mr sc. dr sanja tešanović specijalista porodične medicine · 2020. 4. 20. · Žena vodi...

1

ZDRAVSTVENA NJEGA U PORODIČNOJ MEDICINI

mr sc. dr Sanja Tešanović Specijalista porodične medicine

2

4. Planiranje porodice i kontracepcija

Da bi sprovodila edukaciju sestra se treba upoznati sa indikacijama za svaku metodu, mehanizmu dejstva, efikasnošću, sigurnošću, neželjenim dejstvima, mogućnostima prevencije polno prenosivih bolesti

Ukoliko je adolescentica seksualno aktivna savjet- istovremena upotreba mehaničkih i kontraceptivnih sredstava

Informisanje o mogućim neželjenim dejstvima hormonske terapije

3


Prirodne metode planiranja porodice Ovulacija nastupa 12-16 dana prije početka

narednog ciklusa, spermiji preživljavaju najduže 5 dana

Žena vodi kalendar ciklusa 3-4 mjeseca Mjerenje bazalne temperature Temperatura tijela se blago smanjuje u vrijeme

ovulacije što prati porast T za najmanje 0,5 stepeni- mjeriti peroralno najmanje 6h nakon buđenja, koji perzistira do sledeće menstr. Infertilni period počinje 3 dana nakon porasta T.

4


Metoda cervikalnog mukusa Infertilni period počinje 4 dana nakon pojave

najčistijeg mukusa, traje do sledeće menstruacije Laktaciona amenoreja Omogućava postpartalnu kontrolu začeća Mehaničke metode kontracepcije Kondomi- smanjuju prenošenje polno prenosivih

bolesti i HIV-a, pouzdani do 98% Dijafragma- postavlja se u vaginu 6h prije odnosa i

ostaje 6h nakon odnosa, koristi se sa hemijskim spermicidom

5


Intrauterini uložak/spirala Kod žena koje su završile planiranje porodice Stavlja se u šupljinu materice, ostaje do 5 god. Mogućnost začeća pri korištenju uložaka je manja

od 1,3% Potencijalne komplikacije- jako krvarenje, bolovi u

stomaku, glavobolja, upala karlice, perforacija cerviksa

Ne preporučuje se- kod jakih, bolnih menst.,žena sa više partnera, istorija vanmaterične trudnoće i polno prenosivih bolesti

6


Hormonska kontracepcija Peroralni kontraceptivi- veoma efikasni u prevenciji

trudnoće U obliku progestinskih kontraceptiva i

kombinovanih tableta koje sadrže estrogen i progesteron

Inhibicija ovulacije- primarni mehanizam djelovanja Štite od prenošenja polnih bolesti, kontrolišu

krvarenja i dismenoreje, smanjuju toplotne valunge u postmenopauzi, rijeđa pojava akni, smanjenje incidenci benignih obolj. dojke, cista ovarija i Ca,

7


Prevencija endometrioze, osteoporoze, kolorektalnog karcinoma

Blaga neželjena dejstva- krvarenje između ciklusa, mučnine i bolne osjetljivosti dojki- razlog prekida uzimanja tbl.

Ne preporučuju se ženama sa HTA, CVB, oboljenjima jetre, migrenama, Ca dojke, tromboembolijama, pušačima starijim od 35 god.

Tablete se mogu koristiti 21 dan, a sledećih 7 dana kada žena dobije menstr., pravi se pauza

Kontinuirano tokom 28 dana- kod žena sa migrenom, kada ne žele imati menstruaciju

8


Urgentna kontracepcija U obliku peroralnih kontraceptiva, tbl. sa

progestinom, intrauterinih uložaka Sprovodi se nakon odnosa Vrši inhibiciju ovulacije, prevenciju

oplodnje/implantacije, ne ugrožava već implantiranu trudnoću

Najčešće se koriste kombinovani peroralni kontraceptivi, prva tbl. unutar 72h od rizičnog odnosa, druga nakon 12h

9

5. Uobičajeni zdravstveni problemi

Palijativna njega Primjenjuje se kod pacijenata oboljelih od

karcinoma, hroničnih bolnih sindroma, teških repiratornih bolesti, srčane insuficijencije, hroničnih bubrežnih bolesti

Menadžment simptoma kod onkološkog pacijenta U anamnezi je važno obratiti pažnju na sl. pitanja: Gdje počinje i gdje se širi bol? O kojoj vrsti bola se radi (stalan, žareći, dubok,

površinski, tipa kolika) Kada i kako bol počinje, koliko traje (trajno,

epizodno)

10


Koji su percipirajući ili olakšavajući faktori Pri procjeni bola treba koristiti skalu boli koja može

biti vizuelna, numerička ili verbalna Fizikalni modaliteti za olakšavanje bola:

termoterapija, masaže, vibracije, vježbe, imobilizacija bolnih dijelova

Stimulacijske tehnike: transkutana elektrostimulacija nerava i akupunktura

Radijacijska terapija i operacije blokade nerava kao način olakšanja bola

11


Tretman bola Opšti principi u liječenju: 1. Liječiti bol što je moguće prije 2. Dati lijek na bazi rasporeda- prema satu i prema

trajanju efekta analgetika 3. Lijekovi se mogu dati paranteralno, rektalno,

oralno 4. Dati lijek koji odgovara jačini bola SZO nudi 3 koraka u postizanju analgezije Prvu stepenicu čine blagi analgetici- salicilati,

paracetamol, NSAIL, drugu stepenicu- slabi opioidi, Trću stepenicu- jaki opioidi

12


Za blagi bol prema skali bola (1-3) koristi se neopioidni analgetik, ukoliko je potrebno dodaje se pomoćni lijek

Za umjereni bol (4-6) slab opioid, ako to nije dovoljno, dodaje se i ne opioidni analgetik

Ako pacijent trpi jak bol (7-10) daju mu se jaki opioidi, ako se bol ne može i dalje okupirati dodaju se neopioidni analgetici i pomoćni lijek

U neopioidne analgetike spadaju: 1. Salicilati- velike doze lijeka su potrebne za

kontrolu hronične boli

13


2. Nesteroidni antiinflamatorni lijekovi Dobro kontrolišu blagi bol, često se koriste i uz

opioide kod jakog bola kao pomoćni lijek. Posebno su dobri za kupiranje bola kod koštanih metastaza

3. Paracetamol Dobar izbor za blagi bol, pokušati izbjeći hroničnu

upotrebu kod visoko rizičnih pacijenata (bolesti jetre, DM, HTA, stariji pacijenti, demencija)

Opioidi se uključuju kad bol postane jača i kad se iscrpi efektivnost neopioidnih analgetika

Dobro kontrolišu bol, lako se doziraju Slab opioid je kodein, u grupi jakih- morfij, fentanil

14


Doziraju se na svaka 4 sata bez obzira da li pacijent trpi bol

Pomoćni lijek se dodaje da bi se poboljšala kontrola bola- kortikosteroidi, NSAIL, antikonvulzivi

Lijekovi se uključuju 2-4 nedelje, pa se ocjenjuje njihova efektivnost

Nus pojave opioida Konstipacija- savjet pacijentima da piju mnogo

tečnosti, laksativi Mučnina i povraćanje- treba reći pacijentima da

mogu imati mučninu prva 3-4 dana nakon početka th. opoidima- daju se antiemetici

15


Dijareja- može biti uzrokovana citostaticima, opstrukcijom crijeva, lošom ishranom, infekcijama

Davati tečnost sa elektrolitima Komresija kičmene moždine- posljedica metastaza U terminalnoj fazi- akumulacija sekreta praćena

krkljanjem- položaj ležanja na lijevoj strani i antiholinergični lijekovi

Terminalna uznemirenost- agitacija, grčenje, uznemirenost- uključiti neuroleptike- haloperidol da bi olakšali patnju pacijentu

16


Uloga medicinske sestre u liječenju bola Provjeriti najvjerovatnije uzroke, uticaj

emocionalnih i psiholoških pitanja za pacijenta i porodicu

Odluke o tretmanu donositi uz saglasnost pacijenta i porodice

Procijeniti korist od intervencije posebno ako je agresivna

Napraviti plan njege i palijativnog liječenja Uključiti tim stručnjaka, pacijenta i porodicu Pratiti pacijenta i prevenisati razvoj neželjenih

komplikacija

17


Modeli stresa 1. Modeli koji su zasnovani na podsticaju Stres je definisan kao životni događaj, može biti

uzrokovan pozitivnim kao i negativnim događajima Reakcija na stres je ovisna o karakteristikama

ličnosti koja ga doživljava 2. Modeli koji su zasnovani na reakciji Početna reakcija organizma- reakcija uzbune koja

tjelesnu odbranu upozorava na stresore Velike količine adrenalina se oslobađaju u tijelu Traje od 1 min. do 24 sata

18


Drugi stadijum sindroma adaptacije je stepen otpora koji nastaje kada se vrši prilagođavanje tijela

Organizam nastoji savladati stresor i ograničiti ga na najmanji dio tijela

Treći stadij- iscrpljenosti, adaptacija koju je tijelo napravilo ne može da se održava

Stresni efekti se mogu proširiti na cijelo tijelo Tijelo se može vratiti u prvobitno stanje ili

posljedica može biti smrt

19


3. Modeli koji su zasnovani na transakciji Mentalne i psihološke reakcije su dio poimanja

stresa Pokazatelji stresa mogu biti kognitivni, psihološki i

fiziološki Kognitivni- reakcije na razmišljanje koje uključuju

rješavanje problema, samokontrolu, zabranu, fantaziju

Psihološke manifestacije – anksioznost, strah, ljutnja, depresija

Fiziološki pokazatelji- proširene zjenice, ubrzan rad srca, pojačano lučenje znoja, suhoća usta..

20


Sestrinski proces primjenjen na nošenje sa stresom Sestrinska ocjena stresa i savladavanja uključuje: Procjenu pacijenta- razumijevanje prirode stresora i

spremnost da se nauče tehnike, da se minimiziraju Procjena porodice- porodične strategije za

savladavanje Pocjena zajednice- terapeuti za masažu, religiozni ili

duhovni centri Planiranje strategija za savladavanje stresa Fizičko vježbanje, pravilna ishrana, odmor, spavanje

21


Intervencije za minimiziranje stresa i anksioznosti Određivanje situacije koje doprinose anksioznosti i

prepoznavanje znakova anksioznosti Ohrabrivanje pacijenta da verbalizuju osjećanja,

zapažanja i strahove Određivanje jakih, ličnih strana Prepoznavanje uobičajenih modela za borbu sa

stresom Identifikovanje novih strategija za upravljanje

stresom Identifikovanje raspoloživih sistema podrške

22


Pažljivo slušanje i razumijevanje stavova pacijenata Obezbjeđivanje prijatne atmosfere, podrške,

povjerenja, potrebnih informacija Poticanje pacijenata da učestvuju u planiranju njege Edukacija o značaju pravilne ishrane, svakodnevne

fizičke aktivnosti i sna Uključivanje u raspoložive grupe podrške Strategije za postupanje sa ljutnjom pacijenta su: Upoznavanje i razumijevanje vlastite reakcije na

osjećanja i izlive ljutnje Prihvatanje prava pacijenta na ljutnju

23


Razumijevanje značenja ljutnje pacijenta Dopuštanje pacijentu da govori o razlozima ljutnje Slušanje pacijenta i smireno ponašanje Depresija Opšti odgovor na zdravstvene probleme Žene pate 2 puta češće, javlja se u bilo kom uzrastu Klinička slika depresije Tipični simptomi- depresivno raspoloženje, gubitak

interesa, zadovoljstva u svakodnevnim aktivnostima, smanjenje energije- povećanje zamora, smanjenje samopoštovanja, poremećaj apetita, psihomotorike, suicidne ideje

24


Uloga medicinske sestre u postavljanju dijagnoze Screening depresije kod pacijenata sa visokim

rizikom- prethodna anamneza depresije, prisustvo hroničnih ili mentalnih oboljenja, u PZZ predstavlja dobru kliničku praksu

U praksi se najčešće koriste Gerijatrijska skala depresije i Hamiltova skala depresije

Uloga medicinske sestre u liječenju depresije Pacijente edukovati o prirodi i osobinama depresije,

očekivanom oporavku, potrebi za pridržavanjem th.

25


Psihoedukacija treba uključiti i bliske osobe Kod umjerene i teške depresije- antidepresivi Smjernice za sestrinsku njegu pacijenta sa

depresijom 1. Osigurati privatnost pacijenta pri konsultaciji 2. Pružiti pacijentu emocionalnu podršku uz

empatijski stav 3. Procijeniti i osigurati bezbjednost pacijenta 4. Procijeniti i tretirati faktore rizika i uzroke

bolesti

26


5. Promovisati zdravu i redovnu ishranu, odmor, relaksaciju, bavljenje fizičkim aktivnostima

6. Poticati samopoštovanje i samopouzdanje 7. Poticati socijalnu podršku (člana porodice,

njegovatelja, centar za socijalni rad) 8. Edukovati pacijente o prirodi bolesti i njezi 9.Raditi na spriječavanju stigmatizacije pacijenata sa

mentalnim poremećajima

27


Nošenje sa tugom i gubitkom Žalost predstavlja vlastite emocionalne i fizičke

reakcije na gubitak voljene osobe, svojine ili porodičnog okruženja

Pet stadijuma tuge Poricanje- neprihvatanje, ljutnja- na sebe, druge,

pogađanje, depresija, prihvatanje Četiri kategorije osjećanja i ponašanja: Posrtanje- šok, nevjerica, poricanje Osjećanja i fizički simptomi: krivica, ljutnja,

promjene apetita, TT, bol, grčevi

28


Suočavanje- s osjećajem kada se treba početi adaptirati na gubitak

Zacjeljivanje- kada gubitak bude dio njih i kada je akutna tegoba smanjena

Medicinska sestra treba razlikovati žalost i depresiju Žalost- loši i dobri dani se smjenjuju, kod depresije

neprekidno prisutni Pristup i komunikacija sa ožalošćenim pacijentom BATHE tehnika- obuhvata procjenu: situacije u

pozadini, afekta pacijenta, problema koji ga opterećuje i kako izaći na kraj sa njim

29


Tokom razgovora- obezbijediti privatnost i diskreciju

Pažnja se fokusira samo na pacijenta Neverbalna tehnika terapeutske komunikacije

“SOFTEN” Savjetovanje pacijenata se sprovodi najmanje

godinu dana

30

6. Zdravstveni problemi žena

Poremećaji menstrualnog ciklusa Dismenoreja Pojava oštrog, tupog bola u donjem dijelu

abdomena, leđa, prije i tokom menstruacije Sekundarna dismenoreja- ukoliko su simptomi

uzrokovani ginekološkim oboljenima Dijagnoza- ginekološki pregled, UZ Tretman i sestrinske intervencije Edukacija pacijentica Bol se tretira analgeticima Male doze kontraceptiva za žene koje ne žele ostati

u drugom stanju

31


Amenoreja Djevojka starija od 16 god. nije počela dobijati

menstruaciju Varijacije u građi tijela, fizičkom, socijalnom,

emocionalnom razvoju, naslijeđe Medicinska sestra sa ljekarom uzima anamnezu i

pomaže u rješavanju emocion. i psihičkih problema Sekundarna amenoreja Izostajanje menstruacuje u toku 3 ciklusa ili 6 mj.

od poslednje uredne menstr. Posljedica bolesti, stresa, poremećaja ishrane,

gojaznosti

32


Menoragija- produženo ili prekomjerno krvarenje u vrijeme regularnog menstrualnog krvarenja

Kod mlađih uzrok endokrinološ.poremećaji, kod starijih tm. procesi ili hormonski poremećaji, upale

Metroragija - krvarenje između redovnih menstruacija, ukazuje na ginekol. probleme

Postmenopauzno krvarenje- svako krvarenje godinu dana nakon poslednje menstruacije

Med. sestra potiče ženu da posjeti ljekara, opiše količinu i vrijeme javljanja ljekaru

Obilna krvarenja mogu uzrokovati anemiju

33


Polno prenosive bolesti Mogu uzrokovati upalu karlice, sterilitet,

vanmateričnu trudnoću Simptomi- žuti vaginalni iscjedak, krvarenje između

menstruacija, bol nakon odnosa, pri mokrenju, u stomaku

Hlamidija i gonoreja se liječe antibioticima Med. sestra potiče pacijenticu da redovno uzima

terapiju, da se njen partner testira Savjetuje se da koristi kondom pri odnosu, ako ima

više partnera da uradi test na hlamidiju i gonoreju 1x godišnje

34


Humani papiloma virus- najčešće se prenosi polnim putem

Klinički- genitalne bradavice, th. lokalna aplikacija tečnog azota i laserska operacija

Medicinska sestra edukuje pacijente sa potvrđenom infekcijom da idu na redovne kontrole ginekologa, gdje se radi Papa i brisevi

Naglasiti mogućnost ponovne pojave bradavica

35


Vanmaterična trudnoća Kašnjenje menstruacije 1 do 2 sedmice praćeno

slabim krvarenjem, nelagodom na zahvaćenoj strani, oštar bol u području karlice i abdomena, GI tegobe

Kod sumnje pacijenticu uputiti odmah na UZ i određivanje nivoa humanog horionskog gonadotropina

Med. sestra uzima anamnezu o menst. ciklusima, krvarenjima, iradijaciji bola, prati vitalne znakove,

Pruža podršku u procesu žaljenja, posmatra moguće komplikacije

36


Liječenje zahtijeva mirovanje Pacijenticu saslušati, pružiti joj podršku, odgovoriti

na sva pitanja o strahovima Prije planiranja sledeće trudnoću reći da posjeti

savjetovalište za planiranje porodice Mogu se preporučiti ženama i njihovim partnerima

psihološka podrška i centri za mentalno zdravlje

37


Karcinom dojke Faktori rizika- mutacije gena, menarha prije 12 god., Nerađanje, prva trudnoća nakon 35 god., kasna

menopauza, nakon 50 god., gojaznost, genetska predispozicija

Preventivni programi- edukacija žena, fizikalni pregled dojki, mamografija

Samopregled dojki- od 20 god. života, svakog mjeseca, 7-8 dana nakon menstruacije

Pregled dojki ispred ogledala u stojećem i ležećem položaju- inspekcija, palpacija

38


Otvrdak, iscjedak iz bradavice, erozije, svrab, bol, crvenilo, uvećani aksilarni limfni čvorovi, otok ruke

Mamografija- metoda za rano otkrivanje Ca dojke Medicinska sestra ima važnu ulogu u njezi pacijenta

oboljelog od Ca dojke Sestrinske intervencije- procjena nošenja pacijentice

sa dg., mehanizmi podrške, emocionalne reakcije, mehanizmi pomoći u krizi, stepen informisanosti- o načinu liječenja, iskustvima kroz koje će proći..

Neophodna podrška članova porodice, bliskih prijatelja

39


Postoperativni oporavak- praćen bolom u području reza- sestra procjenjuje njegov intenzitet, lokaciju

Promovišu se pasivne pa aktivne vježbe ruku i ramena, izbjegavanje opterećenja

Pacijenticu ohrabriti da aktivno učestvuje u postoperatvnoj njezi i programu vježbi

Objasniti da su promjene u ponašanju prolazne Savjetovati o prevenciji komplikacija tretmana Ca

dojke- povrede, limfedemi, CV problemi Forsira se dizanje ruke- smanjuje se edem, pritisak

na nerve, bol, rade se vježbe u stojećem stavu

40


Karcinom grlića materice Preinvazivni stadij, karcinom in situ- kod žena

između 25 i 40 god. Karcinom prodire kroz bazalnu membranu sledećih

2-10 god., ukoliko se ne liječi smrt nakon 3-5 god. Simptomi- metroragija, postkoitalno tačkasto

krvarenje, ulceracija cerviksa Citološki screening- Papa bris, unutar tri godine

nakon početka seks. aktivnosti ili od 21 god.

41


Ukoliko se nađu benigne promjene vršu se testiranje na humani papiloma virus

Pozitivan test na HPV- kolposkopija, Papa se ponavlja svakih 6mj. dok se ne dobijau 2 uzastopno normalna nalaza

Displazija- prekancerozna lezija ceviksa, može biti blaga, umjerena, teška, liječi se operativno

Uloga med. sestre u edukaciji žena o učestalosti Ca grlića, prevenciji, redovnim ginekol. pregledima

Većina žena ima strah od pregleda i odlaže posjete ginekologu

42


Postmenopauza Godinu dana nakon prestanka menstruacije i traje do

kraja života Menopauza- fiziološki prestanak menstruacije Krvarenje se povećava, smanjuje, postaje neredovno

i na kraju prestaje Ostale kliničke manifestacije- atrofični vaginitis,

nastupi vrućine, hladnoće, znojenje noću, promjene raspoloženja

43


Hormonska supstituciona terapija se primjenjuje sistemskim- tablete ili lokalnim putem- kreme ili vaginalete

Hormonsku terapiju- potrebno uzimati 5-10 g. ili duže da bi se postigao željeni efekat na gustinu kosti

Lokalni tretman estrogenskom kremom- kod atrofičnog vaginitisa u trajanju 3-6 mjeseci

Kontraindikacije za hormonsku th.- Ca endometrijuma, dojke, tromboembolijska bolest, oboljenje jetre, vaginalno krvarenje

Med. sestra provjerava prisustvo crvenila, bola u nogama, grudima, pri svakoj kontroli

44


Med. sestra savjetuje pacijentice da prihvate menopauzu kao prirodnu pojavu

Značaj redovnih fizičkih vježbi, pravilne ishrane Redovni samopregled dojki, kod ljekara i

mamografija Osteoporoza Metabolička bolest kostiju koja se karakteriše

smanjenjem osteoidnog matriksa i ukupne količine koštane supstance, te poremećajem strukture kosti

To povećava osjetljivost za nastanak fraktura

45


4x češće kod žena nego kod muškaraca starije životne dobi zbog smanjene količine estrogena u menopauzi i postmenopauzi

Kalcijum i vit. D su neophodni za stvaranje kosti- treba ih unositi u adekvatnim količinama

Razvoju osteoporoze doprinose i: Razna hronična oboljenja, endokrini poremećaji Upotreba lijekova Zloupotreba alkohola Pušenje i prekomjerno konzumiranje kafe i

gaziranih pića Genetska predispozicija

46


Podjela osteoporoze Primarna (tip 1 i 2), sekundarna (tip 3) Tip 1 ili postmenopauzni tip nastaje usljed

smanjenja funkcije gonada Tip 2 ili senilna usljed procesa starenja Nedovoljno unošenje Ca, fizička neaktivnost,

pušenje, konzumiranje alkohola- povećavaju rizik za nastanak primarne osteoporoze

Tip 3 ili sekundarna osteoporoza nastaje kod osoba sa hroničnim bolestima- hipertireoza, Ca, GI bolesti, renalna insuficijencija, sistemske bolesti

47


Klinička slika Hronični bol, deformiteti kičme, frakture kuka ili

kičmenih pršljenova Dijagnoza Sestrinska anamneza- podatci o životnim navikama

pacijenta (ishrana, pušenje, alkohol), hroničnim bolestima i lijekovima (kortikosteroidi duže od 3 mjeseca)

Osteodenzitometrija- zlatni standard u dg. bolesti Mjeri se mineralna gustina (BMD) kosti u kičmenim

pršljenovima (L1-L4 ili L2-L4) i kuku

48


Rezultati mjerenja se pokazuju kroz T score i Z score

T score- broj standardnih devijacija (SD) iznad ili ispod prosječne mineralne gustine kosti mlade osobe istog pola

Normalan nalaz (T≤ -1) Osteopenija (T=-1 do -2,5) Osteoporoza (T≥-2,5) Teška osteoporoza (T≥-2,5+ anamneza fraktura) UZ mjerenje periferne gustine kosti- mjeri se

gustina koštane mase kalkaneusa

49


Prevencija i tretman osteoporoze Nefarmakološke mjere- neadekvatan unos Ca, vit.D,

proteina, vježbanje, prestanak pušenja, unosa alkohola

Farmakološki tretman Kalcitonin, bifosfonati, estrogeni Preporučena doza kalcijuma žena u postmenopauzi

je 1500 mg/dn. Preparati Ca se preporučuju-ako se ne unosi

dovoljno hranom (blitva, kopriva, špinat, mladi sir), ako pacijent ima dg. osteoporoze ili visok rizik za nastanak

50

HVALA NA PAŽNJI

mr sc. dr sanja tešanović specijalista porodične medicine · 2020. 4. 20. · Žena vodi...

Documents