MOT THÊ GIÔI NGHÊ THUÂT DÂY HINH ANH VÉLÀNG QUE, NGliôl ME, DÔNG SÔNG TRONG THO TÉ HANH

T h S . B a c h T h a n h V â n Khoa Tiéng Viêt - Tritàng Bai hoc KHXH&NV- DHQGHàNôi

Trong quâ trînh sang tao thd, hinb ânh ed vai trd quan trong. Nbà thd thUdng thdng qua hé thd'ng hinb ành dé biéu bien eàm xùc eùa minh. Hinb ành do vây vùa là mot ddn vi cùa mot noi dung eo y nghia thàm my khàch quan vùa là mot nhân td' dé biéu hiên càm xùc. Nbà thd Ché Lan vién tùng cho rang: "Thd là phài cd hinb ành". Cd ngUdi dà ndi: triét hoc nghl bàng y, tiëu thuyét nghl bàng nhân vat, thd nghï bàng hinb ành". [1,74]. Khi ndi vé thd. Té'Hanh kbdng trUc tié'p ndi vé hinb ành, nhUng qua thd dng, ed thé thà'y Té' Hanh là ngUdi coi trong hinb ành va co y thùe xây dUng mot thé' gidi hinb ành phong pbù de biéu bien thé' gidi càm xùc da dang eùa tâm bon dng.

Bàng tri tudng tUdng va khà nâng lien tudng manh mê. Té'Hanh dâ bdc lô khà nàng tao dUng hinh ành thd sd'ng ddng. An tUdng vé mot thé gidi nghê thuât dày hinh ành da dUdc gdi ra tù tâp thd dâu tay cùa Té Hanh - tâp Nghen ngào. Càng vé sau này, khi càm xùc ngày mot phong pbù, dd'i tUdng phàn ành cùa thd ngày mot md rong, bien thUc ddi sd'ng ùa tràn vào thd, thd Té Hanh càng ed thêm nhùng hinb ành, sàc màu dudng net mdi cùa eude ddi, thé gidi hinh ành thd dng càng phong pbù da dang hdn.

Trd lai vdi thd Té Hanh, ed thé thà'y net riéng trong thé' gidi hinh ành thd Té Hanh so vdi eàc nbà thd mdi cùng tbdi. Net riéng â'y, dUdc quy dinh trUde hét tù quan niêm nghê thuât chi phô'i ddi tUdng phàn ânh eùa nghê thuât. Ndi nhu Ché Lan Vién là tù eài "tang" riéng cùa moi nbà thd: "Vé vdi eài gî gàn gùi. Vé làng cù, vé vUdn xUa, vé phUdng

594

Nam, vé vdi bàn tay em, bên gié'ng giât. Càm giàc thân quen, gàn gùi là eàm giàc toât ra tù thé gidi thd anh (Té Hanh) [2,391]. Ngay tù trUde eâch mang, thd Té' Hanh dà hudng ve bien thUc, ndi nhùng eài thUe eùa ddi sd'ng, va gàn gùi thân thUdng hdn cà là que hUdng va nhùng ngUdi dân chài que hUdng dng. Va bdi thé, thé gidi bînh ành cùa thd Té Hanh là nhùng hinh ành thUe. Trong khi eàc nbà thd mdi khàc ed xu hudng su dung nhiéu hinh ành xa la hoac hinh ânh ào. Thd Dieu tàn eùa Ché Lan Vién dam dac nhùng hinh ành: so dùa, bon ma, "Bao tuy nong, nâo tràng vdi xUdng tàn", là hinh ành "Nhùng dém u toi", "nhùng chân trdi vdi vdi", nhùng "mo hoang lanh lêo", "va xUdng khd, va so ngUdi, va thit nât". Cdn thién nhién thi:

Dây, nhùng thdp gdy mon vi mong dçfi

Nhitng dén xita dô ndt dudi thdi gian,

Nhùng ddng sông vdng lé minh trong bông toi

Nhùng tUçfng Chdm là loi ri rên than. (Doc sàch - Biêu tàn)

Thd Hàn Mac Tù cùng ngon ngang nhùng bînh ành ào, dang nhU "Tràng nàm sdng soài trên eành lieu; Ddi gid ddng vé dé là Idi" (Ben Un). Thàm chi cd nhùng hinb ành dén mùc ky quai:

Ta nàm trong vûng tràng dém dy

Sdng dây dién cuông mùa mdu ra (Say tràng)

Va thd Xuân Dieu vdi Thcf thcf, Gùi hitcfng cho giô, cd thé ndi là mot thé gidi eùa nhùng hinb ành ào hoac dây Udc lé. Trong thé gidi thd â'y, hinh ành thd Té' Hanh mang net vê riéng, khàc biêt: Nd là hinh ành thUc, khoê khoàn, dung di va nong hâu hdi thd cùa ddi sd'ng. Dudng nhu nd là nhùng mành thUe eùa ddi sd'ng bien hinh trên trang thd. Dd là khung cành làng chài lUdi trong nhùng hoat ddng nào nûe:

Khi trdi trong, giô nhe, sôm mai hong

Dân trai tràng bcfi thuyên di ddnh cà.

... Ngày hôm sau, on ào trén béh dô

595

Khàp dân làng tdp ngp don ghe vé

... Nhùng con cd titc/i ngon thân bgc tràng.

Là hinh ành ngUdi "dân chài lUdi làn da ngàm ràm nàng - Cà thân bînh nong thd vi xa xâm". Là hinh ành ngUdi me tào tàn bên Chiéc ro may "Làng le bàn tay làng le dUa; Dàp tùng mié'ng va â'm con thd. Là nhùng hinh ành nho nhd ma chî bàng sU ehiu chat, gàn bd trong tînh càm nbà thd mdi càm nhân va dUa dUdc vào thd:

La tha chi roi sçfi con con

Nhùng cdi kim hit, hôt nut mon

Tàn tien de dành trong Ig nho

Vdi lành gôi ghém mat khoanh tràn (Chiê'c rô may)

ThUc ma kbdng thd, bdi nhùng bînh ành thd cùa Te Hanh dude tàm nhuân trong eàm xùc tinh té cùa nbà thd, mot tâm bon ed "khà nàng nhin thày bon sU vât": "Cành buom giUdng to nbu mành hon làng". Càng gàn bô vdi eude ddi, câi thUc va eài thd cùa eude sd'ng nhU nhùng Idp pbù sa, boi dàp thêm chat thUe va châ't thd cho thé gidi hinh ành cùa thd Té Hanh, khién hinh ành thd Té Hanh vùa khoê khoàn, chân thUc hdn, dong thdi cùng "huyén dieu" hdn. Xdn xao trong thd dng, nhùng bînh ành mdi cùa cuôc sd'ng:

Dôi hàng dào mân vây sân biéc

Don giô mùa xuân thô'i Bien Bien

(Dén Môc Châu)

... Nàng trUdng ta rông mênh mông

Tràng lên, tràng làn vân không ra ngoài...

(Nông trUdng cà phê)

Trén nén bien thuc, trên cài goc thUc, bînh ành trong thd Té Hanh thUdng giù nguyên dang thûe von cd trong eude sd'ng, dUdc tao nên do eài nhin, eài càm eùa nhà thd. Dudng nhu nbà thd "bûng" dUdc nd tù eude ddi. dem "trong" nd vào nghê thuât, vào trong thd:

...Chi dun mot âm nitdc con

596

Dd nghe miii vi thdm ngon dâm long

Thcfm nhit vi nép à trong

Nitâc xanh màu vdi nhit long ành tràng

Thém nhà bay trè ngù làn

Nàm nhit cà xép thàng bàng mot hàng. (Cây voi)

... Khi bd tre riu rit tiéng chim kéu

Khi mat nitdc chgp chdn con cà nhày

Bgn bè toi tum nàm tum bày

Bay chim non bcfi loi trén sông (Nhd con sông que hi o ng)

NhUng cuôc sông vô'n cd mudn dieu "huyén dieu" làm say dam

long ngUdi; Vdi tâm bon nhay càm va tâ'm long yêu da diét cuôc ddi,

thd Té Hanh khdi hoà vào câi mach dieu huyén â'y cùa cuoc ddi. Va

cùng vdi nd, khà nàng lien tuông doc dào, sang tao cùa nhà thd, khién

thé gidi hinh ành thd Té Hanh cd thém châ't "ào", vê dep quyé'n rù, mô

ra nhùng lien tudng rang dài, dôc dào ndi ngUdi doc:

... Miia thu dà di qua con gùi Igi

Mot it vàng trong nàng trong cây

Mot it huôn trong nàng, trong mây...

(Chd tinh à Hàng Châu)

... Khi nàng loé hàng mi qua cùa dông

Khi sdng trào tôc quan dào chon von

Khi mây chgp chdn an hiên dâu non

Khi mita lân xanh trdi vd biéc bé

(Giàc mông dieu huyén) ... Trén hoa tràng sang mot viing

Ditài tràng hoa nd bùng bùng nhuy bông

Hoa là tràng dâu cành cong

Tràng là hoa ngU trdi trong ngdi ngdi... (Hoa ndr theo tràng)

597

... Mitdi làm, mitdi tdm thcf ngày Mât day cà nàng, hôn dây cà tràng

(Giâ'c mông xuân) ... Anh nhu ngitdi bon phia mita rcfi Em bông dén va cuôc ddi hùng nàng...

(Giùa anh va em)

Tuy nbiên kbdng phài lue nào Té Hanh cùng thành công trong sang tao hinh ành. Mot dôi khi, "sô'ng vôi", càm xùc chUa dû do chin, Té Hanh vân vôi va dUa vào thd, nhùng hinh ành thiè'u nhuàn nhi, nô chi mang y nghIa cùu cành cho mot sU miéu ta ddn thuàn: "Que ta mùa này bien làm cà; Câ thd ngon làm thit thdm dày; Cà chuon dài tdi gàn bai tâ'c; Cà nue to bàng ba ngon tay" (Ra bien dành cà). O dd, thd Té Hanh dà tbiéù mâ't mot "ky thuât" ed bàn - Cài tao nên sU sô'ng, tao nên cd't loi eùa hinh ành thd ông ma Ché Lan Vién dà phât hiên tinh té: "Anh thoi câi tinh ngUdi vào bat giô'ng mây cày, chdm sao, tên lùa, vào câi tên sao trên trdi hay tên phô' phUdng dUdi dâ't. Làm cho nô quyên vdi tinh ngUdi, cho nd cd hon ngUdi... ù, câi hon nhU mành bon làng anh tùng viêt". [2,394]. Thd Tê' Hanh cùng cd nhùng bînh ành tUdng trUng trên cd sd sU lien tudng hài hoà cùa càm xùc. O bài thd "Dêm nay" chàng han, nhà thd su dung bînh ành ành tràng tUdng trUng cho tinh yêu cùa ngUdi con gai vdi ngUdi minh yêu mac thdi gian va thù thâeh:

Dêm nay tràng Igi vdi minh

Tràng thcf bat ngàt tràng tinh chcfi vcfi

Suôt dêm tràng sdng em di

Titàng nhit tràng sang suot ddi cùa anh.

Nhùng hinh ành tUdng trUng eùa chim muông, sông, bien, hoa là cd cây cùng dUdc nhà thd vân dung khéo léo dé thé bien tinh càm, nôi long cùa nhà thd trên nhiéu mùc dô khàc nhau:

Con sông tù xa khcfi tien dén

Litçfn dài uyên chuyén cành tay giàng

Uô'n minh nhit mûa theo chân giô

Hcfi thà phông trén mat phàng bàng (Bien)

598

NhUng sd trUdng eùa Tê' Hanh là à sU sang tao nhùng hinh ành eu thé: gàn gùi. Tê Hanh cd khuynh hUdng "chôp" dUng hinh ành tù mot gôe hep, hinh ành thd ông do vây thudng không mang nhùng kich cd lôn, nhùng cành hoànb tràng, toàn eành, ma thudng là nhùng hinh ành eu thé, nho ggn va dung di không ehdi gàt vé màu sàc. Dieu dd, râ't pbù hdp vdi câi "tang" càm xùc va quan niêm thàm my cùa nhà thd. Nhùng bînh ành bên "Câi gié'ng dâu làng".

...Em di gdnh nitdc, dôi vai min

Dôi gdnh cong cong uô'n déo mém

... Em mue trao anh gàu nitdc màt

Mat nitâc hoà dôi bông chûng minh

... Lau gigt mô hôi, dùng bên ditdng

Uô'ng ngum nitâc dUng trong long non (Câi gié'ng dâu làng)

Hinh ành con sông que hUdng sau ngày giài phông trô vé:

... Vân mot dong xanh mat diu dàng trôi

... Tre thita thât, ngâp tràn lau co

Trong ành nàng ngà nghiéng theo chiéu giô (Trcf lai con sông que)

Hinb ành "de thUdng" cùa làng que, vdi khu vUdn, vdi nê'p nhà:

Cû cùng mai rôp quen mita nàng

Bd ngd khêu hoài nôi van vitcfng

Mai tranh ra cû tdm long son

... Cành công di vào run rây dita

Loi di co râm phù che vùa

Ngôi nhà mai cû rêu in Idp

Hé bùc rèm dcfn dd nàng mita

(De thUdng)

(Sông Dây)

(Vi^àn cû)

599

... ThitOng bui chuô'i hàng dùa bông toâ

Cài gié'ng dâu làng, nitâc Igc nhit gUcfng (Câi chê't cùa em Ai)

Cà nhùng khi eân phâc hoa nhùng eành rông lôn, Idn hdn. Té Hanh cùng vân dùng nhùng bînh ành eu thé. Vié't vé mùa thu vàng Yanta thd méng, dng tao nhùng hinh ành chi tiét eu thé:

... Cây sén màu vàng dâm

Cây ditcfng mâm vàng titcfi

Cây phong vàng cà tdm

... Trdi trong tàn không trung

Bien làng dén xa cùng (Mùa thu Yanta)

Tù dd tao nén bùc tranh nhiéu màu sàc, cd sue truyén eàm vê mot khung eành rông lôn cùa nUde Nga va râ't nhiéu nhùng hinh ành nho nhd, gàn vdi nhùng noi niém, nhùng tâm tînh cùa nhà thd:

... Gôc sân ành nâng nhit lUu luyén

Dùng Igi trên chùm hoa bào mita

... Mây dây trdi, rcfi rôt nâng mong manh

... Trdi màu xanh, nitôc cûng màu xanh

Sçfi giô dén se ciing sçfi lieu

(Hoa bâo mUa)

(Rét nàng Bân)

(£m à dâu)

... Là phong do nhit moi tinh duçm lùa

Hoa eue vàng nhit nôi nhd dây dUa (Bài thcf tinh à Hàng Châu)

Thé gidi hinh ành trong thd Té Hanh dUde sang tao bàng tu duy nghê thuât doc dào, bàng thi phâp mang dâ'u â'n tài hoa va tinh té cua nbà thd. Chinh thé gidi hinh ành thd này dà gdp phàn thé bien phong eâch nghê thuât eùa Té Hanh tao nên vê dep va sue truyén eàm cua thd dng va ghi nhân mot dâ'u net dâm eùa thd Té Hanh trong nén thd Viêt Nam bien dai.

600

TÀI LIEU THAIM KHÀO

1. Ché Lan Vién, Suy nghï vd hinh luân, NXB Van hoc, H. 1992.

2. Ché Lan Vién, Té Hanh hay thcf vd cdch mgng (Ldi bat tuyèn tâp thd Té Hanh). NXB Vân hoc, H. 1987.

3. Tràn Dinh Su, Nhùng thé gidi nghe thuât tho. NXB Giâo due, H. 1995.

4. Ma Giang Lân, Té Hanh cùa que hitcfng, Vân hoc va Tuoi tre.

5. Hà Minh Duc, Té Hanh - Mot tâm hon thagiàu càm xûc. (Trang nhà vàn va tâc phàm, NXB vân hoc, H. 1971).

6. Tê' Hanh, May suy nghï vé tha. Tap chi vàn hoc, sô' 4, 1996.

601