: Privre-meni pravilnik za ureenje i djelokrug zastupstva Grad-ske opine u Mostaru od 10.06.1879, Opinski tatut sa izbornim redom za grad Mostar od 19.12.1890., te Opinski red sa izbornim redom za grad Mostar od 16.02.1907. godine. Za prouavanje upravnih prilika u Mostaru i Bosni i Hercegovini od znaaja su takoer i djela dr Ferdinanda Schmida: Bosnien und die Herzegovina unter der Verwaltung sterreich Ungarns (Leipzig 1914, 832) i dr Eugena Sladovia: Upravna nauka i upravno pravo Bosne i Hercegovine (Sarajevo 1916, 415).

grada i modernizacije njegovih funkcija.Urbani i privredni razvoj gradaZa vrijeme austrougarske vlasti su u

Mostaru podignuti znaajni infrastrukturni, administrativni, prosvjetni, privredni i vojni objekti, koje je finansirala Gradska opina ili Zemaljska vlada.

Mostar je austrougarsku okupaciju doe-kao kao urbano naselje sa dominantnim karakteristikama orijentalno musliman-skog arhitektonskog izraza. Nova okupa-ciona vlast se u prvo vrijeme orijentirala na prilagoavanje zateenih vojnih, upravnih, infrastrukturnih i stambenih objekata vla-stitim potrebama. Za ovaj period je takoer karakteristina ubrzana izgradnja nedosta-juih objekata, ali su ovi graditeljski zahvati esto izvoeni na neodgovarajui nain i bez osobitog stila. Austrougarski graditelji, u principu, potuju zateenu muslimansko-orijentalnu arhitekturu, te nastoje uskladiti svoja arhitektonska rjeenja sa postojeim stanjem. Graditeljska djelatnost na podruju grada naroito dobija na intenzitetu nakon formiranja Graevinskog odjeljenja Zemalj-ske vlade za Bosnu i Hercegovinu, te Teh-nikog odjeljka Okrune oblasti u Mostaru. U izgradnji grada takoer je znaajnu ulogu odigrala i privatna inicijativa.7

Urbanizaciju Mostara u austrougar-skom periodu pratile su i znaajne promjene na demografskom planu, prvenstveno u pogledu omjera meu pojedinim dominira-juim nacionalno-konfesionalnim grupama. Na ovu pojavu su, pored prirodnih faktora,

7 etrdesetogodinja austrougarska vladavina umno-gome je izmijenila naslijeenu sliku grada. Mostar je 1918. godinu doekao u poodmakloj fazi transformaci-je iz gradskog naselja orijentalno-islamskog u moderno urbano sredite zapadnoevropskog tipa. O urbanizaciji Mostara u austrougarskom periodu, pored ve spome-nute monografije Jasmina Brankovia, veoma su uputni radovi Karla Drage Miletia: Mostarsusret svjetskih kul-tura (Mostar 1997., 247), MostarSrednja ulica (Mostar 1997., 248), Veliki graditelj Miroslav Loose (Mostar 2001., 285), Mostar-Glavna ulica (Mostar 2005., 350), te djelo dr Iljasa Hadibegovia: Bosanskohercegovaki gradovi na razmeu 19. i 20. stoljea (Sarajevo 1991. i 2004., 354).

dodaTak Graaniki Glasnik 32/16 235

u velikoj mjeri uticala migraciona kretanja, uzrokovana izmijenjenim drutveno-politi-kim i ekonomskim okolnostima.8

Privredni razvitak Mostara u peri-odu 1878. 1918. bio je uslovljen osnov-nim postulatima austrougarske ekonomske politike, koja je na podruju Bosne i Her-cegovine bila limitirana privrednim intere-sima Bea i Budimpete. Potezi okupacione uprave bili su u prvom redu usmjereni ka stvaranju optimalnih uslova za iskoritava-nja prirodnih resursa zemlje, uz istovremeno nastojanje da novootvoreni privredni kapa-citeti ne budu ni na koji nain konkurentni onim iz Monarhije.9

Industrijski potencijal Mostara je u austrougarskom periodu bio prilino skro-man. U prilog ovoj injenici govori i poda-tak da je 1885. godine od ukupno 87 tvor-nica u Bosni i Hercegovini, ovdje radila samo jedna. Znaajniji rezultati postignuti su samo u oblasti proizvodnje i prerade groa10 i duhana.11 Takoer je unaprijeen bankar-ski, te sistem zdravstvene i socijalne zatite. Odreeni napredak, u odnosu na osman-ski period, zabiljeen je i u oblasti trgovine, zanatstva i uslunih djelatnosti, ali je, gene-ralno, on bio znatno skromniji nego u nekim

8 Austrougarske vlasti su u Bosni i Hercegovini pro-vele etiri popisa stanovnitva i to: 1879., 1885., 1895. i 1910. godine. Preliminarni i konani rezultati popisa su objavljeni u odgovarajuim publikacijama. Godine 1895. takoer je proveden popis marve, koji daje kori-sne podatke o njenim posjednicima na podruju grada. O demografskim kretanjima u Mostaru vidjeti: Dervo Vajzovi: Stanovnitvo Mostara 1879-1991, Mostar 2005, 448).9 O privrednim kretanjima i razvitku Mostara blie: Vlado Smoljan: Poglavlja iz ekonomske historije Hercegovine (Mostar 1997., 317).10 Na podruju Mostara je radilo osam vinarskih po-druma, iji su proizvodi bili vrlo cijenjeni na domaem i stranom tritu.11 Vei industrijski kapacitet bila je Fabrika duhana, koja je krajem 1904. zapoljavala 320 radnika. Ovaj broj je varirao, tako da se 1911. godine popeo na 515, da bi u 1913. pao na 55 proizvodnih radnika (Izvor: Finanzar-chiv Wien, Tabellen zur Statistik der bosnisch-hercego-winischen Tabak Regie za navedene godine).

drugim bosanskohercegovakim centrima.Stagnaciju na privrednom planu ipak je

donekle ublaavala injenica da je Mostar bio administrativno-upravni, kulturni, te vojni i saobraajni centar regije, tako da nije dove-dena u pitanje njegova urbanizacija i moder-nizacija.

Prosvjetne i kulturne PrilikeAustrougarska okupacija, 1878. godine,

je u Mostaru u osnovi zatekla konfesionalni sistem obrazovanja. Osim veeg broja vjer-skih, postojala je i jedna svjetovna kola rudija.

Nova okupaciona uprava se od poetka opredijelila za izgradnju osnovnog kolstva interkonfesionalnog tipa, uz istovremeno nastojanje da postojee kole stavi pod svoju potpunu kontrolu. Prva komunalna osnovna kola otvorena je 1882. godine. Mostar-ska Rudija je nakon jednogodinje pauze u radu, 1887. uvedena u sistem dravnog kol-stva pod nazivom Druga narodna djeaka osnovna kola. Do poetka Prvog svjetskog rata otvorena je jedna djevojaka osnovna kola. U periodu austrougarske vlasti u Mostaru su radile slijedee srednje kole: Trgovaka, Gimnazija, Via djevojaka, Zanatlijska, te Trgovaka struna, Uitelj-ska i Voarsko-vinogradarska kola.12 Sve ove kole imale su, za to vrijeme, moderne nastavne programe. U Mostaru su radile dvije privatne osnovne kole za djecu dose-ljenih stranih dravljana, u kojima se nastava odravala na njemakom, odnosno maar-skom jeziku.

Mostar je u austrougarskom periodu imao veoma osebujan kulturni ivot, koji se

12 O razvoju kolstva u Mostaru opirno: Esad Peco, Osnovno kolstvo u Hercegovini za vrijeme austrougarske vla-sti (Sarajevo 1971., 148); Mitar Papi, Hrvatsko kolstvo u Bosni i Hercegovini do 1918. (Sarajevo 1982., 162); Mitar Papi, Istorija srpskih kola u Bosni i Hercegovini (Sarajevo 1978., 191); Mitar Papi, kolstvo u Bosni i Hercegovini za vrijeme austrougarske okupacije (Sarajevo 1972., 202); Vojislav Bogievi, Istorija razvitka osnovnih kola u Bo-sni i Hercegovini u doba turske i austrougarske uprave, 1463 1918. (Sarajevo 1965., 274).

236 Graaniki Glasnik 32/16 dodaTak

najveim dijelom odvijao u okviru razlii-tih drutava sa nacionalnim predznakom.13 Svoja pjevaka, nauna, kulturna i dobro-tvorna drutva imali su i stranci.

Karakteristika kulturnog ivota u Mostaru pod austrougarskom vlau je i veoma jaka izdavaka i tamparska djelat-nost. U ovom periodu publicirano je preko 550 knjiga razliitih vrsta i sadraja,14 te 21 periodino izdanje (novine, listovi i aso-pisi politikog, vjerskog, zabavnog, knji-

13 Naznake o literaturi koja se bavi osnivanjem i ra-dom ovih drutava ve su date u prethodnim biljekama o politikom, nacionalnom i kulturnom organiziranju i djelovanju nacionalno-konfesionalnih grupacija. Veoma vrijedne informacije o tome prua i objavljena arhivska graa: Kultura i umjetnost u Bosni i Hercegovini pod austro-ugarskom upravom, Arhiv Bosne i Hercegovine, Graa, Tom IV, redaktor Risto Besarovi, Sarajevo 1968, 790.14 O tome blie: Lejla titi Hamid Dizdar, Bibli-ografija knjiga i periodinih izdanja tampanih u Hercegovini 1873 1941 (Mostar 1958, 132)

evnog, privrednog ili strunog karaktera).15 Radilo je est tamparija: don Frane Milie-via, Prva srpska tamparija Vladimira M. Radovia, tamparsko-umjetniki zavod Pachera i Kisia, tamparija Narod, te tamparije Muhameda Bekira Kalajdia i Trifka Dudia. Grad je bio centar okuplja-nja i djelovanja knjievnika, umjetnika, te veeg broja kulturnih i javnih radnika.16 Prvi

15 U Mostaru su, due ili krae vrijeme, izlazila sli-jedea periodina izdanja: Hercegovaki bosiljak, Novi hercegovaki bosiljak, Glas Hercegovca, Zora, Srpski vjesnik, Osvit, Kranska obitelj, Prijegled, Uiteljska zora, Musavat, Samoupra-va, Narod, Radnika obrana, Rad i Biser. O tampi u Mostaru vidi i: Todor Kruevac, Bosansko-her-cegovaki listovi u XIX veku (Sarajevo 1978, 415) 16 Iz ove sredine su potekli ili su u njoj djelovali Alek-sa anti, Svetozar orovi, Omer ef. Humo, Osman Nuri Hadi, Ivan Milievi, Osman iki, Husein Hu-saga ii, Jovan Dui, Musa azim ati, Vladimir orovi i mnogi drugi znameniti knjievnici, naunici i umjetnici.

dodaTak Graaniki Glasnik 32/16 237

poznati film u i o Mostaru (Mostar) sni-mio je 1909. Louis Pitrolf de Bery. Godine 1903. odrana je prva kino-projekcija. Do 1918. je periodino radilo nekoliko kina otvorenog ili zatvorenog tipa. U Mostaru je 1902. godine postojala Agentura Kraljev-skog maarskog, te Ekspozitura Austrijskog trgovakog muzeja.

Monografije o Mostaru objavila su i dva stranaca, koja su slubovala u ovom gradu: Carl Peez (Mostar und sein Culturkreis, Leipzig 1891., 247)17 i Robert Michel (Mostar, Prag 1909.).18

Na kraju, kada je rije o prilikama u Mostaru za vrijeme austrougarske uprave, od prvorazrednog su znaaja objavljena i neo-bjavljena arhivska graa, izvori normativ-nog karaktera, slubene publikacije, poput rezultata popisa stanovnitva i razliitih sta-tistikih pregleda, izvjetaji o upravi Bosne i Hercegovine,19 te godinji izvjetaji ovda-njih drutava i srednjih kola, kao i brojni radovi putopisnog i memoarskog karak-tera, koji su nezaobilazan i izuzetno koristan izvor svakom istraivau.

Historiographical Works About Mostar and their Importance for Understanding Bosnian and Herzegovinian Circumstances during the Austro Hungarian Administra-tion

17 U prevodu Miroslava Loose tampana u Mostaru 2002. godine.18 Dva prevoda Michelovog djela, koje u sutini pred-stavlja veoma nadahnut lirsko-etnografski opis Mostara, pojavila su se u Sarajevu i Mostaru 2006. godine.19 Izvjetaje je od 1906. godine trojezino (na njema-kom, maarskom i naem jeziku) izdavalo Zajedniko ministarstvo finansija.

summaryIn the urban, administrative and politi-cal history of Mostar there are several key moments. One of them is Ali pasha Riz-vanbegovics administrative establishment in Herzegovina in 1833. In that particu-lar era, Mostar became, in the true sense of that word, the political, cultural, economic and administrative regional centre as well as one of the most important factors on the very complex Bosnian and Herzegovinian political scene. The status of strong opposi-tional centre gained in the Ottoman period this town would maintain during the Austro Hungarian authority too. A period from 1878 to 1918 was characterized by numer-ous specificities in administrative, urban, economic, cultural and educational terms. Thereafter historiographical researches of different topics from the Mostars past and papers based on them are of great impor-tance to study opportunities in Bosnia and Herzegovina during the Austro Hungarian administration.

Keywords: Mostar, Bosnia and Herze-govina, historiography, research, historiographi-cal works, Austro Hungarian administration, administrative political position, cultural and educational circumstances.